a Ar = Dziadek prezydenta USA dorobit sie na burdelu HISTORIA BEZ bal FAN) HA) i See sey ea } eae ee anyk eee he “Sy Samobédjczego ~ el Ve Ley aks: Sa id ydNie obchodza nas partie lub te czy owe programy. My chcemy Polski suwerennej, Polski chrzescijariskiej, Polski - polskie. Tygodnik ogélnopolski w kazdy piatek w Twoim kiosku!IST POLSKI DONALD TRUMP NA HORYZONCIE saystko waycin osguna- lem sam, Ojeiec dal mi tylko 1omln USDikazal M2. do roboty” - ten cytat obecnego prezydentaelekta USA idealnie oddaje charakter Donalda Trumpa. Jednocze: Snie potwierdza to, jak wiele zawdzigeza on swoim praodkom, aw szczegélno- Sci dziadkowi iojeu, o ktorych piszemy wzapowiadanym na okladce artykule ardel dziadka prezydenta Ktos mégiby argumentowaé, 2 Donald Trump nic odpowiadaza to,co robilijego antenaci, To prawda, Jednak zdrugie( strony caly ezas korzysta for ‘tuny, ktérej poczatkiem byla kreatyw- anos€ Freda ‘Trumpa seniora. Poni jak wiadomo, najtrudniej zdob; pierwszy milion, to calkim modiwe, ze-bex pol milionadolaréw zarobionych, przez dziadka m.in, na prowadzeni doméw publicznych, Donald Tru wylby w stanie sfinansow kampanii wyborczejiwygraé wyboréw. Jest chichotem historii, 4e prostytutki ‘oddajgce Fredowi Trumpowi dzialke 2a noc spedzonq z klientem prayczynily Redaktor naczelny: Aleksander Piski Zastepca red. nacz: Tomasz Pichér Redaguje zespét: sig ponad sto lat pé ‘iniany polityki najwighszego mocar stwanas do radykah Historia bez Cenzur historyczny i dlatego zajmujemy sig wnim dziadkiem i ojcem prezydenta elekta USA. Patrzae kilkanascie: killa diesiqt lat wstece mozna sig dopatrzyé swielu watpliwych etyeznie dzialat sane- .goDonaldaTrumpa. Wspomnijmy tylko historig spadku po jego ojeu, kt6ry zanart w 1999 r. Okazalo sig wowezas, ze Fred * tomagazyn ‘rump Junior postanowil wydziedz dzieci swojego najstarszego synai br Donalda Trumpa dlatego, 2e nie lubit jego ony. Donald, zamiast wespr ka (sam brat zmarl wezeSniej) w walee przeciwko tej niesprawiedliwosei, pré- bowal wymusié na nin niekorzystag uugodepozasqdowa, odeinajae jego chore dziecko od ubezpieczenia zdrowotnegp, kiGrego brak byl kwestigZycia iSnierei ‘Tak wige Donald Trump z pewni nie ma kwalifikagji moralnych, by r dzi¢ najwigkszym mocarstwem swiata Dlaczego zatem ludzie go wybrali? bratan- Jan Pifiski, Andrzej Nowick!, Anna Koc, Dominika Borystawska, Grzegorz ‘Seymborskl, Jakub Mikolajczuk, Jakub Woalnsk, Katareyna Janiszewska, Kordian Kuczma, Lech Mazewskl, Leszek Nowak, Leszek Petrzak, Marcin Hates Instytut Zarzadzania Informacta, ul. Grainy 13/7, 02-548 Warszawa Felietonisek Graegorz Braun, Pawet Zarzeczny Korektairedakejar Maria Pifska Sktad: tat Studio Wydawea: ISSN 2450-7849 Nr indekeu: 411.043 ‘wwwhistoriabezcenzurypl | e-malt: redakeja@bezc pl Projekt oktadki: © MOON Redakcla zastr2ega soble prawo do redagowania | skracaniatekst6w. Copyright © InstytutZarzadzania Informacja, Wszystkie prawa zastrzetone. (ovtacznie 2 thumaczeniem na Jezyk obce). Praedruk tylko za zz0da wydawcy. Drukc RR Donnelley 0164 nie dlatego, Ze wyborcy sq idiotami i nie widza wad kandydatiw. Widza, tylko alternatywa byl wybér Hillary Clinton, ktéry oznaczal kor uacig obecne polityki, Poityki, kt doprowadzilado tego, 2 Amerykanéw zarobkin istotnieod ponad éwie svi placa powyZe} i ponit polowa pracownikéw) roczne} placy gospodarstwa domowexu w USA w2015r. wynioslas6,5tys USD, podezas sslywios9r byloto59,4tys USD. W tym caasie PRBregularnie sl, coozacra, ie prawie caly en warost praejgla niewielka supa najbogatszych Amerykandw. Ws b6rDonalda Trumpato krzyk rozpaczy amerykariskiej klasy Sredniej, kt6ra sig ztym nie godziitrudno im sie dziwi. ‘Coztego wynika dlanas? Ot6# Polska nichdekadach najbantz PRB przcznaczanana pensic pracowni ow stad zapewne wygrana w wybo. rach PiS i wprowadzane przcz.t¢ parti socjalne takie jak. .500 Plus loprowadza one do istotnego podwyészenia pengji pracownik6w; to zapersne niedingo wnaszym krajurzady z-wlasny odpowiednik Do- Miejmy tylko nadzicjg o poxtomcy establish mentu slifow 7 bi zdobywal nna prowadzeniu doméw public naldaTrump: aia ALEKSANDER PINSKIas " = 19 30 39 Zycie polityczne Niccolo Machiavellego Machiavelli by! urzednikiem calkowi- cie oddanym sprawom swojego miasta, ale jednoczesnie ezlowiekiem 2yjacs m Syberiada Cay Syberia to wylacanie region po: imigdzy Uralem, Oceanem Lodowatym, rosyjskim Dalekim | Wschodem (Pri- moriem) i Chinami? Czy tez w Syberig Slaski gigant itka GiescheS A. bykanajwighsza firma TI Reecapospolite} i niewiele brakowalo, aby 2 je) powodu Polska znalazla sig po drugiejstronie zelaznejkurtyny. pelnia zycia. Mimo ae mial one i daie- pis sig Caukotha, Kamezatha i Wy- Jakub Weinek ci, provadail hulaszezy tryb aycia. Mial spy Kurylshie wax Ciesning Beringa, takie opinie uwodzicicla, W archiwach —oddsielyjaea Rosje od USA? A mote pozostaly donosy z szokujaca szczegi- w on naledy wlacayé takde Rosyjska Jowosia opisujace co obit Machiavelli, Ameryke, czylidawnefaktorie handlowe zim jak iosadnictwo od Alaski az po past Gor Leszek Nowak Skalisiych, wlaceniez Kalifornia? “Andrej Nowicki OD REDAKTORA.. POLSKA SWIAT TAJNA HISTORIA GOSPODARKI UTOPISCl WIZJONERZY BURDEL DZIADKA PREZYDENTA..36 Se | FANTASCI Aleksander Piriski Leszek Nowak PARKA HISTORII W €E8. 7 SLASKI GIGANT. 2¥CIE POLITYCZNE ae eae SENAINOWERU NICCOLO MACHIAVELLEGO nt? pas KALI Leszek Nowak LITWIN LITWINOWI WILKIEM .. PUEAPKA NA POLAKOW. OSTATNI SEM Grzegorz Szymborski Jan Pik SZLACHECKIED RZECZPOSPOLITEJ.. DZIECIECA TRAGEDIA...... CAVA ECARTTOn Lech Matewski Andrzej Nowicki HANBA PROWOKATOROM. SYBERIADA.. DWIE POLSKI, JEDEN SZCZERBIEC..56 Gregor Braun Andrzej Nowicki Greegore Szymborst 4IST Dziecieca tragedia Los deci hy straseny. Aby precy, ima: lysig lodzicjstwa iprostytuci, popadajac jw alkobolowe lub kokaino- aja we uzaleznienie, Wyawica, tyfus brzuseny byly chorobami dziesitlay imi ulicznikéuw, ktérzy w nadziei na pra ‘onganizowali sig w grupy i bandy. Zebrali grabili,aczestozabijal Andrzej Nowicki dur Jak Niemcy chcieli zabié Wielka Trojke Pomyst praeprowatlzenia operacji Dhi- i skok™ pojawil sig po raz pierwszy W maju 1943 r, gdy niemieckie shy preechwycily informacje 0 ty Drawem ma dojéé do spotkania Roose velta, Churchill i Stalina. Problem byt tylko jeden; nie wiedzialy ge i kiedy do niego dojdeie. Zreseta sama Wielka “Trojka rownied nie wiedziala gic kie- ddyma sigono ody, Tredowaci snajperzy ‘Tysiace razy musi wystreelié zwykly dob nierz, by zabigjednego wroga, Snajper. by osiagnaétensamefekt, potrzebujesrednio 1.Snaboju. Gay zatem zwykly Zolnierz na- ciska spust, ma prawie 99 proc. szansy, nikogo nie zabije. Kiedy snajper pociaga zacyngiel, ma prawie pewnos6, ze pozha- wi kogos2ycia. Dlatego strzelew wyboro- ‘wych traktowanotakjak Katwenazywano ich ,kostucha’ wyzywano od mordero6w i nawet ich towarzysze broni nie cheieli Leszek Petrzak mice nimi nico. Aleksander Pfski ALAMO NA PACYFIKU... ARABSKA LAMIGEOWKA... AFORYZMY &ANEGDOTY 88 Andrzej Motowek Aleksander Pik Jokub Mikolojczuk WIELKA UCIECZKA. 81 MOJAHISTORIA SPORTU JAK NIEMCY Aleksander Piriski CE ZA WIE RA TRO PODNIEBNE WSPOMNIENIA... Leszek Pletraak WENECJA DLA MYSLACYCH.. papas Aleksander Pfski ‘TREDOWACI SNAJPERZY... 