CHIỀU TỐI

Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ là một nhà cách mạng vĩ đại với một tình yêu đất
nước sâu sắc mà còn là một nhà thơ, nhà văn có những đóng góp to lớn cho nền văn học
nước nhà. Những tác phẩm của Bác có thể được sáng tạo ra ngay cả khi người ở trong
nhà lao, hay trên những con đường chuyển nhà tù đầy gian khổ. Bài thơ "Chiều tối" cũng
là một tác phẩm được ra đời trong hoàn cảnh ấy.

Trong một buổi chiều nơi thôn dã, khi Bác Hồ bị chính quyền Tưởng Giới Thạch
bắt giam giải từ nhà lao Tĩnh Tây đến nhà lao Thiên Bảo, và trong những ngày tháng ấy
bác đã cho ra đời tập thơ "Nhật kí trong tù". Ngay từ những câu thơ đầu, Bác đã vẽ nên
bức tranh chiều tối dưới con mắt của người tù chính trị tay đeo gông chân vướng xiềng
vô cùng rõ nét.
Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ
Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không
Cô em xóm núi xay ngô tối
Xay hết lò than đã rực hồng
Thật vậy, hai câu thơ đầu là bức tranh thiên nhiên và tâm hồn, ý chí nghị lực của
Người.

Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ

Cô vân mạn mạn độ thiên không
(Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ
Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không)

"Chim mỏi" là cánh chim mệt mỏi sau một ngày vất vả kiếm ăn. Sau ngày dài
kiếm ăn, từng đàn chim nối đuôi nhau trở về nơi rừng mong tìm chốn nghỉ ngơi.Cánh
chim mỏi mệt đập nhẹ giữa không trung trong buổi chiều tàn. Chòm mây cô độc trôi lững
lờ giữa khoảng không vô định, cảnh vật tuy nhẹ nhàng nhưng mang một nỗi buồn man
mác. 
 Cánh chim chưa được dịch sát nghĩa, chưa làm nổi lên được bút pháp nghệ thuật
độc đáo. Từ đó ta thấy được khung cảnh chiều tối làm người ta nhớ đến quê hương, gia
đình, thiên nhiên yên bình ấm áp. Thời khắc của ngày tàn cũng là khi màn đêm buông
xuống, đây là lúc người ta tạm gác mọi công việc để trở về nơi gia đình quây quần bên
bữa cơm gia đình. Phải chăng ngay lúc ấy, Bác cũng đang khát khao được đứng nơi đất
nước mình, được cùng nhân dân, cùng những người con dân tộc sum họp.Cách chim là
một hiện thân thuộc trong thơ Đường, thơ ca cổ khiến bài thơ mang vẻ đẹp cổ điển. Kết
hợp điểm nhìn thiên nhiên từ thấp lên cao gợi cảm nhận về thiên nhiên bao la rộng lớn.
"Chòm mây trôi nhẹ" được dịch là "cô vân mạn mạn" không sát nghĩa. "Cô vân" là
một chòm mây, một đám mây cô đơn. "mạn mạn" là lững lờ, nhẹ nhàng làm hiện lên một
bầu trời cô đơn, ba la rộng lớn, phóng khoáng.

Bằng điểm nhìn từ thấp lên cao kết hợp với lối chấm phá đơn sơ chỉ một chòm
mây, một cánh chim trời, Hồ Chí Minh đã bao quát được cả một không gian bao la. Đó là
cảnh trời mây, rừng núi miền Quảng Tây Trung Quốc lúc trời chiều thật bao la, yên bình,
thân thương.

Nếu như ở hai câu thơ đầu bằng bút pháp cổ điển Bác đã dựng nên bức phông lớn
làm nền cho bức tranh, thì trong hai câu thơ sau, Bác tập trung làm nổi bật hình tượng
trung tâm của bức tranh. Từ bút pháp cổ điển Bác chuyển hẳn sang bút pháp hiện đại.

