KOMBINATORYKA 1.

Reguła mnożenia
Jeżeli wybór polega na podjęciu kolejno n decyzji, przy czym pierwszą z nich można podjąć na
sposobów, drugą na sposobów, …, n – tą na sposobów, to takiego wyboru można dokonać na
sposobów.

Reguła dodawania
Jeżeli wybór polega na podjęciu jednej z n wykluczających się wzajemnie decyzji, przy czym pierwszą
z nich można podjąć na sposobów, drugą na sposobów, …, n – tą na sposobów, to takiego
wyboru można dokonać na sposobów.

Przykład .
Obliczmy, ile jest liczb dwucyfrowych, które są mniejsze od 50 lub parzyste.

W tym przypadku nie możemy

stosować prostej reguły
dodawania, ponieważ 10,13,15, 12,14,..,46,4 50,52,54,…,98
….45,47,49 8
niektóre liczby parzyste są
mniejsze od 50 i wybór liczb
mniejszych od 50 oraz liczb parzystych nie są wyborami wykluczającymi się wzajemnie. Możemy
natomiast policzyć, ile jest liczb dwucyfrowych mniejszych od 50 (jest ich 40), a następnie ile jest liczb
parzystych dwucyfrowych większych bądź równych 50 (jest ich 25). Te wybory już się wzajemnie
wykluczają. Stosując regułę dodawania otrzymujemy, że liczb dwucyfrowych, które są mniejsze od 50
lub parzyste jest 40+25=65.

Można też policzyć ilość liczb dwucyfrowych mniejszych od 50 (jest ich 40), ilość liczb dwucyfrowych
parzystych (jest ich 45) oraz ilość liczb parzystych, które są mniejsze od 50 (jest ich 20), a następnie
wykonać działanie: 40+45-20=65.

1. Ile jest liczb dziesięciocyfrowych, w których zapisie nie występuje zero i występuje

dokładnie jedna cyfra parzysta?

Rozwiązanie. Wyobrażamy sobie, że konstruujemy żądaną liczbę dziesięciocyfrową,

wpisując cyfry w 10 przygotowanych miejsc. Za każdym razem, tzn. przy

wykonywaniu kolejnej czynności, zapisujemy liczbę możliwych wyników tej czynności;

ostateczna odpowiedź będzie iloczynem tych liczb. A teraz popatrzmy, jak to wygląda
w praktyce. Będziemy mieli trzy czynności. Oto one:

• wybieramy miejsce dla cyfry parzystej; ponieważ ta cyfra nie jest zerem, więc możemy

wybrać każde z 10 miejsc;

• wybieramy tę cyfrę parzystą; mamy tu 4 możliwości: 2, 4, 6 i 8;

• na każdym z pozostałych 9 miejsc stawiamy jedną z pięciu cyfr nieparzystych; mamy

tu 59 możliwości.

Teraz otrzymane liczby mnożymy.

Odpowiedź. Istnieje 10 · 4 · 59 = 78125000 rozważanych liczb.

2. ( do domu) Ile jest liczb dziesięciocyfrowych, w których zapisie nie występuje zero i występuje

dokładnie jedna cyfra nieparzysta?

Odpowiedź. Łącznie mamy zatem 10 · 5 · 49 = 13107200 liczb.

3. Ile jest liczb dziesięciocyfrowych, w których zapisie występuje dokładnie jedna cyfra

parzysta?

Rozwiązanie. To zadanie jest trudniejsze od poprzednich. Problem polega na tym, że

na pierwszym miejscu nie może stać zero. Będziemy musieli zatem rozważać kilka przypadków i
zastosować regułę dodawania. Pokażę trzy sposoby rozwiązania tego zadania.

Sposób pierwszy polega na wykorzystaniu wyniku zadania 1. Z zadania 1 wiemy, że istnieje

10 · 4 · 59 liczb dziesięciocyfrowych, w których występuje dokładnie jedna cyfra

parzysta rożna od zera. Do tego wyniku dodamy teraz liczbę tych liczb dziesięciocyfrowych,

w których występuje dokładnie jedno zero i 9 cyfr nieparzystych. Miejsce dla zera wybieramy na 9
sposobów. Pozostałe 9 wolnych miejsc zapełniamy cyframi nieparzystymi na 5 9 sposobów.

