FUNTZIOEN ADIERAZPEN

GRAFIKOA
Teoria eta ariketak

Politeknika Ikastegia Txorierri - Matematika I

Ane Miren Varela – 2019/2020 ikasturtea
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I

FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA

IZATE EREMUA (I.E.)

1) Funtzio polinomikoak: 𝑓(𝑥) = 𝑃(𝑥) erakoak.

Funtzio hauetan izate eremua R osoa izango da eta honela adieraziko da:

𝑰. 𝑬. = ℝ = (−∞, ∞)

Adibidea: 𝑓(𝑥) = 3𝑥 3 + 5𝑥 2 − 6 𝐼. 𝐸. = ℝ = (−∞, ∞)

𝑃(𝑥)
2) Funtzio arrazionalak: 𝑓(𝑥) = 𝑄(𝑥) erakoak

Funtzio hauetan eremutik kanpo egongo dira izendatzailea zero egiten duten
balioak. Hau da: 𝑄(𝑥) = 0 egiterakoan lortutako x-ren balioak atera behar ditugu
izate eremutik. Bere adierazpena hau izango da:
𝑰. 𝑬. = ℝ − {𝑸(𝒙) = 𝟎}

→ 𝑏𝑎𝑙𝑖𝑜 𝑏𝑎𝑡 𝑏𝑎𝑖𝑛𝑜 𝑔𝑒ℎ𝑖𝑎𝑔𝑜 𝑏𝑎𝑑𝑎𝑢𝑑𝑒, 𝑡𝑥𝑖𝑘𝑖𝑒𝑛𝑒𝑡𝑖𝑘 ℎ𝑎𝑛𝑑𝑖𝑒𝑛𝑒𝑟𝑎 𝑜𝑟𝑑𝑒𝑛𝑎𝑡𝑢𝑘𝑜 𝑑𝑖𝑡𝑢𝑔𝑢

2
Adibidea - 1: 𝑓(𝑥) = 𝑥−1

𝑄(𝑥) = 0 → 𝑥 − 1 = 0 → 𝑥 = 1

Beraz, izate-eremua izango da: 𝐼. 𝐸. = ℝ − {1} = (−∞, 1) ∪ (1, ∞)

1
Adibidea - 2: 𝑓(𝑥) = (𝑥+2)·(𝑥−3)

𝑥 = −2
𝑄(𝑥) = 0 → (𝑥 + 2) · (𝑥 − 3) = 0 → {
𝑥=3

Beraz, izate-eremua izango da:

𝐼. 𝐸. = ℝ − {−2,3} = (−∞, −2) ∪ (−2,3) ∪ (3, ∞)

*** Parentesiek zenbaki hori tartearen barruan ez dagoela adierazten dute: ( )

*** Kortxeteek zenbaki bat tartearen barruan dagoela adierazten dute:[ ]

1
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I

3) Funtzio irrazionalak: 𝑓(𝑥) = √𝑔(𝑥)

Funtzio hauetan izate eremutik kanpo egongo dira errokizuna (erroaren barruko
funtzioa) negatibo egiten duten balioak. Beraz, ezarri beharko dugun baldintza
izango da: 𝑔(𝑥) ≥ 0. Baldintza hori betetzen duten puntuak izate eremuan egongo
dira.

Adibidea: 𝑓(𝑥) = √𝑥 + 3

Baldintza ezarriz:

x + 3 ≥ 0 → x ≥ −3

Eremuaren barruan egongo dira -3 baino handiagoak diren zenbaki errealak.

Beraz:

𝐼. 𝐸. = (−3, ∞)

∗∗ 𝑲𝒂𝒔𝒖 𝒉𝒐𝒏𝒆𝒕𝒂𝒏 𝒆𝒛𝒊𝒏 𝒅𝒖𝒈𝒖 ℝ − { } 𝒆𝒓𝒂𝒃𝒊𝒍𝒊,

𝒉𝒐𝒓𝒊 𝒃𝒂𝒌𝒂𝒓𝒓𝒊𝒌 𝒛𝒆𝒏𝒃𝒂𝒌𝒊 𝒌𝒐𝒏𝒌𝒓𝒆𝒕𝒖 𝒃𝒂𝒕𝒛𝒖𝒌 𝒌𝒆𝒏𝒕𝒛𝒆𝒌𝒐 𝒆𝒓𝒂𝒃𝒊𝒍𝒕𝒛𝒆𝒏 𝒅𝒆𝒍𝒂𝒌𝒐

4) Funtzio esponentzialak: 𝑓(𝑥) = 𝑒 𝑔(𝑥)