Sơn thôn thiếu nữ ma bao túc

Bao túc ma hoàn lô dĩ hồng
(Cô em xóm núi xay ngô tối
Xay hết lò than đã rực hồng)
“Xóm núi” là hình ảnh giản dị biểu tượng cho sự sống bình yên của con người.
Xóm núi như đẹp hơn, ấm áp hơn với hình ảnh người thiếu nữ. Vẻ đẹp trẻ trung đầy sức
sống của người thiếu nữ với tư thế lao động (xay ngô) trở thành tâm điểm của bức tranh
thiên nhiên buổi chiều. Điều đáng lưu ý ở đây là hình tượng người thiếu nữ trong thơ Bác
hoàn toàn khác với hình tượng người thiếu nữ trong thơ xưa. Người phụ nữ trong thơ xưa
thì thường được ví như “Liễu yếu đào tơ” và sống trong cảnh “Phòng khuê khép kín”, chỉ
biết “cầm, kì, thi, hoạ” là đủ. Còn người thiếu nữ trong thơ Bác thì gắn liền với công việc
lao động bình dị, đời thường, khỏe khoắn đầy sức sống. Phải chăng chính cái sức sống ấy
của người thiếu nữ đã làm nên vẻ đẹp lung linh cho bức tranh.

Bức tranh sinh động nhờ hình ảnh lao động khỏe khoắn của cô em xóm núi, và
vừa ấm áp bởi ánh lửa bên bếp than hồng. Hình ảnh lò than rực hồng giữa rừng núi mênh
mông một màu đen ấy lẽ ra rất đỗi buồn bã, thê lương trước mắt người tù bị xiềng xích,
bị giải đi với biết bao nỗi gian lao vất vả, nhưng trái lại đó là tiếng reo vui. Chữ “hồng” ở
cuối bài đã làm nên tiếng reo vui ấy, tạo cho bài thơ âm hưởng nồng ấm, dạt dào , xua đi
cảm giác lạnh lẽo, cô đơn của người tù chính trị đang xa xứ. Hồ Chí Minh đã khéo léo sử
dụng nghệ thuật lấy sáng tả tối, lấy không gian tả thời gian mang đến bức tranh càng
thêm sinh động.

Ở đây, Hồ Chí Minh đã khai thác mạch thơ vô cùng tinh tế, đó là miêu tả từ tối
đến sáng, từ buồn đến vui. Đồng thời nó cũng thể hiện tinh thần lạc quan yêu đời trong
thơ của Hồ Chí Minh, dù trong hoàn cảnh bị tù đày mệt mỏi, bởi sự áp giải của chế độ
Tưởng Giới Thạch nhưng Bác không hề nao núng hay tỏ thái độ lo lắng sợ hãi. Đó chính
là con đường cách mạng theo chủ nghĩa Mác – Lênin, giải phóng dân tộc khỏi ách thống
trị của thực dân đế quốc, giành quyền độc lập về tay người dân lao động vô sản.

Bài thơ chiều tối mang đậm tinh thần của Hồ Chí Minh, đó là một tinh thần lạc
quan, yêu đời, vượt lên mọi hoàn cảnh để nhìn cuộc sống tươi đẹp hơn. Tinh thần ấy khó
lòng ai có được. Đặc biệt, bài thơ đã thể hiện sự tài hoa trong nghệ thuật của Bác Hồ.
Bằng bút pháp chấm phá tinh tế, nghệ thuật tả cảnh ngụ tình sâu sắc, cùng với cách dùng
từ ngữ linh hoạt, Hồ Chí Minh đã mang đến cho người đọc những xúc cảm rất thật.
Không cần dùng quá nhiều tới ngôn từ, nhưng mỗi từ ngữ được sử dụng để gợi nhiều ý
nghĩa sâu sắc.
“Chiều tối” là bài thơ thực sự thành công của Hồ Chí Minh khi đã vẽ nên bức
tranh hoàn hảo về thiên nhiên, về con người và lồng ghép trong đó những ý niệm sâu sắc.
Càng phân tích bài thơ chiều tối ta càng thêm yêu tài năng và phẩm chất của nhà thơ, nhà
văn, nhà cách mạng lỗi lạc Hồ Chí Minh.