Odpowiedź. Łącznie mamy zatem 10 · 4 · 59 + 9 · 59 = 49 · 59 = 95703125 liczb.

Sposób drugi polega na rozpatrzeniu dwóch przypadków, w zależności od tego, jaka cyfra

stoi na pierwszym miejscu. Przypuśćmy najpierw, że na pierwszym miejscu stoi cyfra

parzysta. Wybieramy ją na 4 sposoby (jest różna od zera). Na każdym z pozostałych

9 miejsc stawiamy jedną z pięciu cyfr nieparzystych; możemy to zrobić na 5 9 sposobów.

W tym przypadku mamy zatem 4 · 59 liczb. Przypuśćmy teraz, że na pierwszym miejscu

stoi cyfra nieparzysta. Miejsce dla cyfry parzystej wybieramy zatem na 9 sposobów. Tę
cyfrę wybieramy na 5 sposobów. Wreszcie na każdym z pozostałych 9 miejsc (łącznie

z pierwszym) stawiamy jedną z pięciu cyfr nieparzystych. Możemy to zrobić na 9 · 5 · 59

sposobów. Otrzymane liczby dodajemy.

Odpowiedź. Łącznie mamy zatem 4 · 59 + 9 · 5 · 59 = 49 · 59 = 95703125 liczb.

Trzeci sposób polega na policzeniu wszystkich ciągów 10-cio elementowych, w tym także liczb
„złych”, tzn. zaczynających się od zera. Taką „złą” liczbą, spełniającą warunki zadania, jest na przykład

0133157193. Następnie odejmiemy liczbę właśnie tych „złych” liczb. Zliczamy zatem najpierw
wszystkie „liczby”. Miejsce dla cyfry parzystej możemy wybrać na 10 sposobów,

tę cyfrę na 5 sposobów. Następnie na każdym z 9 pozostałych miejsc stawiamy jedną

z pięciu cyfr nieparzystych; możemy to zrobić na 5 9 sposobów. Mamy zatem 10 · 5 · 59

4. Ile jest liczb dziesięciocyfrowych, w których zapisie występuje dokładnie jedna cyfra

nieparzysta?

Rozwiązanie. Tym razem pokażę dwa sposoby rozwiązania zadania.

Sposób pierwszy polega na rozważeniu dwóch przypadków w zależności od tego, jaka

cyfra stoi na pierwszym miejscu. Przypuśćmy najpierw, że na pierwszym miejscu stoi

cyfra nieparzysta. Tę cyfrę wybieramy na 5 sposobów, a następnie na każdym z 9 wolnych

miejsc ustawiamy dowolną cyfrę parzystą. Takich liczb mamy zatem 5 · 59 = 510.

Teraz zliczamy liczby, w których na pierwszym miejscu stoi cyfra parzysta. Miejsce dla

jedynej cyfry nieparzystej wybieramy zatem na jeden z 9 sposobów, cyfrę nieparzystą zaś

na jeden z 5 sposobów. Następnie na pierwszym miejscu stawiamy jedną z czterech cyfr

parzystych rożnych od zera i na każdym z pozostałych 8 miejsc stawiamy jedną z 5 cyfr

parzystych. Takich liczb mamy zatem 9 · 5 · 4 · 58 = 36 · 59.

Odpowiedź. Łącznie mamy zatem 510 + 36 · 59 = 41 · 59 = 80078125 liczb.

Nieco inne sformułowanie tego zadania polega na tym, że rozważane dwa przypadki

definiujemy inaczej. W przypadku pierwszym zliczamy liczby, w których jedyna cyfra

nieparzysta stoi na pierwszym miejscu, w przypadku drugim te liczby, w których ta cyfra

nieparzysta stoi na którymś z dalszych miejsc.

Drugi sposób rozwiązania polega na tym, by policzyć najpierw także „złe liczby”, a potem
od otrzymanego wyniku odjąć liczbę tych „złych liczb”. Najpierw wszystkie „liczby”:

cyfrę nieparzystą ustawiamy na jednym z 10 miejsc, tę cyfrę wybieramy na jeden z 5 sposobów,

pozostałe miejsca zapełniamy cyframi parzystymi na 5 9 sposobów. Łącznie mamy

zatem 10 · 5 · 59 „liczb”. Teraz odejmujemy „liczby” zaczynające się od zera. Cyfrę nieparzystą
ustawiamy na jednym z 9 miejsc, tę cyfrę wybieramy na jeden z pięciu sposobów.

