You are on page 1of 144
Phan II CO SO Li THUYET yA CAC PHUONG PHAP GIA CONG CAT GOT KIM LOAI Qué trinh hinh thanh mét sin phdm eo khi bang gia cong c&t got phai tuan theo mot trinh tif nhat dinh, Tu ban thiét ké dén hic xudt hién sin phdém 14 m6t qué trinh phttc tap khong tranh khdi cdc sai-sé do gia cong, ldp rap, kiém tra... gay ra. Do dé, trudéc khi sin xudt vdi mét quy m6 nao dé phai gidi quyét tét giai doan chudn bi sin xudt (Hinh 1). Chudn bj san xudt San xudt San xuit | kiém tra San phim Chuan bj : Chit ke. | Chudn bi cong nghe Hinh I Dé cé duge phuong phép chudn bi san xuét thich hgp cdn dya trén cdc co st: - Tiéu chudn héa céng nghé ; - Ki thuat tinh ton méi ; - Phuong phap dinh mic ki thuat va tiéu chudn san xudt tién tién. Truc khi di sau nghién ettu vé co sé If thuyét ciia phuong phap gia cong cAt got kim loai ta cn dé cap dén m6t s6 khai niém va dinh nghia co ban sau : 1, Nhdng phan cfu thanh cia sin phim. Chi tiét may - 1a don vi nhé nhét va hoan chinh cla mAéy ma khéng cn téi nguy@n cong lap rap (wién bi, bu léng, dai 6c,...). Nh6m (cum) - 1a don vi lip ghép bao gém ti hai ho&ec nhiéu chi tiét hgp thanh (Tay bién gdm than, nap, bac bién,...). B6 phan - 1A mét phan cia may hode trang thiét bi cé thé hoat dong dong lap. No duge lfp ghép hoan chinh tit nhimg nhom va chi tiét may (HOp gidm téc...). San phim - La két qua thu duge cuéi cing trong qué trinh sin xudt, da théa man nhing yéu edu vé kinh t6, ki thuat dé ra. Sin phém la mt don vi san xudt doc lap né bao gém cac bé phan, cum va chi tiét hgp thanh ( 6 +6, cdn cau, méy tidn...). 2. Qué trinh s4n xudt va qué trinh cong nghé. Qué trinh san xudt 1a qué trinh con ngudi tée dong vao tai nguyén thien nhién dé bién n6 thanh sn ph4m cia x4 hoi. Qué trinh sin xudt bao gdm nhiéu giai dogn 69 chinh nh : Khai quang ; Luyén kim ; Gia cong co khi ; Gia cong nhiét ~ hoa ; Lap rép:.. Qua trinh céng nghé la mot phn ciia qué trinh san xuét truc tiép lam thay 46i trang thai (hinh dang, kich thuée), tfnh chét Ii hoa vat ligu va vi tri tuong quan cia 46i tugng san xudt. Trong nha may co khi co cdc phan xudng riéng dé thyc hién cdc qua trinh cong nghé nhu : Phan xudng chuén bi phoi ; Gia cong co khi ; Nhiét luyén ; Lap rap... 3. Cac thanh phiin cia qné trinh cong nghé. a) Nguyén cong : la mt phan caa qua trinh cong nghé duge hoan thanh lien tuc tai m6t dia diém lam viéc do m6t hay mét nhom thg thuc hién. Néu ta thay 46i mot trong eéc didu kign : tinh lién tue hode dia diém lam viéc thi chuyén sang mOt nguyén cong khée. Vs dy gia cong truc bac (Hinh 2) : néu tién déu truc (D réi tré dau ngay trén may dé tién dau (ID) thi van la m6t nguyén céng. Nhung néu tién d4u (1) cho cd loat xong 16i mdi tign d4u (II) cing cho ca loat dé thi Ja hai nguyén cong hoac trén mot may chi tign mot ddu con dau kia tién érén may khéc thi cting la hai nguy6n cong. Tién mat try va phay ranh then (III) ro rang la hai nguyén cong. Nguyén cong la phan cOng viéc cd ban cia qua trinh céng nghé dé Mish 2 hach toan va t6 chic sin xuft. Vie phan chia qué trinh cong nghé ra thanh cdc nguyén cong mang m6t y¥ nghia vat li va kinh 6. Trén phuong dign vat If la khong thé vita phay vita mai d6i véi mt bé mat chi tiét. Con ¥ nghia kinh t6 duge hiéu nhu cOng vide ti¢n néi trén cé hic khong thé phan qué nhé (phan t4n) bode qué én (tap trung) nhim dém bdo sf cfn bang cho nhip sin xuft hose kh6ng nén thye hién gia cOng thd va gia cOng tinh trén ciing mot may ma phAi phan thanh hai nguyén cng cho hai may (méy gia cong tho va may gia céng tinh) vi m4y gia cOng tinh dat tién hon. }) Gé : 1a mot ph4n cia nguyén cong, phéin nay duge hoan thanh trong mdt lan ga chi tiét. Vi du tien mOt dau réi tré phdi tién not ddu kia cia tryc 1a hai ldn gi. M6t nguyén cong cé thé co mot hodc nhiéu ldn ga xy ra lién tye 6 mot dia diém fam viéc (Hinh 2) c) Vi tri : 14 m6t phan cha nguyén cdng duge xAc dinh béi mét vi tri tueng quan gitta chi tiét va may hodc gitta chi tiét va dao ct (cir so dao). Vi du m6i lan phan do dé phay mOt canh hode khoan mét 16 trén chi tiét la mot vi tri. Mot ln ga co thé c6 mét hode nhiéu vi tri. d) Buéc : la mot phan cia nguyén c6ng tién hanh gia cong mot bé mat (hoe mbt tap hop bé mat) sit dung m6t dao (hoae mOt bd dao) véi cae yéu t6 ct x4c dinh (V, t, S). Néu thay d6i m6t trong cae diéu kién : bé mat gia cng ; dao cdt hoc ché do lam viée eda may (vi dy thay déi van téc cdt V, chiéu stu cdt t hode bude tién §) thi chuyén sang mt bude khac. Mot nguyén cong c6 thé c6 mot howe nhiéu buée khac nhau (Hinh 2 : tién m6i doan truc la mét bude - cdc bude nay doc lap véi nhau). 70 e) Dwang chuyén dao : la m6t phan cha bude dé hot di mét lép vat ligu véi cing mOt ché 46 c&t, mot dao. Vi dy tién mot mat tru ngoai, sit dung m6t dao, mdt ché 46 cat va hét thanh nhiéu Jén - méi ldn la mot éuing chuyén dao. M6i buée c6 thé 6 mét hodc nhiéu dudng chuyén dao. g) Dong téc : 1a mot hanh dong cia ngudi the dé diéu khién may. Vi du nhu bém mut, quay u dao, gat cang gat... Déng tac 1a dgn vi nhé nh&t cia qué trinh cong nghé. Vide phan chia thanh dng téc r&t can thiét dé dinh mic théi gian, nghién ctu nang sudt lao dong va ty d$ng hoa nguyén cong. 4, Cac dang san xuat va phutong phap cong nghé. ‘Trong ké hoach san xu&t chi tiéu quan trong nhét la sin lugng hang nim duge tinh theo don vj saa phim. ‘ehide", tinh theo Ish6i lugng ho&e bang tién. Trong ché tao may ngudi ta chia ra ba dang s4n xudt tay theo san Ivgng va mtic dQ 6n dinh cia san phém., a) Sdn xuat don chiéc : dang san xudt trong dé san ph4m lap lai mot sé ft lin tham chi chi mét lan. Dac diém ciia dang san xudt nay 1A tai m6t ché lam viée thudng thue hién nhiéu nguyén cong khéc nhau vdi trang thiét bj van nang, thy co tay nghé cao - da nang, quy trinh cong nghé don gidn... Vi dy sin xudt cdc sin phim ché thi, thi nghiém... b) Sdn xudt hang loat: dang san xudt ma sin lugng sin phém hang nam khong qué it, ché tao thanh timg loat, timg nhém. Cong viéc tai m6i dja diém lam vige c6 tinh cht chu ki. Tay theo khéi lugng va s6 lvgng san ph4m con phan chia mt céch tuong déi thanh san xudt loat nhé, loat vita, loat lén (Bang 1). Bang 1 : Phan chia trong san xudt hang loat. ‘Kh6i lugng va sO lugng sin phdm Dang san xudt <4kg 4 + 200 kg > 200 kg Loat nhé 10 + 50 5+ 25 248 Loat vita 50 + 300 25 + 160 5 + 25 Loat lén > 300 > 150 > 2 San xu4t loat nhé gin véi san xuét don chiée nhung co tinh 6n dinh khé hon. San xudt loat én gan véi sn xudt hang khéi (sit dyng nhiéu trang thiét bi chuyén ding, mOt 86 mé4y ty d6ng va ban ty déng véi quy trinh cong nghé ti mi nhu sin xudt may c6ng cy van nang, tdu héa, tdu thay cd nhd...) ¢) Sdn xudt hang khéi: dang sin xudt c6 san lugng san phdm rét ldén va 6n dinb. Tai m6i may hode m6i dia diém lam viéc chi thyc hién m6t nguyén cOng - d6i tugng gia cOng thay 46i theo chu ki nhu san xudt déng hé, khf cu, may khau, 6 t6, may kéo... ma Dac diém cia dang san xudt hang kh6i la trang thiét bi rét chuyén ding va duge bé6 tri thanh day chuyén theo thtt ty nguyén cong nén c6 mie dQ co kh hoa - ty dng héa cao. No cho phép ap dung eac phudng phap gia cong tién tién mang lai hiéu qua kinh té. O day thg diéu chinh cé mOt vai trd dae biét quan trong. Viéc phan chia ba dang san xudt ndi trén chi la tuong déi vi tinh chat loat con phy thudc nhiéu vao diéu kién thiét bi, t6 chttc sin xudt va phuong phép cong nghé. C6 hai phuong phap cng nghé duge st dung trong cdc dang sin xuét la : day chuyén va khong day chuyén. Phuong phap sdn xudt day chuyén thudng duge sit dung trong cae