Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΗΧΑΝΩΝ

Της Νεφέλης Θεμέλη

Τάξη Α1, Σχολικό έτος 2022-2023

Ο άνθρωπος προσπαθώντας να μεγαλώσει τη δύναμή του, για να μπορέσει να κάνει πιο

εύκολα την εργασία του κατασκεύασε το εργαλείο. Το εργαλείο, λοιπόν, είναι ένα όργανο
που, κατά βάση, κατασκευάστηκε για να μεγαλώνει την ανθρώπινη δύναμη, χωρίς την
οποία όμως δεν μπορεί να παράγει έργο.  Επομένως το εργαλείο είναι μια συσκευή που
παρέχει φυσική ή νοητική υποστήριξη στην εκπλήρωση ενός έργου. Ο άνθρωπος  για  να 
κατασκευάσει  εργαλεία  από αρχαιοτάτων  χρόνων , έπαιρνε  ιδέες   παρατηρώντας  τη 
φύση. Με  την ανάπτυξη  των πρώτων εργαλείων, άρχισαν  να αναπτύσσονται οι πρώτες
μορφές πολιτισμού. Τα εργαλεία εξασφάλισαν στους ανθρώπους καλύτερες συνθήκες
εργασίας, καλύτερη οργάνωση της καθημερινότητας του και μεγαλύτερη ασφάλεια στην
εκτέλεση των εργασιών. Στις διάφορες τέχνες (π.χ. ζωγραφική, γλυπτική) τα εξειδικευμένα
εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για να κατεργαστούμε τα υλικά, έδωσαν σπουδαία έργα
τέχνης στην ανθρωπότητα και στο πολιτισμό. Τέλος τα εργαλεία επηρέασαν το Περιβάλλον
αφού με τη βοήθειά τους ο άνθρωπος μπορεί πια να καλλιεργήσει τη γη εύκολα και να την
κάνει εύφορη. Το εργαλείο είναι ο πρόγονος της μηχανής. Μηχανή  ονομάζουμε κάθε
επινόηση του ανθρώπου που αυξάνει τη δύναμή του και την απόδοσή του και διευκολύνει
την εργασία του. Πιο ειδικά, μηχανή ονομάζουμε κάθε συσκευή που χρησιμοποιείται για
την παραγωγή έργου, χωρίς τη μεσολάβηση της μυϊκής δύναμης του ανθρώπου. Αυτή είναι
και η διαφορά της μηχανής με το εργαλείο: ότι δηλαδή σε αντίθεση με το εργαλείο, η
μηχανή μπορεί να παράγει έργο και χωρίς τη μεσολάβηση της ανθρώπινης δύναμης. Έτσι,
με την εξέλιξη, κατόρθωσε ο άνθρωπος να κατασκευάσει και εργαλεία που  δουλεύουν από
μόνα τους (μηχανικά εργαλεία).
Η εξέλιξη των εργαλείων είναι αντικειμενική μαρτυρία της αναπτυσσόμενης συνειδητής
δραστηριότητας του ανθρώπου μέσα στον κόσμο. Τα εργαλεία και ο τρόπος κατασκευής
τους θεωρούνται χαρακτηριστικά γνωρίσματα του πολιτισμού των διάφορων εποχών.
Έτσι διακρίνονται οι παρακάτω εποχές, τις οποίες θα εξετάσουμε αναλυτικότερα:
 Η εποχή του Λίθου (2.500.000 π.Χ - 3.000 π.Χ).
 Η εποχή του Χαλκού (3.000 π.Χ - 1500 π.Χ)
 Η εποχή του Σιδήρου (1500 π.Χ - 500 μ.Χ)
 Η Μεσαιωνική εποχή (500 – 1450 μ.Χ.)
 Η εποχή της Νέας Επιστήμης (1450 – 1700 μ.Χ.)
 Η εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης (1700 – 1900 μ.Χ.)
 Η εποχή της Μηχανοποίησης (1900 – 1945 μ.Χ.)
 Η Ηλεκτρονική και Διαστημική εποχή (1945 – Σήμερα)