73 KRESOWEADRESY REMANENTY HISTORYCZNE near KOLOMYJA NIE POMYJA. RACHUNKIZA WOEYN. Marcin Hats ee puna reegor Braun HISTORYCZNA SZAFA KOLEKCJA CZY INWESTYCJA JAKBYC KONSERWATYSTA, NIE TAKA SUKNIA CZARNA, Leszek Nowak JAK JAMALUJA, UBOGI SASIAD ,KALACHA". Tomasz Pichér Katarzyna Joniszewska Krzysztof Gals= PERYSKOP Archeolodzy odkryli w Egipcie miasto, kt6rego historia sigxa siedmiu tysigcy lat, Podezas prac odkopano do- my, narzedzia, ceramikg oraz potgne Nilu, w poblizn swigtyni Seta w Abydos Wedlug wstgpnych analiz, miesz~ kkaricy starozytnego miasta byli urzed. nikami oraz budowniczyii groboweow krélewskich w Abydos. Abydos to jedna zkolebek cywilizaciiegipskiej Znajduyjg sigtam grobowoe wlade6w il dynasti iak zwanej 0 dynastii (3200-3000 lat przed Chrystusem) -okrest ‘wladedw Gornego Egiptu, kt dopodobnie ziednoczyli Tdynastig ssperci sq zdania, i starozytnego miiasta mote sie pray dorozwojtte tyki, kt6raod czasu obalenia prezydenta Mursiego w20ILr. praviywa kryzys. & Blisko tysige pochéwk6w sprzed 3 tysigcy lat odkryli archeolodzy w Pa- szowicach (wo dolnoslaskic) na trasie planowancj drogi $3. Na kilkunastu naczyniach malezionych wewnatr2 grobéw widoczne sq namalowane swastyki, spirale i inne wzory. W su mie okolo 700 naczysi, od urn, po miski z 2ywnoseig na ostatnig droge jay, Nacmentarzysku spoczeli nosei kultury a alo dlugo- przez. okol 500 lat. Opréez urn i naczy%i grob6warcheolodzy znaledlited kilka- daiesiat przedmiotéwz Sato in, narzedzia sierpyinoze, ae tezozdoby - w tym szpile, bransolety idk ry praw- ssipt praed odnalezienie inaszyjniki, W jednym grob bro, czekan z brazu. Ludno: skonale radzila sobie z obrobkq metali Swiadeqo tym pozostalosci piecw od- kryteniedaleko badanego cmentarzyska 6 sw Paszowicach, Obecnie zabytki trafity do konserwatonsw i specjalistow, ktorzy praygotuj ich naukowe opracowanie. Za rok zabythi zostang praekazane do Muzeum Regionalnego w Jaworze, nlzie powstanie obszerna wystawa na temat pradzicjowego cmentarzyska. & Polskim naukoweom udalosie wyty powaé micjsce wstgpnych poszulkiwar Qarjat as-Saqaliba, warownej osady zalozonej w Maroku przez zbu wanych stowiatiskich niewolni xprzelomm IXiX wiekn, Rekonesans obejmowal rejon gar Rif, gdzie we wezesnym sredniowieczu miescito sig krélestwo Nekor. Arabski histo ryk Al-Bakriz XI wicku. w .Ksigdze drigikrdlestw” pisal o tej lokalizagji jako 0 miejscu zalozenia slowiariskiej ‘warownej osady na polnocy Maroka, Krilestwo Nekor bylo pierwszym mur nariskim paristwem, kidre powstato na terenach zamieszkiwanych przez Berberéw. Panujgea w IX iX wieku dynastia Banu Salih zalozyla gwardig, weklad ktérej wehodzili slowiaiiscy niewolnicy, byé moze pochodzacy anadbaltyc! odkdw handlowych w Wolinie lub Szezecinie, Wedlug Arédel armia zbuntowala sig, zostala wyparta ze stolicy izalozyla w gorach twierdzg nazwana Qarjatas-Saqaliba, co thumaczy sig jako ,wies Stowian’ Dalszebadania einologicane ma prowadzi¢ do tego, bytoponi znazw micjsc, wydoby¢ jakic obeenosei Slowian. Badania ku br, w Ma- roku byly pierwszq polska wyprawa prowadzone w paddzie etnoarcheologiczna, podezas kt6rej y Sredniowieczne groby ossb anych o wampiryzi odkt li archeolodzy w Gérzycy (wo). lub Li wird skic). O tym, ze zmarli bud: lokalnej spolecznosei strach, swiadeza nietypowe zabiegi jakich dokonano na axwlokach. Pochéwkiznajdowaly signa skrajucmentarzaibyly wkopane bardzo lgboko, W dwich przypadkachodkryte przezarcheologéw kosci nie spoczywa- ly w porzadku anatomicznym ~ byly rzetiteszane, praykladowo prawa noga maledli tez Slady toglowy: Archeolodz przebicia ciala wr swjednym przypadku w kosei krzya0%ve warugin — na kregu. Prawdopodobnie poprzez whijanie kolka. Zmarli-starszy kobieta nosili bardzo wy- rafne slady 2; mnusiala chodzié 2gigta w pol, Niewy kluczone, ie meéczyzna byl garbaty. ‘Twarz kobiety 2wndcona bylaw strong ziemi, Prawdopodobnie wylamano je rownied. kolana, Obrazeri ciala doko: nano po smierci. Najprawdopodobni lokalni mieszkaticy wanali, #e zmarle osoby sq wampirami, odpowiedzialny: mi za wystepujace w okolicy masowe zgony hub int Wedlug przesqdéw, po Smicrei mialy wychodzié 2 grobu i szkodzié innym. Zabiegiodrabywaniaglowylub whijania kolkaweialom i pirom wydostanie sig z grobu, Traeci zodkopanych szkielet6w takze mial lady po przebicin kregoshupaostrym narzgdziem, Glowajednego zezmartych ingéczya spocaywala migdzy duzymi kamieniami, To takzebyi,jeden sg6w antywampirycznych. Cmentarz \w Gérzycy funkejonowal prey srednio- swieczngj siedzibiebiskupéw Inbuskich Weiggu ostatnich lat archeolodzy prze- badali w Gorzycy kilkadziesiat grob6w 2XIILiXIV w. WigkszoSéz nich byla typowa~zmarlych chowano plasko, na wanak, zr¢kami wedhui.cialalub ulozo- nyutistaklatce piersiowej. Ukladano ich naosi wschéd-ach6dz,glowa zwr6con nazachéd. JAKUB MIKOLAJCZUK@ PALKA HISTORII W LEB 1 styeania 4067, - Wandalowie pra Irroczyli Ren. WspélezeSnie wanalogic nig sytuagji potralilsiezachowa¢ tylko Viktor Orban, Po prostu zbudowal plot I styc 94, Fidel Castro objat wwladlze na Kubie, co w Zaden sposdb nie umniejszyto naszej milosci do kuba skich eygar, kubariskiego run idziew- cat Kuby — wyspy jak wulkan gorace] 1991 r ~ przestaligmy byé Denominacja zlotego. Tak -y nie stracili wiele, bo naprawdg Pol no oderuwaé utrate Aerech zer, edly ma sig w portfeluzero, Ss stycania 1968. - zawieszono przed stawienia ,Dziadéw” w Teatrze Naro- dowymw Warszawie, co zostalo wenane zazapalnik studenckich protest6w taw Marca 68, Niemal wszystko odbywalo sigwrodzinie: rezyserowal nalezacy do PZPR Kazimierz Dejmek, a premiera dramatumiala uczcié rocanicg Rewolugji Paidzicrnikowej, Z tego paradygmatu ‘wylamal sigtytko Adam Mickiewie, kt6- ry do partii komunistycznej nie naledal Wreaultacie calej awantury ~ Dejmka wyraucono PZPR. Jednak potyczka zakotieryla sig porazkg czerwonych, bo dlaréwnowagi -Mickiewiczanie prayieli do parti. 4stycmia1980 r,-wodwecieza inter- ‘wencje wujsksowieckich w Afignistanie, Stany Zjednoczone wprowadzily ex argo na dostawy zboza do ZSRS, Tym samym bardziej piekacyidoslowny stal sig doweip z tamtych lat: ~ Jak ros wZvigzku Sowieckin pszenica? Jakes pytelegraficzne. A jak rosniew Z Sowieckim zyto? leszcze rzadzigi nia 2005¢. Martin Bormann, ry praewodniczqcym Bun destagu. Ups... przepraszamy, za blad. To Wlodzimierz Cimoszewicz. zostal marszalliem sejum RP, Niby 6% duga ~awistocie rzeczy bez r6ani 6 stycania 1990 r,~ setandar wypro- wadzono, PZPR rozwiqzano, SARP utworzono, komunistow wezesniej uvwlaszczono, Tango grabarza zakusze- Mictek Rakowski Olek 6stycznia, Nowoczesnego obrzqdku Swicto 6krili Rysvanda Petru. Rys Petruto taki gosé, Ktory uwaza,e. Kara Mustafa, wielki mistrz Krzyiakéw, scedl zlicanemi zastepy przez. Alpy na Krakow; do obrony swych posad zawsze bedaeskory, pobil go pod Gruntwalder rol Stefan Batory’ tycznia 49 r. pare. - Juliusz. Ce Rubikoniu wprowadzit Romana Giertycha do senatu (wersja adarzeit wy Ryszarda Petru) estyeznia 1868, ~ Hrabia Aleksmder Wielopolski oglosil branke do wojska rosgiskicgo. Chyba najbardzigjspektaku- larna porazka realpolitik made in Poland. 17 stycantia 1948 r, ~ pointa piosenki “zolg” Jacka Kaczmarskiego: .Bo ruski tank - nie bedzie walezyl za Polakow! / Bo ruski tank ~ za wybito! / Gay sie wypal ciemnym blyskiem. / Wigezq mi silnik iogywig krewmaszyny, /Byinmiglob ‘miasto co takbliskie ~/ Bezwalki adobywajae gruzy rainy!” 18styczn ugoda w Pereja- sawiu, czy Kozacy, jak stryjek —zannie- 1654 asablanca’, Od tamtej chwi sweigi gra to jeszcze raz Sam ISIC ‘24 styczmia 15071. w Katedrae Wa- wwelskiej na krla Polski koronowany 0 stal Zygmunt IStary. W chwili koron staryjeszeze niebyl ial réwno 40 lat Zao Polska byla wowezas naprawde ‘moena ~ macmie mocniejszanizweza- dy rzqdzil nig August II Mocny. Rada Ministrow uw War 24stycznia t925r. podiela uchwalgo wanies Los tak chcial,ze,jes nego Obroricy Lwowa, 26 styemnia 1999 r. — wizyta ministra sprawagranicznych III Rzeszy Joa mavon Ribbentropa w zawarl paktu z J6zefem Beck niecheacy nil sig do popular~ nosei niepokornego redaktora Piotra Zychowicza. em,ezym, zdlobycie Char: Mahdiego, to trudnigj 26 styczntia 1885 nu pr Tarkowski m 20 stycznia 182 r swojennego kom uarania stanu wieckiego wydalono Lwa Trockiego. A potem musiano gow Meksyku uthue to ustréj powolany do roz probleméw, ktére sam stworzy 1923 r.