Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • Kelamda Yenilik Arayışları XIX Yüzyıl Sonu XX Yüzyıl Başı M Sait

    Uploaded by

    Taha Tarik Yavuz
    351 views89 pages

    Original Title

    Kelamda_yenilik_arayışları_XIX_yüzyıl_sonu_XX_yüzyıl_başı_M_Sait

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Available Formats

    PDF or read online from Scribd

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    351 views89 pages

    Kelamda Yenilik Arayışları XIX Yüzyıl Sonu XX Yüzyıl Başı M Sait

    Uploaded by

    Taha Tarik Yavuz

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    of 89
    Kelamda Yenilik Arayislan ara a AEA str baer va san ack ada pec AMAR -Kelamda Yenilik Arayislan (XIX. yiizyll sonu - XX. yiizyil bagi) ISBN 975.389-328.0 98.06.¥.0005.282 % TORKIYE DIVANET VAKFI ‘YN MATEARCUK ETRE ag, Fotometari, Oe ve Ck Tein zai? | (© Botan Yavin Hala Tle Diyanet Vana at Megnutjat Cad, Baynd Sk No: 55 (06850) + Kizlay-ANKARAVTORKIVE ISTANBUL, Tek (0.312) 416 69 49417 09 04 «425 27 75, 1998 ex (0.12) 417 0009 ‘Kagaklagamdenttibaren bana ilmt havayt teneffas ettren, ben! bu yola yonlendiren ve her tart fedakarisg gosteren sevgill babam ve ilk hocam. ‘Abdatkerim Ozervartt'ya SIAIM| DIVANET_VAKFI eK EE Badlarbasi, Gimigyolu eatdes! 40 Uskidar - 81200 Istanbul Tet: (0.216) 474 08 50:81 Fake: (0.216) 934 95 68 ISAM Baskanlirnmn 90.05.1997/STS-221/169, ‘TOV Matevellt Heyet/nin 26.08.1997/867-2 eayih kararyla basins Birinci Baskr: Mart 1998, 2,000 Adet igindekiler Kasaltmalar Onséz : ‘Transkripsiyon Girls Kelém Tarihine Metodolojik Bir Baka. 1 ‘Yakin Danemde Kelam {mint Etkileyen Geligmeter 1. Bat Bilim ve Dasincesindeki Degisim... : ‘A)Metot Degigiml ve Digiincede Modernlesme.... 'B) Modernlesmenin XIX. Yazyildaki Sonuglan 1 Islam Dinyasinda Degisim ve Batihlagma ‘A)Ban le Kiledrel Temaslanin Baslamas.. B)Bab'nn Mistiiman Alimlerin Gondemine Glrmest rcv 32 © Batihlasma Konusunda Tavir Ayn. 2 ‘Yenillk Dagtincesinin Olugumu ... 1. Yenillk Hareketinin Baslamast. ‘AjOsmanti Nirkiyest B)Misit ©) Hindistan 1, Yeni Kelam Eserlerinin Tell Edilmest. A) Yeni lim-I Kelam (tzmilt Ismail Hakla) BB) Risaletat-Tevhtal (Muhammed Abduh) ©} eb-Kelam (Sibit Nu'mant . | ke 3 ilk Dagestan Mahtevas 1. Temel Problemlere Vaklagim Tard... "lg ve va D)Ulyyet ns "Alain vari ap 2 lak Sit ve en 3. Lohr kaps Akira apn alr 9 wibave m {-nobowvtn nuevas ve Greig 2 Mtl igh Gorgon 3. Moder Bilim ve Felsefe Karsisinda Vahly . 4: Hal Ronse Dogoner oy Ate. Baer : 1 Mev orten Yelk ve Fair ‘nla tstalacn Onom Keyes B)Mechpslginzaytanat ve Tek nen aligns ©) Kelamda Yeni Konulara Yer Verilmesi i ceemeeeaemaa oe nun 2 raciin sonal orm 5: baetennLizum ve aye Dyfi ge Dil Munayese bale Onsdz Istam’in dogusu ve yayihsim izleyen yllarda ortaya gikan kelam, orji- nal bir digincenin olugmasina Onciltik yapmus, bilahare klasikfelsefe ve rmantikla temasa giemls, ardindan gerh vehasiyelerte iim hayatinda varl- gam devam ettirmistir. Medreselerin Onemit bir dersi durumunda iken XIX. yiizyilin sonlannda diger baz Islamf ilimler gibi kelamin da mubteva ve metodunu slah etme ve yenileme tekliier yapilmaya baslanmustit Bu tek- liflerin ortaya atyimasinda Islam diayasirsetkileyen Batihlagma harcketi- nin ortaya gikardig akamlar ve giderek yeyginiasan modern ilim anlayist nin biyik rol olmugtut. Doktora tezi olarak yapilan bu calismada XIX. asnin sonlarinda baglayan ve yeniligi hedefleyen kelam hareketi incelen- misti. Bazi degigiKliklerle yayima hazsrlanan eserde, yenilik taraftan ya- yan d6nem kelamelaninin bu ilme yaklaganlan, konulan isleyis tarclan ve hedeflerine ulasmak icin kullandiklan vasitalar ele abnimistit. Bu hareket Kesintilerle beraber giindmiize kadar devam ediyorsa da, yogun bir ince- leme yapmak ve cikig gartlannt daha lyi gorebiimek amaciyla en cant saf- hhasi, yani XIX. yOzyilin sonu ile XX. yozyiin basina tekabil eden zaman dilimi esas alinmagi. ‘Galigmada ddnemin Snemli kitir ve dgince merkezleri clan Osmantt "Tirkiyesi, Musir ve Hindistan’s kusatacak gekilde bir genel bakis mevcut- tur. Irak, Suriye ya da Magrib yérelerinin bu merkezlere bl oldugu digi ndlmistir. Ancak hemen ifade ediimetidr ki, farkl sartlara sahip bulunan fran ve dolayisyla yakin ddnem Sta kelamalan kendilerine has tarthsel 6zel- likler sebebiyle incelemenin disinca brrakilmusur. Arasrma programinda yer alan asil ahsiyerier Tarkiye’den tamil Ismail Hakki, Misir'dan Mu- hhammed Abduh ve Hindistan'dan Sibli Nu'mant ir. Bunlara ilaveten Tar- kiye'den Abdallatif Harpatt ve Filbeli Ahmed Hilmi, Misirdan M, Resid Riza ve M. Ferid Veedl, Hindistan’dan ise Seyyid Ahmed Han ve Muham- ‘med tkbal'in gBriislerine miiracaat ediimly, bunlann katlalan da sunulmug- ‘uit, Bedidzzaman Said Nursi, Seyyid Kutub ve Mevdddi gibi daha yakin ‘zamana mensup bulunan ve her biti mistakil olarak ele alinmast gereken Aalimler arastima disinda tutulmus, soncaki bir calsmaya birakalmistr nso ating sagayablmek iin ses lasmunda Kelam earth metodoejte bit aidan incelenmi, mitekaddimin ve miteanhitindonemlen con ac muhteva bakamindan ee alms, byleeInceleyecegmis dSneme neal oe lindigioraya konmakistenmigti: Kan bine lama yale dong mins etkleyen Anil cergevesinde Bau blimve digineceinin eee ten modertige esi sonusan, maskiman iim adamlanina testo ber ‘hun etsy iam dinyasina meydanagelenBauldasina teveken ve ca sosterien fark taviaedzerinde duruimustur Yenlesme hareketee er tam ni Gzerindek teri ve ye bic Kelam liminin tesbitine duvaln thes yac kine WSlmde konu edimigtl. bu blame aynea yeni tlifedien es lam eserlerinden en Snemlileri tarutilmiste Oslineii bollimde ise yakin d3- nemndeli kel hareketinin mete ve nahtevas Shee tml ptobioenin smndan incelenetek, her birkonuda onaya kona fal goles clepior ve eksik bialalan hususlartesbtedimeyecaligtmist, arkacindon ta, nem kelim esercrindegbzegarpan ortak yenlikiern bi ame baie halide lenmisti Hea sfusann hep bitin konlardasorae Deh, ‘medi i, baa bepkiarda yalniacabirsmunin tke veiaiget song “asunda se aimadan ckan netcetrverimis ve genel italiane, ‘Arastirmanin genis|alanh olmasi, simdiye kadar yakin dénemin kelam {imi agisindan yetert kadar calssiimamasindan dogan boslugu doldurma ga. basindan kaynaklanmaktadir. Sez konusutdénemin umuiml karaktet ve ya. Pisin tesbit etmek sucetiyle sontaki arastirmacilar