1
 Α. Τα εργαλεία
Ανάλογα με το είδος  του υλικού που χρησιμοποίησε ο  άνθρωπος για να κατασκευάσει
τα εργαλεία του, η προϊστορία χωρίστηκε σε τρεις μεγάλες περιόδους:
- Εποχή του Λίθου: Εργαλεία κατασκευασμένα από πέτρες (2.500.000 π.Χ - 3.000 π.Χ).
Στη περίοδο αυτή επικρατούν εργαλεία κατασκευασμένα από πετρώματα, κόκκαλα
ζώων, κέρατα ζώων και κομμάτια ξύλου. Ειδικά διακρίνουμε τα πετρώματα: κροκάλες, 
πυριτόλιθος, χαλαζίας και οψιανός (μαύρο φυσικό γυαλί).
- Εποχή του Χαλκού:  Εργαλεία κατασκευασμένα από χαλκό-ορείχαλκο (3.000 π.Χ - 1500
π.Χ). Σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της κατασκευής των εργαλείων έπαιξε η ανακάλυψη της
φωτιάς, με την οποία ο άνθρωπος κατόρθωσε να επεξεργαστεί τα μέταλλα και να
κατασκευάσει εργαλεία πιο ανθεκτικά. Στην εποχή αυτή γίνεται και η ανακάλυψη ότι ο
χαλκός, άμα λειώσει μαζί με τον κασσίτερο, δημιουργεί ένα μείγμα, τον ορείχαλκο
(μπρούτζος), που διαθέτει πολύ περισσότερα πλεονεκτήματα από ότι τα άλλα μέταλλα
ξεχωριστά. Όλα τα εργαλεία της περιόδου εκείνης είναι πλέον κατασκευασμένα από χαλκό:
πολεμικά όπλα, ασπίδες, εργαλεία καθημερινής χρήσης, εργαλεία επεξεργασίας υλικών κ.α.
- Εποχή του Σιδήρου: Εργαλεία κατασκευασμένα από σίδηρο (1500 π.Χ - 500 μ.Χ)
Ο σίδηρος άργησε πολύ να  ανακαλυφτεί από τον άνθρωπο. Μόλις το 1500 π.Χ.
εμφανίζονται τα πρώτα εργαλεία από σίδηρο. Στην Ελλάδα το μέταλλο αυτό έγινε γνωστό
με την κάθοδο των Δωριέων, 1200 π.Χ. Τα εργαλεία γίνονται πιο ανθεκτικά, καλύτερα, και
θα διαδραματίσουν σπουδαίο ρόλο στην ιστορία της ανθρωπότητας. Στο πέρασμα των
χρόνων με τη βοήθεια της επιστήμης  θα δημιουργηθούν διάφορα κράματα σιδήρου
(χυτοσίδηρος, χάλυβας-ατσάλι, ανοξείδωτος χάλυβας, ινβάρ) με το οποία ο άνθρωπος  θα
κατασκευάσει πολλά αντικείμενα τεχνολογίας.

Β. Οι Μηχανές
Οι μηχανές στην αρχαιότητα (Αρχαία Ελλάδα, Αίγυπτος κ.α.) χωρίζονταν σε δύο μεγάλες
κατηγορίες, στις απλές και στις σύνθετες μηχανές.
Στις απλές μηχανές ανήκαν οι μοχλοί, η σφήνα, ο κοχλίας , η τροχαλία, το κεκλιμένο
επίπεδο, το βαρούλκο, το πολύσπαστο κ.α
Στις σύνθετες μηχανές ανήκαν οι υδραυλικές μηχανές, οι μύλοι άλεσης και σύνθλιψης, οι
ανυψωτικές, οι μηχανές θεάτρου και οι πολεμικές μηχανές (π.χ. καταπέλτης). Η χρήση τους
στην καθημερινότητα ήταν τεράστια, μπορούσαν οι άνθρωποι να σηκώσουν εύκολα μεγάλα
βάρη (τροχαλία-βαρούλκο) όπως πέτρες, ξύλα και να κατασκευάσουν τεράστια
οικοδομήματα όπως ναούς, στάδια κ.α. Επίσης με τον κοχλία (αρχαία αντλία) μπορούσαν να
μεταφέρουν το νερό από ένα ποτάμι ή λίμνη και να το αποθηκεύσουν σε μεγάλα δοχεία.

