EVROPSKI UNIVERZITET BRČKO DISTRIKT

EKONOMSKI FAKULTET
BRČKO DISTRIKT

SEMINARSKI RAD
OKEANOGRAFIJA

Tema: Atlanski okean

Profesorica: Studentica:

Doc. dr Jusuf Omerović Đorđe Lukić 033/22-G

Brčko, maj 2023. Godina

Sadržaj

Uvod............................................................................................................................................3
1. Granice i položaj Atlantskog okeana...................................................................................4
2. Morske struje Atlantskog okeana.........................................................................................5
2.1. Strujanje morskih struja na površini Atlantskog okeana................................................6
2.2. Strujanje morskih struja uz dno Atlantskog okeana........................................................7
3. Reljef dna okeanskih bazena.................................................................................................8
3.1. Postanak reljef dna bazena Atlantskog okeana.................................................................8
3.2. Središnji atlantski greben.................................................................................................10
4. Slanost Atlantskog okeana...................................................................................................12
5.Temperatura Atlantskog okeana..........................................................................................13
Zaključak..................................................................................................................................14
Literatura:................................................................................................................................15

2
Uvod

Okean je u užem smislu jedinstvena, kontinuirana vodena masa golemih dimenzija, a u

širem smislu ukupna vodena masa mora na Zemlji koja pokriva skoro 71% Zemljine
površine. Dvije trećine Zemljine površine prekrivene su okeanima. Izged okeanskog
dna, poput površine Zemlje, oblikovan je kretanjem Zemljine kore u toku milion
godina, čime su nastali vulkanski planinski lanci, duboke brazde, bazeni i ravnice.
Okeanske struje bez prestanka preraspodjeljuju toplu i hladnu vodu tokom svijetskog
mora. Jedan od okeana je i Atlantski, koji je ujedno i tema ovog seminarskog rada.
Drugo ime za Atlantski okean je i Atlantik (slika 1.). To je drugi najveći okean na
Zemlji jer obuhvata približno petinu njene površine. Smatra se da nije postojao prije
130 miliona godina dok je postojao superkontinent Pangea (Riđanović, J., 2004.).
Ime okeana potiče iz grčke mitologije a znači Atlasovo more. Prvo spominjanje
„Atlantic“ dolazi od Herodota oko 450.god. prije Hrista (Atlantis Thalasa grč. Ἀτλαντὶς
θάλασσα). Pojam Etiopiski okean, izveden je iz Etiopie, bio je primjenjen na jugu
Atlantskog okeana tek sredinom 19. vijeka. Prije nego što su Evropljani otkrili druge
okeane, pojam „okean“ bio je sinonim za vode izvan Gibraltarskih vrata tj. za današnji
Atlantski okean. U istraživanje Atlantskog okeana prvi su se upustili portugalski
Vikinzi a potom i Španci među kojima je prvi Kristofer Kolumbo. Rezultat toga jeste
brzi razvoj morske trgovine između Evrope i Amerike (Heritage, A., 2003.).