iin bell bir cerceve gt- 2ilmes! amaglanmis, bi sebeple birden cok kigltizerinde inceleme yapma ‘gered duyulmustit. Buna ragmen ele alinamayan kisi ve esetler de mev- cuttur: Problemii oldugu kadar canti ve hareketli bir donemi ele alan bu éserin kéldm sahasinda bir eksikigi gidereceBini ve giintimtiz kelamina ite ‘utacagint timitetmekteyiz, Galismanjnbanndan iubaren Jaki ve sicak alakalanh siren vé her gorlismemde gevkimi arturan Prof. Dr, Mustafa Cagrict'ya, fiktleriyle bana ‘Yol gdsteren ve tezimi bastan sonta kadar okuyarak énemili katkilarda bulu- han hocam Prof.'Dr. Bekir Topatoglu'na, bulunmasi zot baz eserlet Szel ‘itiphanesifden istfade etmeme frst veren Prof. Dr, Hayreddin Karama eserin ottaya gikmiasina destek Yerip yayimlanmasin’ saglayan Tirkiye Diyanet Vaki Islim Arastirmalath Merkezi Idarecilerine tegekktiri bir borg bili 4 Aynca dualanins hig eksik etmeyen anne ve babaiu, atagtrmaciigin zor ve sikietgartanin: paylasan esimi limortaminda bulunima zevkini tattvan ‘arkadaslanims, zaman tasarafunda yardim dokunan Mehmet Pakis' de bit- ‘ada anmayl manevt bir borg kabui ediyorum, ‘Nihal stkir ise bana variik, hayat ve guur-veren Vice Allah‘adi, Dr.M. Salt Ozervarl Kisaltmalar tee aligegen eer Sig.m. adigegen makale amie yma ASP Arable Sclences and Phycsophy, Cambridge 1991- ay ayniyer b Bini / 20 Bulletin detudes ortentates (insite Francs de Damas), Dar ae-Beyrouth 1981- BH Beyancrtak Istanbul 1224-1508, BIS —_Blletin ofthe nate same Studley, Alga, 1957~ BSOAS Bulletin of School of Oriental and African Studies, London 1917- bk bakiniz DIA Tarkiye Diane ek lam Ansopeds anu 1998 Dire Datatnan agate te Mera Istana 1925-198 Gn lpnot, dp note E_TheEncyeopeda fll (rs son), Leiden 1915-1956, gewoon) teen 1954- dng) The Eneyopea ela : EF fo) Encylopedia (nouvele eon), Leen 954 ee Thebneycpe Regn eves Fe), Ne York 1987 FD FeoeleDangase Mk Fle Dinan Yay, Ankara 191 HM Hada lamicus,Karach 19°7- ILA Revue de nse des Beles Les, nse 1987 fe teami utr tyderabd 1927 IMA foamand ine Modem Age Ne Baht 1970- 12 Thelbumtc Quarterly, codon 1984 1S amie tues Rarah 1962- ham ansttopodi trl 1540-1989, {So Itmvc-sanet berg, stan 1985- Se Shuma asatique Pats (822- jeuchatel 1953- JWH Journal of Werid History, Né SAI Jarusatem Studies in Arable and Islam, Jarusalem 1979- erg. ——_Kargilagtunnz m.6, — milattan once YASUDA YEAR FAREAREL avegger gaze 2288R BBR TA saea vd, Meceltetn’Eaher, Kahite 1355/1986- Middle-Eastern Studies, London 1964- Melanges de "institut dominicain d’etudes ortentales du care, Le ccalre 1954~ mesela ‘The Mustim Wond, Hartford 1911- ‘Nesll Dergist, tstanbul 1976-1980. Inesreden (tahkik) Osmant:Arastrmalan (The Journal of Ottoman Studies), Istanbul 1960- ‘im tart Revue de Académie Arabe de Damas, Damas 1969- Revue des dtudeslslamiques, Patls 1927- Rivista Degll Stud! Oriental, Roma 1907- sayfa ‘Studia Islarhca, Paris 1953- ‘Sirats Mastakim, Istanbul 1906-1911. Seplitrregad, istanbul 1911-1925 ve 1945-1966. saint (aziz) say! Toplum ve Bim, istanbul 1977- Tanzimat tar Cumhurlyet’e Tarklye Ansiklopedist,lstanbul 1985. ‘arihsiz \ tercame eden ve benzeti ve devamt ve salre Die Welt des Islams, Berlin/Leiden 1913- ‘TRANSKRIPSIYON GmmMeeggran ce Nea enarm Y ae Giris KELAM TARIHINE METODOLOJIK BIR BAKIS 1.(vi1) yilzyilin ikinel yanisinda lem toplumunian kendl iginde meyda- na gelen dint, siyast ve sosyal nitelicli baa olaylar ve gayri mislim kilt lerle minasebet neticesinde yapilan tarsmealarthilara yol ag, sahabe doneminde Havaric ve Sia gibi siydst ve itkad? gruplasmalar ortaya cik- smiguir. Ardindan Allah'm sifatian, biiydik giinah ve irade hiirriyeti konula- rindaki farkh digiinceler de buna eklenince, bu kisilerin gbrds veya isimle- rine atfen Kaderlyye, Cebriyye, Cehriiyye ve Eli tizal gibt mezhep isim- lecinden s8z edilmeye baslannustir. Bu firkalann diginda kalan sahabe ve tabiinden bisgok Alim ise, Kur'an’in tefsic, hadis rivayeti ve bunlarda yer alan hiiktimlerin tesbit fle mesgul olmugui.* Tartigma veduilaflann etkisivle cesitlitkadt gruplac olugeuga da, (WiLL) yiizyalin ikinci yansina kadat itikadt distincede-belirgin bit ekolles- se gaieldesriemiga. Bununla beraber, daha sonrald islam digdncesinin~ Sekllenmesinde orem rol oysiayacak bit gelsie olarak masIOman ente- Tektieller eski Yanan felsefesl ve Arsto manugt ie tanismistr. Bir yandan degiikinang ve dinfele Kars karsya gelinken, diger yandan terete hare- ketilebirbagka gelenegin muhtevasindan haberdar olununca, Islam vah- ‘ine dayal bir tefekkdralteraif olarak sunmak ve tevhld gelenegin{ ment tesilere maruz brakmamak iin sifahtve ktabigaligmalarin yapimasina baslanmis,boylece Iam in inane ve esaslaniu konu edinen bi lim dali or- ‘aya gikmisut, Naklin yanmnda ak dinin hizmetine vermek surety tatbik ecdllen seekonusu dini yayma yade savunma ameliest, kargikh tarusma usuldnden dolay *etim’” olarak adlandiimis ve ML, (%.) ybzyildan itba- ren koklegerek bie dsipin haline gelmigt. 1 tm onay ol, Dglaneyah durum Pine ek eae dog onus be NaStntuadsne Sod" d0a) Abou Rall teens. 43-51; eh, Munassald He lim cite #37; Ahmed, Dut’ tai ely Cae Anat eduction ln tndstgtemastimane 28-46 Toalgh tami» 1929; Abdali, ras (otazairt namie a. 138-185 Maps etAraba'kelamiyye 8 #7~i0e; Wat bam ‘Boxancesin repeeal Bao, kara 1861; akan sory of lama Prseopy, 82. (ano, Tsk tnd Oesochel i, Bes 1098 ELAS VeNUK ARALASLAAL ky Kelam cht olan Mites, onaya gpindan ben i yan dan mtimanararasindaodénere kad tartgala gt Kern belileyerek "bes esasan etuslthamee) iret ola eneldighne ne gst? ger yandan stam copratvain inde yeti ll ee ‘lier te katlan insaniara ai ant abu etscbimek is pace vata aka yee vermis, bu magi nt bir met Kula’ ste lke Husiyangin geil gore deg vestlereKelimelan sescal etmise de, onlar iki asda al milcadley tevhid anumayan aang, akimlar(Seneviyye* ve ntbvvet kabul etmeyen mllhid pepe na ‘asa Berhime)*yapmalards. Matar minazaaar ladon cel mmetoduyla len adem ghrdsnde olan Dehbye® ve Llanra ote layslansimgeleyen Zendaka” da dal, btn bu grupan lane eencn ynel teste bertarafetmeyegaliugarde® een pt tpn ont et ee erg se as eto seein sete cc ate erm ‘meniyye) ve her tit istdlale karg cikanlara (Hagviyye) karst tepkinin &nem. ote yandan Mu'tezile akilakgynin rahyi dislay 2 vay islayan bi also olarak ana- sina yikbi yong e® onan dels Avani es vain Manin, Sarna at Garde Arava, nodction 47°51 rigs topuce Ve (Tabak 12 Seee ta ear om etn A Se ena cee te te Sessa teen $5.2 (8966). 