AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI

DÖVLƏT NEFT ŞİRKƏTİ

AZƏRBAYCAN RESPUBLIKASI
FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZIRLIYI

SƏNAYEDƏ İŞLƏRIN TƏHLÜKƏSIZ GÖRÜLMƏSI VƏ

DAĞ-MƏDƏN NƏZARƏTI DÖVLƏT AGENTLIYI

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT ƏMƏYİN MÜHAFİZƏSİ VƏ TƏHLÜKƏSİZLİK

TEXNİKASI ELMİ-TƏHQİQAT İNSTİTUTU (AZDЯMTTETИ)
NEFT, QAZ VƏ NEFTKIMYA SƏNAYESINDƏ TƏZYIQ ALTINDA
IŞLƏYƏN TUTUMLARIN QURULUŞU VƏ TƏHLÜKƏSIZ
ISTISMAR QAYDALARI

(Birinci redaksiya)

Б а к ы – 2015
 Qaydalar

AZƏRBAYCAN RESPUBLIKASI
FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZIRLIYI

SƏNAYEDƏ İŞLƏRIN TƏHLÜKƏSIZ GÖRÜLMƏSI VƏ

DAĞ-MƏDƏN NƏZARƏTI DÖVLƏT AGENTLIYI

AZЯRBAYCAN DЮVLЯT ЯMЯYИN MЦHAFИZЯSИ VЯ TЯHLЦKЯSИZLИK

TEXNИKASЫ ELMИ-TЯDQИQAT ИNSTИTUTU (AZDЯMTTETИ)

Işlənilmişdir

Институтун директору Р. Сяфяров

Институтун
директор мцавини Н. Сейидящмядов
Институтун
директор мцавини Л. Няъяфова

Мювзунун рящбяри:
Институтун директору, т.ф.д Р. Сяфяров

Ишин мясул иърачылары: A. Rəhmanova

k.ф.д T. Quliyev

R. Rəhimov
 I BÖLMƏ

“TƏZYİQ ALTINDA İŞLƏYƏN TUTUMLARIN QURULUŞU VƏ TƏHLÜKƏSİZ

İSTİSMAR QAYDALARI”NIN TƏTBİQİ VƏ TƏYINATI SAHƏSİ

1. Ümümi tələblər

1.1. Qaydalarin tətbiqi və təyinati sahəsi

1.1.1. “Neft, qaz və neftkimya sənayesində təzyiq altinda işləyən tutumların quruluşu və
təhlükəsiz istismar Qaydaları” (daha sonra mətn üzrə Qaydalar) Azərbaycan Respublikası
Dövlət Neft Şirkətinin yeni layihələndirilən, tikilməkdə olan, yenidənqurma işləri aparan və
fəaliyyət göstərən neft, qaz və neftkimya sənayesinin müəssisələrinə, təşkilatlarına və
obyektlərinə (təşkilati-hüquqi statusundan və mülkiyyət formasındqan asılı olmayaraq), o
cümlədən elmi-tədqiqat və layıhə institutlarına şamil edilir.

Bu Qaydalar Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin neft, qaz və neftkimya

sənayesində izafi təzyiq altında işləyən tutumların, sisternlərin, çəlləklərin, balonların,
barokameraların (daha sonra mətn üzrə “tutumların, sisternlərin, çəlləklərin, balonların,
barokameraların” yerinə “tutumlar”) layihələndirilməsinə, hazırlanmasına, quraşdırılmasına,
yenidən qurulmasına, işə salınmasına, təmirinə, texniki diaqnostikasına və istismarına aid
tələbləri müəyyən edir.

Tutumların quraşdırılmasına və təmirinə olan tələblər analoji olaraq onların

hazırlanmasına olan tələblərlə eynidir.

1.1.2. Qaydalar aşağıdakılara şamil edilir:

o
- temperaturu 115 C-dən yuxarı, su ilə işləyən və ya zəhərli təsirli, partlayış-yanğın
2
təhlükəsi olmayan 0,07 MPa (0,7 kqq/sm ) təzyiqdə qaynama temperaturunu aşan, digər
mayelərlə işləyən tutumlar;
2
- 0,07 MPa (0,7 kqq/sm ) təzyiqdən yüksək təzyiq altında işləyən buxar, qaz və ya
zəhərli, partlayış-yanğın təhlükəli mayelərlə işləyən tutumlar;
2
- 0,07 MPa (0,7 kqq/sm )-dan yuxarı təzyiq altında sıxılmış, mayeləşdirilmiş və
həllolunmuş qazların nəql olunması və saxlanılması üçün balonlar;
o 2
- buxarları 50 C temperaturda, təzyiqi 0,07 MPa (0,7 kqq/sm )-dan yuxarı olan sıxılmış
və mayeləşdirilmiş qazların nəql olunması və saxlanılması üçün sisternlər və çəlləklər;
2
- 0,07 MPa (0,7 kqq/sm )-dan yuxarı təzyiq altında olan sıxılmış, mayeləşdirilmiş
qazların, mayelərin və dənəvər (səpələnən) maddələrin nəql olunması və saxlanması üçün
sisternlər və tutumlar;
- barokameralar.
1.1.3. Qaydalar aşağıdakılara aid deyil:

- elmi-tədqiqat işləri məqsədi ilə istifadə olunan, təzyiqdən asılı olmayaraq, həcmi 0,025
3
m (25 litr)-dən az olan tutumlar. Həcm müəyyən olunarkən tutumun ümumi həcmindən
futerlənmə qatının, boruların və digər daxili qurğuların tutduğu həcm çıxılır. Tutumlar qrupu,
eləcə də ayrı-ayrı gövdələrdən öz aralarında daxili diametri 100 mm-dən böyük olmayan
borularla birləşdirilmiş tutumlara bir tutum kimi baxılır;
3 2 3
- m (litr) həcmə MPa(kqq/sm ) təzyiqin hasili 0,02 (200)-dən çox olmayan, 0,025 m (25
litr)-dən həcmi böyük olmayan tutumlar və balonlar;
- texnoloji prosesə uyğun olaraq daxilində partlayış və ya öz-özünə yayılaraq yüksək
temperaturlu sintez rejimində yanma nəticəsində yaranan yüksək təzyiq altında işləyən tutumlar;
- vakuum şəraitində işləyən tutumlar;
- dəniz, çay gəmilərində və digər üzən vasitələrdə (draqadan başqa) quraşdırılan tutumlar;
 - təyyarələrdə və digər hava nəqliyyat vasitələrində quraşdırılan tutumlar;
- hərəkət edən dəmiryol nəqliyyat qatarlarının, avtomobil və digər nəqliyyat vasitələrinin
əyləc avadanlıqlarının hava çənləri;
- buxar və su qızdırıcı cihazlar;
- borulu sobalar;
- kollektoru olmayan, daxili diametri 150 mm-dən böyük olmayan borulardan ibarət, eləcə
də daxili diametri 150 mm-dən böyük olmayan borulardan ibarət kollektorlu tutumlar;
- maşın hissələri, qeyri müstəqil (nasos gövdələri və ya turbinlər, buxar mühərriklərinin,
hidravlik, hava maşınlarının və kompressorların silindrləri) tutumlar.

1.2. Layihələndirmə

1.2.1. Tutumların və onun elementlərinin (o cümlədən ona aid ehtiyat hissələrinin)

layihələri, eləcə də onların quraşdırılma və ya yenidənquruma layihələri ixtisaslaşdırılmış
təşkilatlar tərəfindən yerinə yetirilməlidir.

1.2.2. Tutumların layihələndirilməsi, hazırlanması, yenidən qurulması, montajı,

tənzimlənməsi, təmiri, diaqnostikası və istismarı ilə məşğul olan rəhbər işçilər və mütəxəssislər
Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyi Sənayedə İşlərin Təhlükəsiz Görülməsi və
Dağ-Mədən Nəzarəti Dövlət Agentliyinin (bundan sonra SİTGDMND Agentliyi), təhlükəli
istehsal obyektlərinin sənaye təhlükəsizliyi sahəsində fəaliyyət göstərən təşkilatların işçilərinin
hazırlanması və attestasiyasının keçirilməsi haqqında Qaydalarına uyğun olaraq atestasiyadan
keçməlidir.

1.2.3. Tutumların hazırlanma layihələri və texniki şərtləri müəyyən olunmuş qaydada

razılaşdırılmalı və təsdiq olunmalıdır.

İstehsal, yenidənqurma, quraşdırma, tənzimləmə, təmir və ya istismar zamanı layihədə və

normativ sənədlərdə lazım gəldikdə dəyişikliklərin edilməsi bu tutumun layihəsini və (və ya)
normativ sənədlərini (daha sonra NS) işləyib hazırlayan təşkilatla razılaşdırılmalıdır. Bu
mümkün olmadıqda, layihədə və ya NS-də ediləcək dəyişikliklərin ixtisaslaşdırılmış təşkilatla
razılaşdırılmasına icazə verilir.

1.2.4. Kimya sənayesində istifadə olunan tutumlar layihələndirilərkən SİTGDMND

Agentliyində qeydiyyatdan keçməsi haqqında qərar olan təhlükəli istehsal obyektlərinin sənaye
təhlükəsizliyi sahəsində fəaliyyət göstərən müəssisələr üçün sənaye təhlükəsizliyinin ümumi
Qaydalarının tələbləri nəzərə alınmalıdır.

1.2.5. Qaydalardan yalnız SİTGDMND Agentliyinin icazəsi ilə müstəsna hallarda kənara
çıxmaq olar. İcazənin alınması üçün SİTGDMND Agentliyinə müvafiq əsaslandırma, lazım
gəldikdə isə ekspert və ya ixtisaslaşdırılmış təşkilatın rəyi təqdim olunmalıdır. Hazırki Qayda-
lardan kənara çıxma haqqında icazənin surəti tutumun pasportuna əlavə edilməlidir. (əlavə 2).
 1.3. Bu qaydalarin tələblərinin pozulmasina görə məsuliyyət

Qaydalar icra olunmaq üçün tutumların layihələndirilməsi, hazırlanması, yenidən

qurulması, montajı, tənzimlənməsi, təmiri, texniki diaqnostikası və istismarı ilə məşğul olan
bütün vəzifəli şəxslərə, mütəxəssislərə, işçilərə zəruridir. Bu Qaydaların tələblərinin
pozulmasına yol verən şəxslər Azərbaycan Respublikasının qüvvədə olan qanunvericiliyinə
uyğun olaraq məsuliyyət daşıyır.
 1.4. Qəzalarin və bədbəxt hadisələrin tədqiqat qaydalari

1.4.1. Təzyiq altında işləyən tutumların istismarı ilə əlaqədar qəzaların və bədbəxt
hadisələrin tədqiqatı, Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə və SİTGDMND
Agentliyinin müəyyən etdiyi qaydada həyata keçirilməlidir.

1.4.2. Təzyiq altında işləyən, SİTGDMND Agentliyində qeydiyyatda olan tutumlara

xidmətlə bağlı hər bir qəza, ölümlə nəticələnən və ya qrup halında baş verən bədbəxt hadisə
haqqında onun sahibi SİTGDMND Agentliyini və digər müvafiq təşkilatları məlumatlan-
dırmalıdır.

1.4.3. Qəzanın və ya bədbəxt hadisənin səbəblərini araşdırmaq üçün SİTGDMND

Agentliyinnin nümayəndəsi gələnə qədər müəssisənin müdriyyəti əğər yaranmış vəziyyət
ətrafdakı insanların həyatı üçün heç bir təhlükə yaratmırsa və qəzanın inkişafına səbəb olmursa,
qəza (bədbəxt hadisə) vəziyyətinin olduğu kimi saxlanmasını təmin etməlidir.
 II BÖLMƏ

TUTUMLARIN KONSTRUKSİYASI

2.1. Ümumi tələblər

2.1.1. Tutumların konstruksiyası hesablanmış istismar müddəti ərzində istismarın

etibarlılığını və təhlükəsizliyini təmin etməli və texniki şəhadətləndirilmənin keçirilməsi,
təmizlənməsi, yuyulması, tam boşaldılması, üfürülməsi, təmiri, metalların və birləşmələrin
istismar müddətində nəzarəti həyata keçirmək imkanını nəzərdə tutmalıdır.

2.1.2. Hər tutum üçün istismar şəraiti nəzərə alınaraq hesablanmış istismar müddəti
müəyyən olunmalı və pasportda göstərilməlidir.

2.1.3. Tutumlara xarici və daxili baxış keçirməyə mane olan qurğular (qarışdırıcılar,
ilanvari borular, örtüklər, boşqablar, arakəsmələr və digər qurğular) bir qayda olaraq taxılıb-
çıxarıla bilən olmalıdır.

Qaynaqla birləşdirilmiş qurğular tətbiq olunarkən xarici və daxili baxış keçirmək üçün
onların çıxarılma və yenidən yerinə quraşdırılma imkanı nəzərdə tutulmalıdır. Bu qurğuların
çıxarılması və yenidən quraşdırılması qaydaları tutumun istismar təlimatında göstərilməlidir.

2.1.4. Əgər tutumun konstruksiyası bu Qaydaların tələblərində nəzərdə tutulmuş, onun

hidravlik sınaqdan keçirilməsinə və ya xarici və daxili baxışlarin aparılmasına imkan vermirsə, o
zaman tutumun layihəsini işləyən tərəfindən istismar təlimatında qüsurların vaxtında aşkar
edilməsi və aradan qaldırılmasını təmin edən, bu baxış və sınaqların aparılma metodikası,
yoxlamanın həcmi və dövriliyi göstərilməlidir. İstismar təlimatında bu göstərişlər olmadığı
halda, baxışın və sınaqların aparılma metodikası, yoxlamanın həcmi və dövriliyi
ixtisaslaşdırılmış təşkilat tərəfindən müəyyənləşdirilir.

2.1.5. Qurğuların daxili konstruksiyası hidravlik sınaq zamanı tutumun daxilindən havanın
çıxarılmasını və hidravlik sınaqdan sonra suyun boşaldılmasını təmin etməlidir.

2.1.6. Tutumlar su ilə doldurulub boşaldılma, eləcə də hidravlik sınaq zamanı havanın
çıxarılması üçün ştuserlərlə təchiz olmalıdır.

2.1.7. Hər tutumda onu açmazdan əvvəl təzyiqin olub olmamasına nəzarətə imkan verən
siyirtmə, kran və ya başqa qurğu olmalıdır. Bu halda məhsulun boşaldılması təhlükəsiz yerə
yönəldilməlidir.

2.1.8. Tutumların və onun elementlərinin möhkəmliyə hesablanması SİTGDMND

Agentliyi ilə razılaşdırılmış NS əsasında yerinə yetirilməlidir. Dövri və dəyişən yükləmə
şəraitində istismar üçün təyin olunan tutumlar bu yükləmələri nəzərə alaraq möhkəmliyə
hesablanmalıdır.

Normativ metodika olmadığı halda möhkəmliyə hesablama ixtissaslaşdırılmış elmi-tədqiqat

müəssisəsi ilə razılaşdırılmış metodikaya əsasən yerinə yetirilməlidir.
 2.1.9. İstismar prosesində fəzada vəziyyətini dəyişən tutumlar, onların öz-özünə aşmasının
qarşısını alan tərtibatlarla təchiz olmalıdır.

2.1.10. İsti qazlarla qızdırılan tutumların konstruksiyası təzyiq altındakı divarlarının etibarlı
soyudulmasını hesablama temperaturuna qədər təmin etməlidir.

2.1.11. Əgər halqalar xaricdən və ya divarda qaynaq edilmişdirsə, əgər halqa tutumun daxili
tərəfindən qaynaq edilmişdirsə, lyuklar, lazlar (bacalar) və ştuserlər üçün bərkidici deşiklərin
qaynaq olunmuş halqalarının keyfiyyətini yoxlamaq üçün halqada yivli yoxlama deşiyi
olmalıdır.

Bu tələblər gövdənin xaricinə qaynaq edilən halqaya (taxmalara) və ya başqa bərkidici

elementlərə də aiddir.
 Təzyiq altında işləməyən bütöv elementlərin (məsələn taxmaların (nakladka)) ən aşağı
hissələrində drenaj deşikləri olmalıdır.

2.1.12. İstehlakçıların elektrik qurğuları müəyyən olunmuş qaydada istismar olunarkən

tutumların (ПТБ və ПТЭ) qaydalarına uyğun olmalıdır.

2.2. Lyuklar, baxiş lyuklari, qapaqlar

2.2.1. Tutumların daxilinə baxışın keçirilməsi, təmizlənməsi və təmiri üçün, eləcə də

taxılıb-sökülən bilən daxili qurğuların sökülüb-quraşdırılması üçün lazımi sayda lyuklar və baxış
lyukları olmalıdır.

Silindrik gövdədən və içərisində bərkidilmiş borucuqlarla hörmədən (istilik dəyişdiricilər)

ibarət olan tutumlar və kriogen mayelərin nəql olunması və saxlanılması, eləcə də ГОСТ
12.1.007-76 üzrə 1-ci və 2-ci sinif təhlükə dərəcəli, lakin korroziya və ərp əmələ gətirməyən
maddələrlə işləmək üçün təyin olunan tutumları diametrindən asılı olmayaraq, Qaydaların 2.1.4.
bəndinin tələbləri yerinə yetirilməsi şərtilə lyuk və baxış lyuku olmadan hazırlamağa yol verilir.

2.2.2. Daxili diametri 800 mm-dən çox olan tutumların lyukları, daxili diametri 800 mm-
dən az olan tutumların isə kiçik baxış lyukları olmalıdır.

2.2.3. Dairəvi lyukların daxili diametri 400 mm-dən az olmamalıdır. Oval lyukların ən kiçik
və ən böyük oxları üzrə ölçüləri işıqda 325x400 mm-dən az olmamalıdır.

Dairəvi və ya oval baxış lyuklarının diametri və ya ən kiçik oxu üzrə ölçüsü 80 mm-dən az
olmamalıdır.

2.2.4. Lyuklar, baxış pəncərələri xidmət etmək üçün əlverişli yerdə yerləşdirilməlidir.
Barokameralarda baxış pəncərələrinin quraşdırılmasına, yerləşdirilməsinə və xidmət
göstərilməsinə olan tələblər layihəçi təşkilat tərəfindən müəyyən edilir və istehsalçı-zavodun
quraşdırma və istismar üzrə təlimatında göstərilir.

2.2.5. Lyukların qapaqları cıxarılıb-taxıla bilən olmalıdır. Vakuum əsasında izolyasiya

edilən tutumlarda qaynaq edilmiş lyukların quraşdırılmasına yol verilir.

2.2.6. Lyukların qapaqlarının kütləsi 20 kq-dan ağır olduqda qapaqları rahat açıb-bağlamaq
üçün onlar qaldırıcı-çevirici və digər tərtibatla təchiz olunmalıdır.

2.2.7. Şarnirli-qatlanan və ya taxta boltların, xomutların, eləcə də lyukların, qapaqların və

onların flanslarının sıxac mexanizmlərinin konstruksiyası onların öz-özünə yerdəyişməsinin
qarşısını almalıdır.

2.2.8. Daxili baxış keçirməyə imkan verən, daxili diametri Qaydaların 2.2.3 bəndidə lyuklar
üçün göstərilən ölçülərdən az olmayan ştuserlər, flans qapaqları, sökülən dib və ya qapaq olduğu
halda tutumlarda lyukların olmamasına yol (icazə) verilir.

2.3. Tutumlarin dibi

 2.3.1. Tutumlarda aşağıdakı formalarda diblər tətbiq edilir: elliptik, yarımsferik, torosferik,
sferik bortsuz (kənarlarsız), konusvari bortlu, konusvari bortsuz, düz bortlu, yastı bortsuz.

2.3.2. Elliptik diblərin daxili səth üzrə ölçülən qabarıq hissənin hündürlüyü dibin daxili
diametrinin 0,2 mislindən kiçik olmamalıdır. Bu ölçülərin ixtissaslaşmış elmi-tədqiqat
müəssisəsi ilə razılaşdırılaraq kiçiltməyə yol verilir.

2.3.3. Torosferik diblər aşağıdakılara malik olmalıdır:

- daxili səth üzrə ölçülən qabarıq hissənin hündürlüyü daxili diametrin 0,2 hissəsindən az
olmamalıdır;
- bortun daxili radiusu dibin daxili diametrinin 0,1 hissəsindən az olmamalıdır;
- mərkəzi hissənin əyriliyinin daxili radiusu dibin daxili diametrindən böyük olmamalıdır.
2.3.4. Sferik bortsuz diblər qaynaq edilmiş flanslarla tətbiq edilə bilər, bu halda:
 - dibin sferik hissəsinin daxili radiusu tutumun daxili diametrindən böyük olmamalıdır;
- flansın dib ilə qaynaq birləşməsi bütöv qaynaqla yerinə yetirilməlidir.
2.3.5. Yarımsferik diblər istisna olmaqla, xorda üzrə qaynaq tikişinin yerləşməsi ilə bir neçə
hissədən ibarət qabarıq qaynaq edilmiş diblərdə qaynaq tikişinin oxundan dibin mərkəzinə qədər
olan məsafə dibin daxili diametrinin 1/5 hissəsindən böyük olmamalıdır.

Qabarıq diblərin dairəvi tikişləri, dibin mərkəzindən onun daxili diametrinin 1/3
hissəsindən çox olmayan məsafədə yerləşməlidir.
o
2.3.6. Konusvari bortsuz diblər 45 -dən cox olmayan mərkəzi bucağa malik olmalıdırlar.
Cihazqayırma üzrə ixtisaslaşmış elmi-tədqiqat müəssisəsinin qərarına əsasən konusvari dibin
mərkəzi bucağı artırıla bilər.

2.3.7. Mexaniki yonma ilə yerinə yetirilmiş halqavari qanovlarla və silindrik hissə ilə
(bortlu) yastı diblər döymədən hazırlanmalıdır. Əgər bortlar ştamplama və ya metal təbəqənin
o
kənarını 90 yuvarlamaqla yerinə yetirilirsə, o zaman yastı dibin bortunu təbəqədən hazırlamağa
yol verilir.

2.3.8. Tutumların bort və keçid elementləri üçün, qabarıq diblər, kompensatorlar və

ştuserlərin qaynaq üçün dartılmış boğazları istisna olmaqla, bortun elementinin yuvarlanmaya
başladığı yerdən bortun kənarına qədər (İ) məsafəsi bort elementinin divarının qalınlığından (s)
asılı olaraq cədvəl 1-də göstərilən qiymətdən az olmamalıdır.

Cədvəl 1

Bort elementinin divarının Bortun kənarına qədər olan məsafədən İ, az

qalınlığı s, mm olmayaraq, mm

5-ə qədər 15

5-dən yuxarı 10-a qədər 2s + 5

10-dan yuxarı 20-yə qədər s + 15

20-dən yuxarı 150-yə qədər s/2 + 25

150-dən yuxarı 100

2.4. Qaynaq tikişləri və onlarin yerləşməsi

 2.4.1. Obeçaykalar (açıq silindrik və ya konus elementlər) və borular qaynaq olunarkən,
diblər obeçaykalara qaynaq olunarkən tam əridilməklə uc-uca qaynaq tikişləri tətbiq edilməlidir.

Yastı diblərin, yastı flansların, boru qəfəsin, ştuserlərin, lyukların, örtüklərin qaynaq
olunması üçün tam əridilməklə tavr və bucaqşəkilli qaynaq birləşmələrinə yol verilir.

Gövdəyə bərkidici halqaların, dayaq elementlərinin, astar təbəqələrin, meydança

təbəqələlərin, nərdivanların, kronşteynlərin və s. qaynaq edilməsi üçün xətti qaynaq tikişlərinin
tətbiqinə yol verilir.

2.4.2. Müəyyən qaydada razılaşdırılmış, NS-də nəzərdə tutulduğu hallarda bucaq və

tavrşəkilli qaynaq birləşmələrində konstruktiv aralıq qoyulmasına yol verilir.

2.4.3. Tutumların hazırlanması, quraşdırılması və istismarı zamanı onların qaynaq tikişləri

nəzarət etmək üçün bu Qaydaların, müvafiq standartların və texniki şərtlərin tələblərinə uyğun
rahat və əlverişli yerdə olmalıdır.

2.4.4. Bitişik obeçaykaların uzununa tikişləri və tutumların diblərinin tikişləri bir-birinə

nəzərən daha qalın elementin qalınlığının 3 misli qədər, lakin tikiş oxlar arasındakı məsafə 100
mm-dən az olmamaqla yeri dəyişdirilməlidir.
 Qaynaq tikişləri avtomatik və ya elektroşlak üsulu ilə yerinə yetirilməsi və 100% həcmdə
tikişlərin kəsişdiyi yerlər radioqrafiya və ya ultrasəs defektoskopiya üsulu ilə yoxlanması şərti
2 o
ilə,1,6 MPa (16 kqq/cm )-dan çox olmayan təzyiq altında və divarının temperaturu 400 C-dən
çox olmayan temperaturda, nominal qalınlığı 30 mm-dən çox olmayan divarlarda, işləmək üçün
təyin olunan tutumlarda göstərilən tikişlərin bir-birinə nisbətən yerinin dəyişdirilməsinə yol
verilir.

2.4.5. Gövdənin qaynaq tikişinin üstünə düşəcək hissəni əvvəlcədən radiografiya və ya

ultrasəs defektoskopiya üsulu ilə yoxlamaq şərti ilə tutumun gövdəsinə daxili və xarici qurğular
(dayaq elementləri, nimçə, örtük, arakəsmə) qaynaq edilərkən, bu qaynaq tikişlərinin gövdənin
uc-uca qaynaq tikişləri ilə kəsişməsinə yol verilir.

2.4.6. Tutumun gövdəsinə dayaqlar və ya başqa elementlər qaynaq olunduğu halda tutumun
qaynaq tikişinin kənarı ilə elementin qaynaq tikişi arasındakı məsafə tutumun gövdəsinin
qalınlığından 20 mm-dən kiçik olmamalıdır.

Qaynaqdan sonra termiki emala məruz qalan karbonlu və aşağı legirli manqanlı, silisium-
manqanlı poladlardan (əlavə 3) hazırlanmış tutumlar üçün gövdənin divarının qalınlığından asılı
olmayaraq tutumun qaynaq tikişinin kənarından elementin qaynaq tikişinə qədər olan məsafə 20
mm-dən kiçik olmamalıdır.

2.4.7. Üfüqi tutumlarda ümumi uzunluqda 0.35 πD - dən çox olmayan, astar təbəqə olduğu
halda isə 0,5 πD-dən böyük olmayan halqavari (eninə) qaynaq tikişlərini yerli yəhər dayaqlarla
örtməyə yol verilir (burada D – tutumun xarici diametridir). Bu halda bütün uzunluq boyunca
qaynaq tikişlərinin örtülən hissələri radioqrafiya və ya ultrasəs defektoskopiya üsulu ilə
yoxlanmalıdır. Qaynaq tikişlərinin kəsişdiyi yerləri örtməyə yol verilmir.

2.4.8. Tutumların müxtəlif qalınlığa malik divarların elementlərinin uc-uca qaynaq

birləşmələrində daha qalın elementin kənarının tədricən nazikləşdirilməsi yolu ilə bir
o
elementdən digərinə hamar keçidi təmin olunmalıdır. Keçid səthlərin maillik bucağı 20 -dən çox
olmamalıdır.

Əgər birləşdirilən elementlərin qalınlığında olan fərq nazik elementin qalınlığının 30%-dən
az hissəsini təşkil edirsə və 5 mm-dən çox deyilsə, o zaman qalın elementi əvvəlcədən
nazikləşdirmədən qaynaq tikişinin tətbiq olunmasına yol verilir. Qaynaq tikişinin forması qalın
elementdən nazik elementə hamar şəkildə keçidi təmin etməlidir.

Tökmə detallar borudan, prokatdan və ya döymədən ibarət detallarla uc-uca birləşdirilərkən

tökmə detalın nominal hesablama qalınlığı borudan, prokatdan və ya döymədən olan detalların
analoji hesablama qalınlığının 25-40%-dən çox olmalıdır, ona görə qalın elementdən nazik
elementə keçid elə yerinə yetirilməlidir ki, tökmə detalın qalınlığının sonu hesablama
ölçüsündən az olmasın.

2.5. Tutumun divarlarinda deşiklərin yerləşdirilməsi

2.5.1. Lyuklar, baxış lyukları və ştuserlər üçün deşiklər bir qayda olaraq qaynaq
tikişlərindən aralı yerləşməlidir.
 Deşiklərin aşağıdakı qaydada yerləşdirilməsinə yol verilir:

- əgər deşiyin nominal diametri 150 mm-dən çox deyilsə, tutumların silindrik və konus
obeçaykalarının uzununa qaynaq tikişi üzərində;
- deşiklərin diametrini məhdudlaşdırmadan tutumların silindrik və konus obeçaykalarının
üzərindəki halqavari qaynaq tikişləri üzərində;
- tutumun dibinin qaynaq tikişlərini radioqrafiya və ya ultrasəs defektoskopiya üsulu ilə
100% yoxlanması şərti ilə deşiklərin diametrini məhdudlaşdırmadan qabarıq diblərin qaynaq
tikişləri üzərində.
 2.5.2. Torosferik (qutuyabənzər) diblərdə deşikləri mərkəzi sferik seqment dairəsində
(hüdudunda) yerləşdirməyə yol verilir. Bu halda xorda üzrə ölçülən, dibin mərkəzindən deşiyin
xarici haşiyəsinə qədər olan məsafə 0,4D-dən böyük olmamalıdır (burada D-dibin xarici
diametridir).
 III BÖLMƏ

MATERİALLAR

3.1. Tutumların hazırlanması üçün tətbiq edilən materiallar verilən istismar şəraiti
(hesablama təzyiqi, minimal mənfi və maksimal hesablama temperaturu), mühitin tərkibi və
xarakteri (korroziya fəallığı, partlayış təhlükəsi, zəhərliliyi və s.) və ətraf mühitin
temperaturunun təsiri nəzərə alınaraq hesablanmış istismar müddəti ərzində onun etibarlı işini
təmin etməlidir.

3.2. Tutumların və onun elementlərinin hazırlanması, montajı və təmiri üçün Əlavə 4-də
göstərilmiş əsas materiallar tətbiq edilməlidir.

Əlavə 4-də göstərilmiş parametrlərin müəyyən olunmuş hədlərini aşan və ya əlavədə

göstərilməyən parametrlərlə iş üçün təyin olunan tutumların və onun elementlərinin hazırlanması
üçün, eləcə də başqa standartlara və texniki şərtlərə uyğun materialların tətbiqi SİTGDMND
Agentliyinin razılığı ilə o halda yol verilir ki, materialların keyfiyyəti və xassələri standart və
TŞ-lə müəyyən olunmuş parametrlərdən aşağı olmasın və cihazqayırma, metalşunaslıq, qaynaq
üzrə ixtissaslaşmış təşkilatın müsbət rəyi alınsın. İcazənin nüsxələri tutumların pasportuna əlavə
edilməlidir.

3.3. Əgər əsas və lehimlənmiş təbəqənin materialları əlavə 4-də, lehimləmə materialları isə
ixtissaslaşdırılmış təşkilatla razılaşdırılmış texniki şərtlərdə göstərilmişdirsə, qoruyucu üst qat
çəkilmiş və lehimlənmiş materialları tətbiq etməyə yol verilir.

3.4. Açıq meydançada və ya qızdırılmayan yerdə quraşdırılmaq üçün təyin olunan tutumlar
üçün materiallar seçilərkən verilən rayon üçün xarici mühitin mütləq minimal temperaturu
nəzərə alınmalıdır.

3.5. Materialların və yarımfabrikatların keyfiyyəti və xassələri müvafiq standartların və

texniki şərtlərin tələblərinə cavab verməli, tədarükçülərin sertifikatları ilə təsdiq olunmalıdır.
Sertifikat və ya markalanma (nişanlanma) olmadığı və ya tam olmadığı halda tutum istehsalçısı
(təmir, montaj təşkilatı) sertifikatı tamamlayacaq və ya əvəz edə biləcək bütün lazımi sınaqları,
nəticələri protokollaşdırmaqla keçirməlidir. Sertifikatda yarımfabrikatın istehsalçı müəssisədə
termiki emal rejimi göstərilməlidir.

3.6. Əsas materialların yoxlama üsulları və həcmi müvafiq qaydada razılaşdırılmış

standartlar və texniki şərtlər əsasında müəyyən olunmalıdır.

3.7. Tutumların və onun elementlərinin hazırlanmasında tətbiq edilən aşqar materiallar

müvafiq standartların və ya texniki şərtlərin tələblərinə cavab verməlidir.

Konkret markalı aşqar materialların, eləcə də flüslar və qoruyucu qazların istifadə olunması
tutumun hazırlanmasına dair texniki şərtlərə və qaynaq üzrə təlimata uyğun yerinə yetirilməlidir.

3.8. Yeni aşqar materialların, flüsların və qoruyucu qazların tətbiq edilməsinə, tutumun
qaynaq edilməsi zamanı onun texnoloji cəhətdən uyğunluğu, bütün kompleksin tələb olunan
qaynaq birləşmələri (tikiş metalının xassələri daxil olmaqla) yoxlandıqdan sonra və qaynaq üzrə
ixtissaslaşdırılmış müəssisənin müsbət rəyi təsdiq olunduqdan sonra müəssisənin rəhbərliyi
tərəfindən razılıq verilir.

3.9. İxtissaslaşdırılmış müəssisə ilə razılaşdırılmış standartlar və ya texniki şərtlər üzrə

uzununa və spiral tikişli elektrik qaynaqlı borularının tətbiqinə yol verilir, bu şərtlə ki, bütün
uzunluq boyunca tikişlər radioqrafiya, ultrasəs və ya digər defektoskopiya üsulları ilə yoxlansın.

Hər bir tikişsiz və ya qaynaq olunmuş boru hidravlik sınaqdan keçirilməlidir. Hidravlik
sınaq zamanı sınaq təzyiqinin qiyməti borulara aid texniki şərtlərdə göstərilməlidir. Əgər tikişsiz
borular bütün səthi boyunca fiziki üsullarla (radioqrafiya, ultrasəs və ya digər) yoxlamadan
keçirilərsə, bu boruların hidravlik sınaqdan keçirilməməsinə yol verilir.
 3.10. Üzlənmiş, lehimlənmiş təbəqələr və lehimlənmiş döymələr təbəqələrdə əsas metal
təbəqədən üzlük (lehim) təbəqənin ayrılmasının, eləcə də döymə metallarının tam olmaması və
laylara ayrılmasının aşkar edilməsini təmin edən ultrasəs və ya digər yoxlama üsulları ilə
yoxlanmalıdır. Bu halda keyfiyyətin qiymətləndirilməsi həcmi ixtissaslaşdırılmış müəssisə ilə
razılaşdırılan üzlənmiş və ya lehimlənmiş təbəqələrə və ya döymələrə aid standartlar və ya
texniki şərtlərlə müəyyən edilir.
2
4 MPa-dan (40 kqq/cm ) yüksək təzyiqlə işləyən tutumların hazırlanması üçün təyin
olunan, qalınlığı 25 mm-dən çox olan bimetallik təbəqələr tam ultrasəs defektoskopiya və ya
digər oxşar üsullarla tam yoxlamadan keçirilməlidir.
2
3.11. 10 MPa-dan (100 kqq/cm ) yüksək təzyiqlə işləyən tutumların hazırlanması üçün
qalınlığı 60 mm-dən çox olan karbonlu və aşağılegirli polad təbəqələr ayrı-ayrı təbəqələr üzrə
ultrasəs və ya digər eynidərəcəli defektoskopiya üsulu ilə yoxlanılmalıdır.
2
3.12. Qabarit ölçüsü 200 mm-dən, qalınlığı 50 mm-dən böyük, 6,3 MPa-dan (63 kqq/cm )
yuxarı təzyiqlə işləmək üçün təyin olunan karbonlu, aşağılegirli və legirlənmiş (aşqarlanmış)
poladlardan hazırlanan döymələr tək-tək ultrasəs və ya digər eynidərəcəli üsullarla yoxlamadan
keçirilməlidir.

Yoxlanılan döymələrin 50%-dən az olmayan həcmi defektoskopiya üsulu ilə

yoxlanılmalıdır. Yoxlama üsulları normativ sənədlərin tələblərinə uyğun olmalıdır.

3.13. Qaykalar və boltlar müxtəlif markalı poladdan hazırlanmalıdır, eyni markalı poladdan
hazırlandıqda isə müxtəlif bərkliyə malik olmalıdır. Bu halda qaykanın bərkliyi boltun
bərkliyindən az olmalıdır. Boltların uzunluğu NS-də göstərildiyi qiymətə qədər yivli hissənin
qaykadan kənara çıxmasını təmin etməlidir.

3.14. Boltların materialının xətti genişlənmə əmsalının qiyməti, flansın materialının xətti
genişlənmə əmsalının qiymətinə yaxın qiymətlə seçilməlidir. Xətti genişlənmə əmsalının
qiymətlərindəki fərq 10%-dən çox olmamalıdır. Xətti genişlənmə əmsalı müxtəlif olan (10%-dən
çox) poladlardan isə, onların möhkəmliyinin hesablanması əsaslandırıldiqda yol verilir.

3.15. Əgər NS-də nəzərdə tutulubsa, austenit poladdan hazırlanmış boltlara perlit sinfinə aid
poladdan hazırlanan qaykaların bağlanılmasına yol verilir.

3.16. Bərkidici detalların soyuq deformasiya üsulu ilə hazırlandığı halda onlar termiki emal
olunlmalıdır.

3.17. Polad tökmələr termiki emal edilmiş vəziyyətdə tətbiq edilməlidir. Tökmələrin
mexaniki xassələrinin yoxlanılması termiki emaldan sonra yerinə yetirilmялidir.

3.18. Tutumların hazırlanması üçün tətbiq edilən qeyri-metal materiallar işçi temperatur
diapazonunda korroziyaya davamlılıq və həllolmamaq (xassələrin dəyişməsi) cəhətdən işçi
mühitə uyğun olmalıdır.

Tutumun işləmək üçün təyin olunduğu mühit onun pasportunda göstərilməlidir. Qeyri-
metal materialların tətbiqinə ixtissaslaşdırılmış təşkilatın rəyi əsasən SİTGDMND Agentliyin
razılığı ilə icazə verilir.
 3.19. Metal-plastik tutumların hermetikləşdirici təbəqəsinin (leyner) materialı elə seçilir ki,
tutum təzyiq ilə sınaqdan keçirilən zaman materialda plastik deformasiyalar yaranmasın.
Tutumun gərgin-deformasiya vəziyyətinin hesablama və qalıq deformasiyaların eksperimental
müəyyən olunması metodikalar ixtissaslaşdırılmış təşkilatla razılaşdırılmalır.

3.20. Tutumların hazırlanması üçün tətbiq edilən doldurucu və bağlayıcı materiallar, bu

materiallara aid sertifikatda göstərilən zəmanətli istismar müddətinə malik olmalıdır.

3.21. Yüksək bərkliyə malik çuqundan hazırlanan tökmələr termiki emaldan sonra tətbiq
edilməlidir.

3.22. Diyirlətmə üsulu ilə hazırlanmış yivin termiki emal olunma zərurəti NS-lə
müəyyənləşdirilir.
 IV BÖLMƏ

HAZIRLAMA, YENİDƏN QURULMA,

MONTAJ, SAZLAMA VƏ TƏMİR

4.1. Ümumi tələblər

4.1.1. Tutumların və onun elementlərinin hazırlanması, yenidən qurulması, montajı,

sazlanması və təmiri işləri keyfiyyətli yerinə yetirmək üçün lazımi texniki vasitələrlə təchiz
olunmuş ixtissaslaşdırılmış müəssisələr tərəfindən yerinə yetirilməlidir.

4.1.2. Tutumların hazırlanması, yenidən qurulması, montajı, sazlanması və təmiri müvafiq

qaydada təsdiq edilmiş Qaydaların və texniki şərtlərin tələblərinə uyğun yerinə yetirilməlidir.

4.1.3. Tutumların və ya onun ayrı-ayrı elementlərinin hazırlanması, yenidən qurulması,

montajı, sazlanması və təmiri icraçı təşkilat tərəfindən qabaqcadan işlənilmiş texnologiya üzrə
yerinə yetirilməlidir.

4.1.4. Tutumların və onun elementlərinin hazırlanması, yenidən qurulması, montajı,

sazlanması və təmiri zamanı bu Qaydaların və NS-lərin tələblərinə uyğun işlərin yerinə
yetirilməsini təmin edən keyfiyyətə nəzarət sistemi (giriş, əməliyyat və qəbul) tətbiq edilməlidir.

Tutumun konstruksiyasında güc elementlərinin hazırlanması üçün qeyri-metal materialların

ilkin yoxlamasının keçirilməsi ardıcıllığı ixtissaslaşdırılmış təşkilatla razılaşdırılır.

4.2. Buraxila bilən həddlər

4.2.1. Lövhələrdən və döymə metaldan hazırlanmış diblərin bortlu elementləri, sferik

diblərin obeçaykalarının xarici (daxili) diametrlərinin xətası nominal diametrin ±1%-indən artıq
olmamalıdır.

İstənilən eninə kəsikdə nisbi ovallıq 1%-dən artıq olmamalıdır. Nisbi ovallığın qiyməti
aşağıdakı düsturlar üzrə təyin edilir:

Ştuserin və lyukun olmadığı en kəsikdə:

2 (Dmax - Dmin)
α = ------------------- х 100%;

Ştuserin və lyukun olduğu en kəsikdə:

2 (Dmax - Dmin - 0,02d)
 α = --------------------------- х 100%,
Dmax + Dmin
Burada: -Dmax, Dmin – uyğun olaraq tutumun ən böyük və ən kiçik xarici (daxili) diametrləri,
mm;

d – ştuserin və ya lyukun daxili diametri, mm.

Tutumlar üçün nisbi ovallığın qiymətini, obeçaykanın divarının qalınlığının daxili diametrə
nisbəti 0,01 və daha az olduğu halda 1,5%-dək artırmağa yol verilir.

Xaricdən təzyiq altında işləyən tutumların elementləri üçün nisbi ovallıq 0,5%-dən çox
olmamalıdır.

4.2.2. Qaynaq tikişlərində kənarların (f) kələ-kötürlüyü f = 0,1s + 3 mm-dən çox olmamalı,
eyni zamanda tutumun elementləri üçün cədvəl 2-də verilmiş uyğun ölçülərdən böyük
olmamalıdır (şəkil 1).
 Cədvəl 2

Uc-uca qaynaq tikişlərində kənarların maksimal kələ-kötürlüyü, mm

Kürəşəkilli çənlər və yarpaqlardan

Obeçaykaların Konusvari dib
ibarət dib
Diametrdən (D) asılı
D < 5000 D > 5000 D < 2000 D > 2000
olmayaraq*

5 6 8 5 7

____________________________________

*D – daxili diametr, mm.

4.2.3. Tutumun möhkəmliyini müəyyən edən, uc-uca birləşmələrdə orta səth üzrə ölçülən
təbəqələrin kənarlarının yerdəyişməsi (b) (şəkil 2) b=0,1s-dən böyük, eyni zamanda 3 mm-dən
böyük olmamalıdır.

Elektrikşlakla qaynaq üsulu ilə yerinə yetirilən qaynaq tikişləri istisna olmaqla, halqavari
tikişlərdə kənarların yerdəyişməsi cədvəl 3-də verilmiş qiymətlərdən artıq olmamalıdır.
Elektrikşlakla qaynaq üsulu ilə yerinə yetirilən halqavari qaynaq tikişlərində kənarların
yerdəyişməsi 5 mm-dən çox olmamalıdır.

Cədvəl 3

Halqavari tikişlərdə uc-uca kənarların maksimal

Qaynaq olunan
yolverilə bilən yerdəyişməsi, mm
təbəqələrin qalınlığı
Korroziyaya uğrayan təbəqə
s,mm Monometal tutumlarda
tərəfdən bimetallik tutumlarda
20 -yə qədər 0,1 s + 1 Üzlənən təbəqənin qalınlığının
20 -dən yuxarı 50 -yə 0,15s, lakin 5-dən böyük olmayan 50%-i
qədər
50 -dən yuxarı 100 -ə 0,04s + 3,5* 0,04s + 3, lakin üzlənən təbəqənin
qədər qalınlığından çox olmayan
100 -dən yuxarı 0,025s + 5*, lakin 10-dan böyük 0,025s + 5, lakin 8-dən çox
olmayan olmayan və üzlənmiş təbəqənin
 qalınlığından çox olmayan
__________________________________________

*kənarlarının yerdəyişməsi 5 mm-dən çox olan qaynaq birləşmələri üçün uc-uca səthlərin 1:3
nisbətində maillik ilə qaynaq olunması şərti ilə.

4.2.4. Boruların uc-uca qaynaq birləşmələrində kənarların yerdəyişməsi cədvəl 4-də

verilmiş qiymətlərdən çox olmamalıdır.

Cədvəl 4

Borunun divarının Kənarların maksimal buraxıla bilən

qalınlığı s, mm yerdəyişməsi, mm
3 -ə qədər 0,2s
3 -dən yuxarı 6 -ya qədər 0,1s + 0,3
6 -dan yuxarı 10 -a qədər 0,15s
10 -dan yuxarı 20 -yə qədər 0,05s + 1
20 -dən yuxarı 0,1 s, lakin 3-dən böyük olmayan

4.2.5. Bu bölmədə göstərilməyən yol verilə bilən həddlərin qiyməti NS-in tələblərinə uyğun
olmalıdır.
 4.3. Qaynaq

4.3.1. Tutumların hazırlanması, quraşdırılması, təmiri və yenidənqurulması zamanı tətbiq

edilən qaynaq işləri tutmların hazırlanması üzrə NS-lərin tələblərinə, təsdiq olunmuş təlimatlara,
texnologi sənədlərə əsasən yerinə yetirilməlidir.

4.3.2. Qaynaq işlərini yerinə yetirmək üçün NS-in tələblərinə cavab verən, saz vəziyyətdə
olan qurğular, aparatlar, alət və cihazlar tətbiq edilməlidir.

4.3.3. Qaynaq işlərinin yerinə yetirilməsinə müvafiq qaydada attestasiyadan keçmiş, və

müvafiq formalı vəsiqələri olan qaynaqçılar buraxılır.

Qaynaqçılar yalnız onların vəsiqəsində göstərilən növ qaynaq işlərini yerinə yetirə bilər.

4.3.4. Göstərilən təşkilatda (montaj və ya təmir sahəsi) ilk dəfə işə başlayan qaynaqçı
sertifikatının olmasına baxmayaraq, işə buraxılmazdan əvvəl qaynaq işləri üzrə və nümunənin
qaynaq birləşməsinin yoxlanılması yolu ilə sınaqdan keçməlidir.

Qaynaq birləşmələrinin konstruksiya nümunəsini, eləcə də qaynaq birləşmələrinin

yoxlanılmasının həcmini qaynaq işlərinin rəhbəri təyin edir.

4.3.5. Tutumlarin və onun elementlərinin yığılması, qaynaq edilməsi və qaynaq

birləşmələrinin keyfiyyətinə nəzarət işləri üzrə rəhbərlik sənaye təhlükəsizliyi sahəsində
quvvədə olan Qaydalara uyğun işçilərin hazırlıgı olan və attestasiyadan keçmiş mütəxəssislərə
həvalə edilməlidir.

4.3.6. Divarının qalınlığı 6 mm-dən çox olan, təzyiq altında işləyən elementlərin qaynaq
birləşmələri qaynaq işini yerinə yetirən qaynaqçının soyadı yazılan markalanma (damğalanma)
üzrə yerinə yetirilməlidir. Markalanma sistemi istehsalat-texnoloji sənədlərdə (İTS) göstərilir.

