BS Graad 12 TG

BS GRAAD 12 TG.
indb 1 2022/04/01 01:15:37

Absa Voorwoord
Absa speel ‘n vormende rol in Afrika se groei en volhoubaarheid deur gefokusde aksies wat kommersiële en sosiale aksies
saamsnoer, en sodoende gedeelde waardes skep. Absa het ‘n reeks programme geimplementeer wat toegang tot gehalte
onderwys ten doel het om sodoende by te dra tot ‘n inklusiewe samelewing. Absa, in samewerking met die Departement
van Onderwys, is ‘n trotse finansier en ondersteuner van die Digitale Leerderboeke en Onderwysersgidse vir Besigheidstudies
Graad 10 tot 12.
Dr Reaan Immelman
Hoof: Onderwys Voorsiening
Gehalteversekeringspan vir die Digitale Besigheidstudies Graad 10 tot 12 Leerderboek en Onderwysersgids

Annacletta Fisane Ngubane, Busisiwe Zwane, Cherylleen Gordon, Enoch Rasmeni, Florence Baloyi-Jele, Fouzia Peters, Frank
Ofori, Habiel Adams, Handri van Rooi, Hester Steenkamp, Joyce Strydom, Leicester Momberg, Madeline Trollope, Maselo
Ditshego, Medupe Shadrack Mmui, Melanie Momberg, Mzikaise Masango, Nonhlanhla Gumbi, Petra Burger, Sybil Mdunge.
Projekbestuurspan vir die Digitale Besigheidstudies Graad 10 tot 12 Leerderboek en Onderwysersgids

Henry Kavuma – DBE Digitalisering, Mimi Mini – DBE LTSM, Ntebo Mkhondo – DBO Administrasie, Jeanine Briggs – Absa Bestuur,
Julia Lhuillery-Moulder Projekkoördinering – Absa, Mimi Mini – DBE LTSM, Ntebo Mkhondo – DBE Digitalisering,
Jeanine Briggs – Absa Bestuur, Julia Lhuillery-Moulder Projekkoördinering – Absa, Zainab Karriem Publishing – Absa
Vertaalspan vir die Digitale Besigheidstudies Graad 10 tot 12 Leerderboek en Onderwysersgids

Alfred Trollope, Christo Prins, Fouzia Peters, Habiel Adams, Julia Lhuillery-Moulder, Petra Burger, Warren Brink, Zainab Karriem
Graad 12 Onderwysersgids
Boek ISBN: 978-0-6398339-0-3
Eerste uitgawe in 2022
Uitgegee deur: The Training Room Online en Imprint Publishing
Kopiereg van die inhoud behoort aan die bydraers.
Beperkings
U mag nie gedeeltes van hierdie boek of die boek in geheel kopieër nie – nie in gedrukte vorm, elektronies, oudio, video of
enige ander wyse – om wins daaruit te verkry nie.
Regte van ander kopiereghouers

Alle redelike pogings is aangewend om te verseker dat materiaal wat gebruik is, nie reeds deur kopiereg aan ander entiteite
behoort nie, of in enkele gevalle, dat toestemming verkry en erkenning aan kopiereghouers verleen is. In enkele gevalle was dit
nie moontlik nie. Die uitgewers verwelkom die geleentheid om ‘n regstelling te doen aan nie-erkende kopiereghouers.
BS GRAAD 12 TG.indb 2 2022/04/01 01:15:37

Inhoud
Inleiding.................................................................................................................................................. 4
Wat is Besigheidstudies?............................................................................................................. 4
Die doel van Besigheidstudies................................................................................................... 4
Jaarlikse Onderrigplan...................................................................................................................... 6
Hoe om die Onderwysersgids te gebruik.................................................................................... 9
Inleiding tot die handboeke......................................................................................................... 9
Beste praktyke – lesse uit die klaskamer................................................................................... 11
Beplanning........................................................................................................................................ 11
Eksamen voorbereiding – wenke vir die onderwyser........................................................ 12
Eksamen voorbereiding – algemene wenke vir die leerders........................................... 14
Op die dag van die eksamen....................................................................................................... 16
Leerders wat moeilik leer............................................................................................................ 16
Algemene wenke, skakels en idees............................................................................. 19
Onderwerp 1 Die impak van onlangse wetgewing op besighede...................................... 23
Onderwerp 2 Die menslike hulpbronfunksie............................................................................ 51
Onderwerp 3 Etiek en professionalisme.................................................................................... 74
Onderwerp 4 Kreatiewe denke en probleemoplossing......................................................... 83
Onderwerp 5 Makro-omgewing: Besigheidstrategieë........................................................... 93
Onderwerp 6 Besigheidsektore en Besigheidsomgewings ................................................ 112
Onderwerp 7 Gehalte van prestasie............................................................................................ 115
Onderwerp 8 Bestuur en leierskap.............................................................................................. 134
Onderwerp 9 Belegging: Sekuriteite........................................................................................... 145
Onderwerp 10 Belegging: Versekering....................................................................................... 156
Onderwerp 11 Beoordeling van spanprestasie en konflikbestuur.................................... 165
Onderwerp 12 Menseregte, inklusiwiteit en omgewingskwessies................................... 175
Onderwerp 13 Maatskaplike verantwoordelikheid en korporatiewe burgerskap:
KMV & KMI.............................................................................................................. 185
Onderwerp 14 Aanbiedings en data-respons........................................................................... 191
Onderwerp 15 Ondernemingsvorme: Kriteria vir sukses of mislukking........................ 199
Formele Assesseringstake............................................................................................................... 208
BS GRAAD 12 TG.indb 3 2022/04/01 01:15:37

Inleiding
Wat is Besigheidstudies?
Die vak, Besigheidstudie, handel oor kennis, vaardighede, gesindheid, bydraes en waardes wat krities is
vir ingeligde, produktiewe, etiese en verantwoordelike deelname in die formele- en informele ekonomiese
sektore. Die vak sluit besigheidsbeginsels, teorieë en praktyk in wat ontwikkeling van entrepreneurs-inisiatiewe,
volhoubare ondernemings en ekonomiese groei onderskryf.
Die onderstaande tabel dui die vier hoof onderwerpe en verwante onderwerpe in die Besigheidstudie
Kurrikulum aan.
Gewig van Kurrikulum Onderwerp

Besigheidsomgewing (gewig 25%) Invloede op besigheidsomgewings
Uitdagings van die besigheidsomgewings
Aanpassings by uitdagings van die besigheidsomgewings
Kontemporêre sosio-ekonomiese kwessies
Besigheidsektore
Besigheidsgeleenthede (gewig 25%) Voordele van ‘n maatskappy bo ander ondernemingsvorme
Verkryging van besighede
Omskakeling van ‘n besigheidsplan in ‘n aksieplan
Begin ‘n besigheid gebaseer op ‘n aksieplan
Aanbieding van besigheidsinligting
Assessering van entrepreneurs eienskappe
Besigheidsrolle (gewig 25%) Kreatiewe denke en probleemoplossing
Stres, krisis en bestuur van verandering
Professionalisme en etiek
Burgerskap en verantwoordelikhede
Spandinamika en konflikbestuur
Besigheidsbedrywighede (gewig 25%) Die Bemarkingsfunksie
Die Produksiefunksie
Menslike hulpbronfunksie
Die doel van Besigheidstudies

Besigheidstudies verseker dat leerders:
• Verkry en gebruik van noodsaaklike besigheidskennis, vaardighede en beginsels om produktief en
winsgewende besigheid te bedryf in veranderende besigheidsomgewings;
• Skep besigheidsgeleenthede, los probleme op ‘n kreatiewe wyse op en neem risiko’s terwyl ander se regte
en omgewings volhoubaarheid gerespekteer word;
• Pas basiese leierskap, bestuursvaardighede en -beginsels toe, terwyl saam met ander gewerk word om
besigheidsdoelwitte te bereik;
• Is gemotiveer, selfgedrewe, lewenslange leerders wat hulleself en die aktiwiteite waarvoor hulle
verantwoordelik is bestuur word in die strewe om besigheidsdoelwitte te behaal;
• Is toegewyd om hulleself te ontwikkel deur besigheidsgeleenthede en ondernemings;
• Is in staat om formele indiensneming te verseker en verkeer in die posisie om te streef volhoubare self-
indiensnemings loopbaanpaaie.
4 Besigheidstudies | Graad 12 | Onderwysersgids
BS GRAAD 12 TG.indb 4 2022/04/01 01:15:37

Onderrigtyd vir Besigheidstudies in die kurrikulum
Onderrigtyd vir Besigheidstudies is 4 ure per week, per graad (Graad 10, 11 en 12) in die rooster.
Vak Tyd toekenning per week (ure)

Huistaal 4,5
Eerste addisionele taal 4,5
Wiskunde 4,5
Lewensoriëntering 2
Drie keusevakke 12 (3 × 4ure)
Vereistes om Besigheidstudies as vak aan te bied

Hulpbronne om die vak Besigheidstudies as aan te bied, is die skool se verantwoordelikheid.
• Elke leerder moet die volgende hê:
w ‘n Handboek
w Skryfbehoeftes
w Ander relevante hulpbronne
• Die onderwyser moet die volgende hê:
w ‘n Verskeidenheid handboeke vir navrae
w ‘n Vennootskap se Artikels van assosiasie
w Wette, bv. Maatskappywet, 71 van 2008, Wet op Gelyke Indiensneming No. 55 of 1998, Nasionale
Kredietwet, No. 34 of 2005, Verbruikers Beskermings Wet, No. 68 of 2008, Wet op Basiese
Diensvoorwaardes No. 75 of 1997, Wet op Arbeidsverhoudinge, No. 66 of 1995, Wet op Swart
Ekonomiese Bemagtiging, No.53 of 2003, Wet op Vaardigheidsontwikkeling No.97 of 1998, Wet
op Vergoeding van Beroepsbeserings en Siektes No. 130 of 1993, Huurkoopwet, Langtermyn
Versekeringswet, No. 52 of 1998, Korttermyn Versekeringswet No. 53 of 1998, ens.
− Memorandum van Inkorporasie (MOI) – nuwe stigtingsdokument van maatskappye
− Voorbeelde van kontrakte
− Bank brosjures
− Besigheids- en finansiële tydskrifte
− Korporatiewe maatskaplike verantwoordelikheid (KMV) beleid – van enige maatskappy
− King Kode vir Korporatiewe bestuur van SA 2009
− Eksamen handleiding
− Vorige NSE eksamen vraestelle en memorandums
Inleiding 5
BS GRAAD 12 TG.indb 5 2022/04/01 01:15:37

Jaarlikse onderrigplan
Oorsig Kwartaal 1
Uitleg Beskrywing Week/ure Kw. Bl.
Onderwerp 1 Die impak van onlangse wetgewing op besighede
Eenheid 1.1 Die Wet op Vaardigheidsontwikkeling (WVO) (Nr. 97 van 1998) 1 4
1 week
Eenheid 1.2 Die Wet op Arbeidsverhoudinge (WAV) (Nr. 66 van 1995) 1 10
Eenheid 1.3 Die Wet op Gelyke Indiensneming (WGI) (Nr. 55 van 1998) 1 13
Eenheid 1.4 Die Wet op Basiese Diensvoorwaardes (WBDV) (Nr. 75 van 1997) 1 17
1 week
Eenheid 1.5 Die Wysigingswet op Vergoeding vir Beroepsbeserings en Siektes
1 22
(WVBBS/COIDA) (Nr. 61 van 1997)
Eenheid 1.6 Die Wet op Breëbasis-Swart Ekonomiese Bemagtiging (BBSEB) (Nr.
1 25
53 van 2003, gewysig in 2013)
1 week
Eenheid 1.7 Die Nasionale Kredietwet (NKW) (Nr. 34 van 2005) 1 29
Eenheid 1.8 Die Wet op Verbruikersbeskerming (WVB) (Nr. 68 van 2008) 1 32
Onderwerp 2 Die menslike hulpbronfunksie
Eenheid 2.1 Werwing 1 48
Eenheid 2.2 Keuring 1 52
1 week
Eenheid 2.3 Induksie 1 59
Eenheid 2.4 Plasing 1 61
Eenheid 2.5 Salarisbepaling 1 63
Eenheid 2.6 Byvoordele 1 64
1 week
Eenheid 2.7 Die implikasies van die wetgewing op die menslike
1 67
hulpbronfunksie
Onderwerp 3 Etiek en professionalisme
Eenheid 3.1 Die begrip van etiese en professionele gedrag 1 84
Eenheid 3.2 Toepassing van die beginsels van die King-kode 1 week 1 87
Eenheid 3.3 Uitdagings van onetiese en onprofessionele besigheidspraktyke 1 89
Onderwerp 4 Kreatiewe denke en probleemoplossing
Eenheid 4.1 Probleemoplossing 1 99
1 week
Eenheid 4.2 Kreatiewe denke 1 108
Onderwerp 5 Makro-omgewing: Besigheidstrategieë
Eenheid 5.1 Die strategiese bestuursproses en nywerheidsanalise-instrumente 1 117
1 week
Eenheid 5.2 Besigheidstrategieë 1 129
BS GRAAD 12 TG.indb 6 2022/04/01 01:15:37

Oorsig Kwartaal 2
Onderwerp 6 Besigheidsektore en Besigheidsomgewings
Eenheid 6.1 Besigheidsektore 2 156
3 dae
Eenheid 6.2 Besigheidsomgewings 2 159
Onderwerp 7 Gehalte van prestasie
Eenheid 7.1 Gehalte en gehalte-konsepte 2 170
2 weke
Eenheid 7.2 Totale Gehaltebeheer (TGB) 2 178
Onderwerp 8 Bestuur en leierskap
Eenheid 8.1 Verskille tussen bestuur en leierskap 2 199
Eenheid 8.2 Toepassing en impak van die vyf leierskapstyle in die werkplek 2 weke 2 203
Eenheid 8.3 Begrip van die drie leierskapsteorieë 2 208
Onderwerp 9 Belegging: Sekuriteite
Eenheid 9.1 Funksies van die Johannesburgse Effektebeurs 2 217
Eenheid 9.2 Faktore wat in ag geneem moet word wanneer beleggingsbesluite 2
218
geneem word
3 weke
Eenheid 9.3 Tipes beleggingsgeleenthede en risikofaktore 2 221
Eenheid 9.4 Beleggingsvorme 2 224
Eenheid 9.5 Begrip van enkelvoudige en saamgestelde rente 2 232
Onderwerp 10 Belegging: Versekering
Eenheid 10.1 Versekeringskonsepte 2 240
Eenheid 10.2 Die beginsels van versekering 1 week 2 244
Eenheid 10.3 Versekering vir besighede en versekerbare risiko's 2 246
Onderwerp 11 Beoordeling van spanprestasie en konflikbestuur
Eenheid 11.1 Kriteria vir suksesvolle spanprestasie 2 260
Eenheid 11.2 Stadiums van spanontwikkeling 1 week 2 262
Eenheid 11.3 Stappe van konflikoplossing en tegnieke om konflik op te los 2 265
Jaarlikse onderrigplan 7
BS GRAAD 12 TG.indb 7 2022/04/01 01:15:38

Oorsig Kwartaal 3
Onderwerp 12 Menseregte, inklusiwiteit en omgewingskwessies
Eenheid 12.1 Menseregte 3 290
Eenheid 12.2 Diversiteit in die werkplek 2 weke 3 295
Eenheid 12.3 Omgewingskwessies 3 300
Onderwerp 13 Maatskaplike verantwoordelikheid en korporatiewe burgerskap: KMV & KMI
Eenheid 13.1 Die begrip van maatskaplike verantwoordelikheid 3 307
Eenheid 13.2 Sosio-ekonomiese kwessies 3 310
2 weke
Eenheid 13.3 Korporatiewe Maatskaplike Verantwoordelikheid (KMV) en
3 313
Korporatiewe Maatskaplike Investering (KMI)
Onderwerp 14 Aanbiedings en data-respons
Eenheid 14.1 Faktore wat oorweeg moet word wanneer 'n aanbieding
3 322
voorberei word
1 weke
Eenheid 14.2 Areas van verbetering in die volgende aanbieding 3 325
Eenheid 14.3 Impak van SES visuele hulpmiddels 3 329
Onderwerp 15 Ondernemingsvorme: Kriteria vir sukses of mislukking
Eenheid 15.1 Ondernemingsvorme 3 337
Eenheid 15.2 Betekenis van beperkte aanspreeklikheid en onbeperkte
3 338
aanspreeklikheid
Eenheid 15.3 Kriteria wat gebruik word om die sukses en/of mislukking van 2 weke
3 339
ondernemingsvorme te evalueer
Eenheid 15.4 Ondernemingsvorme en die bydrae van die kriteria tot die sukses
3 341
en/of mislukking van elke ondernemingsvorm
BS GRAAD 12 TG.indb 8 2022/04/01 01:15:38

Hoe om die onderwysersgids
te gebruik
Inleiding tot die handboek

Hoe die onderwysersgids werk
In hierdie Onderwysersgids fokus ons daarop om jou die inligting te gee wat jy vir elke les gaan benodig asook
algemene items wat jou in die dag tot dag onderrig kan help.
Ons begin met:
• Verduidelik hoe die handbook werk
• Voorsien jou met beste praktyke volgens DBO inligtingsblaadjies
• Voorsien aan jou wenke, skakels en idee’s wat jy kan gebruik.
• Na die algemene afdeling, sal elke eenheid op die volgende fokus indien beskikbaar.
w Wenke en idee’s hoe om spesifieke inligting oor te dra.
w Skakels na addisionele inligting.
w Skakels na webblaaie vir ekstra aktiwiteite.
w Memorandums vir die aktiwiteite.
Hoe die handboek werk

Daar is vir elke graad ‘n handbook beskikbaar in elektroniese formaat of gedrukte formaat. Die inligting in die
handboek is geskryf met leerder-vriendelike onderwerpe, wat onderverdeel is in onderwerpe en eenhede.
Leer elemente in die handboeke is:
• Aktiwiteite – voorsien geleentheid aan leerders om vaardighede toe te pas.
• Addissionele inligting – inligting wat die onderwyser kan gebruik om sekere konsepte aan die leerders te
verduidelik wat nie in die handboek is nie.
• Animasies en video’s – gebruik om spesifieke begrippe te verduidelik – slegs in die e-boek beskikbaar.
• Raampie – inligting wat nie direk uit die inhoud verkry word nie, maar wat tog deel vorm van die geheel
konsep.
• Gevallestudies – hierdie kan in die klas gebruik word om inligting in die klas aangebied te ondersteun. Die
vrae moet in die klas met die leerders bespreek word, of as ‘n informele aktiwiteit gegee word.
• Konsolidasie – ‘n diagram wat die konsepte wat geleer is, aanbied.
• Konsolidasie aktiwiteite – ‘n selfassesserings aktiwiteit wat die belangrikste informasie en vaardighede dek.
• Het jy geweet – raampies in die kantlyn van die handboek wat belangrike inligting bevat en nie in die
inhoud behandel is nie.
• Verrykingsaktiwiteit – opsionele aktiwiteite vir leerders om te help om die werk beter te verstaan.
• Voorbeelde – die voorbeelde is stap vir stap prosedure van hoe om berekeninge te doen met behulp
van sakrekenaars. Dit word sterk aanbeveel om dit saam met die leerders te doen terwyl elkeen op sy eie
sakrekenaar die berekeninge doen.
• Woordelys – ‘n opsomming van al die sleutelwoorde wat aan die einde van elke onderwerp gegee word.
• Begeleide aktiwiteite -- die begeleide aktiwiteite is stap vir stap prosedure van sakrekenaar berekeninge
van verskeie berekeninge en moet saam met die leerders gedoen word. Dit is belangrik dat elke leerder op
sy eie sakrekenaar werk.
• Sleutelwoorde – definisies van belangrike woorde of terme.
• Leeruitkomste – beskrywing van wat in die hoofstuk behandel is, soos voorgeskryf deur KABV.
• Praktiese aktiwiteite – voorsien geleenthede aan leerders om hul vaardighede toe te pas.
• QR-kodes – voorsien ‘n skakel aan leerders vir opsionele video’s of aanvullende leesstof. Leerders moet
toegang tot ‘n QR-leser op hul fone hê om die skakels te kan lees.
• Hersieningsaktiwiteit – self assesserings wat op die belangrikste inhoud en vaardighede fokus wat in die
hoofstuk voorkom.
Hoe om die onderwysersgids te gebruik 9
BS GRAAD 12 TG.indb 9 2022/04/01 01:15:38

• Iets om te weet – raampies in die kantlyn van die boek wat inhoud bevat wat nie in die hoofstuk behandel
is nie, maar vir die leerder belangrik is om te weet.
• Teoretiese aktiwiteite – voorsien ‘n geleentheid aan leerders om inligting te oordink,hersien en te versterk
van wat hulle geleer het. Hierdie aktiwiteite is hoofsaaklik teoreties van aard, en mag in pare of in groepe
gedoen word, of as ‘n navorsings aktiwiteit gedoen word.
• Video’s – voorsien stap vir stap prosedures – slegs in e-boek beskikbaar.
• Woordeskat – sleutelwoorde en frases wat die leerder moet verstaan voordat hulle deur die inhoud werk.
BS GRAAD 12 TG.indb 10 2022/04/01 01:15:38

Beste praktyke – lesse geleer
in die klaskamer
Die volgende inligting is verkry deur ‘n studie wat die DBO onderneem het oor “Successful teaching and
learning in information technology – Best practices in the classroom”.
Beplanning
Alhoewel die kurrikulum of KABV jou vertel WAT geleer moet word, en in watter VOLGORDE dit geleer word, word
daar nie aangedui HOE jy dit moet doen nie en ook nie watter ONDERWYS STRATEGIë jy moet aanwend nie.
Dit is waar behoorlike en gedetaileerde beplanning vir elke les inkom, waar die instruksie afgebreek word in
kleiner hoeveelhede sodat die leerders dit in lyn kan bring met bestaande kennis, en die nuwe kennis vaslê in
hul geheue.
Beplanning spreek en integreer die volgende drie komponente aan:
• Leerdoelwitte.
• Leeraktiwiteite.
• Informele assessering om leerder begrip te toets.
Voor die klas Gedurende die klas Na die klas

• Identifiseer die leerdoelwitte. • Deur die lesplan met • Reflekteer wat goed
• Beplan die spesifieke die leerders te deel hou gewerk het en hoekom,
leeraktiwiteite, assesserings, jy hulle betrokke en op en wat jy beter kon
en die verloop van die les. koers. gedoen het.
• Skep ‘n realistiese
tydsverloop.
• Beplan hoe die les afgesluit
gaan word
Wanneer jy met beplanning besig is, moet die groter prentjie in gedagte gehou word.
Gebruik die volgende riglyne vir deeglike beplanning:
• Begin met die einde in gedagte – wat die leerder moet weet en waartoe hulle in staat moet wees?
Leerdoelwitte en uitkomste.
• Identifiseer kurrikulum hulpbronne – bv. Handboek – gee die handboek al die inhoud en feite om
leerdoelwitte te behaal, of moet ekstra hulpbronne ontwikkel word? Watter ander hulpbronne gaan
benodig word, bv. vorige vraestelle?
• Identifiseer verklarende kennis – dink aan die konsepte en idee’s wat die leerders moet ken. Watter
ontwikkelings vlak is geskik vir die leerders, gegewe die leerders se agtergrondkennis en vorige leer?
• Identifiseer prosedurele kennis – vaardighede, strategieë en prosesse. Prosedurele kennis sluit die gebruik
van verklaarde kennis in.
• Ontwikkel, vind en kies leerderaktiwiteite en opdragte – aktiwiteite is die opdrag strategieë wat die
onderwyser en leerder toelaat om interaktief met inhoud, vaardighede en inhoud te werk. Die doel van
klaskameraktiwiteite is om leerders te help om met nuwe kennis en vaardighede te werk, om beter begrip te
verseker, en om vaardigheidsvlakke te verhoog wat verband hou met die leerdoelwitte. Aktiwiteite vereis soms
afrigting en leiding van onderwysers. Wanneer klaskamer aktiwiteite beplan word, begin met die instruksionele
strategieë wat leerders toelaat om kritiese inligting te prosesseer of om woordeskat te assosieer met die
doel, m.a.w. watter vakterminologie of konsepte gaan leerders aan bekendgestel word, en wanneer?
Beste praktyke – lesse geleer in die klaskamer 11
BS GRAAD 12 TG.indb 11 2022/04/01 01:15:38

Eksamenvoorbereiding – wenke vir die onderwyser
Die volgende wenke kan gebruik word om jou leerders vir die eksamen voor te berei.
• Beplan vooruit en maak seker jy het ‘n georganiseerde skedule wat al die hersiening van die jaar insluit.
Moenie tot die laaste minuut wag en dan alles probeer indruk voor die eksamen nie. Dit skep ook die
geleentheid om meer aktiwiteite in te sluit om die leerders geinteresseerd te hou.
• Maak seker die leerders weet en verstaan wat om in die eksamen te verwag. Hierdie verwys nie net na die
inhoud van die eksamen nie, maar ook wat tydens eksamensessies van hulle verwag word. Dit beteken hulle
moet weet hoe om veelvuldige keusevrae te lees en te beantwoord, langvrae, waar/vals vrae, ens.
• Beperk die onderwerpe sodat leerders ‘n duidelike prentjie het wat hulle in die eksamen kan verwag. Jy
kan hulle self ‘n lys van onderwerpe gee waarop hulle moet konsentreer – al is dit ‘n volledige lys van al die
onderwerpe wat hulle die jaar gedoen het. Die lys help dat hulle die onderwerpe kan afmerk soos hulle dit
deurwerk vir die eksamen.
• Maak seker dat die leerders gedurende hierdie tyd van voorbereiding werk en nie jy nie. Hoe meer betrokke
hulle is, hoe meer gaan hulle daarby baat.
• Hou jou hersieningsoefeninge interessant en maak gebruik van ‘n verskeidenheid aktiwiteite soos vasvrae en
ander hersiening speletjies. Hier kan jy met groot sukses gebruik maak van Kahoot! of “Google Quiz”. Jy kan
selfs dat leerders vasvrae vir mekaar uitwerk aangesien hulle dan baie meer betrokke raak met die inhoud.
• Leer die leerders eksamentegnieke en die betekenis van spesifieke sleutelwoorde wat in vraestelle gebruik word.
Kognitiewe
Wat jy moet doen Voorbeeld
werkwoord
Ontleed Verdeel, eksamineer en interpreteer Ontleed die effektiwiteit van WVO in
die ondersteuning van die suksesvolle
implementering van BBSEB.
Kategoriseer Groepeer konsepte/idees wat dieselfe is/ Identifiseer die besigheidstrategie in elke
selfde kenmerke/funksies het en gevolglik stelling en kategoriseer dit onder die regte
saamhoort. opskrifte.
Hoe dinge georganiseer moet word.
Klassifiseer Verdeel in groepe op tipes sodat dinge wat Klassifiseer die besigheidsuitdagings volgens
soortgelyk is in dieselfde groep ingedeel word. die drie besigheidsomgewings.
Lewer Skryf oor die algemeen. Lewer kommentaar oor die effektiwiteit van
kommentaar interaktiewe witborde as visuele hulpmiddel.
Vergelyk Wys die verskil uit of wys ooreenkomste/ Vergelyk die verskil tussen versekering en
verskille tussen dinge of konsepte. Neem assuransie.
kennis dat jy nie punte sal kry om dit as
ooreenkoms en verskil aan te toon nie.
Kontrasteer/ Verduidelik wat die verskil is tussen Onderskei tussen gehaltebeheer en
Onderskei verskillende sake. gehalteversekering.
Definieer Gee ‘n duidelike betekenis van die konsep Definieer die begrip versekering.
Beskryf Stel in woorde (gebruik diagramme indien Beskryf die strategiese bestuursproses.
nodig) om die hoofpunte van die struktuur uit
te wys
Teken ‘n Trek ‘n diagram van die verlangde saak/item. Teken ‘n diagram van die strategieë oor die
diagram besigheid se hantering van armoede in die
gemeenskap.
Onderskei Gebruik verskille om kategorieë te kwalifiseer. Onderskei tussen gewone en voorkeuraandele.
Bespreek Gee ‘n duidelike, volledige bespreking van die Bespreek drie verbruikersregte.
onderwerp.
Brei uit Verduidelik in detail. Brei uit oor die rolle van gesondheids- en
veilighies verteenwoordigers in die werkplek
omgewing.
BS GRAAD 12 TG.indb 12 2022/04/01 01:15:38

Kognitiewe
Wat jy moet doen Voorbeeld
werkwoord
Evalueer Spreek ‘n opinie uit gebaseer op jou Evalueer die impak van ‘n PowerPoint
bevindings. aanbieding
Eksamineer Gee ‘n duidelike, volledige beskrywing van die Eksamineer die vorige aanbieding en stel
onderwerp. maniere voor om die volgende een te verbeter
Verduidelik Gee ‘n duidelike volledige beskrywing van die Verduidelik die doel van die Wet op
onderwerp. Arbeidsverhoudinge
Identifiseer Noem die essensiële kenmerke. Identifiseer die wet wat van toepassing is op
die bostaande scenario
Illustreer Gee voorbeelde om te demonstreer, of iets te Is die werknemer se eis geregverdig? Illustreer
bewys. jou antwoord deur aan te haal uit die scenario.
Interpreteer Gee die betekenis wat bedoel word. Lees die volgende scenario, interpreteer dit en
stel ‘n SSGB-ontleding saam.
Regverdig Gee duidelike, volledige redes waarom die Regverdig die belangrikheid van POF as ‘n tipe
betrokke standpunt ingeneem word. verpligte versekering
Lys Skryf ‘n lys van items, met die nodige detail. Lys enige VIER komponente van PESTWO-
ontleding.
Motiveer Verskaf redes of regverdig jou standpunt. Motiveer jou antword deur aan te haal uit die
scenario.
Benoem/noem Skryf ‘n lys van items. Noem DRIE tipes diversifikasie strategië
Beskryf kortliks Gee ‘n algemene opsomming. Dit kan ‘n Beskryf kortliks die voordele van effektetrust
groep hoofgedagtes wees wat ondersteun as ‘n vorm van beleggings.
word deur sekondêre feite. Toon die
organisering van die idee.
Orden Voorsien ‘n kronomoliese of waarde- Noem die stadiums van spanontwikkeling en
gebaseerde antwoord deur verskeie items te orden dit in die regte volgorde.
lys (terme of gebeure in die regte volgorde)
Bewys Toon aan deur argumente dat ‘n sekere feit Identifiseer drie oorsake van konflik. Bewys jou
waar is. antwoord deur aan te haal uit die scenario.
Toon die Toon die konneksie tussen dinge aan, deur Toon die verband van die verskille tussen
verband aan te toon hoe die een die ander veroorsaak saamgestelde en enkelvoudige rente.
of soortgelyk.
Hersien Gee ‘n navorsing of opsomming waarin jy kyk Hersien die werwingsprosedure in die scenario
na die belangrike punte en lewer kritiek indien en stel maniere voor om dit te verbeter
nodig.
Stel/gee Skryf feite neer sonder bespreking. Stel vier tipes voorkeuraandele
Stel voor/bevel Gee jou meninge en ondersteun dit met feite Stel voor op watter maniere die besigheid
aan of redes. misbruik van werktyd kan hanteer.
Som op Gee ‘n kort, bondage beskrywing van die Som ses aspekte op wat ingesluit moet word
belangrikste feite. Dis soos om ‘n uittreksel te in die indiensnemingskontrak.
ontwikkel.
Doen navorsing Volg die ontwikkeling, verloop van geskiedenis Doen navorsing oor die ontwikkeling na van
van iets vanaf die punt van oorsprong in SEB tot BBSEB
kronologiese volgorde.
BS GRAAD 12 TG.indb 13 2022/04/01 01:15:38

Het jy geweet
Neem kennis dat sommige leidrade ander leidrade insluit, of na hulle verwys.
Hou verskillende moontlikhede van studeer aan die leerders voor gebaseer op elkeen se leerstyl, m.a.w. visueel (lees
en skryf), ouditief of leer deur fisiese aktiwiteit. Leerders kan hier op hul eie tyd bepaal watter leerstyl hulle voorkeur
is: skakel: Link: https://www.thestudygurus.com/learning-styles/
Jy kan op die volgende skakel idee’s kry van hoe die verskillende tipe leerstyle moet leer om die beste resultate te kry:
Skakel: https://www.gavilan.edu/tutor/documents/StudyTipsforDifferentLearningStyles_000.pdf
Leerstyle
Die term leerstyle verwys na die verstaan dat elke leerder verskillend van die volgende een leer.
• Visuele leerders leer die beste deur dit wat hulle sien, en moet grafieke, diagramme, breinkaart en ander
grafiese metodes gebruik om te leer.
• Ouditiewe leerders leer deur wat hulle hoor en onthou meeste van die goed wat ‘n onderwyser in die klas sê.
Hulle moet oudio en videogrepe gebruik, of besprekings of deur die inligting hardop te herhaal met iemand.
• Lees en skryf leerders fokus op interaksie met die inhoud. Hulle leer beste deur die inhoud te lees en dit te
herskryf in hul eie woorde. Hulle leer ook deur vasvrae se antwoorde te skryf en van geannoteerde notas.
• Kinestetiese leerders leer deur dinge te beleef en leer die beste deur te doen, modelle te gebruik, geheue
speletjies te speel, ens. Hulle leer ook deur feite neer te skryf.
Eksamen voorbereiding – algemene wenke vir leerders

Die volgende algemene nota’s en wenke van hoe om voor te berei vir die eksamen, kan gedruk en aan leerders
uitgedeel word.
• Trek ‘n studierooster op sodat jy genoeg tyd het om te studeer. Moenie alles tot die laaste minuut wag en
dan te min tyd oor hê om die werk fisies te leer nie.
• Maak seker dat jou studie omgewing goed georganiseer is. Chaos trek jou brein se aandag van die werk af.
• Sorg dat al die skryfbehoeftes beskikbaar en gereed is voor jy begin – penne, potlode, papier, verligters
(highlighter), ens.
• Leer kleiner afdelings van die werk op ‘n keer. Jy sal dit beter en langer onthou. Te veel werk op een slag
gaan die brein moeg, ongefokus en angstig laat voel.
• Gebruik visuele hulpmiddels as jy studeer, bv. teken breinkaarte, vloeidiagramme, en diagramme – dit help
jou om te onthou, of verduidelik jou beredenering en die antwoord aan iemand anders.
• Fokus op die kern inhoud aangesien omtrent 80% van die eksamens daaruit kom. Deur ou vraestelle deur
te werk sal jy dit kan bepaal. Dit sal jou nie net beter help voorberei nie, maar jy sal ook ‘n aanduiding kry
van hoe vraestelle opgestel word en watter tipe vrae gevra word.
• Hersien nuwe werk binne 24 uur nadat jy dit geleer het. Alle nuwe werk moet saamgevat, hersien en
versterk word binne 24 uur, anders verloor jy 80% van dit wat jy geleer het.
• Organiseer studiegroepe vir jou verskillende vakke, maar maak seker dat die groeplede toegewyde leerders
is wat graag wil leer.
• Neem gereeld ‘n kort breek van die studies aangesien jou brein fokus verloor as die tyd te lank loop.
Optimale studietyd is 2 ure met ‘n 5 minute breek na elke 25 minute se studie. Moenie enige studie-
verwante aktiwiteite doen as jy breek nie. Gaan loop in die tuin – ‘n verandering van omgewing tydens die
breek is stimulerend vir die brein.
• Hou gesonde peuselhappies byderhand waaraan jy kan peusel terwyl jy studeer. Natuurlike, vars en
vitamienryke kos bevorder jou konsentrasie en geheue.
• Drink genoeg water tydens jou studie om dehidrasie te voorkom. Jou brein het genoeg vloeistof nodig om
optimaal te presteer.
• Beplan die dag van jou eksamen baie deeglik, veral as jy tuis studeer. Maak seker hoe lank dit jou neem om
betyds by die skool uit te kom – tel ekstra tyd in jou beplanning by om te verseker jy sal nie laat wees nie.
• Slaap genoeg – 7 tot 8 ure per nag. ‘n Goeie nagrus dra by dat wat jy geleer het (kort termyn geheue)
oorgedra word na die lang termyn geheue.
BS GRAAD 12 TG.indb 14 2022/04/01 01:15:38

Studievaardighede om studie ‘n hupstoot te gee
Mobiele nota’s
Mobiele nota’s is ‘n wonderlike hulpmiddel om al die sleutel konsepte in die studiegids te leer. Mobiele nota’s is
maklik om te maak en jy kan hulle oral met jou saamneem:
• Vou ‘n blanko vel papier in die helfte. Vou dit weer in die helfte. Vou dit weer.
• As jy die vel papier oopmak sal jy sien dit is in 8 dele verdeel.
• Sny of skeur langs die voue.
• Skryf die sleutel konsep op die een kant van die papier.
• Skryf die betekenis of die verduideliking van die konsep op die agterkant.
• Gebruik verskillende kleure en teken klein prentjies – dit help jou om te onthou.
• Neem hierdie mobiele nota’s orals saam met jou, en kyk so veel moontlik op hulle.
• Soos jy leer moet jy die kaartjies in drie hopies verdeel:
w Ek ken die inligting op die kaartjies goed.
w Ek is amper daar met hierdie kaartjies.
w Ek kort meer oefening met hierdie kaartjies.
• Hoe meer jy hulle leer hoe beter gaan jy hulle onthou.
Donkie-brue
‘n Donkie-brug (of geheuebrug) is ‘n baie bruikbare tegniek om inligting wat moeilik leer, maklik te onthou.
Hier is ‘n voorbeeld van ‘n donkie-brug wat die word PESTWO gebruik en waar elke letter vir iets staan:
• P = Polities
• E = Ekonomies
• S = Sosiale
• T = Tegnologies
• W = Wetlik
• O = Omgewing
‘n Donkie-brug is kode informasie en maak dit maklik om iets te onthou. Hoe meer kreatief jy raak en hoe meer
jy jou “kodes” aan bekende dinge skakel, hoe makliker word die leerproses.
Breinkaarte
Breinkaarte werk goed omdat dit inligting aanbied op diesellfde wyse waarop jou brein die informasie “sien”.
Soos jy leer voeg jy prentjies by op die take om jou die inhoud te help onthou. Skep jou eie breinkaart na
elke afdeling.
BS GRAAD 12 TG.indb 15 2022/04/01 01:15:39

Hoe om jou eie breinkaart te maak:
• Draai jou papier dwars sodat jou brein in alle rigtings kan werk.
• Besluit op ‘n naam vir die breinkaart wat die inliting gaan opsom wat daar gaan verskyn.
• Skryf die naam in die middel en trek ‘n sirkel, borrel of ‘n prentjie om dit.
• Skryf sleutelterme op die takke – nie vol sinne nie. Hou dit kort en eenvoudig.
• Elke tak verteenwoordig sy eie idee. Gebruik verskillende kleure vir elke idee. Verbind die inligting wat
bymekaar hoort. Hierdie sal jou help om die verskillende leerareas te verstaan.
• Geniet die oefening en teken prentjies om dit op te vrolik. Dit maak nie saak of jy goed kan teken of nie.
Op die dag van die eksamen

Hierdie afdeling is deur die Departement van Basiese Onderwys voorsien.
• Maak seker jy het al die skryfbehoeftes wat jy gaan gebruik, m.a.w. pen, potlood, uitveër en sakrekenaar
(met nuwe batterye)
• Besoek die toilet voor jy die eksamenlokaal betree. Jy kan nie bekostig om waardevolle tyd te verloor
gedurende die eksamen om die badkamer te besoek nie.
• Gebruik die 10-minute leestyd om die instruksies aandagtig deur te lees. Dit help om die inligting in die
brein te ‘gaan haal’. Alle vrae is verpligtend tensy anders aangedui, en jy hoef die vrae nie in volgorde te
beantwoord nie. Begin by die vraag wat jy dink jy goed ken sodat jy ‘n goeie afskop het.
• Ontleed die vrae deeglik sodat jy presies weet wat gevra word. As jy die vraag nie deeglik beantwoord
nie, sal jy nie punte daarvoor verdien nie. Soek die sleutelwoorde in die vraag sodat jy weet hoe om te
antwoord.
• Probeer alle vrae beantwoord want elke vraag het ‘n paar maklike punte ook.
• Moenie paniekerig word nie, al lyk die vraag baie moeilik, dit sal êrens die skakel optel wat jy geleer het.
Soek die konneksie.
• Bestuur jou tyd deeglik. Moet nie tyd mors op vrae waaroor jy onseker is nie. Jy kan altyd terugkom as die
tyd dit toelaat.
• Kyk na die gewig van die punte toegeken – hoeveel punte vir die antwoorde. Moet nie onnodig baie of te
min skryf nie.
• Skryf groot en duidelik. Jy gaan beter punte kry as die nasiener jou antwoord duidelik kan lees..
Leerders wat sukkel

Jy kan sukkelaars op die volgende wyse help:
Steierleer aktiwiteite
Steierleer beteken dat die leerwerk in kleiner dele afgebreek word en van ‘n instrument of konkrete struktuur
vir elk voorsien word. Sodoende verminder ons die kognitiewe lading van die onderrig en help ons die leerder
wat moeiliker leer.
Een van die eerste dinge wat jy kan doen is om verskillende aktiwiteite vir verskillende groepe leerders te kies.
Jy kan byvoorbeeld ‘n komplekse aktiwiteit neem en in verskillende kleiner take verdeel. Gesamentlik moet die
leerders wat die kleiner dele doen, die groot taak voltooi. Na jy dit gedoen het, kan jy die onderskeie take gradeer
met die groot taak die hoogste gradering, en die kleiner take gesamentlik die gradering van die groot taak.
Leerders kan dan kies of hulle die groot opdrag wil aanpak of die kleiner afdelings. Jy kan dan vir sukkelaars
aanbeveel om met die kleiner take te begin en later, as hulle kans sien, die groot een aan te pak.
Deur die kleiner take suksesvol af te handel gee dita an die leerder wat sukkel die gevoel dat hy ook bevoeg is.
Hulle beleef die uitdaging van die kleiner opdrag ook as uitdagend maar dat hulle tog ook sukses kan behaal.
Sodoende gaan hulle ook beleef dat hulle kan vorder deur die werk.
Iets om van kennis te neem: Dieselfde beginsel geld vir rekenaarspeletjies. Jy word eers blootgestel aan makliker
uitdagings en as jy dit onder die knie het, beweeg jy na meer uitdagende vlakke. Dit voorkom dat jy nie
gefrustreerd raak en die speletjie sommer los nie.
BS GRAAD 12 TG.indb 16 2022/04/01 01:15:39

Ander maniere om te steierleer is:
• Wys en vertel. Leerders leer die beste deur te sien eerder as om iets net te hoor.
• Put uit vorige kennis. Doen dit deur vir die leerders te vra om hul eie ervarings of idees oor iets te deel.
• Gee hulle kans om te praat oor wat hulle geleer het – op ‘n gestruktureerde en gekontroleerde manier.
• Leer hulle die woordeskat aan voor jy die inhoud vir hulle leer. Doen dit deur die woorde vir hulle aan te leer
deur ‘n foto of in verband te bring met iets wat hulle ken. Jy kan ook analogieë of metafore gebruik om die
woorde te verduidelik.
• Gebruik visuele hulpmiddels soos prente, grafieke, diagramme of grafiese organiseerders soos breinkaarte,
konsep karate of storielyne.
• Kontroleer vir begrip deur die inhoud te bespreek, wag vir ‘n oomblik en vra dan goed-deurdagte vrae.
Om outonomie in te bou (keuse)

Sien die beginsels van leer deur spel hier onder.
• Laat die leerders kies watter watter aktiwiteite is die meeste relevant, uitdagend en interesseer hulle.
Die volgende is die beginsels van leer deur spel:
• Outonomie is krities, en dit is die eerste van drie beginsels wat uit leer deur spel kom.
• Die volgende beginsel is die gevoel van aanvaarding, en ‘n goeie spel omgewing laat jou voel jy is deel
van iets.
• Die derde beginsel is om gevoelens van bevoegdheid te ondersteun.
Pas leer toe deur spel

Motivering speel ‘n belangrike rol in leer, en vir leerders om selfgemotiveer te wees, moet hulle:
• Betekenisvolle keuses maak oor wat hulle doen (outonomie);
• Uitgedaag word deur ‘n taak, maar tog ervaar dat hulle suksesvol kan wees (bevoegdheid); en
• Voel geborge deur die wat rondom hulle is (gevoel om te behoort).
Intrinsieke
motivering bevoegdheid
om te behoort outonomie
Deur hierdie gevoelens te ondersteun kan dit uiteindelik lei om self-gemotiveerd en self-gedrewe te wees.
BS GRAAD 12 TG.indb 17 2022/04/01 01:15:39

Ander nagevorsde strategieê vir die motivering van leerders, sluit in:
• Word ‘n rolmodel vir leerders;
• Ken jou leerders;
• Gebruik baie voorbeelde;
• Gebruik ‘n verskeidenheid van leerderaktiwiteite;
• Stel realistiese prestasie doelwitte;
• Plaas positiewe klem op toetsing en evaluering;
• Gee genoeg aanprysing en konstruktiewe kritiek; en
• Gee leerders soveel moontlik beheer oor hulle eie leer (Bain, 2004; Nilson, 2003; DeLong & Winter, 2002).
Hierdie element is belangrik as ons oor egtheid dink. As leerders feite kan leer wat aan hulle wêreld verwant
is, en aanbiedings van hulle kennis op wyses wat vir hulle saak maak, werk dit motiverend vir hulle.
Leer deur spel is ook verwant aan verpersoonlike leer wat die mening huldig dat leerders die beste leer wanneer
individuele verskille in berekening geneem word. Verpersoonlike leer is op die volgende drie beginsels geskoei:
• Dit maak voorsiening vir veelvuldige wyses van aanbieding.
• Dit maak voorsiening vir veelvuldige wyses van aksie en uitdrukking.
• Dit maak voorsiening vir veelvuldige wyses van betrokkenheid.
‘n Verdere belangrike beginsel van leer deur spel is die vryheid om te misluk (soos in video-speletjies): jy kan
eksperimenteer, risiko’s neem en dinge probeer wat jy nooit voorheen gewaag het nie. Al misluk jy heeltemal,
doen jy dit oor en oor tot jy sukses behaal. Ongelukkig sal dit nie in die klas werk nie aangesien jy op
veelvuldige vlakke beheer sal moet uitoefen, en dit kan verhinder dat die groep teen ‘n bepaalde tempo vorder.
As jy dit egter kan regkry om leerders so te betrek by leerderaktiwiteite word leerders gemotiveer om betrokke
te raak en die leerder uitkoms verbeter.
Leerder ervaring
Leerders:
• Respekteer en waardeer onderwysers wat positief is, entoesiasties oor die vak is, ondersteunend is en
toegang tot ‘n verskeidenheid leerder hulpmiddels het.
• Geniet betrokkenheid, interaktiewe en kommunikatiewe leermetodes.
• Waardeer eie keuse en klasse waar onafhanklike leer en leeroutonomie geskied.
• Wil graag weet en verstaan wat van hulle verwag word – wat hulle moet leer, hoekom hulle dit leer, en hoe
werk van gehalte lyk.
• Geniet dinge wat hulle interesseer.
BS GRAAD 12 TG.indb 18 2022/04/01 01:15:39

Algemene wenke, skakels
en idee’s
Hierdie afdeling gee jou verskeie wenke, idee’s en skakels na interessante en/of informatiewe webblaaie.
Kahoot!
Kahoot! Is ‘n gratis e-Leer instrument wat gebruik kan word om kreatiewe prettige speletjies, vasvrae, opnames
of besprekingsvrae, genoem ‘n kahoot, in minute te skep. Hierdie kan gebruik word om te onderrig, versterk,
assesseer, of inligting met leerders te deel.
Skakel: https://kahoot.com/
Jy kan Kahoot! in die klaskamer om die volgende redes gebruik:

• As ‘n inleiding of ysbreker
• Om leerders met sleutelwoorde, terme of definisies te help
• Om leerders se begrip oor ‘n onderwerp te toets, voor of na dit geleer is
• Om te fokus op die individuele leerders met ‘n gedetaileerde verslag wie watter vraag gemis het.
• Om rigting aan klaskameraktiwiteite te gee deur in kleingroepe te verdeel
• Om te hersien vir ‘n toets of eksamen
• Om ‘n les af te sluit met Kahoot notas, ‘n vinnige vasvra of ‘n formele assessering
• Om van leerders te verwag om hulle eie kahoots te ontwerp, word die inhoud so vasgelê.
• Om leerders te help om inligting op ‘n opeenvolgende volgorde te leer.
Algemene wenke, skakels en idee’s 19
BS GRAAD 12 TG.indb 19 2022/04/01 01:15:39

Hoe om Kahoot! te gebruik!
Dit is baie maklik om Kahoot! te gebruik!
• Om te begin, gaan na https://kahoot.com/ webtuiste en skep ‘n gratis rekening.
• Gebruik ‘n publieke kahoot of skep jou eie.
• Deur na die volgende video te kyk, leer jy hoe om Kahoot! te gebruik!

• Skakel: https://www.youtube.com/watch?v=de7G0WioH8E
Google Quiz
Google Quiz is ‘n aanlyn assesseringsinstrument wat leerders se pogings sal merk en terugvoer aan leerders en
onderwysers sal gee.
Die vasvra kan op ‘n rekenaar of ‘n mobiele rekenaars gedoen word. Internet toegang is ‘n vereiste.
Onderwysers sal leerders toegang tot die vasvrae gee met ‘n URL of ‘n QR-kode.
Iets om te onthou
• Leerders moet ‘n geregistreerde “G-mail” rekening hê.
• Leerders moet internet toegang hê (dit kan gestel word om van lyn af te sinkroniseer).
Die platvorm laat toe:
• Dat leerders onmiddellike terugvoer van die antwoorde kry.
• Dat onderwysers ‘n volledige verslag kry van die leerders se prestasie.
Skakel: forms.google.com
• Om meer te leer van hoe om google forms te gebruik om vasvrae te skep, kyk die volgende video.
Skakel: https://www.youtube.com/watch?v=Pdt8Vv7-3Xk
• Vir ‘n meer gedetaileerde verduideliking kan u die volgende skakel volg.
Skakel: https://www.youtube.com/watch?v=ayvhVM2BMv0
• Om ‘n nuwe vasvra te skep:
1. Gaan na forms.google.com.
2. Klik op Blank om ‘n nuwe form oop te maak.
• Om ‘n nuwe vasvra op “Google Drive” te skep:

w Kliek New, hang oor “More” en kliek op die “Google Forms” pyltjie.
w Kliek op “From a template”.
w Rol af tot onder en kliek “Blank Quiz.”
BS GRAAD 12 TG.indb 20 2022/04/01 01:15:39

Om ‘n stap-vir-stap handleiding te volg van hoe om vraelys te skep, gaan na die “G Suite Learning Centre.”
Skakel: https://gsuite.google.com/learning-center/products/forms/quizzes-get-started/#!/
Blokkiesraaisel bouer
Jy kan die volgende skakel gebruik om blokkiesraaisels stap-vir-stap te skep.
Skakel: http://puzzlemaker.discoveryeducation.com/CrissCrossSetupForm.asp
Legkaart assesserings tegniek

Die koöperatiewe leerstrategie wat bekend staan as die Legkaart tegniek, help leerders om hul eie leer te
ontwikkel.
Om die te fasiliteer, moet leerders in groepe verdeel word. Elke groep doen navorsing oor ‘n ander onderwerp.
Groeplede van een groep sluit dan by ander groepe aan en deel hulle navorsing met die groeplede.
Na die tyd moet leerders ‘n post-assesserings vraelys voltooi.
Gradecraft
Leer deur spel is ‘n opvoedkundige instrument gebaseer op beginsels wat in speletjies werk, wat toegepas word
op die leeromgewing. Dit gaan daaroor om elemente uit speletjies te neem en van toepassing te maak op nie-
spel omstandighede.
Om meer te leer van die beginsels waarop leer deur spel gebaseer is, kan jy na die volgende webtuiste gaan:
Skakel: Gameful pedagogy – http://www.gamefulpedagogy.com/
Die volgende is sommige van die instrument wat jy op Gradecraft kan gebruik.
BS GRAAD 12 TG.indb 21 2022/04/01 01:15:40

Skakel: https://www.gradecraft.com/
Om in te skryf by Gradecraft, moet jy op die pienk sleutel klik.
Alhoewel dit nie ‘n gratis instrument is nie, kan jy dit vir ‘n proeftyd gebruik.
BS GRAAD 12 TG.indb 22 2022/04/01 01:15:41

ONDERWERP 1 Die impak
van onlangse wetgewing op
besighede
Onderrigwenke:
Bekendstelling van onderwerp Spesifieke strategieë vir onderrig/benadering
tot onderwerp
• Beklemtoon dat onlangse wetgewing verwys na • Sleutelwoorde soos ‘sektorvaardigheidsplan’,
wette wat na 1994 uitgevaardig is, die jaar waarin ‘toelaes’, ‘monitor’, ‘leerderskappe’ en
Suid-Afrika ‘n demokrasie geword het. ‘opleidingsmateriaal’ kan gebruik word om leerders
• Verskaf konteks oor hoekom hierdie wetgewing te help om betekenisvolle stellings oor die rol van
ingestel/gepromulgeer is. SOOO’s te formuleer.
• Lys die wette wat gedek sal word • Beklemtoon dat elke Wet ‘n doel, impak, optredes
• Doel van die wette is tweeledig: wat as oortreding van die wet beskou word,
– transformeer die werkplek en ekonomie strafmaatreëls/gevolge vir oortreding van die wet, en
– spreek die ongelykhede aan wat voor 1994 in maniere waarop besighede die vereistes van die wet
die werkplek en ekonomie voorgekom het kan nakom het.
• Voorsien leerders van ‘n breinkaart van die sub- • Leer leerders om die korrekte en volle naam van elke
onderwerpe wat gedek sal word. bepaling van die WBDV te skryf.
• Voorsien leerders van ‘n woordelys van konsepte wat • Gee aandag aan die Wet op Arbeidsverhoudinge
in hierdie onderwerp gedek sal word. binne die raamwerk van die verhouding tussen die
werkgewersorganisasie en vakbonde en nie deur die
funksies van die vakbonde nie.
• Dit moet beklemtoon word dat die hoofdoel van die
WAV is om arbeidsvrede in die werkplek te bevorder
eerder as om op uitsluitings en stakings te fokus.
• Die doel en die impak van die Wet op Gelyke
Indiensneming moet deur leerders verstaan word
voordat die maniere waarop besighede aan hierdie
Wet kan voldoen, hanteer word.
• Die verskil tussen die regte van verbruikers ten
opsigte van die Wet op Verbruikersbeskerming
(WBV) en die Nasionale Kredietwet (NKW) moet
duidelik verduidelik word.
• Dit kan bereik word deur hierdie regte in ‘n
tabelformaat te vergelyk.
• Kort klastoetse moet gebruik word om vordering te
bepaal voordat na die volgende afdelings beweeg
word.
• Bron-gebaseerde en indirekte vrae moet gedurende
die akademiese jaar geadministreer word om hierdie
onderwerp aan te spreek.
Onderwerp 1 Die impak van onlangse wetgewing op besighede 23
BS GRAAD 12 TG.indb 23 2022/04/01 01:15:41

Belangrike wenke vir die onderwerp Ander maniere van assessering
• Dit moet duidelik verduidelik word dat • Raadpleeg die volgende vorige NSS-vraestelle vir
SOOO’s die implementeerders van die Wet op Afdeling B- en C-tipe vrae
Vaardigheidsontwikkeling is, aangesien hulle stelsels – Mei/Junie 2021 V1 Vraag 2.5 – scenario oor die
vir die werking daarvan ontwerp. NKW
• Leerders moet bewus gemaak word dat SOOO’s nie – Nov. 2020 V1 Vraag 2.5 – scenario oor die WAV
opleiding verskaf nie. – Nov. 2020 V1 Vraag 4.4 – scenario oor die
• Die verskille tussen die WVBBS/COIDA en die WBGV WVBBS/COIDA
moet duidelik gemaak word. Die WVBBS/COIDA – Nov. 2020 - Opstel oor die WBDV
handel oor werksplekbeserings en -siektes, terwyl – Nov. 2019 Vraag 2.3 – Identifiseer
die WBGV met veiligheid in die werkplek handel. verlofbepalings van die WBDV
• Leerders moet daaraan herinner word dat die WBGV – Nov. 2019 Vraag 2.6 – scenario oor die BBSEB
in Graad 11 gedek is en dat hulle die korrekte – Nov. 2019 Vraag 6.2 – scenario oor die WVBBS/
woorde moet leer en gebruik wanneer hulle versoek COIDA
word om die volle naam van die WVBBS/COIDA te
– Junie 2019 Vraag 2.3 – Identifiseer
gee.
verbruikersregte
• Die verskille tussen die Wet op
– Junie 2019 Vraag 2.4 - scenario oor die NKW
Verbruikersbeskerming en die Nasionale Kredietwet
– Junie 2019 Vraag 6.1 - identifiseer die bepalings
moet duidelik uiteengesit en verduidelik word.
van die WBDV
• Dit behoort leerders ‘n beter begrip van
– Junie 2019 Vraag 7 – opstel oor die WGI
verbruikersregte te gee soos dit van toepassing is op
– Nov. 2018 Vraag 2.6 – scenario die WGI
die WVB en NKW.
– Nov. 2018 Vraag 7 – opstel oor die WVB en
• Die rasionaal agter die pilare van BBSEB is om volle
NKW
deelname van die voorheen benadeelde mense aan
die ekonomie van die land te verseker. – Mei/Junie 2018 Vraag 2.3 – identifiseer die pilare
van BBSEB
• Leerders moet ingelig word dat al agt wette daarop
gemik is om vorige wanbalanse reg te stel. – Mei/Junie Vraag 2015. – scenario oor die
WVBBS/COIDA
• As sodanig sal die frase ‘voorheen benadeelde
mense’ waarskynlik in al hierdie Wette gebruik – Feb./Maart 2018 Vraag 2.4 – scenario oor die
word. WVBBS/COIDA
– Feb./Maart 2018 Vraag 7 – opstel oor die WVB
en NKW
• Skep informele 10 punt vasvrae/toetse oor die
kernbegrippe oor die vorige dag se inhoud – so stel
jy jou leerders bloot aan deurlopende konsolidasie.
• Maak seker dat leerders oefen om verskeie
voorbeelde van opstelle te skryf om optimale
blootstelling te verseker.
Memorandum vir aktiwiteite

| Aktiwiteit 1.1 Leerderboek bladsy 8 – 9
VRAAG 1
1.1 Meervoudige keusevrae
1.1.1 F 
1.1.2 E 
1.1.3 B 
1.1.4 C 
1.1.5 I 
(5 × 2) (10)
Uiteensetting van punte
Vraag 1 Punte
1.1 10
TOTAAL 10
BS GRAAD 12 TG.indb 24 2022/04/01 01:15:42

VRAAG 2
2.1 Wet op Vaardigheidsontwikkeling (WVO)
2.1.1 Rolle van SOOO’s uit die scenario
– Hulle het vasgestel dat SOOO vaardigheidsplanne vir die verskillende ekonomiese sektore ontwikkel. 
– SOOO bevorder ook verskeie leerlingskappe.
LET WEL: 1 Sien slegs die eerste TWEE (2) na.
2 Moenie punte toeken vir aanhalings wat onvolledig is nie.
Enige (2 × 1) (2)
2.1.2 Ander rolle van SOOO ter ondersteuning van die implementering van die WVO
– Registreer verskillende leerlingskappe en leerprogramme. 
– Bevorder en vestig verskillende leerlingskappe. 
– Ontwikkel vaardigheidsplanne wat in lyn is met die doelwitte van die Nasionale
Vaardigheidsontwikkelingstrategie (NVOS). 
– Bevorder leerlingskappe en leerprogramme deur gepaste werkplekke vir praktiese werksondervinding te
identifiseer. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met ander rolle van SOOO ter ondersteuning van die
implementering van die WVO.
LET WEL: Moenie punte toeken vir antwoorde wat in VRAAG 2.1.1 aangehaal is nie.
Maks (6)
2.1.3 Betekenis van leerlingskappe
– ‘n Leerlingskap is ‘n teoretiese/praktiese opleidingsgeleentheid wat lei tot ‘n erkende beroepskwalifikasie. 
– ‘n Leerlingskap verskaf gestruktureerde leerprogramme wat gedurende werksure vir ‘n bepaalde tydperk
voltooi word. 
– Dit sluit ‘n opleidingskursus met leermateriaal sowel as praktiese werkservaring in. 
– Ooreenkoms tussen ’n leerling, werkgewer en ‘n opleidingsverskaffer. 
– Dit kan soms indiensneming vir ‘n bepaalde tydperk nadat die leerlingskap voltooi is insluit. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die betekenis van leerlingskappe.
Maks (4)
2.1.4 Impak van die WVO
Positiewe/Voordele
– Verhoog die aantal vaardige werknemers met vaardighede wat skaars is. 
– Verbeter produktiwiteit in die werkplek want werknemers word bemagtig deur opleidingsprogramme, en
word dus meer kundig. 
– Verhoog globale mededingendheid van Suid-Afrikaanse besighede , aangesien meer werknemers opgelei
word met opgegradeerde, relevante en skaars vaardighede. 
– Verbeter die opbrengs op belegging (OOB)  in onderwys en opleiding. 
– Verhoog belegging in onderwys en opleiding in die Suid-Afrikaanse arbeidsmark. 
– Verbeter die dienslewering van besighede  omdat werknemers op ‘n optimale vlak werk. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van die WVO.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Die implementering van die WVO is tydrowend , duur, voorskriftelik en administrasie-intensief. 
– Die heffing op vaardigheidsontwikkeling (VOH) plaas ‘n bykomende las  op besighede wat finansieel
sukkel. 
– Die WVO-inisiatief van die regering word/ dalk nie altyd deur alle besighede  ondersteun nie. 
– Besighede vind dit moeilik om die implementering van hierdie Wet te monitor/beheer. 
– Produktiwiteit in die werkplek mag afneem want werknemers moet leerlingskappe tydens werksure
bywoon. 
– Slegs maatskappye/besighede met ‘n salarisrekening van meer as R500 000 per jaar  kan toelaes terugeis
van die VOH. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van die WVO.
Maks (6)
BS GRAAD 12 TG.indb 25 2022/04/01 01:15:42

2.1.5 Maniere aan waarop besighede die WVO kan nakom
– Vertoon ‘n opsomming van die WVO in die besigheid waar dit vir alle werknemers sigbaar is.
– Gee geleenthede aan alle werknemers om hul vaardighede te verbeter. 
– Evalueer die vaardighede van werknemers om die areas waarin vaardigheidsontwikkeling nodig is te
bepaal/vas te stel. 
– Bevorder en moedig werknemers aan om hul vaardighede te verbeter en aktief by leerlingskappe betrokke
te raak. 
– Werkgewers wat LBS (werknemersbelasting) invorder, moet by die betrokke SETA registreer. 
– Werkgewers wie se salarisuitgawes R500 000 (‘n halfmiljoen rand) per jaar oorskry, moet 1% daarvan aan
die Nasionale Vaardigheidsowerheid (NVO) oorbetaal. 
– Werkgewers moet ‘n werksplekvaardigheidsplanne indien en bewyse lewer dat dit geïmplementeer is. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die maniere aan waarop besighede die WVO kan
nakom.
Maks (8)
Vraag 2 Punte
2.1.1 2
2.1.2 6
2.1.3 4
2.1.4 6
2.1.5 8
TOTAAL 26
VRAAG 1
1.1 Voltooi die stellings
1.1.1 Kommissie vir Versoening, Bemiddeling en Arbitrasie 
1.1.2 Werksplekforum 
1.1.3 Uitsluiting 
1.1.4 Wet op Arbeidsverhoudinge 
1.1.5 Kollektiewe bedinging 
(5 × 2) (10)
Vraag 1 Punte
1.1 10
TOTAAL 10
VRAAG 2: BESIGHEIDSOMGEWINGS (WET OP ARBEIDSVERHOUDINGE)

2.1 Inleiding
– Die WAV is ‘n bemagtigende raamwerk wat die verhouding tussen werknemers en werkgewers reguleer, en bevorder
gesonde verhoudings tussen vakbonde en werkgewersorganisasies. 
– Die WAV bevorder kollektiewe bedinging op die werkplek sektorale vlak. 
– Beide die werkgewers en werknemers moet ingelig wees oor hul regte ingevolge die WAV. 
– Die WAV beïnvloed besighede beide positief en negatief. 
– Besighede moet waak teen optrede wat onregverdig, onbillik, onwettig is en vooroordeel teenoor werknemers toon
in die konteks van die oortreding van die Wet. 
– Strafmaatreëls/gevolge vir oortreding verwys na die regskoste wat besighede in die gesig staar as hulle nie aan die
betrokke Wet voldoen nie. 
– Besighede kan swaar strawwe opgelê word vir oortreding van die WAV. 
BS GRAAD 12 TG.indb 26 2022/04/01 01:15:42

– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die regte van die werkgewers en werknemers ten opsigte van
die WAV/impak van die WAV op besighede/optredes wat as oortredings van die WAV beskou word/strafmaatreëls vir
oortreding van die WAV.
Enige (2 × 1) (2)
2.2 Die regte van die werkgewers en werknemers ten opsigte van die WAV
Regte van werkgewers ten opsigte van die WAV:
Werkgewers het die reg om:
– ‘n uitsluiting uit te voer wanneer werknemers betrokke raak by onbeskermde of onwettige stakings of
-nywerheidsaksie. 
– werkgewersorganisasies te vorm. 
– werknemers wat betrokke is by onbeskermde stakings/wangedrag soos geweld of intimidasie tydens stakings,
af te dank. 
– bedingingsrade te vorm vir die doel van kollektiewe bedinging. 
– werknemers wat aan beskermde stakings deelneem, nie te vergoed nie. 
– vergoeding te weerhou vir werk wat tydens beskermde stakings nie voltooi is nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die regte van werkgewers ten opsigte van die WAV.
Submaks (6)
Regte van werknemers ten opsigte van die WAV:
Werknemers het die reg om:
– by ‘n vakbond van hul keuse aan te sluit. 
– ‘n werksplekforum te vestig waar ‘n besigheid 100 of meer werknemers het om werkverwante kwessies op te los. 
– vakbondverteenwoordigers te versoek om werknemers tydens die grieweprosedures/dissiplinêre verhore te
verteenwoordig en by te staan. 
– wettige stakings te begin as ‘n oplossing vir griewe. 
– Vakbondverteenwoordigers kan redelike tyd met betaling van die werk af neem om vakbond-verwante verpligtings
aan te spreek. 
– onopgeloste dispute na die Kommissie vir Versoening, Bemiddeling en Arbitrasie (KVBA) te verwys.
– onopgeloste KVBA-dispute na die Arbeidshof vir ‘n appèl te verwys. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met regte van werknemers ten opsigte van die WAV.
Submaks (6)
Maks (12)
2.3 Impak van die WAV op besighede
Positiewe/Voordele
– Verseker die deelname van alle partye aan die kollektiewe bedingingsproses , wat konflik in die werkplek verminder. 
– Beskerm die regte van besighede en werkgewersorganisasies in arbeidsverwante kwessies. 
– Bevorder vinnige en goedkoper beslegting van arbeidsgeskille. 
– Beskerm werkgewers wat wettige uitsluitings inroep wanneer onderhandelinge tussen partye misluk en wanneer
werknemers aan stakings deelneem. 
– Voorkom onbillike diskriminasie in die werkplek omdat gelyke geleenthede vir alle werknemers bevorder word. 
– Verskaf goeie geskilbeslegting deur konsensus tussen georganiseerde arbeid, besighede en die staat. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met positiewe/voordele van die WAV op besighede.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Die WAV kan die globale mededingendheid van besighede verminder  as gevolg van laer produktiwiteit in die
werkplek. 
– Besighede kan hul mededingende voordeel verloor omdat belangrike inligting, wat aan mededingers uitgelek kan
word, dikwels tydens kollektiewe bedinging aan vakbondlede bekend gemaak word. 
– Verminderde winsgewendheid van besighede as gevolg van ‘n afname in produktiwiteit en verkope. 
– Produktiwiteit kan aansienlik verminder as werknemers betrokke raak by vakbond-verwante aktiwiteite
gedurende werksure. 
– Die implementering van die WAV kan baie duur en tydrowend wees  – veral die geskilbeslegtingsproses. 
– Die indiensneming van regspesialiste en arbeidskonsultante verhoog die koste van die besigheid. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van die WAV op besighede.
Maks (14)
BS GRAAD 12 TG.indb 27 2022/04/01 01:15:42

2.4 Optredes wat as oortredings van die WAV beskou word
– Onbillike en onwettige ontslag van werknemers.
– Voorkoming van werknemers om vakbonde te stig en daarby aan te sluit. 
– Weiering om vakbondverteenwoordigers verlof te gee om vakbondsake by te woon. 
– Voorkoming van werknemers om aan wettige stakings deel te neem. 
– Afdanking van werknemers wat aan wettige stakings deelneem. 
– Om werknemers te dwing om hul vakbond-lidmaatskap en verteenwoordiging prys te gee of daarvan af te sien. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die optredes wat as oortredings van die WAV beskou word.
Maks (10)
2.5 Strafmaatreëls wat besighede in die gesig staar indien hulle die WAV oortree
– Besighede wat nie aan die WAV voldoen nie, kan ‘n nakomingsbevel van die Arbeidshof ontvang wat die besigheid
dwing om daaraan te voldoen. 
– Besighede wat nalaat om aan die WAV te voldoen, kan groot boetes ontvang as hulle nie die ooreenkomste nakom
wat tydens die geskilbeslegtingsproses bereik is nie. 
– Besighede kan gedwing word om ‘n geskilbeslegtingsproses aan te gaan as hulle nie gewillig deelneem nie. 
– Die besigheid se lisensie kan teruggetrek word, wat die besigheid kan verhoed om voort te gaan met enige vorm
van bedrywighede. 
– Besighede wat versuim om aan die WAV te voldoen, kan finansiële koste soos regskoste/KVBA-fooie aangaan. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die strafmaatreëls wat besighede in die gesig staar indien
hulle die WAV oortree.
Maks (10)
2.6 Gevolgtrekking
– Die WAV bevorder maatskaplike geregtigheid/arbeidsvrede/ekonomiese ontwikkeling, wat verseker dat die werkplek
die basiese regte van beide werkgewers en werknemers handhaaf. 
– Besighede moet die nodige strategieë in plek stel om die negatiewe impak van die WAV op hul bedrywighede te
minimaliseer. 
– Deur effektiewe implementering van die WAV kan billike arbeidspraktyke in die werkplek bevorder word. 
– Die korrekte implementering van die WAV lei tot verbeterde doeltreffendheid in sakebedrywighede en minimale
ontwrigtings. 
– Besighede moet effektiewe maniere implementeer om voldoening aan die WAV te verbeter om swaar strawwe te
vermy. 
– Enige ander relevante gevolgtrekking wat verband hou met die regte van die werkgewers en werknemers ten
opsigte van die WAV/impak van die WAV op besighede/optredes wat as oortredings van die WAV beskou word/
strafmaatreëls vir oortreding van die WAV.
Enige (1 × 2) (2)
[40]
Vraag 2: Uiteensetting van punte
BESONDERHEDE MAKSIMUM TOTAAL
2.1 Inleiding 2
2.2 Die regte van die werkgewers en werknemers ten opsigte van die WAV 12
2.3 Impak van die WAV op besighede 14 Maks
2.4 Optredes wat as oortredings van die WAV beskou word 10 32
2.5 Strafmaatreëls wat besighede in die gesig staar indien hulle die WAV oortree 10
2.6 Gevolgtrekking 2
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
Ontleding, interpretasie 2
8
Sintese 2
Oorspronklikheid/Voorbeelde 2
TOTALE PUNTE 40
SASO – vir elke komponent:
Gee 2 punte indien aan al die vereistes voldoen is.
Gee 1 punt indien aan sommige vereistes voldoen is.
Gee 0 punte waar glad nie aan vereistes voldoen is nie.
BS GRAAD 12 TG.indb 28 2022/04/01 01:15:42

VRAAG 1
1.1.1 C 
1.1.2 D 
1.1.3 A 
1.1.4 B 
1.1.5 A 
(5 × 2) (10)
Vraag 1 Punte
1.1 10
TOTAAL 10
VRAAG 2
2.1 Doel van die WGI
– Verseker gelyke verteenwoordiging van alle bevolkingsgroepe van Suid-Afrika in die werkplek deur die effektiewe
bevordering en implementering van regstellende aksie. 
– Bepleit dat werknemers wat werk van dieselfde of gelyke waarde doen, gelyk betaal moet word. 
– Bevorder gelyke geleenthede en regverdige behandeling vir alle werkers in die werkplek. 
– Voorkom diskriminasie op grond van geslag/ras/gestremdheid in die werkplek. 
– Beskerm werknemers teen viktimisering in die konteks van die uitoefening van hul regte soos uiteengesit in
die WGI. 
– Bied die moontlikheid vir werkers om onopgeloste kwessies na die KVBA te verwys. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die doel van die WGI.
Maks (6)
2.2 Impak van die WGI op besighede
Positiewe/Voordele
– Bevorder die implementering van regstellende aksie-maatreëls om die verskillende wanbalanse in indiensneming
reg te stel. 
– Voorkom stelselmatig onbillike diskriminasie aangesien dit verseker dat die arbeidsmag verteenwoordigend is van
die demografie van die land. 
– Bevorder gelyke geleenthede en regverdige behandeling vir alle werkers in die werkplek. 
– Moedig diversiteit in die besigheid aan  deur mense van verskillende rasse in diens te neem. 
– Moedig konsultasie tussen werkgewers en werknemers aan. 
– Bied alle werknemers ‘n gelyke geleentheid tydens keurings, aanstellings en bevorderings in die werkplek.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van die WGI op besighede.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Die implementering van die WGI is tydrowend, duur, voorskriftelik en administrasie-intensief , omdat ‘n gelyke
indiensnemingsverslag elke twee jaar by die Departement van Arbeid ingedien moet word. 
– Die opleidingskoste van die besigheid neem toe  omdat werknemers korrek opgelei moet word ten opsigte van die
implementering van die WGI. 
– Gelyke indiensneming-aanstellings kan konflik in die werkplek veroorsaak  aangesien sommige werknemers dalk
nie die kennis, vaardighede, kwalifikasies en ervarings van die GI(Gelyke indiensneming)-aanstelling respekteer nie. 
– Besighede stel soms nie-geskikte en ongekwalifiseerde kandidate in ‘n GI-posisie aan om aan die vereistes van hul
gelyke indiensnemingsplan te voldoen. 
– Besighede vind dit moeilik om aanstellings te maak weens die ongeskiktheid van kandidate, wat daartoe lei dat
die pos nie gevul word nie. 
– Besighede moet gelyke indiensnemingsplanne en nakomingsertifikate indien voordat besigheid met die staat
gedoen kan word.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van die WGI op besighede.
Maks (8)
BS GRAAD 12 TG.indb 29 2022/04/01 01:15:42

2.3 Wet op Gelyke Indiensneming
2.3.1 Optredes wat as oortreding van die WGI beskou word uit die scenario
– Die bevindinge het ontdek dat die arbeidsmag nie verteenwoordigend is van die demografie van
Suid-Afrika nie.
– CG implementeer nie regstellende aksie-maatreëls nie.
– ‘n Opsomming van die WGI word nie by die besigheid vertoon nie. 
2 Ken slegs punte toe vir antwoorde wat direk uit die scenario aangehaal
word.
Enige (2 × 1) (2)
2.3.2 Ander optredes wat as oortreding van die WGI deur besighede beskou kan word
– Om mense toegang tot die werkplek te weier, gebaseer op enige vorm van diskriminasie soos geslag, ras,
kultuur, geloof, taal en geslag. 
– Die onregverdige behandeling van werkers en die verkeerdelike bevordering van regstellende aksie in die
werkplek. 
– Die weiering om jong vroue in diens te neem omdat hulle in die toekoms sou kies om kinders te hê. 
– Die uitvoering van MIV-toetse tensy die toetsing deur die Arbeidshof geregverdig word. 
– Die weiering om ‘n persoon in diens te neem as gevolg van sterk godsdienstige of kulturele oortuigings,
of as gevolg van ‘n gestremdheid. 
– Die teistering en viktimisering van ‘n werknemer in enige vorm word volgens die WGI as diskriminerend
beskou. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met ander optredes wat as oortreding van die WGI deur
besighede beskou kan word. 
LET WEL: Moenie punte toeken vir antwoorde wat uit die scenario aangehaal is nie.
Maks (6)
2.3.3 Strawwe wat besighede in die gesig staar vir oortreding van die WGI
– Besighede wat nie aan die WGI voldoen nie, kan ‘n nakomingsbevel van die Arbeidshof ontvang wat die
besigheid dwing om aan die WGI te voldoen. 
– Besighede wat steeds nie daaraan voldoen nadat die nakomingsbevel uitgereik is nie, kan dan deur die
Arbeidshof aangekla/vervolg word vir oortreding van die wet. 
– Besighede wat nalatig is om aan die WGI te voldoen, kan groot boetes ontvang, wat afhang van die mate
van oortreding, veral in die konteks van besighede wat voorgee. 
– Die Departement van Arbeid kan besighede wat oortree verhoed om sake met die regering te doen, veral in
die konteks van staatstenders. 
– Arbeidsinspekteurs kan die besigheid besoek en onderhoude met werknemers voer om vas te stel of die
inligting wat op die gelyke indiensnemingsplanne verskaf is, korrek of vervals is. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met strawwe wat besighede in die gesig staar vir
oortreding van die WGI.
Maks (6)
Vraag 2 Punte
2.1 6
2.2 8
2.3.1 2
2.3.2 6
2.3.3 6
TOTAAL 28
BS GRAAD 12 TG.indb 30 2022/04/01 01:15:42

| Aktiwiteit 1.4 Leerderboek bladsy 21
VRAAG 1
1.1 Bepalings van die WBDV uit gegewe stellings
1.1.1 Oortyd 
1.1.2 Kinder- en dwangarbeid 
1.1.3 Beëindiging van indiensneming 
1.1.4 Maaltye en rusperiodes 
1.1.5 Ouerskapverlof 
(5 × 2) (10)
Vraag 1 Punte
1.1 10
TOTAAL 10
VRAAG 2: BESIGHEIDSOMGEWINGS (WET OP BASIESE DIENSVOORWAARDES)

2.1 Inleiding
– Die WBDV sit die minimum voorwaardes uiteen wat billike arbeidspraktyke en menslike hulpbronpraktyke in die
werkplek verseker. 
– Die WBDV maak voorsiening vir Indiensnemingsvoorwaardes wat werksure, beëindiging van indiensneming, en
kinder- en dwangarbeid insluit, waaraan werkgewers moet voldoen. 
– Besighede moet ‘n duidelike begrip hê van die negatiewe en positiewe impak van die WBDV/hoe die WBDV hul
bedrywighede negatief of positief sal beïnvloed. 
– Besighede moet verskeie maniere ondersoek om voldoening aan die WBDV te verseker. 
– Enige ander relevante inligting wat verband hou met die doel/bepalings/impak/nakoming van die WBDV.
Enige (2 × 1) (2)
2.2 Doel van die WBDV
– Bepaal duidelike diensbepaling en voorwaardes vir werkgewers en werknemers. 
– Reguleer en bevorder die reg op billike arbeidspraktyke soos uiteengesit in die Grondwet van Suid-Afrika. 
– Verskaf minimum vereistes/standaarde vir die skep van Indiensnemingskontrakte. 
– Bevorder die ekonomiese ontwikkeling en maatskaplike geregtigheid van werknemers. 
– Voldoen aan die reëls en regulasies uiteengesit deur die Internasionale Arbeidsorganisasie (IAO/ILO). 
– Reguleer die variasies van die basiese Indiensnemingsvoorwaardes. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die doel van die WBDV.
Maks (12)
2.3 Bepalings van die WBDV
Werksure
– Werknemers word nie toegelaat om meer as 45 uur per week te werk nie. 
– Werknemers mag 9 uur per dag werk as hulle vyf dae of minder per week werk. 
– Werknemers mag 8 uur per dag werk as hulle meer as vyf dae per week werk. 
– Nagwerk wat deur werknemers na 18:00 en voor 6:00 die volgende dag verrig word, moet volgens wedersydse
ooreenkoms gedoen word, en werknemers moet vergoed word deur toelae/ vermindering van werksure. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met werksure as ‘n bepaling van die WBDV.
Submaks (4)
Beëindiging van indiensneming
– ‘n Indiensnemingskontrak kan slegs na 1 week se kennis beëindig word indien die werknemer vir 6 maande of
minder in diens is. 
– ‘n Minimum van 4 weke kennis moet aan die besigheid gegee word indien die werknemer vir ‘n jaar of langer in
diens is. 
– Die werknemer moet skriftelike formele kennis gegee word indien die werkgewer die kontrak beëindig het, net so
moet die werknemer die werkgewer skriftelike formele kennis gee vir die beëindiging van die kontrak. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met beëindiging van indiensneming as ‘n bepaling van die WBDV.
Submaks (4)
BS GRAAD 12 TG.indb 31 2022/04/01 01:15:42

Kinder- en dwangarbeid
– Dit is onwettig om ‘n kind jonger as 15 in Suid-Afrika in diens te neem. 
– Dit is ook onwettig om ‘n werknemer te dwing om te werk. 
– Besighede mag kinders bo die ouderdom van 15 in diens neem indien indiensneming nie skadelik is vir hul
welstand/gesondheid/opvoeding/morele en maatskaplike ontwikkeling nie. 
– Minderjariges/kinder sonder die ouderdom van 18 mag nie betrokke raak by gevaarlike werk/werk wat vir ‘n
volwassene bedoel is nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met kinder- en dwangarbeid as ‘n bepaling van die WBDV.
Submaks (4)
Maks (12)
2.4 Impak van die WVBD op besighede
Positiewe/Voordele
– Skep/vestig ‘n bemagtigende raamwerk van aanvaarbare indiensnemingspraktyke , byvoorbeeld werksure, verlof,
en die wettigheid van Indiensnemingskontrakte. 
– Bepaal/Verskaf die reëls en regulasies, en verskaf duidelike en spesifieke riglyne  vir werkgewers om
werksverwante kwessies te hanteer. 
– Bevorder konsultasie  tussen werkgewers en werknemers in die werkplek. 
– Bepaal/Verskaf die minimum/basiese vereistes vir Indiensnemingskontrakte. 
– Spesifiseer werksure om uitbuiting van werknemers te voorkom. 
– Werkers word toegelaat om vakbonde te raadpleeg  in gevalle waar die WBDV-voorwaardes oortree word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van die WVBD op besighede.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Die implementering van die WBDV is tydrowend, duur, voorskriftelik en administrasie-intensief, veral die opstel van
formele/wettige kontrakte. 
– Die opleidingskoste van besighede kan styg omdat werknemers opgelei moet word ten opsigte van die implikasies
van die WBDV, en dat besighede dikwels regspesialiste in diens moet neem. 
– Besighede beskou Indiensnemingskontrakte dikwels as ‘n negatiewe aspek  en implementeer soms nie die
vereistes nie, wat lei tot oortreding van die wet. 
– Werkgewers en bestuurders mag nie werknemers dwing om meer as 45 uur per week  te werk nie, wat ’n
vermindering in produktiwiteit tot gevolg kan hê. 
– Werkgewers kan nie goedkoop arbeid aanstel nie , en kan dus nie werknemers uitbuit nie. 
– Besighede word gedwing om aan die verskeie wetlike vereistes van die WBDV te voldoen , wat die arbeidskoste
van besighede direk verhoog. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van die WVBD op besighede.
Maks (12)
2.5 Maniere waarop besighede die WBDV kan nakom
– Vergoed/betaal werknemers wat oortyd werk, soos bepaal in die bepalings van die WBDV. 
– Verseker dat werknemers nie die vasgestelde werksure van 45 uur per week oorskry nie. 
– Voorsien kraamverlof vir swanger werknemers. 
– Verseker dat die Indiensnemingskontrakte nie enige aspek van die vereistes van die WBDV oortree nie.
– Laat siek werknemers toe om die vereiste hoeveelheid siekteverlof af te neem, d.w.s ses weke in ‘n 3 jaar siklus. 
– Weerhou om kinders onder die ouderdom van 16 in diens te neem, aangesien dit onwettig is. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere waarop besighede die WBDV kan nakom.
Maks (10)
2.6 Gevolgtrekking
– Besighede moet op hoogte bly van wysigings wat aangebring is rakende die veranderinge op die WBDV-bepalings
deur die Minister van Arbeid. 
– Besighede moet voordeel trek uit die positiewe impak van die WBDV en maatreëls in plek stel om die negatiewe
impak te minimaliseer. 
– Besighede moet alle pogings aanwend om aan die WBDV te voldoen om te verhoed dat boetes/gevolge vir nie-
nakoming in die gesig gestaar word. 
– Enige ander relevante gevolgtrekking wat verband hou met doel/bepalings/impak/nakoming van die WBDV.
Enige (1 × 2) (2)
[40]
BS GRAAD 12 TG.indb 32 2022/04/01 01:15:42

2.1 Inleiding 2
2.2 Doel van die WBDV 12
2.3 Bepalings van die WBDV 12
– Werksure
– Beëindiging van indiensneming Maks
– Kinder- en dwangarbeid 32
2.4 Impak van die WVBD op besighede 12

2.5 Maniere waarop besighede die WBDV kan nakom 10
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
VRAAG 1
1.1 WVBBS/COIDA
1.1.1 Die Wysigingswet op Vergoeding vir Beroepsbeserings en Siektes /WVBBS/COIDA 
(1 × 2) (2)
1.1.2 Strafmaatreëls/gevolge vir oortreding van die WVBBS/COIDA
– Besighede wat nie aan die WVBBS voldoen nie, kan ‘n nakomingsbevel van die Arbeidshof ontvang, wat
die besigheid dwing om aan die WVBBS te voldoen. 
– Besighede wat nalaat om aan die WVBBS te voldoen, kan groot boetes kry omdat hulle weier om eise in te
dien  en kan selfs tronkstraf/gevangenisstraf opgelê word, wat afhang van die erns van die oortreding. 
– Besighede kan gedwing word om groot betalings te maak as hulle nie die nodige voorsorgmaatreëls
geïmplementeer het om ongelukke/sterftes te verminder nie , en ook nie gesondheid en veiligheid in die
werkplek te bevorder nie. 
– Besighede kan gedwing word om verhalingskoste te betaal wat deur die vergoedingsfonds vereis word. 
– Werknemers kan ‘n besigheid hof toe daag omdat hulle nie by die Kommissaris van die Vergoedingsfonds
geregistreer het nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die strafmaatreëls/gevolge vir oortreding van die
WVBBS/COIDA.
Maks (8)
1.2 Impak van die WVBBS/COIDA op besighede
Positiewe/Voordele
– Bevorder gesondheid en veiligheid in die werkplek. 
– Skep ‘n bemagtigende raamwerk  vir aanvaarbare indiensnemingspraktyke/ veiligheidsregulasies. 
– Dek alle werknemers in die werkplek, indien beide partye (werkgewers en werknemers) voldoen aan  al die nodige
veiligheidsbepalings soos uiteengesit deur die WVBBS. 
– Verskaf administratiewe riglyne/meganismes  vir die hantering en verwerking van eise. 
– Verskaf aan werknemers finansiële/monetêre vergoeding  vir enige besering/gestremdheid/siekte wat voortspruit
uit die uitvoering van werkplek pligte. 
BS GRAAD 12 TG.indb 33 2022/04/01 01:15:42

– Beskerm werknemers teen finansiële las sou ’n ongeluk in die werkplek plaasvind, mits die werkgewer hom/haar
nie aan nalatigheid skuldig maak nie en bydrae tot die Vergoedingsfonds gemaak het. 
– Die WVBBS verskaf vergoeding aan huiswerkers. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van die WVBBS/COIDA op besighede.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Die implementering van die WVBBS is tydrowend, duur, voorskriftelik en administrasie-intensief – veral die lang
eis-prosesse/prosedures. 
– Werkgewers moet al hul werknemers registreer om jaarlikse bydrae tot die WVBBS te maak , wat tot
kontantvloeiprobleme vir besighede kan lei. 
– Implementeringsprosesse/prosedures wat deur die Wet vereis word, kan duur wees en ‘n bykomende finansiële las
op sukkelende besighede plaas. 
– Werkgewers kan gedwing word om swaar boetes te betaal as hulle skuldig bevind word aan nalatigheid , of
omdat hulle nie veiligheidsmaatreëls toegepas het nie. 
– Suid-Afrikaners wat tydelik/permanent in die buiteland in diens is , word nie deur die WVBBS gedek nie. 
– Die WVBBS dek nie werknemers in die Suid-Afrikaanse Nasionale Weermag nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van die WVBBS/COIDA op besighede.
Maks (10)
Vraag 1 Punte
1.1.1 2
1.1.2 8
1.2 10
TOTAAL 20
VRAAG 1
1.1 BBSEB-pilare uit gegewe stellings
1.1.1 Eienaarskap 
1.1.2 Vaardigheidsontwikkeling 
1.1.3 Bestuursbeheer 
(3 × 2) (6)
Vraag 1 Punte
1.1 6
TOTAAL 6
VRAAG 2
2.1 BBSEB
2.1.1 Verskil tussen SEB en BBSEB uit die scenario
SEB BBSEB
Dit is uitgelig dat SEB ‘n regeringsbeleid is wat nie Besighede word verplig om aan die BBSEB-Wet te
deur die regering afgedwing word nie.  voldoen. 
LET WEL: 1 Die antwoord hoef nie in tabelformaat te wees nie.

2 Ken slegs punte toe vir antwoorde wat direk uit die scenario aangehaal word.
(2 × 1) (2)
BS GRAAD 12 TG.indb 34 2022/04/01 01:15:42

2.1.2 Ander verskille tussen SEB en BBSEB
SEB BBSEB
Bevoordeel slegs ‘n paar voorheen-benadeelde Moedig ‘n wyer groep voorheen benadeelde
mense in die ekonomie.  mense – wat swart vroue/mense met fisiese
uitdagings/jeug/mense in afgeleë gebiede in sluit
om aan die ekonomie deel te neem. 
Dit het daartoe gelei dat ‘n paar voorheen Beoog om die land se rykdom te verdeel oor ‘n
benadeelde individue in die rykdom van die breër spektrum van die samelewing. 
ekonomie gedeel het. 
Fokus slegs op drie pilare  wat nie alle voorheen Fokus op vyf pilare – wat alle sektore van die
benadeelde mense insluit nie.  samelewing insluit – veral die voorheen
benadeelde mense en voorheen benadeelde
gemeenskappe. 
Enige ander relevante antwoord wat verband hou Enige ander relevante antwoord wat verband hou
met die beskrywing van SEB. met die beskrywing van BBSEB.
Submaks (2) Submaks (2)

2 Die verskil hoef nie verbind te wees nie maar moet duidelik wees.
3 Moenie punte toeken vir verskille wat in die scenario verskaf word nie.
4 Ken ‘n maksimum van TWEE (2) punte toe, indien die verskil nie duidelik is nie/Sien
slegs óf SEB óf BBSEB na.
Maks (4)
2.1.3 Implikasies van die BBSEB-pilare op besighede
a. Ondernemings- en Verskafferontwikkeling (OVO)
Besighede moet/behoort:
– Aangemoedig word om in klein-, medium- en mikro-ondernemings (KMMO’s) in swart besit te belê 
en te ondersteun. 
– Werk skep want OVO bevorder  en ondersteun plaaslike vervaardiging . 
– Finansiële bydrae aan besighede maak wat aan BBSEB voldoen  en KMMO’s, soos lenings/ skenkings/
beleggings. 
– Ook nie-finansiële bydrae aan BBSEB-voldoende besighede maak en KMMO’s soos adviesdienste /
konsultasiedienste/entrepreneursprogramme. 
– Hindernis/beperking: OVO bevorder voorkeurverkryging en besighede het dikwels nie ‘n keuse as om 
transaksies te doen met BBSEB-goedgekeurde verskaffers wat nie noodwendig hul eerste keuse is nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met Ondernemings- en Verskafferontwikkeling (OVO)
as ‘n pilaar van BBSEB.
Maks (4)
b. Maatskaplike verantwoordelikheid
– Bydra tot maatskaplike beleggingsprojekte en gemeenskapsontwikkeling. 
– Op kritieke areas van KMI fokus soos ontwikkeling in die land, byvoorbeeld omgewingsbewustheid/
onderwys/behuising/armoede/werkloosheid, ens. 
– Skaars KMI-hulpbronne aan geselekteerde begunstigdes in die gemeenskap versprei. 
– Volhoubare gebruik van natuurlike hulpbronne bevorder  en besighede wat gebruik maak van
volhoubare produksie-tegnieke en volhoubare energiebenuttingspraktyke ondersteun. 
– Hindernis/beperking: Besighede is dikwels nie kundig of kundiges oor maatskaplike kwessies en
maatskaplike verantwoordelikheid nie , en kan lei tot vermorsing van finansiële hulpbronne as dit nie
korrek ondersoek word nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maatskaplike verantwoordelikheid as ‘n pilaar
van BBSEB.
Maks (4)
BS GRAAD 12 TG.indb 35 2022/04/01 01:15:42

2.1.4 Impak van BBSEB op besighede
Positiewe/Voordele
– Besighede wat aan die BBSEB voldoen sal hoog aangeslaan word op die BBSEB-telkaart/kan
staatstenders kry/kan ander BBSEB-besigheidsvennote/verskaffers lok. 
– Moedig besighede aan om die eise vir regstelling/billikheid  direk in die werkplek aan te spreek. 
– Maak voorsiening vir verbeterde ontwikkeling van menslike hulpbronne deur doeltreffende opleiding en
ontwikkeling. 
– Bevorder ondernemingsontwikkeling deur entrepreneuriese vaardighede van aangewese mense te
ontwikkel om hul eie besighede te vestig. 
– Besighede wat op BBSEB fokus toon toewyding tot die maatskaplike/opvoedkundige/ ekonomiese
ontwikkelings in die gemeenskap/land. 
– Verbeter die beeld van die besigheid omdat ‘n goeie BBSEB-gradering meer beleggers na die besigheid lok. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van BBSEB op besighede.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Die implementering van BBSEB is tydrowend, duur, voorskriftelik en administrasie-intensief , veral om
BBSEB-telkaart graderings en opleiding van werknemers te behaal. 
– Besighede moet rigiede/moeilike prosesse verduur om hul BBSEB-nakoming deur ‘n onafhanklike BBSEB-
verifikasie-agentskap te laat meet/verifieer. 
– Sommige prosesse wat met BBSEB geassosieer word – as dit nie behoorlik gemonitor word nie – kan tot
korrupsie/nepotisme/kronisme lei. 
– Die BBSEB bepleit Ondernemings- en Verskafferontwikkeling (OVO), wat beteken dat sekere besighede
wat nie goedgekeurde BBSEB-verskaffers is nie , kan uitgesluit word van die verskaffing van goedere en
dienste. 
– Besighede wat staatstenders wil bekom en sake met die staat wil doen , moet jaarliks hul BBSEB-status
laat assesseer. Dit verhoog die administratiewe las van besighede. 
– Besigheidskostes neem toe omdat besighede geld moet bestee aan die korrekte voldoening  aan die vyf
pilare van BBSEB om ‘n goeie BBSEB-gradering te verkry. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van BBSEB op besighede.
Maks (6)
Vraag 2 Punte
2.1.1 2
2.1.2 4
2.1.3 a 4
2.1.3 b 4
2.1.4 6
TOTAAL 20
VRAAG 1
1.1 Kies die korrekte beskrywing
1.1.1 E 
1.1.2 F 
1.1.3 A 
(3 × 2) (6)
Vraag 1 Punte
1.1 6
TOTAAL 6
BS GRAAD 12 TG.indb 36 2022/04/01 01:15:42

VRAAG 2: BESIGHEIDSOMGEWINGS (NASIONALE KREDIETWET)
2.1 Inleiding
– Die NKW is gemoeid met verbruikerskrediet en die kredietbedryf. 
– Die NKW is gepromulgeer/gestig om hoë vlakke van verbruikerskuld te bekamp en om verantwoordelikheid te
bevorder om ingeligte besluite te neem voordat kredietverkope plaasvind. 
– Die NKW het gelei tot die instelling van die Nasionale Kredietreguleerder (NKR). 
– Die NKR is die regulerende liggaam wat die NKW toepas, verbruikers opvoed oor hul regte, en die nakoming van die
NKW en die kredietbedryf monitor, administreer en verseker. 
– Besighede moet bewus wees van verbruikersregte soos bepaal in die NKW en waak teen die skending van hierdie
regte. 
– Besighede moet kennis dra van die impak van die NKW op hul bedrywighede/van hoe die NKW ‘n negatiewe of
positiewe impak op die besigheid sal hê. 
– Besighede moet moeite doen om aan die NKW te voldoen om onnodige strawwe te vermy. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die doel van die NKW/regte van verbruikers soos bepaal in die
NKW/impak van die NKW op besighede/maniere waarop besighede aan die NKW kan nakom.
Enige (2 × 1) (2)
2.2 Die doel van die NKW
– Bevorder die maatskaplike en finansiële belange van Suid-Afrikaanse verbruikers, en by uitbreiding die Suid-
Afrikaanse ekonomie. 
– Verseker dat verbruikers van krediet goed ingelig is oor die besonderhede wat in hul kredietkontrakte ingesluit is. 
– Bevorder die verantwoordelike toestaan van krediet deur kredietverskaffers. 
– Verseker dat krediet ewe beskikbaar is vir alle kwalifiserende verbruikers. 
– Beskerm beide uitleners en leners teen nalatige uitleenpraktyke wat tot hoë vlakke van skuld vir verbruikers kan lei. 
– Verseker dat die kredietburo/kredietverskaffers/skuldberaders geregistreer is om verbruiker-uitbuiting te vermy. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die doel van die NKW.
Maks (8)
2.3 Die regte van verbruikers ten opsigte van die NKW
Kredietverbruikers het die reg om:
– aansoek te doen vir krediet en om vry te wees van diskriminasie van enige vorm. 
– redes te kry waarom krediet  deur kredietverskaffers geweier word. 
– beskerming te ontvang van hul persoonlike inligting. 
– vooraf-ooreenkoms dokumentasie te ontvang voordat enige krediettransaksie afgesluit word. 
– billike en verantwoordelike kredietbemarking te ontvang. 
– inligting in eenvoudige en verstaanbare taal te ontvang. 
– dokumentasie te ontvang soos vereis deur die NKW. 
– toegang te verkry tot kredietrekords en inligting wat deur die Kredietburo gehou word, te bevraagteken. 
– goedere oor te gee/terug te gee aan die kredietverskaffer om die uitstaande bedrag/skuld te vereffen. 
– aansoek te doen vir skuldhersiening/berading  indien die verbruikers nie kan bekostig om hul skuld terug te
betaal nie. 
– beskerming te ontvang om aanspreeklik gehou te word vir die gebruik van hul kredietfasiliteit nadat hulle die
verlies/diefstal aangemeld het. 
– ‘n verhoging in kredietlimiete te weier. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die regte van verbruikers ten opsigte van die NKW.
Maks (14)
2.4 Die impak van die NKW op besighede
Positiewe/Voordele
– Die NKW beskerm besighede teen nie-betalende kliënte. 
– Besighede voltooi deeglike kredietkontrole en ontvang bygewerkte dokumentasie van die verbruiker as bewyse
dat hulle die terugbetalings/krediet kan bekostig. 
– Die inligting wat deur die kredietburo gehou word, word aan besighede beskikbaar gestel sodat hulle die
kredietwaardigheid van verbruikers verifieer/bevestig voordat krediet verleen word. 
– Besighede wat gemagtigde kredietverskaffers is, kan meer verbruikers lok. 
– Die korrekte implementering van die NKW lei tot meer kliënte deur kredietverkope aangesien hulle nou teen
misbruik en uitbuiting beskerm word. 
BS GRAAD 12 TG.indb 37 2022/04/01 01:15:42

– Die hele kredietverleningsproses is deursigtig, dit wil sê, beide kredietverskaffers/krediteure en verbruikers/
debiteure ken hul verantwoordelikhede ten opsigte van die NKW. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van die NKW op besighede.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Die implementering van die NKW is tydrowend, duur, voorskriftelik en administrasie-intensief, veral die komplekse
en duur skuldinvorderingsprosedures. 
– Besighede wat versuim om aan die NKW te voldoen, kan regstappe in die gesig staar. 
– Besighede moet verseker dat alle pogings uitgeput is om skuld te verhaal, voordat die verbruiker geswartlys word. 
– Besighede/kredietverskaffers kan nie skuld invorder van verbruikers wat onder skuldhersiening is nie. 
– Besighede wat roekeloos krediet toestaan, kan nie die skuld verhaal nie. 
– Die wins van besighede kan afneem  omdat hulle nie meer kan staatmaak op kliënte wat maklike toegang tot
krediet gehad het nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van die NKW op besighede.
Maks (16)
2.5 Maniere waarop besighede die NKW kan nakom
– Voer kredietkontrole uit by ‘n geregistreerde kredietburo en/of raadpleeg die Nasionale Kredietregister.
– Registreer die besigheid by die Nasionale Kredietreguleerder (NKR). 
– Dien jaarlikse verslag van voldoening by die NKR in. 
– Doen bekostigbaarheid-beoordelings om te verseker dat verbruikers hul verpligtinge kan nakom. 
– Voldoen aan die nodige prosedures rakende die bepalings van die Wet op Finansiële Intelligensiesentrum (WFIS/FICA). 
– Verifieer die identiteit van kliënte en rapporteer verdagte transaksies/lei personeel op oor hul verpligtinge ten
opsigte van die WFIS. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere waarop besighede die NKW kan nakom.
Maks (8)
2.6 Gevolgtrekking
– Die NKW bevorder/laat verantwoordelike lenings deur besighede toe en skakel roekelose lenings deur verbruikers uit. 
– Besighede moet bewustheid/nakoming van die verbruikersregte bevorder soos in die NKW bepaal.
– Om die impak van die NKW op die bedrywighede van besighede te verstaan, is van kritieke belang in die vraag of
besighede sal slaag. 
– Besighede moet alle pogings aanwend om aan die NKW te voldoen, aangesien besighede boetes/gevolge kan in die
gesig staar vir nie-nakoming soos ‘n nakomingsbevel/groot boetes/besigheidslisensie wat teruggetrek kan word. 
– Enige ander relevante gevolgtrekking wat verband hou met die doel van die NKW/regte van verbruikers soos bepaal
in die NKW/impak van die NKW op besighede/maniere waarop besighede aan die NKW kan nakom.
Enige (1 × 2) (2)
[40]
2.1 Inleiding 2
2.2 Die doel van die NKW 8
2.3 Die regte van verbruikers ten opsigte van die NKW 14 Maks
2.4 Die impak van die NKW op besighede 16 32
2.5 Maniere waarop besighede die NKW kan nakom 8
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
BS GRAAD 12 TG.indb 38 2022/04/01 01:15:42

VRAAG 1
1.1 Verbruikersregte ten opsigte van die WVB uit gegewe stellings
1.1.1 Reg op regverdige en eerlike handelinge 
1.1.2 Reg om te kies 
1.1.3 Reg op inligting oor produkte en ooreenkomste/Reg op openbaarmaking en inligting 
1.1.4 Reg tot aanspreeklikheid van verskaffers 
1.1.5 Reg op gelykheid in die verbruikersmark 
(5 × 2) (10)
Vraag 1 Punte
1.1 10
TOTAAL 10
VRAAG 2
2.1 WVB
2.1.1 Doelwitte van die WVB uit die scenario
– Bevorder verantwoordelike verbruikersgedrag onder verbruikers. 
– Stel nasionale standaarde vas om verbruikers te beskerm ongeag ekonomiese status. 
2 Ken slegs punte toe vir antwoorde wat direk uit die scenario aangehaal word.
Enige (2 × 1) (2)
2.1.2 Optredes wat as ‘n oortreding van die WVB beskou word
– Om kliënte onregverdig te behandel op grond van enige vorm van diskriminasie soos ras, geslag, ouderdom,
geloof, taal, kultuur, gestremdheid, seksuele oriëntasie. 
– Om verskillende en onbillike pryse aan verbruikers te hef vir dieselfde goedere en dienste.
– Om kliënte behoorlike inligting oor die goedere en dienste te weier. 
– Om die gehalte van goedere te varieer/differensieer wanneer dit in verskillende gebiede verkoop word – dit
staan bekend as plekdiskriminasie. 
– Om die behoeftes van enige verbruikersgroep bo ‘n ander te prioritiseer wanneer goedere en dienste
bemark/verkoop word. 
– Om inligting oor die produk te vervals, soos die land van oorsprong, tipe bestanddele en vervaldatums,
ens. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met optredes wat as ‘n oortreding van die WVB
beskou word.
Maks (4)
2.1.3 Negatiewe impak van die WVB op besighede
– Die implementering van die WVB is tydrowend, duur, voorskriftelik en administrasie-intensief,  veral die
implementeringsprosesse en prosedures wat deur die WVB vereis word. 
– Verbruikers kan voordeel trek uit besighede en goedere terugstuur wanneer dit nie nodig is om dit te
doen nie. 
– Besighede kan hul mededingende voordeel verloor aangesien vertroulike en geklassifiseerde inligting vir
mededingers beskikbaar kan word. 
– Opleidingskoste van die besigheid neem toe want personeel moet opgelei word oor die implikasies van
die WVB, en besighede moet dikwels regspesialiste in diens neem wat kennis dra van die WVB om sulke
opleiding te doen. 
– Dokumentasie, soos verkoopskontrakte, moet geredigeer, opgegradeer en vereenvoudig word. Dit plaas
bykomende finansiële druk op die besigheid omdat verbruikers die reg het om kontrakte te ontvang in ‘n
taal wat maklik is om te verstaan. 
– Besighede ervaar aansienlike stygings in administrasiekoste omdat wettige kontrakte herbewoord moet
word in gewone taal wat maklik verstaanbaar is vir verbruikers. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe impak van die WVB op besighede.
Maks (6)
BS GRAAD 12 TG.indb 39 2022/04/01 01:15:42

2.1.4 Verbruikersregte ten opsigte van die WVB
Reg om te kies 
– Verskaffers en goedere en dienste te kies. 
– Rond te soek vir die beste pryse en dan ingeligte keuses te maak. 
– Goedere terug te stuur wat onveilig/defektief is vir ‘n volle terugbetaling. 
– Skriftelike kwotasies en kosteberamings te versoek . 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die reg om te kies as ‘n verbruikersreg ten opsigte
van die WVB.
Reg 2
Verduideliking 1
Submaks 3
Reg op regverdige en eerlike handelinge 
– Verskaffers mag nie misleidende/vals inligting aan verbruikers verskaf nie. 
– Verskaffers mag nie fisieke geweld gebruik/verbruikers teister om produkte te koop nie. 
– Besighede mag nie goedere/dienste oorbespreek/oorverkoop en dan die ooreenkoms verontagsaam nie. 
– Besighede mag nie piramide-skemas en kettingbrief-skemas bevorder nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die reg op regverdige en eerlike handelinge as ‘n
verbruikersreg ten opsigte van die WVB.
Reg 2
Verduideliking 1
Submaks 3
Reg op inligting oor produkte en ooreenkomste/Reg op openbaarmaking en inligting 
Besighede moet:
– Verseker dat kontrakte/ooreenkomste in ‘n eenvoudige taal moet wees, wat eenvoudig en maklik is om te
verstaan. 
– Produkte en handelsbeskrywings korrek/akkuraat etiketteer
– Pryse vertoon wat volledig insluitend is/alle koste openbaar. 
– Verbruikers ‘n laer prys vra as twee verskillende pryse vir dieselfde produk vertoon word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die reg op inligting oor produkte en ooreenkomste/
Reg op openbaarmaking en inligting as ‘n verbruikersreg ten opsigte van die WVB.
Reg 2
Verduideliking 1
Submaks 3
Reg op billike/ verantwoordelike bemarking/ promosie 
– Besighede moet alle inligting bekend maak wat verband hou met die land van oorsprong, vervaldatums/
bestanddele van die produkte. 
– Verbruikers kan aankope wat deur middel van direkte bemarking gemaak word binne vyf werksdae/
afkoelperiode kanselleer. 
– Besighede moet nie doelbewus verbruikers mislei oor pryse, voordele/gebruike van goedere nie. 
– Besighede moet bemarking van besigheidsaktiwiteite doen op ‘n verantwoordelike wyse wat voldoen aan
riglyne soos uiteengesit in die WVB. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die reg op billike/ verantwoordelike bemarking/
promosie as ‘n verbruikersreg ten opsigte van die WVB.
Reg 2
Verduideliking 1
Submaks 3
Reg tot aanspreeklikheid van verskaffers 
– Besighede moet kredietbewyse en voorafbetaalde dienste vereer. 
– Verskaffers in besit van enige voorafbetaalde sertifikate/kredietbewyse moet nie sodanige eiendom soos
hulle s’n hanteer nie en moet sorg/ywer en vaardigheid aan die dag lê/en aanspreeklikheid aanvaar vir
enige verliese wat verbruikers in hierdie verband ly. 
– Verbruikers het die reg om beskerm te word in bêrekoop-ooreenkomste. 
BS GRAAD 12 TG.indb 40 2022/04/01 01:15:42

– Verskaffers moet ekwivalente of voortreflike produkte verskaf of ‘n volle terugbetaling met rente aanbied as
goedere in die bêrekoop nie deur besighede verskaf word nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die reg tot aanspreeklikheid van verskaffers as ‘n
Reg 2
Verduideliking 1
Submaks 3
Reg op billike/ regverdige/ redelike bepalings en voorwaardes 
Verbruikers het die reg om:
– Beskerming teen onbillike, onredelike of onregverdige kontrakbepalings. 
– Die hof te nader om billike en regverdige gedrag, bepalings en voorwaardes te verseker. 
– Besighede moet verbruikers skriftelike kennisgewings gee van klousules wat verbruikersregte kan beperk. 
– Besighede mag nie goedere teen onbillike pryse aan verbruikers bemark/verkoop nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die reg op billike/ regverdige/ redelike bepalings en
voorwaardes as ‘n verbruikersreg ten opsigte van die WVB.
Reg 2
Verduideliking 1
Submaks 3
Reg op gelykheid in die verbruikersmark 
– Besighede mag nie verskillende pryse vir dieselfde goedere / dienste hef nie. 
– Besighede moet nie teen enige groep verbruikers diskrimineer wanneer hulle hul produkte en dienste in
verskillende gebiede/plekke bemark nie. 
– Besighede moet nie toegang tot goedere en dienste in die verbruikersmark beperk nie. 
– Besighede mag onder geen omstandighede die gehalte van hul goedere aan verskillende verbruikers
verander nie, aangesien dit diskriminerend is. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die reg op gelykheid in die verbruikersmark as ‘n
Reg 2
Verduideliking 1
Submaks 3
Maks (12)
2.1.5
Strafmaatreëls/gevolge vir oortreding van die WVB
– Besighede wat nie daaraan voldoen nie, kan ‘n nakomingsbevel ontvang wat die besigheid dwing om aan
die WVB te voldoen. 
– Besighede wat nalaat om aan die WVB te voldoen, kan groot boetes ontvang en kan tronkstraf/
gevangenisstraf opgelê word, wat afhang van die erns van die oortreding. 
– Lisensies van besighede kan teruggetrek word vir onbillike verbruikerspraktyke. 
– ‘n Besigheid kan deur die NVK versoek word om aktiwiteite onbepaald op te skort. 
– Besighede kan verplig word om rente of skadevergoeding te betaal wat aan die verbruiker verskuldig is. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die strafmaatreëls/gevolge vir oortreding van
die WVB.
Maks (6)
Vraag 2 Punte
2.1.1 2
2.1.2 4
2.1.3 6
2.1.4 12
2.1.5 6
TOTAAL 30
BS GRAAD 12 TG.indb 41 2022/04/01 01:15:42

Konsolidasie Leerderboek bladsy 36 – 40
VRAAG 1
DWARS AF
3 Wet op Vaardigheidsontwikkeling  1 Gesinsverantwoordelikheidsverlof 
4 Wet op Arbeidsverhoudinge  2 Nasionale Kredietreguleerder 
5 Wanvoorstelling-praktyke  7 Eienaarskap 
6 Die Wet op Gelyke Indiensneming  8 Diensbillikheidsplan 
10 Leerlingskappe  9 Reg om te kies 
13 Nasionale Verbruikerskommissie  11 Regstellende aksie 
14 Nasionale Kredietwet  12 Uitsluiting 
15 Arbeidshof 
16 Voldoeningsbevel 
17 Bedingingsrade 
18 Vergoedingsraad 

Vraag 1 Punte
36
TOTAAL 36
VRAAG 2
2.1.1 A 
2.1.2 D 
2.1.3 A 
2.1.4 C 
2.1.5 D 
(5 × 2) (10)
2.2 Kies die korrekte antwoord
2.1.1 F 
2.1.2 A 
2.1.3 B 
2.1.4 G 
2.1.5 I 
(5 × 2) (10)
Vraag 2 Punte
2.1 10
2.2 10
TOTAAL 20
BS GRAAD 12 TG.indb 42 2022/04/01 01:15:42

VRAAG 3
3.1 Wetgewing
3.1.1 Wette waaraan DHV nie voldoen nie
WETTE MOTIVERINGS
1. Die Wet op Vaardigheidsontwikkeling/ WVO Die besigheid betaal nie die 1% VOH nie,
 ongeag daarvan dat die jaarlikse salarisrekening
R6 500 000 is.
2. Die Wet op Basiese Diensvoorwaardes/ WBDV Wanneer werkers op Sondae werk, word hulle die
 normale tarief betaal.
3. Die Wet op Breëbasis-Swart Ekonomiese Weens frontering het hierdie wanvoorstelling
Bemagtiging/ BBSEB  groter toegang tot staatstenders tot gevolg
gehad.
4. Die Wet op Verbruikersbeskerming/ WVB  Daarbenewens word die land van oorsprong vir
die materiaal wat gebruik word nie in die etikette
van die kledingstukke aangedui nie.
5. Die Wet op Gelyke Indiensneming/ WGI  Verder word daar dikwels nie aan regstellende
aksie-vereistes voldoen nie.