5130, Guy manne. "Macel ce Manche: Maou ae aS ition Ss0ne ui asset Glee Ital ge 141-159, Geen th, Yon he 7. alana eine geig be taal rans Stes ane 4 lsd bts R80, St (957) #178286, an a Soe 5 127/102; Tepslogls, “Zandi, 1A, XI, 588-861. pomvnceed fe nonzantGrtiet g eBe, Ean eaite 226 24, oe ‘Snusunds syne ie 2b Zh ‘ents e o we, Tarutcdet,Kvey 1980 Vas, Ce 9 fp cinatet “atthe, @), va, 70, oinis ‘oldugu gibt ills cebbealikten istgnd, Kur‘dat hidayetten bagimstz bir akal- cak yoktur. Kad Abddlcebbai'mn sera’? Korulann akit istidlte bilinmesi- nln caiz olmadygina dair bir bashk agrnast ve taf meselelerde sem’T delle agvurulacagin bidirmest bunu acikea gisterit.° Mu'tezile kit teorik pren- siplerin spatina hasredip hukuk ve ciger ahkam geriata burakmaktadsr.! ‘Semi kontularda aki te'viller yapmak, te'vide zaman zaman mezhepsiligi dn planda tutmak ve Allah’a akalla Laz vecibeler yiklemek gibi hatalara ” Onun dgren- isi BbO Hamid el-Gazzall de(6, 505/111) eserleri ve faallyetieriyle kelam ‘ve gene! olarak {slim diistincesinde baza deisimler len basiatmigt. Manik kurallannt kullanmanin bir mahzurteskil etmedigini aksine bunlann kelamin bir parcasi oldugunu ve daha once kelameilanin delllerinde farkl ibare ve ssulahlaria yer aldigini* beliten Gazzall, KelAm ve diger Islam! ilimlerde 2F Bike. omni. 27-84: Tetein, Sera Ake «56-38 38 ‘nev “belt. Rewar ianatfanen 493-490, Kat ve zann oklslsn ta ve rec in aya, emi Pond Men F°08, 29 Kays ee Eee peiyrna buna yaa ata et gn sb east, {at devern, conn mente gt metoara baer 30 Maver vretia 27°20 Ak Tl. 32 31 Gara et hata 28 BE hg Neti, Menthe 132-140 Magn eb rabu.telamayye 8 19-38 35 thd. hts abe" tense 8 iin 35 34 MagrOt. strvasurceiamaye = 39°37: Abdo, Dias 203-224 35 urtrmir in be emi, Pant Menai p60 68, 536 fins ee ere, beds eg ae ead 38) aynca abl aren kabul meat (9, $0) tbr tenn lena (nes 27,4) gh Secle vee 2 Shatter Sv azar avanan Civeya, heli eens ite ndtv ear gnoe eet oe ‘eb gett Onur ater wanna abe stan he dela ev eee han ezine tet Ane route 73) Satta nt oa Ghiiouaan e091). 30 Ghia yet, 6) aml, TeNAOH' tee» 48; a: et Manic mine' ia 48; aml et stag mi tings 10, ois PE een acre at aynanebntnn ee ea SEER prt uae yen meocly tik den (6, 1218) Gases mea A eet nee ek ei gp coon Kh A marae a Se Se i eticras a ee een ‘Evel vara (tds. 19) "Dati cles havadten bl de, HavEiten Soiree Sina ciesrermnie Siete meant, Se erm arcss er eum Sen er ets ta Sericriaeg tence tee eee oo So Sa tee ma cee er iy van ss “the Lope tei of ale Theology 7-48 i, “cept in “© [EuicnaigoueThooght = 96:97 hy Waa, Mastin Fitctal = 122. HeVAMA VENK ARALIGLERL lizerinde genisor duran bir muhtova kazanmigte. Mesela Palueddin er azt'~ nin (6. 606/1209), Kendisine kadar gelen bitin gSrigler bir araya topladi- £2rkeldm eserinde iim ve malurmu Konu alan birinel ve ikinel bolder, i. hiyyat ve senviyyattelealan figiined ve déediinci boldmlerden daha uzun ‘ve tafsilatidh. Kelém kdtaplarinda bu dénemde medidlden cok deli tizerin de yogunlagma meydana gelmis, kavramlar ve dlgtince sahast genislemig- {i #7 Miteahhirin keldmunin baslangigtaki diger temsileleri Sehristnt (6, 48/1153), Ami (0. 631/1235) ve Beyzavl dir (8. 685/1256), Mateahirin kelamyla igi olarak sonraki baza alimilertarafindan yapt- lan tenkit ve degertendirmeterde kelamin baslangigtaki haviyetini kaybe- derek atta felsefe haline geldig fade edilmis,*® kelamclann sonradan nakit birakip Selefin yolundan aynidiklan savunulmustur.®° Gazzalf den liba- ren naklin hiicciyetini de akin iginde tasavvur eden Muttezle tezi giderek raghet kazanmus ve Rézi de zitvesini bulmmustus, Bakillant'ye kadar denge soz omust iken, ark aka makin ash kabul edilmis ve nasiann gogunluika delet ‘etter! manalar itibariyle zan fade ettklerl g6rtist benimsenmistn®° Ma teabhirin dénemi kelamadlanina yapilan diger bazt tenkitler de ilk d@nem- deki elestirel vaklasimin aksine meveut felseft nazariyeler iim tethike thi tutmayip taklide yakan bir metot takip ettikleri§! ayrica dolaylh olarak Is- Jam dinyasinda mistake fesefeyi durdurduislan® yéndindedie. Ancak ilk asit- larda misiimanlan hayli mejgul eden islam dist inanclann, Razt'nin déne- sminde tamamen zayiflayip etkisiz hale gelmesinin, aynca kelamallann za- ‘manlarinin bimini de temsil eden felsefenin konulanm anlama yéntindeki ‘merak ve istidatlannun béyle biregilimi netice verdigi ve bunun 0 dénemin, sartlan I¢inde tahlil edilmes! gerektigi ghzden kaginlmamahdit. Bunun ya nda Gazzali'nin br taraftan kelama felsefi metoduithal ederken digerta- raftan igzoflann baz goris ve yorumlannu sert bir geklde hedefalmasi, Ke Jam ilminin bu dénemden itifaren hem felsefeye rakip hem de felsefelesen, bir gértinim almasinin diger bie amiiclmustur, ‘Adududdin el-f'den (0. 756/1355) itbaren yaklasik bie ast ddnemde nlsbeten muhtevalt ve sistematik gerhler dénemi baslamistit, Bu dénemin 4 tet atin ne cen ne Se) ‘Sine heey Sear ea 4g Boman neta se 4© hanya, Druitt 2930, Att matin lm ee vane ‘er igre smn pe gc in oa ee ee Scrat ptt te toa eEBOML, eoSelefyye 6. 161) er ee eee Om aD ig nth renee a, 36, 4:4, 52 leh i ity 8. Cos ne ito des SESS re eet a a eae ae ‘anda fai fn bulvnnadn, her it ran dative ase iosuse teas ‘hci tala, aya apn mencenenae eee ee ‘eder (The Must Intellectual, $. 124). 