METRIK-BAS KI Mihendislik Mekanigi —___ DINAMIK Po R. C. HIBBELER Metrik Baskty: Uyarlayan: S. C. FAN Cevirenler: Ayse Soyucok - Ozgiin SoyucokTemel Dinamik Denkiemleri Naar, Fargack Dojruse! Hareket Si = 2 spt uae + tae eave ads Es B+ Badly ~ so Pargactk Rirvel Bareet sigh Rowena 18. Reeds ek am vs Kipativtn Lo yey Pde og Herve Vee tat veg tn ant ae Sabit Esen Rezafinda Rijit Cisim Haratcetl Degen oe sant c= fe wes ug tat - tg 4 a . oe = 9 + wt + bat « = e+ wot +H odes wal em al + 2af8 ~ 6) P oetins fein reer ve ar azar ar ‘Bajpt Gena Beéemsel Kareket ~ Gtelenen Bkscster 1s Yorein A= Aa F Rone ‘Bagal Genet Diidemsel Harekot ~ Ctelenon ve Donen Kksen Wns rg tO x the # Warde et De ty + Ox (Ox r94)+ 20+ Ope Borah INET idee Memon = | rd Pate Eds Pura slat Forgan rset Dente puget | ER a fate "a= mean marek Bh = meaty Siew he My ‘ty ve Banari Likes et Boe forgork LE biel _ gsc ro mu Mea? ts Net tow Ue [ese oas Souter Or" eos 8)at saan oo Way Yer Uz, = ke} — Bhs Mowe to ata coogve Varta w Pie * Fea Ener}inin Koruauma Teoremt neMens Potsaiyt Baer Y= Vy ¥, twats Vy = Wy, = bas? Agua Lineer ve hlomentun ikea Liner Miorwsatumun Koruquna Stayst mv = Heys. mv Geri Dome Katsoyia Agua impats ve Momento Mees tugs (Mohs © | Mode ® ede fea = pin tint] Mow coon. io, +» | Moat = dn ssa oman Reruns nt ye Soy #, o SI On ekler camazm Uskailar Uisiel Form On ek ___ St Senbot 1-000 000 060 10° sige G 1.000 000 108 mega 1.009 ilo Askatlar 0,008 0.000 001 0.000 000 001MUBENDISLIK MEKANIGI Dinamilk Metrik BaskiLITERATUR YAYINLARE 122 Kitaban Orgin Adi: Engincering Mechanics - Dynamies (SI Version) MUHENDISLIK MEK ANIGI - DINAMIK RC. HIBBELER Gevirenter: Ayge SOYUCOK Sugin SOYUCOK Bivinei Basin, Haziran 2004 Fine! Basi, kim 2006 Gene! Yayin Yanetneni : Kenan Kocatrk Uypidama : Gucus Cetinkays ~ Bove} Av Rapek Pasar : Emel Aik Basie + Nobel Matbszcthk Lid. $s. —"Tel: (0212) 771 06 £5) ISBN: 975-04-0219-7 1997 Simon & Schuster (Asia} Pee Lid A division of Simon & Schuster Intemational Group © Copyright 2004, Literatir: Yayenetsk Re kitabun yayin haklan Literati: Yayonecdhk Dagstim Pazarlama, Son. ve Tie. Lid. $i." ait. Kevabuntamarm veya bie blued hegbie bigimde oalularaaz, dagitema, youlden elie edimek Weese soktanary2 ITERATOR: VAYINCILIK, DAGITINE PAZARLAMA, SANAY! VE TICARET LTD. $11 MESELIK SOKAK, DUNYA HAN, NO: 1820 KAT: 9 TRSA422 SEYOOLL, ISTANBUL, TORKIVE onei2y 292.4820 BX} 1 0212) 2455987 E dectu@lierercom sr seo et 00 MUHENDISLIK MEKANIGI Dinamik R. C. HIBBELER Metrik baskry1 uyarlayan: S.C. FAN CEVIRENLER: AYSE SOYUGOK OZGUN SOYUCOKOGRENCIYE Bu galgmamn Mihendislik Mekanigine ilgi uyandirmasi ve agiklayici bir rehber olmast umuduyla, wsOnséz By kitabin temel amaci, ofcencilere rpuhendstik mekaniginin teori ve uygu- lamalann: agik ve ayrntir bir gekilde sunmaktr, Bu amaca ulagmok igin ya- zat tek basina gahismanus, kitap buyuk Glcude oftetim tyelerinden olugan vyizden fazla elestirmenin ve yazarn dfrencilesinin yorum ve énerileriyle se killensnigtir Bu clinizdeli yedtinci asks birgok yonilik igermekiedir. Kitab daha on- ceden kallananiar, konuniun daha gergekei ve dala anlagitabitir olemast igin sekiflerin renkki bir sunanafa kalitesinin aturuchfane hemen fark edecekerdir, ymca, problem biiiimleri oldukca genisletitmistic. Genellikle, birgok prob- Jem ayn gekle atefta bulunmakta ve béylece OBretim tiyesinin simfta ele alt- nan kavramlan pekistirmesi kolsylagmaktadir. Problem boliileri géziimle- rin zorluk derecesi balusnundan daha fazia cesitilik saBlamakta ve oBretim: dayesinin analizden cok tasaums odaklanan problemleri segmest mimakun olmsistadr. Kitaptaki konulan swast ayn kalmabla birlikte, bavi konvlarm aytintt- lars genisletiimig, baz émekler degistiriimis, baztarmn yerlerine yenileri kenulmugtur, Ayrica, bazt ctimleler dikkatle yeniden ifade edilerek biggok konwnun aciklaamast gelisticiimigtir, Kitabin Katitesini beliteyen ozellikleri ise aym kubigtr: mekanik denklemleri uygilansrien, gerekli oidugunda, serbest cisim diyagramt izimine buyvk anesn verilmnis ve wygun koordinat sistemi segimi ve vektor bilegenlerinin kargi gelen igaretierinin belirlenmesi- nin Snemi vurgalannustr, viiBitzen ye YakJagun. Her bolim iyi tammmalanms kesimlerden olugemg- tur. Bu kesimter belie Konalarm agikiamasim, yasdumer dmek problemleri ve didey problemies igermektedir, Kesimlerdeki her konu, Koy bashikerla belirtihmis alt gruplara ayrilmistir, Buradaki amag ber yeni tsnum ve kavree mn veriligiigin yapisal bir ¥Sntemn sunmnak ve kitebs tekrar bagvarmaya uy- gun halle getirmektir. Birgok kesimiin sonunda, Sfrenciye konanun jasa bir tekran ya da dze ni vermek ve teoriyi uygulamada izleneceic manukl ve stral bir yéntem sun- ‘mak amaciyla bir ‘analizde izlenecek yo!’ verilmigtir, Onceki baskilarda ol- dug gibi, mek problerater sayisal uygulamays aedhja Kavustarmak am: cayla beliniien bu yéniem kullanarak gézaiovigtsr. Bunwnla birlikte,ilgiti itkelere hakim oltndugimda ve yeterli giiven ve muhakeme giictlelde edit diginde, Syenci Kendi problem giizme yollanmnt bulabilir. Cog dunumda, hherhangi bir gOzlim yolusun ilk agemes: bir diyagram gizmek olmalidrr Boylece, drenci probiemin fiziksel yamna ve ilgili geometrisine odaklanur- ken verileri gekle dolkme aliskanixgin da Kazanir, Eger bu agama dogra bir sekilde uygulanirsa, veriler dogzudan diyagramdan alinabilecedi igin, ilgili ‘mekanik denklemlerinin vygulanmast rutin bi igleme diniigecektir. Bu sa- ma denge duramumy igeren problemler igin ézetiikle 6nemfi oldagundan, serbest cisim diyagram gizimi kitap boynca kuvvedle vorgulanmrgtr Matematik, mekanik ilkelerint uygulamada sistema bir arag olduan- an, 8Brencinin cebir, geomet, trigonometsi ve Kail kontlatsnda én bil agisi oldufu kabul edilmektedir, En uygulanabilir oldugu noktalarda vektr analizi verilmigtir. Bunun xullanum: genellikle teoriyi zt bir gokitde sune ada uygun bir arag salar ve bitgok tic boytlu problerin basit ve sistema- lik bir cbziimini elde etmeye yarar, Bazen, Ofrencinin matematigi bir arag ibi kullanma yetenegini geligtimesi amactyla érnek problemler birden faz- Ja analiz yéinteri kullanttarak gOziilmagtir; biylece herbangi bir problem en, asa ve otkili yoldan gbeilebilecelciz, Problemler. Kiteptakd birgok problem mithendisliite kargilagilabileoek gergekci durumlan resmetmektedir. Bu gercekeiligin SBrencinin mipendis- lik mekanigine ilgisini artracagi ve béyle bir problemi fiziksel tanffrundan mekanik ilkelesinin uygulanabilecegi bir modele ya da semboli bir ifadcye indirgeyebilecek becerinin gelistiilmesi igin bir arag saBlayacai umuiimak~ tadir. Bir Sneeki baskida olduin gibi, baz problemlerin programlanabilen bosap makinesi ya da bilgiseyar Kullansiarak sayusal iglemlerle gdziilebitecek sekilde diizenlenmesine gaba gisterilmistir. Uygun sayisal yOatemter ilgili bilgisayar programtanyla bislikte Ek B'de verilmistir, Buradaki amag, 68- rencinin mekanik fikelesini nygulamay1 drenmeye aytracags zamandan fe- dakarlik etmeden matematiksel analizin diger bigimlerini kullanma kapasite- sini genigletmektir. Bu gekilde sayisel yéntemierle giiziitebilecek ya da ¢b- zillmesi gereken problemlerin numarasinia éniine kare igareti (@) Konus tur. Kitap boyunca bitin problemlerde metrik birimler Kallanitangtir. Ayrica, problem biimterinde problemler artan zorluk strasina gire dirilmistir.* Her dst problemden somuncust herig, bilstin problerilerin cevaplen kitabin arka- ‘nda veritoisti. Cevaba veritmmemig problemin memarasinis éniine, kellan- cayt uyarmak amaciyla, (*) igareti konulmustur. ‘Egerik, Kitap 1) béltime ayrilmigter.t 12. Bolitmde pargactk kinematigi ele alinmis, aréindan pargacik kinetifi 15. Boltim ¢hareket denklemi), 54. Bé- Iti {ig ve enerji) ve 15, Bokmde (impuls ve momentuin) incelenmistir. Da- ha sonza bu dirt bildmde ele alman pargacik dinamigi kavramlart bir tekrar béliimiinde Szettenmig ve Ofrenciye degisik problem tUrlerini tanumna ve giz- ‘me firsat verilmigtir. Benzer bir sivaiama rijit cisimlerin dtizlemsel hateketi igin de gegerlidir: 16, Balm (dliziemsel kinematik}, 17, BOltim (hareket denklemleri), 18, Boliim (ig ve enerji), 19, BOitm fimpuls ve momentum) ve ardindan bu b6tmalerin ézeti ve tekrar problemnleri gelmektedir. isenildigin- de, Konulan Bokim 12'den 19°s stirektitigi bozmadan su sirada izlemek milsnkiindir: Béliiem 12 ve 16 ¢kinematik}, Boitim 13 ve 17 chareket denk- lemleri), Boliim 14 ve 18 tig ve enerji) ve Baltim 15 ve 19 Gmpals ve mo- ‘mentnin). Zaman elverdigince, dense te boy rit cisim hareketi konusu da dahil edilebitir, Bu harcketin kinematigi ve kinesigi strasyyla Béitim 20 ve 21°de ele almmgtr. 22, Bélim (titresimler) de OBrenci gorekli matematix bilgisine sahipse islenebilir. Temel dinamik dersinin armacmy agacak nitelikte oldugur ugtniien kesimler yildizla (*) belintitmigtir ve atlanatabilir, Stake oldagr ‘gibi bu iferi Konular, baska derslerde ele alindifinda temet ilkeler igin bagva- ru kaynagt saiflayabilir. ‘Tegelsicitr, Bu kitabn hem bErenciye hem de Oifretim tiyesine hitap edecek sekilde yazmaya gabe gbsterdim, Yillar iginde birgok insan kitabun geligme- sine yarthmer oldu ve onlarin dederli Gneti ve yorumlanna miitesekkirim, Ozellikie, bu baskaya Katkast olan tiim elegtinmenlers tegekktir ederim. Ayr birtegekktirdi de Montgomery Auburn tisiversitesinden Will Lidell, J.