— wykonano wyrok Sinierci us2u Niewiadon zabdjcy prezydenta Narutowicza Wealej tej histori warto zwrdcié uwage na dwa szczegély ~ pi erwotni Niewiadomnski planowal dokonanic machu na Jézefa Pilsudskiego, leez plan ten zmienil, Secundo: wedlug Gazety Wyborezej” Niewiadomski nie istnial ‘weale,albowiem na Narutowicau mordu, dokonala zbiorowo polska prawica KAROLMEOTZydzi, Na oe J crops COE Tee do samobéjczego a powstania styczniowego™ owstanie, ktére wybuchto ycznia 1868 r, bylojednym jbardziej beasensownych na rodowych zryw6w, Nie mialo zad suas na poworzenie,apraynioslonare dowi niepowetowanestrat kie powstaricéwsiegaly killsudziesigeiu tysiecy poleglych wwalkach (szacunek calonka powstaticzegn radu Gillera 3o tys, wydaje si prawdy). Kolejnych 1,5 tys. po rozstrzelano lub powieszono, Okolo 150 tys. poszlo do wigzier!Inb na w i2c2eg00k. 40tys. na Sybe cila tylko potowa) Skutkier oprécz strat w ludziach, bylo zwycigstwo opeji przymusowej rusyfi kaeji Pola rid elit rosyjskich, Zi Ievidowano resatkiautonomii Krélestwa Polskiogo, Wszedzie, gdzicbylo mozna inawet przy pisanin ksiag parafialnych naraucono jezyk rosyjski,zlikwidowano polskie nezelnie (m.in, Szkoke Gléwna , skqd wd powstania, kowite 8 Warszawska), szkoly dla dzieci, klasz- tory katolickie, skonfiskowano ponad 1600 majatk6w ziemskich, pozhawiajgc naréd macznego odsetka klasy srednigj iwyzszej ktora ibronié polskose nia wanaja, 2 moralna wyész08¢ nad zaborea i ps trzymano dueha walki Polak6w. Nie tdrzy po stronie korzysci uwlaszezenie przez. cara Aleks ndra II polskich chlopéw w marcw i864, Jakoby powstaica wymuszone prez Faktyeznie chlopi od poczatku trakto wali powstanie jako ,wojenkg" p iczasem nawet atakowali powst oddzialy. Straty rosyjskie byly male isiggaly zaledwicok. 1.3 tys. poleglych, gedia tego arywu nigdy nie zosta larorliezona, przede wszysthi historykow. Nie wyci praca to zadnych , stawi Abylato zwyezajna ghupota i gra w img obcych intereséw. To powstanie styez. niowe doprowadzilo do ponownes li enia zaborcéw Rogjii Prus i pozwolilo tymostatnim do taéod c przeprowadzeniezjednocz jest teza, enieposl odzyskalismy nie dzigki powstaniu, a pomimo niego, Wnioskiz tej praegrane} neli praede wszystkim polity cy Narodowej Demokraeji. To Roman Dmowski zabieyat oto, aby plany po- © J6nefa Pilsudskiego 2 1914 r. nie powiodly sie. Driekitemucztery lata inspiratorzy Uczynitten, komu przyniostoto korzysé is fect, cui prodest~ glosistararzymska zasada prawnicza, Tylko w ten spos6bnycho waniecenie powstaniaw Polsce. Powstania, kt6re bylo kompletnie bez: sensownez punktu widzenia tak szans powodzenia, jak i tez jakiejkolwiek sensownej kalkulacji. Na powstanie nic . gly wlatach 1858-1856, Rosja walezylaz Turcja i wspierajqeymi jepotegami: Francja i Wielka Brytaniq w. wojna krymska), Wowezas powsta- nogloby licayéna rozpros rosyjskich, a takze korzysing kon ture migdzynarodowa. Gdyby wybucht zeyw narodowy inmawet ponidsl kleske, przynajmniej bylaby jakasideazaofiara, ij, proba podlaezenia sig pod konflikt migdzynarodowy, Wtedy wnano jed- nak, 2e powstanie wigie sig zogromnym jem. Co takiego zaienilo sie prez Dlisko dekadl, 2eadecydowano sigrauc wyawanienajwigkszermu europejskier kkontynentalnemu) mocarstwu, ktére nialo specjalnych probleméw? Oficjalnie decyzjao wywolaniu po ‘wstaniazapadla 16 stycania 1863. na po siedzeniu Komitetu Centralnego tasw,or- snizacji czerwonych’. Na posiedzenin komitetu obecni byli Stefan Bobrowski, ize Jaworski, Jan Majkowski, Karol Mikoszewskii Zygmunt Padlewsk bezposrednich spraweow powstania ig Bobrowskicgo i Padlewskiego. Sénicj o powstanin stwierdzil, ze doprowadzily do niego dzieci, Bobrowski zginal w przypad kowym pojedynku 2 rak rodaka majac 23 lata (w 1865 r,).27-letniego Padlew- skiego rozstrzelali Rosjanie w maju 1863 r. Okolicznosci ich smicrci duzo méwig o ich inteliges Bobrowski stanl do honorowego poj dynkunapistoletyzbylym zawodowym, wojskowym armii pruskiej. Padlewski zkole’ wpadl w rece carskich kozak bo widal rmundur paradny, by dol do jednego zoddzialéw. Zatrzym ym go dal ogromna lapowke 100 rubli Gdyby dal rubla, tobylaby sansa, zeby gp puszezono, tak szybko ustalono, kim jest rozstrzelano, Cowigcej, Bobrowski otwarcie méwil, w wyniku powstani Rogja zniszczy kraj iwyleje rzeke kr ji. Krotkowidz polskie) Tozasw jego mniemanin mialo skutecznie polozye szansena pokojowe ulozenie stosunk6w zaborea, Tworcy impuls powstanin, Biali (do wai zaliczali sig 2ydowski bankier: Leopold Kronenberg, hrabia Andrzej Zamoyski radea Edward Jiirgens i bracia Karol i Wladyslaw Majewski) zaangazowali i¢ w niemajqca szans na powodzenie ‘Na pewno wybuch powstania wspie ralyzakulisowo Prusy. Zachowalysigne- ktSrzy do powstan przez swoich uuzbrojeniw pruskie! Last but not least rosyjscy i sowiecey historycy, opisujac relacje prusko-ro- syjskie sprzed zjednoczenia Niemiec podaja, iz kanclerz Otto von Bismarck sgrozil Rosji polskim powstaniem w. 1866 r, Czyli ledwo trzy lata po fiasku suurekejistyezniowej, Bezposrednim skutkiem wybuchu powstania styez- niowego bylo podpisanie konwengji von Alvenslebena, w kt6rej obie strony IST fad . Agaton Giller zobowiazywaly sig thunié wspélnie po- ‘wstanie, Wspélpraca wojskowa zaktadala nawet weajemnagode na preekracz sa apowstaiicow, Te sojusz. op6énil o kilkadziesiqt lat zbli. aenie rosyjsko-francuskie, kt6re jak wiemy, przynioslo globalny konllikt iniepodlegloS¢ Polsce. .Konwencja ta bylaudanym posunigeiem na szachow- nicy, ki6re rozstrzyzuelo partie toczaca sigwewnatrz rosyjskiego gabinetu mig dzy wplywem kierunku antypolskiego, monarel nego ipolonizujacego pan- slawistycznego” — pisal Bismarck w pa- miginikach, sidjesigwnich fragment, ktSrego wynika, Ze swoich polskie lacjonowae nawet przyszlej kr6lowe} (mimo izbyt oto proszony,.Z yh Ze jest gotw zrobi€ to ustnie. .Jakos dziwnie wiele tajemnic dotyezacych sprawy polskie] maj Prusy do strzezenia’ —komentowal tozachowanic Jedrzej Giertych, polityk, historyki publicystaw .Tragizmiclosiw Polski’. W Rogjibyly w ym momencie dwie go nie chcial pisemnie zr frakcje. Jedna nastawiona na polityezne ronwiqzanic kwestii polskie), zaKlada- jgce nawet 2wrot taw. ziem zabranyc z pierwszego i drugiego zaboru Polski i tworzenie wspélnego paristwa. Tafra koncepeja, na w2ir brytyjskiej wspél- noty narodéw byla ogromnym agro. dla Prus, wmniejszym stopniu ie dla Austrii, Pokojowy rozw6j Krélestwa Polskiego grozil, wezesniej praylacze szkalych przez Polak6w: Wiel kopolski, Galiejii Pomorza, Rozumial todoskonale Bismarck, dlatego dazyt dowywolania wojny rosyjsko- polskie ‘Zresitqw swoich pamigtnikach napisal, e ,byl gotéw rzucié na szale polityki modliwos¢ rozpetania przeciwnaszym swrogom réwnie?.rewolucyjnych ruch6w narodowych”. Zachowaly sig bezpo. rednie dowody inspiracji powstait w Czechach ina Wegrzech za rzqdow Bismarcka, Zadziwiajacy patriotyzm Zydéw polskich Represje powstaricze dotyczyly glow- nie Polakéw. Na pogromie polskiego ristwa skorzystala rodzqca sig aydowskaklasa srednia, praejmujqeszla- checkie majatki, skonfiskowane przez carat. Bardzo cickawa osobq byl baron Leopold Kronenberg, ktéry otwarcie finansowal powstanie styezniowe. Bylto czlowick o ogromnym majgtku 10 Uwzgledniaiae parytet sily nabyweze majatek Kronenberga szacowany bylby dzisna30 mld USD, co sytuowaloby go esigtce najbogatszych lndzi Swia- nie sponsor i wspolzarzadzajqey powstaniem stycaniowym, zaledwie po rocznej banicji wraca do cesarstwa rosyjskiego i zaczyna robie inter rzadem, Zwolennicy Kronenberga bro- nig go, twierlzqe, Ze prawodo powrotu kupil sobie placqc ogromma lapowkg. Zaraz po prayjeddrie Kronenberg do: stal konicesje na budowe lint kolejowe] Warszawa - Terespol. Zaledwie 4 lata po upadku powstania, car udekorowal 0 Orderem Swigtego Wlodzimierza IIL klasy, co wigzalo sig prayznaniem driedzicznegn slachectwa. Czy rosyiski monarcha wybaczylby tak szybko czlo- swickow, ktdry inansowal bunt praeciw- koniemu? A moze realizowal tylko plan jednej zfrakeji tej antypolskiej, wsréd politykéw rosyjskich, a szlachectwo sgrodg zaowe uslugi? kawiej wyglada opis udzialu ludnosei zydowskiej w pol skich protestach, ktére doprowadzity do wybuchu powstania. Na pewno znich byla podyktowana sym- patiq idobrymichgciami, Bioracjednak pod uwage wrodzonig zachowawen0Sé -ydw, ktorzy zwyl sig wsprawy gojéw, ich obecnosé iaktyw- nosé wiecowa przed iw trakcie powsta nia styezniowego zadziwia, Wyréenial signa prayklad rabin Beer Meisels, Bral udzial we wszystkich waanych stracjach, W intengjisofiarjedne)z.ma- nifestacjiantycarskiej rabini odprawili modly nacmentarzu katolickim Zydowski historyk Samuel Hirsch horn (1876-1942) w ksigzce Historia yilow polski es prac powstaniem styczniowymn, pisze o wielu ydach, Kt