St.

Michael the Archangel Parish

Pastoral Handbook III:
HISTORY OF THE PARISH OF SAN MIGUEL

Parish of St. Michael

the Archangel
San Miguel, Iloilo
©2017
0
 Ang
KASAYSAYAN
sang
PAROKYA
sang SAN MIGUEL

1
Outline & Table of Contents
(Mga KAUNDAN) Page
Book III
Ang Kasaysayan sang Parokya sang San Miguel
A. Ang San Miguel bag-o ang Kolonisasyon.............................................................03
B. Ang Pag-abot sang mga Espanyol sa Panay ........................................................06
C. Bilang Visita ...........................................................................................................06
D. Bilang Banwa ..........................................................................................................08
E. Bilang Isa ka Parokya ............................................................................................08
F. Ang San Miguel sa Paglipas sang mga Panahon .................................................08
Mga Pari nga Nag-alagad sa Parokya
sang San Miguel......................................................................................................11
-Mga Misyonero nga Agustino .......................................................................11
-Ang Parokya sang San Miguel sa idalum
sang Diocese sang Cebu ...............................................................................11
-Cura nga Secular sa Panahon sang Rebolusyon
kontra España ..............................................................................................14
-Cura nga Secular sa Panahon sang
Philippine-American Revolution .................................................................14
-Sang Panahon nga ang Pilipinas
napaidalum sa Pungsod America ginkaptan
ang Parokya sang mga Pari nga Mill Hill....................................................15
- Parokya sa Idalum sang mga Pari-Diocesano .............................................16

G. Kasaysayan sang SMAPSSMII..............................................................................24

2
Book III
Ang Kasaysayan sang Parokya NI
San Miguel ARKANGHEL

A. Ang San Miguel bag-o mag-abot ang mga Espanyol

Sang una nga panahon antes mag-abot ang mga pangayaw halin sa Europa,
ang mga tumandok nga katigulangan may ginapatihan nga mga espiritu sa ila
palibot. Nagapati sila nga may mga taglugar; may mga puno sang kahoy nga
sagrado, may mga kabukiran, may suba, may sapa nga dapat amligan.

Nagatahod sila sa mga espiritu, mga anito, kag nagapangayo sila pahanugot
bag-o himuon ang mga bagay pareho sang pagpahimo sang balay,
pagpanglugayawan, pagtanom ukon pagpakasal. Nagahalad sila sang ila
pinakamaayo nga produkto, nagatahod sila sa espiritu sang ila napatay nga mga
katigulangan. May mga babaylan kag siruhano sila nga nagahimo sang mga
ritwal.
 
Ang ngalan sang inadlaw kag mga oras nagalarawan sang ila kaangtanan sa
lain-lain nga tion sa bilog nga adlaw, semana, bulan kag tuig.

3
 May pagsalig sila sa mga nagakalain-lain nga panahon nga nagagiya kag
nagahimo nga mabinungahon sa ila natawhanon nga kabuhi.

Tungod sini nga mga halimbawa makita ang ila suod nga kaangtanan sa
takna, panahon kag kalibutan nga nagalikop sa ila.

They are deeply one with “Mother” Nature

Butlak – adlaw -6:00 AM
Tig – initlog -10:00 AM
Udto adlaw -12:00 Noon Ligid-ligid -Sunday (to rest)
Huyog – adlaw -2:00 PM Tigburukad -Monday (to start work)
Tigbarahog -4:00 PM Dumason -Tuesday (next day)
Sirum -6:00 PM Dukot-dukot -Wednesday (work in full
swing)
Tig – iyapon -8:00 PM Baylo-baylo - Thursday (barter day)
Tig – baranig -10:00 PM Danghus -Friday (to rush to work)
Unang – pamalo -11:00 PM Hingot-hingot - Saturday (to rush to work)
Tungang – gab-i -12:00 Midnight
Ikarwang Pamalo -2:00 AM
Ikatlong Pamalo -4:00 AM
Tigburugtaw -5:00 AM

Ancient Visayan Names

July-Hinapdapon
for Months of the Year:
August-Lubadlubad
January-Ulalong
September-Kangorolsol
February-Daangkahoy
October-Bagyobagyo
March-Dagangbulan
November-Panglutdiutay
April-Kiling
December-Panglutdaku
May-Himabuyan
June-Kabay

Sadto nga panahon, ang Panay ginapuy-an na sang mga Malayo sa

kapatagan kag sang mga ati, negrito sa mga pukatod kag kabukiran. Ang mga
komunidad nga ila gintukod ang ginpaidalum sa mga ginatawag encomienda. Isa
sa sining mga encomienda ang Oton/ Ogtong nga kon sa diin napaidalum ang
Anggoy.

Ano ang kasaysayan sang sini nga lugar?

4
 Isa ini sang una ka duog nga sa diin nagapangabuhi sang madugay kag
malinong ang mga tumandok nga Ati. Ini sila ang naghalin sa sini lugar sang
mag-abot ang mga Malayo. Sa sini nga lugar nag-abot man si Anggoy nga taga
Alimodian, nga nagpatindog sang iya ranchohan sa gintung-an sang pangpang
sang Aganan kag sang sapa nga ginpangalan man sa iya. Nag-abot man sanday
Lope halin sa Tigbauan. Ini siya ang nagpuyo sa Ambolong; si Caspan halin sa
Cabatuan nagpuyo naman sa Bongol. Ang duha ka mga komunidad nga gintukod
nanday Caspan kag Lope, ang napaidalum man sa Encomienda sang Oton.

To be Prayed during
Indigenous People’s Sunday

OUR FATHER
(Ati Version)

Yatin mama ine eke ke langit

Igdayawin kay kiyo ngalan
Mag-ume ke yamin
Kay kiyo ginharian
Igkatuman kiyo pagbu-ot
Katito ke lugta
Nike gina ke langit

Tudulan mo ikam
Kuhan ka yamin
Kag patawarin mo ikam
Mama kasaypanan

Gani, yamin ipagpatawadin

Kay mga makasakop ka yamin
Kay dine mo ikam pag-ipadaug
Ka mama luwason
Mo ikam ke kalainan, Amen.

by Atty. Rex Salvilla

5
B. Ang Pag-abot sang mga Espanyol sa Panay
Ang labing una nga mga Espanyol nga nakatapak sa Panay nag-abot sang
tuig 1566. Halin sa Cebu padulong sa Maynila sila ang nakalab-ot Panay sa
pagpangita sang pagkaon. Ginakulang na sila sini didto sa isla sang Cebu kon sa
diin gintukod ang una nga komunidad-Espanyol sa Pilipinas. Ang mga Espanyol
nagplano lamang nga magsaylo sa Panay sang nagluntad ang inaway sa tunga nila
kag sang mga Portugese kag sang ginkulang na ang ila pagkaon.

