Professional Documents
Culture Documents
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA - Azalpenal Eta Adibideak (Batxilergorako)
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA - Azalpenal Eta Adibideak (Batxilergorako)
GRAFIKOA
Teoria eta ariketak
Funtzio hauetan izate eremua R osoa izango da eta honela adieraziko da:
𝑰. 𝑬. = ℝ = (−∞, ∞)
Funtzio hauetan eremutik kanpo egongo dira izendatzailea zero egiten duten
balioak. Hau da: 𝑄(𝑥) = 0 egiterakoan lortutako x-ren balioak atera behar ditugu
izate eremutik. Bere adierazpena hau izango da:
𝑰. 𝑬. = ℝ − {𝑸(𝒙) = 𝟎}
𝑄(𝑥) = 0 → 𝑥 − 1 = 0 → 𝑥 = 1
𝑥 = −2
𝑄(𝑥) = 0 → (𝑥 + 2) · (𝑥 − 3) = 0 → {
𝑥=3
1
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I
Funtzio hauetan izate eremutik kanpo egongo dira errokizuna (erroaren barruko
funtzioa) negatibo egiten duten balioak. Beraz, ezarri beharko dugun baldintza
izango da: 𝑔(𝑥) ≥ 0. Baldintza hori betetzen duten puntuak izate eremuan egongo
dira.
Adibidea: 𝑓(𝑥) = √𝑥 + 3
Baldintza ezarriz:
x + 3 ≥ 0 → x ≥ −3
𝐼. 𝐸. = (−3, ∞)
𝐼. 𝐸. = (−2, ∞)
2
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I
Adibidea: 𝑓(𝑥) = 𝑥 2 + 5𝑥 + 6
Kasu honetan bigarren mailako ekuazioa ebatziko dugu, Ruffini bidez edo
formula aplikatuz:
𝑥 = −2
𝑥 2 + 5𝑥 + 6 = 0 → {
𝑥 = −3
3
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I
Maximoa → malda = f’ = 0
y=f(x) y=f(x)
Minimoa → malda = f’ = 0
4
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I
Aplikazioa:
Funtzioaren gorapen-beherapen tarteak eta mutur erlatiboak kalkulatzeko emango
ditugun pausuak hurrengoak izango dira:
5
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I
ADIBIDEA
𝒙𝟐
𝒇( 𝒙) = 𝒙𝟐 −𝟒
𝐼. 𝐸. = ℝ − {±2}
Lehenengo eta behin, lehenengo deribatua kalkulatu beharko dugu.
′
(𝑥 2 ) ·(𝑥 2 −4)−(𝑥 2 )·(𝑥 2 −4)′ 2𝑥·(𝑥 2 −4)−(𝑥 2 )·2𝑥
𝑓 ′ (𝑥 ) = (𝑥 2 −4)2
= (𝑥 2 −4)2
=
2𝑥 3 −8𝑥−2𝑥 3 −8𝑥
(𝑥 2 −4)2
= (𝑥2 −4)2
𝑓 ′ (𝑥 ) = 0 → −8𝑥 = 0 → 𝑥 = 0
Beraz, mutur erlatibo bakarra izan dezakegu 𝑥 = 0𝑎𝑛.
Mutur erlatiboa den jakiteko gorapen eta beherapen tarteak aztertuko ditugu. Horretarako
zuzen errealean kokatuko ditugu I.E.tik kanpo dauden puntuak eta deribatuaren erroak.
Osatzen duten tarteetan lehenengo deribatuaren zeinua aztertuko dugu.
-2 0 2
6
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I
7
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I
ASINTOTAK
1) ASINTOTA BERTIKALAK:
Funtzio batek asintota bertikal bat izango du 𝑥 = 𝑎 − 𝑎𝑛 baldin eta funtzioaren limitea
abzisako puntu horretan ±∞ bada.
𝑥 = 𝑎 ⟺ lim 𝑓(𝑥) = ±∞
𝑥→𝑎
𝑃(𝑥)
**Funtzio arrazionalen kasuan, 𝑓(𝑥) = 𝑄(𝑥), asintota bertikalak izendatzailea 0 egiten
den puntuetan egongo dira, hau da, izate eremutik kanpo dauden puntuetan. Beti aztertu
limitea.