dang san xudt loat 1én, hang khéi (gia cong co va Ap rép). Theo phuong phép nay thi dia diém lam viée (m4y) duge sip xép theo thtt ty c4c nguyén céng, sau khi hoan thanh xong mét nguyén céng thi d6i tugng gia cOng (lip rap) duge chuyén sang dia diém lam vide ké bén dé thyc hién nguyén cong tiép theo. S6é lugng dia diém lam viéc va nang sudt phai tinh sao cho d6i tugng chuyén tir nguyén cong nay dén nguyén cong kia khong bj dinh d6n, dong. Muén dat duge sy déng bo thi day chuyén phai tuan theo m6t nhip san xuét nhét dinh. "Nhip sin xudt la khodng théi gian lp lai chu ky gia cng hode lap rap". Nhip san xudt tinh theo cng thtte : T T= y ob Trong d6 : T - Khoang théi gian lam viée (ph): ; N - S6 déi tugng san xudt ra trong khodng théi gian T. Vi dy : Mi ca lam viée 640 ph, gia cOng 160 chi tit > Nhip sin xudt la : = 240 _ 1 = T@9 = 4(Ph). Vay thai gian m6i nguyén cong ké cd van chuyén phai bang 4 phat hod la boi - 86 cia 4 phit. Plutong phap san xudt khong déy chuyén 1a phuong phép trong 46 méi nguyén céng duge thye hién khong cé lién quan vé théi gian va dia diém lam viée vi nguyén cng khéc. Phuong phap nay cho nang sudt va hiéu qua kinh té thép (thusng duge dung trong dang san xudt don chiéc, loat nhd). ‘Trong m6t diéu kién va quy m6 san xudt nhét dinh thi qua trinh cong nghé hop \ nhét khong nhét thiét la qué trinh ma san phdm c6 do chinh xA4c cao nhdt hoae qué trinh co nang sudt cao nhdt ma 1a qué trinh c6 thé pha hgp vdi diéu kién ki thuat va nang sudt yéu cdu mot cach kinh té nhét. 12 Chwong 4 NGUYEN Lf CAT VA VAN DE NANG suAT TRONG GIA CONG BANG CAT GOT 4.1 DAC DIEM VA VAI TRO CUA GIA CONG CAT GOT Cat got kim loai la qué trinh cong nghé tao nén nhing sin phém co khi co hinh dang, kich thudc, d@ bong bé mat... theo yéu cdu ki thudt tir mot phéi ligu ban ddu nhé sy c&t bé Iép kim loai dudi dang phoi. Gia cong eft got duge thuc hién 6 nhiét do binh thuéng cia m6i trudng (ca trude va sau nguyén cong nhiét luyén). No cho d6 béng, do chinh xée eao hon cde phuong phap gia cong bang han, duc, rén, dap n6ng... Phuong phap gia cong bang c&t got chiém 30% khéi lugng cong viéc gia cong co kh va trong tuong lai c6é thé nhiéu hon. 4.2, MAY CAT KIM LOAI - CHUYEN DONG VA CHE DO CAT. 4.2.1. Phan loai va ki higw may cAt kim loai. Qué trinh gia cOng trén m4y dénh déu su tién b6 Ién cia loai ngudi trong tién trinh phat trién : khau cuéi cing trong qué trinh lao d§ng- céng cu lao déng tac dng vao déi tugng lao déng lam thay dé6i hinh dang, kich thude, vi tri... cla d6i tugng kh6ng c6 su tham gia truc tiép cia ban tay con ngudi. Theo cong dung ngudi ta chia ra 10 nhém may khée nhau : 1, Nhom may tién ; 2. Nhém mé4y khoan - doa ; 3. Nhém may mai ; 4, Nhom méy +6 hop ; 5. Nhom méy gia cong rang ; 6. Nhom may phay ; 7. Nhom may bao - xg¢ ; 8. Nhom méy cua - cét ; 9, May kéo - nan thang ; 10. May gia cOng ren. Theo mtic 49 van nang cia may ngudi ta chia ra : - Nhom mfy van: nding (hay may c6 céng dyng chung) : 1a céc may co thé lam duye c&e cong viéc kh4c nhau va duge ding ning rai trong dang sin xudt don chiéc ; - Nhom may chuyén mon héa : la cée méy ding dé gia cong céc chi tiét co hinh dang gi6ng nhau nhu bu long, banh rang... Loai may nay duye ding trong dang sin xuét hang loat (may gia cdng ren, gia cOng banh rang...); 73 - Nhém méy chuyén ding (bén ty d6ng, ty dong...) ding trong san xuft loat lén va hang kh6i. Theo d6 chinh xAc gia cOng thi chia ra : - May gia cOng tho ; - Méy gia cong tinh, ‘Theo kh6i lugng may c6 : - May nhe ; - Méy trung binh (kh6i lugng may < 10 t&n) ; - May nang (khéi lugng may > 10 t4n) ; - May siéu nang (siéu trong) c6é khéi lugng > 100 tén. Hién nay & Viet Nam da ché tao duge céc loai may tién, phay, bao, khoan, mii... Céc loai may ct nay duge kf hiéu bang chit va céc con s6 theo thit ty ty tréi qua phai nhu sau : - Chit cdi ddu tién chi nhém may (T - méy tién ; P - my phay ; B - m4y bao ; M - méy mai ; K - may khoan...) ; - Con 86 tiép chi céng dung chinh hay mite 46 van n&ng cla méy ; - Hai 86 cu6i chi tinh nang hay thong s6 ki thuat chi yéu cila may. Vi dy : T616 - T : May tien ; 6: Ren vit van nang ; 16 : Chiu cao tam méy 160 mm. 4.2.2 Chuyén dong trong qué trinh ct got. M6i mét loai may cAt kim logi c6 quy dao chuyén dong tung d6i gitta dao va phi khéc nhau. Ngudi ta phan ra ba loai chuyén dong : Chuyén dong chinh (chuyén d6ng c&t chinh) : 1 chuyén dong co ban cia méy c&t duge thye hién qua dyng cy cAt ho&c chi tiét gia cong. N6 c6 thé la chuyén dong quay, tinh tifn khit héi ho&e 6 dang két hop... Vi du : khi tién chuyén dong chfoh la chuyén d6ng quay tron cia phoi g4 trén mAm cap ; khi phay- khoan - mai chuyén dQng chinh la chuyén d6ng quay tron cia dao phay, mii khoan va 4 mai ; cén khi bao - xoc la chuyén d6ng tinh tién khit hdi qua lai va Jén xuéng cia dao... Hink 4.1 Cée chuyén dong khi cbt 14 Chuyén déng chay dao : la chuyén d6ng c§ja dao hoae chi tit gia cong (phoi), n6 két hop véi chuyén dong chinh tao nén qué trinh ct got. Chuyén dong chay dao cé thé lien tye (hoge gién doan). Chuyén dong nay thudng duge thuc hién trong huéng vudng goc véi chuyén dong chinh, cy thé : ~ Khi tién, chuyén dong chay dao 1a chuyén dong ngang - doc cia ban dao khi At ; - Khi phay la chuyén dong ngang - doc - dimg cia ban méy mang phoi ; - Khi bao la chuyén dong ngang (dimg) eta ban méy va chuyén déng len xu6ng cia ddu dao ; - Khi mai la chuyén d6ng tinh tién ngang (doc) cia ban méy mang ph6i howe caa trye dé mai ; - Khi khoan la chuyén dong ain xu6ng cia moi khoan. Chuyén déng phy : 1a cde chuyén d6ng khéng tric tiép tao ra phoi nhu chuyén dong tién,lii dao (khong c&t vao phéi). 4.2.3 Ché d6 cit. Van t6e edt (V.) : la lugng dich chuyén tong d6i gitta Iudi c&t va chi tiét gia cng trong mt don vi thdi gian (hode lugng dich chuyén tuong déi ca mot diém tren bé mat chi tiét gia cOng va Iudi edt trong mot don vj thdi gian). Ta ¢6 : V.=V+S Da a6 céc tring hop tri s6 cia van t6e chuyén dopg chay dao [S| rét nhd nén c6 thé coi van téc edt 1a van t6e chuyén dong chinh (V, ~ V). Vi dy khi tien ngoai chi tiét dung kinh D(mm), s6 vong quay tryc chinh n (vg/ph) thi tri s6 ca téc 46 ct c6 thé tinh theo cong thite : aDn V = To00 > (¥Ph) "Khi tién 16 thi D la dudng kinh 16 sau khi gia.cOng, khi khoan D 1a dudng kinh mi khoan, khi phay D 1a dudng kinh dao phay, khi mai D la duéng kinh d4 mai". Néu chuyén dQng chinh la tinh tién (bao, x9c) th) tri s6 van t6c cét Idy theo gié tri van t6c tring binh : 2Ln Vis = Jogo > (m/Ph). Trong do : L - Chiéu dai hanh trinh chay dao (mm) ; n- $6 hanh trinh kép trong m6t phut. Chiéu sau cdt (t) : la chiéu sau lp kim logi bj hét di sau mOt én cét (hofe 1a khodng cAch gitta hai bé mat da va chua gia cong ké nhau do theo phuong vuéng géc véi phuong chay dao). Vi-du khi tién thi chiéu sau c&t duge t{nh : vi) D-d khi tign ngoai, mm. 2 D chi tien 16, mm. dd EI =n + Hinh 4.2 Chitu sdu cdt t, D- dudng kinh truse khi gia cong d- duong kink sau khi gia cong Luong chay dao (8) : la quang dudng tuong déi cia ludi cét so voi chi tiét theo phuong chuyén d6ng chay dao sau m6t don vi thdi gian, sau m6t vong quay cia phéi hay sau mot hanh trinh kép. Khi tién, lugng chay dao S la lugng dich chuyén cia dao theo phuong chay dao doc theo bé mat gia cong sau m6t vong quay cia phoi - (mm/vg). Khi bao - xoc, lugng chay dao §,, la lugng dich chuyén cia dao (hoac ban méy) sau mot hanh trinh kép cia ban may (ho&c dao) - mmyh.t.kép) Dé6i vdi dao nhiéu ludi c&t nhu dao phay cé thé tinh lugng chay dao sau m6t rang dao (mm/rg), lugng chay