2
Με τους μύλους μπορούσαν να αλέθουν το σιτάρι και το καλαμπόκι και να παράγουν
αλεύρι. Οι μηχανές θεάτρου χρησιμοποιήθηκαν στο θέατρο για τα σκηνικά και για τον "από
μηχανής θεό". Όποιος ήταν κάτοχος πολεμικών μηχανών μπορούσε εύκολα να νικήσει στις
μάχες. Στην Αρχαία Ελλάδα και στην Αρχαία Αίγυπτο έζησαν και μεγαλούργησαν σπουδαίοι
μηχανικοί όπου έφτιαξαν μηχανές και μηχανισμούς πολύ μπροστά για την εποχή τους. Ο
Ήρων ο Αλεξανδρεύς (1ος π.Χ αιώνας) ήταν ένας μηχανικός που έφτιαξε την πρώτη
ατμομηχανή (αιολόσφαιρα),τις πρώτες αυτόματες μηχανές (αυτόματο κλείσιμο θυρών
ναού), υδραυλικές μηχανές και μηχανές μέτρησης αποστάσεων. Σπουδαίος εφευρέτης και
μηχανικός ήταν επίσης και ο Αρχιμήδης όπου κατασκεύασε πλήθος μηχανών (κοχλίας,
πολεμικές μηχανές κ.α.). Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων, γνωστός και ως υπολογιστής των
Αντικυθήρων ή αστρολάβος των Αντικυθήρων είναι επίσης ένα εκπληκτικό μετρητικό
όργανο που κατασκευάστηκε το 80 π.Χ. στη Ρόδο. Είναι ένας μοναδικός στην ιστορία της
παγκόσμιας τεχνολογίας μηχανισμός που βρέθηκε στο ναυάγιο των Αντικυθήρων και
ανελκύστηκε το 1901 από σφουγγαράδες της Σύμης. Διέθετε 30 διαφορετικά γρανάζια, τα
οποία έμπαιναν σε λειτουργία από έναν άξονα στο πλάι του μηχανισμού κι έδειχναν τις
κινήσεις του ήλιου και της σελήνης στο ζωδιακό.
Η πρόοδος της  κατασκευής εργαλείων γινόταν με πολύ αργό ρυθμό, ήταν σχεδόν
στάσιμη.
- Η μεσαιωνική εποχή ( 500 – 1450 μ.Χ.): Η ιστορία της τεχνολογίας κατά
το Mεσαίωνα είναι κυρίως η διατήρηση, η αξιοποίηση και η τροποποίηση των
προηγούμενων τεχνολογικών επιτευγμάτων. Την εποχή αυτή ο κινέζικος πολιτισμός
ανέπτυξε ένα σύνολο τεχνικών μεθόδων άγνωστων στη δύση ( εφεύρεση πυρίτιδας,
χύτευση μετάλλων, κατασκευή χαρτιού, πορσελάνης, κατασκευή ανεμόμυλων, κλπ.). Τα
επιτεύγματα του κινέζικου πολιτισμού ήρθαν στη δύση μέσω των Αράβων. Σταθμοί στην
εξέλιξη της τεχνολογίας κατά το Mεσαίωνα ήταν η κατασκευή μηχανικών ρολογιών, η
ανακάλυψη της τυπογραφίας, η κατασκευή κανονιών, η παραγωγή του σαπουνιού, η
κατασκευή της μαγνητικής πυξίδας, η ανέγερση μεγάλων καθεδρικών.
- Η εποχή της νέας επιστήμης ( 1450 – 1700 μ.Χ. ) : Η τεχνολογική πρόοδος από το
13ο έως το 16ο αιώνα εντάσσεται σε ένα γενικότερο πολιτιστικό κίνημα που ξεκίνησε από
την Ιταλία και είναι γνωστό με το όνομα Αναγέννηση. Η εποχή της νέας
επιστήμης χαρακτηρίζεται από τη θεμελίωση της επιστημονικής μεθόδου για τις  φυσικές
επιστήμες με τη χρήση του πειράματος ( Θωμάς Ακινάτης – Ρότζερ Μπέικον ) παράλληλα με
την ανάπτυξη μαθηματικών υπολογισμών. Μεγάλες φυσιογνωμίες της εποχής αυτής ήταν ο
Λεονάρντο ντα Βίντσι (οπτική, μηχανική, υδραυλική, κλπ ), ο Μιχαήλ Άγγελος, ο Κοπέρνικος,
ο Γαλιλαίος ( τηλεσκόπιο, θεμελίωση δυναμικής, κλπ ),ο Νεύτωνας (μαθηματικά) και ο
Κέπλερ.    