3 "tte syadesye aa 0 Tai a 8128, itis bag it sas Sasi e-Teri (, 79871800) He Seyi Seat thowrednrt 16/1413), Bundan byl soerern apna kel nin tates Kont gaye ve taydalana ig mukamelreklenmeye balan ts kalanlanal ve lp aagnas™Bundan dla bir midget ona Dik eer yr, hm aim hm dev alan daa ki gtk ectein clit rvag bulmustur Hatta tu dOnemden ibaren tasavvla Yakiagma sz Kors ols, akald slo aha go tasavvut ei ara- Bindan gkmistr Bush nde yin Keim let rand en gok dh secenler Sent Lekdn, Siyalkd ve Bach, . ’nemin sartlan sebebiyle bu ilmin meveut birikimi anlama dzerinde yotunlagmas ayna arasinimali, Mistiman toplumtn bi ddnemde 2 tran zaman tenkc ohn bvakara tall Kolayeigina bap lem nin bazan fife yerinelafara Kata yordugusbyienebil.Ancak bu due yumun bitin limlee ve bitan konalar hl lmasi gn lemes Bat Yytanina sed le berber Ilan! ffeil yaplan bas suglama ya da enelemelrn dgra oh olmaig ince ve dktal algmala gi ya fe pkanimalda® Ne var Ki gndiye kaararagmaciarpesin kable ‘Sn nerd urguntagu nas ve ig meydana gl esi ag msl, dugunfugun gerekien meydana gelp glmelginl sorgulanasy- Tard Bu yond br hokmevarabimek ign sm tari ve imlernin her bdr ne ve Kt sega ata ig erga ve on iglemek geet UckaynaKar en, kilelhayatn her unsuran gs Snande butundoran, big aktamaitan gk ail ve snaitre yer veren tien aga apa cele rin le gerne berber, bahar sindie tadaramamen uyguanayageiememis, yale bat tahminkleKonuya aghik geitinaye gamit Pearse ie idimelerin wounduk ve karmagih Teena cman eb hn saa Sentara cane ge cy te donemioeeltndelltoik yak teen tet sige unant ite tuvvety Br Kain esi slayandnn Dia hema Slam ia ok ‘uit ged uh cin mia vere “dp ozamandan bet, eta neyo 8 AA tal enfre mau Oar eid ve en ce kuna wp ete mesene iia, ener ara kg eae ain ie te ve neh nl tren Seer eae ghee stayan atta aretha (Rech tem Da = es), ire neice ot and ba ve ee fe yeas man oi he gmc ging pe io ‘Eu sate rcaa h ae despa tn sn tS db sn sa bac Yakin Dénemde Kelam ilmini Etkileyen Geligmeler 1 BATI BILIM ve DOSUNCESINDEKI DEGISIM XIX, yozyil sonlannda mdstman ili: adarolan taraindan vurgulan- ‘maya baslanan *kelam minin yenilenmes” Akrinin basca gerekgesi,son- taki boldmde gorecegimiz gibi, lm ve Felsefenin desist seklindek! argh flmustur. Aristo felsefesinin Inkuraza wfradiBins," limde aruiktecribenin hakim oldugunu? ve Kelman dayan dig flsefenin ig asrdan bert gecedl- Bink kaybetginlaynca“SAfestaiyye” ve"Dehrlyye" mezheplerinin yer ni materyals ve pozkvist akumlann aldgintsByleyen yakin dinem kelam- clan, ézete kelamin eski Yunan felsefesl yerine modern Batt felsefest le diyalog inde olmasini savanuyorlard. Delayisivlakelam lminin yak dO- nemdekiarayislann Bat'da kilt ve digince alanindaki dgisimlerle il ‘ve baglantsi vardir. Bu baghkta, nce gerel olarak Ban diigiincesinde mo- deen donemt baslatan geligmeler, XVM. yizyl “modernegmme"s le XVI ‘ylzyil“aydinlanmastgergevesinde aragunlacak, sonra da bunlarin XIX Yyiryildakl sonuslan tzerinde durviacakar. Boylece Kelamalan etileyen Tamir, Munasa stm ae sine, 8-13, Sopp Atmel fan, "Letre on bar #12. ‘am, er in Kel 99. Mata Say "AR Mea #168 HeLAVOA VEN ARANIGLAAL degisimin ne oldugu ortaya konacak, ancak bir bilim veya felsefe tart kro- ‘oliist yapmak ve teknik bilgiler vermek yerine meydana gelen metot ve anlayis degisikikleri ana hatlarlanyla verilmeye galigilacakr A) Metot Degisimi ve Diigiincede Moderniesme Greko-Romen ve yahudi-huristiyan temellere dayal Batt diisiincesinin ‘RBnesans'tan iibaren gidigi yeni dGnemde iki belitgin vasi kazandi gc ‘mektedit: Bunlardan birincis baslangicta tical amach pratik hedeflerin tes- vik ile “dleme” ve “tanuma” ruhuntn geligmesi, buntin sonucunda “dos ‘udan” tabiata yénelip ona hilkmetme istegine parael bir bilim metodunun ‘ortaya cikmasidr. tkincist ise elde edilen bazs teknik baganlar sonrasinda ‘kal hakimranhgs ve rasyonellesme hareketinin baslayip bunun diistince de pozitivizm ve maddecligi dogurmasidir. Modern Bat bilimi, astronom! gézlemlert ile baslamis ve fizikilminin ‘rag geresli hale gelip atdlyelerde gortlen islerin giderek ogrencl ugrasina ontismesi sayesinde iyice giclenmistir.° Bilimin giclenmesinin bir dizer faktord de XVII. yuzyildan itibaren milesseselere dayanmasidit, YUzyihn basinda Roma'da Kurulan Academia del Lincet ve Academia del Cimento". dan sonra 1635'te Richeliew tarafindan Paris'te kurulan Academle Fran- saise ve bilahare 1662'de Londra’da olusturulan Royal Society modern bi- lim kurumlagtian ve giintimize kadar varlk ve etkilerini devam ettiren teskilatlar olmustur.® Batrdaki metot degisiminin dncileri ayra zamanda bilimde yeni teorlein de iuruculandir. Ptolemaios'un (Batlamyus, mild 2. yay) o gine kadar // hakim olan yer merkeat geocentric) nazariyesine karst glines merkezl (ello | centric) nazariyeyi gelistiren Nicolaus Copemicus (1473-1545) yenl bit done- ‘mi farkinda olmadan baslatan kisidit. Onun ardindan Johann Kepler (1871. 1650) aymu cizgiyltakip etmistr, Bununla beraber Batr’da modem bllimin asil. ‘eurucusu olarak Galileo Galilei (1564-1642) gérilii.” Matematigi Kullanarak bilimde kesinligt amag haline getiren Galile, lim adarnlaninan Atisto fizi- Blndektalgilanabilirézelikler yerine uzunluk, gekil, sayn, aguclik vehareket gibi Olgtlebilir objektif ézeliklert dikkate almalan gerektigin, zira ancak lcamle dogru bilgi edinilebilecegini savunmustut.* O aynica bir yandan (Bk We Modern Ba Otiguma, 121-128. Aynen XU yt Ba day oeyo- Folk oan fr br dru pong, lye casera dja device te apie ‘konon oye gh. Acne has somotgtleimg ek bi eachey se ee arcane SSB Dulge spr ue masini Stem de Mundo (Dinyani Hh Bay Sse Crtne onions) adh ktabya Copiieu asvenomisal apis evans Gali Risse soe ee [geet alg; srehvenda gman oi erserindn vanes lene Ss See fre er lee fot kan gu ase hago Oven toa splat ie animgen “eer eemionane Dgs p ve fec hee ‘rH DOME HELM al CTHLEVEN GeUgNRLER bite snot meted yrine mgahedeyigti, igeryandan Aso zum ea prerapesin egigtmig au in bu eae seen posts ean ngs nokia eden rant Bacon (10611620) aunesy\ de mye eine Seine eam Bin uayan nla ete en ve dopa Sisk san Bacon cei cana olan flame ye nen Santen, diate te flan fend aes een Gc tere enact Rent oe mete gern amasna aicon zi scipbel ane geen aranémet lak Her gyceidengsline SSyendilan gree toto vesholtfe pier Bacon ge tral seer: taney nce pn weer an plant, dia heshangl Dr geet dyanmamaknd Cee fla, Sogratan vara ap nee ve oratansokiee vara glen ve ccaecinataun bg meydana pine" are aren igean tu ces sane gma, ons nun elanen, soma ‘mamigian ve Yer fatunclrin atratgndn koa peek Modem dgincnin ai nada leu ve beslanese, yn lis feed hana sive Roan rons Mest Rene Dest (196- {ooo duu abut Rendnden ond gen il ve ratea Dimeree ve gee kalmayan mantel kalanaiiasigiayen Deccan ede hakkat bal dopant aya AK, Dic kein erect ves ota apace ek vast ark fen foot es ebb materi end mods ora im ei tcpandan on delonTimdesetletegmeydeberaerne sc rer ins race tee ‘nse hr fare sagmigr (Wan De A Mistery of rst 8 19-194 von Ase, so ee mtn pet a fiche somtanc recone oR a nan nau amputee ws oes i rao ae a eerie nate wee eee chee keener par temas tena she cet roune ene enema ey eae yeas eet ta hop tne aan titi ieteerte ant are Sec Sia en ae ee as Seocmas merteean serwieragtion anon ve SR Rp nang mum ve