“a sun- mak isterim, > Tehzar robin, zrtuk deceit haklmadaa stent: + Bon bi sin Mee Melani Stat tabs lugtnakani onsiz, ixx onsoz Gneri ve yorumlards bulunmak igin zamanim ayiran bitin Srenciteriane ve dfretim dyelerine de tegekkttrler. Burada tek tek sz etmek mumkiin ol- madkgindan yardim eden herkesin bu ork tesekkird kabul edeceifini wna~ rim, Son olarak, kanm Conny’e Kitap basinta huzirlanana kadar gegen sire deki yardieaian igin tesekkiir ederim, Russell Chartes Hibbeler icindekiler 12 Parcactk Kinematigi 3 12.1 Dogfrusal Kinematik: Suretdi Hareket 3 12.2 Dofrusat Kinematik: Dizzensiz Hareket wo 12.3 Genel E§riset Hareket 3 12.4 Bisisel Hercket: Dik Bilesenler 34 12.5 Mermi Hateketi 38 12.6 Egrise] Hareket: Normal ve Tedetset Bilegenter 50 12.7 Bifrisel Hareket: Silindiik Bilesenler 61 12.8 iki Pascacigin Maslak Bajiunls Hareket Analizi 76 12.9 iki Parcacijim Bogut Hareketinin Otelenen Bkseniter lle Analiai 2 13 Parcacik Kinetifi: Kuvvet ve lyme 97 13.4 Newton Hareket Kanunlars 7 132 Hareket Denklemi 101 13,3 Pargacik Sistemnlerinin Hareket Denkletni 102 13.4 Hareket Denklemieri: Dik Koordinailar 108 13.5 Hareket Denklernleri: Normal ve Te§etsel Koordinatiar 120 136 — Hareket Denklemieri: Silindixik Koordinatfar 132 13.7 Merkezsel Hareket ve Uzay Mekanifi 142xii IcINDexiter ICINDEKILER 14 164 Mutlak Genel Ditzlemsel Hareket Analizt 300 16.5 Bagi Hareket Anatini: Fiz 307 : 16.6 Sir Hizl Anlik Merkex 320 Pargacik Kinetiiit: ig ve Ener}i 185 16.7 Bal Hareket Analizi: Ivme 329 168 Dénen Eksenlerle Bajsl Hareket Analizi 343 141 Bir Kuvvetin ish 138 14.2 fs ve Bner}i Ukesi 160 LE 443° Porgacik Sistemleri Igin Ig ve Energi tkesi 182 7 Had Gligve Verim 16 i 14S Konservatif Kuvvetler ve Potansiyel Banerji 184 146 Exerjinin Konsum Iss Rijit Cismin Dazlemsel Kinetigi; Kuvvet ve ivme 357 17.1 Bylemsizlik Moment 358 15 17.2 Diizlemsel Hareketin Kinetik Denklemleri a0 | ’ 17.3 Hareket Denklemleri: Giclee 374 een 17.4 — Hareket Denklemler Sabit Bir Eksen Etrafinda Donme 386 Pareack Kinetigi; Impuls ve Momentum 201 17.3 Hareket Denklemieri: Genel Diiziemsel Hareket 401 15. Lincer imputs ve Momentuun itkest 208 15.2 Pazcacik Sistemlesi fyin Lincer lmpuls ve Momentein likesi 2nd 15.3 Paigactk Sistemleci igin Lineer Momentumun Korunuau 2s 18 184 Carpssne 227 185 Agisal Momentum 239 ast Ciemin Dik enoptiie ¢ ee 4 15.6 Bir Kuvvetin Momenti ve Agisal Momentum Arasindaki lighi 240 Rifit Cismin Diizlemsel Kinetigi: ts ve Energi 43 15.7 sAcisal fmpuis ve Momentum Hkeleri 243 . a3 188 Dum Aten Aton 2 BRL Kit Fo 3 159 Deftisken Kutleti Haretet 258 483 Kuvvet Citsin by 419 184 ig ve Enerji likest 420 : 185 Enerjinin Korunama 433 Ouet 1: . Pareacik Kinematigi ve Kinetigi 268 12 é Been Piece a oo aetite T « Rijit Cismin Ditzlemsel Kinetigi: Impuls ve Momentum 445 16 19.1 Lineer ve Agisal Momentum 445 Rijit Cismin Diizlemsel Kinemati; 283 192 Irate ve Momentum Hest a jerk Campy 4s 161 Riis Cisiem Hoveketi 283 19.4 Merkcosct Olmayan Canpisia 7 16.2 Oteleme 285 16.3 Sabis Bir Ekeen Etnfinda Doume 286xiv icinpektLeR xv Onet 2: A . Rijit Cismin Diizlemsel Kinematigi ve Kinetigi 480 Matematiksel Hadeler oul 20 B ‘i . Sayisal Aualiz ve Bilgisayar Analizi ois Rijit Cismin Uc Beyutle Kinematigi 497 201 Sabit Bir Nokta Etrafinda D&nme 497 Cc 20.2 Bir Vektbrin Sabit ve Otelenen-Dinen Koordinat Sistemlerinden Vektdrel Analiz 624 Olgiilen Zaman Tiirevi 500 20.3 Genel Hareket 50S 204 Otelenen ve Dénen Eksenlerle Bazil Hareket Analizi ‘514 Yantilar 628 21 os Dizin ah Rijit Cismin Ug Boyutlu Kinetigi 527 241 Bylemsizlik ve Garpira Eylemsizlik Momentleri 528 21.2 Agisal Momentum 538 21.3 Kinetik Enesji SAL ud Hareket Denklemleri 549, 25 Jiroskopik Hareket 362 216 © Momentsiz Harcket . 568 22 ‘Titregimler $575 . 22.1 Saniimsiiz. Serbest Titres 576 22.2 Enerji YGatemlezi 588 223° Séniicustiz Zorkanms Titresim 594 24 Viskox Sdmtimli Serbest Titresim 599 225° Viskoz Sonimli Zorlanmg Titregim 602 22.6 Elektrik Devre Bonzesimteri 605DinamikUzay mekifi, okiukca bilytik bir cisim olmakla birlikte, uzak bir smesafeden hareketi bir pareucik. gibi modellenebilir. Bu biltimde, bu hareketin geomettisini anatiz edecediz 12 Parcacik Kimematigi Bu baltimde, bir parcacigin sabit ve hareketli referans sistemferine gore Ol ciilen hareketinin geometrik yinesini inceleyecediz. Yoriinge, degigik koor- dinat sistem tipletine giie tanmmlanacak ve harcketin Koordinat eksenleri izetindleki bilegenteri belinlenecektir, Basit obmast iin, bir egri boyunca olan genel hareketten énce, dogrusal hareket incelenecektir. Bu konalar iyice an- lngilduktan sonza harekere neden olan kuvvetletin anatiziilerdeki bottimlerde sanulacakbr. 42.1, Dogrusal Kinematik: Stirekit Hareket Miibendistik: onekon kisim, duran veya sabit hizta hareket eden ci- simierin denge durumumn ele alan statit’e ayzilmagur, Ikinci kisim ise ivme- fi harcket eden cisimteri ele alan dinamik’e aynlmsuir. Bu kitapta dinamik konust iki kisma ayriliishr: hareketin sadece geometrik yonlerini inceleyen. kinematit ve harekete: neden olan Kuvvetlerin anaiizi olan kinerik. Gegetli olan ilkelerin daha iyi anlagilebilmesiigin, tmee pargacik dina incetene- ‘eck, bunts arcindan da iki boyatta ve daha sonra ti boyutta suntan rijit ci- sim dinamigi Konulen gelecektir. Dinamik incelememize paegacik kinematigini ele alarak baslayacaBiz. Bir parcacigin bir kutlesi olduguna fakat bayukluguntin ve seklinin ihenal edilebildigia’ havrlayalim. Bu yiizden, uygulamayt hareket analizine etkisi olmayacak boyutlardaki cisimlere stnurh. tutmaliyez. Cou probleme, fize- ler, mermiler veya arabalar gibi sonlu bilytiklikteki cisinterte ilgilenilmel- teair, Cismnin haveketi kiftle merkezinin hareketiyle igade edilebitiyor ve her-4 PARCACIK KINEMATICL Ihangi bir dome harcketi imal edilebiliyorse, bu cisimler parzactk olarak nitelenebilir. Bogrusal Kinematik. Bir pargacik dogiusal ya da efrisel bir yéirtinge tizetinde linreket edebilir, Parcacts hareketi Kinematigine giris icin, dozinisal harcketi inceleyeceSiz, Bu harcketin kinematigi, pargaergin verilen herhangi bir andaki Konum, hvz. ve ivmesinin belirlenmesi olarak tantanlaner Konunt, Pargacigm dojfeusal yorhngesi tek bir s koordinat ekseni ile tanim- enabilir, Sekil }2—10, Yoriinge tizerindeki O baslangig noktast sabi bir nok- tadhr ve bu noktadan gokan ¥ konura vekicrd ite P pargacienin berhangi bit andeki Konurmn belirlenir. Bununks boraber, dorsal hareket igin, rnin dog- rudtust daima s ekseni boyuncadir ve bu ytizden asla deBismez, Debigenier DilyOklugit ve yonitdtit, Analitik galigma igin, rnin pargacigin korn koar- dinatens gdsteren s cebirset skatert ile ifade edilsnesi uygundat, Sekit 12—la. 5 (ve r)'nin biyUkilgti O dan P'ye olan uzaklikn, genellikle metreyle Slgti= lair ve rain yoni s nie cebirsel igaret ie tamnlanir. Segim keyf olraekla birlikie, baglangag noktasmdan saga dora koordinat ekseni povitif oldugun- dan, gekildeki duramda s pozitifir, Benzer gekilde, pargacik O'nun solunds olursa negatittr. Ver defiigtirme, Pargacigm yer degistirmest kontmumdaki degisme olarak tamimnlans, OmeBin, pargacik P den P’ ye hareket ediyorsa, Sekil 12-10, yer defistirme Ar = 1 —r dir. Ar'yi gistennek igin cebirsel skaleriri kullsmarsak Assays olur, Burada As poritifir clinkdl pargacijan son konuma baslangig konumu- ‘nn sagandadir, yant 5" > s, Benzer gekilde, son konum baglsigig konusnuna solundia ise AS negatifir. , Bir pargacrgin yer degistirmesi vektiire! bir bifyiiklik oldugundan, parga- ‘cian katettigi mesafeden ayri tumulmast gerekir, Ozelolarak, katedilen me- safe bir pozitf stalerdix ve pargacitin ald yotun toplam uzunlujune gis terir. Hz. Pargacik Ar zaman araliginda P'den P’ye yer: sep yak hae reket ediyorsa, Sekil 12-1b, parguesgin bu zaman araliindaki Salama biz veka Vor = AT oa * EE ir, AP nin gittikge kigilen deGerlerini alasak, Ar’nin deri de gittikee KU- gilli. Sonug olarak, auiek hiz veksdrit-¥ = Tim (Ar/AD, veya ano 125 DOGRUSAL KINEMATIK: SUREKLE HAREKET aR olur. ¥, ¥ cebirsel skaleriyle temsil edilirse, Seki 12-1c, ey a2 yazilabilis, Ar veya at daima pozitif oldugundan, hrem yéntind belisten igaret ‘As (veya ds) ninki ile aynidit. Omegin, parcacik saga dor hareket ediyor- sa, sekil I2-1e, hez pocitifir, oysa sola hareker ediyarsa, biz negatiftir, (Bu .geegek Denklem 12-i"hn soluna kontlan oka vurgalanmstt), Fiain bly: Tigi genellikle wn/s ike ifade edifi. je " rad us Seki 12-1 Bazen, “ortalama hiz” terimi kullanthr, Ortalama hie daima pozitit bir skalerdir ve pargacigin ald sptoplam yolunun, gegen Ar zamanma orans, yee 5: PARCACIK KINEMATIC Sekit 223 (devam) olarak ranuntanr a Hilanme Yavaslama Avie. Pargacigon P ve P’ gibi iki noktadaki hizt bilindiginde, At zaman ara Isgindaki orralama tvmesi Ay Boa olaraic tamumtanir. Burada Av, At zaman aralifinda gerceklegen huzdaki deyi- simi gostermektedir, yani Av = w’—v dir, Sekil 12-1'd. tanindaki anit ivne, gittkge kiigilen As ve karst gefen gittikge ktigtlen AW degerleri ile a = lim (AV/A) geklinde bulunur veya cebirsel skalerler Kul- Jamarak “~ aay e anf . (12-2) yalabifir. Denklem 12.1") bu sonugte yerine koyarsak as ey ay olarak da yazrlabilir = Hern ortalama fem de anlik ivine pozitif ye da regati efatatir. Ozel ofa- rak, pargacik yavaglarken veya hizi azabrken Sekit (2-Le'deki v’ v'deu kil- itr ve boylece Av =v” —v negatif olur. Sonug olarak a negati? olur ve bu ylizden v'ye ters yinde, sola dojiru etki eder. Ayrica, fiz sabir oldugunda AY 0 oldujundan fumenin syfir oldojuna dikkat edilmetidis. Iymenin ‘buyaklagund gostermek igin gofunlukls Kullanilaa birim m/sdis, Denklem 12.1 ve 12.2 aresinda dt zamin diferansiyeTini yok ederek, yol boyunca yer deistitme, Inz ve ivmeyi igeren bir diferansiyel bagine elde 121 DOGRUSAL KINEMAYK: SUREKLI HAREKET edilir, Bu gekilde yeni bir denkclem olusturmamiza ramen, bu Denklem 12.