Si Martin de Goiti, ang pinuno sang mga Espanyol, nga mahimo nagtukod
sang ila komunidad sa gibuangan sang Suba sang Panay, malapit sa banwa sang
Panay, Capiz. Ang iban sa ila nagkadto sa lugar nga malapit sa suba nga
ginatawag Araud sa subong nga banwa sang Dumangas. May yara duha ka mga
komunidad-Espanyol sa Panay sang sadto nga panahon – ang Pan-ay sa Capiz,
kag Oton sa Iloilo. Samtang, ang mga pari nga Agustino nagtukod sang ila sentro
sang misyon sa Oton sang tuig 1572.

C. Ang San Miguel bilang Visita

Samtang nagadamo ang tawo, nagsugod man ang tikang agud magtukod
sang isa ka banwa nga hilway sa Oton. Gintawag nila ang mga komunidad sa
palibot sang ranchohan nga Funda nga amo ang gintingob nga ginsakupan sang
Ambolong, nga amo sa karon ang Igtambo kag Kalye San Agustin. Ang nangin
sentro sang ila mga bulohaton amo ang Ermita nga sa karon ginatawag San Jose.
Didto, ila ginpatindog ang isa ka kahoy nga simbahan agud nga ang mga tawo
makatipon kon Domingo kag mga piesta.
 
Katunga pa gid lamang sang simbahan ang ila natapos sang nagdesisyon
ang mga tawo nga isaylo ang sentro sa Funda sa ranchohan ni Anggoy. Diri sa
karon ila gintukod ang isa ka bato nga simbahan kag amo man ang plaza. Suno sa
makita nga listahan ang ini nga mga lugar nga nasentro sa Anggoy nangin visita
sang “Oton” halin sang tuig 1796. Kag sang 1818 sang nahimo nga visita sang
Oton/Ogtong ang Alimodian.

(Note: Sang amo nga ti-on, gintawag nga Anggoy ang lugar halin sa ngalan sang tag-iya sang
ranchohan, kag sa ulihi, posible man sa panghakroy tungod sa kabudlayan sang pangabuhi
nga dala sang pagpang-atake sang mga tulisanes sa mga tawo sa sini nga lugar kag sila
nagapanalambiton sang “Haay! ukon Aragoy!” nga ginahangop sa espanyol “ah! Oh! (De
sentimiento dolor).” (cf. Monografias de los Pueblos de la Isla de Pan-ay, Fr. Juan Fernandez,
OSA, 1922.)

6
 Sang mga panahon nga bag-o pa gid lamang natukod ang komunidad sa
Anggoy, ang mga tawo malinong nga nagapangabuhi. Apang humalin sang
nagdamo ang mga dalagko nga mga komunidad nga gintukod sang Espanya sa
mga isla sa Pilipinas, nagsugod man nga mag-atake ang mga Muslim nga pirata
sa mga lugar nga malapit sa kadagatan. Nagdamo man ang mga buyong nga
nagpangkawat sang mga propidad sang mga tawo kag nagdulot sang kahadlok sa
ila. Madamo nga mga banwa sa Iloilo ang nakaeksperyensiya sini kalakip man
ang Anggoy.

Isa sa mga kilala nga buyong si Magua-ay, isa ka tulisan nga nagpuyo sa
nabukid nga bahin sang Iloilo kag masami nagaatake sa mga kabanwahanan.
Gintipon ni Magua-ay ang iya halos 60 ka mga tinawo kag nagpadulong sa
Anggoy. Didto, ila ginsulod ang simbahan upod ang kumbento kon sa diin
nagapuyo ang pari nga si Padre Nicolas de la Concepcion (1805- 1838).

(Note: Si Padre Nicolas de la Concepcion, ang pari nga sa listahan nakilala nga
nag-alagad sa San Miguel sang sini ang visita sang Oton sang 1796 tubtob nga nangin
visita ini sang Alimodian (1818). Siya man ang pari nga padayon nag-alagad sa San
Miguel sang ini sya nahimo nga banwa (1825) tubtob nahimo ini nga Parokya.)

Gindala man nila ang makalulo-oy nga Pari bilang bihag. Apang wala nag
mangin madinalag-on si Magua-ay upod ang iya mga tinawo sa pagdala sa pari
bangud ginpunggan sila sang isa ka palanan-awon. Suno sa ginapatihan,
nagpakita ang isa ka lalaki nga may masilaw nga bayo kaangay sang adlaw
kag may dala nga malaba nga espada. Tungod sini, hinadlukan gid ang mga
buyong gani sila ang nagpalagyo. Samtang nagapalagyo sila, nag-abot man si Tan
Montoy nga taga Alimodian kaupod ang iya mga sumulunod sa paghilway sa
pari. Napatay si Magua-ay sa sadto gid nga ti-on upod ang iban pa gid niya nga
mga sumulunod. Ang iban nakapalagyo kag wala na gid magbalik agud gub-on
ang kalinong sa Anggoy.

D. Ang San Miguel Bilang Banwa

Ang pagkaluwas kay Padre Concepcion upod ang pagpakita sang

ginpatihan nga si Arkanhel Miguel ang naglapta sa sini nga lugar. Ang
pagkapierde sang mga buyong ang nagdulot sang tayuyon nga kalinong sa banwa.
Sugod sadto, mas nagdalum ang debosyon sang mga tawo kag sang bilog nga
komunidad kay San Miguel.