2 Ken punte toe vir die korrekte identifisering van die Wet/wetgewing selfs al is die
aanhaling onvolledig/verkeerd.
3 Moenie punte vir die motivering toeken as die wette/wetgewing verkeerd
geïdentifiseer is nie.
4 Sien slegs die eerste VIER (4) wette na met die ooreenstemmende motivering.
Maks (12)
3.2 Verbruikersregte volgens die NKW
– aansoek te doen vir krediet en om vry te wees van diskriminasie van enige vorm. 
– redes te kry waarom krediet deur kredietverskaffers geweier word. 
– beskerming te ontvang van hul persoonlike inligting. 
– vooraf-ooreenkoms dokumentasie te ontvang voordat enige krediettransaksie afgesluit word. 
– billike en verantwoordelike kredietbemarking te ontvang. 
– inligting in eenvoudige en verstaanbare taal te ontvang. 
– dokumentasie te ontvang soos vereis deur die NKW. 
– toegang te verkry tot kredietrekords en inligting wat deur die Kredietburo gehou word, te bevraagteken. 
– goedere oor te gee/terug te gee aan die kredietverskaffer om die uitstaande bedrag/skuld te vereffen. 
– aansoek te doen vir skuldhersiening/berading indien die verbruikers nie kan bekostig om hul skuld terug te betaal nie. 
– beskerming te ontvang om aanspreeklik gehou te word vir die gebruik van hul kredietfasiliteit nadat hulle die
verlies/diefstal aangemeld het. 
– ‘n verhoging in kredietlimiete te weier. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met verbruikersregte volgens die NKW.
LET WEL: Sien slegs die eerste VIER (4) na.
Maks (4)
3.3 Die rol van SOOO’s in die ondersteuning van die implementering van die WVO
– registreer verskillende leerlingskappe en leerprogramme. 
– bevorder en vestig verskillende leerlingskappe. 
– keur die werksplekvaardigheidsplanne en jaarlikse opleidingsverslae goed wat deur besighede ingedien word. 
– ontwikkel vaardigheidsplanne wat in lyn is met die doelwitte van die Nasionale Vaardigheidsontwikkelingstrategie
(NVOS) 
– ontwikkel vaardigheidsontwikkelingsplanne vir die verskillende ekonomiese sektore. 
– bevorder leerlingskappe en leerprogramme deur gepaste werkplekke vir praktiese werksondervinding te identifiseer. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die rol van SOOO’s in die ondersteuning van die
implementering van die WVO.
Maks (6)
BS GRAAD 12 TG.indb 43 2022/04/01 01:15:42

3.4 Ouerskapverlof as ‘n bepaling van die WBDV
– ‘n Werknemer, ongeag geslag, wat ‘n ouer is, is geregtig op 10 opeenvolgende dae ouerskapverlof  na die
geboorte van sy/haar kind. 
– Ouerskapverlof is onbetaald maar die werknemer/ouer kan van die Werkloosheidsversekeringsfonds/WVF eis. 
– Die werkgewer moet ten minste een maand voor die verwagte sperdatum van die geboorte ingelig/in kennis
gestel word. 
– Aannemingsverlof is van toepassing by die aanneming van ‘n kind onder die ouderdom van 2 jaar. 
– Een ouer van die aangenome kind is geregtig op 10 weke aannemingsverlof om die kind te versorg , terwyl die
ander ouer geregtig is op 10 opeenvolgende dae normale ouerskapverlof. 
– Opdraggewende ouerskapverlof is slegs van toepassing op surrogaatmoederskap waar een ouer geregtig is
op 10 weke opdraggewende ouerskapverlof om die kind te versorg , terwyl die ander ouer geregtig is op 10
opeenvolgende dae normale ouerskapverlof. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met ouerskapverlof as ‘n bepaling van die WBDV.
Maks (6)
3.5 Negatiewe impak van die WGI op besighede
– Die implementering van die WGI is tydrowend, duur, voorskriftelik en administrasie-intensief , omdat ‘n gelyke
indiensnemingsverslag elke twee jaar by die Departement van Arbeid ingedien moet word. 
– Die opleidingskoste van die besigheid neem toe omdat werknemers korrek opgelei moet word ten opsigte van die
implementering van die WGI. 
– Gelyke indiensneming-aanstellings kan konflik in die werkplek veroorsaak aangesien sommige werknemers dalk nie
die kennis, vaardighede, kwalifikasies en ervarings van die GI(Gelyke indiensneming)-aanstelling respekteer nie. 
– Besighede stel soms nie-geskikte en ongekwalifiseerde kandidate in ‘n GI-posisie aan om aan die vereistes van hul
gelyke indiensnemingsplan te voldoen. 
– Besighede vind dit moeilik om aanstellings te maak weens die ongeskiktheid van kandidate, wat daartoe lei dat
die pos nie gevul word nie. 
– Besighede moet gelyke indiensnemingsplanne en nakomingsertifikate indien voordat besigheid met die staat
gedoen kan word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe impak van die WGI op besighede.
Maks (6)
3.6 Maniere waarop besighede die BBSEB kan nakom
– Besighede moet alle middele vind om die vereistes van die vyf pilare van BBSEB te bereik, soos die bevordering van
regstellende aksie wanneer aanstellings gemaak word. 
– Voer besigheidsaktiwiteite uit met verskaffers wat aan BBSEB voldoen/neem deel aan voorkeurverkryging. 
– Doen gereelde opleiding vir vaardigheidsontwikkeling saam met swart werknemers. 
– Verkoop aandele aan meer swart individue binne en buite die organisasie/besigheid. 
– Stel meer swart werknemers in bestuursposte aan en bevorder dit. 
– Implementeer gesonde korporatiewe maatskaplike belegging (KMI)-beleide om die samelewing in die algemeen te
verbeter en te ontwikkel. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die maniere waarop besighede die BBSEB kan nakom.
Maks (6)
Vraag 3 Punte
3.1.1 12
3.2 4
3.3 6
3.4 6
3.5 6
3.6 6
TOTAAL 40
VRAAG 4
4.1 Wetgewing van gegewe stellings
4.1.1 Die Wet op Breëbasis-Swart Ekonomiese Bemagtiging/BBSEB 
4.1.2 Die Nasionale Kredietwet/NKW 
BS GRAAD 12 TG.indb 44 2022/04/01 01:15:43

4.1.3 Die Wet op Vaardigheidsontwikkeling/WVO 
4.1.4 Die Wet op Basiese Diensvoorwaardes/WBDV 
4.1.5 Die Wysigingswet op Vergoeding vir Beroepsbeserings en Siektes/WVBBS/COIDA 
(5 × 2) (10)
4.2 Doel van die WVO
– Ontwikkel die vaardighede van Suid-Afrikaners om produktiwiteit in die werkplek te verbeter. 
– Moedig besighede aan om die vaardighede van nuwe en bestaande werkers te verbeter. 
– Belê in die onderwys en opleiding van die Suid-Afrikaanse arbeidsmag. 
– Herstel doelbewus wanbalanse van die verlede deur onderwys en opleiding. 
– Verbeter die werksvooruitsigte van voorheen benadeelde mense. 
– Verskaf die sistematiese implementering van strategieë op ‘n nasionale, sektor- en werkplekbasis. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die doel van die WVO.
Maks (6)
4.3 Verbruikersregte uit die scenario
4.3.1
VERBRUIKERSREGTE MOTIVERINGS
1. Reg op billike/ verantwoordelike bemarking/ ‘n Haarstilis by Nkwenkwana Professionele
promosie  Haarstiliste het nie al die bestanddele van een van
die haarprodukte aan ‘n kliënt verklaar nie. Die
kliënt het ‘n allergiese reaksie getoon en moes in
die hospitaal opgeneem word. 
2. Reg op regverdige en eerlike handelinge  Verkoopspersoneel het ook kliënte geteister om
aankope te doen. 

2 Ken punte toe vir die korrekte verbruikersreg selfs al is die aanhaling
onvolledig/verkeerd.
3 Moenie punte vir die motivering toeken as die verbruikersreg verkeerd geïdentifiseer
is nie.
Maks (6)
4.3.2 Ander verbruikersregte soos uiteengesit in die WVB
Reg om te kies 
– Verskaffers en goedere en dienste te kies. 
– Rond te soek vir die beste pryse en dan ingeligte keuses te maak. 
– Goedere terug te stuur wat onveilig/defektief is vir ‘n volle terugbetaling. 
– Skriftelike kwotasies en kosteberamings te versoek . 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die reg om te kies as ‘n verbruikersreg ten opsigte
van die WVB.
Reg 2
Verduideliking 1
Submaks 3
Reg op inligting oor produkte en ooreenkomste/Reg op openbaarmaking en inligting 
– Verseker dat kontrakte/ooreenkomste in ‘n eenvoudige taal moet wees, wat eenvoudig en maklik is om te
verstaan. 
– Produkte en handelsbeskrywings korrek/akkuraat etiketteer
– Pryse vertoon wat volledig insluitend is/alle koste openbaar. 
– Verbruikers ‘n laer prys vra as twee verskillende pryse vir dieselfde produk vertoon word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die reg op inligting oor produkte en ooreenkomste/
Reg op openbaarmaking en inligting as ‘n verbruikersreg ten opsigte van die WVB.
Reg 2
Verduideliking 1
Submaks 3
BS GRAAD 12 TG.indb 45 2022/04/01 01:15:43

Reg tot aanspreeklikheid van verskaffers 
– Besighede moet kredietbewyse en voorafbetaalde dienste vereer. 
– Verskaffers in besit van enige voorafbetaalde sertifikate/kredietbewyse moet nie sodanige eiendom soos
hulle s’n hanteer nie en moet sorg/ywer en vaardigheid aan die dag lê/en aanspreeklikheid aanvaar vir
enige verliese wat verbruikers in hierdie verband ly. 
– Verbruikers het die reg om beskerm te word in bêrekoop-ooreenkomste. 
– Verskaffers moet ekwivalente of voortreflike produkte verskaf of ‘n volle terugbetaling met rente aanbied as
goedere in die bêrekoop nie deur besighede verskaf word nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die reg tot aanspreeklikheid van verskaffers as ‘n
Reg 2
Verduideliking 1
Submaks 3
Reg op billike/ regverdige/ redelike bepalings en voorwaardes 
– Beskerming teen onbillike, onredelike of onregverdige kontrakbepalings. 
– Die hof te nader om billike en regverdige gedrag, bepalings en voorwaardes te verseker. 
– Besighede moet verbruikers skriftelike kennisgewings gee van klousules wat verbruikersregte kan beperk. 
– Besighede mag nie goedere teen onbillike pryse aan verbruikers bemark/verkoop nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die reg op billike/ regverdige/ redelike bepalings en
voorwaardes as ‘n verbruikersreg ten opsigte van die WVB.
Reg 2
Verduideliking 1
Submaks 3
Reg op gelykheid in die verbruikersmark 
– Besighede mag nie verskillende pryse vir dieselfde goedere / dienste hef nie. 
– Besighede moet nie teen enige groep verbruikers diskrimineer wanneer hulle hul produkte en dienste in
verskillende gebiede/plekke bemark nie. 
– Besighede moet nie toegang tot goedere en dienste in die verbruikersmark beperk nie. 
– Besighede mag onder geen omstandighede die gehalte van hul goedere aan verskillende verbruikers
verander nie, aangesien dit diskriminerend is. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die reg op gelykheid in die verbruikersmark as ‘n
Reg 2
Verduideliking 1
Submaks 3
LET WEL: 1 Moenie punte vir die reg op billike/ verantwoordelike bemarking/ promosie toeken nie.
2 Moenie punte vir die reg op regverdige en eerlike handelinge toeken nie.
Maks (6)
4.3.3 Maniere waarop besighede die WVB kan nakom
– Vertoon die naam van die besigheid op alle besigheidsdokumentasie, byvoorbeeld briefhoofde/fakture/
kontrakte. 
– Laat verbruikers ‘n vyf dae afkoel-periode in die verkoopsooreenkoms toe. 
– Maak die pryse van alle produkte wat te koop is bekend. 
– Verseker dat die gehalte van die goedere en dienste gestandaardiseer en identies is vir alle verbruikers. 
– Voldoen aan vereistes rakende die vertoning van inligting op etikette/verpakking, byvoorbeeld, rook is
gevaarlik vir swanger vroue. 
– Voer opleiding op die WVB met alle personeellede en belanghebbendes uit. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die maniere waarop besighede die WVB kan nakom.
Maks (6)
Positiewe/Voordele
– Bevorder gesondheid en veiligheid in die werkplek.
BS GRAAD 12 TG.indb 46 2022/04/01 01:15:43

– Skep ‘n bemagtigende raamwerk vir aanvaarbare indiensnemingspraktyke/ veiligheidsregulasies. 
– Dek alle werknemers in die werkplek, indien beide partye (werkgewers en werknemers) voldoen aan al die nodige
– Verskaf administratiewe riglyne/meganismes  vir die hantering en verwerking van eise. 
– Verskaf aan werknemers finansiële/monetêre vergoeding vir enige besering/gestremdheid/siekte wat voortspruit
– Beskerm werknemers teen finansiële las sou ‘n ongeluk in die werkplek plaasvind, mits die werkgewer hom/haar
nie aan nalatigheid skuldig maak nie en bydrae tot die Vergoedingsfonds gemaak het. 
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Die implementering van die WVBBS is tydrowend, duur, voorskriftelik en administrasie-intensief – veral die lang
– Werkgewers moet al hul werknemers registreer om jaarlikse bydrae tot die WVBBS te maak, wat tot
– Werkgewers kan gedwing word om swaar boetes te betaal as hulle skuldig bevind word aan nalatigheid,  of
omdat hulle nie veiligheidsmaatreëls toegepas het nie. 
– Suid-Afrikaners wat tydelik/permanent in die buiteland in diens is, word nie deur die WVBBS gedek nie. 
– Die WVBBS dek nie werknemers in die Suid-Afrikaanse Nasionale Weermag nie. 
Maks (6)
Uiteensetting van
punte
Vraag 4 Punte
4.1 10
4.2 6
4.3.1 6
4.3.2 6
4.3.3 6
4.4 6
TOTAAL 40
VRAAG 5: B
ESIGHEIDSOMGEWINGS (DIE WET OP BASIESE DIENSVOORWAARDES
EN DIE WET OP ARBEIDSVERHOUDINGE)
5.1 Inleiding
– Die WBDV sit die minimum voorwaardes uiteen wat billike arbeidspraktyke en menslike hulpbronpraktyke in die
werkplek verseker. 
– Die WBDV maak voorsiening vir diensvoorwaardes wat werksure, oortyd en verlof insluit waaraan werkgewers
moet voldoen. 
– Die WAV is ‘n bemagtigende raamwerk wat die verhouding tussen werknemers en werkgewers reguleer, en bevorder
gesonde verhoudings tussen vakbonde en werkgewersorganisasies. 
– Besighede moet daarna streef om die positiewe impak af te lei en die negatiewe impak van die WAV op hul
bedrywighede te verminder. 
– Besighede moet verseker dat hulle nie deelneem aan Optredes wat as oortreding van die WAV beskou word nie,
aangesien dit onregverdig/onbillik en onwettig is. 
– Strafmaatreëls/gevolge vir oortreding verwys na die regskoste wat besighede in die gesig staar as hulle nie aan die
betrokke Wet voldoen nie. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die doel van die WBDV/Bepalings van die WBDV/impak van die
WAV op besighede/optredes wat as oortreding van die WAV beskou word.
Enige (2 × 1) (2)
BS GRAAD 12 TG.indb 47 2022/04/01 01:15:43

5.2 Doel van die WBDV
– Bepaal duidelike diensbepaling en voorwaardes vir werkgewers en werknemers. 
– Reguleer en bevorder die reg op billike arbeidspraktyke soos uiteengesit in die Grondwet van Suid-Afrika. 
– Verskaf minimum vereistes/standaarde vir die skep van Indiensnemingskontrakte. 
– Bevorder die ekonomiese ontwikkeling en maatskaplike geregtigheid van werknemers. 
– Voldoen aan die reëls en regulasies uiteengesit deur die Internasionale Arbeidsorganisasie (IAO/ILO). 
– Reguleer die variasies van die basiese Indiensnemingsvoorwaardes.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die doel van die WBDV.
Maks (8)
5.3 Bepalings van die WBDV
Werksure 
– Werknemers word nie toegelaat om meer as 45 uur per week te werk nie. 
– Werknemers mag 9 uur per dag werk  as hulle vyf dae of minder per week werk. 
– Werknemers mag 8 uur per dag werk  as hulle meer as vyf dae per week werk. 
– Nagwerk wat deur werknemers na 18:00 en voor 6:00  die volgende dag verrig word, moet volgens wedersydse
ooreenkoms gedoen word, en werknemers moet vergoed word deur toelae/vermindering van werksure. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met werksure as ‘n bepaling van die WBDV.
Submaks (4)
Oortyd 
– Werknemers kan nie gedwing word om oortyd te werk nie , maar moet instem om oortyd te werk. 
– Werknemers kan nie meer as 3 uur oortyd per dag of 10 uur per week werk nie. 
– Oortyd moet as volg vergoed word:
– 1 ½ keer/Een en ‘n half keer die normale tarief  vir oortyd gewerk op weeksdae en Saterdae. 
– 2 keer/Twee keer/Dubbel die normale tarief van betaling  vir oortyd gewerk op Sondae en publieke vakansiedae. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met oortyd as ‘n bepaling van die WBDV.
Submaks (4)
Verlof
Jaarlikse verlof 
– 21 opeenvolgende dae jaarlikse verlof per jaar of 1 dag vir elke 17 dae gewerk/1 uur vir elke 17 uur gewerk. 
– ‘n Werkgewer kan slegs ‘n werknemer betaal in plaas van/in plaas daarvan om verlof toe te staan  indien daardie
werknemer die werk verlaat/die Indiensnemingskontrak beëindig. 
- Jaarlikse verlof moet toegestaan word  binne 6 maande nadat die verlofsiklus geëindig het. 
- Enige ander relevante antwoord wat verband hou met jaarlikse verlof as ‘n bepaling van die WBDV.
Siekteverlof 
Werknemers is geregtig op:
– 30 dae/6 weke betaalde siekteverlof  in ‘n 3 jaar/36 maande siklus. 
– 1 dag betaalde siekteverlof vir 26 dae gewerk  gedurende die eerste 6 maande van diens. 
– ‘n Mediese sertifikaat kan vereis word voordat ‘n werknemer betaal word wat vir meer as 2 opeenvolgende dae
afwesig is/wat gereeld afwesig is. Daarna mag hulle al 30 dae se siekteverlof neem, mits hulle aan die wetlike
vereistes voldoen. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met siekteverlof as ‘n bepaling van die WBDV.
Kraamverlof 
– Swanger werknemers is geregtig op  vier opeenvolgende maande kraamverlof. 
– Swanger werknemers word verhinder om werk te verrig wat vir hulself en die ongebore kind gevaarlik kan wees. 
– Kraamverlof begin gewoonlik enige tyd vanaf vier weke voor die verwagte geboortedatum van die ongebore kind
onder die raad van ‘n dokter/vroedvrou. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met kraamverlof as ‘n bepaling van die WBDV.
Gesinsverantwoordelikheidsverlof 
– ‘n Werknemer kan op aanvraag 3 tot 5 dae betaalde verlof per jaar ontvang in die geval van die dood van die
werknemer se eggenoot / lewensmaat / ouer / aanneemouer / grootouer / kind / aanneemkind / kleinkind / broer /
suster. 
– ‘n Werkgewer kan redelike bewyse vereis – voordat hierdie tipe verlof goedgekeur word – soos ‘n doodsertifikaat
van die familielid wie se begrafnis bygewoon sal word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met gesinsverantwoordelikheidsverlof as ‘n bepaling van
die WBDV.
BS GRAAD 12 TG.indb 48 2022/04/01 01:15:43

Ouerskapverlof 
– ‘n Werknemer, ongeag geslag, wat ‘n ouer is, is geregtig op 10 opeenvolgende dae ouerskapverlof na die geboorte
van sy/haar kind. 
– Ouerskapverlof is onbetaald maar die werknemer/ouer kan van die Werkloosheidsversekeringsfonds/WVF eis. 
– Die werkgewer moet ten minste een maand voor die verwagte sperdatum van die geboorte ingelig/in kennis
gestel word. 
– Aannemingsverlof is van toepassing by die aanneming van ‘n kind onder die ouderdom van 2 jaar. 
– Een ouer van die aangenome kind is geregtig op 10 weke aannemingsverlof om die kind te versorg, terwyl die
ander ouer geregtig is op 10 opeenvolgende dae normale ouerskapverlof. 
– Opdraggewende ouerskapverlof is slegs van toepassing op surrogaatmoederskap waar een ouer geregtig is
op 10 weke opdraggewende ouerskapverlof om die kind te versorg, terwyl die ander ouer geregtig is op 10
opeenvolgende dae normale ouerskapverlof. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met ouerskapverlof as ‘n bepaling van die WBDV.
Submaks (4)
Maaltye en rusperiodes 
– Werknemers moet ‘n etenspouse van 60 minute hê na 5 aaneenlopende ure se werk. 
– Die etenspouse kan deur ‘n wedersydse skriftelike ooreenkoms tot 30 minute/halfuur verminder word  wanneer
werknemers minder as 6 uur per dag werk. 
– Werknemers moet ‘n daaglikse rusperiode van 12 aaneenlopende ure/ ‘n weeklikse rusperiode van 36
aaneenlopende ure hê , wat Sondae moet insluit. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maaltye en rusperiodes as ‘n bepaling van die WBDV.
Submaks (4)
Publieke vakansiedae 
– Werknemers moet betaal word vir enige publieke vakansiedag  wat op ‘n werksdag val. 
– Werknemers mag op publieke vakansiedae werk wanneer daar ‘n wedersydse ooreenkoms is , en hulle word 2
keer/twee keer/dubbel hul normale tarief betaal. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met publieke vakansiedae as ‘n bepaling van die WBDV.
Submaks (4)
Beëindiging van indiensneming 
– ‘n Indiensnemingskontrak kan slegs na 1 week se kennis beëindig word  indien die werknemer vir 6 maande of
minder in diens is. 
– ‘n Minimum van 4 weke kennis moet aan die besigheid gegee word  indien die werknemer vir ‘n jaar of langer in
diens is. 
– Die werknemer moet skriftelike formele kennis gegee word indien die werkgewer die kontrak beëindig het , net so
moet die werknemer die werkgewer skriftelike formele kennis gee vir die beëindiging van die kontrak. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met beëindiging van indiensneming as ‘n bepaling van die WBDV.
Submaks (4)
Kinder- en dwangarbeid 
– Dit is onwettig om ‘n kind jonger as 15 in Suid-Afrika in diens te neem. 
– Dit is ook onwettig om ‘n werknemer te dwing om te werk. 
– Besighede mag kinders bo die ouderdom van 15 in diens neem indien indiensneming nie skadelik is vir hul
welstand/gesondheid/opvoeding/morele en maatskaplike ontwikkeling nie. 
– Minderjariges/Kinders onder die ouderdom van 18 mag nie betrokke raak by gevaarlike werk/werk wat vir ‘n
volwassene bedoel is nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met kinder- en dwangarbeid as ‘n bepaling van die WBDV.
Maks (4)
5.4 Impak van die WAV op besighede
Positiewe/Voordele
– Verseker die deelname van alle partye aan die kollektiewe bedingingsproses, wat konflik in die werkplek
verminder. 
– Beskerm die regte van besighede en werkgewersorganisasies in arbeidsverwante kwessies. 
– Bevorder vinnige en goedkoper beslegting van arbeidsgeskille. 
– Beskerm werkgewers wat wettige uitsluitings inroep wanneer onderhandelinge tussen partye misluk en wanneer
werknemers aan stakings deelneem. 
– Voorkom onbillike diskriminasie in die werkplek omdat gelyke geleenthede vir alle werknemers bevorder word. 
– Verskaf goeie geskilbeslegting deur konsensus  tussen georganiseerde arbeid, besighede en die staat. 
BS GRAAD 12 TG.indb 49 2022/04/01 01:15:43

– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van die WAV op besighede.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Die WAV kan die globale mededingendheid van besighede verminder  as gevolg van laer produktiwiteit in
die werkplek.
– Besighede kan hul mededingende voordeel verloor omdat belangrike inligting, wat aan mededingers uitgelek kan
word , dikwels tydens kollektiewe bedinging aan vakbondlede bekend gemaak word. 
– Verminderde winsgewendheid van besighede as gevolg van ‘n afname in produktiwiteit en verkope. 
– Produktiwiteit kan aansienlik verminder as werknemers betrokke raak by vakbond-verwante aktiwiteite
gedurende werksure. 
– Die implementering van die WAV kan baie duur en tydrowend wees  – veral die geskilbeslegtingsproses. 
– Die indiensneming van regspesialiste en arbeidskonsultante verhoog die koste van die besigheid. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van die WAV op besighede.
Maks (12)
5.5 Optredes wat as oortreding van die WAV beskou word
– Onbillike en onwettige ontslag van werknemers. 
– Voorkoming van werknemers om vakbonde te stig en daarby aan te sluit. 
– Weiering om vakbondverteenwoordigers verlof te gee om vakbondsake by te woon. 
– Voorkoming van werknemers om aan wettige stakings deel te neem. 
– Afdanking van werknemers wat aan wettige stakings deelneem. 
– Om werknemers te dwing om hul vakbond-lidmaatskap en verteenwoordiging prys te gee of daarvan af te sien. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die optredes wat as oortreding van die WAV beskou word.
Maks (10)
5.6 Gevolgtrekking
– Besighede moet op hoogte bly van wysigings wat aangebring is rakende die veranderinge op die WBDV-bepalings
deur die Minister van Arbeid. 
– Deur die effektiewe implementering van die WAV, dra billike arbeidspraktyke in die werkplek by tot verbeterde
doeltreffendheid in sakebedrywighede met minimale ontwrigtings. 
– Deeglike nakoming/implementering van die WAV verseker dat besighede die positiewe impak verkry en die
negatiewe impak van die Wet op hul bedrywighede verminder. 
– Besighede moet effektiewe maniere implementeer om voldoening aan die WBDV en WAV te verbeter om swaar
strawwe te vermy. 
– Enige ander relevante gevolgtrekking wat verband hou met die doel van die WBDV/Bepalings van die WBDV/impak
van die WAV op besighede/optredes wat as oortreding van die WAV beskou word.
Enige (1 × 2) (2)
[40]
5.1 Inleiding 2
5.2 Doel van die WBDV 8
5.3 Bepalings van die WBDV 16 Maks
5.4 Impak van die WAV op besighede 12 32
5.5 Optredes wat as oortreding van die WAV beskou word 10
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
BS GRAAD 12 TG.indb 50 2022/04/01 01:15:43

ONDERWERP 2 Die menslike
hulpbronfunksie
Onderrigwenke:
tot onderwerp
• Verwys leerders na die inhoud wat in Graad 11 • Scenario’s, stellings en advertensies vir
gedek word. indiensneming is nuttige hulpmiddels wat gebruik
• Beklemtoon dat hierdie onderwerp in Graad 12 moet word om die verskille tussen ‘posbeskrywing’
voortbou op die grondliggende kennis van die en ‘posspesifikasie’ te verduidelik.
inhoud wat in Graad 11 gedek word. • Gee ‘n breedvoerige beskrywing van hierdie
• Stel ‘n basislyn assessering op om inhoudsgapings te konsepte.
bepaal. • Gebruik kolomme en tabelle wanneer
• Hersien en konsolideer inhoud wat in die ontleding werwingsbronne en werwingsmetode onderrig
van die basislyn assessering geïdentifiseer is. word.
• Pak die woordelys van konsepte saam met leerders • Gee geleenthede aan leerders om navorsing
uit. te doen oor die impak van interne en eksterne
• Die menslike hulpbronfunksie in ‘n besigheid fokus werwingsmetodes.
op werwing, bestuur en die verskaffing van rigting • Dit sal leerders in staat stel om insig in hierdie
aan die werknemers. onderwerp te verkry en in staat te wees om toepaslik
• Beklemtoon die menslike hulpbronaktiwiteite op direkte en indirekte vrae te kan beantwoord.
waarop in hierdie onderwerp gefokus sal word. • Praktiese demonstrasies en rolspel-aktiwiteite
• Hersien die verskillende maniere waarop besighede kan gebruik word om begrip van die konsepte
aan die WVO, WAV, WBDV en WGI behoort te te verbeter: onderhoudvoerder en aansoeker/
voldoen voordat die implikasies van hierdie wette kandidaat. Die gebruik van ‘n tabel met twee
op die menslike hulpbronfunksie onderrig word. kolomme wat die verskille tussen die rolle van die
Beklemtoon dan dat leerders nie die evaluering onderhoudvoerder en aansoeker/kandidaat lys,
van die wette wat in onderwerp 1 gedoen is, moet sal leerders help om hierdie kennis toe te pas op
verwar met die implikasies van die bogenoemde spesifieke scenario’s en uittreksels wat in formele
wette op die MH-funksie nie, aangesien dit nie assesseringstake gebruik word.
dieselfde is nie. • As ‘n praktiese toepassingsoefening moet leerders
versoek word om te Google of navorsing te doen oor
verskillende voorbeelde van voordele wat besighede
bied, en verslag te doen oor die impak daarvan.
• Die verskille tussen die doel, aspekte van ‘n
induksieprogram en voordele van induksie moet aan
die leerders duidelik gemaak word. Dit is belangrik
om die doel van induksie te verstaan voordat

die aspekte wat in ‘n induksieprogram ingesluit
moet word, uitgepak word. Dit is omdat sommige
belangrike aspekte wat in ‘n induksieprogram
ingesluit is, in die doel van induksie ingebed kan
wees. Hier moet leerders weereens herinner word
om volledige sinne te verskaf wanneer vrae oor die
doel van induksie beantwoord word om te verhoed
dat punte onnodig verloor word.
• Moedig leerders aan om volsinne te skryf
oor die redes vir die beëindiging van ‘n
indiensnemingskontrak.
• Gebruik praktiese voorbeelde van die verskille tussen
stukwerk en tydsverwante salarisbepalingsmetodes .
• Laer- en middelorde-ondervraging kan effektief in
hierdie onderwerp gebruik word, as ‘n manier om
die verskil te illustreer.
Onderwerp 2 Die menslike hulpbronfunksie 51
BS GRAAD 12 TG.indb 51 2022/04/01 01:15:43

• Leerders moet bewus gemaak word daarvan dat • Raadpleeg die volgende vorige NSS-vraestelle vir
sekere voorbeelde van eksterne werwing onder Afdeling B- en C-tipe vrae:
dieselfde kategorie val en punte sal verlore gaan as – Mei/Junie 2021 V1 Vraag 3.3 – scenario oor
dit herhaal word. posontleding
• Daar moet duidelik onderskei word tussen die – Mei/Junie 2021 V1 Vraag 4.5 – scenario oor
bronne van interne en eksterne werwing, asook onderhoude
tussen die bronne en metodes van werwing. – Nov. 2020 V1 Vraag 3.4 – scenario oor werwing
• Leerders moet die verskil tussen die woorde – Nov. 2020 V1 Vraag 6 – opstel oor die menslike
‘onderhoudvoerder’ en ‘aansoeker/kandidaat’ hulpbronfunksie
ten opsigte van die rolle van elke party tydens ‘n – Nov. 2019 Vraag 5.2 – scenario oor
onderhoud herken. posbeskrywing en posspesifikasie
• Dit moet beklemtoon word dat die MH-funksie nie – Nov. 2019 Vraag 6.10 – scenario oor beëindiging
werknemers oplei nie, maar bestuurders bystaan om van ‘n indiensnemingskontrak
werknemers se opleiding en ontwikkelingsbehoeftes – Junie 2019 Vraag 5.3 – scenario oor werwing
te identifiseer. Die woord ‘implikasies’ verwys na
– Junie 2010 Vrae– opstel oor menslike
voldoening, aangesien die fokus is op hoe die
hulpbronne
menslike hulpbronfunksie moet voldoen aan die
– Nov. 2018 Vraag 5.3 – scenario oor die rol van
VOW, WAV, WBDV en WGI.
die onderhoudvoerder en aansoeker/kandidaat
• Leerders moet bewus gemaak word van die feit
– Mei/Junie 2018 Vraag 5.4 – scenario oor
dat besighede winsgewende byvoordele sal bied
salarisbepalingsmetodes
om vaardige en bekwame werknemers te lok en te
– Mei/Junie 2018 Vraag 10 – opstel oor menslike
behou.
hulpbronfunksie
– Feb./Maart 2018 scenario – scenario 5.4 oor
salarisbepalingsmetodes
– Feb./Maart 2018 Vraag 6.9 – scenario oor
indiensnemingskontrak
kernbegrippe van die vorige dag se inhoud – op
die manier, stel onderwysers leerders bloot aan
deurlopende konsolidasie.

VRAAG 1
1.1 Inleiding
– Werwing beoog om die beste moontlike aansoekers te lok/verkry wat oor die vereiste vaardighede/kennis/
kwalifikasies/bevoegdhede/ervaring beskik om vakatures/beskikbare poste te vul.
– ’n Posontleding is ’n hulpmiddel wat deur die menslike hulpbronfunksie gebruik word om inligting oor die besigheid
se arbeidsmag te bekom en te ontleed sodat hulle die regte persoon in die regte pos kan plaas.
– Die menslike hulpbronafdeling moet gebruik maak van betroubare werwingsprosedures/prosesse/stelsels om
spesifieke menslike hulpbrondoelwitte te bereik.
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die betekenis van werwing/posontleding/ werwingsprosedure/
impak van eksterne werwing.
Enige (2 × 1) (2)
BS GRAAD 12 TG.indb 52 2022/04/01 01:15:43

1.2 Betekenis van werwing
– Die proses wat deur ‘n besigheid gebruik word om sekere vakatures in die besigheid te identifiseer en geskikte
kandidate daarvoor te lok. 
– Besighede kan kies om ‘n interne of eksterne  metode van werwing te gebruik. 
– Die metode wat hulle kies sal afhang van die aard/vereistes van die vakature. 
– Werwing is ‘n deurlopende proses omdat werknemers hul werk verlaat vir ander werke/bevorderings behaal/
aftree/omdat nuwe tegniese/tegnologiese vaardighede vereis word. 
– Dit begin met die proses om aktief kandidate vir ‘n vakature te soek/vind , tot die suksesvolle integrasie van die
kandidaat in die besigheid. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die betekenis van werwing.
Maks (10)
1.3 Verskille tussen die komponente van posontleding
POSBESKRYWING üü POSSPESIFIKASIE üü
Beskryf pligte/verantwoordelikhede van ‘n spesifieke Beskryf die minimum aanvaarbare persoonlike
werk.ü eienskappe/ vaardighede/ kwalifikasies  wat nodig
is vir die werk. ü
‘n Geskrewe beskrywing van die pos en sy ‘n Geskrewe beskrywing van spesifieke
vereistes./’n Opsomming van die aard/tipe werk. ü kwalifikasies/ vaardighede/ervaring wat nodig is
vir die pos. ü
Beskryf sleutelprestasie-areas vir ‘n spesifieke pos, Beskryf sleutelvereistes vir die persoon wat die
byvoorbeeld postitel/pligte/werksomstandighede/ pos sal vul, byvoorbeeld, formele kwalifikasies/
ligging van die werkplek/verhouding van die pos met bereidwilligheid om te reis/ ongewone werksure,
ander poste in die besigheid, ens. ü ens. ü
Enige ander relevante antwoord wat verband hou met Enige ander relevante antwoord wat verband hou
posbeskrywing. met posspesifikasie.
Komponent 2 Komponent 2
Verduideliking 4 Verduideliking 4
Submaks 6 Submaks 6

3 Ken ‘n maksimum van SES (6) punte toe, indien die verskil nie duidelik is nie/Sien slegs óf
posbeskrywing óf posspesifikasie na.
Maks (12)
1.4 Werwingsprosedure
– Die menslike hulpbronbestuurder (MHB) moet die pos evalueer/ ‘n posontleding voorberei , wat die
posspesifikasie/posbeskrywing insluit/om werwingsbehoeftes te identifiseer. 
– Die MHB moet die posspesifikasie/sleutelprestasie-areas aandui om geskikte kandidate te lok. 
– Kies die metode van werwing, bv. interne/eksterne werwing, om die geskikte aansoekers/kandidate te bereik/te
teiken. 
– Indien eksterne werwing gekies word, moet die relevante werwingsbronne gekies word, bv.
werwingsagentskappe/tersiêre instellings/koerante/elektroniese media, ens. 
– Vakatures kan intern geadverteer word via interne e-pos/mededeling/ plakkate/interne kennisgewingborde ens. 
– Eksterne werwing moet oorweeg word indien interne werwing onsuksesvol was. 
– Die advertensie moet voorberei word met die relevante inligting, bv.  die naam van die maatskappy,
kontakbesonderhede, kontakpersoon, ens. 
– Plaas die advertensie in die geselekteerde media  wat sal verseker dat die beste kandidate aansoek doen. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die werwingsprosedure.
Maks (12)
BS GRAAD 12 TG.indb 53 2022/04/01 01:15:43

1.5 Impak van eksterne werwing
Positiewe/Voordele
– Nuwe kandidate bring nuwe talente/idees/ervarings/vaardighede/ kennis in die besigheid. 
– Dit kan die besigheid help om regstellende aksie-, WGI- en BBSEB teikens te bereik. 
– Daar is ‘n groter aantal kandidate om uit te kies. 
– Daar is ‘n groter kans om geskikte kandidate met die vereiste vaardighede/kwalifikasies/bevoegdhede/ervaring te
kry wat nie veel opleiding/ontwikkeling nodig het nie wat koste kan verlaag. 
– Minimaliseer ongelukkigheid/konflik onder huidige/bestaande werknemers wat moontlik vir die pos aansoek gedoen
het. 
– Algehele doeltreffendheid/produktiwiteit kan voorkom as die nuwe werker aktief waarde tot die besigheid toevoeg. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van eksterne werwing.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Eksterne bronne kan duur wees, byvoorbeeld werwingsagentskappe se fooie/advertensies in koerante/tydskrifte. 
– Die keuringsproses kan daartoe lei dat 'n oneffektiewe/onbevoegde kandidaat gekies word. 
– Inligting oor CV's/verwysings is dalk nie betroubaar nie/mag vervals wees. 
– Die werwingsproses neem langer/is meer tydrowend en duur aangesien agtergrondsondersoeke uitgevoer
moet word. 
– Nuwe kandidate neem gewoonlik langer om by 'n nuwe werksomgewing aan te pas. 
– Indiensopleiding mag nodig wees, wat produktiwiteit gedurende die tyd van opleiding verlaag/koste van die
besigheid verhoog. 
– Nie-geskikte aansoeke kan die keuringsproses vertraag. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van eksterne werwing.
Maks (12)
1.6 Gevolgtrekking
– Werknemers is die mees waardevolle bate van die besigheid, en daarom word die sukses van die besigheid sterk
beïnvloed deur gesonde werwingsprosesse wat deur die menslike hulpbronfunksie toegepas word. 
– Besighede sal eksterne werwing gebruik nadat interne werwingsmetodes as onsuksesvol beskou is. 
– Besighede sal kies om eksterne werwing te gebruik, afhangende van die aard van die pos volgens die posontleding. 
– Enige ander relevante gevolgtrekking wat verband hou met die betekenis van werwing/posontleding/
werwingsprosedure/impak van eksterne werwing.
Enige (1 × 2) (2)
[40]
1.1 Inleiding 2
1.2 Betekenis van werwing 10
1.3 Verskille tussen die komponente van posontleding 12 Maks
1.4 Werwingsprosedure 12 32
1.5 Impak van eksterne werwing 12
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
BS GRAAD 12 TG.indb 54 2022/04/01 01:15:43

VRAAG 1
1.1 Onderhoude en die keuringsprosedure
1.1.1 Rol van die aansoeker/kandidaat gedurende die onderhoud vanuit die scenario
– Tamia het aandagtig na vrae geluister voordat sy tydens die onderhoud gereageer het. ü
– Tamia het ook selfvertroue tydens die onderhoud getoon.ü
LET WEL: 1 Moenie punte toeken vir aanhalings wat onvolledig/verkeerd is nie.
2 Sien slegs die eerste TWEE (2) na.
(2 × 1) (2)
1.1.2 Ander rolle van die aansoeker/kandidaat tydens die onderhoud
– Groet die onderhoudvoerder op sy/haar naam met ‘n stewige handdruk en ‘n vriendelike glimlag. 
– Maak oogkontak en hou ‘n goeie postuur/lyftaal. 
– Wees nuuskierig en toon belangstelling in die besigheid. 
– Vra vrae om duidelikheid te verkry. 
– Toon respek en hanteer die onderhoud met die nodige belangrikheid. 
– Wees eerlik oor foute en verduidelik hoe jy dit hanteer het. 
– Ken jou sterkpunte en swakpunte en wees voorbereid om dit te bespreek. 
– Bedank die onderhoudvoerder vir die geleentheid wat gegee is om deel van die onderhoude te wees. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die rolle van die aansoeker/kandidaat tydens die
onderhoud.
LET WEL: 1 Sien slegs die eerste DRIE (3) antwoorde na.
2 Moenie punte toeken vir antwoorde wat in VRAAG 1.1.1 aangehaal is nie.
Maks (6)
1.1.3 Doel van ‘n onderhoud
– Skep ‘n geleentheid waar inligting oor die besigheid en aansoeker uitgeruil kan word. 
– Versamel inligting oor die sterkpunte en swakpunte van elke kandidaat. 
– Bepaal ‘n kandidaat se geskiktheid vir die pos./Bepaal of die kandidaat waarde tot die besigheid sal
toevoeg. 
– Help die werkgewer om ‘n ingeligte besluit oor die mees geskikte kandidaat vir die pos te kies. 
– Pas inligting wat deur die aansoeker verskaf is by die posvereistes. 
– Evalueer die vaardighede/persoonlike eienskappe van die aansoeker. 
– Verifieer tot ‘n sekere mate die akkuraatheid van die inligting wat op die CV aangebied word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die doel van ‘n onderhoud.
Maks (6)
1.1.4 Keuringsprosedure
Opsie 1
– Bepaal regverdige assesseringskriteria waarop keuring gebaseer sal word. 
– Gebruik die assesseringskriteria om alle CV’s/aansoekvorms wat tydens werwing ontvang is, te
evalueer. Doen voorlopige sifting - dit behels om die aansoeke wat ontvang is, volgens die kriteria vir
die pos te sorteer. 
– Kontroleer dat aansoekers nie vals dokumente  soos vervalste sertifikate/grade/prestasies indien nie. 
– Maak ‘n voorlopige lys van alle aansoekers wat vir die pos kwalifiseer. 
– Sif en kontroleer verwysings, kontroleer/kyk na byvoorbeeld aansoekers se kriminele rekords/
kredietgeskiedenis/sosiale media, ens. 
– Voer voorlopige siftingsonderhoude uit om geskikte aansoekers te identifiseer. 
– Lig alle aansoekers in  oor die uitkoms van die aansoek. 
– Stel ‘n kortlys van ongeveer vyf kandidate saam. 
– Nooi die aansoekers/kandidate op die kortlys  vir ‘n onderhoud. 
– Kandidate op die kortlys kan aan verskeie tipes keuringstoetse onderwerp word, byvoorbeeld
vaardigheidstoetse. 
– Sodra kandidate gekies is, word ‘n skriftelike aanbod aan hulle gemaak. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die keuringsprosedure.
EN/OF
BS GRAAD 12 TG.indb 55 2022/04/01 01:15:43

Opsie 2
– Ontvang dokumentasie, byvoorbeeld, aansoekvorms en sorteer dit volgens die kriteria van die pos. 
– Evalueer CV’s en stel ‘n kortlys op/keur die aansoekers. 
– Gaan inligting op CV’s na  en maak kontak met verwysings. 
– Hou voorlopige siftingsonderhoude om aansoekers te identifiseer wat nie vir die pos geskik is nie, al
voldoen hulle aan al die vereistes. 
– Assesseer/Toets kandidate wat vir senior posisies aansoek gedoen het/om te verseker dat die beste
kandidaat gekies word. 
– Voer onderhoude met kandidate op die kortlys. 
– Bied ‘n geskrewe werksaanbod aan die gekose kandidaat(e). 
Maks (6)
Vraag 1 Punte
1.1.1 2
1.1.2 6
1.1.3 6
1.1.4 6
TOTAAL 20
VRAAG 1
1.1 Induksie en voordele van induksie
1.1.1 Betekenis van induksie
– Induksie is die proses om nuwe werknemers aan ‘n besigheid/werksomgewing/organisasie bekend te stel.
– Nuwe werknemers raak vertroud met hul nuwe fisiese werksomgewing/ organisasiekultuur/produkte en
dienste. 
– Inligting rakende die prosesse/prosedures/metodes van die besigheid word aan nuwe werknemers
gekommunikeer. 
– Die werksverwagtinge/rolle/verantwoordelikhede word aan nuwe werknemers verduidelik. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die betekenis van induksie.
Maks (4)
1.1.2 Voordele van induksie uit die scenario
– Timber Handelaars ervaar ‘n aansienlike verlaging in die personeelomsetkoers aangesien nuwe werknemers
behoorlike induksie ontvang het. 
– Dit het gelei tot verhoogde produktiwiteit en doeltreffendheid in die werkplek.ü
2 Sien slegs die eerste TWEE (2) na.
(2 × 1) (2)
1.1.3 Ander voordele van induksie vir besighede
– Nuwe werknemers wat vertroud is met die besigheid se beleid en prosedures kan maklik by hul nuwe
werksomgewing aanpas. 
– Nuwe werknemers leer meer oor die besigheid en verstaan hul
rol in die besigheid en verwagtinge van die pos. 
– Minimaliseer die behoefte aan deurlopende opleiding en ontwikkeling. 
– Verbeterde/beter gefokusde opleiding kan verskaf word gebaseer op die uitslae wat uit die induksieproses
verkry is. 
– Nuwe werknemers voel dalk deel van die span wat positiewe moraal/motivering tot gevolg het. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met voordele van induksie vir besighede.
LET WEL: 1 Sien slegs die eerste DRIE (3) na.
Maks (6)
BS GRAAD 12 TG.indb 56 2022/04/01 01:15:43

1.1.4 Aspekte wat by die induksieprogram ingesluit moet word
– Veiligheidsregulasies en -reëls 
– Oorsig van die besigheid 
– Toer deur die perseel/besigheid 
– Inligting oor die besigheid se produkte/dienste 
– Vergadering met senior bestuur wat die maatskappy se visie/missie/ waardes/posontleding/daaglikse take
sal verduidelik 
– Inleiding tot sleutelpersone en onmiddellike kollegas 
– Voorwaardes van indiensneming, byvoorbeeld, werksure/verlof-aansoekproses/ byvoordele/dissiplinêre
prosedures, ens. 
– Bespreking van die indiensnemingskontrak en diensvoorwaardes 
– Bespreking van personeelbeleid, byvoorbeeld die maak van privaat telefoonoproepe/gebruik van die
internet, ens. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met aspekte wat by die induksieprogram ingesluit
moet word.
LET WEL: Sien slegs die eerste VIER (4) antwoorde na.
(4 × 2) (8)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1.1 4
1.1.2 2
1.1.3 6
1.1.4 8
TOTAAL 20
VRAAG 1
1.1 Belangrikheid van opleiding in die menslike hulpbronfunksie
1.1.1 Belangrikheid van opleiding in die menslike hulpbronfunksie uit die scenario
– BBT het in opleiding belê om aan werknemers te wys dat hulle waardeer word. 
– ‘n Effektiewe opleidingsprogram bestaan by BBT vir werknemers om hul huidige vaardighede te verbeter.ü
LET WEL: Moenie punte toeken vir aanhalings wat onvolledig/verkeerd is nie.
(2 × 1) (2)
1.1.2
Ander maniere waarop die belangrikheid van opleiding in die menslike hulpbronfunksie by die
besigheid vertoon kan word
– ‘n Werknemer wat die nodige opleiding ontvang, kan in hul werk presteer en prestasie in hul werk verbeter.
Werknemers is meer kundig en kan take meer doeltreffend uitvoer. 
– Produktiwiteit neem gewoonlik toe wanneer die menslike hulpbronfunksie opleidingskursusse
implementeer. 
– Algehele winsgewendheid van die besigheid sal verbeter as gevolg van effektiewe en gereelde opleiding.

– Deurlopende opleiding en opgradering van die arbeidsmag moedig kreatiwiteit aan. 
– Dra positief tot die doelwitte en nakoming van die WVO by. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere waarop die belangrikheid van opleiding in
die menslike hulpbronfunksie by die besigheid vertoon kan word.
Maks (6)
BS GRAAD 12 TG.indb 57 2022/04/01 01:15:43

1.1.3 Plasingsprosedure
– Die besigheid moet spesifieke verantwoordelikhede, verwagtinge en vereistes van die nuwe pos uiteensit. 
– Bepaal die suksesvolle kandidaat se sterkpunte, swakpunte, vaardighede, belangstellings en bevoegdhede
deur die kandidaat aan verskeie psigometriese toetse te onderwerp. 
– Bepaal die verhouding tussen die pos en die bevoegdhede van die nuwe werknemer. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die plasingsprosedure.
Maks (6)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1.1 2
1.1.2 6
1.1.3 6
TOTAAL 14
VRAAG 1
1.1 Salarisbepalingsmetodes en die verband tussen salarisbepaling en WBDV.
1.1.1 Salarisbepalingsmetodes uit die scenario
Werknemer Salarisbepalingsmetodes Motivering
Okhule Stukwerk üü Okuhle word vergoed volgens die aantal
gesondheidsplanne wat verkoop word. ü
Junaid Tydsverwante üü Junaid die kassier, word betaal vir die aantal ure
wat hy by die werk spandeer. ü

2 Ken punte toe vir die korrekte salarisbepalingsmetode selfs al is die aanhaling onvolledig/
verkeerd.
3 Moenie punte vir die motivering toeken as die salarisbepalingsmetode verkeerd
Maks (6)
1.1.2 Die verband tussen salarisbepaling en WBDV
– Die WBDV stel voorwaardes uiteen wat verseker  dat billike arbeids- en menslike hulpbronpraktyke binne
die besigheid plaasvind. 
– Volgens die WBDV kan besighede verskillende vergoedingsmetodes  gebruik om hul werknemers te betaal. 
– Betaling van salarisse moet gebaseer word op die vraag of die werknemer permanent is of op ‘n vaste
kontrak in diens is. 
– Besighede moet inkomstebelasting (LBS) en ander salarisaftrekkings  van die werknemers se belasbare
salarisse aftrek. 
– Die WBDV beskryf wettigheid van die indiensnemingskontrak , soos werksure en oortyd, wat
salarisbepaling kan beïnvloed. 
– Die WBDV reguleer ook die minimum loonkoerse per sektor en die besigheid moet dus verseker  dat
vergoeding wat in die indiensnemingskontrak weerspieël word, nie onder die minimumloon is nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die verband tussen salarisbepaling en WBDV.
Maks (6)
Vraag 1 Punte
1.1.1 6
1.1.2 6
TOTAAL 12
BS GRAAD 12 TG.indb 58 2022/04/01 01:15:43

VRAAG 1
1.1 Byvoordele
1.1.1 Voorbeelde van werknemervoordele behalwe WVF
– Mediese fonds/Gesondheidsversekeringsfonds 
– Pensioenfonds 
– Voorsorgfonds 
– Begrafnisvoordele 
– Motor-, Reis-, Behuising, Selfoon- en Kleretoelae 
– Prestasie-gebaseerde aansporings 
– Uitreiking van bonusaandele 
– Personeelafslag, Gratis of lae-koste etes en Kantiengeriewe
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met voorbeelde van werknemervoordele behalwe WVF.
Maks (4)
1.1.2 Nadele van byvoordele vir besighede uit die scenario
– Magdalena Krombie Prokureurs ondervind kontantvloeiprobleme as gevolg van hoë uitgawes wat op
byvoordele aangegaan word. 
– Dit het konflik veroorsaak weens die korrupsie wat verband hou met die onregverdige toekenning van
byvoordele.ü
(2 × 1) (2)
1.1.3 Ander nadele van byvoordele vir besighede
– Administratiewe koste neem toe  aangesien voordele korrek aangeteken moet word vir
belastingdoeleindes. 
– Verminder besigheidswinste omdat aansporings-, pakket- of vergoedingskoste hoër is. 
– Werknemers bly slegs by die besigheid vir byvoordele en mag dalk nie toegewyd of lojaal tot hul take of
die besigheid wees nie. 
– Besighede wat werknemers verskillende voordeelplanne bied, kan wrok skep by diegene wat minder
voordele ontvang en dit kan tot laer produktiwiteit lei. 
– Besighede wat nie byvoordele kan bied nie,  slaag nie daarin om vaardige werkers te lok nie. 
– Besighede moet adviseurs/prokureurs betaal om hulle te help om voordeelplanne te skep wat aan die wet
voldoen. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met nadele van byvoordele vir besighede.
Maks (6)
1.1.4 WVF as ‘n voordeel wat deur die wet vereis word
– WVF bied korttermyn finansiële bystand aan werkers wanneer hulle werkloos word of nie kan werk nie
weens siekte/kraam-/aannemingsverlof 
– WVF help die afhanklikes van ‘n bydraende werker wat gesterf het. 
– Volgens die wet, moet werknemers 1% van hul basiese salaris tot WVF bydra. 
– Werkgewers word ook verplig om 1% van ‘n werknemer se basiese salaris tot WVF by te dra. 
– Werkgewers betaal die 2% direk aan die WVF namens die werknemers. 
– Bydraes word aan die Werkloosheidsversekeringsfonds (WVF) of die Suid-Afrikaanse Inkomstediens
(SAID) betaal
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met WVF as ‘n voordeel wat deur die wet vereis word.
Maks (8)
BS GRAAD 12 TG.indb 59 2022/04/01 01:15:43

Vraag 1 Punte
1.1.1 4
1.1.2 2
1.1.3 6
1.1.4 8
TOTAAL 20
VRAAG 1
1.1 Wetgewing wat ‘n implikasie op die menslike hulpbronfunksie het
1.1.1 Wetgewing wat ‘n implikasie op die menslike hulpbronfunksie het vanuit die scenario
WETGEWING MOTIVERING
Die Wet op Gelyke Indiensneming/WGI üü Kopano Media is trots daarop om regstellende
aksie in die besigheid te bevorder. ü
Die Wet op Basiese Diensvoorwaardes/WBDV üü Hul werknemers is geregtig op ses weke
siekteverlof gedurende ‘n drie jaar siklus. ü
Die Wet op Arbeidsverhoudinge/WAV üü Die bestuur van KM laat hul werknemers toe om
aan besluitneming deel te neem. ü

2 Ken punte toe vir die korrekte wet/wetgewing selfs al is die aanhaling onvolledig/
verkeerd.
3 Moenie punte vir die motivering toeken as die wet/wetgewing verkeerd geïdentifiseer
is nie.
4 Sien slegs die eerste DRIE (3) wette/wetgewing na met die ooreenstemmende
motivering.
Maks (9)
1.1.2 Implikasie van die WVO op die menslike hulpbronfunksie
– Die menslike hulpbronfunksie/MHB moet die doelwitte en vereistes van die WVO interpreteer en
vaardigheids- en opleidingsprogramme dienooreenkomstig aanpas. Opleiding wat deur die besigheid of
MHB uitgevoer word, moet voldoen aan die vereistes van die WVO. 
– Identifiseer die opleidingsbehoeftes van die werknemers en verskaf opleidingsgeleenthede aan hulle
sodat hulle hul take doeltreffend sal uitvoer. 
– Gebruik die NKR om die vaardigheidsvlakke van werknemers te assesseer. 
– Interpreteer en implementeer die doelwitte en vereistes van die raamwerk van die NVOS. 
– Help bestuurders om vaardighede en opleidingsbehoeftes te identifiseer om hulle te help om
leerlingskappe bekend te stel en te bevorder. 
– Die besigheid behoort 1% van hul salarisrekening tot die VOH by te dra. 
– Verseker opleiding in die werkplek is geformaliseer/gestruktureerd. 
– Stel ‘n voltydse of deeltydse konsultant aan as ‘n fasiliteerder vir vaardigheidsontwikkeling (VOF). 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die implikasie van die WVO op die menslike
hulpbronfunksie.
Maks (8)
Vraag 1 Punte
1.1.1 9
1.1.2 8
TOTAAL 17
BS GRAAD 12 TG.indb 60 2022/04/01 01:15:43

VRAAG 1
DWARS AF
5 Minimum lone üü 1 Voorlopige siftingsonderhoude üü
8 Wet op Gelyke Indiensneming üü 2 Eksterne werwing üü
9 Ontslag üü 3 Posontleding üü
10 Tydsverwante üü 4 Induksie üü
6 Bedanking üü
7 Onderhoud üü
(10 × 2) (20)
Vraag 1 Punte
20
TOTAAL 20
VRAAG 2
DWARS AF
3 Ontslag üü 1 Aansoeker üü
5 Plasing üü 2 Werkloosheidsversekeringsfonds üü
7 Indiensnemingskontrak üü 4 Keuringsprosedure üü
8 Stukwerk üü 6 Interne werwing üü
9 Wet op arbeidsverhoudinge üü
10 Sifting üü
(10 × 2) (20)
Vraag 2 Punte
20
TOTAAL 20
VRAAG 3
3.1.1 D üü
3.1.2 A üü
3.1.3 C üü
3.1.4 C üü
3.1.5 B üü
(5 × 2) (10)
3.2.1 I üü
3.2.2 H üü
3.2.3 D üü
3.2.4 E üü
3.2.5 A üü
(5 × 2) (10)
Vraag 3 Punte
3.1 10
3.2 10
TOTAAL 20
BS GRAAD 12 TG.indb 61 2022/04/01 01:15:43

VRAAG 4
4.1 Aspekte wat in ‘n indiensnemingskontrak ingesluit moet word
– persoonlike besonderhede van die werknemer 
– besonderhede van die werkgewer, byvoorbeeld besigheidsnaam en adres, ens. 
– postitel/posbenaming 
– posbeskrywing, byvoorbeeld, pligte/werksvoorwaardes/verantwoordelikhede
– posspesifikasie , byvoorbeeld, formele kwalifikasies/ervaring/bereidheid om te reis
– datum van indiensneming/aanvang van diens
– plek waar die werknemer die meeste van sy/haar werkstyd sal deurbring en werksaktiwiteite sal uitvoer
– werksure, byvoorbeeld, normale ure/oortyd
– vergoeding, byvoorbeeld weeklikse-/twee-weeklikse-/maandelikse-betaling
– voordele/byvoordele/toelaes
– verlof, byvoorbeeld, siek-/kraam-/jaarlikse/aannemingsverlof/ gesinsverantwoordelikheidsverlof
– salarisaftrekkings (verpligtend/nie-verpligtend) 
– kontraktydperk/besonderhede van beëindiging
– proeftydperk
– handtekeninge van beide die werkgewer en werknemer
– lys van dokumente wat deel vorm van die kontrak, byvoorbeeld, aanstellingsbrief/gedragskode/etiese kode
– dissiplinêre beleid, byvoorbeeld reëls en dissiplinêre prosedures vir onaanvaarbare gedrag. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met aspekte wat in ‘n indiensnemingskontrak ingesluit moet word.
LET WEL: Sien slegs die eerste TWEE (2) antwoorde na.
(2 × 1) (2)
4.2 Wetgewing wat ‘n implikasie op die menslike hulpbronfunksie het uit gegewe stellings
4.2.1 Die Wet op Vaardigheidsontwikkeling/WVO üü
4.2.2 Die Wet op Arbeidsverhoudinge/WAV üü
4.2.3 EmDie Wet op Gelyke Indiensneming/WGI üü
4.2.4 Die Wet op Basiese Diensvoorwaardes/WBDV üü (8)
4.3 Betekenis van werwing

– Die proses wat deur ‘n besigheid gebruik word om sekere vakatures in die besigheid te identifiseer en geskikte
kandidate daarvoor te lok. 
– Besighede kan kies om ‘n interne of eksterne  metode van werwing te gebruik. 
– Die metode wat hulle kies sal afhang van die aard/vereistes van die vakature. 
– Werwing is ‘n deurlopende proses omdat werknemers hul werk verlaat vir ander werke/bevorderings behaal/
aftree/omdat nuwe tegniese/tegnologiese vaardighede vereis word. 
– Dit begin met die proses om aktief kandidate vir ‘n vakature te soek/vind , tot die suksesvolle integrasie van die
kandidaat in die besigheid. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die betekenis van werwing.
Maks (4)
4.4 Keuringsprosedure
4.4.1 Stappe van die keuringsprosedure uit die scenario
– Die besigheid het dokumentasie soos die aansoekvorms ontvang. 
– In die proses het LML onderhoude met kandidate op die kortlys uitgevoer. ü
(2 × 1) (2)
4.4.2 Ander stappe van die keuringsprosedure
Opsie 1
– Bepaal regverdige assesseringskriteria waarop keuring gebaseer sal word. 
– Kontroleer dat aansoekers nie vals dokumente soos vervalste sertifikate/grade/prestasies indien nie. 
– Maak ‘n voorlopige lys van alle aansoekers wat vir die pos kwalifiseer. üü
– Sif en kontroleer verwysings, kontroleer/kyk na byvoorbeeld aansoekers se kriminele rekords/
kredietgeskiedenis/sosiale media, ens. 
– Voer voorlopige siftingsonderhoude uit om geskikte aansoekers te identifiseer. 
BS GRAAD 12 TG.indb 62 2022/04/01 01:15:43

– Lig alle aansoekers in oor die uitkoms van die aansoek. 
– Stel ‘n kortlys van ongeveer vyf kandidate saam. 
– Kandidate op die kortlys kan aan verskeie tipes keuringstoetse onderwerp word, byvoorbeeld
vaardigheidstoetse. 
– Sodra kandidate gekies is, word ‘n skriftelike aanbod aan hulle gemaak. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met stappe van die keuringsprosedure.
OF
Opsie 2
– Evalueer CV's en stel 'n kortlys op/keur die aansoekers. 
– Gaan inligting op CV's na en maak kontak met verwysings. 
– Hou voorlopige siftingsonderhoude om aansoekers te identifiseer wat nie vir die pos geskik is nie, al
voldoen hulle aan al die vereistes. 
– Assesseer/Toets kandidate wat vir senior posisies aansoek gedoen het/om te verseker dat die beste
kandidaat gekies word. 
– Bied 'n geskrewe werksaanbod aan die gekose kandidaat(e). 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met stappe van die keuringsprosedure.
Maks (6)
4.4.3 Sifting as deel van die keuringsprosedure
– Vergelyk/Kontroleer aansoekdokumente van kandidate/aansoekers  teen die vereistes van die pos. 
– Kandidate/aansoekers wat aan die minimum vereistes voldoen, word van ander geskei. 
– Voer agtergrond-/geloofwaardigheids-/krediet-/-verwysingsnavraekontroles uit van aansoekers wat vir
die pos kwalifiseer. 
– Stel 'n kortlys op van die mees gepaste kandidate nadat sifting afgehandel is. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met sifting as deel van die keuringsprosedure.
Maks (6)
4.5 Verskille tussen die twee salarisbepalingsmetodes
STUKWERK üü TYDSVERWANTE üü
Werkers word betaal volgens die aantal items / eenhede Werkers word betaal vir die hoeveelheid tyd wat hulle
wat geproduseer word / aksie wat uitgevoer is. ü by die werk/aan 'n taak spandeer. ü
Werkers word nie vergoed vir die aantal ure wat Werkers met dieselfde ervaring / kwalifikasies word
gewerk word nie, ongeag hoe lank dit duur om die op salarisskale betaal, ongeag die hoeveelheid werk
items te maak. ü wat gedoen is. ü
Word meestal in fabrieke gebruik - veral in die Baie privaat en openbare ondernemings gebruik
tekstiel- en tegnologiebedryf. ü hierdie metode. ü
met die stukwerk salarisbepalingsmetode. met die tydsverwante salarisbepalingsmetode.
Metode 2 Metode 2
Submaks 3 Submaks 3

2 Die verskil hoef nie verbind te wees nie maar moet duidelik wees..
3 Ken 'n maksimum van DRIE (3) punte toe, indien die verskil nie duidelik is nie/Sien slegs óf
stukwerk óf tydsverwante metode na.
Maks (6)
4.6 Impak van byvoordele op besighede
Positiewe/Voordele
– Aantreklike byvoordeelpakkette kan lei tot hoër werknemerbehoud, verminderde personeelomset en lae
werknemer-omsetkoerse. ü
– Lok en behou gekwalifiseerde, vaardige en ervare werknemers wat positief kan bydra tot die besigheid se
doelwitte en doelstellings. ü
BS GRAAD 12 TG.indb 63 2022/04/01 01:15:44

– Verhoog werknemers se werkstevredenheid, lojaliteit en moraal aangesien werknemers bereid is om die ekstra
myl te loop. 
– Verbeter produktiwiteit  wat lei tot hoër winsgewendheid. 
– Besighede spaar geld aangesien voordele belastingaftrekbaar is. 
– Byvoordele kan as hefboom vir salarisonderhandelinge gebruik word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van byvoordele op besighede.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Byvoordele is bykomende koste wat tot kontantvloeiprobleme vir die besigheid kan lei. 
– Administratiewe koste neem toe aangesien voordele korrek aangeteken moet word vir belastingdoeleindes. 
– Skep konflik of lei tot korrupsie as byvoordele onregverdig toegeken word. 
– Werknemers bly slegs by die besigheid vir byvoordele en mag dalk nie toegewyd of lojaal tot hul take of die
besigheid wees nie. 
– Besighede wat werknemers verskillende voordeelplanne bied, kan wrok skep by diegene wat minder voordele
ontvang en dit kan tot laer produktiwiteit lei. 
– Besighede wat nie byvoordele kan bied nie, slaag nie daarin om vaardige werkers te lok nie. 
– Besighede moet adviseurs/prokureurs betaal om hulle te help om voordeelplanne te skep wat aan die wet voldoen. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van byvoordele op besighede.
Maks (6)
Vraag 4 Punte
4.1 2
4.2 8
4.3 4
4.4.1 2
4.4.2 6
4.4.3 6
4.5 6
4.6 6
TOTAAL 40
VRAAG 5
5.1 Bronne van eksterne werwing
– Gedrukte media, byvoorbeeld koerante/strooibiljette/tydskrifte 
– Elektroniese media, byvoorbeeld radio/TV 
– Sosiale media/sosiale netwerke/internet/besigheidswebwerwe 
– Werwingsagentskappe 
– Instappers 
– Roofwerwing 
– Professionele verenigings 
– Netwerking 
– Onderwys-/opleidingsinstellings 
– Plakkate/advertensieborde buite die besigheid 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met bronne van eksterne werwing.
Maks (4)
5.2 Induksieprogram
5.2.1 Aspekte wat in die induksieprogram ingesluit is uit die scenario
– Die induksieprogram sluit veiligheidsreëls en regulasies in. 
– Inligting oor die dienste is ook ingesluit. 
– 'n Oorsig van die JRT sal verskaf word. ü
(3 × 1) (3)
BS GRAAD 12 TG.indb 64 2022/04/01 01:15:44

5.2.2 Ander aspekte wat in die induksieprogram ingesluit moet word
– Toer deur die perseel/besigheid 
– Vergadering met senior bestuur wat die maatskappy se visie/missie/ waardes/posontleding/daaglikse take
sal verduidelik 
– Voorwaardes van indiensneming, byvoorbeeld, werksure/verlof-aansoekproses/ byvoordele/dissiplinêre
prosedures, ens. 
– Bespreking van die indiensnemingskontrak en diensvoorwaardes 
– Bespreking van personeelbeleid, byvoorbeeld die maak van privaat telefoonoproepe/gebruik van die
internet, ens. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met aspekte wat in die induksieprogram ingesluit moet word.
LET WEL: 1 Sien slegs die eerste TWEE (2) antwoorde na.
Maks (4)
5.2.3 Doel van induksie
– Stel nuwe werknemers aan bestuur/kollegas bekend om professionele verhoudings met kollegas op
verskillende vlakke te vestig. 
– Neem nuwe werknemers op 'n toer en gee inligting oor die uitleg van die gebou of kantoor. 
– Maak nuwe werknemers vertroud met die organisasiestruktuur, hul toesighouers en direkte bestuurders. 
– Skep geleenthede vir nuwe werknemers om verskillende afdelings te ervaar en te verken. 
– Verduidelik veiligheidsregulasies en -reëls sodat nuwe werknemers hul rolle en verantwoordelikhede in
hierdie verband sal verstaan. 
– Kommunikeer inligting oor die produkte of dienste wat deur die besigheid aangebied word. 
– Verseker dat werknemers hul rolle en verantwoordelikhede verstaan  sodat hulle meer doeltreffend en
produktief sal wees. 
– Kommunikeer besigheidsbeleide rakende etiese en professionele gedrag/prosedures/
indiensnemingskontrak/diensvoorwaardes, ens. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die doel van induksie.
Maks (4)
5.3 Plasingsprosedure as 'n menslike hulpbronaktiwiteit
– Die besigheid moet spesifieke verantwoordelikhede, verwagtinge en vereistes van die nuwe pos uiteensit. 
– Bepaal die suksesvolle kandidaat se sterkpunte, swakpunte, vaardighede, belangstellings en bevoegdhede deur die
kandidaat aan verskeie psigometriese toetse te onderwerp. 
– Bepaal die verhouding tussen die pos en die bevoegdhede van die nuwe werknemer. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die plasingsprosedure as ‘n menslike hulpbronaktiwiteit.
Maks (4)
5.4 Beëindiging van die indiensnemingskontrakte
5.4.1 Redes vir die beëindiging van die indiensnemingskontrakte uit die scenario
REDES VIR DIE BEËINDIGING VAN
MOTIVERING
DIE INDIENSNEMINGSKONTRAKTE
1. Aftrede üü Liyema se indiensnemingskontrak is beëindig aangesien
hy 'n voorafbepaalde ouderdom bereik het. ü
2. Tydperk van indiensnemingskontrak üü Die tydperk van Maria se kontrak het verstryk. ü
3. Oortolligheid/Herstrukturering üü Salama Nywerhede het nie meer werk vir Rodger
nie, aangesien hy 'n duplikaatrol in die administrasie
afdeling het. ü

2 Ken punte toe vir die korrekte rede vir die beëindiging van die
indiensnemingskontrakte selfs al is die aanhaling onvolledig/verkeerd..
3 Moenie punte vir die motivering toeken as die rede vir die beëindiging van die
indiensnemingskontrakte verkeerd geïdentifiseer is nie..
Maks (9)
BS GRAAD 12 TG.indb 65 2022/04/01 01:15:44

5.4.2 Wetlike vereistes van 'n indiensnemingskontrak
– 'n Indiensnemingskontrak is 'n ooreenkoms tussen die werkgewer en die nuwe werknemer, en is wetlik
bindend. 
– Die werkgewer en werknemer moet instem tot enige veranderinge aan die kontrak. 
– Aspekte van die indiensnemingskontrak kan gedurende die dienstydperk heronderhandel word. 
– Geen party mag aspekte van die indiensnemingskontrak eensydig verander nie. 
– Die werkgewer en die nuwe werknemer  moet albei die kontrak onderteken. 
– Die indiensnemingskontrak moet 'n gedragskode  en 'n etiese kode insluit. 
– Dit mag geen vereistes bevat wat teenstrydig is met en nie aan die WBDV voldoen nie. 
– Diensvoorwaardes/pligte/verantwoordelikhede/rolle van die werknemers moet duidelik uiteengesit word. 
– Die vergoedingspakket, insluitend voordele moet duidelik aangedui word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die wetlike vereistes van 'n indiensnemingskontrak.
Maks (6)
Opsie 1
– Bepaal regverdige assesseringskriteria waarop keuring gebaseer sal word. 
– Gebruik die assesseringskriteria om alle CV's/aansoekvorms wat tydens werwing ontvang is, te evalueer. Doen
voorlopige sifting - dit behels om die aansoeke wat ontvang is, volgens die kriteria vir die pos te sorteer. 
– Kontroleer dat aansoekers nie vals dokumente soos vervalste sertifikate/grade/prestasies indien nie. 
– Maak 'n voorlopige lys van alle aansoekers wat vir die pos kwalifiseer. 
– Sif en kontroleer verwysings, kontroleer/kyk na byvoorbeeld aansoekers se kriminele rekords/kredietgeskiedenis/
sosiale media, ens. 
– Voer voorlopige siftingsonderhoude uit om geskikte aansoekers te identifiseer. 
– Lig alle aansoekers in oor die uitkoms van die aansoek. 
– Stel 'n kortlys van ongeveer vyf kandidate saam. 
– Nooi die aansoekers/kandidate op die kortlys vir 'n onderhoud. 
– Kandidate op die kortlys kan aan verskeie tipes keuringstoetse onderwerp word, byvoorbeeld vaardigheidstoetse. 
– Sodra kandidate gekies is, word 'n skriftelike aanbod aan hulle gemaak. 
EN/OF
Opsie 2
– Ontvang dokumentasie, byvoorbeeld, aansoekvorms en sorteer dit volgens die kriteria van die pos. 
– Evalueer CV's en stel 'n kortlys op/keur die aansoekers. 
– Gaan inligting op CV's na en maak kontak met verwysings. 
– Hou voorlopige siftingsonderhoude om aansoekers te identifiseer wat nie vir die pos geskik is nie, al voldoen hulle
aan al die vereistes. 
– Assesseer/Toets kandidate wat vir senior posisies aansoek gedoen het/om te verseker dat die beste kandidaat gekies
word. 
– Voer onderhoude met kandidate op die kortlys. 
– Bied 'n geskrewe werksaanbod aan die gekose kandidaat(e). 
Maks (6)
Vraag 5 Punte
5.1 4
5.2.1 3
5.2.2 4
5.2.3 4
5.3 4
5.4.1 9
5.4.2 6
5.5 6
TOTAAL 40
BS GRAAD 12 TG.indb 66 2022/04/01 01:15:44

VRAAG 6
6.1 Voorbeelde van byvoordele
– Personeelafslag, Gratis of lae-koste etes en Kantiengeriewe 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met voorbeelde van byvoordele.
LET WEL: Sien slegs die eerste DRIE (3) antwoorde na.
(3 × 1) (3)
6.2 Verskille tussen die komponente van posontleding
POSBESKRYWING üü POSSPESIFIKASIE üü
Beskryf pligte/verantwoordelikhede van 'n spesifieke Beskryf die minimum aanvaarbare persoonlike
werk.ü eienskappe/ vaardighede/ kwalifikasies wat nodig is
vir die werk. ü
'n Geskrewe beskrywing van die pos en sy 'n Geskrewe beskrywing van spesifieke kwalifikasies/
vereistes./'n Opsomming van die aard/tipe werk. ü vaardighede/ervaring wat nodig is vir die pos. ü
Beskryf sleutelprestasie-areas vir 'n spesifieke pos, Beskryf sleutelvereistes vir die persoon wat die
byvoorbeeld postitel/pligte/werksomstandighede/ pos sal vul, byvoorbeeld, formele kwalifikasies/
ligging van die werkplek/verhouding van die pos met bereidwilligheid om te reis/ ongewone werksure, ens.
ander poste in die besigheid, ens. ü ü
met posbeskrywing. met posspesifikasie.
Komponent 2 Komponent 2
Submaks 3 Submaks 3

3 Ken 'n maksimum van DRIE (3) punte toe, indien die verskil nie duidelik is nie/Sien slegs óf
posbeskrywing óf posspesifikasie na.
Maks (6)
6.3 Werwingsmetodes
6.3.1 Werwingsmetode uit die scenario
Eksterne werwing üü
Motivering:
Dieketseng Kalahari Toere het 'n werwingsagentskap genader om die vakante pos van 'n bemarkingsdirekteur
te vul. ü
LET WEL: 1 Ken punte toe vir die korrekte werwingsmetode selfs al is die aanhaling onvolledig/verkeerd.
2 Moenie punte vir die motivering toeken as die werwingsmetode verkeerd geïdentifiseer
is nie.
Maks (3)
6.3.2 Impak van eksterne werwing
Positiewe/Voordele
– Nuwe kandidate bring nuwe talente/idees/ervarings/vaardighede/ kennis in die besigheid. 
– Dit kan die besigheid help om regstellende aksie-, WGI- en BBSEB teikens te bereik. 
– Daar is 'n groter aantal kandidate om uit te kies. 
– Daar is 'n groter kans om geskikte kandidate met die vereiste  vaardighede/kwalifikasies/bevoegdhede/
ervaring te kry wat nie veel opleiding/ontwikkeling nodig het nie wat koste kan verlaag. 
– Minimaliseer ongelukkigheid/konflik onder huidige/bestaande werknemers  wat moontlik vir die pos
aansoek gedoen het. 
BS GRAAD 12 TG.indb 67 2022/04/01 01:15:44

– Algehele doeltreffendheid/produktiwiteit kan voorkom as die nuwe werker aktief waarde tot die
besigheid toevoeg.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van eksterne werwing.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Eksterne bronne kan duur wees, byvoorbeeld werwingsagentskappe se fooie/advertensies in koerante/
tydskrifte. 
– Die keuringsproses kan daartoe lei dat 'n oneffektiewe/onbevoegde kandidaat gekies word. 
– Inligting oor CV's/verwysings is dalk nie betroubaar nie/mag vervals wees. 
– Die werwingsproses neem langer/is meer tydrowend en duur  aangesien agtergrondsondersoeke
uitgevoer moet word. 
– Nuwe kandidate neem gewoonlik langer om by 'n nuwe werksomgewing aan te pas. 
– Indiensopleiding mag nodig wees, wat produktiwiteit gedurende die tyd van opleiding verlaag/koste van
die besigheid verhoog. 
– Nie-geskikte aansoeke kan die keuringsproses vertraag. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van eksterne werwing.
Maks (6)
6.4 Die implikasie van die WGI op die menslike hulpbronfunksie
– Die MHB moet gelyke geleenthede bevorder en voorsien, en gelykheid in die werkplek bevorder. 
– Die MHB moet aan die Departement van Arbeid verslag doen oor die vordering rakende die implementering van
die gelyke indiensnemingsplan. 
– Stel gelyke indiensnemingsplanne saam wat aandui hoe hulle regstellende aksie sal implementeer. Verseker
dat die menslike hulpbronfunksie regstellende aksie daarstel, bevorder en bereik met behulp van gelyke
indiensnemingsplanne. 
– Wys 'n bestuurder toe om te verseker dat die gelyke indiensnemingsplan geïmplementeer en gereeld gemonitor
sal word. 
– Verseker dat regstellende aksie diversiteit in die werkplek bevorder. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die implikasie van die WGI op die menslike hulpbronfunksie.
Maks (6)
6.5 Onderhoude
6.5.1 Rolle van die onderhoudvoerder voor die onderhoud plaasgevind het uit die scenario
– Die HUB van Amy Eksteen Verspreiders het die lokaal vir die onderhoud bespreek en voorberei. 
– Die paneellede is in kennis gestel van die datum en tyd van die onderhoud. ü
(2 × 1) (2)
6.5.2 Ander rolle van die onderhoudvoerder voor die onderhoud plaasgevind het
– Die onderhoudvoerder moet 'n kernstel vrae ontwikkel gebaseer op die vaardighede/kennis/vermoëns/
bevoegdhede wat vereis word. 
– Gaan die aansoek na/verifieer die CV van elke kandidaat vir enigiets wat dalk verduidelik moet word. 
– Stel die onderhoudsdatum vas./Verseker dat alle onderhoude op dieselfde datum plaasvind, indien
moontlik. 
– Lig alle kandidate op die kortlys in oor die datum en plek van die onderhoud. 
– Ken dieselfde hoeveelheid tyd toe om onderhoude uit te voer met elke kandidaat op die program. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met ander rolle van die onderhoudvoerder voor die
onderhoud plaasgevind het.
Maks (4)
6.5.3 Doel van die onderhoud
– Skep 'n geleentheid waar inligting oor die besigheid en aansoeker uitgeruil kan word. 
– Bepaal 'n kandidaat se geskiktheid vir die pos./Bepaal of die kandidaat waarde tot die besigheid sal
toevoeg. 
– Help die werkgewer om 'n ingeligte besluit oor die mees geskikte kandidaat vir die pos te kies. 
BS GRAAD 12 TG.indb 68 2022/04/01 01:15:44

– Evalueer die vaardighede/persoonlike eienskappe van die aansoeker. ü
– Verifieer tot 'n sekere mate die akkuraatheid van die inligting wat op die CV aangebied word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die doel van 'n onderhoud.
Maks (4)
6.5.4 Rol van die kandidaat/aansoeker tydens die onderhoud
– Groet die onderhoudvoerder op sy/haar naam met 'n stewige handdruk en 'n vriendelike glimlag. 
– Luister aandagtig na die vrae  voordat jy reageer. 
– Maak oogkontak en hou 'n goeie postuur/lyftaal. 
– Toon selfvertroue met 'n positiewe gesindheid/wees selfgeldend. 
– Wees nuuskierig en toon belangstelling in die besigheid. 
– Vra vrae om duidelikheid te verkry. 
– Toon respek  en hanteer die onderhoud met die nodige belangrikheid. 
– Wees eerlik oor foute  en verduidelik hoe jy dit hanteer het. 
– Ken jou sterkpunte en swakpunte en wees voorbereid om dit te bespreek. 
– Bedank die onderhoudvoerder vir die geleentheid wat gegee is om deel van die onderhoude te wees. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die rol van die kandidaat/aansoeker tydens die onderhoud.
Maks (6)
Vraag 6 Punte
6.1 3
6.2 6
6.3.1 3
6.3.2 6
6.4 6
6.5.1 2
6.5.2 4
6.5.3 4
6.5.4 6
TOTAAL 40
VRAAG 7
7.1 Inleiding
– Daar bestaan verskillende
metodes wat deur werkgewers gebruik word om die salaris van werknemers te bepaal. 
– Die tipe salarisbepalingsmetode wat deur die besigheid gebruik/toegepas word, hang af van die aard/tipe poste wat
vereis word. 
– Byvoordele is voordele wat bykomend tot hul salarisse deur die besigheid aan werknemers verskaf word. 
– Sommige werkgewers kan besluit om byvoordele universeel aan alle werknemers te verskaf of om verskillende/
bykomende byvoordele aan uitvoerende bestuur te verskaf. 
– Die besigheid het verskillende redes om werknemers van byvoordele te voorsien, wat onder andere insluit, om
werknemers te vergoed vir koste verbonde aan hul werk en om algehele werkstevredenheid te verbeter. 
– Die besigheid moet verseker dat hulle kundig is oor die verband tussen salarisbepaling en die Wet op Basiese
Diensvoorwaardes. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met salarisbepalingsmetodes/impak van byvoordele/verband
tussen salarisbepaling en die WBDV/implikasie van die WBDV op die menslike hulpbronfunksie.
Enige (2 × 1) (2)
7.2 Salarisbepalingsmetodes
Werkers word betaal volgens die aantal items Werkers word betaal vir die hoeveelheid tyd wat
/ eenhede wat geproduseer word / aksie wat hulle by die werk/aan 'n taak spandeer. ü
uitgevoer is. ü
BS GRAAD 12 TG.indb 69 2022/04/01 01:15:44

Werkers word nie vergoed vir die aantal ure wat Werkers met dieselfde ervaring / kwalifikasies word
gewerk word nie, ongeag hoe lank dit duur om die op salarisskale betaal, ongeag die hoeveelheid werk
items te maak. ü wat gedoen is. ü
Word meestal in fabrieke gebruik  - veral in die Baie privaat en openbare ondernemings gebruik
tekstiel- en tegnologiebedryf. ü hierdie metode. ü
met die stukwerk salarisbepalingsmetode. met die tydsverwante salarisbepalingsmetode.
Metode 2 Metode 2
Submaks 6 Submaks 6

3 Ken 'n maksimum van SES(6) punte toe, indien die verskil nie duidelik is nie/Sien slegs óf
stukwerk óf tydsverwante na.
Maks (12)
7.3 Impak van byvoordele op besighede
Positiewe/Voordele
– Aantreklike byvoordeelpakkette kan lei tot hoër werknemerbehoud, verminderde personeelomset en lae
werknemer-omsetkoerse. 
– Lok en behou gekwalifiseerde, vaardige en ervare werknemers wat positief kan bydra tot die besigheid se
doelwitte en doelstellings. 
– Verhoog werknemers se werkstevredenheid, lojaliteit en moraal aangesien werknemers bereid is om die ekstra
myl te loop. 
– Verbeter produktiwiteit  wat lei tot hoër winsgewendheid. 
– Besighede spaar geld aangesien voordele belastingaftrekbaar is. 
– Byvoordele kan as hefboom vir salarisonderhandelinge gebruik word. 
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Byvoordele is bykomende koste wat tot kontantvloeiprobleme vir die besigheid kan lei. 
– Administratiewe koste neem toe aangesien voordele korrek aangeteken moet word vir belastingdoeleindes. 
– konflik of lei tot korrupsie as byvoordele onregverdig toegeken word. 
– Werknemers bly slegs by die besigheid vir byvoordele en mag dalk nie toegewyd of lojaal tot hul take of die
besigheid wees nie. 
– Besighede wat werknemers verskillende voordeelplanne bied, kan wrok skep by diegene wat minder voordele
ontvang en dit kan tot laer produktiwiteit lei. 
– Besighede wat nie byvoordele kan bied nie, slaag nie daarin om vaardige werkers te lok nie. 
– Besighede moet adviseurs/prokureurs betaal om hulle te help om voordeelplanne te skep wat aan die wet
voldoen. 
Maks (12)
7.4 Die verband tussen salarisbepaling en die WBDV
– Die WBDV stel voorwaardes uiteen wat verseker dat billike arbeids- en menslike hulpbronpraktyke binne die
besigheid plaasvind. 
– Volgens die WBDV kan besighede verskillende vergoedingsmetodes gebruik om hul werknemers te betaal. 
– Betaling van salarisse moet gebaseer word op die vraag of die werknemer permanent is of op 'n vaste kontrak in
diens is. 
– Besighede moet inkomstebelasting (LBS) en ander salarisaftrekkings van die werknemers se belasbare salarisse
aftrek. 
BS GRAAD 12 TG.indb 70 2022/04/01 01:15:44

– Die WBDV beskryf wettigheid van die indiensnemingskontrak, soos werksure en oortyd, wat salarisbepaling kan
beïnvloed. 
– Die WBDV reguleer ook die minimum loonkoerse per sektor en die besigheid moet dus verseker dat vergoeding
wat in die indiensnemingskontrak weerspieël word, nie onder die minimumloon is nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die verband tussen salarisbepaling en die WBDV.
Maks (10)
7.5 Die implikasie van die WBDV op die menslike hulpbronfunksie
– Verseker dat sakepraktyke soos basiese diensvoorwaardes binne die werkplek nie die bepalings van die WBDV
oortree nie. 
– Die MHB moet verseker dat alle werknemerskontrakte voldoen aan die bepalings van die WBDV. 
– Verseker dat werknemers slegs 9 ure per dag werk in 'n 5-dag werksweek of 8 ure per dag in 'n 6-dag werksweek. 
– Verseker dat werknemers korrek vergoed word vir oortyd. Oortyd moet nie 10 uur per week oorskry nie. 
– Verseker dat werknemers 'n pouse van 60 minute het na vyf uur se werk. 
– Verseker dat werknemers geregtig is om betaalde siekteverlof van 6 weke gedurende 'n 36-maande-siklus
te neem. 
– Verseker dat werknemers dubbel hul tarief ontvang as hulle op publieke vakansiedae of Sondae werk. 
– Verseker dat die besigheid nie aan kinderarbeidspraktyke deelneem nie, en nie kinders onder die ouderdom van 16
jaar in diens neem nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die implikasie van die WBDV op die menslike hulpbronfunksie.
Maks (12)
7.6 Gevolgtrekking
– Die verskillende wetgewing in Suid-Afrika het 'n direkte implikasie op die menslike hulpbronfunksie. 
– Deurlopende opleiding moet plaasvind vir menslike hulpbronbestuurders om op hoogte te bly van huidige/nuwe
wetgewing/arbeidswetgewing wat bedrywighede binne die menslike hulpbronfunksie kan beïnvloed. 
– Die onderneming het dikwels regspesialiste in diens wanneer dit kom by die korrekte implementering van die WBDV
ten opsigte van alle menslike hulpbronaktiwiteite. 
– Enige ander relevante gevolgtrekking wat verband hou met salarisbepalingsmetodes/impak van byvoordele/verband
tussen salarisbepaling en die WBDV/implikasie van die WBDV op die menslike hulpbronfunksie.
Enige (1 × 2) (2)
[40]
7.1 Inleiding 2
7.2 Salarisbepalingsmetodes 12
7.3 Impak van byvoordele op besighede 12 Maks
7.4 Die verband tussen salarisbepaling en die WBDV 10 32
7.5 Die implikasie van die WBDV op die menslike hulpbronfunksie 12
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
BS GRAAD 12 TG.indb 71 2022/04/01 01:15:44

VRAAG 8
8.1 Inleiding
– Werwing beoog om die beste moontlike aansoekers te lok/verkry wat oor die vereiste vaardighede/kennis/
kwalifikasies/bevoegdhede/ervaring beskik om vakatures/beskikbare poste te vul. 
– Die menslike hulpbronafdeling moet gebruik maak van betroubare werwingsprosedures/prosesse/stelsels om
spesifieke menslike hulpbrondoelwitte te bereik. 
– 'n Onderhoud is 'n formele vergadering waar inligting tussen die onderhoudvoerder en die aansoeker/kandidaat
uitgeruil word. 
– Induksie is die proses om nuwe werknemers in die werkplek bekend te stel. ü
– Dit sluit inleidende opleiding aan die werkplek/organisasie in wat waardevolle inligting oor produkte/ dienste/
prosesse/prosedures/beleide/onmiddellike span en bestuur insluit. 
– Opleiding is 'n beplande/doelgerig georganiseerde aktiwiteit waar werknemers kennis en vaardighede opdoen wat
hul vermoëns van hul werk kan verbeter. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die werwingsprosedure/doel van die onderhoud/voordele van
induksie vir besighede/belangrikheid van opleiding as deel van die menslike hulpbronfunksie.
Enige (2 × 1) (2)
8.2 Werwingsprosedure
– Die menslike hulpbronbestuurder (MHB) moet die pos evalueer/ 'n posontleding voorberei , wat die posspesifikasie/
posbeskrywing insluit/om werwingsbehoeftes te identifiseer. 
– Die MHB moet die posspesifikasie/sleutelprestasie-areas aandui om geskikte kandidate te lok. 
– Kies die metode van werwing, bv. interne/eksterne werwing, om die geskikte aansoekers/kandidate te bereik/te
teiken. 
– Indien eksterne werwing gekies word, moet die relevante werwingsbronne gekies word, bv. werwingsagentskappe/
tersiêre instellings/koerante/elektroniese media, ens. 
– Vakatures kan intern geadverteer word via interne e-pos/mededeling/ plakkate/interne kennisgewingborde ens. 
– Eksterne werwing moet oorweeg word indien interne werwing onsuksesvol was. 
– Die advertensie moet voorberei word met die relevante inligting, bv. die naam van die maatskappy,
kontakbesonderhede, kontakpersoon, ens. 
– Plaas die advertensie in die geselekteerde media wat sal verseker dat die beste kandidate aansoek doen.  
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die werwingsprosedure.
Maks (12)
8.3 Doel van die onderhoud
– Skep 'n geleentheid waar inligting oor die besigheid en aansoeker uitgeruil kan word. 
– Bepaal 'n kandidaat se geskiktheid vir die pos./Bepaal of die kandidaat waarde tot die besigheid sal toevoeg. 
– Help die werkgewer om 'n ingeligte besluit oor die mees geskikte kandidaat vir die pos te kies. 
– Verifieer tot 'n sekere mate die akkuraatheid van die inligting wat op die CV aangebied word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die doel van 'n onderhoud.
Maks (12)
8.4 Voordele van induksie vir besighede
– Nuwe werknemers wat vertroud is met die besigheid se beleid en prosedures kan maklik by hul nuwe
werksomgewing aanpas. 
– Nuwe werknemers leer meer oor die besigheid en verstaan hul rol in die besigheid en verwagtinge van die pos. 
– Verhoogde produktiwiteit/doeltreffendheid  en gehalte van diens/prestasie. 
– Minimaliseer die behoefte aan deurlopende opleiding en ontwikkeling. 
– Verbeterde/beter gefokusde opleiding kan verskaf word gebaseer op die uitslae wat uit die induksieproses verkry
is. 
– Nuwe werknemers voel dalk deel van die span wat positiewe moraal/motivering tot gevolg het. 
– Verminder personeelomset  aangesien nuwe werknemers behoorlik induksie ontvang het. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die voordele van induksie vir besighede.
Maks (10)
BS GRAAD 12 TG.indb 72 2022/04/01 01:15:44

8.5 Belangrikheid van opleiding as deel van die menslike hulpbronfunksie
– 'n Werknemer wat die nodige opleiding ontvang, kan in hul werk presteer en prestasie in hul werk verbeter. 
– Werknemers is meer kundig en kan take meer doeltreffend uitvoer. 
– Die belegging wat 'n besigheid maak in opleiding, wys aan werknemers dat hulle waardeer word. 
– 'n Effektiewe opleidingsprogram stel werknemers in staat om hul vaardighede te versterk en te verbeter. 
– Produktiwiteit neem gewoonlik toe wanneer die menslike hulpbronfunksie opleidingskursusse implementeer. 
– Algehele winsgewendheid van die besigheid sal verbeter as gevolg van effektiewe en gereelde opleiding. 
– Deurlopende opleiding en opgradering van die arbeidsmag moedig kreatiwiteit aan. üü
– Dra positief tot die doelwitte en nakoming van die WVO by. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die belangrikheid van opleiding as deel van die menslike
hulpbronfunksie.
Maks (12)
8.6 Gevolgtrekking
– Werknemers is die mees waardevolle bate van die besigheid, en daarom word die sukses van die besigheid sterk
beïnvloed deur gesonde werwingsprosesse wat deur die menslike hulpbronfunksie toegepas word. 
– Besighede maak gebruik van effektiewe induksieprogramme om te verseker dat nuwe werknemers vinnig inskakel
om produktiwiteit/prestasie te verbeter. 
– Besighede moet prioritiseer dat induksie met nuwe werknemers uitgevoer word voordat hulle werkspligte begin. 
– Die menslike hulpbronfunksie moet verseker dat alle opleidingsprogramme in lyn is met die raamwerk van die Wet
op Vaardigheidsontwikkeling om die vaardighede van die werknemers te ontwikkel. 
– Enige ander relevante gevolgtrekking wat verband hou met die werwingsprosedure/doel van die onderhoud/
voordele van induksie vir besighede/belangrikheid van opleiding as deel van die menslike hulpbronfunksie.
Enige (1 × 2) (2)
[40]
8.1 Inleiding 2
8.2 Werwingsprosedure 12
8.3 Doel van die onderhoud 12
Maks
8.4 Voordele van induksie vir besighede 10 32
8.5 Belangrikheid van opleiding as deel van die menslike 12
hulpbronfunksie
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
BS GRAAD 12 TG.indb 73 2022/04/01 01:15:44

ONDERWERP 3 Etiek en
professionalisme

tot onderwerp
• Hersien die betekenis van etiek en professionalisme. • Betrek leerders by besprekings wat hulle moontlik in
Leerders het dit reeds in Graad 11 gedoen. die wêreld rondom hulle waargeneem het.
• Beklemtoon die verskille tussen die twee konsepte. • Dui die sleutelwoorde in die verskille tussen etiese en
Gebruik visuele hulpmiddels soos prente, koerante, professionele gedrag aan.
tydskrifte, ens. om dit te demonstreer. • Kry agtergrondinligting oor redes waarom die
• Hou ‘n klasbespreking oor voorbeelde van etiese, beginsels van die King-kode ingestel is. Leerders
onetiese, professionele en onprofessionele gedrag. moet die redes daarvoor verstaan en dan leer hoe
om dit in die besigheid toe te pas.
• Die eksamenriglyne (ER) dui drie onetiese en drie
onprofessionele sakepraktyke aan. Die leerders moet
eers die betekenis van die praktyke ken. Daarna moet
hulle dan verstaan hoe
die praktyke ‘n uitdaging
aan die besigheid stel. Laastens word strategieë oor
hoe die besigheid die onetiese of onprofessionele
sakepraktyk kan hanteer dan bespreek.
• Etiese gedrag het te doen met optrede van die • Vir informele assessering kan leerders onetiese en
besigheid en professionele gedrag met optrede van onprofessionele praktyke uit koerante identifiseer.
die werknemers. • Die volgende is verskillende tipes vrae uit vorige
• Wanneer leerders vrae moet beantwoord oor NSS-vraestelle:
maniere waarop professionele, verantwoordelike, • Junie 2019 Vraag 9 – opstelvraag
etiese en effektiewe sakepraktyke uitgevoer behoort • Nov. 2019 Vraag 4.7 – toepassing van die beginsels
te word, moet dit holisties beantwoord word en nie van die King-kode
in dele verdeel word nie.
• Nov. 2019 Vraag 4.8 – hantering van onetiese/
• Wanneer leerders tussen twee konsepte moet onprofessionele sakepraktyke
onderskei, is dit beter om ‘n tabel te gebruik om die
verskille aan te toon.
• As daar baie feite onder ‘n opskrif is, kan leerders
die feite oor bogenoemde steier en slegs VYF of SES
feite bestudeer uit al die wat gegee is.