Divarının qalınlığı 6 mm-dən az olan qaynaq birləşmələrinin markalanmasının zəruriliyi və

üsulu İTS tələblərinə əsasən müəyyən olunur. Markalanma üsulu pərçimləməyi, qızmanı və ya
metalın həddindən artıq nazikləşməsini istisna etməli və məhsulun bütün istismar müddəti
ərzində markalanmanın saxlanmasını təmin etməlidir.

Əgər verilən məhsulun bütün qaynaq birləşmələri bir qaynaqçı tərəfindən yerinə yetirilibsə,
məhsulu markalamamaq olar. Bu halda qaynaqçının damğası firma lövhəciyinin yanında və ya
məhsulun digər açıq hissəsinə vurulmalı, damğa vurulan yer yuyulmayan boya ilə çərçivəyə
alınmalıdır. Damğanın yeri məhsulun pasportunda göstərilməlidir.

Əgər qaynaq birləşməsi bir neçə qaynaqçı tərəfindən yerinə yetirilibsə, məhsulun üzərinə
qaynaq işində iştirak edən qaynaqçıların damğası vurulmalıdır.

4.3.7. Qaynaq işini yerinə yetirməzdən əvvəl birləşdirici elementlərin yığım keyfiyyəti,
eləcə də uc-uca birləşdirilən kənarların və onlara bitişik səthlərin vəziyyəti yoxlanılmalıdır.
Yığım yerinə yetirilərkən kənarların zərbə üsulu ilə və ya qızdırmaqla bir birinə keçirməyə icazə
verilmir.
 4.3.8. Tutumları qaynaq etmək üçün tətbiq edilən qaynaq materialları standartların və
texniki şərtlərin tələblərinə uyğun olmalı, istehsalçı-müəssisənin sənədi ilə təsdiq edilməlidir.

4.3.9. Qaynaq materiallarının markası, çeişidi, saxlanılması və istifadə şərtləri qaynaq

işlərinə aid NS-lərin tələblərinə uyğun olmalıdır.

4.3.10. Qaynaq materialları yoxlanılmalıdır:

- elektrodların hər partiyası:- qaynaq-texnologiya xassələri, aşqar elementlərin tərkibinin

aşqarlanmış elektrodlarla (Э-09Х1М, Э-09Х1МФ tipli, austenit və başqa) yerinə yetirilmiş
əridilmiş metalın stiloskopiya yolu ilə normalaşdırılmış tərkibə uyğunluğu;
- hər toz məftil partiyasının qaynaq-texnologiya xassələri;
- aşqarlanmış qaynaq məftilinin hər çarxının - stiloskopiya yolu ilə əsas aşqarlayıcı
elementlərin olması.
 4.3.11. Qaynaq olunacaq kənarların və səthlərin hazırlanması mexaniki emalla, ya da
termiki kəsmə yolu ilə və ya sonrakı mexaniki emalla (kəsmə, frez, abraziv alətlə) yonma
(oksigen, hava-qövs, plazma-qövs) ilə yerinə yetirilməlidir. Termiki kəsmədən (yonmadan)
sonra mexaniki emalın dərinliyi konkret polad markasının kəsmənin (yonmanın) termiki dövrə
həssaslığından asılı olaraq NS-də göstərilməlidir.

4.3.12. Qaynaq olunacaq detalların kənarları və onlara bitişik səthlər NS-in tələblərinə
uyğun olaraq yanıq dəmir qırıntılarından, boyadan, yağdan və digər çirkdən təmizlənməlidir.

4.3.13. Köməkçi elementlərin qaynaq edilməsi və sökülməsi (yığma qurğular, müvəqqəti

bərkidicilər və s.) cizgilərin və NS-in göstərişlərinə uyğun olaraq yerinə yetirilməlidir. Bu
elementlərin qaynağını belə məmulatların qaynağını yerinə yetirməyə icazəsi olan qaynaqçılar
yerinə yetirməlidirlər.

4.3.14. Tutqacları, tutumların qaynağına aid texniki sənədlərdə nəzərdə tutulmuş aşqar
materiallar tətbiq olunmaqla, verilən məmulatların qaynağına buraxılan qaynaqçı yerinə
yetirməlidir. Sonrakı qaynaq işləri aparılarkən tutqaclar çıxarılır və ya əsas tikişlə əridilir.

Əsas məmulatlar qaynaq edildikdən sonra müvəqqəti bərkidicilərin qaynağı və çıxarılması

məhsulun metalında çatların və kəsiklərin əmələ gəlməsini istisna edən texnologiya üzrə yerinə
yetirilməlidir.

4.3.15. Tutumlar və onların elementləri hazırlanarkən bütün qaynaq işləri müsbət

temperaturda, qapalı yerlərdə yerinə yetirilməlidir.

Quraşdırma meydançalarında tutumların montajı, hazırlanması və eləcə də onların binadan

kənarda təmiri zamanı havanın mənfi temperaturunda qaynaq işini yerinə yetirməyə yol verilir.
Bu halda qaynaqçı, eləcə də qaynaq yeri bilavasitə küləyin və atmosfer yağıntılarının təsirindən
o
qorunmalıdır. Ərtafda havanın 0 C-dən aşağı temperaturlarında qaynaq işləri müəyyən qaydada
razılaşdırılmış NS-in tələblərinə uyğun yerinə yetirilməlidir.

4.3.16. Qaynaq işlərini yerinə yetirən qaynaqçını müəyyən etmək üçün bütün qaynaq
tikişləri damğalanmalıdır.

Damğa xarici tərəfdən, qaynaq tikişinin kənarından 20-50 mm məsafədə vurulmalıdır. Əgər
qaynaq tikişi xaricdən və daxildən müxtəlif qaynaqçılar tərəfindən yerinə yetirilibsə, o zaman
damğa xarici tərəfdən kəsr şəklində vurulur: kəsrin surətində xaricdən qaynaq tikişi yerinə
yetirən qaynaqçının damğası, kəsrin məxrəcində isə daxildən qaynaq edən qaynaqçının damğası
vurulur. Əgər tutumun qaynaq birləşmələri bir qaynaqçı tərəfindən yerinə yetirilirsə, o zaman
damğanı lövhəciyin yanında və ya başqa açıq sahədə vurmaq olar. Əgər qaynaq birləşmələri bir
neçə qaynaqçı tərəfindən yerinə yetirilibsə, qaynaq işində iştirak etmiş qaynaqçıların hamısının
damğaları vurulmalıdır.

Uzununa tikişlərdə damğa tikişin başlanğıcında və sonunda halqavari tikişdən 100 mm

məsafədə vurulmalıdır. Uzunluğu 400 mm-dən kiçik olan uzununa qaynaq tikişli obeçaykalarda
bir damğa vurmağa yol verilir. Halqavari tikişlərdə damğa halqavari tikişin uzununa tikişlə
kəsişdiyi yerdə və hər 2 m-dən bir, lakin hər tikişdə ən azı iki damğa olmaqla vurulmalıdır.
Damğalar bayır tərəfdən vurulmalıdır. Divarının qalınlığı 4mm-dən az olan tutumlarda uzununa
və halqavari tikişlərin damğasını elektroqraf və ya silinməyən boyalarla vurmağa icazə verilir.
 Damğa vurulan yer silinməyən boya və ya elektroqraf ilə yerinə yetirilən, yaxşı görünən
çərçivəyə alınır və tutumun pasportunda qeyd olunur.

4.3.17. Tutumların hazırlanması, montajı və təmiri zamanı qaynaq texnologiyasına, real

məhsullar üzərində onun texnolojiliyi təsdiq olunduqdan, bütün kompleksin qaynaq tikişlərinin
tələb olunan xassələri yoxlandıqdan və onların keyfiyyətinin səmərəli yoxlama metodları
mənimsənildikdən sonra yol verilir.

Tətbiq olunan qaynaq texnologiyası Qaydalara uyğun attestasiyadan keçməlidir.

4.3.18. Qaynaq texnologiyasının attestasiyası tədqiqat və istehsal növlərinə bölünür.
 Tədqiqat attestasiya növü yeni, lakin əvvəl attestasiyadan keçməmiç qaynaq
texnologiyalarınin tətbiqinə hazırlanması zamanı ixtisaslaşmış təşkilat tərəfindən həyata
keçirilir.

İstehsal attestasiya növü - tədqiqat attestasiyasının nəticələrinə görə verilmiş rəylər əsasında
hər bir müəssisə tərəfindən keçirilir.

4.3.19. Qaynaq texnologiyasının tədqiqat attestasiyası layihələndirmə və texnoloji

tövsiyyələrin (texnologiyanın tətbiq olunma sahəsi, qaynaq materialları, qızdırılma rejimləri,
qaynaq və termiki emal, qaynaq birləşmələrinin qəbul-təhvil xarakteristikalarının zəmanətli
göstəriciləri, yoxlama üsulları və s.) verilməsi zamanı lazımi hesablamaları yerinə yetirmək üçün
lazım olan, qaynaq birləşmələrinin xarakteristikasını müəyyən etmək məqsədi ilə keçirilir.

Tədqiqat attestasiyası zamanı müəyyən olunan qaynaq birləşmələrinin xarakteristikalarını

əsas metalın növündən, təyinatından və qaynaq birləşmələrinin növbəti istismar şəraitindən asılı
olaraq seçilir:
o o
- normal (20 ± 10 C) və işçi temperaturda mexaniki xassələri, o cümlədən qırılmağa qarşı
müvəqqəti müqaviməti, axıcılıq həddi, metal tikişin nisbi uzanması və nisbi sıxılması, metal
tikişin zərbə özlülüyü və qaynağın termiki təsir zonaları, metal tikişin qırılmağa qarşı müvəqqəti
müqaviməti və qaynaq birləşməsinin əyilmə bucağı;
- uzunmüddətli möhkəmlik, plastiklik və yayılma;
- dövri möhkəmlik;
- metal tikişinin kritik kövrəklik temperaturu və qaynağın termiki təsir zonası;
- işçi temperaturda termiki köhnəlmədən sonra qaynaq birləşmələrinin xassələrinin
stabilliyi;
- işçi mühitdə oksidləşmənin intensivliyi;
- yolverilməz qüsurların olmaması;
- kristallararası korroziyaya qarşı (austenit sinifli poladlardan ibarət qaynaq birləşmələri
elementləri üçün) davamlılıq;
- qaynaq birləşmələri üçün digər spesifik xarakteristikalar.
Müəssisə tərəfindən keçirilən tədqiqat attestasiyasının nəticələrinə görə onun təcrübi tətbiq
olunması üçün lazımi tövsiyyələr verilməlidir. Təklif olunan texnologiyanın istehsalda tətbiq
olunmasına icazə, ixtissaslaşdırılmış müəssisənin qərarı əsasında SİTGDMND Agentliyi
tərəfindən verilir.

4.3.20. Verilmiş texnologiya əsasında konkret istehsal şəraitində yerinə yetirilmiş qaynaq
birləşmələrinin Qaydaların və NS-in tələblərinə uyğunluğunu yoxlamaq məqsədi ilə texnologiya
tətbiq edilməyə başlamazdan əvvəl hər müəssisə tərəfindən qaynaq texnologiyasının istehsal
attestasiyası keçirilir.

İstehsal attestasiyası yerinə yetirildiyi müəssisədə eynitipli qaynaq birləşmələrinin hər

qrupu üçün* keçirilməlidir.
__________________________________
*Eynitipli qaynaq birləşmələrinin təyinatı əlavə 5-də verilmişdir.

4.3.21. İstehsal attestasiyası bu müəssisədə işlənmiş proqrama uyğun yaradılmış və

komissiya sədri tərəfindən təsdiq edilmiş attestasiya komissiyası tərəfindən keçirilir.

Bu proqram qaynaq birləşmələrinin dağıdıcı və dağıdıcı olmayan üsullarla yoxlanmasını və

yoxlama nəticələrinə görə qaynağın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsini nəzərdə tutmalıdır.

İstehsalat attestasiyasının keçirilmə qaydası, o cümlədən müəssisədə Qaydaların qüvvəyə

minməsinə qədər tətbiq olunan attestasiyanın keçirilmə qaydası normativ sənədlərə (NS) və ya
istehsalat-texnoloji sənədlərə (daha sonra mətn üzrə İTS) asasən müəyyən olunur.

Əgər qaynaq texnologiyasının istehsalat attestasiyası zamanı hər hansı sınaq növü üzrə
qeyri məqbul nəticələr alınıbsa, attestasiya komissiyası alınan nəticələrin müəyyən tələblərə
cavab verməməsi səbəblərini araşdırmalı və yenidən təkrar sınaqların keçirilib keçirilməməsinə
və ya bu texnologiyanın istehsalat birləşmələrin qaynağı üçün istifadə oluna bilməməsinə və
texnologiyanın yenidən işlənməsinə qərar verməlidir.

Müəssisədə istehsalat attestasiyası keçmiş qaynaq texnologiyasının tətbiqinə icazə,

ixtissaslaşdırılmış müəssisənin qərarına əsasən SİTGDMND Agentliyi tərəfindən verilir.

4.3.21. Tədqiqat attestasiyasının müəyyən etdiyi səviyyəyə görə qaynaq birləşmələrinin

xassələri və ya keyfiyyəti pisləşdiyi halda istehsalçı-müəssisə (montaj və ya təmir müəssisəsi)
qaynaq texnologiyasının tətbiqini dayandırmalı, qaynağın keyfiyyətini pisləşdirən səbəbləri
müəyyən etməli və aradan qaldırmalı, təkrar istehsal attestasiyasını, əgər lazım gələrsə, tədqiqat
attestasiyasını da keçirməlidir.

4.3.22. Tutumların hazırlanması, montajı və təmiri zamanı attestasiyadan keçmiş istənilən

qaynaq texnologiyası tətbiq edilə bilər.

Martensit və martensit-ferrit sinfinə aid austenit və yüksək xromlu poladlardan hazırlanmış

detalların qaz qaynağına yol verilmir.

4.3.23. Təzyiq altında işləyən elementlərin qaynağı havanın müsbət temperaturunda yerinə
yetirilməlidir. Montaj və təmir işləri zamanı NS-in (İTS) tələblərinə riayət etməklə və
qaynaqçılar üçün lazımi şəraiti (küləkdən, yağışdan, qardan qorunmaq) yaratmaqla mənfi
temperatur şəraitində qaynaq əməliyyatı yerinə yetirilməlidir. Havanın mənfi temperaturunda
qaynaq işləri aparılmazdan əvvəl metalın qaynaq olunacaq yerləri qurudulmalı və müsbət
temperatura qədər qızdırılmalıdır.

4.3.24. Qaynaq olunacaq detalların əvvəlcədən və iş zamanı qızdırılmasının zəruriliyi və

rejimi qaynaq texnologiyası ilə müəyyən olunur və İTS-də qeyd olunur. Havanın temperaturu
mənfi olduqda, müsbət temperaturda olduğu kimi, detallar qızdırılır, lakin qızdırılma
o
temperaturu 50 C-dən yüksək olmalıdır.

4.3.25. Qaynaqdan sonra qaynaq tikişi və ona bitişik sahələr şlakdan, metal qırıntılarından
və digər çirkdən təmizlənməlidir.

Kontakt qaynaq üsulu ilə qaynaq edilmiş boruların uc-uca birləşdiyi yerdə verilmiş keçid en
kəsiyini təmin etmək üçün daxili qrat (qaynaqdan sonra tikişdə əmələ gələn artıq metal ərintisi)
təmizlənməlidir.

4.4. Termiki emal

4.4.1. Tutumların elementlərinin termiki emalı, metal xassələrinin və qaynaq

birləşmələrinin göstəricilərinin NS-də metala və qaynağa aid qəbul edilmiş göstəricilərə
uyğunluğunu təmin etmək üçün, eləcə də texnoloji əməliyyatlar (qaynaq, əymə, ştamplama və
s.) yerinə yetirilərkən əmələ gələn qalıq gərginliyini aşağı salmaq üçün tətbiq edilir.
 4.4.2. Termiki emal üzrə işlərin yerinə yetirilməsinə xüsusi hazırlığı olan, müvafiq
sınaqlardan keçmiş və işləməyə vəsiqəsi olan termist-operatorlar buraxılır.

4.4.3. Hazırlandıqdan sonra (yayma, ştamplama, qaynaq və s.) divarlarında yolverilməyən

qalıq gərginlik əmələ gələn, eləcə də möhkəmliyi termiki emalla əldə edilən tutumlar termiki
emal olunmalıdırlar.

4.4.4. Qaynaq, ştamplama və ya yayma tətbiq edilməklə, karbonlu, eləcə də az aşqarlanmış

manqanlı və manqan-silisiumlu poladlardan hazırlanan tutumlar və onların elementləri mütləq
termiki emal olunmalıdır, əgər:

- karbonlu poladlar üçün dibin silindrik və ya konus elementinin divarının qalınlığı,

tutumun flansının və ya borucuğunun qaynaq birləşməsi olan yerdə qalınlığı 36 mm-dən
çoxdursa və az aşqarlanmış manqanlı, manqanlı-silisiumlu poladlar üçün 30 mm-dən çoxdursa;
 -yayma (ştamplama) üsulu ilə polad lövhələrdən hazırlanmış tutumun dibinin silindrik və ya
konus elementlərinin ( borunun) divarının nominal qalınlığı aşağıdakı düstur üzrə hesablanmış
qiymətdən artıq olur:

s = 0,009 (D + 1200)

burada D – daxili minimal diametr, mm. Verilən tələblər bortlu örtüklərə aid deyil;
- onlar korroziyadan çatlar əmələ gətirən mühitdə istismar edilmək üçün təyin olunmuşlar;
o
- tutumun dibi və digər elementləri 700 C-dən aşağı temperaturda ştamplanır (yayılır);
- tutumun dibi və digər elementləri qalınlıqdan asılı olmayaraq soyuq ştamplama və ya
soyuq yayma üsulu ilə hazırlanmışdır.
4.4.5. Xarici diametri 36 mm olan karbonlu və az aşqarlanmış poladdan hazırlanmış
boruların əyilmiş hissələri əgər əyilmənin orta radiusunun borunun xarici nominal diametrinə
nisbəti 3,5-dən kiçikdirsə və boru divarının nominal qalınlığının onun nominal diametrə nisbəti
0,05-dən artıqdırsa, termiki emaldan keçməlidir.

4.4.6. Xrom-molibden, xrom-molibden-vanadiumlu az aşqarlanmış poladdan, martensit

sinfinə aid poladdan və iki laylı-əsas layı bu tipə və sinfə aid poladdan qaynaq tətbiq edilməklə
hazırlanan tutumlar və onun elementləri diametrindən və divarının qalınlığından asılı olmayaraq
termiki emal olunmalıdırlar.

4.4.7. Austenit sinfinə aid və əsas layı karbonlu və az aşqarlanmış manqan və manqan--
silisium tipli poladdan və austenit sinfinə aid korroziyaya qarşı davamlı iki laylı poladdan
hazırlanan tutumların və onun elementlərinin termiki emalı NS-də müəyyən olunur.

4.4.8. Soyuq ştamplama və plastik deformasiya (flanjirovka) üsulu ilə austenit poladdan
hazırlanan tutum dibləri termiki emaldan keçməlidirlər.
o
4.4.9. 850 C-dən aşağı olmayan temperaturda ştamplanan (yayılan) austenit xrom-nikel
poladlarından hazırlanan diblər və detallar üçün termiki emal tələb olunmur.

Əgər korroziyadan çatlama əmələ gətirən mühitdə işləmək üçün təyin olunmayıbsa, daxili
diametrinin divarının qalınlığına olan nisbəti 28-dən böyük olan, austenit poladdan isti
deformasiya üsulu ilə hazırlanan dibləri termiki emala uğratmamaq olar.

4.4.10. Termiki emalın növü (kövrəkliyi azaltma, normallaşdırma və ya kövrəkliyi

azaltmaqla möhkəmləndirmək, austenitləşdirmə və s.) və rejimləri (qızdırılma sürəti, saxlama
temperaturu və vaxtı, soyudulma şərtləri və s.) NS əsasında qəbul edilir və texniki layihədə
göstərilir.

4.4.11. Tutumları ayrı-ayrı hissələr üzrə, sonra da yerli qapayıcı tikişi termiki emal etməyə
yol verilir. Yerli termiki emalda ixtissaslaşdırılmış müəssisə ilə razılaşdırılmış texnologiyaya
uyğun olaraq səthlərin bərabər qızdırılması və soyudulması təmin olunmalıdır.

Korroziyadan zədələnməyə qarşı dayanıqlıq üzrə tələblər olduğu halda tutumun yerli
termiki emalının tətbiq olunması ixtissaslaşdırılmış müəssisə ilə razılaşdırılmalıdır.
 4.4.12. Sobada termiki emal prosesində tutumun (elementin) istənilən nöqtəsində qızdırılma
temperaturu termiki emal rejimində nəzərdə tutulmuş maksimal və minimal temperatur hədlərini
aşmamalıdır.

Sobada olan mühit termiki emal olunan tutuma (elementinə) zərərli təsir göstərməməlidir.

4.4.13. Tutumun və onun elementlərinin metalının xassələri termiki emalın bütün

mərhələlərindən sonra Qaydaların, standartların və texniki şərtlərin tələblərinə uyğun olmalıdır.

4.4.14. Termiki emal elə yerinə yetirilməlidir ki, məmulatın metalının bərabər qaydada
qızdırılması, onların istidən sərbəst genişlənməsi və plastik deformasiyaların olmaması təmin
olunsun. Məmulatın termiki emalı zamanı qızdırılma, saxlanılma və soyudulma rejimiləri
özüyazan cihazlarla qeyd olunmalıdır.
 4.4.15. Qaydaların 4.4.4 bəndinin tələblərinə uyğun olaraq qalıq gərginliyi götürmək üçün
termiki emal əvəzinə NS-də nəzərdə tutulmuş, müvafiq qaydada razılaşdırılmış başqa üsullar
tətbiq edilə bilər.

4.5. Qaynaq birləşmələrinin yoxlanılmasi

4.5.1. İstehsalçı, quraşdırma və ya təmir müəssisəsi öz məhsulunun yoxlanılmasının elə

üsulunu və həcmini tətbiq etməlidir ki, yolverilməz qüsurların aşkar edilməsini və istismar
zamanı onun yüksək keyfiyyətini və etibarlılığını təmin etsin.
Qaynağın və qaynaq birləşmələrinin keyfiyyətinin yoxlanılmasına aşağıdakılar daxildir:
-personalın attestasiyasının keçirilməsi;

- yığma-qaynaq, termiki və nəzarət avadanlığının, aparatın, cihazların və alətlərin

yoxlanılması;
- əsas materialların keyfiyyətinin yoxlanılması;
- qaynaq materiallarının və defektoskopiya üçün materialların keyfiyyətinin yoxlanması;
- qaynaq texnologiyasının əməliyat nəzarəti;
- qaynaq birləşmələrinin dağıdıcı olmayan üsulla keyfiyyətinin yoxlanılması;
- qaynaq birləşmələrinin dağıdıcı üsulla keyfiyyətinin yoxlanılması;
- qüsurların aradan qaldırılmasına nəzarət.
Nəzarət (yoxlama) üsulları Qaydaların, məhsula və qaynağa aid NS-in tələblərinə uyğun
olaraq layihə konstruktor müəssisəsi tərəfindən müəyyən olunur və tutumlara aid layihə
sənədlərində göstərilir.

4.5.2. Qaynaq birləşmələrinin yoxlanılması üsullarını və həcmini müəyyən etmək üçün

hesablama təzyiqindən, divarın temperaturundan və mühitin xarakterindən asılı olaraq cədvəl 5
üzrə tutumların qruplarını müəyyən etmək lazımdır.

Cədvəl 5

Tutumların Hesablama təzyiqi, Divarın temperaturu,

İş mühiti
2
qrupları MPa (kqq/sm ) oC
1 2 3 4
1 0,07 (0,7) -dən yuxarı Asılı olmayaraq Partlayış təhlükəli və ya yanğın
təhlükəli və ya ГОСТ 12.1.007 üzrə
I, II sinif təhlükəli

2 2,5 (25) -ə qədər -70 -dən aşağı,

400 -dən yuxarı 1-ci qrup üçün göstərilən tutumlar
 2,5 (25) -dən yuxarı -70 -dən aşağı, istisna olunmaqla istənilən başqa
4(40) -a qədər 200 -dən yuxarı tutumlar

4 (40) -dən yuxarı -40 -dan aşağı,

5(50) -yə qədər 200 -dən yuxarı

5 (50) -dən yuxarı Asılı olmayaraq

1,6 (16) -ya qədər 70 -dən -20 -yə qədər

200 -dən 400 -ə qədər

3 1,6 (16) -dan yuxarı -70 -dən 400 -ə qədər

2,5(25) -ə qədər

2,5 (25) -dən yuxarı -70 -dən 200 -ə qədər

4(40) -a qədər

4 (40) -dən yuxarı -40 -dan 200 -ə qədər

5(50) -yə qədər

4 1,6 (16) -ya qədər -20 -dən 200 -ə qədər

 Cədvəl 5-də göstərildiyindən fərqli parametrlər (təzyiq və temperatur üzrə parametrlərin
uyğunluğu) olduğu halda qrupu müəyyən etmək üçün maksimal parametrlərə istinad etmək
lazımdır.

Divarın qalınlığı istilik texnikası hesablaması əsasında və ya ölçmələr nəticəsində müəyyən

edilir, bu ölçülər olmadıqda isə tutumun divarı ilə təmasda olan mühitin temperaturuna bərabər
qəbul edilir.
4.5.3. Yoxlamanın həcmi Qaydalarda nəzərdə tutulduğundan az olmamalıdır.
4.5.4. Tutumların hazırlanması prosesində aşağıdakılar yoxlanılmalıdır:
- qaynaq olunan detalların metalının və qaynaq materiallarının NS-in tələblərinə uyğunluğu;
- qaynaq olunacaq kənarların hazırlanma keyfiyyətinin və qaynaq üçün yığımın
keyfiyyətinin fəaliyyətdə olan standartların və cizgilərin tələblərinə uyğunluğu;
- NS-in tələblərinə uyğun işlənmiş qaynaq və termiki emal texnoloji prosesinə riayət
olunması.
4.5.5. Metalların və qaynaq birləşmələrinin dağıtmadan yoxlanmasının əsas üsulları
aşağıdakılardır:

- vizual və ölçü;
- radioqrafiya;
- ultrasəs;
- radioskopik (SİTGDMND Agentliyi ilə razılaşdırılmış təlimat üzrə tətbiq olunmasına yol
verilir);
- stilokopyalama;
- bərkliyin ölçülməsi;
- hidravlik sınaqlar;
- pnevmatik sınaqlar.
Bundan əlavə NS-də nəzərdə tutulmuş həcmdə istehsalçı-müəssisənin TŞ-nə uyğun olaraq
başqa üsullar da (akustik emissiya, maqnitoqrafiya, rəngli defektoskopiya, metal tikişdə ferrit
fazanın miqdarının müəyyən olunması və s.) tətbiq edilə bilər.

4.5.6. Dağıdıcı yoxlama üsullarında mexaniki xassələrin sınağı, metalloqrafik tədqiqatlar və

kristallararası korroziyaya qarşı dayanıqlığın sınağı keçirilməlidir.

4.5.7. Məmulatın, yığım vahidlərinin və qaynaq birləşmələrinin qəbul nəzarəti termiki

emalla, deformasiya ilə və metalın pərçimlənməsi ilə əlaqədar bütün texnoloji əməliyyatlar başa
çatdıqdan sonra yerinə yetirilməlidir.

Müxtəlif üsullarla yoxlamanın ardıcıllığı NS-in tələblərinə uyğun olmalıdır. Vizual və ölçü
yoxlanması, eləcə də stiloskopiya digər yoxlama üsullarından əvvəl yerinə yetirilməlidir.

4.5.8. Qaynaq birləşmələrinin keyfiyyətinin yoxlanılması müəyyən qaydada razılaşdırılmış

NS üzrə yerinə yetirilməlidir.
 4.5.9. İstehsal prosesində müəssisənin personalı – icraçıları tərəfindən texnoloji proseslərə
hazırlığın və qaynaq üçün detalların yığımının, qaynağın və qaynaq birləşmələrinin termiki
emalının, qaynaq birləşmələrinin qüsurlarının aradan qaldırılmasının əməliyyat nəzarəti
(yoxlanılması) həyata keçirilməlidir.

Əməliyyat yoxlanılması zamanı icraçılar tərəfindən qüvvədə olan Qaydaların, NS-in və

cizgilərin tələblərinə riayət etməsi yoxlanılır. Hazırlıq, yığım, qaynaq və termiki emal, qüsurların
aradan qaldırılması zamanı əməliyyat yoxlamasının həcmi NS-də göstərilməlidir.

4.5.10. Yoxlamanın hər bir növünə görə nəticələr (eləcə də əməliyyat yoxlanılması) hesabat
sənədlərində (jurnallarda, formulyarlarda, protokollarda, marşrut pasportlarında və s.) qeyd
olunmalıdır.

4.5.11. Yoxlama vasitələri metroloji yoxlamadan keçməlidir.

 4.5.12. Defektoskopiya üçün hər material partiyası (penetrant, toz, suspenziyalar,
radioqrafik plyonka, kimyəvi reaktivlər və s.) istifadə olunmamışdan əvvəl giriş yoxlamasından
keçirilməlidir.

4.5.13. Qaydalarda nəzərdə tutulmuş dağıdıcı və dağıdıcı olmayan üsullarla yoxlamanın

həcmi, kütləvi istehsal olduğu halda, eləcə də dəyişilməyən texnoloji prosesdə, müxtəlif iş
növlərində qaynaqçıların ixtisaslaşmasında və 6 aydan az olmayan müddət ərzində yoxlama
nəticələri ilə təsdiq edilmiş yüksək keyfiyyətin olduğu halda SİTGDMND Agentliyi ilə
razılaşdırılmaqla azaldıla bilər.

4.5.14. Daxili təzyiq altında işləməyən qaynaq olunmuş detalların qaynaq birləşmələrinin
yoxlanılması üsulları və həcmi məmulata və qaynağa dair NS-lə müəyyən olunmalıdır.

4.5.15. Məhsul o zaman yararlı sayılır ki, yoxlama zamanı onda bu Qaydalarla və məmulata
və qaynağa aid NS-lə müəyyən olunmuş yolverilə bilən normalardan kənara çıxan daxili və
xarici qüsurlar aşkar edilməsin.

4.5.16. Tutumların təzyiq altında işləyən qaynaq birləşmələrinin əsas elementlərinin

yoxlanması haqqında məlumatlar tutumun pasportunda qeyd olunmalıdır.

4.5.17. Aşağıdakı qüsurları aşkar etmək məqsədi ilə tutumların bütün qaynaq birləşmələri
və elementləri vizual və ölçü yoxlamasından keçməlidir:

- bütün növlərdə və istiqamətlərdə çatlar;

- qaynaq tikişinin xarici səthində boşluqlar (qovuqlar) və məsamələr;
- kəsiklər;
- ərintilər, yanıqlar, əridilməmiş kraterlər;
- qaynaq olunan elementlərin kənarlarının qaydalarda göstərilmiş normalardan artıq yerini
dəyişməsi və birgə kənara çıxması;
- birləşdirilən elementlərin düzxətli olmaması;
- tikişlərin formasının və ölçülərinin texniki sənədlərin tələblərinə uyğun olmaması.

4.5.18. Vizual baxışdan əvvəl qaynaq tikişinin səthi və əsas metalın ona bitişik sahələri
tikişin hər iki tərəfindən ən azı 20 mm enində şlakdan və digər çirklərdən təmizlənməlidir.
Elektroşlak qaynağı zamanı isə bu məsafə 100 mm məsafədən az olmamalıdır.

4.5.19. Qaynaq birləşmələri qaynaq tikişinin bütün uzunluğu boyu həm xaricdən, həm də
daxildən nəzərdən keçirilməli və ölçülməlidir. Qaynaq tikişinə hər iki tərəfdən baxış keçirmək
və ölçmək mümkün olmadıqda, onun yoxlanılması layihədə nəzərdə tutulduğu qaydada yerinə
yetirilməlidir.

4.5.20. Ultrasəs defektoskopiyası və radioqrafiya üsulu ilə yoxlamalar qaynaq

birləşmələrində daxili qüsurları (çatlar, qaynaq olunmayan aralıqlar, şlak əlavələri və s.) aşkar
etmək üçün yerinə yetirilir.
 4.5.21. Tutumların qaynaq birləşmələrinin fiziki üsullarla yoxlanılmasına xüsusi nəzəri
hazırlıq keçmiş, praktiki cəhətdən öyrədilmiş və müvafiq qaydada attestasiyadan keçmiş
mütəxəssislər buraxılırlar.

4.5.22. Qaynaq birləşmələrinin ultrasəs defektoskopiyası və radioqrafiya üsulu ilə

yoxlanılması NS-in tələblərinə uyğun yerinə yetirilməlidir.

4.5.23. Yoxlama üsulu (ultrasəs defektoskopiyası, radioqrafiya yoxlaması və ya hər iki

üsulla) metalın fiziki xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq, təhlükəli qüsurların daha tam və dəqiq aşkar
edilməsini təmin edə bilməsi, eləcə də konkret qaynaq birləşməsi növü üçün verilən üsulun
mənimsənilməsinə görə seçilir.
 4.5.24. Tutumların və onun elementlərinin (diblər, obeçaykalar, ştuserlər, lyuklar, flanslar
və s.), tutumun gövdəsi ilə lyuk və ştuser birləşmələri daxil olmaqla, uc-uca, bucaq, tavrşəkilli
və başqa qaynaq birləşmələrinin ultrasəs defektoskopiyası və ya radioqrafiya üsulu ilə
yoxlanılma həcmi cədvəl 6-da göstərilmiş qiymətlərə uyğun olmalıdır.

Cədvəl 6

Hər qaynaq tikişinin uzunluğuna görə yoxlanan

Tutumlar qrupu (bax cədvəl 5)
qaynaq tikişi sahəsinin uzunluğu, %
1 100

2 100

3 50 -dən az olmayaraq

4 25 -dən az olmayaraq

Göstərilən yoxlama həcmi hər bir qaynaq birləşməsinə aiddir. Qaynaq birləşmələrinin
birləşdiyi (kəsişdiyi) yerlər mütləq ultrasəs defektoskopiyası və radioqrafiya üsulu ilə
yoxlamadan keçirilməlidir.

Tutumun gövdəsinə daxili və xarici qurğuların qaynaq tikişlərinin ultrasəs defektoskopiyası

və ya radioqrafiya yoxlamasını texniki sənədlərdə buna tələbin olduğu halda yerinə yetirilir.

4.5.25. Tutumun tez çıxarıla bilən qapaqlarla təchiz olunmuş qaynaq birləşmələri 100%
həcmdə ultrasəs defektoskopiyası və ya radioqrafiya yoxlama üsulu ilə yoxlanılmalıdır.

4.5.26. 3-cü və 4-cü qrup tutumlar üçün radioqrafiya və ya ultrasəs üsullarla yoxlanılacaq
yerlər qaynaq işləri başa çatdıqdan sonra xarici baxışın nəticələrinə görə istehsalçı müəssisənin
texniki nəzarət şöbəsi tərəfindən müəyyən olunur.

4.5.27. Müvafiq sahəni yoxlamazdan əvvəl qaynaq birləşmələri elə markalanmalıdır ki,
onları nəzarət kartlarında və radioqrafiya şəkillərində asanlıqla tapmaq mümkün olsun.

4.5.28. 100% həcmdə ultrasəs defektoskopiyası və ya radioqrafiya yoxlaması üsulu ilə

yoxlamaya məruz qalan qaynaq birləşmələrində yol verilməyən qüsurlar aşkar edildikdə,
birləşmənin bütün uzunluğu boyunca bu məhsulda həmin qaynaqçının yerinə yetirdiyi birtipli
qaynaq tikişləri də eyni üsulla yoxlanmalıdır.

4.5.29. Ayrı-ayrı qaynaq birləşmələri əlçatmaz yerdə olduğundan, ultrasəs defektoskopiyası

və ya radioqrafiya yoxlamasını həyata keçirmək mümkün olmadıqda və ya bu yoxlama üsulları
səmərəli olmadıqda (xüsusilə ştuserlərin qaynaq tikişləri və daxili diametri 100 mm-dən kiçik
borular) bu qaynaq birləşmələrinin keyfiyyətini yoxlamaq üçün müəyyən qaydada razılaşdırılmış
təlimata uyğun olaraq başqa üsullar tətbiq edilir. Yoxlama üsulu barədə göstərişlər tutumun
pasportunda qeyd olunur.

4.5.30. Uc-uca qaynaq birləşmələrinin ultrasəs defektoskopiyası və radioqrafiya yoxlaması

daha səmərəli dağıdıcı olmayan nəzarət üsulu ilə əvəz edilə bilər.

4.5.31. Qaynaq birləşmələrinin və məhsulların kapilyar və maqnit tozu üsulu ilə

yoxlanılması səthi və səthaltı qüsurların aşkar edilməsi məqsədi ilə cizgilərlə və NS-lə təyin
olunan əlavə yoxlama üsullarıdır.

4.5.32. Kapilyar yoxlama üsulu müəyyən olunmuş qaydada razılaşdırılmış nəzarət

üsullarına uyğun olaraq yerinə yetirilməlidir.

4.5.33. Kapilyar və maqnit tozu üsullarının sinfi və həssaslıq səviyyəsi cizgilərlə və NS-lə
müəyyən olunmalıdır.
 4.5.34. Stiloskopiya yoxlama üsulu detalların metalının aşqarlanmasının və qaynaq
tikişlərinin cizgilərin və NS-lərin tələblərinə uyğunluğunu təsdiq etmək məqsədi ilə yerinə
yetirilməlidir.

4.5.35. Stiloskopiyaya üsulu ilə aşağıdakılar yoxlanılır:

- cizgilər əsasında aşqarlanmış poladdan hazırlanan bütün qaynaq olunan detallar

(konstruksiya hissələri);

- NS-ə uyğun olaraq xəlitəli aşqar materialdan hazırlanacaq boruların bütün qaynaq
birləşmələrinin tikişinin metalı;
- Qaydaların 4.3.10 bəndinə uyğun olaraq qaynaq materialları.
4.5.36. Stiloskopiya müəyyən qaydada razılaşdırılmış metodik göstərişlərin və ya
təlimatların tələblərinə uyğun olaraq yerinə yetirilməlidir.

4.5.37. Qaynaq birləşmələrinin termiki emalının yerinə yetirilmə keyfiyyətini yoxlamaq

məqsədilə qaynaq birləşməsinin metal tikişinin bərkliyi ölçülür.

4.5.38. İstiliyə davamlı perlit və martensit-ferrit sinfinə aid poladlardan yerinə yetirilən
qaynaq birləşmələrinin tikişlərinin metalı NS-də müəyyən olunmuş üsullarla və həcmdə bərkliyi
ölçülməlidir.

4.5.39. Yoxlama qaynaq birləşmələrindən hazırlanmış nümunələr üzərində mexaniki

xassələrin yoxlanması, kristallararası korroziyaya qarşı möhkəmliyin sınaqdan keçirilməsi və
qaynaq birləşmələrinin metalloqrafik tədqiqatı aparılmalıdır.

Yoxlama qaynaq birləşmələri tutumun möhkəmliyini (obeçaykaların uzununa tikişi, qabarıq

diblərin düz xətli və meridian tikişləri), eləcə də uzununa tikişləri olmayan tutumların halqavari
tikişlərinin möhkəmliyini müəyyən edən, uc-uca qaynaq birləşmələrindən birini əks etdirməlidir.

Yoxlama qaynaq birləşmələri nəzarət olunan istehsal qaynaq birləşmələri ilə (markasına,
təbəqənin qalınlığı və ya boruların ölçüsünə, kənarların kəsilmə formasına, qaynaq üsuluna,
qaynaq materiallarına, tikişin vəziyyətinə, qızdırılma rejimi və temperaturuna, termiki emala
görə) tam oxşar olmalıdır və eyni qaynaqçı tərəfindən, eyni qaynaq avadanlığı ilə yoxlanan
istehsal birləşməsi ilə eyni zamanda qaynaq olunmalıdır. Çoxlaylı tutumların halqavari tikişləri
üçün yoxlama qaynaq birləşmələri bu tutumların hazırlanmasına aid NS-lə müəyyən olunur.

Əgər Qaydaların tələblərinə uyğun olaraq qaynaq texnologiyasının attestasiyası keçirilibsə,

ixtisaslaşdırılmış müəssisənin razılığı üzrə yoxlama qaynaq birləşmələrinin mexaniki sınaqlarını
yerinə yetirməməyə icazə verilir.

4.5.40. Mexaniki xassələrin yoxlanması, kristallararası korroziyaya qarşı dayanıqlığın

sınaqdan keçirilməsi və metalloqrafik tədqiqat üçün təyin olunmuş yoxlama birləşmələrin
(plastinlərin) qaynağı zamanı plastinləri qaynaq olunan elementlərə elə yaxınlaşdırmaq lazımdır
ki, yoxlama plastinlərin tikişi qaynaq olunan məhsulun qaynaq tikişinin davamı olsun.
 Üzərinə plastinləri yapışdırmaq mümkün olmayan tutumun elementlərinin birləşmələrini
yoxlamaq üçün yoxlama plastinlərin qaynağı yoxlanan uc-uca birləşmələrin qaynağının bütün
şərtlərinə mütləq riayət etməklə onlardan ayrılıqda yerinə yetirilə bilər.

4.5.41. Tutumların avtomatik (mexaniki) qaynağı zamanı hər bir tutuma bir yoxlama
birləşmə qaynaq edilməlidir. Əgər bir iş növbəsi ərzində bir texnoloji proses üzrə bir neçə
eynitipli tutum qaynaq olunursa, bu növbədə qaynaq olunan bütün tutum partiyası üçün bir
yoxlama birləşməni yerinə yetirməyə icazə verilir. Bir neçə qaynaqçı tərəfindən əl ilə tutumların
qaynağı zamanı onların hər biri hər tutum üçün bir ədəd yoxlama birləşmə qaynaq etməlidir.

4.5.42. Tutumların seriyalı istehsalında uc-uca qaynaq birləşmələrinin ultrasəs

defektoskopiyası və radiasiya yoxlama üsulu ilə 100% yoxlanması lazım olan halda hər qaynaq
növü üçün bütün tutum partiyasına bir ədəd yoxlayıcı qaynaq birləşmə yerinə yetirməyə icazə
verilir. Belə halda təyinatına və tipinə görə, eyni növlü metal məhsuldan (lövhə, boru, döymədən
və s.) hazırlanmasına görə, eyni metal markalı, kənarları eyni forma kəsikli, vahid texnoloji
proses üzrə hazırlanmış və bir termiki emala uğradılan və əgər yığım-qaynaq işləri, termiki
emalı və yoxlama əməliyyatları üzrə bütün məhsulların hazırlanma dövrü üç aydan artıq deyilsə,
bu tutumları bir partiyada birləşdirmək olar.

4.5.43. Uc-uca tikişli boru elementlərin qaynaq birləşmələrinin keyfiyyəti yoxlanan zaman
birləşmələrin mexaniki xassələrini sınaqdan keçirmək üçün boruların qaynağı ilə eyni zamanda,
eyni istehsal şəraitində yoxlama uc-uca birləşmələr hazırlanmalıdır. Yoxlama uc-uca
birləşmələrin sayı hər qaynaqçının qaynaq etdiyi eynitipli birləşmələrin ümumi sayının 1%-ni
təşkil etməlidir, lakin bu rəqəm hər qaynaqçıya düşən bir ədəd uc-uca birləşmədən az
olmamalıdır.

4.5.44. Bütün hallarda yoxlama birləşmələrin qaynağı tutumlarda nəzarət olunan qaynaq
birləşmələri yerinə yetirən qaynaqçılar tərəfindən həyata keçirilməlidir.

4.5.45. Yoxlama birləşmələrin ölçüləri onlardan, nəzərdə tutulmuş bütün növ mexaniki
sınaqların, kristallararası korroziyaya qarşı dayanıqlığı sınamaq üçün, metalloqrafik tədqiqatlar
aparmaq üçün, eləcə də təkrar sınaqlar keçirmək üçün lazımi sayda nümunə kəsməyə kifayət
etməlidir.

4.5.46. Yoxlama qaynaq birləşmələri bütün uzunluq boyunca ultrasəs defektoskopiyası və

radiasiya yoxlama üsulu ilə yoxlanmalıdır.

Əgər yoxlama birləşmədə yol verilməyən qüsurlar aşkar edilirsə, o zaman bu birləşməyə
aid, defektoskopiyaya uğradılmayan bütün istehsal qaynaq birləşmələri bütün uzunluğu boyunca
dağıdıcı olmayan yoxlama üsulu ilə yoxlanmalıdır.

4.5.47. Mexaniki sınaqlar, yoxlanılan uc-uca qaynaq birləşmələrinin mexaniki xassələrini

“Qaydalar”ın və texniki şərtlərin tələblərinə uyğunluğunu yoxlamaq məqsədi ilə aparılmalıdır.

Mütləq (hökmən) aparılmalı olan mexaniki sınaq növləri:

- statik dartılma – bütün qrup tutumlar üçün (bax cədvəl 5);

- statik əyilmə və ya əzilmə (yastılanma)- bütün qrup tutumlar üçün;
2 o
- zərbədən əyilmə - 5 MPa (50 kqq/sm )-dan yuxarı təzyiqdə və ya 450 C-dən yüksək
temperaturda işləmək üçün təyin olunmuş və qaynaq zamanı közərməyə meylli poladlardan
hazırlanmış tutumlar üçün (əlavə 4);
o
zərbədən əyilmə - -20 C-dən aşağı temperaturda işləmək üçün təyin olunmuş 1, 2, 3-cü
qrup tutumlar üçün.
o
Qaynaq birləşmələrinin zərbədən əyilməyə sınağı 3-cü bənd üzrə 20 C tempera- turda,
divarının qalınlığı 12 mm və daha çox olan tutumlar və onların elementləri üçün,
4-cü bənd üzrə isə işçi temperaturda keçirilir.

Əgər Qaydaların tələblərinə uyğun qaynaq texnologiyasının istehsal attestasiyası

keçirilmişdirsə, o zaman ixtisaslaşdırılmış müəssisələrlə razılığa görə yoxlama qaynaq
birləşmələrini mexaniki sınaqlardan keçirməməyə icazə verilir.
 4.5.48. Hər bir yoxlanılan uc-uca qaynaq birləşməsindən kəsilməlidir:
statik dartılmaya sınamaq üçün iki nümunə;

statik əyilməyə və əzilməyə sınamaq üçün iki nümunə;

zərbədən əyilməyə sınamaq üçün üç nümunə.

4.5.49. Tutumların şərti keçid diametri 100 mm-dən az və divarının qalınlığı 12 mm-dən az
olan boru elementlərinin yoxlama uclarının statik əyilməyə sınağı əzilməyə sınağı ilə əvəz edilə

bilər.

4.5.50. Qaynaq birləşmələrinin mexaniki sınaqları dövlət standartlarının tələblərinə uyğun

yerinə yetirilməlidir.
o
4.5.51. 20 C temperaturda qaynaq tikişinin metalının qırılmaya müvəqqəti müqaviməti əsas
metala aid NS-də müəyyən olunmuş qiymətlərə uyğun olmalıdır. Müəyyən qaydada
razılaşdırılmış normativ sənədlərdə nəzərdə tutulmuşsa, müvəqqəti müqavimətin qiymətini
aşağı salmağa yol verilir.
4.5.52. Polad birləşmələrinin statik əyilməyə sınağı zamanı alınan göstəricilər cədvəl 7-də
göstərilənlərdən aşağı olmamalıdır.

