ME6440 Tự động hoá trong sản xuất hàn

1- Tên học phần: TỰ ĐỘNG HOÁ TRONG SẢN XUẤT HÀN

2- Mã số: ME6440
3- Khối lượng: 3(2,5-1-0-6)
 Lý thuyết: 37,5 tiết.
 Bài tập: 15,0 tiết.
4- Yêu cầu học phần:
Học phần tự chọn theo định hướng ứng dụng và nghiên cứu của chuyên ngành Công nghệ hàn,
học vào học kỳ 2 (có thể là học phần tự chọn của chuyên ngành khác).
5- Đối tượng tham dự:
Học viên cao học chuyên ngành Công nghệ hàn (hoặc các chuyên ngành Cơ khí khác).
6 Điều kiện học phần:
 Học phần học trước:
7- Mục tiêu của học phần:
Nắm vững các định nghĩa, khái niệm cơ bản về Cơ khí hoá, Tự động hoá trong sản xuất cơ khí và
trong hàn. Hiểu rõ bản chất của một mô đun tự động, một dây chuyền sản xuất tự động trong hàn.
Biết tính toán, thiết kế kết cấu một số đồ gá hàn cơ bản, một mô đun hàn tự động: Robot - Máy
hàn - Đồ gá hàn.
8- Nội dung tóm tắt học phần:
Các định nghĩa, khái niệm cơ bản về Cơ khí hoá, Tự động hoá trong sản xuất cơ khí và trong hàn.
Kiến thức cơ bản về Cơ giới hoá, Tự động hoá các loại công việc trong hàn. Cơ sở phương pháp
tính, thiết kế đồ gá hàn.
Phương pháp mô tả, thiết kế động học robot hàn làm việc phối hợp với đồ gá hàn.
9- Nhiệm vụ của sinh viên:
 Dự lớp theo quy định của Bộ GD&ĐT và Trường ĐHBK Hà Nội.
 Bài tập theo quy định giáo viên giảng dạy và Trường ĐHBK Hà Nội.
10- Đánh giá kết quả:
 Điểm quá trình trọng số 0,3:
- Làm bài tập đầy đủ.
- Kiểm tra giữa kỳ đạt yêu cầu.
 Thi cuối kỳ trọng số 0,7:
- Thi tự luận hoặc viết tiểu luận.
11- Tài liệu học tập:

1
 Nguyễn Ngọc Thành, Bài giảng Tự động hoá trong sản xuất hàn, Hà Nội, 2007.
Sách tham khảo: Xem phần tài liệu tham khảo.

12- Nội dung chi tiết học phần:

TỰ ĐỘNG HOÁ TRONG SẢN XUẤT HÀN
Người soạn: GVC.TS. Nguyễn Ngọc Thành
Bộ môn: Hàn - Công nghệ Kim loại
Viện Cơ khí

MỞ ĐẦU (1,5)
Tổng quan về Cơ giới hoá, Tự động hoá quá trình hàn trong sản xuất cơ khí
Cã thÓ nãi C¬ khÝ ho¸, Tù ®éng ho¸ (CKH, T§H) lµ nh÷ng ph¹m trï réng lín bao trïm tÊt c¶ c¸c
ho¹t ®éng cña nghiªn cøu khoa häc, cña s¶n xuÊt ë mäi ngµnh nghÒ, lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi.
Trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng, phôc vô c¸c ho¹t ®éng x· héi (tõ c¸c s¶n
phÈm trong dÞch vô phôc vô ®êi sèng hµng ngµy, cho ®Õn c¸c s¶n phÈm tiªu dïng dÞch vô xa
xØ; tõ c¸c s¶n phÈm cña c¸c ngµnh X©y dùng, Giao th«ng, §iÖn, C«ng nghÖ Th«ng tin, Thùc
phÈm, Ho¸ chÊt, DÖt may, Y, Dîc, c¸c ngµnh Kh¶o s¸t, th¨m dß, c¸c ngµnh Khai th¸c tµi nguyªn
rõng, biÓn, lßng ®Êt .v.v., cho ®Õn c¸c s¶n phÈm trong c¸c ngµnh Tµi chÝnh, Th¬ng m¹i, M«i tr-
êng, TruyÒn th«ng, Qu¶ng c¸o .v.v.), chóng ta ®· b¾t gÆp rÊt nhiÒu quy tr×nh hay qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt ®îc CKH hay T§H tõng phÇn, tõng bé phËn hay ®ång bé c¶ qu¸ tr×nh (d©y chuyÒn s¶n
xuÊt CKH hay d©y chuyÒn s¶n xuÊt T§H). VÝ dô:
+ C¸c m¸y c¬ khÝ, ch¼ng h¹n: m¸y Ðp g¹ch men èp l¸t, m¸y ®ãng sè phôc vô cho b¸n vÐ tµu, xe,
m¸y ®ãng gãi, c©n, ®o, ®Õm, ph©n lo¹i, .v.v.
+ C¸c m¸y tù ®éng, vÝ dô: m¸y ®ãng gãi, c©n ®ong, ®o, ®Õm tù ®éng, in nh·n m¸c, kiÓm tra
tù ®éng, dÖt v¶i, in, thªu tù ®éng, s¶n xuÊt thuèc (viªn, níc), ph©n lo¹i s¶n phÈm tù ®éng .v.v.
+ Trong dÞch vô c«ng céng: c¸c m¸y b¸n hµng, rót tiÒn tù ®éng, c¸c cöa ra/vµo, thang m¸y tù
®éng, hÖ thèng ®iÒu khiÓn ph©n luång giao th«ng tù ®éng, c¸c thiÕt bÞ tù ®éng ®ãng më vßi
níc, sÊy kh«, c¸c tr¹m thu phÝ, b¸n x¨ng tù ®éng, c¸c ®Ìn chiÕu s¸ng tù ®éng, c¶nh b¸o tù ®éng
ho¶ ho¹n, ®éng ®Êt, khÝ ®éc .v.v.
+ C¸c d©y chuyÒn s¶n xuÊt tù ®éng: ch¨n nu«i, v¾t s÷a, trång c©y, gieo h¹t, s¶n xuÊt b¸nh
kÑo, rîu bia, s¶n xuÊt xi m¨ng, g¹ch ngãi, s¶n xuÊt c¸c thiÕt bÞ y tÕ, dîc phÈm, th«ng tin, ®iÖn tö
(®iÖn tho¹i, m¸y tÝnh, ti vi, tñ l¹nh, ®iÒu hoµ, m¸y giÆt, .v.v.).
Trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp s¶n xuÊt ra c¸c m¸y mãc, thiÕt bÞ cña c¸c ngµnh: ChÕ t¹o m¸y,
lµ ngµnh C«ng nghiÖp ChÕ t¹o C¬ khÝ chñ ®¹o, ngµnh nµy chÕ t¹o, s¶n xuÊt ra c¸c m¸y gia c«ng
2
c¾t gät kim lo¹i (m¸y c«ng cô) vµ c¸c m¸y gia c«ng kim lo¹i kh«ng c¾t gät, gåm c¸c m¸y vµ thiÕt
bÞ gia c«ng ¸p lùc, c¸c m¸y vµ thiÕt bÞ ®óc, c¸c m¸y vµ thiÕt bÞ hµn; c¸c chi tiÕt m¸y, thiÕt bÞ,
m¸y mãc phôc vô cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c, nh: §iÖn, X©y dùng, Giao th«ng (®êng bé, ®-
êng s¾t, ®êng ngÇm, ®êng s«ng, ®êng biÓn, ®êng kh«ng), C«ng nghÖ Th«ng tin, Y, Dîc, Thùc
phÈm, Ho¸ chÊt, DÖt may, c¸c ngµnh Kh¶o s¸t, th¨m dß, c¸c ngµnh Khai th¸c .v.v. VÝ dô:
+ C¸c m¸y c«ng cô truyÒn thèng (v¹n n¨ng, chuyªn dïng) ®Ó gia c«ng c¸c chi tiÕt m¸y, côm m¸y,
ch¼ng h¹n: trôc tr¬n, trôc bËc, trôc khuûu, trôc vÝt me (®ai èc, bi), trôc c¸n, trôc nghiÒn, c¸c lo¹i
b¸nh r¨ng th¼ng (r¨ng c«n, r¨ng xo¾n, .v.v.), c¸c lo¹i vá m¸y, vá ®éng c¬, tay biªn, thanh truyÒn,
pÝt t«ng, xi lanh, c¸c lo¹i æ l¨n, bu l«ng, èc vÝt, c¸c lo¹i dông cô c¾t gät; c¸c chi tiÕt siªu tr êng,
siªu träng nh: trôc ch©n vÞt, ch©n vÞt tµu thuû, trôc tua bin nhµ m¸y thuû (khÝ, nhiÖt) ®iÖn, trôc
khuûu cho c¸c m¸y dËp h¹ng n¨ng .v.v.
+ C¸c m¸y vµ thiÕt bÞ gia c«ng ¸p lùc (gåm c¸c m¸y gia c«ng chuÈn bÞ ph«i, nh : m¸y n¾n ph«i,
m¸y ca c¾t ph«i, .v.v.; c¸c m¸y gia c«ng biÕn d¹ng t¹o h×nh, nh: m¸y lèc t«n, c¸c m¸y dËp, m¸y
bóa, m¸y Ðp (c¬, thuû lùc, khÝ nÐn), c¸c m¸y c¸n, kÐo, .v.v.) ®Ó chuÈn bÞ ph«i hay chÕ t¹o c¸c
chi tiÕt d¹ng khèi, d¹ng thanh, d¹ng tÊm.
+ C¸c m¸y vµ thiÕt bÞ ®óc, gåm c¸c trang thiÕt bÞ ®óc trong khu«n c¸t, c¸c m¸y ®óc trong
khu«n kim lo¹i, .v.v. chñ yÕu ®Ó ®óc ra c¸c lo¹i ph«i phôc vô cho gia c«ng c¾t gät chÕ t¹o chi
tiÕt d¹ng khèi, d¹ng thanh, d¹ng ®Üa, d¹ng hép.
+ C¸c m¸y vµ thiÕt bÞ hµn nãng ch¶y vµ hµn ¸p lùc, ®Ó chÕ t¹o c¸c chi tiÕt hay ph«i hµn víi
rÊt nhiÒu chñng lo¹i kÕt cÊu hµn.
+ C¸c m¸y gia c«ng kim lo¹i kh«ng c¾t gät ®· ngµy cµng ®îc n©ng cÊp, hoµn thiÖn thµnh c¸c
m¸y b¸n tù ®éng vµ tù ®éng hoµn toµn b»ng c¸c kü thuËt NC, CNC hay PLC ®Ó kh«ng ngõng
n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt lîng gia c«ng.
+ C¸c m¸y c«ng cô tù ®éng cøng (nhãm I, nhãm II, nhãm III) ®iÒu khiÓn b»ng cam ®Ó gia
c«ng mét sè lîng rÊt lín c¸c chi tiÕt m¸y (hµng lo¹t lín, hµng khèi) víi n¨ng suÊt rÊt cao, chÊt lîng
cao vµ æn ®Þnh, chu kú s¶n xuÊt l©u dµi, cã h×nh d¹ng, kÕt cÊu ®¬n gi¶n hoÆc phøc t¹p.
+ C¸c m¸y c«ng cô tù ®éng (mÒm) ®iÒu khiÓn sè (NC), ®iÒu khiÓn sè b»ng m¸y tÝnh (CNC),
®iÒu khiÓn kh¶ lËp tr×nh (PLC) ®Ó gia c«ng c¸c chi tiÕt m¸y trong mäi lo¹i h×nh s¶n xuÊt (tõ
s¶n xuÊt ®¬n chiÕc, ®Õn s¶n xuÊt hµng lo¹t lín, hµng khèi) víi n¨ng suÊt, chÊt lîng rÊt cao vµ
æn ®Þnh; ®Æc biÖt khi chñng lo¹i, mÉu m·, kiÓu d¸ng, kÝch thíc, vËt liÖu cña s¶n phÈm thay
®æi, th× c¸c lo¹i m¸y nµy ®¸p øng rÊt nhanh chãng.
+ C¸c trung t©m gia c«ng (NC hay CNC) ®Ó gia c«ng nh÷ng chi tiÕt m¸y cã h×nh d¹ng, kÕt
cÊu rÊt phøc t¹p. T¹i c¸c trung t©m gia c«ng nµy, cã bé phËn g¸ l¾p (chøa) hµng chôc lo¹i dông cô
c¾t gät (æ chøa dao hay æ tÝch dao cã thÓ chøa ®îc 10, 20, 40, 60 thËm chÝ 120 lo¹i dông cô
3
c¾t gät kh¸c nhau, khi ®ã cßn ®îc gäi lµ kho dao), cã thÓ thùc hiÖn ®îc rÊt nhiÒu c«ng viÖc gia
c«ng thay cho nhiÒu m¸y, nh: tiÖn, phay, khoan, khoÐt, doa, gia c«ng ren, .v.v. (tæ hîp nhiÒu
nguyªn c«ng trªn mét m¸y) víi n¨ng suÊt, chÊt lîng cao, æn ®Þnh.
Mét sè níc cã nÒn c«ng nghÖ hµng ®Çu thÕ giíi (Mü, §øc, NhËt, Anh, .v.v.), ®· xuÊt hiÖn
nh÷ng trung t©m gia c«ng hiÖn ®¹i nhÊt, cã thÓ gia c«ng tËp trung nhiÒu nguyªn c«ng cïng mét
lóc, víi chÕ ®é c¾t gät cao tèc, n¨ng suÊt rÊt cao cho nh÷ng chi tiÕt m¸y rÊt phøc t¹p vÒ h×nh
d¹ng, kÕt cÊu (c¸c lo¹i vá ®éng c¬, vá m¸y .v.v.).
TÊt c¶ c¸c m¸y gia c«ng kim lo¹i, c¸c trung t©m gia c«ng nãi trªn ®· ®îc sö dông vµo viÖc c¬
giíi ho¸ hay tù ®éng ho¸ ®Ó chÕ t¹o c¸c chi tiÕt m¸y, c¸c bé phËn m¸y, c¸c m¸y c«ng cô, ®Õn c¸c
thiÕt bÞ, m¸y mãc cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c; vµ cã thÓ ®îc tæ hîp thµnh mét d©y chuyÒn
c¬ khÝ ®ång bé, hoÆc tù ®éng ho¸ tõng c«ng ®o¹n, tõng phÇn, hoÆc tù ®éng ho¸ toµn bé tõ “A”
®Õn “Z” c¶ mét qu¸ tr×nh c«ng nghÖ chÕ t¹o. Cã thÓ nªu tiÕp nh÷ng vÝ dô sau:
+ C¸c d©y chuyÒn s¶n xuÊt c¬ khÝ ho¸, ch¼ng h¹n: d©y chuyÒn s¶n xuÊt ®óc, d©y chuyÒn
gia c«ng c¬ khÝ, d©y chuyÒn hµn, s¬n, d©y chuyÒn s¶n xuÊt l¾p r¸p, kiÓm tra, bao gãi .v.v.
+ C¸c d©y chuyÒn s¶n xuÊt còng thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng nh d©y chuyÒn c¬ khÝ ho¸, nhng
b»ng h×nh thøc b¸n tù ®éng hay tù ®éng hoµn toµn.
+ C¸c d©y chuyÒn s¶n xuÊt tù ®éng linh ho¹t, ®©y còng lµ lo¹i d©y chuyÒn s¶n xuÊt tù ®éng
ho¸ ®ång bé, ®iÒu kh¸c nhau c¬ b¶n lµ ë chç, nh÷ng d©y chuyÒn nµy ®¸p øng rÊt nhanh khi quy
tr×nh c«ng nghÖ gia c«ng thay ®æi. Chóng thÝch hîp víi quy m« s¶n xuÊt lo¹t nhá vµ võa.
+ Trong [1] ®· ®a ra vÝ dô vÒ qu¸ tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt pÝt t«ng cña mét nhµ m¸y t¹i
Céng hoµ Liªn Bang Nga ®· ®îc tù ®éng ho¸ hoµn toµn thµnh mét d©y chuyÒn s¶n xuÊt gåm 25
nguyªn c«ng, tõ nguyªn ®óc ph«i cho ®Õn nguyªn c«ng cuèi cïng lµ bao gãi s¶n phÈm.
Víi ph¹m vi bao trïm réng lín nh vËy, trong bµi gi¶ng nµy, do thêi lîng cã h¹n, chØ ®Ò cËp mét
sè vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt vÒ CKH, T§H trong ngµnh ChÕ t¹o m¸y.
Mục đích, ý nghĩa
Ngµy nay, CKH vµ T§H ®· len lái, ®an xen trong mäi ngµnh nghÒ, lÜnh vùc, mäi ho¹t ®éng
®êi sèng x· héi, nªn chóng cã ý nghÜa v« cïng to lín vÒ kinh tÕ, kü thuËt, vÒ sù ph¸t triÓn cña x·
héi loµi ngêi. Do vËy CKH, T§H cã nh÷ng môc ®Ých, ý nghÜa sau:
+ N©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, chÊt lîng s¶n phÈm, ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ ngµy cµng cao.
+ C¶i thiÖn ®iÒu kiÖn, m«i trêng lao ®éng (gi¶m cêng ®é lao ®éng, gi¶i phãng khái nh÷ng
c«ng viÖc ®¬n ®iÖu, lÆp ®i lÆp l¹i; b¶o ®¶m an toµn m«i trêng lao ®éng kh«ng bÞ « nhiÔm,
®éc h¹i; b¶o ®¶m nhiÖt ®é, ¸p suÊt, ®é ån, cêng ®é ¸nh s¸ng lu«n ë møc cho phÐp), nh»m gi¶i
phãng con ngêi, híng tíi c¸c ho¹t ®éng dÞch vô, gi¶i trÝ, n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng, chinh
phôc tù nhiªn.
4
 + Lu«n hoµn thiÖn s¶n phÈm theo c¸c tiªu chÝ: ®Ñp, tiÖn lîi, nhiÒu tÝnh n¨ng, tin cËy, rÎ
tiÒn .v.v., vµ híng tíi nh÷ng s¶n phÈm cã chøa ®ùng c¸c yÕu tè th«ng minh, vµ phï hîp víi lèi
sèng, tËp qu¸n v¨n hãa tõng ®Þa ph¬ng, quèc gia.
+ DÇn dÇn T§H sÏ lµm thay ®æi mäi thø trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt, nh: n©ng cÊp nhµ xëng,
chÊt lîng trang thiÕt bÞ, m¸y mãc, dông cô, ®å g¸; thay ®æi t¸c phong, lÒ lèi phong c¸ch lµm
viÖc, c¸ch tæ chøc vµ qu¶n lý s¶n xuÊt, vµ hÇu hÕt c¸c qu¸ tr×nh tÝnh to¸n thiÕt kÕ ®Òu ®îc
T§H, do ®ã n©ng cao kh«ng ngõng chÊt lîng thiÕt kÕ.
Phạm vi học phần - Tự động hoá trong sản xuất hàn - là một khái niệm rất rộng, cần được làm
rõ và giới hạn:
SẢN XUẤT HÀN BAO GỒM CÁC HOẠT ĐỘNG CHỦ YẾU SAU:
1- Hoạt động sản xuất vật liệu hàn (ví dụ: vật liệu bảo vệ mối hàn (khí, rắn); dây/que hàn; vật liệu
làm sạch chỗ chuẩn bị hàn (thuốc hàn dạng lỏng/rắn), .v.v.).
2- Hoạt động tổ chức, quản lý thiết kế và gia công, chế tạo các kết cấu hàn (trong quá trình gia
công, chế tạo các kết cấu hàn, tập trung vào các khái niệm cơ bản và cơ sở thiết kế đồ gá hàn
(ĐGH) trong mô đun hay hệ thống hàn bán tự động hay tự động).
3- Các hoạt động kiểm tra, thanh tra giám sát hàn.
Trong học phần này, sau khi tìm hiểu một số khái niệm, định nghĩa cơ bản về TĐH trong sản
xuất cơ khí, sẽ tập trung vào nội dung thứ hai (thể hiện trong đề cương).