Slika 1. Atlantski okean

Izvor: freeworldmaps.net

3
1. Granice i položaj Atlantskog okeana
Suvremeni prostorni pojam Atlantskog okeana svodi se na volumen mora između
Evropskoga poluotoka i Afrike na istoku, zatim Angloamerike i Latinske Amerike na
zapadu te između mora polarnih krajeva na sjevernoj i južnoj geografskoj hemisferi.
Bliže razgraničavanje Atlantskog okeana oslanja se na dogovor ili obilježava na temelju
izrazitijih elemenata reljefa u podmorju. Atlantski okean je od sjevera prema jugu
izduženi bazen u obliku slova S (slika 2.), kojega se u oblasti ekvatorskih protustruja na
približno 8 ̊ sjeverne širine, može podijeliti na sjeverni i južni dio. Na zapadu ga
omeđuju Sjeverna i Južna Amerika, na istoku Evropa i Afrika, a preko Artičkog okeana
na sjeveru i Drakeovog prolaza na jugu povezan je s Tihim okeanom. Od godine 1914.
Postoji poveznica sa Pacifikom kroz Panamski kanal. Na istoku granica Atlantskog i
Indijskog okeana teče po 20 ̊ istočne dužine, to je spojna crta od rta Igle (Kap Agulhas)
u južnoj Africi prema morima polarnih predjela na južnoj pola. Granica s Artičkim
okeanom je po izlomljenoj crti od Grenlanda do najjužnijih dijelova Svalbarda i natrag
na jug do Norveške. Između Atlantskog okeana i Sjevernog ledenog mora granica se
povlači plićacima. To su uzvišenja u podmorju različitog reda veličine i šire se od
jugoistočnih obala Grenlanda kroz Danski prolaz na Island, pa nastavljaju prema otočju
Färöer i Shetlande u kojem je prostoru i Thomasonov prag, do Skandinavskog
poluotoka u blizini Sogne fjorda. U tom geografskom okviru treba razmatrati današnje
značenje Atlantskog okeana. Atlantski okean ima nekoliko morskih pritoka. Zajedno sa
susednim morima obuhvaća površinu od oko 106.450.000 km²; a bez njih 82.362.000
km². Površina kopna s kojeg se rijeke slijevaju u Atlantski okean je dvostruko veća od
površine kopna koje napaja Tihi i Indijski okean zajedno. Volumen Atlantskog okean sa
susjednim morima je 354.700.000 km³, a bez njih 323.600.000 km³ (Zenkovič V.P.
1956.).

Slika 2. Položaj Atlantskog okeana

Izvor: gambassa.com

2. Morske struje Atlantskog okeana

Struje u okeanima, kao i u atmosferi, dominantno su uzrokovane razlikom u temperaturi
mora između polarnih i ekvatorskih oblasti te vjetrom. Stoga one prenose termičku
energiju meridionalno, no zbog postojanja kopnenih oblasti te zbog djelovanja

4
Coriolisove sile, značajan prijenos toplinske energije odvija se i zonalno. Glavni sistemi
površinskih struja u okeanima posljedica su termohaline cirkulacije1 i djelovanjem
vjetra na površini mora. U umjerenim geografskim širinama Atlantskog okeana strujni
sistemi su određeni toplim istočnim strujama (Golfska struja) te hladnim polarnim
strujama (Labradorska struja). Distribucija toplih i hladnih struja u tom oblasti, preko
evaporacijskih procesa i prenošenja topline i mase između mora i atmosfere, bitno utiče
na klimatske karakteristike okolnih kopnenih oblasti. Struje uzrokuju sile i faktori koji
djeluju na vodu, kao: rotacija Zemlje, prevladavajući vjetrovi koji pušu na površinu i
usmjeravaju tok vode (stalni ili sezonski vjetrovi), temperatura, razlika u salinitetu,
privlačna sila Mjeseca i riječni tokovi. Na smjer i snagu morskih struja utiču i oblik
morskog dna i obale, promjene u gustoći vode kao i druge struje (Muck, O., 1980.).
Morske struje (slika 3.) koje se nalaze na oblasti Atlantskog okeana su:
a) Antarkticka cirkumpolarna struja
b) Antilska struja
c) Benguelska struja
d) Brazilska struja
e) Falklandska struja
f) Golfska struja
g) Karipska
h) Labradorska
i) Sjevernoatlantska

Slika3. Kruženje morskih struja u Atlantskom okeanu

Izvor: cruiserswiki.org/wiki/North_Atlantic

2.1. Strujanje morskih struja na površini Atlantskog okeana

Mehanizam strujanja mora najbolje je proučen u Atlantskom okeanu. Južna ekvatorska
struja teče iz Gvinejskog zeljeva prema sjeveroistočnim obalama Južne Amerike. Kod
najistočnijeg rta Brazila račva se u dva dijela. Prvi dio je Brzailska struja koja teče uz
1
Termohalinska pokretna traka, eng. „conveyor belt", naziv je za povezivanje morskih srujanja koje
povezuju vise okeana, i pri tome se objedinjuje u jedinstveni optok globalnih razmjera.

