ATMOSFERİN KATMANLARI, HAVA DURUMU ve İKLİM

cografyahocasi.com
NELER ÖĞRENECEKSİNİZ
Bu bölümde atmosferin katmanlarını
ve özelliklerini, hava durumu ile iklim
arasındaki farkları ve iklimin etkilerini
öğreneceksiniz.

Kazanım: 9.1.9. Atmosferin katmanları ve

özellikleri ile hava olaylarını ilişkilendirir.
Kazanım: 9.1.10. Örneklerden yararlanarak
hava durumu ile iklim özelliklerini etkileri
açısından karşılaştırır.
Yerküreyi çepeçevre saran, yaşamın varlığını ve sürekliliğini
sağlayan gaz örtüsüne atmosfer ya da hava küre adı verilir.
 Atmosferi Oluşturan Gazlar ve Oranları

Dünya yüzeyini çevreleyen atmosfer katmanı

farklı özelliklere sahip çeşitli gazlardan oluşur.
Bu gazlar ve oranları şunlardır;
 Azot (%78)
 Oksijen (%21)
 Asal gazlar (%1)

Karbondioksit ve su buharı; atmosferde sürekli bulunan, miktarı yere ve zamana göre değişen
gazlardır. Örneğin Ekvator’a yakın nemli yerlerde su buharının oranı fazla (%2-3), kutuplara yakın
soğuk yerlerde ise su buharının oranı azdır.(%0,25).
 Atmosferi oluşturan gazların yoğunluğu
yerden yükseldikçe azalır. Atmosferde
bulunan gazların %98’lik bölümü yerden
ilk 28 km’lik kısımda bulunur.

 Atmosferin kalınlığı Ekvator’dan kutup

noktalarına gidildikçe (sıcaklık, yer çekimi
vb. nedenlerle) azalır.

 Atmosfer saydam ve renksizdir. Ancak

Güneş’ten gelen kısa dalgalı ışınların fazlaca
kırılmasıyla gökyüzü mavi bir renk alır.
Atmosferin Faydaları (Etkileri)
Canlı yaşamı için gerekli Güneş ışınlarının dağılması
olan gaz bileşenlerini sonucu gölgelerin aydınlık
sağlar. olmasını sağlar.

Güneş’in zararlı ışınlarının

(ultraviyole) süzülmesini Dünyanın aşırı ısınmasını
sağlar. ve soğumasını engeller.
Atmosferin Faydaları (Etkileri)
Uzaydan gelen meteorların Işığı, sıcaklığı ve sesi iletir.
parçalanmasını sağlar.

İçerisindeki su buharı
Yeryüzünde sıcaklığın
sayesinde iklim olaylarının
dengeli dağılmasını sağlar.
meydana gelmesini sağlar.
ATMOSFERİN KATMANLARI

Atmosferi oluşturan gazlar yer çekiminin

etkisiyle fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre
katmanlar meydana getirir. Bu katmanlar:
 Troposfer
 Stratosfer
 Mezosfer
 Termosfer
 Ekzosfer
 TROPOSFER
Atmosferin en alt tabakasıdır.

Kalınlığı ortalama 13 km’dir.

Ekvator’da kalınlığı daha fazla, kutuplarda ise daha azdır.

Atmosferdeki gazların %75’i bu katmanda bulunur. Troposfer

Bu katmanda yerden yükseldikçe sıcaklık her 100 metrede

yaklaşık 0,5 °C azalmaktadır.

Su buharının büyük kısmı bu katmanda bulunduğu için

iklim olayları bu katmanda yaşanır.
Troposferde yerden yükseldikçe sıcaklık her
100 metrede yaklaşık 0,5 °C azalmaktadır.
Su buharının büyük kısmı Troposfer katmanında bulunduğu için iklim olayları bu katmanda yaşanır.
 BİLGİ NOTU
Troposferin kalınlığı Ekvator’da fazla,
kutuplarda azdır. Bunun nedenleri şunlardır:
 Ekvator’daki havanın sürekli ısınarak
yükselmesi ve kutuplardaki havanın sürekli
soğuyarak alçalması,
 Kutuplardaki yer çekiminin Ekvator’dan
fazla olması,
 Dünya’nın kendi ekseni etrafında
dönüşünden kaynaklanan çizgisel hızın
Ekvator’da fazla olmasıdır.
 STRATOSFER
Troposferin üstünde, 50 km’ye kadar olan katmandır.