£ vvel2.2°den badhmste olmayacakis oy ads yey 2-3) Sabit ive, a = c,, Ivme sabit oldujunda a, = dude, v= dsfdt ve a, ds = vy dv kinematik denkklemlerinin her biti integre edilebilir ve baylece a, v, $ ve yi bailayan formniller elde edilir Zamanin Fonkstyone Ofarak Hrz, Baslangigta r= 0 iken v= vy ol dutunu varsayarak @, = dvjdt'yi integre edelirn. [ dv= [ ae dt he 0 vy = alt ~ OF . te wold: 2) f 4 “ Sabit Keme ah batonae Zamanin Fonkslyona Olarak Kowwr, Baslangigia ¢=0 iken oldugunu varsayarak v = ds/dt = vp + a,t"yi integre edelim, [= [crue Th 55) Molt 0) aC P—O) eicbibt lod ans buluaur, Konuman Fonksiyonu Olarak Hiz. Denklem 12.4’ten yi cézip Denklem12.5'te yerine koyalim veye baglangicta $= sq, v= vy oldugune var. sayarak v dv = a, ds"yi integre edelim. 7PARCACIK KINEMATIOE | viel ads Me “e pio B= ab~o) ve WB #2di(8— 5) 2) * Sabit vine (2-6) batonur, Bu denklem Denkleml2.4 ve 12.5°ten baiimstadir, Neden? ‘Yukaidaki tig denklemde kullamlan $9, vp ve anim biyikldkleri ve aga refleri, secilen baglaugag noktasi ve s ekseninin pozitif yontine gore belirlen- ¢ mistir, Her denklemin sama konulan ok ignretiyle belirildigi gibi, pozitif biiyildiiklerin Sokil 12-1'de edsterilen s koordinat eksenine wyuonta bie ye- kildo, sag yOne etki ettifi kabul edilmistir. Aynica, yukaridaki denklemlerin sadece ivme sabit oldugunda ve t= 0 iken s = 59, = vy oldtuginda gecerti ol- duo unatulmamalidir. Sabit ivmel harckete genel bir Gmek bir cismin dita yaya serbest digs yapmasi durumudur, Hava direnci ihmsl edifdiginde ve diigme mesafesi kssa oldufunda, cismin agagt ydrdeki ivmesi diinyaya yak- Jastidinda sabittir ve yaklagk olarek 9.81 mVs?dir. Bunun ispatr Ornek, 13-2'de veriimigtr. ANALIZDE IZLENECER YOU . Koordinat Sistemi. Kinematik denklemleri uygutamrken, ilk olarak yo- ringe tizerinde bir 5 konam koordinat olugturmak ve bunun sabit bas- langic noktasim ve povitit yéntin® belirlemek cok bnemlidir. Yoringe dogrusal oldugandan pargacijan konum, Inz, ve ivmesinin dogrsltalan asia degigmes. Bu yiizden bu bityiklikler cebirsel sksletler olargke gs- terilebilis, Analitik caligma igin s, v, ve a’mn yonii cebirsel igareterin- den belirlencbitir. Bunu izleyen dineKlerdé, her skaler igin Boaitif you ‘ier kinematic denklemin yarinda gisterilen bir ofa belirtlmistir, Kinematik Denklerter. Genellikle av, s, vet de¥igkenleritiden herhan= 9/idisi arasinda gévlem veya deney ile bir matematikse} baiint ofastu- rulabilir, Bu darumda, geri kalan degiskenler arasindaki bazar @ = dijdr, v = dsfdt veya a ds = v dv kinematik denklemleri kullanilarak, 32.1 DOGRUSAL KINEMATIC: SURERLI HAREKET trey veya integral iglemiyle elde edilebilir.* Bu denklemlerin hes birt ti efisken arasinda baBuots Kurdujiandan, bir degisken diger bir dediske- nin fooksiyont olarak biliniyorsa, her tledndi baglayan Rimematik dénk= Jena secflerek Uctinctt deBisken belirlenebifir. Orsegin, ivmenin koxu- mus bir fonksiyona olarak bilindigini varsayahm, a = f (3) a ds =v dv en huz betirienebili: f(S) a’mn yerine konularak f(s) ds = vv elde edi- liz. ¥ xin gSriim integrasyon gerektiri, iz a = dviat Kullamalarek ele cdilemez, glinkti f(s) di = dv sol yanda iki degisken igerir, bu:ytizden in- tegre edilemez. Integral alindiginda, betirsiz integralse integral “sabini, ‘eli integralse integral samlarimn belirlenebilmest igin konum ve I= am verilen bir anda bilinmesi Onemiigit, Son olarak, 12.4'ten 12.6°ya ka- dar olan denklerterin kullamnnnsn simarh oldu unutulmarmalidar. v= -menin sabi oldtugu kesin olarak bilinmneden bu denklemler asta wygutan- mamaldsr, * Bazs standart diteronsyel ala ve inegrasyon forme Rk Aa veri 910 PARCACIK KINEMATIGH r Ornek 12-1 Bir ceneme svasinda, Sekil 12—2'deki araba fiat y = 0.30012 + 2) m/s ‘olacak sekilde bir dojra tizerinde Kase bir ste hareket ediyor, ¢ nin birimai saniyedir, = 3 s ken konumuny ve ivmesini belirleyiniz, ¢=0'da s=0'der. | (Gere. aa conte Koordinat Sistemi. Komum koordinat, O sabit baslangig noktasinden ara~ bays uzanir, saga doi pozitiftir. Komen, Arahanin hizi zamamis fonksiyonu olarak verilmistir, bUylece komamu y= dsidt den belirlenebitir, Ctinkit bu denklem v,s, ve t’yi bir bitine bailar, ¢= O'da s = 0 olduguna dikkat ederek* y= Be 9302 e v= P= 03007 + 20 [ ds= [ 03092 + 20) de lo b a0 | lo 5=09 +030 elds ederiz 29 +03 3s oldagunds 5 = 0.963) + 0.3098 = 27 m Yanat bur, ivme, Hiz zamanin fonksiyonu olarak bilindigine gie, ivme a, v ve t'yi birbirine balayane a = dvide denkleminden belirienir: £03 02429 eo At + 0.6 #23 oldugunda a= 5.43) + 0.6 = 16.8 mis? + Yant , ol spit vme igin ofan forrniller bu problemi gbemek igin kudlantlaraz. Negen? * Ayr son, integra sur deere Stora yring Citegrasyon mbit believer ge bulapebiti. Ornegin als = OHS 4 24 eden v= 0875+ 0.3 f+ C.1= O'das= 0 okmast fog hularlarak C= balunur, etd 12-2 ra 12.1 DOGRUSAL KINEMATIR: SUREKLUHAREKED 1 Ornek 12-2 Bir meni agagtya dogre dikey olarak 60 m/s'lik baglangrs hrziyla bie skugkan ortamia igine atesloniyor. Mermi, a = (-0.4¥9) olacak gekilde ya vaslamakta ise, merminin ateglendikten 4 s sonraki Inzim ve Kontron bulunw2, Burada v mys ile dlgiilmekiedir. cozi Koordinat Sistemi, Harcket agagrya dor oldugandan, konum koordina- th baglangie noktas: O'da olmak tizere agalf dogra pozitifiie, Seki 12~3. Hz, ivme tran fonksiyonu otarak verilmigtir, ba yiizden uz va ve yi birbirine baglayan a = dvfdr denkteminden belirlenebilir.(v = vo ta, Fi ‘ye kallanilamaz?) Defiskenleri ayswarak ve f= O's = 60 mfs alardk ine teare edersek GD . ((ceen) "os bulunur, Burads menni agegi dou hareket ettiginden, povitif kok alanmust, r=45 ken, ¥= 0559 m/s | Fane olur. Komum., iz zamanin fonksiyonn olacak bitindizine gore, merminin hz ni s, » ve yi bitbirine bolayan v = ds / at denkleminden clade edebiliiz #20 igin = 0 bagiangig kogulu kullantlarak, ob butunur. siken, s= 4.43 m Yana olur.12 PARCACIK KINEMATIC! = Ornek 12-3 Bir deneme surasinda bir asansér 15 mis ile yukart dojire gikmaktadir ve tastytei kablo asansiir yerden 40 m yiiksckte iken kesilmektedir. Asan- sériin ulashja sq maksimum yiksektigini ve yere garpmadan hemen énce- ki inzim betirieyiniz. Bettin bu stice boyunca esansér hareket halindedi; yergekiminden dotay1 agagiya dou 9.81 m/s? lik bir ivmeye marz kal- maktadir, Hava disencinin etkisini ihmal ediniz, contin Roordinat Sistemi. s konum koordinatnin pozitif yénit yukars olmak tize- re, O baslangig noktast yer ciizeyinde alimr, Sekil 12—4, Maisionsa Yitksoklit. s= sy maksimum yliksekligindeki htz vp = Oder. ¢ ('da asanstr yukart cukamakta oldugundan, hiza v, = + 15 mifs‘dir (pozi- Lifir cinkti poziti yer deBistiome ile ayn yéidedir), Biittin hazeket igin, ivme a, = ~9.81 mis? geklinde sabiitir (negatiftir giinkit poziti hrz veya poritif yer dexistitmeye zu yonde etki etmektedir). a, bitin Rareket bo- yunca sabit oldugundan, yotu iizerindeki A ve 2 noktalannda asansdriin kkonumu ve hnzt arasinds Denklems 12.6 kullanilarak baginu kuralabitir: ef ve = G+ Dalsy— 54) 5 mn/s)® + 2(~9.81 mis*)(sg — 40m) p= 5S Yanut bulonur. Hitz, Asansériin yere carpmadan hemen dnceki hizint eide etmek igin, B ve C noktalan arasinda Denklen 12.6'y1 uygulayabiliriz, Sekil 12-4, on WG = VB + 2adsy 59) = 0+ 209.81 mis*4O-51.5 m) ’ B18 mis=31.8 mis § Yam ; lur. Newatif kik alumigitrgiinkil asanstir asad? dojira hareket etmektedir 6 ‘Benzer gekilde, Deaklem 12.6 4 ve C aoktalan aresinda uygulanabiti, yan, op ware + Jase — 5) 15 mys}? + 2¢-9.81 mis") - 40 m) vo = —31.8 mis = 31.8 mys | « &. ork. Nor Asati en Bye 2.81 mf ik eee es ye huey sv ala vse im b'deaC’ye aya defen haretet yore br eye het enfin ks edt. ‘Ay, ese bin pn pelssunén drain raven gO) 2h ve ath mm 981 mAs Ornek 12-4 Seki 12-5 1. DOGRUSAL KINEMATEK: SUREKLIHAREKET 13, ‘Metal bir parcactk, bir manyetik alam etkisinde A plazindan B plagi- na uzanan bir akigkanm iginde agai dogru yol almaktadsr, Sekil 12-5, Pargacik ¢ = 100 men olan C orta noktasindan il hizsiz burakilirsa ve iv~ mesi, s*nin birimi metre olmak dizere, a = (43) m/s? olarak Sleiliyorsa, argacrgun »= 200 mm mesafedeki 8 plagwa ulastiZurdaki hizim ve C'den Bye wlagmast igin gerekii olan zamans belirleyiniz. cozuM Koordinat Sistemi. Sekil 12-Ste gostesildiGi gibi, » A plafmdan dtgil- mek fizere agaia dor pozitif almmuste. Hix, Parcacigin ivmesi konumun fonksiyonu olarak bilindiginden, konu- mun fonksiyonu olarak hz v dv =a ds kullamilarak elde edikebilir. Sabi¢ ivme igin ofan formillier neden kullandlamaz? 5 100 mm =0.bm'dé v= 0 olduguna dikkat ederek, eb vdveads [ vere] As ds 0 las 1 4 pa] =4e jo aw vs 26% —0.0)!? Duhuruz, 5 = 200 mm = 0.2 m'de Vg = 0.346 m/s = 346 mais Yams cfu, Parga agai dog yani + s yiniinde yol skdifmdan posit kk alent. Zaman. Parcaciiin C'den Bye ulasmast igin gereken zaman v = dsfdé ve Denklem 1 kullamlarak elde edilebilir; burada $= 0 ikea s= 0.1 m'die. ep ds=vdt (820.01) dr lox In(s + 5? 