thay, hake esa ve gaye bie Harhee ° evap” YeNUK ARRUSAARL lt: tnden ayn it sa ougunca modern iim menmipa ine atta bolunina geri duymamsardir®Netcode Tenn dn bl soyden Ghani abit ve ata hakihatere degen ‘Ancak Ban'da made ya gunn ekilenmesinde bine der cede ol oynayan i yen! iin aa man clan te Newton ot 1727), Attocu dana girtstinde Copemicus le bagayan modern doe, stmt on thas olan Newnan artnda anct cca Sone ikhlchakinget pelt ve Hear devar cmt Maeve ‘ona gare bir sebep-sontu silsitesdir ve tabiat kanunlarina gre iser. Higbit Imad var mekaikoruniulagun dda tala © Moers aa flee! bundan sonra onan eta alana onin proper ramlamakgin wragmigte Mein daa cont yuan oon sea ton bili de eng ®Newronculgun veya RV yale deen nin eztihagagryulaie fat aye yaa el ee taran le keete ana saa eine ket anette mas. Aye yer alata, o zaman kaa ht aye va ata eo dhnya ve gk be, ak ve aconont ge salar ale segue” Modem bide her konida atematkl igh aranmas, laa ra- sind eek dz, yan kari aebep-sonus detente hee berinde gcd yukarda balms Determantam tk dnyay otc tkolarak casa sna gb eal eden Newton mcksnk gee a Snel gene somucud Mekanik seem gc knat ve enegels bay lang Tana araindan pm, ancak ek kann sedeselhany sonra aga ira mdaaeye yas duymadan her sey kena Keg 1p [bah tener enti na ata ent mal f Lenkatsinmayabastand Buide Tay sdece meta steno 1g beta. sce ars 46 Nitkin Spins ia Tn ara ele eli lp sadece ee anda baad ‘Mics ve tals ie, ssa pave pet emasonns Nees ek vy fins oul neonate te ep pe Nevin Pee tuts pica raat (HPS tena rena Seyret seta hee wera Oo ‘Siti fc mm un nawer fee ee ee ae ‘vedi (gravitation) kanununa dayanie ae 18 Hin Ser nd neEnighconn 9: Newton deni etna kona ES et ay ne te $y td in got Gea, et eweon anda we igh (aba ae nes ‘amnhgade sal Ta Neveon acl delve he ey ayia) dang Kener sek Beate tuhtedr ve ant a eh apne Pes 19 Rae, Ree St «47 20 Rekha, Te Rn of Scenic Psp. 108 a eet cna bai ‘este Modem gaptainsan, sepia ti oan a, gst dart bento a laa vnanan sds staan tenalen anya ines nee etn oo ‘eve hp mean Sve ponent sche han He fa ‘erin Kade esl sbi var an cocaprd tase ean ae sable ut The Mephisel Pana 9 30 \FHIN DONE HELAM UM ETHLeveN Gagan Jangrcnin zaln ile smurlayan “detzm" revac buldu. Boylece XVI. yitzyildan sonra rasyonalite One cikanlip vahly ikinci plana Itldi. Giinkit eer Allah sadece yarauklan lle bilinebilecekse, incl in Allah'in varlguma ispatiamasi- na gerek yoktu.#! ‘Matematik ve tecriibenin birlestirimesinden ibaret olan bilimsel metot vve onuun evrensel otoritest kabul edilen akilsayesinde hakikat garantisine sahip olduguna inanan modem insan, bundan béyle tabiat diizenini kes- fetme girevini distlenmeye basladi.?? Kugatn alanu ve bilgl sahasi genisle- ryen ala, boylece daha iddiah bir tavir takinmaya bagladh. Bundan sonra Ait, gercekligh (reality) hareket halindekt “madde"den ibaret say ve Ga lismalanni wayda yer turan ve bir mekandan diger bir mekana hareket eden ‘maddenin uzuntuk, agirhk ve heat dlgmeye hasretti, Aruk vurgu insan- dan cok tabiata yapilmaya baslandi, Insan ve onun ihtiyaclan beliteyici ‘unsur iken modern dbnemde insanin Gzerinde yasadiéa dimya ve kéinat 6n plana gikn, Adetatablata nisbetle insana cirni kadar paha bigild, bu da var olusta gaye mefhumunu gert plana itil. Franstz matematikgisl d'Alembert (1717-1785), tablata yonelme hususunda gordagi degisimi 1759'da sdy- eanlatyordu: “Yeni br felsefe metodunun kesf ve tatbik edlmest,kesiler igin bit it ‘yakin butunmasi, Kainaun boyleyil gérdadmdiyle ulaglan yeni fikiler, atin bunlar, dsttindek! baraj duvarlannpatlatan bir nehis misall, zihin- lerde tablata dogru yayilan can bir heyecan meydana getird”>* Bu gekilde tasvir Bat'nin XVII. yilzyilna felseft literatarde “Aydinlan- ‘ma cag” (the Age of Enlightenment, Le Sidde des iumiéres, Aufilarung) adi verlir, Aydinlanma felsefesi sonradan XIX. yiizyil Avrupa ve Amerikasint da bayk dlgtide etkilemistir2> ‘ilimde tecribe metodunun, evrerie de midahalesiz birmekantzm anla~ ‘ysginn éne gikmast felsefi amprizmin dogmasina ve ézelikle Ingitere'de 2 mae ae, eign et 248m Sibu Pecan ence See Sa ieee Srtctna masa niece nna ceee toe de Sees Serna cede een Tinta nei me En Sap Seer ier ar cect ap, ge intercnain rag naa opm eiebaetpieeeta wae 2 REE Creates 2 2 ens 2 eran 26 ie pa ee hte eee Tecra Reiman an Goce rston acme ae eee Ee aaao emanate sie Cok ice rGaearnesirnre saeonoo eet german aware came a HeAWDA Vent ARIA -ayilmasina sebep oldu, Distince tathinde ik defa bu dledde duyulara dayaly bic bila! fetsefest gelismeye Dasladt. Diger yandan Galilei ve Descartes ile ‘matematigin énem kazanmasi ve tablat Adeta matematikle izah etme gir simi Fransa‘da ve kismen Almanya'da antik Yunan'dan farkli modern bit rasyonalizml ortaya ikardi. Hem rasyonalistier hem de amprister Newton’un verleini kena lehlerine kllanmaya calstlar, Rasyonalister Newton'unakt- Tokgint ve tab kanunlaré dayal: mekanizmini esas aldilar. Amprister ise ‘onun gzlem ve deneyle ise basladigim sdyleyerek bilimin verilerinin bir prensibe dayandinlamayacagint iddla etter. Duyulara dayalifelsefe sistem! iskog lozof David Hume (1711-1776) fie zirvesine las, Duyulann algilamasina dayah tek cesit bilgi kaynag kabul eden ve Platon (eflatun) lle Descartes'mn iki ilgi, yan "yamine hist Sle “kesin aki bilgi teorlerin! reddeden Hume buradan hareketle metaflzik bilgiyi yanls ve dayanags olmayan bir nevi zihrl yanilma (lusion) saya, Metafizigin bilmeye calistig seyieri bilmenin mimi olmadigint soyleyen Hume, insan aklinintablat olaylari, Kalnatin dayandig asl, amag ve pla- nrbilemeyecegin{ sdyledi.#° Ona gbre ozetle, Sncesinde bie duyu algglama- si bulunmayan higbir seyde bilgi olmaz. Aydlanma gaganin yk Mlozofuise skolastlk metafizige yap elestl- isi tin yapan Immanuel Kant'ur (1724-1804).27 Kant nce, Hume'un batiin zihinsel cikanmlani reddetmesine karst, aklin tabiata karst pasif o- ‘madigim, aksine tecibe ile gelen bilglei kavramlagtidhgar bagka bir deyis- eakil sayesinde tabiattaki esyanin nicelik, nitellk, sebep ve netice haline sgeldigini s8yledi.?