VRAAG 1
1.1.1 etiese gedragüü
1.1.2 Gedragskodeüü
1.1.3 professionele gedragüü
(3 × 2) (6)
1.2.1 Onprofessionele optredes uit die scenario
Hy het opgemerk dat werknemers nie hoflik teenoor kliënte is nie.ü
Hy het ook agtergekom dat senior personeel altyd laat was.ü
2 Sien slegs die eerste TWEE (2) antwoorde na.
(2)
1.2.2 Voorbeelde van onetiese gedrag
– Die besigheid praat die waarheid tydens ‘n openbare betrekkinge-krisis om die kwessie wat hulle in die
gesig staar te oorkom. 
BS GRAAD 12 TG.indb 74 2022/04/01 01:15:44

– Besighede kom beloftes aan hul werknemers, vennote en kliënte na. 
– Die besigheid toon lojaliteit wanneer hulle besluite neem wat ook hul personeel, vennote, beleggers en
kliënte sal bevoordeel. 
– Wanneer die besigheid sy mag regverdig uitoefen, toon dit regverdigheid teenoor al sy belanghebbendes. 
– Die besigheid funksioneer binne die wet en ander beperkings. 
– Besighede verseker dat die omgewing nie tydens hul produksieproses besoedel word nie. 
– Besighede is nie betrokke by onwettige besigheidspraktyke soos prysvasstelling nie. 
– Besighede maak nie van kinderarbeid gebruik nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met voorbeelde van onetiese gedrag.
LET WEL: Sien slegs die eerste DRIE (3) antwoorde na. (3 × 1) (3)
1.2.3
Verskille tussen etiese gedrag en professionele gedrag
ETIESE GEDRAG PROFESSIONELE GEDRAG
Verwys na die beginsels van reg en verkeerd/ Verwys na die beginsels van reg en verkeerd/
aanvaarbare beginsels  in die samelewing.ü aanvaarbare beginsels binne ‘n besigheid.ü
Voldoen aan ‘n stel waardes wat moreel Stel van standaarde  van verwagte gedrag.ü
aanvaarbaar is.ü
Vorm deel van ‘n gedragskode om werknemers Toepassing van ‘n gedragskode van ‘n beroep/
te lei om eties op te tree.ü professie of besigheid.ü
Fokus op die ontwikkeling van ‘n morele Fokus op die handhawing van die reputasie van
kompas vir besluitneming.ü ‘n besigheid/professie/beroep.ü
Behels die navolging van die beginsels van reg en Sluit riglyne oor werknemers se voorkoms/
verkeerd in besigheidsaktiwiteite/praktyke/ kommunikasie/houding/verantwoordelikheid.ü
transaksies/onderhandelinge.ü
met etiese gedrag. met professionele gedrag..
LET WEL: 1 Die antwoord hoef nie in tabelformaat te wees nie..

2 Die verskil hoef nie verbind te wees nie maar moet duidelik wees..
3 Ken ‘n maksimum van VIER (4) punte toe, indien die verskil nie duidelik is nie/Sien slegs óf
etiese gedrag óf professionele gedrag na. Maks (8)
1.3 Voorbeelde van onetiese gedrag

– Die storting van besoedelde afvalmateriaal in die watertoevoer eerder as om omgewingsvriendelike oplossings te
gebruik om die besoedeling op te ruim.
– Die vrystelling van gifstowwe in die lug bo die toegelate vlakke wat deur die Omgewingsbeskermingsagentskap
(OBA) bepaal is. 
– Doelbewuste vervalsing van inligting op belastingopgawes. 
– Klassifikasie van ‘n werknemer as ‘n kontrakteur om belasting op salarisse te verminder  en ander verpligte
aftrekkings te vermy. 
– Deelname aan prysvasstelling om kleiner mededingers uit besigheid te dwing. 
– Die gebruik van vals advertensie-taktieke om kliënte aan te lok of hulle te oortuig om ‘n produk te koop. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met voorbeelde van onetiese gedrag.
Maks (8)
Vraag 1 Punte
1.1 6
1.2.1 2
1.2.2 3
1.2.3 8
1.3 8
TOTAAL 27
Onderwerp 3 Etiek en professionalisme 75
BS GRAAD 12 TG.indb 75 2022/04/01 01:15:44

VRAAG 1
1.1.1 Beginsel van die King-kode uit die scenario
Deursigtigheid
Motivering: Sommige aandeelhouers was nie bewus van die Algemene Jaarvergadering nie.ü (3)
1.1.2 Toepassing van deursigtigheid as ‘n King-kode beginsel

– Besluite/Optrede moet duidelik wees vir alle belanghebbendes. 
– Personeel en ander prosesse moet oop en deursigtig wees. 
– Werknemers/Aandeelhouers/Direkteure moet bewus wees van die indiensnemingsbeleide van die besigheid. 
– Ouditverslae en ander verslae moet akkuraat/beskikbaar wees vir aandeelhouers/werknemers. 
– Gereelde oudits moet gedoen word om die doeltreffendheid van die besigheid te bepaal. 
– Besigheidstransaksies moet openlik gedoen word sodat daar geen sweempie/teken van oneerlikheid/korrupsie is nie. 
– Besighede moet besonderhede van aandeelhouers se stemreg aan hulle gee  voor/by die Algemene
Jaarvergadering (AJV). 
– Die direksie moet verslag doen oor beide die negatiewe en positiewe impak van die besigheid op die gemeenskap/
omgewing. 
– Die direksie moet verseker dat die maatskappy se etiek  effektief geïmplementeer word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die toepassing van deursigtigheid as ‘n King-kode beginsel.
LET WEL: Moenie die antwoord wat in VRAAG 1.1.1 geïdentifiseer is as korrek vir VRAAG 1.1.2
aanvaar nie. Maks (6)
1.2
Maniere waarop professionele, verantwoordelike, etiese en effektiewe besigheidspraktyk uitgevoer
behoort te word.
– Besigheidsbesluite en -optredes moet duidelik/deursigtig vir alle belanghebbendes wees. 
– Besighede moet aanspreeklik/verantwoordelik wees vir hul besluite en optrede/patentregte. 
– Die besigheid moet eerlike/betroubare rekenmeesters/finansiële beamptes met goeie geloofsbriewe aanstel om
deursigtige rekordhouding en finansiële state te verseker. 
– Die betaling van belasting moet gereeld/betyds wees, en die besigheid moet alle nodige inligting aan die SAID
bekend maak en nie skuiwergate vind om belasting te vermy nie. 
– Die besigheid moet ‘n etiese/gedragskode opstel. Hierdie dokument moet aanvaarbare gedrag in die besigheid meld. 
– Daar moet deurlopende ontwikkeling en opleiding vir alle werknemers van die besigheid wees. 
– Prestasiebestuurstelsels/beoordelings moet in plek wees om werknemers van die besigheid te motiveer. 
– Daar moet voldoende interne beheermaatreëls/monitering/evaluering wees om aanspreeklikheid van die besigheid
te verseker. 
– Die besigheid se salarisse en lone moet billik en in lyn met die vereistes van die WBDV wees. Besighede moet ook
werknemers vergoed vir alle werk wat gedoen is en vir oortydwerk. 
– Besighede moet vir die omgewing sorg en omgewingsvriendelike beleid daarstel wat aksies soos herwinning van
papier, verantwoordelike wegdoening van afvalmateriaal en veilige energie in die werkplek, insluit. 
– Die besigheid moet nie ‘n besigheidsonderneming op iemand anders se onkoste begin of die idees van ander
besighede/individue gebruik nie, en die intellektuele eiendom van ander besighede respekteer. 
– Besighede moet al hul werknemers gelyk behandel, ongeag hul ras/kleur/ ouderdom/geslag/gestremdheid,
ensovoorts. Hulle moet ook aan die vereistes van die WGI voldoen. 
– Verskaf gehalte goedere en -dienste aan kliënte, skenk aandag aan die veiligheid van kliënte, en gee duidelike
inligting aan die kliënte sodat hulle ingeligte besluite kan neem. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die maniere waarop professionele, verantwoordelike, etiese
en effektiewe besigheidspraktyk uitgevoer behoort te word. Maks (6)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1.1 3
1.1.2 6
1.2 6
TOTAAL 15
BS GRAAD 12 TG.indb 76 2022/04/01 01:15:44

VRAAG 1
1.1 Onetiese en onprofessionele besigheidspraktyke uit die scenario.
ONETIESE BESIGHEIDSPRAKTYKE MOTIVERINGS
1. Onbillike/Oneerlike advertensiesüü MV het ‘n afslag van 30% vir die eerste 20 kopers
geadverteer, wat nooit toegestaan is
nie. ü
2. Belasting/belastingontduikingüü Die maatskappy verklaar nie al hul inkomste aan die
SAID nie. ü
ONPROFESSIONELE BESIGHEIDSPRAKTYKE MOTIVERINGS
3. Seksuele teisteringüü Peter het Sheila ‘n pos as die nuwe sekretaresse
belowe as sy ‘n verhouding met hom sou hê. ü
4. Ongemagtigde gebruik van werkplekhulpbronne üü Hy gebruik die besigheid se vragmotor vir privaat reise. ü
5. Misbruik van werktydüü Alfred, die vragmotorbestuurder, keer nie altyd terug
na die fabriek nadat hy aflewerings gemaak het nie.ü
Maks (15)
LET WEL: Moenie punte vir die motivering toeken as die onetiese en onprofessionele besigheidspraktyke
verkeerd geïdentifiseer is nie
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1 15
TOTAAL 15
VRAAG 1
1.1 Onetiese/Onprofessionele besigheidspraktyke uit die scenario
HANTERING VAN TIPES ONETIESE EN
UITDAGING TIPE
ONPROFESSIONELE BESIGHEIDSPRAKTYKE
(1.1.1) (1.1.2)
(1.1.3)
Hy het aandele Seksuele teistering üü • Elke besigheid moet interne klagtes en dissiplinêre prosedures
aan Jolene, die implementeer. 
rekenmeester, • Hulle moet werknemers opvoed oor kwessies rakende
belowe in ruil seksuele teistering. 
daarvoor dat sy • Die besigheid moet ‘n beleid ten opsigte van seksuele
‘n verhouding teistering formuleer. 
met hom het. • Hulle moet ‘n goeie werksomgewing skep waar alle
ü werknemers se regte en waardigheid gerespekteer word. 
• ’n Interne ondersoek moet gedoen word om die erns van die
teistering te bepaal. 
• Ernstige gevalle/aangeleenthede van seksuele teistering
moet by die toepaslike instansies soos die Suid-Afrikaanse
Polisiediens (SAPD) aangemeld word. 
• Besighede moet verseker dat hulle aan die wet/
besigheidsgedragskode voldoen. 
• Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die
hantering van seksuele teistering as ‘n onprofessionele
besigheidspraktyk.üü
Submaks (2)
BS GRAAD 12 TG.indb 77 2022/04/01 01:15:44

HANTERING VAN TIPES ONETIESE EN
UITDAGING TIPE
ONPROFESSIONELE BESIGHEIDSPRAKTYKE
(1.1.1) (1.1.2)
(1.1.3)
Jolene teken Belasting/ • Belasting op Toegevoegde Waarde/BTW moet gehef word op
nie alle Belastingontduiking üü BTW-geskikte items. 
inkomste aan • Dien die korrekte belastingopgawes betyds by die SAID in. 
in die state • Alle produkte moet korrek gefaktureer en aangeteken word. 
wat hulle aan • Maak alle bronne van inkomste bekend vir belastingbetalings-
die SAID stuur doeleindes. 
nie. ü • Bly op hoogte van die jongste SAID-regulasies en belastingwette.

• Besighede wat belasting ontduik het, moet om amnestie aansoek
doen en hul inkomste verklaar. 
• Doeltreffende stelsels om die toepaslike bedrag belasting te
bepaal wat betaal moet word, moet in plek wees. 
• Besighede moet akkurate rekords hou van inkomstestate/
finansiële transaksies. 
• Die werknemers se salaris-betaalstate moet akkurate aftrekkings
volgens die progressiewe belastingstelsel weerspieël. 
• Maak seker dat alle finansiële rekords nagegaan en geoudit word.

hantering van belasting/ belastingontduiking as ‘n onetiese
besigheidspraktyk. üü
Submaks (2)
Jolene gebruik Ongemagtigde gebruik • Die besigheid moet gereelde oudits doen.
ook die van werkplekfondse en • Hulle moet risiko-areas/kwesbare areas identifiseer. 
maatskappy hulpbronne üü • Hulle moet die aantal werknemers wat toegang tot
se kredietkaart besigheidsfondse/bates het, beperk. 
om vir haar • Die besigheid moet ‘n bedrog voorkomingstrategie
persoonlike implementeer/instel. 
uitgawes te • Die besigheid moet werknemers opvoed oor die impak van
betaal. ü bedrog. 
• Bedrogvoorkoming behoort ‘n kollektiewe
verantwoordelikheid van besighede en werkers te wees. 
• Duidelike beleide moet in plek wees sodat werknemers
bewus is van wat as bedrog beskou word. 
• Die besigheid moet stelsels in die organisasie opstel om
bedrog en korrupsie aan te meld. 
hantering van die ongemagtigde gebruik van werkplekfondse
en hulpbronne as ‘n onprofessionele besigheidspraktyk.
Submaks (2)
Submaks (3) Submaks (6) Submaks (6)
LET WEL: 1 Sien slegs die eerste strategie na.

2 Strategieë moet verbind wees met die geïdentifiseerde onprofessionele praktyke.
3 Geen punte moet toegeken word as strategieë nie verbind is nie.
4 Punte kan vir strategieë toegeken word selfs al was die identifisering in 1.1.2 verkeerd.
.
Maks (15)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1.1 3
1.1.2 6
1.1.3 6
TOTAAL 15
BS GRAAD 12 TG.indb 78 2022/04/01 01:15:44

Konsolidasie Leerderboek bladsy 96
VRAAG 1
1.1.1 Cüü
1.1.2 Büü
1.1.3 Aüü
1.1.4 Büü
1.1.5 Düü (5 × 2) (10)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1 10
TOTAAL 10
VRAAG 2
2.1 Voorbeelde van etiese gedrag in die werkplek
– Die besigheid praat die waarheid tydens ‘n openbare betrekkinge-krisis om die kwessie wat hulle in die gesig staar
te oorkom. 
– Die besigheid toon lojaliteit wanneer hulle besluite neem wat ook hul personeel, vennote, beleggers en kliënte sal
bevoordeel. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met voorbeelde van etiese gedrag in die werkplek.
LET WEL: Sien slegs die eerste VIER (4) antwoorde na. (Enige 4 x 1) (4)
2.2 Onprofessionele besigheidspraktyke van gegewe stellings
2.2.1 Misbruik van werktyd.üü (2)
2.2.2 Ongemagtigde gebruik van werkplekfondse en hulpbronne. üü (2)
2.3 Uitdagings wat deur seksuele teistering as ‘n onprofessionele besigheidspraktyk gestel word.
– Die geaffekteerde party is gewoonlik huiwerig om die voorval aan te meld weens die vrees vir viktimisering. 
– Seksuele teistering veroorsaak ongemak/vernedering en belemmer die vermoë van die slagoffer om toegewysde
werktake suksesvol te voltooi. 
– Die besigheid kan werkers verloor  omdat hulle nie veilig in die besigheid voel nie. 
– Soms verkies die slagoffer om weg te bly van die werk af  en die besigheid verloor produktiwiteit. 
– Seksuele teistering veroorsaak emosionele trauma en die slagoffer se houding sal negatief in die werkplek word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met uitdagings wat deur seksuele teistering as ‘n onprofessionele
besigheidspraktyk gestel word. Maks (6)
2.4 Maniere aan waarop besighede die pryse van goedere in landelike gebiede as ‘n onetiese besigheidspraktyk
kan hanteer
– ‘n Besigheid kan met ander besighede in die area aan invloed-werwing deel neem om die regering te oortuig om
infrastruktuur in die landelike gebied te verbeter. 
– Besighede moet billike/markverwante pryse vir goedere en dienste hef. 
– Die besigheid moet bereid wees om onetiese besigheidspraktyke te vermy om kliëntlojaliteit te verseker. 
– Hulle moet koste-effektiewe maniere ondersoek om produkte te vervoer/Huur ‘n groot vragmotor om aflewerings
aan winkeleienaars in dieselfde area te kombineer. 
– Die besighede moet saam met verskaffers werk om afleweringskoste na afgeleë landelike gebiede te deel. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere aan waarop besighede die pryse van goedere in
landelike gebiede as ‘n onetiese besigheidspraktyk kan hanteer.
Maks (6)
BS GRAAD 12 TG.indb 79 2022/04/01 01:15:44

Vraag 2 Punte
2.1 4
2.2 4
2.3 6
2.4 6
TOTAAL 20
VRAAG 3
3.1 Inleiding
– Alhoewel professionalisme baie nou aan etiek gekoppel is, is dit ‘n breër konsep as etiek. 
– Professionalisme sluit kwessies soos voorkoms, kommunikasie, verantwoordelikheid, kennis, vaardighede in. 
– Besighede het altyd die verantwoordelikheid om die regte dinge te doen en dinge reg te doen. 
– Die besigheid moet hul waardes stel wat in al hul bedrywighede gebruik sal word. 
– Die doel van die King-kode is om ‘n kode op te stel vir etiese en effektiewe leierskap deur die raad van direkteure/
direksie van ‘n maatskappy. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die verskille tussen etiese gedrag en professionele gedrag/
uitdagings wat deur belastingontduiking en onbillike advertensies gestel word as onetiese besigheidspraktyke/
toepassing van aanspreeklikheid en deursigtigheid as King-kode beginsels/maniere waarop professionele,
verantwoordelike, etiese en effektiewe besigheidspraktyk gedoen moet word.
Enige (2 × 1) (2)
3.2 Verskille tussen etiese gedrag en professionele gedrag
aanvaarbare beginsels  in die samelewing. ü aanvaarbare beginsels binne ‘n besigheid.ü
Voldoen aan ‘n stel waardes wat moreel Stel van standaarde  van verwagte gedrag.ü
aanvaarbaar is. ü
Vorm deel van ‘n gedragskode om werknemers te Toepassing van ‘n gedragskode van ‘n beroep/
lei om eties op te tree.ü professie of besigheid.ü
Fokus op die ontwikkeling van ‘n morele kompas Fokus op die handhawing van die reputasie van ‘n
vir besluitneming.ü besigheid/professie/beroep.ü
verkeerd in besigheidsaktiwiteite/praktyke/ kommunikasie/houding/verantwoordelikheid. ü
transaksies/onderhandelinge. ü
met etiese gedrag. met professionele gedrag.

etiese gedrag óf professionele gedrag na.
Maks (12)
3.3 Uitdagings wat deur onetiese besigheidspraktyke gestel word
Belastingontduiking
– Besighede kan swaar boetes betaal vir belastingontduiking. ü
– Belastingontduiking kan ‘n negatiewe impak op die beeld  van die besigheid hê. 
– Die rekenmeester kan hoë fooie hef word vir die vervalsing van finansiële state. 
– Besighede kan sleutel-belanghebbendes verloor as belastingontduiking aangemeld word. 
– Sommige besighede dien bedrieglike/verkeerde opgawes by die SAID in wat boetes tot gevolg het. 
– Besighede is dalk nie vertroud met die jongste veranderinge in belastingwetgewing nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met uitdagings wat deur belastingontduiking gestel word.
Submaks (6)
BS GRAAD 12 TG.indb 80 2022/04/01 01:15:44

Onbillike/Oneerlike advertensies
– Die gebruik van vals of misleidende stellings in advertensies  lei tot die wanvoorstelling van ‘n produk, wat
verbruikers negatief kan raak. 
– Misleidende reklame/advertering kan die vertroue van verbruikers skend  en besigheidsverhoudings vernietig. 
– Besighede kan onverstandige advertensiekeuses maak wanneer hulle onder druk is om hul wins te verhoog. 
– Onbillike advertensies kan verbruikers negatief beïnvloed. 
– Sommige advertensies kan as diskriminerend beskou word omdat dit sommige dele van die bevolking uitsluit/
teiken. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met uitdagings wat deur onbillike/oneerlike advertensies gestel
word.
Submaks (6)
Maks (12)
3.4 Toepassing van die King-kode beginsels
Aanspreeklikheid/Verantwoordbaarheid
– Daar moet gereelde kommunikasie tussen die bestuur en rolspelers, soos aandeelhouers, wees. 
– Die maatskappy moet interne en eksterne ouditeure aanstel om finansiële state te oudit. 
– Die direksie moet verseker dat die besigheid  se etiek effektief geïmplementeer word. 
– Besighede behoort verantwoordbaar/verantwoordelik vir hul besluite/aksies te wees. 
– Besighede behoort akkurate jaarverslae aan aandeelhouers voor te lê by die Algemene Jaarvergadering (AJV). 
– Topbestuur behoort te verseker dat ander bestuursvlakke hul rolle/verantwoordelikhede goed verstaan om
verantwoordbaarheid te verbeter. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die toepassing van aanspreeklikheid/ verantwoordbaarheid
as ‘n King-kode beginsel.
Submaks (6)
Deursigtigheid
– Personeel en ander prosesse moet oop en deursigtig wees. 
– Werknemers/Aandeelhouers/Direkteure moet bewus wees van die indiensnemingsbeleide van die besigheid. 
– Ouditverslae en ander verslae moet akkuraat/beskikbaar wees vir aandeelhouers/werknemers. 
– Besigheidstransaksies moet openlik gedoen word sodat daar geen sweempie/teken van oneerlikheid/korrupsie is nie. 
– Besighede moet besonderhede van aandeelhouers se stemreg aan hulle gee voor/by die Algemene
– Die direksie moet verslag doen oor beide die negatiewe en positiewe impak van die besigheid op die
gemeenskap/omgewing. 
– Die direksie moet verseker dat die maatskappy se etiek effektief geïmplementeer word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die toepassing van deursigtigheid as ‘n King-kode beginsel.
Submaks (6)
Maks (12)
3.5 Maniere waarop professionele, verantwoordelike, etiese en effektiewe besigheidspraktyk uitgevoer
behoort te word
– Besighede moet aanspreeklik/verantwoordelik wees vir hul besluite en optrede/patentregte. 
– Die besigheid moet eerlike/betroubare rekenmeesters/finansiële beamptes met goeie geloofsbriewe aanstel om
– Die besigheid moet ‘n etiese/gedragskode opstel. Hierdie dokument moet aanvaarbare gedrag in die besigheid meld. 
– Daar moet deurlopende ontwikkeling en opleiding vir alle werknemers van die besigheid wees. 
– Prestasiebestuurstelsels/beoordelings moet in plek wees om werknemers van die besigheid te motiveer. 
– Daar moet voldoende interne beheermaatreëls/monitering/evaluering wees om aanspreeklikheid van die besigheid
te verseker. 
– Die besigheid se salarisse en lone moet billik en in lyn met die vereistes van die WBDV wees. 
– Besighede moet ook werknemers vergoed vir alle werk wat gedoen is en vir oortydwerk. 
BS GRAAD 12 TG.indb 81 2022/04/01 01:15:45

– Besighede moet vir die omgewing sorg en omgewingsvriendelike beleid daarstel wat aksies soos herwinning van
papier, verantwoordelike wegdoening van afvalmateriaal en veilige energie in die werkplek, insluit. 
– Die besigheid moet nie ‘n besigheidsonderneming op iemand anders se onkoste begin of die idees van ander
besighede/individue gebruik nie, en die intellektuele eiendom van ander besighede respekteer. 
– Besighede moet al hul werknemers gelyk behandel, ongeag hul ras/kleur/ ouderdom/geslag /gestremdheid,
ensovoorts. Hulle moet ook aan die vereistes van die WGI voldoen. 
– Verskaf gehalte goedere en -dienste aan kliënte, skenk aandag aan die veiligheid van kliënte, en gee duidelike
inligting aan die kliënte sodat hulle ingeligte besluite kan neem. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die maniere waarop professionele, verantwoordelike, etiese
en effektiewe besigheidspraktyk uitgevoer behoort te word.
Maks (10)
3.6 Gevolgtrekking
– ’n Etiese besigheidskode behoort verhoudings te verbeter en onetiese besigheidspraktyke uit te skakel. 
– Werknemers wat nie die gedragskode nakom nie, moet dissiplinêre stappe in die gesig staar. 
– Besighede kan van goeie korporatiewe bestuur gebruik maak om kwessies aan te spreek met die doel om
professionalisme en etiek in die werkplek te verander en te verbeter. 
– Die King-kode-beginsels kan op alle entiteite in die privaat- en openbare sektor toegepas word. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die verskille tussen etiese gedrag en professionele gedrag/
uitdagings wat deur belastingontduiking en onbillike advertensies gestel word as onetiese besigheidspraktyke/
toepassing van aanspreeklikheid en deursigtigheid as King-kode-beginsels/maniere waarop professionele,
verantwoordelike, etiese en effektiewe besigheidspraktyk gedoen moet word.
Enige (1 × 2) (2)
(40)
3.1 Inleiding 2
3.2 Verskille tussen etiese gedrag en professionele gedrag 12
3.3 Uitdagings wat deur onetiese besigheidspraktyke gestel word 12
Maks
3.4 Toepassing van die King-kode-beginsels 12 32
3.5 Maniere waarop professionele, verantwoordelike, etiese en 10
effektiewe besigheidspraktyk uitgevoer behoort te word
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
BS GRAAD 12 TG.indb 82 2022/04/01 01:15:45

ONDERWERP 4 Kreatiewe denke
en probleemoplossing
Onderrigwenke:
tot onderwerp
• Verwys leerders na inhoud wat in Graad 10 gedek is: • Plaas meer klem op die woorde stil en hardop
– Kreatiewe denke wanneer jy die verskille tussen die nominale-groep
– Probleemoplossing tegniek en dinkskrum onderrig.
– Besluitneming • Om die betekenis van ‘nominale-groep’ te verstaan,
– Probleemoplossingstegnieke sal dit help om te verstaan waarom werknemers
• Verwys leerders na inhoud wat in Graad 11 gedek is: eers stilweg, op hul eie idees moet genereer voordat
hulle dit met ander deel.
– Probleemoplossingstegnieke
• Identifiseer sleutelwoorde wat leerders kan help om
– Toepassing van probleemoplossingstegnieke
uit te brei oor die voordele van kreatiewe denke in
• Beklemtoon dat hierdie onderwerp in Graad 12 op
die werkplek
die grondliggende kennis bou van die inhoud wat in
• Onderrig en leer moet fokus op hoe besighede
Graad 10 & 11 gedek is.
kreatiewe denke in die werkplek moet stimuleer
• Stel ‘n basislyn-assessering saam om inhoudsgapings
voordat leerders die voordele van kreatiewe denke
te bepaal.
geleer word.
• Hersien en konsolideer inhoud wat in die ontleding
• Gebruik sleutelwoorde soos ‘voorstel-kassies’,
van die basislyn assessering geïdentifiseer is.
‘opleiding’, ‘werk-uitruiling’, ‘eksperimente’ en
• Pak die woordelys van konsepte/begrippe saam met
‘beloningskemas’ wanneer jy hierdie onderwerp
leerders
onderrig.
• Leerders kan versoek word om artikels te bring oor
besighede wat kreatiewe denke in die werkplek
gestimuleer het om in klasbesprekings gebruik te
word.
• Daar is ooreenkomste tussen die stappe vir • Raadpleeg die volgende vorige NSS-vraestelle vir
probleemoplossing en die strategiese bestuursproses Afdeling B- en C-tipe vrae:
ten opsigte van die formulering, implementering en – Mei/Junie 2021 V2 Vraag 4.7 – scenario oor
monitering van die strategie. probleemoplossingstegnieke
• Die stappe vir probleemoplossing fokus egter op hoe – Nov. 2020 V2 Vraag 4.7 – scenario oor
besighede probleme kan oplos, terwyl die strategiese probleemoplossingstegnieke
bestuursproses fokus op die ontwikkeling van – Junie 2019 Vraag 4.3 – scenario oor
geskikte strategieë om te reageer op die uitdagings probleemoplossingstegnieke
wat besigheidsomgewings stel. – Nov. 2018 Vraag 6.6 – identifiseer
• Kreatiewe denke bevoordeel beide die besigheid en probleemoplossingstegnieke
werknemers.
• Hierdie onderwerp moet nie verwar word met
die voordele van diversiteit in die werkplek nie,
aangesien die fokus op die voordeel van nuwe en
innoverende idees eerder as diversiteit is.
Onderwerp 4 Kreatiewe denke en probleemoplossing 83
BS GRAAD 12 TG.indb 83 2022/04/01 01:15:45

VRAAG 1
1.1 Stappe van probleemoplossing uit die scenario
STAPPE VAN PROBLEEMOPLOSSING MOTIVERING
1. Identifiseer die probleem  Die bestuur van JWA kon die probleem tydens hul
personeelvergadering identifiseer 
2. Evalueer alternatiewe oplossings  Hulle het dinkskrumsessies met hul werknemers
gehou om met soveel moontlike oplossings vir hul
probleem vorendag te kom. 
3. Kies die beste oplossing  Konsensus is bereik oor die beste oplossing. 
4. Formuleer/Ontwikkel ‘n aksieplan/strategie  JWA het ‘n plan geformuleer oor hoe die oplossing
geïmplementeer sal word 
Maks (12)
1.2 Ander stappe van probleemoplossing
Definieer die probleem 
– Verkry ‘n dieper begrip van die aard van die probleem. 
– Versamel soveel inligting as moontlik om die oorsaak van die probleem vas te stel. 
– Definieer al die moontlike oorsake van die probleem. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met definieer die probleem as ‘n stap van probleemoplossing.
Opskrif 2
Verduideliking 1
Submaks 3
Identifiseer alternatiewe oplossings 
– Identifiseer verskillende moontlike oplossings deur ‘n probleemoplossingstegniek soos ‘n dinkskrum of die Nominale
Groeptegniek te gebruik. 
– Besluit wat die beste moontlike oplossing(s) vir die probleem kan wees. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met identifiseer alternatiewe oplossings as ‘n stap van
probleemoplossing.
Opskrif 2
Verduideliking 1
Submaks 3
Implementeer die aksieplan 
– Voer die beplande aksies uit om die probleem op te los. 
– Kommunikeer gedelegeerde take en/of sperdatums aan alle werknemers. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met implementeer die aksieplan as ‘n stap van probleemoplossing.
Opskrif 2
Verduideliking 1
Submaks 3
BS GRAAD 12 TG.indb 84 2022/04/01 01:15:45

Evalueer die geïmplementeerde oplossing/aksie plan 
– Evalueer/Assesseer of die probleem gedeeltelik of heeltemal opgelos is. 
– Monitor die oplossing en aksieplan deurlopend deur die toepaslike toetse te gebruik. 
– As probleme opduik, herformuleer die probleem vir verbeterde oplossings in die toekoms. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met evalueer die geïmplementeerde oplossing/aksie plan as ‘n
stap van probleemoplossing.
Opskrif 2
Verduideliking 1
Submaks 3
2 Moenie punte toeken vir antwoorde wat in VRAAG 1.1 aangehaal is nie.
Maks (9)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1 12
1.2 9
TOTAAL 21
VRAAG 1
1.1 Probleemoplossingstegnieke uit gegewe stellings
1.1.1 Dinkskrum 
1.1.2 Kragveld-ontleding 
1.1.3 Nominale groeptegniek 
1.1.4 Delphi-tegniek 
(4 × 2) (8)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1 8
TOTAAL 8
VRAAG 2
2.1 Inleiding
– Probleemoplossing is die insameling van feite wat nodig is om ‘n spesifieke uitdaging te oorkom. 
– Besluitneming is die proses om verskeie alternatiewe te oorweeg voordat daar op die beste een besluit word. 
– Probleemoplossingstegnieke is metodes wat gebruik kan word om besigheidsverwante probleme op te los. 
– Deur die Kragveld-ontleding te gebruik, weeg die besigheid die dryfkragte (voordele) en terughoudende kragte
(nadele) teen mekaar op. 
– Die besigheid kan ook Kragveld-ontleding gebruik om te oorweeg hoe om die dryfkragte te versterk en die
terughoudende kragte te verswak. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die verskille tussen besluitneming en probleemoplossing/
stappe van probleemoplossing/toepassing van Kragveld-ontleding en dinkskrum as probleemoplossingstegnieke/
impak van Kragveld-ontleding.
Enige (2 × 1) (2)
BS GRAAD 12 TG.indb 85 2022/04/01 01:15:45

2.2 Verskille tussen besluitneming en probleemoplossing
BESLUITNEMING PROBLEEMOPLOSSING
Besluitneming word dikwels deur een persoon/ Probleme kan deur ‘n groep/span of ‘n individuele
senior bestuur gedoen. Dit maak besluitneming meer spanlid opgelos word. Dit maak probleemoplossing
gesaghebbend.  meer inklusief. 
Die persoon/senior bestuur sal verskeie alternatiewe Die groep/span sal verskeie oplossings genereer/
oorweeg voordat daar op die beste een besluit word.  identifiseer en dan elkeen krities evalueer. 
Hierdie proses is deel van die probleemoplossing- Hierdie proses van ontleding van ‘n situasie sal die
siklus omdat besluite in elke stap van die siklus groep/span help om strategieë te identifiseer wat
geneem moet word.  verandering sal meebring. 
met die beskrywing van besluitneming met die beskrywing van probleemoplossing

2 Die verskille hoef nie verbind te wees nie maar moet duidelik wees.
besluitneming óf probleemoplossing na.
Maks (8)
2.3 Stappe van probleemoplossing
Identifiseer die probleem 
– Erken dat daar ‘n probleem is  voordat dit opgelos kan word. 
– Kry inligting en voorstelle van almal wat geraak/geaffekteer kan word om die presiese probleem te identifiseer. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met identifiseer die probleem as ‘n stap van probleemoplossing.
Opskrif 2
Verduideliking 2
Submaks 4
Definieer die probleem 
– Verkry ‘n dieper begrip van die aard van die probleem. 
– Versamel soveel inligting as moontlik om die oorsaak van die probleem vas te stel. 
– Definieer al die moontlike oorsake van die probleem. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met definieer die probleem as ‘n stap van probleemoplossing.
Opskrif 2
Verduideliking 2
Submaks 4
Identifiseer alternatiewe oplossings 
– Identifiseer verskillende moontlike oplossings deur ‘n probleemoplossingstegniek soos ‘n dinkskrum of die
Nominale Groeptegniek te gebruik. 
– Besluit wat die beste moontlike oplossing(s)  vir die probleem kan wees. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met identifiseer alternatiewe oplossings as ‘n stap van
probleemoplossing.
Opskrif 2
Verduideliking 2
Submaks 4
Evalueer alternatiewe oplossings 
– Gebruik kritiese evaluering en analitiese vaardighede om elke oplossing te evalueer. 
– Oorweeg die voordele en nadele van elke alternatiewe oplossing. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met evalueer alternatiewe oplossings as ‘n stap van
probleemoplossing.
Opskrif 2
Verduideliking 2
Submaks 4
BS GRAAD 12 TG.indb 86 2022/04/01 01:15:45

Kies die beste oplossing 
– Stel kriteria vir die beste oplossing, met inagneming van aspekte soos tyd, koste en risiko wat betrokke is. 
– Kry konsensus of identifiseer watter oplossing gebruik sal word. 
– Die beste oplossing moet ooreenstem met die grootte en die hulpbronne van die besigheid. 
– As daar nie ‘n duidelike oplossing is nie, moet die besigheid teruggaan na die eerste stap, dit wil sê, die probleem
te identifiseer. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met kies die beste oplossing as ‘n stap van probleemoplossing.
Opskrif 2
Verduideliking 2
Submaks 4
Formuleer/Ontwikkel ‘n aksieplan/strategie 
– Reël die nodige hulpbronne en delegeer take. 
– Stel ‘n tydlyn vir implementering en stel spertye vas. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met formuleer/ontwikkel ‘n aksieplan/strategie as ‘n stap van
probleemoplossing.
Opskrif 2
Verduideliking 2
Submaks 4
Implementeer die aksieplan 
– Voer die beplande aksies uit om die probleem op te los. 
– Kommunikeer gedelegeerde take en/of sperdatums aan alle werknemers. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met implementeer die aksieplan as ‘n stap van probleemoplossing.
Opskrif 2
Verduideliking 2
Submaks 4
Evalueer die geïmplementeer oplossing/aksie plan 
– Evalueer/Assesseer of die probleem gedeeltelik  of heeltemal opgelos is. 
– Monitor die oplossing en aksieplan deurlopend  deur die toepaslike toetse te gebruik. 
– As probleme opduik, herformuleer die probleem  vir verbeterde oplossings in die toekoms. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met evalueer die geïmplementeer oplossing/aksie plan as ‘n stap
van probleemoplossing.
Opskrif 2
Verduideliking 2
Submaks 4
Maks (16)
2.4 Toepassing van die probleemoplossingstegnieke
Toepassing van Kragveld-ontleding
– Beskryf die huidige situasie of probleem en die verlangde situasie en skryf dit in die middel of heel bo sodat almal
dit kan sien. 
– Maak ‘n lys van alle dryfkragte/voordele en terughoudende kragte/nadele wat verandering sal ondersteun
en weerstaan. 
– Ken ‘n telling aan elke krag toe deur ‘n numeriese skaal te gebruik, waar 1 swak en 5 sterk is. 
– Weeg die positiewe en negatiewe punte op en besluit dan of die projek lewensvatbaar is. 
– Kies die krag met die hoogste telling as die gekose oplossing. 
– As die projek lewensvatbaar is, vind maniere om die kragte vir verandering (dryfkragte) te verhoog.
– Identifiseer prioriteite en ontwikkel ‘n aksieplan. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die toepassing van Kragveld-ontleding.
Submaks (8)
Toepassing van dinkskrum
– Die besigheid moet die probleem duidelik definieer sodat alle deelnemers dit verstaan. 
BS GRAAD 12 TG.indb 87 2022/04/01 01:15:45

– Die groep moet ‘n tydsbeperking vir elke dinkskrum opstel. 
– Mense in die groep moet ewekansig idees voorstel, en alle idees moet op ‘n blaaibord geskryf of aanlyn gedeel
word tydens ‘n e-dinkskrumsessie. 
– Elke voorstel moet gebruik word om nuwe gedagtes of idees van ander groeplede te inspireer. 
– Die groepleier moet niemand toelaat om enige idees te oordeel of te kritiseer nie. Die doel is om soveel idees as
moontlik te genereer. 
– Die groep moet dan die idees verfyn of sekere idees kombineer. Groepbespreking kan plaasvind indien nodig. 
– Na die besprekings moet die groep idees beoordeel en die beste oplossings kies volgens hul bruikbaarheid sowel
as die koste om dit te implementeer. 
– Groeplede moet dan ‘n plan van aksie bespreek oor hoe om die beste idees te implementeer. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die toepassing van dinkskrum.
Submaks (8)
2.5 Impak van Kragveld-ontleding
Positiewe/Voordele
– Dit verskaf ‘n visuele opsomming van al die faktore wat ‘n bepaalde idee ondersteun en teenstaan. 
– Werknemers voel ingesluit en is in staat om te verstaan waarheen die besigheid op pad is. 
– Werknemers ontwikkel en groei saam met die besigheid omdat hulle by die proses ingesluit is. 
– Ingeligte besluite kan geneem word omdat die dryfkragte (kragte vir) en terughoudende kragte (kragte teen) krities
geëvalueer word. 
– Dit stel besighede in staat om dryfkragte te ver sterk en terughoudende kragte te verswak. 
– Besighede kan ‘n idee kry van hoeveel tyd en bykomende hulpbronne hulle mag benodig. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van Kragveld-ontleding.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Dit is tydrowend aangesien die besigheid moet stabiliseer voordat veranderinge aangebring kan word. 
– Vereis die deelname van alle besigheidseenhede. 
– Die gehalte van die ontleding is afhanklik van die vaardigheidsvlak en kennis van die groep wat deelneem aan die
ontleding. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van Kragveld-ontleding.
Maks (8)
2.6 Gevolgtrekking
– As besighede probleme ondervind, moet hulle noukeurig na die hele situasie kyk deur die stappe van
probleemoplossing toe te pas. 
– Na die stappe van probleemoplossing moet bestuur besluit oor die beste oplossing vir die besigheidsprobleem. 
– Dit is belangrik om die korrekte probleemoplossingstegniek toe te pas om die besigheid se probleem op te los,
byvoorbeeld vir die implementering van verandering, gebruik die Kragveld-ontleding. 
– Enige ander relevante gevolgtrekking wat verband hou met die verskille tussen besluitneming en
probleemoplossing/stappe van probleemoplossing/toepassing van Kragveld-ontleding en dinkskrum as
probleemoplossingstegnieke/impak van Kragveld-ontleding.
Enige (1 × 2) (2)
(40)
BS GRAAD 12 TG.indb 88 2022/04/01 01:15:45

2.1 Inleiding 2
2.2 Verskille tussen besluitneming en probleemoplossing 8
2.3 Stappe van probleemoplossing 16 Maks
2.4 Toepassing van die probleemoplossingstegnieke 16 32
2.5 Impak van Kragveld-ontleding 6
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTAAL MARKS 40
VRAAG 1
DWARS AF
2 Delphi-tegniek  1 Identifiseer die probleem 
5 Probleemoplossing  3 Besluitneming 
6 Kreatiewe denke  4 Kragveld-ontleding 
7 Dinkskrum 
8 Nominale groeptegniek 
(10 × 2) (20)
Vraag 1 Punte
20
TOTAAL 20
VRAAG 1
1.1.1 Besluitneming 
1.1.2 Delphi 
1.1.3 Nominale groep 
1.1.4 Kreatiwiteit 
(4 × 2) (8)
1.2.1 Identifisering van die probleemoplossingstegniek uit die scenario
Delphi-tegniek 
Motivering: DEB wil graag eers die menings van kundiges oor die volhoubaarheid en lewensvatbaarheid van die
idee inwin.
(3)
BS GRAAD 12 TG.indb 89 2022/04/01 01:15:45

1.2.2 Toepassing van die Delphi-tegniek
– Die besigheid moet ‘n paneel kundiges nooi om navorsing te doen oor die uitdagings wat hulle in die
gesig staar. 
– Kenners hoef nie op een plek te wees nie en sal individueel gekontak word. 
– ’n Vraelys wat uit vrae bestaan om inligting van die kundiges in te samel rakende die uitdagings van die
besigheid moet ontwerp word. 
– Die kundiges sal dan versoek word om die vraelys te voltooi en dit terug te stuur. 
– Die besigheid moet dan die antwoorde van die kundiges opsom deur ‘n terugvoerverslag op te stel. 
– Hierdie terugvoerverslag word aan die kundiges teruggestuur en, indien nodig, sal ‘n tweede vraelys
opgestel word wat gebaseer is op die terugvoerverslag. 
– Paneellede sal dan versoek word om verdere insette/idees te verskaf oor hoe om die uitdagings van die
besigheid op te los. 
– Indien nodig, word ‘n derde vraelys gebaseer op terugvoer van die tweede rondte opgestel word. 
– Laastens sal die besigheid al die terugvoer van die kundiges in ‘n verslag opsom. 
– Nadat konsensus bereik is, moet die besigheid dan die beste oplossing/voorstel kies op grond van
die verslag. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die toepassing van die Delphi-tegniek.
Maks (8)
1.3 Voordele van dinkskrum as ‘n probleemoplossingstegniek
– Beter of unieke oplossings en/of idees word ontwikkel deur kollektiewe bydraes en sal die besigheid ‘n
mededingende voordeel gee. 
– Produktiwiteit neem toe as die besigheid idees genereer wat tyd en geld meer effektief gebruik. 
– Werknemers word gemotiveerd aangesien hulle toegelaat word om by te dra tot die oplossing van
besigheidsprobleme. 
– Bestuurders sal beter leiers wees omdat hulle verandering kreatief sal kan bestuur. 
– Kreatiwiteit kan lei tot nuwe uitvindings, wat die algemene lewenstandaard kan verbeter. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die voordele van dinkskrum as ‘n probleemoplossingstegniek.
Maks (8)
Vraag 1 Punte
1.1 8
1.2.1 3
1.2.2 8
1.3 8
TOTAAL 27
VRAAG 2
2.1 Inleiding
– Kreatiewe denke is die vermoë om na dieselfde scenario/uitdaging te kyk en met oorspronklike, nuwe innoverende
idees/oplossings vorendag te kom.
– Nominale groeptegniek is ‘n geweegde rangordemetode wat ‘n kleingroep in staat stel om individueel idees
te genereer.
– Binne die Nominale groeptegniek word almal ‘n gelyke stem gegee.
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met maniere waarop besigheid ‘n omgewing kan skep wat
kreatiewe denke in die werkplek bevorder/voordele van kreatiewe denke in die werkplek/toepassing van Nominale
groeptegniek/impak van die Nominale groeptegniek.
Enige (2 × 1) (2)
2.2 Maniere waarop die besigheid ‘n omgewing kan skep wat kreatiewe denke in die werkplek bevorder
Die bestuur moet:
– altyd bereid wees om te luister en entoesiasties op nuwe idees van personeellede te reageer. 
– alle personeellede aanmoedig om nuwe of unieke idees te ontwikkel. 
– tyd maak vir die skepping van nuwe idees, byvoorbeeld, deur werkswinkels te hou waar personeellede by
dinkskrumsessies betrokke kan wees om nuwe idees/oplossings te verkry. 
BS GRAAD 12 TG.indb 90 2022/04/01 01:15:45

– dit maklik vir personeellede maak om nuwe idees voor te stel deur middel van voorstel-kassies op die
besigheidsperseel. 
– personeellede oplei in innoverende tegnieke soos die gebruik van breinkaarte. 
– pos/werk-uitruilings met ander besighede organiseer om te leer van ander meer kreatiewe maniere om situasies te
hanteer. 
– aansporings instel vir personeellede wat met nuttige en kreatiewe idees vorendag kom. 
– seker maak dat die werksomgewing vry is van afleidings soos hoë geraasvlakke. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die maniere waarop die besigheid ‘n omgewing kan skep wat
kreatiewe denke in die werkplek bevorder.
Maks (12)
2.3 Voordele van kreatiewe denke in die werkplek
– Beter, unieke of onkonvensionele idees en oplossings word gegenereer. 
– Kan die besigheid ‘n mededingende voordeel gee as ongewone, unieke oplossings, idees, strategieë
geïmplementeer word. 
– Komplekse besigheidsprobleme kan opgelos word. 
– Produktiwiteit neem toe namate bestuur en werknemers vinnig verskeie idees kan genereer wat tyd en geld meer
effektief gebruik. 
– Bestuurders en werknemers het meer selfvertroue aangesien hulle hul volle potensiaal kan uitleef. 
– Bestuurders sal beter leiers wees aangesien hulle verandering(e) positief en kreatief sal kan hanteer/bestuur. 
– Bestuurders en werknemers kan ‘n heeltemal nuwe uitkyk ontwikkel, wat toegepas kan word op enige take wat
hulle mag doen. 
– Lei tot meer positiewe houdings aangesien bestuurders en werknemers voel dat hulle bygedra het tot
probleemoplossing. 
– Verbeter motivering onder personeellede. 
– Bestuurders en werknemers het ‘n gevoel van groot prestasie en hulle sal nie die proses weerstaan of belemmer 
sodra hulle ‘n probleem opgelos het en tot die sukses van die besigheid bygedra het nie. 
– Bestuur en werknemers kan tred hou met vinnig veranderende tegnologie. 
– Stimuleer inisiatief van werknemers en bestuurders aangesien hulle voortdurend uit hul gemaksone gestoot word. 
– Kreatiwiteit kan lei tot nuwe uitvindings wat die algemene lewenstandaard verbeter. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die voordele van kreatiewe denke in die werkplek.
Maks (12)
2.4 Toepassing van die Nominale groeptegniek
– Moedig die groep aan om die probleem te definieer sodat alle deelnemers in die kleingroep aan dieselfde
probleem kan werk. 
– As die groep te groot is,  moet dit in kleiner groepe verdeel word. 
– Versoek elke werknemer om stilweg te dinkskrum of soveel idees as moontlik op sy/haar eie te genereer en dit
neer te skryf. 
– Elke werknemer in die kleingroep sal ‘n geleentheid kry om een van sy/haar idees met ‘n kort verduideliking aan te
bied. 
– Alle idees word op ‘n groot papier neergeskryf of elektronies op ‘n rekenaar aangeteken sodat almal dit kan sien. 
– Werknemers word dan aangemoedig om vrae te vra wat duidelikheid soek. 
– Kritiek op idees sal nie toegelaat word nie  omdat dit ander sal verhoed om aan die proses deel te neem. 
– Die volgende stap is om idees van enige duplikaat of soortgelyke idees uit te skakel. 
– Elke werknemer sal dan toegelaat word om deur die voorstelle te lees en dit anoniem van hoogste na laagste te
gradeer. 
– Alle graderings word ingesamel en die totale punte vir elke voorstel word bereken.
– Sodra alle tellings in is, kan die groep dan die beste oplossing kies. 
– Klein groepe moet een oplossing aan die groot groep aanbied. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die toepassing van die Nominale groeptegniek.
Maks (12)
2.5 Impak van die Nominale groeptegniek
Positiewe/Voordele
– Dit bied tyd om in stilte oor die vraag na te dink voordat jy reageer. 
– Elke spanlid/direkteur het ‘n kans om deel te neem sonder inmenging van ander spanlede. 
BS GRAAD 12 TG.indb 91 2022/04/01 01:15:45

– Stemming oor die idees is anoniem en kan meer betroubaar/eerlik wees. 
– Almal in die groep word toegelaat om by te dra tot die bespreking terwyl die waarskynlikheid vermy word dat een
persoon die groepproses sal oorheers. 
– Stel die groep in staat om vinnig ‘n groot aantal idees te genereer en te verduidelik en prioritiseer dit demokraties. 
– Moedig deelnemers aan om kwessies te konfronteer deur konstruktiewe probleemoplossing. 
– Sterk tegniek om ooreenstemming met groepsdruk te voorkom. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van die Nominale groeptegniek.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Dit minimaliseer bespreking en laat dus nie die volle ontwikkeling van idees toe nie. 
– Idees/insette wat deur lede gemaak word, mag dalk nie dieselfde einddoel hê nie en kan gevolglik nie tot dieselfde
oplossing(s) lei nie. 
– Voorstelle is dalk nie so kreatief soos wanneer ‘n groep in staat is om betrokke te raak by verskillende idees nie. 
– Dit is tydrowend, aangesien elke lid ‘n aanbieding moet maak. 
– Dit is moeilik om effektief te implementeer met groot groepe tensy dit vooraf baie noukeurig beplan word. 
– Vereis uitgebreide vooraf voorbereiding, wat beteken dat dit nie as ‘n spontane tegniek gebruik kan word nie. 
– Goeie idees kan uitgestem word omdat hul potensiaal nie verder ontwikkel kan word nie. 
– Kleingroepe beperk deelname en word vooraf gekies. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van die Nominale groeptegniek.
Maks (10)
2.6 Gevolgtrekking
– Besighede sal aansienlik verbeter as hulle ‘n omgewing skep wat kreatiewe denke bevorder. 
– Besighede moet die verskillende probleemoplossingstegnieke oorweeg en die mees geskikte tegniek vir ‘n spesifieke
uitdaging kies. 
– Nominale groeptegniek sal alle werknemers betrek omdat hulle individueel kan werk en almal ‘n gelyke stem het. 
– Die toepassing van kreatiewe denke-tegnieke kan besighede baie tyd en geld bespaar. 
– Enige ander relevante gevolgtrekking wat verband hou met maniere waarop besigheid ‘n omgewing kan skep wat
kreatiewe denke in die werkplek bevorder/voordele van kreatiewe denke in die werkplek/toepassing van Nominale
groeptegniek/impak van die Nominale groeptegniek.
Enige (1 × 2) (2)
(40)
2.1 Inleiding 2
2.2 Ways to promote an creative environment 12
2.3 Advantages of creative thinking in the workplace 12 Maks
2.4 Application of nominal group technique 12 32
2.5 Impact of nominal group technique 10
INSIG
Layout 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
BS GRAAD 12 TG.indb 92 2022/04/01 01:15:45

ONDERWERP 5 Makro-omgewing:
Besigheidstrategieë
Onderrigwenke:
tot onderwerp
• Verwys leerders na die inhoud wat in Graad 10 • Praktiese voorbeelde is ook effektief wanneer die
gedek is: stappe in strategie-evaluering verduidelik word.
– Makro-omgewing • Gebruik praktiese voorbeelde wanneer jy die
– Formulering en implementering van ‘n strategie betekenis van besigheidstrategieë verduidelik.
as deel van probleemoplossing • Verduidelik die rasionaal vir die implementering van
– SSGB-ontleding hierdie strategieë om hul begrip te verbeter.
– PESTWO-faktore wat uitdagings aan besighede • Onderwysers word aangemoedig om die wenke in
stel die leerderboek te gebruik om te beklemtoon hoe
• Verwys leerders na die inhoud wat in Graad 11 om tussen markontwikkeling en produkontwikkeling
gedek is: te onderskei.
– Uitdagings gestel deur die makro-omgewing • Onderwysers moet beklemtoon dat ALLE
– Strategieë om hierdie uitdagings te hanteer diversifikasiestrategieë daarop fokus om nuwe
• Beklemtoon dat hierdie onderwerp in Graad 12 produkte by te voeg. Die wyse waarop die besigheid
voortbou op die grondliggende kennis van die hierdie nuwe produkte byvoeg verskil egter.
inhoud wat in Graad 10 en 11 gedek word. • Onderwysers moet deeglik wees om die betekenis
• Stel ‘n basislyn assessering op om inhoudsgapings te van elke besigheidstrategie en die verskil tussen
bepaal. likwidasie en likiditeit te verduidelik wanneer hulle
• Hersien en konsolideer inhoud wat in die ontleding defensiewe strategieë onderrig.
van die basislyn assessering geïdentifiseer is. • Onderwysers moet ook tyd neem om die redes te
• Pak die woordelys van konsepte/begrippe saam met verduidelik waarom likwidasie onder defensiewe
leerders uit. strategieë geklassifiseer word.
• Beklemtoon dat die strategiese bestuursprosesse as • Besighede sal eers vervreemding- en
‘n platform vir die hele onderwerp dien. afleggingstrategieë implementeer om hulself
te verdedig en likwidasie sal as ‘n laaste uitweg
toegepas word.
• Ontwerp strategieë om te illustreer hoe PESTWO-
faktore uitdagings aan besighede kan stel en begin
klasbesprekings vir voorstelle om uitdagings te hanteer
• Dit moet daarop gewys word dat die aanhaling van • Die volgende vorige NSS-vraestelle vir Afdeling B- en
voorbeelde van PESTWO-faktore in Graad 10 gedek C-tipe vrae:
word. In Graad 12 is die vlak van kompleksiteit egter – Mei/Junie 2021 V1 Vraag 2.3 – PESTWO-elemente.
meer breedvoerig. – Mei/Junie 2021 V2 Vraag 5 – opstel oor
• Porter se Vyf Kragte-model word gebruik as ‘n besigheidstrategieë
navorsingsinstrument eerder as strategieë om verkope – Nov. 2019 Vraag 7 – opstel oor besigheidstrategieë
en markaandeel te verhoog. – Nov. 2018 Vraag 6.1 – identifiseer PESTWO-
• Dit moet vir leerders duidelik wees dat hierdie model elemente
besighede bystaan met die beantwoording van vrae – Mei/Junie 2018 Vraag 6.1 – identifiseer tipe
soos hoe en wat maak dat kopers, mededingers en besigheidstrategieë
verskaffers krag oor die besigheid het. – Mei/Junie 2018 Vraag 7 - opstelvraag:
• Nuwe toetreders verwys na ander besighede wat besigheidstrategieë
dieselfde produkte vir die eerste keer in die bestaande – Feb./Maart 2018 Vraag 2.5 – scenario oor
mark verkoop, en dat die krag sal afhang van hoe nywerheidsanalise-instrumente
maklik dit vir hulle is om die mark te betree. • Skep informele 10 punt vasvrae/toetse oor die
• Nuwe mededingers kan maklik die mark betree as dit kernbegrippe van die vorige dag se inhoud – op
min tyd en geld verg, terwyl hindernisse verwys na daardie manier stel onderwysers leerders bloot aan
struikelblokke soos wetgewing wat dit moeilik maak om deurlopende konsolidasie.
na te kom om nuwe markte te betree. • Maak seker dat leerders oefen om verskeie
• Hierdie verskille moet beklemtoon word. voorbeelde van opstelle te skryf om optimale
Onderwerp 5 Makro-omgewing: Besigheidstrategieë 93
BS GRAAD 12 TG.indb 93 2022/04/01 01:15:45

VRAAG 1
1.1 Die strategiese bestuursproses
1.1.1 Die strategiese bestuursproses uit die scenario
– Jonas Oliebolle het Porter se Vyf Kragte-model toegepas om hul posisie in die mark te ontleed. 
– JO het alternatiewe strategieë geformuleer in reaksie op hul besigheidsuitdagings. 
2 Sien slegs die eerste TWEE (2) antwoorde na.
(2 × 1) (2)
1.1.2 Ander maniere waarop die besigheid die strategiese bestuursproses kan toepas
Opsie 1
Die besigheid moet:
– ‘n duidelike visie, missiestelling en meetbare/realistiese/haalbare doelwitte in plek hê. 
– sterkpunte/swakpunte/geleenthede/bedreigings identifiseer deur omgewingskandering/ situasie-ontleding
uit te voer. 
– beskikbare instrumente/metodes vir omgewingskandering/omgewingsverkenning gebruik, wat ‘n SSGB-
ontleding /PESTWO-ontleding/nywerheidsanalise-instrumente kan insluit. 
– ‘n aksieplan of -planne ontwikkel/skep, wat die take insluit wat voltooi moet word/spertye wat nagekom
moet word/hulpbronne wat verkry moet word, ensovoorts. 
– die besigheidshulpbronne organiseer en personeel motiveer. 
– geselekteerde strategieë implementeer deur dit effektief/doeltreffend/korrek aan alle belanghebbendes te
kommunikeer. 
– strategieë deurlopend evalueer/monitor/meet om regstellende stappe te neem. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere waarop die besigheid die strategiese
bestuursproses kan toepas.
OF
Opsie 2
Die besigheid moet:
– sy visie/missiestelling hersien/analiseer/ontleed. 
– ‘n omgewingsanalise/omgewingskandering/omgewingsverkenning uitvoer deur modelle te gebruik soos
SSGB-ontleding/PESTWO-ontleding. 
– ‘n strategie soos ‘n integrasie-/intensiewe-/diversifikasie-/defensiewe strategie formuleer. 
– ‘n strategie implementeer met behulp van ‘n aksieplan. 
– die geïmplementeerde strategie beheer/evalueer/monitor om gapings/afwykings/verskille in
implementering te identifiseer. 
– regstellende stappe neem om te verseker dat doelwitte/doelstellings bereik word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere waarop die besigheid die strategiese
bestuursproses kan toepas.
LET WEL: 1 Moenie punte toeken vir antwoorde wat in VRAAG 1.1.1 aangehaal is nie.
2 Moenie punte toeken vir Porter se Vyf Kragte-model as een van die nywerheidsanalise-
instrumente nie.
Maks (8)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1.1 2
1.1.2 8
TOTAAL 10
BS GRAAD 12 TG.indb 94 2022/04/01 01:15:45

VRAAG 1
1.1 SSGB-ontleding
1.1.1 SSGB-ontleding
STERKPUNTE SWAKPUNTE
1. Die bemarkingsafdeling van Unathi Nono 1. Werknemers het egter ‘n swak
Sakeonderneming is op hoogte van huidige werksetiek. 
marktendense. 
2. Die besigheid is strategies geleë.  2. Organisatoriese hulpbronne word
onvoldoende gebruik. 
GELEENTHEDE BEDREIGINGS
1. Daar is ‘n nuwe luukse woongebied naby 1. Ondoeltreffende verskaffers slaag nie daarin
UNS geleë.  om insette betyds af te lewer nie. 
2. Mededingers is nie in staat om by 2. Tydens beurtkrag skort UNS bedrywighede
verbruikersvraag aan te pas nie.  op weens hoë misdaadsyfers.
Maks (8)
Vraag 1 Punte
1.1.1 8
TOTAAL 8
VRAAG 1
1.1 Porter se Vyf Kragte-model
1.1.1 Element van Porter se Vyf Kragte-model uit die scenario
Bedreigings/ Hindernisse van nuwe toetreders tot die mark 
Motivering:
Protech Hommeltuie is weens hoë aanvangskoste en ingewikkelde lisensiëring-prosedures nie in staat om
hommeltuie te verskaf nie. 
LET WEL: 1 Ken punte toe vir die korrekte element van Porter se Vyf Kragte-model selfs al is die
2 Moenie punte vir die motivering toeken as die element van Porter se Vyf Kragte-
model verkeerd geïdentifiseer is nie.
Maks (3)
1.1.2 DRIE ander elemente van Porter se Vyf Kragte-model
Bedingingsmag van verskaffers/Krag van verskaffers 
– Verskaffers wat produkte van hoë gehalte lewer, mag dalk mag/krag oor die besigheid hê. 
– Hoe kragtiger/sterker die verskaffers is, hoe minder beheer die besigheid oor hulle het. 
– Assesseer/Evalueer die krag van die verskaffers om pryse te beïnvloed. 
– Verskaffers het ‘n hoë mate van krag wanneer hulle ‘n unieke/skaars produk/diens verkoop. 
– Identifiseer die tipe krag wat verskaffers ten opsigte van die gehalte van produkte/dienste/betroubaarheid/
doeltreffendheid het/vermoë om vinnige aflewerings te maak, ensovoorts. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met bedingingsmag van verskaffers/krag van verskaffers
as ‘n element van Porter se Vyf Kragte-model.
Force/element 2
Verduideliking 1
Submaks 3
BS GRAAD 12 TG.indb 95 2022/04/01 01:15:45

Onderhandelingskrag van kopers/Krag van kopers 
– ‘n Paar kragtige kopers is dikwels in staat om hul terme/pryse aan die besigheid voor te skryf. 
– Evalueer hoe maklik dit vir kopers/kliënte is om pryse te verlaag.
– Bepaal die aantal kopers/die belangrikheid van elke koper vir die besigheid en die koste om na ander produkte oor
te skakel. 
– Kopers wat in grootmaat koop, kan vir pryse in hul guns beding/onderhandel. 
– Doen marknavorsing om meer inligting oor die besigheid se kopers/kliënte in te samel. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met onderhandelingskrag van kopers/krag van kopers as ‘n
element van Porter se Vyf Kragte-model.
Element 2
Verduideliking 1
Submaks 3
Krag van mededingers/ Mededingende wedywering 
– Mededingers wat dieselfde/soortgelyke produkte/dienste verkoop kan ‘n groter impak op die mark van die besigheid
hê. 
– As mededingers ‘n unieke/skaars produk/diens het, sal hulle groter krag hê. 
– ‘n Besigheid met baie mededingers in dieselfde mark het baie min krag in hul mark/nywerheid. 
– Stel ‘n mededingersprofiel saam sodat die besigheid hul eie sterkte en dié van hul mededingers kan bepaal. 
– Sommige besighede het die nodige hulpbronne/kapitaal om ’n prysoorlog te begin en aan te hou verkoop teen ‘n
verlies totdat sommige/alle mededingers die mark verlaat. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met krag van mededingers/mededingende wedywering as ‘n
element van Porter se Vyf Kragte-model.
Element 2
Verduideliking 1
Submaks 3
Bedreiging van substitusie/ plaasvervangers 
– Vestig/Bepaal of die verkopers van plaasvervangende produkte hul produk verbeter het/verkoop laer gehalte
goedere teen laer pryse. 
– As die besigheid se produk maklik vervang kan word, verswak/verminder dit die krag van die besigheid in die mark. 
– Indien die besigheid unieke/skaars produkte verkoop, sal dit nie deur plaasvervangende produkte bedreig/beïnvloed
word nie. 
– Evalueer of kliënte plaasvervangende produkte/dienste gebruik en bepaal redes vir die gebruik van plaasvervangers. 
– Verander/verbeter die ontwerp/gehalte/doeltreffendheid van hul produkte/dienste om mededingend te bly. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met bedreiging van substitusie/ plaasvervangers as ‘n element van
Porter se Vyf Kragte-model.
Force/element 2
Verduideliking 1
Submaks 3
LET WEL: Sien slegs die eerste DRIE (3) elemente van Porter se Vyf Kragte-model na.
Maks (9)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1.1 3
1.1.2 9
TOTAAL 12
BS GRAAD 12 TG.indb 96 2022/04/01 01:15:45

VRAAG 1
1.1 Uitdagings wat deur PESTWO-faktore gestel word
UITDAGINGS PESTWO-FAKTORE AANBEVELINGS

(1.1.1) (1.1.2) (1.1.3)
1. Invoer van primêre grondstowwe Politieke  Handel slegs met
is onderbreek weens lande wat gunstige
handelsooreenkomste..  handelsooreenkomste met
die regering het. 
2. Die hoë inflasiekoers het Ekonomiese  Oorweeg om winsmarges
meegebring dat die vraag na te verlaag eerder as om
produkte afgeneem het.  produkpryse te verhoog. 
3. AIV is nie vertroud met die Sosiale  Leer plaaslike/inheemse tale/
plaaslike taal van verbruikers nie. huur werknemers aan wat
 goed vertroud is met die
plaaslike/inheemse taal van
kliënte. 
4. Sommige van hul werknemers Tegnologiese  Lei bestaande/huidige
het nie die vaardighede om nuwe werknemers op/stel nuwe
tegnologie te gebruik nie. werknemers aan om nuwe
toerusting/tegnologie te
gebruik en in stand te hou.

5. Ondernemings- en Verskaffers- Wetlike  Verbeter die voldoening aan
ontwikkeling (OVO) as een van wetgewing soos BBSEB wat
die pilare van BBSEB beperk die die bedrywighede van die
bedrywighede van AIV.. besigheid beïnvloed. 
6. Maatreëls om besigheidsafval weg Omgewings  Implementeer
te gooi is duur.  kostedoeltreffende maatreëls
om mediese afval weg te
gooi. 
LET WEL: 1 Sien slegs die eerste uitdaging vir elke PESTWO-faktor na.
2 As die PESTWO-faktor nie aan die uitdaging gekoppel is nie, merk slegs die uitdaging.
3 Ken volpunte toe vir die PESTWO-faktor selfs al word die uitdaging nie volledig aangehaal nie.
4 Die aanbeveling moet aan die uitdaging gekoppel word.
5 Moenie punte vir die aanbeveling toeken as die PESTWO-faktor nie genoem word nie.
6 Die volgorde kan anders wees.
Maks (24)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1.1 6
1.1.2 6
1.1.3 12
TOTAAL 24
BS GRAAD 12 TG.indb 97 2022/04/01 01:15:45

VRAAG 1
1.1 Integrasie-strategieë
1.1.1 Integrasie-strategie uit die scenario
Horisontale integrasie 
Motivering:
NTD het besluit om Pristine Tuinmakers oor te neem om die bedreiging van mededinging te verminder. 
LET WEL: 1 Ken punte toe vir die korrekte integrasie-strategie selfs al is die aanhaling onvolledig/
verkeerd.
2 Moenie punte vir die motivering toeken as die integrasie-strategie verkeerd geïdentifiseer
is nie.
Maks (3)
1.1.2 Ander integrasie-strategieë wat deur die besigheid toegepas kan word
Voorwaartse vertikale integrasie 
– Die besigheid kombineer/smelt saam met/neem sy verspreiders in die verskaffingsketting/produksieketting
(oor). 
– Dit behels die uitbreiding van besigheidsaktiwiteite om beheer oor die verspreiding van produkte/dienste te
verkry. 
– Die besigheid neem die verspreidingstelsel en verkoop produkte/dienste direk aan verbruikers/kliënte. 
– Die besigheid smelt saam met besighede wat eens hul kliënte was, terwyl dit steeds beheer oor die
aanvanklike/kern-besigheidsaktiwiteite behou. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met voorwaartse vertikale integrasie as ‘n integrasie-
strategie.
Integration
2
strategy
Verduideliking 1
Submaks 3
Terugwaartse vertikale integrasie 
– Die besigheid kombineer met/smelt saam/neem sy verskaffers in die voorsieningsketting/produksieketting
(oor). 
– Dit word gedoen om die besigheid se afhanklikheid van verskaffers te verminder. 
– Die besigheid brei sy rol uit om aktiwiteite/take te vervul wat voorheen deur verskaffers voltooi is. 
– Dit behels die oorkoop van of samesmelting met ‘n ander besigheid wat produkte/dienste aan die besigheid
verskaf. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met terugwaartse vertikale integrasie as ‘n integrasie-
strategie.
Integration
2
strategy
Verduideliking 1
Submaks 3
Maks (6)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1.1 3
1.1.2 6
TOTAAL 9
BS GRAAD 12 TG.indb 98 2022/04/01 01:15:46

VRAAG 1
1.1 Intensiewe strategieë
1.1.1 Intensiewe strategieë uit die scenario
INTENSIVE STRATEGIES MOTIVERINGS
1. Markpenetrasie/Mark-indringing  Durban Diepgebraaide Hoender het die pryse van hul
produkte verlaag om die markaandeel te vergroot. 
2. Markontwikkeling  Die sukses van die besigheid het daartoe gelei dat DDH
‘n nuwe tak in Mpumalanga geopen het.

2 Ken punte toe vir die korrekte intensiewe strategieë selfs al is die aanhaling
3 Moenie punte vir die motiverings toeken as die intensiewe strategieë verkeerd
Maks (6)
1.1.2 Een ander intensiewe strategie
Produkontwikkeling 
– Die besigheid gebruik hierdie groeistrategie om nuwe produkte in bestaande/huidige markte bekend te stel. 
– Nuwe idees/produkte word deur die besigheid geskep/geproduseer vir bestaande/huidige markte. 
– Die besigheid doen toetsbemarking/marknavorsing om vas te stel of nuwe produkte deur bestaande kliënte
aanvaar sal word. 
– Nuwe produkte mag anders/van ‘n hoër gehalte wees as dié van mededingers. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met produkontwikkeling as ‘n intensiewe strategie.
Intensiewe
2
strategie
Verduideliking 1
Submaks 3
1.1.3 Voordele van intensiewe strategieë
Die besigheid kan:
– ‘n verhoogde/verbeterde markaandeel ervaar aangesien intensiewe strategieë die besigheid se
kwesbaarheid vir die optrede van mededingers verminder. 
– ‘n Toename in verkope/inkomste//winsgewendheid ervaar as gevolg van aggressiewe advertensie veldtogte/
omdat meer produkte/dienste verkoop word. 
– dienslewering verbeter wat besigheidsbeeld/handelsmerk/handelsmerk bewustheid kan verbeter. 
– die beheer oor die pryse wat vir produkte/dienste gehef word, verhoog. 
– kliëntlojaliteit verhoog deur doeltreffende promosie veldtogte. 
– pryse verlaag wat kliënte/verbruikers kan beïnvloed om meer produkte/dienste te koop. 
– ‘n toename in gereelde verkope van bestaande kliënte ervaar/Die aantal verbruikers kan toeneem. 
– bestaande mededingers verwyder en markpryse oorheers. 
– die fokus op markte/goed nagevorste gehalte produkte verbeter wat die behoeftes van kliënte/verbruikers
bevredig. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die voordele van intensiewe strategieë.
Maks (6)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1.1 6
1.1.2 3
1.1.3 6
TOTAAL 15
BS GRAAD 12 TG.indb 99 2022/04/01 01:15:46

VRAAG 1
1.1 Diversifikasie-strategieë
1.1.1 Diversifikasie-strategie uit die scenario
Konsentriese/Verwante diversifikasie 
Motivering:
BO het besluit om ‘n nuwe klerereeks vir kleuters by te voeg om nuwe kliënte te lok. 
LET WEL: 1 Ken punte toe vir die korrekte diversifikasie-strategie selfs al is die aanhaling
2 Moenie punte vir die motivering toeken as die diversifikasie-strategie verkeerd
Maks (3)
1.1.2 Ander tipes diversifikasie-strategieë
Horisontale diversifikasie 
– Die besigheid voeg nuwe produkte/dienste by wat nie verband hou met bestaande/huidige produkte nie,
maar wat by bestaande/huidige kliënte/verbruikers kan aanklank vind. 
– Vind plaas wanneer ‘n besigheid in ander besigheid verkry/oorneem of saamsmelt wat op dieselfde
produksiestadium/produksievlak is, maar kan ‘n ander produk aanbied. 
– Die besigheid brei die produksie van produkte/dienste uit bo/buite die mark/nywerheid waarin dit tans
bedrywig is. 
– Vind plaas wanneer die besigheid sy ontwikkelingspotensiaal verhoog/sy handelsmerk uitbrei en risiko
aansienlik verminder aangesien die nuwe produkte op bestaande kliënte/verbruikers gemik is. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met horisontale diversifikasie as ‘n tipe diversifikasie-
strategie.
Diversifikasie
2
strategie
Verduideliking 1
Submaks 3
Konglomerasie-/ Onverwante diversifikasie 
– Die besigheid voeg nuwe produkte/dienste by wat nie met bestaande produkte verband hou nie, wat by
nuwe groepe kliënte kan aanklank vind. 
– Vind plaas wanneer die besigheid verskeie produklyne/besigheidsentiteite vir heeltemal verskillende
nywerhede/verbruikers/kliënte bedryf. 
– Die besigheid groei tot nuwe produkte/dienste en markte. 
– Vind plaas wanneer die besigheid algehele produk/diens-buigsaamheid/vaardigheid kan verhoog deur
aktiwiteite uit te brei na onverkende/onbekende markte. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met konglomerasie-/ onverwante diversifikasie as ‘n tipe
diversifikasie-strategie.
Diversifikasie
2
strategie
Verduideliking 1
Submaks 3
Maks (6)
1.1.3 Voordele van diversifikasiestrategieë
Die besigheid kan:
– ‘n toename in verkope/inkomste en besigheidsgroei ervaar. 
– volgehoue winsgewendheid
van verskillende produklyne ervaar gedurende tye van wisselende
ekonomiese aktiwiteit. 
– ‘n toename ervaar in die aantal produkte wat aan bestaande/nuwe kliënte/verbruikers verkoop word. 
– addisionele nuwe markte in onverwante markte/nywerhede vestig. 
– meer tegnologiese vermoëns verkry deur produk-verbetering of produk-verandering/modifikasie. 
BS GRAAD 12 TG.indb 100 2022/04/01 01:15:46

– hul handelsmerk/beeld/handelsmerk bewustheid verbeter. 
– die risiko verminder om slegs op een produk staat te maak vir verkope/inkomste. 
– relevant/funksioneel/bedrywig bly in die konteks van konstante veranderende besigheidsomgewings. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die voordele van diversifikasiestrategieë.
Maks (6)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1.1 3
1.1.2 6
1.1.3 6
TOTAAL 15
VRAAG 1
1.1 Defensiewe strategieë
1.1.1 Defensiewe strategieë uit die scenario
DEFENSIEWE STRATEGIEë MOTIVERING
1. Aflegging  Die dienskontrakte van sekere werknemers
is beëindig weens ‘n afname in die aantal
produklyne. 
2. Ontbondeling/ Disinvestering/ Vervreemding Van NF se bates wat nie meer funksioneel was
 nie, is verkoop.
3. Likwidasie  NF het uiteindelik besluit om hul bates te verkoop
om krediteure terug te betaal. 

2 Ken punte toe vir die korrekte defensiewe strategieë selfs al is die aanhaling
3 Moenie punte vir die motiverings toeken as die defensiewe strategieë verkeerd
Maks (9)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1.1 9
TOTAAL 9
VRAAG 1
1.1 Strategie-evaluering
1.1.1 Stappe in strategie-evaluering uit die scenario
– KEO het die onderliggende basis van die besigheidstrategie beoordeel. 
– Hulle het ook regstellende stappe gedoen sodat afwykings van die vereistes reggestel kan word. 
– Spesifieke datums is deur KEO vasgestel vir beheer en opvolging. 
2 Sien slegs die eerste DRIE (3) na.
(3 × 1) (3)
BS GRAAD 12 TG.indb 101 2022/04/01 01:15:46

1.1.2 Ander stappe in strategie-evaluering
– Kyk vorentoe en agtertoe in die implementeringsproses. 
– Vergelyk die verwagte prestasie met die werklike prestasie. 
– Meet die besigheid se prestasie om sodoende die redes vir afwykings te kan bepaal en te ontleed. 
– Stel ‘n tabel op van die voor - en nadele van ‘n strategie. 
– Besluit op die verlangde uitkoms. 
– Oorweeg die impak van die strategiese implementering in die interne en eksterne omgewings van die
besigheid. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met stappe in strategie-evaluering.
LET WEL: 1 Moenie punte toeken vir antwoorde wat in VRAAG 1.1.1 aangehaal is nie.
2 Aanvaar stappe verskaf in enige volgorde.
Maks (6)

Vraag 1 Punte
1.1.1 3
1.1.2 6
TOTAAL 9
VRAAG 1
DWARS AF
4 ForwMarkontwikkeling  1 Voorwaartse vertikale integrasie 
6 Konsentriese diversifikasie  2 Markpenetrasie 
7 Krag van verskaffers  3 Konglomerasie-diversifikasie 
9 Nywerheidsanalise-instrumente  5 Nywerheidsafswaai 
10 PESTWO-ontleding  8 Aflegging 
(10 × 2) (20)
Vraag 1 Punte
20
TOTAAL 20
VRAAG 2
DWARS AF
7 Bedreiging van plaasvervangers  1 Produkontwikkeling 
8 Likwidasie  2 Terugwaartse vertikale integrasie 
9 SSGB-ontleding  3 Horisontale integrasie 
10 Strategie  4 Horisontale diversifikasie 
5 Mededingende wedywering 
6 Porter se Vyf kragte-model 
(10 × 2) (20)
Vraag 2 Punte
20
TOTAAL 20
BS GRAAD 12 TG.indb 102 2022/04/01 01:15:46

VRAAG 3
3.1.1 B 
3.1.2 D 
3.1.3 D 
3.1.4 A 
3.1.5 A 
(5 × 2) (10)
3.2.1 konglomerasie 
3.2.2 swakheid 
3.2.3 Porter se Vyf Kragte-model 
3.2.4 omgewings 
3.2.5 aflegging 
(5 × 2) (10)
3.3 Pas die kolomme
3.3.1 C 
3.3.2 H 
3.3.3 E 
3.3.4 A 
3.3.5 F 
(5 × 2) (10)
Uiteensetting van
punte
Vraag 3 Punte
3.1 10
3.2 10
3.3 10
TOTAAL 30
VRAAG 4
4.1 PESTWO-faktore wat uitdagings aan besighede stel uit gegewe stellings
4.1.1 Sosiale 
4.1.2 Ekonomiese 
4.1.3 Tegnologiese 
4.1.4 Omgewings 
4.1.5 Wetlike 
(5 × 2) (10)
4.2 Defensiewe strategieë
– Aflegging 
– Ontbondeling/ Disinvestering/ Vervreemding 
– Likwidasie 
(3 × 1) (3)
BS GRAAD 12 TG.indb 103 2022/04/01 01:15:46

4.3 Verskille tussen horisontale integrasie en horisontale diversifikasie
HORISONTALE INTEGRASIE HORISONTALE DIVERSIFIKASIE
Die besigheid neem beheer oor/inkorporeer/smelt Die besigheid voeg nuwe produkte/dienste by wat nie
saam met ander besighede in dieselfde/verwante verband hou met bestaande/huidige produkte nie,
nywerheid wat dieselfde/soortgelyke produkte maar wat by bestaande/huidige kliënte/verbruikers
produseer/verkoop.  kan aanklank vind. 
Die doel is om die bedreiging van  mededinging/ Vind plaas wanneer ‘n besigheid in ander besigheid
vervangende produkte/dienste te verminder.  verkry/oorneem of saamsmelt wat op dieselfde
produksiestadium/produksievlak is, maar kan ‘n ander
produk aanbied. 
Die besigheid kan hul markaandeel/posisie versterk/ Die besigheid brei die produksie van produkte/
uitbrei en produksie/verspreiding verbeter.  dienste uit bo/buite die mark/nywerheid waarin dit
tans bedrywig is. 
Dit is die verkryging/oorname van ‘n verwante Vind plaas wanneer die besigheid sy
besigheid wat op dieselfde vlak van die ontwikkelingspotensiaal verhoog/sy handelsmerk
voorsieningsketting in die nywerheid/mark uitbrei en risiko aansienlik verminder aangesien die
funksioneer.  nuwe produkte op bestaande kliënte/verbruikers
gemik is. 
met horisontale integrasie. met horisontale diversifikasie

3 Ken ‘n maksimum van TWEE (2) punte toe, indien die verskil nie duidelik is nie/Sien slegs óf
horisontale integrasie óf horisontale diversifikasie na.
Maks (4)
4.4.1 Porter se Vyf Kragte-model uit die scenario
PORTER SE VYF KRAGTE-MODEL MOTIVERINGS
1 Bedreigings/ Hindernisse van nuwe toetreders Bonga Bakkery was maklik om te stig,
tot die mark  aangesien slegs ‘n handelslisensie vereis was. 
2 Onderhandelingskrag van kopers/Krag van Die hoof-verbruikers het BB gedwing om die
kopers  pryse van hul banketkoeke te verlaag. 
3 Krag van mededingers/ Mededingende Imperial Bakkers (IB) wat naby BB geleë
wedywering  is, het ‘n verkoopstrategie gebruik om hul
markaandeel te vergroot. 
4 Bedingingsmag van verskaffers/Krag van n Droogte het die pryse van hoof-bestanddele
verskaffers  vinnig laat styg. 
5 Bedreiging van substitusie/ plaasvervangers  Kliënte het gekies om goedkoper produkte by
IB te koop.

2 Ken punte toe vir die korrekte element van Porter se Vyf Kragte-model selfs al is die
3 Moenie punte vir die motiverings toeken as elemente van Porter se Vyf Kragte-model
verkeerd geïdentifiseer is nie.
Maks (15)
4.5 Strategiese bestuursproses
Opsie 1
Die besigheid moet:
– ‘n duidelike visie, missiestelling en meetbare/realistiese/haalbare doelwitte in plek hê. 
– sterkpunte/swakpunte/geleenthede/bedreigings identifiseer deur omgewingskandering/ situasie-ontleding uit te voer. 
BS GRAAD 12 TG.indb 104 2022/04/01 01:15:46

– beskikbare instrumente/metodes vir omgewingskandering/omgewingsverkenning gebruik, wat ‘n SSGB-ontleding/
Porter se Vyf Kragte-model/PESTWO-ontleding/nywerheidsanalise-instrumente kan insluit. 
– alternatiewe strategieë formuleer om op besigheidsuitdagings te reageer. 
– ‘n aksieplan of -planne ontwikkel/skep, wat die take insluit wat voltooi moet word/spertye wat nagekom moet
word/hulpbronne wat verkry moet word, ensovoorts. 
– die besigheidshulpbronne organiseer en personeel motiveer. 
– geselekteerde strategieë implementeer deur dit effektief/doeltreffend/korrek aan alle belanghebbendes te
kommunikeer. 
– strategieë deurlopend evalueer/monitor/meet om regstellende stappe te neem. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die strategiese bestuursproses.
OF
Opsie 2
Die besigheid moet:
– sy visie/missiestelling hersien/analiseer/ontleed. 
– ‘n omgewingsanalise/omgewingskandering/omgewingsverkenning uitvoer deur modelle te gebruik soos SSGB-
ontleding/Porter se Vyf Kragte-model/PESTWO-ontleding. 
– ‘n strategie soos ‘n integrasie-/intensiewe-/diversifikasie-/defensiewe strategie formuleer. 
– ‘n strategie implementeer met behulp van ‘n aksieplan. 
– die geïmplementeerde strategie beheer/evalueer/monitor om gapings/afwykings/verskille in implementering te
identifiseer. 
– regstellende stappe neem om te verseker dat doelwitte/doelstellings bereik word. 
LET WEL: Ken punte toe vir feite verskaf in enige volgorde.
Maks (8)
Uiteensetting van
punte
Vraag 4 Punte
4.1 10
4.2 3
4.3 4
4.4 15
4.5 8
TOTAAL 40
VRAAG 5
5.1 Nywerheidsanalise-instrumente
– SSGB-ontleding/SSGB-analise
– Porter se Vyf Kragte-model
– PESTWO-ontleding/PESTWO-analise
(3 × 1) (3)
5.2.1 SSGB-ontleding
STERKPUNT SWAKPUNT
LBH gebruik tans gesonde finansiële Hoë vrywillige personeelomset is algemeen in die
bestuurspraktyke.  besigheid. 
GELEENTHEID BEDREIGING
Die plaaslike regering ondersteun LBH met toelaes.  Covid-19 het ‘n volgehoue afname
in die verkope
van Liam Botman Handelaars veroorsaak. 
(4 × 1) (4)
BS GRAAD 12 TG.indb 105 2022/04/01 01:15:46

5.3.1 Intensiewe strategie uit die scenario
Markontwikkeling 
Motivering:
Mbombela Restourant het ‘n intensiewe strategie toegepas deur ‘n nuwe tak in Polokwane te open. 
LET WEL: 1 Ken punte toe vir die korrekte intensiewe strategie selfs al is die aanhaling onvolledig/
verkeerd.
2 Moenie punte vir die motivering toeken as die intensiewe strategie verkeerd geïdentifiseer
is nie.
Maks (3)
5.3.2 Ander intensiewe strategieë
Markpenetrasie/Mark-indringing 
– Die besigheid fokus daarop om bestaande/huidige produkte in die bestaande/huidige mark te verkoop om hul
– Marknavorsing oor bestaande/huidige verbruikers/kliënte word gebruik om te bepaal hoe om die
bemarkingsmengsel van die besigheid te verbeter. 
– Aggressiewe bemarkingsveldtogte soos die verlaging/vermindering van pryse om potensiële/bestaande kliënte te
lok, word deur die besigheid gebruik. 
– Die besigheid wysig/modifiseer nie bestaande/huidige produkte of stel nuwe produkte bekend tydens
markpenetrasie nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met markpenetrasie/mark-indringing as ‘n intensiewe strategie.
Intensiewe
2
strategie
Verduideliking 1
Submaks 3
Produkontwikkeling 
– Die besigheid gebruik hierdie groeistrategie om nuwe produkte in bestaande/huidige markte bekend te stel. 
– Nuwe idees/produkte word deur die besigheid geskep/geproduseer vir bestaande/huidige markte. 
– Die besigheid doen toetsbemarking/marknavorsing om vas te stel of nuwe produkte deur bestaande kliënte aanvaar
sal word. 
– Nuwe produkte mag anders/van ‘n hoër gehalte wees as dié van mededingers. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met produkontwikkeling as ‘n intensiewe strategie.
Intensiewe
2
strategie
Verduideliking 1
Submaks 3
Maks (6)
5.3.3 Voordele van intensiewe strategieë
Die besigheid kan:
– ‘n verhoogde/verbeterde markaandeel ervaar aangesien intensiewe strategieë die besigheid se kwesbaarheid vir
die optrede van mededingers verminder. 
– ‘n Toename in verkope/inkomste//winsgewendheid ervaar as gevolg van aggressiewe advertensie veldtogte/omdat
meer produkte/dienste verkoop word. 
– dienslewering verbeter wat besigheidsbeeld/handelsmerk/handelsmerk bewustheid kan verbeter. 
– die beheer oor die pryse wat vir produkte/dienste gehef word, verhoog. 
– kliëntlojaliteit verhoog  deur doeltreffende promosie veldtogte. 
– pryse verlaag wat kliënte/verbruikers kan beïnvloed om meer produkte/dienste te koop. 
– ‘n toename in gereelde verkope van bestaande kliënte ervaar/Die aantal verbruikers kan toeneem. 
– bestaande mededingers verwyder en markpryse oorheers. 
– die fokus op markte/goed nagevorste gehalte produkte verbeter wat die behoeftes van kliënte/verbruikers
bevredig. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die voordele van intensiewe strategieë.
Maks (6)
BS GRAAD 12 TG.indb 106 2022/04/01 01:15:46

5.3.4 Stappe in strategie-evaluering
– Ondersoek/Evalueer die onderliggende basis van ‘n besigheidstrategie. 
– Kyk vorentoe en agtertoe in die implementeringsproses. 
– Vergelyk die verwagte prestasie met die werklike prestasie. 
– Meet die besigheid se prestasie om sodoende die redes vir afwykings te kan bepaal en te ontleed. 
– Neem korrektiewe stappe sodat die afwykings reggestel kan word. 
– Stel spesifieke datums op vir beheer en opvolging. 
– Stel ‘n tabel op van die voor- en nadele van ‘n strategie. 
– Besluit op die verlangde uitkoms. 
– Oorweeg die impak van die strategiese implementering in die interne en eksterne omgewings van die besigheid. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met strategie-evaluering.
LET WEL: Ken punte toe vir stappe verskaf in enige volgorde.
Maks (8)
Uiteensetting van
punte
Vraag 5 Punte
5.1 3
5.2 4
5.3.1 3
5.3.2 6
5.3.3 6
5.3.4 8
TOTAAL 30
VRAAG 6
6.1 Tipes besigheidstrategieë uit gegewe stellings
6.1.1 Markpenetrasie/ Mark-indringing 
6.1.2 Terugwaartse vertikale integrasie 
6.1.3 Konsentriese/Verwante diversifikasie 
6.1.4 Ontbondeling/ Disinvestering/Vervreemding 
6.1.5 Aflegging 
6.1.6 Horisontale integrasie 
(6 × 2) (12)
6.2 Uitdagings gestel deur PESTWO-faktore
UITDAGINGS PESTWO-FAKTOR
6.2.1 6.2.2
1 Soso Konsultante is nie in staat om op hoogte te Tegnologiese 
bly met die nuutste innovasies in nuwe masjinerie
nie.. 
2 Sommige regeringsbeleide raak die Politieke 
sakebedrywighede van SK. 
3 Hoë koste om ‘n lisensie te bekom, verhinder die Wetlike 
vestiging van ‘n tweede tak. 
4 Skommelinge in buitelandse valuta beperk invoere. Ekonomiese 

Maks (4) Maks (8)
LET WEL: 1 Sien slegs die eerste uitdaging vir elke PESTWO-faktor na..
2 As die PESTWO-faktor nie aan die uitdaging gekoppel is nie, merk slegs die uitdaging.
3 Ken volpunte toe vir die PESTWO-faktor selfs al word die uitdaging nie volledig
aangehaal nie.
4 Volgorde kan verskillend wees.
BS GRAAD 12 TG.indb 107 2022/04/01 01:15:46

6.2.3
Maniere waarop die besigheid uitdagings kan hanteer wat deur EEN van die PESTWO-faktore gestel
word
Tegnologiese
– Doen deurlopende navorsing oor die nuutste beskikbare tegnologie/toerusting in die mark. 
– Lei bestaande/huidige werknemers op/stel nuwe werknemers aan om nuwe toerusting/tegnologie te
gebruik en in stand te hou. 
– Vergelyk pryse/Kies geskikte verskaffers vir nuwe toerusting/masjinerie/tegnologie teen billike pryse. 
– Besighede moet gerat/gereed wees vir aanlyn handel/e-handel. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met tegnologiese PESTWO-faktore.
OF
Politieke
– Doen navorsing oor/pas onlangse regeringsbeleide toe. 
– Netwerk/Voer invloedwerwing uit met die NRO’s/GGO’s en alle verbruikersregte-organisasies. 
– Handel slegs met lande wat gunstige handelsooreenkomste met die regering het.
– Ondersoek/voldoen aan die Nasionale Mededingingsbeleid. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met politieke PESTWO-faktore.
OF
Wetlike
– Voldoen aan alle relevante wetgewing wat besighede kan beïnvloed. 
– Voldoen aan die wetlike vereistes vir die besigheidsbedrywighede, byvoorbeeld lisensie/handelsmerk-
registrasie/patente. 
– Begroot vir hoë wettige vestigings-/aanvangskoste. 
– Besighede moet die wettigheid van besigheidskontrakte ken/verstaan sodat hulle aan al die vereistes
voldoen. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met wetlike PESTWO-faktore.
OF
Ekonomiese
– Oorweeg om winsmarges te verlaag eerder as om produkpryse te verhoog. 
– Leen geld by finansiële instellings wanneer rentekoerse gunstig is. 
– Oorweeg wisselkoerse wanneer die besigheid met ander lande handel. /Handel met lande met ‘n gunstige
wisselkoers. 
– Verskaf aandele teen mededingende/laer pryse om meer direkte buitelandse beleggings te lok. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met ekonomiese PESTWO-faktore.
LET WEL: 1 Sien slegs aanbevelings vir EEN PESTWO-faktor na.
2 Sien of tegnologiese of politieke of wetlike of ekonomiese PESTWO-faktore.
Maks (6)
Vraag 6 Punte
6.1 12
6.2.1 4
6.2.2 8
6.2.3 6
TOTAAL 30
VRAAG 7
7.1 Inleiding
– Strategiese bestuur behels ‘n multidissiplinêre proses van doelgerigte bestuur van organisatoriese/
besigheidshulpbronne om doelwitte/doelwitte te bereik. 
– Dit word deur bestuur uitgevoer om spesifieke strategieë te implementeer wat daarop gemik is om
die mededingende voordeel van die besigheid te verbeter/behou en om verskeie uitdagings van die
besigheidsomgewings aan te spreek. 
BS GRAAD 12 TG.indb 108 2022/04/01 01:15:46

– Die strategiese bestuursproses word gedefinieer as die manier waarop ‘n organisasie hul strategie definieer. 
– ‘n Strategie is ‘n doelgerigte optrede wat die besigheid volg om hul doel/doelwitte/doelstellings te bereik. 
– Dit stel bestuurders in staat om keuses te maak/aksies uit te dink rakende ‘n stel strategieë wat die besigheid in
staat sal stel om verbeterde prestasie te verbeter/behaal. 
– Diversifikasiestrategieë word deur die besigheid gebruik om bedrywighede uit te brei na markte/nywerhede wat die
besigheid nie tans verken het nie. 
– Diversifikasiestrategieë stel die besigheid in staat om hul markaandeel uit te brei/ nuwe markte te betree om nuwe
verkoopsmetodes te verken/ groter winsgewendheid te behaal. 
– Die besigheid moet deurlopend strategieë evalueer om dit te verander/aan te pas volgens huidige eise van die
mark/nywerheid. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die strategiese bestuursproses/tipes diversifikasiestrategieë/
voordele van diversifikasiestrategieë/strategie-evaluering.
Enige (2 × 1) (2)
Opsie 1
Die besigheid moet:
– ‘n duidelike visie, missiestelling en meetbare/realistiese/haalbare doelwitte in plek hê. 
– sterkpunte/swakpunte/geleenthede/bedreigings identifiseer deur omgewingskandering/ situasie-ontleding uit
te voer. 
– beskikbare instrumente/metodes vir omgewingskandering/omgewingsverkenning gebruik, wat ‘n SSGB-ontleding/
Porter se Vyf Kragte-model/PESTWO-ontleding/nywerheidsanalise-instrumente kan insluit. 
– alternatiewe strategieë formuleer om op besigheidsuitdagings te reageer. 
– ‘n aksieplan of -planne ontwikkel/skep, wat die take insluit wat voltooi moet word/spertye wat nagekom moet word/
hulpbronne wat verkry moet word, ensovoorts. 
– die besigheidshulpbronne organiseer en personeel motiveer. 
– geselekteerde strategieë implementeer deur dit effektief/doeltreffend/korrek aan alle belanghebbendes te
kommunikeer. 
– strategieë deurlopend evalueer/monitor/meet om regstellende stappe te neem. 
OF
Opsie 2
Die besigheid moet:
– sy visie/missiestelling hersien/analiseer/ontleed. 
– ‘n omgewingsanalise/omgewingskandering/omgewingsverkenning uitvoer deur modelle te gebruik soos SSGB-
ontleding/Porter se Vyf Kragte-model/PESTWO-ontleding. 
– ‘n strategie soos ‘n integrasie-/intensiewe-/diversifikasie-/defensiewe strategie formuleer. 
– ‘n strategie implementeer met behulp van ‘n aksieplan. 
– die geïmplementeerde strategie beheer/evalueer/monitor om gapings/afwykings/verskille in implementering te
identifiseer.  
– regstellende stappe neem om te verseker dat doelwitte/doelstellings bereik word. 
LET WEL: Ken punte toe vir feite verskaf in enige volgorde.
Maks (12)
7.3 Tipes diversifikasiestrategieë
Konsentriese/Verwante diversifikasie 
– Die besigheid voeg nuwe produkte/dienste by wat verband hou met bestaande/huidige produkte/dienste, maar sal
byval vind by nuwe kliënte/verbruikers. 
– Vind plaas wanneer ‘n besigheid sy produkreeks en markte wil vergroot/uitbrei/vorder. 
– Die besigheid skep ‘n nuwe produk wat tegnologies soortgelyk is aan bestaande/huidige produkte wat op nuwe
kliënte/verbruikers/markte gemik is. 
BS GRAAD 12 TG.indb 109 2022/04/01 01:15:46

– Vind plaas wanneer ‘n besigheid bestaande infrastruktuur/organisatoriese hulpbronne/kundigheid gebruik om
produkte te skep met ‘n mate van soortgelykheid, maar met duidelike differensiëring van bestaande/huidige
produkte. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met konsentriese/verwante diversifikasie as ‘n tipe diversifikasie-
strategie.
Diversifikasie-
2
strategie
Verduideliking 2
Submaks 4
Horisontale diversifikasie 
– Die besigheid voeg nuwe produkte/dienste by wat nie verband hou met bestaande/huidige produkte nie,  maar
wat by bestaande/huidige kliënte/verbruikers kan aanklank vind. 
– Vind plaas wanneer ‘n besigheid in ander besigheid verkry/oorneem of saamsmelt wat op dieselfde
produksiestadium/produksievlak is, maar kan ‘n ander produk aanbied. 
– Die besigheid brei die produksie van produkte/dienste uit bo/buite die mark/bedryf waarin dit tans bedrywig is. 
– Vind plaas wanneer die besigheid sy ontwikkelingspotensiaal verhoog/sy handelsmerk uitbrei en risiko aansienlik
verminder aangesien die nuwe produkte op bestaande kliënte/verbruikers gemik is. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met horisontale diversifikasie as ‘n tipe diversifikasie-strategie.
Diversifikasie-
2
strategie
Verduideliking 2
Submaks 4
Konglomerasie-/ Onverwante diversifikasie 
– Die besigheid voeg nuwe produkte/dienste by wat nie met bestaande produkte verband hou nie, wat by nuwe
groepe kliënte kan aanklank vind. 
– Vind plaas wanneer die besigheid verskeie produklyne/besigheidsentiteite vir heeltemal verskillende nywerhede/
verbruikers/kliënte bedryf. 
– Die besigheid groei tot nuwe  produkte/dienste en markte. 
– Vind plaas wanneer die besigheid algehele produk/diens-buigsaamheid/vaardigheid kan verhoog  deur aktiwiteite
uit te brei na onverkende/onbekende markte. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met konglomerasie-/ onverwante diversifikasie as ‘n tipe
diversifikasie-strategie.
Diversifikasie-
2
strategie
Verduideliking 2
Submaks 4
Maks (12)
7.4 Voordele van diversifikasiestrategieë
Die besigheid kan:
– volgehoue winsgewendheid van verskillende produklyne ervaar gedurende tye van wisselende ekonomiese
aktiwiteit. 
– meer tegnologiese vermoëns verkry deur produk-verandering/modifikasie. 
– hul handelsmerk/beeld/handelsmerkbewustheid verbeter. 
– relevant/funksioneel/bedrywig bly in die konteks van konstante veranderende besigheidsomgewings.
Maks (10)
BS GRAAD 12 TG.indb 110 2022/04/01 01:15:46

7.5 Stappe in strategie-evaluering
– Ondersoek/Evalueer die onderliggende basis van ‘n besigheidstrategie. 
– Kyk vorentoe en agtertoe in die implementeringsproses. 
– Vergelyk die verwagte prestasie met die werklike prestasie. 
– Meet die besigheid se prestasie om sodoende die redes vir afwykings te kan bepaal en te ontleed. 
– Neem korrektiewe stappe sodat die afwykings reggestel kan word. 
– Stel spesifieke datums op vir beheer en opvolging. 
– Stel ‘n tabel op van die voor- en nadele van ‘n strategie. 
– Besluit op die verlangde uitkoms. 
– Oorweeg die impak van die strategiese implementering in die interne en eksterne omgewings van die besigheid. 
Maks (12)
7.6 Gevolgtrekking
– Die strategiese bestuursproses laat die besigheid toe om voor mededingers te bly en om hul markaandeel te
vergroot. 
– Strategiese bestuur vorm ‘n integrale deel van die algehele aanspreeklikheid van bestuur. 
– Diversifikasiestrategieë bied die besigheid uitgebreide geleenthede om hul handelsmerkidentiteit te ontwikkel/
handelsmerk-beeld te bevorder. 
– Diversifikasiestrategieë word gebruik as ‘n doelgerigte meganisme om die huidige mark/nywerheidsafswaai
moontlik te verminder/die besigheid teen sterk mededingers te beskerm. 
– Strategie-evaluering stel ‘n besigheid in staat om op hoogte te bly/bly met veranderinge in die
besigheidsomgewings. 
– Enige ander relevante gevolgtrekking wat verband hou met die strategiese bestuursproses/tipes
diversifikasiestrategieë/voordele van diversifikasiestrategieë/strategie-evaluering.
Enige (1 × 2) (2)
[40]
7.1 Inleiding 2
7.2 Die strategiese bestuursproses 12
7.3 Tipes diversifikasiestrategieë 12 Maks
7.4 Voordele van diversifikasiestrategieë 10 32
7.5 Stappe in strategie-evaluering 12
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
BS GRAAD 12 TG.indb 111 2022/04/01 01:15:46

ONDERWERP 6 Besigheidsektore
en Besigheidsomgewings
Onderrigwenke:
tot onderwerp
• Verwys leerders na die inhoud wat in Graad 10 • Verduidelik die rede waarom besighede volle
gedek word: beheer, min beheer of geen beheer oor die drie
– Besigheidsomgewings besigheidsomgewings kan hê nie.
– Komponente van die besigheidsomgewings • Verwys na die elemente of kenmerke van elke
– Besigheidsektore besigheidsomgewing wanneer die ,mate van beheer
• Verwys leerders na die inhoud wat in graad 11 oor elke omgewing verduidelik word.
gedek word: • Gebruik die voorbeelde van uitdagings van die
– Verband/verwantskap tussen die primêre, drie besigheidsomgewings in die leerderboek om
sekondêre en tersiêre sektore bekendheid van hierdie uitdagings te verbeter,
– Uitdagings wat besigheidsomgewings ervaar sodat leerders die uitdagings aan die drie
environments besigheidsomgewings kan verbind.
• Beklemtoon dat hierdie onderwerp in Graad 12
voort bou op die grondliggende kennis van die
inhoud wat in Graad 10 en 11 gedek word.
• Bespreek die woordelys van konsepte/begrippe met
die leerders.
• Leerders moet in staat wees om • Raadpleeg die volgende vorige NSS-vraestelle vir
besigheidsomgewings te identifiseer en die mate Afdeling B- en C-tipe vrae:
van beheer uit gegewe scenario’s en stellings te – Mei/Junie 2021 V1 Vraag 2.5 – scenario oor
verduidelik. besigheidsektore
• Gebruik die diagramme in die leerderboek vir – Nov. 2020 V1 Vraag 2.3 – scenario oor
leerders om voorbeelde te identifiseer van aktiwiteite besigheidsektore
wat in die drie besigheidsektore plaasvind. – Junie 2019 Vraag 2.6 – scenario oor
• Gebruik die diagram in die leerderboek op bladsy besigheidsektore
164 om die verskille tussen die mate van beheer – Nov. 2018 Vraag 2.3 – scenario oor
binne elke besigheidsomgewing te beklemtoon. besigheidsektore
• Verseker dat leerders die tabel op bladsy 159 – Mei/Junie 2018 Vraag 2.6 – scenario oor
bemeester om hul interpretasie van die DRIE besigheidsektore
besigheidsomgewings te verbeter. • Skep informele 10 punt vasvrae/toetse oor die
daardie manier stel onderwysers leerders bloot aan
BS GRAAD 12 TG.indb 112 2022/04/01 01:15:46

VRAAG 1
DWARS AF
2 Beperkte beheer  1 Sekondêre sektor 
3 Tersiêre sektor  4 Mikro-omgewing 
6 Primêre sektor  5 Mikro-omgewing 
7 Volle beheer 
8 Makro-omgewing 
9 Dienste 
10 Geen beheer 
(10 × 2) (20)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
20
TOTAAL 20
VRAAG 2
2.1.1 C 
2.1.2 B 
2.1.3 A 
2.1.4 D 
2.1.5 B 
(5 × 2) (10)
Uiteensetting van
punte
Vraag 2 Punte
2.1 10
TOTAAL 10
VRAAG 3
3.1 Besigheidsektore van gegewe stellings
3.1.1 Tersiêre sektor 
3.1.2 Primêre sektor 
3.1.3 Tersiêre sektor 
3.1.4 Sekondêre sektor 
(8)
3.2 Besigheidsektore en besigheidsomgewings
3.2.1 Besigheidsektor uit die scenario
Sekondêre sektor 
Motivering:
Tauheer Kalam Tekstiele spesialiseer in die vervaardiging van kontemporêre klere vir verskeie kleinhandelswinkels. 
LET WEL: 1 Ken punte toe vir die korrekte besigheidsektor selfs al is die aanhaling onvolledig/verkeerd.
2 Moenie punte vir die motivering toeken as die besigheidsektor verkeerd geïdentifiseer is nie.
Maks (3)
Onderwerp 6 Besigheidsektore en Besigheidsomgewings 113
BS GRAAD 12 TG.indb 113 2022/04/01 01:15:46

3.2.2 – 3.2.4 Uitdagings van besigheidsomgewings en mate van beheer
UITDAGINGS BESIGHEIDSOMGEWINGS MATE VAN BEHEER

(3.2.2) (3.2.3) (3.2.4)
1. Die besigheidsdoelwitte word nie Mikro-omgewing  Volle beheer 
voortdurend hersien nie.. 
2. Daar is tans ‘n tekort aan Markomgewing  Beperkte/minder/ min/
grondstowwe van verskaffers.  gedeeltelike beheer 
3. Die nuwe tegnologiese Makro-omgewing  Geen beheer 
ontwikkelings van
tekstieltoerusting dwing TKT om
hul prosesse te verbeter. 
Maks (3) Maks (3) Maks (3)
LET WEL: 1 Sien slegs die eerste uitdaging vir elke besigheidsomgewing na.
2 As die besigheidsomgewing nie aan die uitdaging gekoppel is nie, merk slegs die uitdaging.
3 Ken volpunte toe vir die besigheidsomgewing, selfs al word die uitdaging nie volledig
aangehaal nie.
4 Die mate van beheer moet aan die besigheidsomgewing gekoppel word.
5 Moenie punte toeken vir die mate van beheer as die besigheidsomgewing verkeerd is of nie
aangedui is nie.
6 Die volgorde waarin die antwoorde plaasvind kan anders wees.
3.3 Besigheidsektore
Besigheidsektore uit die scenario
BESIGHEIDSEKTOR AANHALING
1. Primêre sektor  WV koop hul grondstowwe by Noluntu Boerdery
wat fynbos blomme kweek en onttrek.
2. Sekondêre sektor  FST koop hul voorraad by Welstand Velsorg (WV),

‘n plaaslike produsent van natuurlike velsorg
produkte. 
3. Tersiêre sektor  Fynbos Skoonheidsterapeute bied unieke
skoonheidsterapie dienste aan hul kliënte. 