Cədvəl 7

Buraxılabilən minimal əyilmə bucağı, dərəcə

elektrikqövs, kontakt və elektrikşlak qaz qaynağı

Poladın tipi, sinfi
qaynağı
(əlavə 4-ə uyğun olaraq)
qaynaq olunan elementlərin qalınlığı, mm

20-dən artıq
20-dən artıq 4-ə qədər
olmayan
1 2 3 4

Karbonlu 100 100 70

Aşağılegirli manqanlı, manqan-silisiumlu 80 60 50

Aşağılegirli xrommolibdenli, xrom-molibden-

50 40 30
vanadiumlu

Martensit 50 40 -

Ferrit 50 40 -

Austenit-ferrit 80 60 -

Austenit 100 100 -

Dəmir-nikel və nikel əsaslı ərinti 100 100 -

4.5.53. Qaynaq birləşmələrinin zərbədən əyilməyə sınağı üzərində kəsik olan nümunələrdə,
əgər kəsik yeri hazırlanmağa aid texniki şərtlərdə və ya qaynaq birləşmələrinin qaynağı və
yoxlanması üzrə təlimatda xüsusi olaraq qeyd olunmamışdırsa, tikişin oxu boyunca onun açıldığı
yerdən yerinə yetirilir.

Polad qaynaq birləşmələrinin zərbə özlülüyünün qiyməti cədvəl 8-də göstərilmiş

qiymətlərdən aşağı olmamalıdır.

Cədvəl 8

2 2
Zərbə özlülüyünün minimal qiyməti, C/sm , (kqq × m/sm )
ferrit, austenit-ferrit, və
ferrit və austenit-ferrit austenit sinfinə aid
Sınaq austenit sinfinə aid polad-
sinfinə aid poladlar poladlar üçün
o
temperaturu, C lardan başqa bütün poladlar
üçün
üçün
KCU KCV KCU KCV KCU KCV

20 50(5) 35(3,5) 40(4) 30(3) 70(7) 50(5)

-20-dən aşağı 30(3) 20(2) 30(3) 20(2) 30(3) 20(2)

Zərbə özlülüyünə sınaq məhsulun hazırlanmasına aid standartların və ya TŞ-lərin

tələblərinə görə KCU və ya KCV tipli nümunələr üzərində aparılır.
 4.5.54. Boruların qaynaq birləşmələrinin əzilməyə sınağı zamanı sınaq göstəriciləri eyni
növ və materialdan hazırlanan borular üçün müəyyən olunmuş standartlara və ya texniki şərtlərə
uyğun minimal yolveriləbilən göstəricilərdən (qiymətlərdən) aşağı olmamalıdır.

Uzununa qaynaq tikişli borulardan hazırlanan nümunələrin əzilməyə sınağı zamanı tikiş
divarların yaxınlaşma istiqamətinə perpendikulyar səthdə yerləşdirilməlidir.

4.5.55. Qaynaq birləşmələrinin mexaniki xassələrinin göstəriciləri ayrı-ayrı nümunələrin

sınaq nəticələrinin orta riyazi qiyməti kimi müəyyən olunmalıdır. Əgər dartılmaya, statik
əyilməyə və ya əzilməyə sınaqdan keçirilən nümunələrdən heç olmasa birinin nəticələri,
müəyyən olunmuş normadan 10 % qədər fərqli aşağı rəqəm göstərirsə, onda sınaqların ümumi
nəticələri qənaətbəxş hesab edilmir. Əgər zərbədən əzilmə sınağı zamanı nümunələrdən heç
olmasa biri cədvəl 8-də göstərilənlərdən aşağı nəticə göstərirsə, alınan nəticələr qənaətbəxş
hesab edilmir.
o
-40 C-dən aşağı temperaturda keçirilən sınaqda nümunələrdən birində zərbə özlülüyünün
2 2 2 2
KCU 25C/sm -ə (2,5 kqq.m/sm ) qədər və ya KCV 20 C/sm -ə (2 kqq.m/sm ) qədər aşağı
düşməsinə yol verilir.

4.5.56. Keçirilən mexaniki sınaqların bir növünə görə qənaətbəxş nəticələr alınmırsa, bu
sınaq növü eyni yoxlama birləşmədən kəsilmiş nümunələrin iki dəfə artırılmış sayı üzərində
təkrar olunmalıdır. Göstərilən birləşmədən nümunə kəsmək mümkün olmadığı halda təkrar
mexaniki sınaq aparmaq üçün eyni qaynaqçı tərəfindən qaynaq edilmiş istehsal qaynaq
birləşmələrində, yoxlanan məmulatdan kəsilmiş nümunə üzərində sınaq aparılmalıdır.

Əgər təkrar sınaq zamanı nümunələrdən heç olmasa birində alınan nəticələr müəyyən
olunmuş normalara uyğun gəlmirsə, həmin qaynaq birləşməsi yararsız sayılır.

4.5.57. SİTGDMND Agentliyinin razılığı ilə eynitipli məmulatın seriyalı istehsalı

dəyişilməyən texnoloji prosesdə, müəyyən iş növlərində və yüksək keyfiyyətli qaynaq
birləşmələri yerinə yetirən, 6 aydan az olmayan müddət ərzində yoxlama nəticələri təsdiq
olunmuş, qaynaqçıların ixtisaslaşdırılması şəraitində qaynaq birləşmələri üçün Qaydalarda
nəzərdə tutulmuş mexaniki sınaqların və metalloqrafik tədqiqatların həcmini azaltmaq olar.

4.5.58. Qaynaq birləşmələrinin, tökmə və döymə elementlərinin, tökmə detalları olan

boruların, müxtəlif sinif poladlardan hazırlanan elementlərin, eləcə də təksaylı qaynaq
birləşmələrinin mexaniki sınaqlarının keçirilməsinin zəruriliyi, həcmi və qaydası müəyyən
olunmuş qaydada razılaşdırılmış normativ sənədlər üzrə müəyyənləşdirilir.

Qeyri-metal və kompozisiya materiallarından hazırlanan tutumlar üçün şahid-nümunələr

nəzərdə tutulmalıdır. Onların konstruksiyası, hazırlanma texnologiyası və sınaq növləri verilən
tutuma aid texniki şərtlərlə müəyyən olunur.

4.5.59. Aşağıdakı tutumların və onların elementlərinin möhkəmliyini müəyyən edən

yoxlama uc-uca qaynaq birləşmələri metalloqrafik üsulla tədqiqat olunmalıdır:
2 o
5 MPa-dan (50 kqq/sm ) böyük təzyiqdə və ya 450 C-dən yüksək temperaturda və ya
o
təzyiqdən asılı olmayaraq -40 C-dən aşağı temperaturda işləmək üçün təyin olunan;
 qaynaq zamanı közərməyə meylli legirlənmiş poladlardan, iki laylı poladlardan hazırlanmış;
qızğın çatlar (texniki layihənin müəllifi tərəfindən müəyyən olunur) əmələ gətirməyə meylli

poladlardan hazırlanan.

Austenit sinfinə aid poladlardan hazırlanmış, divarının qalınlığı 20 mm-ə qədər olan
tutumlar və onların elementləri üçün metalloqrafik tədqiqatların aparılmamasına icazə verilir.

4.5.60. Metalloqrafik tədqiqatlar üçün qaynaq birləşmələrinin nümunələri (şlifləri) qaynaq

tikişinin eninə kəsilməli və dövlət standartlarının və ya NS-in tələblərinə uyğun hazırlanmalıdır.
Metalloqrafik tədqiqatlar üçün qaynaq birləşmələri nümunələrinə tikişin bütün en kəsiyi,

qaynağın hər iki termiki təsir zonası, onlara bitişik əsas metal sahələri, həmçinin əgər qaynaq
zamanı alt halqa tətbiq olunmuş və çıxarılmamalıdırsa, o, daxil olunmalıdır. Metalloqrafik
tədqiqatlar üçün təyin olunan, divarının qalınlığı 25 mm və daha artıq olan qaynaq
birləşmələrinin elementlərinin nümunələrinə birləşmənin en kəsiyinin yalnız bir hissəsi daxil ola
bilər. Bu halda əridilən xətdən nümunənin kənarına qədər olan məsafə 12 mm-dən, yoxlanılan
səthin sahəsi isə 25x25 mm-dən kiçik olmamalıdır.

4.5.61. Metalloqrafik tədqiqatlar zamanı qaynaq birləşmələrinin keyfiyyəti Qaydaların 4.5.1

və 4.5.17 bəndlərinin tələblərinə uyğun olmalıdır.
4.5.62. Metalloqrafik tədqiqatlardan qənaətbəxş olmayan nəticələr alındığı halda eyni
yoxlama birləşmədən kəsilmiş iki nümunə üzərində təkrar sınaqların aparılmasına yol verilir.
Təkrar metalloqrafik tədqiqatlardan yenə qənaətbəxş olmayan nəticələr alınarsa, o zaman
bu qaynaq tikişləri yararsız hesab edilir.

4.5.63. Əgər ultrasəs defektoskopiyası və ya radiasiya üsulu ilə yoxlanmış və yararlı hesab
edilən yoxlama qaynaq birləşməsində, metalloqrafik tədqiqat zamanı dağıdıcı olmayan üsullar
ilə daxili qüsurlar aşkar olunursa, eyni defektoskopiya mütəxəssisi tərəfindən bütün yoxlanılan
istehsalat qaynaq birləşmələri eyni defektoskopiya üsulu ilə 100% təkrar yoxlanmalıdır. Bu
halda bütün istehsal qaynaq birləşmələrinin keyfiyyəti başqa, daha təcrübəli və ixtisaslı
defektoskopiya mütəxəssisi tərəfindən həyata keçirilməlidir.

4.5.64. Qaynaq birləşmələrinin tökmə və döymə elementlərinin, tökmə detalları olan

boruların, müxtəlif sinfə aid poladlardan hazırlanan elementlərin, eləcə də digər təksaylı qaynaq
birləşmələrinin metalloqrafik tədqiqatının zəruriliyi, həcmi və ardıcıllığı hazırlanmaya aid
texniki şərtlərlə və ya NS-lə müəyyən edilir.

4.5.65. Austenit, ferrit, austenit-ferrit korroziyaya davamlı təbəqəsi olan ikilaylı poladdan
hazırlanan tutumların və onların elementlərinin, qaynaq birləşmələrinin kristallararası
korroziyaya dayanıqlığının yoxlanması texniki şərtlərdə və ya texniki layihədə bu tələblər
nəzərdə tutulubsa aparılmalıdır.

4.5.66. Nümunələrin forması, ölçüsü, sayı, sınaq metodları və nümunələrin kristallararası

korroziyaya meylliliyinin qiymətləndirmə meyarları NS-in tələblərinə uyğun olmalıdır.

4.6. Hidravlik (pnevmatik) sinaq

4.6.1. Bütün tutumlar hazırlandıqdan sonra hidravlik sınaqdan keçirilməlidir.

Montaj yerinə hissə-hissə nəql olunan, quraşdırılma yerində hazırlanması başa çatan
tutumlar montaj yerində hidravlik sınaqdan keçirilməlidir.

4.6.2. Qoruyucu örtüyü və ya izolyasiyası olan tutumlar, örtük və ya izolyasiyası olmadan

əvvəl hidravlik sınaqdan keçirilir.

Xarici örtüyü (futlyar) olan tutumlar, örtük quraşdırılmazdan əvvəl hidravlik sınaqdan
keçirilir.
 Emalla örtülən tutumları emal çəkildikdən sonra işçi təzyiqlə hidravlik sınaqdan keçirməyə
icazə verilir.

4.6.3. Tutumlar, tökmə tutumlar istisna olmaqla, aşağıdakı düsturla təyin olunan yoxlama
təzyiqlə hidravlik sınaqdan keçirilməlidir:

σ20
Ру = 1,25Р

σt
2
burada Р – tutumun hesablama təzyiqi, MPa (kqq/sm );
o
σ20, σt – uyğun olaraq 20 C və hesablama temperaturunda tutumun və ya onun
2
elementlərinin materialı üçün buraxılabilən gərginliyi, MPa (kqq/sm ).
σ20
nisbəti tutumun istifadə olunan, onun üçün daha kiçik elementlərin (obeçayka, dib,

σt
flans, bərkidici, borucuq və s.) materialına görə qəbul edilir.

4.6.4. Tökmə yolu ilə hazırlanmış detalların hidravlik sınağı aşağıdakı düsturla təyin edilən
yoxlama təzyiqlə keçirilməlidir:

σ20
Рy = 1,5Р

σt

Yığılmış düyündə və ya hazır tutumda yığımdan sonra tökmə detalları tutumlar üçün qəbul
edilmiş, tökmələrə 100% nəzarət etmək şərti ilə dağıdıcı olmayan üsullarla yoxlama təzyiqi ilə
sınaqdan keçirməyə icazə verilir.

2 2
Qeyri-metaldan olan, zərbə özlülüyü 20 C/sm (2 kqq.m/sm )-dən artıq olan materiallardan
hazırlanan tutumların və onun detallarının hidravlik sınağı aşağıdakı düsturla təyin olunan
yoxlama təzyiqi ilə keçirilməlidir.

σ20
Рy = 1,3Р

σt

2 2
Qeyri-metaldan olan, zərbə özlülüyü 20 C/sm (2 kqq.m/sm )-dən az olan materiallardan
hazırlanan tutumların və onun detallarının hidravlik sınağı aşağıdakı düsturla təyin olunan
yoxlama təzyiqi ilə keçirilməlidir.

σ20
Рy = 1,6Р

σt

4.6.5. İzolyasiya olunmuş fəzada vakuumun olduğu halda kriogen tutumların hidravlik
sınağı aşağıdakı düsturla təyin edilən yoxlama təzyiqi ilə keçirilməlidir:

Рy = 1,25Р - 0,1, MPa

və ya
 2
Рy = 1,25Р - 1, kqq/sm

Metal-plastik tutumların hidravlik sınağı aşağıdakı düsturla təyin edilən yoxlama təzyiqi ilə
keçirilməlidir:

σ20

Ру = [1,25Кк + α(1 – Кк)] Р ,

σt

burada Кk – metal konstruksiyanın kütləsinin tutumun ümumi kütləsinə nisbəti;

2
α = 1,3 – zərbə özlülüyü 20 C/sm -dan çox olan qeyri-metal materiallar üçün;
2
α = 1,6 – zərbə özlülüyü 20 C/sm və daha az olan qeyri-metal materiallar üçün.

4.6.6. Şaquli quraşdırılan tutumların hidravlik sınağını tutumların gövdəsinin möhkəmliyini

təmin etmək şərti ilə, üfüqi vəziyyətdə keçirməyə icazə verilir. Bunun üçün hidravlik sınaq
prosesində qəbul edilmiş dayama (söykəmə) üsulu nəzərə alınaraq tutumun möhkəmliyə
hesablanması onu layihələndirən tərəfindən yerinə yetirilməlidir.

Bu halda yoxlama təzyiqini, istismar prosesində tutuma təsir edən hidrostatik təzyiqi nəzərə
alaraq, qəbul etmək lazımdır.

4.6.7. Müxtəlif təzyiqlər üçün nəzərdə tutulan iki və daha artıq boşluğu olan kombinasiya
edilmiş (birləşdirilmiş) tutumlarda hər boşluq ayrı-ayrılıqda, boşluğun hesablama təzyiqindən
asılı olaraq müəyyən olunan yoxlama təzyiqlə hidravlik sınaqlardan keçirilməlidir.

Sınağın keçirilmə qaydası texniki layihədə qeyd olunmalı və tutumun istismarı üzrə
istehsalçı müəssisənin təlimatında göstərilməlidir.

4.6.8. Tutum su ilə doldurularkən oradan hava tamamilə çıxarılmalıdır.

4.6.9. Əgər texniki şərtlərdə kövrək dağılmanın qarşısını almaq şərti üzrə yol verilə bilən
temperaturun konkret dərəcəsi göstərilməyibsə, tutumların hidravlik sınağı üçün temperaturu 5
o o
C-dən aşağı və 40 C-dən yuxarı olmayan su tətbiq olunmalıdır.

Sınaq zamanı tutumun divarının və onu əhatə edən havanın temperaturlar fərqi tutumun
səthində kondensasiya damcıları əmələ gətirməməlidir.
Tutumun layihəçisinin razılığı ilə suyun yerinə başqa mayedən istifadə oluna bilər.

4.6.10. Sınaqdan keçirilən tutumda təzyiqi tədricən artırmaq lazımdır. Təzyiqin artma sürəti
aşağıdakı hallar üçün göstərilməlidir: istehsalçı-müəssisədə tutumun sınağı üçün- texniki
sənədlərdə, iş prosesində tutumun sınaqdan keçirilməsi üçün- istismar üzrə təlimatda.
Təzyiqin qaldırılması üçün sıxılmış havadan və ya digər qazdan istifadə olunmasına icazə
verilmir.
4.6.11. Sınaq zamanı təzyiqə iki manometrlə nəzarət olunmalıdır. Hər iki manometr eyni
tipli seçilməli, eyni ölçü həddinə, dəqiqlik sinfinə, bölgü qiymətinə malik olmalıdır.

4.6.12. Tutumun yoxlama təzyiq altında saxlama müddəti layihəçi tərəfindən müəyyən
olunur.
Layihədə göstərilmədiyi halda saxlama müddəti cədvəl 9-da verilən qiymətlərdən az
olmamalıdır.

Cədvəl 9

Tutumun divarının qalınlığı,mm Saxlama müddəti, dəq

50-yə qədər 10
50-dən yuxarı 100-ə qədər 20

100-dən yuxarı 30

Divarının qalınlığından asılı olmayaraq tökmə, qeyri-metal və

60
çoxlaylı tutumlar

4.6.13. Yoxlama təzyiqi altında saxladıqdan sonra təzyiq hesablama qiymətinə qədər
endirilir, bu zaman tutumun xarici səthinə, onun bütün sökülüb- yığıla bilən və qaynaq olunmuş
birləşmələrinə baxış keçirilir.

Sınaq zamanı tutumun gövdəsinin divarlarını, qaynaq olunmuş və ya sökülüb- yığıla bilən
birləşmələrini döyəcləməyə yol verilmir.

4.6.14. Əgər aşağıdakı əlamətlər aşkar olunmayıbsa, o zaman tutum hidravlik sınağa davam
gətirmiş hesab edilir:

- sızma, çatlar, damla, qaynaq birləşmələrində və əsas metalda tərləmə;

 - yığılıb-sökülə bilən birləşmələrdə sızmalar;
- gözə görünən qalıq deformasiyalar, manometr üzrə təzyiqin düşməsi.
4.6.15. Sınaq zamanı aşkar olunan qüsurlar aradan qaldırıldıqdan sonra tutum və onun
elementləri Qaydalarda müəyyən olunmuş yoxlama təzyiqlə təkrar hidravlik sınaqdan

keçirilirlər.

4.6.16. İstehsalçı-müəssisədə keçirilən hidravlik sınaq müvafiq çəpəri (hasarı) olan və

təhlükəsizlik tələblərinə cavab verən, NS-ə uyğun hidravlik sınaqların keçirilməsi təlimatlarını
təmin edən xüsusi sınaq stendində yerinə yetirilməlidir.

4.6.17. Akustik emissiya və ya müəyyən olunmuş qaydada razılaşdırılmış başqa üsulla bu

sınağa nəzarət etmək şərti ilə hidravlik sınağı pnevmatik sınaqla əvəz etməyə yol verilir.

Pnevmatik sınaqlar müəyyən olunmuş qaydada, təsdiq edilmiş lazımi təhlükəsizlik

tədbirlərini nəzərdə tutan təlimatlar üzrə keçirilməlidir.

Pnevmatik sınaqlar sıxılmış hava və ya təsirsiz qazla keçirilir.

4.6.18. Yoxlama təzyiqinin qiyməti və sınağın nəticələri sınaq aparan şəxs tərəfindən
tutumun pasportunda qeyd olunur.

4.7. Qaynaq birləşmələrinin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi

4.7.1. Tutumların və onun elementlərinin qaynaq birləşmələrində aşağıdakı qüsurların

olmasına yol verilmir:

- metaldakı tikişdə, ərimə xətti üzrə və əsas metalın qaynaq tikişinin ətrafı zonada bütün
növ və istiqamətlərdə olan çatların, eləcə də yoxlama (kontrol) nümunənin mikroskopik tədqiqi
zamanı aşkar olunan mikroçatların;
- qaynaq tikişlərində tikişin kökündə və ya qaynaq birləşməsinin kəsiyi üzrə yerləşən (ayrı-
ayrı valcıq və tikiş təbəqələri, əsas metalla tikiş metalı arasında) qaynaq olunmayan (əriməyən)
hissələrin;

- tutumların qaynaq birləşmələrində yerli qaynaq olunmamış hissələrin olmasına yol

vermənin mümkünlüyü müəyyən olunmuş qaydada razılaşdırılmış NS-də qeyd olunur;

- ölçüləri NS-də göstərilən yol veriləbilən ölçülərdən artıq olan əsas metalın kəsilməsi,
məsamələr, şlak və digər qarışıqların;
- yığıntının (ərp);
- bişməmiş kraterlərin və yanıqların;
- deşiklərin (dəliklər, zədələr);
- kənarların Qaydalarda nəzərdə tutulan normalardan artıq yerdəyişməsi.
 4.7.2. Əgər qaynaq birləşmələrinin istənilən şəkildə yoxlanması zamanı Qaydalarda və
texniki şərtlərdə müəyyən olunmuş normalara görə həddini aşan daxili və ya xarici qüsurlar
aşkar edilərsə, onda belə qaynaq birləşmələrinin keyfiyyəti qənaətbəxş hesab edilmir.

4.7.3. Hazırlanma prosesində aşkar edilən qüsurlar düzəldilmiş sahələrin sonrakı

yoxlanması ilə aradan qaldırılmalıdır. Qüsurların aradan qaldırılması üsulları və keyfiyyəti
tutumun lazım olan etibarlı və təhlükəsiz işini təmin etməlidir.

4.8. Qaynaq birləşmələrində qüsurların düzəldilməsi.

4.8.1. Hazırlanma (tam hazırlanmaya qədər) prosesində, yenidən qurulma, montaj, təmir,
sazlama, sınaq və istismarda aşkar edilmiş, yolverilməz qüsurlar, sonradan təmir edilmiş
(düzəldilmiş) sahələr yoxlanılmaqla aradan qaldırılmalıdır.

4.8.2. Qüsurların düzəldilməsi texnologiyası və yoxlanma qaydası Qaydaların və NS-in

tələblərinə uyğun olaraq işlənmiş NS-lə müəyyən edilir.
 4.8.3. Qüsurların qəbul edilmiş düzəldilmə texnologiyasından kənara çıxma tutumu işləyib
hazırlayanla razılaşdırılmalıdır. Qüsurların aradan qaldırılmasını seçilmiş yerlərdə hamar keçidi
təmin etməklə mexaniki üsulla yerinə yetirmək lazımdır. Yenidən qaynaq olunması lazım olan
seçilmiş yerlərin maksimal ölçüləri və forması NS-lə müəyyən olunur.

Mexaniki üsulla seçilmiş hissənin səthinin sonrakı emalı ilə daxili qüsurların aradan
qaldırılması üçün termiki kəsmə (yonma) üsullarının tətbiqinə icazə verilir.

Qüsurların tam aradan qaldırılması NS-in tələblərinə uyğun olaraq vizual və dağıdıcı
olmayan nəzarət üsulu (kapilyar və ya maqnit tozu defektoskopiyası və ya kimyəvi aşındırma
üsulu) ilə yoxlanmalıdır.

4.8.4. Seçilən hissənin maksimal dərinliyi olan yerdə detalın divarının minimal
buraxılabilən qalınlığının saxlanması halında seçilmiş yerlərin qüsurlarının qaynaq olunmadan
düzəldilməsinə icazə verilir.

4.8.5. Əgər düzəldilən sahənin yoxlanması zamanı qüsurlar aşkar edilərsə, eyni qaydada
birinci düzəliş edildiyi kimi təkrar düzəliş etməyə icazə verilir.

Qaynaq birləşməsinin eyni yerində üç dəfədən çox olmamaqla qüsurların düzəldilməsinə

icazə verilir.

Qaynaq birləşmələrinin tikiş və termiki təsir zonalarının metalının çıxarılması ilə qaynaq
tikişi boyunca kəsilən hissələr təkrar düzəldilmiş hissə kimi hesab edilmir.

4.9. Sənədlər və markalanma

4.9.1. Hər bir tutum sifarişçiyə müəyyən olunmuş formada pasportla birgə icraçı ilə tədarük
olunmalıdır.

Pasporta istismar üzrə təlimat əlavə olunur.

Tutumun pasportu azərbaycan dilində və sifarişçinin tələbinə görə başqa dildə tərtib
olunmalıdır.

Pasporta EHM-da yerinə yetirilmiş hesabların çap olunmuş vərəqlərini əlavə etməyə icazə
verilir.

Yenidən qurulmaq və ya təmir üçün təyin olunan tutumun elementləri (gövdələr,

obeçaykalar, diblər, qapaqlar, boru şəbəkələr, gövdənin flansları, böyüdülmüş yığım vahidləri)
istehsalçı tərəfindən tərkibində pasportun bölmələrindəki tələblərə uyğun həcmdə hazırlanma
keyfiyyəti barəsində şəhadətnamə ilə birlikdə tədarük olunmalıdır.

4.9.2. Hər bir tutum üzərinə lövhə yapışdırılmalıdır. Xarici diametri 325 mm-dən kiçik olan
tutumlarda lövhəciyin vurulmamasına icazə verilir. Bu halda bütün lazımi məlumatlar
elektroqrafik üsulla tutumun gövdəsinə həkk olunmalıdır.
 4.9.3. Lövhəciyə aşağıdakılar yazılmalıdır:
- əmtəə nişanı və ya istehsalçının adı;
- tutumun adı və ya işarəsi;
- istehsalçının nömrələmə sistemi üzrə tutumun sıra nömrəsi;
- hazırlanma ili;
- işçi təzyiq, MPa;
- hesablama təzyiqi, MPa;
- yoxlama təzyiqi, MPa;
o
- divarın buraxılabilən maksimal və (və ya) minimal işçi temperaturu, C;
- tutumun kütləsi. kq;
Müxtəlif hesablama və yoxlama təzyiqləri, divarının temperaturları olan ayrı-ayrı müstəqil
boşluqlu tutumlar üçün hər boşluğa aid bu parametrləri göstərmək lazımdır.
 V BÖLMƏ

ARMATUR, NƏZARƏT-ÖLÇÜ CİHAZLARI,

QORUYUCU QURĞULAR

5.1. Ümumi tələblər

5.1.1. Tutumların işinin idarə edilməsi və təhlükəsiz istismar şəraitini təmin etmək
məqsədilə, onlar təyinatından asılı olmayaraq aşağıdakı avadanlıqlarla təchiz olunmalıdırlar:

- bağlayıcı və ya bağlayıcı-tənzimləyici armaturla;

- təzyiqi ölçmək üçün cihazlarla;
- temperaturu ölçmək üçün cihazlarla;
- qoruyucu qurğularla;
- mayenin səviyyəsini göstərən göstəricilərlə.
5.1.2. Tezaçılan qapaqlarla təchiz olunmuş tutumlar qapağın tam bağlanmadığı və açılarkən
təzyiqin olduğu halda tutumun təzyiq altında işə salınmasının qarşısını alan qoruyucu qurğulara
malik olmalıdır. Belə tutumlar açar-markası olan qıfıllarla təchiz olunmalıdır.

5.2. Bağlayıcı və bağlayıcı-tənzimləyici armatur

5.2.1. Bağlayıcı və bağlayıcı-tənzimləyici armatur birbaşa

tutuma birləşmiş ştuserlər
çıxaran boru xətti üzərində
üzərində və ya işçi mühiti tutuma daxil edən və ya ondan armaturun tutumlar arasında
quraşdırılmalıdır. Bir neçə tutumun ardıcıl birləşdiyi halda belə
quraşdırılmasının zəruriliyi layihəçi tərəfindən müəyyən edilir.

5.2.2. Armaturlar aşağıdakı markalanmaya malik olmalıdırlar:

- istehsalçının adı və ya əmtəə nişanı;
- şərti keçid, mm;
- şərti təzyiq, MPa (işçi təzyiqi və buraxılabilən temperaturu göstərməyə icazə verilir);
- mühitin axın istiqaməti;
- gövdənin materialının markası.
5.2.3. Armaturun sayı, tipi və quraşdırılma yeri konkret istismar şəraitinə və Qaydaların
tələblərinə əsasən, tutumun layihəçisi tərəfindən seçilməlidir.
5.2.4. Bağlayıcı armaturun nazimçarxı üzərində onun açılıb- bağlanarkən fırlanma

istiqamətləri göstərilməlidir.
 5.2.5. Partlayış, yanğın təhlükəli maddələr, ГОСТ 12.1.007-76 üzrə 1-ci və 2-ci sinif
təhlükəli maddələr üçün tutumlar, eləcə də alov və ya qaz qızdırıcı buxarlandırıcılar olan
tutumlar üçün nasosdan və ya kompres -sordan ona daxil olan xətt üzərində tutumun içərisindəki
təzyiqdən avtomatik bağlanan əks klapan quraşdırılmalıdır. Əks klapan nasosla (kompressorla)
tutumun bağlayıcı armaturu arasında quraşdırılmalıdır.

5.2.6. Legirlənmiş poladdan və ya əlvan metallardan hazırlanmış, şərti keçidi 20 mm-dən

çox olan armaturun müəyyən olunmuş formada pasportu olmalıdır. Bu pasportda armaturun
kimyəvi tərkibi, mexaniki xassələri, termiki emal rejimləri barədə məlumatlar və hazırlanma
keyfiyyətinin dağıdıcı olmayan üsulla yoxlanmasının nəticələri göstərilməlidir.

Markası olan, lakin pasportu olmayan armaturun yalnız yoxlanıldıqdan, sınaqdan

keçirildikdən və materialının markası yoxlanıldıqdan sonra tətbiqinə icazə verilir. Bu halda
armatur sahibi tərəfindən pasport tərtib olunmalıdır.
 5.3. Manometrlər

5.3.1. Hər bir tutum və müxtəlif təzyiqləri olan müstəqil boşluqlar birbaşa ölçən
manometrlərlə təchiz olunmalıdırlar. Manometrlər tutumun ştuseri və ya tutumla bağlayıcı
armatur arasında olan boru kəməri üzərində quraşdırılır.
2
5.3.2. Manometrlər - - tutumun işçi təzyiqi 2,5 MPa (25 kqq/sm ) –a qədər olduqda - 2,5-
2
dən; tutumun işçi təzyiqi 2,5 MPa (25 kqq/sm ) –dan yuxarı olduqda - 1,5-dən az olmayan
dəqiqlik sinfinə malik olmalıdırlar.
5.3.3. Elə şkalası olan manometr seçilməlidir ki, işçi təzyiqin ölçmə həddi şkalanın üçdə
ikisində olsun.

5.3.4. Tutumun istismarçısı tərəfindən manometrin şkalasında tutumun işçi təzyiqini

göstərən qırmızı cizgi çəkilməlidir. Qırmızı cizgi yerinə manometrin gövdəsinə qırmızı rəngə
boyanmış və manometrin şüşəsinə möhkəm yapışan metal lövhəcik bərkitməyə icazə verilir.

5.3.5. Manometr elə quraşdırılmalıdır ki, onun göstəriciləri xidməti personala aydın
görünsün.

5.3.6. Nəzarət meydançasından 2 m-ə qədər hündürlükdə quraşdırılan manometrlərin

gövdələrinin nominal diametri 100 mm-dən, 2 m-dən 3 m-ə qədər hündürlükdə quraşdırılan
manometrlərin gövdəsinin nominal diametri isə 160mm-dən az olmamalıdır.

Manometrlərin meydançanın səviyyəsindən 3 m-dən artıq hündürlükdə quraşdırılmasına

icazə verilmir.

5.3.7. Manometrlə tutum arasında yoxlayıcı (kontrol) manometr vasitəsilə dövri olaraq
manometrin yoxlanmasına imkan verən üçgedişli kran və ya onu əvəz edən qurğu
quraşdırılmalıdır.

Zəruri hallarda iş şəraitindən və tutumun olduğu mühitin xassələrindən asılı olaraq

manometr onu mühitin və temperaturun birbaşa təsirindən qoruyan, etibarlı işini təmin edən ya
sifon borucuq, ya yağ buferi və ya başqa qurğularla təchiz olunmalıdır.
2 o
5.3.8. 2,5 MPa (25 kqq/sm )-dan yuxarı təzyiqdə və ya 250 C-dən yuxarı temperaturda,
eləcə də partlayış təhlükəli mühitlə və ya ГОСТ 12.1.007-76 üzrə 1-ci və ya 2-ci sinif təhlükəli
maddələrlə işləyən tutumlarda üçgedişli kran yerinə ikinci manometrin birləşdirməsi üçün
üzərində bağlayıcı orqanı olan ayrıca ştuserin quraşdırılmasına icazə verilir.

Stasionar tutumlarda manometrlərin Qaydalarda müəyyən olunmuş müddətlərdə onların

tutumdan çıxarılaraq yoxlanması mümkün olduqda, üçgedişli kranın və ya onu əvəz edən
qurğunun quraşdırılması vacib deyil.

Səyyar tutumlarda üçgedişli kranın quraşdırılmasının zəruriliyi tutumun layihələndiricisi

tərəfindən müəyyən olunur.
 5.3.9. Manometrlər və onları tutumla birləşdirən boru kəmərləri donmadan qorunmalıdır.
5.3.10. Manometrləri aşağıdakı hallarda tətbiq etməyə icazə verilmir:
- yoxlama keçirilməsi barəsində qeydi olan plomb və ya damğa olmadıqda;
- yoxlama müddəti keçdikdə;
- söndürülərkən manometrin əqrəbi şkalanın sıfır göstərişinə, verilən cihaz üçün buraxıla
bilən xətanın yarısından çox olan göstərişə qayıtmadıqda;
- manometrin düzgün göstərişinə təsir göstərə biləcək zədələr və ya onun şüşəsi sınıq
olduqda.
5.3.11. Manometrlərin plomblanmaqla və ya damğa vurulmaqla yoxlanması 12 ayda bir
dəfədən az olmayaraq yerinə yetirilməlidir. Bundan əlavə 6 ayda bir dəfədən az olmayaraq
tutum istismarçıları tərəfindən yoxlama nəticələrini jurnala yazmaqla işçi manometrlərin
yoxlayıcı manometrlə əlavə yoxlanması həyata keçirilməlidir. Yoxlayıcı manometr olmadığ
halda yoxlamanı eyni şkalaya və dəqiqlik sinfinə malik yoxlanmış işçi manometrlə yerinə
yetirməyə icazə verilir.

Tutumların istismarı prosesində xidməti personal tərəfindən manometrlərin yoxlanma

qaydaları və müddətləri müəssisə rəhbəri - tutum istismarçısı tərəfindən təsdiq olunmuş iş rejimi
və tutumlara təhlükəsiz xidmət üzrə təlimatlarla müəyyən edilməlidir.

5.4. Temperatur ölçmək üçün cihazlar

5.4.1. Divarları dəyişən temperaturda işləyən tutumlar onun uzunluğu, hündürlüyü boyunca
qızdırılma sürətinin və bərabər ölçüdə qızmasının yoxlanılması və reperlərlə istiliyin
yerdəyişməsinə (paylanmasına) nəzarət üçün cihazlarla təchiz olunmalıdır.

Tutumların göstərilən cihazlarla və reperlərlə təchiz olunmasının zəruriliyi, eləcə də

tutumların yolverilə bilən qızdırılma və soyudulma sürəti layihəçi tərəfindən müəyyən olunur və
istehsalçı tərəfindən tutumun pasportunda və ya istismar üzrə təlimatda göstərilir.

5.5. Təzyiqin artmasına qarşı qoruyucu qurğular

5.5.1. Hər bir tutum (kombinasiya edilmiş tutumun boşluğu) təzyiqin yolverilə bilən
qiymətindən yuxarı artmasına qarşı qoruyucu qurğularla təchiz olunmalıdır.

5.5.2. Qoruyucu qurğular kimi aşağıdakı qurğular tətbiq edilir:

- yaylı qoruyucu klapanlar;
- lingli-yük qoruyucu klapanları;
- əsas qoruyucu klapandan (ƏQK) və birbaşa təsirli idarəedən impulslu klapandan (BİK)
ibarət impulslu qoruyucu qurğular (İQQ);
- dağılan membranları olan qoruyucu qurğular (membranlı qoruyucu qurğular - MQQ);
- tətbiqi SİTGDMND Agentliyi ilə razılaşdırılmış digər qurğular;
Səyyar tutumlarda lingli-yük qoruyucu klapanların quraşdırılmasına icazə verilmir.

5.5.3. Yaylı klapanın konstruksiyası, yayın müəyyən olunmuş qiymət həddindən artıq
dartılma imkanını istisna etməli, yay isə yolverilməz qızmadan (soyudulmadan) və əgər yayın
materialına zərərli təsir göstərərsə, işçi mühitin birbaşa təsirindən qorunmalıdır.

5.5.4. Yaylı klapanın konstruksiyasını iş zamanı işçi vəziyyətdə məcburi açmaqla klapanın
saz olmasını yoxlamaq üçün qurğusu olmalıdır.

Əgər mühitin xassələrinə görə (partlayış- təhlükəli, alışqan, ГОСТ 12.1.007-76 üzrə 1-ci və
2-ci sinif təhlükəli) və ya texnoloji prosesin şərtlərinə görə mexanizmin quraşdırılması tövsiyə
olunmursa, qoruyucu klapanların məcburi açılmaq üçün mexanizmi olmadan quraşdırmasına
icazə verilir. Belə halda klapanların işlək vəziyyətdə olmasının yoxlanması stendlərdə həyata
keçirilməlidir.
 5.5.5. Əgər tutumun işçi təzyiqi onu qidalandıran mənbəyin təzyiqinə bərabər və ya
artıqdırsa və tutumda kimyəvi reaksiyadan və ya qızdırılmadan təzyiqin artma ehtimalı
yoxdursa, onda tutum üzərində qoruyucu klapanın və manometrin quraşdırılması vacib deyil.

5.5.6. Tutum, onu qidalandıran mənbəyin təzyiqindən aşağı təzyiqə hesablanmışdırsa, giriş
boru xəttində manometr və qoruyucu qurğu ilə avtomatik zəiflədici (reduksiyaedici, azaldan)
qurğu quraşdırılmalıdır. Manometr və qoruyucu qurğu daha aşağı təzyiq olan tərəfdə zəiflədici
qurğudan sonra quraşdırılır.

Dövrələmə xətt (baypas) quraşdırıldığı halda o zəiflədici (reduksiyaedici) qurğu ilə təchiz
olunmalıdır.

5.5.7. Eyni təzyiq altında işləyən tutumlar qrupu üçün ümumi giriş xəttində, tutumlardan
birinə şaxələnməyə qədər olan yerdə manometr və qoruyucu klapan ilə birlikdə bir ədəd
zəiflədici qurğunun quraşdırılmasına icazə verilir.
 Belə halda əgər bu tutumlarda təzyiqin artması istisna olunursa, tutumların özlərində
qoruyucu qurğuların quraşdırılması vacib deyil.

5.5.8. İşçi mühitin fiziki xassələrinin təsirindən avtomatik reduksiyaedici qurğu etibarlı
işləmədiyi halda sərf tənzimləyici qurğunun quraşdırılmasına icazə verilir. Bu halda təzyiq
artımından mühafizə nəzərə alınmalıdır.

5.5.9. Qoruyucu klapanların sayı, onların ölçüləri və keçirmə qabiliyyəti hesablama üzrə elə
seçilməlidir ki, tutumlarda:
2 2
0,3 MPa (3 kqq/sm ) təzyiqli tutumlarda hesablama təzyiqindən 0,05 MPa (0,5kqq/sm )
qədər artıq təzyiq yaranmasın,
2
0,3-dən 6,0 MPa-a qədər ( 3-dən- 60-a qədər kqq/sm ) təzyiqlə işləyən tutumlar üçün 15%
və 6,0 MPa
2
(60 kqq/sm )-dan yuxarı təzyiqlə işləyən tutumlar üçün 10%-dən çox təzyiq yaranmasın.
Qoruyucu klapanlar işləyərkən tutumda təzyiqin işçi təzyiqin 25%-dən yuxarı olmayan

həddə qədər artmasına icazə verilir, bir şərtlə ki, bu artım layihədə nəzərdə tutulsun və tutumun
pasportunda qeyd olunsun.

5.5.10. Qoruyucu klapanın keçirmə (buraxma) qabiliyyəti NS-ə uyğun olaraq müəyyən
edilir.

5.5.11. Qoruyucu qurğular pasport və istismar təlimatı ilə birlikdə istehsalçı tərəfindən
tədarük olunmalıdır.

Pasportda digər məlumatlarla yanaşı sıxılan və sıxılmayan mühitlər üçün klapanın sərf
əmsalı, eləcə də aid olduğu səth göstərilməlidir.

5.5.12. Qoruyucu qurğular birbaşa tutuma birləşdirilmiş borucuqlarda və ya boru xətlərində

quraşdırılmalıdırlar.

Qoruyucu qurğuların birləşdirici boru xətləri (daxil olan, çıxan və drenaj) onların
içərisindəki işçi mühitin donmasından mühafizə olunmalıdır.

Bir borucuqda (boru xəttində) bir neçə qoruyucu qurğu quraşdırılarkən borucuğun eninə en
kəsiyinin sahəsi onun üzərində quraşdırılmış klapanların kəsiklərinin cəmi sahəsinin 1,25-dən az
olmamalıdır.

Uzunluğu 1000 mm-dən çox olan birləşdirici boru xətlərinin kəsiyi müəyyənləşdirilərkən
onların müqavimətinin qiymətini də nəzərə almaq lazımdır.

Üzərində qoruyucu qurğular quraşdırılan qol borulardan işçi mühitin götürülməsinə (və

tutumdan klapanlara qədər birləşdirici boru xətləri olan sahədən) yol verilmir.
5.5.13. Qoruyucu qurğular onlara rahat xidmət edilə bilən əlverişli yerdə yerləşdirilməlidir.
5.5.14. Tutumla qoruyucu qurğu arasında, eləcə də onun arxasında bağlayıcı armaturun
quraşdırılmasına icazə verilmir.
5.5.15. Armatur qoruyucu qurğudan əvvəl (sonra) quraşdırıla bilər, bu şərtlə ki, iki

qoruyucu qurğunun və bloklayıcının qurulması onların eyni zamanda söndürülməsini

(ayrılmasını) istisna etsin. Bu halda onlardan hər biri Qaydaların 5.5.9-cu bəndində nəzərdə
tutulmuş keçirmə (buraxma) qabiliyyətinə malik olmalıdır.

Qoruyucu qurğular qrup şəklində qurulanda və armatur onlardan əvvəl (sonra) quraşdırılan
zaman blokirovka elə yerinə yetirilməlidir ki, layihədə istənilən nəzərdə tutulmuş variantda
açılan klapanlar olan zaman qoruyucu qurğuların ümumi (toplanmış) keçirmə qabiliyyəti
Qaydaların 5.5.9 bəndində nəzərdə tutulana bərabər olsun.

5.5.16. Qoruyucu qurğuların çıxış boru xətləri və impuls qoruyucu qurğuların (İQQ) impuls
xətləri kondensatın toplana biləcəyi yerdə kondensatın kənarlaşdırılması üçün drenaj qurğuları
ilə təchiz olunmalıdır.

Drenaj boru xətlərində bağlayıcı orqanların və ya başqa armaturun quraşdırılmasına yol

verilmir. Qoruyucu qurğulardan və drenajdan çıxan məhsullar (mühit) təhlükəsiz yerə
yönəldilməlidir.
 Atılan toksiki, partlayış - yanğın təhlükəli məhsullar sonrakı utilizasiya üçün qapalı
sistemlərə və ya təşkil olunmuş yanma sistemlərinə yönəldilməlidir.

Qarışarkən partlayış təhlükəli qarışıqlar və ya stabil olmayan birləşmələr yarandıqda atılan

məhsulların bir yerə yığılması qadağandır.

5.5.17. Membranlı qoruyucu qurğular aşağıdakı yerlərdə quraşdırılır:

- konkret mühitin işçi şəraitində inersiyalı olması və başqa səbəblərdən lingli-yük və yaylı
qoruyucu klapanların tətbiq oluna bilmədiyi halda onların yerinə;
- işçi mühitin zərərli təsiri (korroziya, eroziya, polimerləşmə, kristallaşma, qaynama,
donma) nəticəsində və ya bağlı klapandan partlayış - yanğın təhlükəli, zəhərli, ekoloji zərərli və
s. maddələrin mümkün ola biləcək sızması nəticəsində qoruyucu klapanlar etibarlı işləyə
bilmədiyi halda qoruyucu klapanlardan əvvəl. Bu halda membranın saz vəziyyətdə olmasına
nəzarət etməyə imkan verən qurğu nəzərdə tutulmalıdır;
- təzyiqi aşağı salan sistemlərin keçiricilik qabiliyyətini artırmaq üçün qoruyucu klapanlarla
paralel şəkildə;
- atqı (atılma) sistemləri tərəfindən işçi mühitin zərərli təsirinin qarşısını almaq üçün və bu
sistem tərəfindən əks təzyiqin enib qalxmasının qoruyucu klapanların işə salınması dəqiqliyinə
təsirini aradan qaldırmaq üçün qoruyucu klapanların çıxış tərəfində.
Membranlı qoruyucu qurğuların quraşdırılmasının zəruriliyini və yerini, onun
konstruksiyasını layihə edən müəssisə müəyyənləşdirir.

5.5.18. Qoruyucu membranlar markalanmalıdır və bu da membranın işə salınmasının

dəqiqliyinə təsir etməməlidir.

Markalanmanın məzmunu:
- Istehsalçının adı (işarəsi) və ya əmtəə nişanı;
- membran partiyasının nömrəsi;
- membranın tipi;
- şərti diametri;
- işçi diametri;
- materialı;
o
- verilmiş temperaturda və 20 C temperaturda partiyada membranın işə salınmasının
minimal və maksimal təzyiqi.
Markalanma membranın kənar halqasının sahəsi üzrə yerinə yetirilməli və ya onlara
bərkidilmiş marka etiketləri ilə təchiz olunmalıdır.

5.5.19. Hər membran partiyası üçün istehsalçı tərəfindən tərtib olunmuş pasport olmalıdır.
Pasportun məzmunu:
- istehsalçının adı və ünvanı;
- membran partiyasının nömrəsi;
- membranın tipi;
 - şərti diametri;
- işçi diametri;
- materialı
o
- verilmiş temperaturda və 20 C temperaturda partiyada membranın işə salınmasının
minimal və maksimal təzyiqi.
- partiyada membranların sayı;
- membranların uyğun olaraq hazırlandığı normativ sənədlərin adı;
- texniki tapşırığa (sifarişə) əsasən membranları hazırlayan müəssisənin adı;
- istehsalçı-müəssiənin zəmanət öhdəlikləri;
- membranın istismara buraxılma qaydaları;
- membranın istismar jurnalının nümunəsi.
 Pasport istehsalçı-müəssiənin rəhbəri tərəfindən imzalanmalı və imza möhürlə təsdiq
edilməlidir.

Pasporta verilən partiyada membranla birgə yığımda istismara buraxılan vakuumaqarşı

dayaqların, sıxıcı və başqa elementlərin texniki sənədləri əlavə edilməlidir. Artıq istehlakçıda
olan bərkidici düyünlər üçün membranlar hazırlandığı hallarda texniki sənədlər əlavə olunmur.