dao sau m6t vong quay cia dao (mm/vg), lugng chay dao sau mét phit lam viéc ciia dao (mm/ph). Hinh 4.3 Luong chay dao S Tap hop cdc y6u t6 van t6c cét V, chiéu sdu ct t, lwong chay dao S goi la ché d6 cat. Mét ché do c&t dude xdc lap trén hé théng céng nghé bao gém : May - Dao - Dé ga va Chi tiét gia cong. 76 4.2.4. Truyén din trong my cét kim loai Khi lam viée cc may nhan nguén nang lugng bén ngoai theo cac dudng truyén dan. C6 céc kiéu truyén dan ngoai sau day : * Truyén dn tap trung : trong cc phan xu6ng co khf ci, eée may hoat dng nha mot dong co chung qua b@ truyén dai tdi mOt true din chinh (goi 1a true truyén chung) chay su6t phan xuéng va ti truc nay chuyén dong va cong sudt duge truyén dén céc may. Kiéu truyén dan nay co hiéu sudt thdp, an todn kém va khi mot may bi hong cén sita thi phi ngimg hoat dong cd he thong. * Truyén dan nhom : vi trf may duge bé tri giéng nhu trutng hop truyén din tap trung nhung phan ra méi déng co truyén din cho mét nhom may cong tac. * Truyén dn riéng lé : méi may gém mot hay nhiéu dong eo riéng biét din dong, dam bao cho may cé nhiing chuyén d6ng phtic tap vdi nhiéu ché 46 khdc nhau (c6 may cat kim loai sir dung 23 dong co dién). Can cit yao dang diéu khién t6c d6 truyén dong trong timg may cat, ngudi ta chia ra: - Truyén d6ng phan cdp : cho phép may mQt sé lugng c6 han céc t6c 46 trong pham vi nhét dinh (Vj, V2, ... Vy)s - Truyén dong v6 cép : cho phép may v6 36 téc dé lién tye trong pham nhét inh : Vinin © Vinx © Dé nghién citu sy truyén déng trong may cdt kim loai, ngudi ta khai trién céu tao may theo so dé dong hoc (So dé dong). So dé déng bao gém nhting hinh ve, ky hiéu quy ude dé biéu dién cu tao va hoat d6ng cla may. Duéi day la bang ky hi¢u quy ude do : Bang 4.1. Ky hiéu ding trong so dé dong may c4t kim loai 1. Dong cg ditn ~ Loni thuong ~ Loai mat bich ~ Loai ro to lién truc 7 2. Truc ———_—_——- 8. Déu truc chinh ~ Mai tom - Mam cap ~ Ong kep = Dau truc khoan ~ Dau tryc mai - Dau truc phay 4. 6 tren true : - Darig chung - 6 trugt ~Odi ao - Ob do chan - 6 chan - 6 daa ao ~ 6 daa do chan 5, Truyén dong dai : ~ Dai det thutng ~ Dai det chéo ~ Dai hinh thang 8 6, Truyén dong xich ~ Xfch Ong con lan ~ Xich rang 7. Truyén dong rang am - - Banh rang tru rang thing L ~ Banh rang tru rang nghiéng ~ Banh rang chit V - Bénb rang tru chéo - Banh rang con - Banh rang - thanh rang ~ Banh ede ~ con ede ~ Truc vit - bénh vit 8. N6i truc va li hop = N6i true céc log ~ Li hop vau mot phia va hai phia ~ Li hop ma sét oon - Li hgp ma sét dia ~ Li hgp vau an toan ear f - Li hgp con Jan + ~ Li hgp si¢u viet - Li hgp t¢ do - Li hop dign ty ; 1 1} 9. Phanh ~ Phanh ma sft cOn y. le ~ Phan day dai ~ Phan vau B A 9 10. Céch ¢6 djnh banh rang trén true ~ Lap I6ng khong ~ L&p c6 then trugt (bénh rang di trugt) - L&p bang then hoa trugt tf ~ Lap chat bang then ¢6 dinh ~ Lap bang then kéo t—f]_ — Lép trén bac lot. beers 11. Truyén dong vit - dai 6e ~ Dai 6c c6 dinh - Dai 6c hai nita es 4 ——__--=-——- MOT SO CO CAU TRUYEN DONG CO BAN 1. Ti s6 truyén Khi true 1 quay n, vong, trye-2 quay n, vong (trong 1 phut), ti s6 truyén tit true 1 dén tryc 2 la: ng (bj dong, bj d&n) 142 Ty (chi dong, din dong) * Truyén dong dai (khong ké dén hé s6 trigt) : ip = o 391%, : 1a duéng kinh cia banh dai trén truc 1 va truc 2. * Truyén dong xich : ip = — = 73 Zy, Za : 86 rang dia xich trén truc 1 va true 2. * Truyén dong truc vit-bénh vit : ie 7 = BOK la s6 ddu méi ren truc vit (1) va 86 rang bénh vit (2). * Truyén dong banh rang - thanh ring. Goi S la lugng dich chuyén eta bénh ring hay thanh rang sau n vong quay cia banh rang (c6 96 rang Z, m6 dun m, bude t), thi: $ = tZ.n = xmZn, (mm) * Truyén dong vit dai 6c. Goi S la lugng dich chuyén cia dai éc (hay vit) sau n vong quay cia vit (hay dai 6c) cé budc ren la t,, ta co : S = nt, (mm). * Xich truyén dong : 1a tap hgp cée khau truyén dan riéng 1é lien tiép nhau. Ti s6 truyén cla xfch truyén dong bang tich s6 ciia ti s6é truyén cia cdc khau co trong xfch. Vi du cho xich truyén dong (Hinh 4.4) thi ti s6 truyén ti trye T dén truc VI: ivy = dues im + duty + yy + vv af 22 Bs Be KB =A kom % 2, 2, 2, Z's oy ry sg Zi, 1 x ayy Hink 4.4 Xich truyén dong. 2, Chudi sO vong quay cia may cAt kim loai Khi thiét ké cdc may cat cé chuyén dOng chinh quay tron nhu méy tién, may phay, may khoan vdi cac s6 liéu cho trudc (chi s6 gidi han dutng kinh vat gia céng hay dung kinh dao dj, + dys, Va Van téc c&t Vii, + Ving)» ta nhan duge sb vong quay truc chinh la : 1000 Vin Dain = 7 day 1000 V jane Tux = Gea, ? Welph). » (ve/ph) 5 Pham vi vong quay cia may : R, = i S6 vong quay cia méy ti n,,,, + Nyy, duge lp thanh mot chudi 9 theo quy luat : 1 m= & 1 agullandisailligiliadll llr ditt 4 mm e hay: Ry = Dain m = np 81 7 = mp = ny? Ty = MP = oe = Mae EP mee ? my Ty min Trong do : g - Cong b6i cia chudi 86 : k- $6 cdp vong quay (86 86 hang cia chudi 56). Ciing tuong ty nhu vay véi chudi s6 hanh trinh kép. Néu ta bé trf cée chubi s6 duéi dang biéu dé thi sé nh§n duge mdt ludi két edu vong quay cho ting méy cu thé va qua dé cho phép dénh gia duge wu nhuge digém cho timg phuong 4n khi thiét ké. Ludi két cfu vong quay ¢6 dang hink nan quat ma duge coi la t6t nhét d6i voi may cdt kim loai. S6 vong quay hay hanh trinh kép ciia cdc may ct cé truyén dong phan cfp duge thiét lap theo cp s6 nhan cé cdc cong bOi tisu chudn va tg véi né cing cé cAc tén that tuong déi tieu chudn. Gitta hai efp vong quay n, va n,,, t6n thdt tuong d6i ca van the c&t AV duge xée dinh : hay: 24 = av = const Bang 4.2 Tri 6 gy va AV ? 1,06 1,12 1,26 141 1,58 AV(%) 5 10 20 30 40 3. C&c co cfu truyén déng thudng gip * Co cfu Banh rang di trugt Kh6i bénh rang di trugt véi ba bénh ring c6 86 rang Z,, Z,, Z, c6 thé di trugt doc truc I va lan lugt an khdp vi cde banh ring Z,, Zs, Z,. Nhu vay tir mdt t6e dO cia true I (n,), truc II c6 thé a G nhan duge ba tée dQ khée nhau : % Zz 1) HH oP =, 7 eee Z, a 54 oes ry rt} Zs % np = ny. B = 4 Hinh 4.5 Co edu Banh rang di trugt. 82 Co cfu Banh rang di trugt duge ding nhiéu trong céc hop téc 46, hop chay dao. N6 6 kich thuée theo chiéu truc lén nhung tu diém a lép rap don gidn, thay déi téc d6 nhanh. * Co cdu Nooctong. Truyén d6ng tit truc I dén truc II qua banh rang trung gian Z, bang tay gat, néu x6 dich Z,, Z, doc true III va cho Z, ldn lugt an khép vdi Z,, Z,, Zs, Z, cba true I ta sé Jan lugt duge cac ti 36 truyén : ZZ Z, %, &% BZ Moe eg Z, %,’ iH ZZ, = Hink 46 Co céiu Nooe tong Co cdu Noéctong duge dung nhiéu trong cac hop chay dao nhu 6 may 1K62 (Lién X06 ci), Né cé pham vi thay déi tée &6 1dn, kich thuéc nhd gon hon co céu Banh rang di trugt, nhung cé nhuge diém la do cing vimg kém - tryc bi din dé bj rung dong. * Ca c&u Then kéo Cée bénh rang Z,, Z,, Z,, Z, lp long khong trén truc I, ding m6t then kéo dé c6 dinh mOt trong cde bénh ring nay va khi c6 dinh baénh ring nao thi né sé quay cing vdi truc. Gia sit cé dinh banh rang Z, hoe Z,... thi ta cé ti s6 truyén : Z, Z. i= ges = 7 uy Hinh 4.7 Co cdu Then kéo 83° Co cfu Then kéo gon nhe nhimg viée ché tao va lap ghép then kéo gap khé khiin. Co cfu nay hay duge ding trong hop chay dao may khoan. * Co cfu Méan Trong co c4u nay, cde khéi banh rang giéng nhau timg doi mOt va Ichi thay déi vi tri cla Z, trén true III ty vi trf (1) sang (2), (8), (4) ta s6 lan lugt 66 : iy, = i Ba Weegee Z, Z, fh Zz, ° W | | 9 fh = 7-7-2, eB Bw Be he Be MN Ba By Uy, 2° By 2 4 z 2 2 % Lt) Lr} | i x | i rT ed ge ae tL, a Lb 23 “hy ty T ote * o 6 @ Hinh 4.8 Co céiu Méan Co cfu Méan cé kich thude nhé gon, pham vi diéu téc rong dude ding trong hop chay dao cha may T616. O méy T616 trén tryc III tng véi c&c vi tri (1), (2), (3), (4) Iéy ra cde ti 6 truyén : 2; 1; 1/2; 1/4 goi la céc ti 6 truyén gdp boi dé cdt cdc buée ren chin lién tiép nhau. * Co edu Banh ring thay thé. Cac baénh rang a, b, c, d co thé duge thay thé nh m6t chac ddu ngua cé cdc ranh @é di trugt truc mang c4c banh rang trén. Ty s6 truyén co cdu banh rang thay thé : Z, 2, itn = il oe ant = nay ae y mize 84 Hinh 49 Co edu bénh rang thay thé Co cfu Banh rang thay thé thich img trong trudng hgp phai thay déi ti sé truyén trong pham vi rong ho&e thém ti 96 truyén dé thyc hién nhiém vu gia cOng ngoai khd nang cha hé méy (nhu dé eft ren Anh trén may tign-duge thiét ké cit ren he mét hodc stt dyng trong co cfu ddu phan 46...). * Co cfu Dao chidu : dimg @é dao chiéu quay ciia tryc bi din. C6 thé. thuc hién vide dado chiéu quay bing céc ca cfu : Tay gat déu ngya, Bénh ring dém, li hgp (Hinh 4.10). 