0.01) + 2.30.2 2r ly bulunur. 5 = 200 mun = 0.2 mv’de Yau VOIP — 01 +2. olor 10.2 + (02% 0.01) 20657814 PaRgacuc givksanTtt Ormek 12-5 Bix pargacik Inzi v = (37 — 61) m/s olacak sekildle yatay bir yortinge tizerinde hareket etmektedir. Burada / saniye olsrak zamondsr. Baslangacta O snetkezinde ise, 1= 0-1 = 3,5 s zasnan ataliginda pargacigun aldhga yon, covtalanta fiz, vektériint ve ortalama bran bulunu. coziM Koordiuat Sistemi, Buzada Q baslangie noktasindan @lelilmek dizere por- itif hareketi saja dogru kabul edecediz. Alma Yoi. Hvz zaman batt oldugundan, zamane bail Konura f= 0, 5 = Okogula ile » = dsidt integee edilerek bulunabilie: e ds vd = 6-67) fosfow af s=(0-32)m a 3.5 s'de katedilen yolu betirtemek igin hareketin yortingesint incelemek gerekliir, Hazfonksiyonunut Sekié 12~6a°daki grafift, 0 © <2 s icin bua negatif oldugnu, hurwn-da gargacigm sole dofra gitmekte oldu; ve ¢ > 2s icin foam poritif, yani pargacigan saga dogm gitmekts olduums igistermektedir. Aynca r= 2s'de » = O'dir, Pargacign ¢= 0,1= 2.8 ve (= 3.3 s°deki konmnu: Denklem (1)'den betirfenebilir. Buradan: da 12m inte elde edi. ‘Yorlings $okil 12-60'de gésterimigtir. Bayleve 3.5 s'¢e alinan yo! sp 240-6404 612 = 14.12 m=14.1 m olor Hi, (= O'dan 1= 3.5 s'ye olan yer dexistinme As 5 2612-0=6.12m Yous si, bug onal vk! utes eden ebiel skate Ta & or 1.15 mis Yamt our, Ortalama tz alan sp yo cinsinden taaumlanmusur Bu poet skeler s__ 18.32 o gh = Sex a= 4.08 ts Yame aol Sekil 12-6 « PROBLEMLER proaLemier 15 12-1. Bir hisiklet itk hzsiz harekete hasiar ve dogru- ssa] bit yOriinge dzerinde 20 m yo! aldiktan sonra 30 kanjb'like biz ubagwr, Sabir olan ivmesini belirieyiniz. 30 kanjsaat'Tik hiza ulagmast ne kadar zanian ali? 12-2. Bir otomobil il hrzsiz harekete baslar ve dog rusal bir ydrtingze boynca 150 m yol alduktan sonra 24 imfs'lik bir hiza ulagir. Sabit ivmesini ve seyahat siire- sini belirleyisiz, 12-3, Bir beyzbot topa 15 m’lik bir kuleden asagaya dogen 5 mys°lik bir ilk Inala firlastmaktadhr, Yere carp- ma hizint ¥é hateketia stiresini belirleyiniz, 912-4, Bir pargacik s, = + 0.5 m baslangsy konumun- dan yp=—1.5 m konumuma 2 s'de varacak gekilde diz bir gizgi boyunca yo! almaktadu. Dahe sonraki 4 s iginde sp'den 5p = + 2.5 m’ye hareket etmektedir. Bu 6 ~ sik stiedeki ortalama vekt6rel inzi ve orealarna hie i belitieyiniz, 12S. 70 kay/saatlike bir bagiangie krziyla yor alan bit araba diiz bir yolda 6000 km/saat? ile ivmelenmiekte- dir. 120 kanjsear'tik bir huza slasmast ne kadar zaman alu? Bu siire iginde ne kadar yol air? 12-6, Bit yok treni, ¢ saniye ile Sigtilen gegen zaman olmak tizene, 7 = 20(t — €") ays ike yol almaktader, Ug saniyed alinan yolu ve bu site sonundaki ivmeyi be- lirleyini2. Prob. 12-6 12-1. Bir Kore 27 my/s"ik baglanguy fneayla bir ontamin igine agar dojra ateslenmektedir, ¢ saniye cinsinden olmats tizere, Kirenin ivmesi a = (—60) m/s? oldugena gbte durana kadar ald yolu beliteyiniz "12-8 Bir kine 27 ms'tik baslangag brzayla bir orta- inp igi agagh dogeu ateslenmektedin, rsaniye cinsin- den olmak fizere, Krenin ivmesi a = (-67) mys? oldn- Buna gre ¢ = 2 s'delci hizma belirleyiniz. Kiite ne ka- dar yok almigtir? 12-9, Bir pargaciiin bir dofite iizerindeks konume, + saniye cinsinden olmak izere, $= (P98 + 150 m ite verilmistir. = 6 s*dekd konwmu ve bu 6—s lik stirede, pergaci{in aldigi toplam yolu belicleyiniz, fpucu: Al nan toplam yolu belirlemek igin yértinge gemasint ziniz, 12-10. Bir pargaciéan bir dog tizerindelsi konurna, ¢ saniye cinsinden olmak tere, s= {7 ~ 9° + 154) mite veriimistin. 0 S £5 105 zaman arahSmdaki maksimum ivmesiné ve moksimum huzam betieleyiniz. J2-1L, Duran bir arsba, yere garphginds hizinin 25 avs (90 km/saat)'ye olasmast igin yakFagik kaginct kat- fon agai borakilmakdn? Her katie ylkselligi 3.6 ma dir. (or: 90 km/saat hizia giderken buau hanrlanaak isteyebilirsiniz,) PL2-12, Bir araba bir asansérle bir otopsston yerden 14 m yiikseklikteki dowdiineti Keima cikarilmakischr Asansty 0.2 m/sPlik ivme ile hizlamyor, 0.1 mys?"ike ive ile yavashryorsa ve 2.5 m/s’lik bir moksimum hi za ulasabiliyorss, ilk tuzsvz baslayip tekrar duran Kea dar yukon gikma hareketiain en a. ae Kadar stirece nibetisleyiniz, 12-13. Bir pargacik 2s £7 56 s'lik kise bir stireigin, hareketi » = (Wa) mis ite belirleneoek sekilde, dz bir izgide yol almaktadr. Burade a m/s" cinsindendir. sikeny = 6 m/s oldaguna giro, 3 » oldugunda parga- cag ivmesini balun, 42-14, Bic pargacik bir doje boytnca hareket ederken iviesi, 1 semiye cinsinden olniak tizere, a= (2-1) ms? ie verilmektedir. = Oigin s= Im ve P= 2 mis olduguna go> fe, 1 = 6 s olduinde pargacigmn huant ve Konuesitn-16 PARGACIK KINEMATION belirleyiniz, Bu zaman arainiinda pargacién katettisi toplam yolu butunuz, 12-48. B ofomobili A otomobilinin d mesafesi kadar Sniinde gitmektedir. B’nin strtictist otomobifinin mis! ile yavaslamasina neden olacak gekilde aniden frene bastiganda her iki ctomobil 20 mys ile yot almak- tadrlay, A'nin siiciisintn tepki gistermexi 0.75 s abr {ba siticéler igi normal tepki stresidir) ve stitetl fren uyguladsfinda 5 ns? ile yavaglar. Gaspigma ol- ‘mamas igin otomobiller arasindaki minimum d wzak- jg betirleyinia, a a a a Prob. 12-18 12-16, Dograsal bir yoriinge boyunca bis parcaciiin konuinu, # saniye cinsinden olmak tere, s = (° 67 — 15¢ +7) m ile tunmmlsnmaktadhr, ¢ = 10 5 cidugunda ‘xatettigi youn toplam uzuslugune belirleyiniz. Parga- agi ortalama vektérel hz, ortalarea hizt ve ba anda- ‘ki unlik huz ve ivmesi nedir? 12-17. Bir tren diz bir ray boyonea 2 mys hvzla git- mekte iken a = (60 v4) mis? ivmesi ile huzlanmaya hraslar, Burada v mys cinsindesdit. Trenin hizlanmaya basladiktan 3 s sonraki v hizint ve konunnenu belirleyi- nz Prob. 12-17 12-18, Bir pargacik bir dojira boyunea ¥ = [5/(4 +39} sys huz1 ile saga dojira ilerlemektedir. Burada s mete cinsindendir. = 0 iken s = 5 m ise ¢= 6 s oldugunda ‘pargacigin Konuru ne olur? 12-19, Bir pargacik bir dojiru boyenca ¥ = (5/4 +391 ‘nfs hi21 ile saa dog ilerlemektedir, Burada s metre cinsindendir. 5 = 2 m iken yavaslama hareketinin iv- ‘mesini balumtz, 12-20, Bir A tagi bir kuyunun gine ik hwzsvz bira- Jalmistir, 1's sons bask bir B tagt yine ilk hazsta bita- alemister Ukinci_ bir saniye sonunda iki tag arasiadakt vwzaklifa belinleyiniz. 12-24. Bir A tag bir kuywnen igine dk hrzsrz birakil nigh, Ts sonra bagka bir B tag yine ilk hrzsiz: barakal- mush. A ve B’nin suys gsrpma antart arasinda gegen siireyi bulanuz, Taglar suya hangi hizlarla garpariar? $; A 24m c Prob, 12~20/12-21 12-22, Bir pargacik bir dogre boyunca ivmnesi a (208) mjs? olzcak gekilde hargket etmektedic. Burada vs cinsindendir. t= @ iken” bras v= 8 mys ve kon mas = 10 m oldufiuna gbre,’#= 4 s oldugundaki hiza- ni ve Konunivns belitleyiniz, olacak gekilde ikerlemektedir. Burada s baslaingxy nok- tasindan olan uzakhk ve & belirlenmesi gereken orantt katsayistdir. Hiz s = 2m igin 4 mys, s= 3.5 m icin 10 fs dir. v= 0 oldugunda s ne ott? *J2-24, Yukanya dojiru hareket eden bir roketin iv- esi, s metre cinsinden olmak tizere, a = (6 + 0.025) m/s! dir. » = 2 lon oldaginéa bia ve bu yikseklite ulagmak igia gerekii zaman1 belirieyiniz. t= 0 baglan- gig aninds ¥ = 0 ve s= 0'dte, Prob, 12-24 12-25. Yukanya dojire hareket eden bir soketin ivme- si, s metre cinsinlen clmak deze, a= (6 + 0.02s) ra/s? Gir, Roketin s = 100 m yiksekligine ulaymasi icin ge~ ‘ek zaman belitleyiniz, ¢ = 0 baglangig anda v= 0 ye s 0 di, Prob, 12-25 12-26, A menmisi ¢ = O'da 450 m/s boslangry (gulag) Ityla dikey olarak ateslenmektediz. r= 3.5. olduigen da, B resmnisi 600 mis cikig hnzryla yukan dogru ates- lenmektedir, "nin ateslenmesiyle B’nin A’yi gecmeye baslamast arasinda gegen 7 zamamm belitleyiniz. Bu angi yilksellikte gergeklesit? proaueMer 17 12-27, 4 topa 12 m yikseltikten aya brrakaldeBi an- da, ikinei bir B topu 13 m yakseklikten yukart dogru atilmaktadhs. Iki top 6 m ylkseklikte karplagiyorsa, B topunun yakeet attlna hizina belirleyiniz Prob, 12-27 812-28, Bir meri orijinden gikarak, ¢ saniye cin sinden olmak fizere, huzt v = 3(8e"' + 7)" mis olacak, sekitde bir alasian ortaman iginden agagh yonde dikey bir done izerinde hareket etmeltedir. Merminin ilk iki saniye hoyuneaki s Konumunun gemasimt iainiz. = 0.25 s artunlaryla, Runge-Kurta metoden kuliana- ak s"yi hesaplayimiz, 12-29, Bir parcacigin bir dogra tizerindeki ivmesi, ¢ saniye cinsinden olmak tkzere, a = 249) mm/s? olarak tamumlznmsktadit. ¢= 0 da, s= 1m ve »= 10 mfs dir. 1=95s oldufonde, (2) pargacrgon Konuremian, €6) alanan toplam yolu ve (e) biz belitleyiniz, 12-30, Duran bir araba, harekete gegip t km’lik yolun bir ara noktasinds maksimam hiza ulsgryor ve yola sonunda durayor, Araba 5 m/s? ile hizianap, 2 m/s? ile yavasladigina gére gegen zamam belirleyiniz. 