3
- Η εποχή της βιομηχανικής επανάστασης ( 1700 – 1900 μ.Χ. )  : Μεγάλη ώθηση στην
κατασκευή εργαλείων έδωσε η ανακάλυψη του ατμού. Η ιστορία των σύγχρονων μηχανών
αρχίζει με την κατασκευή της πρώτης σύγχρονης ατμομηχανής (1698) που
χρησιμοποιήθηκε ως αντλία νερού. Επόμενος σημαντικός σταθμός ήταν η μηχανή του
Τόμας Νιούκομεν, το 1712, την οποία βελτίωσε ο Τζέιμς Βατ. Έκτοτε οι ατμομηχανές
συνέχισαν να βελτιώνονται και να εξελίσσονται συνεχώς, παίζοντας το βασικό ρόλο στην
πραγματοποίηση της Βιομηχανικής επανάστασης  (1760-1860 - Μεγάλη Βρετανία) και
επομένως τη μετάβαση από τον χειρωνακτικό τρόπο εργασίας και παραγωγής στον
μηχανοποιημένο. Επίσης, έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στην ανάπτυξη της ναυσιπλοΐας και της
ναυτιλίας, με την εμφάνιση του ατμόπλοιου, που δεν εξαρτιόταν από τον άνεμο για την
κίνησή του, όπως τα ιστιοφόρα, και την καθιέρωση του σιδηροδρόμου ως κύριου τρόπου
χερσαίων μεταφορών στις ανεπτυγμένες χώρες. Η ατμομηχανή αποτέλεσε την πρώτη
μηχανή κίνησης. Στα μέσα του 19ου αιώνα και μέσα από δυναμικές κοινωνικοοικονομικές
συνθήκες η βιομηχανική επανάσταση έμπαινε στη δεύτερη φάση ανάπτυξης που
στηρίχθηκε στην ανακάλυψη του ηλεκτρισμού. Το αποτέλεσμα ήταν μια σειρά εφευρέσεων
όπως η ηλεκτρική γεννήτρια, ο ηλεκτροκινητήρας, το τηλέφωνο, ο τηλέγραφος, ο
ηλεκτρικός λαμπτήρας. Παράλληλα κατασκευάστηκαν  η πρώτη μηχανή εσωτερικής
καύσης, η πρώτη βενζινομηχανή και η πρώτη πετρελαιομηχανή. Την ίδια εποχή
προωθήθηκε η μαζική παραγωγή χάλυβα, αναπτύχθηκε η μηχανολογία στην κατασκευή
εργαλειομηχανών (τόρνος, δράπανο, φρέζα, κλπ), εκμηχανίσθηκε η γεωργική παραγωγή
(θεριστική μηχανή, κατασκευή υνιού από χάλυβα, κλπ), κατασκευάστηκε το ψυγείο και
αναπτύχθηκε η τεχνική της κονσερβοποίησης  που συνέβαλαν ιδιαίτερα στη γεωργική
παραγωγή και στη βιομηχανία τροφίμων, κατασκευάστηκαν μεγάλα τεχνικά έργα (γέφυρες,
κτίρια, κλπ), έγινε η εισαγωγή του οπλισμένου σκυροδέματος, αναπτύχθηκε η χημική
τεχνολογία (παραγωγή πλαστικών και τεχνητών υλών) και η ιατρική τεχνολογία (συνθετικά
φάρμακα, ακτίνες χ, αναισθητικά και αντισηπτικά, κλπ).            
- Η εποχή της μηχανοποίησης ( 1900 – 1945 μ.Χ. ): Κατά το πρώτο μισό του
20ου αιώνα σημειώθηκε μεγάλη ανάπτυξη στις χερσαίες μεταφορές (ηλεκτρικός
σιδηρόδρομος, μεγάλα τροχοφόρα, αυτοκίνητο, αεροπλάνο, αερόπλοιο, πλοία). Στη
γεωργία η εκμηχάνιση  ήταν ραγδαία (τρακτέρ, θεριζοαλωνιστική μηχανή, σπαρτική μηχανή,
υνάροτρο, δισκοσβάρνα, μηχανήματα συγκομιδής χόρτου, μηχανήματα άλεσης ζωοτροφών
και επεξεργασίας προϊόντων, αντλητικά συστήματα, κλπ.), το ίδιο και στην κτηνοτροφία
( μηχανήματα τροφοδοσίας και ποτίσματος, μηχανική άμελξη, μηχανική συλλογή κοπριάς,
παστερίωση και εμφιάλωση γάλακτος, κλπ ). Η μηχανοποιημένη γεωργία, αλλά και η
ανάπτυξη της χημικής τεχνολογίας ( λιπάσματα, φυτοφάρμακα, εντομοκτόνα )  οδήγησαν σε
αυξημένη γεωργική παραγωγή και αύξηση του βιοτικού επιπέδου.