5
obale Južne Amerike do ušća sa Falklanskom strujom, zatim okreće ulijevo pod
uticajem Coriolisove sile i nastavlja preko okeana uz jugozapadne obale Afrike prema
Gvinejskom zaljevu pod nazivom Benguelska struja. Na taj način zaokružuje se
vrtložno strujanje mora u južnom dijelu Atlantskog okeana. Drugi ogranak Južne
ekvatorske struje teče kao Gvajanska struja prema sjeverozapadu i spaja se sa
Sjevernom ekvatorskom strujom te nastavlja djelomično između Malih Antila u
Karipsko more. U Karipskom moru dotiče stalno manji dio tople vode, kao posljedica
anticiklonalnog strujanja pasatnih vjetrova, koja je usmjerena kroz suženje Jukatanskog
prolaza u Meksički zaljev pod nazivom Jukatanska struja.2 Najveći dio tople vode teče
prema zapadu kao Antilska struja, koja zaokreće udesno zbog Coriolisove sile južno od
Bahamskih otoka i sjeverno od Velikih Antila. U Floridskim vratima između Key Westa
i Havane, sastaju se Antilska i Jukatanska struja i tu započinje Golfska struja (slika 4.).
Golfska struja, u skladu s razvedenošću obala i geografskom strukturom jugoistočnog
primorja Sjeverne Amerike, teče velikom brzinom poput gigantske plave tekućice
prema Rtu Hatteras. Od Rta Hatteras u smijeru podmorskog (reljefa) plićaka kod
Newfoundlanda i dalje prema istoku strujanja mora izloženo je vrlo velikim i značajnim
promjenama svih hidrografskih svojstava. Sistem Golfske struje nizvodno od Rta
Hatteras, osobito na plićaku u podmorju Newfoundlanda i dalje prema istoku, pod
uticajem zapadnih vjetrova, znatno mijenja smijer i brzinu kretanja. Glavni tok strujanja
mora nastavlja prema sjeveroistoku sredinom sjevernog Atlantika, gdje zbog smanjenje
brzine oticanja započinje viuganje stvaranje meandara i gradnje u odvojene i samostalne
dijelove. Na tom dijelu uzdužnog strujanja mora otkrivene su vrlo značajne i važne
pojave. To su: „Hladni zid“, prostruje, vrtlozi, unakrsno kretanje i posebice poprečno
strujanje. Sa sjevera i sjeverozapada iz polarnih Grenlandska struja i subpolarnih
krajeva Labradorska struja), teku hladne struje prema nižim geografskim širinama. Na
plićaku Newfoundlanda sastaje se hladna polarna voda sa toplom sutropskom vodom
sistema Golfske struje i uvjetuju nastanak izrazite termičke granize, tzv. Hladni zid.
„Hladni zid“ kao značajan temperaturni skok, favorizuje razvoju planktona i bogatstvu
riba, ali na površini mora pormoviše stvaranje magle. Savremenim mjerenjima
ustanovljeno je da se najbrže odliv struje (do 150 cm/s ili do 130 km/d) poklapa sa
termoklimom u matici strujnog sistema. Specifičan je položaj i uloga hladnog zida u
sklopu strujnog sistema (Muck, O., 1980.). Sa sjeverozapada teče hladnija i manje slana
zelenkasto plava morska voda vrlo bogata hranjivim sastojcima (Slope Water). S
jugoistočne strane, prema matici struje, teče topla kobaltno plava voda velike slanoće s
malo hranjivih tvari iz Sargaškog mora. Strujni sistem mora obnavlja se poprečnim
kretanjima, kojim stalno struji svježa voda iz dubljih dijelova, dok se s lijeve strane i
desne strane obogaćuje novim masama mora potpuno različitih svojstava. Golfskom
strujom teče osim tople vode i hladna voda. U sistemu golfske struje premješta vrlo
izdašne i jako različite mase mora iz nižih geografskih širina u više. Sistem Golfske
struje obuhvata u širokom rasponu od tropskih do polarnih krajeva više pojedinačnih
struja različitog reda, veličina i ranorodnih svojstava. Izvorni dio sistema čine vrlo tople
2
2006.: Velika ilustrirana enciklopedija/Zemlja