42-31. A ve B pargaciklars » = 0 orijininden harekete baslayip,¢ soniye len olonak tizere, a, = (6 — 3) iis" Ve dp = (121° — 8) mis? olacak gebilde bir dogru tizerinde ilerlemektodirler. ¢ = 4 s’de arularndoki me- safeyi ve her birinin aldyge yolu belirieyiniz,18 PARCACIK KINEWATIGE 12-32, A ve B arabalan yan yanayken, strasiyla y, ve vp lazlariyla ayn yonde gitmektedirler. A, a, ivmesiy- Je yavaglarken, 2 hizinu Koruyorsa, A durdugu anda iki araba arasindaki o miesafesini belirleyiniz, Prob, 12-32 12-33, Bir paxcacik, hava iginde digerken a = g bos langig ivmes! gittikee azalarak sifira iner ve bundan sonra v)sabit veya sinir hizayla diiger. bymedeki ba de- isim a = (g/1?) (0? v9) olarak ifade ediliyorsa, hye vy < y-olmasi icin gerekli zammam belirleyiniz, Baglan- _aicta parcacagan huza sire. 12-34, Bir cisim donys yilzeyinden yiiksek bir nokta- yo firlaulchginda, ver gekiett ivmesinin y yikksekligiine ‘pire degisimi dikkate alinmaldr, Hava direnci ihrval ectilerek, bu ivme =~ gfR°(R + »}'] formniiltyle be- lirtenir; barada g, deniz seviyesindeki sabit yergekiont ivmesi, R diinyanm yaricapiddr ve pozitif yon yukan dofradur. g, # 9.81 mis? ve R = 6356 km ise, bir mer- minin diinya ylizeyinden dikey ateglendifinde dtinya- ya geri disinemesi icin gerekli olan minimum il hizi- nu (kagtg haz) bebirleyiniz. /pucu: Bu y~> = igin olmasin: gerektri. 12-35, a yergekinni ivmesinin y yoksekligine gure de- Hisimini dikkate alarak (Bkz, Prob, 12-34), serbest di sen bir pargacigim huvare yuksebliginebaglayan denkle- mielde ediniz. Parcactdin dtinya ylizeyine gore », yitk- sekliginden brrakilehjim varsayiniz, 9, = 500 km yiik- sekliginden burakilrsa cinyays hangi hike carpar? Prob, 12-34’tekt sayasal verileriullanuenz aw 122 DOGRUSAL KINEMA‘ Ik: DOZENSIZ HAREKET 412.2 Dogrusal Kinematik: Diizensiz Hareket 19 Bir pargacigin bir zaman araligundaki hareketi dtizensiz ise, konum, hrz ya da ivmesini trumlayacek srekli bir matematiksel fonksiyon elde etmek zor olabilir. Bunun yerine, hareket en iyi sekilde bilgisayar giktilanindan deney- sel olarak olugturulabitecek bir dizi eget He grafiksel olarak tantealanabitir Sonugia elde edilen grafik a, y, s, # dedishemlerinden herhiangi ikisi arasinda- ‘ki bagmaryr tanumbryorsa, diger degiskenler arasindaki bagintiyt tanmmtays- cak bir grafik a = dufdt, v = dsidi, a ds = v dv kinematik denklemferini kul- Tnnarak olustnrulabili, Agagidaki durumtarla sik sik kargilagilmaktadr 5-1 Graligi veriidigiinde v—1 Grafijgini Olugturmak, Bir pargacr- mt zaman arahiindaki konumu, denevsel olarak belirlenebilivorsa, pargie cain s ~ # graliZi cizilebitit, Seki 27a, PargaciZm hizint zamanin fonksi- yonit olarak belirlemek igin, v ~ s ve 'yi baglayan » = dsfdyi kullanenal- yiz. Bu ylizden, v ~7 grafifi defisik antarda 5 ~ + grafiginin egimini (dsl) ‘igerele ve sonuglart gizerek olusturulur. Ornedin, » +? grafiginde (0,0), (4. Ss U2) ¥e (83) ata nokiainnindaki vp, 4, ¥, Ve vy e¥imlevinin sigma, Sekil 12-7a, Seki 12-7b'de gosterilen v —¢ grafiiindeli karst gelen nokta- Ian verir. 5 — 7 grafiginin efri pargotan s = (U) denkdemlerl sektinde ifnde edilebili- yorsa, vf grafidini matematiksel olarak olugturmak miimkiin olabilir. ¥-~ ‘grafiginin e&ri pargelaron tanmalayan karst gelen denklemler, # = dsidt = aytOVat oldugunden tivev alarak belirienebiliv. Sekil 12-720 PARGACIC KINEMATION v-é Grafigi verildiginde a—s Grafigini Olugturmak. Seki 12--8a'de olduifa gibi, pargaeijfan vr grafig bilindijinde zamanin fooksi- jyonu olarak ivme. yani a—t grafi = dvi kullanstarak betirlenebilir. (Ne den?) Baylece, a? graft degigik antarda v—1 geafiiinin edimtini (dvdr) 8t- ‘gerok ve sonustan gizerek olusturutur. Gmegin, »~7 grafiiinde (0,0), (7, ¥)), (eq ¥2) Ve (a, v9) ara. noktalarmndaki ao, dy, dy ve ds efimmlerinin Stet, $e- Kil 12-Ra, Sekil 12-8b'de gésterilen a—r prafigiindeki Kara gelen noktalan vert. vot grafifindeki kergi golen edinin v = (2) denklemi bilindiinde, a—1 grafiginin hethangt bir ejti pargasi da matematikse! olarak belilenebilit. Bs, a= dvidt = dig(AVdi oldugerddan » = g(0pin ttrevini alarak yap ‘Tusev alma iglemi, x. dereceden bir potinomun derecesini m— 1'e digtr- diigiinden, yukaridast agiklanvaya sire, s~¢ grafili parabolikse (ikinci dere- ceden edri), »—¢ grafii efik bir dog (bitinci deteceden efri) ve a= grafi- Bi bir sabit yada yatay bir dora (sifmnet deteceden eri) olur, & Sekt 12-8 52.2 DOGRUSAL KINEMATIK: DUZENSIZ NARBKET = 21 p= Ornek 12-6 Bir otomobil dtiz. bir yol boyunce iterlemektedir ve deneysel olarak ‘koramt Sekil (2-Sa’daki grafikte edsterildifi gekilde betirlenmigtir. 0 < $530 s zaman arshigt icin v—t ve a—r grafiklerini olugturunuz. stm oy cozt0M yt Geafigi. y= doldr oldugundn, vr grafigi GeSil 12-94" daki se gra- fi¥ini ammlayan denktemler tredilerek betirlenebilir: Ose 10s; e voben 10s <15305; 207 - 200 ir, Sonuglae Sekil 12~9b"de gizitmigti. Vesilen bir anda s-- grafiinin ef mini Sigerek v' nin belli degerlerini de elde edebiliriz, Omegin, ¢= 20s'de se ‘efafiZinin efini 10 s’den 30 s"ye olan dofirudan elde edilir, yani = 20 mis 10 vs 1 0 iken As yay weun- luguna yaklaghigin gorerek, v= lim (Ar / Ad = lim (Ag/ A veya * O28 elde ederiz. Boylece, hum sided, s yol fonksiyonuna zamana gore tirete= ek elde edilebilir. «a ivme. Pargacik, | zamanmda v byzina ve 1+ Ade v' = v + Av bran sahip- se, Seki! 12-16d, A¢ zaman arehida parcacifan ortolama ivmesi ay a= AL fur, burada Av = v' = v'dir. Bu zamana bagh'deifisimi incelemek igin, Se- i} 12-16e'deki iki he vekt6r0, haslangiglar O sabit noktasida, ok uglant efrinin izerinde olacak bigimde Sekil 12—16e'de cizikmigtiz. Bu egriye ho- dograf denir ve olusturuduginnda, s yérngestain, konum yektirtnin ucla nmin geotsetrik yerini tanumnlachih gibi, $ekil 12-16q, hz vekt6rlintin uglar- ‘ain geometrik yerini tanmnilar. Anti ivmeyl elds etmek igin, yukundaki denkiemde At ~* 0 alalsm. Limis- te Av hadografin ezetine yaklagacakur ve boylece a =lign.(Av/AD, veya a di 12-9) olur, Bu sonugta Denklem 12~7"yi yerlestirerek, ae a 1 de yarabiliriz, Turevin tammina gore, a hodografa teget dogsultada ett eder, Sekii I2-16f, bu yidzden, genelde, a yoriongeve teget defildir, Sekil 12-16g. Bu noktayt aydinlatmak igin, Av ve dotayisiyle a’nin, pargacik P'den P'"ye ha- reket ederken v hizinin hem bilyékliigiinde hem de dojeultusundaki dofisimi fade eltigine dikkat edelim, Sekil 12-36¢. Sadece buyikluk dedisiml v'nin ‘uzunluune" arun (veya azattr) ve ba duramda a’ma yorlingeye tect kal- rast nfimkiin oltre. Aneak, pargacrtin yoriingeyé irkemesi icin, dofirultudaki ‘degigim rz vektGriind ker zaman yérlingenin "ij tarafina” yeya "sonkav tax afte” kaydinr ve bu yttzden a yortingeye tefet kalamaz. Gyleyse dzet ola rak, v her zeman yortngeye tediettir ve a her zaman hodografa tegerir, (28 GENFL EGRISEL HARFEET Hodograt a Sekil 12-16 (devane)34 PARGACIK SINEMATIGH 12.4 Eprisel Hareket: Dik Bilesenier Fie Sekit 12-17 Bazen bir pargacrgin hareketi en iyi, sabit x, y, 2 referans sistem kullanils- rak gdsterilen bir yOrlinge Waerinde wntmlanabii. Konum, Veriten bir anda P parcacifs s edtisel yolu tizerinde (x, y, 2) nok~ tasinda ise, konuma Saye ok (2-10) Konun vektOri ide tanmalanut, Pasgacriin hareketi ve yérllagenin gektinden dotayi, genellikle r’nin x, y, z bilegenlerinin hepsi zamanin fonksiyonlanida, yani r = r(0) olacak gekilde x = x(), y= 10) ve z= 20) die. Ek C’deki incelemeye aygun olarak, rnin bibvikidgat daima pociifir ve C3 Denklerinden Ver ere olarak taramianir. rnin dogeukeast i, camuyla belitlenir. + birien vektirdintin bilegenteri yar- Hitz, rnin zamana gore birinet tirevi paxgacigin v huzm verir. Boylece. of +f ~ op + cw koa aes i) 7 OD se a dir, Trey alandygt zaman, velt6rin bilesenlerinin ber birinin hem bids Hit here de dogruinisundaki deBigioleri hesaba katmak getekir, Bu yilzden ‘Vain i bileseninin tarevi dir. x, y, = teferans sistem sabit oldeifundan ve dolayssiyla Pain dogruticsu (ve biiytkitga) zamsanle devismedilginden, sag taraftaki ikinei terim sifieére J ve k bitegenlerinin tirevi benzer sekilde olusturulabilir ve * (12441) sonneu elde edilir. Burada (12-12) ain 3.5 Esuasiyla, x= (0,9 = WO ve 2 = 20d) parametric denklemlerinin za- spana gore bitinc! tirevlerini gistermektedir. Hi vektwrtt, pozitif very S = v/v birim vektGrdiniin bilegente- - Bu dogireltn, Sekil 12-17b"de g6s- defer ile tanemlanan bir "biyUKIGK" ve ‘i ile beliricnen bir "dogrultuya” sahipt ‘esildigi gibi daima yOrlingeye tegettr. vme. Bir pargacifan ivmesi, Denkiem 12~11"in zamana gore birinci tire- ‘vini (ya da Denklems 12-10°nn ikinei tiirevini) alarak elde edilir, Buna gdire (12-13) ‘elde ederiz. Burada (12-14) dirve a, 4, ve a, smasiyla v, = ¥,(,¥, = ¥4{0) Ye ¥, = ¥,{8) foaksivonteam zamana fre birincitirevierin veya x= x(9).= y(0 ve 2 = 20 fonksiyon- Janinin zemana give ékinci tiirevlerini gisterir. Ave vektirii, pozitif ‘ata; tal defort ile tanimanan bir "biiyitklik" ve w, = a/a birim vektoriiniin bilegen- leri ile tetisTenen bir "dogrultaya” sshiptir. a, hrz vektGriintin zsmana gine im hizant gOsterdifinden, genellikke parvaciéin izledigi yola teget ol- ‘maiz, Seki} 12-17 c, ANALIZDE IZLENECEK YOL Koordinat Sistemi. Harcket, x, y,2 bilegenteti cinsinden ifade edilcbildi- ‘finde, problemlert cozmede bir dik koordinat sistemi knllanulabitir, inemaiik Bityiktihler. Dogrusal hareket her bit eksen boyuncs olug- © AuBuindan, her bir bilegenin hareketinin bir tamu, Sekil 12.1'de ortays 4 Konidugu ve yukenda ifade ediidigi gibi, v = ds/dt ve a= dvidt kaliam- “Uutakchetirenebilr, Aynea, hareket zaman cinsinden fede edilmiyorsa, 1 ads = v dv denkiemi kulianvabilir v ve a’ oun x,y, 2 bilegonleri belitfen- /Wifinde, bus vektorlerin biyikiékleri Pissgor woreminden, Denklem 3 ve dojrultulan birim vektérlerinin bilegealerinden, Denklem C—4 Denikiem C—5, hesaplanr. 