Sıcaklıklar ortalama -50 °C civarındadır.

Stratosfer
Jet rüzgârları adı verilen yatay hava akımları görülür.

Ozon tabakasının büyük bir kısmı bu katmanda yer alır.

Ozon tabakası Güneş’ten gelen zararlı ışınların yeryüzüne

ulaşmasını engeller.
 MEZOSFER
Stratosferin üstünde yer alan ve 80 km’ye
kadar olan katmandır. Mezosfer

Atmosfere giren gök taşları bu katmanda

yandığı (yıldız kayması olayı) için yeryüzüne
fazla gök taşı ulaşamaz.
Gök taşlarının (meteor) yanması ve parçalanması mezosfer katmanında gerçekleşir.
 BİLGİ NOTU
Bingöl'e düşen göktaşı köylüleri zengin etti

Bingöl’ün Sarıçiçek Köyü’ne 2 Eylül 2015 tarihinde

düşen meteor parçalarının, NASA’nın araştırmak
için 500 milyon dolar bütçe ayırdığı Vesta
asteroidinden kopup geldiği ortaya çıktı. Bingöl
Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. İskender
Demirkol, "Bulunan taşları satın almak üzere
Rusya'dan, Almanya'dan çeşitli ülkelerden gelip
gramını 35 dolardan 50 dolara kadar aldıklarını
biliyoruz. Bu şekilde köy halkına da büyük bir
katkı sağladığını duyuyoruz. Bizim için bilimsel
köylülerimiz için de ekonomik açıdan gerçekten
faydası olduğunu düşünüyoruz" dedi.
 TERMOSFER
Mezosferden sonra bulunan katmandır. Termosfer

Kutup ışıkları (aurora) bu katmanda görülür.

En sıcak katmandır. Sıcaklığı yaklaşık olarak 1.000-1.650 °C

arasında değişir.

Gazların iyonlarına ayrıldığı iyonosfer tabakası burdadır.

Haberleşme sinyalleri ve radyo dalgaları çok iyi iletildiği

için haberleşme uyduları bu katmanda yer alır.
Kutup ışıkları (aurora) termosfer katmanında oluşur.
 EKZOSFER Ekzosfer

Atmosferin en dış katmanıdır.

Yer çekiminin en az olduğu katmandır.

Haberleşme uyduları bu katmana yerleştirilir.

 Troposfer’de
İklim olaylarının meydana gelmesini sağlar.

Mezosfer’de
Göktaşlarının dünyaya ulaşmasını engeller.

Termosfer’de Bu yüzden sıcaklık termosfer katında çok

yüksektir.
Troposfer’de Canlı yaşamına imkan sağlar ve iklim olaylarının
meydana gelmesini etkiler.
Ekzosfer
Uzay boşluğuna geçiş katıdır.

Termosfer’de Bu yüzden radyo dalgaları çok iyi iletilir.

Troposfer’de Yerden yükseldikçe sıcaklık azalır. Sıcaklığın

dünyaya yayılmasını sağlar.
Stratosfer’de Zararlı ışınların dünyaya ulaşması engellenir.

Ekzosfer’e
İletişimin gerçekleşmesini sağlar.
Aşağıda harflerle isimlendirilen kutucuklardaki cümlelerle atmosfer katmanlarını eşleştiriniz.