Wreszcie na pozostałych ośmiu miejscach stawiamy cyfry parzyste. Mamy 5 8 możliwości.

W tym przypadku mamy 9 · 5 · 58 „złych” liczb.

Odpowiedź. Ostatecznie mamy zatem 10 · 5 · 59 − 9 · 5 · 59 = 41 · 59 = 80078125 liczb.

5. Ile jest liczb dziesięciocyfrowych, w których zapisie nie występuje zero i każda cyfra

parzysta różna od zera występuje dokładnie jeden raz?

Rozwiązanie. Najpierw wybieramy miejsce dla dwójki: mamy 10 możliwości. Potem

wybieramy miejsce dla czwórki. Mamy 9 możliwości: czwórka może stać na każdym miejscu

z wyjątkiem miejsca zajętego przez dwójkę. Potem wybieramy miejsce dla szóstki.

Tym razem mamy 8 możliwości — szóstka może stać na każdym miejscu z wyjątkiem

obu miejsc zajętych przez dwójkę i czwórkę. Podobnie przy wyborze miejsca dla ósemki

mamy 7 możliwości. Łącznie — cyfry parzyste możemy ustawić na czterech miejscach na

10 · 9 · 8 · 7 sposobów.

Następnie zauważamy, że mamy sześć wolnych miejsc i na każdym może stać dowolna

cyfra nieparzysta. Na każdym miejscu możemy zatem ustawić cyfrę nieparzystą na 5 sposobów. Stąd
wynika, że mamy łącznie 56 sposobów ustawienia cyfr nieparzystych.

Odpowiedź. To łącznie daje 10 · 9 · 8 · 7 · 56 = 78750000 liczb.

6.(do domu) Ile jest liczb dziesięciocyfrowych, w których zapisie nie występuje zero i każda cyfra

nieparzysta występuje dokładnie jeden raz?

Odpowiedź. Łącznie mamy zatem 10 · 9 · 8 · 7 · 6 · 45 = 30965760 liczb.

7. Ile jest liczb dziesięciocyfrowych, w których zapisie każda cyfra parzysta występuje

dokładnie jeden raz?

Rozwiązanie. Najpierw wybieramy miejsce dla zera — mamy 9 możliwości, gdyż zero

nie może stać na pierwszym miejscu. Potem wybieramy miejsce dla dwójki. Mamy także

9 możliwości — dwójka może stać na każdym miejscu z wyjątkiem miejsca zajętego przez
zero. Potem wybieramy miejsce dla czwórki. Tym razem mamy 8 możliwości — czwórka

może stać na każdym miejscu z wyjątkiem obu miejsc zajętych przez zero i dwójkę.

Podobnie przy wyborze miejsca dla szóstki — mamy 7 możliwości i przy wyborze miejsca

dla ósemki — mamy 6 możliwości. Łącznie — cyfry parzyste możemy ustawić na pięciu

miejscach na 9 · 9 · 8 · 7 · 6 sposobów.

Następnie zauważamy, że mamy pięć wolnych miejsc i na każdym może stać dowolna cyfra

nieparzysta. Na każdym miejscu możemy zatem ustawić cyfrę nieparzystą na 5 sposobów.

Stąd wynika, że mamy łącznie 55 sposobów ustawienia cyfr nieparzystych.

Odpowiedź. To łącznie daje 92 · 8 · 7 · 6 · 55 = 85050000 liczb.

8. Ile jest liczb dziesięciocyfrowych, w których zapisie każda cyfra nieparzysta występuje

dokładnie jeden raz?

Rozwiązanie. Spróbujmy naśladować rozwiązanie poprzedniego zadania. Najpierw wybieramy

miejsca dla cyfr nieparzystych. Jedynkę możemy ustawić na 10 sposobów, trojkę

na 9 sposobów, piątkę na 8 sposobów, siódemkę na 7 sposobów i dziewiątkę na 6 sposobów.

Łącznie mamy zatem 10 · 9 · 8 · 7 · 6 sposobów ustawienia cyfr nieparzystych. Teraz

mamy 5 wolnych miejsc i chcielibyśmy na każdym z nich moc ustawić dowolną cyfrę

parzystą. Tu jednak dostrzegamy znany nam już kłopot — nie wiemy, czy pierwsze miejsce

jest zajęte czy wolne. Jeśli jest już zajęte, to na każdym z wolnych miejsc możemy

postawić dowolną cyfrę parzystą. Jeśli jest wolne, to na nim nie możemy postawić zera.

