You are on page 1of 95
Meco Ul WaUe ced SERVICO SOCIAL NA EDUCAGAO ftora ube Na blima decals asemtidodescepresentatios do Fersiga social ieetarsttanone, 9 CRESS) ten 56 Hledcacl a. luis pela ineitucionsacto, froisto. na elleago publics, por mci Finplariago dicarap em sunita fan lonal AS tazbes so fines povtinenisn: a educags. rvelase um espach dnsricoe lao elo fio assteme social pa medida em que & Pospasrade erepndui odes ancuesies wciels, onsiulnes se ary um eypage esrateyico a frome dachibeania asics seal Erion Necamemenanvniesas inguisas nocae ds Insuiuelonslizagio do seri seal em vanes faados ormincipios a pa mento problern Fequista ser pautade, Transeo escassa Firetrap onal se. rab to seviea sori a elirayan. Ges lneunavetrave agilza a qualidade. da resposa prefissonal mesmo a defesa de sua insttuconalizacsoma educacso. E ese umobstéculo queprecisa serangertememe Urapaseao. ale dndex soos de experiencia ds Autorsstuarlo nese ibeus prossonal outa im cinecnenio de slementae ok tabla profisional @ ces desalon que eens ser fonryarifhade © presente abet Tem si Tidode ea BALISC seorgilha de opener la SERVIGO SOCIAL NA EDUCACAO BASES PARA O TRABALHO PROFISSIONA LUNIVERSIADSE FEDERAL DESANTA CATARINA ‘Aras Toes Pata ore ater at de Sta EpITORADA UEse Diet Beran, Sergio Rabi edie Mara de our aes aes Presidente) ‘hei Gavia De is Enda co epee ome ale nie Betton Bao Li Coes Crestor de Ole ‘Mave Cratna tare Cao Miriam Per Grou acca a7 anno Sarita Amaro SERVIGO SOCIAL NA EDUCACAO. BASES PARA O TRABALHO PROFISSIONAL, QZ editorautse (22011 Sivts Amato ‘A edacagto consttulse wm dos principals ¢ aivos rmecanismns de transformagao de wm povoe é papel dda eecola, de fornia democetica « comprometida ‘com a promocio doer humang asia integral dade, sxtsmalar a formagio de valores habtosecompeorta- rontosqherespitemasdiferencaseascarsctoriticas proprias de grupos e minoris, Assim, a educagso esencal no processo de formagia de qualquer Sociedade ealnecaminhos paca a ampliagio da dda dicted us pom, iste Sata Albelto (MEG/SERPIR, 2004, p72 the cada camino com enidado atengto.‘ente-o tantas vores quaatas jugar nectesirio. Ent, 953 4 mesmo aa perguntar possal este caminbo ‘am coragie? Em caso afirmativo, o camiahe & bor. Caso conteirio, ease eaminlo a0 portal impor sncia agama Carlos Castanada AGRADECIMENTOS Male de dee anos de experincia em sereiga social na cedncacaorequerer uma colegio deageadecimratos,a seem fits que merecen ser publcizados. Sao coleges de diferentes dress profusionsia, stuantes na Secretar de Educagio do Tatoo do Rio Grande do Sul, que Comparttharam comigo litas importantes pela consolidagso fo expago profes eda atendimento poestado & convuaidade «escolar, nossa populagto fecal So também gostoes dizegoes de escola, sensveis¢ com larga vieto social, qe abigaratn« apoiaram a enerugio de ese rojetos profsionais, que pelo seu ineditisno paderiam ter sid ‘eft ecosdos com etree Sao profersoees que pide conhecer, escutar, com os quai pwudecompacilhareflentes cinicativns, porintermedio deminba pastcipaeio como professors eorientadors, em cieos radu e ‘ketone, si cert raided i tn palabra, fm diferentes ventos, Sie profersnes © profssionais de diferentes areas, dina vices, vivases, emprecndadotes, humanists e efetivamente Comprontetidos com a questo social, que me pretigiarars «om sua aende iva ao proton que ea propia, com os quale vie Imomoatos de const leading exemplazes Sho alinos da educagio bisis das excolas em qué tenbo atvado, personifcados em gente chelw de sonlas, woatades, cia, senso riica# muita movado, com quer: "bre epude ‘ompartlhac tonentos etiociinantes ¢inesqusciveis de mins histéria profsional Sto pais, liderancas comunitiias e dlegeetes de ONGS ‘enpador com as questdes clay be entram na escola fom ss dvoyas, © tabalbo infantil, a viléneis cantea as eriangas © Sealoscontes.) qe se wnivam 9 mets esforo indisiduais e me Dermitiram contolidae projtos que nao saiiam do papel sem 2 fa particpacio ative viceralmenteengajada, ‘tors vorés omen smite obignd, UM CONVITE A REFLEXAO:A QUESTAO SOCIAL BA RDUCACKO. NOTAS SOBRE A INSTITUCIONALIZAGAD DO SERVIGO SOCIAL ESCOLAR NO BRAS MANIFESTAGOES Da QUESTAO SOCIAL ND CENARIO BDUICACIONAL 1 Almlato selon © cept {ROCESSOS DE THARALIHO DO SERVICO SOCIAL BAEDUCAGAD. 