b
d
e c
HAVA DURUMU ve İKLİM
HAVA DURUMU
 Belirli bir yerde kısa süreli meydana
gelen hava olaylarına hava durumu
denir.
 Hava durumunu Meteoroloji bilimi
inceler.
• Bugün hava çok sıcak.
• Hafta sonu havalar soğuyacakmış.
• Bugün hava çok açık.
• Birkaç gündür hava çok rüzgarlıydı.
• Balkanlar üzerinden soğuk hava geliyormuş.
• Dün bizim buraya bir saat yağmur yağdı.
İKLİM
 Geniş alanlarda uzun yıllar boyunca etkili
olan hava durumlarının ortalamasına
iklim denir.
 İklimleri Klimatoloji bilimi inceler.
• Adana’da kış ayları yağışlı geçer.
• Erzurum’da yaz ayları kısa ve serin geçer.
• Ekvatoral bölgede her mevsim sıcak ve yağışlı
geçer.
• İç Anadolu bölgesinde ilkbahar ayları yağışlı
geçer.
Meteoroloji istasyonlarında sıcaklık, basınç, rüzgâr, bulutluluk, nem ve yağış gibi değerler günün belirli saatlerinde
(yerel saatle 07.00, 14.00, 21.00) ölçülerek kayda geçirilir. Bu olaya rasat veya gözlem denir. Gözlem çalışmaları için
kurulan yerlere ise rasathane veya gözlemevi denir. Ülkemizde hava olayları ile ilgili gözlem çalışmaları, Meteoroloji
Genel Müdürlüğü tarafından yürütülür. Elde edilen veriler, uydulardan alınan hava fotoğrafları ile birlikte
değerlendirilerek günlük hava tahmin raporları hazırlanır. Bu raporların sonuçları kamuoyuna sunulur.
Türkiye Geneli Hava Durumu Tahmini
 İKLİMİN ETKİLERİ
Doğal Çevreye Etkisi İnsanlara Etkisi Ekonomiye Etkisi
• Yer şekillerinin oluşumunu
• Nüfusun dağılışını
• Bitki örtüsünü • Ulaşım faaliyetlerini
• Konut tipi ve kullanılan
• Kayaçların çözünmesini • Tarımsal faaliyetlerini
malzemeyi
• Toprakların oluşumunu • Hayvancılık faaliyetlerini
• Giyecekleri
• Akarsuları • Ticari faaliyetlerini
• Kültürlerini
• Denizlerin sıcaklığı ve • Turizm faaliyetlerini
• Fizyolojilerini
tuzluluğunu • Ormancılık faaliyetlerini
• Beslenmelerini
• Hayvan türlerini ve dağılışını • Sanayi faaliyetlerini etkiler.
• Karakterlerini etkiler.
etkiler.
 Aşağıdaki haritalardan yararlanarak soruları cevaplayınız.

a. Hangi haritadaki hava olayları daha az değişkendir? Neden? Açıklayınız.

b. Kıyafet seçimi, yürüyüş yapmak, pikniğe gitmek gibi gündelik faaliyetler için hangi haritadan
yararlanmak daha doğru olur? Niçin? Açıklayınız.
c. Her mevsim yağış isteyen bir ürünün yetişme alanını belirlemek için hangi haritayı kullanırsınız?
Açıklayınız.
ç. Birinci haritada Türkiye’de gözlemlenen hava olaylarının yıl boyunca bu şekilde süreceği söylenebilir mi,
neden? Açıklayınız.
d. Dünya üzerinde, hava durumu özellikleriyle iklim özelliklerinin birbirine benzediği yerler var mıdır? Varsa
 Aşağıdaki haritalardan yararlanarak soruları cevaplayınız.

e. Haritalardan yararlanarak aşağıdaki tabloda boş bırakılan alanları uygun ifadelerle doldurunuz.

Dar Geniş
Kısa Uzun yıllar
Değişken Fazla Değişmeyen

Meteoroloji Klimatoloji
2 5 6 8 10

1 3 4 7 9







 2006 – ÖSS
Yeryüzünde Güneş’i doğrudan görmeyen yerlerin aydınlık
olmasını sağlayan başlıca etken aşağıdakilerden hangisidir?
A) Atmosferin katmanlardan oluşması
B) Atmosferde değişen oranlarda su buharı bulunması
C) Atmosferde basınç farkından doğan hava akımlarının olması
D) Güneş ışınlarının yansıyarak atmosfer içinde dağılması
E) Atmosferin, bazı ışınların yeryüzüne ulaşmasını engellemesi
 2020 – TYT
I. Atmosferdeki su buharının tamamına yakını bu katmanda bulunur.
II. Canlıları Güneş'in zararlı ışınlarından koruyan ozon tabakası bu
katmanda yer alır.
III. Bu katmanda sıcaklıklar genel olarak aşağıdan yukarıya doğru düşer.
IV. Gazların bir kısmının bu katmanda iyonlara ayrılmasıyla radyo
dalgaları yansıtılır.
Yukarıdakilerden hangileri troposferin özellikleri arasında yer alır?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) II ve IV E) III ve IV
ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME
 BOŞLUK DOLDURMA
Troposfer
Hava olayları atmosferin …………………..….. katmanında meydana gelir.