Sa pagligad sang mga tinuig, amat-amat nga nagsanyog ang pagpangabuhi

sang mga pumuluyo. Nagdamo ang mga patubas, nagdamo man ang mga tawo.
Bangud sini, sang tuig 1825, gindeklarar ni Gobernador-Heneral Andres

7
Garcia Camba ang pagtukod sang isa ka pueblo. Iya ini ginhingalanan nga
San Miguel tungod ini na ang kinaandan nga tawag sang mga tawo sa lugar
sugod sang natabo ang ginasugid nga aparisyon sang arkanhel (pwedi nga nahimo
natabo ini sa sulod sang 1805- 1825.)

E. Bilang Isa ka Parokya

Pagligad sang 13 ka tuig, nga nangin isa ka banwa ang sadto anay Visita
sang Oton kag Alimodian, sa mando sang amo man nga Gobernador- Heneral
nahimo ini nga Parokya sang Mayo 17, 1838. Napaidalum ini sa Diocesis sang
Cebu.

F. Ang San Miguel sa Paglipas sang mga Panahon

(1838 – 1960)
Sa nahauna nga mga tinuig sang San Miguel bilang parokya, nagdamo ang
mga tumuluo sa bulig nanday Padre Alejandro Alvarez, ang labing una nga kura
nga nagpangalad sang tuig 1838-1845.

Sa sulod gid lamang sang 25 ka tuig, naglab-ot sa 5,062 ka mga kalag ang
gintatap sang mga kapari-an kag ginpadako sa pagtuo. Nagtukod man sang
buluthoan para sa primarya sa bulig sang komunidad. May ara ini nga 836 ka mga
estudyante kon sa diin 104 sa ila ang nakahibalo magbasa kag magsulat sang
lenggwahe nga Espanyol. Ini nga numero ang nagdako pa gid sang ginkuha
bilang bulig nga mga manunudlo sanday Doña Catalina Rosa Salmo kag Doña
Catalina Sales sang tuig Abril 22, 1887. Agud mapahapos ang pagkadto sa iban
nga banwa, gin-umpisahan ang pag-obra sang dalan padulong sa Leon kag
Cabatuan nga natapos sang tuig 1847. Sa sadto nga mga tinuig, nag-uswag man
ang pagtanum sang humay, mais, tabako, kag mga ulutanon sa nagkalain-lain nga
bahin sang banwa. Amat-amat naman nga nakilala ang banwa sa paghimo sang
kalat kag sadok subong man sang paghimo kag pagtina sang tela. Ini nga mga
produkto ang ginabaligya sa merkado kada Miyerkules nga amo naman ang adlaw
sang pagtinda nga ginakabig isa sa mga maayo nga merkado sa bilog nga Panay.
Tungod sang kapisan sang mga tawo kag sa pagsanyog sang ila palangabuhian,
nakahatag ang bilog nga banwa sang tributo ukon buwis nga naglab-ot sa
masobra katorse mil ka pilak nga mas mataas kon ikompara sa iban nga mga
banwa sa Panay kag bisan sa Luzon.

Sa paglipas sang mga tinuig, mas nagdako kag nagdamo ang mga tumuluo.
Gani ginsugoran ni Padre Lozano ang pagpatindog sang dako nga simbahan nga

8
himo sa bato sang tuig 1861 kag natapos sang 1877. Ang simbahan may neo-
renaissano nga disenyo kag mabakud nga kampanaryo. Bilang pruweba sang ila
nagasanyog nga pagtuo kag debosyon, maliban sa mayor nga altar sang simbahan,
may ara pa gid ini nga altar sang Sagrado Corazon de Jesus sa tuo nga bahin kag
altar sang Birhen Maria kag San Jose sa wala. Subong man, sang si Padre
Abasolo ang kura, gin-umpisahan ang pagpangalan sang mga kalye kag barangay
sa ngalan sang mga santos – mga kalye sang Sta. Monica, Santiago, Sto. Rosario,
San Jose, San Miguel, Sta. Rita, San Agustin, San Raymundo, kag San Roque,
kag ang mga barangay Sta. Cruz, Consolacion, Sta. Teresa, Sto. Nino, San
Antonio, Sto. Angel, San Jose.

Sang panahon nga ang Pilipinas napaidalum na sa pungsod Amerika,

ginkaptan ang parokya sang mga Mill Hill nga Misyonero. Labing una sa sini nga
mga kaparian amo si Padre Bernard Creemers kag ginsundan nanday Padre
Adrian Rijk, Patrick Landy, kag Anthony Wichmann.

Si Padre Adrian Rijk amo ang nagbukas sang Saint Michael Parochial
School nga may lima ka mga grado sa una sini nga tuig. Sa amo man nga ti-on
nga ginhimo nga hulot-klasehan ang kumbento sang simbahan. Sang panahon ni
Padre Wichmann, kalabanan sang mga tradisyon kag selebrasyon ang liwat nga
ginpatigayon katulad sang Misa de Gallo, ang pagkuha sang mga Apostoles, kag
ang madinuagon nga paghiwat sang mga prusisyon.

Ini nga mga manami nga hitabo kag mga nalab-ot sang parokya ang
gintublag sang ginbalita sa bilog nga parokya ang pagkapatay sang kura nga si
Padre Wichmann sang Mayo 3, 1937 sang siya ang nahulog samtang nagapinta
sang bubongan sang kumbento. Nagbulos bilang kura si Padre Luis Zotz nga
nagpadayon sang mga proyekto nga gin-umpisahan ni Padre Wichmann.

Isa pa gid sang mga nagtublag sang kalinong ang paglupok sang Ikaduha
nga Inaway Pangkalibutanon, kon sa diin madamo sa akon mga tumuluo ang
nagpalagyo bangud sang kahadlok sa mga Hapon. Tungod sang inaway, naguba
ang sadto anay dalayunan kag palangamuyoan sang mga tumuluo; ang tanda sang
ila pagtuo kag pagsalig. Ang sadto anay ginakabig nga isa sa mga pinakadako nga
simbahan sa Panay ang nangin abo kag tumpok sang mga bato. Adlaw-adlaw,
madamo nga mga trak ang naggwa-sulod sa San Miguel agud maghakot sang mga
bato pakadto sa Tiring, Cabatuan agud himuon nga hulogpaan sang eroplano.