5.5.20. Qoruyucu membranlar yalnız onlar üçün təyin olunmuş bərkidici düyünlərdə
quraşdırılmalıdır.

Membranların yığılması, montajı və istismarı üzrə işlər xüsusi öyrədilmiş personal

tərəfindən yerinə yetirilməlidir.

5.5.21. Xarici müəssisələr tərəfindən istehsal olunmuş qoruyucu membranlar yalnız

SİTGDMND Agentliyi tərəfindən müəyyən olunmuş qaydada verilmiş xüsusi icazə olduğu
halda istismara buraxıla bilər.

5.5.22. Membranlı qoruyucu qurğular açıq, baxış keçirmək və montaj - demontaj üçün rahat
yerdə yerləşdirilməli, birləşdirici boru xətləri onlarda olan məhsulun donmasına qarşı mühafizə
olunmalı, qurğular isə birbaşa tutumlara birləşmiş boru qollarında və ya boru xətlərində
quraşdırılmalıdır.

5.5.23. Membranlı qoruyucu qurğu qoruyucu klapanla ardıcıl (klapandan əvvəl və ya ondan
sonra) quraşdırıldığı halda membranla klapan arasındakı boşluq siqnallı manometri olan
(membranın saz vəziyyətdə olmasını yoxlamaq üçün) yanaşı (yan) borucuqla
əlaqələndirilməlidir.

5.5.24. Membranlı qurğuların sayı iki dəfə artırıldıqda, təkrar qoşulan qurğuların istənilən
vəziyyətində təzyiqin artmasından tutumların mühafizə olunmasını təmin etməklə, təkrar
keçirdici qurğuların membranlı qoruyucu qurğulardan əvvəl quraşdırılmasına icazə verilir.

5.5.25. Texnoloji proseslərin şərtlərindən asılı olaraq qoruyucu qurğuların saz vəziyyətinin
yoxlanma qaydası və müddətləri tutum sahibinin müəyyən olunmuş qaydada təsdiq etdiyi
qoruyucu qurğuların istismarı üzrə təlimatında göstərilməlidir.

Qoruyucu qurğuların işlək vəziyyətinin yoxlanmasının nəticələri, onların sazlanması barədə

məlumatlar, göstərilən əməliyyatları yerinə yetirən şəxslər tərəfindən tutumların növbəli iş
jurnalında qeyd olunur.

5.6. Mayenin səviyyəsini göstərən cihazlar.

5.6.1. Mühitlərin ayrılma sərhədinə malik olan tutumlarda, mayenin səviyyəsinə nəzarət
etmək lazım gəldikdə, səviyyə göstəriciləri tətbiq olunmalıdır.

Səviyyə göstəricilərindən başqa tutumlarda səs, işıq və başqa siqnalizatorlar, səviyyə üzrə
blokirovkalar quraşdırıla bilər.
 5.6.2. Mayenin səviyyə göstəriciləri istehsalçının təlimatlarına uyğun olaraq quraşdırılır, bu
halda səviyyənin yaxşı görünməsi təmin olunmalıdır.

5.6.3. Maye səviyyəsinin yolverilə bilən səviyyədən aşağı düşmə ehtimalı olan, alov və ya
isti qazlarla qızdırılan tutumlarda ən azı iki birbaşa ölçən səviyyə göstəricisi quraşdırılmalıdır.

5.6.4. Səviyyə göstəricilərinin konstruksiyası, sayı və yeri tutumun layihəçisi tərəfindən

müəyyən edilir.

5.6.5. Hər bir səviyyə göstəricisində yolverilə bilən yuxarı və aşağı səviyyələr (nişanla)
qeyd olunmalıdır.

5.6.6. Tutumda mayenin yolveriləbilən yuxarı və aşağı səviyyəsi layihəçi tərəfindən

müəyyən edilir. Maye səviyyəsinin şəffaf göstəricisinin hündürlüyü mayenin müvafiq
yolveriləbilən aşağı səviyyəsindən az və yuxarı səviyyəsindən 25 mm-dən çox olmalıdır.

Hündürlük üzrə bir neçə göstəricilərin quraşdırılması lazım gəldikdə onları elə yerləşdirmək
lazımdır ki, maye səviyyəsinin fasiləsiz olaraq göstərilməsini təmin etsin.
 5.6.7. Səviyyə göstəriciləri onları tutumdan ayırmaq və işçi mühitli təhlükəsiz yerə
yönəltməklə üfləmək üçün armaturla (kranlarla və ventillərlə) təchiz olunmalıdır.

5.6.8. Səviyyə göstəricilərində şəffaf element kimi şüşə və ya slyuda tətbiq olunduğu halda
partlayış olarsa, personalı zədələrdən qorumaq üçün qoruyucu qurğu nəzərdə tutulmalıdır.
 VI BÖLMƏ

QURAŞDIRMA, QEYDİYYAT,
TUTUMLARIN TEXNİKİ MÜAYİNƏ OLUNMASI,
İSTİSMARA İCAZƏNİN VERİLMƏSİ

6.1. Tutumlarin quraşdirilmasi

6.1.1. Tutumlar, adamların toplana biləcəyini istisna edən yerlərdə, açıq meydançalarda və
ya ayrıca dayanan binalarda quraşdırılmalıdır.

6.1.2. Tutumların aşağıdakı yerlərdə quraşdırılmasına icazə verilir:

- binadan kapital divarla ayrılması şərti ilə istehsal binalarına bitişik örtülü yerlərdə
(otaqlarda);
- sahə üzrə təhlükəsizlik qaydalarında nəzərdə tutulduğu halda istehsal sahələrində;
- armaturu idarə etmək və ona baxış keçirmək üçün daxil olma imkanı və tutumun
divarlarının həm torpaq və həm də azan cərəyanların korroziyasından qorunması şərti ilə torpağa
basdırmaqla.

6.1.3. SİTGDMND Agentliyində qeydiyyatdan keçmiş tutumların yaşayış, ictimai və məişət

binalarında, eləcə də onlarla yanaşı yerlərdə quraşdırılmasına icazə verilmir.

6.1.4. Tutumların quraşdırılması onların aşma ehtimalını istisna etməlidir.

6.1.5. Tutumların quraşdırılması onlara baxış keçirmək, təmir etmək, daxili və xarici
tərəfdən təmizləmək imkanını təmin etməlidir.

Tutumlara rahat xidmət etmək üçün meydançalar və pilləkənlər düzəldilməlidir. Tutumlara

baxış keçirmək və təmir etmək üçün asma meydançalar və ya başqa qurğular tətbiq edilə bilər.
Göstərilən qurğular tutumların möhkəmliyinə və dayanıqlığına xələl gətirməməli, onların
tutumlara qaynaq edilməsi isə Qaydaların tələblərinə uyğun olaraq yerinə yetirilməlidir.
Materiallar, pilləkənlərin və meydançaların konstruksiyası fəaliyyətdə olan NS-ə uyğun
olmalıdır.

6.2. Tutumların qeydiyyatdan keçirilməsi

6.2.1. Qaydaların tələblərinin şamil edildiyi tutumlar işə buraxılmazdan əvvəl SİTGDMND
Agentliyində qeydiyyatdan keçməlidirlər.

6.2.2. Aşağıdakı tutumların SİTGDMND Agentliyinin orqanlarında qeydiyyatdan keçməsi

lazım deyil:
 o 2
- divarı 200 C-dən yuxarı olmayan temperaturda işləyən, təzyiqinin Mpa (kqq/sm )-dan
3
m (litr) həcmə vurma hasili 0,05 (500)-dən çox olmayan 1-ci qrup tutumlar, eləcə də yuxarıda
2 3
göstərilən temperaturda işləyən, təzyiqinin Mpa (kqq/sm )-dan m (litr) həcmə vurma hasili 1,0
(10000)-dən çox olmayan 2, 3, 4-cü qrup tutumlar. Tutumların qrupu cədvəl 5 üzrə müəyyən
edilir;
- istilik izolyasiya örtüyünün daxilində (regeneratorlar, sütunlar, istilik mübadiləediciləri,
kondensatorlar, adsorberlər, ayırıcılar, buxarlandırıcılar, filtrlər, soyuducu və qızdırıcılar)
yerləşən havaayırıcı və qazayırıcı qurğuların aparatı;
- hava elektrik açarlarının çənləri;
- mayeləşdirilmiş qazların daşınması üçün çəlləklər, o cümlədən stasionar quraşdırılmış,
eləcə də sıxılmış, mayeləşdirilmiş və həllolmuş qazların nəql olunması və (və ya) saxlanması
üçün təyin olunan 100 litr həcmli balonlar;
- hidrometeoroloji xidmət tərəfindən istifadə olunan, hidrogen almaq üçün generatorlar
(reaktorlar);
 - qapalı neft və qaz hasilatı sisteminə (quyudan magistral borukəmərlərinə qədər) daxil
olan, qaz və qaz kondensatının nəql edilməsi və utilizasiyaya hazırlanması texnoloji prosesinə
aid olan tutumlar: separasiyanın bütün pillələrinin separatorları, kəsici separatorlar (qaz xəttində,
məşəl üzərində), absorberlər və adsorberlər, kondensatı, absorbentləri və inhibitorları,
qazsızlaşdıran həcmlər, kondensat yığanlar (toplayanlar), neft, qaz və kondensatın nəzarət və
ölçü tutumları;
- boşaldılan zaman vaxtaşırı təzyiq altında olan mayeləşdirilmiş qazların, mayelərin və
səpələnən maddələrin saxlanması və ya nəql edilməsi üçün tutumlar;

- nəqliyyat vasitələrinin mühərriklərini yanacaqla təmin etmək üçün təyin olunan və onların
üzərində quraşdırılan sıxılmış və mayeləşdirilmiş qazı olan tutumlar;
- yeraltı dağ hasilatında quraşdırılan tutumlar.
6.2.3. Tutumların qeydiyyatı tutum sahibinin (istismarçının) yazılı ərizəsi əsasında yerinə
yetirilir. Qeydiyyat üçün aşağıdakı sənədlər təqdim olunmalıdır:

- müəyyən olunmuş formada tutumların pasportu;

- montajın keyfiyyəti barədə vəsiqə (şəhadətnamə);
- tutumun təzyiq mənbəyi, parametrləri, onun işçi mühiti, armaturları, nəzarət-ölçü
cihazları, avtomatik idarə olunma vasitələri, qoruyucu və blokirovka qurğuları göstərilməklə
onun işə salınma sxemi. Sxem müəssisə rəhbəri tərəfindən təsdiq olunmalıdır.
- keçiricilik qabiliyyətinin hesablanması ilə qoruyucu klapanın pasportu.
- Montajın keyfiyyəti barəsində şəhadətnamə montajı yerinə yetirən müəssisə tərəfindən
tərtib olunmalı və bu müəssisənin rəhbəri tərəfindən, eləcə də tutum sahibi olan müəssisənin
rəhbəri tərəfindən imzalanmalı və möhürlərlə təsdiq olunmalıdır.
Şəhadətnamədə aşağıdakı məlumatlar verilməlidir:

- montaj edən idarənin adı;

- tutum sahibi olan müəssisənin adı;
- istehsalçı müəssisənin adı və tutumun zavod nömrəsi;
- pasportda göstərilənlərə əlavə olaraq montaj idarəsi tərəfindən tətbiq edilmiş materiallar
barədə məlumatlar;
- qaynağın növü, elektrodların tipi və markası, termiki emalı, termiki emalın rejimləri və
diaqramları daxil olan qaynaq haqqında məlumatlar;
- qaynaqçıların və termistlərin soyadları və vəsiqələrinin nömrəsi;
- yoxlama birləşmələrin (qaynaq olunmuş nümunələrin) sınaq nəticələri, eləcə də
birləşmələrin dağıdıcı olmayan defektoskopiya yoxlanmasının nəticələri;
- tutumun yerinə yetirilmiş montaj işlərinin Qaydaların, layihənin, texniki şərtlərin və
istismar üzrə təlimatların tələblərinə uyğunluğu və pasportda göstərilən parametrlərdə onun
istismara yararlı olması barədə rəy.
6.2.4. SİTGDMND Agentliyi 5 gün müddətində təqdim olunan sənədlərə baxmalıdır.
Tutumun sənədlərinin Qaydaların tələblərinə uyğun olduğu halda SİTGDMND Agentliyi
pasportda qeydiyyat haqqında ştamp qoyur, sənədləri plomblayır və onu tutumun sahibinə
qaytarır. Qeydiyyatdan imtina edildiyi halda, bu barədə tutum sahibinə imtina səbəbləri
göstərilməklə və Qaydaların müvafiq bəndlərinə istinad etməklə yazılı surətdə xəbər verilir.

6.2.5. Tutumun yeri dəyişdirildikdə və ya başqa sahibə verildikdə, eləcə də tutumun işə
salınması sxemində dəyişikliklər edildikdə tutum yenidən SİTGDMND Agentliyində
qeydiyyatdan keçməlidir.

6.2.6. Qeydiyyatdan keçmiş tutumu uçotdan çıxarmaq üçün tutum sahibi SİTGDMND
Agentliyinə uçotdan çıxma səbəblərini göstərməklə və pasportu təqdim etməklə yazılı surətdə

ərizə təqdim etməlidir.

 6.2.7.Tutuma aid istehsalçının texniki sənədləri olmayan tutumların qeydiyyatdan keçməsi
üçün onun pasportu SİTGDMND Agentliyindən texniki qurğuların (tutumların) sənaye
təhlükəsizliyi ekspertizasını keçirməyə lisenziyası olan ixtisaslaşdırılmış müəssisə tərəfindən
tərtib edilə bilər.

6.2.8. Üzərlərində təzyiq altında işləyən tutumlar istismar olunan təhlükəli istehsalat
obyektləri Azərbaycan Respublikasının “Texniki Təhlükəsizlik haqqında Qanunu” (Bakı şəhəri,
2 noyabr 1999-cu il №-733 -1Q ilə təsdiq olunmuş qeydiyyat Qaydalarının təhlükəli istehsalat
obyektləri Dövlət reyestrində müəyyən olunmuş qaydada qeydiyyatdan keçirilməlidirlər.

6.3. Texniki şəhadətləndirilmə

6.3.1. Qaydaların şamil olunduğu tutumlar montajdan sonra, işə salınmazdan əvvəl, dövri

olaraq istismar prosesində və zəruri hallarda növbədənkənar texniki şəhadətləndirmədən

keçməlidirlər.

6.3.2. Tutumların (balonlar istisna olunmaqla) texniki şəhadətləndirilmə həcmi, metodları

və dövriliyi istehsalçı tərəfindən müəyyən edilməli və istismar üzrə təlimatda göstərilməlidir.
Belə göstərişlər olmadığı halda texniki şəhadətləndirmə Qaydalarının 10, 11, 12, 13, 14, 15-ci
cədvəllərinin tələblərinə uyğun olaraq keçirilməlidir.

Cədvəl 10

İstismarda olan və SİTGDMND Agentliyində qeydiyyatdan

keçməyən tutumların texniki yoxlanılmalarınındövriliyi

Xarici və Yoxlama təzyiqi

N
Adı daxili baxış ilə hidravlik
s/s
(yoxlanma) sınaqdan keçirmə

1 İldə 0,1 mm-dən çox olmayan sürətlə dağıdıcı təsir göstərən və 2 il 8 il

materialın fiziki-kimyəvi cəhətdən dəyişməsinə səbəb olan
(korroziya və s.) mühitdə işləyən tutumlar

2 İldə 0,1 mm-dən çox olan sürətlə dağıdıcı təsir göstərən və materialın ildə bir dəfə 8 il
fiziki-kimyəvi cəhətdən dəyişməsinə səbəb olan (korroziya və s.)
mühitdə işləyən tutumlar

Cədvəl 11
 SİTGDMND Agentliyində qeydiyyatdan
keçmiş tutumların texniki yoxlanılmasının dövriliyi

İstehsal nəzarəti SİTGDMND Agentliyinin

həyata keçirmək lisenziyasını almış müəs-
üzrə cavabdeh şəxs sisə mütəxəssisi (6.3.3
N
tərəfindən maddəsi) tərəfin-dən
s/s Adı
yoxlama təz-
xarici və yiqi ilə hid-
xarici və daxili baxış
daxili baxış ravlik sınaq-
dan keçirmə

1 2 3 4 5
1 İldə 0,1 mm-dən çox olmayan sürətlə dağıdıcı təsir 2 il 4 il 8 il
göstərən və materialın fiziki-kimyəvi cəhətdən
dəyişməsinə səbəb olan (korroziya və s.) mühitlə
işləyən tutumlar
1 2 3 4 5

2 İldə 0,1 mm-dən çox olan sürətlə dağıdıcı təsir gös- ildə bir dəfə 4 il 8 il
tərən və materialın fiziki-kimyəvi cəhətdən dəyiş-
məsinə səbəb olan mühitlə (korroziya və s.) işləyən
tutumlar
3
3 Tərkibində hər 100m -ə 5 q-dan çox olmayan hid- - 10 il 10 il
rogensulfidi olan maye neft qazının saxlanması
üçün torpağa basdırılmış tutumlar və vakuum
əsasında izolyasiya edilmiş mayeləşdirilmiş
oksigen, azot və başqa korroziyaya uğratmayan
kriogen mayelərin nəql edilməsi və saxlanması
üçün təyin edilən tutumlar

4 Sulfidli qaynaq qazanları və daxili turşuyadavamlı ildə bir dəfə 5 il 10 il

materialla futerlənmiş hidroliz aparatları

5 Avtomobil qaz doldurma kompressor stansiyaların- 10 il 10 il 10 il

da quraşdırılmış, qazı akkumulyasiya etmək üçün
çoxtəbəqəli tutumlar
6 Yüksək və aşağı təzyiqli regenerativ qızdırıcılar, Hər əsaslı təmirdən Daxili baxış və iki əsaslı
boylerlər, deaeratorlar, resiverlər və elektrostan- sonra, lakin 6 ildə 1 təmirdən sonra hidravlik
siyaların üfləmə genişləndiriciləri dəfədən az olmayaraq sınağın keçirilməsi, 12 ildə
1 dəfədən az olmayaraq

7 Materialın ildə 0,5 mm-dən çox olmayan sürətlə ildə bir dəfə 8 il 8 il
dağılmaya və fiziki-kimyəvi dəyişikliyə (korroziya
və s.) səbəb olan ammonyak və metanol
istehsalında istifadə olunan tutumlar
2 2
8 0,7 kqq/sm -dən yuxarı 1000 kqq/sm -dək təzyiq Boru sisteminin hər 12 il 12 il
altında işləyən, ildə 0,1 mm sürətlə dağılmağa və çıxarılı-
materialın fiziki-kimyəvi dəyişikliyinə (korroziya şından sonra
və s.) səbəb olan mühitlə işləyən neftkimya
müəssisələrinin çıxarılan boru sistemlərinin istilik
mübadiləediciləri
2 2
9 0,7kqq/sm -dən yuxarı 1000 kqq/sm -dək təzyiq Boru sisteminin hər 8 il 8 il
altında işləyən, ildə 0,1 mm-dən yuxarı, ildə 0,3 çıxarılışından sonra
 mm-dək sürətlə dağılmağa və materialın fiziki-
kimyəvi dəyişikliyinə (korroziya və s.) səbəb olan
mühitlə işləyən neftkimya müəssisələrinin çıxarılan
boru sistemlərinin istilik mübadiləediciləri

10 ildə 0,1 mm-dən çox olmayan sürətlə dağılmağa və 6 il 6 il 12 il

materialın fiziki-kimyəvi dəyişikliyinə (korroziya
və s.) səbəb olan mühitlə işləyən neftkimya
müəssisələrinin tutumları

11 ildə 0,1 mm-dən artıq ildə 0,3 mm-dək sürətlə 2 il 4 il 8 il

dağılmağa və materialın fiziki-kimyəvi dəyişikli-
yinə (korroziya və s.) səbəb olan mühitlə işləyən
neftkimya müəssisələrinin tutumları

12 ildə 0,3 mm-dən artıq sürətlə dağılmağa və ildə bir dəfə 4 il 8 il

materialın fiziki-kimyəvi dəyişikliyinə (korroziya
və s.) səbəb olan mühitlə işləyən neftkimya
müəssisələrinin tutumları

Qeydlər. 1. Torpağa basdırılmış korroziyaya uğratmayan mühitlə, eləcə də tərkibində 5

3
q/100m -dən çox olmayan hidrogen sulfidli mayeləşdirilmiş neft qazı ilə işləyən tutumların
texniki yoxlanılması onları torpaqdan azad etməməklə və xarici izolyasiyasını çıxarmamaqla
yerinə yetirilə bilər, bu şərtlə ki, tutumun divarının qalınlığı dağıdıcı olmayan yoxlama üsulu ilə
ölçülsün. Tutumların divarının qalınlığının ölçülməsi bunun üçün xüsusi tərtib olunmuş
təlimatlara əsasən yerinə yetirilməlidir.

2. Sulfidli qaynaq qazanlarının və daxili turşuyadavamlı materialla futerlənmiş hidroliz

aparatlarının hidravlik sınaqları bu qazan və aparatların metal divarları ultrasəs defektoskopiya
üsulu ilə yoxlandığı halda yerinə yetirilməyə bilər. Ultrasəs defektoskopiya üsulu ilə yoxlama
əsaslı təmir zamanı, lakin beş ildə bir dəfədən az olmayaraq, təlimat üzrə gövdə metalının 50%-
dən az olmayaraq və qaynaq tikişlərinin uzunluğunun 50%-dən az olmayaraq həcmdə bu şərtlə
yerinə yetirilməlidir ki, hər 10 ildən gec olmayaraq 100% ultrasəs yoxlanması həyata keçirilsin.
3. Kompozit materialların tətbiqi ilə hazırlanan, torpağa basdırılmış tutumlar, onların
pasportunda göstərilmiş xüsusi proqram üzrə baxışdan və sınaqdan keçirilməlidir.

Cədvəl 12

İstismarda olan və SİTGDMND Agentliyində qeydiyyatdan keçməyə aid

olmayan sistern və çəlləklərin texniki yoxlanılmasının dövriliyi.

Yoxlama təzyiqi ilə

N Xarici və
Adı hidravlik sınaqdan
s/s daxili baxış
keçirilməsi
1 Dövri olaraq boşaldılması üçün içərisində 0,07 MPa (0,7 2 il 8 il
2
kqq/sm )-dan yuxarı təzyiq yaradılan sistern və çəlləklər
2 ildə 0,1 mm-dən artıq olmayan sürətlə materialın 4 il 4 il
dağılmasına və fiziki-kimyəvi dəyişikliyinə (korroziya və
s.) səbəb olan mayeləşdirilmiş qazlar üçün çəlləklər.
3 ildə 0,1 mm-dən artıq sürətlə materialın dağılmasına və 2 il 2 il
fiziki-kimyəvi dəyişikliyinə (korroziya və s.) səbəb olan
mayeləşdirilmiş qazlar üçün çəlləklər.

Cədvəl 13

İstismarda olan və SİTGDMND Agentliyində qeydiyyatdan keçmiş

sisternlərin texniki yoxlanmasının dövriliyi

İstehsal nəzarəti SİTGDMND Agentliyinin

həyata keçirmək lisenziyasını almış müəssisə
üzrə cavabdeh şəxs mütəxəssisi (6.3.3 maddəsi)
N Adı
tərəfindən tərəfindən
s/s
yoxlama təzyiqi ilə
xarici və
xarici və daxili baxış hidravlik sınaqdan
daxili baxış
keçirmə

1 2 3 4 5
1 Propan-butan və pentan maddələrinin nəql- 10 il 10 il
olunması üçün dəmiryol sisternləri

2 Vakuum əsasında izolyasiya olunan sisternlər - 10 il 10 il

3 09Г2С və 10Г2СД markalı poladlardan 8 il 8 il

hazırlanmış, yığım halında termiki emaldan
keçmiş və am-monyakın daşınması üçün təyin
olunan dəmiryol sisternləri

4 ildə 0,1 mm-dən artıq sürətlə materialın ildə bir dəfə 4 il 8 il

dağılmasına və fiziki-kimyəvi dəyişikliyinə
(korroziya və s.) səbəb olan mayeləşdirilmiş
qazlar üçün sisternlər

5 Bütün qalan sisternlər 2 il 4 il 8 il

 Cədvəl 14

İstismarda olan və SİTGDMND Agentliyində qeydiyyatdan keçməyə aid

olmayan balonların texniki yoxlanməsinin dövriliyi

Xarici və Yoxlama təzyiqi

N
Adı daxili ilə hidravlik
s/s
baxış sınaqdan keçirmə
1 2 3 4
1 materialın dağılmasına və fiziki-kimyəvi dəyişikliyinə (korroziya və
s.) səbəb olan qazların doldurul-ması üçün istismarda olan borular:
ildə 0,1mm-dən çox olmayan sürətlə 5 il 5 il
ildə 0,1mm-dən çox olan sürətlə 2 il 2 il

2 Üzərində quraşdırıldığı nəqliyyat vasitələrinin mühərrikini yanacaq-

la təmin etmək üçün balonlar:
a) sıxılmış qaz üçün:
legirlənmiş poladlardan və metalkompozit materialdan hazırlanmış; 5 il 5 il
karbonlu poladlardan və metalkompozit materialdan hazırlanmış; 3 il 3 il
qeyri-metal materialdan hazırlanmış. 2 il 2 il
b) mayeləşdirilmiş qaz üçün 2 il 2 il

2
3 Dövri olaraq boşaldılması üçün içərisində 0,07 MPa (0,7 kqq/sm )- 10 il 10 il
dan yuxarı təzyiq yaradılan, ildə 0,1 mm-dən kiçik sürətlə materialın
dağılmasına və fiziki-kimyəvi dəyişikliyinə (korroziya və s.) səbəb
mühiti olan balonlar

2
4 İçərisində 15 MPa (150kqq/sm ) və daha yüksək təzyiqlə sıxılmış 10 il 10 il
o
hava, oksigen, arqon, azot, -35 C və daha aşağı temperaturlu
heliumun saxlanması üçün stasionar, eləcə də hərəkətli vasitələr
üzərində sabit quraşdırılan balonlar, eləcə də susuzlaşdırılmış kar-
bon qazlı balonlar.

Cədvəl 15
 SİTGDMND Agentliyində qeydiyyatdan keçmiş
balonların texniki yoxlanməsinin dövriliyi

İstehsal nəzarəti SİTGDMND Agentliyinin

həyata keçirmək lisenziyasını almış müəssisə
üzrə cavabdeh şəxs mütəxəssisi (6.3.3 maddəsi)
N
tərəfindən tərəfindən
s/s Adı
yoxlama təzyiqi
xarici və daxili xarici və
baxış daxili baxış ilə hidravlik sınaq-
dan keçirmə
1 2 3 4 5
1 Stasionar və daima səyyar vasitələrdə 10 il 10 il
quraşdırılmış içərisində sıxılmış hava,

oksigen, azot, arqon helium15MPa

2
(150kqq/sm və ondan yuxarı təzyiqdə
ölçülmüş şeh nöqtəsi temperaturu (тем-
0
пература точки росы) 35 C və ondan aşağı
olan, eləcə də susuzlaşdırılmış karbon qazı
saxlanılan balonlar.
 1 2 3 4 5

2 Bütün qalan balonlar:

ildə 0,1 mm-dən çox olmayan sürətlə 2 il 4 il 8 il
materialın dağılmasına və fiziki-kim-yəvi
dəyişikliyinə (korroziya və s.) səbəb olan
mühitli balonlar.
ildə 0,1 mm-dən çox olan sürətlə materialın ildə bir dəfə 4 il 8 il
dağılmasına və fiziki-kimyəvi dəyişikliyinə
(korroziya və s.) səbəb olan mühitli balonlar.

Əgər istehsal şəraitinə görə tutumu müəyyən olunmuş tarixdə texniki şəhadətlən -dirilməyə
təqdim etmək mümkün olmursa, o zaman tutum sahibi onu vaxtından əvvəl təqdim etməyə
borcludur.

Balonların yoxlanılması balonların layihəçisi tərəfindən, tərkibində şəhadətlən -dirilmənin

dövriliyi və brak normaları göstərilən, təsdiq edilmiş metodika üzrə yerinə yetirilməlidir.

Texniki şəhadətləndirilmə zamanı bütün dağıdıcı-olmayan yoxlama üsullarından, eləcə də

akustik emissiyadan istifadə etməyə icazə verilir.

6.3.3. СИТЭДМНД Аэентлийндя гейдиййатдан keçирилməyən tutumların texniki

шящадятляндирилмяси, təzyiq altında işləyən tutumların istismarı zamanı sənaye təhlükəsizliyi
tələblərinə riayət olunmasına istehsalат nəzarəti həyata keçirян cavabdeh şəxs tərəfindən
апарылмалыдыр.

Аэентликдя qeydiyyatdan keçmiş tutumların ilkin, dövri və növbədənkənar texniki

шящадятляндирилмяси СИТЭДМНД Аэентлийинин texniki qurğuların (tutumların) sənaye
təhlükəsizliyi ekspertizasınıн keçirилмясиня lisenziyaсы олан тяшкилатын mütəxəssisi
тяряфиндян апарылмалыдыр.
6.3.4. Xarici və daxili baxış aşağıdakı məqsədlə keçirilir:

- иlkin техники шящадятляндирилмя zamanı tutumunm mövcud Qaydaların вя qeydiyyat

zamanı təqdim olunан sənədlərin tələblərinə uyğun quraşdırılmasını və avadanlıqla təchiz olunmasını,
eləcə də tutumун və onun щиссяляринин zədəsiz olmasını yoxlamaq üçün;
- dövri və növbədənkənar шящадятляндирмя zamanı tutumun saz vəziyyətdə olmasını və
gələcəkdə истифадяйя йаралылыьыны müəyyən etmək цчцн.
Hidravlik sınaqlar tutumun щиссяlərinin möhkəmliyинин və birləşmələrin киплийинин
yoxlanылması məqsədilə yerinə yetirilir. Tutumlar hidravlik sınağa üzərində quraşdırılmış
armaturla bir yerdə təqdim olunmalıdır.
 6.3.5. Daxili baxışdan və hidravlik sınaqdan əvvəl tutumун истисмары dayandırılmalı,
soyudulmalı (qızdırılmalı), дахилиндя олан işçi mühitdən (məhsuldan) azad edilməli, тутуму
təzyiq mənbəyi ilə birləşдирən bütün boru кямярляриndən və tutumlardan тыхаъla
айрылмалыдыр. Metal tutumlar metal təbəqəyə qədər təmizlənməlidir.

ГОСТ 12.1.007-76 üzrə 1-ci və 2-ci sinif zərərli maddələrlə işləyən tutumların daxilində
hər hansı işlər yerinə yetirilməzdən əvvəl, eləcə də daxili baxış keçirилməzdən əvvəl tutum
sahibi tərəfindən müəyyən олунмуш qaydada təsdiq edilmiş işlərin təhlükəsiz эюрцлмяси üzrə
təlimatын тялябляриня уйьун diqqətlə emal olunmalıdır (neytrallaşdırылмалы,
qazsızlaşdırылmaлыдыр).

Futerləmə, izolyasiya və korroziyadan мцщафизянин диэяр növləri гисмян və ya там

шякилдя, яэяр tutumun konstruksiyasının güc elementlərinin materialında qüsurların olmasını
göstərən əlamətlər вarsa, (futerləmənin кип olmaması, yapışqanın габармасы, izolyasiyanın
islanma izləri və s.). Тutumun еlektrik qızdırıcısı və интигалы söndürülməlidir. Bu halda
Qaydaların 7.4.4, 7.4.5, 7.4.6 bəndlərinin tələbləri yerinə yetirilməlidir.
 6.3.6. İstismarda olan tutumların növbədənkənar шящадятляндирилмяси aşağıdakı
hallarda yerinə yetirilməlidir:

- tutum 12 aydan artıq istismar olunmayıbsa;

- tutum sökülüb və başqa yerdə quraşdırılıbsa;
-qabarıqların və ya əziklərin düzəldilməsi, eləcə də təzyiq altında işləyən elementlərin
qaynağı və ya lehimlənməsi tətbiq edilməklə yenidən qurulması və ya təmiri yerinə
yetirilibsə;

- tutumun divarına əlavə qoruyucu örtük örtülmədən əvvəl;

- təzyiq altında işləyən tutumun və ya elementlərinin qəzadan sonra, əgər bərpaedici işlərin
həcminə görə belə шящадятляндирилмя tələb olunursa;
- СИТЭДМНД Аэентлийинин müfəttişinin və ya təzyiq altında işləyən tutumların
istismarы цзря sənaye təhlükəsizliyi tələblərinə riayət eдилмясиня nəzarəti həyata keçirəн
cavabdeh şəxsin tələbi иля.
6.3.7. Tutumların, sisternlərin, balonların və çəlləklərin texniki шящадятляндирилмяси xüsusi
təmir-sınaq məntəqələrində, istehsalçı müəssisələrdə, doldurucu stansiyalarda, eləcə də mövcud
гaydaların tələblərinə uyğun olaraq шящадятляндирилмяni həyata keçirmək üçün lazımi bazaйа,
avadanlığa malik olan müəssisələrdə yerinə yetirilмялидир.

6.3.8. Texniki шящадятляндирилмянин nəticələri, tutumun icazə verilən istismar parametrləri

və növbəti шящадятляндирилмя müddəti göstərilməklə, шящадятляндирмянi yerinə yetirən şəxs
tərəfindən tutumun pasportuna yazılmalıdır. Növbədənkənar шящадятляндирилмя keçirilən zaman
onun keçirilməsi zəruriliyiniн səbələrи göstərilməlidir.

Əgər шящадятляндирилмя zamanı əlavə sınaqlar və ya tədqiqatlar keçirilibsə, o zaman

sınaг nümunələri эютцрцлян йерляр və ya sahələr, eləcə də əlavə sınaqların keçirilməsi
zəruriliyini yaradan səbəblər, sınaqların və tədqiqatların növц və nəticələri тутумун pasportуна
yazılmalıdır.

6.3.9. Texniki шящадятляндирмя заманы тутумларын эяляъяк истисмарынын

мцмкцнлцйц тясдиг едилдикдя, онларын цзяриня Qaydaların 6.4.4. bəndinin tələblərinə
uyğun олараг məlumatlar yazılмалыдыр.

6.3.10. Шящадятляндирилмя zamanı tutumun möhkəmliyini zəiflədən qüsurlar aşkar

edilдикдя onun aşağı parametrlərля (təzyiq və temperatur) istismarınа icazə verilir.

Aşağı parametrlərdə tutumun istismarının mümkünlüyü tutumun сащиби tərəfindən təqdim

olunan möhkəmliyə hesabатла təsdiq olunmalı, bu halda qoruyucu klapanların keçiricilik
qabiliyyətinin yoxlama hesabаты və Qaydaların 5.5.6 bəndinin tələbləri yerinə yetirilməlidir.

Bу qərar texniki шящадятляндирилмяni keçirən şəxs tərəfindən тутумун pasportунa

yazılмалыдır.

6.3.11. Səbəb və nəticələriни müəyyən etmək çətin olan qüsurlar aşkar olunduğu halda
texniki шящадятляндирилмяni keçirən şəxs tutumun sahibindən tutuma aid xüsusi tədqiqatların
aparılmasını tələb etməlidir, lazımi hallarda isə qüsurların yaranma səbəbləri, eləcə də gələcəkdə
tutumun istismar imkanları və şəraiti haqqında ixtiсsaslaşdırılmış müəssisənin rəyinin təqdim
olunmasını tələb etməlidir.

6.3.12. Əgər texniki шящадятляндирилмя zamanı tutumun mövcud qüsurlarы və

Qaydaларын тялябляринин pozulmaсы səbəbindən onun istismarı təhlükəli olduğu aşkar
edilərsə, тутумун иши qadağan edilməlidir.

6.3.13.Yığılmış halda чатдырылан tutumlar istehsalçı tərəfindən konservləşdirilməli və

istismar təlimatынda tutumun saxlanылma şəraiti və müddəti göstərilməlidir. Бu tələblər yerinə
yetirilилдийи щалда тутума, иşə salınmazdan əvvəl, yalnız xarici və daxili baxış
keçirilir, tutumun hidravlik sınaьы tələb olunmur. Bu halda hidravlik sınağın мцддяти tutumun
istismarынa верилян иъазянин tarixinə уйьун тяйин olunur.

Яgər tutumların saxlama müddəti və şəraiti üzrə istehsalçının tələbləriня риайят

олунмушдурса, мayeləşdirilmiş qaz üçün təyin olinan tutumlar üzərinə izolyasiya qatı
çəkilməzdən əvvəl yalnız xarici və daxili baxışdan keçirilməlidir.

Tutumlar istismar yerinə quraşdırıldıqdan sonra, torpaqla örtülməzdən əvvəl, əgər onun
izolyasiya ilə örtülməsindən 12 aydan çox vaxt keçməyibsə və onun quraşdırılması zamanı
qaynaq tətbiq olunmayıbsa, yalnız xarici baxışdan keçirilə bilər.

6.3.14. ГОСТ 12.1.007-76 üzrə 1-ci və 2-ci sinifя аид zərərli maddələrин (maye və qaz)
тəzyiqи altında işləyən tutumlar, онларын sahibi tərəfindən işçi təzyiqə bərabər təzyiqlə hava və
ya təsirsiz qazla hermetikliyə sınaqdan keçirilməlidir. Sınaqlar tutum sahibi tərəfindən müəyyən
qaydada təsdiq olunmuş təlimata uyğun апарылмалыдыр.

6.3.15. Xarici və daxili baxış keçirərkən tutumun möщkəmliyini zəiflədən bütün qüsurlar
aşkar olunmalıdır, bu заман aşağıdakı qüsurların aşkar олунмасына xüsusi diqqət yetirilməlidir:

- тutumун səthində - çatlar, yırtıqlar, divarların korroziyası (xüsusilə бирляшмя və kəsik

yerlərində), qabarıqlar, йарыглар (əsasən “кюйнякли” tutumlarda, eləcə də odla və ya elektriklə
qızdırılan tutumlarda), ойуqlar (tökmə tutуmlarda);
- гaynaq tikişlərində - Qaydaların 4.5.17 bəndində göstərilən qaynaq qüsurları,yırtıqlar,
yeyilmələr;
- пərçimləмя tikişlərинdə-pərçimlər arasında çatlar, başлыгların qopması, sızma izləri,
pərçimlənmiş təbəqələrin kənarlarında чатлар, pərçimləмя tikişlərin korroziyaдан zədələnməсi,
xüsusilə aqressiv mühitlə (turşu, oksigen

- , qələvi və s.) işləyən tutumlarda pərçimlənmiş təbəqələrin kənarlarında və pərçimlərin

başлыqlarının altında boşluьун олмасы;
- korroziyadan мцщафизяли səthi olan tutumlarda – futerləmənin dağılması, o cümlədən, futerləmə
плитяляринин тябягяляринин kipləшдирилмямяси, yapışqanlı, qurğuşunlu və ya başqa

örtüklərdə çatlar, минанын чатламасы, öptük təbəqəsində çatlar və йаныглаr, tutumların

divarının xarici qoruyucu örtük yerlərində metalın zədələnməsi;

-metalplastik və гейри metal tutumlarda – сойулма və баьлайыъы liflərin

ixtisсaslaşdırılmış müəssisə tərəfindən müəyyən olunmuş normadan artıq qırılması;

6.3.16. Шящадятляндирилмяни keçirən şəxs lazım olduгда qoruyucu örtüyün (tam və ya

hissə-hissə) çıxarılmasını tələb edə bilər.

6.3.17. Hündürlüyü 2 m-dən чох olan tutumlar baxışын keçirилməсиндян əvvəl onun
bütün hissələrinə təhlükəsiz baxış keçirmək imkanını təmin edən тяртибатларла təchiz
olunmalıdır.

6.3.18. Tutumların hidravlik sınağı yalnız xarici və daxili baxışlarıın qənaətbəxş nəticələri
alındıqdan sonra keçirilir.
 6.3.19. Hidravlik sınaqlar Qaydaların 4.6.12 bəndi istisna olмагла, 4.6 bölməsinин
tələblərинə uyğun keçirilməlidir. Bu halda yoxlama təzyiqinin qiyməti tutumlar üçün icazə
verilən təzyiqin qiymətinə görə müəyyən oluna bilər. Иstehsalçının başqa göstərişləri
олмадыгда, tutum 5 dəqiqə ərzində сынаг təzyiqi altında qalmalıdır.

Şaquli vəziyyətdə quraşdırılmış tutumların hidravlik sınağı zamanı сынаг təzyiqinə

tutumun yuxarı (dib) qapağında quraşdırılmış manometrlə nəzarət olunmalıdır.

6.3.20. Hidravlik sınağın keçirilməsi mümkün olmaдыгда (suyun çəkisinин тясириндян

бцнювряйя, mərtəbələr arası arakəsmələrdə və ya tutumun özünə аьырлыьын дцшмяси, suyun
çıxarılmasının çətinliyi, tutumun daxilində onun su ilə doldurulmasına mane olan futerləmənin
olması), onu pnevmatik sınaqla (hava və ya təsirsiz qazла) əvəz etməyə icazə
verilir. Sınağın bu növünün tətbiqinə ona akustik emissiya цсулу ilə (və ya СИТЭДМНД
Аэентлийи ilə razılaşdırılmış диэяр цсулла) nəzarət edilməsi şərti ilə yol verilir.

Pnevmatik sınaq zamanı тящлцкясизлик tədbirləri tətbiq edilir: təzyiq mənbəyindən çıxan
doldurucu boru xəttindəki ventil və manometrlər şınaq keçirilən yerdən çıxarılır, insanlar isə
sınaq müddətində təhlükəsiz yerə uzaqlaşдырылыр.

6.3.21. Texniki шящадятляндирилмянин keçiriləcəyi gün tutumун sahibi tərəfindən

müəyyən olunur və шящадятляндирилмяни keçirян şəxslə razılaşdırılır. Tutumун иши onun
pasportunda göstərilmiş шящадятляндирилмя vaxtından geç olmayaraq dayandırılmalıdır.
Tutumун sahibi 5 güдян эеъ олмайараг шящадятляндирилмяни кечирян şəxsи görüləcək iş
barədə мялуматландырмалыдыр.

Мцфяттиш тяйин olunан vaxtda gəlmədикдя, müdиriyyət müəssisə rəhbərliyinin əmri ilə
təyin olunmuş komissiya тяряфиндян шящадятляндирилмяни müstəqil кечирмяк щцгугуна
маликдир.

Keçirilən шящадятляндирилмянин nəticələri və növbəti шящадятляндирилмянин vaxtı

pasportдa гейд олунур və komissiya üzvləri tərəfindən imzalanır.

Шящадятляндирилмя keçirilдикдян sonra bu qeydlərin суряти 5 gündən gec olmayaraq

СИТЭДМНД Аэентлийиня göndərilməlidir.

Komissiya tərəfindən müəyyən olunmuş növbəti шящадятляндирилмянин мцддяти бу

Qaydalarda göstərilən мцддятдян эеъ олмамалыдыр.

6.3.22. Tutumун sahibi tutumun шящадятляндирилмясини кечирмяк üçün onun vaxtında

və keyfiyyətli hazırlanmasına məsuliyyət daşıyır.

6.3.23. Мühitiн тясириндян тутумун мetalыnын kimyəvi tərkibi və mexaniki xassələri

дяйишдикдя (писляшдикдя), eləcə də iş zamanı divarларının temperaturu 450oC-dən yüxarı
олан tutumlarын, müəssisə tərəfindən müəyyən olunmuş qaydada təsdiqлянмиш təlimata
ясасян əlavə шящадятляндирилмяси keçирилməlidir. Əlavə шящадятляндирилмянин
nəticələri tutumun pasportunдa гейд олунмалыдыр.

6.3.24. Иstehsalçı мцяссися тяряфиндян, layihя вя йа диэяр номатив-техники сянядляря

ясасян щесабланмыш истисмар мцддяти битмиш və ya texniki rəy əsasında istismar müddəti
üzadılмыш тутумлар цчцн texniki шяща-дятляндирилмянин həcmi, цсулları və dövriliyi texniki
diaqnostиkanın nəticələrinə və ixtiсsaslaşdırılmış və ya texniki qurğuların (tutumların) sənaye
təhlükəsizliyi ekspertizasını keçirməyə СИТЭДМНД Аэентлийиндян lisenziya алмыш müəssisə
tərəfindən müəyyən olunmalıdır.

6.3.25. Əgər tutumların texniki шящадятляндирилмяси заманы aşkar olunan qüsurların тящлили
нятиъясиндя мцяййян олунур ки, гцсурларын йаранма сябяби бу мцяссисянин истисмар
шяраитиндян асылыдыр вя йахуд бу конструксийалы тутумлара хасдыр, о заман texniki
шящадятляндирилмəni кечирян şəxs СИТЭДМНД Аэентлийиня bildiriş göndərməklə, bu müəssisədə
olan eyni rejimдə istismar olunan və ya eyni konstruksiyaya malik олан bütün tutumların növbədənkənar
texniki шящадятляндирилмясинин keçirilməsini tələb etməlidir.
 6.3.26. Bəzi istisna hallarda, тutumун sahibinin əsaslandırılmış yazılı ərizəsinə əsasən,
tutumların müəyyən olunmuş texniki шящадятляндирилмяси мцддятинин 3 aydan çox olmayan
müddətə uzadылмасына СИТЭДМНД Аэентлийиня щцгуг верилир.

6.4. Tutumun istismara buraxılmasına icazə

6.4.1 СИТЭДМНД Аэентлийиндя qeydiyyatа алынмасы ваъиб olan tutumларын

istismara buraxılmasına icazə texniki шящадятляндирилмя, xidmət və nəzarət edən
müəssisənin yoxlanылması əsasında qeydiyyatdan keçdikdən sonra мцфяттиш tərəfindən
verilir. Bu zaman aşağıdakılar yoxlanmalıdır:
 - бу Qaydaların tələblərinə uyğun olaraq armaturларын, нязарят-ölçü
cihazlarının və
мцщафизя гурьуларынын мювъудлуьу və sazlığı;
- tutumун təhlükəsizlik qaydalarının tələblərinə uyğun
гурашдырылмасы;
- tutumun düzgün işə salınması;
- attestasiyadan keçmiş xidmətи щейятин və mütəxəssislərin тяйин
олунмасы;
-təzyiq altında işləyən tutumların istismarı zamanı sənaye təhlükəsizliyinin
tələblərinə riayət olunmasına, istehsalат nəzarətiniн həyata keçirилмясиня,
tutumların saz vəziyyətдя олмасына və təhlükəsiz istimarына cavabdeh şəxslər
üçün vəzifə təlimatlarının olması;

- iş rejimi və təhlükəsiz xidmət üzrə təlimatlar, növbə jurnalları və

Qaydalarda nəzərdə tutulmuş диэяр sənədlər.
6.4.2. СИТЭДМНД Аэентлийиндя qeydiyyatа алынмасы ваъиб
olmayan tutumların istismara buraxılmasına icazə, texniki
шящадятляндирилмяdən və xidmətin təşkilinin yoxlanылmasından sonra
istehsalçı тяшкилатын sənədlərinə əsasən, təzyiq altında işləyən tutumların
istismarı zamanı sənaye təhlükəsizliyi tələblərinə riayət olunmasına istehsalат
nəzarətiни həyata keçirən, əmrlə müəssisə üzrə təyin olunmuş şəxs tərəfindən
verilir.

6.4.3. Tutumun istismara buraxılmasına icazə щаггында гейд тутумун

pasportunda yazılır.