422: Aineemcemmucperts 1222 Obtve 1232 Agno nn 1.82 chee 120 Ape = 1345 astesdemaba 5. EM DEEESADE UM SEnvIGO SOCIAL EDUCACIONAL SMIPODERADO E FAUPOUBRADOR AANEX@ A FICHA DRCOMUNICAGAG DO ALUN nrReouETE - eFuRENCIAS - UM CONVITE A REFLEXAO: AQUESTAS SOCIAL NA EDUCAGAG ‘A excelah& monte mia € masie represontada coma 6 lugar nevtro, dadiads exchisivamente 4 vivencia do ensinar fo aprender, lo canteario, tomou'se ponte da eneont, de onwistnela acca nn pales potenetal a forandayan ds idadanis '8 vio linaar de uma escola, focalizada no eetudo © ne sprondieado des eurrcl, vem sero selletidae complement om ontras forms deexpressividade eeonduciodeconhecients| Decomaieiay para viver em sociedade, Centros de peegulen, sete fovernamentais © oranizgie mio overmamentals tem se Aladicach weve rable, dharma com novad probleial ibe fe diwetrivan a vieso da educa en sua eafera mai lel da ida saeco Emm espectil sabe a. escala, um paseo importante & ompreensi de eta complexidads ¢ recomhect-la como goardit da diversdade, Nelo. hebitom © interegem dinamicamente lass, pas, professes eprotssanais em geal. Cada um desses seymentor tax para excola sua hstéla de vida, sua enpecativa clay sou valores, suse dificuldades e potencalidades «juntos consapgat lage sciae de toda x orcem, ‘Dado que asotiva; des interajoes e pratiasdesses sjitos 0 butte, eile poltieamonte condiionadas, na exeals = conetndigoes seis, anjogor de fora ea laa placadania seta vieosepulsantes,espehand a relidadetal come eae. Por eausa essa canadian « permestidade, a esala pasen 2 > palea de problesassociais de toda orden Telacoes Caniliavesprecarteadas, ats neligente, deers viego tubal infantil Come, vlencias dvopas eomuliforoas de diprinafoegin cl penmona ducer ceo ercla te alimentann as eatatistiaa da evastaenclar, da nuliepeténeia fe doatras escolar, mascande o:nieio deuma historia de exclusone ‘Aauostto padagosic, anos conta, pases a divi a tenets de protessozes pals alunos comessascenas cada ver ais cotidianas Por total falta de habildade erm sbordar eae stwaqaos aparentementedecestabiiandoras, 9 comunidadeesclar, especial mente professores 2 dieefzo, tem se esforgado em hipienizar © ambiente ercolar, afstando-a x0 méxime ta conexto conn ess Tealisade fenomenal sorts qe 480 # posse, pois a scale coma a relidade qe a cicada estho indisetivelmente ids ¢ tenttelasadas, como unidadesinissocl4veie, ‘A nogesao ds Tealidade concreta e das partienazidedes Atos aluros, suas familias © aspectos Kloo politien-cltais que ‘eondicionam a rela novia aeshars po transforma sevaggee Ssestincet monasivcs oe probigriea nearer alhopntanite ‘itor erteredtipos efantattns rilaionsdor 3 origem eforma de tnfrentamento das itunes alo raropenakcandoindivitooe por sew envoleimenty neseas quests, rm igar de sv a vencet ‘vobstbeulos 0 inlele a enchants aby’ ptoblemad sockis que sassomsbram a eocola parte do. restabslecimeto da welagdo {a inotcuso eueacanal com a ealidade conereta, a vide ‘coneitéia, vida da comanidade eeola, manifesta nas ages ¢ biografias de seus diferentes componentes ‘A partir desse 2ogulo, tudo o que pares famtasmagorice omega a ser penvodo como tumane, coma wma faceta humana, Balangam ae viedes conservadorse, maniqusitae © a4 pring, lem eon a visto unidiresionsl que tends wor apenas adem on desordem,respito aos diretos ou sa vinlacao, ‘de uns anode pur fe por se meemo fantasosc), Mas 9 que fazer ‘com o problema, como enfrent lo? Ba que dire proftssores ‘qvorem saber Novenfrentamente dessae questése, alguns enforeos esto sondo gestion, Bnitladon pols Les Fedral a. 92046 ~ que fsesbelace ae dverizes © haves da eacarao savional ~ ¢ pelos ompromissos socisie que confere + agenda de eduesgao, numa ‘pevapectiva efetivamente selusva,ersce 0 namero de esiados @ uinicpios que estioadotandeo serviqa socal nosquadeos tecnico lentifeae ds educarse, a msiora das vases mobiliaades pela ‘ecesdlade de responder « questbes soclas que win invading & cenirioedurarional Maremsis comam eencontrarmosiniclstvas rovidas pela propria eaola, excodada no trabalho eempenho dos protssionalsdisponives(potessores, supervsores carentadores fducacionais)amorseda> 0 apoio de alguns segmentos partepes ‘dvcomunidade eacolar, Contude, diante a complexidade natural das questies sociais eda moda como ee relaionam, sedimeatan e ampli no cenéeio escolar, tanto profisionais como sqgmentos da manic -espreyaradosparatal abordagemdladaroaausencia fl formagd esperficn uit pica te pid saa, no enti da superagao das dibculdades que obstaculizam a vida na esl. ’ necassidade de camplementagio dos saberes disponveity bos perapectva de construit abonagens © eespostas eheases f eletias ae detandae soriie aprezentadas, conjugada 20 ‘reanletmento dangilfenpy enteesmatstonbe weal pars bse tahalh, tr eae profesinal pura cendsia da educa acca, o papel da asistente social coasts basicamente xm apoiar« promover a superagio des contradigies «dificuldades Indiv © eoletivar, inerenten 3 eelagao ent a estoa, sua fomanidads # 98 demndas de ges protagonist, com vinta 3 efeteagse do projto da wcola cad. ‘Acscasseadomatuialzobresrpecifcidgdedesssabordagern prafsional ea