124 EGRISEL RAREKET: DIK BELESENLER asad bag tule tome Sebi 12-27 (devarn) 3536 PARCACIK KINEMATIC) ron 2-9 ne Fa eas Kee ‘ a Seki 12-18 Sekil 12-18a’daki metecoloji balonunun yalay Konuma herhngi bir anda, ¢ suniye cinsinden verifinek zene, «= (91) mt ile tanumianyor. Yo- ringe denklemi y = «2/20 ile veritdigine gbre, ¢ = 2 5 iken (a) balonun Avdaki istasyondan uzabligim, (faz vektortniin dogrutty ve bEyORIZS- ii ve (¢) ive vektOriiniin doggrulta ve bélyakhigGnd betirleyiniz. céozim Komum, 12s tken x= 9(2) m= 18 m ve dolayrsryla 187/30 = 108m olur. Béylece 4’éan B’ye dograsal wzakik v= VORP + (ORF = 21m Fant butunne, Hiz, Denklem 212 nin kullamtmast ve kalkiliésin zineir kuralia uy- gulenmastyls, ¢= 2s then bre vektOrtindn bilegeneri (89 =9 m/s > dt 2/90 = 2{18)(9Y30 = 10.8 m/s olsrak bulunur ve biyleee Iman bayUkiega YOR + GOR} = Ll més ‘lus. Dogrultu yoxingeye tofet olup, Seki 12-180, Yant Yan dir dome. ivme vektorinimn bilesenleri, Denklem 12—14'den, zineir keuralt tyguleutvak betirenir, Bu tekainde - =o y= Sy =F. sk 130) = 20/30 + 2 730 = 2 (97/30 + 2{18)(0Y 30 = 5.4 m/s? f hulu. Baylece a= VOPTGHE = 5.4 mist « Yone clur,a'nin dogiultusn, Seki) I2~1ie'de géstevidigi gibi, 0, = tas? 4 2 90° Yann di. on v, ve avi ce 9 = flo) = (B87 130 2.7°°y; sae edip arkasedan zamena gore rev lara ds elde etmek mikiney SEL HAREXET: Dik BILESENLER 37 po Orneks 12-40 Bir B kutusunun Sckil 12-19"da gosterilen bir sarmal tagsytet iizerin- deki hareket, ¢ saniye cinsinden, sintis ve kosinistin argimantars radyan Garrad = 130°) cinsinden verilmek tizete, r= {0.5 sin(2i + 0.5 cos(20j ~ O.2tk} m konosn vektirt ile tanimlemyor, ¢ = 0.75 s iken kutamun konu- sunt, hia ve ivme vektérlerinin biiySkligiini belirteyiniz. coz0M Konum. 1 = 2.sikeo ® Henze = {0.5 sin (1.5 radi + 0.5 cos (1.5 rad)j ~0.2(0.75)k} m = (0.4994 + 0.035] -0.150k} m Yara tur Kotunim O orijininden uzakhgs = ¥(Q499P + (0.035) + (0.150) =0.522 m Yent dir, ain dogrultasa Sekid 12-15 0499 | 9. ou os22 0522" 0.522 0.9564 + 067] - 0.287 bisim vektoriniin bilegonlerinden elde edilie.O halde, c, ve ykoordinat uy, i dograltu agilars = cos" (0.956) = 17.1? Fant B= cos" (0.067) = 86.2" Yami y= cos! (0.287) = 106" Yam ola. Hz, Ena vektori 8. 4195 sin ani +05 cos 209 —0.20K) ad . . = [1 cos (20 ~ 1 sin 2aj ~ 0.2} mis dir, Buna gee, ¢ = 0.75 a iken biz vekitrintin bilyalOgi View + 2 Vilcos dS rads - 1 sin (Smad + Oa = 10.2 m/s Yan olur, Hiz, Sekit 12-19'da gbsteriléigi gibi yértingeye texentir ve koordi- natlaria yaptt agtlar uw, = viv'den bediclenis. ivme. Kutunan Sekit 12-19'da gdsteriien a ivmesi yorlingeye teget degildir 2 sin (22 ~ 2 cos (2eij} mys?| = 2enjs® Yame russ oldugunu giisteriniz,38 PARCACIK KINEMATIGH 12s Megami MaRexert 39 12.5 Mermi Hareketi puluraz. Son deaklemin, iik iki denklem arasinda # zamaninun yok edilmesiy- Je bulunabilecedi hatwlanrsa, yekaridaki iig denklemden sadece ikisinin di- geilerinden bagemstz oldugi enlagilr Gzetlersek, bir merminin harcketi ile ilgili problemler, sadece tig bagim- siz denktem yazilabildiginden, en fazla iic biliameyea iceris, Bu cenklemle- rin bir tanesi yalay, iki tanesi Jiisey dogruitu ile ilgilidir. Burada skaler ana- Jiz kullanalabilir, ciinkii x ve y eksenlori, boyunca hareket bilegenteri dogru- ‘sald. ¥, ve ¥, bilegenterini elde extikien sonra, yola daina reget olan v biles- ke hnztan, Sekil }2—20'de gésterildigi gibi, vektdr toplam: ike tarmmlanciia~ na dikket ediniz. ‘Bir merminin serbest-ncus hareketi, mermninin ivmesi daima digey dogrultu- da oldugundan, cof kez dik bilogenler cinsinden inceienir. Kinematik ana- lizde yer alan kavramlan agiklamak i¢in, Sekil 12-20'de gosterildigi gibi, Gi 3p) Moktasindan firlatlan bit mermiyi giz Gtne slatm. Yol, baslangie hizz, biteyenlert (¥,}p ve W,)p Olam ¥, vektbrtt ofacak sekilde, xy dtizlemin- de tammlamr, Hava direnci ihunal edildiginde mermiye etkiyen tek kuvvet, merminin yaklagik a, = g = 9.81 mis*"lik asadiya dogs sabit bir ivine kazan- snasina neden ofan sfarhifhdir.* Buna gore, a, =—g ve a, = 0dr. ANALIZDE IZLENECEK YOL. “ Yukandaki sonuclar Kallandarak bulwnan sgagidaki prosedtir, bir mer- minin sesbest-ucuy hareketi ile ilgili problemlerin ¢Sztimd igin bir yon- : tem olugtarur: Koordinat Sistemi. Sabit x, y koordinat sistemi ohisturlur ve pargacrigin -yoriingesi Kabaca cizili. Problem verisi ve iy bilinmieyen yértinge tize- vindeli heshangi iki nokta arasinda helittlir, Bitzi hallerde yer gekimi ivmesi agadiya dogra etki eder, Pargaciiin ilk ve son tuzlan, buntantn x vey bilegenleri cinsinden ifade edilmetidir. Pozitif ve negatif konummun, huz ve iemenin bilegenlerinin, daitns igili koordinat dograltulanna gre ecki ett hatslanmahir, Seka 12-20 Kinematik Denklemler. Bilinen veriyé ve belislendcek geye hag olarak, S problemin en kestirme gézimiina elde etmek igin, yOrilnge iizerindeki Vatay hareket, 4, =0 oldugundan, 12-4 ~ 12-6 sabisivme denklemleri= iki nokta arasinda uygulanacak olan dist denklernden, uygun tig tanesi nin wygulanmast sogilmelidir, Cop ary tat Oo : Yatay Hareket. Yatay dofrultudaki veya x dofultusundaki fx sabittir, CBirs ny + ryt thas yani (y= {y,)y7dir ve dolayisiyta arb + dats spi DE OE cy? Wp rat Oboe lar. sonuglarint verir, fi ve son denklen hareket sitresince hnzin yauay hileseni- nin daima sabit kaldigun gésterie. 3 Dilsey Hareket, Désey dogvuluds veya y dogrultusunda, gSztim igin agagidaki tig denklemden sadece ikisi kullantlabitir. H=OQy tat paras (het had Diigey harelket, Pozitif-y ekseni yukanya dogru oldugund&hi, a, =— g'dir. 12-4 — 12-6 deniklemlerini uygulayarak Gwen tat Jy BF (TIP = ay t Mot t ats rot (Hat —$ gt v= ht 2a.0 — yy) (PrP = 2 + 2a, yy) = 08-280 ~¥0) « — Gmogin, pargaerfin v, som hnzz gerekimiyorsa, bu denklemlerden ("igin) bi- * Bh, yerin gokim chunasan ykseldikle deigmedigini warsayor (0kz. Ormek 13-2). rinei ve digiinetistiné Kullanmak gerekmez.40 PaRCACIK KlNewarie @ Oruek 12-11 Bie guval 12 mfs‘k bir yatay hizla Sekil 12-21'de gésterilen dir ram- padan ayagiya kaytwakiadsr, Rampamn yerden yuksekligi 6 m oldaguna bre, cavalin dgemeye carpmast igin gerekli zaman ve guvallacin yal maya basladit alana R genisligini belirleyiniz, WU coztm Koordinat Sistemi, Koordinatlane orijini yortingenin A baglangyg nokta sina yerlesticiiyor, Sekit 12-21, Cuvalur baslangte hizimn bilegenleri (4), 12 m/s ve (), = O'dir. Aysica, A ve B noktlars arasindakl ivme a, = 9.81 m/s? dit, £79), = (vg), = 12 nvis oldugundan, tie bilinmeyen (vp). R ve Hacuy zamamdsr, Burda (x,),'yi belirlememis. gerekmiyor, Dilsey Hareket. Yéstingenin A ve B uclazi arasindaki diigey uzakhk, bili- niyor, bu ylizden ilgii denkcterai kullanarak ¢igin dogrudan bir gGzttmn bi Iabiliriz: “ at I= YoF Ol + $a 6m =04044{—9.81 misty? ts Lis Yan Bu hesap ayni zamanda, A’da durmaktayken buakilan bir guvahn C'de dogemeye carpmas: icin gegecek sitrenin de aym olacagun gésterir, Sekil 12-21. Fatay Hareket, : hesaplanms oldugudan, R agagedaki gibi belirienir: oy vo Oat +12 m/s (LIL s) 12.5 MERMIHAREKETE 4t p= Ornek 12-12 ‘Talag makinesi, Sekil 12-22"de gOsterildidi gibi twlaglan vy = 7.5 mvs ile firiatmal tizere tasarianrangttr. Born yetayla 30° yapiyorsa ve talaslar, jofina borndan 6 m azakkta ulasiyorlarsa, yijane hang yilkseklikte, fh, sarphiklasim belitleyiniz, Sekit 12-22 cozdM Koordinat Sistenti, Harcket Q ve A soktalars arasimda analiz edildiginde, tig bilinmeyen, yitkseklik , ugug stiresi ¢,, ve hizin dikey bilegeni6y,), olarak gisterilir. Koordinatlanin baslangig noktast O olmak dizere, Sekil 12-22, bir talas pargasinin baslangig hrzimin bilegenleri (1g), (75 cos 30°) mis = 6.50 m/s + (py = (75 sin 30°) m/s = 3.75 rns dir, Ayrica (14), = (rp), = 6.50 mls ve a, =— 9.81 mys" dlr. (),’yi belir- lemerniz gerekrnediginden, Yatay Hareket e 4, = ¥y + Malton 61a =04 6.50 m/s}, a= 0.9231 § obs, Diigey Harekel. fy, ie talag percasinin baslangie ve son yksekiklert ara sind baganty korarake OD Y= FoF Wolyloa* Laon = 21m) 0+ (3.75 mjsy(0.9231 5) + 9.81 m/s"y(0.9231 3} ha 138m Yan alde ederiz, NaeAz PARGACIK KINFMAFIGL p= Ornek 12-13 ‘Selif 12-23 Bir video kamera kutlaralarak, Sekil 12-23'te gosteriididi gibi, A nok- tasmdsn topa vuruldujunda, 2 nokrasim maksimum yilkseklige wlagarak: ast gozlenmigti. A'dan duvara olan uzakligin 26 m ve duvann yiiksek- liginin 4m oldujunu gz dntinde bulundararak, topun ayaktan gutiés an- ddaki baslangig hint belicleyiniz. Topan boyadlan ibe ei: 29.6 4 cOzUM Koordinat Sistemi. Ug bitinmeyen, », baslangig nz, @ effim acist ve Adan B'ye ugus zaman olan ¢,4'dir, Sekit 12-23. En yiksek aokta olan Bde, digey Iz (vp), =O ve (¥,), = Cy), = 7% C08 @atr. Yatay Hareket ey FO Mew +, C08 Oy © Diigey Hareket GD py =O), F elge O=y sin -98tQ, @ ep (rp = 43 + 2a.Ly, 94) t O= vsin? @ +2 9.81 m/s?¢4 m0) e ¥,"yLelde etmek igin, Denklem f ve 2 de ¢,4'yi yok edelim, buradan vfsin 640 = 196.2 8 ‘pulunur. Derklem 4’ten v3 gBztilip, Denklem 3"te yerlestirlirse, sin 20.814) sang PO yy cos 8 196.2 0 = tart (04) = 218° ‘kar. Sonra, Denktem 4 kullantlarak, gerekti baslangug hiza bulunars 196, = 23.9 mis Yan sin 21.8°}(c08 2.8°) PROBLEMLER pRopLemier = 43 12-66, Bi parcactk x = (871+ (7 + SYj} m ite veri- Jen yordinge boyunca hareket etmektedit. Burada ¢ 33- aiye cinsindendir. Parcacigin 7 = 3 5 apindaki heanin ve ivmesinin hiiytkliklerini betirleyiniz. Ayrt zaman~ da, yordogenin y =f) deoklesnint belisleyintz 12-67, A ve B pargecikiarinin haeketi, fsaniye cisin- den olmak fzere arrasiyla, ty = (Sti + 9¢(2 — Aj} m ve rp = (220+ Bi + AP-Djl me konwin vektorleri ite ‘asumlanmaktachr. Pargaciktann cagpigiigt nokranm ye~ rin ve tars garpigma Oncesindeki brzlanm befitleyiniz. gpisma snuna kadar gegen stre ner? 12-68, A ve 8 pargaciklarinin harekeli, tsaniye cinsin~ den olmak iizere sirastyla, ty = (2+? — Lj} m very {+ Di+ (2 ~S)j} m komum vekwWrler ile tumlan- riaktadn. Pargeotklarra, garpisiklant noktann yeriai ve tam canpigmna Sacesindeki hizlaniot belirleyiniz. 