6.4.4. Hər bir tutumun istismara buraxılmasına icazə alındıqdan sonra

görünən yerdə boya ilə və ya 200x150 mm-dən kiçik olmayan юлчüдя xüsusi
lövhəcikdə aşağıdakı yazılar yazılmalıdır:

-qeydiyyat nömrəsi;

- icazə verilən təzyiq;

- нювбяти xarici və daxili baxışın, hidravlik sınağın keçirilяъяйи gün, ay
və il.
 6.4.5. Tutum (qurğuya daxil olan tutumlar qrupu) Qaydaların 6.4.3,
6.4.4 bəndlərinin tələbləri yerinə yetirildikdən sonra müəssisə
рящбярлийинин yazılı sərəncamı əsasında işə salına (buraxıla) bilər.
VII BÖLMƏ

NƏZARƏT, SAXLANMA, XİDMƏT VƏ TƏMİR

7.1. Nəzarətin təşkili

7.1.1. Tutum sahibi tutumun saz vəziyyətdə saxlanылmasını və onların

təhlükəsiz истисмарыны təmin etməlidir.

Bu mədsədlə aşağıdakılar yerinə yetirилмялидир:

- mütəxəssislərдян Qaydalarын тялябляри цзря bilikləri

yoxlaнылмыш, tutуmların saz vəziyyətдя олмасына və təhlükəsiz
истисмарына, eləcə də təzyiq altında işləyən tutumların istismarı zamanı
sənaye təhlükəsizliyi tələblərinə riayət olunmasına istehsalат nəzarətini
həyata keçirян cavabdeh şəxslərи əmrlə təyin etmək.
İstehsalат nəzarətinin həyata keçirilməsi üçün təyin olunan məsul
şəxslərin sayı, vəzifəляриня görə həmin şəxslərə həvalə edilmiş öhdəliklərin
vaxtında və keyfiyyətli yerinə yetirmək üçün lazım olan vaxtın
hesablanmasına görə müəyyən olunmalıdır. Müəssisə üzrə əmrlə tutumların
saz vəziyyətinə və təhlükəsiz istismarына cavabdeh mütəxəssislər təyin oluna
bilər.

Lazımi sayda öyrədilmiş və tutumlara xidmət etmək hüququ verən

sertifikata malik xidmət edən personalı təyin etmək, eləcə də nizam – intizamын
тямин олунмасы, tutumlara xidmətи щейят vəzifələrini yerinə yetirən diqqətlə
baxış keçirməklə ona tapşırılan avadanlığa nəzarəti, armaturun işчи
вязиййятдя олмасынын yoxlanmasını, qoruyucu və blokлайыъы qurğularıн
və tutumların saz vəziyyətdə saxlanылmasına nəzarəti yerinə yetirsin.
Baxış və yoxlamanın nəticələri növbə jurnalına yazılmalıdır.

-müəyyən olunmuş vaxtda texniki шящадятляндирилмяnin və

tutumların diaqnostikasının keçirilməsini təmin etmək;
 -rəhbər işçilərin və mütəxəssislərin Qaydalarıн tələblərinin bilməsinin
yoxlanылmasıны və dövriliyini təmin etmək;

-tutumların iş rejimi və onlara təhlükəsiz xidmət üzrə təlimatlara aid ишчи

щейятин biliklərinin dövri olaraq yoxlanылmasını təşkil etmək;

-mütəxəssisləri Qaydalarla və rəhbər işçiləri tutumların təhlükəsiz istismarı

üzrə rəhbər göstərişlərlə, personalı isə təlimatlarla təmin etmək;

- mütəxəssislər tərəfindən Qaydaların yerinə yetirilməsini və xidmət edən

personal tərəfindən təlimatların yerinə yetirilməsini təmin etmək.
7.1.2. Təzyiq altında işləyən tutumların istismar olunduğu müəssisədə
tutumların saz vəziyyətinə və təhlükəsiz istismarına cavabdeh şəxs üçün və
tutumların istismarı zamanı sənaye təhlükəsizliyi tələblərinə riayət
olunmasına istehsal nəzarəti həyata keçirən məsul şəxs üçün təlimatlar
işlənилməli və təsdiq olunmalıdır.

Tutumları istismar edərkən СИТЭДМНД Аэентлийинин гцвядя olan вя

hər il Аэентлик тяряфиндян təsdiq olunан normativ sənədlər Siyahısına
daxil olan normativ sənədlər рящбяр тутулмалыдыр.

7.2. Tutumların saxlanылması və xidmətин göstərilməsi

7.2.1. Tutumlara xidmət etmək üçün öyrədilmiş, attestasiyadan keçmiş

və tutumlara xidmət etmək вясигяси olan şəxslər buraxıla bilər.

7.2.2. Tutumlara xidmət edəcək ишчи щейятин hazırlыьы və biliklərinin

yoxlanması təhsil müəssisələrində, eləcə də müəssisələrдя xüsusi
yaradılмыш kurslarda keçirilməlidir.
 7.2.3. İmtahan vermiş şəxslərə xidmət göstərəcəkləri tutumların adı, işчи mühitin
parametrləri göstərilməklə вясигя verilir. Вясигя имтащан komis-siyaсынын sədri
tərəfindən imzalanır.

Qapaqları tezçıxarılan tutumlara, eləcə də ГОСТ12.1.007-76 üzrə 1, 2, 3, 4-cü təhlükəli

sinifляря аид zərərli maddələrlə təzyiq altında işləyən tutumlara xidmət edən ишчи щейятин
attestasiyası СИТЭДМНД Аэентлийинin müfəttişinin iştirakı ilə komissiya tərəfindən keçirilir,
digər hallarda komissiyanın işində müfəttişin iştirakы vacib deyil.

İmtahanların keçirildiyi gün barədə СИТЭДМНД Аэентлийинə əvvəlcədən 5 gündən

gec olmayaraq xəbərdarlıq edilməlidir.

7.2.4. Tutumlara xidmət edən ишчи щейятин bilikləri 12 ayda 1 dəfədən gec olmayaraq,
dövri yoxlanылмалыдыр. Biliklərin növbədənkənar yoxlanılması aşağıdakı hallarda keçirilir:
-başqa тяшкилата кечдикдя;

-tutumun iş rejimi və ona təhlükəsiz xidmət üzrə təlimatda dəyişikliklər edildiyi halda;

- СИТЭДМНД Аэентлийинin müfəttişinin tələbi иля.

Тutuma xidmət edən ишчинин иşində 12 aydan çox fasilə олдугда, о, müstəqil işə
buraxılmazdan əvvəl, bilikləri yoxlanылмалы вя praktiki vərdişlərin bərpa olunması üçün
təcrübə keçməlidir.

Xidmət edən ишчинин bilik yoxlamasının nəticələri protokolla рясмиляшдирилир,

protokola qiymət yazılmaqla komissiyanın sədri və üzvləri tərəfindən imzalanır.

7.2.5. Ишчи щейятин tutumlara müstəqil xidmət etməyə buraxılışı müəssisə üzrə
əmrlə və ya sex üzrə sərəncamla рясмиляшдирилир.

7.2.6. Тutumların iş rejimi və təhlükəsiz xidmətи üzrə мüəssisə tərəfindən təlimat

işlənилməli və мцвафиг qaydada təsdiq olunmalıdır. Qapaqları tezçıxarılan tutumlar
(avtoklavlar) üçün щямин təlimatda marka-açarын saxlanылma вя истифадя qaydası
йазылmalıdır. Təlimat iş yerində olmalı və imza ilə xidmətи щейятя verilməlidir.

Tutumların işə salınma sxemləri iş yerlərində asılmalıdır.

7.3. Tutumların qəzalı vəziyyətində ишинин dayandırılması

7.3.1. Тутумларын иш rejimi və təhlükəsiz xidmətи üzrə təlimatda nəzərdə tutulmuş

hallarda онларын иши dərhal dayandırılmalıdır:

- əgər ишчи щейят tərəfindən görülən tədbirlərə baxmayaraq tutumун daxilində təzyiq
йол verilən təzyiqdən yuxarı qalxса və aşağı enmядикдя;
-təzyiqin artması zaman qoruyucu qurğuların насазлыьы aşkar olunduqda;
 - təzyiq altında işləyən tutumlarda və onun щиссялərində щерметиклийin pozulması,
qabarıqların olması, kipləyicilərin (арагатларын) партламасы aşkar olunduqda;
-manometr насаз олдугда və təzyiqi başqa cihazlarla ölçmək mümkün olmadıqda;

- odla qızdırılan tutumlarda maye səviyyəsinin yol verilə bilən səviyyədən aşağı
düşдцкдя;
-bütün maye səviyyəsi göstəricilərinin sıradan çıxдыгда;

- qoruyucu blokлайыъы qurğuların насазлыьы заманы;

- təzyiq altında olan tutumа bilavasitə təhlükə йарадан yanğın баш вердикдя. Тялиматда
тutumun qəza vəziyyətинdə ишинин dayandırılmaсы və sonra işə salınması
qaydaлары göstərilməlidir.

7.3.2. Tutumun qəza vəziyyətində ишинин dayandırılmasının səbəbləri növbə

jurnalına qeyd olunmalıdır.
 7.4. Tutumların təmiri

7.4.1. Tutumuн saz vəziyyətdə saxlaнылmaсы üçün tutumун sahibi графикя uyğun
olaraq onu vaxtında təmir etməlidir. Təmir zamanı sahə qaydalarынын və təlimatlarын
təhlükəsizlik tələblərinə riayət eдилмялидир.

7.4.2. Təzyiq altında işləyən tutumların və onun elementlərinin qaynaq (lehimlənmə)

tətbiq olunmaqla təmiri, işlər yerinə yetirilməyə başlamazdan əvvəl istehsalçı, konstruktor
və ya təmir müəssisəsinin işləyib hazırladığı texnologiya üzrə yerinə yetirilməli, təmirin
nəticələri isə tutumun pasportuna yazılmalıdır.

7.4.3. Təzyiq altında olan tutumların və onun elementlərinin təmirиня icazə verilmir.

7.4.4. Диэяр işləyən tutumlarla цmumi boru xətti ilə birləşдирилмиш tutumun
дахилинdə işə başlamazdan əvvəl, tutum тыхаъларла диэяр tutumlardan ayrılmalı və
ya хятдян айрылмалыдыр. Ayrılmış boru xətləri тыхаъла баьлан-малыдыр.

7.4.5. Tutumun айрылмасы цчцн тətbiq edilən flanslar arasındaкы тыхаълар müvafiq
möhkəmliyə malik olmalı, тыхаъын гойулмасынын эюрцнмяси цчцн онун çıxıntıсы olmaлыдыр.

Flanslar arasına арагатлар qoyularkən onların çıxıntılı hissəsi olmamalıdır.

7.4.6. Tutumун дахилində iшləyərkən (daxili baxışын keçirilməsi, təmir, təmizləmə iшləri
və s.) gərginliyi 12В-dan çox olmayan партлайышдан мцщафизяли иърада олан
фянарлардан истифадя edilməlidir. Зярури щалларда hava mühitinin analizi keçirilməli,
yol verilə bilən гатылыг həddini (YГH) aşan zərərli və ya başqa maddələrin olub olmaması
müəyyən edilməlidir. Tutumун içərisində işlər иъазя-buraxılışла yerinə yetirilməlidir.
 VIII BÖLMƏ

ХАРИЪДЯ ИСТЕЩСАЛ ОЛУНАН ТУТУМЛАР

ВЯ ЙАРЫМФАБРИКАТЛАР

8.1. Xaricdən alınan tutumlar və onun elementləri, eləcə də onların hazırlanması

üçün lazım olan yarımfabrikatlar, texniki qurğuların təhlükəli istehsal obyektlərində
tətbiqiни мцяйянляшдирян Azərbaycan Respublikası «Texniki təhlükəsizlik haqqında»
Гanununun 7-ъи maddəсиня uyğun щяйата кечирилмяли вя СИТЭДМНД
Аэентлийинin icazəsiня əsasən tətbiq едилмялидир.

8.2. Tutumun texniki sənədləri və pasportu azərbaycan dilində tərtib едилмялидир.

 ЫХ BÖLMƏ

МАЙЕЛЯШДИРИЛМИШ ГАЗЛАРЫН ДАШЫНМАСЫ

ЦЧЦН СИСТЕРНЛЯРЯ ВЯ ЧЯЛЛЯКЛЯРЯ ГОЙУЛАН
ЯЛАВЯ ТЯЛЯБЛЯР

9.1. Ümumi tələblər

9.1.1 Dəmiryol sisternləri müвафиг qaydada təsdiq olunmuş normalara uyğun

тязйигя вя температура hesablanmalıdır.

9.1.2 Kriogen mayelər istisna olmaqla mayeləşdirilmiş qazlar üçün sisternlər və çəlləklər
50oC temperaturda onlarda йаранан təzyiqə hesablanmalıdır.

Mayeləşdirilmiş oksigen və диэяр kriogen mayelər üçün sisternlər onların

boşaldılması üçün тяйин olan təzyiqə hesablanmalıdır.

Sisternlər nəql zamanı dinamik yüklənmədən йаранан gərginlikдян асылы олараг

hesablanmaлыдыр.

9.1.3. Мaye ammonyakla doldurulan sisternlər, долдурма ямялиййатынын сонунда

тemperaturu 25oC olмаг шярти иля, истилик izolyasiyayaсы və yахуд kölgə müщафизя иля
тяъщиз олуна биляр.

Kriogen mayelər üçün təyin olunan sisternləriн истилик izolyasiyалы эювдялярин

örtükləri partlayыш membranы иля təchiz olunmaldır.

9.1.4. Dəmiryol sisternlərinin yuxarı hissəsində diametri 450 mm-dən аз olmayan

lyuklar və lyukun yanındakı meydança sisternin hər iki tərəfindən məhəccərlə
(tutacaqlarla) təchiz olunmuş metal nərdivanlar гурашдырылмалыдыр.

Mayeləşdirilmiş oksigen, azot və диэяр kriogen mayelər üçün dəmiryol sisternlərində

lyukun yanında meydançanın olması vacib deyil.

9.1.5. Hər avtosisterndə oval formalı, ölçüsü oxlar üzrə 400x450 mm və ya diametri 450
mm-dən kiçik olmayan dairəvi lyuk гурашдырылмалыдыр. Həcmi 3000 lитря qədər olan
avtosisternlər üçün oval formalı lyukların ölçüsü oxlar boyunca 300x400 mm, dairəvi formalı
lyukun ölçüsü isə 400 mm-dən kiçik olmamalıdır.

Həcmi 1000 lитря qədər olan sisternlərdə oval formalı, kiçik oxunun ölçüsü 80 mm-dən
kiçik olmayan və ya diametri 80 mm-dən kiçik olmayan даиряви формалы baxış lyuklarının
гурашдырылмасына icazə verilir.

9.1.6. Sisternlərин və çəlləklərин üzərində istehsalçı завод тяряфиндян aşağıdakı

pasport məlumatları damğaланмалыдыр:
 -istehsalçının adı və ya onun əmtəə nişanı;

-sisternin (çəlləyin) nömrəsi;

-истещсал олунан или və шящадятляндирилмя tarixi;

-həcmi (sisternlər üçün –m3-la, çəlləklər üçün l-lə);

boşaldılmış vəziyyətdə, hərəkətli hissəsi olmadan kütləsi (t) və çəlləyin kütləsi

(kq); -işçi və сынаг təzyiqlərinin qiyməti;

-istehsalçının texniki сынаг şöbəsinin (OTK) damğası; -

keçirilmiş və növbəti шящадятляндирилмяnin tarixi.
Sisternlərdə damğa lyukун flans dairəsi boyunca, çəlləklərdə isə - dibdə, armaturun
yerləşdiyi yerdə vurulur.

9.1.7. Divarının qalınlığı 6 mm-ə qədər olan çəlləklər üçün pasport məlumatları metal
lövhəcik üzərində yazıla bilər və armatur yerləşən yerdə çəlləyin dib hissəsində lehimlənə və ya
qaynaq oluna bilər.
 Vakuum əsasında izolyasıyalı sisternlərdə tutuma aid bütün damğalar da vakuum
qılafın lyukunun boğazının flansında vurulur, belə ki, sisternin kütləsi qılaflı izolyasiyanın
kütləsi nəzərə alınaraq göstərilir.

9.1.8. Korroziya əmələ gətirən mayeləşdirilmiş qazların daşınması üçün sisterlərdə və

çəlləklərdə damğa yeri, pasport məlumatları yazıldıqdan sonra korroziyaya davamlı şəffaf
бойа иля örtülməlidir.

9.1.9. Sisternlərin çərçivəsində aşağıdakı pasport məlumatları olan lövhəcik

bərkidilməlidir:

-istehsalçının adı və ya onun əmtəə nişanı;

-nömrəsi;

-hazırlanma ili;

-sisternin hərəkətli hissəsi ilə bir yerdə boşaldılmış vəziyyətdə kütləsi (t);

-sisternin qeydiyyat nömrəsi СИТЭДМНД Аэентлийинdən qeydiyyatdan keçdikdən

sonra sistern sahibi tərəfindən vurulur);

-növbəti шящадятляндирилмяnin tarixi.

9.1.10. Sisternlərin və çəlləklərin rənglənməsi, eləcə də onların üzərinə zolaqların

çəkilməsi və yazıların yazılması yeni sistern və çəlləklərin hazırlanmasına aid, dövlət
standartlarına, texniki şərtlərə uyğun olaraq istehsalçı завод tərəfindən yerinə
yetirilməlidir, istismarda olan sistern və çəlləklər üçün isə doldurucu тяшкилат tərəfindən
yerinə yetirilməlidir.

İstismarda olan, propan-butan və pentan daşıyan dəmiryol sisternlərinin rənglənməsi,

üzərinə zolaqların çəkilməsi və yazıların yazılması sistern sahibi tərəfindən yerinə yetirilir.

9.1.11. Sisternlər aşağıdakı avadanlıqlarla təchiz olunmalıdır:

-mayenin boşaldılması və doldurulması üçün sifon borucuqları olan

ventillərlə; -sisternin yuxarı hissəsindən buxar бурахылмасы üçün ventillə; -
yaylı qoruyucu klapanla;

-manometri birləşdirmək üçün ştuserlə;

-mayenin səviyyəюлчяни ilə.

9.1.12. Sisterndə quraşdırılan qoruyucu klapan sisternin qaz fazası ilə əlaqəli olmalı
və klapan açılан заман qazın buraxılması üçün deşikli qaпаğa malik olmalıdır.
Qapaqdakı deşiklərin sahəsi qoruyucu klapanın işçi kəsiyinin sahəsinдян 1,5 мислиндян
kiçik olmamalıdır.
 9.1.13. Mayeləşdirilmiş qaz üçün sistern və çəlləklərin hər bir doldurucu və boşaldıcı
ventilləri тыхаъlarla təchiz olunmalıdır.

9.1.14. Xlor və fosgen çəlləklərи истисна олмагла, hər çəlləkdə onun dibindən birində
mayeнин dolduruб-boşaltmaq üçün ventil quraşdırılмалыдır. Çəlləyin batıq dibində ventil
quraşdırıldığı halda ventil qalpaqla bağlanmalıdır, qabarıq dibdə quraşdırıldığı halda isə
qalpaqdan əlavə mütləq баьлайыъы lentля тяъщиз олунмалыдыр.

Xlor və fosgen üçün çəlləklərdə sifonlarla təchiz edilmiş doldurма- boşaltma ventilləri
olmalıdır.

9.1.15. Yanar qazların doldurulуб-boşaldılмасы üçün ventillərin yan ştuserləri sol

istiqamətli yivə malik olmalıdır.

9.1.16. Partlayış təhlükəli yanar maddələrin, ГОСТ 12.1.007-76 üzrə 1-ci və 2-ci sinif
zərəрli maddələr daşıйан sisternlərин boşaldılmaсы üçün, sifon boruларда boru xəttiнин
partlaмасы halларынda qaz сызmasını istisna edən sürət klapanı гурашдырылмалыдыр.

9.1.17. Mayeləşdirilmiş oksigen, azot və диэяр kriogen mayelər üçün sisternlərdə

quraşdırılan qoruyucu klapanların keçiricilik qabiliyyəti mayelərin hesablaнмыш
buxarlanma cəminə və sisternин boşaldılмасы zamanы təzyiqin yaradılması üçün
qurğunun maksimal məhsuldarlığına görə müəyyən olunmalıdır.

Hesablanmыш buxarlanma- sisternin ятраф мцщитин hava temperaturu 50oC olduгда

aldığı istiliyin təsiri altında bir saat ərzində buxarlana biləн maye oksigenin, azotun
(kriogen mayelərin) kiloqramla ифадя олунан miqdarı qəbul edilir.

Сisternin boşaldılması zamanı oрада təzyiq yaratmaq üçün гurğunun maksimal

məhsuldarlığı - buxarlandırıcının tam yüklənməsi və ya başqa təzyiq mənbəyindən istifadə
etməklə sisternə 1 saat ərzində daxil edilən qazın kiloqramla ифадя олунан miqdarı
qəbul edilир.

9.1.18. Sisternlərin doldurulmasını həyata keşirən müəssisələr və doldurucu

stansiyalar müdиriyyətin müəyyən etdiyi formaya əsasən doldurma jurnalı tərtib etməli, bu
jurnalda aşağıdakılar göstərilməlidir.
- дoldurulma tarixi;
- сisternlərin və çəlləklərin istehsalçısının adı;
- сisternlər üçün zavod və qeydiyyat nömrəsi, çəlləklər üçün zavod
nömrəsi; -дoldurma ямялиййатыны yerinə yetirən şəxsin imzası.
Doldurma stansiyasıнда sisternlər və çəlləklər doldurularkən hər qaz üzrə ayrıca

jurnal tərtib olunmalıdır.

9.1.19. Sisternlər və çəlləklər yalnız daşınma və saxlanылma üçün təyin olunan qazla
doldurулмалыдыр.

9.1.20. Сisternlərя və çəlləklərя qazы doldurmazdan əvvəl мüdиriyyətин təyin етдийи

məsul şəxs тяряфиндян xarici səthlərə diqqətlи baxış keçirilməli, armaturun sazлыьы və
hermetikliyi, qalıq təzyiqin olub olmaması və orаda olan qazın sistern və ya çəlləyin
təyinatına uyğunluğu yoxlanылmalıdır. Sistern və çəlləklərə baxışын nəticələri və onların
doldurulмa имканы barədə rəy jurnalдa qeyd olunmalıdır.

9.1.21. Насаз sistern və çəlləklərin qazla doldurulması qadağanдыр, eləcə də əgər:

-təyin edilmiş шящадятляндирилмя мцддяти bitmişsə;

-armatur və нязарят-ölçü cihazları yoxdursa və ya наsaz vəziyyətdəдир;

-мцвафиг rəngя бойанмадыгда və ya yazılar олмадыгда;
-sisternlərdə və çəlləklərdə onlar üçün təyin edilən deyil, başqa qaz долдурулубса.

İstehlakçı sistern və çəlləkləri boşaldarkən onların içərisində qazın 0,05 MPa ( 0,5
kqq/sm2)-dan az olmayan галыг təzyiqi saxlaнылmalıdır.

Гış aylarında buxarlarınын сыхлыьы 0,05 MPa ( 0,5 kqq/sm2)-dan az olан

мayeləşdirilmiş qazlar цчцн qalıq təzyiqин гиймяти, тутуму долдуран тящкилатын
istehsal təlimatıна ясасян тяйин едилир.
 9.1.22. Sisternlərin və çəlləklərin qazla doldurulub boşaldılması müвафиг qaydada
tərtib edilmiş və təsdiqlənmiş təlimat üzrə yerinə yetirilməlidir.

Sistern və çəlləklərin mayeləşdirilmiş qazlarla doldurulması cədvəl 16-da verilmiş

normalara uyğun йериня йетирилмялидир.

Cədvəl 16

Sisternin və ya çəlləyin 1 l-lik

Sisternin və ya çəlləyin 1 kq qaza
tutumuna düşən qazın kütləsi, kq,
Qazın adı düşən həcmi, литр, aşağıdakı
aşağıdakı rəqəmlərdən çox
rəqəmlərdən az olmayaraq
olmayaraq
1 2 3

Azot 0,770 1,30

Ammonyak 0,570 1,76

 1 2 3

Butan 0,488 2,05

Butilen 0,526 1,90

Propan 0,425 2,35

Propilen 0,445 2,25

Fosgen, xlor 1,250 0,80

Oksigen 1,080 0,926

Cədvəldə göstərilməyən qazlar üçün doldurulma norması istehsalçı-müəssisənin

istehsal təlimatları ilə müəyyən olunur, bu ona əsaslanır ki, sistern və çəlləklərdə kritik
temperaturu 50oC-dən yuxarı olan mayeləşdirilmiş qazlarla doldurularkən kifayət qədər
qaz yastığının həcmi olsun. Kritik temperaturu 50oC-dən aşağı olan mayeləşdirilmiş
qazlarla doldurulduqda isə sistern və çəlləklərdəki təzyiq 50oC temperaturda onlar üçün
hesablanmış təzyiqdən йцксяк olmaмалыдыр.

Doldurulmuş çəlləklərин saxlanılмасы və nəqlи заманы онлар günəş şüalarından və

yerli исидилмядян qorunmalıdır.

9.1.23. Sistern və çəlləklərin maye qazlarla doldurulma гиймяти tərəzidə çəkilməklə

və ya диэяр etibarlı yoxlama üsulu ilə müəyyən olunmalıdır.

9.1.24. Əgər sisternин və çəlləйин doldurulмасы заманы qaz сызмасы aşkar

edilərsə, doldurma əməliyyatı dayandırılmalı, qaz sistern və ya çəlləkdən
бошалдылмалыдыр; yalnız aşkar olunan насазлыглар арадан галдырылдыгдан
sonra doldurма ямялиййатына yenidən başlamaq олар.

9.1.25. Sistern və çəlləklər qazla doldurulduqdan sonra ventillərin yan ştuserlərinə

тыхаъlar qойулmalı, sisternin armaturu isə qoruyucu кolpaqla bağlanmalı вя
мющцрлянмялидир.

9.1.26. Sistern və çəlləklərin nəql olunması müvafiq nazirlik və idarələrin qaydalarına

uyğun yerinə yetirilməlidir.
 Х BÖLMƏ

BALONLARA QOYULAN ƏLAVƏ TƏLƏBLƏR

10.1. Ümumi tələblər

10.1.1. Balonlar müəyyən qaydada razılaşdırlmış NS üzrə hesablanmalı və

hazırlanmalıdır.

10.1.2. Balonlar boğazın deşiyinə sıx burulub bağlanmış ventillərлə və ya xüsusi

balonlarda boğaz olmadığı halda doldurucu-мясряф ştuserlərи илə тяъщиз olmalıdır.

10.1.3. Həcmi 100 lитрdən артыг olan sıxılmış, mayeləşdirilmiş və həll olунmuş
qazlar balonlarы əlavə 2-дя верилян formaйа uyğun pasportлa тямин olунmalıdır.

10.1.4. Həcmi 100 lитрдən артыг olan balonlara qoruyucu klapanlar

quraşdırılmalıdır. Balonlar qrup halında quraşdırılarkən bütün balon qrupu üçün bir
qoruyucu klapanın quraşdırılmasına icazə verilir.

10.1.5. Аvtomobil və диэяр nəqliyyat vasitələriндя yanacaг кими иситфадя олунан

мayeləşdirilmiş qaz мясряф тутуму kimi гойулан вя щəcmi 100 lитрdən чох olan
balonlar ventil və qoruyucu klapandan əlavə maksimal doldurma səviyyə göstəricisi иля
тяъщиз олунмалыдыр.

Bу balonlarda eləcə də xüsusi doldurucu klapanın, qazı buxar щалында йыьмаг

üçün ventilin, balonda mayeləşdirilmiş qazın səviyyəsini göstərən qurğunun və buraxıcı
tıxacın quraşdırılmasına icazə verilir.

10.1.6. Hidrogen və диэяр йанар qazlarla doldurulan balonlar üçün ventillərin yan
ştuserləriнин yivи sol istiqamətli olmalı, oksigen və диэяр йанmayan qazlarla doldurulan
balonlarын ventillərinин yan ştuserləriнин yivи isə sağ istiqamətli olmalıdır.

10.1.7. Partlayış təhlükəli йанар maddələr ГОСТ12.1.007-76 üzrə 1-ci və 2-ci sinif
təhlükəli zərərli maddələr üçün balonların hər ventili yan ştuserə bağlanan тыхаъла təchiz
olunmalıdır.

10.1.8. Oksigen üçün balonlarda ventillər, oksigen olan mühitdə alışması mümkün
olmayan kipləyici materiallar tətbiq olunmaqla bağlanır.

10.1.9. Бalonun yuxarı sferik hissəsində aşağıdakı məlumatlar дамьаланараг

yazılmalıдыр:

- istehsalçının əmtəə nişanı;

- balonun nömrəsi;
- boş balonun faktiki kütləsi, (kq): тутуму 12 lитря qədər олан balonlar üçün 0,1 kq
dəqiqliklə; 12 литрdən yuxarı 55 lитр qədər (55 л лdaxil olmaqla) -0,2 kq dəqiqliklə;
тутуму 55 lитрдən чох олан balonların kütləsi onların hazırlanmasına даир ГОСТ üzrə
və ya TŞ-ə uyğun olaraq göstərilir;
-hazırlanma tarixi (ay il) və növbəti шящадятляндирилмянин
тарихи; -işçi təzyiq P, MPa (kqq/sm2);
-hidravlik сынаг təzyiqi Pс, MPa (kqq/sm2);

-balonların тутуму, lитр: тутуму 12 lитрə qədər олан, 12 литр daxil olmaqla
balonlar üçün –nominal;

-тутуму 12 литрdən чох 55 lитрə qədər olan balonlar üçün–faktiki, 0,3 l dəqiqliklə,
тутуму 55 lитрдян-dən böyük olan balonlar üçün-onların hazırlanmasına дaiр NS-ə
uyğun olaraq;

istehsalçının TНŞ-nin (texniki нязарят şöbəsi) damğası - diametri 10 mm, dairəvi

formada олмалыдыр (həcmi 55 l-dən böyük olan standart balonlar istisna olunmaqla);

həcmi 55 lитрdən чох olan balonlar üçün standartın nömrəsi.

 Balonun üzərindəki işarələrin hündürlüyü 6 mm-dən kiçik olmamalı, həcmi 55 lитрдən
böyük olan balonlar üçün isə 8 mm-dən az olmamalıdır.

Asetilen balonlarы istisna olmaqla, digər balonların kütləsi üzərinə çəkilən boyanın kütləsi
nəzərə alınaraq, əgər konstruksiyada nəzərdə tutulmuşsa, коlpaq və başmaq üçün halqalarla,
lakin ventilin və коlpaгın kütləsi nəzərə alınmamaqla göstərilir.

Həcmi 5 lитря qədər və ya divarının qalınlığı 5 mm-dən az olan balonlarda pasport

məlumatları lövhəciyə həkk olunub balona lehimlənə bilər və ya emallı, yağlı boya ilə üzərinə
yazıla bilər.

10.1.10. Həll olунmuş asetilen qazı üçün balonlar müvafiq məsaməli kütlə və həlledici ilə
doldurulmalıdır. Məsaməli kütlənin keyfiyyətinə və balonların düzgün doldurulmasına görə
balonları məsaməli kütlə ilə dolduran müəssisə cavabdehdir. Həlledicinin keyfiyyətinə və
düzgün dozalaшдырылмасына görə balonları həlledici ilə dolduran müəssisə məsuliyyət
daşıyır.

Balonlar məsaməli kütlə və həlledici ilə doldurulduqdan sonra onun boğaz hissəsində

taranın kütləsi (balonun qalpaksız, məsaməli kütlə və həlledici ilə, başmaqla, halqa və
ventillə birlikdə kütləsi) дамьаланыр.
10.1.11. Balonların xarici səthi 17-ъи cədvəlя uyğun rənglənməlidir.

Cədvəl 17
Balonların rənglənməsi və üzərinə yazıların yazılması

Qazın adı Balonların Yazının mətni Yazının Zolağın rəngi

rənglənməsi rəngi
1 2 3 4 5
Azot Qara Azot Sarı Qəhvəyi

Ammonyak Sarı Ammonyak Qara "

Arqon(xam) Qara Arqon xam Ağ Ağ

Arqon texniki " Arqon texniki Göy Göy

Arqon təmiz Boz Arqon təmiz Yaşıl Yaşıl

Asetilen Ağ Asetilen Qırmızı "

Butilen Qırmızı Butilen Sarı Qara

Neftqaz Boz Neftqaz Qırmızı "

Butan Qırmızı Butan Ağ "

Hidrogen Tünd yaşıl Hidrogen Qırmızı "

Hava Qara Sıxılmış hava Ağ "

Helium Qəhvəyi Helium " "

Azot oksidi Boz Azot oksidi Qara "

Oksigen Mavi Oksigen " "
Oksigen tibbi " Oksigen tibbi " "

Hidrogen sulfid Ağ Hidrogen sulfid Qırmızı Qırmızı

Anhidrid sulfid Qara Anhidrid sulfid Ağ Sarı

Karbon qazı " Karbon qazı Sarı "

Fosgen qoruyucu " " Qırmızı

Freon-11 Alüminium Freon-11 Qara Göy

Freon-12 Həmin Freon-12 " "

Freon-13 " Freon-13 " 2 qırmızı

Freon-22 " Freon-22 " 2 sarı

Xlor qoruyucu " " Yaşıl

Siklopropan Narıncı Siklopropan Qara Yaşıl

 1 2 3 4 5
Etilen Bənövşəyi Etilen Qırmızı "
Дigər йанар qazlar Qırmızı Qazın adı Ağ "

Digər йанmayan Qara Qazın adı Sarı "

qazlar

Balonların rənglənməsi və üzərindəki yazılar yağlı, minalı və ya nitroboyalarla yerinə

yetirilə bilər.

Yenidən hazırlanan balonların rənglənməsi və üzərinин yazılması istehsalçı tərəfindən

yerinə yetirilir, istismar zamanı isə - doldurucu stansiyalar və ya sınaq məntəqələri tərəfindən
yerinə yetirilir.

Xüsusi şəraitdə istifadə olunan və ya xüsusi təyinatlı qazların doldurulması üçün təyin
olunan balonlar üçün boyaların və yazıların mətninin rəngi müəyyən olunmuş qaydada
razılaşdırılmalıdır.

10.1.12. Balonlar üzərində yazılar балонун çevrəси boyunca çevrənin uzunluğunun

1/3-dən az olmayan uzunluqda, zolaqlar isə bütün çevrə boyunca yerinə yetirilir, bununla
belə həcmi 12 l-dən чох olan balonlarda hərflərin hündürlüyü 60 mm, zolağın eni isə 25
mm olmalıdır. Həcmi 12 l-ə qədər olan balonlarda yazıların və zolaqların ölçüsü
balonların yan səthinin ölçüsündən asılı olaraq müəyyən olunmalıdır.

10.2. Balonların шящадятляндирилмяси

10.2.1. Balonların шящадятляндирилмяси doldurucu stansiyalar və sınaq

məntəqələri tərəfindən həyata keşirilə bilər, aşağıdakı шяртляр дахилиндя:

-кeyfiyyətli шящадятляндирилмяни keçirmək imkanını təmin edən istehsal

sahəsinin, eləcə də texniki vasitələrin olması;

-мüəssisədə müvafiq hazırlığı olan, шящадятляндирилмянин keçirилмясиня

cavabdeh шяхсин təyin olunması barədə əmrин олмасы;

-balonların texniki шящадятляндирилмяsinin keçirilməsi üzrə təlimat.

Шящадятляндирилмянин keçirилməсиня icazə verilərkən nəzarət orqanları həmin müəssisəyə

(doldurucu stansiyaйа) verilmiş müvafiq şifri olan damğanı qeydiyatdan keçirməlidir.

10.2.2. Балонун keyfiyyətinin yoxlanылması, шящадятляндирилмя və hazır

balonların qəbulu balonlara dаир NS-in tələblərinə uyğun olaraq istehsalçının texniki
yoxlama şöbəsinin işçiləri tərəfindən yerinə yetirilir.
 Yoxlama təzyiqinin qiyməti və balonların sınaq təzyiqi altında saxlama müddəti
standart balonlar üçün dövlət standartlarına uyğun olaraq, qeyri-standart balonlar üçün-
texniki şərtlərə uyğun olaraq istehsalçı tərəfindən müəyyən olunur. Bu halda sınaq təzyiqi
işçi təzyiqдян 1,5 dəfəдян az olmamalıdır.

10.2.3. Müvəqqəti müqaviməti axıcılıq həddinə nisbəti 2- dən йцксяк olan

materiallardan hazırlanmış balonlar üçün sınaq təzyiqi, işçi təzyiqin 1,25 mislinə qədər
azaldıla bilər.

10.2.4. İstehsalçı-müəssisədə balonlar, asetilen üçün balonlar istisna olmaqla, hidravlik

sınaqdan sonra işçi təzyiqə bərabər təzyiqlə pnevmatik sınaqdan da keçirilməlidir.

Pnevmatik sınaq zamanı balonlar su ilə dolu vannaya batırılмалыдыр. Asetilen

üçün нязярдя тутулан balonlar balonu məsaməli kütlə ilə dolduran müəssisələrdə
pnevmatik sınaгдан кечирилмялидир. ГОСТ 12.1.007-76 üzrə 1,2,3,4-cü sinif təlükəli
mühitlə işləmək üçün təyin olunan balonlardan başqa, iki açıq boğazı olan, tikişsiz balonlar
istehsalçı-müəssisədə hermetikliyə yoxlanmır.
 10.2.5. Yeni konstruksiyalı və ya əvvəllər tətbiq olunmayan materialdan hazırlanan
balonlar onları dağılmaya qədər gətirib çıxaran xüsusi proqramla sınaqdan keçirilməlidir,
bu halda 20oC temperaturda metalın müvəqqəti müqavimətinin minimal qiyməti üzrə
möhkəmliyin ehtiyat əmsalı, divarın ən kiçik qalınlığında, korroziya üçün əlavəsini
saymadan 2,4-dən az olmamalıdır.

10.2.6.Hazırlanmış balonların шящадятляндирилməsinin nəticələri isteh-salçının

TNŞ tərəfindən aşağıdakı məlumatlarы якс етдирян cədvələ йазылыр:

-balonun nömrəsi;

-balonun hazırlanma və növbəti шящадятляндирилmə tarixi

(ay, il); -balonun kütləsi, kq;

-balonun həcmi (tutumu), l;

-işçi təzyiq, MPa (kqq/sm2);

-sınaq təzyiqi MPa (kqq/sm2);

-istehsalçının TNŞ-nin nümayəndəsinin imzası.

Bütün doldurulmuş cədvəllər nömrələnməli, tikilməli və müəssisənin TNŞ-

сянядляриндя saxlanmalıdır.

10.2.7. Asetilen üçün balonlar istisna olunmaqla, digər balonların

шящадятляндирилməsinə daxildir:

-щəcmi 55 lитря qədər olan mayeləşdirilmiş karbohidrogen qazı (propan-butan) üçün

balonlar istisna olmaqla, balonların daxili və xarici səthlərinin baxışdan keçirilməsi;

-кütlənin və həcmin yoxlanылması;

-hidravlik sınaq.

12 litrя гядяр, 12 литр daxil olmaqla və 55 lитрdən yuxarı həcmи олан tikişsiz balonların,
eləcədə qaynaq tikişli balonların həcmindən asılı olmayaraq kütləsi və həcmi yoxlanылmır.
10.2.8. Шящадятляндирилmə keçirilən müəssisədə qənaətbəxş nəticələr alınarsa,
müəssisə baloнуn üzərində diametri 12 mm olan öz dairəvi damğasını, eləcə də keçirilmiş və
növbəti шящадятляндирилmənin tarixini (damğa ilə bir sətirdə) vurur. Damğa balonların
шящадятляндирилməсиni həyata keçirəнин СИТЭДМНД Аэентлийi tərəfindən verilmiş
şifrинə malik olmalıdır.

Həcmi 100 lитрdən чох olan balonların texniki шящадятляндирилməsinin nəticələri

balonun pasportuna daxil edilir. Bu halda balonlara damğa vurulmur.
 10.2.9. Asetilen balonlarы istisna olmaqla, balonların шящадятляндирилməсинин
nəticələri balonları təsdiqləyən şəxs tərəfindən, aşağıdakı qrafaları olan sınaq jurnalına yazılır:
1. İstehsalçının əmtəə nişanı.
2. Balonun nömrəsi.
3. Balonun hazırlanma tarixi (ay, il)
4. Keçirilmiş və növbəti шящадятляндирилmənin tarixi.
5. Balonun üzərinə vurulmuş kütlə, kq.
6. Шящадятляндирилmə zamanı balonun тяйин olunan kütləsi, kq.
7. Balonun üzərində vurulmuş həcmинин гиймяти, l.
8. Шящадятляндирилmə zamanı balonun тяйин olunan həcmинин гиймяти, l.
9. İşçi təzyiq, MPa (kqq/sm2).
10. Balonun yararlı olması barədə qeyd.
11. Balonun шящадятляндирилməsini keçirən şəxsin imzası.
10.2.10. Asetilen balonlarınын шящадятляндирилməсi 5 ildə bir dəfədən gec olmayaraq
asetilen doldurma stansiyalarında həyata keçirilməlidir və aşağıdakılardan ibarətdir:
-xarici səthə baxışın keçirilməsi;
 -məsaməli kütlənin yoxlanылması;

-pnevmatik sınağın keçirilməsi.

10.2.11. Asetilen balonундакы məsaməli kütlənin vəziyyəti 24 айдан эеъ olmayaraq

doldurucu stansiyalarda yoxlanылmalıdır.

Məsaməli kütlənin vəziyyətinin qənaətbəxş olduğu halda hər balon üzərində aşağıdakı
yazılar vurulmalıdır:

məsaməli kütlənin yoxlandığı il və ay;

doldurucu stansiyanın damğası;

diametri 12 mm, üzərində “MК” işarəsi olan, məsaməli kütlənin yoxlanmasını təsdiq
edən damğa.

10.2.12. Məsaməli kütlə ilə doldurulmuş asetilen balonlarы шящадятляндирилmə

zamanı azotla, 3,5 MPa (35 kqq/sm2) təzyiq altında sınaqdan keçirilмялидир.

Balonların sınaqdan keçirilməsi üçün tətbiq edilən azotun təmizliyi həcm üzrə 97%-
dən az olmamalıdır.

10.2.13. Asetilen üçün balonların шящадятляндирилməsinin nəticələri sınaq

jurnalına, ашаьыдакы графалара yazılır:

Б Balonun nömrəsi
Б İstehsalçının əmtəə nişanı
Б Balonun истещсал tarixi (ay, il)
Б Balonun шящадятляндирилməsini keçirən şəxsin imzası
Б Keçirilmiş və növbəti шящадятляндирилməнин tarixi.
10.2.14. Balonlara baxış onun divarlarında korroziya, çat, qaysaq, əzik və başqa
zədələnmələrin aşkar edilməsi üçün (balonların sonrakı istismara yararlı olub olmamasını
müəyyən etmək üçün) həyata keçirilir. Baxış keçirилməzdən əvvəl balonlar йахшы
təmizlənməli və su ilə yuyulmalıdır, lazımi hallarda isə müvafiq həlledici ilə yuyulmalı və ya
qazsızlaşdırılmalıdır.

10.2.15. Səthlərin daxili və xarici baxış keçirilməsi zamanı çatların, qaysağın,

əzilmənin, nazilmənin, divarın nominal qalınlığının 10% -dən çox qədər deşilmənin,
yırtılmaнын, boğazın yivinin yeyilməsi, bir neçə pasport məlumatının olmaması aşkar
olunarsa, belə balonlar истисмара yararsız hesab едилмялидир.

Balonun boğazında halqanın zəifləməsi onun yararsız olmasıна дялалят етмир.

Belə halda balon sonrakı шящадятляндирилməyə onun halqasının bərkidilməsi və ya
yenisi ilə dəyişdirilməsindən sonra buraxıla bilər.

Balonun başmağının çəp və ya zəif taxılması aşkar edilərsə, onun başmağı düzgün
taxıldıqdan sonra növbəti шящадятляндирилməyə buraxыла биляр.
 10.2.16. Balonun həcmi onun su ilə dolu kütləsi ilə boş vəziyyətdəki kütləsi arasındakı
fərqə görə və ya ölçü bakına görə müəyyən edilir.

10.2.17. Balonların xarici və daxili baxışlarının nəticələrinə görə гцсурларынын

мцяййян олунмасы балонларын истещсал NS-in tələblərinə ясасян yerinə yetirilməlidir.

Qaydaların 10.1.9 bəndində эюстярилян məlumatların hamısı balonун üzərində

vurulmaдыгда онун istismarı qadağandır.

Balonun boğazında və ya başmağında zəifləmiş halqanın bərkidilməsi və ya

dəyişdirilməsi balonun шящадятляндирилməsinə qədər yerinə yetirilməlidir.

10.2.18. Тутуму 12 lитрdən 55 lитрə qədər olan tikişsiz, standart balonların kütləsiни

7,5%-дян чох azaldıqda, щямчинин тутумуну 1%-ə qədər artırdıqda yararsız hesab
olunur və istismardan çıxarılır.

10.2.19. Aşağı təzyiqлə ишлямяйя тятбиг олунан balonlarын qazla doldurulmasıна вя

istifadəсиня иъазя верилир, лакин о шяртля ки, işçi təzyiq бу balonlarда йол верилян təzyiqdən чох
олмасын. Бу балонларын üzəriнdə ашаьыдакы мялуматлар эюстярилмялидир: kütləси, işçi təzyiqи

MPa (kqq/sm2); sınaq təzyiqi Ps, MPa (kqq/sm2); keçirilmiş və növbəti

шящадятляндирилmənin tarixi və sınaq məntəqəsinin damğası vurulmalıdır.

Balonun nömrəsi, əmtəə nişanı və истещсал tarixi istisna olmaqla, əvvəlki

məlumatlar balona vurulmalıdır.

10.2.20. Yararsız balonlar, gələcəkdə onların istifadə etmək üçün təyinatından asılı
olmayaraq, yararsız hala gətirilməlidir (boğazın yivini çərtməklə və gövdədə deşik
açmaqla).

10.2.21. Balonların шящадятляндирилməsi ayrıca, xüsusi avadanlıqla təchiz olunmuş

отагда кечирilməlidir. Bu отагда havanın temperaturu 12 oC-dən aşağı olmamalıdır.

Balonların daxilinə baxış keçirmək üçün, gərginliyi 12V-dan yüksək olmayan elektrik
чыраглары tətbiq eдилмялидир.

Partlayış təhlükəli qazlarla doldurulмуш balonlara baxış keçirилən zaman əl

фянары, onun ştepsel birləşməси partlayışдан мцщафизяли icrada olmalıdır.

10.2.22. Гazla doldurulmuş вя уzun müddət anbarda saxlanılan balonlar növbəti

шящадятляндирилmə vaxtı müəssisəнин müdиriyyətinin nümayəndəsi tərəfindən seçmə
цчулу иля йохланылмалыдыр, мясялян, 100 ядяд balondan ibarət баллон
групундан 5 ədəddən az olmayaraq, 500 ядяд balondan ibarət баллон групундан 10
ədəd, 500-dən yuxarı - 20 ədəd balon йохланылыр.

Шящадятляндирилmənin nəticələri qənaətbəxş олдуьу щалда balonların saxlama müddəti,

2. ildən artıq olmaмаг шярти иля, шящадятляндирилməni keçirən şəxs tərəfindən müəyyən едилир.

Сeçmə цсулу ilə keçirilən сящадятляндирилmənin nəticələri müvafiq aktla рясмиляшдиридир

Шящадятляндирилmənin nəticələri qənaətbəxş олмадыгда balonlar həmin sayda

təkrar йохланылыр.