perrpectva ee subsist sinplantagto de seuvit {Social nas exclas eservigas da rede da educagio asia, on mesmo ‘asta sxpansio esperteizaamento onde je matt, stent ‘ocompartlhamento das reexdes,vivinciaserecomendagges que NOTAS SOBRE A INSTITUCIONALIZACAO DO SERVICO SOCIAL ESCOLAR NO BRASIL © mais antigo regis de que temos couleclinento do serviga social educaconal remote ao estado do Rin Grande do Sul, quando fo plantade coureservig de astetenca 0 escolae antiga Secretaria de Bdacagio e Cultura, em 25 de marco de 1146, através do Decreo n° 184. Artiulada ao programa gral de atslatencla ao estolan, suas atividider estavam wotedas ‘entifcagia de problemas sacais emergentes que rpercutissem ‘no aproveltamente do also, hmm conse promarso de ages qe permitissem “adaptagan” dos ecolaresaoseamels eosin Social da eamunidade veo 1s assistentes socials cram requistades a intervie em situagoesescolavesconsideradas desvo, defeito eu apormaldade social | vineulagio Wealigiea, por subordinagio 08 psa0 a0 srvjtepliticn etal, cence tn sna darcecelide 11030 um sveign sora legtimacnn ls order vgamte 1D inlervengio) no espago oducacional sepia a. Tics ddesenvclvimentite vokada 8 peeparsgio socal dow incdvidos, im de torni-lom, segura sas aptidse,cdadsos produto ¢ tas ae capital Utes an fangdes do ausitente socal estavans sxaminar a stwasse sociale ocondmica dos akinos de sae familias Mlentifcar casoe de desajuste socal © orentar pais © ‘rofessoves sobre a tatamanco adequate; orienta 2 organizagao e 6 funcionamenco de entidates |e congregate proteseores pis do aloo, ‘orienta a8 fais no encausiamente des alunos & ansitigces previdenciarias; realise tsagern de alunos que meceastassom de atin pava meatal eal transport, eatamienta mele Hentai Drepovar reladvios @ prestar ifermagies sabre wise stvidader manterarticulagsa com as gropor da escola protestors, fl) eouteasenridaes comida: rsclarecereorietar a Fania # a comuntade para gue Assamasser sta parca de esponsablidade no processo arti, Coen epoceienagsa 6 seus desdobeamentos erties na ldeidace bagae dot aaniateieg.wocisté em ext, winter 10 contexte educacional ganhou novos contornes; sbretuda part da déeada da 1980. Descobrese-qoe a eaola,Finriona ‘como um aparelho ievlogiea , postanta, ger Funcionalmente ‘aprodu socal mediante a educacto massibiara, wadicinsl fe bancdsla que oferta, Em vista dso, parteran 3 consteugio de ratio profisslonais que nao s0 srvan a retwalimentayae da politica eduacional como também a peoblematiem, enlocands os aspectas econimicns, sbcorpliticos e cullurais © ae omtradgdesentee escola ta realidade soca. Nessa perspectiva, afces renovadas pastam a compor epertrio do asistente socal pa escola, 0 dilogo, o debate « a paticpagso da farina seo, in rho doe ideals democrétcos axsumidos pelo setvicn sceal econceituido rte, tases 20 reorendos indiepenaavels 20 ‘rabalho social. Entre a5 atvidades desenvolwidar nese sentido destacann se +o dassnvelvimente de apts volesdas *gestao democrs thea da eecela e 9 ampla capactagse sociopalitics da comand excola a olzagso da participacio da familia no procesco de prendizagem do alana dna geatto da ercla, © diagnostco,o planejamento © interven profesional evigoratan-se a0 eluirem sua pauta o-enfeentamente ds fore ‘Te rmissri,doconforisisina politica eda violencia coer acing ‘ae, nacecla seabamcondicionandosituagaes deacon, evasio erepetincia ‘Ainteaga renovadh pstrocinow as seguintes apse: + a coordenagio e execugio de politcas de apie socal Soltidas s0 atencmento das demandas escaanes, cm $engaoespecal sos rapor mais pasperizadoseexculdos levantamento « Wentlfiagio de necersidades, intee seer epreomuperaes da conpunidade esclar, ogerenciamento cexeragas de programas deaslatncin ach a edlcagio; fa tealizagio de estado sltuacionalse parecer tenico Sale a realidad sociofariliae © a historia socal dos lunes em acompanhamante profissional shite indiesdeesctarizagio,o “entra esai" da esol a Aietorsioidade/séris, mane teaton,oeatresse eadeprossiatatantis ‘ola ver mais coming em espetal entreas dasses populares, por musa das situacoessecioecamicas ala mnpostas~pssam 9 eer deta de stencia da avsstent veil [Nessa tile, comstrucarnse ayes voleadas& oegsaizasto Aa escola para 9 “suceso” da clanga # do adolescente eon aking come cidadaa, tis come: + patties em trabalhos intrdicciptinares (em nivel He pesquisa, astade, ortentagso, encaminhamento © stendianebta) drigldos & promoyae social dos alunos, © promosio de esrudos © arses qe contibuam com 3 tmelhoria do rendimento escola © com a tedigio dos Fran gus datertinanedechom’ eatery orgamlangao de estudon e gies com vistas & diminuigae: ‘dae difcoldaden infantis e 8 veallaagia saclopedagigien As an, Hass