W tym miejscu rozwiązanie się komplikuje. Pokażę dwa sposoby ominięcia tej trudności.

Sposób I. W tym sposobie nie będziemy przejmować się tym, że na pierwszym miejscu

wystąpi zero. Zatem rozmieszczamy cyfry nieparzyste tak jak wyżej: mamy 10 · 9 · 8 · 7 · 6

sposobów wyboru miejsc dla cyfr nieparzystych. Zostało 5 wolnych miejsc i na każdym

z nich możemy postawić dowolną cyfrę parzystą. Cyfry parzyste możemy ustawić na 55

sposobów. Łącznie mamy zatem 10 · 9 · 8 · 7 · 6 · 55 „liczb”.

Ale w ten sposób policzyliśmy także „liczby” z zerem na początku, na przykład „liczbę”

0345401789. Musimy od otrzymanego wyniku odjąć liczbę takich „złych liczb”. Zliczamy

zatem liczby z zerem na początku, w których każda cyfra nieparzysta wystąpi dokładnie
jeden raz. Miejsce dla jedynki wybieramy tym razem na 9 sposobów (pierwsze miejsce

jest zajęte przez zero). Miejsce dla trojki wybieramy na 8 sposobów i tak dalej. Łącznie

miejsca dla cyfr nieparzystych wybieramy na 9 · 8 · 7 · 6 · 5 sposobów. Teraz mamy cztery

miejsca wolne (pięć miejsc zajęły cyfry nieparzyste, pierwsze miejsce jest zajęte przez

zero). Te cztery miejsca zapełniamy cyframi parzystymi na 5 5 sposobów — na każdym

miejscu może stać dowolna z pięciu cyfr parzystych. Mamy więc 9·8·7·6·5·54 = 9·8·7·6·55

„złych liczb”.

Otrzymane wyniki odejmujemy, trzymując szukaną liczbę liczb „dobrych”:

10 · 9 · 8 · 7 · 6 · 55 − 9 · 8 · 7 · 6 · 55 = (10 − 1) · 9 · 8 · 7 · 6 · 55 = 92 · 8 · 7 · 6 · 55.

Sposób II. Tym razem oddzielnie zliczamy ustawienia, w których na pierwszym miejscu

stoi cyfra nieparzysta i w których na pierwszym miejscu stoi cyfra parzysta. Potem

otrzymane liczby dodajemy. Najpierw zliczamy liczby, w których na pierwszym miejscu

stoi cyfra nieparzysta. Tę cyfrę wybieramy na jeden z pięciu sposobów. Następne cztery

cyfry nieparzyste ustawiamy na czterech miejscach na 9 · 8 · 7 · 6 sposobów. Wreszcie pięć

cyfr parzystych na pięciu wolnych miejscach ustawiamy na 5 5 sposobów. Łącznie takich

liczb mamy 5 · 9 · 8 · 7 · 6 · 55 = 9 · 8 · 7 · 6 · 56.

Teraz liczby, w których na pierwszym miejscu stoi cyfra parzysta. Zaczynamy od rozmieszczenia cyfr
nieparzystych, pamiętając o tym, żeby pierwsze miejsce pozostawić wolne. Te cyfry możemy
rozmieścić na 9 · 8 · 7 · 6 · 5 sposobów. Pozostało 5 wolnych miejsc, w tym pierwsze miejsce. Na tym
miejscu może stać jedna z czterech cyfr parzystych, na każdym z pozostałych jedna z pięciu cyfr
parzystych. Łącznie mamy zatem 4·54 sposobów umieszczenia cyfr parzystych. To daje

9 · 8 · 7 · 6 · 5 · 4 · 54 = 9 · 8 · 7 · 6 · 4 · 55 liczb.

Teraz dodajemy liczby otrzymane w dwóch przypadkach:

9 · 8 · 7 · 6 · 56 + 9 · 8 · 7 · 6 · 4 · 55 = 9 · 8 · 7 · 6 · 55 · (5 + 4) = 92 · 8 · 7 · 6 · 55.

Otrzymaliśmy tę samą odpowiedź, co w sposobie I.