Funtzio hauen izate eremua zenbaki errealen multzo osoa izango da:
𝑰. 𝑬. = ℝ = (−∞, ∞)

Adibidea: 𝑓(𝑥) = ℯ 2𝑥 𝐼. 𝐸. = ℝ = (−∞, ∞)

5) Funtzio logaritmikoak: 𝑓(𝑥) = log 𝑎 𝑔(𝑥)

Funtzio hauen izate eremua g(x) funtzioa positiboa den eremua izango da (ezin da
inoiz 0 izan):
𝑔(𝑥) > 0

Adibidea: 𝑓(𝑥) = log 3 (𝑥 + 2) 𝑥 + 2 > 0 → 𝑥 > −2

𝐼. 𝐸. = (−2, ∞)

2
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I

ARDATZEKIKO EBAKI PUNTUAK (A.E.P.)

• X ARDATZAREKIKO EBAKI PUNTUAK

Puntu hauek kalkulatzeko, 𝑦 = 𝑓(𝑥) = 0 ekuazioa ebatzi behar dugu, X ardatzean

ebakitzen duten puntuen y balioa 0 delako. Lortutako puntuek (x1,0), (x2,0) itxura izango
dute eta bat baino gehiago egon daitezke.
• Y ARDATZAREKIKO EBAKI PUNTUAK

Puntu hauek kalkulatzeko, 𝑥 = 0 eginez, lortutako ekuazioa ebatzi behar dugu, Y

ardatzean ebakitzen duten puntuen x balioa 0 delako. Lortutako puntuak (0,y1) itxura
izango du eta puntu bakarra izango da.

Adibidea: 𝑓(𝑥) = 𝑥 2 + 5𝑥 + 6

X ardatzarekiko e.p.: 𝑓(𝑥) = 𝑥 2 + 5𝑥 + 6 = 0

Kasu honetan bigarren mailako ekuazioa ebatziko dugu, Ruffini bidez edo
formula aplikatuz:

𝑥 = −2
𝑥 2 + 5𝑥 + 6 = 0 → {
𝑥 = −3

Beraz, X ardatzarekiko e.p.-ak dira: (-2,0) eta (-3,0)

Y ardatzarekiko e.p.: 𝑥 = 0 → 𝑓(𝑥 = 0) = 0 + 0 + 6 = 6

Beraz, Y ardatzarekiko e.p.: (0,6)

3
 FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I

MUTUR ERLATIBOAK, GORAPEN ETA BEHERAPEN TARTEAK

Lehenengo deribatuak (f’(x) edo y’)

a) Mutur erlatiboak
Nola? 𝒇′ (𝒙) = 𝟎 eginez.
Lortutako x puntuetan funtzioak mutur erlatibo bat duela esango dugu
(maximo edo minimoa).
Puntu horiei x1, x2,
b) Gorakopen eta beherapen tarteak
Nola? x-ren balio batean lehenengo deribatuaren zeinua aztertuz
𝒇′ (𝒙𝟎 ) > 𝟎 ? 𝒆𝒅𝒐 𝒇′ (𝒙𝟎 ) < 𝟎?
𝑓 ′ (𝑥0 ) > 0 𝑏𝑎𝑑𝑎 𝑒𝑑𝑜𝑧𝑒𝑖𝑛 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏)𝑡𝑎𝑟𝑡𝑒𝑎𝑛
→ 𝑓𝑢𝑛𝑡𝑧𝑖𝑜𝑎 𝑔𝑜𝑟𝑎𝑘𝑜𝑟𝑟𝑎 𝑑𝑎 (𝑎, 𝑏)𝑡𝑎𝑟𝑡𝑒 ℎ𝑜𝑟𝑟𝑒𝑡𝑎𝑛

𝑓 ′ (𝑥0 ) < 0 𝑏𝑎𝑑𝑎 𝑒𝑑𝑜𝑧𝑒𝑖𝑛 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏)𝑡𝑎𝑟𝑡𝑒𝑎𝑛

→ 𝑓𝑢𝑛𝑡𝑧𝑖𝑜𝑎 𝑏𝑒ℎ𝑒𝑟𝑎𝑘𝑜𝑟𝑟𝑎 𝑑𝑎 (𝑎, 𝑏) 𝑡𝑎𝑟𝑡𝑒 ℎ𝑜𝑟𝑟𝑒𝑡𝑎𝑛

Maximoa → malda = f’ = 0

y=f(x) y=f(x)

Minimoa → malda = f’ = 0

4
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I

Aplikazioa:
Funtzioaren gorapen-beherapen tarteak eta mutur erlatiboak kalkulatzeko emango
ditugun pausuak hurrengoak izango dira:

1) Deribatuaren erroak kalkulatuko ditugu (𝑓 ′ (𝑥) = 0).