* Duyularla anlagilmast mamkin bulunmayan (sebeplt- lik, zaman ve mekén gib) biralanin varliginun inkar edilemeyecegini digi nen Kant, duyulann 6tesindeki bu alana “noumenon”, tecribe ile bilinen dis diinyaya ise “Tenomenon” adima verd. O burada mesh “cique"lerinden birincisini yaparak aklin tasavvur ve baglanblarla olusturdugu agkanrealite olan noumen dinyanin kesin bir gekilde bilinemeyeceginiiddia ett? Bun- dan hareketlé akin prensiplerine dayah bitin teoloilere de karst ctkarak, °° Allain varhiginin, o zamana kadar kullanulan ontolojik, kozmolojik ve te- Teolojk delilete ispatinin mimi olmadigir ler std! Bununla birlikte Kant, noumen olarak adlandirdigi agkin élem ve Tannt ile olan baglanuiy: ablak yoluyla kurarak, ahlaka dayal bir metafizige 26 tue. An Pty Coming Human Cndewtandng 17-2; a, A ete hanan 27 anti metafa egtilW. Walsh Rant Cita of etapa alsin d= Uplc geke de atm (onda 1973), 2 ir fas Rte As tal on ie gta at eyanm Kendle dajancncken Rant pie buns earn cei con ee aoa lana (eg vn Ste, Fee Ta Our, 159-150, 29 Kant Giguere Reason, 267-278 92 RGN DONDE HELM UWI THLEveN Catster rmigurS® Crgue of Pre Reasortin ki tasksina yard dine, “lnanmaya yer bedmakgin gy ink etmek zoruna kag” ren lovfa ge insansadece bln ir vats del, ayn zamanda yap den bir varia veaslindakgiyiyOnlenden al, ne yapimas gree fl gosterenpatalede** Danyada muta yinin var olmas, ancl shia toon birgcn varie mimkdindi Da arg taonodugun leyen an, o'nu muta iviningereit dn pars cara kabul exis bSytece at tele spt edlemeyecepinisavunduge Allain varigin able 20- ran gormagti> ume un, urd ste gee her lar hated ever ve sebep son ikes de dail eimak zee bin tele reddetmest,°anein ie, ai alanda Tanya yer verse de meta big alanmn dina at. | ts mem digincnin gieekekletemesine zeinhxeamge ‘Aynea itl, ararda, sn ve dint birdy ana yerine nce, tom, / tu ve madd br tabla anlays XIX. yl dgincenin terme! Karke teil ougeamugtue®* B) Modernlesmenin XIX. Yiizyildaki Sonuclart Buraya kadar tarusilan daha cok modern Bat diistincesinin teorik ola~ rak gecirdigi ddndgim, bunun mahityetl vetemellerinin tesbitine yonelikti, Yakin dénemdeki miisliman ilim adamlan yukanda zikredilen dagtinGrle- tin bazi gorislerine birbirinden kopuk olarak yansumis, onlanin bazieserle- si terciime edilmig, zaman zaman fe'sefe-Icedide adiyia kendilerinden na- killer yapilmisur. Ote yandan Bat'da modern dilgiincenin mekanik tabiat anlayist ve aynca bilgiyi madde ve OlcUimdine endekslemesi neticesinde basla- ryan diinyevilesme stireci XIX. yizyilda Aceta patlama yapmis ve arka at- kaya kat positivist ve materyalist akimlar otaya ¢krmishr. Bau'nin sekil~ ler ve dilalist diya gSriigind benimsemest radikal digtntir ve teotilerle 2 ee cemegeereengronneow a em ee a hn meee een * ie eeaens mens nei sestore isin aiagees mh actdarant ares ier een matteo vr at on won gees none oy ieee ee ene ere ef ere er ia gcetaseirtecact cores sre ar cst Set ae eas ba neice Cam Sai Sotesrs paiante tet nt eepeatee ieadentceae aryarpe niece Paes ests Po rear HeLAWDA ven PARLE XIX. ylzyilda zirve noklasina wlasmiste. Bunlar arasmndan tel ditayasi- naen cok tesir edenler s6yle stralanabilie: {ik sirada yer alan Auguste Comte (1798-1857) tg hal kanunt ile in- ssanliktasthini “dint, metafiz” ve “pozitif™ olmak iizere tg devreye ayi- Tarak sonuncusu ile modem gaga referans yapan bir digiinlirdi.”* lk dea Comte'un kullandigi® ‘pozitivizm” kavram XIX. yzyihin temel kavramt ‘haline geldigi gibi, tecribt bilim de yegane evrensel gercek olarak takdim edilmeye baslanmisur Pozitffelsefe bitin olaylan tabi! kanunlara baglar ve sebeplerinin arastinlmasum anlamswz bulur. Zira sadece gSrdigiini nak Jeden tabi blim, her problemi gbzebilecek giice sahip oldugu gibi, bitin ‘oplumlar igin gecerll eviensel kanunlar da koyar* Comte, sisteminin ge- ‘eBi olarak biitin dinleri reddetmesine kargin, kiitarel boslugu kapatmak ‘iin kendist de yeni bir din kurma ihttyacin hissetmistir.“Insantk dini* aim. verdigi bu yeni dinin esast bilim, temel hedefi de dlizen ve tlerlemedit (or. Ate et progrés)..Comte'a gore bilim ve teolojiarasinda uyusma séz konust. degildir.#? ayneca ahlak dinden aynimall,tabii bir ahlak sistem! olusturul- ‘malid*9 Pozitivizm,felseff akim olarak Fransa ve Avrupa'da XIX. yizyi- lun ikinet yansinda etkili olmus, Latin Amerika ve Ortadogu'da XX. ylizyt- tun ortalanna kadar testi slrdtirmiistiz Bununla beraber caidas Bat, pozi- ‘ivisttemellerin izlerint tasimaya devam etmistit, GUnlak hayat halen bilim ve teknotojl ile ceviil olup her sey rasyonel mantikla ve mekanik model- lerle izah ediimektedir 2XIK. yitzyin dger etki Kisii Charles Darwin (1809-1882) ise The Origin of Species (1859) adh kitabiyla Darwinizm olarak din yapan modern eveim nazariyesini kurmustur. Daha énce evrim fiks\biliniyorsa da Darwin yeni _g6zlem ve delilertizerinde durmus, aynica tabil seleksiyon teorsini evrim fikrine dahil etmistit:## Onun yaptigt sey caniklann gelisiminde bir mekaniz- ‘ma kurmak, béylece dnceki modem diisinirler tarafindan canstz tabiatla, ligt olarak hiicum edilen Aristo'nun sebep kategorisini can hayatta da cortadan kaldirmakur. Darwinizm’e itirzlar daha onun hayatinda yapiima- ‘ya baslanmgsa da,*® bu teori modem diinyada bilydk etiller yapmistit. Dar- Win, tile arasinda acimasi birsavasin bulundugsana ler stirerek vailklann ancak giig ve kuvvetleriyle ayakta durabildigi neticesine varmis, byle bir ‘abiat dizeninde mechamedl bir Tann nancina kendisini ikna edememistic. 40 Kotacis,Pctoamin Trt ye Gg 6 4-16, 41 Ghd, me Seulruaton of de European ind Inthe Ninceeth Century, 288. Artie ‘tr ativam tree min can hes ag aun age 42 Comte, Discours wu Pept peat 60-62, 45. Conte, age, 5103-110, Pout din Syncing Bk, Comte, Pete Amal & 3 a Real Patonin Tatts Gig 39-4, ‘Bhi sien te devanak ve ee ze ayant glk Dk ayn, Dane 45 egenlrden bil enki (Gayon, 28,8. 