CHƯƠNG 1- MỘT SỐ ĐỊNH NGHĨA, KHÁI NIỆM CƠ BẢN (LT: 10,0; BT: 4,0)
1.1- Khái niệm cơ bản về Cơ khí hoá quá trình hàn trong sản xuất cơ khí
1.1.1- Định nghĩa
C¬ khÝ ho¸ lµ sù thay thÕ søc lao ®éng thñ c«ng (trùc tiÕp b»ng tay) cña ngêi thî b»ng m¸y
mãc ®Ó thùc hiÖn viÖc gia c«ng, chÕ t¹o c¸c chi tiÕt m¸y, hay c¸c m¸y mãc, thiÕt bÞ theo mét
quy tr×nh c«ng nghÖ x¸c ®Þnh mét c¸ch nhanh chãng vµ b¶o ®¶m an toµn, n¨ng su©t, chÊt lîng
®Ò ra.
Trong qu¸ tr×nh gia c«ng chi tiÕt, CKH cã thÓ thùc hiÖn tõng phÇn, vÝ dô: trong c¸c m¸y c«ng
cô truyÒn thèng, hÇu hÕt mäi ho¹t ®éng cña m¸y ®Òu ®îc CKH (nh c¸c chuyÓn ®éng c¾t gät,
chuyÓn ®éng ch¹y dao, b«i tr¬n, lµm m¸t .v.v.), mét sè thao t¸c g¸ l¾p dông cô c¾t, ®iÒu khiÓn
chÕ ®é c¾t, kiÓm tra chi tiÕt khi gia c«ng cha ®îc CKH; hoÆc CKH toµn bé, vÝ dô: d©y
chuyÒn c¸n thÐp, tõ c«ng ®o¹n chuÈn bÞ ph«i ®Õn c«ng ®o¹n vËn chuyÓn xÕp s¶n phÈm vµo
kho ®Òu ®îc CKH; hay c¸c d©y chuyÒn ®óc nh÷ng chi tiÕt cã kÝch thíc, khèi lîng lín, c¸c d©y
chuyÒn ®ét dËp .v.v.

5
 Tuy nhiªn kh«ng nªn ph©n biÖt mét c¸ch r¹ch rßi m¸y mãc khi thiÕt kÕ mét quy tr×nh c«ng
nghÖ hay mét qu¸ tr×nh s¶n suÊt, cø nhÊt thiÕt ph¶i CKH mét tr¨m phÇn tr¨m. Cã nh÷ng thao t¸c,
c«ng viÖc nÕu ®a CKH vµo th× rÊt phøc t¹p, tèn kÐm, trong khi thùc hiÖn b»ng tay (thñ c«ng)
th× ®¬n gi¶n h¬n nhiÒu; hoÆc trong mét d©y chuyÒn s¶n xuÊt ®îc gäi lµ CKH hoµn toµn hay
®ång bé, ®«i khi vÉn cã mét tû lÖ phÇn tr¨m nµo ®ã c¸c thao t¸c ®îc thùc hiÖn thñ c«ng; vÊn
®Ò lµ sù phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ ®em l¹i.
1.1.2- Một số công việc cần cơ khí hoá
Trong s¶n xuÊt C¬ khÝ, cã rÊt nhiÒu c«ng viÖc cÇn ®îc CKH, cã thÓ t¹m chia ra n¨m d¹ng c¬
b¶n sau:
- C¬ khÝ ho¸ qu¸ tr×nh gia c«ng chuÈn bÞ ph«i. Qu¸ tr×nh gia c«ng chuÈn bÞ ph«i ®îc thùc
hiÖn trªn c¸c m¸y vµ thiÕt bÞ: gia c«ng ¸p lùc, ®óc, hµn.
- C¬ khÝ ho¸ qu¸ tr×nh gia c«ng c¾t gät. Qu¸ tr×nh gia c«ng c¾t gät c¸c chi tiÕt m¸y ®îc thùc
hiÖn trªn c¸c m¸y c«ng cô truyÒn thèng.
- C¬ khÝ ho¸ qu¸ tr×nh vËn chuyÓn. Qu¸ tr×nh vËn chuyÓn c¸c lo¹i ph«i liÖu tõ m¸y nµy sang
m¸y kh¸c, tõ xëng nµy ®Õn xëng kh¸c, vËn chuyÓn s¶n phÈm vÒ kho, .v.v. ®îc thùc hiÖn b»ng
nhiÒu lo¹i ph¬ng tiÖn, thiÕt bÞ CKH kh¸c nhau tuú theo h×nh d¹ng, kÝch thíc vµ khèi lîng ph«i
liÖu. C¸c ph¬ng tiÖn, thiÕt bÞ dïng cho c¸c c«ng viÖc nµy thêng lµ: cæng trôc, cÇu trôc, pa l¨ng
®iÖn, xe n©ng/h¹, b¨ng t¶i, b¨ng l¨n (b¨ng truyÒn b»ng con l¨n), m¸ng trît, c¬ cÊu xÕp ph«i
liÖu .v.v.
- C¬ khÝ ho¸ c¸c c«ng viÖc g¸ l¾p ph«i trªn c¸c m¸y gia c«ng kim lo¹i. C¸c c«ng viÖc nµy ®·
®îc CKH rÊt nhiÒu ®Ó g¸ l¾p ph«i khi gia c«ng; ®ã lµ c¸c lo¹i ®å g¸ kÑp ph«i b»ng c¬ khÝ,
khÝ nÐn, hoÆc kÕt hîp g¸ kÑp b»ng c¬ - ®iÖn, c¬ - khÝ nÐn, .v.v.
- C¬ khÝ ho¸ qu¸ tr×nh l¾p r¸p ®îc thùc hiÖn b»ng c¸c trang thiÕt bÞ, ®å g¸ v¹n n¨ng hoÆc
chuyªn dïng, nh: c¸c dông cô l¾p r¸p (c¸c bé dông cô th¸o/l¾p, c¸c lo¹i sóng l¾p l¾p, .v.v.), c¸c ®å
g¸ l¾p r¸p (ª t«, má kÑp, vam, bµn quay, ph©n ®é, .v.v.).
Díi ®©y giíi thiÖu mét sè trang thiÕt bÞ chÝnh ®Ó CKH qu¸ tr×nh vËn chuyÓn ph«i liÖu.
CÇu trôc - h×nh 1.1 lµ ph¬ng tiÖn vËn chuyÓn ph«i liÖu khèi lîng, kÝch thíc lín ®Õn c¸c vÞ
trÝ gia c«ng theo yªu cÇu hoÆc phôc vô g¸ l¾p trªn m¸y gia c«ng trong ph©n xëng c¬ khÝ.