Təkrar сящадятляндирлmə zamanı nəticələr yenя qənaətbəxş olmaдыгда, balonların

saxlanылmasına иъазя verilmir, сящадятляндирилməni keçirən (müdriyyətin nümayəndəsi)
şəxs tərəfindən müəyyən olunmuş мцддятдя balonlarda сахланылан qaz бошалдылмалы,
sonra hər balon ayrı ayrılıqda texniki сящадятляндирилmədən keçирилməlidir.

10.3. Balonların istismarı

10.3.1. Balonların istismarı, saxlanылması və nəqlи müəyyən qaydada təsdiq edilmiş

təlimatларın tələblərinə uyğun йериня йетирилмялидир.
 10.3.2. Balonlara xidmət edən işçilər бу Qaydaların 7.2.2. bəndinə uyğun olaraq
öyrədilməli və təlimatlandırılmalıdır.

10.3.3. Qazla dolu balonlar xüsusi qapalı yerlərdə вя açıq havada saxlanылa bilər, lakin
bu halda balonlar atmosfer yağıntılarından və günəş şüalarından мцщафизя олунмалыдыр.
Oksigen və йанар qaz balonlarınын ейни anbarda bir yerdə saxlanылması qadağandır.

10.3.4. Otaqlarda йерляшдирилян гaz balonlarы qızdırıcı radiatorlardan və диэяр

qızdırıcı cihazlardan 1 m-dən az olmayan məsafədə, açıq alovлу istilik mənbələrindən isə
5 m-dən az olmayan məsafədə сахланылмалыдыр.

10.3.5. Balonlar istismar olunaн вахты орада олан qazı tam sərf etmək qadağandır.

Balonda галан газын qalıq təzyiqи 0,05MPa-dan (0,5 kqq/sm2) az olmamalıdır.

10.3.6. Qazın бир balondan диэяр даща aşağı işçi təzyiqli tutuma bошалдылması заманы
бу qaz üçün təyin olunmuş və müvafiq rənglə boyanmış reduktor нязярдя тутулмалыдыр.

Reduktorun aşağı təzyiqli kamerası manometrлə və qazын бошалдылдыьы тутумун

бурахыла билян təzyiqinə tənzimlənmiş yaylı qoruyucu klapanла тяъщиз олунмалыдыр.
 10.3.7. Гaz истифадя олунан yerdə, балонун вentillərinин nasazlığı səbəbindən
газы bошалтmaq mümkün olmadıqda, balonlar geri, газ doldurма stansiyaсына
göndərilməlidir. Qaz doldurма stansiyalarынda bу balonlardan qaz müəyyən qaydada
təsdiq edilmiş təlimatлара uyğun boşalдылмалыдыр.

10.3.8. Balonlara sıxılmış, mayeləşdirilmiş və həll olунmuş qaz doldurулan газ

doldurма stansiyaсында balon газ doldurma jurnalı tərtib etməli və aşağıdakılar орада
göstərilməlidir:
-doldurulma tarixi;
-balonun nömrəsi;
-сящадятляндирmə tarixi;

-balondakı qazın (mayeləşdirilmiş) kütləsi,

kq; -balonu dolduran şəxsin imzası.

Əgər stansiyalardan birində balonlar müxtəlif qazlarla doldurulursa, o zaman hər bir
qaz üçün ayrıca doldurma jurnalı tərtib olunmalıdır.

10.3.9. Balonların qazla doldurulması qazın xassələri, yerli şərait və balonların qazla
doldurulması üzrə standart təlimatın tələbləri nəzərə alınmaqla, müəssisə tərəfindən
müвафиг qaydada işlənилmiş və təsdiq edilmiş təlimat üzrə yerinə yetirilməlidir.

Balonların mayeləşdirilmiş qazlarla doldurulması cədvəl 18-də göstərilян normalara

uyğun olmalıdır.

Cədvəl 18

Balonun 1 lитр həcminə 1 kq qaza düşən balonun

Qazın adı
düşən qazın kütləsi, kq həcmi, lитр, az olmayaraq

Ammonyak 0,570 1,76

Butan 0,488 2,05

Butilen, izobutilen 0,526 1,90

Etilen oksid 0,716 1,40

Propan 0,425 2,35

Propilen 0,445 2,25

Hidrogen sulfid, fosgen, xlor 1,250 0,80

Karbon qazı 0,720 1,34

FreonFreon-11 1,200 0,83

Freon-12 1,100 0,90

Freon-13 0,600 1,67

Freon-22 1,800 1,00

Metil xlorid 0,800 1,25

Etil xlorid

Etilen 0,286 3,50

Ъədvəldə göstərilməyən qazlar üçün doldurulma norması doldurucu stansiyaların

istehsal təlimatları ilə müəyyən olunur.

10.3.10. Qazla doldurulan balonlar möhkəm bərkidilməli və doldurucu rampaya sıx

şəkildə birləşdirilməlidir.
 10.3.11. Aşağıdakı balonlara qaz doldurulması qadağandır:

-нювбяти сящадятляндирmə vaxtı битмиш;

-məsaməli kütlənin йохлама мцддяти битмиш;

-balonун gövdəsi zədələnмиш;

-ventillərи nasaz олан;

-мцвафиг rənglə бойанмамыш və мцвафиг yazıları

олмайан; -qazın изафи təzyiqi олмадыгда;
-мцвафиг дамьасы олмайан.

Qazın изафи təzyiqi olmayan balonlara dolдurulması, doldurmanı həyata keçirən

müəssisənin (doldurма stansiyaсы) təlimatına uyğun olaraq, əvvəlcədən yoxlandıqdan
sonra yerinə yetirilмялидir.

10.3.12. Кalpaqlar üçün başmaqların və halqaların taxılması, ventillərin dəyişdirilməsi

balonların сящадятляндирmə məntəqələrинdə yerinə yetirilməlidir.

Тəmirdən sonra ventil işçi təzyiq altında kipliyə yoxlanылmalıdır.

10.3.13. Бalonlara, yalnız qaz boşaldıldıqdan, ventillər açıldıqdan və balonlar

müvafiq гайдада qazsızlardırıldıqdan sonra бaşmaqların taxılmasına icazə verilir.

Qazla doldurulmuş balonların təmizlənməsi və rənglənməsi, eləcə də halqaların onun

boğazında bərkidilməsi qadağandır.

10.3.14. Зəhərli qaz balonlarы xüsusi, гuruluşu müvafiq norma və qaydalarla

регламентляшдирилян qapalı yerlərdə saxlanылmalıdır.

10.3.15. Бaşmaqлы газ balonlarы şaquli vəziyyətdə saxlanылmalıdır. Balonları

yıxılmaqdan qorumaq üçün onlar xüsusi düzəldilmiş yuvalarda, qəfəsdə yerləşdirilməli və
ya барйерлярля ilə çəpərlənməlidir.

10.3.16. Başmaгсыз balonlar taxta чярчивялярдя və ya stellajларда üfüqi vəziyyətdə

saxlanылa bilər. Açıq meydançada saxlanıларkən başmaqlı balonlarıн arasında kəndirdən,
ağac tir və ya rezindən araqatı olan üfüqi sıralarla nizamla yığılmasına icazə verilir.

Balonlar nizamla üst-üstə yığılarkən onların hündürlüyü 1,5 m-dən hündür

olmamalıdır. Balonların ventili bir tərəfə yönəldilməlidir.

10.3.17. Qazla doldurulmuş balonların saxlanması üçün anbarlar üstü yüngül tipli
örtüklə örtülmüş, çardağı olmayan tikiliляр olmalıdır. Qaz balonlarının saxlanылması üçün
anbarların divarları, arakəsmələri II dərəcədən aşağı olmayan йанмайан materialdan
olmalıdır; pəncərələr və qapılar bayıra açılmalıdır. Pəncərə və qapı şüşələri tutqun şüşədən
və ya ağ rənglə бойанмалыдыр. Balonlar üçün anbar tikilisinin hündürlüyü döşəmədən
dam örtüyünün aşağı çıxıntılı hissələrinə qədər 3,25 m-dən az olmamalıdır.
 Anbarların döşəməsi düz, sürüşməyən səthə malik olmalıdır, йанар qaz balonları
üçün anbarlarын дюшямяси isə йеря дцшян hər hansı əşyanın zərbəsindən qığılcım
вермяйян materialdan olmalıdır.

10.3.18. Йанар qaz balonları üçün anbarların təchizatı, partlayış təhlükəли отаглар
цчцн мцяййян олунмуш ноrmalara uyğun olmalıdır.

10.3.19. Anbarlarda balonlarla davranma гайдаларына якс етдирян təlimatlar,

qaydalar və plakatlar asılmalıdır.

10.3.20. Qaz balonlarы сахланылан anbarlar лайищяляндирилмянин санитар нормаларына

уйьун təbii щава мцбадиляси və йахуд süni ventilyasiyaya системи иля тяъщиз олунмалыдыр.

10.3.21. Partlayış və yanğın təhlükəli qazla doldurulmuş balonlar сахланылан

anbarlar ildırımdan мцщафизя олунмуш zonada yerləşдирилməlidir.

10.3.22. Balonların saxlanması üçün anbar отаглары yanmayan divarlarla йерляшгяляря

ayrılmalıdır, щяр йерляшгядя йанар və ya zəhərli qaz balonlarınын sayы 500-dən (40 l),
йанмайан вя zəhərli olmayan qaz balonlarınын sayı ися 1000-dən(40 l) артыг olmamalıdır.
 Йанмайан вя гейри-zəhərli qaz balonları сахланылан йерляшгяляр щцндцрлцйц 2,5 м-дян
аз олмайан, инсанларын вя механизасийа васитяляринин щярякяи цчцн нязярдя тутулмуш
ачыг гапы йерляри олан йанмайан аракясмялярля тяъщиз олунараг диэяр йерляшгялярдян
айрыла билярляр. Щяр йерляшгянин байыра айрыъа чыхышы олмалыдыр.

10.3.23. Qaz balonlarы anbarlarы arasındakı məsafə, anbarlarla гоншу istehsalат,

ictimai binalar, yaşayış evləri arasındakı məsafələr NS-in tələblərinə uyğun olmalıdır.

10.3.24. Газ долдурма вя газ истещлакы məntəqələrində balonların дашынмасы

цчцн xüsusi arabaлардан və ya диэяр васитялярдян истифадя едилмялидир.

10.3.25. Qazla dolу balonlar рессорлу nəqliyyat vasitəsində və ya avtokarlarda,

balonlar arasında ara qatlar qoyulmaqla üfüqi vəziyyətdə daşınmaлıдыр. Ara qatı kimi
üzərində balonlar üçün yuvalar ойулмуш taxta tirlər, eləcədə eni 25 mm-dən аз olmayan
kəndir və ya rezin halqalar (hər balona iki halqa olmaqla) və ya balonları bir birinə dəyib
zərbədən qoruyan başqa ara qatları tətbiq edilə bilər. Дaşınma zamanı бцтцн balonlarын
ventilləri bir tərəfə istiqamətляндирилмялидир.

Balonları xüsusi konteynerlərdə, eləcə də konteynersiz şaquli vəziyyətdə, mütləq

aralarında ara qatı və düşməmək üçün cəpərləmə ilə daşınmasına icazə verilir.

10.3.26. Balonların nəqlи və saxlanması bağlanmış qolpaqlarla yerinə yetirilir.

Karbon qaz balonlarınын nəqlи qaz təsərrüfatıнда təhlükəsizlik qaydalarına uyğun

yerinə yetirilмялидир.

Doldurulmuş balonların istehlakçılara verilənə qədər qoruyucu qolpaqlarсыз saxlanmasına

icazə verilir.

10.3.27. Balonların avtomobil, dəmiryolu, su və hava nəqliyyatı vasitəsilə daşınması

müvafiq nazirlik və idarələrin qaydalarına uyğun olaraq yerinə yetirilməlidir.

10.3.28. Doldurucu stansiyalarda və sınaq məntəqələrində бу Qaydalarын тялябляриня

riayət olunmasına СИТЭДМНД Аэентлийнin müfəttişi tərəfindən nəzarət едилмялидир.
 ХI BÖLMƏ

ГАЙДАЛАРЫН ТЯЛЯБЛЯРИНЯ РИАЙЯТ

ЕДИЛМЯСИНЯ НЯЗАРЯТ

11.1. Qaydalarын тялябляриня riayət olunmasına nəzarət tutumları istismar edən

müəssisələrin, eləcə də istehsalçı müəssisə, layihə, işəsalma, quraşdırma, təmir və
diaqnostika üzrə müəssisələrin СИТЭДМНД Аэентлийнin metodiki göstərişləri, təlimatları
və digər rəhbər materiallarına uyğun, dövri olaraq yoxlanылması yolu ilə СИТЭДМНД
Аэентлийi tərəfindən həyata keçirilir.

11.2. Əgər istehsalçı müəssisəнин, layihə, сазлаma, quraşdırma, təmir və

diaqnostika müəssisələrинин yoxlanылmaсы zamanı бу Qaydaların pozulması aşkar
olunarsa, bu pozuнтуларын xarakterindən asılı olaraq, onların aradan qaldırılmaсы
müddəti müəyyən edilir və ya bu işlərin sonrakı icrası qadağan olunur.

11.3. Əgər istismarda olan təzyiq altında işləyən tutumların yoxlanması zamanı
aşağıdakılar ашкар олунарса:

təhlükəsizliyin pozulmasına səbəb ola biləcək qüsurlar və ya бу Qaydaларын

тялябляриня риайят едилмямяси;

istehsalçı tərəfindən müəyyən olunmuş istismar müddətinin və ya növbəti

шящадятляндирмя мцддятинин битмяси;

tutumun saz vəziyyətinə, təhlükəsiz iстисмарына və onun texniki vəziyyətiня nəzarət

edən ъавабдещ şəxsin Qaydalarда müəyyən olunmuş шякилдя biliklərinin
yoxlanылmaмаsı və йахуд билик yoxlamaсындан keçməməsi;

təhlükəsizlik avtomatikasının, qəza siqnalizasiyasının nasazlığı,

aşkar olunдугда tutumun istismarı qadağan olunmalıdır.

Bu halda tutumun pasportuna Qaydaların müvafiq bəndlərinə istinad edilərək, onun

istismarına qadağa qoyulmasının səbəbləri qeyd olunur.

11.4. Qaydaların qüvvəyə minməsi ilə əlaqədar olaraq istismarda olan tutumların
qaydalara uyğunluğunu təmin etməyin zəruriliyi və vaxtı СИТЭДМНД Аэентлийi ilə
razılашдырылмайа əsasən tutumун sahibi tərəfindən müəyyən olunur.

Müəssisənin rəhbər işçiləri və mütəxəssisləri, eləcə də təzyiq altında işləyən tutumların

layihələndirilməsi, hazırlanması, quraşdırılması, işə salınması, təmiri, yenidən qurulması,
diaqnostikası və istismarı ilə məşğul olan fərdi sahibkarlar СИТЭДМНД Аэентлийi ilə
razılaşdırılmış müddətdə Qaydalara dair bilik yoxlamasından keçməlidirlər.
 Əlavə 1

БУ ГАЙДАЛАРДА ИСТИФАДЯ ОЛУНАН ТЕРМИНЛЯР ВЯ АНЛАЙЫШЛАР

- Armaturlaşdırılmış plastик кцтляляр – plastик кцтлядян (əlaqələndirici) və doldurucu

маддядян ибарят мцхтялиф quruluşlu material.

- Barokamera – cihazlar və avadanlıqla təchiz olunmuş, içərisində adamların

yerləşdirilməsi üçün tutum.
- Balon – ventillərin, flansların və ya ştuserlərin quraşdırılması üçün bir və ya iki
boğazı олан, təzyiq altında sıxılmış, mayeləşdirilmiş və ya həlledilmiş qazların
nəqledilməsi, saxlanылması və istifadəси üçün tutum.
- Çəllək – silindrик və диэяр formaда олан, bir yerdən başqa yerə diyirlətməк və
əlavə dayaq olmadan dirəklər üzərinə qoyulmaсы imkanı olan, mayeнин və диэяр
maddələrin daşınması və saxlanылması цчцн tutum.
- Тутум – cizgilərdə verilmiş nomunal ölçülərə görə təyin olunan tutumun daxili
boşluğunun həcmi.
- Tutum sahibi – mülkiyyətinə tutum daxil olан müəssisə, fərdi sahibkar.
- Daxili (xarici ) təzyiq – tutumun divarının daxili (xarici) səthinə təsir edən təzyiq
- Sınaq təzyiqi – tutumların sınaqdan keçirildiyi təzyiq.
- İşçi təzyiq – normal iş prosesi gedişində yaranan maksimal daxili изафи və ya
xaricдя йаранан təzyiq.
- Hesablama təzyiqi – möhkəmliyин йохланылмасы цчцн hesablaнан təzyiq.
- Şərti təzyiq – standart tutumların (düyünlərin, detalların, armaturun) möhkəmliyə
сынаьы цчцн 20oC temperatura hesablaнмыш təzyiqi.
- Divarın buraxılabilən maksimal (minimal) temperaturu – tutumun istismarına
icazə verilən, onun divarının maksimal (minimal) temperaturu.
- Dib – tutumun gövdəsinin ayrılmaz hissəsi олан, daxili boşluq hissəsini
məhdudlaşdıran köndələn kəsik,
- Тыхаъ – ştuserlərin və ya bobışkaların deşiklərini hermetik bağlamaq üçün həcmli
detal.

- Иланвари boru – иланвари borudan hazırlanmış, istilik mübadilə qurğu.

- Изафи təzyiq – absolyut (vahid) təzyiqlə barometrin göstərdiyi ətraf mühitin
təzyiqi arasındakı fərq.
- Эövdə –silindrik hissə və dibdən ibarət olan əsas yığма vahidi.
- Kompozisiya materialı (kompozit) – bir neçə eynicinsli materiallardan
(komponentlərdən) ibarət, eynicinsli olmayan strukturlu material.
 - Qapaq – tutumun daxili boşluğunu və ya lyukun deşiyini bağlayan, ayrılan hissə
- Lyuk- tutumun içərisinə daxil olmaг цчцн qurğu.
- Leyner- armaturlaşdırılmış plastик кцтлядян щазырланан, yüklənməйя (ağırlığın)
гисмян давамлы олан tutumun daxili hermetikləşdirici təbəqəси.

- Metalplastik tutumlar – çoxtəbəqəli, daxili təbəqəsi (örtüyü) metaldan, digər

тябягяляри armaturlaşdırılmış plastик кцтлядян hazirlanan tutumlar. Daxili təbəqə
ağırlığın bir hissəsini daşıyır.
- Çoxkameralı tutum – müxtəlif və ya eyni şəraitdə (təzyiq, temperatur, mühit)
istifadə olunan, iki və ya ондан чох işçi boşluğu olan tutum.
- Гейри мetal tutumlar- eynicinsli və ya metal olmayan kompozisiya
materialından hazırlanan tutumlar.
 - Doldurucu – plastик кцтляни armaturlaşdıran material; armaturlaşdırıcı material
kimi toxunmuş və toxunmamış liflərdən istifadə oluna bilər.
- Normativ sənəd (NS) – qaydalar, sahə və dövlət standartları, texniki şərtlər,
layihələndirmə, hazırlanma, təmir, yenidənqurma, гурашдырма, isə salma, texniki
diaqnostika (təsdiqlənmə), istismara aid rəhbər sənədlər.
- Obeçayka – йанлары ачыг qapalı profilin silindrik örtüyü (qılafı).
- Baxış pəncərəsi – işçi mühitə nəzarət etməк цчцн qurğu.
- Eynicinsli material – bir maddədən, ərintidən və ya bərk məhluldan ibarət
material, məsələn: şüşə, polad, keramika və s.
- Sınaq nümunəsi – istismar prosesində materialın vəziyyətini müəyyən etmək üçün
tutumla eyni materialdan, eyni texnologiya ilə hazırlanmış nümunə.
- Qalıq ehtiyat mənbəyi – obyektin texniki vəziyyətinin yoxlanылması anından son
həddə çatma vəziyyətinə qədərki cəmi işləmə müddəti.
- Dayaq - tutumu işçi vəziyyətində quraşdırmaq və yüklənməni tutumdan
бцнювряйя və ya aparıcı konstruksiyaya ötürmək üçün qurğu.
- Yəhərли dayaq – obeçaykasının halqavari kəsiyinin aşağı hissəsini əhatə edən
tutumun üfüqi vəziyyətdəki dayaьы.
- Tutumun (elementin) йол verilən təzyiqi – texniki шящадятляндирmənin və ya
diaqnostikanın nəticələrinə görə müəyyən olunan tutumun (elementin) maksimal йол
вериля билян изафи təzyiqi.
- Yenidənqurma- tutumun pasportunda düzəlişlər edilməsi zərurətini yaradan
konstruksiya dəyişikliyi, məsələn tutumun iş parametrlərinin dəyi-şilməsinə səbəb olan
əlavə elementlərin qurğusu və başqa dəyişikliklər.
- Çən-qaz, maye щаллларында олан və диэяр maddələrin saxlanылması üçün stasionar
tutum.

- Tutumun кюйняйи-тутумун эювдясини вя йа бир щиссясини ящатя едян

тутумун эювдясинин габыьы иля дивары арасындакы фязасы истиликдашыйыъы
иля долдурулмуш истиликдяйишдириъи гурьу.
Tutumun hesabи iş müddəti – tutumun istismara buraxıldığı gündən etibarən
sayılan təqvim illəri ilə iş müddəti.
- Tutumun (elementin) hesabи ehtiyat мцддяти-isti və ya soyuq vəziyyətdən işə
salmaların hesablama sayına görə istehsalçının təlimatında göstərilmiş, tutumun istismar
rejiminə rıayət olunmaq şərti ilə istehsalçının tutumun (elementin) etibarlı işлямясиня
zəmanət verилdiyi istismar dövrü.
- Tutumun işləmə müddəti – tutumun son hədd vəziyyətinə keçənə qədər təqvim
illəri ilə istismar müddəti.
- Flans birləşməsi- tutumların bilavasitə bir-biri ilə kipləndirici səthlərin sıxılması
yolu ilə və ya onlar arasında yerləşdirilmiş, bərkidici detallarla sıxılmış, daha yumşaq
materialdan araqatı vasitəsilə hermetikliyini təmin edən, hərəkətsiz, sökülə bilən hissələrin
birləşməsi.
 - Tutum – kimyəvi, istilik və başqa texnoloji proseslərin aparılması üçün, eləcə də
qaz, maye щалында və digər maddələrin saxlanылması və nəql едилмяси üçün
hermetik qapalı həcm. Tutumun giriş və çıxış ştuserləri onun sərhədləri sayılır.
- Səyyar tutum – müvəqqəti olaraq müxtəlif yerlərdə və ya yerdəyişməsi zamanı
istifadə üçün tutum.
- Stasionar tutum – müəyyən bir yerdə istismar olunması üçün daimi quraşdırılmış
tutum.
- Əlaqələndirici – kompozitin monolitliyini (möhkəmliyini) təmin edən material.
 JJ Uc-uca birləşmiş qaynaq birləşmələri – qaynaq olunan elementləri bir-birinə
köndələn kəsikləri ilə bitişdirən və tikişi termiki təsir zonasına daxil edən birləşmələr.
KK İxtisaslaşdırılmış müəssisə (təşkilat) – tutumların истещсалына, təmiriня və
yenidən qurulmasıна, eləcə də гурашдырылмасына, təmiriня вя işə salınmasıна
diaqnostikası (техники müayinə) üzrə layihə-konstruktor işlərinin görülməsinə
СИТЭДМНД Аэентлийинин icazəsi olan müəssisə.
LL Təmir – щяр щансы səbəbdən zədələnmiş, yeyilmiş və ya yararsız hala дцшмцш
tutumун elementlərinin bərpaсы вя саз вязиййятя эятирилмяси.
MM İşçi mühitin temperaturu (min, max) – texnoloji prosesin normal gedişində
tutumun дахили mühitinин maksimal (minimal) temperaturu.
NN Divarın hesabи temperaturu –materialın fiziki-mexaniki xaссялярини, йол
верилян gərginliyiни və tutumun elementləriнин möhkəmliyə hesablanмасны мцяййян
етмяк цчцн температур.
OO Texniki müaйyinə – obyektin texniki vəziyyətinin гиймятляндирилмяси. Texniki
müaйyinənin мягсяди – texniki vəziyyətin yoxlanması, nasazlıгларын yerinin və
səbəblərinin müəyyən едилмяси, texniki vəziyyətin proqnozlaşdırılması.
PP Texniki diaqnostika-obyektin texniki vəziyyətinin müəyyən olunmasы nəzəriyyəsi,
цсуллары və vasitələri.
QQ Sistern- dəmiryol vaqonunun ramasında, avtomobilin şassisində (qoşqu) və ya
başqa nəqliyyat vasitələri üzərində daimи quraşdırılan, qaz, maye və диэяр maddələrin
nəqlи və saxlanылması üçün təyin olunan səyyar tutum.
RR Ştuтser –borucuqları, boru xətti armaturunu, нязарят-ölçü cihazlarını və s.
tutuma birləşdirmək üçün element.
SS Tutum elementi – tutumun əsas funksiyalarından birini yerinə yetirmək üçün yığım
vahidi.

TT Тexniki еkspert müayinəsi – tutumun hesablaнмыш işləmə müddətinin və ya

təhlükəsiz işinin hesablama müddətinin bitməsi üzrə, eləcə də mümkün parametrlərin və
sonrakı istismar şəraitinin müəyyən olunması məqsədi ilə qəzadan sonra və ya təzyiq
altında işləyən zədələnmiş elementlərin aşkar olunmasından sonra yerinə yetirilən texniki
müayinə.
UU Özüyayılan yüksək temperaturlu sintez – yanma rejimində baş verən, iki və ya bir
neçə komponentin ekzotermik qarşılıqlı təsirinə əsaslanan, materialların (tozlar,
məhsullar, üst qatı) fiziki-kimyəvi sintez prosesi. Proses, reaksiyanın yerli
gücləndirilməsindən sonra ilkin reaktivlərin qarışığının nazik təbəqəsində baş verir və
qızmış məhsullardan ilkin soyuq maddələrə istiliyin və kütlənin ötürülməsi hesabına bütün
sistem üzrə öz-özünə yayılır.
 Əlavə 2

ТЯЗЙИГ АЛТЫНДА ИШЛЯЙЯН ТУТУМУН ПАСПОРТУ

(Nümunə)

Tutum başqa istismarçıya verildikdə pasportu ilə birlikdə verilir.

PASPOTUN MƏZMUNU

Bölmənin (cədvəlin) adı Vərəqlərin sayı

Tutumun hazırlanmasının keyfiyyəti barədə şəhadətnamə

Texniki xarakteristika və parametrləri
Tutumun əsas hissələri barədə məlumat
Ştuтserlər, flanslar, qapaqlar və bərkidici məмулатлар barədə
məlumat
Qoruyucu qurğular, əsas armatur, нязарят-ölçü cihazları,
təhlükəsizlik cihazları barədə məlumat
Tutumun hazırlanmasında istifadə olunan əsas materiallar
barədə məlumatlar
Tutumun gövdəsinin ölçü xəritəsi
Qaynaq birləşmələrinin sınağının və tədqiqatlarının nəticələri
Qaynaq birləşmələrinin dağıдыьы олмайан йохлама üsulu
barədə məlumat
Digər sınaqlar və tədqiqatlar barədə məlumat
Termiki emal barədə məlumat
Hidravlik (pnevmatik) sınaqlar barədə məlumatlar
Rəy
Tutumun йерляшдийи yer barədə məlumat
Tutumun saz vəziyyətinə və təhlükəsiz истисмарына ъавабдещ
şəxslər
Quraşdırılmış armatur barədə məlumat
Tutumун qurашдырылмасы barədə digər məlumatlar
Tutumun əsas elementlərinin və armaturun dəyişdirilməsi və
təmiri barədə məlumatlar
Шящадятляндирмянин nəticələrinin qeyd olunması
Tutumun qeydiyyatı
Əlavələr:
Əsas ölçülər göstərilməklə tutumун cizgiləri
Tutumun möhkəmliyə hesabı
Гурашдырма və istismar təlimatлары
Qış mövsümündə tutumun işə salınması (dayandırılmasının)
цзря reqlament
 Истифадяйя icazə N _____________

________________ 20____ ilдя вerilmişdir

_____________________________________
(ФНЩ СИТЭДМНДА)

Tutumun hazırlanmasının keyfiyyəti barədə şəhadətnamə

_____________________________________________________________________________

(tutumun adı)

Zav. N __________ hazırlanıb ___________________________________________________

(hazırlanma tarixi)

_____________________________________________________________________________

(istehsalçının adı və ünvanı)

_____________________________________________________________________________

- Техники характеристика вя параметрляр

Tutumun hissələrinin adı

İşçi təzyiq, MPa (kqс/sm2)

Hesablaнмыш təzyiqi, MPa (kqс/sm2)

Sınaq təzyiqi, MPa (kqс/sm2) hidravlik

pnevmatik

Mühitin işçi temperaturu, oC

Divarın hesablaнмыш temperaturu, oC

Divarın minimal buraxılabilən mənfi temperaturu, oC

İşçi mühitin adı

İşçi mühitin xarakteristikası Təhlükəlilik sinfi

Partlayış təhlükəsi
 Yanğın təhlükəsi

Korroziyanı (eroziyanı) kompensasiya etmək

üçün əlavə, mm

Həcm, m3

Boş tutumun kütləsi*, kq

Doldurulan mayenin maksimal kütləsi*, kq

Tutumun hesabи işləmə müddəti, il

________________________
- mayeləşdirilmiş qazla dolu tutumlar üçün

Тутумун ясас щиссяляри барядя мялумат

Tutumun Ölçüləri, mm Qaynaq (lehimləmə) barədə məlumatlar

Əsas metal
hissələrinin (verilənlər)
adı Uzun- Birləşmənin
luğu
(obeçayka, Sayı, Diametri yerinə Qaynaq Elektrodlaр,
Divarın ((hün-
dib, qəfəs, ədəd (daxili və ГОСТ yetirilmə (lehimləmə) qaynaq məftili,
qalınlığı dür-
borular, xarici) Marka (TŞ) üsulu növü lehim (tipi,
lüyü) (qaynaq, markası ГОСТ
örtük)
lehimləmə) və ya TŞ)
 - Штутсерляр, гапаглар, фланслар вя бяркидиъи мямулатлар

Material
Ölçüləri, mm və ya
Adı Sayı, ədəd
spesifikasiya üzrə nömrəsi marka ГОСТ (TŞ)

JJJ Горуйуъу гурьулар, ясас арматурлар, нязарят-юлчц

ъищазлары, тящлцкясизлик ъищазлары барядя
мялумат

Quraşdırma Şərti keçid, Şərti təzyiq, MPa Gövdənin materialı

Sayı,
Adı yeri mm (kqQ/sm2) marka ГОСТ (TŞ)
ədəd
 5. Tutumlarin hazirlanmasi zamani tətbiq edilən əsas materiallar barədə məlumatlar

Material Zavod sınaqlarının sertifikatı və ya protokolu üzrə mexaniki sınaqların parametrləri

Əlavə məlu-
matlar (ultra-
Zərbə özlülüyü Т < 0 oC olduqda
Müvəqqəti 5 müayinəsi,
Elemen Sertifikatın Köhnəl- bərkliyə sına-
Əritmə Axıcılıq müqavimət Köhnəl- ma, ilkin ter-
-tin adı (protokolun) Nisbi Nisbi dikdən Zərbə miki emalın
vəziyyəti və s.)
Marka Standart (patriya) nömrəsi və həddi (möhkəmlik uzanma daralma məyə sonra, Nümu özlülüyü, Tempe- Nümu-
ratur,
(TŞ) nömrəsi Re, MPa həddi) А5, % Ψ, % qədər, C/sm2 -nənin C/sm2 nənin
tarixi (kqQ/sm2) Rm, MPa C/sm2 tipi oC

(kqQ. (kqQ. tipi

(kqQ/sm2) (kqQ. m/sm2) m/sm2)

m/sm2)

α Tutumun gövdəsinin ölçü xəritəsi

Diametr, mm Uc-uca birləşmiş qaynaq

Ovallıq, % Düz xətdən kənara
birləşmələrinin kənarlarının yerini
Kənara çıxma çıxma, mm
dəyişməsi, mm
Kəsiyin Nominal
Elementin adı Eskizin
nömrəsi xarici və ya
nömrəsi daxili Buraxı- Buraxı- ölçülmüş uzununa həlqəvi
 ölçülmüş labilən Buraxı-
labilən ölçülmüş Buraxı- Buraxı-
labilən ölçülmüş ölçülmüş
labilən labilən

7. Qaynaq birləşmələrinin sinaq və tədqiqatlarinin nəticələri

Birləşmə Mexaniki sınaqlar

Metalloqrafik
üçün hazır- Sınaq Termiki təsir zonası (tikişə yaxın
tədqiqatlar
lanan yoxla- keçiri- Qaynaq birləşməsi Tikişin metalı zona)
ma birləşmə- lməsi Zərbə özlülüyü
Qaynaq-
ləri göstəril- barədə
Makro
Müvəq- Düzəlt- Müvəq- çının
məklə ele- sənəd Zərbə özlülüyü və ya

mentin adı (nömrə qəti mü- mə dia- qəti mü- Nisbi Qiyməti Tempe Nümu- Bərklik mikrotədq Qiymət- damğası
qavimət metri və qavimət Bətkli
və çizginin və tarix) Nümu- uzanma C/sm
2
-ratur, nənin НВ iqatların ləndir-
2
Rm, Qiyməti C/sm Tempe- əyilmə Rm А5, % kНВ (kqQ × m/sm )
2 o
C tipi sənədlərin mə
(eskizin) 2 nənin 2

2 o
(kqQ/sm ) (kqQ×.m/sm ) ratur, C bucağı (kqQ/sm ) in nömrəsi
nömrəsi tipi
və tarixi
 α Гайнаг бирляшмяляринин даьыдыъы олмайан цсулла йохланылмасы барядя

MƏLUMATLAR

Yoxlama keçirilməsi Yoxlama

Qaynaq tikişinin
barədə sənədin nömrəsi metodu Yoxlama Qüsurların
işarəsi Qiymətləndirmə
və tarixi (üsulu) həcmi, % təsviri

- Диэяр сынаг вя тядгигатлар барядя мялуматлар

Термики емал барядя мялумат

Termiki Sürət, oC/saat

Termiki Saxlanma
Sənədin emalın
Elementin emalın müddəti, Soyudulma
nömrəsi və tempera-
adı növü saat üsulu
tarixi turu, oC qızdırılm
soyudulma
a

- Щидравли (пневматик) сынаглар барядя мялумат

Tutum müvəffəqiyyətlə aşağıdakı sınaqlardan keçmişdir:

Sınağın növü və şəraiti Tutumun sınaqdan keçirilən hissəsi

Hidravlik sınaq
Sınaq təzyiqi, MPa (kqс/sm2)

Sınaq mühiti
 Sınaq mühitinin temperaturu, oC

Saxlanma müddəti, saat (dəq.)

Pnevmatik sınaq
Sınaq təzyiqi, MPa (kqс/sm2)

Saxlanma müddəti, saat(dəq.)

Sınaq zamanı tutumun vəziyyəti* üfüqi şaquli

_______________________

- lazımi qrafada “Hя” yazmalı.

 - Нятиъя (Хцлася)

Tutum, təzyiq altında işləyən və___________________________ _________________

(adı,işarəsi və sənədin təsdiq olunma tarixi)

texniki şərtlərə uyğun tutumların quraşdırılması və təhlükəsiz istismarına aid Qaydalara tam
uyğun olaraq hazırlanmışdır.

Tutum xarici və daxili baxışdan, бу pasportun 11-ci bölməsinə uyğun olaraq sınaq təzyiqi
ilə hidravlik (pnevmatik) sınaqdan keçirilib.

Tutum hazırki pasportda göstərilmiş parametrlərlə işə yararlı qəbul edilmişdir.

Baş mühəndis _________________

________________________
(imza) (imzanın oxunuşu)

M.Y.

TYŞ-nin rəisi _________________

________________________

(imza)
(imzanın oxunuşu)

"____" ____________________ 20
il.

(tarix)

- Тутумун йерляшдийи йер барядя мялумат

Müəssisə-sahibin adı Tutumun olduğu yer Quraşdırılma tarixi

 14.Тутумун саз вязиййятиня вя тящлцкясиз истисмарына ъавабдещ шяхсляр

Təyin olunması barədə əmrin Cavabdeh şəxsin vəzifəsi, soyadı, adı,

İmza
nömrəsi və tarixi atasının adı

- Гурашдырылан арматурлар барядя мялумат

Tutumun saz
Şərti
Material vəziyyətinə və
təzyiq,
Adı Şərti keçid, (marka, Quraşdırıl- təhlükəsiz işinə
Tarix Sayı, ədəd MPa
mm ГОСТ ma yeri cavabdeh şəxsin
(kqс/sm2)
və ya TŞ) imzası
 16.Тутумун гурашдырылмасы барядя диэяр мялуматлар

а) mühitin korroziyalılığı ________________________________________________________

б) korroziyaya qarşı örtük (təbəqə) _________________________________________________

в) istilik izolyasiyası ____________________________________________________________

г) futerləmə ___________________________________________________________________

д) tutumun qurğuya (xəttə) birləşdirilmə sxemi _____________________________________

17.Тутумун ясас елементляринин вя арматурунун дяйишдирилмяси

вя тямири барядя мялумат

Шящадятляндирмя

İcazə verilən təzyiq, MPa Növbəti

(kqс/sm2) шящадятляндирмянин vaxtı
Tarix Nəticələr

- Шящадятляндирмянин нятиъяляринин гейд олунмасы

İşləri aparan cavabdeh şəxsin

Dəyişdirilmə və təmir barədə
Tarix imzası
məlumatlar

- Тутумун гейдиййаты

Tutum ________________ nömrəsi ilə _____________________-də qeydiyyata

alınmışdır.
(qeydiyyat aparan orqan)

Pasportda _____________ səhifə və _________________cizgilər nömrələnmiş və tikilmişdir.

___________________________
____________________ ____________________
 (qediyyat aparan orqanın
(imza) (S.A.A.)

nümayəndəsinin vəzifəsi)

M.Y.

"____" __________________ 20 il.

Qeyd: Pasporta aşağıdakılar əlavə edilməlidir:

- əsas ölçüləri göstərilməklə tutumun cizgiləri;

- möhkəmliyə hesabı;
- qış dövründə tutumların işə salınma (dayandırılma) reqlamenti (qaydaları) daxil
olmaqla montajı və istismarı üzrə təlimat.

Lazım olduğu halda digər sənədlər əlavə oluna bilər (məsələn, zavod dəyişikliklərinin
ümumi vərəqi, komplektləşdirici siyahı, əsas ölçüləri göstərilməklə yığım vahidlərinin
spesifikasiyası və s.).
 Паспортун тяртиб едилмяси вя долдурулмасы гайдасы барядя
Тялимат

6 Цмуми мцддяалар

1.1. Tutumun pasportu mətbəə üsulu ilə çap olunmalıdır. Pasportun formatı 210x297

4.5.61. Pasportun üz qabığı –sərt olmalıdır. Pasportun vərəqləri ейни keyfiyyətli qalın
kağızdan olmalıdır.
1.2. Pasportun bölmələri (cədvəlləri) qara mürəkkəblə ( tuş və ya pasta) doldurulmalı,
cizgi şrifti ilə hərflərin və rəqəmlərin hündürlüyü 3,5 mm-dən kiçik olmamalı və ya yazılar
maşınyazısı üsulu ilə yerinə yetirilməlidir. Yazılar və işarələr dəqiq və aydın olmalıdır.

1.3. Pasportun bölmələrinin (cədvəllərinin) məzmununun ifadəsi qısa və aydın olmalı,

müxtəlif mənalarda anlaşılmasını istisna etməlidir.

1.4. İşarələr, təyinatlar və terminlər müəyyən olunmuş normativ sənədlərə uyğun

olmalı, onlar olamdıqda isə elmi-texniki ədəbiyyatda hamı tərəfindən qəbul edilmiş
normalara uyğun olmalıdır.

1.5. Fiziki kəmiyyətlərin ölçü vahidini “Sİ”-də (Beynəlxalq Sistemdə) və ya SQS-də (sm,
qram, saniyə sistemində) göstərилмялидир (məsələn, 4,0 MPa və ya 40,0 kqQ/sm2).

1.6. Pasportun doldurulması prosesində buraxılan yanlış çapolunmaları, yazıda

səhvləri və qrafik qeyri-dəqiqlikləri pozmaqla və ya ağ boya ilə rəngləməklə üzərindən
mətnin (qrafikin) düzəldilməsinə icazə verilir. Vərəqlərin zədələnməsinə, pozulub düzəldilmə
və ya pozulmuş mətnin (qrafikin) izlərinin qalmasına yol verilmir. Düzəlişlərin
qanunauyğun (qaydaya uyğun) olmasını “Düzəlişlərə inanmalı” yazısı ilə təsdiqləyib
üzərindən möhür vurmaq lazımdır.

1.7. Mətndə rus orfoqrafiya qaydalarında və ya normativ sənədlərdə icazə verilən

qısaltmalardan başqa sözləri qısaltmağa yol verilmir.

Mənfi kəmiyyətlər qarşısında “mənfi” sözünü yazmaq lazımdır. Rəqəmlər olmadan

riyazi işarələrin qoyulmasına (məsələn, "+", "-", "<", ">", "=" və s.), eləcə də riyazi mənfi (“-
“) işarəsini mənfi kəmiyyət qarşısında qoymağa icazə verilmir.

1.8. Bütün sətirlər və bölmələrin qrafaları (cədvəlləri) doldurulmalıdır.

Təkrar olunan rəqəmlərin, polad markalarının, riyazi və kimyəvi simvolların yerinə

dırnaq (“--“) işarəsi qoymağa icazə verilmir.

Əgər sətirlərdə və ya bölmələrin qrafalarında (cədvəldə) rəqəm və ya başqa məlumatın

göstərilməsi tələb olunmursa, o zaman onun yerinə xətt (tire) çəkilir.
 1.9. “Tutumların hazırlanma keyfiyyətinin şəhadətnaməsi” bölməsində 1-12-ci
bölmələr və əlavələr tutum istehsalçısı tərəfindən, 13-19-cu bölmələr isə tutum sahibləri
tərəfindən doldurulur.

α Паспортун бюлмяляринин долдурулма гайдасы

2.1. “Pasportun məzmunu” bölməsi

2.1.1. Bu bölmə pasport tərtib edildikdən və formalaşdırıldıqdan sonra doldurulur.

2.1.2. “Bölmənin (cədvəlin) adı və əlavələr” qrafasında verilən konstruksiya barədə

məlumatlar olan pasportun bütün bölmələrinin adı yazılır, eləcə də pasporta əlavə edilən
sənədlər göstərilir.

2.1.3. “Vərəqlərin sayı” qrafasında verilmiş adda sənədin vərəqlərinin ümumi sayı
göstərilir. Konkret tutum üçün ayrı-ayrı bölmələrdən bir neçəsinin olmadığı halda verilmiş
qrafada “Yoxdur” yazılır.
 2.2. “Tutumun hazırlanmasının keyfiyyəti barədə” bölməsi

2.2.1. “zav. N” yazılan sətirdə istehsalçının nömrələmə sisteminə görə tutumun sıra
nömrəsini yazmaq lazımdır.

2.3. “1. Texniki xarakteristika və parametrlər” bölməsi

2.3.1. Cədvəlin başlığı olan “Tutumun hissələrinin adı” qrafasında tutumun hermetik
bölünmüş hissələrinin adı göstərilməlidir: gövdə, örtük, boru boşluğu (fəzası) və s.

2.3.2. “İşçi təzyiq” yazılan sətirdə konstruktor sənədlərində (ümumi görünüşün və ya

yığım ъизэисиндя) gətirilmiş işçi təzyiq və ya standart tutumlar üçün şərti təzyiq göstərilir.
Şərti təzyiq göstərildiyi halda təzyiqdən və temperaturdan asılı olaraq tutumun tətbiq
olunma hədləri barədə məlumat verилмялидир.

2.3.3. “Hesabланмыш təzyiq” yazılan sətirdə konstruktor sənədlərində (ümumi

görünüşün və ya yığım ъизэисиндя) gюстярилmiş hesablaнмыш təzyiq göstərilir.

2.3.4. “Sınaq təzyiqi” yazılan sətirdə tutumun hidravlik (pnevmatik) sınağının

keçirildiyi təzyiq göstərilir. Hidravlik (pnevmatik) sınağı başqa növ sınaqla əvəz edən
zaman bu sətirdə “Bax bölmə 9” qeydi yazılmalıdır.

2.3.5. “Mühitin işçi temperaturu” və “Divarın hesablaнмыш temperaturu” yazılan

sətirdə konstruktor sənədlərində (ümumi görünüşün və ya yığım ъизэисиндя) gətirilян
temperatur йазылмалыдыр.

2.3.6. “Divarın minimal buraxılabilən mənfi temperaturu” yazılan sətirdə açıq

meydançalarda və ya qızdırılmayan yerdə quraşdırılan tutumlar üçün temperaturlardan
birini göstərmək lazımdır:

əgər ətraf мцщитин temperaturunun təsirindən tutumun divarının temperaтuru mənfi

olarsa вя tutum təzyiq altındadırsa, tutumun quraşdırıldığı rayonun absolyut minimal
açıq hava temperaturu;

təzyiq altında olan tutumun divarının mənfi temperaturu, əgər bu temperatur

tutumun quraşdırıldığı rayonun absolyut minimal açıq hava temperaturundan aşağıdırsa;

tutumun quraşdırıldığı rayonun ən soyuq beş gününün orta hava temperaturu, əgər
tutum təzyiq altında olanda onun divarının temperaturu hər zaman müsbətdirsə;

qızdırılan yerlərdə quraşdırılan tutumlar üçün “Divarın minimal buraxıla bilən

temperaturu” yazılan sətir doldurulmur.

2.3.7. “İşçi mühitin adı” yazılan sətir konstruktor sənədlərinə (ümumi görünüşün və ya
yığım ъизэисиня) uyğun olaraq doldurulur, mühit barəsində məlumatlar olmadığı halda
isə çertyojda verilən sətir tutum sahibi tərəfindən doldurulur.
 2.3.8. “İşçi mühitin xarakteristikası” yazılan sətirdə mühitin ГОСТ 12.1.007 üzrə
təlükəlilik sinfi, partlayış təhlükəsi (“Hə” və ya “Yox”), yanğın təhlükəsi (“Hə” və ya “Yox”)
göstərilməlidir.

2.3.9. “Korroziyanı (erroziya) kompensasiya etmək üçün əlavələr” yazılan sətir yığım
ъизэисинин texniki xarakteristikasına uyğun olaraq doldurulur.

2.3.10. “Həcm” yazılan sətirdə tutumun işçi boşluğunun (hissələrin) nomunal həcmi
göstərilir. Həcm lazım olan hallarda,məsələn tutumlar, reaktorlar üçün göstərmək lazım
gəldikdə qeyd olunur.

2.3.11. “Boş tutumun kütləsi” və “Tökülən mayenin maksimal kütləsi” yazılan

sətirlərdə yalnız içərisində mayeləşdirilmiş qaz olan tutumlar üçün məlumatlar göstərilir ki,
onların doldurulma səviyyəsi tərəzidə çəkilməklə və ya başqa etibarlı nəzarət üsulu ilə
müəyyən olunur.
 2.3.12. “Tutumun hesablaнмыш iş müddəti” yazılan sətirdə tutumun layihəçi-
müəssisəsinin məlumatlarına əsasən hesablaнмыш (təyin olunmuş) iş(истисмар) müddəti
göstərilir.