6
(Jukatanska struja) i vrlo snažne struje (Antilska i Floridska struja). Nastavak strujanja
mora uz obale SAD-a prem Rtu Hatteras i plićaku kod Newfoundlanda savremeni je
pojam Golfske struje (Muck, O., 1980.). Najrazgranatiji i najzamršeniji dio strujnog
sistema mora nizvodno od plićaka Newfoundlanda kroz Šetlansko - fererski prolaz
(Shetland-faroer) prema obalama Skandinavskog poluotoka je poznat pod nazivom
sjevernoatlantska struja. Glavni ogranak te struje nastavlja se kroz Norveško more uz
obalu Norveške i naziva se Norveškom strujom. Sljedeći ogranak teče uz obale Islanda
kao Irmingerova struja. Ali strujanja topla mora osjeća se i u Sjevernom Ledenom
moru. Jedan manji ogranak struji uz obale otočja Swalbard, drugi krak je duži i teče oko
poluotoka Kole prema Karskom moru. Iz Sjevernoatlantske struje prema obalama
Juozaoadne Evrope zaokreće jedan ogranak udesno pod uticajem Coriolisove sile i
nastavlja duž obale Portugala i Sjeverozapadne Afrike kao Kanarska hladna struja.
Kanarskom strujom zatvara se sistem Golfske struje i zaokružuje vrtložno kretanje mora
u sjevernom dijelu Atlantskog okeana (Muck O., 1980.).

Slika 4. Kruženje Golfske struje

Izvor: Morske struje, pdf., Mladen Juračić

2.2. Strujanje morskih struja uz dno Atlantskog okeana

Osim strujanja na površini postoji i strujanje uz dno mora (pridnene struje) i vodoravno
kretanje u pojedinim dubinama mora, primjerice intermedijarne struje ili međuvode.
Vodoravno kretanje mora na određenim dubinama ustanovljena su u sklopu sistema
ekvatorskih struja. To je Lomonosova potpovršinska struja u Atlantskom okeanu.
Lomonosova struja otkrivena je duž ekvatora pred ušćem Amazonasa u dva sloja od 25
m. do 210. m., na udaljenosti od 2600 NM prema 0 meridijanu i (Grenwichu). Gornji
sloj prenosi miješane vode velike slanoće iz anticiklonalnog strujanja Sjevernog i
Južnog Atlantika. Dublji sloj (115 -210 m.) premješta izmješanu subtropsku morsku
vodu južne tropske zone brzinom 90 -115 cm/s. Struja je u tom dijelu bogata kisikom,
fosfatima i drugim hranjivim tvarima, osobito u zoni termoklime (temperaturnog skoka)
(Muck, O., 1980.).

7
3. Reljef dna okeanskih bazena
Morfogeneza reljefa dna okeana neposredno je vezana za postanak okeanskih bazena.
Međutim u nauci ne postoji opšte prihvaćeno mišljenje o genezi okeanskih bazena.
Naprotiv, postoje brojna shvatanja o postanku okeanskih bazena. Glavne hipoteze su:
„Okeanski bazeni su veoma stari, stariji od kristalaste osnove kontinentalnih platformi.“
i „Okeani su skorašnjeg postanka, stvoreni na mjestu drevnih kontinenata usljed
njihovog tonjenja.“ (Slika 5.). Najrašireniji oblici planetarnog reljefa (71,6 % dna
svjetskog mora); podmorja svih okeana i pojedinih mora uz njih (dubokomorske
zavale)3 (Petrović, D., 1982.).