2) Lortutako puntu horiek, izate eremutik kanpo daudenekin batera funtzio
arrazionalen kasuan, zuzen errealean kokatuko ditugu. Zuzen erreala tarte
batzuetan banatu dute puntu horiek.
3) Tarte bakoitzean deribatuak duen ikurra aztertuko dugu. Horretarako, tarte
bakoitzeko puntu bat hartuko dugu (KONTUZ! Tarte barrukoa izan behar da, ezin
dugu muturretako bat hartu). Deribatua positiboa bada, orduan funtzioa gorakorra
izango eta, aldiz, deribatua negatiboa bada, beherakorra.
4) Puntu batean, non funtzioak gorakorra izatetik negatiboa izatera pasatuz gero,
puntu horretan maximo erlatibo bat izango dugu abzisa-puntu horretan. Era
berean, funtzioa beherakorra izatetik gorakorra izatera igarotzen bada, minimo
erlatibo izango dugu.

5
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I

ADIBIDEA
𝒙𝟐
𝒇( 𝒙) = 𝒙𝟐 −𝟒

𝐼. 𝐸. = ℝ − {±2}
Lehenengo eta behin, lehenengo deribatua kalkulatu beharko dugu.
′
(𝑥 2 ) ·(𝑥 2 −4)−(𝑥 2 )·(𝑥 2 −4)′ 2𝑥·(𝑥 2 −4)−(𝑥 2 )·2𝑥
𝑓 ′ (𝑥 ) = (𝑥 2 −4)2
= (𝑥 2 −4)2
=
2𝑥 3 −8𝑥−2𝑥 3 −8𝑥
(𝑥 2 −4)2
= (𝑥2 −4)2

Orain deribatua 0ra berdinduko dugu, horretarako aukera bakarra da zenbakitzailea 0

izatea.

𝑓 ′ (𝑥 ) = 0 → −8𝑥 = 0 → 𝑥 = 0
Beraz, mutur erlatibo bakarra izan dezakegu 𝑥 = 0𝑎𝑛.

Mutur erlatiboa den jakiteko gorapen eta beherapen tarteak aztertuko ditugu. Horretarako
zuzen errealean kokatuko ditugu I.E.tik kanpo dauden puntuak eta deribatuaren erroak.
Osatzen duten tarteetan lehenengo deribatuaren zeinua aztertuko dugu.

-2 0 2

6
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I

Kasu honetan, aztertuko ditugun puntuak izango dira:

−8 · (−3) +
𝑓 ′ (𝑥 = −3) = = > 0 → 𝑔𝑜𝑟𝑎𝑘𝑜𝑟𝑟𝑎
((−3)2 − 4)2 +
−8 · (−1) +
𝑓 ′ (𝑥 = −1) = = > 0 → 𝑔𝑜𝑟𝑎𝑘𝑜𝑟𝑟𝑎
((−1)2 − 4)2 +
−8 · (1) −
𝑓 ′ (𝑥 = 1) = = < 0 → 𝑏𝑒ℎ𝑒𝑟𝑎𝑘𝑜𝑟𝑟𝑎
((1)2 − 4)2 +
−8 · (3) −
𝑓 ′ (𝑥 = 3) = = < 0 → 𝑏𝑒ℎ𝑒𝑟𝑎𝑘𝑜𝑟𝑟𝑎
((3)2 − 4)2 +
𝑥 = 0an mutur erlatibo bat izateko, puntu horretan gorakorra
izatetik beherakorra izatera (edo alderantziz) pasatu beharko
litzateke.
Kasu honetan:
𝑥 = 0𝑎𝑛 𝑔𝑜𝑟𝑎𝑘𝑜𝑟𝑟𝑎 𝑖𝑧𝑎𝑡𝑒𝑡𝑖𝑘 𝑏𝑒ℎ𝑒𝑟𝑎𝑘𝑜𝑟𝑟𝑎 𝑖𝑧𝑎𝑡𝑒𝑟𝑎 𝑝𝑎𝑠𝑎𝑡𝑢
→ 𝑥 = 0 𝑝𝑢𝑛𝑡𝑢𝑎 𝒎𝒂𝒙𝒊𝒎𝒐 𝒆𝒓𝒍𝒂𝒕𝒊𝒃𝒐𝒂 𝑖𝑧𝑎𝑛𝑔𝑜 𝑑𝑎
Puntuko y osagaia lortzeko oinarrizko funtzioan ordezkatu behar
0
dugu 𝑥 = 0𝑎: 𝑓(𝑥 = 0) = = 0 → 𝑀𝐴𝑋. (0,0)
0−4