Ini nga mga hitabo ang wala nagpatay sa nagadaba-daba nga paghigugma
sang mga tumuluo sa ila parokya. Sa bulig sang mga pumuluyo, nakapatindog
gilayon sang isa ka magamay nga kapilya sa kalye San Agustin pagligad gid

9
lamang sang duha ka bulan. Ang amo nga temporaryo nga dalangpan nila ang
naglawig asta sang tuig nga nahilway ang bilog nga Panay sa mga Hapon.

Sang tuig 1945, gin-umpisahan ang pagpatindog sang isa ka simbahan nga
himo sa nipa kag kawayan. Ang mga pilote himo lamang sa puno sang niyog.
Ginasiling nga ang danyos sang naguba nga simbahan ang naglab-ot sa Php
120,000, apang ang nabaton naglab-ot sa Php 11, 000 nga nakapatindog lamang
sang simbahan nga human sa kahoy nga nagsugod sang tuig 1951 sang panahon
ni Padre Carlos Schreiner. Sa bulig sang mga tumuluo, napatapos ang simbahan.

Ang mga Mill Hill nga Misyonero nga sanday Padre James Timmons kag
William Mayer-Hoffer ang nagbulig sa pagtuluohan tubtob gid lamang sang 1960
sang ginhatag nila ang pagdumala sa mga kaparian halin sa Diocesis sang Jaro.

10
 Mga Pari nga Nag-alagad sa Parokya sang San Miguel

MISYONERO NGA AGUSTINO NGA NAG-ALAGAD

SANG VISITA SANG SAN MIGUEL

Si Padre Nicolas de la Concepcion nag-alagad sa visita sang San Miguel

sang ang ini nga visita sa idalum sang Oton kag sa ulihi sang Alimodian. Ini sa
sulod sang 21 ka tuig halin sang 1805- 1838 sa sulod sang sang kag sang nangin
pueblo na ang San Miguel.

Ang Parokya sang San Miguel sa idalum sang Diocese sang Cebu
(gintukod nga parokya sang Mayo 17, 1838)

1. Padre Alejandro Alvarez, nahauna nga Kura Paroko nga nag-alagad sang
7 ka tuig halin sang 1838-1845
2. Padre Joaquin Lopez nga nag-alagad sang 5 ka tuig halin sang 1845-
1850.
3. Padre Agustin Escudero nga nag-alagad sang 11 ka tuig halin sang 1850-
1861.

27 anyos nga nangin Parokya sang Cebu ang San Miguel antes nangin kabahin
siya nga parokya sa Diocesis sang Jaro.

Jaro became a Diocese

(Apostolic Bull “Qui Ab Initio” of His Holiness Pope Pius IX
Issued in Rome on May 27, 1865
(Patronese: St. Elizabeth of Hungary)
Yet it was only on October 10, 1867 when the decree took effect and Jaro was made an
Episcopal See, according to the document signed by His Excellency Dr. D. Gregorio Meliton
Martinez, then Archbishop of Manila and executor-delegate of the decree. It is worth noting
that this “decretum executorium” was also signed by the Rev. Jose Burgos, Pro-Secretary, a
secular priest who became one of the outstanding martyr-heroes of the country.

Jaro was made separate from and independent of its mother Diocese of Cebu and became a
suffragan of the Archdiocese of Manila. Its territories comprised the Islands of Panay, (now
composed of the provinces of Iloilo, Capiz, Aklan, and Antique), Negros Island (now provinces
of Negros Occidental and Negros Oriental), Romblon, Palawan and Jolo Groups, and the
provinces of Cotabato, Zamboanga and Davao in Mindanao. Sr. Dr. Fr. Mariano Cuartero, OP,
became its first bishop in April 25, 1868.

11
 4. Si Padre Raymundo Lozano nga nag-alagad sang 11 ka tuig halin sang
1861-1872. Siya ang paroko sang San Miguel sang nangin Diocese ang
Jaro kag nangin parokya na sang Diocese sang Jaro ang San Miguel. Siya
nagsugod sa pagpatindog sang dako nga bato nga simbahan sang 1861 kag
ini natapos sang 1877. Napulo kag isa ka tuig ang ginhinguyang ni Padre
Lozano kag 5 ka tuig nga ginsugpon ni Padre Alejandro Martinez agud
matukod ang bato nga simbahan. Sa kabilugan ginpatindog ini sa sulod
sang 16 ka tuig. Sa iya panahon nangin isa ini ka pinadaku nga simbahan
sa Panay.

Samtang siya ang Kura Paroko si Padre Lozano nagsulat sang mga
masunod:
Diario de Maria, 1865
Novena ni San Miguel Arcangel, 1865
Novena cag Decenario sang mga Catequista ni Jesucristo cag
ni Maria Santisima, Sept. 1865
Sang nahalin na sya sa iban nga lugar nakasulat siya sang Novena ni
San Isisdro Labrador sang 1886.

Ang “Escuelas de Parroquia” gintukod sang tuig sang 1868.

20th Ecumenical Council: Vatican I 1869- 1870

Approved and promulgated two Constitutions: 1. Dogmatic Constitution on the Catholic

Faith (response against rationalism, liberalism, materialism.) 2. The First Dogmatic
Constitution on the Church of Christ which deals with the Primacy and Infallibility of the
Bishop of Rome.

5. Padre Alenjandro Martinez nga nag-alagad sang 3/ 5 ka tuig halin sang

1872-1877.

12
Foundation of Seminario de San Vicente Ferrer in Jaro:
The Vincentian efforts in the formation of Ilonggo clergy revolved around the history of
the Seminario de San Vicente Ferrer. Unlike in Naga and Cebu, there had been no existing
seminary in Jaro before the arrival of the Vincentians. Until 1869, “Ilonggo seminarians had to
go to other places like Cebu for their training and education. Some of them, like Basilio Albar
and Silvestre Apura, transferred back to Jaro when its seminary opened for the first time.” With
the Vincentians’ arrival, the seminary immediately opened with its location at the residence of
the Bishop. Bishop Cuartero, himself a former professor of University of Santo Tomas in Manila
and of San Carlos Seminary in Cebu, did not lose much time in generating a good deal of
material and moral support from his flock. In 1871, two years after the arrival of the
Vincentians, the construction of a new seminary building near the Jaro Cathedral began.
The Vincentian seminary personnel came in two waves. The first group consisted of Fathers
Ildefonso Moral, rector; Aniceto Gonzales, and Juan Miralda. They were later joined by Fathers
Juan Jaume and Rufino Martin, and Brother Francisco Lopez. These priests and brother were
responsible for founding the seminary “in which the Congregation of the Mission played a
dominant, almost exclusive, role”, for a long period of time.