Slika 5. Nastajanje Atlantskog okeana usljed razdvajanja prakontinenta Pangee

Izvor: cde.nwc.edu/SCI2108/course_documents/earth_moon/earth/tectonics/tectonics.htm

3.1. Postanak reljef dna bazena Atlantskog okeana

Od svih okeanskih bazena najbolje je proučen bazen Atlantskog okeana (slika 6.). O
njegovom postanku postoje različita shvatanja. Prema pretpostavkama E.Sisa,
L.Kobera, M.N.Klenove i dr., na mjestu današnjeg Atlantskog okeana postojale su u
geološkoj prošlosti, prostrane kontinentalne plase, sve do kraja karbona (teorija o
postojanju kontinenata mostova, koji su omogućavali migracije biljnog i životinjskog
svijeta). Jedna od njih je obuhvatala Finoskandinaviju, zapadnu Evropu, Grenland,
Island i Sjevernu Ameriku do Floride. To je kopno Erija ili Laurencija. Druga
kontinentalna plasa obuhvaćala je Južnu Ameriku (bez Anda i Gujane) i skoro cijelu
Afriku (bez Atlaskih planina). Između ova dva prakopna, u oblasti Atlantskog okeana,
postojala je prostrana morska površina – dio ogromnog okeana, koji se pružao od
Atlantskih otoka, preko Atlantskog okeana, Sredozemnog mora, Kavkaza, Srednje Azije
i Čomolungme do Tihog okeana. E.Sis je dao ovom okeanu ime Tetis (Petrović, D.,
1982.). Razlamanje kopna započeto je u mezozoiku kada je prostrani okean Tetis
3
Curić, Z. i Curić, B. (1999.) Školski geografski leksikon

8
obuhvaćao cijelu Srednju Evropu, a vjerojatno se vezivao na sjeveru sa Polarnim
morem. U mlađem tercijaru Atlantsku okean je postupno dobio svoj današnji izgled.
Međutim još u miocenu je postojalo kopno koje je obuhvaćali Grenland, Farerske otoke
i Škotsku. Veza između Atlantskog i Sjevernog Ledenog okeana uspostavljena je,
najvjerojatnije, tek u postpleistocenu. Pod drugom shvaćanju Atlantski okean je
postojao kroz sve geološke periode, ali se, vremenom, na njemu javljaju pojedini
odvojeni dijelovi i otočni nizovi, koji su omogućili da se fauna i flora proširi na čitavom
njegovom prostranstvu. Prema Wegenerovoj hipotezi o razmicanju kontinenata sve do
kretacejskog razdoblja Amerika je bila spojena sa Evroazijom. Zatim se na jugu
pojavila pukotina čijim se postupnim razmicanajem stvorio južni dio bazena Atlantskog
okeana (Petrović, D., 1982.). U pliocenu je bilo sačuvano kopno samo još na sjeveru,
između Grenlanda i Evrope, a Antartik je bio, djelomično, vezan sa južnom Amerikom.
Između pliocena i pleistocena došlo je do razlamanja u oblasti Sredozemnog mora. Tada
je između Atlaskih planina i Andaluzijskih Alapa stvoren Gibraltarski prolaz, širok 14
km., a dubok do 370. m. Još kasnije u pleistocenu, došlo je do razlamanja kopna i
stvaranja bazena Egejskog mora. Novija geofizička pročavanja negiraju mogućnost
stvaranja bazena Atlantskog okeana na način kako je to pretpostavio A.Wegner. Tragovi
nedavnog spuštanja i tonjenja dna bazena Atlantskog okeana, zapažaju se gotovo na
svim njegovim obalama. U oblasti Kanarskih, Azurskih i Zeleno rtskih otoka nalazi se
kontinentalna plasa značajnih razmjera. Za njeno potapanja pod morem, vezana je
starogrčka legenda o katastrofalnom tonjenju kopna Atlantide. Sjeverni dio Atlantskog
okeana (Grenlandsko more) najmlađi je dio bazena Atlantskog okeana. Stvoren je
spuštanjem u Zemljinoj kori tijekom tercijara, uz istovremeno izdizanje okolnog kopna.
Postojanje marinskih terasa na dubini od 600 metara potvrđuje ovu pretpostavku. Bazen
Atlantskog okeana se pruža u meridijanskom pravcu u vidu latinskog slova S, počevši
od Islanda na sjeveru pa do Antartika na jug ( Petrović, D., 1982.).