apdes cram pordives atrevdad:wrtiewiagio sect cam Cite dos Pais € Mestves (CPs, Conaehoe Totelare GGeenios Estudantis, Conselhne Bscolaree e da agin integrads lontteprofossores ea aque multiprssssional digponivel nated" socal inventariada ‘No initio da deeada le 1990, a equipes wenicas yanbaram nova coufiguaslo, arsiminde deinitvamente a5 fungber de "equipe de saide escola’, senda alguns setoresvincilados past dla saidestital ainda que pormanecend stuad fakeamente no srobiente esolardeotigens, Asin, trabalhe do asisente social tte soften madangas expressivas, tendo apense ample su stengao ax qucstdessocais emorgontes na ecola, Sitaaqies antes stendidis exchsivamente por mdicor, jutricopistas © psiedlogas passam a contar com 3 abordsgeen {aesham daatsetent octal Boaso de alunos nsusstords evga criangas eaolescentesgrvidas, ance vitimas de mau tats buco sonal com deficit nutricional, depressivos ou portadures de neceaidaes speci 1 stendimento deseas novas demas acarvetou que nia pata profissionalfsste inelatiae a sogintes aes looejnments © execupio de eats « agoes diigidos A qualibcacso das condicoes politic pedagogieas do ‘sistema edacacionale sau impacto no desonvotvimento pedagogico do alan, plancjamenta eexecurie de programas «acbesdiigidos Erevialsagio ¢ democratiencan daa velacoes 20:18 09 ficola, entre professes, alunos funcionarlos « seus plansjanentosenscustodeestndaseapsesprogramstiess fue coatribuam a promagio escolar e & redagao dos {indices de sbandona/ntartamerti es seca cxganiaagbo de estratcpla rogramsticas aticuladas, Interdiseplinars « lueteerolals, waledas 2 obeervst, Alagnosteay, abordar prevent maoitestacoes dcr nnaorlas contva negios,indigonas, homecsomuaie porta lores do virus TV oupessoasportaderasdenecessidades ‘sducacionals especie plansjamentne execu de programas « ayes vltados nto 3 eapsctagia social de ecto tiumanos doa rofrsionaie de educacao atuantes na escola, como remorse da sade Inman e seapecional, dminainde ( eaterise oeupacinal @ doengas sstocadas, coma 4 durmous planejamento exccugao de ates de cuca ¢ sale junte a famtlas, alunos. © professoees, dirigidas nella ds qualslade devida de comments estlar Na stualidade, cemos conbecimente de experlincis correlatay, ainda que male tecentes, mas tem por isso menos srettadaneersonse. Go easodo seg socalescolardeseavelvido ‘in alguns svieipie das crtadae do Rio Grade do Sul, do Rlode Saneito, da Bahia, de Peenambuca, de Minas Goris edo estado de Sao Paul, Alias, S30 Paulo € disparado o estado que mais ingtitaconalinaw 0 eorvigo social na siucagéa, Bete movimenta ‘eve inicio a decada de 90 do silo 2X «fol se dimenslonande no séculeatual. Resultade: oservga socal estainaerida ns rea de Bencacao,em unidadesedueaconais municipa’s, em 28munilpios O4ARTINS, 2010, “Tudo fnicia coma implamentagad cargo"Aasstonte Social” so gusdeo funcional de Serresarin de Paueacse annie) eau ‘stadual mutes vezesacompanadada composicae de uma equipe ‘ulligeoiasonal, «qual deve star vinculads awn depertarneneo fou programa inatitaciooal que objetive« possible ar ne tquestaessocininesuasrepercunsoesnahistoriaeacolaresoeial ds tthanos de aa communi Matar dessar experinesss, no compasso ent que va endo sprofundadas ¢ aprimoradas, pasaam a ser conhecidag 2 partly de seu relate, princpalmente em revistat cient ot bventos da Area profisional con nos Congresos Bralleias de Assotentes Seciale(C8AS) ou ios Encontsoede Fenguisadres. Tse experlencias, ainda que iscladas @ pulverizadss em snsituignes Alas mais diverag (comantariag, governamnentas, privadas, escaduals, municipals, et.) tém guaedado e dunensionade + Unnportincia da contibuig profssonal do asitente racial sspayo edhcaciona, em eapecial junto & educagao bss. Bese processo tem conferido visibllidade, densidad atengao a esse espa interventivy,instiganda sua amplingto em nivel regional nacional ‘Varios estos ¢ municipios brasileios ja canta eam a staacao de sssntntes sacats nas eseulas da rede palin chee fps alguras areolae particulate. Um mnie camo Dei” SB, tanto.a rede piblica como a rede privada contam com ese profeslonal emsoua quadros Masenaa preseng, qualitsiraente Immportante, revel-se pouce representativa quantitativanente fu aco, hd etclas veges em que a sdicagla ~ dado @ aporte Ge servigo sodal escular ~ conegue focizar © desenrolver ‘ested da cidade sai a ecaraes al sei erate A legisagaovigente. Em contrapartida, em outeaseacolas robes llesprovidae deste profesional, mo compasco ein que a medingan ‘enla-etalo-soeiedade inemite,oscaminbos da educa rumnoa poteneializayia da ciaania no ambiente escolar eornam se maie Alentados«difie Tia lvel nacional, desde 2000 exlate nm maoviment da categoria prufssional ~ lderado