Mga Hitabo nga Kadungan sa Kasaysayan sang Plipinas:

January 20, 1872: Cavite Mutiny where 200 filipino employees stage a revolt against the
Spanish Government’s voiding of their exception from payment of tributes. The authorities
tagged as the masterminds: Mariano Gomez, Jose Burgos, Jacinto Zamora (GomBurZa). Executed
public garrote in Bagumbayan on February 17, 1872. Jose Rizal would dedicate his second novel
“El Filibusterismo” to the memory of GomBurZa.

Natapos sang tuig 1877 sang pagpatindog sang isa ka daku nga bato nga
simbahan.

6. Padre Julian Ituriaga nga nag-alagad sang 5 ka tuig halin sang March
1877 tubtob August 1878.
(Sa linog nga natabo sa sini nga tuig may bahin sang simbahan nga
nagkalaguba. Cf: PHILVOCS Report)

7. Padre Angel Abasolo nga nag-alagad sang 7/9 ka tuig sa sulod sang
1882-1889 (- 1891). (Gin- umpisahan niya ang pagpangalan sang mga
kalye kag barangay sa ngalan sang mga santos: Sta. Monica, Santiago,
Sto. Rosario, San Jose, San Miguel, Sta. Rita, Sta. Teresa, San Jose (part
of Oton), San Antonio, Sto. Angel kag Sto. Niño). Sto. Niño and San Jose
were part of Oton. San Antonio still has a portion belonging to Oton.

8. Padre Jose Laviana nga nag-alagad sang 4 ka bulan halin sang 1889.

13
9. Padre Joaquin Fernandez nga nag-alagad sang 8 ka bulan halin sang
1889.

10.Padre Agapito Lope nga nag-alagad sang 1 ka tuig sang tuig halin sang
1890-1891.

11.Padre Candido Gonzales nga nag-alagad sang 2 ka tuig halin sang 1891-
1894.

12.Padre Marcilino Torre nag-alagad sang tuig 1893.

Cura nga Secular sa Panahon sang Rebolusyon kontra

España (Philippine Revolution against Spain started
August 1896: Bonifacio- Aguinaldo)
13.Padre Dionisio Martin nga nag-alagad sang 5 ka tuig halin sang 1894-
1898.
Nagsugod ang rebulosyon sa Pilipinas kontra España sa pagpangulo ni
Andres Bonifacio- Emilio Aguinaldo sang Agosto 1896. Tungod sa
pagbihagay sa gahum napatay si Andres Bonifacio sang tuig 1897. (Cf:
Movie Heneral Luna)

14.Padre Tomas Palmes nga nag-alagad sang 2 ka tuig halin sang 1898-
1900
(Sang June 12, 1898 gindeklarar sang Pilipinas ang “Independence”
halin sa España)
(Sang Pebrero 4, 1899 nagsugod ang Pilipino- American War)

Cura nga Secular sa Panahon sang

Philippine-American Revolution

15.Padre Ramon Amparo nga nag-alagad sang 18 ka adlaw sa bulan sang

Pebrero sang tuig 1900.

16.Padre Nicolas Valencia nga nag-alagad sang 4 ka tuig halin sang 1900-
1904.
Subsitute: Padre Sotero Alamida
- Subsitute for Priest on leave;
Stayed matter of weeks only

14
 Padre Balmin
- Subsitute for Priest on leave;
Stayed matter of weeks only

17.Padre Maximo Montealto nga nag-alagad sang tuig 1904-1905.

18.Padre Casiano Ibbareta nga nag-alagad sang tuig 1904-1905.

19.Padre Carlos de Leon

Sang Panahon nga ang Pilipinas napaidalum na sa Pungsod

Amerika ginkaptan ang Parokya sang mga misyonero sang
Mill Hill (1907- 1960)

20.Rev. Fr. Bernard Creemers tumandok sang pungsod sang Holland nga
nag-alagad sang 2 ka tuig halin sang 1907-1909.

21.Rev. Fr. Adrian Rijk tumandok sang pungsod sang Holland nga nag-
alagad sang 12 ka tuig halin sang 1909-1921. Siya ang nagbukas sang St.
Michael Parochial School nga may lima ka grado sa sina nga tuig. Ang
ginhimo nga hulot klasehan amo ang kumbento sang simbahan.

First Synod of Jaro called by Bishop Dennise Dougherty DD was celebrated 46 years after
Jaro became a Diocese. Its Decrees were promulgated on April 24, 1911.

22.Rev. Fr. Patrick Landy tumandok sang pungsod sang Ireland nga nag-
alagad sang 2 ka tuig halin sang 1921-1923.

23.Rev. Fr. Anthony Wichmann tumandok sang pungsod sang Holland nga
nag-alagad sang 14 ka tuig halin sang 1923-1937. Kalabanan sang mga
tradisyon kag selebrasyon ang liwat nga ginpatigayon katulad sang Misa
de Gallo, ang pagtipon sang mga apostoles, kag ang madinuagon nga
paghiwat sang prusisyon. Sang Mayo 3, 1937, nahulog kag napatay si Fr.
Anthony samtang nagapaminta sang bubungan sang simbahan.

The Second Diocesan Synod of Jaro was called by Bishop James Mc Closky DD, 22 years
after the 1st Synod

15
24.Rev. Fr. Luis Zotz nga nag-alagad sang 11 ka tuig halin sang 1937-1948
nga nagikan sa pungsod sang North Tirol.

Ang mga Gerilya nagsunog sang simbahan sa panahon sang giyera.

Gindinamita sang mga Haponese ang torre sang lingganay (belfry) agud
makuha ang mga tingga nga yara sa iya ibabaw. Ang mga tingga gingamit
sa paghimo sang bala. Ang mga bato ginkuha kag gindala sa Tering
Cabatuan agud idugang palapad sang “Airbase” sang mga Hapon. (Ini nga
base ginpasangkad subong kag ginhimo na nga Iloilo Internation Airport.)