𝐺𝑜𝑟𝑎𝑘𝑜𝑟𝑟𝑎: (−∞, −2) ∪ (−2,0)

𝐺𝑎𝑛𝑏𝑖𝑙𝑎: (0,2) ∪ (2, ∞)
𝑀𝑎𝑥𝑖𝑚𝑜𝑎: (0,0)
𝑀𝑖𝑛𝑖𝑚𝑜𝑎: 𝑒𝑧 𝑑𝑎𝑔𝑜

7
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I

ASINTOTAK

1) ASINTOTA BERTIKALAK:

Funtzio batek asintota bertikal bat izango du 𝑥 = 𝑎 − 𝑎𝑛 baldin eta funtzioaren limitea
abzisako puntu horretan ±∞ bada.
𝑥 = 𝑎 ⟺ lim 𝑓(𝑥) = ±∞
𝑥→𝑎

Funtzioak asintotarekiko duen posizio erlatiboa aztertzeko alboko limiteak aztertuko

ditugu:
lim 𝑓 (𝑥 ) = ±∞ 𝑒𝑡𝑎 lim− 𝑓(𝑥 ) = ±∞
𝑥→𝑎+ 𝑥→𝑎

𝑃(𝑥)
**Funtzio arrazionalen kasuan, 𝑓(𝑥) = 𝑄(𝑥), asintota bertikalak izendatzailea 0 egiten

den puntuetan egongo dira, hau da, izate eremutik kanpo dauden puntuetan. Beti aztertu
limitea.

Gainerako funtzioetan limitea aztertu beharko da funtzioaren izate eremutik kanpo

dauden puntuetan.

8
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I

ADIBIDEAK:
𝒙−𝟏
𝟏. ) 𝒇(𝒙) = 𝒙𝟐 −𝟒
Izate eremua: 𝑥 2 − 4 = 0 → 𝑥 = ±2 → 𝐼. 𝐸. = ℝ − {±2}

Asintota bertikalak egon daitezke izate eremutik kanpo dauden puntuetan. Jakiteko
dauden edo ez, limitea aztertuko dugu:
𝑥−1 1
lim 𝑓(𝑥) = lim 𝑥 2 −4 = 0 = ∞ ⟹ 𝐴. 𝑏𝑒𝑟𝑡𝑖𝑘𝑎𝑙 𝑏𝑎𝑡 𝑖𝑧𝑎𝑛𝑔𝑜 𝑑𝑢: 𝒙 = 𝟐
𝑥→2 𝑥→2
𝑥−1 −3
lim 𝑓(𝑥 ) = lim 2 = = −∞ ⟹ 𝐴. 𝑏𝑒𝑟𝑡𝑖𝑘𝑎𝑙𝑎 𝑖𝑧𝑎𝑛𝑔𝑜 𝑑𝑢: 𝒙 = −𝟐
𝑥→−2 𝑥→−2 𝑥 − 4 0

𝟐𝒙−𝟏
𝟐. ) 𝒇(𝒙) = 𝒙+𝟑
Izate eremua: 𝑥 + 3 = 0 → 𝑥 = −3 → 𝐼. 𝐸. = ℝ − {−3}

Asintota bertikalak egon daitezke izate eremutik kanpo dauden puntuetan. Jakiteko
dauden edo ez, limitea aztertuko dugu:
2𝑥 − 1 −7
lim 𝑓(𝑥) = lim = = −∞ ⟹ 𝐴. 𝑏𝑒𝑟𝑡𝑖𝑘𝑎𝑙𝑎 𝑖𝑧𝑎𝑛𝑔𝑜 𝑑𝑢: 𝒙 = −𝟑
𝑥→−3 𝑥→−3 𝑥 + 3 0

9
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I

2) ASINTOTA HORIZONTALAK:

Funtzio batek asintota horizontala izango du baldin eta funtzioaren limitea infinituan (edo
minus infinituan) aztertzerakoan bere balioa balio erreal eta finitu bat (l) baldin bada.
Bere adierazpena y=l izango da.