2 Ken punte toe vir die korrekte besigheidsektor selfs al is die aanhaling onvolledig/verkeerd.
3 Moenie punte vir die motivering toeken as die besigheidsektore verkeerd geïdentifiseer
is nie.
Maks (9)
Uiteensetting van
punte
Vraag 3 Punte
3.1 8
3.2.1 3
3.2.2 3
3.2.3 3
3.2.4 3
3.3 9
TOTAAL 29
BS GRAAD 12 TG.indb 114 2022/04/01 01:15:46

ONDERWERP 7 Gehalte van
prestasie
Onderrigwenke:
tot onderwerp
• Verwys leerders na inhoud wat in Graad 10 gedek is: • Praktiese voorbeelde moet gebruik word om die
– Agt besigheidsfunksies verskille tussen die gehalte-konsepte uit te lig.
– Gehaltekonsepte • Leerders moet aangemoedig word om ‘n
– Belangrikheid van gehalte vir die besigheid breedvoerige ontleding van elke konsep te verskaf.
– Die verhouding/verband tussen gehalte en die • Onderwysers moet sleutelwoorde in elke konsep
besigheidsfunksies identifiseer wat gebruik sal word om leerders te
• Verwys leerders na inhoud wat in Graad 11 gedek is: herinner aan die verskille tussen hierdie konsepte.
– Gehaltesirkels • Praktiese voorbeelde moet gegee word
– Betekenis van TGB oor die verskille tussen ‘gehaltebeheer’ en
‘gehalteversekering’.
• Beklemtoon dat hierdie onderwerp in Graad 12
voortbou op die grondliggende kennis van die • Praktiese voorbeelde en videogrepe kan gebruik
inhoud wat in Graad 10 & 11 gedek word. word om die verskille tussen elke gehalte-konsep te
illustreer.
• Stel ‘n basislyn assessering op om inhoudsgapings te
bepaal. • Wanneer gehalte-aanwysers onderrig word, gebruik
die wenke in die leerderboek om te onderskei tussen
gehalte-aanwysers van die bemarkingsfunksie en
openbare betrekkinge funksie.
• Beklemtoon dat alle besighede daarna streef om
leerders uit.
totale klante-/kliënte-tevredenheid te bereik deur die
vier ander TGB-elemente korrek te implementeer.
• Beklemtoon dat monitering en evaluering van
gehalteprosesse as ‘n TGB-element daarop gemik
is om die doeltreffendheid van die implementering
van die ander vier TGB-elemente te moniteer en te
evalueer.
• Besighede wat deurlopend hul stelsels en prosesse
verbeter, moet as voorbeelde gebruik word wanneer
hierdie onderwerp onderrig word.
• Onderrig die impak van die TGB-elemente op
groot besighede deur die hoe-deel te beantwoord,
bv. hoe groot besighede hierdie TGB-elemente
implementeer en wat die voordele en nadele van die
implementering van hierdie elemente is.
• Wanneer maniere onderrig word waarop TGB die
koste van gehalte kan verminder, beklemtoon dat
besighede wat al vyf TGB-elemente implementeer,
die koste van gehalte verminder. Dit beteken dat
hulle nie geld en hulpbronne op produk-defekte
verloor nie.
Onderwerp 7 Gehalte van prestasie 115
BS GRAAD 12 TG.indb 115 2022/04/01 01:15:46

• Die verskille tussen die ses gehalte-konsepte moet • Raadpleeg die volgende vorige NSS-vraestelle vir
aan die leerders duidelik gemaak word. Afdeling B- en C-tipe vrae:
• Daar moet kennis geneem word dat – Mei/Junie 2021 V1 Vraag 3.5 – scenario oor TGB
gehalteversekering nie voor gehaltebeheer gedoen – Mei/Junie 2021 V2 Vraag 6 – opstel oor gehalte
kan word nie, aangesien die gehalte van masjinerie, van prestasie
werknemers en grondstowwe eers nagegaan moet – Nov. 2020 V1 Vraag 3.7 – scenario oor gehalte-
word voordat produksie plaasvind. konsepte
• Leerders moet goed vertroud wees met die – Nov. 2020 V1 Vraag 4.4 – scenario oor
betekenis van die gehalte-konsepte voordat hulle die gehaltesirkels
voordele van ‘n goeie gehaltebestuurstelsel geleer – 2019 Vraag 5.6 – scenario oor besigheidsfunksies
word. – Nov. 2019 Vraag 10 – opstel oor TGB
• Beklemtoon dat elke besigheidsfunksie – Junie 2019 Vraag 5.5 – scenario oor voordele
verantwoordelik is om te verseker dat die finale van ‘n goeie bestuurstelsel
produk of diens van ‘n goeie gehalte standaard is.
– Junie 2019 Vraag 10 - gehalte van prestasie
• Die fokus moet wees op hoe groot besighede
– Nov. 2018 Vraag 5.5 – scenario oor TGB-
deurlopende verbetering van prosesse en stelsels
elemente
implementeer as ‘n TGB-element. Let daarop dat die
– Nov. 2018 Vraag 8 – opstel oor gehalte van
voordele van hierdie element op besighede fokus,
prestasie
terwyl die nadele op werknemers fokus.
– Mei/Junie 2018 Vraag 5.6 – scenario oor TGB-
elemente
– Mei/Junie 2018 Vraag 6.9 – scenario oor impak
as TGB swak geïmplementeer word
– 2018/5
– Feb./Maart Vraag 5.6 – scenario oor gehalte-
aanwysers
– Feb./Maart 2018 Vraag 10 – opstel oor gehalte
van prestasie
daardie manier stel onderwysers leerders bloot aan
BS GRAAD 12 TG.indb 116 2022/04/01 01:15:46

VRAAG 1
1.1 Gehaltekonsepte
1.1.1 Gehaltekonsepte uit die scenario
GEHALTEKONSEPTE MOTIVERING
1. Gehaltebestuur  Mundle Bottelering het nuwe metodes en
tegnieke ontwikkel om die gehalte van hul
produkte te verbeter. 
2. Gehalteversekering  MB verseker dat al hul prosesse hulle in staat
stel om die produk die eerste keer reg te kry
om te verhoed dat foute gebeur.
LET WEL: 1
Die antwoord hoef nie in tabelformaat te wees nie.
2
Ken punte toe vir die korrekte gehaltekonsepte selfs al is die aanhalings onvolledig/verkeerd.
3
Moenie punte vir die motiverings toeken as die gehaltekonsepte verkeerd geïdentifiseer is nie.
4
Sien slegs die eerste TWEE (2) gehaltekonsepte na met die ooreenstemmende motivering.
Maks (6)
1.1.2 Ander gehaltekonsepte
Gehalte 
– Gehalte is die vermoë van ‘n produk of diens om die spesifieke behoeftes van verbruikers te bevredig. 
– Dit word gemeet aan spesifieke kriteria soos fisiese voorkoms, betroubaarheid, duursaamheid,
volhoubaarheid en naverkoopdiens. 
– Die doeltreffendheid van dienste en die vermoë om ‘n effektiewe uitkoms te verskaf sonder te veel
vertragings. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met gehalte as ‘n gehaltekonsep.
Gehalte-konsep 2
Verduideliking 1
Submaks 3
Gehaltebeheer 
– ‘n Stelsel wat verseker dat daar aan die verlangde gehalte voldoen word deur die finale produk te
inspekteer om te verseker dat dit aan die vereiste standaarde voldoen. 
– Sluit in die stel van teikens, meting van prestasie en die neem van regstellende maatreëls. 
– Nagaan van grondstowwe, werknemers, masjinerie, vakmanskap, produksie en prosesse om te verseker dat
hoë gehaltestandaarde gehandhaaf word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met gehaltebeheer as ‘n gehaltekonsep.
Gehalte-konsep 2
Verduideliking 1
Submaks 3
Gehaltebestuurstelsels 
– ‘n Gehaltebestuurstelsel is ‘n raamwerk wat ‘n besigheid gebruik om sleutel-organisasieprosesse te bestuur. 
– Dit is ‘n geformaliseerde stelsel wat prosedures, prosesse en verantwoordelikhede dokumenteer vir die
bereiking van gehaltebeleid en -doelwitte. 
– Koördineer en Rig organisasie-aktiwiteite om aan kliënte-/regulatoriese vereistes te voldoen en die
doeltreffendheid en akkuraatheid daarvan op ‘n deurlopende basis te verbeter. 
– Dit word uitgedruk as organisatoriese doelwitte, aspirasies, prosesse, beleid, gedokumenteerde inligting en
hulpbronne wat nodig is om gehaltestandaarde in die besigheid te implementeer en te handhaaf. 
– Beoog om te verseker dat die gehalte van produkte/dienste konsekwent is/Fokus op die middele om
konsekwentheid te bereik. 
BS GRAAD 12 TG.indb 117 2022/04/01 01:15:47

– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met gehaltebestuurstelsels as ‘n gehaltekonsep.
Gehalte-konsep 2
Verduideliking 1
Submaks 3
Gehalteprestasie 
– Die totale prestasie van elke afdeling word gemeet aan die gespesifiseerde standaarde. 
– Kan verkry of bereik word as alle afdelings saamwerk na dieselfde gehaltestandaarde. 
– Gehalte word gemeet deur fisiese produk en statistiese uitset van prosesse, opnames van die gebruikers en/
of kopers en verbruikers van produkte en dienste. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met gehalteprestasie as ‘n gehaltekonsep.
Gehalte-konsep 2
Verduideliking 1
Submaks 3
LET WEL: 1 Sien slegs die eerste TWEE (2) gehaltekonsepte na.
2 Moenie punte toeken vir antwoorde wat in VRAAG 1.1.1 verskaf is nie.
Maks (6)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1.1 6
1.1.2 6
TOTAAL 12
VRAAG 1
1.1 Voordele van ‘n goeie gehaltebestuurstelsel
1.1.1 Voordele van ‘n goeie gehaltebestuurstelsel uit die scenario
– Gereelde opleiding word by Andries Ingenieurswese gedoen, wat die gehalte van hul werknemers se
vaardighede voortdurend verbeter. 
– AI is trots daarop om doeltreffende kliëntediens te lewer om die vlak van kliënt-tevredenheid te verhoog. 
2 Moenie punte toeken vir aanhalings wat onvolledig is/nie van toepassing is op die scenario nie.
Enige (2 × 1) (2)
1.1.2 Ander voordele van ‘n goeie gehaltebestuurstelsel
– Tyd en organisatoriese hulpbronne soos finansies, grondstowwe en arbeid word doeltreffend gebruik. 
– Produktiwiteit verhoog deur behoorlike en effektiewe tydsbestuur, en die gebruik van hulpbronne van hoë
gehalte. 
– Produkte en dienste word voortdurend verbeter, wat lei tot verhoogde vlakke van kliënt-tevredenheid. 
– Verhoog die vermoë van die besigheid om hul visie, missie en doelwitte te bereik. 
– Die besigheid het en verbeter sy mededingende voordeel bo sy mededingers. 
– Werkgewers en werknemers sal ‘n gesonde werksverhouding hê wat gelukkige en produktiewe werkers tot
gevolg het.   /Verbeter die werknemer se moraal en produktiwiteit binne die besighede. 
– Verhoogde markaandeel en meer kliënte verbeter winsgewendheid. 
– Verbeter besigheidsbeeld aangesien daar minder defekte en terugsendings is. 
– Verbeter die finansiële volhoubaarheid van die besigheid aangesien kliënte behou word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die voordele van ‘n goeie gehaltebestuurstelsel.
Maks (8)
BS GRAAD 12 TG.indb 118 2022/04/01 01:15:47

Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1.1 2
1.1.2 8
TOTAAL 10
VRAAG 1
1.1 Gehalte-aanwysers van die besigheidsfunksies
1.1.1–1.1.2 Gehalte-aanwysers van die besigheidsfunksies uit die scenario en
Klassifikasie van gehalte-aanwysers volgens die relevante besigheidsfunksie
GEHALTE-AANWYSERS BESIGHEIDSFUNKSIES
(1.1.1) (1.1.2)
1. Mopeli Bedrywe bied prestasie-aansporings Menslike hulpbronfunksie 
aan alle werknemers om produktiwiteit te
verbeter.
2. Sam plaas bestellings betyds en verseker Aankoopfunksie 
gereelde opvolging met verskaffers.
3. Thandi verseker dat akkurate Finansiële funksie 
belastingbetalings betyds ingedien word.
4. Johan is versoek om die beeld van MB aan Openbare betrekkinge-funksie 
verskeie belanghebbendes te bevorder.

2 Ken punte toe vir die gehalte-aanwysers selfs al is die besigheidsfunksies verkeerd geïdentifiseer.
3 Moenie punte toeken vir die besigheidsfunksies as die gehalte-aanwysers verkeerd
aangehaal is nie.
4 Ken punte toe vir die besigheidsfunksies selfs al is die aanhalings onvolledig.
Maks (12)
1.1.3 Gehalte-aanwysers van ander besigheidsfunksies
Algemene bestuursfunksie 
– Ontwikkel, implementeer, monitor en hou effektiewe strategiese planne in stand. 
– Doeltreffende organisasie en toewysing van besigheid- of organisatoriese hulpbronne om voorsiening te
maak vir die bereiking van kort- en langtermynplanne. 
– Gestruktureerde standaarde en norme moet in plek wees sodat beheermeganismes geïmplementeer kan
word. 
– Effektiewe kommunikering van ‘n gedeelde visie, missie en waardes. 
– Stel rigting en stel prioriteite vir hul besigheid. 
– Lei deur ‘n voorbeeld te stel van die gedrag wat van werknemers verwag word ten opsigte van etiek,
professionalisme, produktiwiteit en werksetiek. 
-– Verseker dat alle afdelings van die besigheid hul spertye en teikens behaal en sodoende hul doelwitte
bereik. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die gehalte-aanwysers van die algemene
bestuursfunksie.
Besigheids-
2
funksie
Verduideliking 1
Submaks 3
BS GRAAD 12 TG.indb 119 2022/04/01 01:15:47

Produksiefunksie 
– Die produksiebestuurder moet produkte en dienste van hoë gehalte volgens spesifikasies verskaf en
verseker. 
– Die produksie of bedryfsprosesse van ‘n besigheid word gedoen deur behoorlike en effektiewe
produksiebeplanning en -beheer. 
– Die produksiebestuurder moet daarna streef om produkte teen die laagste moontlike koste te produseer om
maksimum wins te verseker. 
– Die produksiebestuurder moet die rolle en verantwoordelikhede aan die produksiewerkers kommunikeer. 
– Produkte voldoen aan kliënte se vereistes deur veilig, betroubaar en duursaam te wees. 
– Monitor prosesse en vind/bepaal die kern oorsake van produksieprobleme.
– Implementeer gehaltebeheerstelsels om te verseker dat gehalte produkte konsekwent geproduseer word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die gehalte-aanwysers van die produksiefunksie.
Besigheids-
2
funksie
Verduideliking 1
Submaks 3
Bemarkingsfunksie 
– Verkry ‘n groter markaandeel deur goeie, effektiewe en doeltreffende kliëntediens. 
– Verkry kliënte se lojaliteit deur aan hul behoeftes en begeertes te voldoen of te oortref en positiewe
verhoudings te bou. 
– Hou by etiese advertensie-praktyke wanneer produkte of dienste bevorder word.
– Identifiseer mededingende voordeel, gapings in die mark en doen gereelde marknavorsing. 
– Onderskei produkte van mededingers om die teikenmark en winsgewendheid te verhoog. 
– Gebruik verskillende prystegnieke soos promosiepryse, penetrasiepryse, ensovoorts, om ‘n mededingende
voordeel te verseker. 
– Gebruik aggressiewe advertensieveldtogte om markaandeel te behou.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die gehalte-aanwysers van die bemarkingsfunksie.
Besigheids-
2
funksie
Verduideliking 1
Submaks 3
Administrasie funksie 
– Vinnige en betroubare datavaslegging en verwerkingstelsels. 
– Stel betroubare inligting betyds aan bestuur beskikbaar. 
– Stel relevante inligting beskikbaar vir vinnige besluitneming. 
– Doeltreffende en effektiewe gebruik van moderne en bygewerkte tegnologie. 
– Alle dokumentasie word netjies en ordelik op ‘n veilige plek bewaar. 
– Maklik om inligting en dokumentasie te herroep en vind. 
– Finansiële dokumente word op datum gehou en akkuraat aangeteken. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die gehalte-aanwysers van die administrasie funksie.
Besigheids-
2
funksie
Verduideliking 1
Submaks 3
LET WEL: 1 Sien slegs die eerste TWEE (2) besigheidsfunksies na.
2. Moenie punte toeken vir antwoorde wat in VRAAG 1.1.1 en 1.1.2 verskaf is nie.
Maks (6)
BS GRAAD 12 TG.indb 120 2022/04/01 01:15:47

Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1.1 4
1.1.2 8
1.1.3 6
TOTAAL 18
VRAAG 1
1.1 TGB-elemente
1.1.1 TGB-elemente uit die scenario
TGB-ELEMENTE MOTIVERING
1. Deurlopende verbetering van prosesse en Die bestuur van SPB verseker dat hulle die
stelsels  besigheid se bedryfs- en produksiestelsels
verstaan. 
2. Totale kliënte/klante-tevredenheid  Marknavorsing word altyd deur SPB gedoen
om die behoeftes van verbruikers te monitor. 

2 Ken punte toe vir die korrekte TGB-element selfs al is die aanhalings onvolledig.
3 Moenie punte vir die motiverings toeken as die TGB-elemente verkeerd geïdentifiseer is nie.
4 Sien slegs die eerste TWEE (2) TGB-elemente na met die ooreenstemmende motivering.
Maks (6)
1.1.2 Ander TGB-elemente
Deurlopende vaardigheidsontwikkeling/Onderwys en opleiding 
– Die toewyding van die besigheid om deel te neem aan die deurlopende vaardigheidsontwikkeling/
Onderwys en opleiding van alle werknemers op alle vlakke binne die besigheid. 
– Die korrekte, behoorlike, doeltreffende en effektiewe opleidingsprogramme moet uitgevoer, verskaf en
verkry word om werknemers op te lei vir die korrekte toepassing van die verskillende TGB-konsepte,
tegnieke en prosesse. 
– Die besigheid moet ‘n vaardigheidsoudit uitvoer om die kwalifikasies, ervaring en bevoegdhede van
werknemers te bepaal in hul vermoë om die gehalte van produkte of dienste en prosesse te beïnvloed. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met deurlopende vaardigheidsontwikkeling/ onderwys en
opleiding as ‘n TGB-element.
TGB-element 2
Verduideliking 1
Submaks 3
Voldoende finansiering en kapasiteit 
– Die vermoë van die besigheid om voldoende finansiering en kapasiteit vir alle bedryfsvereistes te verskaf en
verkry in die strewe om TGB effektief te implementeer. 
– Die besigheid moet verseker dat daar voldoende finansiering en kapasiteit beskikbaar is vir alle
bedrywighede, projekte en aktiwiteite om aan TGB-vereistes te voldoen. 
– Om te verseker dat daar voldoende finansiering en kapasiteit is, moet die besigheid gesonde finansiële
bestuurspraktyke toepas soos om surplusfondse te belê en die begroting korrek toe te pas. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met voldoende finansiering en kapasiteit as ‘n
TGB-element.
BS GRAAD 12 TG.indb 121 2022/04/01 01:15:47

TGB-element 2
Verduideliking 1
Submaks 3
Monitering en evaluering van gehalteprosesse 
– Die effektiewe implementering van TGB vereis monitering en evaluering van gehalteprosesse deur die hele
besigheid. 
– Die besigheid moet gehalteprosesse monitor en evalueer om die sterkpunte of sukses te bepaal en verbeter,
en swakhede, versperrings of hindernisse in die bereiking/nastrewing van TGB te verminder of te verwyder. 
– Dit is ‘n kritieke aspek binne TGB aangesien dit die besigheid in staat stel om bestaande praktyke te
verbeter en uiteindelik die mate waarin die besigheid aan kliënte se behoeftes voldoen, te verbeter. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met voldoende finansiering en kapasiteit as ‘n TGB-
element.
TGB-element 2
Verduideliking 1
Submaks 3
LET WEL: 1 Sien slegs die eerste TWEE (2) TGB-elemente na.
Maks (6)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1.1 6
1.1.2 6
TOTAAL 12
VRAAG 1
1.1 TGB-elemente
– Monitering en evaluering van gehalteprosesse 
– Motivering: Die bestuur van Nasionale Satellietdienste wysig altyd intervensies wat die doeltreffende
gebruik van hulpbronne kan verbeter. 
LET WEL: Moenie punte vir die motivering toeken as die TGB-element verkeerd geïdentifiseer is nie.
Maks (3)
1.1.2 Ander voordele van monitering en evaluering van gehalteprosesse
– Monitering en evaluering van gehalteprosesse voorkom produkdefekte en beperk kliënteklagtes. 
– Goeie gehalte kontrole en prosedures verminder  die vervanging/afbreking van items, toerusting/
masjinerie gereeld. 
– Groot besighede is dalk beter toegerus om dinge die eerste keer reg te kry. 
– Verbeter prestasie en verhoog produktiwiteit, verkope en winsgewendheid. 
– Verander intervensies wat die doeltreffende gebruik van hulpbronne kan verbeter. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met voordele van monitering en evaluering van
gehalteprosesse.
Maks (6)
BS GRAAD 12 TG.indb 122 2022/04/01 01:15:47

Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1.1 3
1.1.2 6
TOTAAL 9
VRAAG 2
2.1 TGB-elemente
TGB-ELEMENTE MOTIVERING
1. Deurlopende vaardigheidsontwikkeling/ Vaardigheidsoudits word deur Booysen
Onderwys en opleiding  Teëlprodusente uitgevoer om die bevoegdhede
van werknemers te bepaal. 
2. Voldoende finansiering en kapasiteit  BTP het genoeg kapitaal om al hul
bedrywighede te bestuur. 
3. Totale kliënte-/klante-tevredenheid  Gereelde marknavorsing het BTP in staat gestel
om toekomstige behoeftes van kliënte te
bepaal. 
Maks (6) Maks (3)

2 Ken punte toe vir die korrekte TGB-element selfs al is die aanhalings onvolledig.
3 Moenie punte vir die motiverings toeken as die TGB-elemente verkeerd geïdentifiseer is nie.
4 Sien slegs die eerste DRIE (3) TGB-elemente na met die ooreenstemmende motivering.
Maks (9)
2.1.2 Impak van die TGB-elemente op groot besighede
Deurlopende vaardigheidsontwikkeling/ Onderwys en opleiding
Positiewe/Voordele
– Groot besighede het ‘n menslike hulpbronafdeling wat toegewy is aan vaardigheidsopleiding en
-ontwikkeling. 
– Menslike hulpbronkundiges verseker dat opleidingsprogramme relevant en toepasbaar is vir verhoogde
kliënt-tevredenheid. 
– Vermoë om gespesialiseerde en vaardige werknemers te bekostig. 
– Mag vaardigheidsoudit uitvoer om die bevoegdheids- en opvoedingsvlakke van personeel wat werk verrig
te bepaal , wat die gehalte van produkte, dienste en prosesse positief kan beïnvloed. 
– Kan dalk gekwalifiseerde opleiers huur om werknemers gereeld op te lei. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van deurlopende
vaardigheidsontwikkeling/ onderwys en opleiding as ‘n TGB-element op groot besighede.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Swak kommunikasiestelsels in groot besighede kan verhoed dat effektiewe opleiding plaasvind. 
– Opgeleide werknemers kan na beter werk vertrek nadat hulle meer vaardighede opgedoen het. 
– Werknemers kan gedemotiveerd raak as hulle nie erkenning vir opleiding ontvang nie. 
– Werknemers is dalk nie bewus van die vlak van bevoegdheid wat hulle moet bereik om hul teikens te
bereik nie. 
– Dit kan moeilik wees om die doeltreffendheid van opleiding te monitor en evalueer. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van deurlopende
vaardigheidsontwikkeling/ onderwys en opleiding as ‘n TGB-element op groot besighede.
Submaks (6)
BS GRAAD 12 TG.indb 123 2022/04/01 01:15:47

Voldoende finansiering en kapasiteit
Positiewe/Voordele
– Groot besighede het voldoende finansiering om alle prosesse voor die implementering daarvan te toets. 
– Hulle kan bekostig om stelsels in plek te hê om foute in prosesse en defekte in grondstowwe of produkte
te voorkom. 
– Groot besighede is in staat om produknavorsing en marknavorsers te bekostig om inligting in te samel. 
– Kan bekostig om gehalte grondstowwe en toerusting aan te koop. 
– Groot besighede kan hoogsbetaalde spesialiste bekostig om gevorderde opleiding met werknemers te doen. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van voldoende finansiering
en kapasiteit as ‘n TGB-element op groot besighede.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– As die vraag na die besigheid se produk skielik toeneem, begin bestellings vinniger inkom as wat verwag
is, en die maatskappy het nie die kapitaal wat nodig is om die produksie van die voorraad te finansier om
die bestellings te vul nie. 
– Groot vinnig groeiende besighede kan groot hoeveelhede kapitaal verbruik as hulle probeer om normale
bedrywighede en uitbreiding te balanseer. 
– Groot besighede bestee dikwels groot bedrae geld aan organisatoriese hulpbronne en masjinerie en
dikwels word die opbrengs op belegging nie op kort termyn verdien nie. 
– Finansiële kapitaal word vermors wanneer verkeerde finansiële beplanning en oneffektiewe finansiële
bestuursprosesse bestaan. 
– Verkeerde finansiële beplanning/Groot bedrae opgehoopte skuld deur ‘n groot besigheid  kan ‘n
beperking plaas op die groeistrategie van die besigheid. 
– Dit kan ook die besigheid se vermoë om sy finansiële verpligtinge na te kom, beperk.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van voldoende finansiering en
kapasiteit as ‘n TGB-element op groot besighede.
Submaks (6)
Totale kliënte-/klante-tevredenheid
Positiewe/Voordele
– Groot besighede gebruik marknavorsing en kliënte opnames om kliënte tevredenheid te meet en kliënte
se behoeftes te ontleed. 
– Bevorder en ontwikkel voortdurend ‘n positiewe besigheidsbeeld. 
– Streef daarna om kliënte se verwagtinge te verstaan en te vervul deur kruisfunksionele spanne oor
kritieke prosesse in lyn te bring. 
– Kan lei tot hoër kliëntebehoud en lojaliteit en besighede kan dalk hoër pryse hef. 
– Groot besighede kan dalk toegang tot die globale mark kry. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van totale kliënte-/klante-
tevredenheid as ‘n TGB-element op groot besighede.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Werknemers wat selde met kliënte in aanraking kom, het dikwels nie ‘n duidelike idee van wat hul
behoeftes sal bevredig nie. 
– ‘n Groot besigheid wat as ‘n monopolie gekenmerk is het ‘n verhoogde bedingingsmag en streef dus nie
na kliënt-tevredenheid nie/hoef nie aan kliënte se behoeftes te voldoen nie. 
– Nie alle werknemers is moontlik betrokke of toegewyd tot totale kliënt-tevredenheid nie. 
– Reaksietyd op veranderende verbruikersvraag kan beïnvloed word deur ‘n vertraging in marknavorsing en
inligting.
– Groot besighede wat selfvoldaan raak met (die) bestaande kliënt-tevredenheid en teikenmark kan
beperkte langtermyn groeipotensiaal ervaar.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van totale kliënte-/klante-
tevredenheid as ‘n TGB-element op groot besighede.
Submaks (6)
LET WEL: Sien slegs die eerste TWEE (2) TGB-elemente na met hul ooreenstemmende impak.
Maks (12)
BS GRAAD 12 TG.indb 124 2022/04/01 01:15:47

Uiteensetting van
punte
Vraag 2 Punte
2.1.1 9
2.1.2 12
TOTAAL 21
VRAAG 1
1.1 BDKH-model
1.1.1 BDKH-model uit die scenario
STAPPE VAN DIE BDKH-MODEL MOTIVERING

1. Beplan  Ingonyma Koeriers het ‘n plan ontwikkel vir
verbetering van die prosesse en stelsels in
reaksie op laat aflewerings aan kliënte. 
2. Kontroleer/Ontleed  Data is ontleed om die uitslae van die
verandering te bepaal.

2 Ken punte toe vir die korrekte stap van die BDKH-model selfs al is die aanhalings
onvolledig.
3 Moenie punte vir die motiverings toeken as die stappe van die BDKH-model verkeerd
4 Sien slegs die eerste TWEE (2) stappe van die BDKH-model na met die
ooreenstemmende motivering.
Maks (6)
1.1.2 Ander stappe van BDKH-model
Doen 
– Die besigheid moet die verandering op klein skaal implementeer. 
– Implementeer die prosesse en stelsels soos beplan. 
– Tydens hierdie stap poog die implementeerders om die verandering effektief en akkuraat uit te voer wat op
die plan of metode gebaseer is. 
– Hierdie stap is noodsaaklik om te bepaal of die verandering lewensvatbaarheid of potensiaal het. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met doen as ‘n stap van die BDKH-model.
Stap van die
2
BDKH-model
Verduideliking 1
Submaks 3
Gepaste optrede 
– Implementeer die verbetering om aan die behoeftes van die besigheid te voldoen. 
– Ontwerp strategieë oor hoe om deurlopend te verbeter. 
– As die verandering suksesvol was, implementeer dit op ‘n groter skaal. 
– Die besigheid moet die proses deurlopend hersien totdat hulle dit regkry. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met gepaste optrede as ‘n stap van die BDKH-model.
Stap van die
2
BDKH-model
Verduideliking 1
Submaks 3
BS GRAAD 12 TG.indb 125 2022/04/01 01:15:47

LET WEL: 1 Sien slegs die eerste TWEE (2) stappe van die BDKH-model na.
Maks (6)
1.1.3 Die rol van gehaltesirkels as deel van deurlopende verbetering van prosesse en stelsels
– Los probleme op wat verband hou met gehalte en implementeer verbeterings. 
– Ondersoek en identifiseer probleme en stel bestuursoplossings voor. 
– Verseker dat daar geen duplisering van aktiwiteite en take in die werkplek is nie. 
– Maak voorstelle vir die verbetering van stelsels en prosesse in die werkplek. 
– Verbeter die gehalte van produkte, dienste en produktiwiteit deur gereelde hersiening van gehalteprosesse. 
– Monitor en Versterk strategieë om die gladde verloop van sakebedrywighede te verbeter. 
– Verminder koste van oortolligheid op die lang termyn. 
– Bespreek maniere om die gehalte van werk en vakmanskap te verbeter. 
– Dra by tot die verbetering en ontwikkeling van die organisasie. 
– Verbeter werknemers se lojaliteit en toewyding tot die besigheid en hul doelwitte. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die rol van gehaltesirkels as deel van deurlopende
verbetering van prosesse en stelsels.
Maks (8)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1.1 6
1.1.2 6
1.1.3 8
TOTAAL 20
VRAAG 1
1.1 Maniere waarop TGB die koste van gehalte kan verminder
1.1.1 Maniere waarop TGB die koste van gehalte kan verminder uit die scenario
– Onyx Versekeringsverskaffers deel verantwoordelikheid vir gehalte uitsette tussen bestuur en werkers. 
– Stelsels wat werknemers bemagtig, is deur OVV ontwikkel om nuwe maniere te vind om gehalte te verbeter.

Enige (2 × 1) (2)
1.1.2 Ander maniere waarop TGB die koste van gehalte kan verminder
– Stel gehaltesirkels bekend om maniere te bespreek om die gehalte van werk en vakmanskap te
verbeter.
– Skeduleer aktiwiteite om duplisering van take uit te skakel. 
– Lei werknemers op alle vlakke op, sodat almal hul rol in gehaltebestuur verstaan. 
– Werk nou saam met verskaffers om die gehalte van grondstowwe en insette te verbeter. 
– Verbeter kommunikasie oor gehalte-uitdagings en afwykings, sodat almal uit ervaring kan leer. 
– Verminder belegging in duur, maar ondoeltreffende inspeksie-prosedures in die produksieproses. 
– Implementeer proaktiewe instandhoudingsprogramme vir toerusting en masjinerie om onklaarrakings te
verminder of uit te skakel. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere waarop TGB die koste van gehalte kan
verminder.
Maks (6)
BS GRAAD 12 TG.indb 126 2022/04/01 01:15:47

1.1.3 Die negatiewe impak van TGB indien swak geïmplementeer deur die besigheid
– Stel onrealistiese spertye wat dalk nie bereik word nie. 
– Werknemers is dalk nie voldoende of doeltreffend opgelei nie, wat lei tot swak gehalte produkte. 
– Die afname in produktiwiteit as gevolg van onderbrekings en vertragings. 
– Besighede sal moontlik nie die nodige veranderinge kan aanbring om die behoeftes van kliënte te
bevredig nie. 
– Die reputasie van die besigheid kan skade ly as gevolg van foutiewe produkte. 
– Kliënte sal baie alternatiewe hê om van te kies, en die impak kan lei tot verliese vir die besighede. 
– Beleggers kan beleggings onttrek as daar ‘n afname in wins is. 
– Swak publisiteit as gevolg van swak gehalte produkte wat verskaf word. 
– Die afname in verkope wanneer ontevrede kliënte toenemend produkte terugbesorg. 
– Hoë personeelomset  as gevolg van swak vaardigheidsontwikkeling en opleiding. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe impak van TGB indien swak
geïmplementeer deur die besigheid.
Maks (6)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1.1 2
1.1.2 6
1.1.3 6
TOTAAL 14
VRAAG 1
DWARS AF
6 Voldoende finansiering en kapasiteit  1 Deurlopende vaardigheidsontwikkeling 
7 Gehalteprestasie  2 Totale gehaltebeheer 
8 Produksie funksie  3 Administrasie funksie 
9 Gehalteversekering  4 Menslike hulpbronfunksie 
10 Finansiële funksie  5 Gehaltebeheerstelsels 
(10 × 2) (20)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
20
TOTAAL 20
BS GRAAD 12 TG.indb 127 2022/04/01 01:15:47

VRAAG 2
DWARS AF
4 Gehaltesirkels  1 Openbare betrekkinge-funksie 
6 Aankoopfunksie  2 Bemarkingsfunksie 
7 Gehaltebestuur  3 Algemene bestuursfunksie 
8 Totale kliënte-tevredenheid  5 Gehalte 
9 BDKH-model 
10 Gehaltebeheer 
(10 × 2) (20)
Uiteensetting van
punte
Vraag 2 Punte
20
TOTAAL 20
VRAAG 3
3.1.1 D 
3.1.2 C 
3.1.3 B 
3.1.4 A 
3.1.5 D 
(5 × 2) (10)
Uiteensetting van
punte
Vraag 3 Punte
3.1 10
TOTAAL 10
VRAAG 4
4.1 TGB-elemente uit gegewe stellings
4.1.1 Monitering en evaluering van gehalteprosesse 
4.1.2 Totale kliënte-/klante-tevredenheid 
4.1.3 Voldoende finansiering en kapasiteit 
4.1.4 Deurlopende vaardigheidsontwikkeling/ Onderwys en opleiding 
4.1.5 Deurlopende verbetering van prosesse en stelsels 
(5 × 2) (10)
4.2 Rol van gehaltesirkels
4.2.1 Rolle van gehaltesirkels uit die scenario
– Strategieë word by Groenwoud Bosbou gemonitor om die gladde verloop van sakebedrywighede te
verbeter. 
– Voorstelle vir die verbetering van stelsels en prosesse in die werkplek word aan bestuur verskaf. 
(2 × 1) (2)
BS GRAAD 12 TG.indb 128 2022/04/01 01:15:47

4.2.2
Ander rolle van gehaltesirkels
– Los probleme op wat verband hou met gehalte en implementeer verbeterings. 
– Ondersoek en identifiseer probleme en stel bestuursoplossings voor. 
– Verseker dat daar geen duplisering van aktiwiteite en take in die werkplek is nie. 
– Maak voorstelle vir die verbetering van stelsels en prosesse in die werkplek. 
– Verbeter die gehalte van produkte, dienste en produktiwiteit  deur gereelde hersiening van
gehalteprosesse. 
– Monitor en versterk strategieë om die gladde verloop van sakebedrywighede te verbeter. 
– Verminder koste van oortolligheid op die lang termyn. 
– Bespreek maniere om die gehalte van werk en vakmanskap te verbeter. 
– Dra by tot die verbetering en ontwikkeling van die organisasie. 
– Verbeter werknemers se lojaliteit en toewyding tot die besigheid en hul doelwitte. 
LET WEL: Moenie punte toeken vir antwoorde wat in VRAAG 4.2.1 verskaf is nie.
Maks (6)
4.3 Betekenis van TGB
– TGB is ‘n geïntegreerde stelsel, metodologie of proses wat regdeur ‘n organisasie toegepas word. 
– Dit stel besighede in staat om gehalte produkte en dienste vir kliënte te ontwerp, produseer of verskaf. 
– Dit het ‘n gedagterevolusie by die bestuur tot gevolg, aangesien die hele besigheid en alle besigheidsaktiwiteite
met ‘n kliënt-oriëntasie bedryf word. 
– TGB stel besighede in staat om voortdurend en deurlopend op die lewering van produkte en dienste te verbeter
om die behoeftes van kliënte te bevredig. 
– Die bestuur verseker dat elke werknemer verantwoordelik en verantwoordbaar is vir die gehalte van hul werk en
optredes. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die betekenis van TGB.
Maks (4)
4.4 Die impak van TGB indien swak geïmplementeer deur die besigheid
4.4.1 Maniere waarop die swak implementering van TGB ‘n impak op die bedrywighede van die besigheid
het uit die scenario
– Onrealistiese spertye is deur Phungula Sagteware gestel wat dalk nie deur werknemers bereik word nie. 
– Beleggers het onttrek weens ‘n afname in winsgewendheid. 
(2 × 1) (2)
4.4.2 Die impak van TGB indien swak geïmplementeer deur die besigheid.
– Besighede sal moontlik nie die nodige veranderinge kan aanbring om die behoeftes van kliënte te
bevredig nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe impak van TGB indien swak
geïmplementeer deur die besigheid.
Maks (6)
BS GRAAD 12 TG.indb 129 2022/04/01 01:15:47

4.5 Verskille tussen gehaltebeheer en gehalteversekering
GEHALTEBEHEER GEHALTEVERSEKERING
Stelsel wat verseker dat die verlangde gehalte verkry Kontroles wat tydens en na die produksieproses
word deur die finale produk te inspekteer.  uitgevoer word. 
Verseker dat voltooide produkte aan die vereiste Verseker dat daar in elke stadium van die proses
standaarde voldoen.  aan vereiste standaarde voldoen is. 
Sluit in die stel van teikens en meting van prestasie Die inbou van gehalte in teenstelling met
en om regstellende maatreëls te neem.  kontrolering vir gehalte. 
Enige ander relevante antwoord wat verband hou Enige ander relevante antwoord wat verband hou met
met die beskrywing van gehaltebeheer. die beskrywing van gehalteversekering.

3 Ken ‘n maksimum van TWEE (2) punte toe, indien die verskil nie duidelik is nie/Sien slegs óf
gehaltebeheer óf gehalteversekering na.
Maks (4)
4.6 Gehalte-aanwysers van die bemarkingsfunksie
4.6.1 Gehalte-aanwysers van die bemarkingsfunksie uit die scenario
– Hermanus Seekos Emporium onderskei hul produkte van mededingers. 
– Verskillende prystegnieke soos promosiepryse word deur HSE gebruik om ‘n mededingende voordeel te
verseker.
Enige (2 × 1) (2)
4.6.2
Ander gehalte-aanwysers van die bemarkingsfunksie
– Verkry ‘n groter markaandeel deur goeie, effektiewe en doeltreffende kliëntediens. 
– Verkry kliënte se lojaliteit deur aan hul behoeftes en begeertes te voldoen of te oortref en positiewe
verhoudings te bou. 
– Hou by etiese advertensie-praktyke wanneer produkte of dienste bevorder word. 
– Identifiseer mededingende voordeel, gapings in die mark en doen gereelde marknavorsing. 
– Gebruik aggressiewe advertensieveldtogte om markaandeel te behou. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die gehalte-aanwysers van die bemarkingsfunksie.
Maks (4)
Uiteensetting van
punte
Vraag 4 Punte
4.1 10
4.2.1 2
4.2.2 6
4.3 4
4.4.1 2
4.4.2 6
4.5 4
4.6.1 2
4.6.2 4
TOTAAL 40
BS GRAAD 12 TG.indb 130 2022/04/01 01:15:47

VRAAG 5
5.1 Inleiding
– Gehalte is die vermoë van ‘n produk/diens om spesifieke behoeftes van verbruikers te bevredig. 
– Deur produkte/dienste van hoë gehalte te verskaf, het die besigheid ‘n baie groter kans om suksesvol te wees. 
– Deurlopende verbetering van prosesse en stelsels verwys na die vermoë/toewyding van die besigheid om
deurlopende verbetering van prosesse en stelsels na te streef/uit te voer/te bereik. 
– Die effektiewe implementering van TGB vereis monitering en evaluering van gehalte prosesse deur die hele
besigheid. 
– Groot besighede moet verseker dat alle belanghebbendes die nodige kennis het om die vermoë van die besigheid te
verbeter. Dit is daarop gemik om die positiewe impak te verbeter en die negatiewe impak van TGB te verminder. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die voordele van ‘n goeie gehalte bestuurstelsel/verskille
tussen gehaltebestuur en gehalteprestasie/impak van deurlopende verbetering van prosesse en stelsels; en
monitering en evaluering van gehalteprosesse op groot besighede/maniere waarop TGB die koste van gehalte kan
verminder.
(2 × 1) (2)
– Doeltreffende kliëntediens word gelewer, wat lei tot verhoogde kliënte-tevredenheid. 
– Produktiwiteit verhoog deur behoorlike en effektiewe tydsbestuur, en die gebruik van hulpbronne van hoë gehalte.

– Gereelde opleiding sal die gehalte van werknemers se vaardighede, kennis en bevoegdhede voortdurend verbeter.

– Werkgewers en werknemers sal ‘n gesonde werksverhouding hê wat gelukkige en produktiewe werkers tot gevolg
het.   /Verbeter die werknemer se moraal en produktiwiteit binne die besighede. 
Maks (10)
5.3 Verskille tussen gehaltebestuur en gehalteprestasie
GEHALTEBESTUUR GEHALTEPRESTASIE
Tegnieke, instrumente en metodes wat gebruik Die totale prestasie van elke afdeling word gemeet 
word om die gehalte van ‘n produk te bepaal of te aan die gespesifiseerde standaarde. 
verbeter. 
Kan gebruik word vir aanspreeklikheid binne elk Kan verkry word as alle afdelings saamwerk na
van die besigheidsfunksies.  dieselfde gehaltestandaarde. 
Gemik om te verseker dat die gehalte van produkte Gehalte word gemeet deur fisiese produk/statistiese
of dienste konsekwent is./Fokus op die middele uitset van prosesse , opnames van die gebruikers en/
om konsekwentheid te bereik.  of kopers en verbruikers van produkte of dienste. 
met die beskrywing van gehaltebestuur. met die beskrywing van gehalteprestasie.

gehaltebestuur óf gehalteprestasie na.
Maks (12)
BS GRAAD 12 TG.indb 131 2022/04/01 01:15:47

5.4 Die impak van TGB-elemente op groot besighede
Deurlopende verbetering van prosesse en stelsels
Positiewe/Voordele
– Groot besighede het beskikbare of geredelik beskikbare hulpbronne  om kontrole vir gehalteprestasie in elke
eenheid uit te voer. 
– Genoeg kapitaal is beskikbaar vir nuwe toerusting en tegnologie  wat vir prosesse en stelsels benodig word. 
– Groot besighede het ‘n persoon of afdeling wat toegewy is aan die verbetering van prosesse en stelsels. 
– Hulle kan bekostig om die dienste van die gehaltesirkels te gebruik om voor hul mededingers te bly. 
– Groot besighede is bereid om risiko’s te neem en nuwe prosesse en stelsels te probeer  omdat hulle die impak van
die verlies van geld en finansiële hulpbronne kan absorbeer. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van deurlopende verbetering van
prosesse en stelsels as ‘n TGB-element op groot besighede.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Gehaltebeheer kan ingewikkeld raak met grootskaalse vervaardigingsprosesse. 
– Stelsels en prosesse neem tyd en moeite om in groot besighede te implementeer  aangesien kommunikasie die
proses kan vertraag. 
– Risiko om dele van die besigheid te verander wat goed werk. 
– Nie alle negatiewe terugvoer van werknemers en kliënte gaan akkuraat wees nie , wat kan lei tot verkeerde of
onnodige veranderinge aan stelsels en prosesse. 
– Beperkings ten opsigte van die beskikbaarheid van masjinerie en tegnologie kan die vermoë van groot besighede
beïnvloed om prosesse en stelsels voortdurend en deurlopend te verbeter. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van deurlopende verbetering van
Submaks (6)
Monitering en evaluering van gehalteprosesse
Positiewe/Voordele
– Monitering en evaluering van gehalteprosesse voorkom produkdefekte en beperk kliënteklagtes. 
– Goeie gehalte kontrole en prosedures verminder die vervanging/afbreking van items, toerusting/masjinerie
gereeld. 
– Groot besighede is dalk beter toegerus om dinge die eerste keer reg te kry. 
– Verbeter prestasie en verhoog produktiwiteit, verkope en winsgewendheid. 
– Verander intervensies wat die doeltreffende gebruik van hulpbronne kan verbeter. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van monitering en evaluering van
gehalteprosesse as ‘n TGB-element op groot besighede.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Groot besighede word dikwels verdeel en die afdelings werk in silo’s. 
– Dit is moeilik om almal te kry om effektief te kommunikeer en dikwels word boodskappe nie korrek ontvang nie.

– Dit neem dikwels langer om probleme op te spoor of op swakhede te reageer. 
– Dit is nie altyd moontlik om die gehalte van al die produkte na te gaan nie. 
– Beperkte aktiewe, akkurate monitering en evaluering van gehalteprosesse kan voorkom aangesien sommige
bestuurders hierdie TGB-element as ‘n blote roetine of formaliteit kan beskou en toepas. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van monitering en evaluering van
gehalteprosesse as ‘n TGB-element op groot besighede.
Submaks (6)
Maks (12)
BS GRAAD 12 TG.indb 132 2022/04/01 01:15:47

– Stel gehaltesirkels bekend om maniere te bespreek om die gehalte van werk en vakmanskap te verbeter.
– Skeduleer aktiwiteite om duplisering van take uit te skakel. 
– Deel verantwoordelikheid vir gehalte-uitsette tussen bestuur en werkers. 
– Lei werknemers op alle vlakke op, sodat almal hul rol in gehaltebestuur verstaan. 
– Ontwikkel stelsels wat werknemers bemagtig om nuwe maniere te vind om gehalte te verbeter. 
– Werk nou saam met verskaffers om die gehalte van grondstowwe en insette te verbeter. 
– Verbeter kommunikasie oor gehalte-uitdagings en afwykings, sodat almal uit ervaring kan leer. 
– Verminder belegging in duur, maar ondoeltreffende inspeksie-prosedures in die produksieproses. 
– Implementeer proaktiewe instandhoudingsprogramme vir toerusting en masjinerie om onklaarrakings te verminder
of uit te skakel.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die maniere waarop TGB die koste van gehalte kan verminder.
Maks (12)
5.6 Gevolgtrekking
– Deur goeie gehaltebestuurstelsels te handhaaf, is die besigheid dus in staat om hul finansiële volhoubaarheid in die
toekoms te verseker. 
– Gehalte van prestasie kan nie plaasvind sonder gehaltebestuur nie, aangesien bestuur ‘n leiding moet neem in die
daarstelling van gehaltestandaarde vir elke besigheidsfunksie. 
– Besighede wat al vyf TGB-elemente implementeer, verminder die koste van gehalte en verloor dus nie geld en
hulpbronne op produkdefekte nie. 
– Besighede moet die impak van TGB-elemente evalueer soos deurlopende verbetering van prosesse en stelsels, en
monitering en evaluering van gehalteprosesse om hindernisse in die bereiking van TGB te verminder. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die voordele van ‘n goeie gehalte bestuurstelsel/verskille
tussen gehaltebestuur en gehalteprestasie/impak van deurlopende verbetering van prosesse en stelsels; en
monitering en evaluering van gehalteprosesse op groot besighede/maniere waarop TGB die koste van gehalte kan
verminder.
Enige (1 × 2) (2)
[40]
5.1 Inleiding 2
5.2 Voordele van ‘n goeie gehaltebestuurstelsel 10
Verskille tussen gehaltebestuur en gehalteprestasie
5.3 12
5.4 Die impak van TGB-elemente op groot besighede: 12 Maks
• Voortdurende verbetering van prosesse en stelsels 32
• Monitering en evaluering van gehalteprosesse
5.5 Maniere waarop TGB die koste van gehalte kan verminder 12
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
BS GRAAD 12 TG.indb 133 2022/04/01 01:15:47

ONDERWERP 8
Bestuur en leierskap
Onderrigwenke:
tot onderwerp
• Hersien die betekenis van die konsepte wat in • Maak die verskille tussen die leierskapstyle en
Graad 10 gedek is. leierskapsteorieë duidelik.
• Beklemtoon dat die groot verskille tussen • Dit is raadsaam dat die leierskapsteorieë eers onderrig
bestuur en leierskap verband hou met hoe hulle moet word voordat die impak van elke leierskapstyl
met werknemers omgaan en hoe hulle besluite onderrig word.
neem. • Dit moet daarop gewys word dat die leierskapsteorieë
• Verduidelik aan leerders die inhoud wat leiers lei oor hoe om ‘n leierskapstyl te kies wat relevant
onderskeidelik onder leierskapstyle en die drie is vir spesifieke situasies bv. die charismatiese leier sal ‘n
leierskapsteorieë gedek sal word. transformasie leierskapsteorie volg as ‘n riglyn oor hoe
• Beklemtoon die konsepte wat met leerders in om hul volgelinge te beïnvloed om hard te werk.
hierdie onderwerp behandel sal word. • Praktiese voorbeelde en demonstrasies kan gebruik word
om te illustreer hoe elke styl in ‘n besigheid toegepas sal
word.
• Leerders se kennis oor die situasionele leierskapsteorie
moet uitgebrei word deur die gebruik van sleutelwoorde
soos ‘taak’, ‘verhoudings’ en ‘analise/ontleding’.
• Daar moet kennis geneem word dat leiers die situasionele
leierskapsteorie gebruik om ‘n gepaste leierskapstyl te
kies wat relevant is tot die huidige situasie.
• Klasbesprekings moet fokus op die woord ‘positiewe
ingesteldheid’ wanneer die rol van persoonlike
ingesteldheid in suksesvolle leierskap aangespreek word.
• Die fokus moet wees op hoe ‘n positiewe ingesteldheid
bydra tot suksesvolle leierskap.
• Voorbeelde van besigheidsleiers wat suksesvol geword
het weens hul positiewe ingesteldhede moet in hierdie
aktiwiteite gebruik word.
• Die begrippe bestuur en leierskap word dikwels • Gebruik gevallestudies uit tydskrifte of koerantartikels om
uitruilbaar gebruik, asof dit dieselfde betekenis leerders informeel te assesseer oor leierskapstyle en die
het. Dit is egter nie die geval nie, en leerders toepassing daarvan.
moet hieraan herinner word. • Gebruik Google Form Vasvrae om leerders informeel te
• Wanneer daar van leerders verwag word om te assesseer oor die impak en toepassing van die verskillende
onderskei tussen bestuur en leierskap, is die beste leierskapstyle
manier om hierdie vraag te beantwoord deur ‘n • Raadpleeg die volgende vorige NSS-vraestelle vir Afdeling
tabel te teken en die verskille te kontrasteer. B- en C-tipe vrae:
• Voorsien leerders van gevallestudies/scenario’s – Mei/Junie 2021 V2 Vraag 2.3 – scenario oor
wat hulle in staat sal stel om die verskillende leierskapsteorieë
leierskapstyle te identifiseer en aanhalings te
– Nov. 2020 V2 Vraag 2.6 – scenario oor leierskapstyle
verskaf om antwoorde te motiveer.
– Nov. 2019 Vraag 3.3 – scenario oor rol die van
• Die verskille tussen die tipes leierskapstyle moet
persoonlike ingesteldheid in suksesvolle leierskap
duidelik uiteengesit word.
– Junie 2019 Vraag 3.6 – scenario oor leierskapstyle
• Die fokus moet op die betekenis en toepassing
van elke leierskapstyl wees. – Mei/Junie 2018 Vraag 8 – opstel oor bestuur en
leierskap
• Dui aan leerders dat die begrippe transformasie
en oorgangsbestuur uitruilbaar gebruik word,
aangesien beide verwys na tydperke van
verandering binne ‘n besigheid.
BS GRAAD 12 TG.indb 134 2022/04/01 01:15:47

VRAAG 1
1.1 Pas die kolomme
1.1.1 F 
1.1.2 E 
1.1.3 A 
1.1.4 B 
1.1.5 G 
(5 × 2) (10)
Vraag 1 Punte
1.1 10
TOTAAL 10
VRAAG 1
1.1 Leierskapstyle
1.1.1 Leierskapstyle uit die scenario
Demokratiese leierskapstyl 
Submaks (2)
Motivering:
Hy versoek gereeld ervare werknemers om idees by te dra oor hoe om hul verkope te verhoog. 
LET WEL: Moenie punte vir die motivering toeken as die leierskapstyl verkeerd geïdentifiseer is nie.
Submaks (1)
Maks (3)
1.1.2 Impak van die demokratiese leierskapstyl
Positiewe/Voordele
– Die leiers hoef nie op hul kennis/vaardighede staat te maak om komplekse probleme op te los nie. 
– Leiers kan werknemers nooi om aan die besluitnemingsproses deel te neem en voordeel te trek uit hul
ervarings/kundigheid. 
– Werknemers dra ‘n verskeidenheid/innoverende idees by wat die organisasie kan bevoordeel, en kan lei
tot verbeterde produksie tegnieke. 
– Werknemers voel bemagtig/gemotiveerd, wat lei tot verhoogde produktiwiteitsvlakke.
– Gereelde kommunikasie tussen leiers en werknemers lei tot verbeterde besluitneming. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van die demokratiese
leierskapstyl.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Insette van onervare werknemers kan lei tot besluite wat nie in die beste belang van die organisasie is nie. 
– Die leier is dalk nie in die posisie om onmiddellik besluite te neem nie, omdat sleutelwerknemers nie die
vergadering kan bywoon nie. 
– Dit kan vir werknemers demoraliserend wees as ‘n leier nie hul insette oorweeg voordat ‘n besluit
geneem word nie. 
– Die leier kan uitstel om besluite te neem omdat hy/sy wag vir insette van werknemers. 
– Dit is nie ‘n ideale leierskapstyl as die leier ‘n besluit moet neem wanneer daar ‘n noodgeval in die
organisasie is nie. 
– Die betroubaarheid van terugvoer wat deur sommige werknemers verskaf word, is dalk nie akkuraat nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van die demokratiese leierskapstyl
Maks (8)
Onderwerp 8 Bestuur en leierskap 135
BS GRAAD 12 TG.indb 135 2022/04/01 01:15:48

1.1.3
Situasies waarin die transaksionele leierskapstyl binne die werkplek toegepas kan word.
– Die leier wil hê werknemers moet teikenvlakke oorskry.
– Die besigheid wil werknemers se prestasie maksimeer. 
– Sperdatums moet op kort kennisgewing nagekom word/of wanneer die besigheid onder druk is. 
– Werknemers het ‘n lae moraal. 
– Die strategieë/besigheidstrukture is duidelik en hoef nie verander te word nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met situasies waarin die transaksionele leierskapstyl
binne die werkplek toegepas kan word.
Maks (6)
Vraag 1 Punte
1.1.1 3
1.1.2 8
1.1.3 6
TOTAAL 17
VRAAG 1
1.1 Inleiding
– Daar is ‘n duidelike verskil tussen bestuur en leierskap en beide het verskillende rolle binne die besigheid. 
– Verskeie leierskapsteorieë lei leiers oor die verskillende leierskapstyle wat in die werkplek toegepas kan word. 
– Die outokratiese en transaksionele leierskapstyle het ‘n verskillende impak op die besigheid. 
– Die Laissez-faire en situasionele leierskapstyle moet toegepas word in geskikte situasies gebaseer op die behoeftes van
die besigheid. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met verskille tussen bestuur en leierskap/ situasionele- en
transformasie-leierskapsteorieë/impak van die outokratiese en transaksionele leierskapstyle/ Situasies waarin besighede
die laissez-faire- en demokratiese leierskapstyle in die werkplek kan toepas.
(2 × 1) (2)
1.2 Verskille tussen bestuur en leierskap
BESTUUR LEIERSKAP
• Bestuur prosesse deur hul gesag te gebruik.  • Inspireer en motiveer werknemers deur hul
• Volg ‘n instruksie-benadering wanneer hulle met leiding. 
werknemers te doen het.  • Verskaf leiding en rigting aan werknemers. 
• Volg die planne om teikens te bereik.  • Bevorder kreatiwiteit om produktiwiteitsvlakke te
• Fokus op organisatoriese teikens.  verbeter. 
• Fokus op die prosesse betrokke by die • Fokus op die visie en missie van die organisasie. 
produksieproses.  • Fokus op die potensiaal van werknemers. 
• Beheer die optrede van werknemers.  • Beïnvloed die optrede van werknemers. 
• Administreer planne soos uiteengesit deur • Kan kreatief/innoverend wees wanneer uitdagings
topbestuur.  gehanteer word. 
• Taak-georiënteerd, om te verseker dat die werk • Mens-georiënteerd, en stel dus werknemers
gedoen word.  eerste. 
• Bestuur verwys na die handeling om mense • Leierskap verwys na die proses waardeur ‘n
bymekaar te kry om gewenste doelwitte en leier die gedrag en werk van werknemers lei,
doelstellings te bereik deur beskikbare hulpbronne inspireer en beïnvloed in die nastrewing van die
doeltreffend en effektief te gebruik.  organisasie se doelwitte. 
• Enige ander relevante antwoord wat verband hou • Enige ander relevante antwoord wat verband hou
met die beskrywing van bestuur. met die beskrywing van leierskap.
BS GRAAD 12 TG.indb 136 2022/04/01 01:15:48

LET WEL: 1. Die antwoord hoef nie in tabelformaat te wees nie.
2. Die verskille hoef nie verbind te wees nie maar moet duidelik wees.
3. Ken ‘n maksimum van SES (6) punte toe, indien die verskil nie duidelik is nie/Sien slegs óf
bestuur óf leierskap na.
Maks (12)
1.3 Situasionele en transformasie/Oorgangsbestuur-leierskapsteorieë
Situasionele leierskapsteorie
– Daar word van leiers verwag om werknemers onder verskillende omstandighede te bestuur en verskillende
karaktereienskappe word vereis om elke situasie binne die werkplek te hanteer. 
– ‘n Ander leierskapstyl sal deur die leier toegepas word, gebaseer op die heersende omstandighede op ‘n bepaalde
tyd. 
– Effektiewe leiers kan die leierskapstyl aanneem wat sal verseker dat die doelwitte van die organisasie bereik word.

– Die verhouding tussen die leier en die werknemers is gebaseer op waardes van vertroue/integriteit/respek. 
– Leiers beskik oor die vaardighede/kennis om situasies te ontleed en take/verantwoordelikhede aan die mees
geskikte werknemers toe te ken. 
– Konflik kan ontstaan as die leierskapstyl as inkonsekwent geag word wanneer daar met werknemers in
verskillende situasies te doen is. 
– Die effektiwiteit van hierdie leierskapsteorie is afhanklik van die verhouding wat tussen die leier en werknemers
bestaan. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die situasionele leierskapsteorie.
Submaks (6)
Transformasie/Oorgangsbestuur-leierskapsteorie
– Hierdie leierskapsteorie sou deur die leier toegepas word gedurende ‘n tydperk waarin die organisasie radikale
veranderinge ervaar. 
– Die leier kan sy/haar kommunikasievaardighede, passie en interaksie met werknemers gebruik om werknemers te
oortuig om die veranderinge wat in die organisasie beplan word, te aanvaar. 
– Werknemers op hul beurt respekteer en bewonder die leier  en vertrou die leiers se oordeel rakende die beplande
veranderinge binne die organisasie. 
– Strategiese denkende leiers gebruik hierdie leierskapsteorie om werknemers te oortuig om die langtermyn visie
van die organisasie te aanvaar. 
– Leiers het sterk en charismatiese persoonlikhede wat hulle gebruik om die motivering/produktiwiteitsvlakke van
werkers te verhoog. 
– Werknemers word gedurende hierdie tydperk van radikale verandering ondersteun en geleenthede gebied om hul
gedagtes en idees te deel sonder enige beperkings. 
– Leiers lei deur voorbeeld en werkers reageer deur op hul uitsette te fokus. 
– Werkers neem groter eienaarskap van hul verantwoordelikhede en is bewus van hul beperkings en sterkpunte. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die transformasie/oorgangsbestuur-leierskapsteorie.
Submaks (6)
Maks (12)
1.4. Impak van die outokratiese en transaksionele leierskapstyle
Impak van die outokratiese leierskapstyle
Positiewe/Voordele
– Die leier is in ‘n posisie om vinnige besluite te neem, sonder om werknemers te raadpleeg. 
– Die leier het sekerheid dat besluite betyds geneem sal word , sonder vertragings, en werk word volgens skedule
gedoen. 
– Daar is geen onsekerheid oor die bron van instruksies, wat direk van die leier af kom nie. 
– Streng monitering en beheer van produksieprosesse  deur die leier verseker gehalte produkte en -dienste. 
– Duidelike en konsekwente rigting van die leier, verskaf sekerheid aan nuwe werknemers. 
– Die groot arbeidsmag in sekere besighede maak dit onprakties  om werknemers te ontmoet/konsulteer. 
– Beknopte/duidelike leiding kan aan nuut aangestelde/onervare personeel gegee word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van die outokratiese leierskapstyl.
EN/OF
BS GRAAD 12 TG.indb 137 2022/04/01 01:15:48

Negatiewe/Nadele
– Spanning kan ontstaan tussen die leiers en werknemers indien daar meningsverskille oor strategieë is. 
– Werknemers kan gefrustreerd/geïrriteerd raak as hul insette nie oorweeg word nie. 
– Produktiwiteitsvlakke van die organisasie kan aansienlik verminder omdat werknemers gedemotiveerd is. 
– Die organisasie kan op nuwe/innoverende idees/oplossings van werknemers verloor. 
– Die besigheid kan hoë afwesigheidsyfers ervaar omdat werknemers nie gewaardeer voel nie. 
– Die leiers kan weerstand van ervare en hoogs-vaardige werknemers ervaar. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van die outokratiese leierskapstyl.
Submaks (6)
Impak van die transaksionele leierskapstyl
Positiewe/Voordele
– Die koppeling van belonings aan teikens moedig werkers aan om effektief/doeltreffend te werk. 
– Aansporings wat aangebied word aan werknemers wat teikens oortref, verhoog die produktiwiteitsvlakke van
werkers. 
– Ander werknemers word aangemoedig om harder te werk as hulle sien dat medewerknemers aansporings kry om
teikens te bereik/oortref. 
– Die bereiking van die organisatoriese doelwitte word makliker omdat werkers gewaardeer voel. 
– Werknemers word teikens gegee  en hulle ken die teikens waarna hulle moet werk. 
– Werknemers is bewus van die straf indien teikens nie bereik word nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van die transaksionele leierskapstyl.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Werknemers kan gedemoraliseer voel as hulle gestraf word omdat hulle nie teikens bereik nie. 
– Die leier sal dalk die prestasie van werknemers moet monitor om te verseker dat teikens bereik word. 
– Om die prestasie van werkers voortdurend te meet, kan die leier afbreuk doen aan die uitvoering van ander
noodsaaklike take. 
– Die gesondheid van werknemers kan negatief beïnvloed word deur verhoogde stresvlakke in die nastrewing van
teikens deur werknemers. 
– Dit is nie ‘n geskikte leierskapstyl vir spanwerk nie, want die versuim van een lid om sy/haar teikens te bereik, kan
die aansporings van alle lede beïnvloed. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van die transaksionele leierskapstyl.
Submaks (6)
Maks (12)
1.5 Situasies waarin besighede die laissez-faire- en demokratiese leierskapstyle in die werkplek kan toepas
Laissez faire-leierskapstyl
– Die leier is besig met meer belangrike aspekte van die besigheid en delegering van pligte kan die doeltreffendheid
van die organisasie verbeter. 
– Werknemers wat ervare is in hul gekose velde, word dikwels deur die leier vertrou om verantwoordelike besluite
te neem. 
– Leierskap potensiaal bestaan onder werknemers en dat hulle geleenthede benodig om bykomende vaardighede aan
te leer. 
– Werknemers het ‘n groter vlak van kennis/vaardighede oor ‘n bepaalde onderwerp aangeleer as wat die leier
verwerf het. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met situasies waarin besighede die laissez faire-leierskapstyle in
die werkplek kan toepas.
Submaks (4)/(6)
Demokratiese leierskapstyl
– Die leier ken eie beperkings en is oop vir nuwe idees/innoverende denke. 
– Die leier vereis ‘n ander perspektief op ‘n saak en ervare werknemers kan waardevolle inligting verskaf. 
– Werknemers is ervare en kundiges in hul gekose beroepsvelde. 
– Spanwerk word bevorder en die insette van werknemers word gewaardeer. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met situasies waarin besighede die demokratiese leierskapstyle in
die werkplek kan toepas.
Submaks (4)/(6)
Maks (10)
BS GRAAD 12 TG.indb 138 2022/04/01 01:15:48

1.6 Gevolgtrekking
– Effektiewe bestuurders en leiers skep loopbaangeleenthede vir werknemers en inspireer hulle om die organisasie se
doelwitte te bereik. 
– Leierskapsteorieë soos die situasionele leierskapsteorie en die transformasie/oorgangsbestuur-leierskapsteorie help
om die rol van leierskap in die werkplek te verbeter. 
– Leiers/bestuurders moet daarna streef om die positiewe impak van die outokratiese leierskap en transaksionele
leierskapstyl af te lei en die negatiewe impak van hierdie leierskapstyle op sakebedrywighede te verminder. 
– Verskillende leierskapstyle kan deur leiers/bestuur toegepas word op grond van die heersende situasies binne die
werkplek. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met verskille tussen bestuur en leierskap/ situasionele- en
transformasie-leierskapsteorieë/impak van die outokratiese en transaksionele leierskapstyle/ Situasies waarin
besighede die laissez-faire- en demokratiese leierskapstyle in die werkplek kan toepas.
Enige (1 × 2) (2)
[40]
1.1 Inleiding 2
1.2 Verskille tussen bestuur en leierskap 12
1.3 Situasionele en transformasie/Oorgangsbestuur-leierskapsteorieë 12
Maks
1.4 Impak van die outokratiese en transaksionele leierskapstyle 12 32
1.5 Situasies waarin besighede die laissez-faire- en demokratiese
10
leierskapstyle in die werkplek kan toepas :
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
VRAAG 1
1.1.1 D 
1.1.2 C 
1.1.3 A 
1.1.4 B 
1.1.5 C 
(5 × 2) (10)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1 10
TOTAAL 10
BS GRAAD 12 TG.indb 139 2022/04/01 01:15:48

VRAAG 2
2.1. Leierskapsteorieë
– Transformasie/Oorgangsbestuur-leierskapsteorie 
– Situasionele /Situasie-leierskapsteorie 
– Leiers en volgelinge-leierskapsteorie 
(3 × 1) (3)
2.2. Verskille tussen bestuur en leierskap
BESTUUR LEIERSKAP
• Bestuur prosesse deur hul gesag te gebruik.  • Inspireer en motiveer werknemers deur hul
• Volg ‘n instruksie-benadering wanneer hulle met leiding. 
werknemers te doen het.  • Verskaf leiding en rigting aan werknemers. 
• Volg die planne om teikens te bereik.  • Bevorder kreatiwiteit om produktiwiteitsvlakke te
• Fokus op organisatoriese teikens.  verbeter. 
• Fokus op die prosesse betrokke by die • Fokus op die visie en missie van die organisasie.
produksieproses.  
• Beheer die optrede van werknemers.  • Fokus op die potensiaal van werknemers. 
• Administreer planne soos uiteengesit deur • Beïnvloed die optrede van werknemers. 
topbestuur.  • Kan kreatief/innoverend wees wanneer uitdagings
• Taak-georiënteerd, om te verseker dat die werk gehanteer word. 
gedoen word.  • Mens-georiënteerd, en stel dus werknemers
• Bestuur verwys na die handeling om mense eerste. 
bymekaar te kry om gewenste doelwitte • Leierskap verwys na die proses waardeur ‘n
en doelstellings te bereik deur beskikbare leier die gedrag en werk van werknemers lei,
hulpbronne doeltreffend en effektief te gebruik. inspireer en beïnvloed in die nastrewing van die
 organisasie se doelwitte. 
• Enige ander relevante antwoord wat verband hou • Enige ander relevante antwoord wat verband hou

3. Ken ‘n maksimum van VIER (4) punte toe, indien die verskil nie duidelik is nie/Sien slegs óf
bestuur óf leierskap na.
Maks (8)
2.3 Leierskapstyle
2.3.1 Leierskapstyle uit die scenario
Leierskapstyle uit die scenario (2)
Motivering:
Tido het sy bekwame werknemers versoek om hul eie werkmetodes te gebruik sonder om besigheidsbeleid te
oortree. 
(1)
LET WEL: 1 Ken punte toe vir die leierskapstyl selfs al is die aanhaling onvolledig.
2 Moenie punte vir die motivering toeken as die leierskapstyl verkeerd geïdentifiseer
is nie.
Maks (3)
2.3.2 Impak van die laissez-faire/vrye-teuels leierskapstyl
Positiewe/Voordele
– Werknemers word vertrou en word die verantwoordelikheid gegee om besluite te neem in areas van hul
kundigheid. 
– Werknemers hoef nie die leier te raadpleeg wanneer hulle besluite neem wat die organisasie kan
bevoordeel nie. 
BS GRAAD 12 TG.indb 140 2022/04/01 01:15:48

– Motiveringsvlakke van werknemers neem toe omdat die leier hul vermoëns/vaardighede erken om
besluite te neem. 
– Produktiwiteitsvlakke van die organisasie kan aansienlik toeneem omdat werknemers gewaardeer voel. 
– Werknemers ervaar persoonlike groei/ontwikkeling aangesien hulle toegelaat word om besluite op hul eie
te neem. 
– Die leierskapvaardighede van individuele werknemers kan ontwikkel namate hulle met ander werknemers
omgaan wanneer hulle besluite neem. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van die laissez-faire/vrye-
teuels leierskapstyl.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Die onsekerheid oor duidelike besluitneming kan die moraal van werknemers negatief beïnvloed. 
– Werknemers kan huiwerig wees om beslissende aksies te neem, wat hul werkprestasie kan beïnvloed. 
– Konflik kan tussen werknemers en mede-spanlede ontstaan as die optrede van werknemers met sterk
persoonlikhede bevraagteken word. 
– Die leier raak nie betrokke by meningsverskille/onenighede tussen werknemers nie. 
– Werknemers kan dit moeilik vind om mede-lede te kry om spertye na te kom, wat ‘n negatiewe impak kan
hê op spertye wat nagekom word. 
– nie die vaardighede/kennis benodig om die regte besluite te neem nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van die laissez-faire/vrye-
teuels leierskapstyl.
Maks (8)
2.4. Situasies waarin die leierskapstyle toegepas kan word
2.4.1 Charismatiese leierskapstyle
– Die organisasie wil veranderinge implementeer en gebruik die leier om die ondersteuning van werknemers
te kry. 
– Die leier wil die moraal van werknemers, wat dalk gedemotiveerd is, ’n hupstoot gee. 
– Die leier wil hê werknemers moet voortgaan op die pad van hoë produktiwiteit/doeltreffendheid vlakke. 
– Vlakke van vertroue van werknemers is laag, en werknemers moet geïnspireer word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met situasies waarin die charismatiese leierskapstyl
toegepas kan word.
Maks (4)
2.4.2 Outokratiese leierskapstyle
– Wanneer ‘n krisis binne ‘n organisasie ontstaan en onmiddellike optrede van die leier vereis. 
– In die geval van ‘n noodgeval wat vereis dat die leier onmiddellik optree om lewensverlies/ernstige besering
aan werkers te voorkom. Byvoorbeeld, om die gebou te ontruim in die geval van ‘n brand in ‘n kantoor. 
– Die leier het al die inligting tot beskikking en vereis nie verdere insette van werknemers nie. 
– Die leier moet gesag uitoefen op werknemers wat gereeld die organisasie se beleide/prosedures
verontagsaam. 
– Die leier het die vertroue van die werknemers verdien en hulle is bereid om eie oordeel te aanvaar. 
– Die besigheid het onervare/nuwe werknemers aangestel wat by hierdie tipe leierskapstyl kan baat. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met situasies waarin die outokratiese leierskapstyl
toegepas kan word.
Maks (4)
Vraag 2 Punte
2.1 3
2.2 8
2.3.1 3
2.3.2 8
2.4.1 4
2.4.2 4
TOTAAL 30
BS GRAAD 12 TG.indb 141 2022/04/01 01:15:48

VRAAG 3
3.1 Inleiding
– ‘n Verskeidenheid leierskapstyle is vir leiers beskikbaar om werknemers te inspireer en te motiveer. 
– ‘n Leier se voorkeur-leierskapstyl word in ‘n groot mate bepaal deur sy/haar persoonlike oortuigings, houding/
ingesteldheid en vorige ervarings. 
– Die leierskapstyl wat deur sekere leiers aangeneem word, word beïnvloed deur die situasies waarin die leier hom-/
haarself bevind. 
– Leierskapsteorieë lei leiers/bestuurders oor hoe om sekere situasies aan te spreek/bestuur. 
– Persoonlike ingesteldheid/houding verwys na ‘n individu se emosionele, sielkundige en fisiese reaksies op
gebeurtenisse wat hul prestasies beïnvloed. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met verskille tussen demokratiese en outokratiese leierskapstyle
/ impak van die charismatiese en transaksionele leierskapstyle / transformasie en leiers en volgelinge-
leierskapsteorieë / rol van persoonlike houding in suksesvolle leierskap.
Enige (2 × 1) (2)
3.2 Verskille tussen die demokratiese en outokratiese leierskapstyle
DEMOKRATIESE LEIERSKAPSTYL OUTOKRATIESE LEIERSKAPSTYL
• Nooi werknemers uit om deel te wees van die • Alle besluite word deur die leier alleen geneem –
besluitnemingsproses.  sonder dat werknemers betrokke is. 
• Oop kommunikasie tussen die leier en • Werknemers word vertel wat om te doen en hoe
werknemers.  dit gedoen moet word. 
• Mens-georiënteerd, met inagneming van die • Taak-georiënteerd, met die fokus op die uitslag
menings van werknemers.  en nie die werknemers nie. 
• Bemagtig werkers deur hulle by die • Positiewe effek op beginner/nuwe werkers wat
besluitnemingsproses te betrek.  die mikrobestuurstyl waardeer. 
• Ervare werknemers voorsien die leier van • Die mees geskikte leierskapstyl in die geval van ‘n
waardevolle advies en ondersteuning.  krisis/noodgeval. 
• Werknemers is betrokke by die vinding van • Onenighede word opgelos deur die leiers wat die
oplossings vir onenighede wat mag ontstaan.  partye vertel hoe om dit op te los. 
• Enige ander relevante inleiding wat verband hou • Enige ander relevante inleiding wat verband hou
met die demokratiese leierskapstyl. met die outokratiese leierskapstyl.
demokratiese leierskapstyl óf outokratiese leierskapstyle na.
Maks (8)
3.3 Die impak van die charismatiese en transaksionele leierskapstyle op besighede
Charismatiese leierskapstyl
Positiewe/Voordele
– ‘n Leier kommunikeer die visie/doelwitte van die organisasie op ‘n bondige/duidelike wyse, wat vertroue onder
werknemers inspireer. 
– Werknemers word geïnspireer deur die energie/passie van die charismatiese leier. 
– Werknemers word gemotiveer om hul verwagtinge te oortref en hul vrese te oorkom. 
– Werknemers word gemaak om gewaardeer te voel, wat hulle aanmoedig om harder te werk en
produktiwiteitsvlakke te verbeter. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die positiewe/voordele van die charismatiese leierskapstyl.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– ‘n Leier kan sy/haar eie persoonlike belange bevorder,  in plaas daarvan om tot voordeel van die organisasie te lei. 
– Werknemers maak staat op die leier om hul moraal/motiveringsvlakke te verbeter. 
– Die organisasie kan oorafhanklik wees van die teenwoordigheid van die leier, wat die organisasie kan benadeel as
die leier die organisasie sou verlaat. 
BS GRAAD 12 TG.indb 142 2022/04/01 01:15:48

– Werknemers kan ook huiwerig wees om die leier uit te daag oor belangrike kwessies, wat die organisasie negatief
kan beïnvloed in die bereiking van hul doelwitte. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die negatiewe/nadele van die charismatiese leierskapstyl.
Submaks (6)
Transaksionele leierskapstyl
Positiewe/Voordele
– Die koppeling van belonings aan teikens moedig werkers aan om effektief/doeltreffend te werk. 
– Aansporings wat aangebied word aan werknemers wat teikens oortref, verhoog die produktiwiteitsvlakke van
werkers. 
– Ander werknemers word aangemoedig om harder te werk as hulle sien dat medewerknemers aansporings kry om
teikens te bereik/oortref. 
– Die bereiking van die organisatoriese doelwitte word makliker omdat werkers gewaardeer voel. 
– Werknemers word teikens gegee en hulle ken die teikens waarna hulle moet werk. 
– Werknemers is bewus van die straf indien teikens nie bereik word nie. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die positiewe/voordele van die transaksionele leierskapstyl.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Werknemers kan gedemoraliseer voel as hulle gestraf word omdat hulle nie teikens bereik nie. 
– Die leier sal dalk die prestasie van werknemers moet monitor om te verseker dat teikens bereik word. 
– Om die prestasie van werkers voortdurend te meet, kan die leier afbreuk doen aan die uitvoering van ander
noodsaaklike take. 
– Die gesondheid van werknemers kan negatief beïnvloed word deur verhoogde stresvlakke in die nastrewing van
teikens deur werknemers. 
– Dit is nie ‘n geskikte leierskapstyl vir spanwerk nie, want die versuim van een lid om sy/haar teikens te bereik, kan
die aansporings van alle lede beïnvloed. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die negatiewe/nadele van die transaksionele leierskapstyl.
Submaks (6)
Maks (12)
3.4 Leierskapsteorieë
Transformasie-leierskapsteorieë
– Hierdie leierskapsteorie sou deur die leier toegepas word gedurende ‘n tydperk waarin die organisasie radikale
veranderinge ervaar. 
– Die leier kan sy/haar kommunikasievaardighede, passie en interaksie met werknemers gebruik om werknemers te
oortuig om die veranderinge wat in die organisasie beplan word, te aanvaar. 
– Werknemers op hul beurt respekteer en bewonder die leier en vertrou die leiers se oordeel rakende die beplande
veranderinge binne die organisasie. 
– Strategiese denkende leiers gebruik hierdie leierskapsteorie om werknemers te oortuig om die langtermyn visie
van die organisasie te aanvaar. 
– Leiers het sterk en charismatiese persoonlikhede wat hulle gebruik om die motivering/ produktiwiteitsvlakke van
werkers te verhoog. 
– Werknemers word gedurende hierdie tydperk van radikale verandering ondersteun en geleenthede gebied om hul
gedagtes en idees te deel sonder enige beperkings. 
– Leiers lei deur voorbeeld en werkers reageer deur op hul uitsette te fokus. 
– Werkers neem groter eienaarskap van hul verantwoordelikhede en is bewus van hul beperkings en sterkpunte. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die transformasie-leierskapsteorieë.
Submaks (8)
Leiers en volgelinge-leierskapsteorieë
– Die verhouding tussen die leier en werknemers  het ‘n groot impak op die doelwitte wat die organisasie beoog om
te bereik. 
– Werknemers, as volgelinge van die leier, volg die instruksies van die leier en werk gesamentlik aan organisasie se
doelwitte. 
– Leiers laat volgelinge toe om kreatief en innoverend te wees  en moedig hulle aan om alternatiewe metodes te
verken om produktiwiteit te verhoog. 
– Leiers lei deur voorbeeld  en verskaf aansporings vir positiewe gedrag. 
BS GRAAD 12 TG.indb 143 2022/04/01 01:15:48

– Volgers neem verantwoordelikheid  vir doelwitte/teikens wat nie bereik is nie. 
– Innovering en kreatiwiteit van sommige volgelinge word gesmoor aangesien hulle bloot die leier en ander
volgelinge volg. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die eiers en volgelinge-leierskapsteorieë.
Submaks (8)
Maks (16)
3.5 Die rol van persoonlike houding in suksesvolle leierskap
– Positiewe ingesteldheid/houding stel leierskap-potensiaal vry. 
– ‘n Leier se goeie/slegte houding kan die sukses of mislukking van die besigheid beïnvloed. 
– Leiers moet hul sterkpunte en swakpunte ken om hul leierskapstyle effektief toe te pas. 
– Groot leiers verstaan dat die regte houding die regte atmosfeer sal skep. 
– Leiers se houding kan werknemers/spanne se denke/gedrag beïnvloed. 
– Leiers moet die gedrag modelleer wat hulle by spanlede wil sien. 
– Suksesvolle leiers oorweeg die vermoëns en vaardighede van spanlede om take en rolle effektief toe te wys. 
– Entoesiasme verskaf en skep vertroue in ‘n leier. 
– ‘n Positiewe ingesteldheid/houding is van kritieke belang vir goeie leierskap, want goeie leiers sal by die taak bly
ongeag probleme en uitdagings. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die rol van persoonlike houding in suksesvolle leierskap.
Maks (10)
3.6 Gevolgtrekking
– Leiers wat verskeie leierskapstyle en leierskapsteorieë verstaan, kan moontlik effektief lei en enige situasie hanteer. 
– Die sukses van die organisasie hang in ‘n groot mate af van die leierskap wat verskaf word. 
– Bestuurders kan ook suksesvolle leiers wees as hulle nie net fokus op die taak op hande nie, maar ook die mense/
werkers wat die taak gaan uitvoer. 
– ‘n Leier wat positief/entoesiasties/energiek is, sal volgelinge inspireer om hulself te verbeter/bemagtig/op te hef om
hul eie persoonlike doelwitte te bereik. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met verskille tussen demokratiese en outokratiese leierskapstyle
/ impak van die charismatiese en transaksionele leierskapstyle / transformasie en leiers en volgelinge-
leierskapsteorieë / rol van persoonlike houding in suksesvolle leierskap.
Enige (1 × 2) (2)
[40]
3.1 Inleiding 2
3.2 Verskille tussen die demokratiese en outokratiese leierskapstyle 8
3.3 Die impak van die charismatiese en transaksionele leierskapstyle 12
op besighede Maks
32
3.4 Transformasie en leiers en volgelinge-leierskapsteorieë 16
3.5 Die rol van persoonlike houding in suksesvolle leierskap 10
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
BS GRAAD 12 TG.indb 144 2022/04/01 01:15:48

ONDERWERP 9 Belegging:
Sekuriteite
Onderrigwenke:
tot onderwerp
• Beklemtoon dat beleggingsekuriteite ‘n belangrike • Onderwysers moet breedvoerige beskrywings van
manier is om rykdom vir individue en besighede te die verskillende tipe beleggings verskaf en verseker
verkry. dat hierdie onderwerp voldoende onderrig en
• Verduidelik aan leerders dat verskeie geassesseer word gedurende die akademiese jaar.
beleggingsgeleenthede aan individue en besighede • Leerders kan versoek word om finansiële instellings
beskikbaar is. te besoek en navorsing te doen oor tipes beleggings,
• Sekere beleggers wil welvaart groei. hul risikofaktore en die impak op besighede.
• Ander beleggers wil bykomende inkomste genereer. • Verskaf voorbeelde van tipes beleggings wat relevant
is vir elke beleggingsbesluit.
• Risiko verbonde aan elke belegging.
• Die verskillende tipes voorkeuraandele en tipes
aandele moet getabuleer en bespreek word.
• Leerders se vermoë om die verskillende tipes
voorkeuraandele te lys, benoem, noem en
verduidelik, en om hierdie konsepte uit gegewe
stellings/scenario’s te identifiseer, kan deur
aspektoetsing geassesseer word.
• Praktiese voorbeelde en demonstrasies is ook nuttige
hulpmiddels om die verlangde vlak van begrip te
bereik.
• Faktore wat in ag geneem moet word wanneer • Raadpleeg die volgende vorige NSS-vraestelle vir
beleggingsbesluite geneem word moet gekoppel Afdeling B- en C-tipe vrae:
word aan die besluite om te belê. – Mei/Junie 2021 V2 Vraag 4.4 – berekening van
• Maak leerders bewus daarvan dat die konsepte van saamgestelde rente
‘likiditeit’ en ‘likwidasie’ uit heeltemal verskillende – Nov. 2020 V2 Vraag 4.2 – identifiseer tipes
onderwerpe kom, alhoewel hulle amper dieselfde voorkeuraandele
uitspraak is, maar die betekenis verskil.
– 2020 V2 Vraag 5 – opstel oor belegging
– Junie 2019 Vraag 3.5 – berekening van
saamgestelde rente
– Junie 2019 Vraag 8 - opstel oor belegging:
sekuriteite
– Nov. 2018 Vraag 3.5 – berekeninge oor
enkelvoudige en saamgestelde rente
– Nov. 2018 Vraag 8 – opstel oor belegging:
sekuriteite
– Mei/Junie 2018 Vraag 6.4 – scenario oor tipe
beleggings
– Feb./Maart 2018 Vraag 8 – opstel oor sekuriteite
Onderwerp 9 Belegging: Sekuriteite 145
BS GRAAD 12 TG.indb 145 2022/04/01 01:15:48

VRAAG 1
1.1 Voltooi die stellings:
1.1.1 Inflasiekoers 
1.1.2 Likiditeit 
1.1.3 Johannesburgse Effektebeurs 
1.1.4 Risiko 
1.1.5 Belasting  (5 × 2) (10)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1 10
TOTAAL 10
VRAAG 1
1.1 Tipes beleggingsgeleenthede
1.1.1 Bestuurde portefeulje 
Submaks (2)
Motivering:
Mandy Frazer, ‘n nuwe belegger by HBS, het die maatskappy se finansiële adviseur versoek om haar verskeie
beleggings in een mandjie te bestuur. 
LET WEL: 1. Ken punte toe vir die tipe beleggingsgeleentheid selfs al is die aanhaling onvolledig.
2. Moenie punte vir die motivering toeken as die tipe beleggingsgeleentheid verkeerd
Submaks (1)
Maks (3)
1.1.2 Risiko’s verbonde aan bestuurde portefeuljes
– Die risiko’s verbonde aan ‘n bestuurde portefeulje is laer oor ‘n langer tydperk. 
– Die risiko’s verbonde aan die beleggings is versprei omdat beleggings in verskeie maatskappye gemaak
word. 
– Finansiële adviseurs verkies om fondse in die kapitaalmark te belê. 
– Onverwagte veranderinge in die mark kan die portefeulje op die kort termyn negatief beïnvloed met hoë
risiko’s gekoppel aan die belegging. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met risiko’s verbonde aan bestuurde portefeuljes.
Maks (6)
1.2 Risiko’s verbonde aan gesamentlike fondse/stokvel en skuldbriewe
1.2.1 Gesamentlike fonds/stokvel
– Lede kan bydra tot ‘n onwettige finansiële skema en kan al die geld wat hulle bydra, verloor. 
– Die moontlikheid bestaan dat ‘n lid nie sy/haar maandelikse spaargeld sal kan bydra nie. 
– Die belegging is gekoppel aan lae risiko, en die geld van die beleggers is relatief veilig. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met risiko’s verbonde aan ‘n gesamentlike fonds of stokvel.
Maks (4)
1.2.2 Skuldbriewe:
– Skuldbriewe het ‘n lae risiko aangesien dit terugbetaal moet word. 
– Maatskappye is aanspreeklik om die oorspronklike bedrag van die skuldbrief plus rente terug te betaal, wat
die risiko vir die belegger verminder. 
BS GRAAD 12 TG.indb 146 2022/04/01 01:15:48

– Beleggers kan ‘n bestendige inkomste in die vorm van rente verdien terwyl hulle die hoofbedrag behoue
bly. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met risiko’s verbonde aan skuldbriewe.
Maks (4)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1.1 3
1.1.2 6
1.2.1 4
1.2.2 4
TOTAAL 17
VRAAG 1
1.1 Inleiding
– Die primêre doel van enige belegging in besighede is om ‘n opbrengs op die belegging te kry. 
– Dit beteken eenvoudig dat die belegger aan die einde van die beleggingstydperk sy/haar belegging terug wil hê plus
enige ander bykomende geld wat hy/sy op die belegging sou gemaak het. 
– Verskeie beleggingsgeleenthede is vir die belegger beskikbaar en hy/sy moet ‘n verskeidenheid faktore in ag neem
voordat ‘n belegging gemaak word. 
– Die belegger het die opsie om in of gewone aandele of voorkeuraandele te belê wanneer hy/sy in ‘n maatskappy
belê. 
– Die keuse van aandele waarin die belegger belê word deur sy/haar persoonlike finansiële omstandighede bepaal. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met faktore van beleggingsbesluitneming/gewone en
voorkeuraandele/ tipes voorkeuraandele/ impak van effektetrusts as ‘n beleggingsvorm.
Enige (2 × 1) (2)
1.2 Beleggingsbesluitnemingsfaktore
Risiko
– Die risiko verbonde aan beleggingsgeleenthede verwys na die twyfel/onsekerheid wat bestaan ten opsigte van die
omvang van enige winste/verliese wat ‘n belegger kan maak. 
– Verskillende beleggingsgeleenthede het verskillende risiko’s daaraan gekoppel. 
– Sekere aandele het wel ‘n lae risiko oor ‘n lang beleggingstydperk. 
– Aandele met hoër risiko’s het ‘n groter potensiaal vir hoër opbrengste. 
– Belegging in gewone-aandele hou ‘n hoër risiko in aangesien die belegger die volle/deel van die belegging kan
verloor wanneer die maatskappy ontbind/bankrot verklaar/gelikwideer word. 
– Die belegging in voorkeuraandele het ‘n laer risiko daaraan gekoppel omdat die belegger regte op die maatskappy
se bates sal hê sou dit insolvent verklaar word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met risiko as ‘n beleggingsbesluitnemingsfaktore.
Submaks (4)
Inflasiekoers
– Inflasie verwys na ‘n algemene styging in die prys van goedere en dienste oor tyd, terwyl die waarde van geld as
gevolg daarvan afneem. 
– Hoe hoër die inflasiekoers, hoe laer is die koopkrag van geld. 
– Beleggers soek daardie beleggings waarin die opbrengs op belegging hoër as die inflasiekoers is. 
– Die waarde van sekere bates soos eiendom neem toe namate inflasie toeneem, en bied dus beleggers ‘n hoër
opbrengskoers. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met inflasiekoers as ‘n beleggingsbesluitnemingsfaktore.
Submaks (4)
Maks (8)
BS GRAAD 12 TG.indb 147 2022/04/01 01:15:48

1.3 Verskille tussen gewone-aandele en voorkeuraandele
GEWONE-AANDELE VOORKEURAANDELE
Die aandeelhouer is slegs geregtig om ‘n opbrengs Die aandeelhouers van ‘n sekere tipe
op sy/haar belegging te ontvang wanneer die voorkeuraandele is geregtig op dividendbetaling
maatskappy ‘n wins maak en ‘n dividend verklaar. ongeag of die maatskappy ‘n dividendbetaling
verklaar of nie.
’n Hoër dividend is aan die aandeelhouer betaalbaar Die aandeelhouer sal ‘n vaste opbrengskoers ontvang
indien die winste hoër is. ongeag die bedrag van die wins.
Sou die maatskappy gelikwideer word, sal die Indien die maatskappy gelikwideer word, sal die
aandeelhouer eers betaal word nadat die aandeelhouer betaal word voordat die gewone
voorkeuraandeelhouers uit die verkoop van die aandeelhouers uit die verkoop van die oorblywende
oorblywende bates betaal is. bates betaal word.
Die aandeelhouer ontvang standaard-aandele Die aandeelhouer ontvang spesiale voorregte ten
sonder spesiale voorregte. opsigte van dividendbetalings.
Die dividendbetalings aan aandeelhouers wissel van Die dividendbetalings aan aandeelhouers is vas, en
jaar tot jaar, en in sekere jare word geen dividende betalings wat gemaak word hang af van die tipe
betaal nie. voorkeuraandele wat gekoop word.
Die aandeelhouer het die reg om aan die Algemene Die stemreg van die aandeelhouer is
Jaarvergaderings van die maatskappy deel te neem beperk tot kwessies wat die regte van die
en te stem. voorkeuraandeelhouers raak.
met gewone-aandele. met voorkeuraandele.
3. Ken ‘n maksimum van agt (8) punte toe, indien die verskil nie duidelik is nie/Sien slegs óf
gewone-aandele óf voorkeuraandele na.
Maks (16)
1.4 Tipes voorkeuraandele
Deelnemende voorkeuraandele 
– Die belegger is seker om ‘n minimum vaste dividend van die maatskappy te ontvang. 
– Enige surplus-wins wat die maatskappy gemaak het, moet met die belegger gedeel word. 
– Die belegger is geregtig om hoër dividendbetalings te ontvang indien die maatskappy ‘n groter wins maak. 
– Die belegger is daarop geregtig om betalings voor gewone aandeelhouers te ontvang indien die maatskappy
insolvent of bankrot verklaar word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met deelnemende voorkeuraandele.
Submaks (4)
Nie-deelnemende voorkeuraandele/Gewone voorkeuraandele 
– Die belegger het sekerheid om ‘n minimum vaste dividend van die maatskappy te ontvang. 
– Hulle deel nie in enige surplus-wins wat die maatskappy gemaak het nie. 
– Die belegger is nie geregtig om hoër dividendbetalings te ontvang as die maatskappy ‘n hoër wins maak nie. 
– Indien die maatskappy gelikwideer word, sal die belegger se oorspronklike belegging en alle onbetaalde dividende
wat verskuldig is, aan die belegger betaalbaar word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met nie-deelnemende voorkeuraandele/gewone voorkeuraandele.
Submaks (4)
Kumulatiewe voorkeuraandele 
– Beleggers sal betalings ontvang vir vorige dividende wat nie uitbetaal is nie, weens swak finansiële prestasie deur
die maatskappy. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met kumulatiewe voorkeuraandele.
Submaks (4)
BS GRAAD 12 TG.indb 148 2022/04/01 01:15:48

Nie-kumulatiewe voorkeuraandele 
– Beleggers sal nie betalings ontvang vir vorige dividende wat nie uitbetaal is nie weens swak finansiële prestasie
deur die maatskappy. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met nie-kumulatiewe voorkeuraandele.
Submaks (4)
Aflosbare voorkeuraandele 
– Beleggers kan die aandele terugverkoop aan die maatskappy waaruit hulle dit gekoop het teen ‘n vaste prys
indien die maatskappy dit verlang. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met aflosbare voorkeuraandele.
Submaks (4)
Nie-aflosbare voorkeuraandele 
– Beleggers kan die aandele terugverkoop aan die maatskappy wat hulle gekoop het sou die maatskappy sluit om
ander redes as bankrotskap/insolvensie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met nie-aflosbare voorkeuraandele.
Submaks (4)
Omskepbare voorkeuraandele 
– Die belegger kan die aandele omskep in ‘n vaste aantal gewone-aandele op ‘n toekomstige datum wat bepaal
word op die datum waarop die aandele uitgereik is. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met omskepbare voorkeuraandele.
Submaks (4)
Nie-omskepbare voorkeuraandele 
– Die belegger kan die aandele in ‘n vaste aantal gewone-aandele omskep. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met nie-omskepbare voorkeuraandele.
Submaks (4)
LET WEL: Sien slegs die eerste VIER (4) tipes voorkeuraandele na.
Maks (12)
1.5 Impak van effektetrusts as ‘n vorm van belegging
Positiewe/Voordele
– Effektetrusts is saamgevoegde fondse van beleggers wat deur ‘n fondsbestuurder bestuur word namens die
beleggers wat aandele op die JSE koop. 
– Die fondsbestuurder kies uit ‘n verskeidenheid aandele-opsies wat lae- tot hoë risiko beleggings bied. 
– Die beleggings word volgens voorafbepaalde reëls en prosedures bestuur, wat hierdie tipe belegging ‘n veilige
opsie maak. 
– Die bedrae wat elke maand belê kan word wissel van klein bedrae tot groot bedrae. 
– Beleggingsopsies soos aanlyn-beleggings maak dit maklik vir beleggers om met hierdie tipe beleggings te werk. 
– Beleggers het gratis toegang tot die fondse en kan dit in kontant omskakel in geval van ‘n noodgeval. 
– Verlaag die potensiële risiko en laat meer mense in die fonds belê. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van effektetrusts as ‘n vorm van
belegging.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Aandeelpryse is as ‘n reël onderhewig aan fluktuasies, wat die risiko van hierdie tipe belegging kan verhoog. 
– Groei van effektetrustbeleggings is afhanklik van die gevestigde en goed erkende maatskappye waarin aandele
gekoop is, bly groei/uitbrei. 
– Die fondse van die effektetrust is beperk tot die bydraes van lede en mag nie deur ander lenings verhoog word nie.