12-69. x ve y mette, (saniye cinsinden olmak tizere, x = Jt ve y=? ise, hur ve ive vektrlerinin x ve y legenlevini belirleyiniz ve yoriingenin y= 70 ifadesini olugtoraowe. 12-70, x ve y metre, Samiye cinsinden olmak fizete, x = 3:sin f vey =4 cos: ise fiz ve ivme vektGrlerinin x ve p bileyenlerini belirleyiniz ve yirtiogenin y = fix i desini olugtorann7, 12-71. Bir pargacik, (3 m, 2m, 5m) aoktasinda dur makta iken, a= {rk + 12k] mist ivmesine mansz kalimaktadir, PargaesZin, ¢ = 2s oldugu andaki (2,9, 2) Konumunu belirleyiniz. 12-72, Bir porgucak, ¢ sanive cinsinden olntak tzete, = (5 cos 21) m, y= sin 22) m, z= (31) m parametrik ddenklesoter ile tants etis boyunca » subit hz ite do- fonmaktadir. Pargacigin ivmesini zamansn fonksiyon ‘olatak belirieyiniz. 1273. Bir parca n edrisel hareketi x= 3% y= 4r+ 2,2 = 63-8 ile taammlanmaktadie, Busada x, % 2 ke- ‘mumu metre, zaman saniye cinsindendlr. t= 2 s oldu anda pargaciiin biz ve Hvmesinia biivklUterini ve ko- ordinat dogruttmtary ite yaptilan ay, 6, y scalasint be- Jirleyinia. 12-74, Bir parcactk sekildeki edi boyunca 4’dan Bye 2. de ulagmaktadir. Aden C’ye gitmesi 4 ve ardin dan C'den D'ye gitmesi 3s alinaktadtr, a’dan D'ye gi 0) hiperbolik yolu boyunca hareket exmicktedir. Hirzm y bileseni, -saniye cinsinden olnak Uzere, v, = (2A) m/s olduguna gure, ¢= 2 s iken pasga- cugin hiz ve ivmesinis bitytkidklerini belirieyiniz, t=O iken x= 0,9 = Odin. 12-83, Bir pargacik v = {3 tei + $e" mis wyla hareket etmektedir. Burada ¢ saniye cinsinden- "ye kadar gegen stirede pargacigin yer degistirmesinin biiyiikl0gtini belirleyiniz. integral Jeri hesaplarnak igin Simpson kuralim kuilarinz. ¢ = 2 s oldugunda pargacigin ivmesinin btiytidnigit ne olur? 12-84, Bir pargncek, konnmn r = ((sin® @) E+ (O% + cos 26 }j] m olacak gekilée 2p diialeminde hareket et- mektedir, Burada 0 radyan, r metre cinsindeadir.¢ sani- ye cinsinden oltnai Uzere, 0 = (0.81%) rad oldnuna gé- re, 1= 3 5 iken pargacigin hiz ve ivmesini belsteyiniz, 12-85. Bir pargacifin konnmu r= {(@74 + sin 20 j + cos? @ Kk) mile tamunilanmaktachr, Burads @radyan cit sindendir. ¢saniye cinsinden olmak tizese, @ = (2) rad ofduguna gine, ¢= 1 s iken paryacifin hee ve ivmesini belitleyiniz, v ve a’y kartgzyen vektirler olarak Hade ediniz 12-86, Bir pargacik, a, 6, k ve r sebit olmak tizere, = br cos at, y= r sin at, 2 = Xt, patemetcik denklem- Jeri ile tanimit helisel yo! boyunes harekys etmektedir. Parcaciian biz ve ivmesinin biyikeigilesini zamarun Sonksiyona olarak belinleyiniz, 12-87, Bir roket 40 m yiikseklige ulagtigmda, {y ~ 40) = 160r parabolik yolu boyunca iledemeye baslo- maktachr. Burada koondinatlar metre ite digilmektedir. Han diigey bilegeni v, = 180 nus olarak sabit olduge- na gire, 80 m'lik bic ytiksektlige tlagtiginda roketin hz ve ivmesinin biyikiiind hesaplayiiz. _ on eee A vt o je & Prob. t2-87 412-88. Sekildeki kaz, oyncajir A noktasindan 230k agile firlatmaktachr. Oyuncagn havuzan icine diigmesi icin sahip olabileceii en kiigik, ve en bilgi y, inzam beditleyiniz 12-89, Sekildeki rz, oyuncaklan A noktasindan 30k aga ite firlatmaktadir. Hatuzun B ve C Kenarla- nina ayn ands garpan oyimeaktarm firiatikmalan ara sida gegen stireyi belirleyiniz, Kz, her bir oyuncals Irangi hizla ftatmalichr? Prob, 12~88/12-89 12-90. A balotu y, = 12 kr/saat hiztyts yillselmekte ve, = 20 km/snat hiza sabtip rliggarla yatay olarak st- rikionmektedis, Balondan 8 s'de yere inecek gekilde bir safra torbast atiyor. ‘Torben bwakildiga andaki yilkseltigin’ belirleyiniz, Torbamn biraialdif andaki fazinm balonimn tuzayla ayn oldugunes varsayinz, ES prosiemtze = 45 12-91, 4 baton v, = 12 kan/saat hrzayts ylikselmekte vve v,,= 20 km/saat tuza sahip riizgaria yatay olarak sts riklenmeltedir, = 50 m oldu anda balondan brrala- {an bir safra torbasiman yere carpmast icin gereSti zama- 1m belisleyiniz, Torbaran birakiidia andaki fivanan ba- Tonun hiziyla ayar olduguma varsayiouz, Ayrica, torba vere hangi huzla garpat’? Prob. 12-90/22-91 12-92, Suyun hortum sfzzndaki biz y, = 14 m/s ol- duguma g6re, itfaiyecinin duvar tizerinde en fazla han- ai vitkseklie kadar su figkintabilecodfint belirleyiniz, 12-93, Suyun B’de duvarin dibine garparast icin hor- ‘uma verilimesi gereken dogcutzunun yateyla yapnga en Ktigtk @ acnsimt betirleyiniz. Suyun hortam azindaki at a, = 14 aris dir Prob, 12-92/12-93 12-94, Bir arazi bisikletinin, bir yang esnasinda A’da yatayla GOK bir act ile kiigtk bir tepenin dstitnden46 PARCACTE KINEMATIC! ailaduiy esizlenmigtic. Bisikletin, yore indigi nokta 6 m uzakta olduiiuna gére, yerdén ayrimadan hemen duce iki yaklagik flerleme Inzimt belirleyiniz. Hesaplamada bisikletin boyutlerim ihinal ediniz. Prob, 12-94 12-98. Bir basketbol mact esnasinéa videoya kaydedi- len bir giiun dighmleri sekilde gdsterilmektedir. Top blok yapmeya calisan B oyuncusenun ellerinin ucun- dan gegerek potaya girmistir, Topon boyetlarint imal ederek, baglangig hizanin », bilyikIUgEME ve topun B oyoncusune gectigi andaki fr yaksektidini betisleyiniz. Prob, 12-95 §*12.-96, Sekildeki mermi yatayla @= 30K bir acy ‘yapatak S1o/s inzia havaya firlatilmaktadse. Merminin, yiriingenin en yiiksek B noktasma wlagincaya kadar kot etmesi gereken yolu belirteyiniz Frab, 12-96 12-97. iki gocuk aym anda A ve B topiani, & bir sabi. olmak tizere, strastyla, yp ve Ap hialanyla pencereden firlatmaksade. & = cos 6,/00s 9, olursa, toplanin cerpiga- cajun gosteriniz, (100. Bir golf lope, sekilde gOsteriidigi gibi 24 ovik bir fuzla frlablhyor. Topun yere dlgecesi ‘uyatdijam belirleyiniz. 41-101. Bir golf topu, sekilde gosterildigi gibi 24 mis {ik bir buzla furlauliyor, Topun B'de yere carptigs anda- hizim ve A’dan B’ye uns stiresini belirleyiniz, Prob. 12-97 Prob, 12-100/12-102 12-98, Kar arabasi, A'da engelden ayniehii anda 10 ‘m/s huzia ileriemektedir, A’dan Bye ugus sliresini ve yortingenin R menzilini belirleyiniz, 42-202. Dovardan 18 m uzokta duran adam vy = 15 (2 aw/s'lik bir huzla duvara bir top filauyer. Topun duva- ‘atniimktin olan en yilksek noktada garpmast igin ada- “6 thin topu hangi @agisiyla filatmaast gerektikini beisle- ] iz. S6z Konusu yikseklik ne kadardie? Oda tavant- : yksekliBi 6 n'dic, 12-99, Kar arabasi, A’éa engelden ayrildigi anda 10 nis hula ilerlemektedir. Arabann B'de yere garpma hiziat ve AB yériingesi boyunca ivmesinin alacar en biiyuk degeri belirleyiniz, 7 Q Prob. 42-102 Prob, 12~98/12-99 PROBLEMLER = 47 42-103. Gésteri yapan motosikietlinin A’da rampayt terk ettikten sonra B'de gemberin metkezinden gece- igin sahip olmasi gereken minimura Liz beli- iz, Motosikletlinin C°ye giiventi bir sekilde wlaga- bilmesi igin vanig rampasimin B'ye olan fr weakiéy ne kadar olmelidir? Motosiklet ve stiiicintin boyutlanins ihmal ediniz, s/s'lik bie byzla vuruluyor. Topun yere garpht (2,~9) snoktasiat belirleyiniz. Yerin gekildeki parabol bigimnin- de ofdugunu varsayinuz. 12-105. A’daki topa 8, = 20"tik bir agi ile vurutayor, ‘Yop koordinatlan x =5 m,y=—3 m olen B noktasinda vere garpsyorsa, topa vuruldugu ve topun yere garptiis andaki tezlan betitleyiniz, Prob. 12-104/12-10548 PARGACIK KINEMATION 12106, A’deki goouk, iki tane top ayn anda yerine ulagacak sekilde B’deki cocuga atmak istemektedir. Her bir top 10 m/°tik ir hizla firlatikyorsa, her biri- in 6, ve 8, Srlatdiaa agvanne ve Zamanlarm belicle- yinin, Hk top @, ( 85) agsryla firlatildhktan sonra, ikinci top 6, agistyla firlaumaktader, Prob. 12-166 12-107, A'daki gocuk bir topn 6, acisa ve v, hezyla havaya firlanyor, Gocuk ikinei bir topu @, < 8 agist ve aya vg hrayla firlathgine ve toplar havada B noktasin- a garpistiina gére, iki ay arasinde gecen zamant be- Asteyiniz, Prob, 12-107 "12-108, A’doki kez bir topu v, = 10 m/s hernyla firla- tabilmekeedir, Topun ulasabilecedi maksimum R = menzitini ve genekli @ firlatzma aeisim hesapla- nokta ile aynt yikseldlikieki B ‘noktasinda yakalaadiira varsayini2, 12-109. Adak’ kran tops 45°"ik agiva sére agaieya ve yukartya esit acidaki eimlerle firlatarak B'deki go- cuga atabilecegini gisteriniz, v, = 10 mis oldegtina g6- re, s6z konusu aginin 15°, yani @, > 45°— 15° = 30” ve 0, = 45% 15° = 60? olmass halinds R menzilini bei ‘eyiniz, Topun, firlatddigi nokta ile aym yuksektikteki B noktasinda yakalanduigim varsayimz, Prob. 12-108/12-109 12=110, A’daki adam, iki dart olsunt, oklar B’deki he- defe aynt anda ulagacak gekilde atmmak istemektedir. Hier bir ok 10 m/s lik bir tuzla furlauldigina gore, gerek- 1 8,.ve 6, firlanima agalarm ve iki firlats arasinda ge gen stireyi belirleyiniz, Ik ok 8, (> 6,) acrssyla fizla- tuldiktan sonra ikinci ok 6), agistyla firiauimaktadhe, Prob. 12-110 A214, A’deici oyuncu topa yz diizleminde, yatayle 6,2 60°'ik bir act ve v= 15 mm/s lik bir huzla vurvyor. ‘Aynt anda B’deki oyuncu sabit hizla BC gizgisi boyun- ca kogmaya baghyor. Ba oynncuntn topu atildigt ytik- seklikte yakalamast igin gerekli vp brzaru hetisleyin 912-112, A’daki oytncu topa y—z dizleminge, ystay- tn 6, = GOP" 1i bir ag ve v= 15 ask bir eta vane yor, Ayat anda B'deld oyunce sabit y,= 7 mis tuzayla ‘BC elzgisi boyunes kogmaya baghryor. Bu oyencunun ‘Aile aym yikseltikteki C noktasina topian Gace ulasa- pildigin’ gOstesiniz, Prob, 212-112 PROBLEMLER 4950 PARCACKK XINEMATIGL 12.6 Hgrisel Hareket: Normal ve Tegetsel Bilegenler Bir pargacigin izledifi yol biliniyorsa, hareketi, goa kez, géz Online aliman anda oils parcacikla cakisan ve yola sirassyla normal ve teget olarak etki- yen ve? koordinatlueore kullanarak tenmfanok uygundet. Dilzlemsel Hareicet, Ditzlemde sabit bir efi boyunca hareket eden Se- Kil 12-24a’daki P pargactfin: 267 Stine elulima. Parcacik, verilen bir anda ri dzcrinds O'dan 5 kadar mesafede bulunmektadkr. Orijini eri tizerinde- Ki sabit bir nokta olan ve distiniilen ands pargaciiin bulwndugar yerke gaki- jun bir koordinst sistemini g6z Ontine alryoruz. 