22 Hinh 4.10 Cac co cdu Déo chitu. * Co cdu Banh coc - con e6e : co c4u nay ding dé chay dao ty dong trong méy bao ngang, Truc I quay tron qua thanh truyén lam con céc 2 quét mot goc nao dé va déy banh céc 1 quay di mOt 86 rang. Ty s6 truyén : i= Nip © day: Z - S6 rang banh céc ; . a- S6 ring bi ddy di sau méi géc quét . cia con cée * Mot 36 co cfu truyén dong vo cdp ‘Truyén dong v6 cdp c6 uu diém : - Co thé thay déi van téc cha may ngay ca khi nd dang lam viéc ; - Cho phép sit dung diing ché d9 cdt yau cau ; - Dé co Kkhf héa, ty dng h6a viée diéu chinh thay 1 d6i t6c do. Tuy nhién cae co cfu truyén dong v6 cdép thudng céng kénh nén viéc ché tao, lp rap phitc tap. Mat khae cdc cd edu co khi c6 higu sudt truyén dong thfp. Co cdu Puly hinh non - dai det Khi kéo dai det tz trai sang phai van téc quay cia truc II sé nhé dan. Co cdu Dia ma sat. Khi dia ma sat A quay va dich chuyén tir ngoai vao tam tam dia ma sét B thi van t6c quay cia true Hink 4.12 Co cu Puly Il sé gidm dan (t6c 46 quay truc I kh6ng déi) diel Ran eat ae Hinh 4.11 Ca edu Bénh coc ~ con coc. ™ ca al Hink 4.13 Co céu Dia ma st 86 Co cdu Thity luc Dau tit bé 7 nhd bom 1 hoat dong ma tang ap qua van tiét btu 2 qua van phan phéi 3 vao ngiin tréi howe phai cha xi lanh 4 lam pitston 5 mang co c4u cOng tac di chuyén qua phai hoac trai. Khi 4p sudt bom qué Ién, déu theo van tran 6 vé bé. Co edu Thay luc : truyén dong ém, chinh x4c, céng sudt truyén lén va thuan tién trong diéu khién. Co céu nay thich hgp cho céc may c6 chuyén dng tinh tién thang nhu may Bao, Xqc, Chuét. Ngoai ra con c6 cae co cfu truyén dong v6 cap nhu co cfu Dién, Khi - Khi nén... ding dé thay d6i t6c d6 quay déng co dién, dong co né... 4.3. DAO CAT KIM LOAI Hinh 4.14 Co edu Thity luc. 4.3.1. Cfiu tao dao cit kim loai Dao cat gitt vai tré quan trong trong qué trinh gia cOng, no truc tidp tae dung vao phOi liéu dé tach ra phoi tao thanh bé mat gia cong. M6i dao (dién hinh la dao tién) thudng gém hai phén : * Than dao : ding dé gé vao ban dao, n6 phai di dQ bén, do ting... * Déu dao : la phan lam nhiém vu cét got. Dau dao duge hgp thanh béi cdc bé mat sau : - Ma&t truée (1) : bé mat tiép xtic véi phoi va d4n phoi khi gia cong ; - Mat sau chinh (2) : bé mat d6i dign véi mat dang gia cOng ; Hinh 4.15 Két edu dao tien - M&t sau phy (3) : bé mat d6i dian vdi bé mat da gia cong ; - Luéi edt chinh : 14 giao tuy6n cla m&t trude va mat sau chinh, né truc tip ct yao kim loai. D6 dai luéi cdt chinh co lién quan dén chiéu séu cat va bé rong cia phoi. 87 - Lu@i c&t phy : 1a giao tuyén ca mat trudéc va m&t sau phy, mét phén ludi cdt phy gén mai dao cing tham gia cdt véi lui cét chinh. - Lu@i ct ndi tiép (chi co 6 mt sé dao tién) : la phdn néi tiép gitta ludi edt chinh va lui cdt phu. Khi khong cd ludi edt néi tiép dao tién sé c6é mii, Mai dao cé6 thé nhon hode lugn tron (bén kinh mdi dao R = 1 + 2mm). Cac ludi edt c6 thé thang hode cong va mét déu dao cé thé cé mt hod hai luéi cat phy. MOt dao cé thé c6 nhiéu du dao nén cé rét nhiéu ludi c&t. Tay theo 96 lugng luéi c&t chinh, nguéi ta chia ra : Jao tidn, dao bao,... ; mui khoan ; - Dao nhiéu luai : dao phay, dao doa, dao cua,... ; - Dao c6 vo s6 ludi cat 1a dé mai; (méi hat mai tron mat da c6 vai trd nhu mot du dao tién), 4.3.2. Cac mit trén vat cét. Vat cdt (hay phéi) bao gém céc bé mit sau day : Mat chua gia cong (mat dgi gia cOng) : la mat cia chi tiét chua dugce gia cong dén. Mat da gia cong : 1a mat da duge hét bé di mét lép kim loai. Mat dang gia cong : la bé mat cia phoi tiép xtc vi dao - cing la mat néi tiép gitta mat da gia céng va mat chua e Mat chua aia cone gia cong. 2- Mét dang gia cong Nhu vay, c6 thé mat d4 gia cong cha 3- Mat da gia cong lugt cdt trude la mat chua gia cong cia Hinh 4.16 Céc mat trén vt edt. lugt cat tiép theo. 4.3.3. Cac mit phing toa d6 Dé xéc dinh cae géc dé cia dao va Khao s4t vé lye c&t, van t6c ct, nhiét cft,... ngudi ta quy dinh cée mat phing toa do cia dao (dao tign). Mat cdt (N) : 1A mat phang di qua mOt diém cia Iudi ct chinh va tiép xtc vdi mat dang gia cOng. Mat cét chita vécto van téc céic (V). Hinh 4.17 Cac mat phéng toa dé. 88 Mat day (Z) : la ma&t phAng di qua mét diém cia ludi cdt chinh va vudng goc voi yécto van t6c cat tai diém dé (Hinh 4.17). D6i véi dao tién c6 than dao hinh lang try thi mat déy song song véi mat ty cia than dao trén gid dao. ‘Tiét dién chinh N-N : 1a m&t phang di qua m6t diém cia luéi c&t chinh va vubng gée véi hinh, chiéu cha lvdi cAt chinh trén mat déy (Hinh 4.18). Tiét dign phu N, - N, : lA m&t phang di qua mét diém cia ludi c&t phu va vung goc vdi hinh chiéu cia ludi cdt phy tren mat day. 4.3.4, Thong s6 hinh hoc cia dao cat. Hinh 4.18 Goce dé cita dao tign 89 Dé dam bdo nang sudt - ch&t lugng bé mat gia cong, dao c&t cn phai cé -hinh dang va gée 46 hop If. Thong s6 hinh hoc cia dao duge xét & trang thai tinh (khi dao chua lam viéc) va 6 trang thai dong (Ishi dao dang cat). Goce 46 cia dao duge xét 6 trang thai tinh trén co sé : mOt dao tién ddu thangy dat vudng géc v6i phuong chay dao, mdi dao duge ga ngang tam phoi (tam truc chinh cia may). Cu thé cdc géc 46 cia dao nhu sau : - Gée trude y (tai mot diém) : la géc tao thanh gitta mat trude va mat day do trong tiét di¢n chinh. Goc truéc cé gid tri duong khi mat trudc thip hon mat day, co gid tri am khi mit trudée cao hon mat day va bang kh6ng khi mat trude song song véi mit day. Khi géc trudge ldén bién dang phoi nhé, phoi dé thoat, luc cdt va cong tiéu hao gidm, nang sudt cdt duge nang cao. - Géc sau a (tai mOt diém) : la goc tao thanh gitta m&t sau va mat c&t do trong tiét dién chinh. Goe sau thudng 6 gid tri duong. Gée sau cang lén mat sau clia dao it ca vao bé mat gia cong nén chat lugng bé mat chi tiét gia cong tét. - Gée cat. 5 (tai mot diém) : 1a g6c tao thanh gitta mat trudc va mat ct do trong tiét dign chinh, - Goe s&c f (tai m6t diém) : lA géc kep gitta mat tiuée va mat sau, do trong tiét dign chinh. Ta c6é quan hé: a +f +y = 90°; 6 =a +f. - Géc truée phy y, : tuong ty nhu géc trude y, nhung do trong tiét dign phy (N, - N,). - Gée sau phu a, : tuong ty nhu géc sau a, nhung do trong tiét dién phu. - Goce mii dao £ : 14 géc hgp béi hinh chiéu ludi edt chinh va hinh chiéu ludi cat phu trén mat day. - Géc nghiéng chinh g (tai mt diém) : 1 goc cia hinh chiéu luéi c&t chinh va phuong chay dao do trén mat day.