6
 H×nh 1.1- CÇu trôc.

Pa l¨ng - h×nh1.2 lµ ph¬ng tiÖn vËn chuyÓn ph«i liÖu (cã khèi lîng, kÝch thíc nhá h¬n cÇu
trôc) trong c¸c ph©n xëng c¬ khÝ.

H×nh 1.2- Pa l¨ng ®iÖn.

Xe rùa - hình 1.3.

7
 H×nh 1.3- Xe rïa.

H×nh 1.4- Xe bèc xÕp (n©ng, h¹).

B¨ng t¶i - lµ ph¬ng tiÖn vËn chuyÓn ph«i liÖu, s¶n phÈm víi nhiÒu h×nh d¹ng kh¸c nhau tõ vÞ
trÝ gia c«ng nµy ®Õn vÞ trÝ gia c«ng kh¸c. §îc dïng trong s¶n xuÊt hµng lo¹t, nh c¸c d©y chuyÒn
l¾p r¸p, m¹, s¬n .v.v. Tuú thuéc vµo h×nh d¹ng, kÝch thíc, khèi lîng vµ vËt liÖu cña ph«i, s¶n
phÈm, ngêi ta cã thÓ sö dông c¸c lo¹i b¨ng t¶i ®ai, b¨ng t¶i xÝch, b¨ng t¶i con l¨n .v.v. Tèc ®é
chuyÓn ®éng cña c¸c b¨ng t¶i ®îc tÝnh to¸n theo theo chu kú hay nhÞp s¶n xuÊt (h×nh 1.5).

H×nh 1.5- B¨ng t¶i kiÓu treo.

B¨ng l¨n - lµ ph¬ng tiÖn vËn chuyÓn ph«i liÖu, s¶n phÈm ®Õn vµ ®i qua c¸c m¸y gia c«ng hay
gi÷a c¸c vÞ trÝ l¾p r¸p. B¨ng l¨n cã kÕt cÊu lµ nh÷ng con l¨n ®îc g¸ l¾p song song trªn gi¸ ®ì.
Ph«i sÏ di chuyÓn vu«ng gãc víi trôc c¸c con l¨n ®Õn vÞ trÝ x¸c ®Þnh nhê ®é nghiªng cña b¨ng
l¨n (hoÆc dïng tay ®Èy nhÑ ph«i trªn b¨ng l¨n).
M¸ng trît - lµ ph¬ng tiÖn vËn chuyÓn ph«i ®Õn c¬ cÊu cÊp ph«i, råi tõ ®ã cÊp cho c¸c m¸y gia
c«ng (thêng lµ m¸y tù ®éng cøng), hay vËn chuyÓn ph«i tõ vÞ trÝ gia c«ng nµy ®Õn vÞ trÝ gia

8
c«ng kh¸c. Sù di chuyÓn cña ph«i nhê ®é nghiªng cña m¸ng (m¸ng nghiªng). H×nh d¸ng cña m¸ng
®îc thiÕt kÕ, chÕ t¹o phï hîp víi h×nh d¸ng ph«i cÇn vËn chuyÓn. H×nh 1.6 m« t¶ kÕt cÊu m¸ng
trît nghiªng.
ThiÕt bÞ xÕp ph«i (c¬ cÊu cÊp ph«i) - ®Ó xÕp ph«i tù ®éng vµo vÞ trÝ lµm viÖc. H×nh 1.6
tr×nh bµy c¬ cÊp ph«i tù ®éng kÕt hîp víi m¸ng nghiªng.

H×nh 1.6 - KÕt cÊu m¸ng nghiªng vµ c¬ cÊu xÕp ph«i.

1.1.3- Mức độ cơ khí hoá
C¬ khÝ ho¸ tõng phÇn - vÒ lý thuyÕt, cã thÓ chia thµnh hai møc ®é CKH, ®ã lµ CKH tõng
phÇn, tõng bé phËn trong mét nhµ m¸y s¶n xuÊt c¬ khÝ, hay CKH mét sè nguyªn c«ng trong mét
quy tr×nh c«ng nghÖ gia c«ng. ë møc ®é nµy, mét sè c«ng viÖc, nguyªn c«ng ®îc thùc hiÖn b»ng
m¸y, vÝ dô: trong s¶n xuÊt ®¬n chiÕc, ®Ó chÕ t¹o ph«i trôc khuûu, ngêi ta sö dông c¸c m¸y gia
c«ng: m¸y dËp, m¸y phay, tiÖn, m¸y hµn .v.v. Trong qu¸ tr×nh ®ã, viÖc di chuyÓn ph«i (nÕu trôc
khuûu cã kÝch thíc, khèi lîng lín) vµ mét sè nguyªn c«ng gia c«ng ¸p lùc, c¾t gät ®îc CKH; cßn
nguyªn c«ng hµn vµ viÖc di chuyÓn ph«i (nÕu trôc khuûu cã kÝch thíc, khèi lîng nhá) ®îc thùc
hiÖn b»ng tay.
C¬ khÝ ho¸ toµn bé - møc ®é cao h¬n lµ CKH toµn bé, khi ®ã hÇu hÕt c¸c c«ng viÖc trong
ph©n xëng, hay nhµ m¸y c¬ khÝ ®îc CKH, hay toµn bé c¸c nguyªn c«ng cña mét quy tr×nh c«ng
nghÖ gia c«ng chi tiÕt m¸y ®îc CKH. Møc ®é nµy ®îc ¸p dông cho c¸c d¹ng s¶n xuÊt hµng lo¹t.
VÝ dô: quy tr×nh c«ng nghÖ chÕ t¹o bé ®«i b¬m cao ¸p (b¬m pÝt t«ng), hay quy tr×nh c«ng
nghÖ chÕ t¹o b¸nh r¨ng trô r¨ng nghiªng.
Trong thùc tÕ s¶n xuÊt, viÖc lùa chän, ¸p dông møc ®é CKH ®Ó gia c«ng chi tiÕt m¸y hay thùc
hiÖn mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt c¬ khÝ lµ rÊt linh ho¹t, phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè, trong ®ã quan

9
träng nhÊt lµ ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh cô thÓ cña tõng c¬ së s¶n xuÊt vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cao do
viÖc lùa chän møc ®é CKH thÝch hîp.
1.2- Khái niệm cơ bản về Tự động hoá quá trình hàn trong sản xuất cơ khí
1.2.1- Định nghĩa
Trong s¶n xuÊt, gia c«ng c¬ khÝ, T§H lµ møc ®é ph¸t triÓn cao h¬n CKH. Cã ®îc sù kh¸c biÖt
®ã lµ do h×nh thøc ®iÒu khiÓn trong T§H. V× vËy, tríc khi hiÓu T§H lµ g×, chóng ta sÏ lµm
quen víi mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ ®iÒu khiÓn.
§iÒu khiÓn häc (theo [2]) - lµ Khoa häc vÒ sù ®iÒu khiÓn, truyÒn vµ xö lý th«ng tin trong c¸c
hÖ thèng kü thuËt vµ phi kü thuËt (trong c¸c c¬ thÓ sèng, .v.v.). HoÆc râ h¬n - lµ Khoa häc vÒ
®iÒu khiÓn c¸c hÖ thèng ®éng phøc t¹p, trong ®ã nghiªn cøu, øng dông c¸c lÜnh vùc vÒ c«ng
nghÖ th«ng tin, kü thuËt ®iÒu khiÓn tù ®éng vµ lý thuyÕt thuËt to¸n vµo viÖc ®iÒu khiÓn c¸c
hÖ thèng ®ã.
§iÒu khiÓn - lµ sù t¸c ®éng cã môc ®Ých lªn ®èi tîng ®iÒu khiÓn theo mét quy luËt x¸c
®Þnh tríc. Cô thÓ h¬n, ®iÒu khiÓn lµ qu¸ tr×nh thu nhËn vµ xö lý th«ng tin, t¸c ®éng lªn ®èi t-
îng ®iÒu khiÓn ®Ó ®¹t ®îc c¸c kÕt qu¶ theo môc ®Ých x¸c ®Þnh tríc.

HÖ thèng ®iÒu khiÓn - lµ mét tËp hîp c¸c thµnh phÇn vËt lý cã mèi liªn hÖ vµ
t¸c ®éng qua l¹i víi nhau, ®Ó chØ huy hoÆc hiÖu chØnh b¶n th©n (c¸c thµnh phÇn vËt lý) hoÆc
mét hÖ thèng kh¸c. H×nh 1.8 lµ vÝ dô vÒ hÖ thèng ®iÒu khiÓn (kÝn) ®éng c¬ ch¹y dao m¸y
tiÖn vµ mét sè m¸y gia c«ng c¾t gät.

10
 H×nh 1.8- HÖ thèng ®iÒu khiÓn (kÝn) ®éng c¬ ch¹y dao.
H×nh 1.8: tÝn hiÖu vµo V- lîng ch¹y dao (ngang hoÆc däc) yªu cÇu, tÝn hiÖu ra C- lîng ch¹y
dao (ngang hoÆc däc) thùc tÕ, R- TÝn hiÖu vµo chuÈn, E- TÝn hiÖu t¸c ®éng, B- TÝn hiÖu
ph¶n håi, M- TÝn hiÖu ®iÒu khiÓn, H- PhÇn tö ph¶n håi (c¶m biÕn vÞ trÝ), G V- PhÇn tö vµo
chuÈn (hép ch¹y dao), G1- C¸c phÇn tö ®iÒu khiÓn cña bé ®iÒu khiÓn ®éng c¬, G2 - §èi tîng
®iÒu khiÓn. U- NhiÔu (tÝn hiÖu vµo kh«ng mong muèn), ¶nh hëng ®Õn gi¸ trÞ cña tÝn hiÖu ra
C.
V, R, M, C, B, E, U- Gäi lµ c¸c biÕn sè cña hÖ.
G1, G2, GV H- Gäi lµ c¸c phÇn tö cña hÖ.
Ngoµi ra cßn cã:
TuyÕn thuËn- tuyÕn truyÒn tõ tÝn hiÖu t¸c ®éng E ®Õn tÝn hiÖu ra C.
TuyÕn ph¶n håi- tuyÕn truyÒn tõ tÝn hiÖu ra C ®Õn tÝn hiÖu ph¶n håi B.
Ph¶n håi ©m, t¹i ®iÓm tô tån t¹i phÐp trõ: E = R - B
Ph¶n håi d¬ng, t¹i ®iÓm tô tån t¹i phÐp céng: E = R + B
§iÓm tô (bé so s¸nh)- BiÓu diÔn phép to¸n céng hoÆc trõ, ký hiÖu b»ng vßng trßn (®iÓm A),
hai hay nhiÒu biÕn vµo cã thÓ céng hoÆc trõ t¹i ®iÓm tô. §Çu ra ë A lµ tæng ®¹i sè cña c¸c ®Çu
vµo.
§iÓm t¸n- khi cïng mét tÝn hiÖu hoÆc biÕn sè vµo ®îc ph©n ra nhiÒu nh¸nh tõ mét ®iÓm,
®iÓm ®ã gäi lµ ®iÓm t¸n, ký hiÖu b»ng nèt trßn ®en (®iÓm D).
Ph©n lo¹i vµ nguyªn lý hÖ thèng ®iÒu khiÓn
HiÖn nay cã rÊt nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i hÖ thèng ®iÒu khiÓn, mçi c¸ch ph©n lo¹i cã mét chØ
tiªu t¬ng øng, ch¼ng h¹n ph©n lo¹i theo: d¹ng tÝn hiÖu (rêi r¹c hay liªn tôc), líp c¸c ph¬ng tr×nh vi
ph©n m« t¶ ®éng lùc häc hÖ thèng, d¹ng n¨ng lîng tiªu thô, sè vßng kÝn trong hÖ, d¹ng truyÒn
®éng trong hÖ, .v.v. Tuy nhiªn, ®Ó lµm c¬ së cho nghiªn cøu c¸c néi dung c¬ b¶n trong lý thuyÕt

11
®iÒu khiÓn, viÖc ph©n lo¹i theo nguyªn lý (tÝnh chÊt) ®iÒu khiÓn ®îc chia thµnh hai hÖ thèng
®iÒu khiÓn c¬ b¶n - lµ hÖ thèng ®iÒu khiÓn kÝn vµ hÖ thèng ®iÒu khiÓn hë.
HÖ thèng ®iÒu khiÓn hë - lµ hÖ thèng mµ t¸c ®éng ®iÒu khiÓn R ®éc lËp víi ®Çu ra C
(h×nh 1.9a, h×nh 1.13).
HÖ thèng ®iÒu khiÓn hë cã mét sè ®Æc ®iÓm (so víi hÖ kÝn):
+ §é chÝnh x¸c ®iÒu khiÓn cao.
+ DÔ bÞ t¸c ®éng bëi c¸c biÕn ®æi xung quanh.
+ §¸p øng chËm khi t¸c ®éng vµo thay ®æi.
+ §¬n gi¶n, gia thµnh thÊp.
HÖ thèng ®iÒu khiÓn kÝn - lµ hÖ thèng mµ t¸c ®éng ®iÒu khiÓn R phô thuéc ®Çu ra C
(h×nh 1.8, 1.9b, h×nh 1.13).