4
- Η ηλεκτρονική  και διαστημική εποχή ( 1945 – σήμερα ): Στις αρχές του 20ου αιώνα
άρχισε ουσιαστικά και η ανάπτυξη της ηλεκτρονικής τεχνολογίας και της πολεμικής
τεχνολογίας (κατασκευή πυραύλου, ατομική βόμβα).  Το χαρακτηριστικότερο στοιχείο της
τεχνολογίας των τελευταίων δεκαετιών είναι η καταπληκτική ανάπτυξη της ηλεκτρονικής με
εφαρμογές που καλύπτουν σχεδόν κάθε πεδίο ανθρώπινης δραστηριότητας. Η μεγαλύτερη
επανάσταση ήταν η κατασκευή των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Ο πρώτος υπολογιστής
κατασκευάστηκε το 1944 στις ΗΠΑ ενώ μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1950 ο
ηλεκτρονικός υπολογιστής μπήκε σε χρήση στους οργανισμούς και τη βιομηχανία. Τα
σύγχρονα εργοστάσια λειτουργούν κάτω από τον κεντρικό έλεγχο ηλεκτρονικών
υπολογιστών οι οποίοι κατευθύνουν όλη την παραγωγική διαδικασία (αυτοματισμοί  στην
παραγωγή). Ένας άλλος κλάδος ο οποίος προσφέρει τεράστιες δυνατότητες σήμερα είναι η
ανάπτυξη της διαστημικής τεχνολογίας (διαστημικά οχήματα, τεχνητοί δορυφόροι, νέα
τεχνητά υλικά ). Στα τέλη του 20 ου αιώνα αναπτύχθηκε ο κλάδος της βιοτεχνολογίας ο
οποίος παρουσιάζει ευρύτατο πεδίο εφαρμογών και μεγάλες προοπτικές εξέλιξης στο
μέλλον. Στις μέρες μας διανύουμε την εποχή της ψηφιακής τεχνολογίας (δηλαδή της
τεχνολογίας που χρησιμοποιείται σε σύγχρονες συσκευές για την αναμετάδοση δεδομένων
με δυαδικά ψηφία), η οποία έχει αναρίθμητες εφαρμογές σε όλους τους τομείς της ζωής
του ανθρώπου.