8
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I
ADIBIDEAK:
𝒙−𝟏
𝟏. ) 𝒇(𝒙) = 𝒙𝟐 −𝟒
Izate eremua: 𝑥 2 − 4 = 0 → 𝑥 = ±2 → 𝐼. 𝐸. = ℝ − {±2}
Asintota bertikalak egon daitezke izate eremutik kanpo dauden puntuetan. Jakiteko
dauden edo ez, limitea aztertuko dugu:
𝑥−1 1
lim 𝑓(𝑥) = lim 𝑥 2 −4 = 0 = ∞ ⟹ 𝐴. 𝑏𝑒𝑟𝑡𝑖𝑘𝑎𝑙 𝑏𝑎𝑡 𝑖𝑧𝑎𝑛𝑔𝑜 𝑑𝑢: 𝒙 = 𝟐
𝑥→2 𝑥→2
𝑥−1 −3
lim 𝑓(𝑥 ) = lim 2 = = −∞ ⟹ 𝐴. 𝑏𝑒𝑟𝑡𝑖𝑘𝑎𝑙𝑎 𝑖𝑧𝑎𝑛𝑔𝑜 𝑑𝑢: 𝒙 = −𝟐
𝑥→−2 𝑥→−2 𝑥 − 4 0
𝟐𝒙−𝟏
𝟐. ) 𝒇(𝒙) = 𝒙+𝟑
Izate eremua: 𝑥 + 3 = 0 → 𝑥 = −3 → 𝐼. 𝐸. = ℝ − {−3}
Asintota bertikalak egon daitezke izate eremutik kanpo dauden puntuetan. Jakiteko
dauden edo ez, limitea aztertuko dugu:
2𝑥 − 1 −7
lim 𝑓(𝑥) = lim = = −∞ ⟹ 𝐴. 𝑏𝑒𝑟𝑡𝑖𝑘𝑎𝑙𝑎 𝑖𝑧𝑎𝑛𝑔𝑜 𝑑𝑢: 𝒙 = −𝟑
𝑥→−3 𝑥→−3 𝑥 + 3 0
9
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I
2) ASINTOTA HORIZONTALAK:
Funtzio batek asintota horizontala izango du baldin eta funtzioaren limitea infinituan (edo
minus infinituan) aztertzerakoan bere balioa balio erreal eta finitu bat (l) baldin bada.
Bere adierazpena y=l izango da.
- Eskumatik:
l
{𝑓(100) < 𝑙 ⟹ 𝑓𝑢𝑛𝑡𝑧𝑖𝑜𝑎 𝑏𝑒ℎ𝑒𝑡𝑖𝑘 𝑑𝑜𝑎
- Ezkerretik:
10
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I
ADIBIDEA:
𝒙−𝟏
𝟏. ) 𝒇(𝒙) =
𝒙𝟐 −𝟒
Asintota horizontalak dauden jakiteko, limitea aztertuko dugu 𝑥 → ∞ eta 𝑥 → −∞ .
Limitearen balioa balio erreal eta finitu bat bada, orduan egongo da A.H.
𝑥−1 𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 1
lim 𝑓(𝑥) = lim = (𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 2) = 0
𝑥→∞ 𝑥→∞ 𝑥 2 −4
⟹ 𝐴. ℎ𝑜𝑟𝑖𝑧𝑜𝑛𝑡𝑎𝑙𝑎 𝑖𝑧𝑎𝑛𝑔𝑜 𝑑𝑢: 𝒚 = 𝟎
𝑥−1 𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 1
lim 𝑓(𝑥) = lim. = (𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 2) = 0
𝑥→−∞ 𝑥→−∞ 𝑥 2 −4
𝟐𝒙−𝟏
𝟐. ) 𝒇(𝒙) = 𝒙+𝟑
Asintota horizontalak dauden jakiteko, limitea aztertuko dugu 𝑥 → ∞ eta 𝑥 → −∞ .
Limitearen balioa balio erreal eta finitu bat bada, orduan egongo da A.H.
2𝑥−1 𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 1 2
lim 𝑓(𝑥) = lim = (𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 1) = 1 = 2
𝑥→∞ 𝑥→∞ 𝑥+3
⟹ 𝐴. ℎ𝑜𝑟𝑖𝑧𝑜𝑛𝑡𝑎𝑙𝑎 𝑖𝑧𝑎𝑛𝑔𝑜 𝑑𝑢: 𝒚 = 𝟐
2𝑥−1 𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 1 2
lim 𝑓(𝑥) = lim. = (𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 1) = 1 = 2
𝑥→−∞ 𝑥→−∞ 𝑥+3
11
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I
3) ASINTOTA ZEIHARRAK:
Funtzioak A.H.-ik ez badu, asintota zeiharra izan dezake. Bere adierazpena zuzen batena
izango da (𝑦 = 𝑚 · 𝑥 + 𝑛 erakoa).