H×nh 1.9- HÖ ®iÒu khiÓn hë (a) vµ kÝn (b).

HÖ thèng ®iÒu khiÓn kÝn cã mét sè ®Æc ®iÓm (so víi hÖ hë):
+ §é chÝnh x¸c ®iÒu khiÓn ®îc n©ng cao vµ phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè.
+ Tèc ®é ®iÒu khiÓn (®¸p øng) nhanh.
+ HÖ thèng ®iÒu khiÓn phøc t¹p h¬n, gi¸ thµnh cao h¬n.
+ H¹n chÕ ®îc c¸c t¸c ®éng khi cã nh÷ng biÕn ®æi xung quanh.
§iÒu chØnh - lµ sù t¸c ®éng vµo ®èi tîng nh»m khëi ®éng, duy tr×, lµm thay ®æi hoÆc
chÊm døt mét qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kü thuËt, c«ng nghÖ (s¶n xuÊt c¬ khÝ) nµo ®ã.
VÒ b¶n chÊt, ®iÒu chØnh còng gièng ®iÒu khiÓn, nhng ë ph¹m vi cô thÓ vµ hÑp h¬n.

CÁC PHẦN TỬ CƠ BẢN TRONG HỆ THỐNG TỰ ĐỘNG

Trong mét hÖ thèng ®iÒu khiÓn tù ®éng, nh÷ng phÇn tö, thiÕt bÞ c¬ b¶n gåm cã:
C¶m biÕn (bé c¶m biÕn) - lµ thiÕt bÞ (hay phÇn tö) ®Ó x¸c ®Þnh (®o) sù thay ®æi tr¹ng th¸i
cña ®¹i lîng vËt lý (vÝ dô: nhiÖt ®é, ¸p suÊt, dßng ®iÖn, ®iÖn ¸p, cêng ®é ¸nh s¸ng, cêng ®é
©m thanh, lùc, m« men, dÞch chuyÓn, vËn tèc, gia tèc, .v.v.), råi chuyÓn c¸c th«ng tin vÒ sù thay
®æi nµy (ë d¹ng tÝn hiÖu ®iÖn hoÆc khÝ nÐn, hoÆc thuû lùc) ®Õn thiÕt bÞ so s¸nh cña bé
®iÒu khiÓn. PhÇn tö ph¶n håi H trªn h×nh 1.8 chÝnh lµ phÇn tö c¶m biÕn.

12
 HiÖn nay cã rÊt nhiÒu lo¹i c¶m biÕn, mçi lo¹i ®îc thiÕt kÕ, chÕ t¹o c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm,
tÝnh chÊt cña tõng ®¹i lîng vËt lý mµ nã cÇn x¸c ®Þnh.
ThiÕt bÞ so s¸nh (bé so s¸nh) - lµ thiÕt bÞ ®Ó so s¸nh (thùc hiÖn c¸c phÐp to¸n so s¸nh hoÆc
sè häc) gi÷a ®¹i lîng ra (gi¸ trÞ thùc) víi ®¹i lîng vµo (gi¸ trÞ cÇn), råi chuyÓn (sù chªnh lÖch
vµo/ra) thµnh tÝn hiÖu t¸c ®éng ®Õn phÇn tö ®iÒu khiÓn ®Ó biÕn ®æi, xö lý tiÕp.
Bé so s¸nh còng ®îc thiÕt kÕ, chÕ t¹o dùa trªn nguyªn lý lµm viÖc cña c¸c c¬ cÊu c¬ khÝ,
®iÖn, thuû lùc, khÝ nÐn, hoÆc kÕt hîp gi÷a c¸c c¬ cÊu, .v.v.
ThiÕt bÞ khuÕch ®¹i (bé khuÕch ®¹i) - là thiết bị ®Ó khuÕch ®¹i (c«ng suÊt) c¸c tÝn hiÖu
®o lêng (thêng rÊt nhá, cì phÇn tr¨m ®Õn phÇn v¹n cña Watt), tríc khi ®îc chuyÓn ®æi thµnh
tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn t¸c ®éng ®Õn c¬ cÊu chÊp hµnh.
ThiÕt bÞ khuÕch ®¹i còng cã rÊt nhiÒu lo¹i, ch¼ng h¹n: m¸y ®iÖn khuÕch ®¹i, khuÕch ®¹i
tõ, khuÕch ®¹i r¬ le, khuÕch ®¹i ®iÖn tö b¸n dÉn, .v.v. Chóng cã hÖ sè khuÕch ®¹i réng, ®é
nh¹y cao. Ngoµi ra cßn dïng c¸c bé khuÕch ®¹i thuû khÝ cã hÖ sè khuÕch ®¹i lín, vµ thêng ®îc sö
dông lµm lu«n c¶ chøc n¨ng cña thiÕt bÞ chÊp hµnh, khi ®ã gäi lµ ®éng c¬ sÐc v« hay c¬ cÊu
sÐc v«.
ThiÕt bÞ chÊp hµnh - thiÕt bÞ chÊp hµnh trong kü thuËt ®iÒu khiÓn tù ®éng, thêng lµ c¸c
lo¹i ®éng c¬: bíc, mét chiÒu, hai pha xoay chiÒu, sec v« m« t¬, .v.v.; c¸c lo¹i ®éng c¬ thuû lùc,
khÝ nÐn, .v.v.
ThiÕt bÞ ®iÒu khiÓn - thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn dïng ®Ó lu tr÷, trao ®æi, xö lý th«ng tin vµ ph¸t
lÖnh (tÝn hiÖu) ®iÒu khiÓn. Bé phËn chñ yÕu cña thiÕt bÞ lµ m¸y tÝnh vµ c¸c thiÕt bÞ ngo¹i vi
(mµn h×nh, bµn phÝm, m¸y in, ca mª ra, .v.v.).
§èi tîng ®iÒu khiÓn - đèi tîng ®iÒu khiÓn lµ nh÷ng ®¹i lîng, hay hiÖn tîng hay c¸c qu¸ tr×nh
vËt lý tån t¹i trong ®êi sèng x· héi, trong tù nhiªn vµ kü thuËt, chóng nhiÒu v« h¹n. Riªng trong
lÜnh vùc s¶n xuÊt c¬ khÝ, ®èi tîng ®iÒu khiÓn nhiÒu kh«ng cã giíi h¹n. VÝ dô: mét quy tr×nh
c«ng nghÖ gia c«ng chi tiÕt, hay ho¹t ®éng cña c¸c c¬ cÊu m¸y gia c«ng c¬ khÝ, c¸c thiÕt bÞ
n©ng vËn chuyÓn, c¸c ®å g¸, .v.v. lµ c¸c ®èi tîng ®iÒu khiÓn.
§Ó ®iÒu khiÓn c¸c ®èi tîng, ®Çu tiªn ngêi ta ph¶i m« t¶ chóng b»ng ph¬ng ph¸p lý thuyÕt (m«
t¶ to¸n häc) hay ph¬ng ph¸p thö nghiÖm (vÝ dô, khi ®iÒu khiÓn r« bèt, ch¬ng tr×nh ®iÒu khiÓn
cã thÓ lËp b»ng c¸ch d¹y häc cho r« bèt, nã sÏ nhí vµ ghi l¹i bµi häc thµnh ch ¬ng tr×nh) hay kÕt
hîp c¶ hai.
Tù ®éng ho¸ - lµ qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn tù ®éng c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt c¬ khÝ (hay c¸c ho¹t
®éng kh¸c trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, x· héi, sinh häc .v.v.) b»ng ch¬ng tr×nh ®iÒu khiÓn lËp
tríc theo yªu cÇu ®Æt ra. Ngêi thî kh«ng ph¶i trùc tiÕp can thiÖp hay t¸c ®éng vµo c¸c ho¹t
®éng ®ã, mµ chØ cÇn kiÓm tra, gi¸m s¸t chóng.
13
 Còng nh CKH, trong s¶n xuÊt c¬ khÝ, T§H còng cã thÓ thùc hiÖn tõng phÇn hoÆc toµn bé
mét nguyªn c«ng hoÆc mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nµo ®ã.
Tù ®éng ho¸ tõng phÇn cã thÓ ®îc thùc hiÖn t¹i mét sè thao t¸c hay bíc trong mét nguyªn c«ng,
hoÆc mét sè nguyªn c«ng trong mét quy tr×nh c«ng nghÖ. VÝ dô: T§H tõng phÇn mét sè thao t¸c,
bíc trªn: m¸y gia c«ng c¬ khÝ b¸n tù ®éng, m¸y tù ®éng cøng, m¸y tù ®éng mÒm.
Tù ®éng ho¸ toµn bé cã thÓ ®îc thùc hiÖn t¹i mét nguyªn c«ng, hay c¶ mét quy tr×nh c«ng
nghÖ, hoÆc mét ph©n xëng, thËm chÝ c¶ mét nhµ m¸y s¶n xuÊt c¬ khÝ, khi ®ã gäi lµ nh÷ng
d©y chuyÒn s¶n xuÊt T§H. VÝ dô: T§H toµn bé trªn: m¸y gia c«ng c¬ khÝ tù ®éng cøng, m¸y tù
®éng mÒm, T§H toµn bé quy tr×nh c«ng nghÖ gia c«ng c¬ hay toµn bé d©y chuyÒn s¶n xuÊt c¬
khÝ.
ViÖc øng dông T§H tõng phÇn hay toµn bé còng tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña n¬i s¶n
xuÊt, nh: s¶n lîng, chÊt lîng, kiÓu d¸ng, mÉu m· s¶n phÈm; chÊt lîng trang thiÕt bÞ, m¸y mãc,
tr×nh ®é tæ chøc, qu¶n lý s¶n xuÊt, .v.v. Cã nh÷ng d©y chuyÒn s¶n xuÊt, nhiÒu khi ng êi ta kÕt
hîp c¶ CKH vµ T§H, thËm chÝ cã c¶ mét sè thao t¸c, c«ng viÖc l¹i thùc hiÖn thñ c«ng th× hiÖu
qu¶ kinh tÕ ®em l¹i lín h¬n nhiÒu so víi T§H toµn bé d©y chuyÒn ®ã. Do vËy kh«ng nhÊt thiÕt
lóc nµo còng ph¶i CKH, T§H.
1.2.2- Một số công việc cần tự động hoá (tham khảo phần CKH)
1.2.3- Mức độ tự động hoá (tham khảo phần CKH)
1.2.4- Các hình thức tự động hoá

a- Khái niệm

Tù ®éng ho¸ cøng lµ T§H mµ qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn c¸c ho¹t ®éng cña thiÕt bÞ, m¸y
mãc vµ dông cô thùc hiÖn b»ng ch¬ng tr×nh ®iÒu khiÓn cøng, ®îc thiÕt lËp theo yªu
cÇu thiÕt kÕ, chÕ t¹o s¶n phÈm. Qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn tù ®éng, ngêi thî kh«ng ph¶i trùc
tiÕp can thiÖp vµo c¸c ho¹t ®éng ®ã, mµ chØ cÇn kiÓm tra, gi¸m s¸t chóng.