𝑦 = 𝑙 𝑎𝑠𝑖𝑛𝑡𝑜𝑡𝑎 ℎ𝑜𝑟𝑖𝑧𝑜𝑛𝑡𝑎𝑙𝑎 ⟺ lim 𝑓(𝑥) = 𝑙 𝑒𝑑𝑜 lim 𝑓(𝑥) = 𝑙

𝑥→∞ 𝑥→−∞

Funtzioak asintotarekiko duen posizioa aztertzeko funtzioaren balioa aztertuko dugu x-

en balio handi baterako (adibidez 100). Balio hori l baino handiagoa bada, orduan
asintotaren goitik doa funtzioa, l baino txikiagoa bada, orduan asintotaren azpitik.
Berdina egingo dugu x-ren balio txiki baterako, adibidez -100.

- Eskumatik:

𝑥 = 100 eginez, konparatu l

𝑓(100) > 𝑙 ⟹ 𝑓𝑢𝑛𝑡𝑧𝑖𝑜𝑎 𝑔𝑜𝑖𝑡𝑖𝑘 𝑑𝑜𝑎

l
{𝑓(100) < 𝑙 ⟹ 𝑓𝑢𝑛𝑡𝑧𝑖𝑜𝑎 𝑏𝑒ℎ𝑒𝑡𝑖𝑘 𝑑𝑜𝑎

- Ezkerretik:

𝑥 = −100 eginez, konparatu

l
𝑓(−100) > 𝑙 ⟹ 𝑓𝑢𝑛𝑡𝑧𝑖𝑜𝑎 𝑔𝑜𝑖𝑡𝑖𝑘 𝑑𝑜𝑎

{𝑓(−100) < 𝑙 ⟹ 𝑓𝑢𝑛𝑡𝑧𝑖𝑜𝑎 𝑏𝑒ℎ𝑒𝑡𝑖𝑘 𝑑𝑜𝑎

l

**OHARRA: Asintota Horizontala badago, ez dago Asintota Zeiharrik

10
 FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I

ADIBIDEA:

𝒙−𝟏
𝟏. ) 𝒇(𝒙) =
𝒙𝟐 −𝟒
Asintota horizontalak dauden jakiteko, limitea aztertuko dugu 𝑥 → ∞ eta 𝑥 → −∞ .
Limitearen balioa balio erreal eta finitu bat bada, orduan egongo da A.H.
𝑥−1 𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 1
lim 𝑓(𝑥) = lim = (𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 2) = 0
𝑥→∞ 𝑥→∞ 𝑥 2 −4
⟹ 𝐴. ℎ𝑜𝑟𝑖𝑧𝑜𝑛𝑡𝑎𝑙𝑎 𝑖𝑧𝑎𝑛𝑔𝑜 𝑑𝑢: 𝒚 = 𝟎
𝑥−1 𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 1
lim 𝑓(𝑥) = lim. = (𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 2) = 0
𝑥→−∞ 𝑥→−∞ 𝑥 2 −4

𝟐𝒙−𝟏
𝟐. ) 𝒇(𝒙) = 𝒙+𝟑
Asintota horizontalak dauden jakiteko, limitea aztertuko dugu 𝑥 → ∞ eta 𝑥 → −∞ .
Limitearen balioa balio erreal eta finitu bat bada, orduan egongo da A.H.
2𝑥−1 𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 1 2
lim 𝑓(𝑥) = lim = (𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 1) = 1 = 2
𝑥→∞ 𝑥→∞ 𝑥+3
⟹ 𝐴. ℎ𝑜𝑟𝑖𝑧𝑜𝑛𝑡𝑎𝑙𝑎 𝑖𝑧𝑎𝑛𝑔𝑜 𝑑𝑢: 𝒚 = 𝟐
2𝑥−1 𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 1 2
lim 𝑓(𝑥) = lim. = (𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 1) = 1 = 2
𝑥→−∞ 𝑥→−∞ 𝑥+3

11
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I

3) ASINTOTA ZEIHARRAK:

Funtzioak A.H.-ik ez badu, asintota zeiharra izan dezake. Bere adierazpena zuzen batena
izango da (𝑦 = 𝑚 · 𝑥 + 𝑛 erakoa).