- : - Ge nghiéng phy ¢, : la géc cia hinh chiéu ludi cét phu va phuong chay dao do trén mat day. Tacé:p +& +9, = 180° - Goe nang cita ludi edt chinh A (tai mOt diém) : la géc tao béi ludi cat chfnh va hinh chiéu cia no trén mat day. 2. cé gid tri duong, khi mui dao la diém thép nhat cia lvdi cét. A c6 gia tri 4m, khi mi dao la diém cao nhét cia luéi cdt ; 2 = 0, khi lu6i c&t nim ngang (// véi mat day). Céc dinh nghia trén day cing ding cho tAt cd céc loai dao khac. Géc d6 cia dao 6 trang thai dong phu thuéc vao vi tri tuong déi gitta dao va chi tiét gia cng. Vf du nhu trudng hop tién ngoai khi dao duge g4 cao hon tam truc. Cae géc y,, @, sé thay d6i vé cd vi tri xfc dinh va gid tri so véi khi dao ga ngang tam (Hinh 4.19) 90 Hink 4.19 4.3.5. Vat ligu lam dao cit) * Yéu cdu cia vat liéu lam dao : +D6 ctmg cao : dao phai cé d6 ctmg cao hon dé ctmg cia vat liéu gia cong. Dé6i vi vat ligu gia cong la thép cdcbon, gang, kim loai - hgp kim méu,... do etmg cla dao khoang 60 + 65 HRC. +Tinh chiu nhiét cao : vat ligu lam dao phai bao toan duge tinh chét co-lt 6 nhiét d6 cao trong thi gian dai. Day la tinh n&ng quan trong nhét cia vat ligu lam dao vi : khi c&t kim loai bi bién dang lén, m&t khac do ma sét cua dao véi phdi - phoi,... nén nhiét d6 tai ving ct rit cao. Néu khong cé tinh chiu nhiét tét dao sé chéng bi héng,... va khong cét duge. +D6 chiu mén cao : vat ligu lam dao phai cé kha nang chéng lai sy mai mon (do khi lam viée dao lu6n tiép xtc véi phoi va vat c&t). Co nhu vay méi bao dam duge tudi bén, tuéi tho va do chinh xéc cia dao trong qué trinh gia cong. +Sutc bén va 46 déo cao : khi c&t dao chiu va dap, chiu 4p lyc én nén no dé bi mé, vé, gdy... Vi vay vat liu dao cén cé sttc bén va do déo cao dé chéng lai cdc tac dong phé hoai trén. +Tinh cong nghé tét : vat liéu lam dao phai dé ché tao thanh hinh dang va d6 chinh xdc thich hgp, nghia la né phai dé rén dap, c&t got, nhiét luyén,... dat yeu clu st dung. +Gié thanh ré : vat ligu dao phai dé kiém va c6 gia cd phi.hgp dé gidm gia thanh ché tao dao. * Cc loai vat lieu lam dao : +Thép cAcbon dung cu : cé ham \wgng Cacbon cao (0,7 Y7(YTA) + Y13 (Y18A). Déc diém cita dao ct lam bang thép cécbon dung cy : - Dat do ctmg 60 + 65 HRC sau khi toi 6 nhiét do 750° + 840°C (lam ngudi trong nude hode ddu) va ram thdp 4 180° + 200°C ; - Dé mai se va cho 46 bong bé mat ludi cét cao ; 1,82) duge ky hiéu (*) : Ky hiéu vat ligu lam dao theo TOCT (Lién X6 ca). 91 - Dé tao thanh dao cé hinh tha phite tap ; - DO chiu nhiet th4p (< 200°C), khi c&t 6 nbiet do 200°C + 250°C thi do cing dao gidm nhanh ; - DO chiu mon kém ; - Ré, dé kiém. ‘Thép cacbon dung cu thfch hap cho cée loai dao cé kich thuéc nhé, ding ct vat ligu mém véi van téc edt th4p. Vi dy : thép Y7(Y7A) ; Y8(Y8A) lam dé ngudi nhu duc, bao, cua, déia,...; Y10(Y10A) + Y12(Y12A) ding lam dao tién, dao bao, moi khoan, taré, ban ren. +Thép hgp kim dung cy : dé ting cudng tinh cAt got ciia thép ngudi ta pha vao thanh phéin cia né mét s6 nguyén t6 hop kim nhu Crom, Wolfram, Vanadi, Silic,... - Crom lam ting dO thém t0i, do cig ; - Wolfram tang d6 chiu mon va tinh ciing néng ; - Vanadi lam tang 46 cing ; - Silic tng dO cimg va cting nong, Dung cu c&t lam bang thép hgp kim dyng cy sau khi t6i 6 nhiét dg 820 + 830°C (lam ngu@i trong déu) va ram thip 6 150° + 200°C dat 46 cimg 62 = 65 HRC. Tuy 46 ctmg thép hgp kim dung cy khOng cao hon thép céchon dung cu nhung né cd tinh chju nhiét va do bén nhiét cao hon. Dao bing thép hgp kim dung cy cé thé cdt & nhiét do 350° + 400°C va van téc cdt 15 + 20m/ph. Cac loai thép hop kim dung cu thong dung nhu 9XC, I[X16,... ding lam cfc loai dao chu6t, doa, tar6, ban ren va khuén dap. +Thép gid (thép cao t6c) : la thép hop kim chuyén ding dé cat got. Trong thanh phan thép gid cé ham lugng hgp kim lén dac biét 1a céc nguyén t6 Wolfram, Crom, Vanadi. Dao thép gi sau khi nhiét luyén theo mOt quy trinh dae biét (toi é nhiat 40 1260° + 1280°C lam ngudi trong gié va ram cao 3 lén 6 nbiét 49 560° + 600°C) dat dO cing 62 +65 HRC. Dao thép gid cé dO chju mon - chix nhiét cao, cé thé c&t 6 nhiét do 560° + 600°C voi van téc c&t 50m/ph. Bang 4.3. Thanh phéin héa hoc va dO citing thép gid P9, P18. ‘Thanh phan hda hoc% Do ettng Thép ‘Sau khi a | Sau ti, : : ee = (iB) | ram (HRC) P9 0,85 + 0,95] 85+ 10 | 38+4,4 | 2,0 + 2,6 | 207 + 265 > 62 P18 0,7 + 0,8] 17,5+19| 38+4,4 | 1,0 + 1,4 | 207 + 255 > 62 Thép PO c6 do hat min, dé bién dang 6 trang thAi nong khi lam dao thi khé nhiet luyén, khé mai nhung n6 bén va ré hon thép P18. Thép P9 thich hep véi cc leai dao co hinh dang don gian nhu dao tién, dao bao,... 92 Thép. P18 nhiét luyén, dé mai sic va chiu mon nguéi té6t hon thép P9 nén n6 duge ding lam céc loai dao nhé c6 hinh déng phtic tap nhu dao chuét, dao phay dinh hinh, taré,... +Hqp kim cting ; duge tao bing phuong phap luyén kim b6t tit cdc hat cde bit kim loai nghién nhd trgn v6i bot Coban duge ép thanh hinh thi nhét dinh va thiéu két 6 nhiét d6 nong chay ctia Coban (1900°C) thanh cae manh dao. Cac manh nay dem han hode ghép véi than dao thanh cdc con dao h¢gp kim citing (dao hgp kim). Dac diém cia dao hgp kim etmg : - C6 dO citng cao : 87 + 92 HRC ; - Co thé c&t cdc loai thép ctmg, thép da téi ; - D6 chju nhiet cao (> 1000°C), cho phép tang t6c dq cht gdp 2 + 3 lan so véi thép gid (> 100 m/ph). Co thé phan biet hgp kim etng theo ba nhém chinh : Nhom m6t céc bit (nhom BK : cac bit Wolfram +Céban) : BK2, BK3, BK4, BK6, BK8, BK10.,. Nhom BK c6 d6 déo via, chiu va dap tét, chju nhiét kém. N6 thfch hgp lam cac loai dao gia cong gang, thép cimg, thép ti, thép khong ri va vat lidu phi kim loai. Nhom hai cde bit (nhom TK : ede bit Wolfram +cac bft Titan +Coban) : TI5K10, T15K6, T60K6,.. Nhom TK c6 dO cting, 49 chiu mon, do chju nhiét cao, nhung d6 déo va sttc bén uén th4p nén no thich hgp lam dao cat thép. Nh6m ba cde bit (nh6m TTK : céc bit Wolfram +cac bit Titan +cfc bit Tan tan +C6 ban) : TT7K12, TT7K15, TT20K9,... Hién nay hgp kim cting la mt trong nhtmg vat ligu dao chinh va duge sit dung rt rong rai. +Vat liéu str: c6 thanh phan chi yéu la Oxyt nhom "ALO," (dt sét tring) duge ép va thiéu két thanh stt (gém). Dac diém vat liéu sit : - DO cting cao : 89 + 96 HRC ; ~ DO chiu nhiét cao (1200°C) ; - Do bén uén kém, khéng chiu duge va dap manh, Dao gén manh stf c6 thé cAt vdi t6e 49 cao (2000m/ph) va lugng chay dao (0,1 + 0,3 mm/vg). C&c loai dao gan stf la dao tién, dao phay mat ddu, mdi khoan, mai Khost, méi doa va da mai. + Kim cuong : 14 vat ligu duge coi 1a co d6 cimg tuyét déi trong tét ca nhiing khodng chat da biét nhung né rit hiém va dat. Ngoai kim cuong tu nhién mét s6 nude da ché tao duge kim cuong bang cach ép Cacbon dudi ap sudt va nhiét dé cao. Vai wu diém vé dé cig, dé chiu mén cao, hé 86 ma sat khi cét nhé,... nén kim cuong rét thich hgp lam dao gia céng vat liéu cig, dao gia cong tinh sau nhiét luyén, 93 4.3.6. S¥ mai mdn cilia dao. * Qua trinh mai mén cia dao. Dao bi mai mén anh hudng dén do chinh x4c va chdt lugng bé mat chi tiét gia cOng vi sai s6 do mén thuéng Ién hon sai s6 ché tao dao. Mat khéc khi dao bj mai mén sé cin #0 Iam diéu kién c&t got xu di, Ive ct tang, sinh nhiét Ién ... gay ra nhiéu tac hai khéc. Lugng mon cia dao (A) c6 quan hé véi thi gian lam viée cia dao (chiéu dai c&t). Quan hé nay duge biéu dién bang biéu dé lugng mén A(t). Hinh 4.20 Biéu d2 tong man cia dao Trén biéu dé A(t) c6 ba giai doan : - Giai doan I (OA) : mai mén ban déu, chi yéu la san phang céc nh4p nhé trén bé mat dao, : - Giai doan II (AB) : mai mén binh thudng, lugng mon 6n dinh va tang chim. - Giai doan III (BC) : mai mon khéc ligt - dudi 4p luc Idn, nhiét do cao lam t6 chite kim logi dao thay