Trong lÜnh vùc s¶n xuÊt c¬ khÝ, c¸c m¸y ®îc T§H cøng thêng lµ c¸c m¸y c«ng cô, nh:
m¸y tiÖn rªv«nve, c¸c m¸y tù ®éng ®iÒu khiÓn b»ng trôc ph©n phèi (m¸y tù ®éng nhãm I,
nhãm II, nhãm III), nh: tiÖn, phay, bµo, khoan, .v.v. hay c¸c m¸y gia c«ng c¬ khÝ kh¸c, nh:
m¸y dËp, m¸y c¾t thÐp tÊm, .v.v.

Së dÜ gäi lµ ch¬ng tr×nh ®iÒu khiÓn cøng, bëi v× ch¬ng tr×nh ®îc lu tr÷ trong mét sè
c¬ cÊu c¬ khÝ, phÇn lín lµ c¬ cÊu cam. C¬ cÊu cam ®îc tÝnh to¸n, thiÕt kÕ, chÕ t¹o
theo c¸c yªu cÇu thiÕt kÕ vµ trªn c¬ së ph¬ng ph¸p m« h×nh häc gi¶i tÝch ([3]).

14
 Ch¬ng tr×nh ®iÒu khiÓn cøng dïng ®Ó gia c«ng mét chi tiÕt m¸y nµo ®ã víi s¶n lîng
s¶n xuÊt hµng lo¹t lín hay hµng khèi; chu kú s¶n xuÊt kÐo dµi (hµng tuÇn, hµng th¸ng
hoÆc l©u h¬n n÷a). Nh vËy, mèi khi thay ®æi chi tiÕt gia c«ng, l¹i ph¶i thay ®æi ch¬ng
tr×nh cøng, tøc lµ ph¶i tÝnh to¸n, thiÕt kÕ, chÕ t¹o l¹i c¬ cÊu cam kh¸c, nªn thêi gian “lËp
tr×nh” chuÈn bÞ s¶n xuÊt rÊt l©u, cã khi hµng th¸ng trêi.

b- M¸y tù ®éng ®iÒu khiÓn b»ng cam

Một số nÐt c¬ b¶n cña mét sè m¸y tù ®éng cøng ®iÒu khiÓn b»ng cam.
HÖ thèng ®iÒu khiÓn
HÖ thèng tù ®éng ®iÒu khiÓn vÞ trÝ (b»ng c«ng t¾c hµnh tr×nh) - lµ hÖ thèng ®iÒu khiÓn
khèng chÕ vµ ®æi chiÒu chuyÓn ®éng c¸c c¬ cÊu chÊp hµnh b»ng c¸ch sö dông c¸c c÷ chÆn
(®«i khi cßn gäi lµ gèi tùa) t¸c ®éng lªn c¸c phÇn tö chuyÓn ®æi (c¸c c«ng t¾c hµnh tr×nh) tõ tÝn
hiÖu t¸c ®éng thµnh tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn ®iÖn hoÆc tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn c¬. H×nh 1.10a, b
m« t¶ nguyªn lý hÖ ®iÒu khiÓn vÞ trÝ ®iÒu khiÓn chuyÓn ®éng tù ®éng qua l¹i cña bµn m¸y
(c¬ cÊu chÊp hµnh). H×nh 1.10a: bµn 1 chuyÓn ®éng (qua l¹i) trªn sèng trît cña th©n 2, khi c¸c c÷
chÆn 4 hoÆc 5 t¸c ®éng vµo c¸c c«ng t¾c hµnh tr×nh 3 hoÆc 6, chuyÓn tÝn hiÖu ®iÖn vÒ bé
®iÒu khiÓn, ®iÒu khiÓn ®éng c¬ ®æi chiÒu quay, do ®ã ®¶o chiÒu chuyÓn ®éng bµn 1.
H×nh 1.10b: bµn 1 chuyÓn ®éng (qua l¹i), khi c¸c c÷ chÆn 2 (l¾p trªn bµn 1) t¸c ®éng lªn ®Çu
cÇn g¹t 3, lµm thanh ®Èy 4 dÞch chuyÓn, ®iÒu khiÓn van chØnh híng 5, do ®ã ®iÒu khiÓn
chiÒu chuyÓn ®éng cña pÝt t«ng 6 vµ ®¶o chiÒu chuyÓn ®éng bµn 1.

H×nh 1.10- HÖ ®iÒu khiÓn vÞ trÝ.

15
HÖ thèng tù ®éng ®iÒu khiÓn chÐp h×nh - lµ hÖ thèng ®iÒu khiÓn sö dông chi tiÕt mÉu cã
h×nh d¹ng gièng chi tiÕt cÇn gia c«ng. Quü ®¹o chuyÓn ®éng cña dông cô c¾t ®îc ®iÒu khiÓn
chÐp theo h×nh d¹ng chi tiÕt mÉu trong qu¸ tr×nh c¾t gät.
HiÖn cã ba d¹ng ®iÒu khiÓn b»ng chÐp h×nh: chÐp h×nh c¬ khÝ, chÐp h×nh c¬ ®iÖn, chÐp
h×nh thuû lùc (h×nh 1.11a, b, c).
HÖ thèng tù ®éng ®iÒu khiÓn b»ng trôc ph©n phèi - lµ hÖ thèng ®iÒu khiÓn sö dông nhiÒu
cam kh¸c nhau l¾p trªn mét trôc quay, gäi lµ trôc cam ph©n phèi (gäi t¾t lµ trôc ph©n phèi). Nh
vËy trªn trôc ph©n phèi lu gi÷ nhiÒu ch¬ng tr×nh gia c«ng gåm nhiÒu chuyÓn ®éng nèi tiÕp
nhau (ch¼ng h¹n mét sè chuyÓn ®éng: c¾t gät, ch¹y kh«ng,

H×nh 1.11a- HÖ ®iÒu khiÓn chÐp h×nh c¬ khÝ.

H×nh 1.11b- HÖ ®iÒu khiÓn chÐp h×nh ®iÖn c¬ khÝ.

16
 H×nh 1.11c- HÖ ®iÒu khiÓn thuû lùc chÐp h×nh.
®iÒu khiÓn .v.v.) cña c¶ mét chu kú gia c«ng.
H×nh 1.12 lµ trôc ph©n phèi quay tèc ®é n PP (v/p), c¸c cam Ci, i=1÷5 quay theo. Nhê quy
luËt chuyÓn ®éng ®îc thiÕt, chÕ t¹o trªn tõng cam, do ®ã t¹o ra c¸c chuyÓn ®éng l¾c (L2, L4,
L5) vµ tÞnh tiÕn (T1, T3, T5) t¬ng øng. C¸c chuyÓn ®éng nµy sÏ ®îc truyÒn tíi c¸c bé chÊp hµnh
b»ng c¸c xÝch truyÒn ®éng c¬ khÝ.

H×nh 1.12- Trôc ph©n phèi ®iÒu khiÓn b»ng nhiÒu cam.
C¸c nhãm m¸y tù ®éng ®iÒu khiÓn b»ng trôc ph©n phèi - trong m¸y tù ®éng cøng, c¸c
chuyÓn ®éng ch¹y kh«ng ®îc ®iÒu khiÓn chÝnh x¸c trong chu kú tù ®éng. Nguyªn t¾c thùc
hiÖn chuyÓn ®éng ch¹y kh«ng lµ chØ tiªu quan träng ®Ó ph©n lo¹i m¸y tù ®éng ®iÒu khiÓn
b»ng trôc ph©n phèi. Theo nguyªn t¾c nµy, m¸y tù ®éng cøng ®îc chia thµnh ba nhãm, ®ã lµ m¸y
tù ®éng: nhãm I, nhãm II, nhãm III.
Mét sè c¬ cÊu c¬ b¶n trong m¸y - ®ã lµ c¸c c¬ cÊu: cam, bµn dao, cÊp ph«i tù ®éng, kÑp
ph«i, quay vµ ®Þnh vi. C¸c c¬ cÊu nµy cã thÓ t×m ®äc trong [2].
1.3.4- Tù ®éng ho¸ mÒm
a- Kh¸i niÖm

17
 Tù ®éng ho¸ mÒm lµ T§H, trong ®ã qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn tù ®éng c¸c ho¹t ®éng cña
thiÕt bÞ, m¸y mãc vµ dông cô b»ng ch¬ng tr×nh ®iÒu khiÓn mÒm, ®îc thiÕt lËp theo yªu cÇu
thiÕt kÕ, chÕ t¹o chi tiÕt. Qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn tù ®éng, ngêi thî kh«ng ph¶i trùc tiÕp can thiÖp
hay t¸c ®éng vµo c¸c ho¹t ®éng ®ã, mµ chØ cÇn kiÓm tra, gi¸m s¸t chóng.
§iÒu khiÓn tù ®éng b»ng ch¬ng tr×nh mÒm lµ mét bíc vµ híng ph¸t triÓn cao cña T§H, cã
nhiÒu u ®iÓm h¬n T§H cøng. Mçi khi nhu cÇu vÒ s¶n phÈm thay ®æi (sè lîng t¨ng, kiÓu d¸ng,
mÉu m·, chÊt lîng .v.v.) th× mäi c«ng viÖc chuÈn bÞ cho s¶n xuÊt s¶n phÈm míi ®îc rót ng¾n ®i
rÊt nhiÒu b»ng viÖc lËp l¹i ch¬ng tr×nh gia c«ng míi, thay v× viÖc ph¶i tÝnh to¸n, thiÕt kÕ, chÕ
t¹o thö nghiÖm, hiÖu chØnh c¸c c¬ cÊu ®iÒu khiÓn c¬ khÝ míi, tríc khi ®a chóng vµo s¶n xuÊt.
V× vËy T§H mÒm rÊt phï hîp víi sù thay ®æi, biÕn ®éng cña s¶n phÈm vµ cã thÓ ¸p dông cho
mäi quy m« s¶n xuÊt, tõ ®¬n chiÕc, söa ch÷a, lo¹t nhá cho ®Õn lo¹t lín hay hµng khèi.
Trong lÜnh vùc s¶n xuÊt c¬ khÝ, rÊt nhiÒu m¸y gia c«ng c¬ khÝ ®îc thiÕt kÕ, chÕ t¹o
thµnh m¸y T§H mÒm (m¸y NC, CNC, PLC, xem môc c). VÝ dô c¸c m¸y c«ng cô: tiÖn, phay,
khoan, mµi, c¸c trung t©m gia c«ng, .v.v.; c¸c m¸y gia c«ng ¸p lùc, chuÈn bÞ ph«i: m¸y dËp c¬
khÝ, thuû lùc, m¸y ®ét - dËp - c¾t liªn hîp, m¸y pha c¾t ph«i thÐp tÊm b»ng hçn hîp khÝ
ch¸y .v.v.
b- Ch¬ng tr×nh gia c«ng, d÷ liÖu ch¬ng tr×nh vµ m· ho¸ d÷ liÖu
Ch¬ng tr×nh gia c«ng
§Ó gia c«ng mét chi tiÕt m¸y trªn m¸y tù ®éng ®iÒu khiÓn b»ng ch¬ng tr×nh sè, ®Çu tiªn
ph¶i chuÈn ho¸ l¹i c¸ch ghi kÝch thíc trªn b¶n vÏ thiÕt kÕ chi tiÕt, sau ®ã thiÕt lËp quy tr×nh
c«ng nghÖ gia c«ng chi tiÕt ®ã (tr×nh tù c¸c nguyªn c«ng, bíc, ®éng t¸c .v.v. gia c«ng, chän: m¸y
gia c«ng, chÕ ®é gia c«ng, c¸c dông cô gia c«ng t¬ng øng,.v.v.); tiÕp ®Õn lµ chuyÓn (lËp ch¬ng
tr×nh) toµn bé néi dung cña quy tr×nh c«ng nghÖ gia c«ng ®· thiÕt lËp thµnh Ch¬ng tr×nh gia
c«ng chi tiÕt th«ng qua mét ng«n ng÷ lËp tr×nh nµo ®ã. Cuèi cïng, muèn m¸y ho¹t ®éng theo ch-
¬ng tr×nh võa lËp, toµn bé néi dung ch¬ng tr×nh ph¶i ®îc m· ho¸ thµnh tÝn hiÖu sè (®Ó m¸y
®äc vµ hiÓu ®îc) vµ chuyÓn thµnh tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng c¸c c¬ cÊu chÊp hµnh
trong m¸y.
HiÖn nay ng«n ng÷ lËp tr×nh cã rÊt nhiÒu lo¹i, ph¸t triÓn ë tõng møc ®é kh¸c nhau tuú
theo lÜnh vùc øng dông. Cã thÓ thÊy mét sè lo¹i sau:
+ Ng«n ng÷ bËc thÊp hay ng«n ng÷ m¸y (Asembler), lËp cho c¸c m¹ch vi xö lý (c¸c thÎ
®iÖn tö).
+ Ng«n ng÷ v¹n n¨ng bËc cao (Pascal, Fortran, Basic, C +, C++ .v.v.), lËp cho c¸c m¸y tÝnh
c¸ nh©n.