2.4. “2. Tutumun əsas hissələri barədə məlumat” bölməsi

2.4.1. “Tutumun hissələrinin adı” qrafası yığım ъизэиси üzrə doldurulur.

2.4.2. “Sayı” qrafasında tutumun eynitipli hissələrinin ümumi sayı göstərilir.

2.4.3. “Ölçülər” qrafasında hazırlandıqdan sonra tutumun hissələrinin nominal ölçüləri

(diametri, divarın qalınlığı, uzunluğu və ya hündütlüyü) göstərilir.

2.4.4. “Əsas metal” qrafasında poladın markası və metalın kimyəvi tərkibinə aid
standartın (TŞ) nömrəsi göstərilir.

2.4.5. “Qaynaq (lehimləmə) barəsində məlumatlar” qrafasında birləşmənin (qaynaq

və ya lehimləmə) yerinə yetirilmə üsulu, qaynağın növü (avtomatik, əl ilə və s.), aşqar
materialların markası və standartı (TŞ) göstərilir.

2.5. “3. Ştuserlər, flanslar, qapaqlar və bərkidici məmulatlar (elementlər)

barədə məlumatlar” bölməsi

2.5.1. “Adı” qrafasında ştuserlərin işarəsi və verilən düyünə daxil olan bütün detalların
(boru qolu, flans,qapaq, bərkidici halqa, ara qatı, bərkidici) bir- bir adları, eləcə də
tutumun flansının və qapağının işarələri göstərilir.

2.5.2. “Sayı” qrafasında eynitipli detalların ümumi sayı göstərilir.

2.5.3. “Ölçülər” qrafasında aşağıdakılar göstərilməlidir:

boru qolu üçün – xarici diametr və divarın qalınlığı;

flans üçün – spesifikasiya üzrə nömrəsi və ya standart üzrə işarəsi və standartın

nömrəsi;

qapaq üçün - spesifikasiya üzrə nömrəsi və ya standart üzrə işarəsi və standartın

nömrəsi və ya xarici diametri və qalınlığı;

bərkidici halqa üçün - xarici diametri, qalınlığı və ya spesifikasiya üzrə nömrəsi;

ara qatı üçün - xarici diametri və qalınlığı və ya spesifikasiya üzrə nömrəsi və ya

standartın nömrəsi

bərkidici üçün – yivin nominal diametri.

 2.5.4. “Material” qrafasında poladın markası və materialın kimyəvi tərkibinə aid
standartın nömrəsi (TŞ) və texniki tələblər göstərilir.

2.6. “4. Qoruyucu qurğular, əsas armaturлар, нязарят-ölçü вя

təhlükəsizlik cihazları барядя мялумат” bölməsi

2.6.1. Bu bölmə tutumu щазырлайан тяшкилат тяряфиндян долдурулур, о

щалда ки, тутумла бирликдя qoruyucu qurğular, armatur və cihazlar верилир, əks
halda isə istehsalçı “Tədarük həcminə daxil deyil” yazısını qeyd edir.

2.6.2. “Adı” qrafasında aşağıdakılar göstərilir:

qoruyucu klapan üçün – pasport üzrə adı və ya şərti işarəsi;

membranlı qoruyucu qurğu üçün – pasport üzrə adı və ya tipi;

bağlayıcı və bağlayıcı-tənzimləyici armatur, eləcədə təzyiqin, temperaturun ölçülməsi

üçün cihazlar, maye səviyyə göstəriciləri və s. üçün – adı və ya normativ sənəd üzrə (TŞ)
şərti işarəsi.

Səs, işıq və ya başqa siqnalizatorlar və blokлайыъылар quraşdırılarkən onların

ətraflı xarakteristikasını göstərmək lazımdır.
 2.6.3. “Sayı” qrafasında qurğuların, armaturun, eynitipli cihazların ümumi sayı
göstərilir.

2.6.4. “Quraşdırılma yeri” qrafasında qurğunun, armaturun və ya cihazların

quraşdırılacağı yığım vahidinin adı göstərilir.

2.6.5. “Şərti keçid” qrafasında membranlı qoruyucu qurğular üçün membranın şərti
diametri göstərilir.

2.6.6. “Şərti təzyiq” qrafasında membranlı qoruyucu qurğular üçün minimal və

maksimal işчи təzyiqi göstərilir.

2.6.7. “Gövdənin materialı” qrafasında poladın markası və kimyəvi tərkibə aid

standartın nömrəsi və texniki tələblər göstərilir.

2.7. “5. Tutumun hazırlanması zamanı tətbiq edilən əsas

materiallar barədə məlumatlar” bölməsi

2.7.1. “Elementin adı” qrafasında təzyiq altında olan elementlərin (obeçayka, dib,
qapaq, boru qəfəs, örtük, ştuserlər, flanslar və s.) adı göstərilir.

2.7.2. “Material” qrafasında materialın markası və kimyəvi tərkibə aid standartın

nömrəsi və texniki tələblər, materiala aid sertifikatdan ərintinin (partiya) nömrəsi, metal
məhsulun istehsalçısının sertifikatının nömrəsi və tarixi, tutum istehsalçısının zavod
sınaqlarının protokolunun tarixi göstərilir.

2.7.3. Диэяр qrafalarda metal məhsulun istehsalçısının sertifikatlarından olan

məlumatlar, sertifikatlar olmadıqda isə tutum istehsalçısının zavodун sınaq
protokollarından götürülən məlumatlar göstərilir.

2.8. “6. Tutumun gövdəsinin ölçü xəritəsi” bölməsi

2.8.1. “Elementin adı” qrafasında normativ-texniki sənədlərin tələblərinə uyğun olaraq

üzərində müvafiq ölçmələr aparılan tutumun elementləri göstərilir.

2.8.2. “Eskizin nömrəsi” qrafasında istehsalçı tərəfindən tutumun pasportunun бу

bölməsinə əlavə edilən eskizin müvafiq nömrəsi göstərilir. Eskiz 1N-li eskizin nümunəsi
üzrə yerinə yetirilə bilər.

2.8.3. “Kəsiyin nömrəsi” qrafasında əlavə edilən eskizə uyğun olaraq elementin
kəsiyinin işarəsi göstərilir.

2.8.4. “Diametr” qrafasında aşağıdakılar göstərilir:

 ümumi görünüşün ъизэиси və ya yığım ъизэисиня uyğun olaraq nominal daxili və ya
xarici diametr;

normativ-texniki sənədlərin tələblərinə uyğun olaraq diametrin buraxıla bilən kənara

çıxma;

üç kəsikdə (köndələn kəsik üzrə, kəsikdən 100 mm-dən çox olmayan məsafədə və
elementin ortasında) ölçülən diametrin faktiki kənara çıxma;

2.8.5. “Ovallıq” və “Düzxətdən kənaraçıxma” qrafalarında aşağıdakılar göstərilir:

qurğunun və təzyiq altında işləyən tutumların təhlükəsiz istismarı Qaydalarının və ya

СИТЭДМН Аэентлийи ilə razılaşdırılmış normativ-texniki sənədlərinin tələblərində qeydə
alınan nisbi ovallığın buraxıla bilən qiyməti və düzxəttilikdən kənaraçıxma (yayınma);

nisbi ovallığın və düzxəttilikdən kənaraçıxmanın faktiki qiyməti.

Пarametrlərin ölçülməsi aparılan kəsiklərin sayıндан, tutumun konstruksiyasından,

qabarit ölçülərindən, xarici baxışын nəticələrindən asılı olaraq istehsalçının TNŞ tərəfindən
müəyyən olunur.
 2.8.6. “Uc-uca birləşən qaynaq birləşmələrinin kənarlarının yeriniн dəyişməsi”
qrafasında uzununa və halqavari tikişlər üçün:

qurğunun və təzyiq altında işləyən tutumların təhlükəsiz istismarı Qaydalarının və ya

СИТЭДМН Аэентлийи ilə razılaşdırılmış normativ-texniki sənədlərinin tələblərində qeydə

alınan yol verilə bilən qiymətlər;

ölçmələrin faktiki nəticələri.

2.9. “7. Qaynaq birləşmələrinin sınaqlarının

və tədqiqatlarının nəticələri” bölməsi

2.9.1. “Elementin adı...” qrafasında eynitipli qaynaq tikişlərinin nömrələri (işarələri)

qeyd olunmaqla, сынаг qaynaq birləşmələri hazırlanan detalın və ya yığım vahidinin adı
göstərilir.

Qaynaq tikişinin nömrəsi (işarəsi) qeyd olunmaqla detalın və ya yığım vahidinin adı,
tutum layihəsinin və ya qaynaq tikişlərinin tipi, sayı və yerləşməsi göstərilən pasportun бу
bölməsinə əlavə edilən eskizinin tərkibinə daxil olan qaynaq tikişlərinin yoxlama sxeminə
uyğun olmalıdır. Eskiz, 2N-li eskiz nümunə üzrə yerinə yetirilə bilər.

2.9.2. “Sınaqların keçirilməsi barədə sənəd” qrafasında sınağın keçirilməsi barədə

sənədin adı, nömrəsi və tarixi göstərilir.

2.9.3. “Mexaniki sınaqlar” qrafasında qaynaq birləşmələri üçün aşağıdakılar

göstərilir: 20oC temperaturda qaynaq birləşməsinin müvəqqəti müqaviməti
(möhkəmlik həddi); zərbə özlülüyünün qiyməti, sınaq temperaturu və nümunənin tipi;

20oC temperaturda əyilməyə sınaq zamanı opravkanın (sağanaq) diametri və əyilmə

bucağı.

Tikişin metalı və termiki təsir zonasının təsiri üçün “Mexaniki sınaqlar” qrafası texniki
sənədlərdə qeyd olunduğu halda doldurulur.

Tikişin metalı üçün “Mexaniki sınaqlar” qrafasında aşağıdakılar göstərilir:

20o C temperaturda müvəqqəti müqaviməti (möhkəmlik

həddi); qırılma zamanı nisbi uzanma;
мющкямlik.
 “Mexaniki sınaqlar” qrafasında qaynağın temperatur-deformasiya təsiri meydana
çıxan termiki təsir zonası (tikişyanı zona) üçün zərbə özlülüyünün qiymətı, sınaq
temperaturu, nümunənin tipi və Brinel üzrə мющкямliyi göstərilir.

“Qiymətləndirmə”qrafasında mexaniki sınaqların nəticələrinin qiymətləndirilməsi və

normativ-texniki sənədə istinad (məsələn, “СИТЭДМН Аэентлийиinin qaydalarına
uyğun-dur) göstərilir.

2.9.4. “Metalloqrafik tədqiqatlar” qrafasında aşağıdakılar göstərilir: makro- və

mikrotədqiqatların aparılması barədə sənədin nömrəsi və tarixi; metalloqrafik
tədqiqatların nəticələrinin qiymətləndirilməsi və normativ- texniki

sənədlərə istinad (məsələn, “СИТЭДМН Аэентлийиinin qaydalarına uyğundur”).

2.9.5. “Qaynaqçının damğası” qrafasında elementlərin və yoxlama qaynaq

birləşmələrinin qaynaq tikişlərini yerinə yetirən qaynaqçının damğası göstərilir.

Əgər qaynaq tikişləri bir neçə qaynaqçı tərəfindən yerinə yetirilmişsə онларын
щамысынын damğaları göstərilməlidir.
 2.10. “8. Qaynaq birləşmələrinin dağıдыъы олмайан цсулларла

yoxlanылması barədə məlumat” bölməsi

2.10.1. “Qaynaq tikişinin işarəsi” qrafasında layihənin tərkibinə daxil olan qaynaq
tikişlərinin yoxlanылmaсы sxeminə və ya pasportun бу bölməsinə əlavə edilən eskizə
uyğun olaraq qaynaq tikişinin nömrəsi və ya işarəsi göstərilir. Eskiz 3N-li eskizin nümunəsi
üzrə yerinə yetirilə bilər. Bu qrafada qaynaq düyününün (məsələn, “gövdə”, “кюйняк”,
“paylayıcı kamera” və s.) və birləşmələrinin (məsələn, “tikiş: obeçayka+obeçayka”, “eninə
tikiş”, “flans + dib” və s.) adlarını göstərməyə icazə verilir.

2.10.2. “Yoxlamanın keçirilməsi barədə sənədin nömrəsi və tarixi” qrafasında

dağıдыъы олмайан цсулла yoxlamaнын keçirilməsi barədə sənədin (protokol, hesabat
və ya akt) nömrəsi və tarixi göstərilir.

2.10.3. “Yoxlama üsulu” qrafasında tətbiq olunmuş dağıдыъы олмайан yoxlama

цсуллары (radioqrafiya, ultrasəs) göstərilir.

2.10.4. “Yoxlamanın həcmi” qrafasında keçirilmiş yoxlamanın həcmi göstərilir.

2.10.5. “Qüsurların təsviri” qrafasında aşkar olunan qüsurlar (xarakteri, sayı və

qüsurların ölçüsü) göstərilir və ya “Qüsurlar yoxdur” yazısı yazılır.

2.10.6. “Qiymətləndirmə” qrafasında yoxlamanın nəticələrinin qiymətləndirilməsi və

normativ-texniki sənədə istinad göstərilir.

2.11. “9. Digər sınaqlar və tədqiqatlar barəsində məlumatlar” bölməsi

2.11.1. Bu bölmədə бу pasportun əvvəlki bölmələrində nəzərdə tutulmamış sınaqların

və tədqiqatların цсулları (kristallararası korroziyaya qarşı dayanıqlığın sınağı,
stiloskopiya (spektral analiz) və s.) göstərilir.

2.12. “10. Termiki emal barədə məlumatlar” bölməsi

2.12.1. “Elementin adı” qrafasında termiki emal olunan yığım vahidi, detal və ya
elementin adı göstərilir.

2.12.2. “Sənədin nömrəsi və tarix” qrafasında termiki emalın keçirilməsi haqqında

sənədin (protokolun, aktın) nömrəsi və tarixi göstərilir.

2.12.3. Bu bölmə bütün məlumatlarını özündə əks etdirən termiki emal diaqramı ilə
əvəz oluna bilər.

2.13. “11. Hidravlik (pnevmatik) sınaqlar barədə məlumatlar” bölməsi

 2.13.1. Əgər sınaq istehsalçı müəssisədə və ya qurğunun гурашдырылдыьы yerdə sınaq
aparan müəssisə tərəfindən keçirilibsə, бу bölmə tutumun istehsalçısı tərəfindən doldurulur.
2.13.2. “Tutumun sınaqdan keçirilən hissəsi” qrafasında sınaгдан кечирилян içşi
fəza (gövdə, кюйняк, boru фязасы və s.) göstərilir.

2.13.3. “Sınaq mühiti” qrafasında “su” və ya диэяр istifadə olunан майенин adı
göstərilir.

2.13.4. Sınaq zamanı tutumun vəziyyəindən (üfüqi və ya şaquli) asılı olaraq müvafiq
qrafada “Hə” yazmalı.

2.14. “12. Xülasə” bölməsi

2.14.1. Birinci abzasda tutumun щазырландыьы стандартын (TŞ) nömrəsini və

adını göstərmək lazımdır.

2.14.2. Baş mühəndisin və TYŞ rəisinin imzaları möhürlə təsdiqlənməlidir.

 2.15. Бölmə13 – 19

2.15.1. 13 – 19-cu bölmələr tutum sahibi tərəfindən doldurulur.

2.15.2. Tutumун istehsalçısı pasportda 17-ci bölmə üçün ən azı 2 səhifə, 18-ci bölmə
üçün isə ən azı 10 səhifə ayrılmasını nəzərdə tutmalıdır.

2.16. Əlavələr

2.16.1. Tutumun ъизэиси qəbul edilмиш ölçülərin hesablama йолу ilə

yoxlanылmasına və tutumun лайищя-konstruktor sənədlərinin tələblərinə uyğunluğunuн
yoxlamaнылмасына imkan verməlidir.

2.16.2. Təzyiq altında işləyən elementlər üçün möhkəmliк цзря hesabат SİTGDMND
Agentliyi ilə razılaşdırılmış normativ sənədlər üzrə yerinə yetirilməlidir.

İstismar şəraiti (təzyiq, temperatur) göstərilən standart üzrə qəbul edilmiş

elementlərin möhkəmliyə hesabатыны əlavə etməməyə icazə verilir və bu halda müvafiq
standarta istinad etmək lazımdır.

Аздювранлы йорьунлуг цзря щесабат йüklənmənin dövrяlərинин sayı 103-dən

артыг olduqda yerinə yetirilir.

2.16.3. İstismar üzrə rəhbər сяняд (тялимат) tutumu ишляйиб щазырлайан

тяшкилат tərəfindən tərtib edilir, açıq meydançada və ya qızdırılmayan yerdə quraşdırılan
tutumun qış fəslində işə salınması (dayandırılması) qaydasını юзцня daxil etməlidir.

Nümunə:

6-ъы бюлмяйя «Tutumun gövdəsinin ölçü xəritəsi» Eskiz N 1.

7-ъи бюлмяйя «Qaynaq birləşmələrinin sınaqlarının və tədqiqatlarının nəticələri»

Eskiz N2.

8-ъи бюлмяйя «Qaynaq birləşmələrinin dağıдыъы олмайан цсулларла

yoxlanылması barədə məlumatlar» Eskiz N 3.

Qeyd. Yoxlanылan qaynaq tikişlərinin bütün sahələri, o cümlədən tikişlərin kəsişdiyi

yerlər sxemdə işarələnməlidir.
 Əlavə 3

POLADLARIN TIPLƏRƏ, SINIFLƏRƏ BÖLÜNMƏSI

Poladın tipi, sinfi Poladın markası

Karbonlu Ст3, 10, 20, 15К, 16К, 18К, 20К, 22К, 20ЮЧ

Aşağılegirli manqanlı, manqan-silisiumlu 16ГС, 17ГС, 17Г1С, 09Г2С, 10Г2СФ, 09Г2, 10Г2С1, 10Г2,
10Г2С1Д, 09Г2СЮЧ, 16ГМЮЧ, 09Г2СФБ

Martensitli* 15X5, 15Х5М, 15Х5ВФ, 12Х8ВФ, 20X13, Х9М, 12X13

Ferritli 08X13,08X1 7Т, 15Х25Т

Austenit-ferritli 08Х22Н6Т, 12Х21Н5Т, 08Х18Г8Н2Т, 15Х18Н12С4ТЮ

Austenitli 10Х14Г14Н4Т, 08Х18Н10Т, 08Х18Н12Б, 10Х17Н13М2Т,

08Х17Н15МЗТ, 037Н14МЗ, 12Х18Н12Т, 02Х18Н11,
02Х8Н22С6, 039АГЗН10Т, 07ХГЗАГ20, 12Х18Н10Т,
12Х18Н9Т, ОЗХ21Н21М4ГБ

Dəmir-nikel və nikel əsaslı xəlitələr 06Х28МДТ, 03МДТ, ХН32Т

____________________
* Göstərilən tipə və sinfə aid poladlar közərməyə meyillidirlər.
 Əlavə 4

TƏZYİQ ALTINDA İŞLƏYƏN TUTUMLARIN HAZIRLANMASI ÜÇÜN İSTİFADƏ

OLUNAN MATERİALLARIN SİYAHISI

Cədvəl 1

Polad təbəqə

Poladın markası, İş şəraiti Cədvəlin

standartın və ya Sınaqların növü sonunda
Texniki tələblər Mühitin təzyiqi,
texniki şərtlərin Divarın 2 və tələblər verilən
MPa (kqQ/sm )
o
işarəsi temperaturu, C qeydlər
çox olmayaraq

1 2 3 4 5 6

Ст3сп, Ст3пс, ГОСТ 14637 10-dan 200-dək 1,6 (16) ГОСТ 14637 b. 1
Ст3кп2
ГОСТ 380
ГОСТ 14637

Ст3сп, Ст3пс, ГОСТ 14637 -0-dan 425-dək 5 (50) ГОСТ 14637 bb. 2,4, 5,
Ст3Гпс ТУ 14-1-3023 ТУ 14-1-3023 7, 8
işçi temperaturdan 1,2 qruplar
asılı olaraq
3,4, 5 kateqoriyalar
ГОСТ 380
ГОСТ 14637

16К, 18К, ГОСТ 5520 -20-dən 475-dək Məhdud deyil ГОСТ 5520 bb. 4, 5, 8
20К, 22К
işçi temperaturdan
asılı olaraq
3, 5,11, 17, 18
kateqoriyalar
ГОСТ 5520
22К ТУ ГУ -20-dən 350-dək Məhdud deyil ТУ bb. 7,8
108.11-543 108.11-543 108.11-543

15, 20 ГОСТ 1577 -20-dən 425-dək 5 (50) ГОСТ 1577 bb. 3,7, 8
ГОСТ 1050

09Г2С, 10Г2С1 ГОСТ 5520 -70-dən 475-dək Məhdud deyil ГОСТ 5520 bb. 4,8
işçi temperaturdan
asılı olaraq 3,4, 5, 6,
7,8, 9, 12, 13,14,
15,16,17, 18
kateqoriyalar
ГОСТ 5520

17ГС, 17Г1С, ГОСТ 5520 -40-dan 475-dək Məhdud deyil ГОСТ 5520 bb. 4,8
16ГС işçi
temperaturdan asılı
olaraq 3, 4, 5, 6, 12,
18 kateqoriyalar
ГОСТ 5520

09Г2С-Ш ТУ ТУ -60-dan 475-dək Məhdud deyil ТУ b. 7

14-1-2072 14-1-2072 14-1-2072
 1 2 3 4 5 6
09Г2СЮЧ, ТУ -70-dən 475-dək Məhdud deyil ТУ b. 7
09ХГ2СЮЧ 14-1-5065 14-1-5065
ТУ 14-1-5065
17ГС, 17Г1С, ГОСТ 19281 -40-dan 475-dək Məhdud deyil ГОСТ 19281 bb. 6, 7, 12
16ГС, 14Г2,09Г2С
işçi temperaturdan
asılı olaraq
1, 2, 3, 4, 12
kateqoriyalar
ГОСТ 19281
14Г2АФ, ГОСТ 19281 -60-dan 475-dək 5 (50) ГОСТ 19281 bb. 6,
16Г2АФ ГОСТ -50-dən 400-dək 7, 12
19281 Məhdud deyil
09Г2ФБ, ТУ -60-dan 420-dək 10 (100) ТУ b. 7
10Г2ФБ 14-1-4083 14-1-4083
ТУ 14-1-4083
09Г2БТ, ТУ -70-dən 200-dək Məhdud deyil ТУ b. 7
10Г2БТ, 14-1-4083 14-1-4083
07ГФБ-У
ТУ14-1-4083
Е40, Е32 ГОСТ 5521 -40-dan 200-dək Məhdud deyil ГОСТ 5521 b. 7
ГОСТ 5521
10ХСНД, ГОСТ 19281 -40-dan 400-dək Məhdud deyil ГОСТ 19281 bb. 6,
15ХСНД ГОСТ 7, 12
19281

А, В ГОСТ 5521 0-dan 200-dək Məhdud deyil ГОСТ 5521 bb. 2, 7, 8

ГОСТ 5521
Д32, Д40 ГОСТ 5521 -20-dən 200-dək Məhdud deyil ГОСТ 5521 bb. 2, 7, 8
ГОСТ 5521

12ХМ ТУ 14-1-642 -40-dan 540-dək Məhdud deyil ТУ 14-1-642

ГОСТ 20072

12ХМ ТУ 24-10-003 -40-dan 560-dək Məhdud deyil ТУ 24-10-003

Т У14-1-642 ТУ 108.1263 ТУ 108.1263
ТУ 24-10-003

12ХМ ГОСТ 5520 -40-dan 560-dək Məhdud deyil ГОСТ 5520

3-cü kateqoriya
ГОСТ 5520

12ХМ ТУ 14-1-2304 -40-dan 560-dək Məhdud deyil ТУ14-1-2304

ТУ14-1-2304

12ХМ, 15ХМ ТУ 302.02.031 -40-dan 550-dək Məhdud deyil ТУ 302.02.031

ТУ 302.02.031

20ЮЧ ТУ 14-1-4853 -40-dan 475-dək Məhdud deyil ТУ 14-1-4853

ТУ14-1-4853

09ХГ2НАБЧ ТУ 14-1-3333 -40-dan 475-dək Məhdud deyil ТУ 14-1-3333

ТУ 14-1-3333

15Г2СФ ТУ 14-1-4502 -60-dan 350-dək Məhdud deyil ТУ 14-1-4502

ТУ 14-1-4502
15Г2СФ ГОСТ 19281 -60-dan 350-dək Məhdud deyil ГОСТ 19281 bb. 6,7
işçi temperaturdan
asılı olaraq 1,2, 3, 4,
5,6, 12, 13,
kateqoriyalar
ГОСТ 19281
 1 2 3 4 5 6

10Х2ГНМ ТУ -40-dan 550-dək Məhdud deyil ТУ 108.11-928

ТУ 108.11-928 108.11-928

16ГНМА ОСТ -20-dən 350-dək Məhdud deyil ОСТ

ОСТ 108.030.118 108.030.118
108.030.118

10Х2М1А-А ТУ -40-dan 560-dək Məhdud deyil ТУ 302.02.121

ТУ 302.02.121 302.02.121

10Х2М, ТУ 14-1-3409 -40-dan 510-dək Məhdud deyil ТУ 14-1-3409

10Х2М1ФБ qeydsiz 4
ТУ 14-1-3409 cədvəl.2

16ГМЮЧ ТУ -40-dan 520-dək Məhdud deyil ТУ 14-1-4824

ТУ 14-1-4824 14-1-4824

15Х5М М 2б qrupu -40-dan 650-dək Məhdud deyil qrup 7350

ГОСТ 20072 ГОСТ 7350 ТУ 14-1-2657
ТУ 14-1-2657

12Х2МФА ТУ 108.131 -40-dan 500-dək Məhdud deyil ТУ 108.131

ТУ 108.131

15Х2МФА-А ТУ -40-dan 510-dək Məhdud deyil ТУ 302.02.014

ТУ 302.02.014 302.02.014
510-dan yuxarı 10(100)
560-dək

15Х2МФА ТУ 108.131 0-dan 500-dək Məhdud deyil ТУ 108.131

ТУ 108.131

18Х2МФА, ТУ 108.131 0-dan 500-dək Məhdud deyil ТУ 108.131

25Х2МФА, ТУ 5.961-11060 ТУ
25Х3МФА b. 2.13е 5.961-11060
ТУ 108.131 olmadan
ТУ 5.961-11060

38ХНЗМФА ТУ 0-dan 500-dək Məhdud deyil ТУ 108.11.906

ГОСТ 4543 108.11.906
10Х14Г14Н4Т М2б qrupu -196-dan 500-dək Məhdud deyil ГОСТ 7350 b. 10
ГОСТ 5632 ГОСТ 7350 ГОСТ 5582
 М2а və М3а
qrupları
ГОСТ 5582
08Х22Н6Т, М2б qrupu -40-dan 300-dək Məhdud deyil ГОСТ 7350 b. 10
08Х21Н6М2Т ГОСТ 7350 ГОСТ 5582
ГОСТ 5632 М2а və М3а
qrupları
ГОСТ 5582

03Х19АГЗН10 ТУ -196-dan 450-dək Məhdud deyil ТУ

14-1-2261 14-1-2261 14-1-2261
03Х21Н21М М2б qrupu -70-dən 450-dək Məhdud deyil ГОСТ 7350 b. 10
4ГБ ГОСТ 7350
ГОСТ 5632
08Х18Г8Н2Т М2б qrupu -20-dən 300-dək 5 (50) ГОСТ 7350 b. 10
ГОСТ 7350 ГОСТ 7350

07Х13АГ20 ТУ -70-dən 300-dək 5 (50) ТУ

ТУ 14-1-2640 14-1-2640 14-1-2640
ТУ 14-1-3342 ТУ ТУ
14-1-3342 14-1-3342
08Х18Н10Т М2б qrupu -253-dən 610-dək Məhdud deyil ГОСТ 7350 b. 10
ГОСТ 5632 ГОСТ 7350
08Х18Н12Б М2б qrupu -196-dan 610-dək Məhdud deyil ГОСТ 7350 b. 10
ГОСТ 5632 ГОСТ 7350
 1 2 3 4 5 6

03Х18Н11 ТУ 14-1-3071 -253-dən 450-dək Məhdud deyil ТУ 14-1-3071 b. 10

ГОСТ 5632 ТУ14-1-2144 ТУ 14-1-2144
М2а və М3а ГОСТ 5582
qrupları
ГОСТ 5582
04Х18Н10 М2б qrupu -270-dən 600-dək 5 (50) ГОСТ 7350 b. 10
ГОСТ 5632 ГОСТ 7350

02X18Н11 ТУ -253-dən 450-dək 5 (50) ТУ

ТУ 14-1-3071 14-1-3071 14-1-3071
08Х17Н13М2Т М2б qrupu -253-dən 700-dək Məhdud deyil ГОСТ 7350 b. 10
10Х17Н13М2Т ГОСТ 7350 ГОСТ 5582
ГОСТ 5632 М2а və М3а
qrupları
ГОСТ 5582
Х17Н13М3Т М2б qrupu -196-dan 600-dək Məhdud deyil ГОСТ 7350 b. 10
ГОСТ 5632 ГОСТ 7350 ГОСТ 5582
М2а və М3а ТУ 14-1-394
qrupları ГОСТ
5582 ТУ 14-1-
394,А qrupu
08Х17Н15МЗТ М2б qrupu -196-dan 600-dək Məhdud deyil ГОСТ 7350 b. 10
ГОСТ 5632 ГОСТ 7350
03ХН28МДТ, М2б qrupu -196-dan 400-dək Məhdud deyil ГОСТ 7350 b. 10
06Х28МДТ ГОСТ 7350 ГОСТ 5582
ГОСТ 5632 М2а və М3а
qrupları ГОСТ
5582
03Х17Н14М3 ТУ 14-1-5071 -196-dan 450-dək Məhdud deyil ТУ 14-1-5071 b. 10
ГОСТ 5632 ТУ 14-1-5056 ТУ 14-1-5056
ТУ 14-1-5073 ТУ 14-1-5073
ТУ 14-1-5054 ТУ 14-1-5054
08Х18Н10 qrup 2 -270-dən 600-dək Məhdud deyil ГОСТ 5582 b. 10
ГОСТ 5632 ГОСТ 5582 ГОСТ 7350
М2б qrupu
ГОСТ 7350
12Х18Н9Т, М2б qrupu -270-dən 610-dək Məhdud deyil ГОСТ 7350 b. 10
12Х18Н10Т ГОСТ 7350
ГОСТ 5632 ГОСТ 5582
08X13 М2б qrupu -40-dan 550-dək Məhdud deyil ГОСТ 7350 b. 10
ГОСТ 5632 ГОСТ 7350
ГОСТ 5582
08Х18Н10Т, М2б qrupu 610-dən 700-dən 5 (50) ГОСТ 7350 b. 10
08Х18Н12Б, ГОСТ 7350
12Х18Н10Т ГОСТ 5582
ГОСТ 5632
20X13,12X13 М2б qrupu -40-dan 550-dək Məhdud deyil ГОСТ 7350 b. 10
ГОСТ 5632 ГОСТ 7350
ХН32Т ТУ 14-1-625 -70-dan 900-dək Məhdud deyil ТУ 14-1-625 b. 10
ТУ 14-1-625
15Х18Н12С4 ТУ 14-1-1337 -20-dən 200-dək 2,5 (25) ТУ 14-1-1337 b. 10
TЮ
ГОСТ 5632
 1 2 3 4 5 6

ХН65МВУ, ТУ 14-1-4253 -70-dən 500-dək 5 (50) ГОСТ 7350,

Х70МФ-ВИ А qrupu
-70-dən 300-dək 1 (10)
ТУ 14-1-4253 ГОСТ 5582
və b. 3.2
ОСТ 26-01-858
08сп, 08Т ТУ 14-1-3172 -20-dən 300-dək 2,5 (25) ТУ 14-1-3172 b. 11
ТУ 14-1-3172
08ГТ ТУ 14-1-3899 -20-dən 300-dək 2,5 (25) ТУ 14-1-3899 b. 11
ТУ 14-1-3899

Qeydlər. 1. Təbəqənin qalınlığı 16 mm-dən artıq olmamalıdır.

- Ст3сп, Ст3пс markalı 3-cü kateqoriya, qalınlığı 40 mm-dən artıq olmayan; Ст3сп, Ст3пс
markalı 4 və 5-ci kateqoriya, qalınlığı 25 mm-dən artıq olmayan, Ст3Гпс markalı qalınlığı 30
mm-dən artıq olmayan polad təbəqə prokatının tətbiq olunmasına icazə verilir.
- ГОСТ 1577 üzrə 15 və 20 markalı poladların sınaqlarının həcmi və növləri həmin həcmdə
ГОСТ 5520 üzrə müvafiq kateqoriyada 15К, 16К, 18К və 20К markalı poladlar üçün də
keçirilməlidir.
- Qalınlığı 12 mm-dən az olan təbəqələrin mexaniki xassələri partiyadan götürülmüş
təbəqələr üzərində yoxlanılır.
o
- Əgər 200 C temperaturda istismar olunan tutumların və ya onun detallarının hazırlanması
zamanı polad soyuq deformasiyaya (yayma,əymə, bortdüzəltmə və s.) məruz qalırsa, onun
mexaniki köhnəlməyə sınağı keçirilir.
- ГОСТ 19281üzrə təbəqələr mütləq ГОСТ–un 2.2.1, 2.2.2, 2.2.3, 2.2.7, 2.2.9, 2.2.12
bəndlərinin yerinə yetirilməsi ilə tədarük olunmalıdır, eləcə də təbəqə partiyasının ГОСТ 5520
üzrə makrostrukturunun yoxlanması keçirilməlidir.
o
- Təbəqənin qalınlığı 12 mm və daha çox olduğu halda istismar temperaturu -30 C-dən
o 2
aşağı, 200 C-dən yuxarı və ya 5 MPa (50 kqq/sm ) təzyiq altında olduqda, sınaqlar ayrı-ayrı
təbəqələr üzrə keçirilir.
- Əgər möhkəmliyə hesablama zamanı buraxıla bilən gərginliklər 1,35 dəfəyə qədər
azaldılıbsa, və tutumun termiki emalı keçirilibsə, onda divarının qalınlığı 36 mm-dək olan
o
tutumlarda karbonlu və aşağılegirli poladların tətbiq olunma temperatur həddini 20 C-yə qədər
o
(lakin -70 C-dən aşağı olmamaqla) aşağı salmağa icazə verilir.
Əgər möhkəmliyə hesablama zamanı buraxıla bilən gərginliklər 2,85 dəfəyə qədər
azaldılıbsa, göstərilən poladların tətbiq olunma temperatur həddini termiki emal keçirmədən
o o
20 C-yə qədər (lakin -70 C-dən aşağı olmamaqla) aşağı salmağa icazə verilir.
 o
- 200 C temperaturda istismar olunan, ГОСТ 5521 üzrə tədarük olunan poladlar üçün
köhnəlmə sınaqları keçirilməlidir.
- Səthinin keyfiyyəti М 3б və М 4б qruplara aid ГОСТ 7350 üzrə təbəqələrin tətbiq
olunmasına bu şərtlə icazə verilir ki, möhkəmliyə hesablama zamanı qüsurların dərinliyi nəzərə
alınsın.
- Emallı tutumlar üçün.
- ГОСТ 19281 termiki emala uğradılmayan, tutumlar üçün tətbiq edilən, yüksək
möhkəmliyə malik poladdan hazırlanan prokatlara aid edilir. Termiki emala uğradılan tutumlar
üçün ГОСТ 19281 üzrə polad prokatların tətbiq olunmasının mümkünlüyü ixtisaslaşdırılmış
müəssisə ilə razılaşdırılmalıdır.
- Qaynaq olunmağa aid olmayan detalların hazırlanması üçün.
 Cədvəl 2

Polad borular

İş şəraiti

Poladın markası, Cədvəlin

mühitin
standartın və ya Sınaqların növü sonunda
Texniki tələblər divarın təzyiqi, MPa
texniki şərtlərin temperaturu, C
o
(kqq/sm )
2 və tələblər verilən
işarəsi qeydlər
çox
olmayaraq
1 2 3 4 5 6

Ст3сп3, Su qaz boru xətləri 0 -dan 200 -dək 1,6 (16)

Ст3пс3 (gücləndirilmiş)
ГОСТ 380 ГОСТ üzrə
ГОСТ 14637
Ст3кп Elektrik qaynaq 10 -dan 200 -dək 1,6 (16) ГОСТ 10706, b. 8
ГОСТ 380 boruları В qrupu
ГОСТ 14637 ГОСТ 10706 üzrə,
В qrupu
Ст3сп, Ст3пс Elektrik qaynaq -20 -dən 400 -dək 5 (50) ГОСТ b. 1
İşçi temperaturdan boruları 10706,
asılı olaraq 4,5-ci ГОСТ 10706 üzrə, В qrupu
kateqoriyalar В qrupu
ГОСТ 380
ГОСТ 14637
Ст3сп3, Elektrik qaynaq 0 -dan 200 -dək 5 (50) ГОСТ b. 8
Ст3пс3 boruları 10706,
ГОСТ 380 ГОСТ 10706 üzrə, В qrupu
ГОСТ 14637 В qrupu

10, 20 Elektrik qaynaq -30 -dan 400 -dək 4 (40) ТУ 14-3-624

ГОСТ 1050 boruları
ТУ 14-3-624
 ГОСТ 550, -30-dan 475 -dək 5 (50) ГОСТ 550,
А, Б qrupları ГОСТ 8733,

ГОСТ 8733, В qrupu bb. 2,

В qrupu ГОСТ 8731, 3, 4
ГОСТ 8731, В qrupu
В qrupu
10,20 ГОСТ 550, -30 -dan 475 -dək 16 (160) ГОСТ 550 b. 5
ГОСТ 1050 А,Б qrupları ГОСТ 8733,
ГОСТ 8733, В qrupu
В qrupu
10,20 ГОСТ 550, -30 -dan 475 -dək 16 (160) ГОСТ 550 b. 6
ГОСТ 1050 А,Б qrupları ГОСТ 8731,
ГОСТ 8731, В qrupu
В qrupu

ТУ 14-3-190 -30 -dan 425 -dək 6,4 (64) ТУ 14-3-190

20 ТУ 14-3-460 -30 -dan 475 -dək Məhdud ТУ 14-3-460 b. 3

ТУ14-3-460 deyil

20ЮЧ ТУ 14-1-4853 -40 -dan 475 -dək Məhdud ТУ 14-1-4853

ТУ 14-1-4853 ТУ 14-3-1652 deyil ТУ 14-3-1652
ТУ 14-3-1652 ТУ 14-3-1745 ТУ 14-3-1745
ТУ 14-3-1745
 1 2 3 4 5 6
15ГС ТУ 14-3-460 -40 -dan 400 -dək Məhdud ТУ 14-3-460 b. 3
ТУ 14-3-460 deyil

09Г2С ТУ 14-3-500 -60 -dan 475 -dək Məhdud ТУ 14-3-500

ГОСТ 19281 Ту 14-3-1128 deyil ТУ 14-3-1128

10Г2ФБ ТУ 14-3-1464 -60 -dan 420 -dək 10 (100) ТУ 14-3-1464

ТУ 14-3-1464

13ГС, 13Г1С-У ТУ 14-3-1464 -40 -dan 300 -dək Məhdud ТУ 14-3-1464

ТУ 14-3-1464 deyil
10Г2 ГОСТ 4543 ГОСТ 550, -70 -dən -31 -dək Məhdud ГОСТ 550, b. 7

А, В qrupları deyil
-30 -dan 475 -dək ГОСТ 550
ГОСТ 8733,
ГОСТ 8733,
В qrupu
ГОСТ 8731
ГОСТ 8731,
В qrupu

12ХМ, 15ХМ ТУ 302.02.031 0 -dan 550 -dək Məhdud ТУ 302.02.031

ТУ 302.02.031 deyil

15ХМ ТУ 14-3-460 -40 -dan 560 -dək Məhdud ТУ 14-3-460

ТУ 14-3-460 deyil

12Х1МФ ТУ 14-3-460 -20 -dən 560 -dək Məhdud ТУ 14-3-460

ГОСТ 20072 deyil

15X5 ГОСТ 550, -40 -dan 425 -dək Məhdud ГОСТ 550
ГОСТ 20072 А, Б qrupları deyil

15Х5М, ГОСТ 550, -40 -dan 650 -dək Məhdud ГОСТ 550
15Х5М-У, А, Б qrupları deyil
15Х5ВФ

ГОСТ 20072

15Х5М-У ТУ 14-3-1080 -40 -dan 650 -dək Məhdud ТУ 14-3-1080

ГОСТ 20072 deyil

12Х8ВФ ГОСТ 550 -40 -dan 650 -dək Məhdud ГОСТ 550
ГОСТ 20072 deyil

Х9М ТУ 14-3-457 -40 -dan 650 -dək Məhdud ТУ 14-3-457

ТУ 14-3-457 deyil

Х8 ГОСТ 550 -40 -dan 475 -dək Məhdud ГОСТ 550

ГОСТ 550 deyil

10Х14Г14Н4Т ТУ -196-dan 500-dək Məhdud ТУ 14-3-1905

ТУ 14-3-1905 14-3-1905 deyil

08Х22Н6Т ГОСТ 9940 -40 -dan 300 -dək Məhdud ГОСТ 9940
ГОСТ 5632 ГОСТ 9941 deyil ГОСТ 9941
ТУ 14-3-1905 ТУ 14-3-1905

08Х21Н6М2Т ТУ -40 -dan 300 -dək Məhdud ТУ 14-3-1905

ГОСТ 5632 14-3-1905 deyil

08Х18Г8Н2Т ТУ -20 -dən 300 -dək 2,5(25) ТУ 14-3-1596

ТУ 14-3-1596 14-3-1596

03Х19АГЗН10 ТУ 14-3-415 -196-dan 450-dək Məhdud ТУ 14-3-415

ТУ 14-3-415 deyil

03Х17Н14М3 ТУ 14-3-396 ТУ 14-3-396

ТУ 14-3-396

08Х18Н10Т, Elektrik qaynaq -273-dən 610-dək 5(50) TУ 14-3-1391

10Х18Н10Т boruları
ГОСТ 5632 ТУ 14-3-1391

12Х18Н10Т ГОСТ 9940 -270-dən 610-dək Məhdud ГОСТ 9940

ГОСТ 5632 ГОСТ 9941 deyil ГОСТ 9941

12Х18Н12Т ТУ 14-3-460 -270-dən 610-dək Məhdud ТУ 14-3-460

ТУ 14-3-460 deyil
 1 2 3 4 5 6

02Х18Н11 ТУ 14-3-1401 -196-dan 450-dək Məhdud ТУ 14-3-1401

ТУ 14-3-1401 deyil

08Х18Н10Т ГОСТ 9940 -270-dən 610-dək Məhdud ГОСТ 9940

ГОСТ 5632 ГОСТ 9941 deyil ГОСТ 9941

03Х18Н11 ТУ 14-3-1401 -196-dan 450-dək Məhdud ТУ 14-3-1401

ГОСТ 5632 deyil

08Х18Н12Б ГОСТ 9940 -196-dan 610-dək Məhdud ГОСТ 9940

ГОСТ 5632 ГОСТ 9941 deyil ГОСТ 9941

10Х17Н13М2Т ГОСТ 9940 -270-dən 700-dək Məhdud ГОСТ 9940

ГОСТ 5632 ГОСТ 9941 deyil ГОСТ 9941

08Х17Н15МЗТ ГОСТ 9940 -196-dan 600-dək Məhdud ГОСТ 9940

ГОСТ 5632 ГОСТ 9941 deyil ГОСТ 9941

08Х18Н10Т, ГОСТ 9940 610-dan 700-dək 5(50)

08Х18Н12Б, ГОСТ 9941
12Х18Н10Т
ГОСТ 5632

03ХН28МДТ ТУ 14-3-694 -196-dan 400-dək 5(50) ТУ 14-3-694

ГОСТ 5632

08X13, 12X13 ГОСТ 9941 -40-dan 550-dək Məhdud deyl ГОСТ 9941
ГОСТ 5632

ХН32Т ТУ 14-3-489 -70-dən 900-dək Məhdud deyl ТУ 14-3-489

ТУ 14-3-489

14ХГС ТУ 14-3-433 -50-dən 370-dək Məhdud deyl ТУ 14-3-433

ТУ 14-3-433

30ХМА ТУ 14-3-433 -50-dən 450-dək Məhdud ТУ 14-3-433

ТУ 14-3-433 deyil

15Х18Н19С4ТЮ ТУ 14-3-310 -50-dən 500-dək Məhdud ТУ 14-3-310

ТУ 14-3-310 deyil ГОСТ 9941

-70-dən 500-dək

Н70МФ-ВИ ТУ 14-3-1227 -70-dən 300-dək 1 (10) ГОСТ 11068

ТУ14-3-1227 5 (50) və bb.2.3.2,
ХН65МВУ, -70-dən 500-dək 2.3.3
ХН65МВ ОСТ 26-01-858
ТУ 14-3-1227 ТУ 14-3-1227

Qeydlər. 1. Sifariş zamanı magistral iştilik qovşaqları üçün boruların tədarük olunmasını tələb
etmək lazımdır.