Slika 6. Bazen Atlantskog okeana

Izvor: orangesmile.com/ru/foto/okeans/atlantic-okean.jpg

3.2. Središnji atlantski greben

Najznačajniji morfološki element reljefa dna bazena predstavlja duga podmorska greda
koja se pruža sredinom bazena na čitavoj njegovoj dužini. To je središnji atlantski prag,

9
koji leži na prosječnoj dubini 2000. – 3000- metara. On vijuga po dnu bazena kao pravi
podmorski planinski vijenac, i obuhvaćajući trećinu čitave površine okeana (slika 7.).
Postanak Središnjeg Atlantskog praga vezan je, po Belousovu, za nabiranje
geosinklinalne oblasti. Reljef šrafa nije jednostavan. Ranije se smatralo da se Središnjeg
atlantski prag sastoji od samo jednog podmorskog vijenca (Slika 8.). 4

Slika 7. Srednjoatlantski greben

Izvor: platetectonics.com/okeanfloors/africa.asp

Slika 8. Jedan podmorski lanac

Izvor: gm.univ-montp2.fr/spip/spip.php?article262

Međutim u sjevernom Atlantiku, on se sastoji od dva niza, a u južnom od tri niza

podmorskih vijenaca. Druga njegova morfološka odlika je postojanje bezbrojnih
vulkanskih kupa raspoređenih na čitavoj njegovoj dužini. Neki od njih su podvodne
(npr. u blizini banka Faradeja) dok druge izgrađuju vulkanska otočja (Azurska, Tristan
da Kunja, Hofbuve itd...) u predjelu ekvatora, Središnji atlantski prag je prekinut
dubokom depresijom Romanš (7772. m) koja ga dijeli na dva dijela: Sjevernoatlantski i
Južnoatlantski prag. Sjevernoatlantski prag se vezuje na sjeveru za podmorske prečage
koje odvajaju bazen Atlantskog okeana od bazena Sjevernog Ledenog okeana. To su