Pagkatapos sang giyera ginpakaayo dayon ang simbahan nga nahimo na

sang kawayan kag tapi. Kag gin-amat-amat padaku ini nga naglab-ot sa
panahon ni Padre Dionela.

May bahin sang simbahan sang San Miguel nga naguba sa linog Cay-cay
sang 1946.

25.Rev. Fr. William Maierhofer nga nag-alagad sang 3 ka tuig halin sang
1958-1960/61

Assistants : Rev. Fr. William Erikfeld 1958-1960

- from Tirol, stayed 2 years
Rev. Fr. William Parscholk 1958-1961
- from South Tirol, stayed 3 years

Parokya sa idalum sang mga Pari-Diocesano

(1961- Present)
Pagselebrar sang 21st Ecumenical Council: Vatican II 1962- 1965:

 Vatican II Ecclesiology of Communion: LG 4

 The Presbyter in the context of the teaching of the Church’s

Magisterium. The documents of Vatican II serve as point of ready
reference carry a remarkably fresh view-points on the presbyterate.
Many who have studied their theology from the manuals of the early
20th century often do not realize the shift of meaning, the different
perspective of the Second Vatican Council on the Presbyteral Ministry.
They find words and sentences which seem simply to parrot the older

16
 teaching. They don’t see that the “intelligible constructed (deliberately
so), is truly a far- reaching one.
What is this shift of perspective? This: the entire people of God is a priestly
people, a holy priesthood. They are the holy priesthood which “offers spiritual
sacrifices” to God. The presbyter fulfills his task within that priestly people. (Not
outside of it, but within it, as visible head of the community, from within its own
offering, from within its own sacrifice.) Hence, the key area (and the difficult
one!) is the theological relationship between the entire priestly people and the
presbyter. The relationship between the presbyter and the community in the life
and ministry in which we all share, each in his own measure and manner.
(LOYOLA PAPERS #14 PRIESTHOOD AND PRESBYTER, Introduction)

26.Rev. Fr. Vicente Garson tumandok sang Guimbal, Iloilo nga nag-alagad
sang 2 tuig halin sang Abril 29, 1961 tubtob Mayo 8, 1963.

27.Rev. Fr. Vicente Horlador tumandok sang Capiz nga nag-alagad sang 2
tuig halin sang Mayo 16, 1963 tubtob Hunyo 5, 1965.

28.Rev. Fr. Cesar Subong tumandok sang Cabatuan nga nag-alagad sang 1
tuig halin sang Hunyo 12, 1965 tubtob Marso 30, 1966.

29.Rev. Fr. Eli Sariego nga nag-alagad sang 6 ka bulan kag 13 ka adlaw
halin sang Abril 2, 1966 tubtob Oktubre 15, 1966.

30.Rev. Fr. Ignacio Dionela tumandok sang Pandan, Antique nga nag-alagad
sang 15 ka tuig halin sang Abril 2, 1966 tubtob Marso 29, 1981. Late
1960’s during the time of Fr. Dionela, Sis. Myrna Candaliza who left the
convents started to origanize young people through meetings and bible
study probably for community.

Martial Law 1972- 1986:

In the 1970’s- under Martial Law

- Diocesan Social Action Center: BCC-CO
- Janiuay- through mini-parish: Msgr. Ildefonso Odi
- Guimbal: and Leon- through BCC: Fr. Tony Anino
- Pitogo- Msgr. Serge Jamoyot
- Passi- Msgr. Villabert and Fr. Borong Ablona
- Layog/ Navalas: Fr. Insok Camacho
- Bo. Obrero, Iloilo City through Black Rosary by Msgr. Ramon Pet

17
 Halin sa pagakatapos sang giyera may lain-lain nga pagpaninguha nga
mapasanyog liwat ang “edificio” sang simbahan.
31.Rev. Fr. Jose Gamboa tumandok sang Jaro nga nag-alagad sang 1 bulan
kag 16 ka adlaw halin sang Abril 14, 1981 tubtob Mayo 30, 1981.

32.Rev. Fr. Restituto Cerdeña tumandok sang San Joaquin nga nag-alagad
sang 6 ka bulan kag 12 ka adlaw halin sang Hunyo 6, 1981 tubtob
Disiembre 18, 1981.

33.Rev. Fr. (Msgr) Pedro Esmalla tumandok sang Igbaras nga nag-alagad
sang 11 ka tuig, 4 ka bulan kag 1 ka adlaw halin sang Disiembre 12, 1981
tubtob Abril 13, 1993

Ginsuguran patindog ang bag-o na gid iya nga simbahan ginpatindog.

Ang bag-o nga kumbento gintukod “in honor” sang nagtaliwan na nga si
Rev. Fr. Anthony Wickman.

Ang “Laying of the Cornerstone” natabo sang Enero 23, 1982. Ang
“Solemn Blessing” natabo sang Abril 11, 1993.

CBCP
- Marian Year(MY) 1985
20th Anniversary of Closing Vatican II and November- December Synod in Rome
commemorating the twenty post Conciliar years, evaluating the Council’s legacy to the
Church throughout the world. The Synod spoke of the insistence on the “universal
vocation to holiness” as one of the Council’s great landmarks.

“All the laity must perform their role in the Church in their daily occupations such
as the family, the workplace, secular activities and leisure time, so as to permeate and
transform the world with the light and life of Christ.” (P.S. de Achutegui, S.J., The
Extraordinary Synod on the Second Vatican Council, Manila: Cardinal Bea Institute, 1986,
“Final Report,” par. 4, p. 103 of the booklet.)

Thus, it reaffirms the Second Vatican Council’s emphasis on the total giftedness of
the Christian community, and on the charisms given by the Spirit to individual Christians;
the stress too, on ministry as, in a true sense, belonging to all; on ecclesial service as the
responsibility of all the faithful.
(LOYOLA PAPERS #14 PRIESTHOOD AND PRESBYTER, the Priesthood of the Faithful)

- EDSA Revolution (ER) 1986

18
- Eucharistic Year (EY) output for BEC (Congress) January 5, 1987
- BILA Clergy- Lay (B) output for BEC (89?) Feb.20-24 & Jul.
17- 19, 1988
- Bible Year 1989
- Catechetical Year (CY) output for BEC 1990

- Bible Year 1989

- Catechetical Year (CY) output for BEC 1990
 Pre-PCP II (Prep2) Assembly
- PCP II Celebration ACTS and DECREES Jan.20-Feb.17, 1991
-Research for the Three Councils (PPC- PAC- PFC)
and its outputs Merging of
Archdiocesan BEC Service Office 1992
- Promulgation of the Decrees of
PCP II in the National Level 1993

34.Rev. Fr. Agustin Somosa tumandok sang New Lucena nga nag-alagad
sang 3 ka tuig, 5 ka bulan kag 3 ka adlaw halin sang Abril 14, 1993 tubtob
Septiembre 17, 1996.