– Hierdie beleggingsopsie word nie aanbeveel vir beleggers wat vir ‘n beperkte tydperk wil belê nie. 
– Hierdie beleggingsopsie is nie geskik vir beleggers wat risiko’s wil ontduik nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van effektetrusts as ‘n vorm van
belegging.
Maks (10)
BS GRAAD 12 TG.indb 149 2022/04/01 01:15:48

1.6 Gevolgtrekking
– Voordat enige besluite oor beleggings geneem word, moet die belegger die verskillende faktore oorweeg wanneer
beleggingsbesluite geneem word. 
– Aandeelhouers het verskillende tipes voorkeuraandele om van te kies op grond van hul beleggingsbehoeftes. 
– Die belegger moet noukeurig oorweeg of hy/sy in voorkeuraandele of in gewone aandele wil belê. 
– Effektetrusts het ‘n verskillende impak wat deur beleggers oorweeg moet word voordat hulle die
beleggingsgeleentheid nastreef. 
– Enige ander relevante gevolgtrekking wat verband hou met beleggingsbesluitnemingsfaktore/gewone en
voorkeuraandele/ tipes voorkeuraandele/ impak van effektetrusts as ‘n beleggingsvorm.
Enige (1 × 2) (2)
[40]
1.1 Inleiding 2
1.2 Beleggingsbesluitnemingsfaktore 8
1.3 Verskille tussen gewone-aandele en voorkeuraandele 16 Maks
1.4 Tipes voorkeuraandele 12 32
1.5 Impak van effektetrusts as ‘n vorm van belegging 10
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTAAL PUNTE 40
VRAAG 1
1.1 Enkelvoudige rente
Rente = P × r × t = R 100 000 × 0.08 × 3 
= R 8 000 × 3 
= R 24 000 (4)
LET WEL: 1. Ken volpunte (4) toe as die antwoord korrek is en geen bewerkings getoon word nie.
2. As die formule en bewerkings korrek getoon is, maar die finale antwoord verkeerd is, ken ‘n
maksimum van DRIE (3) punte toe.
3. As die bewerkings en die antwoord verkeerd is, ken ‘n maksimum van EEN punt vir die
formule toe.
1.2 Saamgestelde rente
Opsie 1:
Jaar 1: R 100 000 × 0.08 × 1 = R 8 000.00 
Jaar 2: R 108 000 × 0.08 × 1 = R 8 640.00 
Jaar 3: R 116 640 × 0.01 × 1 = R 9 331.20 
Totaal interest : R 8 000 + R 8 640 + R 9 331.20 = R 25 971.20 
OR
BS GRAAD 12 TG.indb 150 2022/04/01 01:15:48

Opsie 2:
Rente = P × (1 + i)nt – P = R 100 000 × (1+0.08)3 – R 100 000 
= R 100 000 × (1.08)3 – R 100 000  = R 100 000 × (1.08 × 1.08 × 1.08) – 100 000 
= R 100 000 × (1.259712) – R 100 000
= R 125 971.20 - R 100 000 
= R 25 971.20 
Maks (4)
1.3 Aanbeveling
Saamgestelde rente 
Submaks (2)
Motivering:
– Saamgestelde rente lewer meer rente as enkelvoudige rente. 
– Saamgestelde rente laat Zinzi toe om rente op rente te verdien. 
Submaks (2)
Maks (4)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1 4
1.2 4
1.3 4
TOTAAL 12
VRAAG 1
1.1.1 D 
1.1.2 A 
1.1.3 B 
1.1.4 C 
1.1.5 B 
(5 × 2) (10)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1 10
TOTAAL 10
VRAAG 2
2.1 Faktore wat in ag geneem moet word wanneer beleggingsbesluite geneem word
– Opbrengs op belegging (OOB) 
– Risiko 
– Beleggingstermyn 
– Inflasiekoers 
– Belasting 
– Likiditeit 
Maks (4 × 1) (4)
LET WEL: Sien slegs die eerste VIER (4) beleggingsbesluitnemingsfaktore na.
BS GRAAD 12 TG.indb 151 2022/04/01 01:15:48

2.2.1 Gesamentlike fonds/Stokvel
Gesamentlike fonds/Stokvels 
Submaks (2)
Motivering:
Die Verenigde Afrika Groep is onlangs gestig om lede van die plaaslike gemeenskap geleenthede te bied om
informeel tot ‘n spaarfonds by te dra.
Submaks (1)
Maks (3)
2.2.2 Risiko’s verbonde aan gesamentlike fondse/stokvel
– Lede kan bydra tot ‘n onwettige finansiële skema en kan al die geld wat hulle bydra, verloor. 
– Die moontlikheid bestaan dat
‘n lid nie sy/haar maandelikse spaargeld sal kan bydra nie. 
– Die belegging is gekoppel aan lae risiko, en die geld van die beleggers is relatief veilig. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die risiko’s verbonde aan gesamentlike fondse/stokvel.
Maks (4)
2.3 Verskille tussen gewone-aandele en voorkeuraandele
GEWONE-AANDELE VOORKEURAANDELE:
Die aandeelhouer is slegs geregtig om ‘n opbrengs Die aandeelhouers van ‘n sekere tipe
op sy/haar belegging te ontvang wanneer die voorkeuraandele is geregtig op dividendbetaling
maatskappy ‘n wins maak en ‘n dividend verklaar. ongeag of die maatskappy ‘n dividendbetaling
verklaar of nie.
’n Hoër dividend is aan die aandeelhouer betaalbaar Die aandeelhouer sal ‘n vaste opbrengskoers ontvang
indien die winste hoër is. ongeag die bedrag van die wins.
Sou die maatskappy gelikwideer word, sal die Indien die maatskappy gelikwideer word, sal die
aandeelhouer eers betaal word nadat die aandeelhouer betaal word voordat die gewone
voorkeuraandeelhouers uit die verkoop van die aandeelhouers uit die verkoop van die oorblywende
oorblywende bates betaal is. bates betaal word.
Die aandeelhouer ontvang standaard-aandele Die aandeelhouer ontvang spesiale voorregte ten
sonder spesiale voorregte. opsigte van dividendbetalings.
Die dividendbetalings aan aandeelhouers wissel van Die dividendbetalings aan aandeelhouers is vas, en
jaar tot jaar, en in sekere jare word geen dividende betalings wat gemaak word hang af van die tipe
betaal nie. voorkeuraandele wat gekoop word.
Die aandeelhouer het die reg om aan die Algemene Die stemreg van die aandeelhouer is
Jaarvergaderings van die maatskappy deel te neem beperk tot kwessies wat die regte van die
en te stem. voorkeuraandeelhouers raak.
met gewone-aandele. met voorkeuraandele.

3. Ken ‘n maksimum van vier (4) punte toe, indien die verskil nie duidelik is nie/Sien slegs óf
gewone-aandele óf voorkeuraandele na.
Maks (8)
2.4 Regte van voorkeuraandeelhouers
– Die belegger is geregtig om dividende te ontvang ongeag die winsvlakke van die maatskappy.
– Hulle het slegs stemregte by die AJV onder bepaalde omstandighede/vir sekere besluite. 
– In die geval van die maatskappy wat bankrot/insolvent verklaar word, het hulle ‘n eis op die bates van die
maatskappy voor gewone aandeelhouers. 
– Volledige openbaarmaking moet aan die beleggers gemaak word deur hulle van afskrifte van alle finansiële verslae
te voorsien. 
BS GRAAD 12 TG.indb 152 2022/04/01 01:15:48

– Die stemreg van die belegger is beperk tot kwessies wat die regte van die voorkeuraandeelhouers raak. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die regte van voorkeuraandeelhouers.
Maks (6)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
2.1 4
2.2.1 3
2.2.2 4
2.3 8
2.4 6
TOTAAL 25
VRAAG 3
3.1 Inleiding
– Die finansiële sektor in Suid-Afrika is vandag een van die meer dinamiese en gesofistikeerde sektore in die
wêreldekonomie. 
– Die JSE verskaf aan genoteerde maatskappye die vermoë om finansiële hulpbronne te bekom om sakebedrywighede te
begin of uit te brei. 
– Die keuse van enkelvoudige of saamgestelde rente beïnvloed die bedrag rente wat aan die belegger betaal sal word. 
– Vaste deposito’s is konserwatiewe beleggingsvorme wat beide ‘n positiewe en negatiewe impak het. 
– Effektetrusts is versamelings van beleggingsopsies wat bestaan uit
aandele in verskillende maatskappye. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met funksies van die JSE/enkelvoudige en saamgestelde rente/impak
van effektetrusts en vaste deposito’s as beleggingsvorme /regte van gewone aandeelhouers.
Enige (2 × 1) (2)
3.2 Funksies van die JSE
– Gee geleenthede aan finansiële instellings soos versekeringsmaatskappye om hul fondse in aandele te belê. 
– Dien as ‘n barometer/aanwyser van ekonomiese toestande in Suid-Afrika. 
– Hou beleggers op hoogte van aandeelpryse deur die aandeelpryse daagliks te publiseer. 
– Dien as ‘n skakel tussen beleggers en openbare maatskappye. 
– Aandele word deur kundiges gewaardeer en beoordeel. 
– Klein beleggers word uitgenooi om deel te neem aan die ekonomie van die land deur die koop/verkoop van aandele.

– Waagkapitaalmark word op die ope mark beskikbaar gestel. 
– Ordelike mark vir sekuriteite dien as ‘n gedissiplineerde mark vir sekuriteite. 
– Versamel primêre kapitaal deur nuwe beleggings in genoteerde maatskappye aan te moedig. 
– Mobiliseer die fondse van versekeringsmaatskappye en ander instellings. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die funksies van die JSE.
Maks (8)
3.3 Verskille tussen enkelvoudige en saamgestelde rente
ENKELVOUDIGE RENTE SAAMGESTELDE RENTE
Rente word slegs op die oorspronklike bedrag Rente word op die oorspronklike bedrag wat belê is
verdien. verdien, en die rente wat in die voorafgaande jare
verdien is, word by die oorspronklike bedrag belê. 
Die waarde van die oorspronklike bedrag bly Die waarde van die oorspronklike bedrag neem toe
dieselfde vir die duur van die belegging. namate addisionele rente in die daaropvolgende
jare wat bygevoeg word. 
Die rentegedeelte van die belegging word Die rentegedeelte van die belegging word by die
afsonderlik van die oorspronklike bedrag van die oorspronklike belegging gevoeg, en sodoende
belegging verantwoord. word die oorspronklike belegging verhoog.
Die opbrengs op belegging is laer as die opbrengs Die opbrengs op belegging is hoër as die opbrengs
op belegging van saamgestelde rente.  op belegging van enkelvoudige rente.
BS GRAAD 12 TG.indb 153 2022/04/01 01:15:48

ENKELVOUDIGE RENTE SAAMGESTELDE RENTE
Die totale bedrag rente wat verdien is, is laer as die Die totale bedrag rente wat verdien is, is hoër as die
totale bedrag saamgestelde rente wat verdien is.  totale bedrag enkelvoudige rente wat verdien is.
met enkelvoudige rente. met saamgestelde rente.

enkelvoudige rente óf saamgestelde rente na.
Maks (12)
3.4 Impak van die beleggingsvorme
Vaste deposito’s
Positiewe/Voordele
– Die belegger is seker van die opbrengs op belegging omdat die rentekoers vir ‘n voorafbepaalde tydperk vasgestel
is. 
– Die tydperk van belegging wat vir die belegger beskikbaar is, wissel van korttermyn-, mediumtermyn- of
langtermyn periodes. 
– Die belegger het nie toegang tot die fondse vir die duur van die beleggingstydperk nie, en skep dus ‘n gevoel van
finansiële dissipline. 
– Die duur van die beleggingstydperk word uitsluitlik deur die belegger bepaal. 
– Die opbrengs op belegging van hierdie tipe belegging is hoër. 
– Beleggers verdien ‘n beter opbrengs op belegging as op ‘n gewone spaarrekening. 
– Die belegger sal die oorspronklike bedrag van die belegging plus alle rente wat gedurende die beleggingstydperk
verdien is, betaal word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van vaste deposito’s.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Die belegger het nie toegang tot enige fondse wat belê is tot aan die einde van die beleggingstydperk nie. 
– Die opbrengs in beleggings kan laer wees as die algemene inflasiekoers. 
– Hierdie tipe belegging bied gewoonlik aan die beleggers laer opbrengste as ander tipes beleggings. 
– Boetes kan gehef word  vir vroeë onttrekking. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van vaste deposito’s.
Submaks (8)
Effektetrusts
Positiewe/Voordele
– Effektetrusts is saamgevoegde fondse van beleggers wat deur ‘n fondsbestuurder bestuur word  namens die
beleggers wat aandele op die JSE koop. 
– Die fondsbestuurder kies uit ‘n verskeidenheid aandele-opsies wat lae- tot hoë risiko beleggings bied. 
– Die beleggings word volgens voorafbepaalde reëls en prosedures bestuur, wat hierdie tipe belegging ‘n veilige
opsie maak. 
– Die bedrae wat elke maand belê kan word wissel van klein bedrae tot groot bedrae. 
– Beleggingsopsies soos aanlyn-beleggings maak dit maklik vir beleggers om met hierdie tipe beleggings te werk. 
– Beleggers het gratis toegang tot die fondse en kan dit in kontant omskakel in geval van ‘n noodgeval. 
– Verlaag die potensiële risiko en laat meer mense in die fonds belê. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van effektetrusts.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Aandeelpryse is as ‘n reël onderhewig aan fluktuasies, wat die risiko van hierdie tipe belegging kan verhoog. 
– Groei van effektetrustbeleggings is afhanklik van die gevestigde en goed erkende maatskappye waarin aandele
gekoop is, bly groei/uitbrei. 
– Die fondse van die effektetrust is beperk tot die bydraes van lede en mag nie deur ander lenings verhoog
word nie. 
BS GRAAD 12 TG.indb 154 2022/04/01 01:15:49

– Hierdie beleggingsopsie word nie aanbeveel vir beleggers wat vir ‘n beperkte tydperk wil belê nie. 
– Hierdie beleggingsopsie is nie geskik vir beleggers wat risiko’s wil ontduik nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van effektetrusts.
Submaks (8)
Maks (16)
3.5 Regte van gewone aandeelhouers
– Die aandeelhouers het die reg om kennis te ontvang van en die Algemene Jaarvergaderings van die maatskappy by
te woon. 
– Die aandeelhouers het die reg om aan die Algemene Jaarvergaderings van die maatskappy deel te neem en te stem.

– Woon die Algemene Jaarvergadering by om meer te wete te kom oor die maatskappy se prestasie. 
– Die aandeelhouer moet toegelaat word om vir die direkteure van die maatskappy te stem. 
– Volledige openbaarmaking moet aan die aandeelhouers gemaak word deur hulle van afskrifte van alle finansiële
verslae te voorsien. 
– Indien ‘n maatskappy bankrot/insolvent verklaar word, het die aandeelhouers eise op die bates van die maatskappy
na die krediteure en voorkeuraandeelhouers. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die regte van gewone aandeelhouers.
Maks (10)
3.6 Gevolgtrekking
– Data verkry van die JSE stel die regering in staat om besluite oor die ekonomie te neem. 
– Saamgestelde rente stel beleggers in staat om hul rente wat verdien word eksponensieel te verhoog. 
– Sommige beleggers besluit om hul geld in meer konserwatiewe beleggingsvorme soos vaste deposito’s te belê,
terwyl ander beleggers effektetrusts kies aangesien die risiko oor verskeie maatskappye versprei is. 
– Gewone aandele kan redelik winsgewend wees aangesien hoër dividende deur aandeelhouers verdien word
wanneer die maatskappy winsgewend is. 
– Enige ander relevante gevolgtrekking wat verband hou met funksies van die JSE/enkelvoudige en saamgestelde
rente/impak van effektetrusts en vaste deposito’s as beleggingsvorme /regte van gewone aandeelhouers.
Enige (1 × 2) (2)
[40]
3.1 Inleiding 2
3.2 Funksies van die JSE 8
3.3 Verskille tussen enkelvoudige en saamgestelde rente 12 Maks
3.4 Impak van die beleggingsvorme 16 32
3.5 Regte van gewone aandeelhouers 10
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
BS GRAAD 12 TG.indb 155 2022/04/01 01:15:49

ONDERWERP 10 Belegging:
Versekering
Onderrigwenke:
Bekendstelling van onderwerp Spesifieke strategieë vir onderrig/benadering tot
onderwerp
• Wys vir leerders ‘n kort video oor versekering. • Gebruik ‘n tabel om die verskille tussen versekerbare
• Die video moet bestaan uit: en nie-versekerbare risiko’s te verduidelik deur praktiese
– Basiese tipes versekering en konsepte wat voorbeelde te gebruik.
verband hou met versekering wat in hierdie • Die verskille tussen versekerbare en nie-versekerbare
onderwerp gedek sal word. risiko’s moet aan leerders duidelik gemaak word.
• Gee leerders vrae wat op die video gebaseer is • Fokus op die woord ‘risiko’s’ nie ‘bates’ sodat leerders
wat leerders sal moet beantwoord. nie die versekerbare en nie-versekerbare risiko’s verwar
• Hou ‘n kort bespreking oor die inhoud van met die tipe bates wat verseker behoort te word nie.
die video. • Gebruik relevante voorbeelde en demonstrasies wanneer
• Gee aan leerders ‘n geleentheid om vrae op jy die beginsels van versekering onderrig.
grond van die video te beantwoord. • Identifiseer sleutelwoorde wat leerders in staat sal stel
om die verduideliking van elke beginsel te onthou.
• Maak vier kolomme deur eenvoudige stellings te
gebruik wanneer elke beginsel verduidelik word.
Leerders moet aangeraai word om voorbeelde van elke
versekeringsbeginsel in te sluit, aangesien dit deel vorm
van die verwagte antwoord.
• Maak seker dat leerders ‘n duidelike begrip het van
die betekenis van onderversekering voordat hulle die
betekenis van die gemiddelde klousule/awery-klousule
aanspreek.
• Leerders moet bewus gemaak word dat die gemiddelde
klousule/awery-klousule van toepassing is op eiendom
of bates wat onderverseker is, en dit word gebruik om
die verhouding van die verlies te bereken wat aan die
versekerde betaal moet word wanneer goedere of bates
onderverseker is.
• Daar word van leerders verwag om die gemiddelde
klousule/awery-klousule te kan bereken deur die korrekte
formule te gebruik, dit wil sê die versekerde bedrag
gedeel deur die waarde van die eiendom vermenigvuldig
met die skade/verlies.
• Die rede om met die versekerde bedrag te begin
moet verduidelik word, aangesien dit die impak van
onderversekering aandui.
• Leerders moet daaraan herinner word dat die formule
en die bewerking deelpunte kry en dat albei duidelik
aangetoon moet word.
• Dit moet beklemtoon word dat die term • Raadpleeg die volgende vorige NSS-vraestelle vir Afdeling
‘gemiddelde klousule/awery-klousule’ toegepas B- en C-tipe vrae:
word wanneer goedere of bates onderverseker is. – Mei/Junie 2021 V2 Vraag 2.6 – scenario oor
• Fokus op die belangrikheid en voordele van versekering
versekering op besighede eerder as op individue. – Nov. 2020 P2 Vraag 2.3 – berekening van versekering
• Begrippe soos ‘oordrag van risiko’s’ en ‘beskerm – Nov. 2019 Vraag 3.6 – scenario oor gemiddelde
besighede’ moet in die relevante konteks klousule/awery-klousule
verduidelik word, met die klem op hoe besighede – Nov. 2019 Vraag 8 – opstel oor versekering
voordeel trek uit die versekering van hul bates. – Nov. 2018 Vraag 6.4 – scenario op gemiddelde
• Dit is noodsaaklik dat leerders aangemoedig klousule/awery-klousule
word om volsinne te skryf wanneer hulle die – Feb./Maart 2018 Vraag 6.4 – scenario oor
belangrikheid van versekering verduidelik. gemiddelde klousule
• Leerders moet versigtig wees dat hulle nie die
voordele van versekering vir individue in plaas
van vir besighede verduidelik nie.
BS GRAAD 12 TG.indb 156 2022/04/01 01:15:49

VRAAG 1
1.1.1 Awery-klousule 
1.1.2 Herinbesitstelling 
1.1.3 Korttermyn 
1.1.4 Onderverseker 
1.1.5 Bybetaling 
(5 × 2) (10)
Vraag 1 Punte
1.1 10
TOTAAL 10
VRAAG 1
1.1 Versekeringsklousule uit die scenario
Awery-klousule/Gemiddelde klousule 
(2)
1.2 Berekening van awery-klousule/gemiddelde klousule
Versekerde bedrag
× Bedrag van skade of verlies 
Waarde van die versekerde item
600 000
= × 100 000 
800 000
= 75 000  (4)
LET WEL: 1 Ken volpunte (4) toe as die antwoord korrek is en geen bewerkings getoon word nie.
2. As die formule en bewerkings korrek getoon is, maar die finale antwoord is verkeerd, ken ‘n
3. As die bewerkings en die antwoord verkeerd is, ken ‘n maksimum van EEN punt vir die
formule toe..
Vraag 1 Punte
1.1 2
1.2 4
TOTAAL 6
VRAAG 1
1.1 Inleiding
– Daar bestaan duidelike
verskille tussen die konsepte versekering en assuransie. 
– Die aard van die risiko vir die versekerde sal bepaal of die dekking verband hou met versekering of assuransie.
– Besighede word blootgestel aan baie risiko’s tydens hul sakebedrywighede. 
– Om die besigheid teen hierdie risiko’s te beskerm, sal die besigheid ‘n premie aan die versekeraar betaal in ruil vir
die oorname van die risiko van die versekerde. 
– Besighede word volgens die wet verplig om verpligte versekering uit te neem, byvoorbeeld WVF. 
– Die versekerde moet egter in gedagte hou dat die versekeraar slegs sekere risiko’s van die versekerde sal oorneem. 
Onderwerp 10 Belegging: Versekering 157
BS GRAAD 12 TG.indb 157 2022/04/01 01:15:49

– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die voordele van versekering vir besigheid/verskille tussen
versekering en assuransie/tipes verpligte versekering/ werkloosheidsvoordele wat deur die WVF uitbetaal word
Enige (2 × 1) (2)
1.2 Voordele van versekering vir besighede
– Dra die risiko oor vanaf die besigheid/versekerde na ‘n versekeringsmaatskappy of versekeraar. 
– Oordrag van risiko is onderhewig aan die bepalings en voorwaardes van die versekeringskontrak.
– Beskerm besighede teen oneerlike werknemers.  
– Beskerm besighede teen verliese as gevolg van die dood van ‘n debiteur. 
– Beskerm die besigheid teen diefstal/verlies van voorraad en/of skade veroorsaak deur natuurrampe soos vloede en
stormskade. 
– Beskerm besighede teen eise wat deur lede van die publiek gemaak word vir skade waarvoor die besigheid
verantwoordelik is. 
– Besighede sal vergoed word vir versekerbare verliese, byvoorbeeld vernietiging van eiendom deur brand. 
– Besigheidsbates, byvoorbeeld voertuie/toerusting of geboue, moet teen skade en/of diefstal verseker word. 
– Besighede word beskerm teen die verlies aan verdienste, byvoorbeeld stakings deur werknemers wat verliese ter
waarde van miljoene tot gevolg het. 
– Lewensversekering kan op die lewe van vennote in ‘n vennootskap geneem word om onverwagte verlies aan
kapitaal te voorkom. 
– Sou die dienste van sleutelpersoneel verlore gaan as gevolg van ongelukke of dood, kan die opbrengs van ‘n
versekeringspolis aan die besigheid of begunstigdes uitbetaal word. 
– Vervangingskoste vir beskadigde masjinerie/toerusting is baie hoog, daarom kan versekering sulke koste verminder/dek. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die voordele van versekering vir besighede.
Maks (8)
1.3 Verskille tussen versekering en assuransie
VERSEKERING ASSURANSIE
Gebaseer op die beginsel van skadeloosstelling/ Based on the principle  of security/certainty.
vrywaring/indemnifikasie.
Die versekerde dra die koste van potensiële verlies  Die versekeraar onderneem om ‘n ooreengekome
teen ‘n premie na die versekeraar oor. som geld te betaal nadat ‘n sekere tydperk verstryk
het of by die dood van die versekerde persoon, wat
ook al eerste plaasvind.
Dit dek ‘n bepaalde gebeurtenis wat mag Gespesifiseerde gebeurtenis is ‘n sekerheid, maar
voorkom. die tyd van die gebeurtenis is onseker.
Van toepassing op korttermynversekering. Van toepassing op langtermynversekering.
Voorbeelde: Eiendomsversekering/ Kontant in Voorbeelde: Lewensversekering/ Aftree-annuïteite 
transito/ Diefstal/ Inbraak/ Brand 
met versekering. met assuransie.

. 3. Ken ‘n maksimum van SES (6) punte toe, indien die verskil nie duidelik is nie/Sien slegs óf
versekering óf assuransie na.
Maks (12)
1.4 Tipes verpligte versekering
Padongelukkefonds (POF) / Padongelukke-voordeelskema (POVS)
– Die POF/POVS is verantwoordelik vir die verskaffing van toepaslike dekking aan alle padgebruikers binne die
grense van Suid-Afrika. 
– Die Fonds vergoed ‘n persoon volgens die POF/POVS Wet vir verliese of skade wat verkeerdelik veroorsaak is deur
‘n motorvoertuig te bestuur. 
– Die POF/POVS verskaf ‘n maatskaplike veiligheidsnet aan die land en ekonomie deur verpligte maatskaplike
versekeringsdekking aan alle Suid-Afrikaanse padgebruikers beskikbaar te stel. 
– Die POF/POVS vrywaar die oortreder van aanspreeklikheid teenoor enige slagoffer van ‘n motorongeluk. 
BS GRAAD 12 TG.indb 158 2022/04/01 01:15:49

– Bydraes tot die POF/POVS word ingesamel by wyse van ‘n heffing op brandstof wat vir padvervoer gebruik word. 
– Die dekking strek na alle lede van die samelewing, insluitend voetgangers, eienaars en bestuurders van
motorvoertuie, sowel as hul passasiers. 
– Die maatskaplike versekeringsdekking dek egter nie nalatige bestuurders van motorvoertuie nie. 
– In die geval van ‘n ongeluk, betaal die POF/POVS die mediese en verwante koste wat nodig is vir die herstel van
slagoffers van ongelukke. 
– Ongelukslagoffers en hul gesinne word vergoed vir die verlies aan inkomste as gevolg van die ongeluk. 
– Vergoeding word ook deur POF/POVS betaal vir pyn en lyding, verlies van lewensgerief, gestremdheid en
verminking, en begrafniskoste aan gesinne in omstandighede waar die slagoffer van die ongeluk noodlottige
beserings opdoen. 
– Die bedrag wat die slagoffer van ‘n ongeluk vir verlies aan inkomste mag eis, word deur wetgewing beperk. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die Padongelukkefonds (POF) / Padongelukke-voordeelskema
(POVS) as ‘n verpligte tipe versekering).
Submaks (8)
Vergoedingsfonds/Wet op Vergoeding vir Beroepsbeserings en -siektes (WVBBS)
– Die Wet op Vergoeding vir Beroepsbeserings en -siektes dek beroepsiektes en beserings wat werknemers opgedoen
het tydens die uitvoering van hul amptelike pligte. 
– Die WVBBS maak voorsiening vir die vergoeding van werknemers wat beserings of siektes by die werk opdoen. 
– Alle werkgewers is verplig om by die Vergoedingsfonds te registreer sodat werknemers vergoed kan word vir
ongelukke en siektes wat in die werkplek opgedoen word. 
– Werkgewers word verplig om alle ongelukke binne sewe dae en beroepsiektes binne veertien dae by die
Vergoedingskommissaris aan te meld. 
– Die heffing wat aan die Vergoedingsfonds betaal word, is die verantwoordelikheid van die werkgewer. 
– Geen bydraes van die werknemer word tot die Vergoedingsfonds vereis nie. 
– Sou ‘n werknemer sterf as gevolg van ‘n werkverwante ongeluk of siekte, sal hul afhanklikes finansiële
ondersteuning ontvang. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die Vergoedingsfonds/Wet op Vergoeding vir
Beroepsbeserings en -siektes (WVBBS) as ‘n verpligte tipe versekering.
Submaks (8)
Maks (16)
1.5 Werkloosheidsvoordele wat deur die WVF uitbetaal word
Werkloosheidsvoordele
– Indien die werkgewer die diens van ‘n werknemer beëindig, kan die werknemer by die WVF aansoek doen vir voordele. 
– Die voordele is slegs beskikbaar vir werklose werknemers wat tot die WVF bygedra het terwyl hulle in diens was. 
– Die werklose werknemer mag nie vir WVF-voordele eis as hul bedank het, geskors is of pligte ontwyk het nie. 
– Hulle kan egter vir voordele by die WVF eis indien die Kommissie vir Versoening, Bemiddeling en Arbitrasie (KVBA)
hul bedanking as konstruktiewe ontslag beskou. 
– Om vir voordele te kwalifiseer, moet werklose werknemers by die Departement van Arbeid registreer as ‘n werksoeker. 
– Die werklose werknemer moet aansoek doen vir die WVF-voordele sodra hul werkloos word, of binne ses maande
na die beëindiging van hul diens. 
– Die WVF-wet is ook gewysig en strek tot ouers wat nie vir kraamverlof kwalifiseer nie, insluitend vaders. 
– Die WVF-wet betaal werkloosheidsversekeringsvoordele tot 10 dae (vir ouerskap verlof) wat in lyn is met die WBDV. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met werkloosheidsvoordele wat deur die WVF uitbetaal word.
Maks (10)
1.6 Gevolgtrekking
– Die waarde van versekering vir besighede en individue is onontbeerlik in die moderne ekonomie. 
– Organisasies verseker hul besittings/bates en maak voorsiening vir toekomstige gebeure om die volhoubaarheid van
hul besigheid te verseker. 
– Werkers wat kwalifiseer, kan ook kraam-, siekte-, aannemings- en afhanklike voordele eis. 
– Bydraes wat deur werkgewers aan die vergoedingsfonds betaal moet word, word deur die Departement van Arbeid
bepaal. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die voordele van versekering vir besigheid/verskille tussen
versekering en assuransie/tipes verpligte versekering/ werkloosheidsvoordele wat deur die WVF uitbetaal word.
Enige (1 × 2) (2)
[40]
BS GRAAD 12 TG.indb 159 2022/04/01 01:15:49

1.1 Inleiding 2
1.2 Voordele van versekering vir besighede 8
1.3 Verskille tussen versekering en assuransie 12 Maks
1.4 Tipes verpligte versekering 16 32
1.5 Werkloosheidsvoordele wat deur die WVF uitbetaal word 10
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
Konsolidasie Leerderboek bladsy 256-257
VRAAG 1
1.1.1 D 
1.1.2 B 
1.1.3 B 
1.1.4 C 
1.1.5 B 
(5 × 2) ( 10)
Vraag 1 Punte
1.1 10
TOTAAL 10
VRAAG 2
2.1 Tipes voordele wat deur die Werkloosheidsversekeringsfonds uitbetaal word
– Werkloosheidsvoordele 
– Siekte/Ongeskiktheidsvoordele 
– Kraamvoordele 
– Aannemingsvoordele
– Afhanklike voordele 
LET WEL: Sien slegs die eerste VYF (5) antwoorde na.
Enige (5 × 1) (5)
Gebaseer op die beginsel van skadeloosstelling/ Gebaseer op die beginsel  van sekuriteitstelling/
vrywaring/indemnifikasie. sekerheid.
Die versekerde dra die koste van potensiële verlies Die versekeraar onderneem om ‘n ooreengekome som
teen ‘n premie na die versekeraar oor. geld te betaal nadat ‘n sekere tydperk verstryk het
of by die dood van die versekerde persoon, wat ook al
eerste plaasvind.
BS GRAAD 12 TG.indb 160 2022/04/01 01:15:49

Dit dek ‘n bepaalde gebeurtenis wat mag Gespesifiseerde gebeurtenis is ‘n sekerheid, maar
voorkom. die tyd van die gebeurtenis is onseker.
Van toepassing op korttermynversekering. Van toepassing op langtermynversekering. 
Voorbeelde: Eiendomsversekering/ Kontant in Voorbeelde: Lewensversekering/ Aftree-annuïteite.
transito/ Diefstal/ Inbraak/ Brand.
met versekering. met assuransie.

versekering óf assuransie na.
Maks (8)
2.3 Verpligte versekering
2.3.1 Tipe verpligte versekering uit die scenario
Padongelukkefonds (POF)/Padongelukvoordeelskema (POVS/RABS) (2)
Motivering: Peter, ‘n werknemer van EK, was onlangs in ‘n motorongeluk betrokke en was vir vier weke in die
hospitaal opgeneem. (1)
LET WEL: 1 Ken punte toe vir die korrekte element van Porter se Vyf Kragte-model selfs al is die
2. Moenie punte vir die motivering toeken as die element van Porter se Vyf Kragte-
model verkeerd geïdentifiseer is nie.
Maks (3)
2.3.2 Ander tipes verpligte versekering
Werkloosheidsversekeringsfonds (WVF) 
– Die Werkloosheidsversekeringsfonds (WVF) is gestig om werknemers te help met finansiële hulp indien
hulle werkloos raak weens die beëindiging van hul indiensnemingskontrak deur die werkgewer. 
– Die WVF verskaf finansiële bystand vir ‘n beperkte tydperk aan die afhanklikes van ‘n afgestorwe
werknemer wat by die WVF geregistreer was. 
– Die werkgewer word verplig om hul werknemers by die WVF te registreer en om die heffing van 2% van
die werknemer se salaris of vergoeding elke maand aan die SAID te betaal. 
– Die werknemer dra 1% van sy/haar salaris of vergoeding by tot die WVF. 
– Die werkgewer dra ‘n bykomende 1% van die werknemer se salaris of vergoeding by tot die WVF-fonds. 
– Die bykomende bydrae van 1% deur die werkgewer verseker dat die betaling aan die werknemer
verhoog, indien hul werkloos word. 
– Werknemers moet minstens 24 uur per maand werk voordat hulle tot die WVF-fonds moet bydra. 
– Werklose werknemers moet by die Departement van Arbeid registreer, en alle geldige eise sal deur die
WVF verwerk word. 
– Werklose werkers mag nie van die WVF eis as hulle bedank of uit hul werk ontslaan word nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die Werkloosheidsversekeringsfonds (WVF) ‘n
verpligte versekering.
Submaks (3)
Vergoedingsfonds/Wet op Vergoeding vir Beroepsbeserings en -siektes (WVBBS/ COIDA) 
– Die Wet op Vergoeding vir Beroepsbeserings en -siektes dek beroepsiektes en beserings wat werknemers
opgedoen het tydens die uitvoering van hul amptelike pligte. 
– Die WVBBS maak voorsiening vir die vergoeding van werknemers wat beserings of siektes by die werk opdoen. 
– Alle werkgewers is verplig om by die Vergoedingsfonds te registreer sodat werknemers vergoed kan word
vir ongelukke en siektes wat in die werkplek opgedoen word. 
– Werkgewers word verplig om alle ongelukke binne sewe dae en beroepsiektes binne veertien dae by die
Vergoedingskommissaris aan te meld. 
– Die heffing wat aan die Vergoedingsfonds betaal word, is die verantwoordelikheid van die werkgewer. 
– Geen bydraes van die werknemer word tot die Vergoedingsfonds vereis nie. 
BS GRAAD 12 TG.indb 161 2022/04/01 01:15:49

– Sou ‘n werknemer sterf as gevolg van ‘n werkverwante ongeluk of siekte, sal hul afhanklikes finansiële
ondersteuning ontvang. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met WVBBS/ COIDA as ‘n verpligte versekering.
Submaks (3)
Maks (6)
2.4 Verskille tussen oorversekering en onderversekering
OORVERSEKERING ONDERVERSEKERING
Die versekerde verseker bates of besittings vir meer Die versekerde verseker bates of besittings vir minder
as die markwaarde. as die markwaarde.
Die versekeraar sal die herinbesitstelling- klousule Die versekeraar sal die awery-klousule toepas indien
toepas om te vergoed vir verliese wat aangegaan die versekerde ‘n eis vir verliese of skadevergoeding
is. indien.
Vergoeding deur die versekeraar sal nie meer as die Die versekerde sal gedeeltelik of proporsioneel
markwaarde wees van die items wat beskadig of vergoed word vir skade of verliese wat aangegaan
verlore is nie. is.
Die versekeraar sal die skade of verlies wat deur die Die versekeraar sal die versekerde kontant betaal vir
versekerde gely is vervang of herstel. skade of verliese wat aangegaan is.
met oorversekering. met onderversekering.

2. Die verskille hoef nie met mekaar verband te hou nie maar moet duidelik wees.
oorversekering óf onderversekering na.
Maks (8)
Vraag 2 Punte
2.1 5
2.2 8
2.3.1 3
2.3.2 6
2.4 8
TOTAAL 30
VRAAG 3
3.1 Inleiding
– Die aard van die risiko vir die versekerde sal bepaal of die dekking verband hou met versekering of assuransie. 
– Besighede word blootgestel aan baie risiko’s tydens hul sakebedrywighede. 
– Om die besigheid teen hierdie risiko’s te beskerm, sal die besigheid ‘n premie aan die versekeraar betaal in ruil vir
die oorname van die risiko van die versekerde. 
– Die versekerde moet egter in gedagte hou dat die versekeraar slegs sekere risiko’s van die versekerde sal oorneem. 
– Weens die aard van sekere risiko’s, is versekeringsmaatskappye nie bereid om alle risiko’s te verseker nie. 
– Versekering beskou sekere risiko’s as meer riskant as ander risiko’s. 
– Die POF/POVS verskaf versekeringsdekking vir alle padgebruikers in Suid-Afrika. 
– WVBBS maak voorsiening vir werkers wat beseer word of sterf terwyl hulle amptelike pligte uitvoer. 
– Die WVF is ‘n veiligheidsnet vir werkers wat werkloos raak weens bepaalde gebeurtenisse. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die verskille tussen versekerbare risiko en nie-versekerbare
risiko’s/betekenis van verpligte versekering/versekeringsbeginsels/voordele van versekering vir besighede.
Enige (2 × 1) (2)
3.2 Verskille tussen versekerbare risiko’s en nie-versekerbare risiko’s
VERSEKERBARE RISIKO’S NIE-VERSEKERBARE RISIKO’S
Verwys na risiko’s wat versekeringsmaatskappye bereid Verwys na risiko’s wat versekeringsmaatskappye nie
is om van individue/besighede oor te neem.  bereid is om van individue/besighede oor te neem
nie. 
BS GRAAD 12 TG.indb 162 2022/04/01 01:15:49

VERSEKERBARE RISIKO’S NIE-VERSEKERBARE RISIKO’S
Indien die versekerde verliese/skade ly, sal die Hierdie risiko’s word deur die
versekeraar die versekerde vergoed vir verliese/skade versekeringsmaatskappye as te hoog beskou. 
wat aangegaan is. 
Die premies van al die versekerdes word bymekaar- Die moontlikheid bestaan dat
die premies wat deur
getel/belê, sodat die versekeraar die versekerde vir al die versekerde betaal word, minder sal wees as die
die versekerbare risiko kan vergoed.  vergoeding wat aan die versekerde betaal word vir
verliese/skade aangegaan. 
Voorbeeld van versekerbare risiko’s: Diefstal/ Voorbeelde van nie-versekerbare risiko’s: Verliese/
Getrouheidsversekering/Inbraak/ Geld in transito/ Skades aangegaan as ‘n gevolg van ‘n oorlog/
Brand Fluktuasies in mode en neigings/ Verliese/
Skades aangegaan as gevolg van onwettige
bemarkingsaktiwiteite/Nuwe uitvindings geskep deur
verbeteringe in tegnologie. 
met versekerbare risiko’s. nie-versekerbare risiko’s.
versekerbare risiko’s óf nie-versekerbare risiko’s na.
Maks (12)
3.3 Die betekenis van verpligte versekering
– Verwys na versekering wat individue/besigheid verplig is om uit te neem. 
– Individu/besigheid is wetlik verplig om te verseker teen sekere risiko’s wat mag of nie mag voorkom nie. 
– Die tipe risiko’s word deur die staat gereguleer. 
– Daar word van individue/besighede verwag om heffings in ‘n gesentraliseerde fonds in te betaal en skade/verliese
wat aangegaan word, word uit die fonds betaal. 
– Voorbeelde: Werkloosheidsversekeringsfonds [WVF]/Padongelukkefonds [POF] Vergoeding vir Beroepsbeserings en
-siektes [WVBBS] 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die betekenis van verpligte versekering.
Maks (8)
3.4 Beginsels van versekering
Skadeloosstelling
– Dit is gewoonlik van toepassing op korttermynversekering, aangesien die versekerde vergoed word vir ‘n
gespesifiseerde/bewese skade of verlies. 
– Versekeraar stem in om die versekerde te vergoed vir skade of verliese gespesifiseer in die versekeringskontrak, in
ruil vir premies wat die versekerde aan die versekeraar betaal. 
– Beskerm die versekerde teen die gespesifiseerde gebeurtenis wat mag voorkom. 
– Uitbetalings van die versekeraar sal slegs gemaak word:
– indien daar bewys is dat die gespesifiseerde gebeurtenis plaasgevind het, of
– as die versekerde die bedrag van die verlies of skade kan bewys. 
– Die bedrag van skadeloosstelling is beperk tot die bedrag van bewysbare verlies, selfs al is die bedrag in die polis-
of versekeringskontrak hoër. 
– Die versekerde moet in dieselfde posisie geplaas word as voor die gebeurtenis van die verlies of skade. 
– Die versekerde mag nie wins maak uit versekering nie.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met skadeloosstelling as ‘n beginsels van versekering.
Submaks (6)
Uiterste goedertrou
– Die versekerde het die verantwoordelikheid om die versekeraar van al die nodige inligting te voorsien wat die
mate van die risiko van die versekeraar kan beïnvloed. 
– Versekerde moet eerlik wees in die verskaffing van besonderhede wanneer ‘n versekeringskontrak aangegaan word. 
– Beide die versekeraar en versekerde moet alle relevante feite openbaar. 
– Versekerde moet alles openbaar wat die omvang van die risiko kan beïnvloed. 
– Besonderhede en inligting wat verskaf word  tydens die eis moet akkuraat en waar wees. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met uiterste goedertrou as ‘n beginsels van versekering.
Submaks (6)
Maks (12)
BS GRAAD 12 TG.indb 163 2022/04/01 01:15:49

– Dra die risiko oor vanaf die besigheid/versekerde na ‘n versekeringsmaatskappy of versekeraar. 
– Beskerm besighede teen oneerlike werknemers.  
– Beskerm besighede teen verliese as gevolg van die dood van ‘n debiteur. 
stormskade. 
verantwoordelik is. 
– Besighede sal vergoed word vir versekerbare verliese, byvoorbeeld vernietiging van eiendom deur brand. 
– Besigheidsbates, byvoorbeeld voertuie/toerusting of geboue, moet teen skade en/of diefstal verseker word. 
waarde van miljoene tot gevolg het. 
kapitaal te voorkom. 
versekeringspolis aan die besigheid of begunstigdes uitbetaal word. 
– Vervangingskoste vir beskadigde masjinerie/toerusting is baie hoog, daarom kan versekering sulke koste verminder/
dek. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die voordele van versekering vir besighede.
Maks (14)
3.6 Gevolgtrekking
– Dit is belangrik dat sekere beginsels deur beide partye nagekom moet word om die geldigheid van die kontrak te
verseker. 
– Oortreding van die beginsels kan enige eise wat mag ontstaan, ongeldig maak indien ‘n verlies/skade/gebeurtenis
sou plaasvind. 
– POF betaal vir beserings as gevolg van padongelukke wat deur werkers veroorsaak word terwyl hulle aan diens is en
sodoende besighede geld bespaar. 
– WVBBS dek werkers wat beserings opdoen of sterf terwyl hulle hul pligte uitvoer, wat besigheid beskerm teen eise
deur afhanklikes. 
– WVF betaal werkers ‘n maandelikse toelae wanneer hulle afgelê word om sodoende deur besighede teen eise te
beskerm. 
– Enige ander relevante gevolgtrekking wat verband hou met die verskille tussen versekerbare risiko en nie-versekerbare
risiko’s/betekenis van verpligte versekering/versekeringsbeginsels/voordele van versekering vir besighede.
Enige (1 × 2) (2)
[40]
3.1 Inleiding 2
3.2 Verskille tussen versekerbare risiko’s en nie-versekerbare risiko’s 12
3.3 Die betekenis van verpligte versekering 8 Maks
3.4 Beginsels van versekering 12 32
3.5 Voordele van versekering vir besighede 14
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
BS GRAAD 12 TG.indb 164 2022/04/01 01:15:49

ONDERWERP 11 Beoordeling van
spanprestasie en konflikbestuur
Onderrigwenke:
tot onderwerp
• Verwys leerders na inhoud wat in Graad 10 gedek is: • Verskaf alternatiewe woorde vir normgewing, prestering
– Die konsep van spanwerk en ontbinding.
– Voordele van spanwerk vir die besigheid • Praktiese voorbeelde en rolspel moet gebruik word
wanneer die stadiums van spanontwikkeling onderrig
– Faktore wat spanverhoudings beïnvloed
word.
– Kriteria vir suksesvolle spanprestasie
• Plaas klem op aktiwiteite wat in elke stadium van
• Verwys leerders na inhoud wat in Graad 11 gedek is: spanontwikkeling plaasvind.
– Stadiums van spanontwikkeling • Die verskille tussen die betekenis van ‘konflik’ en ‘n
– Spandinamika-teorieë ‘grief’ moet duidelik gemaak word.
• Stel ‘n basislyn assessering saam om inhoudsgapings • Dit sal leerders in staat stel om die verskille tussen die
te bepaal. stappe in konflikoplossing en die grieweprosedure te
• Hersien en konsolideer inhoud wat in die ontleding verstaan.
van die basislyn assessering geïdentifiseer is. • Eersgenoemde verwys na twee mense, terwyl
• Pak die woordelys van konsepte/begrippe saam met laasgenoemde na een persoon verwys.
leerders uit. • Leerders sal dan besef dat die spandinamika-
teorieë besighede in staat stel om take effektief aan
werknemers toe te ken, gebaseer op hul persoonlikhede
en rolle.
• Leerders moet geleer word hoe om te onderskei • Raadpleeg die volgende vorige NSS-vraestelle vir
tussen die normgewing en prestering stadiums, Afdeling B- en C-tipe vrae:
aangesien leerders gewoonlik die antwoorde vir – Mei/Junie 2021 V2 Vraag 6 – opstel oor
hierdie stadiums omruil. spanprestasie en konflikbestuur
• Daar moet ook kennis geneem word dat spanlede – Nov. 2020 V2 Vraag 3.2 – scenario oor stadiums
eers hul take moet voltooi voordat die span ontbind van spanontwikkeling
tydens die ontbinding stadium.
– Nov. 2019 Vraag 9 – opstel oor spanprestasie en
• Leerders moet verstaan dat
tegnieke vir konflikbestuur
konflikoplossing handel oor twee of meer
– Junie 2019 Vraag 4.2 – identifiseer oorsake van
werknemers wat verskillende opinies of oortuigings
konflik
het terwyl grieweprosedure op die gegriefde
werknemer fokus. – Junie 2019 Vraag 6.6 – identifiseer stadiums van
spanontwikkeling
• Tegnieke vir konflikoplossing kan as informele
proses beskou word aangesien geen notule van die – Nov. 2018 Vraag 4.3 – scenario oor stadiums van
vergadering tydens die vergadering gehou word nie. spanontwikkeling
• Leerders moet ontmoedig word om negatiewe – Nov. 2018 Vraag 4.6 – scenario oor moeilike
stellings te skryf oor hoe om moeilike werknemers en persoonlikhede
persoonlikhede te hanteer. – Mei/Junie 2018 Vraag 4.5 – scenario oor stadiums
van spanontwikkeling
– Feb./Maart 2018 Vraag 9 – opstel oor
konflikbestuur
Onderwerp 11 Beoordeling van spanprestasie en konflikbestuur 165
BS GRAAD 12 TG.indb 165 2022/04/01 01:15:49

VRAAG 1
1.1 Kriteria vir suksesvolle spanprestasie
1.1.1 Gedeelde waardes/Wedersydse vertroue en ondersteuning 
1.1.2 Samewerking 
1.1.3 Kommunikasie 
1.1.4 Interpersoonlike gesindhede en gedrag 
(4 × 2) (8)
1.2
Kenmerke van elke kriteria vir suksesvolle spanprestasie
Gedeelde waardes/Wedersydse vertroue en ondersteuning
– Spanlede respekteer en vertrou mekaar ten spyte van verskille wat tussen die span mag bestaan.
– Die ervaring, kennis en vaardighede van ander spanlede word erken en gerespekteer. 
– Voer spantake met integriteit uit en streef verantwoordelikheid na. Spertye word bereik met die nodige
toewyding tot spanwerk. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met gedeelde waardes/wedersydse vertroue en ondersteuning as
‘n kriterium vir suksesvolle spanprestasie.
Submaks (2)
Samewerking
– Elke spanlid weet presies wat van hulle verwag word om te doen, want die doelwitte is duidelik en realisties. 
– Spanlede is bereid om met mekaar te werk om die doelwitte van die span na te streef. 
– Werk saam met bestuur om span- en besigheidsdoelwitte te bereik. 
– Alle lede neem deel aan besluitneming. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met samewerking as ‘n kriterium vir suksesvolle spanprestasie.
Submaks (2)
Kommunikasie
– Die rolle van elke spanlid word uiteengesit in die prosedures waaraan die span moet voldoen. 
– Goeie kommunikasie tussen spanlede kan vinnige besluite tot gevolg hê. 
– Gehalte-terugvoering verbeter die moraal van die span. 
– Eerlike besprekings lei tot effektiewe oplossings vir probleme. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met kommunikasie as ‘n kriterium vir suksesvolle spanprestasie.
Submaks (2)
Interpersoonlike gesindhede en gedrag
– Lede het ‘n positiewe gesindheid van ondersteuning en motivering teenoor mekaar. 
– Goeie/Gesonde interpersoonlike gesindhede sal werkstevredenheid verseker/produktiwiteit van die span verhoog. 
– Spanlede werk passievol saam om ‘n gemeenskaplike doel te bereik. 
– Spanleier erken/gee krediet aan lede vir positiewe bydraes. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met interpersoonlike gesindhede en gedrag as ‘n kriterium vir
suksesvolle spanprestasie.
LET WEL: Moenie punte toeken vir antwoorde wat in VRAAG 1.1 aangehaal is nie.
Submaks (2)
Maks (8)
Vraag 1 Punte
1.1 8
1.2 8
TOTAAL 16
BS GRAAD 12 TG.indb 166 2022/04/01 01:15:49

VRAAG 1
1.1 Stadiums van spanontwikkeling
1.1.1 Stadium van spanontwikkeling uit die scenario
Prestering/Werk as ‘n span na ‘n doel  (2)
Motivering: Spanlede is bewus van strategieë en doelwitte van die span.  (1)
LET WEL: 1. Ken punte toe vir die korrekte stadium van spanontwikkeling selfs al is die aanhalings onvolledig.
2. Moenie punte vir die motivering toeken as die stadium van spanontwikkeling verkeerd
Maks (3)
1.1.2 Ander stadiums van spanontwikkeling
Vorming 
– Dit is die eerste fase van spanontwikkeling waarin spanlede aan mekaar voorgestel word. 
– Spanlede neem mekaar se gedrag waar en is beleefd teenoor mekaar. 
– Spanlede toon wedersydse respek, en hulle voel gemaklik. 
– Hierdie stadium word gekenmerk deur die fokus op die roetine en administratiewe besonderhede van die
doelwitte van die span. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met vorming as ‘n stadium van spanontwikkeling.
Submaks (3)
Storm 
– Konflik vind plaas tussen spanlede nadat die vormingstadium afgehandel is. 
– Spanlede met verskillende idees ruil hierdie idees uit, wat tot konflik lei. 
– Spanlede staan die idees van ander teë wanneer hulle nie met hul idees ooreenstem nie. 
– Daar kan magstryd wees vir die posisie van spanleier. 
– Soms word die storm stadium vinnig opgelos, maar as dit nie opgelos word nie, sal die span nie verder as
hierdie stadium beweeg nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met storm as ‘n stadium van spanontwikkeling.
Submaks (3)
Normgewing/Skikking/Versoening 
– Die konflik tydens die storm-stadium moet so gou moontlik opgelos word.
– Dit sal die span toelaat om na die normgewing stadium te beweeg. 
– Spanlede bereik kompromie oor hul idees en aanvaar dat hulle in harmonie met mekaar moet werk. 
– Spanlede kom tot ‘n ooreenkoms en bereik konsensus. 
– Die pligte en verantwoordelikhede van al die spanlede word uiteengesit en ooreengekom. 
– Die prosesse betrokke by die bereiking van die doelwitte word nagekom en spanlede waardeer die bydraes
van mede-spanlede. 
– Individuele spanlede werk gesamentlik aan die doelwitte van die span. 
– Enige konflik wat tydens hierdie stadium plaasvind, word op ‘n professionele/kollegiale wyse aangespreek.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met normgewing/skikking/versoening as ‘n stadium van
spanontwikkeling.
Submaks (3)
Ontbinding/Rou stadium 
– Die fokus is op die voltooiing van die taak/beëindiging van die projek. 
– Sommige spanlede pas swak aan dat die span uitmekaar gaan omdat hulle dit moeilik vind om weer op hul
eie te werk. 
– Alle take moet voltooi word voordat die span finaal ontbind en individuele lede hul eie pad gaan. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met ontbinding/rou stadium as ‘n stadium van
spanontwikkeling
Submaks (3)
Maks (6)
LET WEL: 1. Sien slegs die eerste TWEE (2) stadiums van spanontwikkeling na.
2. Moenie punte toeken vir antwoorde wat in VRAAG 1.1.1 aangehaal is nie..
BS GRAAD 12 TG.indb 167 2022/04/01 01:15:49

1.2 Oorsake van konflik
– Werknemers van verskillende agtergronde stem nie altyd saam oor die pad wat hulle moet volg in die nastrewing
van die organisasie se doelwitte nie. 
– Die nie-nakoming van die reëls/prosedures van die organisasie kan lei tot konflik indien die skuldige partye oor die
saak gekonfronteer word. 
– Gebrek aan samewerking kan die produksieproses vertraag en frustrasie onder kollegas veroorsaak. 
– Die verskillende persoonlikhede van werknemers kom na vore wanneer werknemers met mekaar omgaan en
betrokke raak. 
– Gebrek aan erkenning deur die bestuur vir werkers wat bykomende pligte verrig/konsekwent op hoë vlakke presteer. 
– Onrealistiese spertye kan die stresvlakke van sekere werknemers verhoog. 
– Onregverdige werkslading kan veroorsaak dat sommige werknemers gemarginaliseer of gegrief voel. 
– Gebrek aan duidelike kommunikasie kan onsekerheid onder werknemers veroorsaak. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die oorsake van konflik
Maks (6)
Vraag 1 Punte
1.1.1 3
1.1.2 6
1.2 6
TOTAAL 15
VRAAG 1
1.1 Inleiding
– Besighede moet waak teen onaangename werksomstandighede wat tot griewe en onnodige konflik kan lei. 
– Daar bestaan duidelike
verskille tussen die begrippe “griewe” en “konflik”.
– Konflik verwys na meningsverskille tussen twee of meer spanlede. 
– Dit is onvermydelik dat waar individue ook al bymekaar kom, ‘n sekere mate van konflik sal ontstaan. 
– Besighede moet die nodige stappe neem om konflik in die werkplek aan te spreek. 
– Effektiewe strategieë moet in plek wees om moeilike werknemers in die werkplek te hanteer. 
– Individue kom almal met hul eie vooropgestelde idees/kulturele agtergronde/vorige ervarings wat in konflik kan wees
met die van ander binne die groep. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met griewe en konflik/oorsake van konflik in die werkplek/stappe van
konflikoplossing/verskillende maniere waarop besighede moeilike werknemers in die werkplek kan hanteer.
Enige ( 2 × 1) (2)
1.2 Verskille tussen griewe en konflik
GRIEWE KONFLIK
Wanneer ‘n werknemer ongelukkig is of ‘n probleem Botsing van menings, idees en standpunte in die
het of ‘n klagte in die werkplek het.  werkplek. 
Dit is wanneer ‘n individu/groep ‘n werkverwante Onenighede tussen twee of meer partye in die
kwessie het.  werkplek. 
Voorbeelde: Diskriminasie, onregverdige behandeling, Voorbeelde: ‘n Gebrek aan vertroue, wankommunikasie,
swak werksomstandighede.  persoonlikheidsbotsings, verskillende waardes. 
met die beskrywing van griewe. met die beskrywing van konflik
LET WEL: 1. Die antwoord hoef nie in tabelformaat te wees nie..

griewe óf konflik na.
Maks (8)
BS GRAAD 12 TG.indb 168 2022/04/01 01:15:49

1.3 Oorsake van konflik in die werkplek
– Werknemers van verskillende agtergronde stem nie altyd saam oor die pad wat hulle moet volg in die nastrewing
van die organisasie se doelwitte nie. 
– Die nie-nakoming van die reëls/prosedures van die organisasie kan lei tot konflik indien die skuldige partye oor die
saak gekonfronteer word. 
– Gebrek aan samewerking kan die produksieproses vertraag en frustrasie onder kollegas veroorsaak. 
– Die verskillende persoonlikhede van werknemers kom na vore wanneer werknemers met mekaar omgaan en
betrokke raak. 
– Gebrek aan erkenning deur die bestuur vir werkers wat bykomende pligte verrig/konsekwent op hoë vlakke
presteer. 
– Onrealistiese spertye kan die stresvlakke van sekere werknemers verhoog. 
– Onregverdige werkslading kan veroorsaak dat sommige werknemers gemarginaliseer of gegrief voel. 
– Gebrek aan duidelike kommunikasie kan onsekerheid onder werknemers veroorsaak. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die oorsake van konflik.
Maks (14)
1.4 Stappe van konflikoplossing
– Erken dat konflik bestaan. 
– Bepaal die oorsaak van die konflik. 
– Nooi werknemers wat in konflik is om hul menings en perspektiewe afsonderlik te stel. 
– Verduidelik die doel van die vergadering aan die botsende werknemers. 
– Nooi werknemers wat in konflik is na ‘n gesamentlike vergadering. 
– Reël ‘n tyd en plek vir botsende werknemers om te vergader. 
– Laat elke werknemer toe om mening uit te spreek. 
– Moedig botsende werknemers aan om te aanvaar dat hul sienings verskil. 
– Evalueer die standpunte wat uitgespreek is en neem ‘n objektiewe besluit. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die stappe van konflikoplossing.
Maks (12)
1.5 Maniere waarop besighede moeilike werknemers in die werkplek kan hanteer
– Reël ‘n een-tot-een vergadering met die moeilike werknemer om te verhoed dat sy/haar aandag afgelei word terwyl
die kwessies hanteer word. 
– Noem die doel van die vergadering om enige vrees wat die werknemer mag hê te verlig. 
– Wees spesifiek oor die gedrag van die werknemer wat as onaanvaarbaar geag word. 
– Gee die moeilike werknemer geleentheid om sy/haar kant van die onaanvaarbare gedrag te verduidelik. 
– Bepaal ‘n sperdatum waarteen die gedrag van die moeilike werknemer moet verbeter. 
– Reël ‘n tyd om ‘n gesprek met die moeilike werknemer te voer oor die sperdatum en monitering van hul vordering
voor die sperdatum. 
– Verskaf die moeilike werknemer met riglyne vir die verbetering van sy/haar gedrag. 
– Help die moeilike werknemer om realisties te wees oor veranderinge in sy/haar gedrag. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere waarop besighede moeilike werknemers in die
werkplek kan hanteer.
Maks (12)
1.6 Gevolgtrekking
– Om die verskille tussen griewe en konflik te verstaan, sal dit besighede help om elkeen toepaslik aan te spreek. 
– Die hantering van konflik sal die verhouding tussen die botsende werknemers onmiddellik verbeter/
produktiwiteitsvlakke van botsende werknemers verhoog. 
– Deur die stappe van konflikoplossing te volg, sal ‘n vriendskaplike oplossing van die konflik verseker word. 
– Deur moeilike werknemers onmiddellik te hanteer, sal verhoed om ander werknemers te demotiveer. 
– Enige ander relevante gevolgtrekking wat verband hou met griewe en konflik/oorsake van konflik in die werkplek/
stappe van konflikoplossing/verskillende maniere waarop besighede moeilike werknemers in die werkplek kan
hanteer.
Enige ( 1 × 2) (2)
[40]
BS GRAAD 12 TG.indb 169 2022/04/01 01:15:49

1.1 Inleiding 2
1.2 Verskille tussen griewe en konflik 8
1.3 Oorsake van konflik in die werkplek 14
Maks
1.4 Stappe van konflikoplossing 12 32
1.5 Maniere waarop besighede moeilike werknemers in die werkplek
12
kan hanteer
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
VRAAG 1
1.1.1 B 
1.1.2 D 
1.1.3 C 
1.1.4 C 
1.1.5 D 
(5 × 2) (10)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1 10
TOTAAL 10
VRAAG 2
2.1 Oorsake van konflik binne die werkplek
– Verskille in agtergronde 
– Gebrek aan erkenning 
– Ignorering van prosedures/reëls 
– Onregverdige werksladings 
– Gebrek aan samewerking 
– Onrealistiese spertye 
– Persoonlikheidsverskille 
– Gebrek aan behoorlike kommunikasie 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die oorsake van konflik binne die werkplek.
Enige (4 × 1) (4)
BS GRAAD 12 TG.indb 170 2022/04/01 01:15:50

2.2 Verskille tussen griewe en konflik
Griewe Konflik
Wanneer ‘n werknemer ongelukkig is of ‘n Botsing van menings, idees en standpunte in die
probleem het of ‘n klagte in die werkplek het.  werkplek. 
Dit is wanneer ‘n individu/groep ‘n werkverwante Onenighede tussen twee of meer partye in die
kwessie het.  werkplek.
Voorbeelde: Diskriminasie, onregverdige behandeling, Voorbeelde: ‘n Gebrek aan vertroue,
swak werksomstandighede.  wankommunikasie, persoonlikheidsbotsings,
verskillende waardes. 
met die beskrywing van griewe. met die beskrywing van konflik.

3. Ken ‘n maksimum van TWEE (2) punte toe, indien die verskil nie duidelik is nie/Sien slegs óf
griewe óf konflik na.
Maks (4)
2.3 Moeilike werknemers
2.3.1 Tipes moeilike werknemers uit die scenario.
MOEILIKE PERSOONLIKHEIDSTIPE MOTIVERING

1 Stil persoonlikheid  Mnr Moodley gebruik oop vrae om betekenisvolle
antwoorde van Tandiswa in spanvergaderings te kry. 
2 Kenner/Kundige persoonlikheid  Mnr Moodley het Gaynor daaraan herinner dat hy haar
insette waardeer, maar dat hy ook ander alternatiewe
sal oorweeg voordat hy besluite neem. 
LET WEL: 1. Ken punte toe vir die korrekte moeilike persoonlikheidstipe selfs al is die aanhalings
onvolledig.
2. Moenie punte vir die motiverings toeken as die moeilike persoonlikheidstipe verkeerd
Maks (6)
2.3.2 Hantering van die tipes moeilike persoonlikhede
Klaer
– Luister na die klagtes, maar moenie dit erken deur jou kop te knik nie. 
– Onderbreek die klaer na ‘n rukkie en gaan voort met strategieë om die kwessies te hanteer wat aangegee
is. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met klaer as ‘n tipe moeilike persoonlikheid.
Submaks (4)
Stem saam met alles/Oor-instemmend
– Wees ferm met die werknemer en moenie toelaat dat hul beloftes maak wat hulle nie kan nakom nie. 
– Monitor die vordering van pligte wat aan die werknemer opgedra is. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met stem saam met alles/oor-instemmend as ‘n tipe
moeilike persoonlikheid.
Submaks (4)
Maks (8)
2.4 Hantering van konflik in die werkplek/tegnieke om konflik op te los
– Erken dat konflik bestaan. 
– Bepaal die oorsaak van die konflik. 
– Nooi werknemers wat in konflik is om hul menings en perspektiewe afsonderlik te stel. 
– Verduidelik die doel van die vergadering aan die botsende werknemers. 
– Nooi werknemers wat in konflik is na ‘n gesamentlike vergadering. 
BS GRAAD 12 TG.indb 171 2022/04/01 01:15:50

– Reël ‘n tyd en plek vir botsende werknemers om te vergader. 
– Laat elke werknemer toe om mening uit te spreek. 
– Moedig botsende werknemers aan om te aanvaar dat hul sienings verskil. 
– Evalueer die standpunte wat uitgespreek is en neem ‘n objektiewe besluit. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die stappe van konflikoplossing.
Maks (8)
Vraag 2 Punte
2.1 4
2.2 4
2.3.1 6
2.3.2 8
2.4 8
TOTAAL 30
VRAAG 3
3.1 Inleiding
– Suksesvolle spanne word dikwels gebou rondom individue wie se gesamentlike bydrae die span in staat stel om
suksesvol te wees/hul doelwitte te bereik. 
– Die ontwikkeling van ‘n suksesvolle span behels ‘n proses om deur verskillende stadiums te gaan. 
– Korrekte prosesse moet gevolg word in die hantering van griewe in die werkplek. 
– Moeilike werknemers moet hanteer word deur relevante strategieë te gebruik om onnodige konflik te vermy. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met kenmerke van suksesvolle spanprestasie/ stadiums van
spanontwikkeling/ korrekte prosedures om griewe in die werkplek te hanteer/ maniere waarop besighede moeilike
werknemers in die werkplek kan hanteer.
Enige (2 × 1) (2)
3.2 Kenmerke van suksesvolle spanprestasie
– Suksesvolle spanne deel ‘n gemeenskaplike doelwit aangesien spanlede deel is van die proses om doelwitte vir die
groep te stel. 
– Daar is ‘n klimaat van respek, vertroue en eerlikheid. 
– Deel ‘n stel spanwaardes en implementeer groepsbesluite. 
– Suksesvolle spanne het goeie intra-span verhoudings. 
– Spanne waardeer die bydraes van individuele lede en bereik konsensus oor verskille. 
– Spanlede geniet oop kommunikasie en hanteer konflik kwessies onmiddellik. 
– Spanne is aanspreeklik en lede ken die tydsraamwerke om hul doelwitte te bereik. 
– Spanne gee aandag aan die behoeftes van die individuele spanlede. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die kenmerke van suksesvolle spanprestasie.
Maks (10)
Vorming 
– Dit is die eerste fase van spanontwikkeling waarin spanlede aan mekaar voorgestel word. 
– Spanlede neem mekaar se gedrag waar en is beleefd teenoor mekaar. 
– Spanlede toon wedersydse respek, en hulle voel gemaklik. 
– Hierdie stadium word gekenmerk deur die fokus op die roetine en administratiewe besonderhede van die
Submaks (4)
Storm 
– Konflik vind plaas tussen spanlede nadat die vormingstadium afgehandel is. 
– Spanlede met verskillende idees ruil hierdie idees uit, wat tot konflik lei. 
– Spanlede staan die idees van ander teë wanneer hulle nie met hul idees ooreenstem nie. 
– Daar kan magstryd wees vir die posisie van spanleier. 
BS GRAAD 12 TG.indb 172 2022/04/01 01:15:50

– Soms word die storm stadium vinnig opgelos, maar as dit nie opgelos word nie, sal die span nie verder as hierdie
stadium beweeg nie. 
Submaks (4)
– Die prosesse betrokke by die bereiking van die doelwitte word nagekom en spanlede waardeer die bydraes van
mede-spanlede. 
spanontwikkeling.
Submaks (4)
Prestering/Werk as ‘n span na ‘n doel 
– Spanlede is bewus van strategieë en doelwitte van die span. 
– Die leier vertrou die span en vermy inmenging in die werksaamhede van die span. 
– Prosesse en strukture is in plek om die gladde uitvoering van die taak te verseker. 
– Leiers delegeer en hou toesig oor die prosesse en prosedures. 
– Alle spanlede demonstreer bekwaamheid/kan op hul eie werk en lewer waardevolle insette in besluitneming. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met prestering/werk as ‘n span na ‘n doel as ‘n stadium van
spanontwikkeling.
Submaks (4)
– Sommige spanlede pas swak aan dat die span uitmekaar gaan omdat hulle dit moeilik vind om weer op hul eie te
werk. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met ontbinding/rou stadium as ‘n stadium van spanontwikkeling.
Submaks (4)
Maks (16)
3.4 Korrekte prosedure om griewe in die werkplek te hanteer
– Die klaer moet die grief mondelings aan toesighouer rapporteer. 
– Die toesighouer moet die grief binne 3 tot 5 werksdae oplos. 
– Indien die toesighouer nie in staat is om die grief op te los nie, kan die klaer die grief na die bestuurder van die
toesighouer neem. 
– Die grief wat aan die bestuurder van die toesighouer gestuur word, moet skriftelik wees. 
– Die bestuurder van die toesighouer verskaf ‘n skriftelike antwoord aan die klaer in reaksie op die skriftelike grief. 
– Die bestuurder moet alle partye by die grief na ‘n vergadering nooi. 
– ‘n Rekord van die vergadering moet in die vergadering se notule aangeteken word en besluite wat geneem word
moet op ‘n formele griewe-vorm aangeteken word. 
– Indien die werknemer nie tevrede is met die uitslag van die vergadering nie, kan die saak na die hoogste
bestuursvlak verwys word. 
– Topbestuur moet ‘n vergadering vir alle betrokke partye reël. 
– Notule van hierdie vergadering moet geneem word, en die uitslag moet op ‘n formele griewe-vorm aangeteken
word. 
– Indien die werknemer steeds nie tevrede is nie, kan die saak na die KVBA verwys wat ‘n finale besluit oor die
aangeleentheid sal neem. 
BS GRAAD 12 TG.indb 173 2022/04/01 01:15:50

– Die aangeleentheid kan ook op appèl na die Arbeidshof verwys word indien die werknemer nie tevrede is met die
besluite wat deur die KVBA geneem is nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die korrekte prosedure om griewe in die werkplek te hanteer.
Maks (10)
Maks (10)
3.6 Gevolgtrekking
– Suksesvolle spanne het sekere gehalte-eienskappe wat die een van die ander onderskei en die span toelaat om die
doelwitte van die organisasie te bereik. 
– Die idees van die individue moet saamgevoeg word om ‘n gemeenskaplike doel te ontwikkel en die prestasie van die
span te verbeter. 
– Enige ander relevante gevolgtrekking wat verband hou met kenmerke van suksesvolle spanprestasie/ stadiums van
spanontwikkeling/ korrekte prosedures om griewe in die werkplek te hanteer/ maniere waarop besighede moeilike
werknemers in die werkplek kan hanteer.
Enige (1 × 2) (2)
[40]
3.1 Inleiding 2
3.2 Kenmerke van suksesvolle spanprestasie 10
3.3 Stadiums van spanontwikkeling 16
Maks
3.4 Korrekte prosedure om griewe in die werkplek te hanteer 10 32
3.5 Maniere waarop besighede moeilike werknemers in die werkplek 10
kan hanteer
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
BS GRAAD 12 TG.indb 174 2022/04/01 01:15:50

ONDERWERP 12 Menseregte,
inklusiwiteit en omgewingskwessies
Onderrigwenke:
tot onderwerp
• Hierdie onderwerp sal op menseregte, inklusiwiteit • Die sosiale regte van werknemers moet binne ‘n
en omgewingskwessies in die werkplek fokus. besigheidskonteks verduidelik word aangesien
• Menseregte is verskans in die Grondwet van Suid- hierdie regte daarop gemik is om na die welstand
Afrika. van die werknemers te sorg.
• Verwys leerders na die klousules in die Grondwet • Maak gebruik van koerantberigte oor besighede wat
wat met menseregte verband hou. sosiale regte in die werkplek bevorder om begrip te
• Hou ‘n klasbespreking oor menseregte. verbeter.
• Die besigheid moet inklusiwiteit bevorder. • Gee die voorbeelde van sosiale regte in die werkplek
• Besighede moet verseker dat hulle mense van voordat maniere verduidelik word waarop besighede
verskillende rasse, geslag, ouderdomme, kultuur, hierdie regte in die werkplek kan hanteer.
gelowe en maatskaplike agtergronde in diens neem. • Daar moet kennis geneem word dat hierdie
• Besighede het ‘n verantwoordelikheid om die aanbevelings in die voorbeelde van sosiale regte vasgelê
omgewing vir toekomstige geslagte te beskerm. is, bv. die reg op beskerming beteken om werkers by
• Besighede moet verseker dat hul optrede nie WVF te registreer om voldoende beskerming te bied in
natuurlike hulpbronne nie-volhoubaar ontgin of in die geval van werkloosheid of siekte.
gevaar stel nie. • Die strategie om vier kolomme te gebruik om die
vier tipes regte van werknemers in die werkplek aan
te dui, naamlik mense-, ekonomiese-, maatskaplike-
en kulturele regte, is effektief om hierdie onderwerp
aan te spreek.
• Begin omgewingskwessies deur die
verantwoordelikhede van werkgewers in die
beskerming van die werksomgewing aan te
spreek voordat jy voortgaan met die rolle van die
gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers in die
beskerming van die werksomgewing.
• Stel leerders bloot aan verskeie scenario’s wat
verband hou met diversiteitskwessies en lei hulle oor
hoe om te reageer op vrae wat op hierdie scenario’s
gebaseer is.
• Deur gereelde terugvoer te verskaf, moet leerders
blootgestel word aan die nasien-beginsels wat op
sulke scenario’s toegepas word.
• Leerders moet bewus gemaak word daarvan dat die • Raadpleeg die volgende vorige NSS-vraestelle vir
ekonomiese regte van werknemers fokus op aspekte Afdeling B- en C-tipe vrae:
wat oor billike arbeidspraktyke handel. – Nov. 2020 P 2 Vraag 6 – opstel oor menseregte,
• Leerders moet ingelig word dat die gesondheids- en inklusiwiteit en omgewingskwessies
veiligheidsverteenwoordigers as ombudsmanne vir – Nov. 2019 Vraag 4.3 – scenario oor
hul lede dien; hulle verskaf nie veiligheidsmaatreëls diversiteitskwessies
nie, maar hulle verseker dat werknemers van – Mei/Junie 2018 Vraag 4.3 – identifiseer
veiligheid voorsien word. diversiteitskwessies
• Dit moet beklemtoon word dat maniere waarop – Feb./Maart 2018 Vraag 9 – opstel oor diversiteit
besighede die omgewing en menslike gesondheid
in die werkplek kan beskerm, maatreëls insluit wat
getref kan word om omgewingsbesoedeling en
menslike gesondheid in die werkplek te minimaliseer.
Hierdie onderwerp moet nie verwar word met die
verantwoordelikhede van werkgewers of die rol van
gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers in die
beskerming van die werksomgewing nie.
• Die laasgenoemde, fokus op die nakoming van
veiligheidsmaatreëls in die werkplek ten opsigte van
die werk met toerusting.
Onderwerp 12 Menseregte, inklusiwiteit en omgewingskwessies 175
BS GRAAD 12 TG.indb 175 2022/04/01 01:15:50

VRAAG 1
1.1 Die ekonomiese regte van werknemers in die werkplek:
– Vryheid van dwangarbeid. 
– Die reg om werk te aanvaar of te kies. 
– Gelyke lone en gelyke betaling vir gelyke werk. 
– Die reg op ontspanning en redelike beperking van werksure. 
– Veilige en gesonde werksomstandighede. 
– Om vakbonde te vorm en daarby aan te sluit. 
– Reg om aan ‘n wettige staking deel te neem. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die ekonomiese regte van werknemers in die werkplek.
Enige (4 × 2) (8)
1.2.1 Menseregte van werknemers
MENSEREGTE MOTIVERING
1. Gelykheid Bono bied nie vir Fatima en Fabio dieselfde salarisskaal nie, maar hulle albei
presteer goed en het dieselfde ervaring. 
2. Vryheid van spraak Sommige van JL se werknemers is bang om hul opinies te lig omdat hulle
en uitdrukking dalk teenoor gediskrimineer sal word. 
3. Privaatheid Bono het die MIV-status van een van sy werknemers met sy junior
bestuurder gedeel. 
4. Waardigheid en Henk is as ‘n vragmotorbestuurder aangestel, maar hy het opdrag gekry om
respek riool uit lekkende pype te verwyder. 
5. Inligting JL het nie hul werknemers ingelig oor hul rolle in die KMI-projekte wat vir
die gemeenskap gedoen sal word nie. 
LET WEL: 1 Ken punte toe vir die korrekte menseregte selfs al is die aanhalings onvolledig/
verkeerd.
2 Moenie punte vir die motiverings toeken as die menseregte verkeerd geïdentifiseer
is nie.
Maks (15)
1.3 Die implikasie van gelykheid, respek en waardigheid op besighede
– Werknemers moet gelyk behandel word, ongeag hul ras, kleur, ouderdom, geslag, gestremdheid, ensovoorts. 
– Gelyke toegang tot geleenthede, posisies en hulpbronne moet vir alle werknemers beskikbaar wees. 
– Wetgewing rakende gelyke geleenthede en menseregte in die werkplek moet deur werkgewers en werknemers
– Besighede moet gelykheidsprogramme ontwikkel wat strategieë bevorder om te verseker dat alle werknemers
gelyk behandel word, ongeag status, rang of mag. 
– Die missiestelling van die besigheid moet waardes van gelykheid en respek insluit. 
– Besighede moet kwessies soos diversiteit, diskriminasie en teistering in hul opleiding en besigheidsbeleide insluit. 
– Voorvalle van diskriminasie moet aangemeld word, en werkgewers moet vinnig en regverdig op hierdie kwessie in
die werkplek reageer. 
– Besighede moet verseker dat die werksomgewing veilig, regverdig en vry van verleentheid is. 
– Besighede moet opdragte of take respekvol uitdeel,  en indien toepaslik, die werknemers toelaat om insette te gee
oor die manier waarop die take uitgevoer moet word. 
– Besighede moet werkers moet met respek en waardigheid behandel deur erkenning te gee aan werk wat goed
gedoen is. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die implikasie van gelykheid, respek en waardigheid op besighede. 
Maks (8)
BS GRAAD 12 TG.indb 176 2022/04/01 01:15:50

1.4 Maniere waarop besighede sosiale/maatskaplike regte in die werkplek kan bevorder
– Die besigheid moet voldoen aan die reg van werkers om toegang tot skoon water en maatskaplike sekuriteit in die
werkplek te hê. 
– Verskaf geleenthede vir werknemers om vaardigheidsopleiding sessies by te woon en voorsien hulle met basiese
onderwys vir volwassenes. 
– Die besigheid moet werkers by die WVF registreer om voldoende beskerming te bied in die geval van werkloosheid
of siekte. 
– Die besigheid kan werknemers aanmoedig om aan spesiale geleenthede deel te neem, byvoorbeeld Wêreldvigsdag. 
– Die besigheid kan gesondheidsorgdienste verskaf deur klinieke op die perseel te vestig om werknemers toegang tot
basiese mediese sorg te gee. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere waarop besighede sosiale/maatskaplike regte in die
werkplek kan bevorder.
Maks (6)
Vraag 1 Punte
1.1 8
1.2.1 15
1.3 8
1.4 6
TOTAAL 37
VRAAG 1
1.1 Betekenis van diversiteit in die werkplek
– Diversiteit beteken dat mense verskil ten opsigte van rasse, geslag, ouderdom, kultuur, geloof en agtergrond, ens. 
– Besighede neem mense van verskillende kulturele agtergronde in diens. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die betekenis van diversiteit in die werkplek.
Maks (4)
1.2 Diversiteitskwessies uit gegewe stellings
1.2.1 Geslag
1.2.2 Kultuur/Geloof
1.2.3 Ouderdom
1.2.4 Gestremdheid
(8)
1.3 Voordele van diversiteit in die werkplek
– ‘n Diverse arbeidsmag verbeter die vermoë van ‘n besigheid om probleme op te los, meer innoverend te wees en
diverse markte te bevorder. 
– Wanneer werknemers mekaar se diversiteit waardeer, leer hulle om oor hindernisse en/of verskille heen te skakel/
konnekteer en te kommunikeer. 
– ’n Diverse arbeidsmag kan die moraal en motivering van werknemers verbeter. 
– Wanneer mense gerespekteer, aanvaar en verstaan voel,
toon hulle groter lojaliteit teenoor die besigheid. 
– Meer idees en insette vanuit verskillende perspektiewe van ‘n diverse arbeidsmag kan besighede ‘n mededingende
voordeel gee, aangesien hulle beter dienste kan lewer. 
– Wanneer werknemers hul diversiteit respekteer en aanvaar dat dit goeie besigheidsin maak, verbeter dit die
winsgewendheid van die besigheid. 
– Wanneer ‘n besigheid verseker dat hul beleid en praktyke diversiteit insluit, sal dit werknemers bemagtig om tot
hul volle potensiaal te presteer. 
– Beleggers en ander belanghebbendes evalueer besighede toenemend oor hoe hulle diversiteit in die werkplek bestuur. 
– Werknemers van verskillende agtergronde en inheemse kennis kan verskillende perspektiewe na die besigheid bring. 
– ’n Debat of dinkskrum met ’n gediversifiseerde arbeidsmag kan nuwe of verbeterde maniere stimuleer om dinge
gedoen te kry. 
BS GRAAD 12 TG.indb 177 2022/04/01 01:15:50

– ’n Diverse werksmag van werknemers wat verskeie groepe verteenwoordig sal in staat wees om kliënte se
behoeftes te erken en verbruikers tevrede te stel. 
– Diversiteit in die besigheid sal meer waarskynlik bydra tot ‘n goeie openbare beeld en meer kliënte lok. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die voordele van diversiteit in die werkplek.
Maks (8)
1.4 Maniere waarop besighede armoede as ‘n diversiteitskwessie in die werkplek kan hanteer
– Die besigheid moet mense van verskillende sosio-ekonomiese agtergronde en status in ag neem wanneer hulle
nuwe personeellede in diens neem. 
– Voorheen benadeelde individue moet ook ‘n kans hê om opgevoed te word deur Basiese Onderwys en Opleiding vir
Volwassenes (BOOV) by die opleidingsprogramme van die besigheid in te sluit. 
– Die besigheid moet werknemers beloon vir dienste wat goed gelewer is en in hul basiese behoeftes voorsien. 
– Besighede moet verseker dat die pryse van produkte bekostigbaar is vir hul geïdentifiseerde verbruikersmark. 
– Sommige werklose mense uit plaaslike gemeenskappe moet opgelei word as deel van ‘n besigheid se KMI-projekte. 
– Besighede kan gesubsidieerde etes of kantien geriewe op die perseel vir hul werknemers aanbied. 
– Gratis uniforms of persoonlike beskermende klere moet aan alle werknemers verskaf word om hul veiligheid in die
werkplek te verseker. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere waarop besighede armoede as ‘n diversiteitskwessie
in die werkplek kan hanteer.
Maks (8)
Vraag 1 Punte
1.1 4
1.2 8
1.3 8
1.4 8
TOTAAL 28
VRAAG 1
1.1 Inleiding
– Besigheidsbedrywighede kan ‘n negatiewe impak op die omgewing hê as daar geen voorkomende maatreëls
ingestel is nie. 
– Gesondheid- en Veiligheidsverteenwoordigers word deur medewerkers verkies om namens hulle op te tree in die
oplossing van gesondheids- en veiligheidskwessies in die werkplek. 
– Gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers tree as ‘waghonde’ in die werkplek op om te verseker dat al die
veiligheidsvereistes in plek is. 
– Werkgewers sowel as werknemers moet verantwoordelikheid neem vir gesondheid en veiligheid in die werkplek. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die verantwoordelikhede van werkgewers en werknemers in
die bevordering van menslike gesondheid/rolle van gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers/strategieë wat
besighede mag gebruik om die omgewing en menslike gesondheid te beskerm.
Enige (2 × 1) (2)
1.2 Verantwoordelikhede van werkgewers om menslike gesondheid en veiligheid in die werksplek te bevorder
– Besighede moet toerusting voorsien, en in stand hou, wat werkers veilig hou terwyl hul werk. 
– Werkgewers moet stelsels in plek hê wat verseker dat daar geen skadelike impak op die gesondheid en veiligheid
van werkers sal wees nie. 
– Werkgewers moet persoonlike beskermende klere aan werkers verskaf en gevare in die werkplek verminder of
verwyder. 
verwyder. 
BS GRAAD 12 TG.indb 178 2022/04/01 01:15:50

– Werkgewers moet die produksie, verwerking, berging, vervoer van materiaal of toerusting noukeurig monitor om te
verseker dat die werkers se gesondheid nie deur gevaarlike stowwe benadeel word nie. 
– Werkgewers moet weet waar potensiële gevare kan wees en maatreëls tref om die skade uit te skakel of te beperk,
byvoorbeeld die oppervlak van die vloer moet nie glad wees nie. 
– Werkers moet ingelig word of opdrag gegee en onder toesig gehou word om potensiële gevare vir hulself te beperk,
byvoorbeeld tekens by nooduitgange moet vir alle werknemers sigbaar wees. 
– Besighede moet verseker dat werkers van toerusting gebruik maak slegs onder toesig van ‘n aangewese opgeleide
werker. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die verantwoordelikhede van werkgewers om menslike
gesondheid en veiligheid in die werksplek te bevorder.
Maks (12)
1.3 Rolle van gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers in die beskerming van die werksomgewing
– Hulle moet verseker dat die korrekte persoonlike beskermende klere aan alle werkers verskaf en beskikbaar is, en
dat die werkers altyd dit dra. 
– Hulle moet potensiële gevare in die werkplek identifiseer, byvoorbeeld ‘n los reling by ‘n trap. 
– Bevorder en hersien veiligheidsmaatreëls in die werkplek. 
– Hulle moet met die bestuur kommunikeer om die doeltreffendheid van gesondheids- en veiligheidsmaatreëls na te
gaan en te monitor. 
– Hulle moet verseker dat alle werkers die korrekte toerusting ontvang wat hulle nodig het om hul werk te verrig, en
dat die toerusting gereeld in stand gehou word. 
– Hulle moet verseker dat die besigheid die nodige veiligheidsopleiding aan alle werknemers verskaf sodat enige
potensiële gevare in die werkplek vermy kan word. 
– Hulle moet verseker dat gevaarlike toerusting onder toesig van opgeleide en gekwalifiseerde werkers gebruik word. 
– Hulle moet die produksie, verwerking, berging en vervoer van materiaal/toerusting monitor om te verseker dat die
werkers se gesondheid en veiligheid nie deur enige gevaarlike materiaal/toerusting in gevaar gestel word nie. 
– Hulle moet verseker dat werkgewers aan WVBBS/COIDA voldoen, byvoorbeeld deur ongelukke wat moontlik in die
werkplek plaasgevind het, aan te meld. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die rolle van gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers in
die beskerming van die werksomgewing.
Maks (12)
1.4 Verantwoordelikhede van werkers/werknemers in die bevordering van gesondheid en veiligheid in die
werkplek
– Werkers moet bewus wees dat hulle na hul gesondheid en veiligheid in die werkplek moet omsien. 
– Werkers moet altyd voldoen aan die reëls en prosedures van die besigheid, byvoorbeeld, hulle moet altyd die
voorgeskrewe veiligheidsklere soos harde hoede, veiligheidsskoene en handskoene dra. 
– Indien daar onveilige of ongesonde werksomstandighede is, moet hulle dit by die betrokke owerhede of bestuur
aanmeld. 
– Ongelukke moet onmiddellik by die betrokke owerhede aangemeld word en die voorgeskrewe papierwerk moet
voltooi word. 
– Werkers moet redelike stappe neem om hul veiligheid te verseker en aan die reëls en beperkings van die werkplek
te voldoen. 
– Indien hulle bewus is van enige siekte wat hul vermoë om te werk kan beïnvloed, moet hulle hul werkgewer
betyds inlig. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die verantwoordelikhede van werkers/werknemers in die
bevordering van gesondheid en veiligheid in die werkplek.
Maks (12)
1.5 Strategieë wat besighede kan gebruik om die omgewing en menslike gesondheid te beskerm
– Besighede moet nie wins genereer ten koste van die omgewing nie, maar dit moet voldoen aan die relevante wette
en regulasies. 
– Die besigheid moet bewus wees van hul impak op besoedeling en ander omgewingskwessies om die impak daarvan
te minimaliseer, byvoorbeeld, besighede moet veilige maniere vind om van afval ontslae te raak en/of giftige afval te
stort, ens. 
– Die besigheid moet ook stappe doen om betrokke te raak by omgewingsbewustheid programme. 
– Die besigheid moet sy produksietegnieke verander ten gunste van skoner en groener tegnologieë om die omgewing
te beskerm. 
BS GRAAD 12 TG.indb 179 2022/04/01 01:15:50

– Volgens die maatskaplike regte van werkers moet die besigheid die water in die werkplek toets om te verseker dat
dit veilig is vir menslike gebruik. 
– Die besigheid moet na natuurlike hulpbronne omsien en natuurbewaring bevorder. 
– Die besigheid moet ‘n beleid hê om besoedeling te minimaliseer en aktief te hergebruik, te herwin en afval te
verminder. 
– Die besigheid kan die verbruik van goedere en dienste wat omgewings onvriendelik is verminder, deur byvoorbeeld
te belê in toepaslike tegnologie soos skoon, son- of windkrag. 
– Hulle moet registreer of betrokke raak by erkende instellings of liggame wat omgewingsbewustheid en groen-
energie bevorder. 
– Die fisiese werksomstandighede in die werkplek moet altyd beroepsgesondheid bevorder, en werkers-vriendelik en
veilig wees. 
– Die besigheid moet die fisiese werksomstandighede evalueer, om menslike gesondheid te verbeter, byvoorbeeld deur
voldoende beligting en ventilasie te voorsien om optimale en funksionele werksomstandighede te verseker. 
– Voer gereeld dienste en instandhouding op alle masjiene uit om ongelukke in die werkplek te verminder. 
– Die besigheid moet werkers opvoed oor higiëne kwessies, byvoorbeeld hande was. 
– Om die gesondheid van werkers te verbeter, moet die besigheid werknemers aanmoedig om gereelde
gesondheidsondersoeke te doen, byvoorbeeld om hul bloeddruk- en temperatuur gereeld te meet, ensovoorts. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met strategieë wat besighede kan gebruik om die omgewing en
menslike gesondheid te beskerm.
Maks (10)
1.6 Gevolgtrekking
– Besighede moet verseker dat die gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers die nodige opleiding en hulpbronne
het om hul pligte na te kom. 
– Besighede moet alle fisiese, chemiese en biologiese faktore in die werkplek beheer. 
– Enige ander relevante gevolgtrekking wat verband hou met die verantwoordelikhede van werkgewers en
werknemers in die bevordering van menslike gesondheid/rolle van gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers/
strategieë wat besighede mag gebruik om die omgewing en menslike gesondheid te beskerm.
Enige (1 × 2) (2)
[40]
1.1 Inleiding 2
1.2 Verantwoordelikhede van werkgewers om menslike gesondheid en
12
veiligheid in die werksplek te bevorder
1.3 Rolle van gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers in die
12
beskerming van die werksomgewing Maks
1.4 Verantwoordelikhede van werkers/werknemers in die bevordering 32
12
van gesondheid en veiligheid in die werkplek
1.5 Strategieë wat besighede kan gebruik om die omgewing en
10
menslike gesondheid te beskerm
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
BS GRAAD 12 TG.indb 180 2022/04/01 01:15:50

VRAAG 1
1.1 Pas die kolomme
1.1.1 G
1.1.2 F
1.1.3 A
1.1.4 H
1.1.5 B
(5 × 2) (10)
1.2 Sosiale/Maatskaplike regte in die werkplek
– Die reg op gesondheidsorg, kos en skoon water. 
– Die reg op sosiale sekerheid in die werkplek. 
– Die reg om gerespekteer te word vir hul geloof en oortuigings. 
– Almal het die reg op basiese onderwys. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die sosiale/maatskaplike regte van werkers.
Enige (4 × 1) (4)
1.3 Verantwoordelikhede van werkgewers om menslike gesondheid en veiligheid in die werksplek te bevorder
verwyder.
verwyder. 
– Werkgewers moet die produksie, verwerking, berging, vervoer van materiaal of toerusting noukeurig monitor om te
verseker dat die werkers se gesondheid nie deur gevaarlike stowwe benadeel word nie. 
– Werkgewers moet weet waar potensiële gevare kan wees en maatreëls tref om die skade uit te skakel of te beperk,
byvoorbeeld die oppervlak van die vloer moet nie glad wees nie. 
– Werkers moet ingelig word of opdrag gegee en onder toesig gehou word om potensiële gevare vir hulself te beperk,
byvoorbeeld tekens by nooduitgange moet vir alle werknemers sigbaar wees. 
– Besighede moet verseker dat werkers van toerusting gebruik maak slegs onder toesig van ‘n aangewese opgeleide
werker. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die verantwoordelikhede van werkgewers om menslike
gesondheid en veiligheid in die werksplek te bevorder.
Maks (6)
Vraag 1 Punte
1.1 10
1.2 4
1.3 6
TOTAAL 20
VRAAG 2
2.1.1 Rolle van die gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers uit die scenario
– Hulle sal verantwoordelik wees om te verseker dat gevaarlike toerusting onder die toesig van opgeleide en
gekwalifiseerde werkers gebruik word. 
– Hulle moet ook verseker dat die besigheid die nodige veiligheidsopleiding aan werknemers verskaf. 
(2)
BS GRAAD 12 TG.indb 181 2022/04/01 01:15:50

2.1.2 Ander rolle van die gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers in die werkplek
– Hulle moet verseker dat die korrekte persoonlike beskermende klere aan alle werkers verskaf en beskikbaar is, en
dat die werkers altyd dit dra. 
– Hulle moet potensiële gevare in die werkplek identifiseer, byvoorbeeld ‘n los reling by ‘n trap. 
– Bevorder en hersien veiligheidsmaatreëls in die werkplek. 
– Hulle moet met die bestuur kommunikeer om die doeltreffendheid van gesondheids- en veiligheidsmaatreëls na te
gaan en te monitor. 
– Hulle moet verseker dat alle werkers die korrekte toerusting ontvang wat hulle nodig het om hul werk te verrig, en
dat die toerusting gereeld in stand gehou word. 
– Hulle moet die produksie, verwerking, berging en vervoer van materiaal/toerusting monitor om te verseker dat die
werkers se gesondheid en veiligheid nie deur enige gevaarlike materiaal/toerusting in gevaar gestel word nie. 
– Werkers kan klagtes by hulle indien en hulle moet saam met die werkgewer werk om enige ongelukke of hierdie
klagtes van die werkers oor gesondheid en veiligheid in die werkplek te ondersoek. 
– Hulle moet verseker dat werkgewers aan WVBBS/COIDA voldoen, byvoorbeeld deur ongelukke wat moontlik in die
werkplek plaasgevind het, aan te meld. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die rolle van die gesondheids- en
veiligheidsverteenwoordigers in die werkplek.
Maks (4)
2.2 Maniere waarop besighede menseregte in die werkplek kan hanteer
2.2.1 Maniere waarop besighede vryheid van spraak en uitdrukking in die werkplek kan hanteer
– Besighede moet oop kommunikasiekanale tussen bestuur en werknemers toelaat, hulle kan byvoorbeeld ‘n
boks vir griewe van die werknemers implementeer. 
– Besighede moet werknemers ‘n platform gee om hul griewe stel sonder enige viktimisering. Besighede kan
werkplek verteenwoordigers aan te stel. 
– Die werknemer het die reg om hul mening uit te spreek en moet nie gestraf of gediskrimineer word as
gevolg daarvan nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere waarop besighede vryheid van spraak en
uitdrukking in die werkplek kan hanteer.
Maks (4)
2.2.2 Maniere waarop besighede veiligheid, sekuriteit en beskerming van lewe in die werkplek in die
werkplek kan hanteer
– Besighede moet werkers met beskermende klere voorsien, byvoorbeeld handskoene en skoene. 
– Besighede moet voldoen aan die regulasies soos die WBGV/WVBBS, wat die veiligheid en gesondheid van
die werknemers raak. 
– Werkgewers moet voorsorgmaatreëls tref om te verseker dat werknemers en hul besittings veilig in die
werkplek is. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere waarop besighede veiligheid, sekuriteit en
beskerming van lewe in die werkplek in die werkplek kan hanteer.
Maks (4)
Vraag 2 Punte
2.1.1 2
2.1.2 4
2.2.1 4
2.2.2 4
TOTAAL 14
VRAAG 3
3.1 Inleiding
– Menseregte is die basiese regte wat almal het omdat hulle ‘n mens is, ongeag hul geslag/ras/nasionaliteit of enige
ander status. 
– Ekonomiese regte vorm deel van menseregte wat in die werkplek nagekom moet word. 
– Besighede moet ‘n verskeidenheid mense van verskillende rasse, geslagte, ouderdomme, kulture, gelowe en
maatskaplike agtergronde in die arbeidsmag van die besigheid insluit. 
BS GRAAD 12 TG.indb 182 2022/04/01 01:15:50

– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die ekonomiese regte van werknemers in die werkplek/die
implikasies van gelykheid, respek en waardigheid in die werkplek/voordele van diversiteit in die werkplek/maniere
waarop besighede geslag en ouderdom as diversiteitskwessies kan hanteer.
Enige (2 × 1) (2)
3.2 Ekonomiese regte van werknemers in die werkplek
Maks (10)
3.3 Implikasies van gelykheid, respek en waardigheid in die werkplek
– Werknemers moet gelyk behandel word, ongeag hul ras, kleur, ouderdom, geslag, gestremdheid, ensovoorts. 
– Gelyke toegang tot geleenthede, posisies en hulpbronne moet vir alle werknemers beskikbaar wees. 
– Wetgewing rakende gelyke geleenthede en menseregte in die werkplek moet deur werkgewers en werknemers
– Besighede moet gelykheidsprogramme ontwikkel wat strategieë bevorder om te verseker dat alle werknemers
gelyk behandel word, ongeag status, rang of mag. 
– Die missiestelling van die besigheid moet waardes van gelykheid en respek insluit. 
– Besighede moet kwessies soos diversiteit, diskriminasie en teistering in hul opleiding en besigheidsbeleide insluit. 
– Voorvalle van diskriminasie moet aangemeld word, en werkgewers moet vinnig en regverdig op hierdie kwessie in
die werkplek reageer. 
– Besighede moet verseker dat die werksomgewing veilig, regverdig en vry van verleentheid is. 
– Besighede moet opdragte of take respekvol uitdeel,  en indien toepaslik, die werknemers toelaat om insette te gee
oor die manier waarop die take uitgevoer moet word. 
– Besighede moet werkers moet met respek en waardigheid behandel deur erkenning te gee aan werk wat goed
gedoen is. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die implikasie van gelykheid, respek en waardigheid op besighede.
Maks (12)
3.4 Voordele van diversiteit in die werkplek
– ‘n Diverse arbeidsmag verbeter die vermoë van ‘n besigheid om probleme op te los, meer innoverend te wees en
diverse markte te bevorder. 
– Wanneer werknemers mekaar se diversiteit waardeer, leer hulle om oor hindernisse en/of verskille heen te skakel/
konnekteer en te kommunikeer. 
– ’n Diverse arbeidsmag kan die moraal en motivering van werknemers verbeter. 
– Wanneer mense gerespekteer, aanvaar en verstaan voel,
toon hulle groter lojaliteit teenoor die besigheid. 
– Meer idees en insette vanuit verskillende perspektiewe van ‘n diverse arbeidsmag kan besighede ‘n mededingende
voordeel gee, aangesien hulle beter dienste kan lewer. 
– Wanneer werknemers hul diversiteit respekteer en aanvaar dat dit goeie besigheidsin maak, verbeter dit die
winsgewendheid van die besigheid. 
– Wanneer ‘n besigheid verseker dat hul beleid en praktyke diversiteit insluit, sal dit werknemers bemagtig om tot
hul volle potensiaal te presteer. 
– Beleggers en ander belanghebbendes evalueer besighede toenemend oor hoe hulle diversiteit in die werkplek
bestuur. 
– Werknemers van verskillende agtergronde en inheemse kennis kan verskillende perspektiewe na die besigheid bring. 
– ’n Debat of dinkskrum met ’n gediversifiseerde arbeidsmag kan nuwe of verbeterde maniere stimuleer om dinge
gedoen te kry. 
– ’n Diverse werksmag van werknemers wat verskeie groepe verteenwoordig sal in staat wees om kliënte se
behoeftes te erken en verbruikers tevrede te stel. 
– Diversiteit in die besigheid sal meer waarskynlik bydra tot ‘n goeie openbare beeld en meer kliënte lok. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die voordele van diversiteit in die werkplek.
Maks (12)
BS GRAAD 12 TG.indb 183 2022/04/01 01:15:50

3.5 Maniere waarop besighede diversiteitskwessies in die werkplek kan hanteer
Geslag
– Die besigheid moet gelyke werksgeleenthede aan mans en vrouens bied. 
– Beide mans en vrouens moet die geleentheid kry om bevorder te word na bestuursposte. 
– Die besigheid moet teikens stel vir geslagsgelykheid in die besigheid asook die implementering daarvan. 
– Nuwe aanstellings moet op vaardighede en vermoë gebaseer wees, ten spyte van die geslag van die persoon. 
– Die besigheid moet regstellende aksie instel deur te verseker dat manlike en vroulike werknemers billik en gelyk
vergoed word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere waarop besighede geslag as ‘n diversiteitskwessie in
die werkplek kan hanteer.
Submaks (6)
Ouderdom
– Die besigheid moet bevorderings implementeer gebaseer op ‘n spesifieke stel vaardighede eerder as om aan
ouderdom gekoppel te word. 
– Die WBDV verbied die indiensneming van persone van 15 jaar of jonger. 
– ‘n Besigheid mag ‘n persoon in diens neem wat ouer as die normale aftree-ouderdom is, mits daardie persoon die
mees geskikte kandidaat is. 
– Indien ‘n persoon die mees geskikte kandidaat vir ‘n pos is, kan ‘n besigheid daardie persoon in diens neem al is
hulle ouer as die normale aftree-ouderdom. 
– Ouer werknemers kan as mentors gebruik word om jong werknemers te help om hul potensiaal te ontwikkel. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere waarop besighede ouderdom as ‘n
diversiteitskwessie in die werkplek kan hanteer.
Submaks (6)
Maks (12)
3.6 Gevolgtrekking
– Besighede moet menseregte van hul werkers in die werkplek respekteer en beleide insluit oor hoe om dit in die
werkplek te hanteer. 
– Besighede kan geweldig baat by diversiteit in die werkplek en moet seker maak om ‘n verskeidenheid mense by die
werkplek in te sluit. 
– Besighede moet strategieë in plek hê oor hoe om diversiteitskwessies in die werkplek te hanteer. 
– Enige ander relevante gevolgtrekking wat verband hou met die ekonomiese regte van werknemers in die werkplek/
die implikasies van gelykheid, respek en waardigheid in die werkplek/voordele van diversiteit in die werkplek/
maniere waarop besighede geslag en ouderdom as diversiteitskwessies kan hanteer.
Enige (1 × 2) (2)
[40]
3.1 Inleiding 2
3.2 Ekonomiese regte van werknemers in die werkplek 10
3.3 Implikasies van gelykheid, respek en waardigheid in die werkplek 12
Maks
3.4 Voordele van diversiteit in die werkplek 12 32
3.5 Maniere waarop besighede diversiteitskwessies in die werkplek 12
kan hanteer
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
BS GRAAD 12 TG.indb 184 2022/04/01 01:15:50

ONDERWERP 13 Maatskaplike
verantwoordelikheid en korporatiewe
burgerskap: KMV & KMI
Onderrigwenke:
tot onderwerp
• Verwys leerders na inhoud wat in Graad 10 gedek is: • Die verskille tussen KMI-fokusareas en KMV-
– Betekenis van sosio-ekonomiese kwessies programme moet duidelik aan leerders gemaak
– Redes waarom sosio-ekonomiese kwessies ‘n word.
uitdaging vir besighede stel • Dit moet beklemtoon word dat KMV-programme
– Impak van sosio-ekonomiese kwessies op KMI-fokusareas inlig wat op landelike, werknemer-
sakebedrywighede en gemeenskapsontwikkeling gerig is.
• Verwys leerders na inhoud wat in Graad 11 gedek is: • Leerders moet aangemoedig word om navorsing oor
– Impak van sosio-ekonomiese kwessies oor besighede se KMI-fokusareas te doen sodat hulle
besighede en produktiwiteit insig in hierdie onderwerp kan kry.
– Strategieë om sosio-ekonomiese kwessies te
hanteer
bepaal.
leerders uit
• Daar word van sakeondernemings verwag om die • Raadpleeg die volgende vorige NSS-vraestelle vir
impak van KMI-projekte op hul bedrywighede te Afdeling B- en C-tipe vrae:
meet. – Nov. 2020 V2 Vraag 3.4 – scenario op die
• Daarom moet leerders in staat wees om te drievoudige sleutelaspekte
verduidelik hoe hierdie projekte besighede – Nov. 2019 Vraag 4.6 – scenario oor KMI
bevoordeel in plaas daarvan om voorbeelde van – Junie 2019 Vraag 4.6 – scenario oor KMI
KMI-projekte te gee – Nov. 2018 Vraag 9 – opstel oor KMV/KMI
• Leerders moet weet dat KMI-projekte daarop gemik
is om die lewenstandaard van gemeenskappe te
verhoog eerder as die welstand van werknemers in
die werksplek.
• Leerders moet ook weet dat die inhoud van hierdie
onderwerp nie dieselfde is as die bepalings van die
WBDV nie.
• Daar moet kennis geneem word dat besighede
nie verplig is om die welstand van werknemers te
bevorder in vergelyking met die bepalings van die
WBDV wat vereis dat besigheid aan hierdie Wet
voldoen nie.