18
 + Ng«n ng÷ thiÕt kÕ cho c¸c øng dông c«ng nghiÖp (díi d¹ng c¸c biÓu ®å l« gÝc, s¬ ®å
bËc thang, d·y lÖnh .v.v.), lËp cho c¸c m¸y tÝnh c¸ nh©n, m¸y tÝnh chuyªn dông c«ng nghiÖp
trong hÖ thèng tù ®éng kh¶ lËp tr×nh.
Do sù ph¸t triÓn ®a d¹ng cña ng«n ng÷ lËp tr×nh, Héi ®ång tiªu chuÈn ho¸ quèc tÕ ISO ®·
nghiªn cøu vµ thèng nhÊt ®a ra ng«n ng÷ lËp tr×nh cho c¸c m¸y NC, CNC. Ch¼ng h¹n tiªu chuÈn
ISO 6983, ISO 646, ISO 2972 .v.v. HoÆc mét sè níc còng cã nh÷ng tiªu chuÈn riªng, vÝ dô DIN
66025 (§øc), OCT 13052-74 (Nga) .v.v.
D÷ liÖu ch¬ng tr×nh (BT)
Toµn bé néi dung cña quy tr×nh c«ng nghÖ gia c«ng (®îc lËp thµnh ch¬ng tr×nh gia
c«ng) - gäi lµ d÷ liÖu cña ch¬ng tr×nh. Trong gia c«ng c¬ khÝ, d÷ liÖu ch¬ng tr×nh cã ba lo¹i:
+ D÷ liÖu động h×nh häc, gåm c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn chuyÓn ®éng bµn m¸y, chi
tiÕt gia c«ng vµ dông cô c¾t; cô thÓ lµ: hÖ trôc to¹ ®é, gèc to¹ ®é x¸c ®Þnh vÞ trÝ t¬ng ®èi gi÷a
bµn m¸y, chi tiÕt gia c«ng vµ dông cô c¾t; kÝch thíc chi tiÕt, d¹ng néi suy; c¸c d¹ng dao, kÝch th-
íc vµ vÞ trÝ cña chóng.
+ D÷ liÖu kü thuËt vµ c«ng nghÖ, gåm c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn chÕ ®é c¾t gät, ®iÒu
kiÖn gia c«ng; ch¼ng h¹n: tèc ®é quay trôc chÝnh, bíc tiÕn dao khi gia c«ng, khi ch¹y kh«ng; chÕ
®é b«i tr¬n, lµm m¸t; dän phoi; c¸c ®iÒu kiÖn vÒ an toµn, .v.v.
+ D÷ liÖu phôc vô gia c«ng, gåm c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn phôc vô cho qu¸ tr×nh gia
c«ng, vÝ dô: chu kú kÝch thíc vµ chu kú gia c«ng; kho dao, sè hiÖu vµ sù lùa chän dao, ®iÓm
thay dao; kiÓm tra kÝch thíc chi tiÕt, .v.v.
M· ho¸ d÷ liÖu
C¸c d÷ liÖu ®îc m· ho¸ (®îc biÓu diÔn bëi mét nhãm ký hiÖu gåm c¸c sè “0” vµ “1”) trªn
c¬ së hÖ nhÞ ph©n, gåm c¸c yÕu tè sau:
+ BÝt - ®¬n vÞ th«ng tin nhá nhÊt vµ lµ phÇn tö c¬ b¶n ®Ó m· ho¸ d÷ liÖu. Mét bÝt ®îc
biÓu diÔn bëi ch÷ sè “0” hoÆc “1”.
+ Byte - c¸c bÝt ®îc xÕp thµnh hµng ngang trªn 8 cét däc, gäi lµ mét byte. tuú theo vÞ trÝ
cña c¸c bÝt “0” hoÆc “1” trong mét byte, mµ mçi byte cã thÓ biÓu diÔn: mét ch÷ sè hay mét ký
hiÖu to¸n häc (+, - , .) hay mét ch÷ c¸i, .v.v. nµo ®ã.
+ Tõ - tËp hîp hai byte gäi lµ mét tõ (Word). Víi mét tõ, cã thÓ biÓu diÔn mét d÷ liÖu nµo
®ã cña ch¬ng tr×nh.
+ C©u hoÆc khèi lÖnh - tËp hîp nhiÒu tõ sÏ t¹o thµnh mét c©u hoÆc khèi lÖnh ®Ó diÔn
t¶ mét quy tr×nh gia c«ng nµo ®ã.
Nh vËy, sau khi m· ho¸, ch¬ng tr×nh gia c«ng sÏ lµ tæ hîp c¸c sè “0” vµ “1”, rÊt thuËn tiÖn
cho kü thuËt ®iÒu khiÓn sè.
19
 c- M¸y ®iÒu khiÓn theo ch¬ng tr×nh sè (m¸y NC, CNC)
HiÖn nay ®iÒu khiÓn sè (NC - Numerical Control), ®iÒu khiÓn sè qua m¸y tÝnh (CNC -
Computer Numerical Control) ®îc coi lµ mét híng ph¸t triÓn riªng cña ph¬ng ph¸p ®iÒu khiÓn
kh¶ lËp tr×nh (PLC, xem môc d). §iÒu khiÓn NC, CNC ra ®êi tríc PLC rÊt l©u (1952, chiÕc m¸y
c«ng cô ®iÒu khiÓn sè ®Çu tiªn - m¸y phay trôc ®øng ra ®êi t¹i Häc viÖn Kü thuËt Massachurett
(MIT), Hoa Kỳ, cßn PLC ra ®êi vµo kho¶ng n¨m 1968 - 1970; tuy nhiªn, ý tëng vµ nguyªn lý ®iÒu
khiÓn sè ®· xuÊt hiÖn ë Ch©u ©u tõ håi thÕ kû 14), vµ ®i rÊt s©u theo h íng ®iÒu khiÓn c¸c
m¸y c«ng cô còng nh c¸c m¸y gia c«ng c¬ khÝ vµ r« bèt. Do ®ã khi nãi ®Õn ®iÒu khiÓn sè th×
ngêi ta thêng nghÜ ngay ®Õn c¸c m¸y c«ng cô NC hay CNC.
VËy ®iÒu khiÓn sè lµ ph¬ng ph¸p ®iÒu khiÓn tù ®éng c¸c m¸y c«ng t¸c (m¸y gia c«ng
c¬ khÝ, r« bèt, .v.v.) vµ qu¸ tr×nh gia c«ng, trong ®ã mäi ho¹t ®éng cña m¸y, mäi ho¹t ®éng hç trî
kü thuËt, c«ng nghÖ khi gia c«ng ®îc lËp thµnh ch¬ng tr×nh gia c«ng, mµ d÷ liÖu ch¬ng tr×nh
®îc m· ho¸ bëi m· sè nhÞ ph©n, gåm c¸c sè “0” vµ “1”; chóng biÓu thÞ c¸c con sè thËp ph©n, c¸c
ch÷ c¸i, c¸c ký hiÖu ®Æc trng, .v.v. chøa ®ùng toµn bé néi dung vµ hîp thµnh mét ch¬ng tr×nh
lµm viÖc.
H×nh 1.13 m« t¶ cÊu tróc hÖ ®iÒu khiÓn sè.

H×nh 1.13- CÊu tróc hÖ ®iÒu khiÓn sè NC, CNC.

CÊu tróc nµy cã hai phÇn:
+ PhÇn xö lý ngoµi: tõ b¶n vÏ chi tiÕt ®îc chuÈn ho¸ l¹i thµnh b¶n vÏ c«ng nghÖ (ghi l¹i
kÝch thíc ®Ó lËp ®îc ch¬ng tr×nh gia c«ng) råi lËp thµnh ch¬ng tr×nh gia c«ng, sau ®ã toµn bé
néi dung ch¬ng tr×nh ®îc ghi vµo vËt mang tin (b¨ng ®ôc lç, b¨ng tõ, ®Üa tõ).

20
 + PhÇn xö lý trong: thiÕt bÞ ®äc sÏ ®äc vµ chuyÓn néi dung trªn vËt mang tin vµo bé nhí
cña hÖ ®iÒu khiÓn. §èi víi hÖ ®iÒu khiÓn hë, qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn diÔn ra theo nh¸nh bªn
ph¶i. Cßn hÖ ®iÒu khiÓn kÝn diÔn ra theo nh¸nh bªn tr¸i.
H×nh 1.14 vµ 1.15 m« t¶ nguyªn lý cÊu t¹o hai hÖ ®iÒu khiÓn nµy.

H×nh 1.14- HÖ ®iÒu khiÓn kÝn.

Lîng ch¹y dao yªu cÇu (gi¸ trÞ cÇn theo trôc X hoÆc Y) ®îc n¹p vµo bé ®iÒu khiÓn sè
(CNC), tõ ®ã ph¸t lÖnh ®iÒu khiÓn ®éng c¬ ch¹y dao, dÉn ®éng bµn m¸y chuyÓn ®éng ch¹y
dao nhê bé truyÒn vÝt me - ®ai èc bi. Lîng ch¹y dao thùc tÕ (gi¸ trÞ thùc) ®îc x¸c ®Þnh (®o) bëi
c¶m biÕn sè gia tuyÖt ®èi, vµ liªn tôc chuyÓn vÒ bé CNC ®Ó xö lý, biÕn ®æi thµnh tÝn hiÖu
®iÒu khiÓn ®éng c¬ ch¹y dao.

H×nh 1.15- HÖ ®iÒu khiÓn hë.

d- §iÒu khiÓn tù ®éng kh¶ lËp tr×nh (PLC)
Kh¸i niÖm - PLC (Programmable Logic Controller) lµ kü thuËt ®iÒu khiÓn tù ®éng kh¶
lËp tr×nh. Bé PLC ®îc thiÕt kÕ, chÕ t¹o dùa trªn kü thuËt vi xö lý. Tuy ra ®êi sau NC vµ CNC
nhng l¹i cã ph¹m vi øng dông réng r·i h¬n. PLC cã thÓ øng dông ®iÒu khiÓn tõng thiÕt bÞ, m¸y
mãc ®¬n lÎ cho ®Õn c¸c hÖ thèng hay c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trong nhiÒu lÜnh vùc: ho¸ chÊt,
thùc phÈm, dîc, y häc, sinh häc, .v.v.; hay c¸c hÖ thèng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, nh: c¸c nhµ m¸y
21
nhiÖt ®iÖn, thuû ®iÖn, c¸c d©y chuyÒn tù ®éng s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng (xi m¨ng, g¹ch èp
l¸t, .v.v.), c¸c d©y chuyÒn tù ®éng s¶n xuÊt c¬ khÝ (®óc, c¸n, hµn, l¾p r¸p, .v.v.); c¸c thiÕt bÞ
th¨m dß, khai th¸c má díi lßng ®Êt, biÓn; c¸c trung t©m ®iÒu khiÓn toµn bé hÖ thèng giao th«ng
thµnh phè, .v.v.
Cã øng dông réng r·i nh vËy lµ do PLC dùa trªn c¬ së ph¸t triÓn c«ng nghÖ m¸y tÝnh
®iÖn tö (m¹ch tÝch hîp ®iÖn tö IC -1959, m¹ch tÝch hîp gam réng LSI - 1965, bé vi xö lý -
1974, .v.v.), tin häc (c¬ së d÷ liÖu, thuËt to¸n, .v.v.) vµ kü thuËt ®iÒu khiÓn tù ®éng. Ngoµi ra
PLC cßn ®îc thiÕt kÕ, chÕ t¹o cho phÐp nh©n viªn kü thuËt kh«ng ®ßi hái yªu cÇu cao vÒ tr×nh
®é m¸y tÝnh, tin häc còng cã thÓ sö dông, vËn hµnh ®îc.
H×nh 1.16 lµ nguyªn lý cÊu t¹o cña bé PLC.

H×nh 1.16- CÊu t¹o mét bé PLC.

C¸c chøc n¨ng vµ øng dông cña PLC:
Chøc n¨ng chÝnh vµ øng dông - vÒ c¬ b¶n PLC cã chøc n¨ng t¬ng tù chøc n¨ng cña hÖ
®iÒu khiÓn r¬ le, ®ã lµ:
+ Thu nhËn c¸c tÝn hiÖu ®Çu vµo vµ c¸c tÝn hiÖu ph¶n håi tõ c¸c c¶m biÕn.
+ Mäi ho¹t ®éng ®iÒu khiÓn (liªn kÕt, ghÐp nèi vµ ®ãng më m¹ch) lu«n phï hîp víi ch¬ng
tr×nh.
+ Ph©n ph¸t c¸c lÖnh ®iÒu khiÓn ®Õn ®Þa chØ thÝch hîp.
H×nh 1.17 lµ nguyªn lý thiÕt bÞ mét bé PLC.