puto Consalho Federal de Servign Social (CFESS)-, com contebuao de diferentes grupos dds socedads, yltaco a hplantar a serega social edvescienal 2a tie publics de ensivo, a emo ja arontore em alguns municipios or estadas do Rio Grane do St, de Minas Geeais, ds Para & de estado de Sio Paul, As experitecian desses extados, em ve Sssistentes via so aves as queries beats que perpassan o| Contexto escola eauastelacoescoraplexas, tem seevide de bussols pra a congulsta de espaga em ution etaas e municipios, fortalecend inclusive a aprovayae de peojetos de let ba maite aprescutados. Bo caso da Let Estos ry 16.669/2007 (MG) € Lal Moscipal 9° 1846/2009, do Muntespio de Santa Cruz do {Capiboribe (P2, Note que 9 menos importante neste contexte 6 a siglo urtdaria, Defito,naoee serge socal como profssaeassocado nenbum partido, Mas £4 tonics aot, aeompanhada co pepo Iovinenta de dosmnerstizacto edevensalinwnto socal ue wom perparsando « relimensionando a educacso nos ulties anos « Ggue tem requistata o conheclinento eax gualfeages do srvign fecal pa tomar a equipe escolar. So para lembrar, 0 Plina de Desenvariments da Bducagto C2008) 6, 4 sia hz, 08 Projets Politico-pedagoyios dav esclas tem cla tOnica e orientegso Social, ot je devem sev main do que jedapigien coriclares trim datados de eijetivas vestrategias ropriss de um prjeto Social dinamicador di edadapia de todor or segmtento> qe insegeasn 9 comunigade escolar, Contraditorinmente,porém, nem) Sempre ia Sormagio dos protestores « yentores, 0 cantante com Foca na chladania © patda, Os sep, teu os professores © ertover sscolarer desbussolados dante de eantos desafios. Da a lrmporsncin « defoea cada vee sais contundente de insercao do assintente social no carpe teenie que atua na esc, sladaseome o Rio de Janelt, io Grande do Sul, Sic Paulo, Ceard « Mato Grows extao em faze de votegto de projets de le specifica (ede nar ceforinias ow projetos de lel deteosextadon, ‘june votagae tabs o Projo te Le Fderal 2 688 de 2000 (Uambémnasreferéocae) noqualse prope ainchusacoassistents social em cada escola brasief. Esse movimento ocquesteado pela unto de esforgoe dow drpioe representatives da proissa ‘das comunidades eocolaces agnifiea um importante passe na “onseligaeao de uma edweacto de qualidade, com eapacide ea espander 3 complexidade dos syjetosevelacdes qu aig ‘Tramita tambim no Senado © Peojetn de Le da Chinaes Pesderal n 6072007, que dispse sobre a presario de serwicos de peicologa ede asistencia acral nas escalas pica de educacto asia (retordnciay), ‘Na Fabia, um vereador apresentow os ptjetos de indicagto 1 108/09 € 108103 propondo a inser de aadatentes sclas fry scolns publicas eetadaais © tainicipais de Salvador (38). A tneolvimenta de crangas¢ solescentas corn copa relacionadas sxpioacto de jogos de ara a0 trabalho infants Amendicsncis, Felagio com drogas, rostitulge ou mesmo com a cada da crime organi ‘Astin ics de comunicagia di alo infrequent (FICAD) se conatte sum real instrumento de inclanéa escolar 2, no ‘aro, numa forammenta de dense, volta > expliite, muss vores ade proptios pic oa responsivets, tages abusivas que ‘ein seus lho Mas anda que » procnchienents da FICAL sejrcenteal na efetiveinclasae escolar doe alunos, entende-se que ‘nap deva ser 0 fim da linha da partespagao da eacola nessa ita Com vistas sums aio preventive eadicatva junto heomuiade seerea da situacao de Safrequénci escolar, ¢ saltar que seam $lanejadasencon:yes monsais com pais, professes ecanselbeeos [htelares, Meese espaon os pal ca vesponsavede sto arentades 9 acompanbar seas ili ate escola preferencalmente ata porta ‘te suaclasse eno horale preciso em que a aula inicia 'AFrequéotia escolar, contudo, 986 ¢ tniea questto que Imoreer destague quatdo 8 assunto & iocusio social na escola Schvetudo porgue a snciuste refore usmn abertara dt escola 30 dliferenar, grande discussie da inchisio sempre graitox om tovno en toma da arcana tinea © pedagagicn dns pestoss portadoras de necessdades expecints no sorbiente azo « 208 Droveasos de ensinoofertasos, 0 defender que ev Std eaiis even Hl ‘ie preparam os alunos para cidadanis © que wim fo seu plono devenolimerto humane Lod a8 exams f adoleaeenes com deficits nio pels #1 ‘ere eottr fina Asvensi inl «do ensio fundamental das ecole de sine vga roquantando slags escolet eapacas (PROC, 2003, p 19) Tonio consttuigi (rt.205) quantoa LDBeleisespectcas ‘como 8 Lel 9° 7858/80 @ 0 Deceeto 3 52989 fazom referee 4 obvigatoriedade de os estahelecimentos de eas eliminarem seus obaticlos argultetnicos, camo escadas crirem acess, ‘como rampasesinalizacaes faclitadoras, bem emo adtarem [Jmatedasepotice de sna adoquadon i deengae or ahinar em gerah sleewendgaernativas que “ontenplma « aiversdade, slam a eecurics de oni ‘eequipacsentaneapcilizias, ss senda «todas ‘reestdader educaconas os edncandow com © 2 hte, rae sem daeiminagben (PEDC, 2003, 3, De até son sceetrias de educagao a diferentes nies sovernameotais ediregdes de escola Cem sido comtoeadas a ever frontages, atengdes, acesses e axgulteruvas de seus préion f salar de aula, pare se adeguarem 9 legislagan. Professores, itslogoadentamonta de aan dopa Ge formerld ae peated feducagao especial om ne) estto sents recamenhlos 2 nveber slunos antes estigmatizados igolades em esses especals at ‘uta devamiinacio seyregetoniata eexto recebendo eapaltaci paz Snterape oes uma astde acolhedorae facilitators perante ‘8h hanow comm neceasidades expecini. A “cara” da cacla esta Tnudando, gunbanda urna inagee 4 semelhanca da realidade Ihumana, que ¢haterogenea eprenbe de dierencar ‘Mas esse mudangs anda ost lange de ser comemoneda As escola ald ett loge, nt malaria dos esos, de ae tovnanan nclshan O qunesze erage) ataearle gue ‘socios a nudangas dy baw na elas e contin 3 ‘ender act shined cam defiidnia eases cxcaves Seen stale segepader "lasses pial arias fe asacapo, ero expec, proerorer ersten te LAs eccae eno esto atentunde ahinos com ‘Sefcienla em sas cormasdecnsino regular sejustiicam armalria das veses, pol sprepar de ses oesaores Ses beer or inh vier elerta AEG Sona Stnagio {-) letendendo ul nt team condieses de ‘Scompanhsr as wangor dor demu clap © seria anda ‘se marpnaliaaderedierrinadoe dy ques lasies © (Sela expetaa (PEDC, 2009, 92) Em defesa da efetivagae. das mudangas. nocassrias, espocilisas (PFDC, 2003) entender que 3 vist conservndora, sal, padeunisads «, por consequéneis, ewchidente cae eacolae precisa er revista e recomend: 1A propia pedapisen indie reftenda oder ‘aap decpontya dual. dieingue por. 90 conor Sor carrivaloe spenne conteialtas © verdadee promtae acabadas, Uistadas em programas eacloes srades: 3: atoninont om obscene Bt coma portian os fame ¢ a comunidnde na eaborgto © emaprinento {o pret escolar: Iepragh ds sabes, decree {8 frapavesalidade ceil: 5: feenton 8 seer, Invevidage © atonomts de auses, na conquers 40 conhecimante # 6 oferta de amblones polemic, favoreldoe por temna de esto que parr de reaidade scale cultural das shines, GALLO apad PPC, 2008, 7-28-20, euitar colon ation concede exch mentum shan Se nae clasen, de as programas, de siae aula, ae pecant ican ceritcclirvals mie Ssbanmae ‘ieactonais an qe toler 0s shun ttn porate Ge sprender, fsaquostands uma minis Anes tara IGALEO sped rec, 2002, p23). 3.2 PLURALIDADE & RESPEITO A DIVERSIOADE © mundo & dstiro,Hetergtneo, dvergene.Que bom? ‘ut en plalidadecaltuah soil eee! Bo divers igo cnvigees = msidade © no = un. Eagwsats na Thenoatlerantes com » dverao eo eteroginea [| ard problema nee case de esblkarioo. (A880, 2002, ps (0 Programa Naconal de Direltos Hueaanos (PNDE UD, da Secretaria de Fata de Oireitos Huamanos (BRASIL, 2002, p. 53) recamenda aos povornas que sje promovide “um ensino fardad fa tolavincia, paz e no respeito Is diferengas, que contample 3 Aliversidade cultural do pale, © tema divosidate,contude, 6 espishaso, pos estabelece ‘que preertncias, foros, convengoeee padronizagoes, que istor: famente ttn feito parte do "moda de faver educagho", seam biperados Especinlmente, vale omsideraraquestioreligiosa, ae, apesardesatileptementetyatadana Consttuigo Federaienal.DB, Sind ¢ cm muitar seco sohoneida& aha da homiogenesensae| © undleclonalldale. Ox ara: a diregi da escola ona maiora doe eazor, profear da dixiplina do tnsina Religioca, acaba Astnindo, arbitvarmente, 4 tligite que mevecsr# destaqye tan escalsy no gerl com o anguanento da traiyaa da extol « 9 "Nesse send, oe alunos, além de serem compulsorlamente ieegts andctina une ede dipies que nia avtcfetew dete droped, ands sla etargtalizadoa «no rae, ofendidce ‘quando comentam oa adotam os valores, ites « ighos Grates © eelatos)repeesentativas des igo: ‘On vvencidons das elie a-ha to agree tora terra pelouse deletes na gem ttre fou aa tnnabs (Canon Babs, Noe a Ga, Cand, Jet no Ro Grande do Sl, be do ‘ina no Mest Xa oe Pern, Lends ern ‘oe Bra HESUS, 205, 18), Se observarmos, potém, 26 roigoes, veremos que em sea lotevior existem segments, grapos @ eorreates. Um trago de liversdade na sun supasta wnidade, portanto, Esser grapos © raificagdes,apesardecultivarem os mesmos prineipios rai de ‘a order ccligions preforem ilentificar-se pla particulaidade lest formacte gatpal asim, neseeAmnbita pelo mens, nso/né nnenlum problema emp designor e defender sua preferéncia po tl grape cu congroga¢ie dunn dada religio, (© problema, ao que parece surge quando 6 prope abordar tu apresencar as egies africantatas na excl: ‘Atolevnclareigos, que ee avons contra eligi demir abana vans Goacbrameater em Beal em fencroao como» prepa ator te engenaramento da ‘deol cdo acim na porporagto dos ses mecanisroos lecxelasho einginaieo aca doo descendents ‘ow adeplow em goal da clon afer nailelos, EUS, 2603,» 185, ‘Ao fazélo, muitos desconhecom gue este descimprindo a ave normatiza a Consttuigao Federal ea Estates da Igualdade Racal que, no seu art, 18 pardgrate 2, disper ‘Ar- 18 Apspuligiafo-basileira endieehod peticpnt a erie atin ealigais, code ete Siesta dapa ieectasraars caeleten pine ie: sua contribu pira © patronie celal de aa ‘Geode de wechdodsbrsleia,Pevégpab'2: Ba ses cancun er cves aint sino procicasan convidaiepresentantes do popula Strobrsileia pars dsbiter com or extudanees gust ‘inenciae fltias fens em emeroragan ORAS, 2003, p28, BB comum, em aulas de sligito « mesmo em datas perder tempo enotifeals, Be que pasiaremos tatar (Oveaminhe da desassueliamento € tio complexd quanto rede de siolencia qo inatacea « legltima sua perpetaaeao Gantiilo, enquante movimento cintsehegemdnico pate. ialmenre “nabvesivo’, of primeires “snis! de rapt comm & sesujeitamentosioaparentemoneeinvsivels, inclusive a percepeso lesen pepe ator, {Eo seu moximento, = ruptnra cm 0 asujeieamentorevela- seas “corvatura da lina que'oteterava, En prande paste ssa resistincla ¢ Jasuspelta, porque vai se orpanizando dentro 30 prbpria contexte da vitimiaaeie. On sear ox primeisas enenion fs Iiberdade ato gerados na interior da vickalzagta, quando a Calanga ou adolesente ainda estao sob “controle” do’ apresror. 1 desenvolvimento de novas mae compleas asteatas de resistencia acontece ume temporalidade eminentemente Pparticolay, poreaneoinprevisvel; pais decorve dn process dle subjetivagaofenfeentameato de cada individuo “ante 9 sesueiramente qe sot, ‘Bo paise qe ossascetcatépias wo ganhando erganicdade, isitldade ecomsoidarn om guadve de valores acrte9 0 2480, crianca ou adolescente wtimizadela) camber se fortaece. Ass, nese process, 0 mate incrvel acontece: 0 sito vitimizade utae! de teu proprio 'empodersmento, stm mein 80 contexts abusivo B opertuno,porén,esclrecae que » empodertmenta "nao! pred o desenvolvimento de eitratigias ce reistnela. “ser” Tiler Somer ile, oh ail pide enpan caste pep Se na construcio aubjetva de sjeito vitnszad, Bvidenternent, ‘quanto mais fortalecida « resisente a crianga ou o adolescents io fando, menos vio asiyjeando'se 4 yiolencla e mals vio tensonando” os cotsos” do agesson a patticulirdade 8 complendade de constroyia de resistencas 2 vstimizagio, » inventing aos permitia ver que existem deseahos alrudinals, corpora ¢rlacionas reveladorer Ale sua genealogla. Ao identifilos, dascevtos ¢analist los ert cada historia © inter historias, percebemics que ‘as vesstincas” estavam associndas ¢, prineipalmenta,“nlveladas” em graus de ipmtundsment, Diomte deesa dessert, passamo arecompora genealogia ay repiatencias constroidas pelos sueites infantis vitimizados, festrutarando-as em diferentes afels. Como se vers a seg, puieas de resistencl consideradae mais clementares tesidem ho centra ea vitimizapao Goativendo com cl) eas consideradas tle aperfsigoadae via ne conplexiicande rumo exterior dale fu desigariente) da vitlmizacao. Na coraposieio ganealépica| onstruiday identieamos, anomninames © ordenainos SEED nivats pe nesistiwean, a ace: + Nivel 1 A nfo subroviveocia ao abso + Nivel ~ Asobrevivineis ao abuso + Nivel 3 » O deseavelelmente de condatas anissociais + Nivel ~ O desenvolvimento de tanstoenee de condita + Nivel$ ~ Asindramedo pequeno poder + Nivel 6 ~ A pritia de stor nfraconals + Nivel? ~ @nepagiedseitimfeaps0.comouum nove pont de paris [Na seauénei, passarernos a descrevé ose oxplct-ls. A. NIVEL 1- A nao sobrevivéncia ae abuso 0 dejo de suelo e as tentativa so eseustadoramente comans, em historian de erangae vkimizadas, especiatmento fm casos de abuso ocx, Tanto o mueiio como a sta Centativa fepresentam esteatipis devesperadas (mais umencsconsciemtes) fe rence o abuso" au "desintorestar 0 abusador’, mediante 0 “deslgamente”fsko do abuse, da agressore dos sofrimentos que estes evocnn. A morte da corpe que eareeya a dor ¢ memoria do basa # win geste desvsperade, os ncrivelmente Nici, ele qnem fecanhece quo lindigna eeesumand éaoteer eter deileneiar hse, eonviver com aameasa ustas vezes dentro de casa er de nantes epeeda, lena dsrayaente submter se assujearsee tcbveviver para dia eeguinteesiar novamenie exposto mesma ‘degumana. humane dor [Nesse merbido cecato, resist” pode ser “por om in? no kielodavitimizacioe nasabvevida® que dleinstieal Aes, doselat fu tentar suiciarse consttui uma estratagia de “libertagao™ protesto on mesmo de revel do base qe om sau