𝑓(𝑥)
𝑚 = lim
𝑦 = 𝑚 · 𝑥 + 𝑛 A. Zeiharra da ⇔ ∃ m eta n non { 𝑥→+∞ 𝑥
𝑛 = lim [𝑓(𝑥) − 𝑚 · 𝑥]
𝑥→+∞
- Eskuinetik:
x=100 eginez, konparatu puntu horretan f-ren eta asintotaren altuerak yf eta yAS
- Ezkerretik:
x=-100 eginez, konparatu puntu horretan f-ren eta asintotaren altuerak yf eta yAS
𝑃(𝑥)
𝑓(𝑥) = 𝑖𝑧𝑎𝑛𝑖𝑘 𝑓𝑢𝑛𝑡𝑧𝑖𝑜𝑎:
𝑄(𝑥)
𝒚 = 𝑬(𝒙) = 𝒎𝒙 + 𝒏
Asintota Zeiharra
12
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I
ADIBIDEAK:
𝒙𝟐 −𝟏
𝟏. ) 𝒇(𝒙) =
𝒙+𝟑
Asintota zeiharra dagoen jakiteko, lehenengo eta behin, asintota horizontalik ez dagoela
konprobatu behar da:
𝑥2 −1 𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 2
lim 𝑓(𝑥) = lim =( )=∞
𝑥→∞ 𝑥→∞ 𝑥+3 𝑚𝑎𝑖𝑙𝑎 1
13
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I
14
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I
ADIBIDEA
𝒙
𝒇( 𝒙) = 𝒙𝟐 −𝟒
𝐼. 𝐸. = ℝ − {±2}
Lehenengo eta behin, bigarren deribatua kalkulatu beharko dugu.
−𝑥 2 −4
(𝑥 2 −4)2
15
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I
v v
-2 0 2
′′ (
2(−3) · ((−3)2 + 12) −
𝑓 𝑥 = −3) = = < 0 → 𝑔𝑎𝑛𝑏𝑖𝑙𝑎
((−3)2 − 4)3 +
2(−1) · ((−1)2 + 12) +
𝑓 ′′ (𝑥 = −1) = = > 0 → 𝑎ℎ𝑢𝑟𝑟𝑎
((−1)2 − 4)3 +
2(1) · ((1)2 + 12) +
𝑓 ′′ (𝑥 = 1) = = < 0 → 𝑔𝑎𝑛𝑏𝑖𝑙𝑎
((1)2 − 4)3 −
2(3) · ((3)2 + 12) +
𝑓 ′′ (𝑥 = 3) = = > 0 → 𝑎ℎ𝑢𝑟𝑟𝑎
((3)2 − 4)3 +
16
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I
ARIKETAK
17
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I
a) 𝑓(𝑥) = 3𝑥 2 − 6𝑥 + 5
b) 𝑓(𝑥) = 3𝑥 3 + 2𝑥
𝑥 2 +1
c) 𝑓(𝑥) = 𝑥 2−1
𝑥+3
d) 𝑓(𝑥) = 𝑥 2−4
d) 𝑦 = √𝑥 2 − 2𝑥
18
FUNTZIOEN ADIERAZPEN GRAFIKOA Matematika I
𝑥2
a) 𝑦 =
𝑥 2 −4
(𝑥+2)2
b) 𝑦= 𝑥+1
5. Kalkulatu funtzio honen asintotak:
(𝑥+2)2
a) 𝑦 =
𝑥+1
𝑥+1
b) 𝑦 =
𝑥−2
6. Kalkulatu ardatzekiko ebaki puntuak
𝑥 2 −1
a) 𝑦 =
𝑥2
(𝑥+2)2
b) 𝑦= 𝑥+1
7. Kalkulatu funtzio honen izate eremua, maximo, minimo eta gorapen eta
beherapen tarteak, asintotak eta ardatzekiko ebaki puntuak. Egin
adierazpen grafikoa.
x2
y=
x −1
19