4
2006.: Velika ilustrirana enciklopedija/Zemlja

10
Tompsonova greda (između Grenlanda i Islanda na dubini od oko 200. m. ) i Islandska
greda ( između Islanda i Norveške na dubini od 300. do 600.m ). Južnoatlntski prag ( ili
Challeng-erov prag) idući prema jugu je sve dublji ( do 3000. m. ). Sa njega se dižu
otoci vulkanskog podrijetla: Asansion, Svete Jelene, Diego Alvarez, itd... Na 50 ̊ južne
geografske širine, Južnoatlantski prag se gubi, ali se i dalje na istoku vezuje za Afričko-
antarktičku visju (Ž. Burkar, 1960.).Središnji atlantski prag dijeli bazen Atlantskog
okeana na dva dijela: na istočni ili Evropsko-afrički, i zapadni ili američki. Poprečne
podmorske grede, koje spajaju Sredičnji atlantski prag sa Evropom, Afrikom,
Sjevernom i Južnom Amerikom, odvajaju pojedine duboke i prostrane podmorske
kotline. U istočnoj polovini bazena javljaju se sledeće kotline: Zapadno Evropska (u visi
Biskajskog zaljeva), Iberska (prema Pirinejskom poluotoku), Sjeveroafrička (sa dvije
manje kotline – Kanarskom i Zenortskom, dubine do 7010. m. ), kotlina Siera Leone (u
visini otoka Sen Pol), Gvinejska (prema Gvinejskom zaljevu, duboka 5272 m.),
Angolska (duboka do 5743 m.) i Kapska (na krajnjem jugu Afrike u visini Rta Dobre
Nade, duboka 5373.m.). U zapadnoj polovini bazena javljaju se kotline, koje su znatno
većih dimenzija: Sjevernoamerička (pored istočne obale Sjeverne Amerike i Antilskih
otoka, duboka 6960. m.). Ona se sastoji od dvije manje kotline New Foundland-ske na
sjeveru i Karipske (bazen Karipskog mora) na jugu.5 Pored obala Južne Amerike nalaze
se dvije prostrane kotline: Brazilska (duboka 6537 m.) i Argentinska (duboka 6202.m.).
Na krajnjem jugu bazena Atlantskog okeana nalazi se prostrana Afričkoantartička
kotlina, čije dubine dostižu 5872.m. Kotline u zapadnoj polovini bazena su prostranije i
imaju jednostavniji reljef, dok su kotline u istočnoj polovini jače podijeljene i
morfološki raznolikije. Na poprečnim prečagama, koje odvajaju pojedine kotline
javljaju se otočja poglavito vulkanskog podrijetla. Neka od njih su vezana i za sam rub
kotlina prema kopnu kao, npr. Madera, Kanarska, Zelenortska otočja na istočnom, i
Antiliji, Tinidad i Falklandska otočja na zapadnom rubu bazena. U reljefu dna bazena
Atlantskog okeana opažaju se uske depreseije, tektonski rovovi u kojima se nalaze
najveće okeanske dubine. Najdublja od njih je depresija Porto Rico, u kojoj se nalazi
najveća dubina Atlantskog okeana – 9218. m. Ona se pruža duž sjevernih obala Velikih
Antila, u pravcu pružanja otočnih planinskih vijenaca, čije visine dostižu do 3175.m.
(Petrović, D., 1982.).Disimetrija Zemljine kore je ovdje izrazita (dostiže 12393.m.).
Pored ranije spomenute depresije Romansh, druga po dubini je Snadwich-eva depresija,
duž Sandwich-evi otoka u južnim dijelovima bazena Atlantskog okeana, čija je dubina
8264.m

4. Slanost Atlantskog okeana

Vode na površini Sjevernog Atlantskog okeana su slanije od onih bilo kojeg drugog
okeana ali ne u blizini Kanade. Razlog za ovu visoku slanost se odnosi na tok struja,
brzine isparavanja oborina, priliv rijeke i topljenje leda. Struje mogu donijeti veliku
slanost vode u sjeverni Atlantik iz okolnih slanijiih mora. Stopa isparavanja igra ulogu u
određivanju slanost. Što je veća brzina isparavanja, veći je salinitet, jer sol vodi
5
2006.: Velika ilustrirana enciklopedija/Zemlja

11
povećava koncentraciju, dok voda ne ispari. Povećana razina oborina, kao u
ekvatorskim regijama, smanjit će salinitet razrjeđivanjem u slanoj vodi. Prilivanje rijeka
također utiče na koncentraciju saliniteta kao i na topljenje leda. Odljev iz Sredozemnog
mora donosi vrlo slanu vodu u sjevernom Atlantiku, i najveći je faktor u ovom dijelu za
slanost okeana (Slika 9.). Oko kanadske obale Atlantske vode nisu slane. Golfska struja,
koja nastaje u toploj klimi u Meksičkom zaljevu također ima visoku stopu isparavanja.
To je slanosti vrijednosti od oko 35 %. Voda iz Golfske struje koja ulazi u sjeverni
Atlantik zadržava ovu vrijednost. Riječ je o tome da se visok salinitet vode dobiva na
istočnoj obali Kanade. Postoje faktori u Atlantic Kanadi koji smanjuju slanost. Za
jednu, oborina je stopa viša od stope isparavanja, tako da kišnica razrjeđuje Atlantski
okean u blizini Maritimes, smanjenjem vrijednosti saliniteta. Rijeke duž istočne obale i
donose slatku vodu u okean, te opet dolazi do spuštanja vrijednosti saliniteta. Topljenje
arktičkog leda, dodatno se smanjuje slanost površinskih voda duž atlantske obale
Kanade (Hebert, P.D. N., 2010.).