- Instead of Pastoral Plan settled on

Pastoral Directory 1994
- Pre- Parish Congress Activities 1995
- Archdiocesan Profile Updated from the
Pre- Congress surveys February 1996
JECPI was created to expand JAPS
- Year of Jesus Christ 1997

Parrochial Vicars:
Rev. Fr. Rudy Ferio Pesongco tumandok sang San Joaquin
nga nag-alagad sang Oktubre 30, 1993

Rev. Fr. Manuel Gonzales tumandok sang Palanguia, Pototan

nga nag-alagad sang 9 ka bulan kag 5 ka adlaw halin sang
Septiembre 9, 1996 tubtob Hunyo 14, 1997.

 Rev. Fr. Renato Cuadras tumandok sang Cabatuan nga nag-

alagad sang 4 tuig, 2 ka bulan kag 26 ka adlaw halin sang
Hunyo 15, 1997 tubtob November 11, 2000 bilang Parochial
Administrator. Nobyembre 12, 2000 tubtob Nobyembre 8,
2002 bilang Parish Priest.

19
 - Year of the Holy Spirit 1998
- Year of God the Father 1999
- Jubilee of Christian Faith 2000

35.Rev. Fr. Francisco Parreño tumandok sang Pototan nga nag-alagad sang
8 tuig, 2 ka bulan kag 5 ka adlaw halin sang Nobyembre 9, 2002 tubtob
Hulyo 14, 2010. Ginpatigayon ang orientasyon sang PCP II sa
communities kag BEC.

- Jubilee of the Archdiocese of Jaro 2001

- Preparation for the Synod 2001- 2005
- Official Opening Synod November 17, 2005:

First Sessions November 17-19

Second Sessions August 7-11
- Third Session November13-17, 2006

Closing of the Synod November 17

- Decree of Promulgation November 17, 2007

- Organized PCSI to implement Synod

Installation of Bishop Jerry August 5, 2008

Detailed Account of the Death of Fr. Parreño.

(Based on the written account by Myra Alegoro, Parish ASISTANT Secretry at
the tiem of Fr. Parreño’s death):

July 11, 2010 at 4:30 am: Jocelyn Secuban, the Parish Secretary who lived in the
convent saw Fr. Parreño in the sala of the convent, not feeling well. He is
sweating and very pale. She gave him war water and told him to go the hospital.
Fr. Parreño decided to still celebrate the 5:30 am mass because he started to feel
well. After the mass, his secretary really forced him to already go to the hospital
for check-up. He was admitted, soon that day, at St. Paul’s Hospital.

On July 14, 2010, three days after his admission, at around 4:30 pm, his
secretary called the Parish Office that Fr. Parreño is not well because of a heart
attack; and that that the hospital personnel is reviving him. By 5:01 pm, he was
declared dead.

The Parish was stunned upon learning of the death of Fr. Parreño. He was
assigned as Parish Priest from year – until his death.

20
Upon his death, Fr. Carlos Noquez, the Vice-Chancellor of the Archdiocese
instructed the Parish Secretary that the room of Fr. Parreño will not be opened
and the money from the canonical income that was not turned over to the Parish
Priest will be kept and turned-over to the Parish Administrator to be assigned,
soon, by the Archdiocese.

At noon of the same day, Fr. Neil Antenor Cruz and Fr. Andy Esperancilla went
to the Parish to have a meeting with the Three Councils and members of the
family of Fr. Parreño, to plan for the wake and burial.

In the morning of July 16, the remains of Fr. Parreño was brought to San Miguel
Parish and stayed there until the afternoon of July 19. During the wake, there
were religious groups and barangays scheduled to pray every hour. Biscuits,
candles, and other needs were offered by the parishioners all throughout the
wake.

On the afternoon of July 19, his remains were transferred to the Parish of St.
Isidore, Zarraga. He was once a Parish Priest of that town. After a public
viewing and a Mass, he was brought to the Parish Church of St. Joseph, Pototan,
Iloilo, his hometown, where a wake again was held. On July 21, afternoon, a
funeral mass was held with Msgr. Gene Velarde, Vicar General as the celebrant
and Fr. Espiridion “Boy” Celis, homilist.

Priest-in-Charge:

 Rev. Fr. Joseph Marterior tumandok sang Zaragga nga nag-

alagad sang 26 ka adlaw halin sang Hulyo 19, 2010 tubtob
Agosto 15, 2010 bilang Parochial Administrator.

Formation of Catechists
Formulation of a Postion Paper with the Councils for the
Profile of Incoming Parish priest and submitted this to Most.
Rev. Gerardo Alminaza, DD, Auxiliary Bishop of Jaro.
Parish Administrator:

 Rev. Fr. Joel Rudi tumandok sang Cabatuan nga nag-alagad

sang 23 ka adlaw halin sang Agosto 17, 2010 tubtob
Septiembre 9, 2010 bilang Parochial Administrator.

Made Changes on Budget on Food

21
 Raised some allowances of Personnel

36. Msgr. Jose Marie Amado S. Delgado tumandok sang Sta. Barbara nga
nag-alagad halin Septiembre 10, 2010 tubtob karon. During the time of
Msgr. Delgado, the whole parish pastoral thrust of the Archdiocesan
program guided by the Archdiocesan Shared Vision.