22
 H×nh 1.17- Mét sè chøc n¨ng cña PLC.
Chøc n¨ng phô - thùc hiÖn bëi m« ®un chøc n¨ng phô, gåm:
+ Bé nhí duy tr× (chøc n¨ng nh r¬ le duy tr× ): b¶o tån tÝn hiÖu khi mÊt ®iÖn, khi cã
®iÖn trë l¹i, bé chuyÓn ®æi cña bé nhí vÉn gi÷ nguyªn tr¹ng th¸i nh tríc lóc mÊt ®iÖn.
+ Bé thêi gian (chøc n¨ng nh r¬ le thêi gian): viÖc ®Æt thêi gian ®îc lËp tr×nh hoÆc ®iÒu
chØnh tõ bªn ngoµi.
+ Bé ®Õm: ®îc lËp tr×nh b»ng c¸c lÖnh l« gÝc c¬ b¶n hoÆc th«ng qua c¸c thÎ ®iÖn tö
phô.
+ Bé ghi: t¬ng øng víi c¬ cÊu nót bÊm - bíc, bíc tiÕp theo ®îc chÊm døt bëi bé ph¸t thêi
gian hoÆc b»ng xung cña m¹ch chuyÓn ®æi.
+ Chøc n¨ng sè häc: thùc hiÖn c¸c phÐp tÝnh sè häc vµ so s¸nh.
+ Chøc n¨ng ®iÒu khiÓn sè (NC): PLC cã thÓ øng dông chøc n¨ng nµy ®Ó ®iÒu khiÓn
c¸c m¸y c«ng cô, r« bèt.
VÒ b¶n chÊt PLC vµ NC hay CNC ®Òu lµ c¸c h×nh thøc ®iÒu khiÓn sè vµ kh¶ lËp
tr×nh. Sù kh¸c nhau chñ yÕu lµ nguyªn t¾c cÊu t¹o c¸c lÖnh vµ c¸ch bè trÝ chóng trong ch¬ng
tr×nh.
e- Trung t©m gia c«ng

23
 H×nh 1.18- Trung t©m gia c«ng CNC.
Mét sè ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña trung t©m gia c«ng:
+ Cã thÓ gia c«ng ®îc c¸c chi tiÕt h×nh khèi (giíi bëi c¸c mÆt ph¼ng) trong mét lÇn g¸.
VÝ dô khi gia c«ng chi tiÕt h×nh khèi cã 4 (hoÆc 5) bÒ mÆt th× 4 (hoÆc 5) bÒ mÆt ®ã ®îc
c¾t gät ®ång thêi nhê viÖc ®iÒu khiÓn 4 (hoÆc 5) trôc to¹ ®é cña m¸y.
+ C¸c ph¬ng ph¸p c¾t gät ®Òu cã thÓ tiÕn hµnh ®îc trªn trung t©m gia c«ng, ch¼ng h¹n:
phay, tiÖn, khoan, khoÐt, doa, c¾t ren, mµi, c¾t gät c¸c bÒ mÆt phøc t¹p (c«n, cÇu, xo¾n, cong
bËc 2, bËc 3 .v.v.).
+ Cã æ (kho) chøa dông cô c¾t víi sè lîng tõ 20 ®Õn 120 lo¹i kh¸c nhau.
+ Trong khi c¾t gät ®ang diÔn ra víi mét dao, th× ë chç kh¸c trªn æ dao l¹i cã thÓ tiÕn
hµnh viÖc thay dao ®ång thêi.
+ Cã rÊt nhiÒu chøc n¨ng phô (®îc ®iÒu khiÓn tù ®éng) ®Ó hç trî, phôc vô cho ho¹t
®éng c¾t gät cña trung t©m, nh: b«i tr¬n lµm m¸t, dän phoi, g¸ l¾p thay dao, thay chi tiÕt, ®o
kiÓm tra tÝch cùc, c¸c c¶nh b¸o an toµn vÒ nhiÖt ®é, møc dÇu, b«i tr¬n lµm m¸t, cöa che ch¾n
(®ãng, më) .v.v.
f- D©y chuyÒn s¶n xuÊt tù ®éng ho¸ vµ hÖ thèng s¶n xuÊt linh ho¹t
D©y chuyÒn SXT§H - AMC (Automatically Manufacturing Chain) lµ mét hÖ thèng gåm
tËp hîp nhiÒu m¸y mãc, thiÕt bÞ tù ®éng chuyªn dïng, ho¹t ®éng phèi hîp víi nhau (thµnh mét
d©y chuyÒn) ®Ó chÕ t¹o (hoÆc l¾p r¸p) ra mét s¶n phÈm c¬ khÝ nµo ®ã theo mét quy tr×nh
c«ng nghÖ x¸c ®Þnh tríc.
H×nh 1.19 lµ mét vÝ dô vÒ d©y chuyÒn s¶n xuÊt ph«i thÐp c¸n ®Þnh h×nh ®îc T§H.
Trªn d©y chuyÒn nµy cã 6 m¸y c¸n. S¶n phÈm hoµn chØnh sÏ ®îc hoµn thµnh ë m¸y c¸n cuèi cïng
(9).

24
 H×nh 8.19- D©y chuyÒn SXT§H.
D©y chuyÒn SXT§H cã mét sè ®Æc ®iÓm sau:
+ HÇu hÕt mäi thao t¸c s¶n xuÊt (gia c«ng, l¾p r¸p .v.v.) trªn d©y chuyÒn ®Òu ®îc T§H.
Ngêi thî chñ yÕu chØ quan s¸t, ®iÒu chØnh m¸y khi cÇn thiÕt hoÆc lµm mét sè c«ng viÖc hç trî
cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, mµ nh÷ng c«ng viÖc ®ã kh«ng thÓ hoÆc kh«ng cÇn thiÕt ph¶i T§H
(ch¼ng h¹n: kiÓm tra c¸c chÕ ®é lµm viÖc, c¸c th«ng sè kü thuËt, c«ng nghÖ cña m¸y mãc, thiÕt
bÞ; theo dâi c¸c c¶nh b¸o, nh: møc dÇu, nhiÖt ®é, c¸c vÊn ®Ò vÒ an toµn .v.v.).
+ ¸p dông cho s¶n xuÊt hµng lo¹t lín, hµng khèi.
+ N¨ng suÊt rÊt cao, chÊt lîng cao vµ æn ®Þnh.
+ Ph«i sö dông cho nh÷ng d©y chuyÒn nµy ®· ®îc gia c«ng ®¹t ®é chÝnh x¸c nhÊt
®Þnh, cã chuÈn tinh ®Ó g¸ l¾p vµ lîng d gia c«ng Ýt nhÊt.
+ ChØ s¶n xuÊt hay l¾p r¸p ra mét lo¹i s¶n phÈm nhÊt ®Þnh; khi thay ®æi s¶n phÈm th×
ph¶i tæ chøc, thiÕt kÕ vµ bè trÝ s¾p ®Æt l¹i thiÕt bÞ, m¸y mãc trong d©y chuyÒn theo mét quy
tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt kh¸c. Nh vËy thêi gian chuÈn bÞ s¶n xuÊt sÏ l©u, chi phÝ lín.
HÖ thèng SXLH - FMS (Flexible Manufacturing System) lµ mét hÖ thèng gåm tËp hîp
nhiÒu m¸y mãc, thiÕt bÞ tù ®éng ®iÒu khiÓn sè, trong ®ã cã mét sè r« bèt c«ng nghiÖp, ho¹t
®éng phèi hîp víi nhau (thµnh mét d©y chuyÒn) ®Ó chÕ t¹o (hoÆc l¾p r¸p) ra mét s¶n phÈm c¬
khÝ nµo ®ã theo mét quy tr×nh c«ng nghÖ x¸c ®Þnh tríc. Khi s¶n phÈm thay ®æi (vËt liÖu, mÉu
m·, kiÓu d¸ng, kÝch thíc .v.v.), kh«ng ph¶i tæ chøc, thiÕt kÕ vµ bè trÝ s¾p ®Æt l¹i thiÕt bÞ, m¸y
mãc trong d©y chuyÒn, mµ chØ ph¶i lËp l¹i ch¬ng tr×nh gia c«ng (hoÆc l¾p r¸p) theo mét quy
tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt míi.
25
 H×nh 1.20 giíi thiÖu mét d©y chuyÒn SXLH.

H×nh 1.20- D©y chuyÒn SXLH.

Ngoµi c¸c ®Æc ®iÓm t¬ng tù nh d©y chuyÒn SXT§H, d©y chuyÒn SXLH cßn cã thªm
mét sè ®Æc ®iÓm sau:
+ ThÝch hîp víi mäi lo¹i h×nh s¶n xuÊt, kÓ c¶ s¶n xuÊt ®¬n chiÕc, nhá lÎ.
+ Gia c«ng, chÕ t¹o ®îc nhiÒu chñng lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau trong mét ph¹m vi t¬ng ®èi
réng, trong khi thêi gian cho c¸c c«ng viÖc chuÈn bÞ s¶n xuÊt ng¾n h¬n rÊt nhiÒu (tõ thiÕt kÕ
cho ®Õn chÕ t¹o).
+ Møc ®é T§H gÇn nh ®ång bé hoµn toµn.

1.4- Kh¸i niÖm vÒ CAD/CAM vµ CIM

1.4.1- ThiÕt kÕ víi sù trî gióp cña m¸y tÝnh (CAD)
Tríc khi cha cã m¸y tÝnh ®iÖn tö, c¸c thao t¸c tÝnh to¸n, thiÕt kÕ cña kü s ph¶i thùc hiÖn thñ
c«ng (thiÕt kÕ truyÒn thèng). Sù ph¸t triÓn vµ øng dông cña m¸y tÝnh còng nh mét lo¹t c¸c thµnh
tùu cña c«ng nghiÖp ®iÖn tö - tin häc, kü thuËt ®iÒu khiÓn tù ®éng, c¸c øng dông to¸n häc .v.v.
trong nh÷ng n¨m 80 - 90 cña thËp kû 20, thùc sù ®· t¹o ra mét bíc ngoÆt cã ý nghÜa hÕt søc to lín
trong viÖc tù ®éng ho¸ tÝnh to¸n, thiÕt kÕ cña kü s. §ã chÝnh lµ qu¸ tr×nh thiÕt kÕ víi sù trî gióp
cña m¸y tÝnh (CAD - Computer Aided Design). Nhê cã m¸y tÝnh, CAD cã nh÷ng kh¶ n¨ng sau:
+ ThiÕt kÕ t¹o dùng c¸c b¶n vÏ 2D, ghi kÝch thíc tù ®éng mét c¸ch nhanh chãng.

26
 + M« pháng h×nh häc 3D cña vËt thÓ tõ c¸c b¶n vÏ 2D vµ ngîc l¹i, kÓ c¶ nh÷ng vËt thÓ cã
nhiÒu bÒ mÆt phøc t¹p.
+ Ph©n tÝch vµ tæng hîp c¸c d÷ liÖu phôc vô cho c¸c c«ng viÖc thiÕt kÕ khu«n mÉu, l¾p
r¸p, vÝ dô: t¹o mÆt ph©n khu«n, t¸ch khu«n, qu¶n lý vµ m« pháng qu¸ tr×nh l¾p r¸p kÕt cÊu m¸y
.v.v.
+ Liªn kÕt víi c¸c ch¬ng tr×nh tÝnh to¸n nh»m thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng ph©n tÝch kü thuËt
(CAE - Computer Aided Enginneering), ch¼ng h¹n: tÝnh biÕn d¹ng khu«n, biÕn d¹ng khi hµn, m«
pháng c¸c quy luËt biÕn ®æi vÒ øng suÊt, nhiÖt ®é, sù co d·n cña vËt liÖu, sù biÕn ®æi vËn tèc
trong dßng ch¶y .v.v.
+ Thùc hiÖn c¸c phÐp néi suy h×nh häc, biªn dÞch c¸c ®êng ch¹y dao chÝnh x¸c, t¹o c¬ së cho
c«ng nghÖ gia c«ng ®iÒu khiÓn sè.
+ KÕt nèi, giao tiÕp víi c¸c thiÕt bÞ ®o, quÐt to¹ ®é 3D (CMM - Coordinate Measuring
Machine, Scanner), tõ ®ã nhanh chãng m« pháng h×nh häc vËt thÓ tõ d÷ liÖu sè (Digitized Data)
do CMM cung cÊp, trî gióp cho viÖc chØnh söa, hoµn thiÖn s¶n phÈm nhanh chãng.
+ Giao tiÕp d÷ liÖu víi c¸c ®Þnh d¹ng ®å ho¹ chuÈn cña mét sè tæ chøc vµ quèc gia, vÝ dô:
®Þnh d¹ng ®å ho¹ chuÈn Autodesk (DIF - Drawing Interchange File), cña ViÖn C«ng nghÖ vµ
Tiªu chuÈn Quèc gia Mü, cña HiÖp héi C«ng nghiÖp ¤ t« §øc, v.v.
+ XuÊt d÷ liÖu ®å ho¹ 3D ë d¹ng tËp tin phôc vô cho giao tiÕp víi c¸c m¸y gia c«ng ®iÒu
khiÓn sè.
1.4.2- S¶n xuÊt víi sù trî gióp cña m¸y tÝnh (CAM)
Còng nh trong thiÕt kÕ, trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, mäi c«ng viÖc phôc vô cho gia c«ng t¹o
h×nh s¶n phÈm, m¸y tÝnh ®· trë thµnh c«ng cô ®¾c lùc trî gióp cho qu¸ tr×nh nµy, bao gåm c¸c
viÖc: qu¶n lý, ®iÒu khiÓn vµ vËn hµnh s¶n xuÊt, ngêi ta gäi ®ã lµ s¶n xuÊt víi sù trî gióp cña
m¸y tÝnh (CAM - Computer Aided Manufacturing). §Æc trng næi bËt nhÊt cña CAM lµ c¸c m¸y
NC vµ CNC ®· giíi thiÖu ë môc 1.3.4.
Trong s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, gi÷a CAD vµ CAM cã sù kÕt hîp vµ mèi quan hÖ rÊt chÆt chÏ, sù
kÕt hîp ®ã (c«ng nghÖ CAD/CAM) lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng, t¹o ra mét hÖ thèng
s¶n xuÊt, trong ®ã ®¸p øng ®îc nhiÒu néi dung kinh tÕ, kü thuËt cho c¸c cë së s¶n xuÊt c¬ khÝ.
Ngêi ta gäi ®ã lµ hÖ thèng s¶n xuÊt tÝch hîp (CIM - Computer Intergrated Manufacturing). Néi
dung c¬ b¶n cña CIM sÏ tr×nh bµy díi ®©y.