d6i,40 ctmg giam nén kha ning mai mon tang nhanh va néu dao tiép tuc lam viée thi né s& bj phé hay. Thudng 1a hét giai doan II ta phai mai lai dao. * Céc dang mai mon cia dao +Mai mon mat truéc : xay ra khi dao cdt vat ligu déo vdi van téc cAt Ién, chiéu day ct dang ké (a > 5 mm)\ leo dao sinh ra lam mét sgu dao céch xa ph6i them * con m&t trude bj ma sét nhigu nén bi vet lom xuSng. +Mai mén mat sau : xdy ra khi dao cdt vat ligu gion vi van t6c nhé, chiéu day c&t nhd (a < 0,1 mm) thi m&t sau dao tiép xtc nhiéu vdi phoi nén no bi mon nhiéu hon. Con mit trudc'cia dao chi cé m6t lép phoi méng tiép xtic nén 4p luc rét nhd nén ft bi mon hon. +Mai mon déng thdi mat trudge va mat sau : trugng hgp phoi cAt c6 chiéu day trung binh (0,1 < a < 0,5), vat liu gia céng ft déo, dao sé déng thdi bj mon cd mat truée lin mat sau. 94 i & Mai mon mat trade Mai man hoi mat Mai mon mat sau Hinh 4.21 Su mai mon cia dao re + Ludi cdt bi cin - ti : xay ra khi gia cong cc vat liéu déo d4n nhiét kém, ludi c&t bj mén tré nén cin - ta. * Tigu chudn mai mén cia dao Mue dich dat ra cha tiéu chudn la x4c dinh dung thdi digm mai dao dé ngin sy thay d6i x4u di ciia didu kién ct got va vdi tiéu chudn do khong lam mét qué nhiéu thdi gian mai mét con dao. Hién nay cé hai tiu chudn : Tiéu chudn mai mén hgp If : 1 tiéu chudn mai mén quy dinh theo théi gian lam vide Idn nhét va co Igi nhét (A,,). ‘Tiéu chudn mai mén cong nghé : a tléu chudn quy dinh theo yéu cdu cong nghé. Vi dy yéu cu vé do chinh xfc, dQ bong bé mat chi tiét gia cong (A.,) ; A,, < Ay, * DO chiu mon, tuéi bén, tudi tho cia dao. +D0 chju mon : la ti s6 céng tiéu tén dé tach ra mot kh6i lugng kim loai nao d6 khéi bé mat dao. Trong thuc t6 sin xuft viée x4c dinh lugng kim loai bi mon khéng thuan tién, nén ta thudng ding dai lugng théi gian lam viéc tmg véi t6c dé mén nao dé. +Tuéi bén cia dao (T)(**) : 1a théi gian dao lam viéc gitta hai ln mai cia dao. Tuéi bén cia dao phy thuéc vao nhiéu yéu t6 : vat li¢u lam dao, théng sé hinh hoc cita dao, vat ligu gia cong, van t6c ct, lugt mai thir mdy va chét lugng lugt mai trude do... - Dao tign thuéng (6 didu kien binh thudng) : T = 60’ ; - Dao tién ren, dao tién dinh hinh, dao bao : T = 120’. + Tuéi tho cia dao (T.) : 14 thdi gian lam viée ctia dao tinh ty déu cho téi khi hing. 95 Tuéi the ea dao Ia thng eda ofc tu6i bén : T, = 3 ‘ym a ting sf In mai doo ist cho ti khi khong mai duge nita. 4.4. PHOI CAT 4.4.1, Qué trinh hinh thanh phoi cét Khi cdt, lwGi ct cia dao téc dung vao kim loai mOt luc (lye cAt) né gay ra mot sy thay d6i co If tai ving cét cia vat ligu. - Ddu tién duéi tac dung cha luc P kim loat bi nén va bién dang dan héi (Hinh'4.22) Alinh 4.22 - Dao tién sau vao (Iye P cang én) gay nén img sudt bén trong kim loai Ién.hon gidi han dan héi -> kim logi bat ddu bi bién dang déo (cée ph4n tit b&n trong kim logi bat @du bj trugt theo m&t truyt va phuong trugt). Do biéti dang cfc tink thé trén phuong nay bj kéo dai thanh hinh ellfp (gic cia mat trugt so véi phudng lye cét la B,). - Khi dao tiép tye tién them ~ 4p luc gia ting lam ting suft ting vugt qua gti han bén kim logi bj bién dang ldn va bdt ddu bi pha buy. ‘Tren phn kim Jog! eda phoi é mat trudc dao xudt hién cae vét saat ae Boe. pha hiy B, (8, * B,). , - Khi dao tiép tuc ti&n, ie ll ee ti6p tue ép in céc lép kim logi tip theo. 44,2, Che thong s6 cia phoi cdt * Chiéu day ct a : lA khodng céch gitta hai vj tri lien tiép cia ludi eft sau mot vong quay cia phéi hay mt hanh trinh kép cia dao (ban méy) do theo phucng thAng goc véi chiéu rong cat. (**) Ty : tu6i bén kinh t6 ~ dam bdo chi tiéu ki thuat cia dao mt cach kinh t6é nhdt. 96 Hinh 4,23 Thong 86 phoi cat, * Chiéu rng ct b : la khoang cach gitta hai bé mat chua gia cong va bé mat da gia cOng do doc theo ludi ct (tinh bang mm). Néu lui cdt thang thi b 14 chiéu dai phan ludi dang tham gia cAt, cén néu ludi ct cong chiéu rong ct b la chiéu dai cung cong ctia ludi cdt dang tham gia ct. Théng s6 hinh hoc cia phoj cé anh hudng dén lye cdt va nhiét c&t. Khi ting a thi lye edt va nhiét c&t ting, dao bi mon nhanh cén khi ting b thi lye edt va nhidt c&t trén don vi dai cia ludi cdt khong thay déi. ‘Trutng hgp tién (dao gé ngang tam phoi, dao c6:y = 0;4 = 0):b = ani ' _ sin a= Scinp ; Néuy # Oth sa = SFOS. Nhu vay, (néu : t = const ; S = const ; y cang nhé) a sé nhd, b sé ldn - phoi sé mong va dai. * Dien tich ct : la tich 6 gitta chiéu rong va chiéu day eft, Vi du khi tien (dao ga ngang tam phéi, dao c6 :y = 0;4 = 0): +Dién tfch c&t danh nghia : Fj, = ab = tS, (mm)? +Dién tich thuc #6; F = F,,- AF; AF - dign tich nhfp hd ma dao khong cét hét. Duge tinh : - Khi ludi eat thang : AF = F.A (ABC) = AB x CH; AB = S = CH x (cotgp +cotgp,) a. F 2 cotgp + cotgy, - Khi ludi cdt cong: AB = S; CH = HI- CI=R- y R? aoe (cH- RP = R= (CH)? - 2CH x R +R? = R?- S44 CH = S/eotgp +cotgp, + AF = 97 Bé qua v6 cing bé (CH)? : CH ~ & ; l&p ghép nhv-trén : 1 . s AF = 5 AB x CH = Tgp Co thé nhan thy : CH = R, - Chiéu cao nhdp nho trung binh bé mat chi tiét gia cong (thong s6 vé nhém bé mat) ; R, = f(y, g,, R, S.) Néu tang : 9, 9, S thi R, tang (do bong bé mat gia cong giam) va néu R tang thi nhép nhd bé mat giam (40 bong sé ting). 4.4.3. Cac loai phoi cit Cae nha cong nghé cé thé can‘ctt vao su hinh thanh phoi cdt ma danh gié duge cac théng s6 cha dung cu cat, cdc yéu t6 cla ché d6 cdt da hop If hay chua, mic d6 tieu hao ning lugng nhiéu hay ft, cht. lugng bé mat gia cong cé dam bao khOng.... C6 cfe dang phoi cat sau day : * Phoi vun : phoi edt ra la nhimg hat nhé rai rac cé hinh dang kfch thuéc khée nhau. Phoi vun thudng gap khi gia cong vat lieu gion hay ct vdi van téc thdp. Sy hinh thanh phoi khéng lien tuc (phoi vyn) lam lye edt thay d6i gay ra va dap, rung déng,... chat lugng bé mat x4u di, lye va nhiét edt chi tap trung 6 mui dao. ofp, Q P. 2009, ° Phoi vun Pp Phoi xép Hink 4.24 Cée dang phoi cht Pho! day * Phoi xép : mat phoi tip xtc vdi mat trudc cia dao thi nhdn bong mat déi dién véi n6 cé nhitng nép gon (nttt né), phoi bi ditt ra thanh timg manh hodec ting doan ngén. Dang phoi nay thuéng xudt hién khi cdt cc vat ligu déo vita, (van t6c edt, lugng chay dao trung binh va dao cé goc truéc y Ién). Khi ct ra phoi xép thi bé mat gia cong nhfn bong hon. * Phoi day : thuéng gap khi cat c&c vat ligu déo ho&e khi cdt vdi van t6c cao, goc d6 mai dao hgp_ If. Phoi co dang day dai - xodn (mat phoi tiép xc voi mat truée cia dao nhdn béng, mat con lai ggn nti). Phoi day van con kha nang bién dang déo. 98 Do co phoi day ma luc c&t thay d6i rét it, tigu hao nang lugng giém, chét lugng bé mat gia cong t6t. Cén chi y ring ngay cing mét loai vat ligu gia céng nhung tly theo diéu kien c&t got, thong s6 hinh hoc dao, ché 46 ct,... c6 thé cho ta phoi vun, phoi xép hoac phoi day. Vi vay tit chd quan s4t phoi khi cdt ngudi thy cé thé phan doén nguyén nhén dé 6 nhing diéu chinh kip théi. 4.4.4. Su co rat phoi Sy co rit phoi la dic tinh tiéu biéu noi len mite 46 bién dang vé lugng cia kim loai khi cat got. Ti nghién ettu vé sy co rit phoi trén phuong dién thé tich c6 thé nhan biét duge viéc cdi dién ra kh6 hay dé, nang lugng tiéu hao nhiéu hay it, Goi a, b, L la kich thude efin edt; a,, by, L, 1a kfeh thuée phoi, thi : Lol, a>a b, =b He 86 co rit phoi theo : L Hink 4.25 Co rat phoi - Chiéu dai: K = 74> 1 a - Chiéu day: K, = = Theo dinh luét bao toan thé tich : abL = a.b,L, ppp? 5:2” z = Tee oT = = hay : K = Ky, >1 4.5. CO SO VAT Li CUA QUA TRINH CAT GOT. 4.5.1. Hign tugng leo dao") ‘ * Hien tugng : khi c&t kim loai 6 mot khoang t6c do nao do, trén mat trudc ota dao xudt hién mot kh6i kim loai c6 d6 cing khf Ién, c6 t6 chite va tinh cht khac biét voi vat liu chi tiét gia cng, vat lieu lam dao. Khéi kim loai nay lic to, Itc nhé khéc nhau... n6 xudt hién va bién mét hang chyc ldn trong mot gidy. Dé la hién tugng leo dao (Hinh 4,26b). * Nguyén nhén Tai ving vat ligu phoi tiép xtc véi mat trudc cia dao déng thdi chiu tac dung cia pa lye = T- Lye ma sét gita phoi véi mat trude cla dao ; S - Lue lién két gitta c&c lép kim loai thudc phoi ; 99 W - Lue thoat phoi. © nhiet a6 thép lye lién két S (ndi ma sét) con Ién, khi nhiét d6 tang len tue 8 giam dén nén : T > S + W va kim loai thudec lp tiép xtc tach khdi phoi nAm lai trén mat truéc ca dao tao thanh leo dao (Hinh 4.26a) oe Hink 4.26 Khi nhiét d6 cao hon nia, 16p kim loai gan dén trang thai chay lam cA ndi ma sét (S) va ngoai ma sét (‘T) déu gidm nhung T gidm nhanh hon S nén leo dao khong duge hinh thanh, con leo dao truéc do bi nung chay rdi bi lye eda dong phoi cuén di. Leo dao co tac dung tich cue a bao vé luéi cét khdi bi mon nhanh, lam tang géc trude (y4 > y) gidm duge Ive edt, Tuy nhién leo dao lam ludi ct "cin - ti" va sit hinh thanh bién mét cia né nhiéu lén sé gay ra rung d6ng trong qué trinh cét lam giam d6 b6ng,d6 chinh xAc gia céng. Do dé ta cin phi tranh xay ra leo dao trong qué trinh gia cong. * Nhimg nhan t6 anh hudng én leo dao + Tée a6 cat : ti thyc nghiém vdi mot sé diéu kien nh&t dinh cho théy leo dao chi hinh thanh trong pham vi t6e do cat tir V, dén V,. He +Vat ligu gia cng : khi gia cong vat ligu gidn phoi dé pha hiy va ditt ra sém nén khé hinh thanh leo dao, Leo dao thudng hinh thanh khi gia cong vat ligu déo. v ‘Tinh déo céa vat liéu khée nhau thi khoang t6c d6 dé xay ry Vy ra hién tugng leo dao (V,, V,) va chiéu cao leo dao (H,) cfing khéc nhau, , Hinh 4.27 Ving t6c do hinh +Goc truée cita dao (y) : gée trude etia dao nhd, phoi thanh leo dao bién dong nhiéu hon nén tén s6 hinh thanh va bién m&t cita leo dao thdp, chiéu cao Igo dao In. +Anh huéng cita chiéu day c&t (a) : khi chiéu day c&t lén nhiét sinh ra Ién, tén 36 hinh thanh va bién mét cia leo dao Ién. (#**) Theo U-tra-sép : Kim loai phoi tai ving ct o6 hign tvgng bd (bién dang déo xAy ra -dfn dén, ti tix) nén duéi 4p luc 1én va tac dung cua ma sét phoi v6i mat truéc cla dao mA tao thanh leo dao. ‘ 100 4.5.2. Hién tugng cing ngudi Trong qué trinh gia cong dudi tac dung cia lyc ct, trén Iép:bé mat chi tiét gia cOng xay ra bién dang déo -> cae hat tinh thé bj kéo léch mang va gitta ching sinh ra ting suft. Tac dung nay lam tang thé tich riéng va lam gidm mat 46 kim loai > "dQ cting, dO gidn, gidi han bén tang lén con tinh déo - dai bi gidm, tinh dain tit thay 46i,,.. bé mat kim logi duge lam chdc" goi la hién tugng cing ngudi. Dac trumg ciia hién tugng ctng ngudi la do cing té vi. Mite 46 bién cing, chiéu sau lép bién cting ti 16 vdi luc tac dung va miic do bién dang déo caa lép bé mat kim loai. Hién tugng ctmg ngudi gay anh hudng x4u, lam gidm d6 bong, 49 chinh xAc va co tinh téng hgp cua lép bé mat chi tiét gay trd ngai cho lan gia cong tiép theo. Cée nhan t6 anh hudng dén hién tugng nay gém : - Cée théng sé hinh hoc ciia dao, céc you t6 cia ché dé ct lam tang mute do bién dang cia phi, phoi thi déu lam tang d6 cttng ngudi. - Mute a6 mai mon cia dao tang thi 46 ctmg ngudi tang ; - Ban kinh moi dao ting, dO cig ngudi cting tang len. Muén giam hién tugng cting ngudi ta phai lua chon ché d6 cat thich hgp, thong s6 hinh hoc dao hgp Ii, két hop véi sit dung dung dich tron ngu6i khi cét. Déng théi vdi hién tugng lam ch&c 6p kim loai bé mat thi cén tén tai mot qué trinh nguge lai 1a lam cho kim logi suy. y6u di va tré lai tinh trang ban du chua bién ctmg. Qué trinh nay phy thuéc vao nhiét 46 trong ving cat va khi nhiét do lén kéo dai thi kim loai trén bé mat c6 thé suy yéu manh. Tinh ch4t cudi cing cla l6p bé mat tiy theo ti le tac d6ng cia hai yéu 16 lyc va nhiét tai ving cat. 4.5.3. Ung suat du trén bé mat gia cong Ung sudt du sinh ra trén Iép bé mat chi tiét gia cong duge gidi thich: * - Khi cdt mOt lép méng kim loai sé tén tai m6t trudng Iyc > gay ra bién dang déo khong déu 6 timg ving. Khi thoi c&t trudng luc mét di thi bién dang déo Jam xudt hién tmg sudt du. - Khi lép kim loai bé mat bi ctmg nguéi, thé tich riéng cia né tang lén, lép bén trong kh6ng bi bién dang van git thé tich riéng binh thudng. Dé co sy lién hé gitta hai Iép nén 6 Iép ngoai sinh ra (mg sudt du nén lép bén trong dé can bang sé sinh ra img sudt du kéo. - Trong ving c&t, nhidt c&t nung néng cyc+bd Idp bé mat lam modun dan héi cia né bi gidm dén t6i thiéu. Sau dé bé mat bé mat chi tiét nhanh chong bj ngudi di co lai, nhung vi c6 lién hé voi Iép bén trong nén 6 Idp ‘ngoai sinh ra tmg sudt due k6o, con Iép trong dé cAn bang sinh ra tmg sudt du nén. - Khi ct nhiét sinh ra lam thay d6i c4u tric kim loai, kim loai chuyén pha lam thé tich cia né bi thay déi. © Iép kim loai cé thé tich riéng ldn sinh ra ting sudt du nén, ngugc lai, 16p nao cé eu trie thé tich riéng nhé sé sinh ra ting sudt du kéo. 101 Tom lai khi gia céng co trén bé mat chi tiét sinh ra tng sudt du - tri 96, d4u va chiéu sau phan bé cia né phy thudc vao phuong phép gia cong, vao ché d6 cat got. Ung sudt du lam gidm chét lugng bé mat chi tiét gia cong, lam gidm khA nang chiu méi,... han ché dén kha n&ng sit dung chi tiét may sau nay. Néu tg sudt du 16n qué, sau khi gia cOng chi tiét bi bién dang, v4, ntt,... khong ding duge. Dé gidm tmg sudt du cGng cdn phai chon duge ché d6 c&t, goc do dao hgp li va tudi dung dich tron ngudi vao ving cét. 4.5.4. Nhiét c&t Trong qua trinh c4t, cong tiéu hao duge chuyén thanh nhiét nang. Nhiét sinh ra trong qué trinh ct la mét hién tugng vat If quan trong tryc tiép anh hudng dén tinh chét co If cha vat liu gia cong va d6 bén cla dao cy. Nhiét sinh ra lam gidm nang sudt va do chinh xAc gia cong. 4.5.5. Rung dong khi cit He théng cong nghé khi c&t luén chju sy rung dong va gay ra nhiéu anh huéng xfu. Do rung déng ma chiéu sau cét, tiét dién phéi, hic c&t thay d6i theo chu ky lam. ting them do nh4p nhé, dO s6ng bé mat. Rung dong con lam dao cét mon nhanh, cin-tu va gay tiéng én kho chiu, trugng hgp nghiém trong la rung dong gay cong hung lam hong héc méy méc thiét bi. Cac anh huéng cia nhiét, rung dong khi cdét dén dO chinh xAc gia cong duge nghién cttu ki trong chuong 5. 