TENDON VE BAĞ DOKULAR

(Tendons and Ligaments)

Dr. Ergün BOZDAĞ

İ.T.Ü. Makina Fakültesi
Biyomekanik ve Mukavemet LAboratuarı
 Tendon ve Bağ Dokular
(Tendon and Ligaments)
 Tendonlar kasları kemiklere bağlayan, kasların
oluşturduğu kuvveti, hareket ve eklemlerin çalışması için
kemiklere ileten yumuşak dokulardır.
 Her kasta biri proximal, diğeri distal olarak adlandırılan
iki tendon vardır.
 Tendonlar ve bağlar (ligaments) yaklaşık olarak aynı
malzeme yapısını gösterirler.
 Boyut ve şekline göre tiplere ayrılırlar.
 Bir kısmı yassı ve geniş, bir kısmı silindirik şekil gösterir.
 Tendon ve Bağ Dokular
(Tendon and Ligaments)

Sabit yük altında

sünme eğrisi
Tendon ve Bağ Dokular

Daha iyi bir yaklaşım için

üç elemanlı lineer
viskoelastik model.

Sabit yük altında

sünme eğrisi
 Kuvvet-Deformasyon Bağıntısı

1. Bölgede, kuvvet arttıkça

tendonun kıvrımlı yapısı
düzelir. Kuvvetin küçük
artmalarında, büyük şekil
değiştirmeler oluşur. Değişim
lineer değildir ve eğim kuvvet
arttıkça artar.
2. Bölgede, yaklaşık olarak lineer
değişim vardır ve tendonun
mukavemeti artmıştır.
3. Bölgede, liflerin bir kısmının
kopması ile mukavemet
azalarak, akma başlar.

4. Bölgede, maksimum gerilme oluşarak kopma gerçekleşir. Liflerin kopmaya

devam etmesi durumunda 5. Bölgedeki gibi bir değişim olur.
 Tendon ve Bağ Dokular

Sabit deformasyon
gevşeme eğrisi
(Relaxation)
 Tendon ve Bağların
Viskoelastik Yapısı

•Tendon ve bağlar
kuvvet altında
viskoelastik davranış
gösterirler.
•Kuvvetin zamanla
değişimi (Force rate)
arttıkça, sertlik artar ve
kopmaya kadar daha çok
enerji absorbe ederler.
•Gevşeme (Relaxation) :
sabit şekil değiştirmede,
gerilme ilk birkaç saat
azalır, daha sonra sabit
kalır.
 Tendon ve Bağların
Viskoelastik Yapısı

Bir başka viskoelastik

özellik ise histeretik
davranıştır. Bilindiği
gibi yükleme ve
boşaltma eğrileri
farklı olması
durumunda histeretik
çevrim (hystresis
loop) oluşur ve bu
eğrinin alanı enerji
kaybını gösterir.
 Deneysel çalışmalar

Deneysel çalışmalar
için tendon ve
bağların çekme
makinasının
çenelerine tespit
edilmesi, yük
uygulaması sırasında
kayıp sıyrılması
bakımından zorluklar
gösterir. Bu gibi
durumlarda, iki
ucundan kemiğe
bağlı nümuneler
kullanılır.
 Tendon ve Bağ Dokular

 Collogen molekülleri, tendon ve bağların yapı taşlarıdır.

 Tendon ve bağların kuru ağırlığının %70-80 ini Tip 1

collogen molekülleri oluşturur.

 Tip 1 collagen molekülü 3 lü helis görünümündedir.

Collogen Molekülü
Tendon ve Bağ Lifleri
Tendon ve Bağ Lifleri

Collogen Lifler: Tendon ve bağların büyük bir kısmı,

daha katı olan Collogen Liflerini (Tip I) içerir. Bu
Collogen lifler kıkırdak dokudaki Collogen Liflerden
(Tip II) biraz değişik yapıdadır.

Temel Malzeme : Collogen liflerin içinde bulunduğu

temel malzeme, kemik ve kıkırdak dokudakine benzer
kompozisyondadır.

Lifler, tendon ve bağların doğrultusuna paralel olarak

dizilmişlerdir ve bu doğrultuda kuvvet iletirler.
Tendon ve Bağ Lifleri

 Bir şerit şeklinde olan tendon ve bağlarda

lifler eksene paralel olmakla beraber kuvvet
uygulanmadığı durumda kıvrımlı bir şekil
gösterirler.

 Kuvvet uygulandığı zaman lifler düzgün hale

gelir. Mukavemeti artar ve kesit alanı ile
orantılı hale gelir.
Tendon ve Bağ Lifleri
Tendon lifleri, birbirine göre paralel olarak dizilmişlerdir.
Bağ (Ligament) lifleri ise şekilde de görüldüğü gibi tam
paralellik göstermezler.
 Tendon ve Bağ Lifleri

 Tendon ve bağların dış kısmı

paratenon denen gevşek bir
kılıf doku ile kaplıdır, bu kılıf,
dokuyu hem korur ve hem de
ona kayganlık verir.