su buharının
Hava olayları sadece troposferde meydana gelir. Çünkü ………................…. büyük
bir kısmı troposferde bulunur.
Stratosfer katında
Jet rüzgârları adı verilen yatay hava akımları atmosferin ………………………
görülür.

Meteoroloji bilimi inceler.

Hava durumunu ………………………

Yerküreyi çepeçevre saran, yaşamın varlığını ve sürekliliğini sağlayan gaz

atmosfer
örtüsüne ………………………… adı verilir
 DOĞRU-YANLIŞ
Yerçekiminin en az olduğu atmosfer katı Troposfer’dir.

Termosfer en sıcak katmandır. Sıcaklığı yaklaşık olarak 1.000-1.650 °C

arasında değişir.

İklim, atmosferde oluşan kısa süreli hava olaylarını tanımlar.

Güneş’ten gelen zararlı ışınlar atmosferin Troposfer tabakasında tutulur.

Kutup ışıkları (aurora) atmosferin termosfer katmanında oluşur.

• Atmosferin 16. - 50. km‘leri arasında bulunur.
• Bu katmanda yalnızca yatay hava hareketleri görülür.
• Bu katman içerisinde bulunan ozon tabakası, güneşten
gelen ultraviyole ışınları için filtre görevi görür.
1) Yukarıda özellikleri verilen atmosfer katmanının ismi nedir?
A) Troposfer
B) İyonosfer
C) Eksosfer
D) Stratosfer
E) Ozonosfer
Bir yerde kısa bir süre içinde etkili olan hava olayları hava durumunu oluşturur.
2) Aşağıdaki ifadelerden hangisi hava durumuna örnek olarak gösterilemez?
A) Ankara’da 17 Kasım günü havanın parçalı bulutlu olması
B) Uşak’ta Temmuz ayının ikinci haftasında sıcaklığın mevsim normallerinin
altında yaşanmış olması
C) İzmir Valiliği tarafından 28 Mart gecesi zirai don uyarısının yapılması
D) Antalya’da yaz mevsimlerinin kurak ve sıcak geçmesi
E) Mardin’de 27 Ağustos günü sağanak yağış beklenilmesi
3) Atmosfer içerisinde oranı en fazla olan gaz aşağıdakilerden hangisidir?
A) Oksijen
B) Azot
C) Helyum
D) Ozon
E) Su buharı
4) Atmosferin insan yaşamına sağladığı yararlar arasında;
I. Canlı yaşamı için gerekli gazları barındırır.
II. Güneş’ten gelen zararlı ışınları filtreler.
III. Uzaydan gelen meteorların parçalanmasını sağlar.
verilenlerden hangileri gösterilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
5) Aşağıda verilenlerin hangisi bir yerin iklim özelliklerinin sonucu olarak
gösterilemez?
A) Anadolu’nun iç kesimlerinde tahıl tarımının yaygın olması
B) Ekvator çevresinin ince giysiler için uygun bir pazar olması
C) Karadeniz’in doğu kıyılarında tarım alanlarının dar olması
D) Erzurum ve çevresinde muz tarımının yapılamaması
E) Kutuplar çevresinde iglo meskenlerin yaygın olması
 KAYNAKLAR
MEB Coğrafya 9 MEB Coğrafya 9
TUTKU YAYINCILIK
Ders Kitabı, 2017 Ders Kitabı, 2019 Coğrafya 9
Yazarlar Ders Kitabı, 2019
Yazarlar Alper SOYATLAR
İsmail ÖZDOĞAN Bülent AKÇA Yazarlar
Kenan TÜRKEZ Halil COŞAR Ertan AYDIN
İsmail SOLAK İhsan YÜKSEL
Mutlu KARAKOÇ Mehmet KARAGÖZ