Slika 9. Slanosta Atlantskog okeana

Izvor: salinityremotesensing.ifremer.fr

5.Temperatura Atlantskog okeana

Temperatura od površinskih voda u Atlantskom okeanu upravljaju protok morske
površinske struje. (Slika 10.) Širom svijeta, vode oko ekvatora su najtoplije. Kao
rezultat toga, struje udaljavanjem od ekvatora donose toplu vodu i na sjeveru i jugu
Atlantske obale. Sjevernoekvatorska struja pokreće tople vode u sjevernom Atlantiku,
dok se Južnoekvatorska struja širi prema sjeveru i jugu, donoseći tople vode na istočnoj
obali Sjeverne i Južne Amerike (Hebert, P.D. N., 2010.). U sjevernom Atlantiku, jaka
Labradorska struja širi hladni protok zraka sve do 40 ° sjeverne geografske širine..
Nasuprot tome, Golfska struja dovodi toplu vodu u mjeri u kojoj se nalazi na obali
Norveške. U dubljim vodama, Sjevernoatlantske struje, temperature mogu varirati od
2.5 ° C na samom dnu do 5 ° C, na 3.000 metara. Sunce ljeti uspije zagrijati površinu
vode uz obalu Atlantika, najviše od 15-20 ° C. U zimi, međutim, temperature tih istih
priobalnih voda mogu pasti na nekoliko stupnjeva iznad smrzavanja (Heritage, A.,
2003.).

12
Slika 10. Raspored temperature u Atlantskom okeanu

Izvor: http://6.image.hamburg.de/contentblob/2064806/data/ozean-oberflaechentemperatur.jpg

Zaključak
Dvije trećine Zemljine površine prekrivene su okeanima. Izgled okeanskog dna, poput
površine Zemlje, oblikovan je kretanjem Zemljine kore tijekom milijuna godina, čime
su nastali vulkanski planinski lanci, duboke brazde, bazeni i ravnjaci. Atlantik je
najmlađi svijetski okean, nastao prije otprilike 180 milijuna godina kada su se kopnene
mase istočne i zapadne polutke odvojile. Podvodnom topografijom dominira
Srednjoatlantski greben, golemi podmorski reljefni sistem koji se pruža od sjevera na

13
jug uzduž sredine okeana. Premda većina vrhova grebena leži pod morem, neki se
pojavljuju na površini kao vulkanski otoci, npr: Island i Azora. Atlantik je bogat
prirodnim resusrima, među kojima su znatne rezerve nafte i plina, kao i bogata
ribolovna oblasti. Do 1950. sjeverni je Atlantik bio najprometnija svijetska teretna ruta;
jeftiniji zračni prijevoz, i alternativne rute pomakle su putove svjetske trgovine. Opće
poznata činjenica je da morske struje koje se kreću u okeanima imaju veliko značenje za
globalno zahlađenje. Velika katastrofa koja se je dogodila u Meksičkom zaljevu 2010.,
kada je došlo do izljeva nafte u zaljev, te se samim tim proširilo i na Atlantski okean,
dovelo je do uništavanja morskih struja. Golfska struja i s njome povezane struje
zapravo su mrtve. To bi trebalo razbjesniti javnost i na čelo dovesti znanstvenike koji bi
osporili i poduprli podatke i analize, jer je riječ o posljedicama za ljudsku civilizaciju,
budući da ekološki slom dovodi do globalnih posljedica, poput gladi, smrti i golemih
migracija stanovništva izvan zona zahvaćenih ledenim dobom i oblasti koja nisu
podesna za naseljavanje ljudi.

14
Literatura:
Heritage, A., 2003.: Veliki atlas svijeta, Leo-commerc, Rijeka

Grupa autora, 2006.: Velika ilustrirana enciklopedija/Zemlja, Mozaik knjiga, TBB,

Samobor

Grupa autora, 1977.: Veliki atlas sveta, Prosveta Beograd, Mladinska knjiga Ljubljana

15