𝑓(𝑥)
𝑚 = lim
𝑦 = 𝑚 · 𝑥 + 𝑛 A. Zeiharra da ⇔ ∃ m eta n non { 𝑥→+∞ 𝑥
𝑛 = lim [𝑓(𝑥) − 𝑚 · 𝑥]
𝑥→+∞

Funtzioak asintotarekiko duen posizioa aztertzeko:

- Eskuinetik:
x=100 eginez, konparatu puntu horretan f-ren eta asintotaren altuerak yf eta yAS
- Ezkerretik:
x=-100 eginez, konparatu puntu horretan f-ren eta asintotaren altuerak yf eta yAS

Funtzio arrazionalen kasuan, asintota zeiharraren adierazpena kalkulatzeko

zenbakitzailearen eta izendatzailearen arteko zatiketa ere egin daiteke, non zatiketaren
emaitza izango den asintota zeiharraren adierazpena. Hau da:

𝑃(𝑥)
𝑓(𝑥) = 𝑖𝑧𝑎𝑛𝑖𝑘 𝑓𝑢𝑛𝑡𝑧𝑖𝑜𝑎:
𝑄(𝑥)

𝑃(𝑥) 𝑄(𝑥) Non:

𝐸(𝑥) E(x): emaitza

H(x): hondarra
𝐻(𝑥)

Orduan asintota zeiharraren adierazpena izango da:

𝒚 = 𝑬(𝒙) = 𝒎𝒙 + 𝒏

Asintota Zeiharra

12
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I

ADIBIDEAK:

𝒙𝟐 −𝟏
𝟏. ) 𝒇(𝒙) =
𝒙+𝟑

Asintota zeiharra dagoen jakiteko, lehenengo eta behin, asintota horizontalik ez dagoela
konprobatu behar da:
𝑥2 −1 𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 2
lim 𝑓(𝑥) = lim =( )=∞
𝑥→∞ 𝑥→∞ 𝑥+3 𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 1

𝑥2 −1 𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 2 ⟹ 𝑒𝑧 𝑑𝑎𝑔𝑜 𝐴. ℎ𝑜𝑟𝑖𝑧𝑜𝑛𝑡𝑎𝑙𝑖𝑘

lim 𝑓(𝑥) = lim 𝑥+3 = (𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 1) = −∞
𝑥→−∞ 𝑥→−∞

Azterketa zeiharra kalkulatzeko, non bere adierazpena 𝑦 = 𝑚 · 𝑥 + 𝑛 den:

𝑓(𝑥) 𝑥2 − 1 𝑥2 − 1 𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 2 1
𝑚 = lim = lim = lim 2 = ( )= =1→𝑚=1
𝑥→∞ 𝑥 𝑥→∞ 𝑥(𝑥 + 3) 𝑥→∞ 𝑥 + 3𝑥 𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 2 1
𝑥2 − 1 𝑥2 − 1 − 𝑥 · (𝑥 + 3)
𝑛 = lim (𝑓(𝑥) − 𝑚𝑥) = lim ( − 𝑥) = 𝑥→∞
lim
𝑥→∞ 𝑥→∞ (𝑥 + 3) 𝑥+3
𝑥2 − 1 − 𝑥2 − 3𝑥 −3𝑥 − 1 𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 1
= lim = lim ( ) = −3 → 𝑛 = 3
𝑥→∞ 𝑥+3 𝑥→∞ 𝑥 + 3 𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 1

Beraz, asintota zeiharra izango da: 𝒚 =𝒙−𝟑

13
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I

INFLEXIO PUNTUAK, AHURRA ETA GANBILA TARTEAK

Bigarren deribatuak (f’’(x) edo y’’)

a) Inflexio-puntuak kalkulatzeko
Nola? 𝒇′′ (𝒙) = 𝟎 eginez.
Lortutako x puntuetan funtzioak inflexio puntu bat duela esango dugu baldin
eta puntu horretan funtzioa ahurra izatetik ganbila izatera pasatzen bada (edo
alderantziz) eta baldin eta funtzioa puntu horretan jarraia bada