1 ekseni P'de egriye tegettir ve s‘nin artmia dofrultusunda pozitiftr. Be pozitif dogroltuya uy bitim vek- tri ile gbsteriyoruz, Normal eksenin secimi eBinin bir dizi ds diferansiyel yay parcatarindan ohugtudu gergedti diistiilerck yapilablir, Sekt 12~24b'de aiisterldigs gibi, her bir dy pureast ptvo) egrilth yarwcaph ve O' eBrilik mer- kezti bir gember yaywndan olugur. # eksenine dik olarak sesilen 2 normal ek- seni P'den 0" efrilik merkezine dogre yiinlenmistir, Sekil 12~-24a. Eizinin, dima konkay tarafinda olan bu pozitif yon, u,, birim vekt6rd ile ifade edi- lecelais. n ve 1 eksenletinin bulunduga ditzlem, oskilatsrdiztem olarik ad- lancinir ve dtziemsel hereket halinde, bu diiziem hareket ditzlemiyle caki- sn Hire. Pargacrk hareket ettifinden, 5 zemanin bir fonksiyonuder. Kesim 12,3'te gasierildigi gibi, parcaciRin v hz vektori, daina yoka reget olan bie dograinuya ve 8 = 5) yo} Feaksiyonumin zamena gore tirevi aluamak helirle- w 126 BGRISEL HARBKET NORMAL VE TROETSEL BILESENLER = SP @ Hvme, Pargacifin ivme vektérd Inz vektOrantn zamana gore deBigim oram- dur, O halide, =u, + vi, (2-17) dir, Zamana gére alinan 4, tirevini hesaplamak igin, pargacik a zammamnds ds yay boyunca hareket ederken 4'nin bisim olan bilytkllifund Korudagu- na, fakat dogrultnsuna deBistirdigine, dolayrsryla w,, ofduguna dikkat etmek gerekir, Sekil 12-24d. Gekil 12-24e'de gosterildigi gibi, w) = u, + 40, olma- fice. Burada du, u, ve a, velaérerinin u,= | yangaplt soasue kigtk bir yay tzeringe bulunan uglan arasinda wean. Buna gore, du, dis, (1) 40 bay agiine sebiptir ve dogrultusu u, ile tammlantr. Sonug olatab, du, = d6u, dir ve biylece U, = @u, olur. ds = 9 dé olduitundan, Sekil 12-24d, 6 bani sonucunda rion, yani v= dsidt olan bir bigyikitige sahiptir (Denklem 12-8). Buna gére. A218) ¢ y (2-18) olmak tzere 2-16) 219) sir. $ . 2-20) a lr, Kar olarak dk olan bk Sekid 12-24f" wi seklinde yazulabilir, Kargilikts otarak dik ofan bu iki bilegen Seki 12~24f"de Sekil 12-24 (devam) gésterilmistir. Bu durumda, ivmenin biiyithlaigii * Ota aitom, bi ata erye on gk ovons fen dries olarak oncnanabii. Ba Seki 12-24 \Sualem, nokwa ve es yay paryannis her iisni de ine alan bir Stent lira Komedi. a=Vaed ‘Yukari being gti, 8k ate eter hi rtm eb ile deta yak: bu kay hoy Sn uzay effisinin her nokiaseayt bir skate diem sah. 2-2» pozitif degerid.52 PARCACIK KINEMATIC! ZL. dogreitasundalet deksinn » iam Duyikiogindel aopigizn Sekit 12-25 Bu Kavramlan dzetfemek igin agagadaki iki 6ze! hareket halini ele abalim. 1. Pargacik, bir ofa boyunca hareket ediyorsa, p—* olur ve Denker 12- 20'den , = 0 bulonur. Béylece a =a, = our ve bundan fymenin tegetsed bileseniwin inzin bifyikliigiteine samana give degisim oranms fade ertigs sonuctmu gikarabilitiz, 2, Parcacit, sabit bir hizla bir efi boyunca hareket ediyorsa, 4, => =0 ve axa, =v /polur, O halde, iemenin normal bilegent his dograltusunen zamana give degisin oratin: ifade eder. Bu bilegen, daiina egrilik met- ezine dojira etkidiginden, bazen merkezcit évme Otarak adlaniilu Bu yorumiann bir sonucu olarak, Sekid 12-25'te gisterilen eBrisel yo boyunca horeket eden bir pargacik, sekildeki gibi yénlenmig ivmelere suhip fecal ie Royatia Hareket, Parga bir way efrisi boyunca hareket edivor- sa, Sekil 12-26, verilen bit anda, ¢ ekseni tek tirli olarak belirienebitir, f- kat P'deki teliet eksene dik olan sonsuz sayida dogine olugturlabilie. Da- Jemsel hareket duremundaki gibi, P’den yolun 0” eirilik merkezine doknt yénlenmig ekseni, poitif w ekseni olarak segebilitiz, Bu eksene, efrinin Prdeki asal normati adh verilir. Bu gekilde tani rt ve f eksenteri Yaresmuy- a, 12-21 ~ 12-25 denklemleri, v ve a’yt belirlemek igin kullamlabilie. u, Ye 11, daima bisbirine dik olduga ve oskiilator diizlemde bulundugu icin, wzay- sal larekerce fictined bir bitin vektor, yar 8, u, ve nye dik olan b bina ‘mat eksecitet tannmatar, Sekil 12-26, Ug birim vektée birbirlesine vektbrel carpunla bablidiy. dmegin u, =u, x 1, dir, Sekil 12-26, Iki eksenin dojgratartanman bilinmesi halinde tighned ek senin dogrultusunu oagturmak igin bu bagant kullanitabitic. Omegin, u, dogroltusunda hareket yoksa ve bu dogrslte ve u, bilinivorsa, w,, u, =, x u, den belirienebilir, Sekil 12~26, u,’nin dsima egrinin Konkay tarafina dog- 11 yoneldigini de hetirlayum. Seksil 12-26 26 GORISEL HAREKET: NORMAL VE TEORTSEL BILESENLER 53 ANALIZDE IZLENECEK YOL Koordinat sistemi, Percacilia yériingesi bilindiginde, ele almen anda pargncikla gakagan sabit bir ovtjine sabip bir n ve ¢ koordinat tak olug- turabitiiz, Pozitif tefet ekseni, hareket dojrultasunda etki eder ve pozi- HF normal cksen, yOringenin efrilik merkezine dora yénelmisti. Bu ceksen takimi, ézellikle parcacigon biz ve ivmesini incelemede avantajl- ir, Glink, w'nan / ve 7 bilegeater, sirasiyla 22-19 ve 12-20 denkfem- feriyle ifade eatitix, Hig. Parcaesm fnzi yola teBerir, biyHkIUisl yo! fonksiyontinun zamana gre titevindenbulunur: ves ‘Hizin pozitif veya negatif » yntinde etki etmesine ba olarak, estligin selina, swastyla, aru veya eksi iganeti gelecedtine diltkat edilmelidir. Tegetsel Home. irmenin cekersel bilegeni, huain biivibliiiiniin zamana bre deisin oranman bir sonucudur, Ba bilegen, pargaciian hnzinin bii~ yAklagt arnyorsa pozitif s doBraltasunda, azalryorsa zit dodultuda etki edes, Dofrusal harekee denklersleri, yani a= adssvde kullanilatak, ¥ ve a/nin blylitikleri ve ¢ zaman veye s yol fonksiyonis arsanda bajann kurulur, a, sabit, 4, = (a), ise, yukandaki denklemier in- tegral isieminden sonra SH Sgt gt + Male vary tale Wart Mad ls—s) sonuglann verir. Normal fome, fumenin normal bilegeni, parcacrgin hicinun dograltusus nas amana gave degisin oramnn bir sonucudar, Bu bilegen, data yo~ lun effrifik merkezine doifru, yani pozitif ekseni boywnca yénlenmnigtir. Normat bilegenin buyukioga en betirlenr. (zel olarak, yol » = tx) ie ifade editiyorsa, yol izerinde- i heshangi bir noktada efrilik yangapt [b+ (dylan? Pyle? denkleminden® hesaplansr, ° Bu sonuoun garland kal dea upland veribmekedS54 PARGACIK KINEMATIGR = Ornek 12-14 Sekil 12-27'de sdiserildiBi gibi bir kayaker, y= 4.x? parabolik yolu ivzerinde 6 myjs"lik sabit bir hizia hareket etmektedir. Kayakerm A’ya ‘lash andaki hizini ve ivmesini belirleyiniz, Hesaplamada Kayekemun boyutlaren ihmal ediniz, cbztm: Koordinat Sistemi. Yoringe x ve y koordinatlanna giie ifade edlienis ol sa da, n, eksenlerinin baglangicim yérlinge dzerindcki sabit A noktasina yerlestirebitis ve bu eksenles boytnca v ve a'nan bilegenlerini belirleye- bir, Sekit 12-27 Hr. Tanum geregi hiz daima yola teket dofrultudachr, y = 332°, dyide £ y oldugundan, dyiae |. y= Vdir, Dolaysiyla v, Ada.» eksent ile Os tan! = 45° agtsim yapar, Sekil 12--27, Somug olarnk, yn 6m yo, Yaa dir, deme, Ivme a= vu, + (2/p)u, kullanilarak belirlenir. Bununla birlikte, 6n- ce yortingenin A (0 m, 3 m}deki efirilik yangupum belitlermek gerekir, Sekit 12-27 Pride = + oldugundan, [Le eyideP? |_| Ee Goa ve ivme = f1.27u, jan/s? ‘olur. ay, pozitif n eksent yéniinde etki ettiginden, pozitif x eksent ile 0+ 90° = (35° acim yapar. Buna gbre, ays 127 ms? We Yau air, Not: ocrnatlanm kaltanarak bo probleas kolayea sbeebildik, Cake bilegenier Vin buys ve dfeiusandald defies ay a3 hesaba kaar ve bo dektginein bor Din suastye, (12-19) ve (12-20) denklemferindekgIbi dered foomile edi eee = % neh 126 BORISEL HAREKET: NORMAL VE TECETSEL BILESENLER = SS. C yasis otomobili, 99 m yangaph yatay dairesel bir pisti dolanrnakta- br, Sekil 12-28. Otomobil, durafan hnalden baslayarak hzsmt 2.1 m/s" sabit bir oranda arurursa, ivmesinin 2.4 us” ye ulaginast igit geteken za- mani belirleyiniz. Olomobilin bu andaki hiz1 nedir? conta Koordinat Sistemi, incelenen ands, ¢ ve n eksenterinin orijini stomobilin iizorinde olsun. ¢ ekseni haroket dogrultusundadie ve pozitif » ekseni da- irenin merkezine yénelmistic. Frme. ivmenin béyeklige ile bilegenleri aasinda a = Val + a? bajentis: Kuyulabilir. Burada a, = 2.1 m/s*dir, Aynica, p = 90 m ve Pvt (at yeO+21 olmak tere, a, = Y/p'dar. Boylece, #21 oot? p90 olur. Dolaytstyla ivmenin 2.4 m/s"ye ulasmast igin gereken zaman a= Valea 242 VOI + OODFE dir. Denkiem @nin poritif detevteri icin gézillerek 0.0407 = ¥(2.4¥ ~ 24) =4.875 Yan elde edie. Hez. (= 487 s arueda biz v= 2s 244.87) = 10.2 ms Fant dir,