4.5.6. Dung dich tron ngudi Dé cai thién diéu kidn cAt got, nang cao nang sudt cét, tang d6 bong bé mat gia cOng,... nguéi ta tudi vao ving cdt mOt loai dung dich tron ngudi. Dung dich tron ngudi cé hai tfnh n&ng quan trong : - Lam ngudi dé giam nhiét do ving ct, gidm bién dang nhiét,... - Boi tron dé gidm ma sét, giém lyc edt dé nang cao higu sudt dong luc. Yeu cu déi vdi dung dich tron ngudi la phai luén 6n dinh c6 nghia la khong bi. bién cht trong mot théi gian dai, mat khéc la khong anh hudng tdi ngudi dimg my nhu gay mii héi ho&e an mon da thit - quén 4o,... ; khong von cuc hay ngung ty lam can trd cho vide bom t6i ; khong lam gi howe an mon may, dao, chi tiét gia cong. Céc loai dung dich tron ngudi thong dung : - Khi gia cong tho ngui ta thuéng ding dung dich nude cé pha chdt chéng an mon nhu : Axit nitorich loang, Xut, Smuxi,... - Cén khi gia cong tinh thuéng ding dung dich chtfa c4c ch4t hoat tinh nhu : Axit hitz co, Axit béo, Kiém hitu co, Déu thuc vat,... Dé tudi dung dich tron ngugi vao ving cdt ngudi ta sit dung hé théng bom két ‘hop véi voi phun. Luu lugng dung dich tron ngudi duge tinh toan va diéu chinh sao cho bao dam duge higu qua lam ngudi va bi tron ving cét. 102 4.5.7. Luc cdt Luc cdt 1a luc tac dung tit dao vao phoi dé tach ra phoi tao nén bé mat chi tiét gia cOng. Nhu 44 phn tfch, qué trinh hinh thanh phoi la m6t qué trinh co nhiét phtic tap. Viée nghién cttu lye cat 1a nghién cttu nguyén nhan s4u sa ca sy hinh thanh phoi. Mat Kch4e gid tri cita luc edt la thong s6 dé xAc dinh lugng tiéu hao cong sudt may, tinh sttc bén cia than dao, dé gé,... * Téng hgp va phan tich hye cat Khi cat, trén mat trudéc cia dao xudt hién luc phép tuyén N, va luc tiép tuyén F, (lye ma sat gita dao va phoi). Trén mat sau cia dao xudt hién lye phép tuyén N, va luc tiép tuyén F, (lye ma sat gitta dao va phéi). Hgp céc luc lai ta duge luc cat P. Luc edt phu thude vao rét nhiéu yéu t6 va thay d6i trong mt pham vi rong theo kha nang cat cha may. Dé thuan tién cho nghién cttu, ta thiét lap mét hé toa d6 Decarte va phan luc P thanh ba lye Hink 4.28 Tong hop le theo ba phuong x, y, z. Vi du khi tien (Hinh 4.29) : P=P+P +P, Trong do : P, - Lye chiéu truc, tac dung Ién co cfu chay dao (edn goi la Iue ghay dao). P, - Lye huéng kinh, gay vong chi tiét gia cong, gay rung dong trong m&t phing ngang xOy. Luc P. cé anh hung truc tiép dén 46 chinh xAc hinh déng hinh hoc va chét lugng bé mat chi tiét gia cong. P, - Lue tiép tuyén, c6 phuong tring v6i phuong cia chuyén déng cat chinh. Né6 co tri s6 lén nhét trong ba thanh phan lye phan tich, con goi 1a luc c4t chinh. Lue P, ding dé tinh hoac kiém nghiém vé cong sudt cat (mémen), tinh hoac kiém nghiém stte bén than dao, manh dao. Hinh 4.29 Phan tich luc c6t. 103 Trong diéu kién gia céng tién binh thudng véi dao cé mii duge ga ngang tam (WS (KW) Céng sudt cdn thiét dé chon dong co cho may gia céng : Not Nog Nee = Gq? (KW) +Mémen eft cia truc chfnh méy tién : p, 2 < (M), (mm) +D6 vong cia chi tiét gia cong dang truc khi tién. (chi ti6t duge cot nh mot dam chiu lye tp trung P, ) : - Cong suét chay dao : Nyy = RP y= ya < [y] , Gmm) Trong c4c céng thtic trén : P,, P, tinh bang N ; V - Van t6c chuyén dong chfnh (m/ph) ; n - $6 vong quay truc chinh méy (vg/ph) S - Lugng chay dao (mm/vg) ; 7. - Higu sudt cée khau truyén dong trong méy tinh tit dong co ; D - Duéng kinh chi tiét gia cong (mm); (MJ, - Momen xoan cho phép trén true chinh (Nmm) ; 104 1- Chiéu dai chi tiét gia cOng (mm) ; 1- Mémen quén.tinh tiét dign chinh cia chi tiét gia cong (mm*) ; E - Médun dan héi vat liéu gia cong (N/mm?) ; K - Hé sé phy thuéc dang lién két ; {y] - Do vong cho phép eda chi tiét (mm). 4.6. NANG SUAT LAO DONG VA GIA THANH SAN PHAM 4.6.1. Nang suait lao dong * Chi tiéu vé thdi gian. ‘Thdi gian trong nang sudt lao dng 1a thoi gian cfn va di dé hoan thanh mot cOng viée nao dé trong diéu kién san xuét binh thudng cé tinh dén vide ap dung cdc kinh nghiém gia cong tien tiéh cing nhu céc thanh tyu vé khoa hoc ki thuat va t6 chic san xudt. ‘Thai gian gia cOng ting chiéc (‘T,,) : 14 chi tieu co ban trong dinh mttc théi gian (ding dé tinh nang sudt lao dong). Cac yéu t6 cia chi tiéu thdi gian bao gém : +T, - Thdi gian gia cOng co ban : la thdi gian cn thiét dé bién déi hinh dang, Kich thude, tinh ch4t co If eda chi tiét gia cong. +T, - Théi gian phu : la thi gian thao tac cla ngudi tha dé g4, théo, do kiém chi tiét,... né duge lp di lip lai sau m6i chi tiét ho&c m6i nhém chi tiét gia cong. Néu ghép T,, va T, ta c6 thdi gian nguyen cong : Tee = To +Ty ‘Théi gian nguyén cong chiém ti 1é én va ding dé xAc dinh ké hoach thuc hign nguyén cong. ‘y ~_ Théi gian phue vy trong nom cho may lam viée : c6 thé phuc vy véniit ki nl (Ty) nhu 46i dung cy, sita da, mai dao...; c6 thé phuc vu vé mat 16 chic (Tao) Bh tra déu vio Sat vé sinh may va ch6 lam viéc, giao ca.. = Tre + Tone - Thdi gian — ngoi tu nhién theo nhu cu cia ngudi the. ‘Thdi gian gia cOng ting chiéc chi tiét bao gém céc yéu t6 thdi gian trén : 1 = Ty +T, +Tyy +Tiy Khi gia cong theo loat céin c6 thém thdi gian chudn bi dé gia cOng loat chi tiét nhu : diéu chinh may, dung cy c&t, dé gé, ... va thi gian két thtic cong viée nhv thu don, ... (Tey). Théi gian nay 86 giém xudng khi s6 chi tiét trong loat (n) cang Ién, ta cé : Tyo = Toone Dé dinh mite thdi gian ngudi ta ding hai phuong phap : - Chép the ngay lam viée, ca lam viée ; - Bém gid timg nguyén cong 6 théi diém ahét dinh. 105 * Chi tiéu vé nang sudt (Q). Nang sudt lao d6ng xac dinh bang s6 lugng san ph&m duge ché tao ra trong mot don vi thdi gian. m peer uns ho&e gia cong theo loat : Qo ee Tern T+ T+ Ty t+ Tat 4 Trong do : m - Théi gian (ngay, ca, gid, phut...) 5 K - S6 may mét cong nhan diéu khién, Can phan biét : - Nang sudt ca may 1a s6 sin phdm do may lam ra trong don vi théi gian ; - N&ng sudt lao d6ng cia nguéi 1a s6 sin phdm do mt ngudi hay mot nhém nguéi lam ra trong don vi théi gian ; - Dé6i véi méy van ning thi : Ques = Quoy A6i voi may ty dong thi : Que > Quay (vi mét ngudi tho cé thé dimg K méy). * Quan hé gitta chi tiéu thoi gian va nang suét. 2 Néu chi tiéu thdi gian gidm x% thi chi tieu nang sudt sé tang y%, nhu vay : Q= = — khi thdi gian gidm x% (1 ~ 30g) Te Q= = (1+) khi nang sult ta 7, ( riled ing suit ting y% ool yee elO0nss Seg hoo a aor Ts 100 oe _ 100% 20 _ Vi du : Khi x = 20% th y = Ip9~95 = 25(%). 4.6.2. Gia thanh san phim Dé dénh gid vé mat kinh t6 mét phuong dn cong nghé nao dé ngudi ta phai tinh gi thanh sin ph4m cita chi tiét gia cng (C). C =V +P +H, (déng) Trong do : V - Tién nguyén vat lidu (trit di tién phé ligu tan dung lai duge); P- Tién luong chinh’eiia tho ; H - Phi tén cho quan It phan xuéng (duge chia déu cho m6i chi tiét). 106 Co thé phan chia gia thanh sin phém ra hai khu vue A va B: A - Phi tén thuéng xuyén cho m(i chi tiét nhu : vat ligu ; khdu hao may, dung cu, dé g4 van nang, long céng nhén ;... (A = const) ; B - Phi tén c6 dinh chi phi chung cho ca san lugng X nao a6. No gém luong tho diéu chinh may, d6 g4 va thiét bi chuyén ding, ... Khi X cang Idn thi phf tén nay cang nbd (B = const). Ta c6 thé lap cong thie tinh gia thanh chi tiét gia cOng mot c4ch téng quat : C = A +B/X va tir do 06 gia thanh cho cd san lugng : € = AX +Bhay @= f(X). ‘Gia sit c6 hai phuong 4n cong nghé cho mét san lugng san phim X nao dé : (Hinh 4.30) : gt @,=A,X +B, va @, = A,X +B, 4, A, > A, , B, > B, g Khi @, c&t @,, taco: & 2 - i Ee 7 i oe Nhan xét : 9 L - Tu dé thi cho ta biét voi X < X, th ¢, <@, nén dimg phuong 4n 1 va néu X > X, thi 4, >@, nén ding phuong an 2. ” ~ Vi sin lugng X trong khoang OX, nao dé thi @, chi ding mét lén phi tén e6 dinh B,. Néu san lugng tang lén (X > X,) dé kip théi san xudt khi chua c6 phuong an cong nghé mdi thi c6 thé ding hai lan hofc ba lan phf tén cé djnh 2B, hodec 3B, - vi dy nhu phai ding hai hoe ba b6 dé ga chuyén ding, Khi dé trén dé thi tai X, sé c6 buée nhay la B, tai X,, Hink 4.30 4.6.3. Bign phap nang cao nang sudt va ba gia thanh Nhiém vu co ban cila nguéi céng nghé 1a : - Bao dam duce chét lugng san phém ; - Nang cao nang sudt lao dong va ha gia thanh sin phdm. _ M@t s6 phuong huéng chung dé tang nang sudt lao dong va ha gid thimh nm sau; * Lam tét cOng tac gido dye y thttc tu chi, tinh than trach nhiém cao trong cong vige cho déi nga ngudi lao dong dé phat huy t6i da tri tué cf nhfn cing nhu tap thé trong t6 chtic va san xudt. * Chi trong nhing bién php cé tfnh chét té chtic nhu : Ké hoach héa san xudt ; Diéu 46 phan xuéng - cai tién ché lam viée cho hgp If ; Té chttc phuc vu tét cho cong nhan tai noi lam viéc ;... 107

You might also like