98 v8), 28 ‘AHN DONDE HELA LN TAL E¥EN Galt Canlila sisteminde diizen defi dizensialK ve teandal gBemcye aging icin eskiden sahip oldugu tann ve cin inancindan tzaklagmis Tannen atelserden julian Husley, Newton un ybzlan yéneten bir Tan clmadi- >) gin gosterdiginl, Darwin’in ise hayat tare eden Tancryt ortadan kaldrd Bini soyier#Ostincanl olarak yaranlan isaru baste indrerekdininve win Flozoflanntabiattat gaye prensibine kar materyalistlee malzere haz layan Darwintin taba yayinland zaman*Darrn, Kitab Makaddes t- rat” s6zi sdylenmeye baslamisti. Zira her ne kadar din metinler hak- funda birkanaatbelinmemigse de evri trons Tevratin Tekvin balimaine tamamen ters dlgdyordu, Darwin'in bilinsel sonus diye takdim edilen g6- isle insam Allah kiymettyacatigr dei abiauin baganh ve gels tirhayvanndan fore griyor, bua pozif maddeci lays destekivordu Crile kendnden sonra ieoloikyansimalargtsteren Kal Man (1918- 1865) felsefey tart ve soayal hadselere aktarmakisteyen raikal aay sasahip bic ksi, Hegel'n etksiyle, “taih"t dzenl lerteme esasina da- Yall safhalaraayiran Marx, Com nist Manifesto ve Das Kapital ad eser- Terinde Kaptalistsistemin gelighlrsebetiyle gkecegini ve zoruniu olarak yerinl sosyalizme birakacagin savunarak ttn materyalist yorumunuyap- mite. Hegel'n iyafektigin! matervalamile uzlagurarak her seyi maddeye dayandiran poztivist bir sistem kuran doginor,diyalktik materyalizm keanun (Nicel deigmelerin nel sgrama ve devrimlere d3ndgmesi, ann bilgi ve nefyin nef) Gzerine temellentp bunlan fed ve toplarsal ha- diselere de genellestirmis, baylece tab ve sosyal claylarda zorunku defis- sme dayali ir determinizm onaya gkarmis.Fesefe,ahlak ve din gibi "ist YYapr'min baton inang ve kurumlar, madi gi gin yaplan mcadelelesin netiestolup polit ve ekonomik sardar tarafindan beltens:” Ekonomiyi alt yap olarak gorip, éisindaki her gey!onun ble yansimasi sayan bu tir bir genelleme ve dogmatizm, diger enomenter gibi dni de ktlelrt pasiize etmek icin kullarlan bir arag olarak gbemiigt,Nitekim Marx'in Yeni He gelel Alman atlstlerinintesirylegelgrdigldtgincesine gre Tann, insa- ‘in idealizeetigi kena imaimdan bagke bir sey defi. Van Kendisnin ‘mast geeken alin; baska bir deysleaperment yansitan Raval birtas- ‘iden bart Halbuk ks insanigana geri donmeli ve Kendisin\esarete alacak her seyden kurulmalidz*® Mane ymca bog konusmalar dlyenitele- Gig) felsefeyerine pratik geligmenin temslcst sags poz bili sirekl one gkarmaptu** ‘0K, ylizjlin ger bird olan “pikanaliz teois"nin sabhib slgmmund rreud (1886-1989) Aydinlanma projesial devam etirerekinsan gourunu 16 suomberg, An aac ry of Modern Eaton 8270-260, 4&7 Somber ag, 5296 vay Goeth, Foe 8.488, 45 ‘hse Psp ana nye art Mar. 9200 {3 maockngea, Geman nay den alien ace 2.¢, 9.179 HeRAWA VeNIUH RARISLARL da akifaraguima alanis ekmigtir, Ahlakt ve dint his ve degerteri bentigin Eserini, fim ve siyaset adamant Islam dmmetinin du- rumuna iyilestcecek bilgi ve diger kalkanma imkénlanin arastrmaya teg- vik, halkt da diger millederin iyi geylerinialmaktan cekinmemeteri husu- sunda uyarmak gayesiyle yazan” Hayredlin Pasa'ya gOre Batrnin terak- ‘isin! gergeklestiren unsur Hiristiyanlik depildi, clnkd Hiristiyanhik siya~ sete kanigmaysp diinya hayatinda 2ihdi emreden bir dindir. Gyleyse ilim ve sanayide lerlemeler,siyasette yapuklar diizeniemeler(tanzimat ile tica- retve zitaattaki basanilan ile olmustur. Bunlarin temeli de memieketlerinde var olan emniyet ve adalettir.®? Doleyistyla dnyevi maslahatlar icin Avru- pa'dan afinmast gereken esaslar ona gbre maminin yitindigi hikmettdriin- dendir.® vakia, Tahtavi ve Hayreddin Paga’nin sahsinda XIX. yiizyiin ik yan- sinda s82 sahibi olan mastman mainevverler Bat’y1 bastan sona bir mo- del olarak gormiyor, araya bir mesafe kcyuyorlardt. Fakat Baty: degier- lendirmelerinde hakim ton 8vgiiydil. Ancak basta da belirtildigi gibi, Batt giclerin Ozelikle de Fransa ve ingiltere'rin Islam Alemine yénelik asker, siyast ve iktisadt emeller ortaya iktp milstimanlann kite! kimligine mi dahalelertfarkedilince, mdsliman disGnirlerin tavnnda da bir degisilik meydana gelmisti. Batr'ya duyulan hayranhk ve sevginin, XIX. ytizyiin “ahi Taha. 61 ve 78-79 apnea Kg, TH, Amd Ptr: A Ciel Eng, x39 13 ‘Rhautotn sve ele He gt By ve bn gsi ign symen He Cemaledin pal area ean. Mae 193M, Sa, Ma ance Ree en ‘89 fayredatn Pag ba goers gat yapmig ve bu ism ence Refs ce ‘Bits at las musinancs say Pnsea3ya (aes et, sta da Mukaitne Aer ‘Resin ada Tage ye geo, Aiurmnman Hed, ate 198) 90 Mayda agus Absa neatie 8 238228, St Mifedin rep age a 8590, SS Hapean Ppa 88, Hide tm ane nme be, ayn ‘Pit be aah Avera tvoa fren shatmemal 11 Ge, Tunas win ap, o4 as Rain ar gon Tunas aedaln Poa 88-70, {itt abi Tnounes 8:88: adn he ones # 35395; Ahwe Em axa ‘Hah Fatty 158097 3 rT (| Ha Awon vents RaRISLAAL Ikinci yansindan itibaren yerini liom nofrct ve garth kabule binakugh icin cig tg eoven tae zunammnin ne ee ra atten nena a meye baslamisti.** Bu grup Bati‘nin hilt idare sisteminin temel taslan olan ‘tng ae genmena er er ese a Si amemeet nearer as tn pn nee so Sr in eee > epi sg attr oi tat ae Sree ee oS dceaccer Space alta SESCEDS pe tee ec Se ee 2 Ee Sere ee a ss mrt te tot Be ate cachet nes ee te Se piers cic amie eee eee (Seo crane ate poiipunmesen det oestuuienn gaia oe Sahat oy EAR ae et amanrenmern tomer SGaD CST SAR arte enone oman v» tty ate ete te tna some ee ete tat He tata dec eee once, is acts Sore enna nh arom daranci ans neta ane ht era ee Shes ret anceps ene Ege cut a Nano te eres a eo ong Ceuta nnn 3 [ i ‘etn DONKUDE HELM LN EMLEVEN GEUSMELER teslimiyeti reddetnlgts, Bunun yaninda ige yénctik clarke alae dininin akct ve bilimle tam anlamiyla uyustugu ve bunu taste Ispatettii mesajim ver- mig, fim ve ictihada sanimalan icin ristimanlan uyarmayt da gorev ka- bul etmigtin 2? ¢) Batillagma Konusunda Tavir Aycthgt ‘Bat'nin kite ve bilimine yonelikfarkl balas agian XIX. yOzyiin son- lanndan itibaren {slam dlinyasindaki aydinlar arasinda yavas yavas fkir aynisklan ve gruplagmalar meydana getimstir. Bir tarafia meveut durum sorgulamak istemeyenler arch, Buniar yeni digiincetere tamamen kapalt olduklanndan milcadele daha gok diger ik kesim arasinda yasaniyordu. Birinci kesim Bat alemindeki maddi gO ve nimetlet On plana gikararak ‘Batt medeniyerinin Smek alimmasint talep eden aydin ve dasinirierden olu- suyordu, Bunlar arasinda tedrict olarak dint motifleri ve tslam’mn tari ve ‘kltiret mirasins dislayan kisiler de mevcutt..Bu tip kbkten Batialann karst- ssnda, ikincl bir kesim olarak Bat'yi tanryip onlardan yararlanmay' kabul ‘etmeke bictkte kapilan sonuna kadar agmayan yenilikg Islam alimler bul ‘nuyordu. XX. stizyiln baslannda iyice bel-ginlesen bu saflagma, ayni za- ‘manda islam danyasindaki yayin hayaninna ana meseles! haline gelmistt Bu tartigmanin taraflan agagida ana hatlany/a ortaya konmaya calisilacakut, (Osmanlh merkezinde I, Megrutiyert gerceklestiipfuhad ve Terakkt hak rivettileidareyi ele alan Jon Turkler basta olmak tzere, 1900"lerin basin- dan itibaren Osmanlh Devleti‘nde Batiklasma gizgisl farkh bir boyut almus- tur. Kaltirel degerler de dahil olmak lzere her yéniyle Batt medeniyetinin Grek alinmasini savunan'® ve “terakKi" edebilmek ign dini kaygilann bic tarafa birakalmasim ya da tamamen cisisel yorumlara tabi tutulmasin iste- ‘yen gérigin taraftarlan, bllimin her konuca tarusilmaz distiniaga kesint Yyetlestirmeye galishlar. Bu egilimdeki gahislardan'® olan Baha Teviik Tse, Muhamed ll Efplniniaiim dgance ah ve yarn te l dernbss {Sebeesyetepimesin, ends geeh casts Kp hale gtk ‘Scr "egeronun porta hmeyen supe Siereyiptamamen ain fave ve Ye SMS Steg ol ceva lt yas bug dae alam seme Gucene dca SEP he Resosrcton of eg Tocughtin im, = 78). 