 Tendonun kemiğe birleştiği

kısımda lifler kemiğin içine
kadar girerek sıkı bir bağlantı
oluştururlar.
 Tendon ve Bağ Liflerin
MicroYapısı

 Tendon ve bağların mikro yapısı hiyerarşik bir şekil

gösterir. Yapı fascicle adı verilen bölümlerden
oluşur.
 Tendonun anatomik yapısında;
- Collogen fibrils,
- Protooglycan matris,
- Fibroblast biyolojik hücreler.
 Bağların yapısı da yaklaşık olarak aynıdır. Ancak
daha fazla Protooglycan matris bulunur.
Tendon ve Bağ Lifleri
Tendon ve bağların kemiğe bağlandığı kısımda 4
bölge tanımlanır;

 Bölge 1 Tendonun ucu

 Bölge 2 Collogen lifleri ile kıkırdak liflerinin
birleştiği bölge
 Bölge 3 Kıkırdak liflerinin mineralize olduğu bölge
 Bölge 4 Cortical kemik

 Bu yapı tendon ve bağın ucunu daha rijit hale getirir

ve gerilme yığılmasını azaltır.
 Tendonlar, eklem hareketi için kasları kemiğe
bağlarlar.
 Bağlar ise eklemlerin rijitliğini ve stabilitesini sağlar.
Eklemin hareketini sınırlar.
Tendon ve Bağ Lifleri
 Tendon ve Bağların Hasarı

Uygulanan kuvvetin fizyolojik sınırları aşması durumunda mikro yapıda

kopmalar olur. Kuvvetin artması devam ederse, makro yapıda hasar
oluşur.

Tendon ve bağlarda 3 tip hasar olabilir.

 Klinik müdahale gerektirmeyen, eklem stabilitesini bozmayan küçük

kopmalar.
 Dokunun belirli bir kısmının koptuğu veya yırtıldığı, daha fazla ağrı
veren, eklemin stabilitesini de etkileyen hasar, klinik müdahale
gerektirir.
 Liflerin tümünün veya büyük bir kısmının koptuğu, eklem stabilitesinin
bozulduğu ve klinik operasyon gerektiren hasar şeklidir.

Tendon ve bağlar, kaslara oranla daha mukavemetli olduklarından,

genellikle, hasar kaslarda daha fazla olur.
 Tendon ve Bağların Hasarı

 Bağ ve tendon hasarları, değişik durumlarda farklı

sonuçlar gösterir.
 Kayak yapan kişinin düşmesi sonucunda, diz
ekleminin dönmesiyle bağlarda yırtılma olur.
 Futbolcularda sürekli topu sökme durumunda, yine
diz bağlarında hasar oluşabilir.
 Tendon ve Bağların Hasarı

Genel olarak 3 değişik hasar mekanizması vardır.

1. Kuvvetin zamanla değişiminin yüksek olduğu
durumlarda (darbeli yükleme), bağın kemiğe
bağlandığı kısımda hasar oluşur.
2. Kuvvetin zamanla değişiminin küçük olduğu
durumlarda, bağın kemik içine bağlandığı bölgede
(cancellous bone) hasar oluşur.
3. Diğer iki mekanizmaya oranla daha seyrek görülen
mekanizmada, bağın kemiğe bağlandığı bölgeden
kemik parçası kopararak hasar vermesi
durumudur.
 Tendon ve Bağların
Gelişmesi ve Yaşlanması

 20 yaşına kadar tendon ve bağlarda enine lifler de gelişir,

mukavemet artar. Collogen lifler de artar.

 Yaşlandıkça, collogen lifler ve mukavemet azalır.

 Kemiklerde olduğu gibi, tendon ve bağlarda da kuvvet

uygulandıkça, mukavemet artar.
Tennis Elbow
Tendon Hasarları
(Tennis Elbow)
Tennis Elbow
Tennis Elbow
Tennis Elbow
 Tendon ve Bağların
Gelişmesi ve Yaşlanması

 Gelişme çağında kopma mukavemeti yaş ile

artmasına karşılık, yapılan deneysel çalışmaların
sonuçları yaşlanma durumunda da, genç yaşa
oranla kopma mukavemetinin azaldığı göstermiştir.