patrio- -Petnili ‘olach, nw podezasnaboteristwa Zydzi zebrali nna powstanie kilka tysigcy alotych” napisat Hirschhorn. Je podobnych praykladéw podaje polski historyk Walery Przyborowski, pisza, cy pod pseudonim Zygmunt Luc Sulim w swojej pracy .Historia dwoch Tat 1861/62", Dochodilo do spontanics nych masowych deklaracji braterstwa i przyjadni migdzy Polakami i Zydami Bylto jedyny przypadek whistorii Po- lakéw, kiedy Zydzi zauwazai i popierali polskie aspiracje niepodleglosciowe Do powstania jednak gromadni poszli. Trudno praypisywa kim ue stnikom tych wydarzett c. Fakty sq ecinak takic, ze tylko cy stracili na bezsensownym po: wstaniu, A wakaty po polskie} Klasie ednieji stwie wypelnil 2y- 23 lata po ju prawa pozwalajqcego ieruchomosci, micli uz okolo 8 tys. majatkow ziemskich. s arty, ukryty sracz— Wielka Brytania, kra wspierala Prusy, obawiajge sie wowe: zdominowania Europy praca Francie. ali sig, e wdyby do salo do restauracjiniepodlegkej Polski, to Francja weszlaby nig w sojuszizaczela dominowaé na kontynenci Koszmarng wad polskich powstart wXIXwieku bylonie tylko to,2 naly je .dzicei’. Takze to, ze kontynu owali je dorosli, niemajacy pojgeia po co to robig, Dla kazidego bylo oczywi ste, #e gdyby powstanic odniosto jakis sukces, to tereny Kongresswki zajgh by natychmiast Prusy. Wynika wprost zpruskich dokum Bismarck dopuszezal taka modliwosé. Starazasada prowadzenia wojen méwi, xejezei masz gorszq sytuacie, to idziesz na ustepstwa 2. az rnienia sig okolicznosci ani prowadzisz do samobjjczegoataku werystkierezerwy tylko poto, aby stag awycigzea moralnym, Korzystalem min, zksiqiek Jedrzcja Giertycha ,Kulisy powstania stycznio- weg” (1965 ri -Tragizm los6w Polski 1936". wiol 2ydowski, W 1885 r wprowadzer JAN PINSKICHWAtA BOHATEROM - HANBA PROWOKATOROM! Zatgana legenda Powstania Styczniowego wymaga gruntownej rewizji - jesli narod polski ma kiedykolwiek sta¢ sie w petni swiadomym podmiotem politycznym, nie zas ale’ perfidiiostro ocenial main. Mosytiski 847-1024, wybitny pole i krytyk polskie) irredenty: Mlod ta, ktdra wposréd zimy, w dziet slotny isnieiny wyszla bez broni, bez obuwia, bez odziezy w kampinoska puszcze, god nawiecanej chwaly. Nie uwierza kied Ide jj boh: tetu, kt6ry nie praygotowawszy bro! dow6dedw, spreymierzeticéw,ludu, wy ayskalcnoteklamstwwem iwielkoscig clu’ ajemy sig w realiach, liach Krélestwa Polskiego pograzajacym Sig greene h Urpeniae przedmiotem cudzej fozeryyl i emigracji przelomu lat 2 w, imblizej poznaj prayrodgilud, tym moeniej utwierdza konaniu, 4c zamiast o ,Powstaniu™ swinnidmy méwié raczej o .Prowokacji Styczniowej’. Policyjna inspiracja jest wszak obecna od pocaatku do ki nie tylko okazjonalnie i nien nie bynajmniej ~ od taw. prowok Barensprunga, komisarza pruskie} poligjiw Poznani pow, wielka prowokacjg oberpolicmajstra iostatni Ri Trepowa,c w Warszawie (1865 dhuiej preyjmowaébe c pokolenia Eysiakw -winnych sprawach plasujge enaanty: podach prey tym! macznie aprobatyw pols! chowujae sm podejéeiu do insurekcyin ej tradyej Prowokacja w prowokacji Ajjednak do dais nie sposdb wyswigcié panteonu narodowego typy spod tak ciemnej gwiazdy, jak np. Jan Kurzyna, upiér migdzyn rodowej rewolucjian fr niespelna sto lat pééniej Wedrowski 2 Sieg V Zarzad WIN pod aspicjan UB? Albo Karol Majewski, kt6 ula pasowalby do leninowskiej opera ji Trust” ~ na praemian to zasiadajae; wkolejnych ,Rzqdach Narodowych’, to piszacy na ich temat sainiste spra- worlania w bezpiecznych dlati murach warsvawskiej Cytadeli- ? Albo general” Marian Langiewiez, ktory ode; jetng.czolowych nil wrozpeta insurekcyjnej,laduje bynajmniej nie na jakimsSybirzeale nadostatniej emerytu: ‘7c, jako posiadacz stadniny arab6w (si potym, jakzramienia Berlina nadzoro. ‘wal inwestyeje w kolej turecka ~2.ezeg0 notabene jasto wynika, 2e pruski sata seneralny traktowal go zawsze jako lojal nego pruskiego oficera~? Czegbijeszcze potracha,eby zaczaé pracgadaé naccey? “Many wszak tak bijace w oc7y fay, jak je Austriaka try nadznrujac korpus Langiewi nskonstatowal obec: s8¢ wrekach Polakéw nowoczesnych kkarabink6w systemu Dreysego ~ choé praecie’ historiinicjest rozbicia przez. powstaricéw jakichkol ‘wick pruskich magazynéw wojskow ‘Takich wamnianek pamigtnikarskich sq Ikrocie - jednak w ramach utrwalone] konwengji nasza historiografia wedraga sigsiggaé ponie, ju tymbantziejwycig- a¢ samonaraucajqce sig wnioski, ielopolski 12 Jednym zniclicenych, ktorzy niewa hali sig zagladaé stebiej pod podszewke tej historii, okazal sig Jedrzej Giertych senior ~ale stracony do piekla antyse- mit6w i wykluczony tym samym poza margines ,powazngj” historiografi doczekal sig bodaj raeczowej poten, nie méwigco probie uerciwej weryfika jegn jakie spdjne| wiziizydowskiego angazowaniaw ProwokacjeStyc Wei sprawie zamiast rzetelne badawezej usypano w ostatnich latach nowe haldy sentymentalngj bredniorze- komym festiwalu Pol iZyd6w — nie do utrrymania w swietle Faktiw; ktdre zaSwiadzajqnannasz uzytek poprostudostepneod latarchiwa,atakze pierwszorzgdni swiadkowie, jakchoeby ozeflgnacy Kraszewski kumentarna powiesé ignorowana przez kolejna generacje pro fesordwi publicystow ktérzy uparlisiena mywaéw panteonienarodowyin super: prowokatorbw, ‘opold Kronenberg (kt6- jak finansista Li rego zamniast sylki i konliskaty majathu yyrabin Dow spotkaly carskie fawory’, Ber Meisels (protegowa warianty gry" nie mogly doczckaé sig ry ani za Pilsudskicgo, -eledami cenzuralnymi. Ale Jera lV RP tesame .rezultaty badavw cae gwarantuje dziaani naorskigj Slepoty na wlasne 2yczenie uhistorykéw iredaktoréw skadingd zacnych izas donych dla odklamywania przeszlosei ie jeszeze latwiej zrozumiale, ale zupelnie juz niemoAliwe do uspra wiedliwienia. Kolejne okragle rocznice ProwokagjiStyczniowe sjnadalrutynowo caczone publikacjami, wktGrych dele tw welarstwa(rewol traktuje sigjako zastuzonych altruistow- nternacjonalistow. Pang lat term jeden, ze standarowyeh periodyk6w ,obozt patriotyeznego” (pod red, prof. Jana Za- ryna) poSwigeil monograficany artykul jednemu ze standarowych garybaldezy kaw awodlowych kondoticrdw rewoluc Swviatowej) nigjakieru Francesco Null, jako poleglemu za Pose” AjednioczeSni pomnikowewydawnictwoalbumowwe(pod red. prof. Andrzeja Nowaka) wigczalo ten ssamego obwiesia do panteonu polsh patriotéw, Kiedyz wreszcie prawo oby- wwatelstwa zyska w polskie) Swiadomos Gw Nullo .po- 1 Polske! w takin samy sensic jak Che Guevara za Bolivig. Watek prowokajiokanjesiewige nie tylkoniezmiernieistotny, ale wrgez kon- stytutywny iw sposdb oczywisty pierw- szoplanowy wealym ciggu tragicmych vwytlarzei, hére skuthuac bezpreceden- sowymusaczerblsiemsubstancjimaterial- nj i biologicanej narodu, sprawe polska pogrzebaly nanastgpne pobwiecze. Ana jeszcze dhuiseq mete, ui w XX. praesq- daily ospoleczio-ekonomiicao-polityez- nj. trans masy spadkowej po dawnej Reeczypospolitejw rewolucyjng, iystyeana ibiurokratyezniq republike demokratyczna, Ten ostatninajbandzi¢| dalekosiginy znisaczacych skutkéwcenig oczywisciespadkobiercyikontynuatorzy ‘zw. ,postgpowych tradyejiinteligencji polskie” —dlatex tez Prowokacja Styez: iowa zawsze otaczana byla przez nich sgilnym kultem bez zasadniczych réinicinterpretacyjnych, zy tozaPilsud- skiego, czy to za Bieruta, za laruzelskiego cay zaKaczyiskiego, To kolei penvinno Dbudaiézdrowa nieutinos¢ kafdlego Polaka aspirujqcego do jakiejkolwiek racjonal- nosci w mysleniu bo ezy mozebyécaly i wystarezajqca prawea to, co podawano nam do wierzenia bez wigkszych zmian zacara,zakonuny,iza postkomuny? Czy ‘mozemy dzisbezkrytycznie prayjmowaé oficjalng wery, jednako niekontrower sying wSwvietlhistoriografi Il, IIAIV RP, jeszcze2 PRL podrodzc? Geostrategiczne ,sukcesy” powstaricze A jednak zaréwno inteligencka gavied#, I/TV RP kazdg probe dekon- 1863 traktuja jako zamzach nanajwigkszeswiglosei, Nawyraniej mitmuajlepieSwiadezy cgstotinos ‘odwolywania sig don ha publicanego, W inauguracyjnymsezonie lentury Andrzej Dudanicraz A jué siggnaé w retoryce moralnego svantazuwlasnie po powstaiicow stye7- niowych, ktérychzrywhytzdaniem Pre aydentabezdyskusyjnic ,potracbny”,To ecny prognostyk —jestibowier akurat Prowokacja Siyczniowa ma wyz cza¢ aryunat polskig polity w XXL wick, to biada nam inastgpnym pokoleniom, Zaniim ani ,pijdg nasi w b6j bez bron stanowezo warto zreasumowaé realne konsckwengje Prowokacji Styezniowej. Wevwngtranie - wiadomo ~ 1868 r,0zna- caalostateczne zaprepaszezenie sprawy polski na tow 7 zabranych ( 11 iLL zaboru rosyjskiew), do do drastycanego praclaman ‘polskigj trade, umo‘livl wale zaslaszczentie monopoluna polski patrio- tyzm preczdemo-rewolucjonistow. _Awpolityvemigdzynarodoweg? Satray ia naprawcle wielkiego kalibru cdrogi do 1) ednoczenia Nie ©) pierwszeg Migdzynnarodéws 3) strategicanego sojusat Rosi noczonych. Ad Bismmarckneanghbymna Prusyzatwara vst ici ssburga, kiGry zarysowal sig _mocno po doswiadczeniach wojny krym- skiej Pozadazqca doostatocmego raza zania koe sili parti akoruskich Ad2) Onganizacjapowolanaostatecmiedo ‘ycia zudzialem Karola Marks, na Mitzynaroxtéwsoejalistycznq wylonila sig wlasniezwiecéw poparcia dla powsta- nia polskiego — nota bene: Marks obok Garibaldiego nalezal do ezolowych wow czas prayjaci6t” Polski, wigigc ogromme nadzieje 7 naseq stuletnia juz wowezas tradycjainsurekeyjna (jako idealna pod- palksadorozniecenia plomienia rewolueji Swiatowej). Ad) Kurtuazyine wizyty floty baltyckiej iczarnomorskicj w Bostonic, Nowymn Jorku Stan Francisco na practo- ujatrwalyuklad, ktory 1. do transakegiataskarskiej nazadatek tak obiecujacego aliansu imperiéw Amerykanie wydali Roganom majtka, Ktory zdezerterowal z.rosyjskiego okretu, by zaciggmna sig do stuzby warmii Unii-znstaton penvieszony nareijeszczew nowyjorskimn porcie byt to Polak: Aleksander Milewski Taki pojedynezy preypadek 2daje sig pewtie Sz Czytelnikowi do tex stopnia jereprezentatywny, de a wlasc nie propos. Po c6 wamniankowatz ma awiskaakurat &p Milewskiogo, wytlancgo naSinien’ praez sekretarza tana Williama Sewanda, skomotylunaszych stra Tubmajetnos posonaeslaniealboc sracie woli Murawiew6w i Trepowow, zearskieg ukazu? Tote? niezapominajmny onich wszystkich - ale wlasniez najgleb- sve sracuniku dla poswigcenia iofia my wsysthich do jedneyo wor ka prowokatoramiirzezimieszkami.Do cobu tych kategorii na ra n Karlowi nek Bialy,figurujacy toriografijako .naczelnik po: licji narodowej" i szef tzw, sztyletnik6w awie, ktéry osobiscie zai progu wlasnego domu Jéze iniszewskiego, pisarza, public nego propagandyste na uslugach margrabiego Wielopolskicgo. IST Jedyna wing &p. Miniszewskiego byloto, ‘ene swe iromia raangztowal sew al caenie pidrem tego, co uwazal Gniemylit sig praecie#!) zazgubne dlanarodu, Nota Dene: jegn zabijea,Gw Karz -Karlo- ledwie kilka lat wezesniej pracowal Jako agent rosyjskiej poigfw Warszawie ‘sie’, lat swych dozyl spokojnie na dalekcjemigraci w Galiil.Otakich to Iudziach pisal era i ‘winy polskiego spoleczeristwa, Indi stanowiska, zak sterootypowa kodeksa. rewolueyjnego, bankruci moralnialbo a aplikanci po urzedach, depen- denci, technicy, psendoliteraci, wojskowi nizszych stopni, zbiegi od oltarza i kilku lachetnych entujastéw jak Frankowski i Padlewski, otoz.czeg sigskladal kom. tetijego onganizacjat. Cojeszeze-zwige i jeszcze dosadniej diagnozowal Pawel Popiel 807-1892): .Sfanatyzowanaszajka wwariatéw wylamana spoakrat domnoblg- kkanych, kira praybralantazwe Centralny rodowy Kornit Nie wszyscy wige, jak widaé, popadali wien samobled, ale praeciez mimo uply swupéltorastuleciaod tamtych wydarze ‘weigé nie ma mowy o jakicjsgremialne) narodowej rekonwalescencji, Wezakiec aktualny szefTnstytutu Pamigci Narodo- wwe dr Jaroslaw Szarck nadal zalicza Mi- niszewskiego do ,2drajo6w’ a Karlowieza do ,bohaterw’ Nie spodziewa uuda mi siedoprowadzi¢ do zasadnicaych rzewartosciowai w tj sprawiejednym 2g jednak narzetelne po Doprawdy, naszedzicje wymagaja rewizgi lebszej ni samo tylko odrzucenie propagandy: -wiecmego sowietyzmu. Inaczejryzyku- Jjemy, ze po raz kolejny obea prowokacja otworzyu beznajmniejszych skrupul6w ,wszelkie ofiary kewi robié krwig cudza raza niionej w teatralne deski nieszezestiv Polsce” [Moszytisi GRZEGORZ BRAUN 13OLSKA | SWIAT UTOPISCI - WIZJONERZY | FANTASCI Ekscentryczne wizje o ,skoku do krélestwa wolnosci”, stworzenia spoteczeristwa bezklasowego, bez wtasnosci prywatnej, pieniadza i - jak wierzono - niesprawiedliwoéci, zniszczyty zycie milionom ludzi. Czy koniec komunizmu oznacza koniec myslenia utopijnego? ybitny rosyjski historyk, Michal Heller, zatytulowal ‘Zovigzlu Sowieckiewo (kt6rej by autorem) Utopia uwlad: n byl praykladem sily oddzialywania pro. jektu utopijnego, Oto ekscentryc wwizjeo ,skoku do krdlestwa wolnos stworzeniaspoleczetistwa bezklasiwex, bez wlasnosei prywain, pienigdzai jak esprawiedliwosci, zisz czyly 2ycie milionom hudzi, Czy koni komunizimu oznacza koniec myslenia utopiinego? Ot622 cala pewnoscia nie, Myslenie utopijnena trwale wroslo wkulturgzachodnig, Pozostawilo wiele negatywnych konsekwencji, ale takze pozytywneskutki, Utopiesjezgsto jak tookrestal rumuriskifilozof Exnl Ciora droidzami dla ludzkiego myStenia Odwohujae sie do pierwszych projek- téwutopijnych, kidre powstaly jes wepoce renesansu, sprobuj aktualnoSé myslenia utopiinego, Myslenie utopijne rozkwitlo wXVI ‘wicku, Oczywiscie pedanci mogqodwokaé sig jakw nema daly p stanviytnosei, Pr nym w tym kontekécie jest, chociazby slymne,Paristwo" Pltona Codowymowy tego dricla trwaiajednak spory. Pocthi ysteniautopiinego whlimacie kultury renesansowej jj po scukiwaniaminowe; wigjispoleczetstwa, 14 Praykadéw mona podac killa, ale dwa ssanajwatnicjsce i najbardziej wplywowe to .Utopia’‘Tomasza Moru Atlantyda" Francisa Bacona. Dziela te zawieraja jednakowo fragmenty, ktore sikami iobaj sprawowali funkejg lorda kanclerza, czyli wlasciwie drugiej po krdlu osoby w patistwie. Ieh przyklady stanowig zaprzecr etworvamni »Utopia” Morusa ‘Tomasz Morus (albo Thomas More) uro- dit sig w1478 , w rodzinic mies skicj Jego ojciec, Jolin More, byl sect wy/szeg sidukrlewskiewo, Rodzinanie naledala doclityangiclskic,alestworzyla przyszlemu kanclerzowi Anglii warunki dlawszechstronnego rozwojuintelektu- alnego. Sam powiedzalo sw od anieslawna, ale uczciwal Jako 2-atek 707 intelektualnych, Ojeiec Tomasza Mo- rusicheial aby odebral solidng edukacjg pravwnicza Jako bardzo milody czlowiek, zostajeodidany nastudiado Oxford, apo dvwch fata spd Pravin ‘whon- dynie, gdzie byl praygotowywany do zawodu. Wiryciu Morusa waine sa pray Nalezy on do wspslnoty migdzynarodo. ‘wej ludzi piszqcych - swego rodzaju nie ‘majaeej granic republikliterat6w. Jedi _znajwainiejszych pr7yjaéni bylata Era zmem z.Rotterdamn, Morus spotkal sig 2. Erarmeniz Rotterdam poraz pierwszy w1ie@ r, Byl wowezaszaledvwie 22-letnim Oba sobs wile listdwi odnosili sig do sc biezogromnymszacunkiem i wznanicm, Posmierci Morusa Eran Rotterdam pisal: Tomasz. Morus, kanclerzangielski, ktérego dusza ezystsza byla od snicgu, Kt6rego geniuszowi nikt dotad nie do- réwnal w Angi ba! iniedorswna, cho. cia Anglia est oezyznq rozumu Jako inlody czlowiek Morus zostal na krétko =pok-zakon tuziv ~Axjergodnienich reguly, umartwiasi nawwet zostac franciszkaninem, ew prawie i naukac (D.Petsch, “Thomas Mo- rus), Pobyt w zakonie mégt byt wazng pobudka dlajegomystenia, tora ponte} ladlawyraz.w Utopit’ Ubdstwo, i wane amowyrzecze wlasnosei prywatnej - to motywy, aaj pOiej mi i alnego spoleeGenco) Zycie prywatne Morusa bylo dalekic anki, Jego mloda Zona, po uro- dzenin coworki dzieci, umiera, Morus ‘ie ponownie, ale makieristwo toma charakter bardzo pragmatycany -nowa anatzonkanie jest soy ani swialaniza mozna, alestwarza gwarancjedlazacho nego, Morusnarzeh zajmowanie sig yciem infelcktualnym, Sprawy zawodoweizgcic rodzinne — jak wyznawal ~calkowici¢ wypelniaajego czas. W jednymnzlistw pisalw sposéb zabawny-otym, jak pajmo wal zyvie rodzinne Wszystko to zaliezam do moich p winnosci, gdyZ niet trzebaje aes spelniaé,jezeli nie choese staésigobeym wswyindomn, Iwoggle nalezy dokladaé starania, aby by¢ jak najmilszymdlatye ktorych na wspoltowarzyszy aycia bad przewidzial dla Ciebie porzadek natu ralny, badé wyznaczy| praypadek, bad