b) Ahurra-ganbila tarteak kalkulatzeko

Nola? x-ren balio batean bigarren deribatuaren zeinua aztertuz
𝒇′′ (𝒙𝟎 ) > 𝟎 ? 𝒆𝒅𝒐 𝒇′′ (𝒙𝟎 ) < 𝟎?
𝑓′′ (𝑥0) > 0 𝑏𝑎𝑑𝑎 𝑒𝑑𝑜𝑧𝑒𝑖𝑛 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏)𝑡𝑎𝑟𝑡𝑒𝑎𝑛
→ 𝑓𝑢𝑛𝑡𝑧𝑖𝑜𝑎 𝑎ℎ𝑢𝑟𝑟𝑎 𝑑𝑎 (𝑎, 𝑏)𝑡𝑎𝑟𝑡𝑒 ℎ𝑜𝑟𝑟𝑒𝑡𝑎𝑛
𝑓 ′ ′(𝑥0 ) < 0 𝑏𝑎𝑑𝑎 𝑒𝑑𝑜𝑧𝑒𝑖𝑛 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏)𝑡𝑎𝑟𝑡𝑒𝑎𝑛
→ 𝑓𝑢𝑛𝑡𝑧𝑖𝑜𝑎 𝑔𝑎𝑛𝑏𝑖𝑙𝑎 𝑑𝑎 (𝑎, 𝑏) 𝑡𝑎𝑟𝑡𝑒 ℎ𝑜𝑟𝑟𝑒𝑡𝑎𝑛
Kurbadura aztertzeko lehenengo deribatuekin jarraitutako pausu berak jarraituko
ditugu, baina bigarren deribatuko zeinuak aztertuz puntu horietan.

14
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I

ADIBIDEA
𝒙
𝒇( 𝒙) = 𝒙𝟐 −𝟒

𝐼. 𝐸. = ℝ − {±2}
Lehenengo eta behin, bigarren deribatua kalkulatu beharko dugu.

′( (𝑥)′ ·(𝑥 2 −4)−(𝑥−1)·(𝑥 2 −4)′ 1·(𝑥 2 −4)−(𝑥)·2𝑥 𝑥 2 −4−2𝑥 2

𝑓 𝑥) = (𝑥 2 −4)2
= (𝑥 2 −4)2
= (𝑥 2 −4)2
=

−𝑥 2 −4
(𝑥 2 −4)2

(−𝑥 2 − 4)′ · (𝑥 2 − 4)2 − (−𝑥 2 − 4) · ((𝑥 2 − 4)2 )′

𝑓 ′′ (𝑥 ) =
((𝑥 2 − 4)2 )2
(−2𝑥 ) · (𝑥 2 − 4)2 − (−𝑥 2 − 4) · 2(𝑥 2 − 4) · 2𝑥
=
(𝑥 2 − 4)4
2𝑥 3 + 24𝑥 2𝑥 · (𝑥 2 + 12)
= 2 =
(𝑥 − 4)3 (𝑥 2 − 4)3

Orain bigarren deribatua 0ra berdinduko dugu, horretarako aukera bakarra da

zenbakitzailea 0 izatea.
2𝑥 = 0 → 𝑥 = 0
𝑓 ′′ (𝑥 ) = 0 → 2𝑥 · (𝑥 2 + 12) = 0 → {
𝑥 = √−12 = ∄
Beraz, inflexio puntu bakarra izan dezakegu 𝑥 = 0𝑎𝑛.

Inflexio-puntua den jakiteko ahurra-ganbila tarteak aztertuko ditugu. Horretarako zuzen

errealean kokatuko ditugu I.E.tik kanpo dauden puntuak eta bigarren deribatuaren erroak.
Osatzen duten tarteetan bigarren deribatuaren zeinua aztertuko dugu.

15
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I

v v
-2 0 2

Kasu honetan, aztertuko ditugun puntuak izango dira:

′′ (
2(−3) · ((−3)2 + 12) −
𝑓 𝑥 = −3) = = < 0 → 𝑔𝑎𝑛𝑏𝑖𝑙𝑎
((−3)2 − 4)3 +
2(−1) · ((−1)2 + 12) +
𝑓 ′′ (𝑥 = −1) = = > 0 → 𝑎ℎ𝑢𝑟𝑟𝑎
((−1)2 − 4)3 +
2(1) · ((1)2 + 12) +
𝑓 ′′ (𝑥 = 1) = = < 0 → 𝑔𝑎𝑛𝑏𝑖𝑙𝑎
((1)2 − 4)3 −
2(3) · ((3)2 + 12) +
𝑓 ′′ (𝑥 = 3) = = > 0 → 𝑎ℎ𝑢𝑟𝑟𝑎
((3)2 − 4)3 +