1.4.3- HÖ thèng s¶n xuÊt tÝch hîp (CIM)

§Ó thÊy ®îc ý nghÜa cña CIM, chóng ta h·y so s¸nh c«ng nghÖ gia c«ng t¹o h×nh truyÒn
thèng víi c«ng nghÖ CAD/CAM. H×nh 1.21 m« t¶ c«ng nghÖ gia c«ng t¹o h×nh truyÒn thèng,
27
chóng gåm c¸c giai ®o¹n chÝnh sau: t¹o mÉu s¶n phÈm; thiÕt kÕ kü thuËt, c«ng nghÖ; t¹o chi
tiÕt mÉu hay mÉu chÐp h×nh; vµ gia c«ng chi tiÕt hay gia c«ng chÐp h×nh.

H×nh 1.21- C«ng nghÖ gia c«ng t¹o h×nh truyÒn thèng.

H×nh 1.22 m« t¶ c«ng nghÖ CAD/CAM.

H×nh 1.22- C«ng nghÖ CAD/CAM.

C«ng nghÖ CAD/CAM gåm c¸c giai ®o¹n chÝnh: t¹o mÉu s¶n phÈm b»ng c¸c thiÕt bÞ ®o 3D
nèi víi m¸y tÝnh; thiÕt kÕ kü thuËt, c«ng nghÖ dïng CAD m« h×nh ho¸ h×nh häc trùc tiÕp tõ c¸c

28
d÷ liÖu 3D; t¹o chi tiÕt mÉu hay mÉu chÐp h×nh b»ng c¸c m« h×nh h×nh häc sè lu tr÷ trong bé
nhí m¸y tÝnh; xuÊt ra mµn h×nh díi d¹ng m« h×nh khung líi; gia c«ng chi tiÕt, gia c«ng chÐp
h×nh b»ng gia c«ng ®iÒu khiÓn sè (CAM).
Tõ ®©y qu¸ tr×nh s¶n xuÊt theo c«ng nghÖ CIM ®îc m« t¶ nh sau (h×nh 1.23).

H×nh 1.23- Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt theo c«ng nghÖ CIM.

CAE - Computer Aided Enginnering; CAPP - Computer Aided Process Planning

MRP II - Manufacturing Resources Planning; PP - Production Planning; CAQ - Computer Aided
Quality Control.
Nh vËy, c«ng nghÖ CIM trong s¶n xuÊt c¬ khÝ gi¶i quyÕt vµ ®¸p øng c¸c néi dung sau:
+ Tù ®éng ho¸ qu¸ tr×nh thiÕt kÕ, chÕ t¹o.
+ Tù ®éng ho¸ qu¸ tr×nh qu¶n lý vµ tæ chøc s¶n xuÊt.
+ Tù ®éng ho¸ qu¸ tr×nh qu¸ tr×nh gi¸m s¸t chÊt lîng s¶n phÈm.
+ C¸c qu¸ tr×nh trªn ®îc liªn kÕt thµnh mét hÖ thèng thèng nhÊt ®îc ®iÒu khiÓn b»ng m¸y
tÝnh (CIM).
Mét ®iÒu cÇn nhÊn m¹nh ë ®©y lµ kh«ng ph¶i v× cã c¸c c«ng nghÖ CAD/CAM hay CIM
mµ chóng ta tõ bá c¸c c«ng nghÖ truyÒn thèng. VÊn ®Ò lµ ë chç vËn dông chóng sao cho phï hîp
víi ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh cô thÓ.

1.5- VÊn ®Ò chuyªn m«n ho¸, hiÖp t¸c ho¸ trong s¶n xuÊt C¬ khÝ
1.5.1- Chuyªn m«n ho¸, hiÖp t¸c ho¸ trong s¶n xuÊt C¬ khÝ lµ g×?

29
 Chuyªn m«n ho¸, hiÖp t¸c ho¸ trong s¶n xuÊt C¬ khÝ lµ sù kÕt hîp chÆt chÏ vµ khoa häc gi÷a
hai lÜnh vùc rÊt lín (nghiªn cøu ph©n tÝch chuyªn s©u vµ tæng hîp), ®ã lµ: nghiªn cøu, thiÕt kÕ,
chÕ t¹o (mét c¸ch chuyªn s©u) tõng s¶n phÈm, råi sau ®ã tæ hîp l¹i thµnh mét s¶n phÈm c¬ khÝ
hoµn chØnh cã quy m«, kÝch thíc, khèi lîng vµ sè lîng lín h¬n gÊp nhiÒu lÇn.
Hai lÜnh vùc nµy ®îc ph©n c«ng riªng rÏ cho tõng c¬ së s¶n xuÊt, tõng c«ng ty, h·ng hay tõng
quèc gia thùc hiÖn.
VÝ dô: ®Ó chÕ t¹o mét chiÕc m¸y bay, ngêi ta chia nã ra rÊt nhiÒu bé phËn (nhiÒu m« ®un,
h×nh 1.24), nh: ®éng c¬, khung phÇn th©n, vá phÇn th©n, khung phÇn c¸nh, vá phÇn c¸nh, néi
thÊt khoang l¸i, néi thÊt khoang hµnh kh¸ch, hÖ thèng ®iÒu khiÓn, hÖ thèng cµng l¸i, b¸nh lèp,
hÖ thèng chiÕu s¸ng, c¶nh b¸o an toµn .v.v. Mçi bé phËn nµy sÏ ®îc nghiªn cøu, thiÕt kÕ, chÕ t¹o
t¹i tõng c¬ së theo nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n vµ quan träng nhÊt vµ mét sù qu¶n lý, ®iÒu hµnh thèng
nhÊt. Sau ®ã sÏ ®îc tæ hîp, l¾p r¸p l¹i thµnh m¸y bay hoµn chØnh. C«ng viÖc nµy ®ßi hái hÕt
søc tû mØ, chÝnh x¸c, khoa häc vµ hîp lý.

H×nh 1.24- Ph©n chia m¸y bay ra nhiÒu bé phËn, m« ®un.

1.5.2- Môc ®Ých, ý nghÜa

Do sù ph¸t triÓn v« cïng ®a d¹ng, phong phó vµ møc ®é phøc t¹p (vÒ vËt liÖu, cÊu t¹o, sè lîng
chi tiÕt m¸y, c«ng nghÖ chÕ t¹o .v.v.) cña s¶n phÈm trong hÇu hÕt c¸c ngµnh nghÒ, lÜnh vùc s¶n

30
xuÊt; ngµy nay, chuyªn m«n ho¸, hiÖp t¸c ho¸ ®· trë thµnh nhu cÇu tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt C¬ khÝ. V× vËy chuyªn m«n ho¸, hiÖp t¸c ho¸ mang l¹i nh÷ng môc ®Ých, ý nghÜa sau:
+ Rót ng¾n thêi gian thiÕt kÕ, chu kú s¶n xuÊt.
+ Gi¶m nhÑ g¸nh nÆng qu¶n lý tæ chøc s¶n xuÊt vµ sù ®Çu t qu¸ lín tõ kh©u nghiªn cøu
thiÕt kÕ ®Õn chÕ t¹o ra mét s¶n phÈm c¬ khÝ.
+ T¹o ®iÒu kiÖn ®i vµo nghiªn cøu chuyªn s©u nh»m kh«ng ngõng hoµn thiÖn chÊt lîng s¶n
phÈm, n©ng cao n¨ng suÊt.
+ Gióp cho viÖc tæ chøc, ph©n c«ng lao ®éng x· héi ngµy cµng khoa häc, hîp lý, tr¸nh sù
trïng lÆp, chång chÐo vÒ chñng lo¹i, mÉu m· s¶n phÈm.
Thêi gian qua, viÖc chuyªn m«n ho¸, hiÖp t¸c ho¸ ®· ph¸t triÓn víi quy m« tõ nhá (gi÷a c¸c
c«ng ty, h·ng, c¸c nhµ m¸y trong mét níc) ®Õn ph¹m vi toµn cÇu (gi÷a c¸c c«ng ty, h·ng, c¸c nhµ
m¸y cña c¸c níc).

1.5.3- Nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n ®Ó chuyªn m«n ho¸, hiÖp t¸c ho¸ trong s¶n xuÊt C¬ khÝ
Víi ý nghÜa to lín nh vËy, ®Ó thùc hiÖn chuyªn m«n ho¸, hiÖp t¸c ho¸ trong s¶n xuÊt C¬ khÝ,
cÇn quan t©m ®Õn mét sè yÕu tè sau:
+ Tr×nh ®é tæ chøc, qu¶n lý s¶n xuÊt ph¶i kh«ng ngõng ®îc n©ng cao, lu«n ®iÒu chØnh sao
cho khoa häc, hîp lý.
+ TËp trung vµ lu«n ®æi míi lÜnh vùc tiªu chuÈn ho¸ vµ m« ®un ho¸ viÖc thiÕt kÕ, chÕ t¹o
s¶n phÈm.
+ Ph¶i cã mét tr×nh ®é khoa häc kü thuËt, c«ng nghÖ tiªn tiÕn, ®ñ m¹nh (liªn quan ®Õn c¸c
lÜnh vùc chuyªn m«n, kü thuËt) lµm c¬ së ®Ó gi¶i quyÕt ®îc c¸c vÊn ®Ò phøc t¹p, hãc bóa trong
thùc tÕ s¶n xuÊt vµ ®êi sèng.
+ Víi xu thÕ toµn cÇu ho¸, cÇn cã sù hîp t¸c gi÷a c¸c quèc gia trong lÜnh vùc s¶n xuÊt C¬
khÝ.

1.6- TĐH Quá trình hàn là gì?

TĐH Quá trình hàn là quá trình TĐH các thông số chế độ hàn (I h, Uh, Vcd, .v.v.) và các thao
tác hàn (các chuyển động của mỏ hàn khi hàn) để thực hiện hàn một kết cấu hàn (sản phẩm hàn)
nào đó. Các thông số chế độ hàn và các thông số động hình học thực hiện thao tác hàn được lập
trình trước; người thợ không phải can thiệp trực tiếp vào quá trình hàn mà chỉ giám sát và điều
chỉnh hoặc giải quyết các sự cố khi cần thiết..

1.7- Dây chuyền sản xuất tự động hoá bằng hàn

31
 Dây chuyền sản xuất tự động hoá bằng hàn là dây chuyền TĐH, chúng tập hợp thành một hệ
thống gồm: các trang thiết bị, máy móc, đồ gá, rô bốt làm việc phối hợp với nhau bằng chương
trình lập trước để thực hiện hàn một số hay toàn bộ các nguyên công hàn của một kết cấu hàn nào
đó (phôi hàn). Dây chuyền SXTĐH được áp dụng cho sản lượng lớn các phôi hàn.
Hình 1.25 mô tả một dây chuyền TĐH hàn khung vỏ ô tô.

Hình 1.25- Dây chuyền TĐH hàn khung vỏ ô tô.

===================================================================

32