obrales sobie sar, Byleby tylko zbytnia uuprzejmoscia nie psué ich i nadmiarem pobladliwosci nie czyni¢ pa Jako humanista gle wiego czasa sy radykalne, Byljednym pierwszych down ypacji kobiet W sprawie uczonosei réanica ptci za czenia nie ma, gdyzw czasie imiwajest ang rzecra, czy dios, Kora rozsiakaPOLSKA | SWIAT arno, domeiczyay.czy te doniewiasty nalezala” Rownouprawnienie to ideal, tory znalaal swoje urzeceywistnienie widealnym spoleczesist Driclo Utopia’ oezywiscie macharak- ter fikcyjny, ale odwoluje sig do faktow swayciu'Tomasza Morusa W ramach jego uuslug wySwiadezanych krlowi byly mi- siedyplomatyczne. W jedne} nich zostal wyslany do Ni derlandéw weelunawizzania, zerwanych wereSnigj, stosim- ow dyplomatyeznye! spotyka swojego prayjacicka Piotra Egidiusza. Od tego wlasniezaczyna sig ksigzka, Utopia’ napisana jest ww formie dialogu, wzorowa nym na Platonie. Gléwnym Dobuaterem dialogujest Rafal Hytlodeusz,eglarz portugal ski, towarzysz wypraw slyn- nego Amerigo Vespucciego. Hytlodeusa zdaje relacje ze wich wizytna wyspie Uto- pia oraz preedstawia kryty- ke stosunk6w spolecenych igospodarczych w éwezesng| Anglii. Krytyce poddana z0- stajeniesprawiedliwosé eko- nomnicana, wyayskpraczmoi- nowlade6w ludzi biednych, co jego zdaniem prowadzi do masowego wléczegnstwa i przestepezosei. Ksiqzka Mornsa wykorzystuja i uei- skajg ludzibiednych. W dzie: Jeczytamy: Gay wige zastanawiam sig uwaznie nad tymni wszystkimi paristwami, ktore dzisia|istnicja, nasuwa sig myst |.) 26 istnieje po prostujakies spraysigzenie bogaczy, ktérzy pod nazwa i firma rze~ czypospolite| dbaja jedynie o wlasne korzyéci. Wyyslajq oni wszelkie spo- soby i podstepy, pray pomocy ktérych :mogliby zapewnicbezpiecane posiadanie nieuezciwie zlobytexo majthu; po wt6re, cheq oni dla swoich interesw wyzyski- 16 wwaé wsrystkich biednych jak najtanig| oplacaé ich prace i wysilki, Skoro raz postanowia traymac sig tej podstepne] i pod pozorem interesu pat awige ibiednych, wnet postepowanie takie nabieramocy prawney’. Za ixbdlo niesprawiedliwosei Hytlo- deusz.umaje wlasnosé prywatng, .Gezie- st wlasnosé prywatna—mowi ~ gdzie wszystko mi wartoseig pienigdzy, tam nie mozna spodziewaé sigani sprawiedliwosei, ani spolecznego dobrobytu’: W idealnymspoleezeristwie utopijnym ona nie istnigje, Ustr polityezny Utopiimoima okre- Slié najozlnig jako demokracje, ponie- wai wladze pochodzazwybortw, Uiderza drobiazgowoS¢ i szezegblowoséw ongani- zacjitycia mieszkaicbw wyspy. Miasta liczq 6000 modzin, podziclonenazespoly p30 rodzin. Co roku rodziny wybiera- jaurzednika nazywanego syfograntem, Syfogranci z kolei wybieraja ksigcia, Jest takée senat, w tory odbywa sig ny \dalwyrazswnjgjwierzewrz- dy oswicconej ity -najwyisiurzednicy rekrutuja sig sposréd ludzi ‘wyksataleonych ‘Najwarniejszym watkiem jest sposb organizacji pracy “zasu wolnego. Praca jest praymusowa zaréwno dla mezczym jak i dla kobiet. Podstawa gospodarki jest rol two, W awiqakuz tym, ae nie ma wlasnosei prywat nej, pracujacy na ziemi sq ej wlodarzami. Praca trwa zalledwie 6 godzin. Pozosta- ly czas poswigcony jest na sen, wypoczynek i nauke. Craswolny nie omaczajego marnotrawienie na cokol- wick ~ miesekatiey wyspy 4 zobowigzani do zajmowania sigrzeczami pozytecmnymi. Mimo ze ustrdjjest mieszan- kademokracjiikomunizanu, w Utopii sj niewolniey. Po- cchodza oni z hudzi waigtych do niewoli w czasie wojny albo z przestepew. Im po- swierzane sq najgorsze i naj- bbrudniejsze zajgcia Toonina prayktad pracujawrzefniach, poniewa? taka praca dlazwy- klych ludzi niostaby ryzyko stepienia wradliwoSei. Taka perfekeyjna organizacja pracy sprawia, enawyspie pannjedobrobyt. Drielo Morusa przypadio do gust torom sogjalistycanym, Ksigake chwvalit Karol Kautsky, jeden z najwigkszych marksistow, wznajac jaa prace naleza- ado pocatkéw mysli kormnistyezne Obok problemu braku wlasnosci pry- wwatneji pracy, komunistom spodobala sig onganizacja zycia codziennego na ‘wyspie. Mieszkaicy wspblniespozywaiapositkiw publicznych stolowkach. Domy sworysthie «take same, aich mieszkaricy sig wymieniajg, Wezyscy nosza tesame stroje, Zlotojestw pogardzieiwytwarza sie niego Kajdany inocniki. Ludziecho- rayistarzy2yja wutrzymywanych price paistwo przytulkach, Ksiqzka pod pewnymi wrgle- daini moglaby sig take podabag zewolennikom konserwatyzmu ‘Morusby!arliwym katolikiem, Mieszkaricy mista s-znbowigza- ni do zachowania czystosci oby czaj6w. Seks przed Slubem jest zalkarany, acudzol6stwo karane jest Smiercig, Zabawnym wat ‘kiem obyczajowy kawalerwdo obejrzenia kandy- datkina Zong nago, aby unikngé pééniejszego rozczarowania. Potepionesq rozwody. Na wyspie czcig otacza si ludai starszych. Pray spoz wanin posilkow zasiadaja 0 na honorowych migjscach, Im Jako pierwszym serwowancjest Jeclzenie, Oniinigjuja rozmowe, aludzie mlodzi wich obecno: zobowigzani sq do zachowania cisyy. Zycie religijne na wyspie cechuje tolerancja. Wpravel zakazanejest gloszenieater ale inne religie sq tolerowan Wdominujacym na wyspie ko- Sciele kaplani pochodza z wy- Dordw takjak urzednicy: Morus dal wyrazswoim pogladom jako zwolennik reformy Kosciola Warto wspomnie¢ w tym kon- tekscie, 4e Morus ako polityk iy byloddanym sluga Rzymu ikrytykiem reformacji..Lepie] jest pisal-abyspo- lecznoS¢ mala zlych kierownikw, nizby nie mialaich weale. Madrzejjest practo papiestwo zreformowaé, nidlije w ogile _iieS€”, Jeszeze zanimn kl Henryk VIL dokonal schizmy. najego polecenienapi- ‘sl dzielo potepiajacancformacie,akiedy swladca Angti zlecydowal sienastworze- nie KoSciolaparistwowego Anglii, Morus tym sig nie zgodzil. To bylo prayczyna skazania go naSmiert. Co moie sig wy la ironiq histori, ten porlziwiany prac rmarksist6w krytyk instytueji wlasnosei prywamne}, jest Swietym Koseiola katolic- Iiego. Uroczyste wyniesieniena oltarze nastapilo w1036r, w500. rocnicejego ngezevishiejSmierci. Elementem legendy jest smieré Mo- rusa. Mimo #e byl bylym kanclerzem iznanym humanista, sedziowie okazali sie wobec niego bardzo surowi.Sentencia ‘wyroku bratniala nastepujaco: -Ma by odprowadzony z powrotem nna zamek przez szeryfa Williama Bing- stona, stamtad wleczony po ziemi przez. sniasto do Tyburn, tam powieszony, at sig nawpél udusi, pote odcigty, pOkijeszcze bedzie zywy;c7e- Sci rodne ma mieé wyrzezane, brauch rozpruty, wngtranosei wyciete i spalone, Nastepnie ‘ma byé poéwiartowany ize Scizatknigte beda na ezterech bramach City, glowa zas na Moscie Londyiiskim’ Henryk Vill itowal signiad skararicem ikazal go po prostu sciaé. Woyrokna Tomasz Morusie zostal wykonany 6 lipea 1595 ‘Mial wiedy 57 lat Do legendy przeszedl ironiczny spok6j i godnoS, zjaka preyjalSmiené. Drabina, ktéra prowadzila na szafot, byla zbudowana ze sla- bego drewna, Morus zwrécit siedo oficera, Ktéry go odpro~ wadzal: Prosze was, panicoficerze ~ rzekl ~ pomacie mi wejsé ha gore. Z powrotem poradze sobie sam, Ostatniestowa, Ktérewypo- swiedzal, bramialy:~ Umieram swierny Bogui knilowleez naj- pierw Bogu. Utopia Francisa Bacona Francis Bacon (1561-1626) jest -many przede wszystkim os0- bbomzainteresowanymfilozofig “jkotwdreanownzyingjmetody naukowej i autor popularnej sentencj.wiedza jest whadza, téra stanowi syntetyczng formule wy- razajaca aspiracje epol przedstawiénastepujco:dzigki postepo- swiwiedzy na temat Swiatanatury, w tym ayskujq coraz wieksze panowanie nad nig i zdobywa- jazdolno$¢ do racjonalnej kontroli nad ‘wlasnym losem, Takizamys| towarzyszy 7ONE pisarstwu filozoficanemu Bacona ~2naj duje sw wyrazzaréwno w powainych, hielach,jakiwbardziejliterackiejwswe formie nieukoriczonej opowiesci Nowa Alantydat. Swoim wspélezesnym Francis Bacon byl taksie znany jako polityk, Pochodzit zroxdziny salacheckiejibylezlowiekiem ‘oambicjach politycznych, Jego kariera polityezna zaczela sig jeszcze za pano: labiety I, ale rozkwitka na dwo- 2 dynastii Stuart6w, Jakuba L Podobnie jak Tomasz Morus, doszed! donajwyaszych zaszczyt6w ~ byt parla- mentarzysta, prokuratorem generalnym, ilordem kanclerzem. Bacon méwit, trzy cele: odkrycie prawdy, sluenie swemu krajawiishizenie koseio wjego utopinej opowiesci Nowa Atlan. tydajestwyspa