VRAAG 1
1.1 Drie elemente van die drievoudige sleutelaspekte
– Persone/Mense/Maatskaplik/Sosiaal 
– Profyt/Wins/Ekonomies 
– Planeet/Omgewing 
(3 × 1) (3)
Onderwerp 13 Maatskaplike verantwoordelikheid en korporatiewe burgerskap: KMV & KMI 185
BS GRAAD 12 TG.indb 185 2022/04/01 01:15:50

1.2 Betekenis van maatskaplike verantwoordelikheid
– Dit is die verantwoordelikheid van elke burger, individu en organisasie om by te dra tot die welstand van die
gemeenskap en die omgewing waarin hulle woon. 
– Organisasies het die verantwoordelikheid om hul bedrywighede te balanseer tussen ekonomiese ontwikkeling, die
welstand van die gemeenskap, en om na die omgewing om te sien. 
– Hierdie verantwoordelikhede kan die vorm aanneem om passief enige aksies te vermy wat die omgewing kan
benadeel. 
– Besighede kan ook aktiewe stappe neem om die samelewing met hul inisiatiewe te bevoordeel. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die betekenis van maatskaplike verantwoordelikheid.
Maks (6)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1 3
1.2 6
TOTAAL 9
VRAAG 1
1.1 Sosio-ekonomiese kwessies
1.1.1 Sosio-ekonomiese kwessies uit die scenario
– Armoede 
– Werkloosheid 
– MIV/Vigs 
(3 × 1) (3)
1.1.2 Maniere waarop die besigheid elke sosio-ekonomiese kwessie kan hanteer
Armoede
– Skenk geld en/of kospakkies aan plaaslike NRO’s. 
– Belê in infrastruktuur en behuisingsprogramme in die plaaslike area. 
– Bied die beste vrywilligersprogramme aan om potensiële werknemers te identifiseer en te lok. 
– Ondersteun programme vir die verligting van armoede wat deur die regering aangebied word. 
– Belê in jong beginner-besighede wat ‘n besigheidsmededinger, koper, of verskaffer kan wees. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met strategieë om armoede te hanteer.
Submaks (2)
Werkloosheid
– Voorsien vaardigheidsontwikkeling en vaardigheidsopleiding binne die gemeenskap deur middel van
leerlingskap-programme. 
– Bied beurse aan die gemeenskap en werknemers om hul opvoedingsvlakke te verbeter. 
– Skep werksgeleenthede vir lede van die gemeenskap in die besigheid. 
– Voer entrepreneursprogramme uit wat self-indiensneming kan bevorder. 
– Ondersteun bestaande klein besighede om te groei, met tyd en geld, om hulle in staat te stel om meer
werksgeleenthede te skep. 
– Gebruik lede van die gemeenskap vir die implementering van KMI-projekte in die gemeenskap. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met strategieë om werkloosheid te hanteer.
Submaks (2)
MIV/VIGS
– Neem deel aan die bestaande MIV/VIGS-voorkomingsprogramme wat in die gemeenskap geïmplementeer
word. 
– Lei beraders op/huur beraders om berading aan geaffekteerde persone/werknemers te verskaf. 
– Ontwikkel beradingsprogramme vir geaffekteerde werknemers en hul familielede. 
BS GRAAD 12 TG.indb 186 2022/04/01 01:15:50

– Hou werkswinkels oor MIV/VIGS-programme en ondersteun MIV/VIGS-veldtogte. 
– Ontplooi antiretrovirale (ARV) behandelingsprogramme (ARB) vir die geaffekteerde werknemers. 
– Moedig werknemers aan om by ‘n MIV/VIGS-ondersteuningsgroep aan te sluit. 
– Ontwikkel en implementeer strategieë om stigma en diskriminasie te hanteer. 
– Ondersteun nie-regeringsorganisasies en gemeenskapsgebaseerde-organisasies oor MIV/VIGS-inisiatiewe. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met strategieë om MIV/VIGS te hanteer.
LET WEL: Die strategie in (1.1.2) moet verband hou met die sosio-ekonomiese kwessie in (1.1.1)
Submaks (2)
Maks (6)
1.2 Maniere waarop besighede tyd en moeite kan bydra om die welstand van hul werknemers te bevorder
– Betaal billike lone/salarisse aan die werkers gebaseer op die aard van hul werk en die heersende ekonomiese
toestande in die mark. 
– Betaal billike bonusse – gebaseer op besigheidsverdienste – as erkenning vir harde werk en toewyding. 
– Verskaf ontspanningsgeriewe vir werknemers en moedig hulle aan om fiks en gesond te bly. 
– Sluit veiligheids-, mediese- en kantien-fasiliteite in as bykomende voordele wat werknemers kan geniet. Sluit ook
voordele soos behuising, verlof en aftreepakkette in. 
– Begin ‘n voedingsprogram sodat werknemers een maaltyd per dag kan geniet om hulle in ‘n gesonde toestand
te hou. 
– Verskaf vervoer vir werknemers wat buitengewone lang ure werk. 
– Voer spanbou-sessies uit om werknemers se moraal te verbeter. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere waarop besighede tyd en moeite kan bydra om die
welstand van hul werknemers te bevorder.
Maks (8)
Vraag 1 Punte
1.1.1 3
1.1.2 6
1.2 8
TOTAAL 17
VRAAG 1
1.1 Inleiding
– Besighede is korporatiewe burgers en het dus ‘n verantwoordelikheid teenoor die samelewing.
– Korporatiewe maatskaplike verantwoordelikheid is die manier waarop die besigheid hul prosesse bestuur, insluitend
tyd en moeite, om al die belanghebbendes van die besigheid positief te beïnvloed.
– KMV-programme en KMI-projekte moet relevant wees vir die behoeftes van die gemeenskap.
– Besighede moet nie net fokus op winste nie, maar ook op die welstand van die gemeenskap waarin hulle werk.
– Die drievoudige sleutelaspekte dui daarop dat sakeondernemings moet verbind om hul maatskaplike en
omgewingsimpak benewens hul finansiële prestasie te meet eerder as om net op wins te fokus.
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die doel van KMI/verskille tussen KMV en KMI/verband tussen
maatskaplike verantwoordelikheid en die drievoudige sleutelaspekte/positiewe impak van KMV op die gemeenskap.
Enige (2 × 1) (2)
1.2 Doel van KMI
– Dit is gemik om by te dra tot die volhoubare ontwikkeling van hul onmiddellike gemeenskappe. 
– Die wet en die regering vereis dat ‘n besigheid KMI -bydraes moet maak. 
– KMI-projekte dra by tot ‘n positiewe besigheidshouding teenoor die plaaslike gemeenskap en help die gemeenskap
om te ontwikkel. 
– Die KMI-projekte is langtermynbeleggings en moet volhoubaar wees. 
BS GRAAD 12 TG.indb 187 2022/04/01 01:15:50

– KMI is noodsaaklik vir die Suid-Afrikaanse konteks omdat daar ‘n groot behoefte is om die lewenstandaarde van
gemeenskappe op te hef. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die doel van KMI.
Maks (8)
1.3 Verskille tussen KMV en KMI
KORPORATIEWE MAATSKAPLIKE KORPORATIEWE MAATSKAPLIKE INVESTERING
VERANTWOORDELIKHEID (KMV) (KMI)
Die bedoeling is om sakepraktyke te verander.  Aktiewe toewyding van geld en hulpbronne om die
gemeenskap op te hef. 
Die fokus is op die verbetering van die Die fokus is op die opheffing van die gemeenskap 
besigheidsbeeld en verhoging van wins. sonder ‘n wins op die belegging. 
Verseker dat alle interne KMI-beleide/-praktyke Verseker dat KMI-projekte relevant is vir die
belanghebbendes se belange/ omgewingskwessies behoeftes van gemeenskappe. 
insluit. 
Dikwels bedoel as ‘n bemarkingsinisiatief.  Bedoel om gemeenskappe deur maatskaplike
ontwikkeling te bevoordeel en op te hef. 
Projekte word gewoonlik aan die Projekte is buite (ekstern tot) die besigheid en het ‘n
besigheid gekoppel, byvoorbeeld ‘n sterk ontwikkelingsbenadering. 
vervaardigingsonderneming wat opleiding aan
werklose mense bied. 
met die beskrywing van korporatiewe maatskaplike met die beskrywing van korporatiewe maatskaplike
verantwoordelikheid (KMV). investering (KMV).
Maks (16)
3 Ken ‘n maksimum van AGT (8) punte toe, indien die verskil nie duidelik is nie/Sien slegs óf
KMV óf KMI na.
1.4 Verband tussen maatskaplike verantwoordelikheid en die drievoudige sleutelaspekte
Persone/Mense/Maatskaplik/Sosiaal 
– Besighede of organisasies moenie mense, hul werknemers, kliënte of die gemeenskap benadeel of uitbuit nie. 
– Besighede behoort betrokke te raak en in volhoubare gemeenskapsprogramme of projekte te belê wat
gemeenskappe sal bevoordeel en ophef. 
– Besighede moet bydra tot die welstand van al hul belanghebbendes. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met persone/mense/maatskaplik/sosiaal as ‘n drievoudige
sleutelaspek.
Komponent 2
Verduideliking 2
Submaks 4
Profyt/Wins/Ekonomies 
– Die drievoudige sleutelaspekte beteken dat besighede nie net op hul wins moet fokus en hoë pryse vra nie, maar
ook in KMI-projekte moet belê. 
– Besighede moenie wins maak ten koste van hul gemeenskap nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met profyt/wins/ekonomies as ‘n drievoudige sleutelaspek.
Komponent 2
Verduideliking 2
Submaks 4
Planeet/Omgewing 
– Besighede moenie hulpbronne uitput of die omgewing benadeel vir produksie of om wins vir hulself te verkry nie. 
– Hulle moet energiedoeltreffende of eko-vriendelike produkte en produksiemetodes ondersteun. 
BS GRAAD 12 TG.indb 188 2022/04/01 01:15:51

– Hulle moet deelneem aan herwinning of die hergebruik van afval, byvoorbeeld deur gebruik te maak van herwinde
materiaal vir verpakking of in produkte. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met planeet/omgewing as ‘n drievoudige sleutelaspek.
Komponent 2
Verduideliking 2
Submaks 4
Maks (12)
1.5 Voordele van KMV vir gemeenskappe
– Die welsyn van die gemeenskap sal verbeter omdat daar aandag gegee sal word aan kwessies wat die
gemeenskapslede in die gesig staar. 
– Vaardigheidsontwikkeling kan plaasvind, wat weer die moontlikheid van aanstellings van lede van die gemeenskap
sal verhoog. 
– Ontwikkelingsprogramme wat die besigheid implementeer, sal die entrepreneuriese vaardighede van gemeenskappe
verbeter. 
– Die voorsiening van beurse verhoog die vlak van onderwys en stel die gemeenskap in staat om vir werk aansoek te
doen. 
– Beter opvoedkundige en ontspanningsgeriewe word in arme gemeenskappe gevestig. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die voordele van KMV vir gemeenskappe.
Maks (10)
1.6 Gevolgtrekking
– Korporatiewe maatskaplike verantwoordelikheid is ‘n verpligting wat deur die wet vereis word en bevoordeel beide
die besigheid en die samelewing. 
– Besighede gebruik KMI-programme om aan wette en etiese sakepraktyke te voldoen. 
– Besighede moet altyd die impak van hul KMI-projekte op hul eie belanghebbendes sowel as die gemeenskap in ag
neem. 
– Enige ander relevante gevolgtrekking wat verband hou met die doel van KMI/verskille tussen KMV en KMI/verband
tussen maatskaplike verantwoordelikheid en die drievoudige sleutelaspekte/positiewe impak van KMV op die
gemeenskap.
Enige (1 × 2) (2)
(40)
1.1 Inleiding 2
1.2 Doel van KMI 8
1.3 Verskille tussen KMV en KMI 16
Maks
1.4 Verband tussen maatskaplike verantwoordelikheid en die 12 32
drievoudige sleutelaspekte
1.5 Voordele van KMV vir gemeenskappe 10
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
BS GRAAD 12 TG.indb 189 2022/04/01 01:15:51

VRAAG 1
1.1.1 B
1.1.2 C
(4 × 1) (4)
1.2 KMI-fokusareas
– Gemeenskap 
– Landelike ontwikkeling 
– Werknemers 
– Omgewing 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met KMI-fokusareas.
Enige (4 × 1) (4)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1 4
1.2 4
TOTAAL 8
VRAAG 2
2.1 Korporatiewe Maatskaplike Investering (KMI)
2.1.1 Voordele van KMI uit die scenario
– Die besigheid het meer ondersteuning van die gemeenskap geniet. 
– Hulle het ook daarin geslaag om ervare werknemers te lok. 
(2 × 1) (2)
2.1.2 Nadele van KMI op besighede
– KMV-programme kan deur die gemeenskap as vanselfsprekend aanvaar word en kliënte mag nie die
besigheid se produkte koop nie. 
– Dit is moeilik vir klein en medium ondernemings om KMV-programme te implementeer. 
– Daar word van sakeondernemings verwag om breedvoerige verslae op te stel, wat tydrowend kan wees.

– Maatskaplike betrokkenheid word gefinansier uit besigheidswinste wat tot voordeel van kliënte en die
verlaging van pryse aangewend kon word. 
– KMV-aktiwiteite lei besigheidsfokus van sy kernbesigheidsfunksies af. 
– Besighede vind dit moeilik om te voldoen aan wetgewing wat KMV reguleer. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die nadele van KMI op besighede.
Maks (6)
Uiteensetting van
punte
Vraag 2 Punte
2.1.1 2
2.1.2 6
TOTAAL 8
BS GRAAD 12 TG.indb 190 2022/04/01 01:15:51

ONDERWERP 14 Aanbiedings en
data-respons
Onderrigwenke:
tot onderwerp
• Verwys leerders na inhoud wat in Graad 10 gedek is: • Verduidelik die verband tussen faktore wat voor en
– ondersteuningsmateriaal tydens ‘n aanbieding oorweeg moet word.
– faktore wat gedek moet word wanneer ‘n verbale • Leerders moet geleer word om die verband tussen
aanbieding voorberei word hierdie faktore te identifiseer om die logika te besef
dat ‘n aanbieder eers ‘n aanbieding moet voorberei
– faktore wat in ag geneem moet word wanneer ‘n
voordat dit aangebied word.
aanbieding ontwerp word
• Alle relevante soorte visuele hulpmiddels en hul
– oudiovisuele hulpmiddels
impak op besighede moet breedvoerig onderrig en
• Verwys leerders na inhoud wat in Graad 11 gedek is: bespreek word.
– verbale en nie-verbale aanbiedings • Slimborde en projektors kan gebruik word om
– tipes visuele hulpmiddels hierdie verskil te demonstreer, sowel as die impak
– faktore wat ‘n aanbieder moet oorweeg van ‘n PowerPoint-aanbieding.
wanneer ‘n aanbieding voorberei word • Die betekenis van die tipes visuele hulpmiddels moet
– kritiese ontleding van ‘n besigheidsverslag duidelik verstaan word voordat die impak van hierdie
onderwerp in lesse aangespreek word.
– beveel areas vir verbetering van ‘n
besigheidsverslag aan • Prente van verskillende soorte visuele hulpmiddels
wat in lesse gebruik word, sal meer effektief wees
– hantering van terugvoer
om ‘n dieper begrip van hierdie onderwerp te
• Beklemtoon dat hierdie onderwerp in Graad 12 op verskaf.
• Gebruik rolspel om die faktore uit te lig wat in
Graad 10 en 11 gedek word.
ag geneem moet word tydens die aanbieding en
• Stel ‘n basislyn assessering op om inhoudsgapings te hantering van terugvoer op ‘n nie-aggressiewe en
bepaal. professionele wyse.
• Beklemtoon dat die gebruik van visuele • Raadpleeg die volgende vorige NSS-vraestelle vir
hulpmiddels dien om effektiewe aanbieding van Afdeling B- en C-tipe vrae:
besigheidsinligting te verbeter. – Mei/Junie 2021 V2 Vraag 5 – opstel oor
• Leerders moet van verduidelikings voorsien word aanbiedings
sodat hulle nie ‘n PowerPoint-aanbieding met – Nov. 2020 V2 Vraag 4.4 – scenario oor
interaktiewe slimborde verwar nie. aanbiedings
• Leerders moet bewus wees daarvan dat die hantering – Nov. 2019 Vraag 8 – opstel oor aanbiedings
van terugvoer na ‘n aanbieding van ‘n aanbieder sal
– Junie 2019 Vraag 8 – opstel oor aanbiedings
vereis om goeie kommunikasie- en luistervaardighede
te hê. – Nov. 2018 Vraag 3.7 – scenario oor visuele
hulpmiddels
aanbiedings
– Feb./Maart 2018 Vraag 3.1 – identifiseer die tipe
visuele hulpmiddels
Onderwerp 14 Aanbiedings en data-respons 191
BS GRAAD 12 TG.indb 191 2022/04/01 01:15:51

VRAAG 1
1.1 Faktore wat oorweeg moet word voor, gedurende/tydens en na ‘n aanbieding
1.1.1 Voor 
1.1.2 Voor 
1.1.3 Tydens 
1.1.4 Na 
1.1.5 Voor 
1.1.6 Tydens 
1.1.7 Na 
1.1.8 Voor 
1.1.9 Na 
1.1.10 Tydens 
(10 × 1) (10)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1 10
TOTAAL 10
VRAAG 1
DWARS AF
4 Data-respons  1 Aanbieding 
5 Multimedia  2 Interaktiewe witbord 
7 Terugvoer  3 Illustrasie 
11 Uitdeelstukke  6 Staafgrafiek 
12 Visuele hulpmiddels  8 Skyfievertonings 
15 Video-konferensies  9 Geskrewe verslag 
16 Blaaibord  10 Verbale aanbieding 
17 Sirkelgrafiek  13 Tabelle 
18 Lyngrafiek  14 Histogram 
(18 × 2) (36)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
36
TOTAAL 36
BS GRAAD 12 TG.indb 192 2022/04/01 01:15:51

VRAAG 1
1.1 Voorbeelde van nie-verbale aanbiedings
– Tabelle 
– Grafieke/staafgrafiek/lyngrafiek/histogram/sirkelgrafiek 
– Diagramme 
– Illustrasies/Prente/Foto’s/Scenario’s 
– Geskrewe besigheidsverslae 
– Blaaiborde 
– Uitdeelstukke 
– Skyfievertonings/Transparante 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met voorbeelde van nie-verbale aanbiedings
LET WEL: Sien slegs die eerste VYF (5) voorbeelde van nie-verbale aanbiedings na.
Enige (5 × 1) (5)
1.2 Visuele hulpmiddels
1.2.1 Tipe visuele hulpmiddel uit die scenario
Data projektor/PowerPoint-aanbieding  (2)
Motivering:
ZSG het Thembi, die verkoopsbestuurder, versoek om skyfies te gebruik wat tydens haar aanbieding
op ‘n skerm geprojekteer is. (1)
LET WEL: Moenie punte vir die motivering toeken as die visuele hulpmiddel verkeerd
Maks (3)
1.2.2 Impak van ‘n data projektor/PowerPoint-aanbieding
Positiewe/Voordele
– Die aanbieding kan verbeter word deur die gebruik van beeldmateriaal en grafika wat deur ‘n data
projektor of PowerPoint-aanbieding verskaf kan word. 
– Beeldmateriaal en klankhulpmiddels soos klank- en videogrepe kan maklik by die PowerPoint-aanbieding
ingesluit word. 
– Die gehoor se belangstelling in die aanbieding kan verhoog word as die skyfies maklik leesbaar is en as
dit beperkte teks bevat. 
– Die belangstelling van die gehoor kan geprikkel word deur die gebruik van verskeie multimedia in
die skyfies. 
– Die aandag van die gehoor kan getrek en behou word deur opvallende agtergronde, lettertipes en kleur
op die skyfies te gebruik. 
– Die skyfies wat gebruik word, moet die aanbieding aanvul en die doelwitte van die aanbieding aan die
gehoor opsom. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van ‘n data projektor/
PowerPoint-aanbieding.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Die aanbieder weet dalk nie hoe om die data projektor of PowerPoint-aanbieding te gebruik nie. 
– Die gehoor kan geïrriteerd raak met die onderbrekings wat veroorsaak word deur die onvermoë van die
aanbieder om ‘n data projektor of PowerPoint-aanbieding te gebruik. 
– Die gebruik van ‘n data projektor of PowerPoint-aanbieding word nie aanbeveel as die gehoor visuele of
klank hindernisse het nie. 
– Die gehoor kan afgelei word deur die aanbieder wat bloot herhaal wat op die skyfies vertoon word. 
– Die implementering van beurtkrag kan die aanbieder verhoed om ‘n data projektor of PowerPoint-skyfies
tydens die aanbieding te gebruik. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van ‘n data projektor/
Maks (6)
BS GRAAD 12 TG.indb 193 2022/04/01 01:15:51

1.3 Areas van verbetering vir die volgende aanbieding
– Die aanbieder moet doelwitte hersien wat nie bereik is nie. 
– Integreer humor op die gepaste tye in jou aanbieding. 
– Wees altyd bereid om die inligting aan te pas, by te werk en relevant te hou. 
– Reflekteer oor enige probleme en kritiek en voorkom dit in toekomstige aanbiedings. 
– Enige inligting wat die aanbieder as terugvoer van ‘n aanbieding ontvang, moet ontleed word en waar relevant,
bygewerk word om die aanbieding op te dateer of te wysig. 
– Reflekteer oor die tydsduur van die aanbieding om inhoud by te voeg of te verwyder. 
– Verhoog/Verminder die gebruik van visuele hulpmiddels of vervang/verwyder hulpmiddels wat nie goed werk nie. 
– Besin oor die logiese vloei van die formaat/skyfies/toepassing van visuele hulpmiddels. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met areas van verbetering vir die volgende aanbieding.
Maks (6)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1 5
1.2.1 3
1.2.2 6
1.3 6
TOTAAL 20
VRAAG 1
1.1.1 B 
1.1.2 A 
1.1.3 C 
1.1.4 D 
1.1.5 A 
(5 × 2) (10)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1 10
TOTAAL 10
VRAAG 2
2.1 Faktore wat in ag geneem moet word wanneer jy vir ‘n aanbieding voorberei
2.1.1 Faktore wat in ag geneem moet word wanneer voorberei word vir ‘n aanbieding uit die scenario.
– Hy het uitdeelstukke voorberei om met die raadslede te deel. 
– Hy het ook geoefen om ‘n selfversekerde aanbieding te verseker. 
2 Moenie punte toeken vir aanhalings wat onvolledig/verkeerd is nie.
(2 × 1) (2)
2.1.2 Ander faktore wat in ag geneem moet word wanneer jy vir ‘n aanbieding voorberei
– Wees duidelik oor die doel van die aanbieding en skryf ‘n uiteensetting neer van die belangrike inligting
wat jy met jou gehoor wil deel. 
– Maak seker dat die hoofdoel van die aanbieding in jou openingsverklaring vasgelê word. 
– Sluit slegs die inligting wat belangrik en betroubaar is in jou aanbieding in. 
– Vergewis jouself met die inhoud van die aanbieding om ‘n gladde vloei van die aanbieding te verseker. 
BS GRAAD 12 TG.indb 194 2022/04/01 01:15:51

– Wees vertroud met die agtergrond van jou gehoor, sodat jou aanbieding tot hul belangstellingsarea
spreek. 
– Formuleer ‘n rowwe konsep/eerste weergawe van jou aanbieding wat ‘n logiese vloei van inligting insluit 
vanaf die inleiding tot die liggaam, en uiteindelik tot die slot. 
– Som die hooffeite van die liggaam in jou gevolgtrekking op en koppel jou gevolgtrekking aan die
aanvanklike doel van die aanbieding. 
– Sluit visuele hulpmiddels in wat jou aanbieding sal verbeter. 
– Berei jouself voor vir moontlike vrae wat duidelikheid soek wat jou gehoor na die aanbieding kan vra. 
– Besoek die lokaal van die aanbieding om te verseker dat die oudiovisuele toerusting in werkende
toestand is. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met faktore wat in ag geneem moet word wanneer jy vir
‘n aanbieding voorberei.
Maks (8)
2.2 Maniere waarop die aanbieder terugvoer op ‘n nie-aggressiewe en professionele wyse kan hanteer
– Die aanbieder moet regdeur die terugvoersessie staan. 
– Wees beleefd, selfversekerd en hoflik wanneer jy op vrae reageer. 
– Maak seker dat elke vraag of opmerking duidelik verstaan word voordat vrae beantwoord, herformuleer of
herbewoord word indien onseker. 
– Jy moet eers luister en dan reageer. 
– Gee terugvoer so gou moontlik nadat die vraag gevra is of na die sessie. 
– Wees direk/eerlik/opreg wanneer jy op vrae reageer. 
– Gebruik eenvoudige taal om die voorbeelde wat in die aanbieding gebruik word, te ondersteun. 
– Hou antwoorde kort en op die punt. 
– Vra om verskoning en erken foute indien dit deur die gehoor uitgewys word. 
– Moedig vrae van die gehoor aan. 
– Spreek altyd die vraag aan, en nie die persoon nie. 
– Erken goeie vrae om die gehoor te motiveer om meer vrae te vra. 
– Die aanbieder moet nie by ‘n debat betrokke raak wanneer die op vrae reageer nie. 
– Die aanbieder moet nie die vrae vermy as die nie beantwoord kan word nie, maar eerder belowe om op ‘n later
stadium terugvoer oor die vrae te gee. 
– Spreek die volle gehoor aan, en nie net die persoon wat die vraag gestel het nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere waarop die aanbieder terugvoer op ‘n nie-
aggressiewe en professionele wyse kan hanteer.
Maks (8)
Uiteensetting van
punte
Vraag 2 Punte
2.1.1 2
2.1.2 8
2.2 8
TOTAAL 18
VRAAG 3
3.1 Inleiding
– Die sukses van enige aanbieding hang af van die voorbereiding wat die aanbieding voorafgaan. 
– Voor die aanbieding moet die aanbieder ‘n aantal faktore oorweeg wat sy/haar aanbieding sal verbeter. 
– ‘n Multimedia-aanbieding verwys na die verbale aanbieding wat aangevul word met die gebruik van skyfies/video
en oudio. 
– Die keuse van ‘n bepaalde visuele hulpmiddel het ‘n direkte impak op die wyse waarop die inligting/data deur die
gehoor/belanghebbendes ontvang word. 
– Multimedia het die vermoë om enige aanbieding te verbeter en die gehoor te boei. 
– Dit is belangrik dat aanbieders oor hul aanbiedings besin om hul praktyk en toekomstige aanbiedings te verbeter. 
BS GRAAD 12 TG.indb 195 2022/04/01 01:15:51

– Enige relevante inleiding wat verband hou met faktore wat voor ‘n aanbieding in ag geneem moet word/ aspekte
wat in ag geneem moet word wanneer ‘n multimedia-aanbieding ontwerp word/impak van visuele hulpmiddels/
areas van verbetering vir die volgende aanbieding.
Enige (2 × 1) (2)
3.2 Faktore wat voor die aanbieding deur die aanbieder oorweeg moet word
– Wees duidelik oor die doel van die aanbieding en skryf ‘n uiteensetting neer van die belangrike inligting wat jy met
jou gehoor wil deel. 
– Maak seker dat die hoofdoel van die aanbieding in jou openingsverklaring vasgelê word. 
– Sluit slegs die inligting wat belangrik en betroubaar is in jou aanbieding in. 
– Vergewis jouself met die inhoud van die aanbieding om ‘n gladde vloei van die aanbieding te verseker. 
– Wees vertroud met die agtergrond van jou gehoor, sodat jou aanbieding tot hul belangstellingsarea spreek. 
– Formuleer ‘n rowwe konsep/eerste weergawe van jou aanbieding wat ‘n logiese vloei van inligting insluit vanaf die
inleiding tot die liggaam, en uiteindelik tot die slot. 
– Som die hooffeite van die liggaam in jou gevolgtrekking op en koppel jou gevolgtrekking aan die aanvanklike doel
van die aanbieding. 
– Sluit visuele hulpmiddels in wat jou aanbieding sal verbeter. 
– Oefen die lewering van jou aanbieding om te verseker dat jy nie die tyd wat aan jou toegeken is, oorskry nie. 
– Berei jouself voor vir moontlike vrae wat duidelikheid soek wat jou gehoor na die aanbieding kan vra. 
– Besoek die lokaal van die aanbieding om te verseker dat die oudiovisuele toerusting in werkende toestand is. 
– Berei uitdeelstukke voor/druk uitdeelstukke wat jy dalk met jou gehoor wil deel. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die faktore wat voor die aanbieding deur die aanbieder
oorweeg moet word.
Maks (10)
3.3 Aspekte wat oorweeg moet word wanneer ‘n multimedia-aanbieding ontwerp word
– Begin jou skyfies met teks en ‘n opskrif. 
– Kontrasteer die kleur van jou teks met die kleur van die agtergrond. 
– Vermy die gebruik van teks wat nie leesbaar is nie, of ‘n lettertipe wat te klein is. 
– Kies beelde wat die boodskap/inligting wat jy graag wil oordra sal verbeter. 
– Sluit toepaslike grafika in om teks op die skyfies aan te vul. 
– Sluit spesiale effekte, klank en animasie by jou aanbieding in wat jou gehoor se aandag sal behou. 
– Vinnige toegang tot ander dokumente, video, prente of grafieke moet geaktiveer word deur hiperskakels
te gebruik. 
– Weerhou om spesiale effekte, of animasie in te sluit wat aandag sal aftrek van die hoof boodskap en inligting wat
jy graag aan jou gehoor wil oordra. 
– Doen ‘n speltoets voor die aanbieding om enige spel- en grammatiese foute van jou skyfie-aanbieding uit te skakel. 
– Struktureer die inligting op jou skyfies in ‘n logiese volgorde, wat jou gehoor/die belanghebbendes in staat sal stel
om jou aanbieding te volg. 
– Beperk die inligting op elke skyfie om die aandag van jou gehoor te behou. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met aspekte wat oorweeg moet word wanneer ‘n multimedia-
aanbieding ontwerp word.
Maks (14)
3.4 Impak van visuele hulpmiddels
Die impak van die gebruik van interaktiewe witborde/slimborde
Positiewe/Voordele
– Verminder die koste vir die organisasie van die aankoop van bykomende toerusting omdat die inligting/teks/
grafika direk vanaf ‘n rekenaar geprojekteer kan word. 
– Die beskikbaarheid van spesiale penne stel die aanbieder in staat om sy/haar idee/konsepte/ gedagtes direk op die
interaktiewe witbord/slimbord oor te dra. 
– Interaktiewe witborde/slimborde het die funksionaliteit om bykomende inligting te stoor wat die aanbieder tydens
sy/haar aanbieding daarop aangeteken het. 
– Klank/Visuele hulpmiddels kan moeiteloos saam met die interaktiewe witbord/slimbord gebruik word. 
– Effektief om antwoorde en nuwe voorstelle van die gehoor aan te teken. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van interaktiewe witborde/slimborde.
EN/OF
BS GRAAD 12 TG.indb 196 2022/04/01 01:15:51

Negatiewe/Nadele
– ‘n Aanbieder wat nie vaardig in die gebruik van die interaktiewe witbord/slimbord is nie, sal dalk nie toegang tot
al die funksies/funksionaliteite wat dit bied, kry nie. 
– Kopiereg gekoppel aan sekere sagteware verhoed die gebruik van interaktiewe witborde/slimborde in
samewerking met ander rekenaars. 
– Die implementering van beurtkrag kan die aanbieding ontwrig, aangesien dit ‘n stabiele toevoer van
elektrisiteit vereis. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van interaktiewe witborde/slimborde.
Submaks (6)
Die impak van die gebruik van uitdeelstukke/strooibiljette/brosjures
Positiewe/Voordele
– Die aanbieder kan die aandag van die gehoor trek deur hulle van nuttige uitdeelstukke, strooibiljette of brosjures
te voorsien voor die aanvang van die aanbieding. 
– Belangrike inligting oor die aanbieding kan na die aanbieding aan die gehoor verskaf word. 
– Enige nuwe of bykomende inligting kan moeiteloos in daaropvolgende kopieë van die uitdeelstukke, strooibiljette
of brosjures ingesluit word. 
– Die inligting kan geverifieer word deur dit met die PowerPoint-aanbieding te vergelyk. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van uitdeelstukke/strooibiljette/ brosjures.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Die inligting wat verskaf word is van ‘n visuele en grafiese aard en klank kan nie bygevoeg word om die
belangstelling van die gehoor te lok nie. 
– Die beskikbaarheid van ondersteuningsmateriaal voor die aanbieding begin kan die gehoor se aandag van die
aanbieding aflei. 
– Die uitreik van uitdeelstukke aan die begin van die aanbieding kan die gehoor se aandag van jou aanbieding aflei. 
– Die beperkte inligting wat in die uitdeelstukke, strooibiljette of brosjures ingesluit is, kan moontlik nie die
breedvoerige doelwitte van die aanbieding vasvang nie. 
– Die drukkoste is hoog, en die harde kopieë kan maklik verlê word. 
– Die skrywer het geen beheer oor die onwettige verspreiding van die ondersteuningsmateriaal nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van uitdeelstukke/strooibiljette/ brosjures.
Submaks (6)
Maks (12)
3.5 Areas van verbetering vir die volgende aanbieding
– Die aanbieder moet doelwitte hersien wat nie bereik is nie. 
– Integreer humor op die gepaste tye in jou aanbieding. 
– Wees altyd bereid om die inligting aan te pas, by te werk en relevant te hou. 
– Reflekteer oor enige probleme en kritiek en voorkom dit in toekomstige aanbiedings. 
– Enige inligting wat die aanbieder as terugvoer van ‘n aanbieding ontvang, moet ontleed word en waar relevant,
bygewerk word om die aanbieding op te dateer of te wysig. 
– Reflekteer oor die tydsduur van die aanbieding om inhoud by te voeg of te verwyder. 
– Verhoog/Verminder die gebruik van visuele hulpmiddels of vervang/verwyder hulpmiddels wat nie goed werk nie. 
– Besin oor die logiese vloei van die formaat/skyfies/toepassing van visuele hulpmiddels. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met areas van verbetering vir die volgende aanbieding.
Maks (10)
BS GRAAD 12 TG.indb 197 2022/04/01 01:15:51

3.6 Gevolgtrekking
– Beplanning vir die aanbieding verseker dat enige uitdagings wat tydens die aanbieding mag voorkom geïdentifiseer
en betyds opgetree/reggestel word. 
– Aanbieders moet die verskillende aspekte vir die ontwerp van multimedia-aanbiedings raadpleeg/oorweeg om die
mees geskikte/gedenkwaardige/effektiewe aanbieding vir die gehoor te ontwerp. 
– Verskeie visuele hulpmiddels het verskillende doeleindes en impak verskillend op die gehoor. 
– Doeltreffende aanbieders besin oor die terugvoer wat deur die gehoor verskaf word sodat hulle voortdurend hul
aanbiedings in die toekoms kan verbeter. 
– Enige relevante inleiding wat verband hou met faktore wat voor ‘n aanbieding in ag geneem moet word/ aspekte
wat in ag geneem moet word wanneer ‘n multimedia-aanbieding ontwerp word/impak van visuele hulpmiddels/
areas van verbetering vir die volgende aanbieding.
Enige (1 × 2) (2)
[40]
3.1 Inleiding 2
3.2 Faktore wat voor die aanbieding deur die aanbieder oorweeg moet
10
word
3.3 Aspekte wat oorweeg moet word wanneer ‘n multimedia- Maks
14
aanbieding ontwerp word 32
3.4 Impak van visuele hulpmiddels 12
3.5 Areas van verbetering vir die volgende aanbieding 10
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
BS GRAAD 12 TG.indb 198 2022/04/01 01:15:51

ONDERWERP 15
Ondernemingsvorme: Kriteria vir
sukses of mislukking
Onderrigwenke:
tot onderwerp
• Verwys leerders na inhoud wat in Graad 10 gedek is: • Maak ‘n woordelys van die betekenis van
– Eienskappe konsepte wat gebruik sal word wanneer die
– Positiewe/Voordele ondernemingsvorme onderrig word.
– Negatiewe/Nadele • Die konsepte van beperkte aanspreeklikheid en
• Verwys leerders na inhoud wat in Graad 11 gedek is: onbeperkte aanspreeklikheid verwys na die omvang
– Voordele van maatskappye bo ander van verlies wat deur die eienaars gedra sal word om
ondernemingsvorme vir die skuld van die besigheid te betaal.
– Vorming van maatskappye • Beperkte aanspreeklikheid en onbeperkte
aanspreeklikheid word ook bepaal deur die regstatus
– Wetlike vereistes van maatskappye
van die spesifieke ondernemingsvorm.
• Hersien die kenmerke, positiewe/voordele en
• Hierdie aspekte moet in lesse sowel as in
negatiewe/nadele voordat die sukses- en/of
klasbesprekings, of kort assesseringsaktiwiteite
mislukkingsfaktore van elke ondernemingsvorm
uitgeklaar word.
onderrig word.
• Onderrig en leer moet ook fokus op die impak
• Beklemtoon dat hierdie onderwerp in Graad 12 op
van nie-winsgewende maatskappye met spesifieke
verwysing na sleutelwoorde soos ‘inkomste’,
Graad 10 en 11 gedek word.
‘skenkings’, ‘belasting’, ‘bestaan’, ‘toelaes’,
‘direkteure’ en ‘regspersoonlikheid’ .
bepaal.
• Die positiewe/voordele en negatiewe/nadele
van elke ondernemingsvorm kan as vertrekpunt
gebruik word om te verduidelik hoe elke kriterium
bydra tot die sukses en/of mislukking van die
leerders uit.
ondernemingsvorm.
• Dit is belangrik om daarop te let dat nie- • Raadpleeg die volgende vorige NSS-vraestelle vir
winsgewende maatskappye verskil van die Afdeling B- en C-tipe vrae:
maatskappye in staatsbesit, alhoewel sommige – Nov. 2020 V2 Vraag 5 – opstel oor
NWO’s ook noodsaaklike dienste gratis verskaf. ondernemingsvorme
• Daar moet kennis geneem word dat koöperasies – Junie 2019 Vraag 6.4 – scenario oor
deel vorm van winsmaatskappye aangesien hul ondernemingsvorme
hoofdoel is om ook wins te maak. – Nov. 2018 Vraag 8 – opstel oor
ondernemingsvorme
ondernemingsvorme
– Feb./Maart 2018 Vraag 3.7 – scenario oor
ondernemingsvorme

VRAAG 1
1.1.1 Winsgewende 
1.1.2 Kontinuïteit 
1.1.3 Regspersoonlikheid 
(3 × 2) (6)
Onderwerp 15 Ondernemingsvorme: Kriteria vir sukses of mislukking 199
BS GRAAD 12 TG.indb 199 2022/04/01 01:15:51

1.2 Verskille tussen beperkte aanspreeklikheid en onbeperkte aanspreeklikheid
BEPERKTE AANSPREEKLIKHEID ONBEPERKTE AANSPREEKLIKHEID
Verliese word beperk tot die bedrag wat die Die aanspreeklikheid van die eienaar(s) om skuld/eise
eienaar(s)  in die besigheid belê het. te betaal is nie net tot die besigheid beperk nie. 
Die eienaar(s) se persoonlike bates word teen die Daar kan beslag gelê word op die eienaar(s) se
skuld van die besigheid beskerm.  persoonlike bates om vir die skuld van die besigheid
te betaal. 
Van toepassing op ondernemingsvorme/ Van toepassing op ‘n eenmansaak en vennootskap
maatskappye wat ‘n aparte regsentiteit/ aangesien dit nie ‘n aparte regsentiteit/
regspersoonlikheid het.  regspersoonlikheid het nie. 
met die beskrywing van beperkte aanspreeklikheid. met die beskrywing van onbeperkte aanspreeklikheid.

beperkte aanspreeklikheid óf onbeperkte aanspreeklikheid na.
Maks (8)
Vraag 1 Punte
1.1 6
1.2 8
TOTAAL 14
VRAAG 1
1.1 Ondernemingsvorme van gegewe stellings
1.1.1 Openbare maatskappy/publieke maatskappy 
1.1.2 Vennootskap 
1.1.3 Maatskappy met persoonlike aanspreeklikheid 
(3 × 2) (6)
1.2 Voordele van ‘n openbare maatskappy/publieke maatskappy
– Die besigheid het sy eie regsidentiteit. 
– Dit is maklik om fondse in te samel vir groei deur die verkoop van aandele. 
– ‘n Aandeelhouer is slegs aanspreeklik vir die bedrag wat belê is./ Aandeelhouers het beperkte
aanspreeklikheid. 
– Aandeelhouers kan ‘n kundige direksie/raad van direkteure aanstel. 
– Maatskappye mag aandele vrylik koop en verkoop. 
– Aandeelhouers kan hul aandele vrylik verkoop/oordra. 
– Die publiek het toegang tot die inligting en dit kan hulle motiveer om aandele by ‘n maatskappy te koop. 
– Bykomende aandele kan verkry word deur meer aandele of skuldbriewe uit te reik. 
– Streng regulatoriese vereistes beskerm aandeelhouers. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die voordele van ‘n openbare maatskappy/ publieke maatskappy.
Maks (8)
BS GRAAD 12 TG.indb 200 2022/04/01 01:15:51

1.3 Verskille tussen ‘n vennootskap en ‘n privaat maatskappy
ASPEKTE VENNOOTSKAP PRIVAAT MAATSKAPPY
1.3.1 Bestuur Vennote bestuur die Bestuur deur ‘n minimum van 1 direkteur
vennootskap volgens die wat deur die aandeelhouers verkies word. 
vennootskapsooreenkoms.  Submaks (4)
1.3.2 Belasting Vennote sal in hul privaat Maatskappye word as ‘n regspersoon belas teen
hoedanigheid belas word.  ‘n vasgestelde maatskappy-belastingkoers en
die dividende word ook belas. 
Submaks (4)
1.3.3 Kapitaal Vennote dra kapitaal by volgens Kapitaal word verkry deur aandele aan
die vennootskapsooreenkoms.  aandeelhouers te verkoop. 
Submaks (4)
Maks (12)
Vraag 1 Punte
1.1 6
1.2 8
1.3 12
TOTAAL 26
VRAAG 1
1.1 Eienskappe van koöperasies
– ‘n Minimum van vyf lede word vereis om ‘n koöperasie op te rig. 
– Die doel van ‘n koöperasie is om wedersydse voordele vir die lede te skep. 
– Dit is ‘n regsentiteit en kan grond/eiendom besit en bankrekeninge oopmaak. 
– Die lede van ‘n koöperasie besit en bestuur die besigheid saam en deel gelyk in sy wins. 
– Die besluite word demokraties geneem, met ander woorde, die lid se stem wen. 
– Koöperasies word deur ‘n minimum van drie direkteure bestuur. 
– Die koöperasie moet by die Registrateur van Koöperasies registreer. 
– Die woord ‘Koöperasie Beperk’ moet aan die einde van die naam verskyn. 
– Dit word deur ‘n minimum van drie direkteure bestuur. 
– Die koöperasie word gemotiveer deur diens eerder as wins. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die eienskappe van koöperasies.
Maks (8)
1.2 Kriteria wat bydra tot die sukses en/of mislukking van ‘n eenmansaak
Kriteria SUKSES EN/OF MISLUKKING
Kapitaal Kapitaal sal versigtig bestee en bestuur word Winste is dalk nie groot genoeg vir
omdat eienaars alle kapitaal bydra.  uitbreiding nie. 
Die eienaar kan moontlik bykomende kapitaal Die eienaar kan nie altyd mense met groot
van finansiële instellings verkry as hy/sy salarisse aanstel nie wat daartoe lei dat
kredietwaardig is.  minder gekwalifiseerde personeel in diens
geneem word. 
Die eienaar is verantwoordelik vir enige
kapitaal wat geleen word. 
Enige ander relevante antwoord wat verband hou met kapitaal as ‘n sukses- en/of
mislukkingsfaktor van ‘n eenmansaak.
Submaks (4)
BS GRAAD 12 TG.indb 201 2022/04/01 01:15:51

Kriteria SUKSES EN/OF MISLUKKING
Verdeling Die eienaar ontvang alle winste uit die Winste dek dalk nie alle besigheidskuld nie,
van winste besigheid wat tot kapitaalgroei kan lei.  wat die uitbreiding van die besigheid kan
Die eienaar mag die wins gebruik om die belemmer. 
besigheid uit te brei.  Indien die eienaar nie wins maak nie, kan
die inkomste en lewensbestaan van die
eienaar ernstig geraak word. 
Enige ander relevante antwoord wat verband hou met verdeling van winste as ‘n sukses en/of
Submaks (4)
Wetgewing Dit is maklik/goedkoop om te begin.  Die eienaar is persoonlik aanspreeklik vir die
Daar is beperkte regulatoriese vereistes ten verlies van die besigheid en moet versigtig
opsigte van die naam van die besigheid.  begroot. 
Onbeperkte aanspreeklikheid van die eienaar Moet aan relevante munisipale regulasies
aanmoedig om harder te werk om die voldoen of dit kan lei tot die sluiting van die
sukses van die besigheid te verseker.  besigheid. 
Die besigheid is nie ‘n regspersoon nie,
daarom het die eienaar onbeperkte
aanspreeklikheid vir die skuld van die
besigheid. 
Persoonlike skuld en die skuld van die
besigheid is een en dieselfde. 
Die besigheid het geen kontinuïteit nie,
want dit is afhangende van die lewe van die
eienaar. 
Besighede mag slegs vir meer lenings
kwalifiseer as dit gelisensieer is. Lenings is
nie maklik verkrygbaar nie. 
Enige ander relevante antwoord wat verband hou met wetgewing as ‘n sukses en/of
Submaks (4)
Maks (12)
Vraag 1 Punte
1.1 8
1.2 12
TOTAAL 20
VRAAG 2
2.1 Inleiding
– Daar is meer as een moontlike ondernemingsvorm wat geskik is vir ‘n besigheid, maar die eienaar(s) van die
besigheid moet verskeie kriteria oorweeg om die beste opsie te kies. 
– Eienaars moet aspekte soos die benodigde kapitaal, belasting, bestuurstrukture, regsaspekte, aanspreeklikheid, ens.
in gedagte hou. 
– Die hoofdoel van hierdie maatskappye is om wins te maak deur ‘n produk of diens te verskaf. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die eienskappe van ‘n vennootskap/ verskille tussen beperkte
aanspreeklikheid en onbeperkte aanspreeklikheid/verskille tussen ‘n privaat maatskappy en ‘n publieke maatskappy/
hoe wetgewing en bestuur tot die sukses en/of mislukking van ‘n publieke maatskappy kan bydra.
Enige (2 × 1) (2)
2.2 Eienskappe van ‘n vennootskap
– Geen wetlike formaliteite word vereis om die vennootskap te begin/op te rig nie, slegs ‘n skriftelike
vennootskapsooreenkoms word vereis. 
– Daar is geen wetlike vereistes ten opsigte van die naam van die besigheid nie. 
BS GRAAD 12 TG.indb 202 2022/04/01 01:15:51

– Vennote kombineer kapitaal en kan ook kapitaal by finansiële instellings leen. 
– Vennote het onbeperkte aanspreeklikheid en is gesamentlik en afsonderlik aanspreeklik vir die skuld van die besigheid. 
– Wins word volgens die vennootskapsooreenkoms gedeel. 
– Dit is opsioneel om die finansiële state van ‘n vennootskap te oudit. 
– Vennote deel verantwoordelikhede en is almal betrokke by besluitneming.
– Die vennootskap betaal nie inkomstebelasting nie, slegs die vennote betaal in hul persoonlike hoedanighede. 
– Die vennootskap het geen regspersoonlikheid nie en het dus geen kontinuïteit nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die eienskappe van ‘n vennootskap.
Maks (12)
eienaar(s)  in die besigheid belê het.  te betaal is nie net tot die besigheid beperk nie. 
te betaal. 
Maks (8)
3 Ken ‘n maksimum van VIER (4) punte toe, indien die verskil nie duidelik is nie/Sien
slegs óf beperkte aanspreeklikheid óf onbeperkte aanspreeklikheid na.
2.4 Verskille tussen privaat maatskappye en publieke maatskappye

PRIVAAT MAATSKAPPY PUBLIEKE MAATSKAPPY
Mag nie aandele aan die algemene publiek aanbied Genoteerde maatskappye mag hul aandele in die
nie.  openbaar op die Johannesburgse Effektebeurs (JSE)
verhandel. 
Aandele is nie vrylik oordraagbaar nie.  Aandele is vrylik oordraagbaar. 
Minimum van een direkteur.  Minimum van drie direkteure. 
Die naam moet eindig met Eiendomme Beperk/ Die naam moet eindig met  Beperk/Bpk. 
(Edms.) Bpk. 
Finansiële jaarstate hoef nie geouditeer en Finansiële jaarstate moet geoudit en gepubliseer
gepubliseer te word nie.  word. 
Het nie nodig om ‘n prospektus te publiseer nie, Moet registreer en ‘n prospektus by die Kommissie
aangesien die maatskappy nie hul aandele in die vir Maatskappye en Intellektuele Eiendom (KMIE/
openbaar kan verhandel nie.  CIPC) publiseer. 
Daar word nie van die maatskappy verwag om die Moet ‘n minimum subskripsie insamel voor die
minimum inskrywing/minimum aandele uit te reik nie.  aanvang van die maatskappy. 
Enige ander relevante verskil tussen privaat maatskappye en publieke maatskappye.

privaat maatskappy óf publieke maatskappy na.
Maks (12)
BS GRAAD 12 TG.indb 203 2022/04/01 01:15:52

2.5 Kriteria wat bydra tot die sukses en/of mislukking van ‘n publieke maatskappy
FACTOR SUKSES EN/OF MISLUKKING
Wetgewing Maatskappye moet voldoen aan die Oprigtingprosedures is tydrowend,
Maatskappywet, No. 71 van 2008.  ingewikkeld en duur, aangesien baie
Die maatskappy en sy eienaars regsdokumente voorberei/ingedien moet
(aandeelhouers) is afsonderlike entiteite, word. 
wat meer mense kan aanmoedig om by Hoë oprigtings/vestigings uitgawes vereis
die maatskappy aan te sluit.  groot aanvangskapitaal. 
Beperkte aanspreeklikheid maak Jaarlikse ouditering van finansiële state is
voorsiening vir die neem van groter duur. 
risiko’s, wat kan lei tot die groei van die Indien ’n publieke maatskappy nie aan
besigheid.  wetgewing voldoen nie, kan hul lisensie
Oudit van finansiële state gee deur die Kommissie vir Maatskappye
aandeelhouers die versekering dat die en Intellektuele Eiendom (KMIE/CIPC)
besigheid behoorlik bestuur word en teruggetrek word. 
ondersteun die verkryging van bykomende Enige ander relevante antwoord wat
finansiering.  verband hou met wetgewing as ‘n
Enige ander relevante antwoord wat mislukkingsfaktor van ‘n publieke
verband hou met wetgewing as ‘n maatskappy.
suksesfaktor van ‘n publieke maatskappy.
Bestuur Bestuur deur ‘n raad van bekwame/hoogs Direkteure mag nie ‘n direkte belang in
bekwame direkteure, wat lei tot beter die maatskappy hê nie, wat groei en wins-
besluitneming.  maksimering kan belemmer. 
Die bestuur van die maatskappy kan Direkteure mag dalk nie gemotiveer
verbeter aangesien direkteure aanspreeklik word om baie hard te werk nie omdat
is teenoor aandeelhouers.  aandeelhouers oor die direkteure se
Aandeelhouers kan by die AJV vir vergoeding besluit. 
direkteure stem en die mees bekwame ‘n Groot bestuurstruktuur kan ontydige
direkteure aanstel om die maatskappy te besluitneming tot gevolg hê. 
bestuur.  Direkteursfooie verhoog die maatskappy
Direkteure bring kreatiewe idees, wat se uitgawes en verminder netto wins. 
doeltreffendheid in die maatskappy Bestuur kan voor regsuitdagings gestel
aanmoedig.  word as hul verslae nie aan die King-kode
Enige ander relevante antwoord III voldoen nie. 
wat verband hou met bestuur as ‘n Sommige aandeelhouers mag nie hul
suksesfaktor van ‘n publieke maatskappy. stemreg uitoefen nie, wat kan lei tot die
keuse van die verkeerde persoon as ‘n
direkteur. 
Enige ander relevante antwoord
wat verband hou met bestuur as ‘n
mislukkingsfaktor van ‘n publieke
maatskappy.
Maks (14)
2.6 Gevolgtrekking
– Alhoewel maatskappye meer vereistes het om aan te voldoen, het dit die potensiaal om groter te word as ander
ondernemingsvorme. 
– Een van die grootste voordele vir aandeelhouers is dat hulle beperkte aanspreeklikheid het vir die skuld van die
maatskappy. 
– Wanneer eienaars ook al vir die skuld van die besigheid aanspreeklik is, kan dit hulle motiveer om sukses te behaal. 
– Wanneer eienaars ook al aanspreeklik is vir die bestuur van die besigheid, sal hulle hard werk en goeie besluite neem. 
BS GRAAD 12 TG.indb 204 2022/04/01 01:15:52

– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die eienskappe van ‘n vennootskap/ verskille tussen beperkte
aanspreeklikheid en onbeperkte aanspreeklikheid/verskille tussen ‘n privaat maatskappy en ‘n publieke maatskappy/
hoe wetgewing en bestuur tot die sukses en/of mislukking van ‘n publieke maatskappy kan bydra.
Enige (1 × 2) (2)
2.1 Inleiding 2
2.2 Eienskappe van ‘n vennootskap 12
2.3 Verskille tussen beperkte aanspreeklikheid en onbeperkte 8
aanspreeklikheid Maks
2.4 Verskille tussen privaat maatskappye en publieke maatskappye 12 32
2.5 Kriteria wat bydra tot die sukses en/of mislukking van ‘n publieke 14
maatskappy.
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
VRAAG 1
1.1.1 B
1.1.2 D
1.1.3 B
1.1.4 A
1.1.5 A
(5 × 2) (10)
1.2 Forms of ownership
Alleen- Vennootskap Privaat Publieke Nie-
eienaarskap/ maatskappy maatskappy winsgewende
Eenmansaak maatskappy
Wie is Eienaar in sy/ Vennote in hul Maatskappy  Maatskappy Vrygestel van
verantwoordelik haar persoonlike persoonlike belasting
vir belasting? hoedanigheid  hoedanigheid 
Wie bestuur die Eienaar/ Vennote Minimum van 1 Minimum van 3 Minimum van 3
besigheid? Bestuurder  volgens die direkteur direkteure direkteure
vennootskaps-
ooreenkoms
Hoe word Eienaar  Vennote Verkoop van Verkoop van Skenkings en
die kapitaal volgens die aandele aan aandele aan toelaes
ingesamel? vennootskaps- aandeelhouers die publiek en
ooreenkoms uitreiking van
skuldbriewe
BS GRAAD 12 TG.indb 205 2022/04/01 01:15:52

Alleen- Vennootskap Privaat Publieke Nie-
eienaarskap/ maatskappy maatskappy winsgewende
Eenmansaak maatskappy
Hoe word winste Eienaar  Vennote Dividende Dividende Geen wins nie. 
gedeel? volgens die volgens die volgens die
vennootskaps- hoeveelheid/ hoeveelheid/
ooreenkoms aantal aandele. aantal aandele.
 
Wie is Eienaar, die Vennote is Maatskappy  Maatskappy Geen skuld nie
aanspreeklik vir eienaar kan gesamentlik
skuld? persoonlike en afsonderlik
bates verloor aanspreeklik vir
skuld
Hoe word Minimum vennootskaps- Registreer die Registreer die Moet 'n MVI
die besigheid vereistes ooreenkoms MVI met die MVI met die voorberei
geregistreer? KMIE/CIPC KMIE/CIPC
(30)
Vraag 1 Punte
1.1 10
1.2 30
TOTAAL 40
VRAAG 2
2.1 Ondernemingsvorme
2.1.1 Nuwe ondernemingsvorm
Publieke maatskappy/Openbare maatskappy  (2)
2.1.2 Voordele van ‘n publieke maatskappy/openbare maatskappy
– Die besigheid het sy eie regsidentiteit. 
– Dit is maklik om fondse in te samel vir groei deur die verkoop van aandele. 
– ‘n Aandeelhouer is slegs aanspreeklik vir die bedrag wat belê is. / Aandeelhouers het beperkte
aanspreeklikheid. 
– Aandeelhouers kan ‘n kundige direksie/raad van direkteure aanstel. 
– Maatskappye mag aandele vrylik koop en verkoop. 
– Aandeelhouers kan hul aandele vrylik verkoop/oordra. 
– Die publiek het toegang tot die inligting en dit kan hulle motiveer om aandele by ‘n maatskappy te koop. 
– Bykomende aandele kan verkry word deur meer aandele of skuldbriewe uit te reik. 
– Streng regulatoriese vereistes beskerm aandeelhouers. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die voordele van ‘n publieke maatskappy/openbare
maatskappy.
Maks (6)
2.1.3 Nadele van ‘n vennootskap
– Vennote het onbeperkte aanspreeklikheid wat beteken dat hulle hul persoonlike bates kan verloor. 
– Verskillende persoonlikhede en opsies van vennote kan lei tot konflikte/verskille. 
– Daar is ‘n gebrek aan kontinuïteit.
– Indien een vennoot sterf, aftree of verlaat,  moet ‘n nuwe vennootskap gevorm word. 
– Vennote kan nie almal ewe veel geld en bates bydra nie. 
– Daar kan ‘n gebrek aan kapitaal en kontantvloei wees. 
– Elke vennoot is wetlik verantwoordelik vir die gesamentlike aanspreeklikheid van die vennootskap en kan
persoonlike besittings verloor. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die nadele van ‘n vennootskap.
Maks (6)
BS GRAAD 12 TG.indb 206 2022/04/01 01:15:52

2.2 Kriteria wat bydra tot die sukses en/of mislukking van ‘n eenmansaak
KRITERIA SUKSES EN/OF MISLUKKING
Belasting Die eienaar word slegs in ‘n persoonlike As winste te groot word, kan die eienaar
(2.2.1) hoedanigheid op winste belas.  uiteindelik ‘n groter bedrag belasting in
Die eienaar se inkomste word teen ‘n laer koers sy/haar persoonlike hoedanigheid betaal.
as die maatskappybelastingkoers belas.  
Indien die eienaar onder ‘n sekere drempelbedrag Versuiming deur die eienaar om
per jaar verdien, is geen inkomstebelasting persoonlike inkomstebelasting regulasies
betaalbaar nie, en die besigheid se wins word dus na te kom, kan lei tot aansienlike
nie belas nie. finansiële boetes wat deur die SAID
opgelê word. 
Enige ander relevante antwoord wat verband
hou met belasting as ‘n suksesfaktor van ‘n Enige ander relevante antwoord wat
eenmansaak. verband hou met belasting as ‘n
Maks (4)
KRITERIA SUKSES EN/OF MISLUKKING

Verdeling Die eienaar ontvang alle winste uit die Winste dek dalk nie alle besigheidskuld nie,
van winste besigheid wat tot kapitaalgroei kan lei. wat die uitbreiding van die besigheid kan
(2.2.2) Die eienaar mag die wins gebruik om die belemmer. 
besigheid uit te brei.  Indien die eienaar nie wins maak nie, kan die
Enige ander relevante antwoord wat inkomste en lewensbestaan van die eienaar
verband hou met verdeling van winste as ‘n ernstig geraak word. 
suksesfaktor van ‘n eenmansaak. Enige ander relevante antwoord wat
verband hou met verdeling van winste as ‘n
Maks (4)
Vraag 2 Punte
2.1.1 2
2.1.2 6
2.1.3 6
2.2.1 4
2.2.2 4
TOTAAL 22
BS GRAAD 12 TG.indb 207 2022/04/01 01:15:52

Formele Assesseringstake
Assesserings-riglyne
Deur assessering word onderrig en leer bevorder, omdat relevante inligting verkry word van die leerders se
vordering en prestasie. Die hoofdoel is om verdere leer te ondersteun en te verbeter deur die insluiting van
artefakte, verduideliking van verskeie prosesse, gebruik van verskeie hulpbronne wat waarde toevoeg deur
verskeie maniere van verwerwing van kennis.
Om te verseker dat toetse en eksamens toepaslik vir die leerders is, moet Bloom se taksonomie gebruik word soos
hier onder bespreek en in ooreenstemming met die DBO se SBA werkboek.
Suksesvolle onderwysers ontleed foute wat deur leerders gemaak word in toetse en eksamens, om sodoende
onderrig te evalueer en op te volg met ‘n strategie vir verbetering.
Kognitiewe vlakke van leerders (Bloom se taksonomie)

Die kognitiewe vlak van ‘n vraag verwys na die tipe en die denkvlak wat van leerders vereis word om die vraag
suksesvol te interpreteer en om dit te beantwoord.
• H
oë kognitiewe vrae is sodanig dat leerders stukkies inligting wat voorheen geleer is, moet aanwend
om ‘n kreatiewe antwoord te verskaf om dit met logiese beredenering te kan ondersteun. Hierdie vrae is
gewoonlik gerig om te interpreteer, evalueer, insig-gebaseerd, sintese-gebaseerd en oop-vrae.
• L aer kognitiewe vrae is meer basies. Dit verwag van leerders om inhoud wat geleer is, weer te gee. Hierdie
vrae is gewoonlik direk, geslote, geheue-gebaseerd en direk, waar slegs kennis gemeet word – feitelik en
proses gerig.
Bloom se hersiene taksonomie illustreer die volgende kognitiewe vlakke.
Kognitiewe vlak Kommentaar Konteks

C1 Kennis Vereis herroep of slegs Presies dieselfde as die
Herroep van feite of proses herkenning. handboek se voorbeeld of ‘n
kennis in isolasie, m.a.w. een Die leerder oefen of leer klaskamer aktiwiteitsoefening.
stap of stel stappe, instruksie kleiner komponente in isolasie, Eksplisiet deel van die onderrig
en proses op ‘n slag. m.a.w. feit, vaardigheid, en leer materiaal.
proses of vooraf stappe.
C2 Verstaan Vereis kennis en begrip Bekende inhoud.
Omskep van een soort van stappe, prosesse of Sluit in interpreteer, gee
aanbieding na ‘n volgende. geïsoleerde deeltjies. voorbeelde, klassifiseer, som
Die omskepping van ‘woorde’, op, afleiding, vergelyking en
prente, simbole, diagramme verduidelik.
ens., bv. ‘woorde’ in sigblad
formules.
C3 Toepassing Vereis kennis, verstaan en Bekende konteks, maar met
Kombineer bekende roetines, kombinering van stappe, nuwe elemente of nuwe
en prosesse om ‘n taak te roetines, prosesse en omstandighede.
voltooi. Die inligting wat die geïsoleerde deeltjies. Leerders werk met dieselfde
leerder benodig, is dadelik Aanwending van toepaslike stappe maar met nuwe data
beskikbaar. of nuwe omstandighede.
abstrakte sonder dat daarvoor
gevra word, en sonder om
voorbeelde te verskaf hoe om
dit te gebruik.
BS GRAAD 12 TG.indb 208 2022/04/01 01:15:52

Kognitiewe vlak Kommentaar Konteks
C4 Ontleed Vereis beredenering, Nuwe konteks.
Verstaan hoe dele in ondersoeking of ontwikkel Ongesiene, onbekende
verhouding staan tot ‘n van ‘n plan of bepaal probleem of take.
geheel (herken die kern en die opeenvolging van stappe;
belangrikste aspekte), of bevat kompleksiteit.
wisselwerking met mekaar en Om die taak te voltooi kan
gebruik toepaslike metode meer as een benadering
om die taak te voltooi of die inhou.
probleem op te los. Organiseer dele om om ‘n
oplossing te bereik.
C5 Evaluation Vereis opweeg van
Beoordeel of besluit op grond moontlikhede, en besluit op
van ‘n stel kriteria, gewoonlik die mees toepaslike keuse.
sonder ‘n regte of verkeerde Toetsing om foute op te spoor.
antwoord.
C6 Skep Vereis om vertroud te Nuwe situasie.
Voeg elemente saam wees met die taak en om Die leerder is hoegenaamd nie
om ‘n samehangende of verskillende benaderings te bekend met die funksionele
funksionele geheel te vorm of ondersoek en te beoordeel en geheel nie.
herorganiseer elemente in ‘n te interpreteer en te ontleed.
nuwe patroon of struktuur. Veralgemening.
In Besigheidstudies, word die kognitiewe velde saamgevoeg om voorsiening te maak vir laer-orde, middel-orde
en hoër-orde vlakke.
Laer-orde Middel-orde Hoër-orde

C1 C2 & C3 C4, C5 & C6
Teoreties Herroep kennis Verstaan en pas toe Ontleed, evalueer en skep
Prakties Roetine prosedures Veelvuldige stappe en Probleemoplossing
(Kennis/onthou) prosedures (Ontleed/Evalueer/Skep)
(Verstaan/ pas toe)
Gewig 30% 40% 30%
Het jy geweet
Binne elke kognitiewe vlak bestaan daar verskillende vlakke van moeilikheidsgrade.
Kognitiewe vereiste beskryf die tipe denkproses wat benodig word om ‘n vraag te beantwoord en is nie
noodwendig dieselfde as die moeilikheidsgraad van ‘n vraag nie, soos die moeilikheidsgraad van die inhoud wat
geassesseer word.
Formele Assesseringstake 209
BS GRAAD 12 TG.indb 209 2022/04/01 01:15:52

Moeilikheidsgraad vlakke
Uit dieselfde blaadjie van die DBO verwys die moeilikheidsgraad van ‘n vraag na die gemak waarmee die vraag
deur die leerder beantwoord word. Dit word soos volg beskryf:
Vlak Beskrywing
1 Maklik om te antwoord
2 Matig uitdagend
3 Moeilik om te antwoord
4 Baie moeilik (Dit laat hoë presteerders toe om bo die ander uit te styg)
Die moeilikheidsgraad van ‘n vraag word beïnvloed deur een of meer van die volgende:
• Die inhoud (vak, konsep, feite, beginsels en prosedures)
• Inhoud wat in Graad 10 geleer is en herhaal en ingeoefen is in Graad 11 en 12 word gewoonlik makliker in
Graad 12.
• Die aantal stappe of die lengte van die antwoord kan die moeilikheidsgraad beïnvloed.
• Stimulus (item of vraag)
• Die taal, inhoud of scenario gebruik kan die moeilikheidsgraad beïnvloed.
• Her-lees of beperkte tyd kan moeilikheidsgraad beïnvloed.
• Opdrag (proses)
• Kortvrae vs. paragraaf of opstel vrae – vrae wat baie skryfwerk vereis is gewoonlik moeiliker.
• Stappe benodig of steierwerk van vrae – oop vrae is gewoonlik moeiliker as gestruktureerde vrae, m.a.w.
vrae wat die leerders lei of leiding gee.
• Verwagte reaksie.
• Antwoordblad, memorandum, m.a.w. detail verwag in memorandum vs. detail verwag in vraag.
• Toekenning van punte.
Assessering in Besigheidstudies
Assessering is ‘n beplande, kontinue proses van identifisering, versameling en interpretering van inligting oor
die prestasie van leerders, deur verskillende vorme van evaluering. Dit behels vier stappe: genereer en versamel
bewyse van prestasie; evalueer hierdie bewyse; rekordhouding van die bevindings en gebruik hierdie inligting om
die proses te verstaan en die vordering van die leerder te verbeter.
Assessering moet beide informeel (Assessering vir leer) en formeel (assessering van leer) insluit. In beide gevalle
moet gereelde terugvoer aan die leerders gegee word om die leer ervaring te bevorder.
Assessering in Besigheidstudies fokus op kennis, vaardighede en waardes wat benodig word vir ingeligte,
etiese, produktiewe en verantwoordelike deelname in die ekonomiese sektore. Die studie en assessering van
Besigheidstudies moet nie net besigheidskennis, -vaardighede en -waardes dek nie, maar entrepreneurs moet
inisiatiewe, volhoubare ondernemings en ekonomiese groei bevorder.
Besigheidstudies bevorder waardevolle vaardighede soos leierskap, neem van risiko’s, probleemoplossing en
bestuursvaardighede wat leerders voorberei vir sukses in verskillende besigheidsomgewings. Onderwysers moet
al hierdie vaardighede in ag neem wanneer onderrig, leer en assessering beplan word.
BS GRAAD 12 TG.indb 210 2022/04/01 01:15:52

Informele of daaglikse assessering
Assessering vir leer het ten doel om deurlopende inligting van ‘n leerder se prestasie te versamel wat gebruik
kan word om die leerder se leerervaring te bevorder.
Informele assessering is ‘n daaglikse monitering van ‘n leerder se vordering. Dit word gedoen deur waarneming,
besprekings, praktiese demonstrasies, leerder-onderwyser konferensie, informele klaskamer interaksies, ens.
Informele assessering mag so eenvoudig wees as om gedurende die les te stop en leerders waar te neem of
om die vordering van leer met leerders te bespreek. Informele leer moet gebruik word om terugvoer aan die
leerders te gee en om beplanning vir onderrig te beïnvloed, en moet ook aangeteken word. Dit moet nie apart
van die leer aktiwiteite gesien word nie. Leerders of onderwysers kan die informele take merk.
Self-assessering en maat-assessering maak die leerder aktief betrokke. Dit is belangrik aangesien dit geleentheid
skep dat leerders kan reflekteer en leer van hulle eie prestasie. Resultate van informele assessering word nie
op rekord gehou nie tensy die onderwyser dit wil aanteken. Resultate van informele assessering word nie vir
bevordering en sertifisering aangewend nie.
Formele assessering
Alle assesseringstake wat deel van die formele program van assessering vir die jaar opmaak, word as
formele assessering beskou. Formele assesseringstake word almal gemerk en die punte word op rekord
gehou vir bevordering en sertifisering. Alle formele assesseringstake word aan moderering onderwerp vir
gehalteversekering en om te verseker dat aanvaarbare standaarde gehandhaaf word.
Formele assessering voorsien onderwysers met ‘n sistematiese manier van evaluering om insig te kry hoe
leerders in die graad en vak vorder. Voorbeelde van formele assessering sluit in: toetse, eksamens, praktiese
take, projekte, mondelingse aanbiedings, demonstrasies, optredes, ens. Formele assesseringstake vorm deel van
die hele jaar se formele assesseringsprogram vir elke vak en graad.
Die program vir assessering vir Besigheidstudies in Graad 10 en 11 bevat sewe take wat intern assesseer word.
Van die sewe take, word ses deur die jaar voltooi en maak 25% van die totale punt van Besigheidstudies op.
Die sewende taak is die eindeksamen en die maak die oorblywende 75% op.
In Graad 12 bestaan die assessering uit twee afdelings: ‘n program van assessering wat 25% van die totale
Besigheidstudies punt opmaak, en ‘n eksterne eksamen wat die oorblywende 75% opmaak. Die program
van assessering vir Besigheidstudies behels ses take wat intern geassesseer word. Die eksterne eksamen word
ekstern opgestel en gemodereer.
Formele assessering vorm deel van ‘n jaarlange formele program van assessering in elke vak in elke graad, is
skool gebaseer en word die volgende gewigte in elke graad toegeken:
Graad Take gedoen deur die jaar Eindeksamen

R-3 100% n/a
4-6 75% 25%
7-9 40% 60%
10 en 11 25% 75%
12 25% Eksterne eksamen: 75%
Die vorme van assessering wat gebruik word, moet gepas wees vir ouderdom en ontwikkelingsvlak. Die
ontwerp van hierdie take moet die inhoud van die vak dek en ‘n verskeidenheid take insluit wat ontwerp is om
die doelwitte te bereik van die onderwerp.
BS GRAAD 12 TG.indb 211 2022/04/01 01:15:52

Formele assesserings moet vir verskeie kognitiewe vlakke en vermoëns van leerders voorsiening maak soos
hieronder aangedui.
Table 1 Die verspreiding van kognitiewe vlakke en Bloom se taksonomie
Kognitiewe vlakke Persentasie

Vlak 1 Onthou/Herroep Lae vlak:
Definieer, noem, maak ‘n lys, identifiseer,
gee, ens. 30%
Vlak 2 Verstaan Kies, verduidelik, klassifiseer, gee, ens..

Vlak 3 Toepassing/Kennis toepas Middelvlak:
Ontleed, pas toe, beskryf, bespreek,
bereken, ens. 50%
Vlak 4 Ontleding Ontleed, vergelyk, differensieer, onderskei,
ens.
Vlak 5 Sintese/Evaluering Hoë vlak:
Ontleed, vergelyk, evalueer, ens. 20%
Vlak 6 Evaluering /Skepping Beveel aan, stel voor, gee raad, ens.
PROGRAM VAN ASSESSERING GRAAD 10-12

Die program van assessering is bedoel om die formele assesserings van alle vakke in die skool vir ‘n kwartaal te
beplan. Die vereistes (aantal en aard van taak) vir Besigheidstudies word hieronder aangedui.
Die program van assessering in Graad 12

Kwartaal 1 Kwartaal 2 Kwartaal 3 Kwartaal 4
Voorbereidende
Finale eksamen
Junie Eksamen
Kontrole Toets
Gevallestudie
Assessering
Aanbieding
Eksamen
Jaarpunt
Projek
Totaal
Vraestel Vraestel Vraestel Vraestel Vraestel Vraestel
Totale 1 2 1 2 1 2
50 100 50 50 300
punte
150 150 150 150 150 150
Gewig per
25% 75% 25% 37.5% 37.5% 25% 37.5% 37.5% 2 uur 2 uur
kwartaal
Gewig per 50 ÷ 5 100 ÷ 5 50 ÷ 5 150 ÷ 15 150 ÷ 15 50 ÷ 2.5 150 ÷ 15 150 ÷ 15
100 300 400
jaar = 10 = 20 = 10 = 10 = 10 = 20 = 10 = 10
Finale
25 75 100
punt
Vorme van assessering

In Besigheidstudies word die volgende vorme van assessering verkies, hoewel dit nie die enigste is wat gebruik
mag word nie:
• Projekte
• Mondelinge aanbiedings
• Gevallestudies
• Verslae
• Toetse
• Data-respons
• Eksamens
BS GRAAD 12 TG.indb 212 2022/04/01 01:15:52

Ander vorme van Assessering
PROJEK
‘n Projek is verpligtend in al die grade. Slegs een projek per jaar word per graad aanbeveel. Wanneer ‘n projek
voorberei word, neem die volgende minimum vereistes in ag:
• Leerders moet die nodige leiding gegee word voor die aanvang van die projek en vordering moet regdeur
die projek gemonitor word.
• Alle kriteria wat gebruik word om die projek te assesseer, moet met die leerders bespreek word voordat
hulle met die projek begin.
• Oor die algemeen word projekte ‘n langer tydperk gegee om te voltooi aangesien dit een of ander vorm van
navorsing behels, die konsolidering en keuse van relevante inligting en die voorbereiding van ‘n geskrewe
dokument as bewyse.
• Projekte werk oor die algemeen goed as hulle rondom een of ander vorm van probleem gestruktureer is.
• Die doel van ‘n navorsingsopdrag/projek is om die navorsing, kritiese denke en
probleemoplossingsvaardighede van leerders te ontwikkel.
• Navorsing sal deel vorm van die projek - die projek is die bewyse van die navorsing wat gedoen is.
• Projekte moet ideaal gesproke aan leerders gegee word aan die einde van ‘n spesifieke kwartaal, bv. die
eerste kwartaal vir indiening gedurende die volgende (tweede) kwartaal.
AANBIEDING
• Aanbiedings kan skriftelik of mondeling wees, maar daar moet bewyse van die aanbieding wees.
• Alle kriteria wat gebruik word om die aanbieding te assesseer moet met die leerders bespreek word voor die
aanvang van die aanbieding.
• Waar die hulpbronne beskikbaar is, kan die gebruik van elektroniese aanbieding aangemoedig word en
waar hulpbronne nie beskikbaar is nie, moet plakkate en uitdeelstukke aangemoedig word.
GEVALLESTUDIE
• Gevallestudies is ‘n baie goeie manier om die onderwerp op datum en relevant te hou.
• Leerders word aangebied met ‘n werklike situasie, ‘n probleem of ‘n insident wat met die onderwerp verband hou.
• Daar word van hulle verwag om ‘n bepaalde rol in die verwoording van die posisie te aanvaar.
• Hulle sal op hul eie ervaring, die ervaring van eweknieë of vorige leer gebruik maak om die probleem of stel
probleme te interpreteer, te ontleed en op te los.
• Koerantartikels, tydskrifartikels, TV- of radio aanbiedings vorm uitstekende gevallestudies.
• Leerders moet lees en/of luister, die inligting in neem en dan ingeligte besluite neem.
• Vrae kan in die vorm van laer orde wees - direkte aanhalings uit die artikel - tot hoër orde wanneer hulle
gevra word om kommentaar te ontleed en moontlike voorstelle te maak.
VERSLAG
‘n Verslag is gewoonlik die geskrewe bewys van ‘n opname, ontleding of ondersoek. Oor die algemeen sal dit
korter as ‘n projek wees en meer spesifiek vir die onderwerp wees, bv. die besigheid het na jou toe gekom vir
advies oor hul likiditeit. Dikwels impliseer dit konsultasie met ‘n deskundige vir advies oor een of ander probleem -
daarom skakel dit baie goed met probleemoplossing.
TOETSE
Twee toetse, geskryf onder gekontroleerde toestande, word voorgeskryf vir Graad 10 – 11, en een toets vir
graad 12 slegs in kwartaal 1. Hierdie toetse moet aan die volgende voldoen:
• Dit moet deur alle klasse in dieselfde graad op dieselfde dag voltooi word.
• Alle leerders dieselfde toets skryf onder eksamen toestande.
• Vrae moet aan jaar-eindeksamen standaarde voldoen.
• Waar daar meer as een onderwyser is, moet ‘n ooreenkoms bereik word oor die omvang, asook die datum
en tyd van die toets.
• Die duur van elk van hierdie toetse moet ten minste 1½ uur wees vir 100 punte.
BS GRAAD 12 TG.indb 213 2022/04/01 01:15:52

• Toetse moet die verskillende kognitiewe vlakke dek soos in eksamens. Sien die tabel oor kognitiewe vlakke
onder ‘Eksamens’ in die volgende afdeling.
• Toetse moet ook probleemoplossingsvrae insluit.
• Toetse moet ‘n reeks geïntegreerde onderwerpe dek, soos bepaal deur die werkskedule en assesseringsplan.
• Die twee toetse moet in Kwartaal 1 en 3 vir Graad 10 – 11 geskryf word, en in Kwartaal 1 slegs vir Graad 12.
EKSAMENS
Die volgende riglyne moet in aanmerking geneem word wanneer ‘n eksamen beplan word:
• Inhoud
Inhoud spesifiek vir die graad 100%
• Kognitiewe vlakke
Basiese denkvaardighede (bv. Feite herroep, lae-vlak toepassing en lae-vlak begrip) 30%
Matige hoëvlak denkvaardighede (bv. Meer gevorderde toepassing, interpretasie en lae-vlak ontleding) 50%
Hoër orde denkvaardighede (bv. Gevorderde analitiese vaardighede, sinteses en evaluerings. 20%
• Probleemoplossing
Ongeveer 10% van alle eksamens moet probleemoplossingsvrae aanspreek deur kritiese en kreatiewe
denke. Dit sluit in die oplossing van lewenswerklike probleme binne die konteks van die Besigheidstudies-
kurrikulum.
Hierdie probleemoplossingsvrae moet ook ‘n reeks kognitiewe vaardighede (laer-, middel- en hoërorde) dek
om vir alle leerders voorsiening te maak, maar binne die konteks van die leerders.
Alhoewel verhouding en ontleding baie interessante probleemoplossingsvrae kan vorm, gaan die onderwerp
baie verder en behoort dit by alle aspekte van die kurrikulum geïntegreer te word sodat die leerders die
vaardighede ontwikkel om die kennis wat verwerf is toe te pas.
Junie eksamen
Hieronder word die struktuur van die Junie eksamen vir elke graad gegee:
Graad Paper Time Punte Topics

Graad 10 2 1½ uur 100 punte Aldus JOP per graad
elk
Graad 11 2 2 uur 150 punte
elk
Graad 12 2 2 uur 150 punte
elk
Vraestel Afdeling A Afdeling B Afdeling C Totaal

Graad 10 20 punte 40 punte 40 punte 100 punte elk
Proefeksamen/Voorbereidende eksamen (slegs Graad 12)

‘n Proefeksamen is een van die sewe take van die Assesseringsprogram vir Graad 12. Ideaal gesproke behoort
die proefeksamen die volle omvang van die Graad 12-kurrikulum te dek en die finale Graad 12-eksamen te
modelleer.
Hieronder is ‘n uiteensetting van die struktuur van die proefeksamen:
Vraestel Tyd Punte Inhoud

Graad 12 1 2 uur 150 Besigheidsomgewings en
Besigheidsbedrywighede
2 2 uur 150 Besigheidsgeleenthede en
Besigheidsrolle
BS GRAAD 12 TG.indb 214 2022/04/01 01:15:52

Jaar-eindeksamen
Graad 10-12 moet ‘n afsonderlike Vraestel 1 en Vraestel 2 wat uit 150 punte elk as ‘n eindeksamen bestaan,
skryf.
Vraestel 1 Vraestel 2
Vraestelle Tyd Punte Besigheids- Besigheids- Besigheids- Besigheids-
omgewings bedrywighede geleenthede rolle
Graad 10-12 2 2 uur 150 × 2 25% 25% 25% 25%
NOTAS AAN NASIENERS

INLEIDING Let wel
Die notas aan nasieners word voorsien vir gehalteversekeringsdoeleindes Die notas vir nasieners hieronder
om die volgende te verseker: moet as ‘n riglyn gebruik
• Regverdigheid, konsekwentheid en betroubaarheid in die nasien standaard. word wanneer enige formele
• Fasiliteer die moderering van kandidate se skrifte op verskillende vlakke. assesseringstaak, insluitend
• Vereenvoudig die nasienproses met inagneming van die breë spektrum
eksamens, nagesien/geassesseer
nasieners oor die hele land.
word.
• Implementeer toepaslike maatreëls in die onderrig, leer en assessering
van die vak by skole/onderwysinstellings.
1. Kandidate se antwoorde vir Afdeling B en C moet in vol sinne wees. Alhoewel, dit van die vraag
sal afhang.
2. ‘n Nasienriglyn word voorsien maar dit is onder geen omstandighede totaal volledig nie. Deeglike aandag
moet aan korrekte antwoorde gegee word, maar:
NOTA: by Afdeling A is daar slegs een korrekte antwoord.
3. Neem kennis van ander relevante antwoorde deur kandidate voorsien en ken punte dienooreenkomstig
toe. (In gevalle waar die antwoord onduidelik is, of dui op matige begrip, moet gedeelde punte gegee
word, bv. 1 punt i.p.v. die maksimum van 2)
4. Die woord ‘Submaks’ word gebruik om puntetoekenning binne ‘n vraag of sub-vraag te fasiliteer.
5. Die doel om punte te omkring (gelei deur ‘maks’ in die opbreek van punte) aan die regterkant, is om
konstante en akkurate nasien te verseker, sowel as berekening en moderering van punte.
6. Subtotale van vrae moet in die regterkantse kantlyn geskryf word. Omkring die subtotale soos aangedui
in die toekenning van punte. Die moet gelei word deur ‘maks’ in die nasienriglyne. Slegs die totaal vir elke
vraag moet aan die linkerkant langs die vraagnommer geskryf word.
7. By ‘n indirekte vraag, moet die teorie en die respons relevant wees tot die vraag.
8. Korrekte nommering van antwoorde tot die vrae en sub-vrae word aanbeveel in Afdeling A en B.
alhoewel, indien die nommering verkeerd is, volg die volgorde van die kandidaat se antwoorde. As die
onduidelik is, sal die kandidaat gepenaliseer word.
9. Geen ekstra punte word gegee vir die herhaling van feite nie. Dui met ‘n ‘H’ aan.
10. Die toekenning van punte word gedefinieer deur die aard van die vraag, kognitiewe werkwoord gebruik,
puntetoekenning in nasienriglyn en die konteks van elke vraag.
Kognitiewe werkwoorde soos:
10.1 Adviseer, benoem, stel, noem, beskryf kortliks, motiveer, beveel aan, stel voor, (lys nie volledig)
vereis gewoonlik nie diepte in die kandidaat se reaksie nie. Daarom verskyn die punt toegeken aan
die einde van die stelling/antwoord.
10.2 Definieer, beskryf, verduidelik, bespreek, brei uit, onderskei, differensieer, vergelyk, tabuleer,
regverdig, analiseer, evalueer, evalueer krities (lys nie volledig) vereis ‘n groter diepte van verstaan,
toepassing en beredenering. Daarom word die punte meer objektief toegeken om te verseker
dat assessering ooreenkomstig die bestaande norme uitgevoer word, sodat eenvormigheid,
konsekwentheid en regverdigheid bereik word.
11. Merk slegs die eerste antwoord waar leerders meer as een antwoord gee in Afdeling B en C. Hierdie vrae
vereis net een antwoord.
BS GRAAD 12 TG.indb 215 2022/04/01 01:15:52

12. AFDELING B
12.1 As daar byvoorbeeld vyf feite verwag word, merk jy die eerste vyf feite en ignoreer die res van die
antwoorde. Trek ‘n lyn deur die gedeelte nie nagesien nie, of gebruik die woord ‘Kanselleer’.
Nota: Hierdie geld slegs vir vrae waar die aantal feite vermeld word.
12.2 As twee feite in en sin geskryf word, moet die kandidaat volle krediet kry. 12.1 Bly steeds van krag.
12.3 Gebruik van die kognitiewe werkwoord en toekenning van punte
– As die aantal feite gespesifiseer word, kan vrae wat beskryf/bespreek/verduidelik behels, soos
volg punte toeken:
– Feit 2 punte (of soos aangedui in die nasienriglyne)
– Verduideliking 1 punt (twee punte sal in afdeling C toegeken word)
Die ‘feit’ en ‘verduidelik’ word apart in die nasienriglyne gegee om puntetoekenning te fasiliteer.
– As die aantal feite nie genoem word nie, moet die puntetoekenning deur die aard van die vraag
gelei word en die maksimum aantal punte toegelaat in die nasienriglyn.
13. AFDELING C
13.1 Die puntetoekenning vir die opstelvrae is soos volg:
Inleiding
Inhoud Maksimum: 32
Gevolgtrekking
Insig 8
TOTAAL 40
13.2 Insig behels die volgende komponente:
Uitleg/Struktuur Is daar ‘n inleiding, lyf en ‘n gevolgtrekking 2

Beskik die kandidaat oor die vermoë om die vraag af te breek in opskrifte/ 2
sub-opskrifte/korrekte interpretering om te wys hulle verstaan wat gevra is.
Ontleding en Ken punte toe met die riglyn:
interpretasie
• Alle opskrifte aangespreek: 1 (Een ‘A’)
• Interpretasie (16 tot 32 punte): 1 (Een ‘A’ )
Is daar relevante besluite/feite/reaksies gemaak gebaseer op die vraag. 2
Punte word toegeken met die riglyn:
Opsie 1: Slegs relevante feite: 2 punte (Geen ‘-S’)
Waar ‘n kandidaat 50% of meer antwoord (twee tot vier sub-vrae) van die
vraag. Met slegs relevante feite: Geen ‘-S’ in die linkerkant se kantlyn. Ken
die maksimum van 2 punte per sintese toe.
Opsie 2: Sommige relevante feite: 1 punt (Een ‘-S’)
Wanneer ‘n kandidaat 50% of minder (slegs 1 sub-vraag) van die vraag
beantwoord met slegs of sommige relevante feite: Een ‘-S’ verskyn in die
Sintese
linker kantlyn. Ken die maksimum van 1 punt toe vir sintese.
Opsie 3: Sommige relevante feite: 1 punt (Een ‘-S’)
Waar ‘n kandidaat vier vrae skryf, maar een sub-vraag van die vraag met
geen relevante feite: Een ‘-S’ in die linker kantkyn. Ken ‘n maksimum van
een punt toe vir sintese.
Opsie 4: Geen relevante punte: 0 punte (Twee ‘-S’)
Wanneer ‘n kandidaat minder as 50% beantwoord (slegs een sub-vraag)
van die vraag met geen relevante inligting: Twee ‘-S’ verskyn in die linker
kantlyn. Ken ‘n ZERO punt toe vir sintese.
As daar bewys van voorbeelde is gebaseer op resente inligting, 2
Oorspronklikheid
huidige tendense en ontwikkelings
Totaal vir insig: 8
Totaal vir feite: 32
Totaal vir opstel (8 + 32): 40
BS GRAAD 12 TG.indb 216 2022/04/01 01:15:52