- Preparation of the Parish for Synod Implementation

Parish Synod Assembly I:
“Creation of the Parish Identity
Statement (PIS)” September 17, 2011
Parish Synod Assembly II:
“Presentation of the Archdiocesan Shared Vision
and Draft of Parish Identity Statement (PIS) December 4, 2011
Parish Synod Assembly III:
“Ratification of the New Parish Identity
Statement” February 1, 2012
Parish Synod Assembly IV:
“Presentation of the New PIS” February 8, 2012
Preparatory Parish Assembly re: PPC Reorg August 26, 2013

- Parish-Wide Year-long Orientation on the Church

as Edifice and Church as People in Preparation for the Renovation
of the Church and the Implementation of the MKK Program
Start of the Renovation of the Church 2013
Official Launching of the Renovation December 8, 2013
Initial start of the Renovation
Pastoral Assembly for Parish-MKK I:
“Integration of all stakeholders to the Life and Mission
of the Church Four Marks of the Church
in the Parish: One, Holy, Catholic and, Apostolic” August 21, 2014
Lay Leaders Orientation: Follow-up of PA Parish MKK I,
Stages of Parish Growth January 4, 2015
Pastoral Assembly on PSI- Family Life April 18, 2015
- Annual Parish Pastoral Assembly II August 31, 2015

- Parish-wide Launching of the MKK Program Mid-year of 2015

37. Rev. Fr. Macario N. Sortido – Si Fr. Macario “Macky” Sortido ang
tumandok sang banwa sang New Lucena, Iloilo. Sia ang nagsugod sa pag-

22
alagad sa Parokya sang San Miguel sadtong Disiembre 1, 2017 pagkatapos
ang lima ka tuig nga pag-alagad sa Parokya sang Birhen sang Santo
Rosario sa Estancia, Iloilo.
Sa iya pagsugod sa parokya, ginpadayon niya ang pagpasangkad
sang programa pastoral sang parokya ilabi na gid ang pagbalay sang mga
Magagmay nga Kristianong Katilingban. Ginpasangkad man ang
fundraising activities para sa nagapadayon nga pagtukod sang bag-o nga
simbahan sang parokya. Lakip sa sini nga mga fundraising activities ang
signature campaign, pledges para sa mga ginaobra nga bahin sang
simbahan kag daigon sa parokya sa panahon sang Paskwa.
Sa pagsugod sang tuig 2018, ginbalik ni Father Macky ang bulanan
nga Parish Publication nga The Archangel nga ginsugoran sa panahon ni
Msgr. Delgado. Sugod sadto, nangin regular na ang newsletter nga
ginagamit sa paghatag sang mga importante nga impormasyon para sa
mga parokyano.
Disiembre 2019 sang ginbuksan ang bag-o nga retablo sang parokya
nga ginsugoran sang Marso 2019. Sa panahon man ni Fr. Sortido
ginpatapos ang mga nabilin pa nga bahin sang bag-o nga simbahan nga
ginalakipan sang kampanaryo, sakristiya, kag kisame.

23
 G. Ang San Miguel Parochial School (now St. Michael the
Archangel Parochial School, San Miguel, Iloilo)

HISTORY OF THE ST. MICHAEL THE ARCHANGEL

PAROCHIAL SCHOOL
 
In the middle of the 19 th century, a British consul in Hong Kong visited
Iloilo. He noted in his observation that the province was not only one of the most
densely populated, most productive in agriculture and in the manufacturing
industry but also among the best instructed in the Philippines. Whatever kind of
education existed in the islands when Bowring visited the province was because
of the religious and parish priests of the towns. It is said that the religious
missionaries who came to Christianize the Filipinos did not plan, at least initially,
to create a system of primary education, a system, that did not exist anywhere in
the world at that time. Little by little the priests opened schools which they
considered a means of developing and converting the natives. Because of lack of
building for teaching, the early missionaries taught in the church and conventos or
parochial houses. As expected the first convent-schools opened in town by all the
missionaries who taught the Catholic doctrine, reading writing, mathematics,
Spanish and some practical arts.
 
In 1863, a Royal Decree of December 20 carried the attempt to reorganize
the educational system in the Philippines. At this time the Government took
control of primary education which until then had been exclusively shouldered by
the Church. It was reported in 1868 that Iloilo province had thirty-nine towns and
in each town, there was a school for boys and another for girls. According to the
report in 1868, San Miguel recorded a total of 836 students with 104 of them able
to read and write Spanish. After the end of the Spanish occupation, a parochial
school was established when Mill Hill fathers took control of the parish in 1907.
The school was founded under the leadership of Fr. Adrian Rijk, the then parish
priest of San Miguel. It was named at that time as St. Michael Parochial School
with grades one to five on its first year. The grade school was eventually
completed in 1921 under the well-loved priest, Fr. Anthony Wichmann.

During those years, the first floor of the convent was divided into five
rooms. The first four rooms were used by Grades 1 to 4 and the fifth
room was made into mini library. Grade 5 to 7 occupied the second
floor.

In 1925, the intermediate classes of public schools were closed but were

24
compensated by the opening of the intermediate grades of the parochial school
under Fr. Wichmann. This private school was able to produce successful
professionals. In 1937, the parochial school’s population declined and its
intermediate classes closed one by one.
 
The parochial school continued its operation until the country was given its
complete independence in 1946. It offered classes in the pre-elementary levels
and was renamed Delia Celeberti Memorial Kinder School in memory of the
deceased wife of the benefactor, Dan Celeberti.
 
On May 14, 2004 under the leadership of Rev. Fr. Francisco Parreño, the
school was officially registered with the Securities and Exchange Commission as
St. Michael the Archangel Parochial School San Miguel Iloilo, Inc. or now
popularly known as SMAPSSSMII
 
On September 10, 2010 Rev. Msgr. Jose Marie Amado S. Delgado was
appointed as the new parish priest after the untimely death of Fr. Parreño. He has
been appointed by the Archbishop of Jaro as the school director. Under his
leadership, the school reopened its elementary level in 2012 with 26 Grade One
pupils. In the Second year of its opening of elementary classes, the school
registered a total of 160 pupils with 29 grade two pupils.
 
Last school year 2014-2015 the school had a total of 178 pupils with 93 in
the pre-school and 85 in the elementary Grades I, II, and III.
 
This school year 2015-2016 the school has a total of 175 pupils with 76 in
the pre-school and 99 in the elementary Grades I, II, III and IV. The
school
Is currently headed by Msgr. Jose Marie Amado S. Delgado, School
Director and Mrs. Norma S. Ardiente as School Principal.

25