100 tuseyin cle nese ten once ya i yun “ack etree de Aura ‘Mak Zonday el eygmispanaen ftramtdon geese enum a ada ‘Fsnaracuintan nen berks Tongue Capaagnma, 9377-378), tot Manto “Seman ageing! Depgme fe Bim, s 86, user’ ba ala ok 0K ie {eee gt "ll ssn ey say ie Resaye med camayaca= ‘ag cits kinyas ve by Rpt tn ttmetyede ne ens skrivar al ‘ne ne egal nab, Surun inure an Syn ugg ath we ‘Etna uisuisna brataak.tmeddas cme ser eek ula ve unin ups meen See itnsncan soul Gemsediin Sit "Medelye Coen Det nieve Sours "te0-180, toa Np ie sean orckmelg bu gun Sem absyees sania cep kina rae, Bea od 0ST ery Z et i0), A ae (E90), ‘Bena laa 1000), rene Saban (187. Jo4a), Ran Tete (1868-1949) ve Cell ‘Nis (187-1990) eo dab bapa rates Gogol, 6 fi HeLewoa Veni PARSRAAL tim yapan Kip Vine yep enanncenc Pe vbanea st deri Abtueh Cvtt(so00 sooo ae ieee py tense cia hein sas ‘Semcaner genet ee 7H sia scrum Bra daa kl arma ola Bau yak ctde Sure ve Libnan'dan glen husyanar ema eomigts eda senyolfl irene donee sei aera channel eat abe enters wai 10 btn 04) a ae ah Ds gan ve Henao 19) um Rea ee nnn Soa ase Rk ‘2nGigreay tame cent Spungen pea one Lae Stig tives ceatan caren haar cer ‘es Stren Te Gi = 288 80; Osman hod ve Poa 10+ RS a te ene tin in tren cere urn yoga iret ee ea Se te ate mtn is Forhsatraer aie 1008) le sng dene gee. yh Senta ranges oe ‘Zep Ove so at ee ah tt eas ce ‘Sete yga Au Cv aa BL Nagi Spee eae ee ‘Mi oem mb 08 ty “Aaah Cl Bi SoS Pc, Speers ages itn Aging 2 9 rhs nh s09 TS hg dent kw: Maden oop manera gle, dee sal i ere Ahan Een Rua ee a Enugu 25), Aci Sv we wigan ethos aa ‘lin amar tena vec rid at ages roe ia aerate en a aaa 406 Eten 917) sha og pr ve unis A Cmte (1798-1057) Sha enh te nce re save ps cy na mile endl hart hay tavbedp eet Kanaan fon span eee Shasaboneeans oar anata leaeees meter ce heen tts sre 135 Gay are hl rch at igor Aten Pap a “neonate ee eae “Ste tau kenge“ cok, rt ys sume 2S tor Bayattak rst Reins hack yop Pr Mme ve Wi Sar fon 676 ‘ian ya purine eon tReet eas ea ee Moder iin as tonuana ve eat Bat onstage yer secs nae tepmsnenyerepmesne tata batunmagtr Be gorges apne, Ba eran sioner mils rene et esi oceans Sewderertaat Me oe outcome 36 if p ‘YPN DONEMDEHELAN i THLEHEN GISELE ‘Arap dinyaeinda zeman hazilamiste1°% ayn gekilde evrim teorisi ve pa ativist bilimin diger géruslerini yaymak icin ¢aba sarfeden donemin bir digerhiristlyan asilh yazan Farah Antin’dur (1874-1922).10° Ona gore Av- rupa dlkeletinin kismen muvaffak oluklar Insanlann dinf baglardan kue- ‘ulmasi devam etmell ve iim tamamen dinia yerint almalidr."® Msi? dak ‘mulstiman aydinlardan olan ismail Mazhar da (1891-1962) gencliginde bi limselpozitivizmi benimseyip kendifelseflve sosyal gbrslerin\ bitiindyle ‘Babi digtindrlerden alan ve Batt medeniyein insanligin madd ve manevt ‘gelismesinin en tist seviyes! olarak g6renler arasindadu.""* Hinistan‘a gelince miiskimanlar crasinda bu tide Banc ya da din karst isilere pek rastlanmamaktadir. Oracia da modemist cizgi ve liberal dain- celer XIX. yizyiln ikinel yansindan tibarea olusmakla birikte, Tarkiye ve ‘Misir'daki gibi radikal Banc olarak takdim edilebilecek sahsiyetler hemen hemen yoktur, Hint kitasindaki misiman aydinlar basta Seyyid Ahmed Han olmak tizere her ne kadar Bat bilimine bilyik hayranik duymuslarsa da {slamai Kimligi vurgulamaktan hicbir zaman geri durmamislardut. Onlar arasinda o dSnemde mesela bir Abdullah Cevéet gize garpmamaktadr. Bu- nun sebebl muhtemelen onlarin Batilar'ls daha erken bir ddnemde yakin bir temasa gecmeleri ve kiltirel boyunu da eeren topyektin bir Baublasmann zararlann gbrebllmelerir. Ozetle Baty'dan {slam diinyasina edebiyat,bllm ve felsefe kanaliyla gelip aydin-bgrenci kesimlerin etkileyerek miisiimaniann inanglarit teidit eden akimlar, her geyi maddeye dayandirarak ruh ve tann digiincesini reddeden. ‘materyalizm, bili esas alan ve bu anlayisla sartlanmis aks yegane digi olarak telakki eden dolayistyla vahiyle gelen lah midaheleyi reddeden poaitivizm, bitin dinlede bayiik bir kaymet verllerek Allah tarafindan halke- digi bildisien insanun tabil bir tekémiil sonucu hayvanlardan ve neticede cansiz tabiattan geldigini var sayan darwinizmdit. 108 sims, Buchner mfingan Daria’ ese yapian gel Arpeya ecm ely (a ity Ste mats Sb Shumsyyt= = 89) epee can naga oer ah "in he sein kay ona ago opus adel ge stale a gi feo or re uh 3 3) A 109 Vee Juss ath Ampen gevil Hanan (162-1892) een ap, daha Imonun nde dre yap Rage (6 60/1108) gl lide dy ata isa wgnat cen ancy unarmed abuirn (14-1905) eta crawangye td tele een nin (808089) vr ene ma tm (aH 110: Anti ae uc fe. 57, 19:0"ete dae Sele ed (1837-198 He doe ‘beac ep ve pelt geal da da yogunigmaye (MGs seine OS ve ‘ectetaa 888.900), Hicivenayonn Aap ern aga v= liege hace {nh lan ve duplacieninn genie igi Be Shara, Arab rates and fe 111 Sete iste bnte Daewin ve Feeney Araps'y cei toe yee sop cgan Mash ve aokaaan apne etchar (1627-1991) Seine ra mo- ‘Genie dah ait edyorai Val, am 106), 37 Haewoa Yeni RARMSLAAL Bancr olarak degerléndlrlip tanmmianan aydin ve digtintvtesin harpist- ra, ces gorisFarkhitkanyia beraber ortak dzelikier tibariye Islnd kimliah savunan ve topyektin Baniilagma’yi reddeden mdsliiman aydinlar cikmis- far. Bati'nun ilim ve teknikteki basanlanin redeetmeyen, ancak diinya gortl- sf ve hayat tarzi olarak Bat’yt elestirmekten cekinmeyen bu kigiler hem geloneksel egitim goreni hem de Baty! taniyan tslémei aydinlar grubun teskileder. Bunlar bithassa karst cephenin yayin ve terctime faaliyetinden, sonra harekete gecmislerir, Batilar'a karst ortaya kan muhafazakr yaklagumun baginda kalic tak

    You might also like