 Yaşlı(76) ve olgun genç(35) insanın diz bağları

üzerinde yapılan deney sonuçları, yaşlının diz
bağlarının gencin diz bağlarına oranla 2-3 kat daha
az mukavemetli olduğunu göstermiştir.
 Aktif ve pasif Tendon ve Bağlar
 Tendon ve bağların aktif ve uzun süreli pasif
(immobilized) olması da, gerek kopma mukavemeti ve
gerekse kopmaya karşılık depolanan enerji değerlerini
büyük ölçüde değiştirmektedir. Aşağıdaki şartlarda,
tavşan diz bağlarında deneysel çalışmalar yapılmıştır.
-9 haftalık pasif kalma – kopma mukavemetinde %69
luk azalma ve kopmaya karşılık depolanan enerjide %
82 azalma,
-12 haftalık pasif kalma - kopma mukavemetinde %71
lik azalma,
 Pasif kalma durumunda mukavemetin azalmasına
ilaveten kesit boyutlarının da azaldığı görülmüştür.
 Pasif kalma periyodundan sonra, tendon ve bağların
eksersiz ve kuvvet uygulama süreci sonunda tekrar
eski mukavemeti ve kesit boyutlarına döndüğü
izlenmiştir.
 Tendon ve Bağların Tedavisi

 Tendon ve bağların tedavisi, bilhassa sporcuların sağlığı

bakımından çok önem arz etmektedir.

 Tendon hasarlarında, bir kılıf içinde kayma yapabilen

tendonun pasif (hareketsiz) tutulması gerekir. Zira tendonun
hareketi hasarlı bağların kaynamasını önler.
 Diz Bağları

 En fazla ligament (bağ) hasarları diz ekleminde ve

ayak tabanında oluşur.
 Diz ekleminin stabilitesini sağlayan 4 önemli bağ
vardır.
 Bunlardan ikisi, eklem kapsülünde bulunan
Anterior Curiciate Ligament(ACL)ve Posterior
Cruciate Ligament(PCL) dir.
 Diğer iki ligament ise, medial collaterel (MCL- tibial
collaterel) ve laterel collaterel (LCL – fibular
collaterel), eklemin dış kısmında yer alır.
Diz Bağları
 Diz Bağları

Diz bağlarının şematik görünümü

 Diz Bağları

Dizin CT ve MR Görüntüleri
 Diz Bağlarının
Yükleme Durumu

Diz ekleminde Anterior Cruciate

(ACL) bağı için kuvvet-şekil
değiştirme diyagramı şekilde
görülüyor. Sağ tarafta günlük
aktiviteler, sol eksende de
tahmini yükleme görülüyor.
Günlük yürüme ve
koşmalar(normal aktivite) Toe
bölgesinde şekil değiştirme
gösterir. Bu tip yükleme, bağın
kopma gerilmesinin yaklaşık ¼
ü kadardır.
2. Bölge yorucu çalışmaların yükleme hali, 3. bölgede ise, bağda hasara
neden olan, örneğin futbol ve kayak kazalarının neden olduğu yükleme
halidir.
 Diz Bağlarının
Yükleme Durumu

Günlük aktivitelerde, örneğin yürüme, koşma gibi harmonik

yükleme durumunda, sabit şekil değiştirmede maksimum
gerilme değeri şekilde görüldüğü gibi azalmaktadır.
 Sıcaklık Etkisi

 Tendon ve bağların gerilme durumu sıcaklığa büyük ölçüde

bağımlıdır.

 Sıcaklığın azalması, maksimum gerilmenin artmasına neden

olur.

 Deneysel çalışma sonuçlarında, kemik-bağ-kemik

nümunesine uygulanan harmonik yüklemede, 21 C de
maksimum gerilme, 37 C daki maksimum gerilmeden %30
daha fazla olduğu görülmüştür.
 Tendon ve Bağ Dokular

 Tendon ve bağların çekmeye karşı mukavemetini lifler

sağlar.

 Tendonlar kemiklerin üzerinde, belirli kanal şeklindeki izler

üzerinde kayarlar.

 Tendon ve kemikler arasında Bursae denilen sıvı dolu

kesecikler hem sürtünmeyi ve hemde aşınmayı azaltırlar.
Bağ Doku (Ligament) Testi
Bağ Doku (Ligament) Testi
Bağ Doku (Ligament) Testi
Bağ Doku (Ligament) Testi
Bağ Doku (Ligament) Testi
Modelleme

Material Models

120.0000

100.0000

80.0000
Neo-Hookean
Eng. Stress

60.0000 Mooney
Ogden
40.0000 Ogden [positive coeff.]
Test_Data
20.0000

0.0000
0.0000 0.0500 0.1000 0.1500 0.2000 0.2500 0.3000 0.3500
-20.0000
Eng. Strain
Bağ Doku (Ligament) Testi
Modelleme
Bağ Doku (Ligament) Testi
FEM Analizi
Bağ Doku (Ligament) Testi
Bağ Doku Operasyonu
Bağ Doku (Ligament) Testi
Bağ Doku Operasyonu
Bağ Doku (Ligament) Testi
Bağ Doku Operasyonu