𝑥 = 0an inflexio puntu bat izateko, puntu horretan ahurra izateko

ganbila izatera (edo alderantziz) pasatu beharko litzateke.
Kasu honetan:
𝑥 = 0𝑎𝑛 𝑎ℎ𝑢𝑟𝑟𝑎 𝑖𝑧𝑎𝑡𝑒𝑡𝑖𝑘 𝑔𝑎𝑛𝑏𝑖𝑙𝑎 𝑖𝑧𝑎𝑡𝑒𝑟𝑎 𝑝𝑎𝑠𝑎𝑡𝑧𝑒𝑛 𝑑𝑎
→ 𝑥 = 0 𝑝𝑢𝑛𝑡𝑢𝑎 𝑰𝑵𝑭𝑳𝑬𝑿𝑰𝑶 − 𝑷𝑼𝑵𝑻𝑼𝑨 𝑖𝑧𝑎𝑛𝑔𝑜 𝑑𝑎
Puntuko y osagaia lortzeko oinarrizko funtzioan ordezkatu behar
0
dugu 𝑥 = 0𝑎: 𝑓(𝑥 = 0) = = 0 → 𝐼. 𝑃. (0,0)
02 −4

𝐴ℎ𝑢𝑟𝑟𝑎: (−2,0) ∪ (2, ∞)

𝐺𝑎𝑛𝑏𝑖𝑙𝑎: (−∞, −2) ∪ (0,2)
𝐼𝑛𝑓𝑙𝑒𝑥𝑖𝑜 − 𝑝𝑢𝑛𝑡𝑢𝑎: (0,0)

16
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I

ARIKETAK

17
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I

1. Kalkulatu ondorengo funtzioen izate eremua :

𝐸𝑀𝐴𝐼𝑇𝑍𝐴𝐾: 𝑎) 𝐼. 𝐸. = ℝ; 𝑏)𝐼. 𝐸. = ℝ − {±2}; 𝑐)𝐼. 𝐸. = ℝ; 𝑑) 𝐼. 𝐸. = ℝ;

𝑒) 𝐼. 𝐸. = (−∞, −2] ∪ [2, ∞); 𝑓) 𝐼. 𝐸. = [−2,2]; 𝑔)𝐼. 𝐸. = (−∞, 1] ∪ [2, ∞)
ℎ) 𝐼. 𝐸. = (−∞, −2) ∪ (2, ∞); 𝑖) 𝐼. 𝐸. = (−2,2)
2. Kalkulatu ondorengo funtzioen ebaki puntuak:

a) 𝑓(𝑥) = 3𝑥 2 − 6𝑥 + 5

b) 𝑓(𝑥) = 3𝑥 3 + 2𝑥

𝑥 2 +1
c) 𝑓(𝑥) = 𝑥 2−1

𝑥+3
d) 𝑓(𝑥) = 𝑥 2−4

3. Aztertu ondorengo funtzioen izate eremua, ardatzekiko ebaki puntuak,

mutur erlatiboak eta gorapen eta beherapen tarteak.
a) 𝑦 = 𝑥 5 − 20𝑥 3
𝑥2
b) 𝑦 = 𝑥 2−1
𝑥3
c) 𝑦 = (𝑥−1)2

d) 𝑦 = √𝑥 2 − 2𝑥

18
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I

4. Kalkulatu funtzio honen maximo, minimoak eta gorapen eta beherapen

tarteak:

𝑥2
a) 𝑦 =
𝑥 2 −4
(𝑥+2)2
b) 𝑦= 𝑥+1
5. Kalkulatu funtzio honen asintotak:
(𝑥+2)2
a) 𝑦 =
𝑥+1
𝑥+1
b) 𝑦 =
𝑥−2
6. Kalkulatu ardatzekiko ebaki puntuak
𝑥 2 −1
a) 𝑦 =
𝑥2
(𝑥+2)2
b) 𝑦= 𝑥+1

7. Kalkulatu funtzio honen izate eremua, maximo, minimo eta gorapen eta
beherapen tarteak, asintotak eta ardatzekiko ebaki puntuak. Egin
adierazpen grafikoa.

x2
y=
x −1

19