Bensalem, odkryta praez podréznik6w europejskich na Oceanic Spokojnym w poblian Peru. Mieszkaricy wyspy .anaja igzyli ew ropejskie i rozumiej signabardzo wielu naxzych sprawach’, podezas gy europej- nije slyszeli. Prawodawwea zaloiyciel paristwanazywasig Salomon ioddawana est mmuboskaczes€. ,Krl Ow calkowicie poswigcit sig jedynie temu, aby paiistwu i ludowi swemu zapewnié svexeseie! Zakaral cudzoziemcom wstepu doswego paistwa. Centralng instytueja na wyspie jest Dom Salomona, Wedle naszego szacin- hu (..)jestto najznakomit idtego roxdzajuna cal kuliziemskiej.adlakile- W sposobie organizacji zycia mieszkaricow Utopii uderza rygoryzm obyczajowy. Morus by! zarliwym katolikiem. Mieszkaricy miasta sq zobowiazani do zachowania czystosci obyczajow. Seks przed Slubem jest zakazany, a cudzoléstwo karane jest Smiercia. Zabawnym watkiem obyczajowym jest prawo kawaleréw do obejrzenia kandydatki na zone nago, aby unikna¢ p6zniejszego rozczaro- wania. Potepione sa rozwody. lowi. Wswojejkarierze polityeane dal sie pomaéjako calowieko umiarkowanych iraczej liberalnych pogladach. Mimo ebyt zwigzany 2 dworem Jakuba I nie wystepowal jako oredownik silnigjszej wladzy monarszej, Dal sig take poznaé jako 2wolennik unii Anglii ze Szkocja. ‘Wego parl karierze iney- dentem godnym odnotowania, ale nie mu chwaly, byto doma- katolickiej krdlo preynoszqe eek Srkocji, Mari dea utopiipraedstawiona przez Fran- isa Baconanieodbiegaod modelu rene sansowego, Idealnym spoteczeristwem 18 stwa tego wspaniale érddo Swiatla, Dom ten oddaje sig rozwazaniom i badaniom ‘min isitwewnetrznych natury, tu rozszerzanie— jak tylko tobe¢ wwe — granic whadztwaludzkiego nad nig. spa byla wprawdzie odcigta od ta, aleco kilka lat wysylano zwyspy praedstawicieli, ktér arakteryzowani jako ludzie o wysokiej moralnosei, pobodni iprzestraegajgcy czystosci obyczajow. Opis wyspy wydaje sig w nicktérych fragmentach svalona fantazja, Czytamy naprzyklad: -Mamy liczne i rozlegle podziemia polozone na réznych glebokoseiach. Znajdujqcesig najgtebie} rozciggaja sig w dil ai do szesciuset sqéni, Niektore podziemia wydrazone sq pod wielkimi 6 eli do wysokosci gor dodaé slebokos¢ polozenia grot, tow pewnych. ‘wypadkach osijgnie sigdo trzech milod powierzchni zi Caytajac jednak fragmenty poswig cone celombadait, ktére prowadzones wDonmu Salomon wr: sty sli, Ze, 0¢zym pisze vane, Whasciwie ka preykladw cel ki nyje sig Dom Salomona: Preedtusanie Sycia, Preywracanie w pewnym stopniu mlodosei, Opéznianie staroic, Leczenie choréb uaeaanych za nie leczalne, Usmierzanie bélu, Eatwigjsze mie tak obreydliwe pree- cxyseczania, Wemaganie sity ixdolnasc do ceymu, Pawighszenie =dolnosei do =noszenia mekii bot, Dokonywan usuwanie otyloscii chuderlawos Wiaseiwie mozemy powied: ie zrealizowane) utopit naulka zostalawykorzystanado ujarznie= nia natury, to Swiat, w ktOrym 2 Réanica mia spolecz urzeczywistnieniel Jednak taka, 2e-w ty weale nies szczesii LESZEK NOWAKNeco en ZYCIE POLITYCZNE NICCOLO > MACHIAVELLEGO Niccolo Machiavelli przeszedt do historii jako pisarz polityczny. Nawét-ci, ktérzy nigdy Poi Cock Re taoCum accra ces) sie ztq stawa, w ktérej mozna odnalezé poglad, iz cel uswieca Srodki (myél ta zreszta edocs cic tec s yytelnicy Machiavellego wied lego potoczylo sig zgpdniez ego plana wplyw na Machiavellego ( takze o innych jego dzielach. mi, pozostalby politykiem we Floreneji, mial jegoojeiee, Bernardo Machiavelli Praedew o,Rozwaza-_a,Ksigie”nigdy by nie powstal Matia, jak sig zdaje, byla osoba pozo- ad pierws7y foksiggiem Machiavelli wywodail sig 2 ajgca wcieniu, Bernardo Machiavelli histori Rzymu Liwiusza’ ~ dzielaco moznej rodziny. We Floreneji, wkt6rej__ byl doktorem praw, eieszyl sie opiniq najmniej réwnie waznego,co .Ksiqzg” —_podalklasowybylbardzoistotny,taoko-_ czlowieka uczonego, ale w odréénieniu i,Historiach florenckich’: Warto pray-_licmoSémialaduieznaczenie Wkomedii od wielu prawnikGw florenckich niebyl pomnie, ze najwigksze dzicla pisarskie ,Mandragora’,ktéra Machiavellioglosit _clowickiemzamofnym. Jego prawdzi Machiavellego powstaja wokresie pray w1518r, pisato czlowieku mamego po- wa pasja byly ksiqiki. Trzeba pamictaé nusowegoodsunigeiaod poltyki.Niejest—chodzenia: nie majdzienawet psa, ktGry Ze w tamtych czasach byl to przediniot wykluczone, 2 jeMachiavel- _bygoobszczel bardzo kosztowny. Mimo skromnych 19OLSKA | SWIAT Srodkéw; ojciee Machiavellego 2gro- iadzil cenny ksiggozbi6r zacene wieln zt, Jego biblioteka zawierala inych slwnic filozo rykéww, Najwatnieg driclem Machiavellego sq ,Rozwazan nad pierwszym dziesigcioksiggiem hi- storii Rzyinu Liwiusza’. 0162 ,Historia Reymu Liwinsza’ w ezasach jego ojca bylaksigzhq nierwykle droga, Abyjazdo- by¢, Bernardo Machiavelli sporzadait dlaflorenckiego wydawcy Niccola della Magny indeksmiejse. Praca ta dziewig’ miesigey,a wynagrodze nighylewze reralicaka eksiqiki kosztowala sasiorkiczerwoneyo Ww ijn sich ars rialnych rodziny, Niccolo Machiavelli ‘wraz:zbratem odebral solidne wyksztal- cenie, Edukacja obejmowala lacin retoryke, gra rachunkowo! swywarlna nim -Onaturze wszechrzecry” Lukrecjuse Prawdopodobr na pocratek 1 ceuropejskich. Odegrata wating ro} 20 sach Oswiecenia, Wolter mialw swojej_ tastycznego rozswoju kultury w tamtym, “asi. Polityeznarola Medyceusziw-byla kontrowersyjna. Mieli oni wielw liwadazenindo powszednimchlebemdl cow cj. Maurizio Virol, historyk filozofi Epikura, tworcy starozytnego i biograf Machiavellego, nastepujaco hedonizmu, Dzieto bylo wymierzone —_opisuje pracbieg nieudanego zamachu. przeciwko religiti rehabilitowalozycie nia Medyceuszéw: Machiavelli by! urzednikiem calkowicie odda- nym sprawom swojego miasta, ale jednoczesnie czlowiekiem zyjacym pelnia zycia. Mimo Ze mial zone i dzieci, prowadzil hulaszczy tryb zycia. Jego ulubionym sposobem spedzania wolnego czasu byly uczty z przyjacidlmi sowicie zakra- piane winem. Mial takze Machiavelli opinie uwodziciela. Znane sq relacje z jego licznych romans6w, czego nie tylko nie ukrywal, ale jak sie zdaje bytz nich nawet dumny. Warto pamie- taé, ze Florencja tamtych czaséw miala nawet specjalny urzad zajmujacy sie Sciganiem nie- obyczajnych zachowan. W archiwach pozostaly donosy z szokujaca szczegdlowoscia opisujace co robil Machiavelli, z kim ijak. doczesne. Hedonizm starozytny jest niewa{pliwie waznym kluczem dla zr0 mu Machiavellego. -Po ilkakrotnej Zycie polityczne we peda obylo nieslychaniet ‘we. Jak powszechnie wiadomo, wielkg ro Ieodegrata wnim odzina Medycenszaw. Rodeinatazaisnialajakomeoenasisetuki — narda Ban cduzymstopnindofan-— Wawrzynice spiskowey signal raging ki Der. ancvesca Pazziew, vyinknatsigzamachoweomischronil wzakrysti, Niepowiddlsigwige plan zabiciaobu Medycenszy. Arcybiskup Salviatibezskutecznieusilowal opanowaé palac Signori. Zostal ujety i powieszon wwkaplarishich szatach na stryczku spus czonymz palacowego okna, Najstarszy zrodu, Jacopo dei Pazzi jadgenaczele setkizbmjnych, nawolywal hud florenc~ i, by w imie idealiw wolnosci powstal praeciwko tyranii Medyeenszy”.Spisck sie nie powiddl, a Pazziego pon Na tym jednak nie koniec. .Najpierw jego 2wloki pochowano w rodzinnym grobowcu, lecz po ekskomunice wydo- bytojewcelu pogrzebania pod miejskim. urem, wnieposwigcong ziemi, Jakby tego bylo mato, raz jeszcze wygrzebano nagie szczatki Jacopai wlczono po ul cach na wisielezymszmurze, ama kor \wrzuconodo rzcki Arno’ Jak widaé, byt to Swiat okrutny i peten intryg, ktérym raxily niczwykle silneemocje Wielka zmiang wayeiu politycznym Florengji prayniosta Smieré Wawrzytica Wapanialego zrodu Medyceuszy. Kl czowa role odegral pray jej oka funa- tyezny mnich, dominikanin Girolamo Savonarola, prowadzacy krucjateroralg przeciwko raadzaeym. Na wiosne 10% ncizaczely dzia€ sigdzivone cay, W kopule koseiola Santa Reparata 1 piorun ispadajqce kamienie po- toczyly siow strong palacu Medyceuszy. Nanicbie pojawila sig kometa,slyszano wycie wilkéw: W kosciele Santa Maria Novella szalona kobieta wola ews zognistymi rogami podpala miasto, Po gryzly iulwy. ie trey IST inajpickniejsey nich ginal’ Savonarola, swidzae te maki, méwil: Oto mieez