Nota: 1. Geen punte sal toegeken word vir inhoud wat herhaal word uit die inleiding en
die gevolgtrekking nie.
2. Kandidate verloor punte vir uitleg as die woorde Inleiding en Gevolgtrekking
nie gemeld word nie.
3. Geen punte sal toegeken word vir uitleg as die opskrifte Inleiding en
Gevolgtrekking nie ondersteun word met ‘n verduideliking nie.
13.3 Dui insig in die linker kantlyn aan met ‘n simbool bv. (‘L, A, -S en/of O’).
13.4 Die samestelling van punte word aan die einde van ‘n voorgestelde antwoord/nasienriglyn vir elke
vraag aangedui.
13.5 Merk alle relevante feite tot die SUBMAKS/MAKS punt in ‘n subafdeling behaal word.
Skryf SUBMAKS/MAKS na die maksimum punte behaal is. Hou aan lees vir oorspronklikheid ‘O’.
13.6 Aan die einde van elke opstel moet die punte vir feite en punte vir insig soos volg aangedui word:
(L – Uitleg, A – Analise, S – Sintese, O – Oorspronklikheid) soos in die tabel hieronder.
INHOUD PUNTE
Feite 32 (maks)
L 2
A 2
S 2
O 2
TOTAAL 40
13.7 Wanneer punte vir feite toegeken word, neem kennis van die sub-maksimum wat aangedui word,
veral as kandidate nie dieselfde sub-opskrifte gebruik nie. Onthou, opskrifte en sub-opskrifte word
aanbeveel aangesien dit bydra tot insig (strukturering/logiese vloei/sekwensieel) en wat suiwerheid
van denke impliseer. (Sien ontleding van punte aan die einde van elke vraag.)
13.8 As die kandidaat die vraag VERKEERDELIK identifiseer/vertolk, kan hy/sy nog steeds punte verdien
vir uitleg.
13.9 As ‘n alternatiewe benadering deur kandidate gevolg word, moet seker gemaak word dat
antwoorde geassesseer word ooreenkomstig punte toekenning/sup-opskrifte soos aangedui in die
nasienriglyne.
13.10 Ken twee punte toe vir volledige sinne. Ken een punt toe vir frases, onvolledige sinne en vae
antwoorde.
REKORDHOUDING EN RAPPORTERING
Rekordhouding is die proses waardeur die onderwyser die vlak van ‘n leerder se prestasie in ‘n spesifieke
assesseringstaak dokumenteer. Dit dui die leerder se vordering aan ten opsigte van die bereiking van die kennis
soos voorgeskryf in die Kurrikulum en Assesserings Beleidsverklaring. Rekords van leerders se prestasie moet
bewys lewer van die leerder se konsepsuele progressie in ‘n graad en sy/haar gereedheid om bevorder te word
na die volgende graad. Rekords van leerders se prestasie moet ook gebruik word om die vordering van die
onderwyser te verifieer in die leer en onderrig proses.
Rapportering is ‘n proses om die leerder se prestasie te kommunikeer met leerders, ouers, die skool, en
ander belanghebbendes. Leerderprestasie kan op verskillende manier gerapporteer word. Dit sluit rapporte,
ouervergaderings, skool besoek dae, ouer-onderwyser konferensies, telefoon oproep, briewe, klas of skool
omsendbriewe, ens. Onderwysers in elke graad rapporteer ‘n persentasie teenoor ‘n vak. Sewe vlakke van
bevoegdheid is beskryf vir elke vak gelys van Gr R – 12.
Die onderskeie prestasiesvlakke en hulle ooreenkomstige persentasie bande is soos in die onderstaande tabel.
BS GRAAD 12 TG.indb 217 2022/04/01 01:15:52

KODES EN PERSENTASIES VIR REKORDHOUDING EN RAPPORTERING
Rang kode Beskrywing van bevoegdheid Persentasie
7 Uitstaande prestasie 80 - 100
6 Verdienstelike prestasie 70 - 79
5 Aansienlike prestasie 60 - 69
4 Voldoende prestasie 50 - 59
3 Matige prestasie 40 - 49
2 Elementêre prestasie 30 - 39
1 Nie presteer 0 - 29
Neem kennis
Die sewepunt skaal het duidelike beskrywings wat gedetaileerde inligting vir elke vlak gee.
Onderwysers sal werklike punte vir elke taak op ‘n puntelys aanteken, en persentasies rapporteer vir die leerder
se rapport.
MODERERING VAN ASSESSERING

Moderering verwys na die proses wat verseker dat die assesserings taak billik, geldig en betroubaar is.
Moderering moet op skoolvlak, distrik vlak, provinsiale vlak en nasionaal geïmplementeer word. Uitgebreide en
toepaslike modereringsprosesse moet vir elke vak geïmplementeer word om gehalte in alle vakke te verseker.
Formele assessering (SGA)

Alle graad 10 en 11 leerders se take moet intern gemodereer word, terwyl graad 12 take ekstern gemodereer
word. Die Vakhoof vir Besigheidstudies of Departementshoof vir Besigheid, Handel en Bestuursvakke sal
gewoonlik die proses bestuur. Moderering by die skool moet minstens een keer per kwartaal plaasvind.
BS GRAAD 12 TG.indb 218 2022/04/01 01:15:52

Skoolgebaseerde Assessering (SGA)
Kwartaal 1
Voorbeeld
GRAAD 12
Besigheidstudies
Maart 202_
GEVALLESTUDIE: NASIENRIGLYNE
Punte: 50 Tyd: 1 Uur
VRAAG 1
1.1.1 BBSEB-pilare uit die gevallestudie
BBSEB-PILARE MOTIVERING
1. Vaardigheidsontwikkeling  Leerlingskappe en leerprogramme word aan swart
werknemers verskaf. 
2. Eienaarskap  KL het ook meer geleenthede vir swart mense
gebied om aandeelhouers in die besigheid te
word.
2. Ken punte toe vir die korrekte identifisering van die BBSEB-pilare selfs al is die
3. Moenie punte vir die motivering toeken as die BBSEB-pilare verkeerd geïdentifiseer
is nie.
Maks (6)
1.1.2 Betekenis van leerlingskappe

– ‘n Leerlingskap is ‘n teoretiese/praktiese opleidingsgeleentheid wat lei tot ‘n erkende beroepskwalifikasie. 
– ‘n Leerlingskap verskaf gestruktureerde leerprogramme wat gedurende werksure vir ‘n bepaalde tydperk voltooi
word. 
– Dit sluit ‘n opleidingskursus met leermateriaal  sowel as praktiese werkservaring in. 
– Ooreenkoms tussen ‘n leerling, werkgewer en ‘n opleidingsverskaffer. 
– Dit kan soms indiensneming vir ‘n bepaalde tydperk nadat die leerlingskap voltooi is insluit. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die betekenis van leerlingskappe.
Maks (4)
BS GRAAD 12 TG.indb 219 2022/04/01 01:15:52

1.1.3 Optredes wat as nienakoming beskou word volgens die NKW
– Weiering om krediet aan verbruikers toe te staan op grond van enige vorm van diskriminasie soos ras, geslag,
ouderdom, geloof, taal, kultuur, seksuele oriëntasie. 
– Heffing van verskillende rentekoerse aan verskillende verbruikers op grond van diskriminerende gronde soos ras,
geslag, ouderdom, geloof, taal, kultuur, seksuele oriëntasie. 
– Om krediet roekeloos aan verbruikers toe te staan en
versuim om die kredietkontrak aan verbruikers te verduidelik. 
– Versuim om bekostigbaarheid-beoordelings uit te voer om te bepaal of die kliënt werklik die krediet wat aangebied
word kan bekostig. 
– Swartlys van kliënte sonder om alle pogings uit te put om die skuld van die verbruiker te verhaal. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die optredes wat as nienakoming beskou word volgens die NKW.
Maks (4)
1.1.4 Menslike hulpbronaktiwiteite uit die gevallestudie
Menslike hulpbronaktiwiteite Motivering
1. Werwing  KL het sekere vakatures in die besigheid geïdentifiseer en die proses
begin om geskikte kandidate te vind en aan te stel in ooreenstemming
met die Wet op Arbeidsverhoudinge (WAV), 1995 (Wet 66 van 1995). 
2. Induksie  Nuut aangestelde werknemers is aan KL voorgestel sodat hulle hulself
met hul nuwe fisiese werksomgewing kon vergewis. 
LET WEL: 1. Die antwoord hoef nie in tabelformaat te wees nie..
2. Ken punte toe vir die korrekte identifisering van die menslike hulpbronaktiwiteite
selfs al is die aanhaling onvolledig/verkeerd.
3. Moenie punte vir die motivering toeken as die menslike hulpbronaktiwiteite
Maks (6)
1.1.5 Implikasie van die WAV op die menslike hulpbronfunksie
– Maak voorsiening vir die stigting van vakbonde, kollektiewe bedingingsrade en bedingingsrade wat bedrywighede
binne die menslike hulpbronfunksie of die besigheid direk kan beïnvloed. 
– Werknemers kan nie maklik ontslaan word nie aangesien bedingingsraad- en KVBA-prosesse korrek gevolg moet
word. 
– Verskaf ‘n raamwerk vir bilaterale vergaderings, kollektiewe bedinging en bedingingsrade waar werknemers,
vakbonde en werkgewers sake rakende indiensneming bespreek. 
– Bevorder ordelike onderhandelinge en werknemersdeelname in besluitneming in die werkplek. 
– Beskerm die regte van werknemers en werkgewers soos uiteengesit in die Grondwet. 
– Bevorder ekonomiese ontwikkeling, sosiale geregtigheid en arbeidsvrede. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die implikasie van die WAV op die menslike
hulpbronfunksie.
Maks (4)
1.1.6 King Kode-beginsels uit die gevallestudie
King Kode-beginsels Motiverings
1. Deursigtigheid  KL verseker dat ouditering en ander verslae
akkuraat gedoen word en aan aandeelhouers en
werknemers beskikbaar gestel word. 
2. Aanspreeklikheid/Verantwoordbaarheid  Die raad verseker ook dat die besigheidsetiek
effektief in die werkplek geïmplementeer word. 
2. Ken punte toe vir die korrekte identifisering van die King Kode-beginsels selfs al is
die aanhaling onvolledig/verkeerd.
3. Moenie punte vir die motivering toeken as die King Kode-beginsels verkeerd
Maks (6)
BS GRAAD 12 TG.indb 220 2022/04/01 01:15:52

1.1.7 Ander King Kode-beginsel
Verantwoordelikheid 
– Die besigheid/direksie moet programme ontwikkel en implementeer wat daarop gemik moet wees om die
gemeenskappe waarin hulle bedrywig is te beskerm. 
– Die besigheid/direksie moet remediërende programme ontwikkel om die omgewing te beskerm, byvoorbeeld om lug-
en waterbesoedeling te verminder. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met verantwoordelikheid as ‘n King Kode-beginsel.
Maks (3)
1.1.8 Maniere waarop professionele, verantwoordelike, etiese en effektiewe besigheidspraktyk uitgevoer
behoort te word
– KL moet aanspreeklik/verantwoordelik wees vir hul besluite en optrede/patentregte. 
– KL moet eerlike/betroubare rekenmeesters/finansiële beamptes met goeie verwysings en ervaring aanstel om
– KL moet ‘n etiese/gedragskode opstel. Hierdie dokument moet aanvaarbare gedrag in die besigheid meld. 
– Daar moet deurlopende ontwikkeling en opleiding vir alle werknemers van KL wees. 
– Prestasiebestuurstelsels/beoordelings moet in plek wees om werknemers van KL te motiveer. 
– Daar moet voldoende interne beheermaatreëls/monitering/evaluering wees om aanspreeklikheid van KL
te verseker. 
– KL se salarisse en lone moet billik en in lyn met die vereistes van die WBDV wees. Besighede moet ook werknemers
vergoed vir alle werk wat gedoen is en vir oortydwerk. 
– KL moet vir die omgewing sorg en omgewingsvriendelike beleid daarstel wat aksies soos herwinning van papier,
verantwoordelike wegdoening van afvalmateriaal en veilige energie in die werkplek, insluit. 
– KL moet nie ‘n besigheidsonderneming op iemand anders se onkoste begin of die idees van ander besighede/
individue gebruik nie, en die intellektuele eiendom van ander besighede respekteer. 
– KL moet al hul werknemers gelyk behandel, ongeag hul ras/kleur/ ouderdom/ geslag/gestremdheid, ensovoorts.
Hulle moet ook aan die vereistes van die WGI voldoen. 
– KL moet gehalte goedere en -dienste aan kliënte verskaf, aandag aan die veiligheid van kliënte skenk, en duidelike
inligting aan die kliënte gee sodat hulle ingeligte besluite kan neem. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere waarop professionele, verantwoordelike, etiese en
effektiewe besigheidspraktyk uitgevoer behoort te word.
Maks (4)
1.1.9 Probleemoplossingstegnieke
– Delphi-tegniek 
– Kragveld-ontleding 
– Dinkskrum 
– Nominale groeptegniek 
– SCAMPER 
– Leë stoel-tegniek 
– Geforseerde kombinasies 
– Breinkaarte 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met probleemoplossingstegnieke.
Maks (3)
BS GRAAD 12 TG.indb 221 2022/04/01 01:15:52

1.1.10 Verskille tussen probleemoplossing en besluitneming
Besluitneming Probleemoplossing
Besluitneming word dikwels deur een persoon/senior Probleme kan deur ‘n groep/span of ‘n individuele
bestuur gedoen.  Dit maak besluitneming meer spanlid opgelos word. Dit maak probleemoplossing
gesaghebbend.  meer inklusief. 
oorweeg voordat daar op die beste een besluit identifiseer en dan elkeen krities evalueer. 
word. 
Hierdie proses is deel van die probleemoplossing- This process is part of the problem-solving cycle as
siklus omdat besluite in elke stap van die siklus decisions need to be taken in each step. 
geneem moet word. 
met die beskrywing van besluitneming. met die beskrywing van probleemoplossing.
Maks (4)
1.1.11 Voordele van kreatiewe denke in die werkplek
– Beter, unieke of onkonvensionele idees en oplossings word gegenereer. 
– Kan die besigheid ‘n mededingende voordeel gee as ongewone, unieke oplossings, idees, strategieë
– Komplekse besigheidsprobleme kan opgelos word. 
– Produktiwiteit neem toe namate bestuur en werknemers vinnig verskeie idees kan genereer wat tyd en geld
meer effektief gebruik. 
– Bestuurders en werknemers het meer selfvertroue aangesien hulle hul volle potensiaal kan uitleef. 
– Bestuurders sal beter leiers wees aangesien hulle verandering(e) positief en kreatief sal kan hanteer/bestuur. 
– Bestuurders en werknemers kan ‘n heeltemal nuwe uitkyk ontwikkel, wat toegepas kan word op enige take
wat hulle mag doen. 
– Lei tot meer positiewe houdings aangesien bestuurders en werknemers voel dat hulle bygedra het tot
probleemoplossing. 
– Verbeter motivering onder personeellede. 
– Bestuurders en werknemers het ‘n gevoel van groot prestasie en hulle sal nie die proses weerstaan of belemmer
sodra hulle ‘n probleem opgelos het en tot die sukses van die besigheid bygedra het nie. 
– Bestuur en werknemers kan tred hou met vinnig veranderende tegnologie. 
– Stimuleer inisiatief van werknemers en bestuurders aangesien hulle voortdurend uit hul gemaksone gestoot
word. 
– Kreatiwiteit kan lei tot nuwe uitvindings wat die algemene lewenstandaard verbeter. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die voordele van kreatiewe denke in die werkplek.
Maks (6)
[50]
BS GRAAD 12 TG.indb 222 2022/04/01 01:15:53

Kwartaal 1
Voorbeeld
GRAAD 12
Besigheidstudies
Maart 202_
KONTROLE TOETS: NASIENRIGLYNE

Punte: 100 Tyd: 1½ Uur
Afdeling A
VRAAG 1
1.1.1 D 
1.1.2 B 
1.1.3 D 
1.1.4 C 
1.1.5 A 
(5 × 2) (10)
1.2 Pas die kolomme
1.2.1 F 
1.2.2 E 
1.2.3 I 
1.2.4 A 
1.2.5 B 
(5 × 2) (10)
TOTAAL AFDELING A: 20
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1 10
1.2 10
TOTAAL 20
BS GRAAD 12 TG.indb 223 2022/04/01 01:15:53

AFDELING B
Sien slegs die EERSTE TWEE vrae na.
VRAAG 2: BESIGHEIDSOMGEWINGS
2.1 Bedryfsontleding-instrumente uit gegewe stellings
2.1.1 Porter se Vyf Kragte-model 
2.1.2 PESTWO-ontleding/ PESTWO-ontleding (4)
2.2 Diversifikasie-strategieë
2.2.1 Diversifikasie-strategieë uit die scenario
DIVERSIFIKASIE-STRATEGIE MOTIVERING
1. Konsentriese/ Rustige Leefstyldienste het ‘n nuwe reeks
Verwante diversifikasie  liggaamsmasserings-terapiedienste bygevoeg wat
by nuwe kliënte sal aanklank vind. 
2. Horisontale diversifikasie  RLD het besluit om motordienste bekend te stel
gebaseer op die behoeftes van hul kliënte.
2. Ken punte toe vir die korrekte identifisering van die diversifikasie-strategieë selfs
al is die aanhaling onvolledig/verkeerd.
3. Moenie punte vir die motivering toeken as die diversifikasie-strategieë verkeerd
4. Moenie punte vir ‘Hulle bied ook laer pryse vir hul dienste aan om meer kliënte te
lok’toeken nie, want dit is ‘n voorbeeld van markpenetrasie as ‘n tipe intensiewe
strategie.
Maks (6)
Positiewe/Voordele
– Bevorder gesondheid en veiligheid in die werkplek. 
– Skep ‘n bemagtigende raamwerk vir aanvaarbare indiensnemingspraktyke/ veiligheidsregulasies. 
– Dek alle werknemers in die werkplek, indien beide partye (werkgewers en werknemers) voldoen aan al die nodige
– Verskaf administratiewe riglyne/meganismes vir die hantering en verwerking van eise. 
– Verskaf aan werknemers finansiële/monetêre vergoeding vir enige besering/gestremdheid/siekte wat voortspruit
– Beskerm werknemers teen finansiële las sou ‘n ongeluk in die werkplek plaasvind, mits die werkgewer hom/haar
nie aan nalatigheid skuldig maak nie en bydraes tot die Vergoedingsfonds gemaak het. 
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Die implementering van die WVBBS is tydrowend, duur, voorskriftelik en administrasie-intensief – veral die lang
– Werkgewers moet al hul werknemers registreer om jaarlikse bydraes tot die WVBBS te maak, wat tot
– Werkgewers kan gedwing word om swaar boetes te betaal as hulle skuldig bevind word aan nalatigheid, of omdat
hulle nie veiligheidsmaatreëls toegepas het nie. 
– Suid-Afrikaners wat tydelik/permanent in die buiteland in diens is, word nie deur die WVBBS gedek. 
Maks (6)
BS GRAAD 12 TG.indb 224 2022/04/01 01:15:53

2.4 Maniere waarop besighede aan die WAV kan voldoen
– Vertoon ‘n opsomming van die WAV in die werkplek waar dit vir alle werknemers sigbaar is. 
– Werknemers moet toegelaat word om vakbonde te stig en aan vakbond-verwante aktiwiteite of wettige stakings
deel te neem. 
– Die vestiging van werksplekforums moet deur werkgewers ondersteun word. 
– Enige ooreenkomste wat tydens kollektiewe bedinging gemaak word, moet nie deur werkgewers geïgnoreer/
verbreek word nie. 
– Billikheid moet bevorder word, en werknemers moet nie onbillik/onwettig afgedank word nie. 
– Werkgewers moet alle relevante inligting aan die vakbondverteenwoordigers bekend maak vir die effektiewe
voltooiing van vereiste take. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere waarop besighede aan die WAV kan voldoen.
Maks (4)
[20]
Vraag 2 Punte
2.1.1 2
2.1.2 2
2.2.1 6
2.2.2 6
2.3 4
TOTAAL 20
VRAAG 3: BESIGHEIDSBEDRYWIGHEDE
– posbeskrywing, byvoorbeeld, pligte/werksvoorwaardes/verantwoordelikhede 
– posspesifikasie , byvoorbeeld, formele kwalifikasies/ervaring/bereidheid om te reis 
– datum van indiensneming/aanvang van diens 
– plek waar die werknemer die meeste van sy/haar werkstyd sal deurbring en werksaktiwiteite sal uitvoer 
– werksure, byvoorbeeld, normale ure/oortyd 
– vergoeding, byvoorbeeld weeklikse-/twee-weeklikse-/maandelikse-betaling 
– voordele/byvoordele/toelaes 
– verlof, byvoorbeeld, siek-/kraam-/jaarlikse/aannemingsverlof/ gesinsverantwoordelikheidsverlof 
– kontraktydperk/besonderhede van beëindiging 
– proeftydperk 
– handtekeninge van beide die werkgewer en werknemer 
– lys van dokumente wat deel vorm van die kontrak, byvoorbeeld, aanstellingsbrief/ gedragskode/etiese kode 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met aspekte wat in ‘n indiensnemingskontrak ingesluit moet word.
(3 × 1) (3)
3.2 Induksieprogram
3.2.1 Induksieprogram uit die scenario
– Oorsig van RR 
– Inligting oor RR se produkte 
– Verskillende personeel-beleide 
(3 × 1) (3)
3.2.2 Ander aspekte wat by die induksieprogram ingesluit moet word
– Veiligheidsregulasies en -reëls 
– Toer deur die perseel/besigheid
BS GRAAD 12 TG.indb 225 2022/04/01 01:15:53

– Vergadering met senior bestuur wat die maatskappy se visie/missie/ waardes/posontleding/ daaglikse take sal
verduidelik
– Voorwaardes van indiensneming, byvoorbeeld, werksure/verlof-aansoekproses/ byvoordele/ dissiplinêre prosedures,
ens. 
– Bespreking van die dienskontrak en diensvoorwaardes 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met aspekte wat by die induksieprogram ingesluit moet word.
LET WEL: 1. Sien slegs die eerste TWEE (2) antwoorde na.
2. Moenie punte toeken vir aspekte wat in VRAAG 3.2.1 genoem is nie.
(2 × 2) (4)
3.3 Implikasie van die WGI op die menslike hulpbronfunksie
– Die MHB moet gelyke geleenthede bevorder en voorsien, en gelykheid in die werkplek bevorder. 
– Die MHB moet aan die Departement van Arbeid verslag doen oor die vordering rakende die implementering van
die gelyke indiensnemingsplan. 
– Stel gelyke indiensnemingsplanne saam wat aandui hoe hulle regstellende aksie sal implementeer.
– Verseker dat die menslike hulpbronfunksie regstellende aksie daarstel, bevorder en bereik met behulp van gelyke
indiensnemingsplanne. 
– Wys ‘n bestuurder toe om te verseker dat die gelyke indiensnemingsplan geïmplementeer en gereeld gemonitor
sal word. 
– Verseker dat regstellende aksie diversiteit in die werkplek bevorder. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die implikasie van die WGI op die menslike hulpbronfunksie.
Maks (4)
3.4 Werwingsprosedure as ‘n menslike hulpbronaktiwiteit
– Die menslike hulpbronbestuurder (MHB) moet die pos evalueer/ ‘n posontleding voorberei, wat die posspesifikasie/
posbeskrywing insluit/om werwingsbehoeftes te identifiseer. 
– Die MHB moet die posspesifikasie/sleutelprestasie-areas aandui om geskikte kandidate te lok. 
– Kies die metode van werwing, bv. interne/eksterne werwing, om die geskikte aansoekers/kandidate te bereik/te
teiken. 
– Indien eksterne werwing gekies word, moet die relevante werwingsbronne gekies word, bv. werwingsagentskappe/
tersiêre instellings/koerante/elektroniese media, ens. 
– Vakatures kan intern geadverteer word via interne e-pos/mededeling/ plakkate/interne kennisgewingborde ens. 
– Eksterne werwing moet oorweeg word indien interne werwing onsuksesvol was. 
– Die advertensie moet voorberei word met die relevante inligting, bv. die naam van die maatskappy,
kontakbesonderhede, kontakpersoon, ens. 
– Plaas die advertensie in die geselekteerde media wat sal verseker dat die beste kandidate aansoek doen. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die werwingsprosedure as ‘n menslike hulpbronaktiwiteit.
Maks (6)
[20]
Vraag 3 Punte
3.1 3
3.2.1 3
3.2.2 4
3.3 4
3.4 6
TOTAAL 20
VRAAG 4: BESIGHEIDSROLLE
4.1 King Kode-beginsels uit gegewe stellings
4.1.1 Aanspreeklikheid/Verantwoordbaarheid 
4.1.2 Verantwoordelikheid 
4.1.3 Deursigtigheid 
(6)
BS GRAAD 12 TG.indb 226 2022/04/01 01:15:53

aanvaarbare beginsels  in die samelewing.  aanvaarbare beginsels binne ‘n besigheid. 
Voldoen aan ‘n stel waardes wat moreel Stel van standaarde  van verwagte gedrag. 
aanvaarbaar is. 
lei om eties op te tree.  professie of besigheid. 
vir besluitneming.  besigheid/professie/beroep. 
Behels die navolging van die beginsels van reg Sluit riglyne oor werknemers se voorkoms/
en verkeerd in besigheidsaktiwiteite/praktyke/ kommunikasie/houding/verantwoordelikheid. 
transaksies/onderhandelinge. 
2. Die verskil hoef nie verbind te wees nie maar moet duidelik wees.
3. Ken ‘n maksimum van TWEE (2) punte toe, indien die verskil nie duidelik is nie/Sien
slegs óf etiese gedrag óf professionele gedrag na.
Maks (4)
4.3 Onprofessionele sakepraktyke
4.3.1 Onprofessionele sakepraktyke uit die scenario
ONPROFESSIONELE SAKEPRAKTYKE MOTIVERING
1. Ongemagtigde gebruik van werkplekfondse  Die administratiewe klerk by OF gebruik geld uit
die tjekrekening sonder voorgeskrewe magtiging
van senior bestuur. 
2. Misbruik van werktyd  Die werknemers van OF neem dikwels lang
middagete pouses wat hul verkope beïnvloed. 
2. Ken punte toe vir die korrekte identifisering van die onprofessionele sakepraktyke
selfs al is die aanhaling onvolledig/verkeerd.
3. Moenie punte vir die motiverings toeken as die onprofessionele sakepraktyke
4. Moenie leerders penaliseer as hulle die volledige onprofessionele sakepraktyk
uitgeskryf het nie: Ongemagtigde gebruik van werkplekfondse en hulpbronne.
Maks (6)
4.3.2 Maniere waarop besighede onprofessionele sakepraktyke kan hanteer
Ongemagtigde gebruik van werkplekfondse en hulpbronne
– OF moet gereelde oudits doen. 
– OF moet risiko-areas/kwesbare areas identifiseer. 
– OF moet die aantal werknemers wat toegang tot besigheidsfondse/bates het, beperk. 
– OF moet ‘n bedrog voorkomingstrategie implementeer/instel. 
– OF moet werknemers opvoed oor die impak van bedrog. 
– Bedrogvoorkoming behoort ‘n kollektiewe verantwoordelikheid van OF en werkers te wees. 
– Duidelike beleide moet in plek wees sodat werknemers bewus is van wat as bedrog beskou word. 
– OF moet stelsels in die organisasie opstel om bedrog en korrupsie aan te meld. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die hantering van ongemagtigde gebruik van werkplekfondse
en hulpbronne as ‘n onprofessionele sakepraktyk.
Submaks (4)
OF
BS GRAAD 12 TG.indb 227 2022/04/01 01:15:53

Misbruik van werktyd
– Praat direk met daardie werknemers wat werktyd misbruik. 
– Die gedragskode/etiese kode moet duidelike reëls oor die misbruik van werktyd bevat. 
– Besighede moet opleiding gee oor die inhoud van die gedragskode/etiek. 
– Die gedragskode/etiese kode moet deur alle werknemers onderteken word sodat hulle bewus is van die inhoud
daarvan. 
– OF moet werknemers monitor om te verseker dat take voltooi word. 
– OF behoort werksure so te struktureer dat werknemers vrye/buigsame tyd vir persoonlike sake het. 
– OF moet ‘n kultuur van verantwoordelikheid skep/spangees versterk sodat alle werknemers verantwoordelik voel vir
wat bereik moet word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die hantering van misbruik van werktyd as ‘n onprofessionele
sakepraktyk.
Submaks (4)
Maks (4)
[20]

Vraag 4 Punte
4.1.1 2
4.1.2 2
4.1.3 2
4.2 4
4.3.1 6
4.3.2 4
TOTAAL 20
TOTAAL AFDELING B: 40
AFDELING C
Sien slegs die EERSTE antwoord na.
VRAAG 5: BESIGHEIDSOMGEWINGS (WETGEWING)
5.1 Inleiding
– BBSEB is ‘n onlangse wetgewing wat daarop gemik is om ‘n pad van gelykheid en regverdigheid vir alle Suid-
Afrikaners te verseker. 
– BBSEB is ontwikkel in reaksie op die eise vir regstelling en billikheid in Suid-Afrika. 
– BBSEB is gepromulgeer/gestig om die meerderheid Suid-Afrikaners in die hoofstroom van die ekonomie te bring,
om ekonomiese geleenthede vir voorheen benadeelde mense aansienlik te versnel en om rykdom breër oor alle
bevolkingsgroepe te versprei. 
– ‘n BBSEB-telkaart word gebruik om die BBSEB-statusse van besighede te bepaal. 
– BBSEB beoog om alle burgers van Suid-Afrika sinvol in die ekonomie te integreer. 
– Optrede wat as nienakoming beskou word, verwys na optrede wat onregverdig, onbillik, en onwettig is, en
vooroordeel teenoor werknemers toon in die konteks van die oortreding van BBSEB. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die doel van BBSEB/implikasies van die hersiene pilare van
BBSEB op besighede/impak van BBSEB op besighede/optredes wat volgens BBSEB as nie-nakomig beskou word.
Enige (2 × 1) (2)
5.2 Doel van BBSEB
– Stel rykdom in staat om wyer oor alle bevolkingsgroepe versprei te word. 
– Beoog om ongelykheid in die Suid-Afrikaanse ekonomie aan te spreek/te teiken. 
– Omskep/Beskryf areas wat die regering ‘n platform sal gee om die billike verspreiding van rykdom onder alle
bevolkingsgroepe te bring. 
– Maak voorsiening vir die ontwikkeling van Goeie Praktykskodes. 
– Verhoog die aantal swart mense wat Suid-Afrikaanse besighede bestuur/beheer. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die doel van BBSEB.
Maks (10)
BS GRAAD 12 TG.indb 228 2022/04/01 01:15:53

5.3 Implikasies van die hersiene pilare van BBSEB op besighede
Eienaarskap
– Swart mense by aandeelhouding/vennootskappe/franchises insluit. 
– Meer geleenthede vir swart mense skep om eienaars en entrepreneurs te word. 
– Klein swart beleggers aanmoedig om in groot maatskappye te belê en deel in eienaarskap. 
– Vrygestelde Mikro-ondernemings (VMO’s) wat ‘n eienaarskap van 50% of meer van swart mense in bestuur het,
word outomaties bevorder na Vlak 3 van die BBSEB-telkaart.
– Besighede vind dit moeilik om geskikte swart besigheidsvennote/aandeelhouers te vind wat aandele kan bekostig. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met eienaarskap as ‘n hersiene pilaar van BBSEB.
Submaks (4)
Ondernemings- en verskafferontwikkeling (OVO/ESD)
– Aangemoedig word om in klein medium- en mikro-ondernemings (KMMO’s) in swart besit te belê en te ondersteun. 
– Werk skep want OVO bevorder en ondersteun plaaslike vervaardiging . 
– Finansiële bydraes aan besighede maak wat aan BBSEB voldoen en KMMO’s, soos lenings/skenkings/beleggings. 
– Ook nie-finansiële bydraes aan BBSEB-voldoende besighede maak en KMMO’s soos adviesdienste /
konsultasiedienste/entrepreneursprogramme. 
– OVO bevorder voorkeurverkryging en besighede het dikwels nie ‘n keuse as om transaksies te doen met BBSEB-
goedgekeurde verskaffers wat nie noodwendig hul eerste keuse is nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met ondernemings- en verskafferontwikkeling (OVO/ESD) as ‘n
hersiene pilaar van BBSEB.
Submaks (4)
Sosio-ekonomiese ontwikkeling/Sosiale verantwoordelikheid
– By te dra tot maatskaplike beleggingsprojekte en gemeenskapsontwikkeling. 
– Op kritieke areas van KMI fokus soos ontwikkeling in die land,  byvoorbeeld omgewingsbewustheid/onderwys/
behuising/armoede/werkloosheid, ens. 
– Skaars KMI-hulpbronne aan geselekteerde begunstigdes in die gemeenskap versprei. 
– Volhoubare gebruik van natuurlike hulpbronne bevorder en besighede wat gebruik maak van volhoubare
produksie-tegnieke en volhoubare energiebenuttingspraktyke ondersteun. 
– Besighede is dikwels nie kundig of kundiges oor maatskaplike kwessies en sosiale verantwoordelikheid nie, en
kan lei tot vermorsing van finansiële hulpbronne as dit nie korrek ondersoek word nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met sosio-ekonomiese ontwikkeling/sosiale verantwoordelikheid
as ‘n hersiene pilaar van BBSEB.
Submaks (4)
Maks (12)
5.4 Impak van BBSEB op besighede
Positiewe/Voordele
– Besighede wat aan die BBSEB voldoen sal hoog aangeslaan word op die BBSEB-telkaart/kan staatstenders kry/kan
ander BBSEB-besigheidsvennote/verskaffers lok. 
– Moedig besighede aan om die eise vir regstelling/billikheid direk in die werkplek aan te spreek. 
– Maak voorsiening vir verbeterde ontwikkeling van menslike hulpbronne deur doeltreffende opleiding en ontwikkeling. 
– Bevorder ondernemingsontwikkeling deur entrepreneuriese vaardighede van aangewese mense te ontwikkel om
hul eie besighede te vestig. 
– Besighede wat op BBSEB fokus toon toewyding tot die maatskaplike/opvoedkundige/ekonomiese ontwikkelings in
die gemeenskap/land. 
– Verbeter die beeld van die besigheid omdat ‘n goeie BBSEB-gradering meer beleggers na die besigheid lok. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van die BBSEB op besighede.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Die implementering van BBSEB is tydrowend, duur, voorskriftelik en administrasie-intensief,  veral om BBSEB-
telkaart graderings en opleiding van werknemers te behaal. 
– Besighede moet rigiede/moeilike prosesse verduur om hul BBSEB-nakoming deur ‘n onafhanklike BBSEB-
verifikasie-agentskap te laat meet/verifieer. 
BS GRAAD 12 TG.indb 229 2022/04/01 01:15:53

– Sommige prosesse wat met BBSEB geassosieer word – as dit nie behoorlik gemonitor word nie – kan tot
korrupsie/nepotisme/kronisme lei. 
– Die BBSEB bepleit Ondernemings- en Verskafferontwikkeling (OVO) , wat beteken dat sekere besighede wat nie
goedgekeurde BBSEB-verskaffers is nie, kan uitgesluit word van die verskaffing van goedere en dienste. 
– Besighede wat staatstenders wil bekom en sake met die staat wil doen, moet jaarliks hul BBSEB-status laat
assesseer. Dit verhoog die administratiewe las van besighede. 
– Besigheidskostes neem toe omdat besighede geld moet bestee aan die korrekte voldoening aan die vyf pilare van
BBSEB om ‘n goeie BBSEB-gradering te verkry. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van die BBSEB op besighede.
Maks (12)
5.5 Optredes wat volgens BBSEB as nienakoming beskou word
– Werkgewers wat verkeerdelik die middele implementeer om die vereistes van die vyf BBSEB-pilare te bereik. 
– Werkgewers wat versuim om regstellende aksie in die konteks van gelyke indiensneming korrek te implementeer om
BBSEB-verantwoordelikhede na te kom. 
– Werkgewers wat ongeskikte mense in bestuursposte bevorder ten koste van gekwalifiseerde voorheen benadeelde
mense. 
– Werkgewers wat doelbewus betrokke by frontering, korrupsie, nepotisme en kronisme is, en as gevolg hiervan sekere
individue ten koste van ander individue bevoordeel. 
– Weiering om staatstenders toe te ken aan verskaffers wat aan BBSEB voldoen. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die optredes wat volgens BBSEB as nienakoming beskou word.
Maks (12)
5.6 Gevolgtrekking
– Die implementering van BBSEB het gelei tot ‘n toename in die aantal swart mense wat besighede in die Suid-
Afrikaanse ekonomie bestuur/besit/beheer. 
– Om ‘n goeie gradering te kry, sal ondernemings geld moet bestee in die gebiede wat deur die BBSEB-pilare gedek word. 
– Enige ander relevante gevolgtrekking wat verband hou met die doel van BBSEB/implikasies van die hersiene pilare
van BBSEB op besighede/impak van BBSEB op besighede/optredes wat volgens BBSEB as nienakoming beskou word.
Enige (1 × 2) (2)
[40]
5.1 Inleiding 2
5.2 Doel van BBSEB 10
5.3 Implikasies van die hersiene pilare van BBSEB op besighede 12 Maks
5.4 Impak van BBSEB op besighede 12 32
5.5 Optredes wat volgens BBSEB as nienakoming beskou word 12
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
Ontleding, interpretasie 2 8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
VRAAG 6: BESIGHEIDSROLLE (KREATIEWE DENKE EN PROBLEEMOPLOSSING)

6.1 Inleiding
– Om probleme op te los vereis dit dat besighede kreatiewe en kritiese denkvaardighede toepas. 
– As gevolg van baie uitdagings in komplekse besigheidsomgewings, moet die besigheid presies weet hoe om die
stappe van probleemoplossing toe te pas om die probleem op te los. 
– Kreatiewe denke is die vermoë om na dieselfde scenario/uitdaging te kyk en met oorspronklike, nuwe innoverende
idees/oplossings vorendag te kom. 
BS GRAAD 12 TG.indb 230 2022/04/01 01:15:53

– Die Delphi-tegniek is ‘n proses wat gebruik word om tot ‘n groepsmening of -besluit te kom deur ‘n opname van ‘n
paneel kundiges. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die stappe van probleemoplossing/maniere waarop besighede
‘n omgewing kan skep wat kreatiewe denke in die werkplek bevorder/die impak van die Delphi-tegniek op
besighede/toepassing van die Delphi-tegniek om komplekse besigheidsprobleme op te los.
Enige (2 × 1) (2)
6.2 Stappe van probleemoplossing
– Identifiseer die probleem 
– Definieer die probleem 
– Identifiseer alternatiewe oplossings 
– Evalueer alternatiewe oplossings 
– Kies die beste oplossing 
– Formuleer/Ontwikkel ‘n aksieplan/strategie 
– Implementeer die aksieplan 
– Evalueer die geïmplementeer oplossing/aksie plan 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die stappe van probleemoplossing.
Maks (10)
6.3 Maniere waarop besighede ‘n omgewing kan skep wat kreatiewe denke in die werkplek bevorder
Die bestuur moet:
– altyd bereid wees om te luister en entoesiasties op nuwe idees van personeellede te reageer. 
– alle personeellede aanmoedig om nuwe of unieke idees te ontwikkel. 
– tyd maak vir die skepping van nuwe idees, byvoorbeeld, deur werkswinkels te hou waar personeellede by
dinkskrumsessies betrokke kan wees om nuwe idees/oplossings te verkry. 
– dit maklik vir personeellede maak om nuwe idees voor te stel deur middel van voorstel-kassies op die
besigheidsperseel. 
– personeellede oplei in innoverende tegnieke soos die gebruik van breinkaarte. 
– pos/werk-uitruilings met ander besighede organiseer om te leer van ander meer kreatiewe maniere om situasies
te hanteer. 
– aansporings instel vir personeellede wat met nuttige en kreatiewe idees vorendag kom. 
– seker maak dat die werksomgewing vry is van afleidings soos hoë geraasvlakke. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die maniere waarop die besigheid ‘n omgewing kan skep wat
kreatiewe denke in die werkplek bevorder.
Maks (12)
6.4 Impak van die Delphi-tegniek op besighede
Positiewe/Voordele
– Besighede kan ‘n groep kundiges/kenners gebruik sonder om hulle bymekaar te bring. 
– Die kundiges sal die besigheid duidelike idees of oplossings gee oor hoe om produktiwiteit en/of winsgewendheid
te verbeter. 
– Inligting wat van kundiges ontvang word, kan gebruik word om komplekse besigheidsprobleme op te los. 
– Kenners kan eerlike, geloofwaardige menings gee omdat hulle nie ‘n direkte of persoonlike belang in die besigheid
het nie. 
– Konflik kan vermy word veral as die kenners kundig en goed gekwalifiseerd is. 
– Oorheersende werknemers sal nie die proses kan saboteer nie omdat hulle nie deel vorm van die
probleemoplossingsproses nie. 
– Geraasvlakke in ‘n kantooromgewing kan vermy word omdat daar geen behoefte aan groepbesprekings sal wees nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van die Delphi-tegniek op besighede.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Dit is ‘n duur tegniek om te gebruik vanweë die hoë administratiewe koste. 
– Dit kan tydrowend en ingewikkeld wees om data te ontleed wat van kundiges/kenners ontvang word en om nuwe
vraelyste op te stel. 
– Nie alle kundiges is bereid of stel belang om terugvoering te gee of vraelyste te voltooi nie. 
– As die kundiges nie goed gekies is nie, kan sommige kundiges dalk nie ‘n dieper kennis van sekere onderwerpe hê nie.
– Kundiges se voorstelle word dalk nie deur sommige werknemers gewaardeer nie, so konsensus sal moontlik nie
bereik word nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van die Delphi-tegniek op besighede.
Maks (12)
BS GRAAD 12 TG.indb 231 2022/04/01 01:15:53

6.5 Toepassing van die Delphi-tegniek om komplekse besigheidsprobleme op te los
– Die besigheid moet ‘n paneel kundiges nooi om navorsing te doen oor die uitdagings wat hulle in die gesig staar. 
– Kenners hoef nie op een plek te wees nie en sal individueel gekontak word. 
– ’n Vraelys wat uit vrae bestaan om inligting van die kundiges in te samel rakende die uitdagings van die besigheid
moet ontwerp word. 
– Die kundiges sal dan versoek word om die vraelys te voltooi en dit terug te stuur. 
– Die besigheid moet dan die antwoorde van die kundiges opsom deur ‘n terugvoerverslag op te stel. 
– Hierdie terugvoerverslag word aan die kundiges teruggestuur en, indien nodig, sal ‘n tweede vraelys opgestel word
wat gebaseer is op die terugvoerverslag. 
– Paneellede sal dan versoek word om verdere insette/idees te verskaf oor hoe om die uitdagings van die besigheid
op te los. 
– Indien nodig, word ‘n derde vraelys gebaseer op terugvoer van die tweede rondte opgestel word. 
– Laastens sal die besigheid al die terugvoer van die kundiges in ‘n verslag opsom. 
– Nadat konsensus bereik is, moet die besigheid dan die beste oplossing/voorstel kies op grond van die verslag. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met toepassing van die Delphi-tegniek om komplekse
besigheidsprobleme op te los.
Maks (12)
6.6 Gevolgtrekking
– Konstante veranderinge in die verskillende besigheidsomgewings het ‘n impak op sakebedrywighede en daarom
moet hulle vinnig daarby aanpas en vinnige/kreatiewe besluite neem. 
– Die stappe van probleemoplossing is ‘n sistematiese benadering om besigheidsprobleme op te los/aan te spreek. 
– Kreatiewe denke kan help om besigheidsprobleme suksesvol op te los. 
– Besighede moet weet hoe om probleme wat opduik te hanteer. 
– Die Delphi-tegniek is ‘n gewilde probleemoplossingstegniek wat gebruik kan word om kundige insig in komplekse
probleme te verkry deur besighede wat dit kan bekostig om hierdie tegniek toe te pas. 
– Enige ander relevante gevolgtrekking wat verband hou met die stappe van probleemoplossing/maniere waarop
besighede ‘n omgewing kan skep wat kreatiewe denke in die werkplek bevorder/die impak van die Delphi-tegniek
op besighede/toepassing van die Delphi-tegniek om komplekse besigheidsprobleme op te los.
(Enige 1 × 2) (2)
[40]
6.1 Inleiding 2
6.2 Stappe van probleemoplossing 10
6.3 Maniere waarop besighede ‘n omgewing kan skep wat kreatiewe 12
denke in die werkplek bevorder Maks
6.4 Impak van die Delphi-tegniek op besighede 12 32
6.5 Toepassing van die Delphi-tegniek om komplekse 12
besigheidsprobleme op te los
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
Ontleding, interpretasie 2 8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
TOTAAL AFDELING C: 40
TOTALE PUNTE: 100
BS GRAAD 12 TG.indb 232 2022/04/01 01:15:53

Kwartaal 2
Voorbeeld
GRAAD 12
Besigheidstudies
Mei 202_
AANBIEDING: NASIENRIGLYNE
Punte: 50
NOTAS AAN ONDERWYSERS

1. Hierdie is ‘n individuele aktiwiteit en dit is jou verantwoordelikheid om die taak en die rubriek aan die leerders te
verduidelik voordat dit aan hulle gegee word.
2. Die taak moet op die geskrewe taak van die leerder nagesien word en punte moet op die rubriek aangedui word.
3. Gebruik die voorgestelde nasien riglyne, maar oorweeg ook antwoorde wat deur besigheidseienaars/bestuurders
daaraan gegee word.
4. Verduidelik aan leerders die verwagtinge vir die visuele deel van die taak, bv. hantering van notas, oogkontak met die
klas, selfvertroue; ens.
5. Die Leerders se aanbieding in die klas moet nagesien word volgens die vereistes van die rubriek.
6. Dit is ononderhandelbaar dat die indien van take op die vereiste spertye streng nagekom moet word.
DEEL 1
1.1 Voorbeelde van korttermynversekering en langtermynversekering
Voorbeelde van korttermynversekering
– Eiendomsversekering
– Kontant in transito
– Diefstal
– Inbraak
– Brand
– Storms/Wind/Hael/Reën
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met voorbeelde van korttermynversekering.
Voorbeelde van korttermynversekering
– Aftree-annuïteite
– Lewensversekering
– Pensioenfonds of Voorsorgfonds
– Begrafnisversekering
– Gesondheidsversekering/Mediese fonds
– Traumaversekering
– Ongeskiktheidspolis
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met voorbeelde van langtermynversekering.
Maks (5)
BS GRAAD 12 TG.indb 233 2022/04/01 01:15:53

1.2 Voordele van versekering besighede
– Dra die risiko oor vanaf die besigheid/versekerde na ‘n versekeringsmaatskappy of versekeraar.
– Beskerm besighede teen oneerlike werknemers.
– Beskerm besighede teen verliese as gevolg van die dood van ‘n skuldenaar.
stormskade.
verantwoordelik is.
– Besighede sal vergoed word vir versekerbare verliese, byvoorbeeld vernietiging van eiendom deur brand.
– Besigheidsbates, byvoorbeeld voertuie/toerusting of geboue, moet teen skade en/of diefstal verseker word.
waarde van miljoene tot gevolg het.
kapitaal te voorkom.
versekeringspolis aan die besigheid of begunstigdes uitbetaal word.
– Vervangingskoste vir beskadigde masjinerie/toerusting is baie hoog, daarom kan versekering sulke koste verminder/dek.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die voordele van versekering besighede.
Maks (5)
1.3 Die rol van persoonlike ingesteldheid in suksesvolle leierskap
– Positiewe ingesteldheid/houding stel leierskap-potensiaal vry.
– ‘n Leier se goeie/slegte houding kan die sukses of mislukking van die besigheid beïnvloed.
– Leiers moet hul sterkpunte en swakpunte ken om hul leierskapstyle effektief toe te pas.
– Groot leiers verstaan dat die regte houding die regte atmosfeer sal skep.
– Leiers se houding kan werknemers/spanne se denke/gedrag beïnvloed.
– Leiers moet die gedrag modelleer wat hulle by spanlede wil sien.
– Suksesvolle leiers oorweeg die vermoëns en vaardighede van spanlede om take en rolle effektief toe te wys.
– Entoesiasme verskaf en skep vertroue in ‘n leier.
– ‘n Positiewe ingesteldheid/houding is van kritieke belang vir goeie leierskap, want goeie leiers sal by die taak bly
ongeag probleme en uitdagings.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die rol van persoonlike ingesteldheid in suksesvolle leierskap.
LET WEL: Neem ander bewoording ook in ag wat deur die bestuurder/eienaar gebruik word.
Maks (5)
1.4 Maniere waarop die eienaar/bestuurder moeilike mense/persoonlikhede hanteer
Tipe
Strategieë om moeilike persoonlikhede te hanteer
persoonlikheid
Luister na die klagtes, maar moenie dit erken deur jou kop te knik nie.
Klaer Onderbreek die klaer na ‘n rukkie en gaan voort met strategieë om die kwessies te hanteer
wat aangegee is.
Stel alternatiewe benaderings voor en lei die werknemer deur die alternatiewe.
Besluiteloos Beklemtoon die belangrikheid van besluitneming en die gevolge van die vertraging daarvan.
Help die werknemer met die besluite en bevestig die werknemer.
Stem saam Wees ferm met die werknemer en moenie toelaat dat beloftes gemaak word wat nie kan
met alles/Oor- gekom kan word nie.
instemmend Monitor die vordering van pligte wat aan die werknemer opgedra is.
Luister na die werknemer, maar moenie saam stem nie.
Negatief Laat die werknemer toe om menings uit te spreek, maar moenie deel word van die
negatiwiteit nie.
Luister na die werknemer maar laat weet dat jy in beheer van die situasie is.
Kundige/
Waardeer die insette maar noem dat jy alternatiewe oorweeg.
Kenner
Weerhou daarvan om hul menings aan te val, aangesien dit kan tot ‘n konfrontasie lei.
BS GRAAD 12 TG.indb 234 2022/04/01 01:15:53

Tipe
Strategieë om moeilike persoonlikhede te hanteer
persoonlikheid
Gee die werknemer genoeg tyd om saak te stel.
Moenie die vertraging in reaksie deur die werknemer gebruik om jou mening uit te spreek nie.
Stil
Gebruik oop vrae om ‘n sinvolle antwoord van die werknemer te kry.
Bevestig die werknemer deur die insette wat verskaf is, te erken.
Gee die werknemer genoeg tyd om saak te stel.
Aggressief Weerhou daarvan om hul menings aan te val, want dit kan lei tot ‘n konfrontasie.
Beskerm ander werknemers om deur die werknemer geïntimideer te word.
1.5 Leierskapstyl en positiewe impak van die leierskapstyl
LET WEL: 1. Die leerder kan hier die leierskapstyl wat hy/sy geïdentifiseer het, aandui. Gebruik
die impak van die geïdentifiseerde leierskapstyl.
2. Die gekose leierskapstyl moet verbind wees met die voordele wat deur die leerder
verduidelik word.
Die impak van die demokratiese leierskapstyl
Positiewe/Voordele
– Die leiers hoef nie op hul kennis/vaardighede staat te maak om komplekse probleme op te los nie.
– Leiers kan werknemers nooi om aan die besluitnemingsproses deel te neem en voordeel te trek uit hul ervarings/
kundigheid.
– Werknemers dra ‘n verskeidenheid/innoverende idees by wat die organisasie kan bevoordeel, en kan lei tot
verbeterde produksie tegnieke.
– Werknemers voel bemagtig/gemotiveerd, wat lei tot verhoogde produktiwiteitsvlakke.
– Gereelde kommunikasie tussen leiers en werknemers lei tot verbeterde besluitneming.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van die demokratiese leierskapstyl.
Impak van die outokratiese leierskapstyl
Positiewe/Voordele
– Die leier is in ‘n posisie om vinnige besluite te neem, sonder om werknemers te raadpleeg.
– Die leier het sekerheid dat besluite betyds geneem sal word, sonder vertragings, en werk word volgens skedule gedoen.
– Daar is geen onsekerheid oor die bron van instruksies, wat direk van die leier af kom nie.
– Streng monitering en beheer van produksieprosesse deur die leier verseker gehalte produkte en -dienste.
– Duidelike en konsekwente rigting van die leier, verskaf sekerheid aan nuwe werknemers.
– Die groot arbeidsmag in sekere besighede maak dit onprakties om werknemers te ontmoet/konsulteer.
– Beknopte/duidelike leiding kan aan nuut aangestelde/onervare personeel gegee word.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van die outokratiese leierskapstyl.
Die impak van die Laissez-faire/Vrye-teuels leierskapstyl
Positiewe/Voordele
– Werknemers word vertrou en word die verantwoordelikheid gegee om besluite te neem in areas van hul kundigheid.
– Werknemers hoef nie die leier te raadpleeg wanneer hulle besluite neem wat die organisasie kan bevoordeel nie.
– Motiveringsvlakke van werknemers neem toe omdat die leier hul vermoëns/vaardighede erken om besluite te neem.
– Produktiwiteitsvlakke van die organisasie kan aansienlik toeneem omdat werknemers gewaardeer voel.
– Werknemers ervaar persoonlike groei/ontwikkeling aangesien hulle toegelaat word om besluite op hul eie te neem.
– Die leierskapvaardighede van individuele werknemers kan ontwikkel namate hulle met ander werknemers omgaan
wanneer hulle besluite neem.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van die Laissez-faire/Vrye-teuels leierskapstyl.
Die impak van die charismatiese leierskapstyl
Positiewe/Voordele
– ‘n Leier kommunikeer die visie/doelwitte van die organisasie op ‘n bondige/duidelike wyse, wat vertroue onder
werknemers inspireer.
– Werknemers word geïnspireer deur die energie/passie van die charismatiese leier.
– Werknemers word gemotiveer om hul verwagtinge te oortref en hul vrese te oorkom.
– Werknemers word gemaak om gewaardeer te voel, wat hulle aanmoedig om harder te werk en
produktiwiteitsvlakke te verbeter.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van die charismatiese leierskapstyl.
BS GRAAD 12 TG.indb 235 2022/04/01 01:15:53

Die impak van die transaksionele leierskapstyl
Positiewe/Voordele
– Die koppeling van belonings aan teikens moedig werkers aan om effektief/doeltreffend te werk.
– Aansporings wat aangebied word aan werknemers wat teikens oortref, verhoog die produktiwiteitsvlakke van werkers.
– Ander werknemers word aangemoedig om harder te werk as hulle sien dat medewerknemers aansporings kry om
teikens te bereik/oortref.
– Die bereiking van die organisatoriese doelwitte word makliker omdat werkers gewaardeer voel.
– Werknemers word teikens gegee en hulle ken die teikens waarna hulle moet werk.
– Werknemers is bewus van die straf indien teikens nie bereik word nie.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van die transaksionele leierskapstyl.
DEEL 2
2.1 Uitdagings in die drie besigheidsomgewings
BESIGHEIDSEKTOR (2.1.1) UITDAGINGS (2.1.2) BESIGHEIDSOMGEWING (2.1.3)
Primêre sektor 1. Die werknemers van Moe Beesplaas 1. Mikro-omgewing
kom dikwels laat by die werk en
behaal nie daaglikse teikens nie.
2. MB koop hul voorraad by Bathang 2. Markomgewing
Lusern wat soms uit voorraad is.
LET WEL: 1. Ken punte toe vir die uitdaging, selfs al is die besigheidsomgewing verkeerd.
2. Die besigheidsomgewing moet by die uitdaging aansluit.
3. Slegs uitdagings uit die scenario moet nagesien word.
Maks (5)
groep te stel.
– Daar is ‘n klimaat van respek, vertroue en eerlikheid.
– Deel ‘n stel spanwaardes en implementeer groepsbesluite.
– Suksesvolle spanne het goeie intra-span verhoudings.
– Spanne waardeer die bydraes van individuele lede en bereik konsensus oor verskille.
– Spanlede geniet oop kommunikasie en hanteer konflik kwessies onmiddellik.
– Spanne is aanspreeklik en lede ken die tydsraamwerke om hul doelwitte te bereik.
– Spanne gee aandag aan die behoeftes van die individuele spanlede.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met kenmerke van suksesvolle spanprestasie.
LET WEL: Sien slegs die eerste VYF (5) antwoorde na. Maks (5)
2.3 Korrekte prosedure om griewe in die werksplek te hanteer
– Die klaer moet die grief mondelings aan toesighouer rapporteer.
– Die toesighouer moet die grief binne 3 tot 5 werksdae oplos.
– Indien die toesighouer nie in staat is om die grief op te los nie, kan die klaer die grief na die bestuurder van die
toesighouer neem.
– Die grief wat aan die bestuurder van die toesighouer gestuur word, moet skriftelik wees.
– Die bestuurder van die toesighouer verskaf ‘n skriftelike antwoord aan die klaer in reaksie op die skriftelike grief.
– Die bestuurder moet alle partye by die grief na ‘n vergadering nooi.
– ‘n Rekord van die vergadering moet in die vergadering se notule aangeteken word en besluite wat geneem word
moet op ‘n formele griewe-vorm aangeteken word.
– Indien die werknemer nie tevrede is met die uitslag van die vergadering nie, kan die saak na die hoogste
bestuursvlak verwys word.
– Topbestuur moet ‘n vergadering vir alle betrokke partye reël.
– Notule van hierdie vergadering moet geneem word, en die uitslag moet op ‘n formele griewe-vorm aangeteken word.
– Indien die werknemer steeds nie tevrede is nie, kan die saak na die KVBA verwys wat ‘n finale besluit oor die
aangeleentheid sal neem.
– Die aangeleentheid kan ook op appèl na die Arbeidshof verwys word indien die werknemer nie tevrede is met die
besluite wat deur die KVBA geneem is nie.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die korrekte prosedure om griewe in die werksplek te hanteer.
LET WEL: Die prosedure hoef nie in die korrekte volgorde gegee te word nie.
Maks (5)
BS GRAAD 12 TG.indb 236 2022/04/01 01:15:53

Kwartaal 2
Voorbeeld
GRAAD 12
Besigheidstudies
JUNIE 202_
JUNIE EKSAMEN VRAESTEL 1: NASIENRIGLYNE

Afdeling A (Verpligtend)
VRAAG 1
1.1.1 A
1.1.2 A
1.1.3 C
1.1.4 B
1.1.5 A (5 × 2) (10)

1.2.1 plasing 
1.2.2 dubbel 
1.2.3 Wet op Verbruikersbeskerming 
1.2.4 stukwerk 
1.2.5 plaasvervanger  (5 × 2) (10)
1.3 Pas die kolomme

1.3.1 E
1.3.2 I
1.3.3 B
1.3.4 H
1.3.5 G (5 × 2) (10)
Vraag 1 Punte
1.1 10
1.2 10
1.3 10
TOTAAL 30
BS GRAAD 12 TG.indb 237 2022/04/01 01:15:53

AFDELING B
2.1 Pilare van die BBSEB
– Bestuursbeheer 
– Eienaarskap 
– Ondernemings- en verskafferontwikkeling (OVO) 
– Vaardigheidsontwikkeling 
– Sosio-ekonomiese ontwikkeling/Sosiale verantwoordelikheid 
(4 × 1) (4)
2.2 Verbruikersregte uit gegewe stellings
2.2.1 Reg om te kies 
2.2.2 Reg op regverdige en eerlike handelinge 
2.2.3 Reg op billike/ verantwoordelike bemarking/ promosie 
(3 × 2) (6)
2.3 Besigheidsomgewings en die mate van beheer
BESIGHEIDSOMGEWINGS MATE VAN BEHEER
1. Mikro-omgewing  Volle beheer 
2. Markomgewing  Beperkte/minder/min/gedeeltelike beheer 
3. Makro-omgewing  Geen beheer 
LET WEL: 1. Die mate van beheer moet aan die omgewing gekoppel word.
2. Moenie punte toeken vir die mate van beheer as die besigheidsomgewing nie
genoem word nie.
3. Die volgorde kan anders wees.
Maks (6)
2.4 Die rol van SOOO’s in die ondersteuning van die WVO
– Registreer verskillende leerlingskappe en leerprogramme. 
– Bevorder en vestig verskillende leerlingskappe. 
– Keur die werksplekvaardigheidsplanne en jaarlikse opleidingsverslae goed wat deur besighede ingedien word. 
– Ontwikkel vaardigheidsplanne wat in lyn  is met die doelwitte van die Nasionale
Vaardigheidsontwikkelingstrategie (NVOS). 
– Ontwikkel vaardigheidsontwikkelingsplanne  vir die verskillende ekonomiese sektore. 
– Bevorder leerlingskappe en leerprogramme  deur gepaste werkplekke vir praktiese werksondervinding te
identifiseer. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die rol van SOOO’s in die ondersteuning van die WVO.
Maks (6)
2.5 2.5.1 SSGB-ontleding vir BMI
STERKPUNT SWAKPUNT
Brendon Musiek Instrumente spesialiseer in die Die onderneming het egter nie genoeg kapitaal
verkoop van goeie gehalte musiekinstrumente. / gehad om in voorraad te belê nie. 
Die eienaar is ‘n hoogs gekwalifiseerde musikant (1)
met kennis van alle instrumente. 
(Enige 1 × 1) (1)
OPPORTUNITIES THREATS
John Sabena is bereid om waagkapitaal in die Die misdaadsyfer in die gebied is baie hoog. 
musiekbedryf te belê.  (1)
(1)
(4 × 1) (4)
BS GRAAD 12 TG.indb 238 2022/04/01 01:15:53

2.5.2 Strategieë vir hoë misdaadsyfers in die gebied.
– Installeer sekuriteitstelsels/huur meer sekuriteit om die besigheid te beskerm. 
– Neem deel aan KMV/KMI-programme wat daarop gemik is om misdaad in die gemeenskap te verminder. 
– Verskaf werksgeleenthede vir plaaslike mense/die gemeenskap. 
– Hervestig die besigheid na ander gebiede waar die misdaadsyfer minimaal is. 
– Werk saam met die gemeenskapspolisiëringsforums (GPF). 
– Enige ander relevante strategie oor hoe BMI die bedreiging van die hoë misdaadsyfer in die gebied waarin
dit bedrywig is, kan aanspreek.
(Enige 1 × 2) (2)
LET WEL: 1. Moenie punte toeken vir strategieë wat nie met die geïdentifiseerde
bedreigings in VRAAG 2.5.1 gekoppel is nie.
2. Merk slegs die EERSTE strategie vir die bedreiging.
2.6 Stappe in strategie-evaluering
– Ondersoek/Evalueer die onderliggende basis van ‘n besigheidstrategie. 
– Kyk vorentoe en agtertoe in die implementeringsproses. 
– Vergelyk die verwagte prestasie met die werklike prestasie. 
– Meet die besigheid se prestasie om sodoende die redes vir afwykings te kan bepaal en te ontleed. 
– Neem korrektiewe stappe sodat die afwykings reggestel kan word. 
– Stel spesifieke datums op vir beheer en opvolging. 
– Stel ‘n tabel op van die voor- en nadele van ‘n strategie. 
– Besluit op die verlangde uitkoms. 
– Oorweeg die impak van die strategiese implementering in die interne en eksterne omgewings van die besigheid. 
LET WEL: Sien stappe na wat in enige volgorde verskaf word./Die volgorde kan anders wees.
Maks (6)
2.7 Maniere waarop besighede aan die WGI kan voldoen
– Vertoon ‘n opsomming van die WGI in die werkplek waar dit vir alle werknemers sigbaar is. 
– Gee gelyke geleenthede aan alle werknemers in die werkplek. 
– Besighede moet verseker dat werknemers gelyk betaal word vir werk van gelyke waarde. 
– Implementeer regstellende aksie-maatreëls om diversiteit in die werkplek te bevorder. 
– Stel gelyke indiensnemingsplanne saam wat spesifiseer hoe regstellende aksie in die werkplek geïmplementeer sal
word. 
– Die werkplek moet verteenwoordigend wees van die demografie van die land op alle vlakke. 
– Huidige indiensnemingsbeleide/praktyke/prosedures moet herstruktureer en geëvalueer word om die verskillende
aangewese groepe te akkommodeer. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere waarop besighede aan die WGI kan voldoen.
Maks (6)
[40]
Vraag 2 Punte
2.1 4
2.2 6
2.3 6
2.4 6
2.5.1 4
2.5.2 2
2.6 6
2.7 6
TOTAAL 40
3.1 Bronne van interne werwing
– Interne e-posse / intranet / webblad aan personeel 
– Mededeling/Woord van die mond 
BS GRAAD 12 TG.indb 239 2022/04/01 01:15:53

– Besigheid-nuusbriewe/omsendskrywes 
– Interne- / bestuursverwysings 
– Interne kantoor-kennisgewingbord van die besigheid 
– Interne bulletins 
– Aanbeveling van huidige werknemers 
– Roofwerwing binne die besigheids- of organisatoriese databasis
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met bronne van interne werwing.
LET WEL: Sien slegs die eerste SES (6) antwoorde na.
(6 × 1) (6)
3.2 Komponente van posontleding
3.2.1 Komponente van posontleding uit die scenario
KOMPONENTE VAN POSONTLEDING MOTIVERING
1. Posbeskrywing  Die ontvangsdame sal besprekings vir die gaste
moet maak en plasings in die verskillende kamers
moet doen. 
2. Posspesifikasie  Aansoekers moet ‘n diploma in
administrasiebestuur hê. 
2. Ken punte toe vir die korrekte komponente van posontleding selfs al is die
3. Moenie punte vir die motivering toeken as die komponente van
posontleding verkeerd geïdentifiseer is nie.
Maks (6)
3.3 Rol van die onderhoudvoerder tydens die onderhoud
– Ken dieselfde hoeveelheid tyd  aan elke kandidaat/aansoeker toe. 
– Stel lede van die onderhoudspaneel voor aan elke kandidaat/aansoeker. 
– Laat die kandidaat/aansoeker  op sy gemak voel. 
– Verduidelik die doel van die onderhoud aan die paneel en die kandidaat/aansoeker. 
– Skryf die antwoorde van die kandidaat/aansoeker neer vir toekomstige verwysing. 
– Moenie die kandidaat/aansoeker verkeerd inlig/mislei nie. 
– Gee ‘n geleentheid vir die kandidaat/aansoeker om vrae te vra. 
– Sluit die onderhoud af deur die kandidaat/aansoeker te bedank vir die bywoning van die onderhoud. 
– Stel dieselfde stel vrae aan alle kandidate/aansoekers. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die rol van die onderhoudvoerder tydens die onderhoud.
Maks (8)
3.4 Besigheidsfunksies uit gegewe stellings
3.4.1 Aankoopfunksie 
3.4.2 Openbare betrekkinge-funksie 
(2 × 2) (4)
3.5 Impak van TGB as dit swak deur besighede geïmplementeer word
– Stel onrealistiese spertye wat dalk nie bereik word nie. 
– Besighede sal moontlik nie die nodige veranderinge kan aanbring om die behoeftes van kliënte te bevredig nie. 
– Beleggers kan beleggings onttrek as daar ‘n afname in wins is. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe impak van TGB indien swak geïmplementeer
deur die besigheid.
Maks (8)
BS GRAAD 12 TG.indb 240 2022/04/01 01:15:53

3.6 Toepassing van die BDKH-model/siklus as deel van deurlopende verbetering aan prosesse en stelsels
– Beplan: Die besigheid moet die probleem identifiseer en ‘n plan ontwikkel vir verbetering van prosesse en stelsels. 
– Doen: Die besigheid moet die verandering op ‘n klein skaal implementeer en die prosesse en stelsels implementeer
soos beplan. 
– Kontroleer/Ontleed/Ontleed: Bepaal of dit ‘n verskil gemaak het en wat verbeter moet word. 
– Handel/Gepaste optrede/Tree op soos nodig: Ontwerp strategieë en implementeer die verbetering om aan die
behoeftes van die besigheid te voldoen. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die toepassing van die BDKH-model/siklus as deel van
deurlopende verbetering aan prosesse en stelsels.
(4 × 2) (8)
[40]
Vraag 3 Punte
3.1 6
3.2 6
3.3 8
3.4 4
3.5 8
3.6 8
TOTAAL 40
VRAAG 4: DIVERSE ONDERWERPE
BESIGHEIDSOMGEWINGS
4.1 Tipes verlof soos bepaal in die WBDV
– Jaarlikse verlof 
– Siekverlof 
– Kraamverlof 
– Ouerskapverlof 
– Gesinsverantwoordelikheidsverlof 
(Enige 3 × 1) (3)
4.2 Wetgewing
4.2.1 Die Wysigingswet op Vergoeding vir Beroepsbeserings en Siektes/WVBBS/COIDA  Submaks (2)
Motivering: AH het Carol versoek om nie die ongeluk aan te meld nie aangesien hulle nie by die
Vergoedingsfonds geregistreer is nie. Submaks (1)
LET WEL: 1. Ken volpunte toe vir die identifikasie van die WVBBS/COIDA selfs al is die
2. Moenie punte vir die aanhaling toeken as die Wet verkeerd geïdentifiseer is nie.
Maks (3)
4.2.2 Strafmaatreëls/gevolge vir oortreding van die WVBBS/COIDA
– Besighede wat nie aan die WVBBS voldoen nie, kan ‘n nakomingsbevel van die Arbeidshof ontvang, wat
die besigheid dwing om aan die WVBBS te voldoen. 
– Besighede wat nalaat om aan die WVBBS te voldoen, kan groot boetes kry omdat hulle weier om eise in te
dien en kan selfs tronkstraf/gevangenisstraf opgelê word, wat afhang van die erns van die oortreding. 
– Besighede kan gedwing word om groot betalings te maak as hulle nie die nodige voorsorgmaatreëls
geïmplementeer het om ongelukke/sterftes te verminder nie, en ook nie gesondheid en veiligheid in die
werkplek te bevorder nie. 
– Besighede kan gedwing word om verhalingskoste te betaal wat deur die vergoedingsfonds vereis word. 
– Werknemers kan ‘n besigheid hof toe daag omdat hulle nie by die Kommissaris van die Vergoedingsfonds
geregistreer het nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die strafmaatreëls/gevolge vir oortreding van die
WVBBS/COIDA.
Maks (6)
BS GRAAD 12 TG.indb 241 2022/04/01 01:15:53

4.3.1 Krag van kopers
– ‘n Paar kragtige kopers is dikwels in staat om hul terme/pryse aan die besigheid voor te skryf. 
– Evalueer hoe maklik dit vir kopers/kliënte is om pryse te verlaag. 
– Bepaal die aantal kopers/die belangrikheid van elke koper vir die besigheid en die koste om na ander
produkte oor te skakel. 
– Kopers wat in grootmaat koop, kan vir pryse in hul guns beding/onderhandel. 
– Doen marknavorsing om meer inligting oor die besigheid se kopers/kliënte in te samel. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met krag van kopers as ‘n komponent van Porter se Vyf
Kragte-model.
Submaks (4)
BESIGHEIDSBEDRYWIGHEDE
4.4 Voorbeelde van byvoordele
– Personeelafslag, Gratis of lae-koste etes en Kantiengeriewe 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met voorbeelde van byvoordele.
(Enige 4 × 1) (4)
4.5 Die verband tussen salarisbepaling en WBDV
– Die WBDV stel voorwaardes uiteen wat verseker  dat billike arbeids- en menslike hulpbronpraktyke binne die
besigheid plaasvind. 
– Volgens die WBDV kan besighede verskillende vergoedingsmetodes  gebruik om hul werknemers te betaal. 
– Betaling van salarisse moet gebaseer word op die vraag of die werknemer permanent is of op ‘n vaste kontrak in
diens is. 
– Besighede moet inkomstebelasting (LBS) en ander salarisaftrekkings  van die werknemers se belasbare salarisse
aftrek. 
– Die WBDV beskryf wettigheid van die indiensnemingskontrak , soos werksure en oortyd, wat salarisbepaling kan
beïnvloed. 
– Die WBDV reguleer ook die minimum loonkoerse per sektor en die besigheid moet dus verseker  dat vergoeding
wat in die indiensnemingskontrak weerspieël word, nie onder die minimumloon is nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die verband tussen salarisbepaling en WBDV.
Maks (6)
4.6 Betekenis van TGB
– TGB is ‘n geïntegreerde stelsel, metodologie of proses wat regdeur ‘n organisasie toegepas word. 
– Dit stel besighede in staat om gehalte produkte en dienste vir kliënte te ontwerp, produseer of verskaf. 
– Dit het ‘n gedagterevolusie by die bestuur tot gevolg, aangesien die hele besigheid en alle besigheidsaktiwiteite
met ‘n kliënt-oriëntasie bedryf word. 
– TGB stel besighede in staat om voortdurend en deurlopend op die lewering van produkte en dienste te verbeter
om die behoeftes van kliënte te bevredig. 
– Die bestuur verseker dat elke werknemer verantwoordelik en verantwoordbaar is vir die gehalte van hul werk en
optredes. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die betekenis van TGB.
Maks (4)
4.7 Rolle van gehaltesirkels
4.7.1 Rolle van gehaltesirkels uit die scenario
– Hulle het gehaltesirkels versoek om oplossings aan die bestuur voor te stel. 
– Hulle is ook versoek om aanbevelings te maak vir die verbetering van stelsels en prosesse in die werksplek. 
(2)
4.7.2 Ander rolle van gehaltesirkels as deel van deurlopende verbetering van prosesse en stelsels
BS GRAAD 12 TG.indb 242 2022/04/01 01:15:54

Maks (4)
[40]
Vraag 4 Punte
4.1 3
4.2.1 3
4.2.2 6
4.3.1 4
4.3.2 4
4.4 4
4.5 6
4.6 4
4.7.1 2
4.7.2 4
TOTAAL 40
TOTAAL: AFDELING B: 80
AFDELING C
VRAAG 5: BESIGHEIDSOMGEWINGS (BESIGHEIDSTRATEGIEË)
5.1 Inleiding
– Besighede moet besigheidstrategieë identifiseer, ontwikkel en implementeer om prestasie te verbeter. 
– Integrasie-strategieë stel besighede in staat om uitdagings op te los wat deur die markomgewing gestel word. 
– Die doel van strategie-evaluering is om te bepaal of die gekose strategie die geïdentifiseerde uitdagings sal oplos. 
– PESTWO-ontleding help die besigheid om hul krag in die makro-omgewing te verbeter. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die strategiese bestuursproses/tipes integrasie-strategieë/
voordele van diversifikasiestrategieë/ hoe om uitdagings te hanteer wat deur die tegnologiese en ekonomiese
PESTWO-faktore gestel word.
(Enige 2 × 1) (2)
Opsie 1
Die besigheid moet:
– ‘n duidelike visie, missiestelling en meetbare/realistiese/haalbare doelwitte in plek hê. 
– sterkpunte/swakpunte/geleenthede/bedreigings identifiseer deur omgewingskandering/ situasie-ontleding uit te voer. 
– beskikbare instrumente/metodes vir omgewingskandering/omgewingsverkenning gebruik, wat ‘n SSGB-ontleding/
Porter se Vyf Kragte-model/PESTWO-ontleding/bedryfsontleding-instrumente kan insluit. 
– alternatiewe strategieë formuleer om op besigheidsuitdagings te reageer. 
– ‘n aksieplan of -planne ontwikkel/skep, wat die take insluit wat voltooi moet word/spertye wat nagekom moet word/
hulpbronne wat verkry moet word, ensovoorts. 
– die besigheidshulpbronne organiseer en personeel motiveer. 
– geselekteerde strategieë implementeer deur dit effektief/doeltreffend/korrek aan alle belanghebbendes te kommunikeer. 
– strategieë deurlopend evalueer/monitor/meet om regstellende stappe te neem. 
Maks (10)
BS GRAAD 12 TG.indb 243 2022/04/01 01:15:54

OF
Opsie 2
Die besigheid moet:
– sy visie/missiestelling hersien/analiseer/ontleed. 
– ‘n omgewingsontleding/omgewingskandering/omgewingsverkenning uitvoer deur modelle te gebruik soos SSGB-
ontleding/Porter se Vyf Kragte-model/PESTWO-ontleding. 
– ‘n strategie soos ‘n integrasie-/intensiewe-/diversifikasie-/defensiewe strategie formuleer. 
– ‘n strategie implementeer met behulp van ‘n aksieplan. 
– die geïmplementeerde strategie beheer/evalueer/monitor om gapings/afwykings/verskille in implementering te
identifiseer.  
– regstellende stappe neem om te verseker dat doelwitte/doelstellings bereik word. 
Maks (10)
5.3 Tipes integrasie-strategieë
• Die besigheid kombineer/smelt saam met/neem sy verspreiders in die
verskaffingsketting/produksieketting (oor). 
• Dit behels die uitbreiding van besigheidsaktiwiteite om beheer oor die
verspreiding van produkte/dienste te verkry. 
Voorwaartse • Die besigheid neem die verspreidingstelsel en verkoop produkte/dienste direk
vertikale integrasie aan verbruikers/kliënte. 
 • Die besigheid smelt saam met besighede wat eens hul kliënte was, terwyl dit
steeds beheer oor die aanvanklike/kern-besigheidsaktiwiteite behou. 
• Enige ander relevante antwoord wat verband hou met voorwaartse vertikale
integrasie as ‘n tipe integrasie-strategieë.
Submaks (2)
• Die besigheid kombineer met/smelt saam/neem sy verskaffers in die
voorsieningsketting/produksieketting (oor). 
• Dit word gedoen om die besigheid se afhanklikheid van verskaffers te
verminder. 
Terugwaartse • Die besigheid brei sy rol uit om aktiwiteite/take te vervul wat voorheen deur
vertikale integrasie verskaffers voltooi is.
 • Dit behels die oorkoop van of samesmelting met ‘n ander besigheid wat
produkte/dienste aan die besigheid verskaf. 
• Enige ander relevante antwoord wat verband hou met terugwaartse vertikale
Submaks (2)
• Die besigheid neem beheer oor/inkorporeer/smelt saam met ander besighede in
dieselfde/verwante bedryf wat dieselfde/soortgelyke produkte produseer/verkoop. 
• Die doel is om die bedreiging van mededinging/vervangende produkte/dienste
te verminder. 
• Die besigheid kan hul markaandeel/posisie versterk/uitbrei en produksie/
Horisontale
verspreiding verbeter. 
integrasie 
• Dit is die verkryging/oorname van ‘n verwante besigheid wat op dieselfde vlak
van die voorsieningsketting in die bedryf/mark funksioneer. 
• Enige ander relevante antwoord wat verband hou met horisontale integrasie as ‘n
tipe integrasie-strategieë.
Submaks (2)
Maks (12)
LET WEL: Die volgorde mag anders/verskillend wees.
Die besigheid kan:
– volgehoue winsgewendheid van verskillende produklyne ervaar gedurende tye van wisselende ekonomiese
aktiwiteit. 
BS GRAAD 12 TG.indb 244 2022/04/01 01:15:54

– meer tegnologiese vermoëns verkry deur produk-verandering/modifikasie. 
Maks (12)
5.5 Hoe om uitdagings te hanteer wat deur die PESTWO-faktore gestel word
Tegnologiese
– Doen deurlopende navorsing oor die nuutste beskikbare tegnologie/toerusting in die mark. 
– Lei bestaande/huidige werknemers op/stel nuwe werknemers aan om nuwe toerusting/tegnologie te gebruik en in
stand te hou. 
– Vergelyk pryse/Kies geskikte verskaffers vir nuwe toerusting/masjinerie/tegnologie teen billike pryse. 
– Besighede moet gerat/gereed wees vir aanlyn handel/e-handel. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met tegnologiese PESTWO-faktore.
Maks (6)
Ekonomiese
– Oorweeg om winsmarges te verlaag eerder as om produkpryse te verhoog. 
– Leen geld by finansiële instellings wanneer rentekoerse gunstig is. 
– Oorweeg wisselkoerse wanneer die besigheid met ander lande handel. /Handel met lande met ‘n gunstige
wisselkoers. 
– Verskaf aandele teen mededingende/laer pryse om meer direkte buitelandse beleggings te lok. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met ekonomiese PESTWO-faktore.
Maks (6)
5.6 Gevolgtrekking
– Wanneer die besigheid die integrasie- en diversifikasiestrategieë korrek implementeer, lei dit gewoonlik tot groei en
voortdurende/deurlopende verbetering. 
– Die toepassing van strategieë vir PESTWO-faktore sal die posisie van die besigheid in die makro-omgewing
versterk. 
– Besighede moet deurlopend strategieë evalueer om te verander/aan te pas by die eise van hul markte. 
– Enige ander relevante gevolgtrekking wat verband hou met die strategiese bestuursproses/tipes integrasie-
strategieë/voordele van diversifikasiestrategieë/ hoe om uitdagings te hanteer wat deur die tegnologiese en
ekonomiese PESTWO-faktore gestel word.
(Enige 1 × 2) (2)

5.1 Inleiding 2
5.2 Die strategiese bestuursproses 10
5.3 Tipes integrasie-strategieë 12 Maks
5.4 Voordele van diversifikasiestrategieë 12 32
5.5 Hoe om uitdagings te hanteer wat deur die PESTWO-faktore gestel word 12
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
BS GRAAD 12 TG.indb 245 2022/04/01 01:15:54

VRAAG 6: BESIGHEIDSBEDRYWIGHEDE (GEHALTE VAN PRESTASIE)
6.1 Inleiding
– Gehalte is die vermoë van ‘n produk/diens om spesifieke behoeftes van verbruikers te bevredig. 
– Totale gehalte hou verband met produkte wat op ‘n deurlopende basis in alle opsigte totaal en al aan verbruikers se
behoeftes en verwagtinge voldoen. 
– Gehaltebestuur moet nie net ‘n inspeksie-proses wees nie, maar deel word van die kultuur van die besigheid. 
– TGB help om gehalte produkte teen ‘n laer koste te ontwerp, vervaardig/verskaf. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die voordele van ‘n goeie gehalte bestuurstelsel/ gehalte-
aanwysers van die produksiefunksie/ impak van deurlopende vaardigheidsontwikkeling op groot besighede/maniere
waarop TGB die koste van gehalte kan verminder.
(Enige 2 × 1) (2)
6.2 Voordele van ‘n goeie gehalte bestuurstelsel
– Doeltreffende kliëntediens word gelewer, wat lei tot verhoogde kliënte-tevredenheid. 
– Produktiwiteit verhoog deur behoorlike en effektiewe tydsbestuur, en die gebruik van hulpbronne van hoë gehalte. 
– Gereelde opleiding sal die gehalte van werknemers se vaardighede, kennis en bevoegdhede voortdurend verbeter. 
– Werkgewers en werknemers sal ‘n gesonde werksverhouding hê wat gelukkige en produktiewe werkers tot gevolg
het.   /Verbeter die werknemer se moraal en produktiwiteit binne die besighede. 
Maks (12)
6.3 Gehalte-aanwysers van die produksiefunksie
– Die produksiebestuurder moet produkte en dienste van hoë gehalte volgens spesifikasies verskaf en verseker. 
– Die produksie of bedryfsprosesse van ‘n besigheid word gedoen deur behoorlike en effektiewe
produksiebeplanning en -beheer. 
– Die produksiebestuurder moet daarna streef om produkte teen die laagste moontlike koste te produseer om
maksimum wins te verseker. 
– Die produksiebestuurder moet die rolle en verantwoordelikhede aan die produksiewerkers kommunikeer. 
– Produkte voldoen aan kliënte se vereistes deur veilig, betroubaar en duursaam te wees. 
– Monitor prosesse en vind/bepaal die kern oorsake van produksieprobleme. 
– Implementeer gehaltebeheerstelsels om te verseker dat gehalte produkte konsekwent geproduseer word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die gehalte-aanwysers van die produksiefunksie.
Maks (12)
6.4 Die impak van deurlopende verbetering van prosesse en stelsels op groot besighede
Positiewe/Voordele
– Groot besighede het beskikbare of geredelik beskikbare hulpbronne  om kontrole vir gehalteprestasie in elke
eenheid uit te voer. 
– Genoeg kapitaal is beskikbaar vir nuwe toerusting en tegnologie  wat vir prosesse en stelsels benodig word. 
– Groot besighede het ‘n persoon of afdeling wat toegewy is aan die verbetering van prosesse en stelsels. 
– Hulle kan bekostig om die dienste van die gehaltesirkels te gebruik om voor hul mededingers te bly. 
– Groot besighede is bereid om risiko’s te neem en nuwe prosesse en stelsels te probeer  omdat hulle die impak van
die verlies van geld en finansiële hulpbronne kan absorbeer. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van deurlopende verbetering van
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Gehaltebeheer kan ingewikkeld raak met grootskaalse vervaardigingsprosesse. 
– Stelsels en prosesse neem tyd en moeite om in groot besighede te implementeer  aangesien kommunikasie die
proses kan vertraag. 
BS GRAAD 12 TG.indb 246 2022/04/01 01:15:54

– Risiko om dele van die besigheid te verander wat goed werk. 
– Nie alle negatiewe terugvoer van werknemers en kliënte gaan akkuraat wees nie , wat kan lei tot verkeerde of
onnodige veranderinge aan stelsels en prosesse. 
– Beperkings ten opsigte van die beskikbaarheid van masjinerie en tegnologie kan die vermoë van groot besighede
beïnvloed om prosesse en stelsels voortdurend en deurlopend te verbeter. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van deurlopende verbetering van
Maks (12)
Maks (10)
6.6 Gevolgtrekking
– Gehalte is belangrik vir ‘n besigheid om volhoubaar te wees. 
– Alle besigheidsfunksies dra by tot die sukses of mislukking van ‘n besigheid en behoort dus gehaltebeheer te hê. 
– Dit is belangrik dat besighede behoorlike stelsels het om gehalte te bestuur, bv. TGB wat koste verlaag en winste
verhoog. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die voordele van ‘n goeie gehalte bestuurstelsel/ gehalte-
aanwysers van die produksiefunksie/ impak van deurlopende vaardigheidsontwikkeling op groot besighede/maniere
waarop TGB die koste van gehalte kan verminder.
(Enige 1 × 2) (2)
6.1 Inleiding 2
6.2 Voordele van ‘n goeie gehalte bestuurstelsel. 12
6.3 Gehalte-aanwysers van die produksiefunksie. 12
Maks
6.4 Die impak van deurlopende verbetering van prosesse en stelsels op 12 32
groot besighede
6.5 Maniere waarop TGB die koste van gehalte kan verminder 10
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
BS GRAAD 12 TG.indb 247 2022/04/01 01:15:54

Kwartaal 2
Voorbeeld
GRAAD 12
Besigheidstudies
JUNIE 202_
JUNIE EKSAMEN VRAESTEL 2: NASIENRIGLYNE

VRAAG 1
1.1.1 C
1.1.2 B
1.1.3 C
1.1.4 C
1.1.5 B (5 × 2) (10)
1.2 Voltooi die stellings .

1.2.1 nominale groep 
1.2.2 transformasionele 
1.2.3 skadeloosstelling 
1.2.4 onregverdige advertensies 
1.2.5 skuldbriewe  (5 × 2) (10)
1.3 Pas die kolomme

1.3.1 H
1.3.2 F
1.3.3 G
1.3.4 E
1.3.5 B (5 × 2) (10)
Vraag 1 Punte
1.1 10
1.2 10
1.3 10
TOTAAL 30
BS GRAAD 12 TG.indb 248 2022/04/01 01:15:54

AFDELING B
VRAAG 2: BESIGHEIDSGELEENTHEDE
2.1 Voorbeelde van korttermynversekering
– Eiendomsversekering 
– Kontant in transito 
– Diefstal 
– Inbraak 
– Brand 
– Storms/Wind/Hael/Reën 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met voorbeelde van korttermynversekering.
(2 × 1) (2)
2.2 Beginsels van versekering uit gegewe scenario
2.2.1 Versekerbare belang 
2.2.2 Uiterste goedertrou 
(2 × 2) (4)
Versekering Assuransie
Gebaseer op die beginsel van skadeloosstelling/ Gebaseer op die beginsel van sekuriteitstelling/
vrywaring/indemnifikasie.  sekerheid. 
Die versekerde dra die koste van potensiële verlies Die versekeraar onderneem om ‘n ooreengekome
teen ‘n premie na die versekeraar oor.  som geld te betaal nadat ‘n sekere tydperk verstryk
het of by die dood van die versekerde persoon, wat
ook al eerste plaasvind. 
Dit dek ‘n bepaalde gebeurtenis wat mag voorkom Gespesifiseerde gebeurtenis is ‘n sekerheid, maar
 die tyd van die gebeurtenis is onseker 
Van toepassing op korttermynversekering.  Van toepassing op langtermynversekering. 
Voorbeelde: Eiendomsversekering/ Kontant in Voorbeelde: Lewensversekering/ Aftree-annuïteite 
transito/ Diefstal/ Inbraak/ Brand  Enige ander relevante antwoord wat verband hou
Enige ander relevante antwoord wat verband hou met assuransie.
met versekering.
3. Ken ‘n maksimum van TWEE (2) punte toe, indien die verskil nie duidelik is nie/
Sien slegs óf versekering óf assuransie na.
Maks (4)
2.4 Leierskapstyle
2.4.1 Leierskapstyl uit die scenario
Demokratiese leierskapstyl  (2)
2.4.2 Situasies waarin die demokratiese leierskapstyl deur BE toegepas kan word
– Die leier ken eie beperkings en is oop vir nuwe idees/innoverende denke. 
– Die leier vereis ‘n ander perspektief op ‘n saak en ervare werknemers kan waardevolle inligting verskaf. 
– Werknemers is ervare en kundiges in hul gekose beroepsvelde. 
– Spanwerk word bevorder en die insette van werknemers word gewaardeer. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met situasies waarin die demokratiese leierskapstyl deur
besighede toegepas kan word.
Maks (6)
2.5 Rol van persoonlike houding in suksesvolle leierskap
– Positiewe ingesteldheid/houding  stel leierskap-potensiaal vry. 
– ‘n Leier se goeie/slegte houding kan die sukses of mislukking van die besigheid beïnvloed. 
– Leiers moet hul sterkpunte en swakpunte ken om hul leierskapstyle effektief toe te pas. 
BS GRAAD 12 TG.indb 249 2022/04/01 01:15:54

– Groot leiers verstaan dat die regte houding die regte atmosfeer sal skep. 
– Leiers se houding kan werknemers/spanne se denke/gedrag beïnvloed. 
– Leiers moet die gedrag modelleer wat hulle by spanlede wil sien. 
– Suksesvolle leiers oorweeg die vermoëns en vaardighede van spanlede om take en rolle effektief toe te wys. 
– Entoesiasme verskaf  en skep vertroue in ‘n leier. 
– ‘n Positiewe ingesteldheid/houding is van kritieke belang vir goeie leierskap, want goeie leiers sal by die taak bly
ongeag probleme en uitdagings. 
Maks (8)
2.6 Beskrywing en berekening van rente
2.6.1 Betekenis van saamgestelde rente
– Rente word op die oorspronklike bedrag wat belê is verdien, en die rente wat in die voorafgaande jare
verdien is, word by die oorspronklike bedrag belê. 
– Die waarde van die oorspronklike bedrag neem toe namate addisionele rente in die daaropvolgende jare
wat bygevoeg word. 
– Die rentegedeelte van die belegging word by die oorspronklike belegging gevoeg, en sodoende word die
oorspronklike belegging verhoog. 
– Die opbrengs op belegging is hoër as die opbrengs op belegging van enkelvoudige rente. 
– Die totale bedrag rente wat verdien is, is hoër as die totale bedrag enkelvoudige rente wat verdien is. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die betekenis van saamgestelde rente.
Maks (4)
2.6.2 Berekening van rente
Opsie 1:
Jaar 1: R 100 000 × 0.12 × 1 = R 12 000 
Jaar 2: (R 100 000 + 12 000) × 0.12 × 1 = R 13 440
Jaar 3: (112 000 = 13440) × 0.12 = RR15 052.80
Totale rente = R 12 000 + R 13 440 + R 15 052.80 = R40 492.80
OF
Opsie 2:
Rente = P × (1 + i)nt – P = R 100 000 × (1+0.12)3 – R 100 000
= R 100 000 × (1.12)3 – R 100 000
= R40 492.80
LET WEL: 1. Ken die volle VIER (4) punte toe as die antwoord korrek is en geen bewerkings
getoon word nie.
2. As bewerkings korrek getoon is, maar die finale antwoord is verkeerd, ken ‘n
3. Indien antwoord verkeerd is, ken ‘n maksimum van EEN punt toe vir die begrip van
konsep/formules en metode.
4. As daar geen bewerkings gewys word nie en die antwoord is verkeerd, ken NUL
punte toe.
Maks (4)
2.7 Faktore wat in ag geneem moet word wanneer beleggingsbesluite geneem word
2.7.1 Opbrengs op belegging
– Verwys na die bedrag geld wat die belegger bykomend tot die oorspronklike beleggingsbedrag kry. 
– Die bykomende bedrag na belasting word uitgedruk as ‘n persentasie van die oorspronklike
beleggingsbedrag. 
– Sal hoër wees as die risiko’s verbonde aan die belegging hoog is. 
– Sal laer wees as die risiko verbonde aan die belegging laag is. 
– Die opbrengs op belegging na aftrekking van belasting moet hoër wees as die algemene verhoging. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met opbrengs op belegging (OOB) as ‘n faktor wat in ag
geneem moet word wanneer beleggingsbesluite geneem word.
Maks (4)
2.7.2 Risiko
– Die risiko verbonde aan beleggingsgeleenthede verwys na die twyfel/onsekerheid wat bestaan ten opsigte
van die omvang van enige winste/verliese wat ‘n belegger kan maak. 
– Verskillende beleggingsgeleenthede het verskillende risiko’s daaraan gekoppel. 
BS GRAAD 12 TG.indb 250 2022/04/01 01:15:54

– Sekere aandele het wel ‘n lae risiko oor ‘n lang beleggingstydperk. 
– Aandele met hoër risiko’s het ‘n groter potensiaal vir hoër opbrengste. 
– Belegging in gewone-aandele hou ‘n hoër risiko in aangesien die belegger die volle/deel van die belegging
kan verloor wanneer die maatskappy ontbind/bankrot verklaar/gelikwideer word. 
– Die belegging in voorkeuraandele het ‘n laer risiko daaraan gekoppel omdat die belegger regte op die
maatskappy se bates sal hê sou dit insolvent verklaar word. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met risiko as ‘n faktor wat in ag geneem moet word
wanneer beleggingsbesluite geneem word.
Maks (4)
Vraag 2 Punte
2.1 2
2.2 4
2.3 4
2.4.1 2
2.4.2 6
2.5 6
2.6.1 4
2.6.2 4
2.7.1 4
2.7.2 4
TOTAAL 40
3.1 Voorbeelde van etiese gedrag in die werksplek
– Die besigheid praat die waarheid tydens ‘n openbare betrekkinge-krisis om die kwessie wat hulle in die gesig staar
te oorkom. 
– Die besigheid toon lojaliteit wanneer hulle besluite neem wat ook hul personeel, vennote, beleggers en kliënte sal
bevoordeel. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die voorbeelde van etiese gedrag in die werksplek.
(2 × 2) (4)
3.2 Verskille tussen besluitneming en probleemoplossing
BESLUITNEMING PROBLEEMOPLOSSING
Besluitneming word dikwels deur een persoon/senior Probleme kan deur ‘n groep/span of ‘n individuele
bestuur gedoen. Dit maak besluitneming meer spanlid opgelos word. Dit maak probleemoplossing
gesaghebbend.  meer inklusief. 
oorweeg voordat daar op die beste een besluit identifiseer en dan elkeen krities evalueer. 
word. 
Hierdie proses is deel van die probleemoplossing- Hierdie proses van ontleding van ‘n situasie sal die
siklus omdat besluite in elke stap van die siklus groep/span help om strategieë te identifiseer wat
geneem moet word.  verandering sal meebring. 
met die beskrywing van besluitneming. met die beskrywing van probleemoplossing.
BS GRAAD 12 TG.indb 251 2022/04/01 01:15:54

slegs óf besluitneming óf probleemoplossing na.
Maks (4)
3.3 Probleemoplossingstegnieke
3.3.1 Probleemoplossingstegniek uit die scenario
Delphi-tegniek  (2)
3.3.2 Toepassing van die Delphi-tegniek
– Die besigheid moet ‘n paneel kundiges nooi om navorsing te doen oor die uitdagings wat hulle in die
gesig staar. 
– Kenners hoef nie op een plek te wees nie en sal individueel gekontak word. 
– ’n Vraelys wat uit vrae bestaan om inligting van die kundiges in te samel rakende die uitdagings van die
besigheid moet ontwerp word. 
– Die kundiges sal dan versoek word om die vraelys te voltooi en dit terug te stuur. 
– Die besigheid moet dan die antwoorde van die kundiges opsom deur ‘n terugvoerverslag op te stel. 
– Hierdie terugvoerverslag word aan die kundiges teruggestuur en, indien nodig, sal ‘n tweede vraelys
opgestel word wat gebaseer is op die terugvoerverslag. 
– Paneellede sal dan versoek word om verdere insette/idees te verskaf oor hoe om die uitdagings van die
besigheid op te los. 
– Indien nodig, word ‘n derde vraelys gebaseer op terugvoer van die tweede rondte opgestel word. 
– Laastens sal die besigheid al die terugvoer van die kundiges in ‘n verslag opsom. 
– Nadat konsensus bereik is, moet die besigheid dan die beste oplossing/voorstel kies op grond van die verslag. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die toepassing van die Delphi-tegniek.
Maks (6)
3.4 Toepassing van die King-kode-beginsels
3.4.1 Deursigtigheid
– Personeel en ander prosesse moet oop en deursigtig wees. 
– Werknemers/Aandeelhouers/Direkteure moet bewus wees van die indiensnemingsbeleide van die besigheid. 
– Ouditverslae en ander verslae moet akkuraat/beskikbaar wees vir aandeelhouers/werknemers. 
– Besigheidstransaksies moet openlik gedoen word sodat daar geen sweempie/teken van oneerlikheid/
korrupsie is nie. 
– Besighede moet besonderhede van aandeelhouers se stemreg aan hulle gee  voor/by die Algemene
– Die direksie moet verslag doen oor beide die negatiewe en positiewe impak van die besigheid op die
gemeenskap/omgewing. 
– Die direksie moet verseker dat die maatskappy se etiek  effektief geïmplementeer word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die toepassing van deursigtigheid as ‘n King-kode
beginsel.
Maks (4)
3.4.2 Verantwoordelikheid
– Die besigheid/direksie moet programme ontwikkel en implementeer wat daarop gemik moet wees om die
gemeenskappe waarin hulle bedrywig is te beskerm. 
– Die besigheid/direksie moet remediërende programme ontwikkel om die omgewing te beskerm,
byvoorbeeld om lug- en waterbesoedeling te verminder. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die toepassing van verantwoordelikheid as ‘n King-
kode beginsel.
Maks (4)
3.5 Positiewe impak van dinkskrums op besighede
– Beter of unieke oplossings en/of idees word ontwikkel deur kollektiewe bydraes en sal die besigheid ‘n
mededingende voordeel gee. 
– Produktiwiteit neem toe as die besigheid idees genereer wat tyd en geld meer effektief gebruik. 
BS GRAAD 12 TG.indb 252 2022/04/01 01:15:54

– Werknemers word gemotiveerd aangesien hulle toegelaat word om by te dra tot die oplossing van
besigheidsprobleme. 
– Bestuurders sal beter leiers wees omdat hulle verandering kreatief sal kan bestuur. 
– Kreatiwiteit kan lei tot nuwe uitvindings, wat die algemene lewenstandaard kan verbeter. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe impak van dinkskrum as ‘n
probleemoplossingstegniek.
Maks (6)
3.6 Korrekte prosedure om griewe in die werksplek te hanteer.
– Die klaer moet die grief mondelings aan toesighouer rapporteer. 
– Die toesighouer moet die grief binne 3 tot 5 werksdae oplos. 
– Indien die toesighouer nie in staat is om die grief op te los nie, kan die klaer die grief na die bestuurder van die
toesighouer neem. 
– Die grief wat aan die bestuurder van die toesighouer gestuur word, moet skriftelik wees. 
– Die bestuurder van die toesighouer verskaf ‘n skriftelike antwoord aan die klaer in reaksie op die skriftelike grief. 
– Die bestuurder moet alle partye by die grief na ‘n vergadering nooi. 
– ‘n Rekord van die vergadering moet in die vergadering se notule aangeteken word en besluite wat geneem word
moet op ‘n formele griewe-vorm aangeteken word. 
– Indien die werknemer nie tevrede is met die uitslag van die vergadering nie, kan die saak na die hoogste
bestuursvlak verwys word. 
– Topbestuur moet ‘n vergadering vir alle betrokke partye reël. 
– Notule van hierdie vergadering moet geneem word, en die uitslag moet op ‘n formele griewe-vorm aangeteken word. 
– Indien die werknemer steeds nie tevrede is nie, kan die saak na die KVBA verwys wat ‘n finale besluit oor die
aangeleentheid sal neem. 
– Die aangeleentheid kan ook op appèl na die Arbeidshof verwys word indien die werknemer nie tevrede is met die
besluite wat deur die KVBA geneem is nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die korrekte prosedure om griewe in die werkplek te hanteer.
Maks (6)
3.7 Maniere aan waarop besighede die prysbepaling van goedere in landelike gebiede as ‘n onetiese
besigheidspraktyk kan hanteer
– ‘n Besigheid kan met ander besighede in die area aan invloed-werwing deel neem om die regering te oortuig om
infrastruktuur in die landelike gebied te verbeter. 
– Besighede moet billike/markverwante pryse vir goedere en dienste hef. 
– Die besigheid moet bereid wees om onetiese besigheidspraktyke te vermy om kliëntlojaliteit te verseker. 
– Hulle moet koste-effektiewe maniere ondersoek om produkte te vervoer/Huur ‘n groot vragmotor om aflewerings
aan winkeleienaars in dieselfde area te kombineer. 
– Die besighede moet saam met verskaffers werk om afleweringskoste na afgeleë landelike gebiede te deel. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere aan waarop besighede die prysbepaling van goedere
in landelike gebiede as ‘n onetiese besigheidspraktyk kan hanteer.
Maks (4)
Vraag 3 Punte
3.1 4
3.2 4
3.3.1 2
3.3.2 6
3.4.1 4
3.4.2 4
3.5 6
3.6 6
3.7 4
TOTAAL 40
BS GRAAD 12 TG.indb 253 2022/04/01 01:15:54