- İstilikmübadilə edən aparatların hazırlanması üçün təyin olunan, ГОСТ 550 üzrə boru sifariş
verərkən A qrupunu qeyd etmək lazımdır.
o
- İstismar temperaturu -40 C –dən yuxarı olan temperaturlarda divarının qalınlığı 12 mm-dən çox
olmayan boruların tətbiq olunmasına icazə verilir.
- ГОСТ 8731 üzrə divarının qalınlığı 12 mm və daha çox olan borular istehsalçı müəssisədə,
o
20 C temperaturda zərbə özlülüyünə sınaqdan keçirilməlidirlər.
- Yastılatmağa sınamaq şərti ilə.
- Yastılatmağa sınamaq və makrostrukturu yoxlamaq şərti ilə.
- İşçi temperaturda zərbə özlülüyünə sınamaq şərti ilə.
- Radiasiya üsulu ilə bir partiyanın hər on ədəd borusundan birində qaynaq tikişinin və ya ultrasəs
defektoskopiya üsulu ilə Qaydaların tələblərinə uyğun olaraq borudan hazırlanan hər gövdənin qaynaq
tikişinin mexaniki xassələrinin yoxlanması.
o o
- Divarının temperaturu -30 C olan, 15ГС markalı poladdan hazırlanan borular -40 C
2
temperaturda zərbə əyilməsinə qarşı sınaqdan keçirilməlidirlər. Zərbə özlülüyünün qiyməti 30 C/sm
2
(3,0kq × m/sm )-dan kiçik olmamalıdır.
- Qaynaq olunmağa aid olmayan boru dəstələri üçün.
 Cədvəl 3

Döymələr

İş şəraiti
Poladın markası, Cədvəlin
standartın və ya Texniki tələblər Sınaqların növü sonunda
divarın mühitin təzyiqi,
texniki şərtlərin temperaturu, C
o 2
MPa (kqq/sm ) və tələblər verilən
işarəsi qeydlər
çox olmayaraq

1 2 3 4 5 6
Стбсп ГОСТ 8479, -20 -dən 400 -dək 5 (50) ГОСТ 8479, b. 1

ГОСТ 380 IV qrup- КП.245 IV qrup

-20 -dən 450 -dək
Ст3сп (КП.25)
ГОСТ 380
20К ГОСТ 8479, -30 -dan 475 -dək Məhdud deyil ГОСТ 8479 b. 2
ГОСТ 1050 IV qrup - КП.195 IV qrup
(КП.20) və
IV qrup - КП.215
(КП.22)

20К ГОСТ 8479, -30 -dan 475 -dək Məhdud deyil ГОСТ 8479,
ГОСТ 5520 IV qrup - КП.195 IV qrup
(КП.20)

20, 22К ОСТ -30 -dan 450 -dək Məhdud deyil ОСТ
ОСТ 108.030.113 108.030.113
108.030.113

22К, 22К-Ш, ТУ 108.11-543 -30 -dan 475 -dək Məhdud deyil ТУ 108.11-543
22К-ВД, 22К-ВРВ
ТУ 108.11-543
20ЮЧ ГОСТ 8479, -40 -dan 475 -dək Məhdud deyil ГОСТ 8479, bb. 2,3
ТУ 14-1-4853 IV qrup - КП.215 IV qrup
(КП.22)
16ГС ГОСТ 8479, -40 -dan 475 -dək Məhdud deyil ГОСТ 8479, bb. 2,
ГОСТ 19281 IV qrup - КП.245 IV qrup 3
(КП.25)

15ГСД6ГС ОСТ -20 -dan 450 -dək Məhdud deyil ОСТ

ОСТ 108.030.113 108.030.113 108.030.113

15ГС ОСТ -40 -dan 400 -dək Məhdud deyil ОСТ

OCT 108.030.113 26-01-135 26-01-135

14ХГС ОСТ -50 -dən 380 -dək Məhdud deyil ОСТ

ГОСТ 19281 26-01-135 26-01-135
10Г2 ГОСТ 8479 -70 -dən 475 -dək Məhdud deyil ГОСТ 8479, b. 2
ГОСТ 4543 qrup IV- КП.215 IV qrup
(КП.22)
09Г2С ГОСТ 8479 -70 -dən 475 -dək Məhdud deyil ГОСТ 8479, bb. 2,
ГОСТ 19281 qrup IV- КП.245 IV qrup 3
(КП.25)

20Х ГОСТ 8479 -40 -dan 450 -dək Məhdud deyil ГОСТ 8479,
ГОСТ 4543 qrup IV- КП.395 IV qrup
(КП.40)
15ХМ ГОСТ 8479 -40 -dan 560 -dək Məhdud deyil ГОСТ 8479, b. 3
ГОСТ 4543 qrup IV- КП.275 IV qrup
σ  440 MPa
 1 2 3 4 5 6
15Х5ВФ, 15Х5М ГОСТ 8479, -40 -dan 600 -dək Məhdud deyil ГОСТ 8479, b. 3
ГОСТ 20072 qrup IV-КП.395С; IV qrup

13%, Ψ  35%,
2
KCU >= 50 C/sm
12Х1МФ ОСТ -20 -dən 450 -dək Məhdud deyil ОСТ
ОСТ 108.030.113 108.030.113
108.030.113

12ХМ ГОСТ 8479, -40-dan 450 -dək Məhdud deyil ГОСТ 8479,
ГОСТ 20072 qrup IV- КП.235 группа IV

12ХМ, 15ХМ ТУ 302.02.031 -40 -dan 560 -dək Məhdud deyil ТУ 302.02.031
ТУ 302.02.031

15Х2МФА-А ТУ 302.02-014 -4 -dan 510 -dək Məhdud deyil ТУ 302.02-014,

ТУ 302.02-014 II qrup
510 -dan yuxarı 10 (100)
560 -dək

08Х22Н6Т, ГОСТ 25054, -40 -dan 300 -dək Məhdud deyil ГОСТ 25054,
08Х21Н6М2Т IV qrup IV qrup
ГОСТ 5632

12Х18Н9Т, ГОСТ 25054, -270-dən 610-dək Məhdud deyil ГОСТ 25054,

12Х18Н10Т, IV qrup IV qrup

610-dan 700-dək
08Х18Н10Т
ГОСТ 5632

10Х17Н13М2Т ГОСТ 25054, -235-dən 600-dək Məhdud deyil ГОСТ 25054,

ГОСТ 5632 IV qrup IV qrup

04Х18Н10, ГОСТ 25054, -270-dən 450-dək Məhdud deyil ГОСТ 25054,

03Х18Н11 IV qrup IV qrup
ГОСТ 5632

03Х17Н14М3 ГОСТ 25054, -196-dan 450-dək Məhdud deyil ГОСТ 25054,

ГОСТ 5632 IV qrup IV qrup

10Х17Н13М3Т ГОСТ 25054, -196-dan 600-dək Məhdud deyil ГОСТ 25054,

ГОСТ 5632 IV qrup IV qrup

08Х17Н15М3Т ГОСТ 25054, -196-dan 600-dək Məhdud deyil ГОСТ 25054,

ГОСТ 5632 IV qrup IV qrup

06ХН28МДТ ГОСТ 25054, -196-dan 400-dək 5 (50) ГОСТ 25054,

ГОСТ 5632 IV qrup IV qrup
08X13,12X13 ГОСТ 25054, 0-dan 550-dək 6,4 (64) ГОСТ 25054, b. 1
ГОСТ 5632 IV qrup IV qrup

08X13,12X13, ОСТ -40-dan 420-dək Məhdud deyil ОСТ

20X13,30X13 26-01-135 26-01-135
ГОСТ 5632

20X13,20Х 17Н2 ГОСТ 25054, -40-dan 550-dək Məhdud deyil ГОСТ 25054
ГОСТ 5632 IV qrup

07Х16Н6 ГОСТ 25054, -40-dan 325-dək Məhdud deyil ГОСТ 25054

ГОСТ 5632 IV qrup

15Х18Н ГОСТ 25054, -50-dək 500-dək Məhdud deyil ГОСТ 25054

12С4ТЮ IV qrup
ГОСТ 5632

03Х21Н ГОСТ 25054, -196-dan 400-dək Məhdud deyil ГОСТ 25054

21М4ГБ IV qrup
ГОСТ 5632

30ХМА ГОСТ 8479, -50-dən 420-dək Məhdud deyil ГОСТ 8479,

ГОСТ 4543 IV qrup ОСТ 26-01-135
ОСТ 26-01-135

20Х2МА ОСТ 26-01-135 -40-dan 475-dək Məhdud deyil ОСТ 26-01-135

ОСТ 26-01-135
 1 2 3 4 5 6

22ХЗМ ОСТ 26-01-135 -40-dan 510-dək Məhdud deyil ОСТ 26-01-135

ОСТ 26-01-135

15Х2МФА, ТУ 108-131 0-dan 510-dək Məhdud deyil ТУ 108-131

18Х2МФА,
25Х2МФА,
25ХЗМФА
ТУ 108-131

18ХЗМВ, ОСТ 26-01-135 -50-dən 510 -dək Məhdud deyil ОСТ 26-01-135
20ХЗМБФ
ГОСТ 20072

38ХН3МФА ОСТ 26-01-135 -40-dan 420-dək Məhdud deyil ОСТ 26-01-135

ГОСТ 4543

Qeyd. 1. Qaynaq olunmağa aid olmayan detalların hazırlanması üçün.

o
- 16ГС, 09Г2С, 10Г2 markalı poladlardan olan döymələr -30 C-dən aşağı işçi temperaturlarda
2 2
zərbə özlülüyünə sınanmalıdır. Bu halda zərbə özlülüyünün qiyməti 30 C/sm (3 kqQ × m/sm )-
dən kiçik olmamalıdır.
TУ 14-1-1431 üzrə polad 20 markasından; TУ 14-3-375 üzrə 16ГС, 12ХМ, 15Х5М,
09Г2С markasından flansların hazırlanması üçün isti halda yayılmış polad halqalardan istifadə
olunmasına icazə verilir.

Cədvəl 4

Növlü polad (dəyirmi, zolaq və fasonlu profillər)

İş şəraiti
Mühitin Sınaqların
Poladın markası, standartın və ya Texniki Divarın
təzyiqi, MPa növü və
temperaturu,
2
texniki şərtlərin işarəsi tələblər (kqQ/sm )
o C tələblər
çox olmayaraq
1 2 3 4 5
Ст3кп2 ГОСТ 535 ГОСТ 535 10 -dan 200 -dək 1,6 (16) ГОСТ 535
Ст3пс4, Ст3сп4 ГОСТ 535 ГОСТ 535 -20 -dən 200 -dək 5 (50) ГОСТ 535

Ст3сп3, Ст3пс3 ГОСТ 535 ГОСТ 535 0 -dan 425 -dək 5 (50) ГОСТ 535

Ст5сп2 ГОСТ 535 ГОСТ 535 0 -dan 425 -dək 5 (50) ГОСТ 535

10,15,20 ГОСТ 1050 ГОСТ 1050 -20 -dən 475 -dək Məhdud deyil ГОСТ 1050

09Г2С-7, 09Г2-7 ГОСТ 19281 ГОСТ 19281 -70 -dən 200 -dək Məhdud deyil ГОСТ 19281

09Г2С-4, 09Г2-4 ГОСТ 19281 ГОСТ 19281 -40 -dan 200 -dək Məhdud deyil ГОСТ 19281

09Г2С-12,09Г2-12 ГОСТ 19281 ГОСТ 19281 -40 -dan 475 -dək Məhdud deyil ГОСТ 19281

10Г2 ГОСТ 4543 ГОСТ 4543 -70 -dən 475 -dək Məhdud deyil ГОСТ 4543

10Х14Г14Н4Т ГОСТ 5632 ГОСТ 5949 -196 -dan 500 -dək Məhdud deyil ГОСТ 5949

20ЮЧ ТУ 14-1-4853 ТУ 14-1-4853 40 -dan 475 -dək Məhdud deyil ГОСТ 4543
ТУ 14-1-4853
08Х22Н6Т, 08Х21Н6М2Т ГОСТ 5632 ГОСТ 5949 -40 -dan 300 -dək Məhdud deyil ГОСТ 5949

12Х18Н10Т, 08Х18Н10Т ГОСТ 5949 -270 -dən 610 -dək Məhdud deyil ГОСТ 5949

ГОСТ 5632
610 -dan yuxarı 5 (50)
700 -dək
 1 2 3 4 5
15Х5М ГОСТ 20072 ГОСТ 20072 -40 -dan 650 -dək Məhdud deyil ГОСТ 20072

08Х18Н12Б ГОСТ 5949 -196 -dan 610 -dək Məhdud deyil ГОСТ 5949

ГОСТ 5632
610 -dan yuxarı 5 (50)
700 -dək
15Х18Н12С4ТЮШ ГОСТ 5632 ТУ 14-1-915 -20 -dən 120 -dək 2,5 (25) ТŞ 14-1-915
ГОСТ 5949
10Х17Н13М2Т, 10Х17Н13М3Т ГОСТ 5949 -253 -dən 600 -dək Məhdud deyil ГОСТ 5949
ГОСТ 5632
08Х17Н15М3Т ГОСТ 5632 ГОСТ 5949 -196 -dan 600 -dək Məhdud deyil ГОСТ 5949

06ХН28МДТ ГОСТ 5632 ГОСТ 5949 -196 -dan 400 -dək Məhdud deyil ГОСТ 5949

08X13,12X13 ГОСТ 5632 ГОСТ 5949 -40 -dan 550 -dək 6,4 (64) ГОСТ 5949

03Х18Н11 ГОСТ 5632 ТŞ 14-1-1160 -196 -dan 450 -dək 5 (50) ТŞ 14-1-1160

03Х17Н14М3 ГОСТ 5632 ТŞ 14-1-3303 -196 -dan 450 -dək 5 (50) ТŞ 14-1-3303

Н70МФ ТŞ 14-1-2260 ТŞ 14-1-2260 -70 -dən 300 -dək 1 (10) ГОСТ 5949
ОСТ 26-01-858
ХН65МВ ТŞ 14-1-3239 ТŞ 14-1-3239 -70 -dən 500 -dək 5 (50) ГОСТ 5949
ОСТ 26-01-858
ХН78Т ТŞ 14-1-3957 ТŞ 14-1-3957 -70 -dən 700 -dək Məhdud deyil ГОСТ 5949

ОСТ 26-01-858
700 -dən 900 -dək 1,5 (15)
ХН32Т ТŞ 14-1-284 ТŞ 14-1-284 -70 -dən 900 -dək Məhdud deyil ТŞ 14-1-284

Cədvəl 5
Polad tökmələr

Poladın markası, İş şəraiti Cədvəlin

 standartın və ya Texniki
Divarın Mühitin təzyiqi, Sınaqların növü və sonunda
texniki şərtlərin tələblər
o 2
temperaturu, C MPa (kqQ/sm ) tələblər verilən
işarəsi
çox olmayaraq qeydlər

1 2 3 4 5 6
20Л,25Л ГОСТ 977 ГОСТ 977, -30 -dan 450 -dək Məhdud deyil ГОСТ 977, qrup 3 bb. 1,2
qrup 3 ТŞ 26-02-19
35Л, 45Л ГОСТ 977 ГОСТ 977, -30 -dan 450 -dək Məhdud deyil ГОСТ 977, qrup 3 b. 3
qrup 3 ТŞ 26-02-19

20ХМЛ ГОСТ 977 ГОСТ 977, -40 -dan 450 -dək Məhdud deyil ГОСТ 977, qrup 3
qrup 3 ТŞ 26-02-19

20Х5МЛ ГОСТ 977 ГОСТ 977, -40 -dan 600 -dək Məhdud deyil ГОСТ 977, qrup 3
qrup 3 ТŞ 26-02-19

20ГМЛ ОСТ -40 -dan 450 -dək Məhdud deyil ОСТ 26-07-402
ОСТ 26-07-402 26-07-402

20Х5ТЛ ТŞ 26-02-19 ТŞ 26-02-19 -40 -dan 425 -dək Məhdud deyil ТŞ 26-02-19

20Х5ВЛ ТŞ 26-02-19 ТŞ 26-02-19 -40 -dan 550 -dək Məhdud deyil ТŞ 26-02-19

20Х8ВЛ ГОСТ 977 ГОСТ 977, -40 -dan 600 -dək Məhdud deyil ГОСТ 977, qrup 3
qrup 3 ТŞ 26-02-19

20ХН3Л ТŞ 26-02-19 ТŞ 26-02-19 -70 -dan 450 -dək Məhdud deyil ТŞ 26-02-19 b. 4
 1 2 3 4 5 6

12Х18Н9ТЛ, ГОСТ 977, -253 -dan 600 -dək Məhdud deyil ГОСТ 977, qrup 3
10Х18Н9Л qrup 3 ТŞ 26-02-19
ГОСТ 977

12Х18Н12М3-ТЛ ГОСТ 977, -253 -dən 600 -dək Məhdud deyil ГОСТ 977, qrup 3
ГОСТ 977 qrup 3 ТŞ 26-02-19

10Х21Н6М2Л ТŞ 26-02-19 -40 -dan 300 -dək Məhdud deyil ТŞ 26-02-19

ТŞ 26-02-19

Qeydlər. 1. Tərkibində karbon olan qaynaq elementləri üçün 0,25% -dən çox olmamalıdır.

- Normallaşdırma + suyunualma və ya suvermə + suyunualma rejimlərində termiki emal

o
olunmaq şərti ilə İstismar temperaturu - 40 C -yə qədər olan şəraitdə, 20Л, 25Л markalı
karbonlu poladlardan hazırlanmış tökmələrin tətbiq edilməsinə icazə verilir.
- 35Л, 45Л markalı poladlardam hazırlanan tökmələrin tədarükü konstruksiyanın yalnız
bişirilməyən elementləri üçün yerinə yetirilir.
o o
- -30 C -dən aşağı istismar temperaturunda -70 C -də zərbə özlülüyünü müəyyən etmək
tələb olunur.
Cədvəl 6
Bərkidici məmulatlar

Poladın markası, İş şəraiti

standartın və ya Texniki tələblər Divarın temperaturu, Şərti təzyiq, MPa Təyinatı
texniki şərtlərin 2
(kqQ/sm )

C
o
işarəsi çox olmayaraq

1 2 3 4 5
Möhkəmlik sinfi ГОСТ 1759 -30 -dan 300 -ə qədər 2,5 (25) Sancaqlar, boltlar,
5.6, 6.6, 8.8, 21, 22 qaykalar
ГОСТ 1759
Ст3спб ГОСТ 535 -20 -dən 300-ə qədər 2,5 (25) Sancaqlar, boltlar,
ГОСТ 380 qaykalar

ГОСТ 535 10(100) Şaybalar

ГОСТ 20700 0 -dan 350 -yə qədər 1,6(16) Boltlar, sancaqlar

2,5 (25) Qaykalar

10(100) Şaybalar
Ст3сп4, Ст3сп3 ГОСТ12.2.073 0 -dan 300 -ə qədər 2,5 (25) Sancaqlar, boltlar,
ГОСТ 380, ГОСТ 535 qaykalar

10 ОСТ 26-2043 0 -dan 300 -ə qədər 2,5 (25) Qaykalar

ГОСТ 1050 -40 -dan 450 -yə qədər 10(100) Şaybalar

ГОСТ 20700 0 -dan 300 -ə qədər 2,5 (25) Qaykalar

-40 -dan 450 -yə qədər 10(100) Şaybalar

0 -dan 350 -yə qədər 2,5 (25) Qaykalar

0 -dan 450 -yə qədər 10(100) Şaybalar

20 ОСТ 26-2043 -40 -dan 425 -ə qədər 2,5 (25) Sancaqlar, boltlar
ГОСТ 1050 10(100) Qaykalar

-40 -dan 450 -yə qədər 10(100) Şaybalar

ГОСТ 20700 0 -dan 400 -ə qədər 1,6(16) Boltlar, Sancaqlar

10(100) Qaykalar

ОСТ 26-2043 0 -dan 425 -dək 2,5 (25) Sancaqlar, boltlar

25
ГОСТ 1050 ОСТ 26-2043 -40 -dan 425 -dək 2,5 (25) Sancaqlar, boltlar
ГОСТ 10702 ГОСТ 20700 0 -dan 400 -dək 10(100) Qaykalar
1,6(16) Boltlar,sancaqlar
10(100) Qaykalar
 1 2 3 4 5

30, 40, 45, 35 -40 -dan 425 -dək 10(100) Sancaqlar, boltlar
ГОСТ 1050 ОСТ 26-2043 16(160) Qaykalar

ГОСТ 10702 -40 -dan 450 -dək 16(160) Şaybalar

ГОСТ 20700 0 -dan 425 -dək 10(100) Boltlar,sancaqlar

20(200) Qaykalar
35Х, 38ХА ОСТ 26-2043 -50 -dən 425 -dək 16(160) Sancaqlar, boltlar
ГОСТ 4543 -40 -dan 450 -dək Qaykalar, şaybalar

35Х, 40Х ГОСТ 20700 0 -dan 425 -dək 20(200) Boltlar,sancaqlar

ГОСТ 10702 0 -dan 450 -dək Qaykalar
40Х ОСТ 26-2043 -50 -dən 425 -dək 16(160) Sancaqlar, boltlar
ГОСТ 4543

-40 -dan 450 -dək Qaykalar, şaybalar

30Х ГОСТ 4543 ГОСТ 10495 -50 -dən 200 -dək 63(630) Qaykalar
35Х, 38ХА, 40Х ГОСТ 10494 -50 -dən 200 -dək 63(630) Sancaqlar
ГОСТ 4543

ГОСТ 10495 -50 -dən 400 -dək 80(800) Qaykalar

09Г2С ОСТ 26-2043 -70 -dən 425 -dək 16(160) Sancaqlar, boltlar,
ГОСТ 19281 qaykalar

-70 -dən 450 -dək Şaybalar

18Х2Н4МА ОСТ 26-2043 -70 -dən 400 -dək 16(160) Sancaqlar, boltlar,
ГОСТ 4543 qaykalar

-70 -dən 450 -dək Şaybalar

12X13,20X13,30X13 ОСТ 26-2043 -30 –dan 475 -dək 10(100) Sancaqlar, boltlar,
ГОСТ 5632 qaykalar, şaybalar

20X13 ГОСТ 20700 0 -dan 450 -dək Məhdud deyil Boltlar,sancaqlar,

ГОСТ 18968 şaybalar

0 –dan 510 -dək Qaykalar

10Х17Н13М2Т, ОСТ 26-2043 -70 -dən 600 -dək 16(160) Sancaqlar, boltlar,
10Х17Н13М3Т, qaykalar, şaybalar
08Х17Н15М3Т,
31Х19Н9МВБТ
ГОСТ 5632
31Х19Н9МВБТ ГОСТ 23304 0 -dan 625 -dək Məhdud deyil Boltlar, sancaqlar,
ГОСТ 5949 ГОСТ 20700 qaykalar
06ХН28МДТ ОСТ 26-2043 -70 -dən 400 -dək 16(160) Sancaqlar, boltlar,
ГОСТ 5632 qaykalar, şaybalar
10Х14Г14Н4Т ОСТ 26-2043 -200 -dən 500 -dək 16(160) Sancaqlar, boltlar,
ГОСТ 5632 qaykalar, şaybalar
07Х21Г7АН5 ОСТ 26-2043 -196 -dən 400 -dək Məhdud deyil Sancaqlar, boltlar,
ГОСТ 5632 ТŞ 14-1-1141 qaykalar, şaybalar
08Х15Н24В4ТР ОСТ 26-2043 -270 -dən 600 -dək Məhdud deyil Sancaqlar, boltlar,
ГОСТ 5632 qaykalar, şaybalar
07Х16Н6 ОСТ 26-2043 -40 -dan 325 -dək Məhdud deyil Sancaqlar, boltlar,
ГОСТ 5949 qaykalar, şaybalar
10Х11Н22Т3МР ГОСТ 20700 0 –dan 650 -dək Məhdud deyil Boltlar, sancaqlar,
ГОСТ 5949 qaykalar
30ХМА, 35ХМ ОСТ 26-2043 -40 -dan 450 -dək 16(160) Sancaqlar, boltlar

ГОСТ 4543 -40 -dan 510 -dək Qaykalar

-70 -dən450 -dək Şaybalar

ГОСТ 20700 0 -dan 450 -dək Məhdud deyil Boltlar, sancaqlar,
qaykalar

0 -dan 510 -dək Qaykalar

 1 2 3 4 5
30ХМА, 35ХМ ГОСТ 10494 -50 -dən 400 -dək 80(800) Sancaqlar
ГОСТ 4543

ГОСТ 10495 -50 -dən 510 -dək 100(1000) Qaykalar

40ХФА ГОСТ 10494 -50 -dən 400 -dək 80(800) Sancaqlar
ГОСТ 4543
30ХМ ОСТ 26-2043 -40 -dan 450 -dək 16(160) Sancaqlar, boltlar
ГОСТ 4543

-40 -dan 510 -dək Qaykalar

-70 -dən 450 -dək Sancaqlar

25Х1МФ ОСТ 26-2043 -40 -dan 510 -dək 16(160) Sancaqlar, boltlar

ГОСТ 20072 -40 -dan 540 -dək Qaykalar

-70 -dən 540 -dək Şaybalar

25Х1МФ ГОСТ 20700 0 -dan 510 -dək Məhdud deyil Boltlar,sancaqlar

ГОСТ 20072 0 -dan 540 -dək Qaykalar

ГОСТ 10494 -50 -dən 510 -dək 100(1000) Sancaqlar, qaykalar

ОСТ 26-2043 -40 -dan 540 -dək 16(160) Sancaqlar, boltlar,
qaykalar

-70 -dən 540 -dək Şaybalar

ГОСТ 20700 0 -dan 535 -dək Məhdud deyil Boltlar,sancaqlar
ГОСТ 10494

0 -dan 565 -dək Qaykalar

-50 -dən 510 -dək 100(1000) Sancaqlar

20Х1М1Ф1Р ОСТ 26-2043 -40 -dan 16(160) Sancaqlar, boltlar,
ГОСТ 20072 565 -dək qaykalar

-70 -dən 565 -dək Şaybalar

20Х1М1Ф1ТР, ОСТ 26-2043 -40 -dan 565 -dək 16(160) Sancaqlar, boltlar,
20Х1М1Ф1БР -70 -dən565 -dək qaykalar, şaybalar
ГОСТ 20072 ГОСТ 20700 -0 -dan 580 -dək Məhdud deyil Boltlar,sancaqlar,
qaykalar
15ХМ ОСТ 26-2043 -70 -dən 16(160)│ Şaybalar
ГОСТ 4543 ГОСТ 20700 565 -dək

-0 -dan 545 -dək Məhdud deyil Şaybalar

20ХНЗА, 10Г2 ОСТ 26-2043 -70 -dən 425 -dək 16(160) Sancaqlar, boltlar,
ГОСТ 4543 qaykalar

-70 -dən 450 -dək Şaybalar

37Х12Н8Г8МФБ ОСТ 26-2043 -40 -dan 450 -dək 16(160) Sancaqlar, boltlar,
ГОСТ 5632 qaykalar

-70 -dən 600 -dək Şaybalar

12Х18Н10Т ОСТ 26-2043 -70 -dən 600 -dək 16(160)
ГОСТ 5632 ГОСТ 20700 -0 -dan 650 -dək Məhdud deyil Şaybalar
ГОСТ 5949
08Х18Н10Т ГОСТ 20700 -0 -dan 650 -dək Məhdud deyil Şaybalar
ГОСТ 5632

45Х14Н14В2М ОСТ 26-2043 -70 -dən 16(160) Sancaqlar, boltlar,

ГОСТ 5632 ГОСТ 5949 600 -dək qaykalar

18Х12ВМБФР ОСТ 26-2043 -40 -dan 16(160) Sancaqlar, boltlar,

ГОСТ 5632 580 -dək qaykalar, şaybalar
ГОСТ 5949 ГОСТ 20700 -0 -dan 560 -dək Məhdud deyil Boltlar,sancaqlar,
qaykalar

-0 -dan 580 -dək Şaybalar

12Х1МФ ГОСТ 20700 -0 -dan 570 -dək Məhdud deyil Şaybalar

ГОСТ 20072
 1 2 3 4 5
08Х16Н13М2Б ГОСТ 20700 -0 -dan 625 -dək Məhdud deyil Boltlar,sancaqlar,
ГОСТ 5632 qaykalar

-0 -dan 650 -dək Şaybalar

ХН35ВТ ГОСТ 20700 -0 -dan 650 -dək Məhdud deyil Boltlar,sancaqlar,
ГОСТ 5632 qaykalar

Qeydlər. 1. ГОСТ 20700 üzrə bərkidici detallar energetika maşınqayırmasının tutumları

üçün tətbiq olunur.

2. Əgər V şəkilli (ГОСТ 9454 üzrə II tip) konsentratorla mənfi işçi temperaturlarda zərbə
o o
özlülüyünə sınaqlar keçirilirsə, -40 C-dən -60 C-yə qədər temperaturdan aşağı temperaturlarda
35Х, 38ХА, 40Х, 30Х, 30ХМА, 35ХМ markalı poladlardan hazırlanmış bərkidici detalların
tətbiq edilməsinə icazə verilir. Bu halda bu nümunələrdən heç birində zərbə özlülüyü 30
2 2
C/sm (3kqQ.m/sm )-dən kiçik olmamalıdır.

Cədvəl 7
Rəngli metallar və xəlitələr

İş şəraiti
Cədvəlin
Materialın markası, standartın Divarın Mühitin Sınaqların
Texniki tələblər sonunda
o
və ya texniki şərtlərin işarəsi temperaturu, C təzyiqi, MPa növü və
verilən
2
(kqQ/sm ) tələblər
qeydlər
çox olmayaraq
1 2 3 4 5 6

1. Təbəqələr və lövhələr
M1, M2, М3, М1р, М2р, М3р ГОСТ 495 -270 -dən 360 -dək Məhdud deyil ГОСТ 495 bb. 1,2
ГОСТ 859 ГОСТ 859
Л63, Л68, ЛС59-1, ЛО62-1 ГОСТ 931 -270 -dən 250 -dək Məhdud deyil ГОСТ 931 b. 3
ГОСТ 15527

ЛЖМц59-1-1 ОСТ 48-24 -270 -dən 250 -dək Məhdud deyil ТУ

ГОСТ 15527 48-21-897
НП2 ГОСТ 6235 -70 -dən 360 -dək 2,5(25) ГОСТ 6235 bb. 1,
ГОСТ 492 4, 5
НМЖМц28-2,5-1,5 ГОСТ 5063 -70 -dən 360 -dək 2,5(25) ГОСТ 5063 b. 1
ГОСТ 492
БрБ2 ГОСТ 1789 -270 -dən 250 -dək 4(40) ГОСТ 1789 b. 6
ГОСТ 18175
А5, А6, АДО, АД1, АМц, ГОСТ 21631 -270 -dən 150 -dək 6(60) ГОСТ 21631 bb. 1,7
Амг3, АМг5
ГОСТ 4784
АДО, АД1, А5, А6, Амц ГОСТ 17232 -70 -dən 150 -dək 6(60) ГОСТ 17232 b. 8
ГОСТ 4784
Амг3, АМг5, АМг6 ГОСТ 17232 -210-dan 150 -dək 6(60) ГОСТ 17232 b. 8
ГОСТ 4784

ВТ1-0, ВТ1-00 ГОСТ 22178 -270 -dən 300 -dək Məhdud deyil ГОСТ 22178
ГОСТ 19807

ОТ4-0 ГОСТ 22178 -196 -dan 400 -dək Məhdud deyil ГОСТ 22178
ГОСТ 19807
ВТ1-0 ГОСТ 23755 -196 -dan 300-dək Məhdud deyil ГОСТ 23755 b. 9
ГОСТ 19807
ОТ4-0 ГОСТ 23755 -196 -dan 400 -dək Məhdud deyil ГОСТ 23755 b. 9
ГОСТ 19807
 1 2 3 4 5 6

2. Borular
Л68, ЛО70-1, ЛОМш70-1- ГОСТ 21646 -196 -dan250 -dək Məhdud deyil ГОСТ 21646 b. 11
0,05, ЛАМш77-2-0,05
ГОСТ 15527
Л63, Л68, ЛС59-1 ГОСТ 494 -253 -dən 250 -dək Məhdud deyil ГОСТ 494 bb. 12,
ЛЖМц59-1-1 13, 14
ГОСТ 15527
МНЖ5-1 ГОСТ 17217 -196-dan Məhdud deyil ГОСТ 17217 b. 15
ГОСТ 492 200 -dək
МНЖМц30-1-1 ГОСТ 10092 0-dan Məhdud deyil ГОСТ 10092 b. 1
ГОСТ 492 250-dək
АДО, АД1, Амц ГОСТ 18475 -270-dən 6(60) ГОСТ 18475 b. 16
ГОСТ 4784 150-dək

Амг2, АМг3, АМг5 ГОСТ 18482 -270 -dən 150 -dək 6(60) ГОСТ 18482
ГОСТ 4784

ВТ1-0, ВТ1-00 ГОСТ 21945 -270 -dən 300 -dək Məhdud deyil ГОСТ 21945
ГОСТ 19807

ПТ-1М ГОСТ 21945 -270 -dən 300 -dək Məhdud deyil ГОСТ 21945
ГОСТ 19807
М1, М2, М3, М1р, М2р, М3р ГОСТ 617 -270 -dən 250 -dək Məhdud deyil ГОСТ 617 bb. 1,10
ГОСТ 859
3. Çübüq və tökmə

НМЖМц28-2,5-1,5 ГОСТ 1525 -70 -dən 250 -dək 2,5(25) ГОСТ 1525 b. 1
ГОСТ 492

ЛЦ23А6Ж3-Мц2 ГОСТ 17711 -70 -dən 250 -dək Məhdud deyil ГОСТ 17711
(ЛАЖМц66-6-3-2)
ГОСТ 17711

АДО, АМг2, Амц ГОСТ 21488 -70 -dən 150 -dək 6(60) ГОСТ 21488
ГОСТ 4784

ВТ1-0, ВТ1-00 ГОСТ 26492 -270 -dən 300 -dək Məhdud deyil ГОСТ 26492
ГОСТ 19807

ОТ4-0 ГОСТ 26492 -196 -dan 400 -dək Məhdud deyil ГОСТ 26492
ГОСТ 19807

Qeydlər. 1. Dartılmaya sınağı yumşaq vəziyyətdə keçirmək.

2. Mis oksidindən olan təbəqələrin əyilməyə sınağı sifarişin şərtlərinə uyğun olaraq
istehlakçının tələbi ilə keçirilir.
3. Л63, Л68, ЛС59-1 markalı metalların dartılmaya sınağı yumşaq halda, ЛО62-1 markalı
metalın dartılmaya sınağı isə isti yayılmış halda keçirilir.
4. İstehlakçının tələbinə əsasən qalınlığı 1 və 1,2 mm olan yumşaq zolaqların dərinliyə
basılma sınağı keçirilir.
5. İstehlakçının tələbinə əsasən əyilməyə sınağı keçirilir.
6. Dartılma, basılma, bükülməyə sınaqlar və dispersion bərkidilmədən sonra yumşaq
vəziyyətdə (su vermədən (tavlamadan) sonra) sınaqdan keçirmək.
7. Termiki emal olunmadan və istehsalçı tərəfindən bişirilmiş (АМг3, АМг5, АМг6
markalı xəlitələrdən başqa) təbəqələrin mexaniki xassələri yoxlanmır, lakin hazırlanma
texnologiyası ilə təmin olunur. (b. 4.6 ГОСТ 21631).
8. Mexaniki xassələr hazırlanma texnologiyası ilə təmin olunur və istehlakçının tələbinə
görə yoxlanılır. (b. 4.4 ГОСТ 17232).
9. Əyilməyə sınaq yalnız BT1-0 markalı xəlitə üçün keçirilir.
2
10. İstehsalçı-müəssisədə tərəflərin razılığına əsasən 70 kqQ/sm -dən yuxarı təzyiqlə
hidravlik sınaq keçirilir.
 11. Л68 markalı latunun dartılmaya sınağı yumşaq halda keçirilir.
12. Л63, Л68 markalı boruların dartılmaya sınağı yumşaq halda keçirilir, ЛС69-1,
ЛЖМц59-1-1 markalı borular isə preslənmiş halda sınaqdan keçirilir.
13. İstehlakçının tələbinə əsasən uzanmış və soyuq yayılmış, divarının qalınlığı 3 mm və
daha nazik olan borular yayılma sınağından keçirilirlər.
14. İstehsalçının istehlakçı ilə rtazılığına əsasən Л63, Л68 markalı borular yüksək
plastikliyə malik olaraq hazırlanır.
15. Dartılmaya sınağı bişirilmiş (yandırılmış) vəziyyətdə keçirmək lazımdır.
16. İstehsalçı bişirilmiş boruların mexaniki xassələrinə nəzarət etmir.
17. İstehlakçının tələbinə əsasən boruların genişlənməyə sınağı keçirilir.

Cədvəl 8
Çuqun tökmələr

Materialın markası, İş şəraiti

Texniki
standartın və ya texniki Mühitin təzyiqi, Sınaqların növü
tələblər
o 2
şərtlərin işarəsi Divarın temperaturu, C MPa (kqQ/sm ) və tələblər
çox olmayaraq

СЧ15, СЧ20, СЧ25, СЧ30 ГОСТ 1412 -15 -dən 300 -dək 1,0(10) ГОСТ 26358 üzrə

КЧ30-6, КЧЗЗ-8, ГОСТ 1215 -20 -dən 300 -dək 2,0(20) ГОСТ 26358 üzrə
КЧ35-10, КЧ37-12

ВЧ35-17, ВЧ40-12 ГОСТ 7293 -15 -dən 350 -dək 5,0(50) ГОСТ 26358 üzrə

СЧ-15М4, СЧ-17МЗ, ГОСТ 7769 0 -dan 700 -dək 0,25(2,5) ГОСТ 26358 üzrə
СЧ-15, СЧ-17

ЧНХТ ГОСТ 7769 -15 -dən 300 -dək 1,0(10) ГОСТ 26358 üzrə

Qeydlər. 1. Yüksəklegirli polad markaları üçün kəsrin surətində isti yayılmış borulardan
hazırlanmış balonlara aid məlumatlar, məxrəcdə isə soyuq – və isti deformasiya olunmuş
borulardan hazırlanmış balonlara aid məlumatlar verilmişdir.
 2. N – normallaşdırma, T – tavlama (закалка), B – buraxma (отпуск), А – austenitləşdirmə,
P – termiki emal olunmadan.
 Cədvəl 9

Balonların hazırlanması üçün tətbiq edilən polad markalarının

və xəlitələrin siyahısı

Müvəqqəti müqavimət, Axıcılıq həddi, Tətbiq olunma Mühitin təzyiqi, Balonun silindrik
Kimyəvi tərkibi 2 2 Termiki o 2
N MPa (kqQ/sm ) MPa (kqQ/sm ), temperaturu, C MPa (kqQ/sm ) hissəsinin maksi-

s/s Poladın markası (ГОСТ, TŞ, az Çox az olmayaraq emal Aşağı Yuxarı çox olmayaraq mal qalınlığı, mm,
ОСТ)
olmayaraq olmayaraq olmayan olmayan çox olmayaraq
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
1 20ХН4ФА ГОСТ 4543 1275 1521 1079(110) T+B -80 150 Məhdud deyil 15
(130) (155)
2 35ХН3МФА ТŞ 14-3-883 1128 1373 981(100) T+B -80 150 Məhdud deyil 30
38ХН3МФА ГОСТ 4543 (115) (140)
3 40ХН2МА ГОСТ 4543 981 1177 834(85) T+B -50 150 Məhdud deyil 15
(100) (120)
932 1177 785(80) T+B -50 150 25
(95) (120)
4 30ХМА ГОСТ 4543 1030 1275 883(90) T+B -50 150 Məhdud deyil 15
(105) (130)
932 1177 736(75) T+B -60 150 21
 (95) (120)
785 981 589(60) T+B -50 150 21
(80) (100)
5 30ХГСА ГОСТ 4543 883 1226 687(70) T+B -50 150 Məhdud deyil 15
(90) (125)

687 Məhdud 412(42) N+B -50 150 Məhdud deyil

(70) deyil
6 40Х, 38ХА, ГОСТ 4543 883 1177 687(70) T+B -50 150 40(400) 30
35ХГМФ, (90) (120)
38ХГР
7 45 ГОСТ 1050 598 Məhdud 353(36) N -50 150 25(250) Məhdud deyil
(61) deyil
8 40 ГОСТ 1050 569 Məhdud 334(34) N -50 150 25(250) Məhdud deyil
(58) deyil
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
9 35 ГОСТ 1050 530 Məhdud 314(32) N -50 150 25(250) Məhdud deyil
(54) deyil
10 30 ГОСТ 1050 491 Məhdud 294(30) N -50 150 25(250) Məhdud deyil
(50) deyil
11 25 ГОСТ 1050 451 Məhdud 275(28) N -50 150 25(250) Məhdud deyil
(46) deyil
12 20* ГОСТ 1050 412 Məhdud 245(25) N -60 350 25(250) Məhdud deyil
(42) deyil 12
ГОСТ 1577 373 P -40 475 5,0(50)
(38)
N -50
13 Ст3сп ГОСТ 380 373 Məhdud - P -40 425 5,0(50) 12
Ст3пс* (38) deyil P -50

14 12Х18Н9 ГОСТ 5632 Məhdud 255(26) А - 150 Məhdud deyil Məhdud deyil
12Х18Н10Т deyil 196
12Х18Н12Т

15 08Х18Н10Т ГОСТ 5632 Məhdud 255(26) А - 150 Məhdud deyil Məhdud deyil
08Х18Н12Т deyil 196
16 08Х18Н12Т ГОСТ 5632 491 Məhdud 255(26) А - 150 Məhdud deyil Məhdud deyil
mərkəzdənqaç (50) deyil 196
 ma qüvvə ilə
tökmə
17 Xəlitə 14 ГОСТ 19807 687 Məhdud 491(50) N -50 60 Məhdud deyil Məhdud deyil
(70) deyil

___________________________

*Qaynaq olunmuş balonlar üçün.

 Əlavə 5

EYNİTİPLİ QAYNAQ BİRLƏŞMƏLƏRİ ANLAYIŞLARININ TƏYİNİ

Eynitipli qaynaq birləşmələri aşağıdakı ümumi əlamətləri olan qaynaq birləşmələri qrupudur:

а) qaynaq üsulu;
b) əsas metalın markası (markaların birləşməsi).
Bir qrupda texnologiyaya uyğun olaraq qaynaq üçün eyni markalı (markaların birləşməsini) qaynaq
materialların tətbiqi nəzərdə tutulmuş, müxtəlif markalı poladlardan hazırlanmış detalların qaynaq
birləşmələrini birləşdirməyə icazə verilir;

c) qaynaq materiallarının markası (markaların birləşməsi). Bir qrupda texnologiyaya uyğun olaraq
qaynaq üçün eyni markalı poladlardan hazırlanmış detalların qaynaq olunması üçün müxtəlif markalı
(markaların birləşməsini) qaynaq materiallarını tətbiq etməklə yerinə yetirilmiş qaynaq birləşmələrini
birləşdirməyə icazə verilir; elektrodlar ГОСТ 9466 üzrə eni növ örtük qatına (əsas, rutil, sellüloz turş)
malik olmalıdırlar.
d) qaynaq zonasında qaynaq olunan detalların nominal qalınlığı. Bir qrupda nominal qalınlığı aşağıda
göstərilən diapazonlardan birinə aid olan, qaynaq zonasındakı detalları birləşdirməyə icazə verilir:
3 mm -ə qədər (3mm daxil olmaqla);

3 -dən 10 mm -ə (daxil olmaqla) qədər;

10 -dan 50 mm -ə (daxil olmaqla)

qədər; 50 mm -dən böyük.

Bucaq, tavr, və düyünlü birləşmələr üçün göstərilən diapazonlar qaynaq olunan detallara aiddir; əsas
detalların qalınlığını nəzərə almamağa icazə verilir;

e) qaynaq zonasında əyrilik radiusu. Bir qrupda qaynaq zonasında (borular üçün – nominal xarici
diametrin yarısı ilə) ərilik radiusu aşağıda göstərilən diapazonlardan birinə aid olan detalların qaynaq
birləşmələrini birləşdirməyə icazə verilir:
12,5 mm -ə qədər (12,5 mm daxil olmaqla);
12,5 -dən 50 mm -ə (daxil olmaqla) qədər;
50 -dən 250 mm -ə (daxil olmaqla) qədər;
250 mm -dən böyük (yastı detallar daxil olmaqla).

Bucaq, tavr və üst-üstə qaynaq birləşmələri üçün göstərilən diapazonlar qaynaq olunan detallara
aididdir; əsas detalların əyrilik radiuslarını nəzərə almamağa icazə verilir.

ə) qaynaq birləşməsinin növü (uc-uca, bucaq, tavr, üst-üstə). Bir qrupda ştuserləri (boruları) tutumun
elementlərinə birləşdirən qaynaq tikişindən başqa, bucaq tavr və düyünlü birləşmələri birləşdirmək olar;

f) kənarların hazırlanma forması. Bir qrupda aşağıdakı kənarların hazırlanma formasına aid qaynaq
birləşmələrini birləşdirmək olar:
 kənarları bir tərəfli kəsilməklə və çəplik bucağı 8 dərəcədən böyük;

kənarları birtərəfli kəsilməklə və çəplik bucağı 8 (daxil olmaqla) dərəcəyə qədər (dar
kəsilmə); kənarları ikitərəfli kəsilməklə;

kənarları kəsilmədən;

g) əsas qatın qaynaq üsulu: qalan astarda (astar halqada), əridilən astarda, astarsız (əks valın sərbəst
formalaşması) qaynaq tikişinin kökünün qaynağı ilə.
h) qaynağın termiki rejimi: əvvəlcədən, proses zamanı qızdırılmaqla, qızdırılmadan, laylar üzrə
soyudularaq;
x) qaynaq birləşməsinin termiki emal rejimi.

4
 MÜNDƏRİCAT

сящ.

I Bölmə. “Təzyiq altinda işləyən tutumlarin quruluşu və təhlükəsiz

istismar qaydalari”nin tətbiqi və təyinati sahəsi

1. Ümümi tələblər

1.1. Qaydalarin tətbiqi və təyinati sahəsi ............................................................................................................. 3

1.2. Layihələndirmə .......................................................................................................................................................... 3

1.3. Bu qaydalarin tələblərinin pozulmasina görə məsuliyyət ................................................................. 4

1.4. Qəzalarin və bədbəxt hadisələrin tədqiqat qaydalari ........................................................................... 4

II Bölmə. Tutumlarin konstruksiyasi

2.1. Ümumi tələblər .......................................................................................................................................................... 6

2.2. Lyuklar, baxiş lyuklari, qapaqlar ................................................................................................................... 7

2.3. Tutumlarin dibi .......................................................................................................................................................... 7

2.4. Qaynaq tikişləri və onlarin yerləşməsi ......................................................................................................... 8

2.5. Tutumun divarlarinda deşiklərin yerləşdirilməsi ................................................................................... 9

III Bölmə. Materiallar ...........................................................................................................................................................11

IV Bölmə. Hazirlama, yenidən qurulma, montaj, sazlama və təmir

4.1. Ümumi tələblər .........................................................................................................................................................13

4.2. Buraxila bilən həddlər...........................................................................................................................................13

4.3. Qaynaq ...........................................................................................................................................................................15

 4.4. Termiki emal ..............................................................................................................................................................18

4.5. Qaynaq birləşmələrinin yoxlanılmasi ..........................................................................................................20

4.6. Hidravlik (pnevmatik) sinaq .............................................................................................................................28

4.7. Qaynaq birləşmələrinin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi ..............................................................31

4.8. Qaynaq birləşmələrində qüsurlarin düzəldilməsi .................................................................................31

4.9. Sənədlər və markalanma .....................................................................................................................................32

V Bölmə. Armatur, nəzarət-ölçü cihazlari, qoruyucu qurğular

5.1. Ümumi tələblər .........................................................................................................................................................33

5.2. Bağlayici və bağlayici-tənzimləyici armatur...........................................................................................33

5.3. Manometrlər ...............................................................................................................................................................34

5
 5.4. Temperatur ölçmək üçün cihazlar ................................................................................................................. 35

5.5. Təzyiqin artmasina qarşi qoruyucu qurğular .......................................................................................... 35

5.6. Mayenin səviyyəsini göstərən cihazlar ...................................................................................................... 38

VI Bölmə. Quraşdirma, qeydiyyat, tutumlarin texniki müayinə

olunmasi, istismara icazənin verilməsi

6.1. Tutumlarin quraşdirilmasi ................................................................................................................................. 40

6.2. Tutumlarin qeydiyyatdan keçirilməsi ......................................................................................................... 40

6.3. Texniki yoxlanma (şəhadətlənmə) ................................................................................................................ 42

6.4. Tutumun istismara buraxilmasina icazə .................................................................................................... 49

VII Bölmə. Nəzarət, saxlanma, xidmət və təmir

7.1. Nəzarətin təşkili ....................................................................................................................................................... 51

7.2. Tutumlarin saxlanmasi və xidmətin göstərilməsi ................................................................................ 51

7.3. Tutumlarin qəzali vəziyyətlərində işinin dayandirilmasi ................................................................ 52

7.4. Tutumlarin təmiri .................................................................................................................................................... 53

VIII Bölmə. Хариъдя истещсал олунан тутумлар вя
йарымфабрикатлар 54

IХ Bölmə. Mayeləşdirilmiş qzların daşinması üçün

sisternlərə və çəlləklərə qoyulan əlavə tələblər
......................................
...........

9.1. Ümumi tələblər ........................................................................................................................................................ 55

Х Bölmə. Balonlara qoyulan əlavə tələblər

10.1. Ümumi tələblər ...................................................................................................................................................... 59

10.2. Balonların şəhadətləndirilməsi ..................................................................................................................... 61

10.3. Balonların istismarı ............................................................................................................................................. 64

ХI Bölmə. Qaydaların tələblərinə riayət edilməsinə nəzarət.................................................................... 68

Ə l a v ə lər .......................................................................................................................................................................... 69
6