content| Toosideramos ima estratigia conti-hegemines, ainda que no vel mais, ‘pesar de profisional e etamente sermes totalmente Conirarion esa piticacentcentnce noe seinos comes ‘ecanhecer que 39 longo da histsriaesens pratins, apeane de imal, nunca detxaram de existe na sua candida da "Talay? {lo sofeimenta sntantl devivade da wii, ‘Ao sdentiicarmos essa pritica como primeto nivel de vesiadnele wtimizagio, etamon, de fata, extaiide das somes Sua verdade impartanca, No furl, a revelagn do sled come Fesistencia & tambbem notes estratega de proto, ao geltar & Sociedade “ielizada Voea nao se envergenha de ter ent seu seo trlanjas que zeiaem vod sua coagem e ong para har contra. hus poo fim & propria wid? B. NIVEL 2~ A sobreviveneia ao abuso Saleen wats lee matt go gira anencnne iss vitimlzagio convivende com sua ameaca cotdlanamente exjge da celanca um esforg brital Segunda aot (1987), essa violaocis gavale 2 morte, no Anbste de eventos concretos: 3 ‘ore pode nao se da corpo, ma poe ser do eapayo viov iar dasuiehto. ‘Bs historias de vida eaudadas demonstear que someiver om 4 onipresenea do agressor © a aiieaca sanatante de novos abuses fragibas, deteriora dssorganiva nio sb » corpo, inne a iWentidade secial eo quan de valores vinaga on adolescent vitininade. A incomtinéacla usindris« fea, 9 medo do eve, fo sentimento de inferoridade, 0 anigullamenta da autseatina 4 hibridagso da identidade metade-criangarmetade-adulto, ber Commo a cond apeestva e amocial ragntram como a vilénels CGnponicada cede slbjeciidade fant joven No entanto, mesmo wiiaada, 2 ctianea eto chops a perder sn subjetividace na rlagso sbusiva. Nao se acedita que ‘ities deiee cle ser ujllo cm enhunt momento, bas 0 soto Gripinaro, cus expagewlacul fol redefine de forms inpoatia, pelo agrescor, perece, dew Iigar a sim now sujello, consticional. Assim, ome come fr governos est20 aboedando a ques:a0 ran, portato, passou ter eentralidade, tanto nay anlises como ‘as expectativa Noesse eontexto de Toorganiaagto das respoetae povernamentais a educagio aparece om destaque, como uma pelle soda “statigiea, dada ain transeeralidade os proceasos de eleva Ais ciadania. No momento ert gue acitamos 0 desafio de powtar ‘zea questo, um convitea ronovaeio de ratio dos duced 5.81 EXCLUSAO RACIAL NA EDUCACAG: Um! DIAGNOSTICO NECESSARIG Como vimos anteiormente, a diseriminagio tail em Iistoricamente witimado as cominidades attodeacendentes, ceondicionando-as a pobeczae a muliforanas de segaegarso viclo tultavl. Ness gat desigoal,dstanciador deus edadania,o= sje afrodescendentes te reconhecem nos tals baisas nives fe inseracao, nas condieoes habitaconais mais precaras, at ‘cupasee menos prviey.adas., devi wens quad oducaciaval ‘ocupsctonal, conformamn as ples falas de senda lain aa cathdade cauearepulea sobretodo quando née poupa aossas crlancas ejovens Mais que asc quando vai aegreg-los no Iga institucional em que deveriam estar cobertas de direitos © endo potencialirsdos em sua cidadania’ a esol ‘Na escola, aperar do estatuto de dleeito e iguakiade que a ogo, de aludentondentoe nan gorama de aon badania, Primeen, ‘org, como na dadosvevelan, nom sempretam a possibilidade eestor ou permanecer na escola. Conforme dadas da Pesquisa Nacional de Amostra par Demicio (PNAD),citedo por Santanna Paixao (2012), em 1990, a probabllidade deentear na escola ¢ de [25% paras broncos, cora ASM para o8 “pretow © SS pa oF ‘pardon A prbabiidade de ingresar ma segunda fae do ensino slementar, tina vex tendo entvado na escola, # de 59% para os franco, diate de 40% para os “preloe” e 44% para ot ‘pardon A probable des brane qe completom o pret gan chepoe {No sopuni grau ¢ de 57%, a0 passo que x probablldade de win pret” e de mn “pardo” fauyeern © marino ca, respectivamente para26%e 40%. Asal, nto surpreende que oacesso uniwersidade Fosse ainda mais restric, Somente 18% dow "petos” e 23% des “pacdos” que completsm 9 segundo grau tem peobobiidade de hogar ts universdades, perante uma probablidade de 43% dos brancos com o mesmo peril de eaclaridade rquerido para e652 fe de formagto, ‘Du sea’ enn 1890, estimava-se em 78% a peebabilidae de luni eranga enter na eas quasi es30informayao & cote} com o perhl éinico-racnl, eefsieamos que a probabilidade de ‘ova erfanga “prota” © una cratya “par” fazerem © mesmo respectivemente, 13 © 22 poutor perceotusis menor Uma significative alteraeio ncoree se obseyvaries o desempenho da ‘rlanga Branca, A probalidade de uma erianca branca ingreseat tna estola€7 ponte percentuais maier. Tats indicer ato recorventes « revelam uma bistéia de egligencias, sobretue de governs © polticas publican Segundo Santana e Faas (2002), sida com base om Mados da PNAD de

You might also like