BESIGHEIDSGELEENTHEDE
4.1 Versekeringskonsepte uit gegewe stellings
4.1.1 Herinbesitstelling  (2)
4.1.2 Bybetaling  (2)
4.1.3 Awery-klousule/Gemiddelde klousule  (2)
4.2 Leierskapsteorieë
4.2.1 Leierskapsteorieë uit die scenario
LEIERSKAPTEORIEË MOTIVERING
1. Situasionele leierskapsteorie/Situasie- Die bestuur van BB gebruik verskillende leierskapstyle
leierskapsteorie  om verskillende omstandighede te bestuur. 
2. Transformasie/Oorgangsbestuur-leierskapsteorie Die passie en persoonlikheid van hul toesighouers
 inspireer werknemers om gepas aan te pas tydens tye
van drastiese verandering. 
3. Leiers en volgelinge-leierskapsteorie  BB besef die belangrikheid daarvan om deur voorbeeld
te lei en bevorder sterk werksverhoudinge met
werknemers. 
LET WEL: 1. Korrekte terminologie moet gebruik word om die leierskapsteorieë te identifiseer.
2. Moenie punte vir die motivering toeken as die leierskapsteorieë verkeerd
Maks (9)
4.3 Likiditeit as ‘n faktor wat in ag geneem moet word wanneer ‘n beleggingsbesluit geneem word
– Likiditeit verwys na die spoed waarmee ‘n belegging in kontant omgeskakel kan word. 
– Hoe makliker dit is om ‘n belegging in kontant om te skakel, hoe meer likied is die belegging. 
– Hoe moeiliker dit is vir ‘n belegging om in kontant omgeskakel te word, hoe minder likied is die belegging. 
– ‘n Bedrag moet belê word in ‘n tipe belegging wat maklik in kontant omgeskakel kan word. 
– Byvoorbeeld, ‘n belegging in ‘n spaarrekening sal makliker wees om in kontant om te skakel as ‘n belegging in
vaste eiendom. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met likiditeit as ‘n faktor wat in ag geneem moet word wanneer
‘n beleggingsbesluit geneem word.
Maks (4)
BESIGHEIDSROLLE
4.4. Oorsake van konflik in die werksplek
– Verskille in agtergronde 
– Gebrek aan erkenning 
– Ignorering van prosedures/reëls 
– Onregverdige werksladings 
– Gebrek aan samewerking 
– Onrealistiese spertye 
– Persoonlikheidsverskille 
– Gebrek aan behoorlike kommunikasie 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die oorsake van konflik binne die werkplek.
(3 × 1) (3)
4.5 Onprofessionele sakepraktyke
4.5.1 Onprofessionele sakepraktyke uit die scenario
1. Seksuele teistering.  Roberto het belowe om Jamila as die nuwe sekretaresse
aan te stel as sy instem om ‘n intieme verhouding met
hom te hê 
BS GRAAD 12 TG.indb 254 2022/04/01 01:15:54

2. Ongemagtigde gebruik van werkplek Andrew, die vragmotorbestuurder, gebruik gereeld die
hulpbronne.  besigheid se vragmotor vir privaat reise. 
3. Ongemagtigde gebruik van werkplekfondse. Adie gebruik dikwels die kredietkaart van die besigheid vir
 persoonlike uitgawes sonder toestemming van Roberto. 
LET WEL: 1. Korrekte terminologie moet gebruik word om die onprofessionele sakepraktyke te
identifiseer.
2. Moenie punte vir die motiverings toeken as die onprofessionele sakepraktyke
Maks (9)
4.6 Toepassing van Kragveld-ontleding
– Beskryf die huidige situasie of probleem en die verlangde situasie en skryf dit in die middel of heel bo sodat almal
dit kan sien. 
– Maak ‘n lys van alle dryfkragte/voordele en terughoudende kragte/nadele wat verandering sal ondersteun en
weerstaan. 
– Ken ‘n telling aan elke krag toe deur ‘n numeriese skaal te gebruik, waar 1 swak en 5 sterk is. 
– Weeg die positiewe en negatiewe punte op en besluit dan of die projek lewensvatbaar is. 
– Kies die krag met die hoogste telling as die gekose oplossing. 
– As die projek lewensvatbaar is, vind maniere om die kragte vir verandering (dryfkragte) te verhoog. 
– Identifiseer prioriteite en ontwikkel ‘n aksieplan. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die toepassing van Kragveld-ontleding.
Maks (8)
Vraag 4 Punte
4.1 6
4.2 9
4.3 4
4.4 4
4.5 9
4.6 8
TOTAAL 40
TOTAAL AFDELING B: 80
AFDELING C
VRAAG 5: BESIGHEIDSGELEENTHEDE (BELEGGING: SEKURITEITE)
5.1 Inleiding
– Aandele verteenwoordig ‘n gedeelte van die maatskappy wat ‘n persoon/groep mense besit. 
– Beleggers het ‘n reeks beleggingsgeleenthede om van te kies. 
– Beleggingsgeleenthede word gemeet aan kriteria vir goeie belegging. 
– Beleggers stel finansiële doelwitte en neem ‘n ingeligte besluit nadat hulle verskeie faktore in ag geneem het. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die funksies van die Johannesburgse Effektebeurs (JSE)/
beleggingstermyn as ‘n faktor wat in ag geneem moet word wanneer ‘n beleggingsbesluit geneem word/
skuldbriewe en waagkapitaal as tipes beleggingsgeleenthede/ die impak van aandele as ‘n vorm van belegging.
(Enige 2 × 1) (2)
5.2 Funksies van die Johannesburgse Effektebeurs (JSE)
BS GRAAD 12 TG.indb 255 2022/04/01 01:15:54

– Klein beleggers word uitgenooi om deel te neem aan die ekonomie van die land deur die koop/verkoop van aandele. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die funksies van die Johannesburgse Effektebeurs (JSE).
Maks (12)
5.3 Beleggingstermyn as ‘n faktor wat in ag geneem moet word wanneer ‘n beleggingsbesluit geneem word
– Die beleggingstermyn verwys na die duur van die belegging vanaf die aanvanklike datum van belegging tot die
beëindiging daarvan. 
– Die duur van belegging kan wissel van kort-, middel- of langtermyn aard, afhangende van die individuele
behoeftes van die belegger. 
– Hoër opbrengste kom die belegger toe met langtermynbeleggings. 
– Die keuse van die beleggingstermyn/periode sal afhang van die persoonlike omstandighede van die belegger. 
– Beleggers het die opsie om op kort-, medium- of langtermyn te belê. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met beleggingstermyn as ‘n faktor wat in ag geneem moet word
wanneer ‘n beleggingsbesluit geneem word.
Maks (10)
Skuldbriewe
– Skuldbriewe word uitgereik om geleende kapitaal van die publiek in te samel. 
– Die uitlener/skuldbriefhouer stem in om geld aan die maatskappy te leen op sekere voorwaardes vir ‘n sekere tydperk. 
– Skuldbriefhouers is krediteure, aangesien die maatskappy aanspreeklik is om die bedrag van die skuldbriewe terug
te betaal. 
– Die meeste tipes skuldbriewe kan op die JSE verhandel word. 
– Skuldbriefhouers ontvang jaarlikse rentebetalings gebaseer op die terme/bedrag van skuldbriewe wat gehou word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met skuldbriewe as ‘n tipe beleggingsgeleentheid.
Submaks (6)
Waagkapitaal
– Beleggers stel fondse beskikbaar aan ‘n voornemende besigheid om ‘n besigheid te begin, en hulle word mede-
eienaars van die besigheid. 
– ‘n Belegger moet homself/haarself vergewis van die mark waarin die besigheid bedrywig is voordat hy/sy die
belegging maak. 
– Om in ‘n bestaande besigheid te belê, kan vir ‘n belegger lonend wees – mits die belegger navorsing gedoen het
oor die heersende marktoestande. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met waagkapitaal as ‘n tipe beleggingsgeleentheid.
Submaks (6)
Maks (12)
5.5 Impak van aandele as ‘n vorm van belegging
Positiewe/ Advantages
– ‘n Aandeelhouer sal geregtig wees op dividendbetalings, gebaseer op ‘n groot aantal aandele wat gekoop is.
– Die aandele kan vrylik op die JSE verkoop en gekoop word. 
– Die beleggers het stemregte by die Algemene Jaarvergaderings (AJV) van die publieke maatskappy. 
– Die belegger se opbrengs op belegging is gebaseer op die finansiële prestasie van die maatskappy. 
– Beleggers belê in aandele as verskansing teen stygings in die algemene prysvlakke van goedere en dienste. 
– Die groei in die waarde van aandele kan die beleggers ‘n goeie opbrengs van beleggings oor ‘n langer tydperk bied. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van aandele as ‘n vorm van belegging.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Dividende betaalbaar aan aandeelhouers is afhanklik van die maatskappy wat ‘n dividend verklaar op grond van die
wins wat dit gemaak het (indien enige). 
– Beleggers moet staatmaak op die welwillendheid van die maatskappy om ‘n dividend te verklaar. 
– Aandeelhouers kan hul belegging verloor indien die maatskappy insolvent verklaar word, wat die risiko hoog maak. 
– Die waarde van die dividende wat deur die maatskappy verklaar word, word deur die direkteure van die maatskappy
bepaal. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van aandele as ‘n vorm van belegging.
Maks (10)
BS GRAAD 12 TG.indb 256 2022/04/01 01:15:54

5.6 Gevolgtrekking
– Aandele kan teen ‘n hoër prys aan ander verkoop word as waarvoor dit gekoop is. 
– ‘n Besigheid wat suksesvol bestuur word, sal ‘n aantal beleggings oor ‘n tydperk maak. 
– Die publiek kan aandele van genoteerde publieke maatskappye by die JSE koop. 
– Enige ander relevante gevolgtrekking wat verband hou met die funksies van die Johannesburgse Effektebeurs
(JSE)/ beleggingstermyn as ‘n faktor wat in ag geneem moet word wanneer ‘n beleggingsbesluit geneem word/
skuldbriewe en waagkapitaal as tipes beleggingsgeleenthede/ die impak van aandele as ‘n vorm van belegging.
(Enige 1 × 2) (2)
6.1 Inleiding 2
6.2 Funksies van die Johannesburgse Effektebeurs (JSE). 12
6.3 Beleggingstermyn as ‘n faktor wat in ag geneem moet word
10 Maks
wanneer ‘n beleggingsbesluit geneem word
32
6.4 Tipes beleggingsgeleenthede 12
6.5 Impak van aandele as ‘n vorm van belegging 12
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
VRAAG 6: BESIGHEIDSROLLE (SPANPRESTASIE EN KONFLIKBESTUUR)

6.1 Inleiding
– Spanwerk verwys na verskeie mense wat effektief saamwerk/werk om ‘n gemeenskaplike doel te bereik. 
– Elke spanlid moet bydra tot die sukses van die span. 
– Suksesvolle spanne gaan deur verskillende stadiums van spanontwikkeling om suksesvol/effektief te word. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die kenmerke van suksesvolle spanprestasie/ belangrikheid
van spandinamika-teorieë in die verbetering van spanprestasie/die stadiums van spanontwikkeling in die werksplek/
maniere waarop besighede klaers en kundiges as moeilike persoonlikhede in die werksplek kan hanteer.
Enige (2 × 1)(2)
groep te stel. 
– Daar is ‘n klimaat van respek, vertroue en eerlikheid. 
– Deel ‘n stel spanwaardes en implementeer groepsbesluite. 
– Suksesvolle spanne het goeie intra-span verhoudings. 
– Spanne waardeer die bydraes van individuele lede en bereik konsensus oor verskille. 
– Spanlede geniet oop kommunikasie en hanteer konflik kwessies onmiddellik. 
– Spanne is aanspreeklik en lede ken die tydsraamwerke om hul doelwitte te bereik. 
– Spanne gee aandag aan die behoeftes van die individuele spanlede. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die kenmerke van suksesvolle spanprestasie.
Maks (14)
6.3 Belangrikheid van spandinamika-teorieë in die verbetering van spanprestasie
– Spandinamika-teorieë word gebruik om die doeltreffendheid en belangrikheid van spanwerk te verduidelik. 
– Take word aan spanlede toegeken in ooreenstemming met die rol wat die spanlid binne die span vervul. 
– Die vaardighede/ervaring/talente van die spanlid bepaal die rol wat aan hom/haar toegeken sal word. 
– Individue kry die kans om optimaal binne die span te presteer, gegewe die rolle wat aan hulle toegeken is. 
– Individue binne die span met soortgelyke vaardighede/talente/ervaring mag meeding vir sekere
verantwoordelikhede/pligte. 
BS GRAAD 12 TG.indb 257 2022/04/01 01:15:54

– Spandinamika-teorieë laat spanleiers toe om die persoonlikheidstipe van individue te ken en hulle in staat te stel
om take meer effektief toe te ken. 
– Onenighede tussen spanlede kan verminder word wanneer spanlede spesialiseer in hul rolle/take. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die belangrikheid van spandinamika-teorieë in die
verbetering van spanprestasie.
Maks (12)
Vorming 
– Dit is die eerste fase van spanontwikkeling waarin spanlede aan mekaar voorgestel word. 
– Spanlede neem mekaar se gedrag waar en is beleefd teenoor mekaar. 
– Spanlede toon wedersydse respek, en hulle voel gemaklik. 
– Hierdie stadium word gekenmerk deur die fokus op die roetine en administratiewe besonderhede van die
Stadium 2
Verduideliking 2
Submaks 4
Storm
– Konflik vind plaas tussen spanlede nadat die vormingstadium afgehandel is. 
– Spanlede met verskillende idees ruil hierdie idees uit, wat tot konflik lei. 
– Spanlede staan die idees van ander teë wanneer hulle nie met hul idees ooreenstem nie. 
– Daar kan magstryd wees vir die posisie van spanleier. 
– Soms word die storm stadium vinnig opgelos, maar as dit nie opgelos word nie, sal die span nie verder as hierdie
stadium beweeg nie. 
Stadium 2
Verduideliking 2
Submaks 4
– Die prosesse betrokke by die bereiking van die doelwitte word nagekom en spanlede waardeer die bydraes van mede-
spanlede. 
spanontwikkeling.
Stadium 2
Verduideliking 2
Submaks 4
Prestering/Werk as ‘n span na ‘n doel 
– Spanlede is bewus van strategieë en doelwitte van die span. 
– Die leier vertrou die span en vermy inmenging in die werksaamhede van die span. 
– Prosesse en strukture is in plek om die gladde uitvoering van die taak te verseker. 
– Leiers delegeer en hou toesig oor die prosesse en prosedures. 
– Alle spanlede demonstreer bekwaamheid/kan op hul eie werk en lewer waardevolle insette in besluitneming. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met prestering/werk as ‘n span na ‘n doel as ‘n stadium van
spanontwikkeling.
Stadium 2
Verduideliking 2
Submaks 4
BS GRAAD 12 TG.indb 258 2022/04/01 01:15:54

– Sommige spanlede pas swak aan dat die span uitmekaar gaan omdat hulle dit moeilik vind om weer op hul eie te werk. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met ontbinding/rou stadium as ‘n stadium van spanontwikkeling.
Stadium 2
Verduideliking 2
Submaks 4
LET WEL: Sien slegs die eerste DRIE (3) stadiums van spanontwikkeling na.
Maks (12)
6.5 Maniere waarop besighede klaers en kundiges as moeilike persoonlikhede in die werksplek kan hanteer
Klaers
– Luister na die klagtes, maar moenie dit erken deur jou kop te knik nie. 
– Onderbreek die klaer na ‘n rukkie en gaan voort met strategieë om die kwessies te hanteer wat aangegee is. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere waarop besighede klaers as moeilike persoonlikhede
in die werksplek kan hanteer.
Submaks (4)
Kundiges
– Luister na die werknemer maar laat weet dat jy in beheer van die situasie is. 
– Waardeer die insette maar noem dat jy alternatiewe oorweeg. 
– Weerhou daarvan om hul menings aan te val, aangesien dit kan tot ‘n konfrontasie lei. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere waarop besighede kundiges as moeilike
persoonlikhede in die werksplek kan hanteer.
Submaks (4)
Maks (8)
6.6 Gevolgtrekking
– Effektiewe spanwerk sal bydra tot die bereiking van doelwitte en produktiwiteit verbeter.
– Spanne neem gewoonlik langer om tot ‘n besluit te kom.
– As bestuurders doeltreffend met moeilike mense in die werkplek omgaan, sal produktiwiteit in die besigheid toeneem.
– Bestuurders moet spandinamika-teorieë in ag neem om uitslae in die besigheid te verbeter.
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die kenmerke van suksesvolle spanprestasie/ belangrikheid
van spandinamika-teorieë in die verbetering van spanprestasie/die stadiums van spanontwikkeling in die werksplek/
maniere waarop besighede klaers en kundiges as moeilike persoonlikhede in die werksplek kan hanteer.
(Enige 1 × 2) (2)
6.1 Inleiding 2
6.2 Characteristics of successful team performance 14
6.3 Importance of team dynamic theories 12 Maks
6.4 Stages of team development 12 32
6.5 Ways to deal with difficult people in the workplace 8
INSIG
Layout 2
Analise, interpretasie 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
TOTAAL: AFDELING C 40
BS GRAAD 12 TG.indb 259 2022/04/01 01:15:54

Kwartaal 3
Voorbeeld
GRAAD 12
Besigheidstudies
Augustus 202_
PROJEK: NASIENRIGLYNE
Punte: 50
NOTAS AAN ONDERWYSERS

1. Hierdie is ‘n individuele aktiwiteit en dit is jou verantwoordelikheid om die taak en die rubriek aan die leerders te
verduidelik voordat dit aan hulle gegee word.
2. Die taak moet op die geskrewe taak van die leerder nagesien word en punte moet op die rubriek aangedui word..
3. Gebruik die voorgestelde nasien riglyne, maar oorweeg ook antwoorde verskaf deur leerders wat uit hul eie navorsing
uit boeke, tydskrifte, koerante, onderhoude of die internet verkry is.
4. Dit is ononderhandelbaar dat die indien van take op die vereiste spertye streng nagekom moet word.
VRAAG 1
1.1 Sosio-ekonomiese kwessies en KMI-projekte
SOSIO-EKONOMIESE
KMI-PROJEKTE (1.1.2)
KWESSIES (1.1.1)
1 Armoede • Skenkings van hulpbronne en fondse vir die armes.
• Enige bydraes vir werkers soos kos, klere, behuising, ens.
• Hulp en opleiding van mense om na hul eie behoeftes te voorsien.
• Lewer dienste wat die regering nie kan lewer nie/traag is om te lewer.
2 Werkloosheid • Enige projekte om werk te skep.
• Nuwe maniere van dink om hul eie werkers in hul werk te hou.
• Bied entrepreneursvaardighede aan.
• Skep meganismes wat staatmaak op Mentorskap en Onderwys.
3 Misdaad • Begin ‘n buurtwag in hul area.
• Implementeer hul eie veiligheidsmaatreëls, bv. sekuriteitswagte.
4 Ongelykheid • Voorsien basiese onderwys vir volwassenes.
• Belê in onderwys.
• Bied werksgeleenthede vir beide vrouens en mans.
• Bemagtig vroue en skep geleenthede vir die jeug en benadeelde gemeenskappe.
BS GRAAD 12 TG.indb 260 2022/04/01 01:15:54

SOSIO-EKONOMIESE
KMI-PROJEKTE (1.1.2)
KWESSIES (1.1.1)
Enige ander relevante Enige ander relevante voorbeeld van ‘n KMI-projek wat gebruik word om die sosio-
sosio-ekonomiese ekonomiese kwessie aan te spreek.
kwessie van toepassing
op die wydverspreide
plundering.
LET WEL: 1. Sien slegs die eerste DRIE (3) redes vir plundering na.
2. Ken punte toe vir redes vir plundering, selfs al is KMI-projekte verkeerd geklassifiseer.
3. Moenie punte toeken vir politiek as ‘n rede vir plundering nie.
Maks (5)
1.2 Maniere waarop besighede tyd en moeite kan bydra om die welstand van hul werknemers te bevorder
toestande in die mark.
– Betaal billike bonusse – gebaseer op besigheidsverdienste – as erkenning vir harde werk en toewyding.
– Verskaf ontspanningsgeriewe vir werknemers en moedig hulle aan om fiks en gesond te bly.
– Sluit veiligheids-, mediese- en kantienfasiliteite in as bykomende voordele wat werknemers kan geniet. Sluit ook
voordele soos behuising, verlof en aftreepakkette in.
– Begin ‘n voedingsprogram sodat werknemers een maaltyd per dag kan geniet om hulle in ‘n gesonde toestand te hou.
– Verskaf vervoer vir werknemers wat buitengewone lang ure werk.
– Doen spanbou-sessies om werknemers se moraal te verbeter.
Maks (5)
VRAAG 2
2.1.1 Menseregte
TIPES MENSEREGTE MOTIVERING
1. Inligting DKB verseker dat alle werknemers ‘n afskrif van hul indiensnemingskontrak ontvang het.
2. Privaatheid Persoonlike inligting oor hul werknemers word vertroulik gehou.
3. Gelykheid DKB verseker altyd dat werkers gelyke betaling ontvang vir werk van gelyke waarde.
LET WEL: 1. Moenie punte toeken vir die verkeerde bewoording van menseregte nie.
2. Die motivering moet verband wees met die korrekte mensereg soos uit die scenario
geïdentifiseer.
Maks (5)
2.1.2 Maniere waarop besighede die reg op veiligheid, sekuriteit en beskerming van lewe in die werkplek kan
bevorder
– Werknemers moet in ‘n veilige werksomgewing werk wat vry van gevaarlike produkte/onveilige areas is.
– Besighede moet werkers met beskermende klere voorsien, byvoorbeeld handskoene en skoene.
– Besighede moet voldoen aan die regulasies soos die WBGV/WVBBS, wat die veiligheid en gesondheid van die
werknemers raak.
– Werkgewers moet voorsorgmaatreëls tref om te verseker dat werknemers en hul besittings veilig in die werkplek is.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere waarop besighede die reg op veiligheid, sekuriteit en
beskerming van lewe in die werkplek kan bevorder.
Maks (5)
VRAAG 3
3.1.1 Maniere waarop besighede taal as ‘n diversiteitskwessie in die werkplek kan hanteer.
– Besighede het die voorreg om te spesifiseer dat alle kommunikasie slegs in een spesifieke taal moet wees en kan
van werknemers verwag om ‘n sekere vlak van vlotheid in daardie taal te hê.
– Die besigheid moet opleiding aan die werknemers verskaf in die amptelike taal van die besigheid.
– Indien nodig, moet die besigheid ‘n tolk in diens neem om almal in staat te stel om te verstaan wat
in ‘n vergadering
gesê word.
– Alle besigheidskontrakte moet in ‘n maklik verstaanbare taal wees en moet verduidelik word in die taal van keuse
vir die betrokke partye wat die kontrak onderteken.
BS GRAAD 12 TG.indb 261 2022/04/01 01:15:55

– By besigheid vergaderings moet geen werknemer uitgesluit voel nie omdat hulle nie die taal wat gebruik word
verstaan nie.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere waarop besighede taal as ‘n diversiteitskwessie in
die werkplek kan hanteer.
Maks (5)
3.1.2 Maniere waarop besighede die kwessie van kulturele verskille as ‘n diversiteitskwessie in die werkplek kan
hanteer
– Die besigheid moet die reg van werkers om deel te neem aan die kulturele lewe van hul keuse respekteer.
– Die besigheid moet die omgewing verskaf waarin werknemers vry is om hul eie taal te gebruik wanneer hulle in hul
vrye tyd met ander omgaan.
– Die besigheid kan werknemers aanmoedig om aan kulturele aktiwiteite deel te neem.
– Besighede sal baat vind by inheemse kennis, daarom kan hulle werknemers toelaat om oplossings vir
besigheidsuitdagings vanuit hul eie kulturele perspektief te verskaf.
– Om werknemers te help om mekaar te respekteer, kan die besigheid gereelde kulturele inligtingsessies in die
werkplek hou.
– Verskillende kulture kan geakkommodeer word deur verskillende kos in die kantien sowel as personeelfunksies te verskaf.
– Volgens die WGI moet die besigheid mense van verskeie kulturele agtergronde in diens neem.
– Die besigheid moet werknemers oplei om ander kulture in die werkplek te verdra.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere waarop besighede die kwessie van kulturele verskille
as ‘n diversiteitskwessie in die werkplek kan hanteer.
Maks (5)
VRAAG 4
4.1.1 Rolle van die gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers uit die scenario
– Die gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers by Hansen Staal Konstruksie maak seker dat beskermende klere
aan alle werkers verskaf word.
– Hulle identifiseer ook potensiële gevare in die werkplek.
– Die gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers hersien maatreëls om die gesondheid en veiligheid van werkers
te verseker.
LET WEL: 1. Sien slegs die eerste DRIE (3) redes antwoorde na.
2. Moenie punte toeken vir antwoorde wat nie uit die scenario aangehaal is nie.
(3 × 1) (3)
4.1.2 Ander rolle van die gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers in die werkplek
– Hulle moet met die bestuur kommunikeer om die doeltreffendheid van gesondheids- en veiligheidsmaatreëls na te
gaan en te monitor.
– Hulle moet verseker dat alle werkers die korrekte toerusting ontvang wat hulle nodig het om hul werk te verrig, en
dat die toerusting gereeld in stand gehou word.
– Hulle moet verseker dat die besigheid die nodige veiligheidsopleiding aan alle werknemers verskaf sodat enige
potensiële gevare in die werkplek vermy kan word.
– Hulle moet verseker dat gevaarlike toerusting onder toesig van opgeleide en gekwalifiseerde werkers gebruik word.
– Hulle moet die produksie, verwerking, berging en vervoer van materiaal/toerusting monitor om te verseker dat die
werkers se gesondheid en veiligheid nie deur enige gevaarlike materiaal/toerusting in gevaar gestel word nie.
– Hulle moet verseker dat werkgewers aan WVBBS/COIDA voldoen, byvoorbeeld deur ongelukke wat moontlik in die
werkplek plaasgevind het, aan te meld.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met rolle van die gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers in
die werkplek.
(2)
4.2 Verantwoordelikhede van werknemers in die bevordering van menslike gesondheid en veiligheid in die
werkplek
– Werkers moet bewus wees dat hulle na hul gesondheid en veiligheid in die werkplek moet omsien.
– Werkers moet altyd voldoen aan die reëls en prosedures van die besigheid, byvoorbeeld, hulle moet altyd die
voorgeskrewe veiligheidsklere soos harde hoede, veiligheidsskoene en handskoene dra.
– Indien daar onveilige of ongesonde werksomstandighede is, moet hulle dit by die betrokke owerhede of
bestuur aanmeld.
BS GRAAD 12 TG.indb 262 2022/04/01 01:15:55

– Ongelukke moet onmiddellik by die betrokke owerhede aangemeld word en die voorgeskrewe papierwerk moet
voltooi word.
– Werkers moet redelike stappe neem om hul veiligheid te verseker en aan die reëls en beperkings van die werkplek te
voldoen.
– Indien hulle bewus is van enige siekte wat hul vermoë om te werk kan beïnvloed, moet hulle hul werkgewer betyds inlig.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met verantwoordelikhede van werknemers in die bevordering van
menslike gesondheid en veiligheid in die werkplek.
Maks (5)
VRAAG 5
5.1.1 Impak van die gebruik van ‘n data projektor/PowerPoint-aanbieding
Positiewe/Voordele
– Die aanbieding kan verbeter word deur die gebruik van beeldmateriaal en grafika wat deur ‘n data projektor of
PowerPoint-aanbieding verskaf kan word.
– Beeldmateriaal en klankhulpmiddels soos klank- en videogrepe kan maklik by die PowerPoint-aanbieding ingesluit
word.
– Die gehoor se belangstelling in die aanbieding kan verhoog word as die skyfies maklik leesbaar is en as dit beperkte
teks bevat.
– Die belangstelling van die gehoor kan geprikkel word deur die gebruik van verskeie multimedia in die skyfies.
– Die aandag van die gehoor kan getrek en behou word deur opvallende agtergronde, lettertipes en kleur op die
skyfies te gebruik.
– Die skyfies wat gebruik word, moet die aanbieding aanvul en die doelwitte van die aanbieding aan die gehoor
opsom.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van die gebruik van ‘n data projektor/
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Die aanbieder weet dalk nie hoe om die data projektor of PowerPoint-aanbieding te gebruik nie.
– Die gehoor kan geïrriteerd raak met die onderbrekings wat veroorsaak word deur die onvermoë van die aanbieder
om ‘n data projektor of PowerPoint-aanbieding te gebruik.
– Die gebruik van ‘n data projektor of PowerPoint-aanbieding word nie aanbeveel as die gehoor visuele of klank
hindernisse het nie.
– Die gehoor kan afgelei word deur die aanbieder wat bloot herhaal wat op die skyfies vertoon word.
– Die implementering van beurtkrag kan die aanbieder verhoed om ‘n data projektor of PowerPoint-skyfies tydens die
aanbieding te gebruik.
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van die gebruik van ‘n data projektor/
Maks (5)
5.1.2 Aspekte wat ingesluit moet word wanneer ‘n multimedia-aanbieding ontwerp word.
Hoe om ‘n multimedia-aanbieding saam te stel
– Begin jou skyfies met teks en ‘n opskrif.
– Kontrasteer die kleur van jou teks met die kleur van die agtergrond.
– Vermy die gebruik van teks wat nie leesbaar is nie, of ‘n lettertipe wat te klein is.
– Kies beelde wat die boodskap/inligting wat jy graag wil oordra sal verbeter.
– Sluit toepaslike grafika in om teks op die skyfies aan te vul.
– Sluit spesiale effekte, klank en animasie by jou aanbieding in wat jou gehoor se aandag sal behou.
– Vinnige toegang tot ander dokumente, video, prente of grafieke moet geaktiveer word deur hiperskakels te gebruik.
– Weerhou om spesiale effekte, of animasie in te sluit wat aandag sal aftrek van die hoof boodskap en inligting wat jy
graag aan jou gehoor wil oordra.
– Doen ‘n speltoets voor die aanbieding om enige spel- en grammatiese foute van jou skyfie-aanbieding uit te skakel
– Die woorde ‘besigeid’ en ‘bonnusse’ is spel foute op die skyfie.
– Struktureer die inligting op jou skyfies in ‘n logiese volgorde, wat jou gehoor/die belanghebbendes in staat sal stel
om jou aanbieding te volg.
– Beperk die inligting op elke skyfie om die aandag van jou gehoor te behou.
Maks (5)
BS GRAAD 12 TG.indb 263 2022/04/01 01:15:55

Kwartaal 3
Voorbeeld
GRAAD 12
Besigheidstudies
September 202_
VOORBEREIDENDE EKSAMEN
VRAESTEL 1: Nasienriglyne Punte: 150 Tyd: 2 Uur
AFDELING A
VRAAG 1
1.1.1 A
1.1.2 D
1.1.3 A
1.1.4 C
1.1.5 D (5 × 2) (10)

1.2.1 Vergoeding vir beroepsbeserings en -siektes 
1.2.2 sifting 
1.2.3 frontering 
1.2.4 terugwaartse 
1.2.5 pestwo  (5 × 2) (10)
1.3 Pas die kolomme

1.3.1 F
1.3.2 I
1.3.3 H
1.3.4 G
1.3.5 A
(5 × 2) (10)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1 10
1.2 10
1.3 10
TOTAAL 30
BS GRAAD 12 TG.indb 264 2022/04/01 01:15:55

AFDELING B
2.1 PESTWO-ontleding faktore
– Politieke 
– Ekonomiese 
– Sosiale 
– Tegnologiese 
– Wetlike 
– Omgewings 
(5 × 1) (5)
2.2 Tipes integrasie-strategieë
Die besigheid kombineer/smelt saam met/neem sy verspreiders in die
verskaffingsketting/produksieketting (oor). 
Dit behels die uitbreiding van besigheidsaktiwiteite om beheer oor die verspreiding
van produkte/dienste te verkry. 
Voorwaartse Die besigheid neem die verspreidingstelsel en verkoop produkte/dienste direk aan
vertikale integrasie verbruikers/kliënte. 
 Die besigheid smelt saam met besighede wat eens hul kliënte was, terwyl dit steeds
beheer oor die aanvanklike/kern-besigheidsaktiwiteite behou. 
Enige ander relevante antwoord wat verband hou met voorwaartse vertikale
Submaks (3)
Die besigheid kombineer met/smelt saam/neem sy verskaffers in die
voorsieningsketting/produksieketting (oor). 
Dit word gedoen om die besigheid se afhanklikheid van verskaffers te verminder. 
Die besigheid brei sy rol uit om aktiwiteite/take te vervul wat voorheen deur
Terugwaartse
verskaffers voltooi is.
vertikale integrasie
Dit behels die oorkoop van of samesmelting met ‘n ander besigheid wat produkte/

dienste aan die besigheid verskaf. 
Enige ander relevante antwoord wat verband hou met terugwaartse vertikale
Submaks (3)
Die besigheid neem beheer oor/inkorporeer/smelt saam met ander besighede in
dieselfde/verwante bedryf wat dieselfde/soortgelyke produkte produseer/verkoop. 
Die doel is om die bedreiging van mededinging/vervangende produkte/dienste te
verminder. 
Die besigheid kan hul markaandeel/posisie versterk/uitbrei en produksie/verspreiding
Horisontale
verbeter. 
integrasie 
Dit is die verkryging/oorname van ‘n verwante besigheid wat op dieselfde vlak van
die voorsieningsketting in die bedryf/mark funksioneer. 
Enige ander relevante antwoord wat verband hou met horisontale integrasie as ‘n
tipe integrasie-strategieë.
Submaks (3)
LET WEL: 1. Sien slegs die eerste TWEE (2) integrasie-strategieë na.
2. Die volgorde mag verskillend/anders wees.
3. Sien slegs die eerste TWEE (2) antwoorde na.
Maks (6)
2.3 Verlof bepalings uit gegewe stellings
2.3.1 Jaarlikse verlof 
2.3.2 Siekverlof 
2.3.3 Gesinsverantwoordelikheidsverlof 
(6)
BS GRAAD 12 TG.indb 265 2022/04/01 01:15:55

2.4 Betekenis van markpenetrasie as ‘n tipe intensiewe strategie
– Die besigheid fokus daarop om bestaande/huidige produkte in die bestaande/huidige mark te verkoop om hul
– Marknavorsing oor bestaande/huidige verbruikers/kliënte word gebruik om te bepaal hoe om die bemarkingsmengsel
van die besigheid te verbeter. 
– Aggressiewe bemarkingsveldtogte soos die verlaging/vermindering van pryse om potensiële/bestaande kliënte te lok,
word deur die besigheid gebruik. 
– Die besigheid wysig/modifiseer nie bestaande/huidige produkte of stel nuwe produkte bekend tydens markpenetrasie nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die betekenis van markpenetrasie as ‘n tipe intensiewe strategie.
Maks (4)
2.5 Besigheidsomgewings en mate van beheer
UITDAGINGS BESIGHEIDSOMGEWINGS MATE VAN BEHEER
2.5.1 2.5.2 2.5.3
Die werknemers van Helena Bakkery het met ‘n Mikro-omgewing  Volle beheer 
wettige staking begin weens ‘n dispuut oor ‘n
salarisverhoging. 
HB koop hul grondstowwe by Abdulla se Meul Markomgewing  Beperkte/minder/min/
wat nie die produkte betyds lewer nie.  gedeeltelike beheer 
Die regering het die rentekoers verhoog, wat dit vir Makro-omgewing  Geen beheer 
HB moeilik maak om geld by die bank te leen. 
LET WEL: 1. Moenie punte toeken vir uitdagings wat nie volledig uit die scenario aangehaal
word nie.
2. Moenie punte vir die besigheidsomgewings toeken as dit nie aan die uitdagings
gekoppel is nie.
3. Ken punte toe vir die besigheidsomgewings selfs al is die aanhaling onvolledig.
4. Die mate van beheer moet aan die besigheidsomgewing gekoppel word.
5. Moenie punte toeken vir die mate van beheer as die besigheidsomgewing nie
genoem word nie.
6. Die volgorde kan anders/verskillend wees.
Maks (9)
2.6 Verskille tussen SEB en BBSEB
Breëbasis-Swart Ekonomiese Bemagtiging
Swart Ekonomiese Bemagtiging (SEB)
(BBSEB)
Dit is ‘n regeringsbeleid wat nie afdwingbaar is nie. Dit is ‘n wet wat afdwingbaar is/aan voldoen moet
 word deur besighede. 
Bevoordeel slegs ‘n paar voorheen-benadeelde Moedig ‘n wyer groep voorheen benadeelde mense
mense in die ekonomie. – wat swart vroue/mense met fisiese uitdagings/
jeug/mense in afgeleë gebiede in sluit om aan die
ekonomie deel te neem. 
Dit het daartoe gelei dat ‘n paar voorheen Beoog om die land se rykdom te verdeel oor ‘n
benadeelde individue in die rykdom van die breër spektrum van die samelewing. 
ekonomie gedeel het. 
Fokus slegs op drie pilare wat nie alle voorheen Fokus op vyf pilare – wat alle sektore van die
benadeelde mense insluit nie.  samelewing insluit – veral die voorheen benadeelde
mense en voorheen benadeelde gemeenskappe. 
met Swart Ekonomiese Bemagtiging (SEB). Breëbasis-Swart Ekonomiese Bemagtiging (BBSEB).
LET WEL: 1. Die antwoord hoef nie in tabel-formaat te wees nie..
slegs óf SEB óf BBSEB na.
Maks (4)
BS GRAAD 12 TG.indb 266 2022/04/01 01:15:55

2.7 Maniere waarop besighede aan die WVBBS/COIDA kan voldoen
– Vertoon ‘n opsomming van die WVBBS in die werkplek waar dit vir alle werknemers sigbaar is. 
– Organiseer opleiding oor die WVBBS met alle relevante belanghebbendes sodat werknemers hul regte in die konteks
van die WVBBS ken, maar ook om gesondheid en veiligheid in die werkplek te beskerm en te bevorder. 
– Verskaf en verbeter die kapasiteit om gesondheid en ‘n veilige werksomgewing te bevorder. 
– Registreer by die Vergoedingsraad en Vergoedingskommissaris. 
– Betaal die vereiste heffings aan die Vergoedingsfonds. 
– Rapporteer alle ongelukke, beserings, siektes en sterftes by die Vergoedingskommissaris soos dit plaasvind. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere waarop besighede aan die WVBBS/COIDA kan voldoen.
Maks (6)
Vraag 2 Punte
2.1 5
2.2 6
2.3 6
2.4 4
2.5.1 3
2.5.2 3
2.5.3 3
2.6 4
2.7 6
TOTAAL 40
– posbeskrywing, byvoorbeeld, pligte/werksvoorwaardes/verantwoordelikhede
– posspesifikasie , byvoorbeeld, formele kwalifikasies/ervaring/bereidheid om te reis
– datum van indiensneming/aanvang van diens
– plek waar die werknemer die meeste van sy/haar werkstyd sal deurbring en werksaktiwiteite sal uitvoer
– werksure, byvoorbeeld, normale ure/oortyd
– vergoeding, byvoorbeeld weeklikse-/twee-weeklikse-/maandelikse-betaling
– voordele/byvoordele/toelaes
– verlof, byvoorbeeld, siek-/kraam-/jaarlikse/aannemingsverlof/ gesinsverantwoordelikheidsverlof
– kontraktydperk/besonderhede van beëindiging
– proeftydperk
– handtekeninge van beide die werkgewer en werknemer
– lys van dokumente wat deel vorm van die kontrak, byvoorbeeld, aanstellingsbrief/gedragskode/etiese kode
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met aspekte wat in ‘n indiensnemingskontrak ingesluit moet word
LET WEL: Sien slegs die eerste SES (6) antwoorde na.
(6 × 1) (6)
3.2 Wetgewing uit gegewe stellings
3.2.1 Die Wet op Arbeidsverhoudinge/WAV  (2)
3.2.2 Die Wet op Gelyke Indiensneming/WGI  (2)
3.2.3 Die Wet op Basiese Diensvoorwaardes/WBDV  (2)
3.3 Rol van die onderhoudvoerder tydens die onderhoud
– Ken dieselfde hoeveelheid tyd  aan elke kandidaat/aansoeker toe. 
– Stel lede van die onderhoudspaneel voor aan elke kandidaat/aansoeker. 
– Laat die kandidaat/aansoeker  op sy gemak voel. 
BS GRAAD 12 TG.indb 267 2022/04/01 01:15:55

–
Verduidelik die doel van die onderhoud aan die paneel en die kandidaat/aansoeker. 
–
Skryf die antwoorde van die kandidaat/aansoeker neer vir toekomstige verwysing. 
–
Moenie die kandidaat/aansoeker verkeerd inlig/mislei nie. 
–
Gee ‘n geleentheid vir die kandidaat/aansoeker om vrae te vra. 
–
Sluit die onderhoud af deur die kandidaat/aansoeker te bedank vir die bywoning van die onderhoud. 
–
Stel dieselfde stel vrae aan alle kandidate/aansoekers. 
–
Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die rol van die onderhoudvoerder tydens die onderhoud.
Maks (8)
3.4 Verskille tussen gehaltebeheer en gehalteversekering
GEHALTEBEHEER GEHALTEVERSEKERING
Stelsel wat verseker dat die verlangde gehalte verkry Kontroles wat tydens en na die produksieproses
word deur die finale produk te inspekteer.  uitgevoer word.
Verseker dat voltooide produkte aan die vereiste Verseker dat daar in elke stadium van die proses
standaarde voldoen.  aan vereiste standaarde voldoen is. 
Sluit in die stel van teikens en meting van prestasie Die inbou van gehalte in teenstelling met
en om regstellende maatreëls te neem.  kontrolering vir gehalte. 
Gaan grondstowwe/werknemers/masjinerie/ Verseker dat elke proses daarop gemik is om die
vakmanskap/ produkte na  om te verseker dat hoë produk “vir die eerste keer reg” te kry  en te
standaarde gehandhaaf word.  voorkom dat foute gebeur. 
met die beskrywing van gehaltebeheer. die beskrywing van gehalteversekering.
LET WEL: 1. Die antwoord hoef nie in tabel-formaat te wees nie.
3. Ken ‘n maksimum van VIER (4) punte toe, indien die verskil nie duidelik is nie/Sien
slegs óf gehaltebeheer óf gehalteversekering na.
Maks (8)
3.5 TGB-elemente uit die scenario
TGB-ELEMENT MOTIVERINGS
1. Totale kliënte/klante-tevredenheid  BKF doen altyd opnames om uit te vind oor die
ervaring van die kopers wat hul produkte gebruik 
2. Voldoende finansiering en kapasiteit  BKF is in staat om gehalte grondstowwe en toerusting
te koop wat benodig word vir uitbreiding 
LET WEL: 1. Korrekte terminologie moet gebruik word om die TGB-elemente te identifiseer.
2. Moenie punte vir die motiverings toeken as die TGB-elemente verkeerd
3. Ken punte toe vir die korrekte TGB-elemente selfs al is die aanhalings onvolledig/
verkeerd.
Maks (6)
Maks (6)
BS GRAAD 12 TG.indb 268 2022/04/01 01:15:55

Vraag 3 Punte
3.1 6
3.2 6
3.3 8
3.4 8
3.5 6
3.6 6
TOTAAL 40
BESIGHEIDSOMGEWINGS
4.1 Pilare van die BBSEB
– Bestuursbeheer 
– Eienaarskap 
– Ondernemings- en verskafferontwikkeling (OVO) 
– Vaardigheidsontwikkeling 
– Sosio-ekonomiese ontwikkeling/Sosiale verantwoordelikheid
(Enige 4 × 1) (4)
4.2 Wetgewing
4.2.1 Wetgewing uit die scenario
Nasionale Kredietwet/NKW (2)
4.2.2 Strafmaatreëls/gevolge vir oortreding van die NKW
– Die Nasionale Kredietreguleerder (NKR) kan ‘n boete op die besigheid oplê vir oortreding van die wet. 
– Besighede/kredietverskaffers mag geen fooi/rente/ander koste kragtens daardie spesifieke
kredietooreenkoms hef nie. 
– Die hof kan die toestaan van
krediet deur die besigheid as roekeloos verklaar,  en kan verbruikers beveel
om nie die krediet/of gedeelte daarvan aan die besigheid terug te betaal nie. 
– Besighede mag nie betaling eis, dagvaar of beslag lê op die kliënte/verbruiker se salarisse/bates om skuld
terug te betaal nie. 
– Die besigheid dra alle koste om die negatiewe inligting van kliënte/verbruikers te verwyder wat as gevolg
van die roekelose toestaan van krediet op die swartlys geplaas is. 
– Die besigheidslisensie kan teruggetrek word vir roekelose toestaan van
krediet en growwe oortredings
wat die NKW oortree. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die strafmaatreëls/gevolge vir oortreding van die NKW.
Maks (4)
4.3 Elemente van Porter se Vyf Kragte-model uit gegewe scenario
4.3.1 Bedingingsmag van verskaffers/Krag van verskaffers (2)
4.3.2 Krag van mededingers/ Mededingende wedywering (2)
4.3.3 Bedreiging van substitusie/ plaasvervangers (2)

Die besigheid kan:
– Increase in sales/revenue/income and business growth. 
– Sustained profitability from different product lines during times of fluctuating economic activity. 
– Increase in the number of products being sold to existing/new customers/consumers 
– Establish additional new markets in unrelated markets/industries. 
– Gain more technological capabilities through product modification. 
Maks (4)
BS GRAAD 12 TG.indb 269 2022/04/01 01:15:55

BESIGHEIDSBEDRYWIGHEDE
4.5 Bronne van eksterne werwing
– Gedrukte media, byvoorbeeld koerante/strooibiljette/tydskrifte
– Elektroniese media, byvoorbeeld radio/TV
– Sosiale media/sosiale netwerke/internet/besigheidswebwerwe
– Werwingsagentskappe
– Instappers (walk-ins) 
– Roofwerwing (headhunting) 
– Professionele verenigings
– Netwerking
– Onderwys-/opleidingsinstellings
– Plakkate/advertensieborde buite die besigheid
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met bronne van eksterne werwing.
(4 × 1) (4)
4.6 Redes vir die beëindiging van die indiensnemingskontrakte
REDES VIR DIE BEËINDIGING VAN DIE
MOTIVERINGS
INDIENSNEMINGSKONTRAKTE
1. Ontslag/Wangedrag  NO het besluit om Jan se indiensnemingskontrak te
beëindig weens onbevredigende werksprestasie. 
2. Oortolligheid/Herstrukturering  NO het ook Mpho se indiensnemingskontrak weens
operasionele redes beëindig. 
2. Die antwoord hoef nie in tabel-formaat te wees nie.
3. Ken punte toe vir die korrekte redes vir die beëindiging van die
indiensnemingskontrakte selfs al is die aanhalings onvolledig/verkeerd.
4. Moenie punte vir die motiverings toeken as die redes vir die beëindiging van die
indiensnemingskontrakte verkeerd geïdentifiseer is nie.
Maks (6)
– Doeltreffende kliëntediens word gelewer, wat lei tot verhoogde kliënte-tevredenheid. 
– Tyd en organisatoriese hulpbronne soos finansies, grondstowwe en arbeid word doeltreffend gebruik. 
– Produktiwiteit verhoog deur behoorlike en effektiewe tydsbestuur, en die gebruik van hulpbronne van hoë gehalte. 
– Produkte en dienste word voortdurend verbeter, wat lei tot verhoogde vlakke van kliënt-tevredenheid. 
– Verhoog die vermoë van die besigheid om hul visie, missie en doelwitte te bereik. 
– Die besigheid het en verbeter sy mededingende voordeel bo sy mededingers. 
– Gereelde opleiding sal die gehalte van werknemers se vaardighede, kennis en bevoegdhede voortdurend verbeter. 
– Werkgewers en werknemers sal ‘n gesonde werksverhouding hê wat gelukkige en produktiewe werkers tot gevolg
het.  /Verbeter die werknemer se moraal en produktiwiteit binne die besighede. 
– Verhoogde markaandeel en meer kliënte verbeter winsgewendheid. 
– Verbeter besigheidsbeeld aangesien daar minder defekte en terugsendings is. 
– Verbeter die finansiële volhoubaarheid van die besigheid aangesien kliënte behou word. 
Maks (4)
4.8 Rol van gehaltesirkels as deel van deurlopende verbetering van prosesse en stelsels
– Los probleme op wat verband hou met gehalte en implementeer verbeterings. 
– Ondersoek en identifiseer probleme en stel bestuursoplossings voor. 
– Maak voorstelle vir die verbetering van stelsels en prosesse in die werkplek. 
BS GRAAD 12 TG.indb 270 2022/04/01 01:15:55

– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die rol van gehaltesirkels as deel van deurlopende verbetering
van prosesse en stelsels.
Maks (6)
Vraag 4 Punte
4.1 4
4.2.1 2
4.2.2 4
4.3 6
4.4 4
4.5 4
4.6 6
4.7 4
4.8 6
TOTAAL 40
AFDELING C
VRAAG 5: BESIGHEIDSOMGEWINGS (WETGEWING)
5.1 Inleiding
– Die WVO stel meer Suid-Afrikaners in staat om toegang te verkry tot geleenthede vir vaardigheidsopleiding wat
langtermyn-voordele vir die bevolking en die samelewing inhou. 
– SOOO’s is verantwoordelik vir die identifisering van vaardigheidstekorte en die ontwikkeling van strategieë om
hierdie uitdagings te oorkom. 
– Die Wet op Vaardigheidsontwikkeling is ontwikkel in reaksie op die eis vir regstelling en billikheid. 
– Die WVO poog om leer en opleiding te koppel aan die eise van die arbeidsmark. 
– Besighede moet maatreëls instel om hul nakomingstatus te verbeter. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die doel van die WVO/ rol van SOOO’s in die ondersteuning
van die implementering van WVO/ impak van die WVO op besighede/ maniere waarop besighede aan die WVO
kan voldoen.
(Enige 2 × 1) (2)
5.2 Doel van die WVO
– Ontwikkel die vaardighede van Suid-Afrikaners om produktiwiteit in die werkplek te verbeter. 
– Moedig besighede aan om die vaardighede van nuwe en bestaande werkers te verbeter. 
– Belê in die onderwys en opleiding van die Suid-Afrikaanse arbeidsmag. 
– Herstel doelbewus wanbalanse van die verlede deur onderwys en opleiding. 
– Verbeter die werksvooruitsigte van voorheen benadeelde mense. 
– Verskaf die sistematiese implementering van strategieë op ‘n nasionale, sektor- en werkplekbasis. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die doel van die WVO.
Maks (12)
5.3 Rol van SOOO’s in die ondersteuning van die implementering van WVO
– registreer verskillende leerlingskappe en leerprogramme. 
– bevorder en vestig verskillende leerlingskappe. 
– keur die werksplekvaardigheidsplanne en jaarlikse opleidingsverslae goed wat deur besighede ingedien word. 
– ontwikkel vaardigheidsplanne wat in lyn is met die doelwitte van die Nasionale Vaardigheidsontwikkelingstrategie
(NVOS) 
– ontwikkel vaardigheidsontwikkelingsplanne vir die verskillende ekonomiese sektore. 
– bevorder leerlingskappe en leerprogramme deur gepaste werkplekke vir praktiese werksondervinding te
identifiseer. 
BS GRAAD 12 TG.indb 271 2022/04/01 01:15:55

– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die rol van SOOO’s in die ondersteuning van die
implementering van WVO.
Maks (12)
5.4 Impak van die WVO op besighede
Positiewe/Voordele
– Verhoog die aantal vaardige werknemers met vaardighede wat skaars is. 
– Verbeter produktiwiteit in die werkplek want werknemers word bemagtig deur opleidingsprogramme, en word
dus meer kundig. 
– Verhoog globale mededingendheid van Suid-Afrikaanse besighede , aangesien meer werknemers opgelei word
met opgegradeerde, relevante en skaars vaardighede. 
– Verbeter die opbrengs op belegging (OOB)  in onderwys en opleiding. 
– Verhoog belegging in onderwys en opleiding in die Suid-Afrikaanse arbeidsmark. 
– Verbeter die dienslewering van besighede  omdat werknemers op ‘n optimale vlak werk. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van die WVO.
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Die implementering van die WVO is tydrowend , duur, voorskriftelik en administrasie-intensief. 
– Die heffing op vaardigheidsontwikkeling (VOH) plaas ‘n bykomende las  op besighede wat finansieel sukkel. 
– Die WVO-inisiatief van die regering word/ dalk nie altyd deur alle besighede  ondersteun nie. 
– Besighede vind dit moeilik om die implementering van hierdie Wet te monitor/beheer. 
– Produktiwiteit in die werkplek mag afneem want werknemers moet leerlingskappe tydens werksure bywoon. 
– Slegs maatskappye/besighede met ‘n salarisrekening van meer as R500 000 per jaar  kan toelaes terugeis van die
VOH. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van die WVO.
Maks (12)
5.5 Maniere waarop besighede aan die WVO kan voldoen
– Vertoon ‘n opsomming van die WVO in die besigheid waar dit vir alle werknemers sigbaar is.
– Gee geleenthede aan alle werknemers om hul vaardighede te verbeter. 
– Evalueer die vaardighede van werknemers om die areas waarin vaardigheidsontwikkeling nodig is te bepaal/vas te
stel. 
– Bevorder en moedig werknemers aan om hul vaardighede te verbeter en aktief by leerlingskappe betrokke te raak. 
– Werkgewers wat LBS (werknemersbelasting) invorder, moet by die betrokke SETA registreer. 
– Werkgewers wie se salarisuitgawes R500 000 (‘n halfmiljoen rand) per jaar oorskry, moet 1% daarvan aan die
Nasionale Vaardigheidsowerheid (NVO) oorbetaal. 
– Werkgewers moet ‘n werksplekvaardigheidsplanne indien en bewyse lewer dat dit geïmplementeer is. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die maniere waarop besighede aan die WVO kan voldoen
Maks (10)
5.6 Gevolgtrekking
– Besighede voldoen aan die Wet op Vaardigheidsontwikkeling om ‘n goeie beeld en publisiteit te verkry. 
– SOOO’s is ingestel om te verseker dat die opleiding en vaardigheidsontwikkeling deur die Suid-Afrikaanse
Kwalifikasie-owerheid (SAKO) goedgekeur word. 
– Die Wet op Vaardigheidsontwikkeling speel ‘n belangrike rol om by te dra tot die ekonomiese groei van die land. 
– ‘n Arbeidsinspekteur kan ‘n besigheid beveel om op te hou werk indien die besigheid skuldig bevind word aan
nie-nakoming. 
– Enige ander relevante gevolgtrekking wat verband hou met die doel van die WVO/ rol van SOOO’s in die
ondersteuning van die implementering van WVO/ impak van die WVO op besighede/ maniere waarop besighede aan
die WVO kan voldoen.
Enige (1 × 2) (2)
BS GRAAD 12 TG.indb 272 2022/04/01 01:15:55

5.1 Inleiding 2
5.2 Doel van die WVO 12
5.3 Rol van SOOO’s in die ondersteuning van die implementering van 12
WVO Maks
32
5.4 Impak van die WVO op besighede 12
5.5 Maniere waarop besighede aan die WVO kan voldoen 10
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
VRAAG 6: BESIGHEIDSBEDRYWIGHEDE (MENSLIKE HULPBRONNEFUNKSIE)

6.1 Inleiding
– Werwing is gemik daarop om die beste moontlike aansoekers te lok/verkry wat oor die vereiste vaardighede/kennis/
kwalifikasies/bevoegdhede/ervaring beskik om vakatures/beskikbare poste te vul. 
– Die werkgewer moet duidelik wees oor die aard/tipe werk wat verrig moet word sodat ‘n toepaslike posbeskrywing
en posspesifikasie voorberei kan word. 
– Keuring behels die doelgerigte keuse van die beste kandidaat/aansoeker vir ‘n beskikbare pos gebaseer op die
vereistes van die posontleding. 
– Byvoordele word aan werknemers gebied ongeag gereelde lone/salarisse. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die verskille tussen posbeskrywing en posspesifikasie/ die
keuringsprosedure/ die doel van ‘n onderhoud/die impak van byvoordele.
(Enige 2 × 1) (2)
6.2 Verskille tussen posbeskrywing en posspesifikasie
POSBESKRYWING POSSPESIFIKASIE
Beskryf pligte/verantwoordelikhede van ‘n spesifieke Beskryf die minimum aanvaarbare persoonlike
werk.  eienskappe/ vaardighede/ kwalifikasies wat nodig is
vir die werk. 
‘n Geskrewe beskrywing van die pos en sy ‘n Geskrewe beskrywing van spesifieke kwalifikasies/
vereistes./’n Opsomming van die aard/tipe werk.  vaardighede/ervaring wat nodig is vir die pos. 
Beskryf sleutelprestasie-areas vir ‘n spesifieke pos, Beskryf sleutelvereistes vir die persoon wat die
byvoorbeeld postitel/pligte/werksomstandighede/ pos sal vul, byvoorbeeld, formele kwalifikasies/
ligging van die werkplek/verhouding van die pos met bereidwilligheid om te reis/ ongewone werksure,
ander poste in die besigheid, ens.  ens.
met posbeskrywing. met posspesifikasie.
2. Die verskil hoef nie verbind te wees nie maar moet duidelik wees.
3. Ken ‘n maksimum van VIER (4) punte toe, indien die verskil nie duidelik is nie/Sien
slegs óf posbeskrywing óf posspesifikasie na.
Maks (8)
BS GRAAD 12 TG.indb 273 2022/04/01 01:15:55

Opsie 1
– Bepaal regverdige assesseringskriteria waarop keuring gebaseer sal word. 
– Gebruik die assesseringskriteria om alle CV’s/aansoekvorms wat tydens werwing ontvang is, te evalueer. Doen
voorlopige sifting - dit behels om die aansoeke wat ontvang is, volgens die kriteria vir die pos te sorteer. 
– Kontroleer dat aansoekers nie vals dokumente  soos vervalste sertifikate/grade/prestasies indien nie. 
– Maak ‘n voorlopige lys van alle aansoekers wat vir die pos kwalifiseer. 
– Sif en kontroleer verwysings, kontroleer/kyk na byvoorbeeld aansoekers se kriminele rekords/kredietgeskiedenis/
sosiale media, ens. 
– Voer voorlopige siftingsonderhoude uit om geskikte aansoekers te identifiseer. 
– Lig alle aansoekers in  oor die uitkoms van die aansoek. 
– Stel ‘n kortlys van ongeveer vyf kandidate saam. 
– Nooi die aansoekers/kandidate op die kortlys  vir ‘n onderhoud. 
– Kandidate op die kortlys kan aan verskeie tipes keuringstoetse onderwerp word, byvoorbeeld vaardigheidstoetse. 
– Sodra kandidate gekies is, word ‘n skriftelike aanbod aan hulle gemaak. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die keuringsprosedure. 
OF
Opsie 2
– Ontvang dokumentasie, byvoorbeeld, aansoekvorms en sorteer dit volgens die kriteria van die pos. 
– Evalueer CV’s en stel ‘n kortlys op/keur die aansoekers. 
– Gaan inligting op CV’s na  en maak kontak met verwysings. 
– Hou voorlopige siftingsonderhoude om aansoekers te identifiseer wat nie vir die pos geskik is nie, al voldoen hulle
aan al die vereistes. 
– Assesseer/Toets kandidate wat vir senior posisies aansoek gedoen het/om te verseker dat die beste kandidaat
gekies word. 
– Voer onderhoude met kandidate op die kortlys. 
– Bied ‘n geskrewe werksaanbod aan die gekose kandidaat(e). 
LET WEL: Die prosedure kan in enige volgorde gegee word.
Maks (12)
6.4 Doel van die onderhoud
– Skep ‘n geleentheid waar inligting oor die besigheid en aansoeker uitgeruil kan word. 
– Bepaal ‘n kandidaat se geskiktheid vir die pos./Bepaal of die kandidaat waarde tot die besigheid sal toevoeg.

– Help die werkgewer om ‘n ingeligte besluit oor die mees geskikte kandidaat vir die pos te kies. 
– Verifieer tot ‘n sekere mate die akkuraatheid van die inligting wat op die CV aangebied word. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die doel van ‘n onderhoud.
Maks (12)
6.5 Impak van byvoordele vir besighede
Positiewe/Voordele
– Aantreklike byvoordeelpakkette kan lei tot hoër werknemerbehoud, verminderde personeelomset en lae werknemer-
omsetkoerse. 
– Lok en behou gekwalifiseerde, vaardige en ervare werknemers wat positief kan bydra tot die besigheid se doelwitte
en doelstellings. 
– Verhoog werknemers se werkstevredenheid, lojaliteit en moraal aangesien werknemers bereid is om die ekstra myl
te loop. 
– Verbeter produktiwiteit wat lei tot hoër winsgewendheid. 
– Besighede spaar geld aangesien voordele belastingaftrekbaar is. 
– Byvoordele kan as hefboom vir salarisonderhandelinge gebruik word. 
EN/OF
BS GRAAD 12 TG.indb 274 2022/04/01 01:15:55

Negatiewe/Nadele
– Byvoordele is bykomende koste wat tot kontantvloeiprobleme vir die besigheid kan lei. 
– Administratiewe koste neem toe aangesien voordele korrek aangeteken moet word vir belastingdoeleindes. 
– Verminder besigheidswinste omdat aansporings-, pakket- of vergoedingskoste hoër is. 
– Skep konflik of lei tot korrupsie as byvoordele onregverdig toegeken word. 
– Werknemers bly slegs by die besigheid vir byvoordele en mag dalk nie toegewyd of lojaal tot hul take of die
besigheid wees nie. 
– Besighede wat werknemers verskillende voordeelplanne bied, kan wrok skep by diegene wat minder voordele
ontvang en dit kan tot laer produktiwiteit lei. 
– Besighede wat nie byvoordele kan bied nie, slaag nie daarin om vaardige werkers te lok nie. 
– Besighede moet adviseurs/prokureurs betaal om hulle te help om voordeelplanne te skep wat aan die wet voldoen. 
Maks (14)
6.6 Gevolgtrekking
– Werknemers is die belangrikste hulpbron in enige besigheid en word sterk beïnvloed deur ‘n goeie werwingsproses
en onderhoud. 
– Die doel en doelwitte van besighede kan nie bereik word sonder gekwalifiseerde en vaardige werknemers nie. 
– ‘n Goed georganiseerde onderhoudsproses sal lei tot die identifisering en aanstelling van die mees geskikte en
verdienstelike kandidaat. 
– Byvoordele sal die besigheid help om goeie kandidate te oortuig om die werksaanbod van die besigheid te aanvaar. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die verskille tussen posbeskrywing en posspesifikasie/ die
keuringsprosedure/ die doel van ‘n onderhoud/die impak van byvoordele.
(1 × 2) (2)
[40]
6.1 Inleiding 2
6.2 Verskille tussen posbeskrywing en posspesifikasie 8
6.3 Keuringsprosedure 12 Maks
6.4 Doel van die onderhoud 12 32
6.5 Impak van byvoordele vir besighede 14
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
TOTAAL AFDELING C: 40
TOTALE PUNTE: 150
BS GRAAD 12 TG.indb 275 2022/04/01 01:15:55

Kwartaal 3
Voorbeeld
GRAAD 12
Besigheidstudies
September 202_
VOORBEREIDENDE EKSAMEN VRAESTEL 2:

Nasienriglyne Punte: 150 Tyd: 2 Uur
VRAAG 1
1.1.1 B
1.1.2 C
1.1.3 A
1.1.4 B
1.1.5 A
(5 × 2) (10)

1.2.1 Werkloosheidsversekerings 
1.2.2 saamgestelde rente 
1.2.3 taal 
1.2.4 RSA Kleinhandel-spaareffekte 
1.2.5 maatskappy met persoonlike aanspreeklikheid 
(5 × 2) (10)
1.3 Pas die kolomme

1.3.1 F
1.3.2 G
1.3.3 H
1.3.4 I
1.3.5 J (5 × 2) (10)
Uiteensetting van
punte
Vraag 1 Punte
1.1 10
1.2 10
1.3 10
TOTAAL 30
BS GRAAD 12 TG.indb 276 2022/04/01 01:15:55

AFDELING B
Sien slegs die EERSTE TWEE vrae na
VRAAG 2: BESIGHEIDSGELEENTHEDE
2.1 Beginsels van versekering
– Skadeloosstelling/Vrywaring/Indemnifikasie 
– Sekuriteitstelling/Sekerheid 
– Uiterste goedertrou 
– Versekerbare belang 
Enige (4 × 1) (4)
2.2 Tipe beleggings uit gegewe scenario
2.2.1 Vaste deposito’s (2)
2.2.2 Effektetrusts (2)
2.3 Funksies van die JSE

– Klein beleggers word uitgenooi om deel te neem aan die ekonomie van die land deur die koop/verkoop van aandele. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die funksies van die Johannesburgse Effektebeurs (JSE).
Maks (6)
– Dra die risiko oor vanaf die besigheid/versekerde na ‘n versekeringsmaatskappy of versekeraar. 
– Oordrag van risiko is onderhewig aan die bepalings en voorwaardes van die versekeringskontrak.
– Beskerm besighede teen oneerlike werknemers. 
– Beskerm besighede teen verliese as gevolg van die dood van ‘n skuldenaar. 
– Beskerm die besigheid teen diefstal/verlies van voorraad en/of skade veroorsaak deur natuurrampe soos vloede en
stormskade. 
– Beskerm besighede teen eise wat deur lede van die publiek gemaak word vir skade waarvoor die besigheid
verantwoordelik is. 
– Besighede sal vergoed word vir versekerbare verliese, byvoorbeeld vernietiging van eiendom deur brand. 
– Besigheidsbates, byvoorbeeld voertuie/toerusting of geboue, moet teen skade en/of diefstal verseker word. 
– Besighede word beskerm teen die verlies aan verdienste, byvoorbeeld stakings deur werknemers wat verliese ter
waarde van miljoene tot gevolg het. 
– Lewensversekering kan op die lewe van vennote in ‘n vennootskap geneem word om onverwagte verlies aan
kapitaal te voorkom. 
– Sou die dienste van sleutelpersoneel verlore gaan as gevolg van ongelukke of dood, kan die opbrengs van ‘n
versekeringspolis aan die besigheid of begunstigdes uitbetaal word. 
– Vervangingskoste vir beskadigde masjinerie/toerusting is baie hoog, daarom kan versekering sulke koste
verminder/dek. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die voordele van versekering besighede.
Maks (6)
2.5 Visuele hulpmiddels
2.5.1 Visuele hulpmiddels uit die scenario
VISUELE HULPMIDDELS MOTIVERING
Uitdeelstukke  Hy sal sy gehoor afskrifte van sy aanbieding aan die einde van die
aanbieding gee. 
BS GRAAD 12 TG.indb 277 2022/04/01 01:15:55

VISUELE HULPMIDDELS MOTIVERING
Interaktiewe witbord / Hy het ook besluit om visuele hulpmiddels te gebruik wat maklik
slimborde  met die aanraking van ’n vinger beheer kan word. 
3. Ken punte toe vir die korrekte visuele hulpmiddels selfs al is die aanhalings
4. Moenie punte vir die motiverings toeken as die visuele hulpmiddels verkeerd
Maks (6)
2.5.2 Maniere waarop die aanbieder terugvoer op ‘n nie-aggressiewe en professionele wyse kan hanteer
– Die aanbieder moet regdeur die terugvoersessie staan. 
– Wees beleefd, selfversekerd en hoflik wanneer jy op vrae reageer. 
– Maak seker dat elke vraag of opmerking duidelik verstaan word
voordat vrae beantwoord, herformuleer of
herbewoord word indien onseker. 
– Jy moet eers luister en dan reageer. 
– Gee terugvoer so gou moontlik nadat die vraag gevra is of na die sessie. 
– Wees direk/eerlik/opreg wanneer jy op vrae reageer. 
– Gebruik eenvoudige taal om die voorbeelde wat in die aanbieding gebruik word, te ondersteun. 
– Hou antwoorde kort en op die punt. 
– Vra om verskoning en erken foute indien dit deur die gehoor uitgewys word. 
– Moedig vrae van die gehoor aan. 
– Spreek altyd die vraag aan, en nie die persoon nie. 
– Erken goeie vrae om die gehoor te motiveer om meer vrae te vra. 
– Die aanbieder moet nie by ‘n debat betrokke raak wanneer die op vrae reageer nie. 
– Die aanbieder moet nie die vrae vermy as die nie beantwoord kan word nie, maar eerder belowe om op ‘n
later stadium terugvoer oor die vrae te gee. 
– Spreek die volle gehoor aan, en nie net die persoon wat die vraag gestel het nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met maniere waarop die aanbieder terugvoer op ‘n nie-
aggressiewe en professionele wyse kan hanteer.
Maks (6)
2.6 Faktore wat bydra tot die sukses en/of mislukking van ‘n vennootskap
Kriteria Sukses EN/OF Mislukking
2.6.1 Bestuur Vennote is aktief betrokke by die bestuur Besluitneming kan tydrowend wees,
 en kan die idees van ander vennote aangesien alle vennote moet saamstem. 
gebruik.  Vennote moet al die administrasie,
Nie alle vennote hoef aktief by die bestuur bestuur en besluitneming in die besigheid
betrokke te wees nie en kan bekwame doen. 
bestuurders aanstel.  Vennote mag verskil oor hoe om die
Vennote kan kreatief wees en toegang hê besigheid te bestuur, wat tot spanning
tot die kundigheid van ander vennote tussen hulle kan lei. 
wanneer moeilike besluite geneem moet Vennote is agente van die vennootskap
word.  en slegte bestuursbesluite kan op ander
Enige ander relevante antwoord vennote afgedwing word. 
wat verband hou met bestuur as ‘n Verskillende persoonlikhede en menings
suksesfaktor van ‘n vennootskap. kan tot konflik of meningsverskille lei. 
Onverantwoordelike dade van een
vennoot kan die hele vennootskap in
gevaar stel. 
Enige ander relevante antwoord wat
verband hou met bestuur as ‘n faktor vir
mislukking van ‘n vennootskap
Submaks (4)
BS GRAAD 12 TG.indb 278 2022/04/01 01:15:55

Kriteria Sukses EN/OF Mislukking
2.6.2 Kapitaal Meer kapitaal kan verkry word omdat Vennote het dalk nie almal die kapitaal
meer as een vennoot tot kapitaal bydra.  om in die besigheid te sit wanneer dit
Vennote is verantwoordelik vir die sukses nodig is nie. 
en hulle sal versigtig wees met die Ongelyke insette aangesien sommige
besteding en bestuur van kapitaal.  vennote kundigheid in plaas van kontant
Enige ander relevante antwoord in sit. 
wat verband hou met kapitaal as ‘n Enige ander relevante antwoord
suksesfaktor van ‘n vennootskap. wat verband hou met kapitaal as ‘n
mislukkingsfaktor van ‘n vennootskap
Submaks (4)
2. Sien of sukses en/of mislukking van ELKE faktor na.
Uiteensetting van
punte
Vraag 2 Punte
2.1 4
2.2 4
2.3 6
2.4 6
2.5.1 6
2.5.2 6
2.6.1 4
2.6.2 4
TOTAAL 40
3.1 Ekonomiese regte van werknemers in die werkplek
Enige (2 × 2) (4)
3.2 Menseregte uit gegewe stellings
3.2.1 Gelykheid  (2)
3.2.2 Vryheid van spraak en uitdrukking  (2)
3.2.3 Veiligheid, sekuriteit en beskerming van lewe in die werkplek  (2)

Etiese gedrag Professionele gedrag
aanvaarbare beginsels  in die samelewing.  aanvaarbare beginsels binne ‘n besigheid. 
Voldoen aan ‘n stel waardes wat moreel Stel van standaarde  van verwagte gedrag. 
aanvaarbaar is. 
lei om eties op te tree.  professie of besigheid. 
BS GRAAD 12 TG.indb 279 2022/04/01 01:15:55

Etiese gedrag Professionele gedrag
vir besluitneming.  besigheid/professie/beroep. 
verkeerd in besigheidsaktiwiteite/praktyke/ kommunikasie/houding/verantwoordelikheid. 
transaksies/onderhandelinge. 
LET WEL: 1. Die antwoord hoef nie in tabel-formaat te wees nie..
2. Die verskil hoef nie verbind te wees nie maar moet duidelik wees..
slegs óf etiese gedrag óf professionele gedrag na.
Maks (4)
Maks (8)
3.5 Kriteria vir suksesvolle spanprestasie
Kriteria vir suksesvolle spanprestasie uit die scenario
KRITERIA MOTIVERING
Interpersoonlike gesindhede en gedrag  Thandi gee krediet aan lede vir hul positiewe bydraes.

Samewerking  Sy verseker ook dat alle spanlede aan besluitneming
deelneem. 
3. Ken punte toe vir die korrekte kriteria vir suksesvolle spanprestasie selfs al is
die aanhalings onvolledig/verkeerd.
4. Moenie punte vir die motiverings toeken as die kriteria vir suksesvolle
spanprestasie verkeerd geïdentifiseer is nie..
Maks (6)
3.6 Maniere waarop die besigheid geslag as ‘n diversiteitskwessie kan hanteer
– Die besigheid moet gelyke werksgeleenthede aan mans en vrouens bied. 
– Beide mans en vrouens moet die geleentheid kry om bevorder te word na bestuursposte. 
– Die besigheid moet teikens stel vir geslagsgelykheid in die besigheid asook die implementering daarvan. 
– Nuwe aanstellings moet op vaardighede en vermoë gebaseer wees, ten spyte van die geslag van die persoon. 
– Die besigheid moet regstellende aksie instel deur te verseker dat manlike en vroulike werknemers billik en gelyk
vergoed word. 
– Enige ander antwoord wat verband hou met maniere waarop die besigheid geslag as ‘n diversiteitskwessie kan hanteer.
Maks (6)
BS GRAAD 12 TG.indb 280 2022/04/01 01:15:56

3.7 Impak van die Kragveld-ontleding as ‘n probleemoplossingstegniek
Positiewe/Voordele
– Dit verskaf ‘n visuele opsomming van al die faktore wat ‘n bepaalde idee ondersteun en teenstaan. 
– Werknemers voel ingesluit en is in staat om te verstaan waarheen die besigheid op pad is. 
– Werknemers ontwikkel en groei saam met die besigheid omdat hulle by die proses ingesluit is. 
– Ingeligte besluite kan geneem word omdat die dryfkragte (kragte vir)  en terughoudende kragte (kragte teen)
krities geëvalueer word. 
– Dit stel besighede in staat om dryfkragte te versterk en terughoudende kragte te verswak. 
– Besighede kan ‘n idee kry van hoeveel tyd en bykomende hulpbronne hulle mag benodig. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van Kragveld-ontleding
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Dit is tydrowend aangesien die besigheid moet stabiliseer voordat veranderinge aangebring kan word. 
– Vereis die deelname van alle besigheidseenhede. 
– Die gehalte van die ontleding is afhanklik van die vaardigheidsvlak en kennis van die groep wat deelneem aan
die ontleding. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van Kragveld-ontleding.
Maks (6)
Uiteensetting van
punte
Vraag 3 Punte
3.1 4
3.2 6
3.3 4
3.4 8
3.5 6
3.6 6
3.7 6
TOTAAL 40
BESIGHEIDSGELEENTHEDE
4.1 Tipes voorkeuraandele
– Deelnemende voorkeuraandele 
– Nie-deelnemende voorkeuraandele/Gewone voorkeuraandele 
– Kumulatiewe voorkeuraandele 
– Nie-kumulatiewe voorkeuraandele 
– Aflosbare voorkeuraandele 
– Nie-aflosbare voorkeuraandele 
– Omskepbare voorkeuraandele 
– Nie-omskepbare voorkeuraandele 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die tipes voorkeuraandele.
LET WEL: Sien slegs die eerste TWEE (2) antwoorde.
Enige (4 × 1) (4)
4.2 Versekeringsklousule uit die scenario (2)
4.2.1 Awery-klousule/Gemiddelde klousule 
4.2.2 Berekening van awery-klousule/gemiddelde klousule
Versekerde bedrag  × Bedrag van skade of verlies 
Waarde van die versekerde item
R 5000  × R 4000 
R 8 000
= R 2 500
BS GRAAD 12 TG.indb 281 2022/04/01 01:15:56

LET WEL: 1. Ken volpunte (4) toe as die antwoord korrek is en geen bewerkings getoon word nie.
2. As die formule en bewerkings korrek getoon is, maar die finale antwoord is
verkeerd, ken ‘n maksimum van DRIE (3) punte toe.
3. As die bewerkings en die antwoord verkeerd is, ken ‘n maksimum van EEN punt vir
die formule toe.
Maks (4)
eienaar(s)  in die besigheid belê het.  te betaal is nie net tot die besigheid beperk nie. 
te betaal. 
slegs óf beperkte aanspreeklikheid óf onbeperkte aanspreeklikheid na.
Maks (4)
4.4 Aspekte wat oorweeg moet word wanneer ‘n multimedia-aanbieding ontwerp word
– Begin jou skyfies met teks en ‘n opskrif. 
– Kontrasteer die kleur van jou teks met die kleur van die agtergrond. 
– Vermy die gebruik van teks wat nie leesbaar is nie, of ‘n lettertipe wat te klein is. 
– Kies beelde wat die boodskap/inligting wat jy graag wil oordra sal verbeter. 
– Sluit toepaslike grafika in om teks op die skyfies aan te vul. 
– Sluit spesiale effekte, klank en animasie by jou aanbieding in wat jou gehoor se aandag sal behou. 
– Vinnige toegang tot ander dokumente, video, prente of grafieke moet geaktiveer word deur hiperskakels te gebruik. 
– Weerhou om spesiale effekte, of animasie in te sluit wat aandag sal aftrek van die hoof boodskap en inligting wat jy
graag aan jou gehoor wil oordra. 
– Doen ‘n speltoets voor die aanbieding om enige spel- en grammatiese foute van jou skyfie-aanbieding uit te skakel. 
– Struktureer die inligting op jou skyfies in ‘n logiese volgorde, wat jou gehoor/die belanghebbendes in staat sal stel
om jou aanbieding te volg. 
– Beperk die inligting op elke skyfie om die aandag van jou gehoor te behou. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met aspekte wat oorweeg moet word wanneer ‘n multimedia-
aanbieding ontwerp word.
Maks (6)
BESIGHEIDSROLLE
– Vorming 
– Storm 
– Normgewing/Skikking/Versoening 
– Prestering/Werk as ‘n span na ‘n doel 
– Ontbinding/Rou stadium 
Enige (4 × 1) (4)
BS GRAAD 12 TG.indb 282 2022/04/01 01:15:56

4.6 King-kode beginsels
4.6.1 King-kode beginsels uit die scenario
KING-KODE BEGINSELS MOTIVERING
1. Deursigtigheid  Die bestuur van FKB verseker dat hul werknemers
en aandeelhouers bewus is van die maatskappy se
indiensnemingsbeleid. 
2. Aanspreeklikheid/Verantwoordbaarheid Hulle verseker ook dat gereelde kommunikasie tussen
 bestuur en belanghebbendes plaasvind. 
3. Ken punte toe vir die korrekte King-kode beginsels selfs al is die aanhalings
4. Moenie punte vir die motiverings toeken as die King-kode beginsels
Maks (6)
4.6.2 Maniere waarop professionele, verantwoordelike, etiese en effektiewe sakepraktyke uitgevoer
behoort te word
– Besigheidsbesluite en -optredes moet duidelik/deursigtig vir alle belanghebbendes wees. 
– Besighede moet aanspreeklik/verantwoordelik wees vir hul besluite en optrede/patentregte. 
– Die besigheid moet eerlike/betroubare rekenmeesters/finansiële beamptes met goeie geloofsbriewe
aanstel om deursigtige rekordhouding en finansiële state te verseker. 
– Die betaling van belasting moet gereeld/betyds wees, en die besigheid moet alle nodige inligting aan die
SAID bekend maak en nie skuiwergate vind om belasting te vermy nie. 
– Die besigheid moet ‘n etiese/gedragskode opstel. Hierdie dokument moet aanvaarbare gedrag in die
besigheid meld. 
– Daar moet deurlopende ontwikkeling en opleiding vir alle werknemers van die besigheid wees. 
– Prestasiebestuurstelsels/beoordelings moet in plek wees om werknemers van die besigheid te motiveer. 
– Daar moet voldoende interne beheermaatreëls/monitering/evaluering wees om aanspreeklikheid van die
besigheid te verseker. 
– Die besigheid se salarisse en lone moet billik en in lyn met die vereistes van die WBDV wees. Besighede
moet ook werknemers vergoed vir alle werk wat gedoen is en vir oortydwerk. 
– Besighede moet vir die omgewing sorg en omgewingsvriendelike beleid daarstel wat aksies soos
herwinning van papier, verantwoordelike wegdoening van afvalmateriaal en veilige energie in die
werkplek, insluit. 
– Die besigheid moet nie ‘n besigheidsonderneming op iemand anders se onkoste begin of die idees van
ander besighede/individue gebruik nie, en die intellektuele eiendom van ander besighede respekteer.
– Besighede moet al hul werknemers gelyk behandel, ongeag hul ras/kleur/ ouderdom/geslag/
gestremdheid, ensovoorts.
– Hulle moet ook aan die vereistes van die WGI voldoen. 
– Verskaf gehalte goedere en -dienste aan kliënte, skenk aandag aan die veiligheid van kliënte, en gee
duidelike inligting aan die kliënte sodat hulle ingeligte besluite kan neem. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die maniere waarop professionele, verantwoordelike,
etiese en effektiewe besigheidspraktyk uitgevoer behoort te word.
Maks (4)
4.7 Strategieë wat besighede kan gebruik om die omgewing en menslike gesondheid te beskerm
– Besighede moet nie wins genereer ten koste van die omgewing nie, maar dit moet voldoen aan die relevante wette
en regulasies. 
– Die besigheid moet bewus wees van hul impak op besoedeling en ander omgewingskwessies om die impak daarvan
te minimaliseer, byvoorbeeld, besighede moet veilige maniere vind om van afval ontslae te raak en/of giftige afval te
stort, ens. 
– Die besigheid moet ook stappe doen om betrokke te raak by omgewingsbewustheid programme. 
– Die besigheid moet sy produksietegnieke verander ten gunste van skoner en groener tegnologieë om die omgewing
te beskerm. 
BS GRAAD 12 TG.indb 283 2022/04/01 01:15:56

– Volgens die maatskaplike regte van werkers moet die besigheid die water in die werkplek toets om te verseker dat
dit veilig is vir menslike gebruik. 
– Die besigheid moet na natuurlike hulpbronne omsien en natuurbewaring bevorder. 
– Die besigheid moet ‘n beleid hê om besoedeling te minimaliseer en aktief te hergebruik, te herwin en afval te
verminder. 
– Die besigheid kan die verbruik van goedere en dienste wat omgewings onvriendelik is verminder, deur byvoorbeeld
te belê in toepaslike tegnologie soos skoon, son- of windkrag. 
– Hulle moet registreer of betrokke raak by erkende instellings of liggame wat omgewingsbewustheid en groen-
energie bevorder. 
– Die fisiese werksomstandighede in die werkplek moet altyd beroepsgesondheid bevorder, en werkers-vriendelik en
veilig wees. 
– Die besigheid moet die fisiese werksomstandighede evalueer, om menslike gesondheid te verbeter, byvoorbeeld deur
voldoende beligting en ventilasie te voorsien om optimale en funksionele werksomstandighede te verseker. 
– Voer gereeld dienste en instandhouding op alle masjiene uit om ongelukke in die werkplek te verminder. 
– Die besigheid moet werkers opvoed oor higiëne kwessies, byvoorbeeld hande was. 
– Om die gesondheid van werkers te verbeter, moet die besigheid werknemers aanmoedig om gereelde
gesondheidsondersoeke te doen, byvoorbeeld om hul bloeddruk- en temperatuur gereeld te meet, ensovoorts. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met strategieë wat besighede kan gebruik om die omgewing en
menslike gesondheid te beskerm.
Maks (6)
Vraag 4 Punte
4.1 4
4.2.1 2
4.2.2 4
4.3 4
4.4 6
4.5 4
4.6.1 6
4.6.2 4
4.7 6
TOTAAL 40
AFDELING C
VRAAG 5: BESIGHEIDSGELEENTHEDE (BESTUUR EN LEIERSKAP)
5.1 Inleiding
– Goeie leiers kan ook goeie bestuurders wees aangesien beide mense kan werknemers inspireer en verandering
teweegbring. 
– Leiers met ‘n positiewe gesindheid kan geleenthede skep en mense motiveer om produktief te wees. 
– Baie bestuurders is ook goeie leiers met uitstekende bestuursvaardighede. 
– Sommige bestuurders is taak-gedrewe wat konflik tot gevolg kan hê as werknemers se belange verwaarloos word. 
– Bestuurders wat hul leiersrol ignoreer, sal nie mense kan motiveer om die werk suksesvol gedoen te kry nie. 
– Teorieë oor leierskap en bestuur lei leiers/bestuurders oor hoe om sekere situasies aan te spreek/bestuur. 
– Die laissez-faire-leierskapstyl kan gebruik word wanneer werknemers kundigheid en vaardighede het om ‘n
bepaalde taak uit te voer. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die verskille tussen bestuur en leierskap/ die rol van
persoonlike ingesteldheid in suksesvolle leierskap/ die situasionele leierskapsteorie/.die impak van die Laissez-Faire
leierskapstyl op besighede.
Enige ( 2 × 1) (2)
BS GRAAD 12 TG.indb 284 2022/04/01 01:15:56

5.2 Verskille tussen bestuur en leierskap
Bestuur Leierskap
Bestuur prosesse deur hul gesag te gebruik.  Inspireer en motiveer werknemers deur hul leiding. 
Volg ‘n instruksie-benadering wanneer hulle met Verskaf leiding en rigting aan werknemers. 
werknemers te doen het. 
Volg die planne om teikens te bereik.  Bevorder kreatiwiteit om produktiwiteitsvlakke te
verbeter. 
Fokus op organisatoriese teikens.  Fokus op die visie en missie van die organisasie. 
Fokus op die prosesse betrokke by die Fokus op die potensiaal van werknemers. 
produksieproses. 
Beheer die optrede van werknemers.  Beïnvloed die optrede van werknemers. 
Administreer planne soos uiteengesit deur Kan kreatief/innoverend wees wanneer uitdagings
topbestuur.  gehanteer word. 
Taak-georiënteerd, om te verseker dat die werk Mens-georiënteerd, en stel dus werknemers eerste.
gedoen word.  
Bestuur verwys na die handeling om mense bymekaar Leierskap verwys na die proses waardeur ‘n leier die
te kry om gewenste doelwitte en doelstellings te gedrag en werk van werknemers lei, inspireer en
bereik deur beskikbare hulpbronne doeltreffend en beïnvloed in die nastrewing van die organisasie se
effektief te gebruik.  doelwitte. 

3. Ken ‘n maksimum van SES (6) punte toe, indien die verskil nie duidelik is nie/Sien
slegs óf bestuur óf leierskap na.
Maks (12)
5.3 Die rol van persoonlike houding in suksesvolle leierskap
– Positiewe ingesteldheid/houding stel leierskap-potensiaal vry. 
– ‘n Leier se goeie/slegte houding kan die sukses of mislukking van die besigheid beïnvloed. 
– Leiers moet hul sterkpunte en swakpunte ken om hul leierskapstyle effektief toe te pas. 
– Groot leiers verstaan dat
die regte houding die regte atmosfeer sal skep. 
– Leiers se houding kan werknemers/spanne se denke/gedrag beïnvloed. 
– Leiers moet die gedrag modelleer wat hulle by spanlede wil sien. 
– Suksesvolle leiers oorweeg die vermoëns en vaardighede van spanlede om take en rolle effektief toe te wys. 
– Entoesiasme verskaf en skep vertroue in ‘n leier. 
– ‘n Positiewe ingesteldheid/houding is van kritieke belang vir goeie leierskap, want goeie leiers sal by die taak bly
ongeag probleme en uitdagings. 
Maks (12)
5.4 Situasionele leierskapsteorie
– Daar word van leiers verwag om werknemers onder verskillende omstandighede te bestuur en verskillende
karaktereienskappe word vereis om elke situasie binne die werkplek te hanteer. 
– ‘n Ander leierskapstyl sal deur die leier toegepas word, gebaseer op die heersende omstandighede op ‘n bepaalde tyd. 
– Effektiewe leiers kan die leierskapstyl aanneem wat sal verseker dat die doelwitte van die organisasie bereik word. 
– Die verhouding tussen die leier en die werknemers is gebaseer op waardes van vertroue/integriteit/respek. 
– Leiers beskik oor die vaardighede/kennis om situasies te ontleed en take/verantwoordelikhede aan die mees
geskikte werknemers toe te ken. 
– Konflik kan ontstaan as die leierskapstyl as inkonsekwent geag word wanneer daar met werknemers in
verskillende situasies te doen is. 
– Die effektiwiteit van hierdie leierskapsteorie is afhanklik van die verhouding wat tussen die leier en werknemers
bestaan. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die situasionele leierskapsteorie.
Maks (10)
BS GRAAD 12 TG.indb 285 2022/04/01 01:15:56

5.5 Impak van die Laissez-Faire leierskapstyl op besighede
Positiewe/Voordele
– Werknemers word vertrou en word die verantwoordelikheid gegee om besluite te neem in areas van hul kundigheid. 
– Werknemers hoef nie die leier te raadpleeg wanneer hulle besluite neem wat die organisasie kan bevoordeel nie. 
– Motiveringsvlakke van werknemers neem toe omdat die leier hul vermoëns/vaardighede erken om besluite te neem. 
– Produktiwiteitsvlakke van die organisasie kan aansienlik toeneem omdat werknemers gewaardeer voel. 
– Werknemers ervaar persoonlike groei/ontwikkeling aangesien hulle toegelaat word om besluite op hul eie te neem. 
– Die leierskapvaardighede van individuele werknemers kan ontwikkel namate hulle met ander werknemers omgaan
wanneer hulle besluite neem. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die positiewe/voordele van die Laissez-Faire leierskapstyl
op besighede
EN/OF
Negatiewe/Nadele
– Die onsekerheid oor duidelike besluitneming kan die moraal van werknemers negatief beïnvloed. 
– Werknemers kan huiwerig wees om beslissende aksies te neem, wat hul werkprestasie kan beïnvloed. 
– Konflik kan tussen werknemers en mede-spanlede ontstaan as die optrede van werknemers met sterk
persoonlikhede bevraagteken word. 
– Die leier raak nie betrokke by meningsverskille/onenighede tussen werknemers nie. 
– Werknemers kan dit moeilik vind om mede-lede te kry om spertye na te kom, wat ‘n negatiewe impak kan hê op
spertye wat nagekom word. 
– Produktiwiteitsvlakke kan afneem as die werknemers nie die vaardighede/kennis benodig om die regte besluite te
neem nie. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die negatiewe/nadele van die Laissez-Faire leierskapstyl op besighede.
Maks (12)
5.6 Gevolgtrekking
– Bestuurders kan ook goeie leiers wees as hulle nie net op die taak fokus nie, maar ook op die mense wat die taak
moet uitvoer. 
– Leiers wat verskeie leierskapstyle verstaan, kan dalk effektief lei en die korrekte leierskapstyl toepas. 
– ‘n Leier wat positief en entoesiasties is, sal sy/haar volgelinge inspireer om hulself te verbeter en hul eie doelwitte te
bereik. 
– Bestuurders kan ook suksesvolle leiers wees as hulle nie net fokus op die taak op hande nie, maar ook die mense/
werkers wat die taak sal uitvoer. 
– Enige ander relevante gevolgtrekking wat verband hou met die verskille tussen bestuur en leierskap/ die rol van
persoonlike ingesteldheid in suksesvolle leierskap/ die situasionele leierskapsteorie/.die impak van die Laissez-Faire
leierskapstyl op besighede.
(Enige 1 × 2) (2)
5.1 Inleiding 2
5.2 Verskille tussen bestuur en leierskap 12
5.3 Die rol van persoonlike houding in suksesvolle leierskap 12 Maks
5.4 Situasionele leierskapsteorie 10 32
5.5 Impak van die Laissez-Faire leierskapstyl op besighede 12
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
BS GRAAD 12 TG.indb 286 2022/04/01 01:15:56

VRAAG 6: BESIGHEIDSROLLE (MAATSKAPLIKE VERANTWOORDELIKHEID EN KMV)
6.1 Inleiding
– Korporatiewe maatskaplike verantwoordelikheid is die manier waarop ‘n besigheid hul bedrywighede eties en
moreel uitvoer, ten opsigte van die gebruik van menslike, fisiese en finansiële hulpbronne. 
– Besighede moet die impak van sakebedrywighede op die omgewing in hul besluite in ag neem. 
– Besighede is korporatiewe burgers en het dus ‘n verantwoordelikheid teenoor die samelewing sowel as hul werknemers. 
– Besighede moet sorg vir die welstand van hul werknemers om produktiwiteit en winsgewendheid te verhoog. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die doel van KMV/die verhouding tussen maatskaplike
verantwoordelikheid en die drievoudige-sleutelaspekte/ die impak van KMV op besighede/ maniere waarop
besighede tyd en moeite kan bydra om die welstand van hul werknemers te verbeter.
Enige (2 × 1) (2)
6.2 Doel van korporatiewe maatskaplike verantwoordelikheid
– Die samelewing verwag bydraes van besighede, en besighede wil aan die samelewing se verwagtinge voldoen, deur
byvoorbeeld om te sien na die welstand van die gemeenskap.
– Hulle wil aan die verwagtinge van die regering en die wet voldoen, byvoorbeeld deur nie natuurlike hulpbronne uit
te buit of uit te put nie. 
– Die besigheid kan ekonomiese voordele kry deur byvoorbeeld, krediete te kry vir die beheer van koolstof vrystellings. 
– Die besigheid se beleide moet etiese kwessies oorweeg, byvoorbeeld, hulle besluit om hul vrystellings in die
produksieproses te verminder. 
– Besigheidsbedrywighede spreek die drievoudige sleutelaspekte aan deur KMV-programme om op die JSE-SVI
genoteer te word. 
– Enige ander relevante inleiding wat verband hou met die doel van korporatiewe maatskaplike verantwoordelikheid.
Maks (10)
6.3 Verband tussen maatskaplike verantwoordelikheid en die drievoudige sleutelaspekte
6.3.1 Persone/Mense/Maatskaplik/Sosiaal
– Besighede of organisasies moenie mense, hul werknemers, kliënte of die gemeenskap benadeel of uitbuit nie. 
– Besighede behoort betrokke te raak en in volhoubare gemeenskapsprogramme of projekte te belê wat
gemeenskappe sal bevoordeel en ophef. 
– Besighede moet bydra tot die welstand van al hul belanghebbendes. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met persone/mense/maatskaplik/sosiaal as ‘n drievoudige
sleutelaspek.
Submaks (4)
6.3.2 Profyt/Wins/Ekonomies 
– Die drievoudige sleutelaspekte beteken dat besighede nie net op hul wins moet fokus en hoë pryse vra nie,
maar ook in KMI-projekte moet belê. 
– Besighede moenie wins maak ten koste van hul gemeenskap nie. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met profyt/wins/ekonomies as ‘n drievoudige sleutelaspek.
Submaks (4)
6.3.3 Planeet/Omgewing 
– Besighede moenie hulpbronne uitput of die omgewing benadeel vir produksie of om wins vir hulself te
verkry nie. 
– Hulle moet energiedoeltreffende of eko-vriendelike produkte en produksiemetodes ondersteun. 
– Hulle moet deelneem aan herwinning of die hergebruik van afval, byvoorbeeld deur gebruik te maak van
herwinde materiaal vir verpakking of in produkte. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met planeet/omgewing as ‘n drievoudige sleutelaspek.
Submaks (4)
Maks (12)
6.4 Impak van KMV op besighede
Positiewe/Voordele
– KMI kan ervare werknemers lok en die produktiwiteit van die besigheid verhoog. 
– Die besigheid kan ‘n mededingende voordeel hê, wat goeie publisiteit in die media tot gevolg het. 
– KMI bevorder lojaliteit van kliënte , wat tot meer verkope kan lei. 
– Hulle kan KMI as ‘n bemarkingstrategie gebruik om hul produkte te bevorder. 
– KMI help om beleggers te lok wanneer die besigheid by die JSE-SVI ingesluit word. 
– Besighede kry belastingvoordele soos belastingvermindering of belastingkortings. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die positiewe/voordele van KMV op besighede.
EN/OF
BS GRAAD 12 TG.indb 287 2022/04/01 01:15:56

Negatiewe/Nadele
– KMV-programme kan deur die gemeenskap as vanselfsprekend aanvaar word en kliënte mag nie die besigheid se
produkte koop nie. 
– Dit is moeilik vir klein en medium ondernemings om KMV-programme te implementeer. 
– Daar word van sakeondernemings verwag om breedvoerige verslae op te stel, wat tydrowend kan wees. 
– Maatskaplike betrokkenheid word gefinansier uit besigheidswinste wat tot voordeel van kliënte en die verlaging
van pryse aangewend kon word. 
– KMV-aktiwiteite lei besigheidsfokus van sy kern-besigheidsfunksies af. 
– Besighede vind dit moeilik om te voldoen aan wetgewing wat KMV reguleer. 
– Enige ander relevante antwoord wat verband hou met die negatiewe/nadele van KMV op besighede.
Maks (12)
6.5 Maniere waarop besighede tyd en moeite kan bydra om die welstand van hul werknemers te verbeter
toestande in die mark. 
– Betaal billike bonusse – gebaseer op besigheidsverdienste – as erkenning vir harde werk en toewyding. 
– Verskaf ontspanningsgeriewe vir werknemers en moedig hulle aan om fiks en gesond te bly. 
– Sluit veiligheids-, mediese- en kantien-fasiliteite in as bykomende voordele wat werknemers kan geniet. Sluit ook
voordele soos behuising, verlof en aftreepakkette in. 
– Begin ‘n voedingsprogram sodat werknemers een maaltyd per dag kan geniet om hulle in ‘n gesonde toestand te hou. 
– Verskaf vervoer vir werknemers wat buitengewone lang ure werk. 
– Voer spanbou-sessies uit om werknemers se moraal te verbeter. 
Maks (12)
6.6 Gevolgtrekking
– Korporatiewe maatskaplike verantwoordelikheid is ‘n verpligting wat deur die wet vereis word en bevoordeel beide
besighede en die samelewing. 
– KMV-programme hou baie voordele vir besighede en die gemeenskap in. 
– Besighede sal baie baat daarby om tyd en moeite te belê om die welstand van hul werknemers te verbeter. 
– Enige ander relevante gevolgtrekking wat verband hou met die doel van KMV/die verhouding tussen maatskaplike
verantwoordelikheid en die drievoudige-sleutelaspekte/ die impak van KMV op besighede/ maniere waarop
besighede tyd en moeite kan bydra om die welstand van hul werknemers te verbeter.
(Enige 1 × 2) (2)
[40]

6.1 Inleiding 2
6.2 Doel van korporatiewe maatskaplike verantwoordelikheid 10
6.3 Verband tussen maatskaplike verantwoordelikheid en die 12
drievoudige sleutelaspekte Maks
6.4 Impak van KMV op besighede 12 32
6.5 Maniere waarop besighede tyd en moeite kan bydra om die 12
welstand van hul werknemers te verbeter
INSIG
Struktuur/Uitleg 2
8
Sintese 2
TOTALE PUNTE 40
TOTAAL AFDELING C: [40]
TOTALE PUNTE: [150]
BS GRAAD 12 TG.indb 288 2022/04/01 01:15:56

BS Graad 12 TG

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

BS Graad 12 TG

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BS GRAAD 12 TG.

indb 1 2022/04/01 01:15:37

Gehalteversekeringspan vir die Digitale Besigheidstudies Graad 10 tot 12 Leerderboek en Onderwysersgids

Projekbestuurspan vir die Digitale Besigheidstudies Graad 10 tot 12 Leerderboek en Onderwysersgids

Vertaalspan vir die Digitale Besigheidstudies Graad 10 tot 12 Leerderboek en Onderwysersgids

Boek ISBN: 978-0-6398339-0-3

Eerste uitgawe in 2022

Uitgegee deur: The Training Room Online en Imprint Publishing

Kopiereg van die inhoud behoort aan die bydraers.

Regte van ander kopiereghouers

BS GRAAD 12 TG.indb 2 2022/04/01 01:15:37

BS GRAAD 12 TG.indb 3 2022/04/01 01:15:37

Gewig van Kurrikulum Onderwerp

Die doel van Besigheidstudies

4 Besigheidstudies | Graad 12 | Onderwysersgids

BS GRAAD 12 TG.indb 4 2022/04/01 01:15:37

Vak Tyd toekenning per week (ure)

Vereistes om Besigheidstudies as vak aan te bied

BS GRAAD 12 TG.indb 5 2022/04/01 01:15:37

6 Besigheidstudies | Graad 12 | Onderwysersgids

BS GRAAD 12 TG.indb 6 2022/04/01 01:15:37

BS GRAAD 12 TG.indb 7 2022/04/01 01:15:38

8 Besigheidstudies | Graad 12 | Onderwysersgids

BS GRAAD 12 TG.indb 8 2022/04/01 01:15:38

Inleiding tot die handboek

Hoe die handboek werk

Hoe om die onderwysersgids te gebruik 9

BS GRAAD 12 TG.indb 9 2022/04/01 01:15:38

10 Besigheidstudies | Graad 12 | Onderwysersgids

BS GRAAD 12 TG.indb 10 2022/04/01 01:15:38

Voor die klas Gedurende die klas Na die klas

Beste praktyke – lesse geleer in die klaskamer 11

BS GRAAD 12 TG.indb 11 2022/04/01 01:15:38

12 Besigheidstudies | Graad 12 | Onderwysersgids

BS GRAAD 12 TG.indb 12 2022/04/01 01:15:38

Beste praktyke – lesse geleer in die klaskamer 13

BS GRAAD 12 TG.indb 13 2022/04/01 01:15:38

Eksamen voorbereiding – algemene wenke vir leerders

14 Besigheidstudies | Graad 12 | Onderwysersgids

BS GRAAD 12 TG.indb 14 2022/04/01 01:15:38

Beste praktyke – lesse geleer in die klaskamer 15

BS GRAAD 12 TG.indb 15 2022/04/01 01:15:39

Op die dag van die eksamen

Leerders wat sukkel

16 Besigheidstudies | Graad 12 | Onderwysersgids

BS GRAAD 12 TG.indb 16 2022/04/01 01:15:39

Om outonomie in te bou (keuse)

Pas leer toe deur spel

Beste praktyke – lesse geleer in die klaskamer 17

BS GRAAD 12 TG.indb 17 2022/04/01 01:15:39

18 Besigheidstudies | Graad 12 | Onderwysersgids

BS GRAAD 12 TG.indb 18 2022/04/01 01:15:39

Jy kan Kahoot! in die klaskamer om die volgende redes gebruik:

Algemene wenke, skakels en idee’s 19

BS GRAAD 12 TG.indb 19 2022/04/01 01:15:39

• Gebruik ‘n publieke kahoot of skep jou eie.

• Deur na die volgende video te kyk, leer jy hoe om Kahoot! te gebruik!

• Om ‘n nuwe vasvra op “Google Drive” te skep:

20 Besigheidstudies | Graad 12 | Onderwysersgids

BS GRAAD 12 TG.indb 20 2022/04/01 01:15:39

Legkaart assesserings tegniek

Beste praktyke – lesse geleer in die klaskamer 21

BS GRAAD 12 TG.indb 21 2022/04/01 01:15:40