Bo. ga spada na ziemigrychlo i gwaltownie’ Prackonywalrozgoraczkowany thu, 2¢ toznaki niechybnej Smierei Wawrzytica ‘Wpanialego,Fanatyemy mnich nial ra- je. Wawrzyniec nicbawern za, ajego ntorytet jako prorokawzr6sh vonarola zostal duchowym patro- nem rzqd6w republikatiskich, ktore wprowadzono, a raczej praywrécono, po Smierci Wawrzytica Wspanialego. Zaspraw4 Savonaroli we Florencji po wolano Wielka Rade, nowa instytueje republikaiiska, ktéra objela rzady w mie: Scie, Kariera Savonaroli jednakszybko dobiegla korica. Jego wrogiem bylo papiestwo, ktdrego grzechy publicznic pigtnowal, Zostal oskarZony 0 herezje. Wiadze miasta, wykazujac sig czarn niewdzigeznoseia i oportunizmem, wy by Savonarole poddano torturomw obecnos razily 2g0d¢ przestuchanion papieskiego wyslannika oraz generala zakomu dominika ola z0- stal skazany na Smieré, Powieszono go nagléwnym placu miasta,nastepnie-cialo spalono,aprochy wraiconodorzeki. To swlasnie dramatyeznelosy Savonarolibe- dzie mial na mysli Machiavelli, opisujge Hlgske snieuzbrojonego prorokat Sekretarz w stuabie Florencji Wraz x zapanowaniem rzqdéw repu blikariskich, rozpoczyna sig najlepszy okres w ayciu Machiavellego. Zostaje sekretarzem tw. Drugiej Kancelar Florencjizajmmujaec; sig polityka zagra niczns i obrona, Pisz3e o Florencjijako omiescie, nalezy dopreeyzowaé, iecho- dziomiasto — patistwo, przypominajgce tego typu organizacjew starozytnosci. Do patistwa florenckiego naleza takie inne miasta takie ak Arezzo czy Pistoja Florengja, obok paristwa koscielnego, ‘Wenegji, krilestwa Neapolu i ksigstwa Mediolanu, nalezala do najpowainigj szych podmiotéw politycznych wou snej Ital, Polityk skomplikowana, Opcyly mmiejsze paristewka wloskie oraz, powaani gracze zewnetrani - Franej Hispania, cesarstwo, Praca Machia vwllego byla zatem nieslychanie trudna, awicks2086 czasn spedzalon na misjach dyplomatycanych, Poznaje wtedy naj swigksze dwory europejskie ima okazje poznaé najwickszych poitykSw tamtych Jednym 2 nich byt oslawiony ksiqze Valentino, ezyli Cezar Bonga, papie?a Aleksandra VI Cesare Borgiato Jjedna najbardziej malowniczych po staci tamtych ezas6w i warto poswigcié swigcgj uwagijego spotkaniom Machia- vellimn. Cezar Borgia rozpoczynal kariere jako duchowny -w wieku lat szesnastu zostaje biskupem Pampeluny. Kiedy jego njciee, Rodrigo Borgia, zostaje pa piezem, Cezar Borgia szybko awansuje zostaje biskupem Wenegji, aw wieku Jat osiemnastu kardynatem, Jednak juz wwieku 3, 2a 78044 papi, por svate kardynalska i otrzymuje od kréla Frangjitytul ksigcia Valentino, Zostaje slynnym kondotierem, Przy pop papieza rozpoczyna walk¢ 0 zjedno: czenie wloskich prowingji, Dzigki brawurowym kampaniom wojskowym wduzej mierze mu sigto udalo - podbil e miast ws Italii ioglos sig ksigciem Romanii, Cezar Borgia byt ezlowiekiem piekielnie ambitnym iinteligentnym, Kierowal sig zasadq kim’, Nie cofal Byé Cezar sig praed niczym. malbo cagsto przez niego stosowan awwiania sig przeciwni tycznymi. Jego fortuna zmienila sig po Smierci ojca. Kolejny papie#, Julian I, nie byl juz mu przychylny: Machiavelli poznal Cezarego Borgig w czasic mii dyplomatyeznej. Spotkal go nastepnie jeszcackilka razy ispotkania te pozosta- wily w nin gleboki Slad. Po pierwszym spotkaniu sporzadzilnastepujacy portret psychologicany ksigcia Valentino: Jest to Pan wspanialy i dostojny swsprawach militamych tak biegly aeZad- ne praedsigwzigcienie wytajemusigzbyt wwielkie. Nigdy nie ustaiew posaukiwanin slawyinowychdobyczy terytorialnych, 22 nic obavwia sig wysitku i niebezpicczeri- stwa Praybywanamiejsee, zanim roze die sig wies, 2e poprzedni juz opusei Zolnierze go kochaja: prayjala shuzbe najlepszych wloskich wojownikéw. To wezystkoczyni gozwycieskin i groznym, aprzy tym, dodaimy, stale sprzyja mu ja pod rzadami niedoleznych panow, ktorzy raczej ograbiali swych podda nych, niz dbalio poprawienie ich losu i dawali wigcej powod6w do niezgody, nid.do zgody, tak de ta prowineja roila sigod rozbojé, rabunkiwiwszystkiego rodzaju zuchwalosei; ot6i ksiazg, pra- sige uspokoi¢ jai uezyni¢ powolng dla IVL.MED.CLEMENTIS VI] P.M.F *) rar Bor ia stanie sig jednym ze wwzoréw idealnego wladey opisanego ww Ksigciu, Borgia byl whadeq okrutnyu, alezaniem Machiavellego unial wspo- sobracjonalny poshugiwaé sig przemoca, W czasiejecinej zing Machiavellego do ksigcia Valentino doszlo do mrozacego krew wiylach wydarzenia, ktére pi sige - pisal zajqwsry Romanig zastat niej opisze w .Ksigciu’ Machiavelli Giuliar ramienia krélewskiego, uwazal zarzecz, konieczng da¢ jej dobry rzad”. W tym celuwyslal tam swojego namiestnika, Remirade Oro, ktorybylznanyzeswego okruciesistwa, W krétkim czasic, uzy- wajqe surowych metod Remir de Orco wprowadzil w prowingji porzadek, ae stal sig ezlowiek wwidzonym. przez nieszkaiicéw.Co wtedy zrobil Ce: zar Borgia? Uznal, 2¢.,jego wyjatkowaustanowil wige w prowingjisqd cywilny, pod praewod ijednejzwybitnych, osobistose, whiGrym kafslemiasto malo swego obroiicg. A poniewai wiedzial, 2 popraednia surowos¢ Seiggngla pewna nienawisé, wige pragngc ulago. ly ludnosci i zjednac je sobie elnie, chcial pokazaé, Ze okrucies stwa,jeéelije popetniano, nie pocho smnikaly.twardej natury tawszy wie ze sposob nosci, kazal go pewnego ranka poéwiar- towa’, apocigtezwlokiwystawié ma placu ww Cesenie obok pnia izakrwawionego imiecza, To okrutne widowisko wywolalo zadowolenie izdumicnie ludnose Oto przyklad finezyjnego poshugiwa- nia sig przemoca. Cezarenmu Borgii nie tylko udalo sie zaprowadzié porzadek wprowinejialetakie zyskat ,zadowole- intryg, rzqdy republikatiskic upadty,ado wladzy powricili Medyceusze. Machiavellibyturzgdniki cieodd mcalkowi ym sprawom swojego miasta ale jednoczesnie czlowiekiem Zyjacymn pelnig Zycia, Mimo 4e mial Zong id Gi, prowadzl hulaszczy tryb zycia. Fego ulubionymsposobem spedzania wolnego czasu byly ucaty prayjactélmi sowicie zalsrapianewinem, Mial take Machiavelli opiniguwodicicla Zanes relacien jez znych romansach, czego nie tylko nie ukrywal, alejak siezdajebyltego nawet dummy. Warto pamigtaé, ze Floreneja tamtych ezasw mniaka nawet specjalny uurzad zajmujacy sig Sciganiem nicoby- rchiwach pozo- sy zsh sz stows opisujaceco robit Machiavelli, z kim ijak Polityczny wygnaniec Moina powiedzie¢, ze zyciorys Machia- Hedonizm starozytny jest niewatpliwie waznym kluczem dla zrozumienia dziela Machiavellego. nie’ ludnosci, Machiavelli wlasnie jego Dbedzie stawial za we6r, ale nie dlatego, ze by po prostu okrutny ecz wiedzialjak sig okrucieristwem postu Obok migjidyplomatyeznych wielk pasiq Machiavellego by! projekt stwo- rena w miescie milicji obywatelskiej, Bylpod wielkimwrazeniem klasyeznego wrorcaolnicrza—obywatela. Przckony- wal wladze Flo vielka roinica duicli zonierzy ~obywateli, Ktorzy sq wewojskurz wlasnego wyboru, od takich, ktorzy stali sig Zolnierzami n deprawacji. Dzisiaj id do wojska, aby wyrwat sig spod ojcowskiej wladzy, niicobyezajni mod: yan, Kor warastali w burdelach, Jutro Zolnierza mi bgda mlodzietiey spo dobrych szko- lach, nalezycie wychowani>” (M. Viroli, Usmiech Machiavelleg”) Projektu w pelni nie udalo sig zrea owaé, poniewaz wskutek zeswnetrznych vellegodzieli signa dwieczgsci - dost ipo usta. Data granicznajest tu upadek republiki we Florengjii powrdt do wla- dzy panujqcej tam wezesniej rodziny Medyceusz6w. Machiavelli otrzymuje dymisi¢ z funkeji sekretarza Drugi Kancelariiizakaz opuszezania miasta. Sytuacjajeszcze sig poyarsza, kiedy to po ‘wykryciu spiskuna Medyceuszy zostaje oskardony 0 udzial w nim. Machiavelli aostaje wpedzony do wigzienia i pod- dany torturom. Do winy sig jednak nie przymaje iwkrétee zostaje oczyszczony a podejrzeh. Do dawn rol polityeznejjednak juz nigrly nie powraca. Digi wspanciu przy- jaciétotrzymuje drobne mise handlowe i dyplomatyezne. Ostatn i kiére Mach iwygnania, tookre lego —pisarza.To w tym okre jego najwigksze dzicka — najpierw ,Ksiq- IST 26.06 dzie: niej .Ronwazanianad pierwszym ‘oksigsiemn histori Ryu Liv ‘omedie, a pod koniee Zycia pisze Historie lorenckie" ~ksiqake napisang nazaméwienie papieza. Listy podpisuje jako byly selretarz, Dawne crasy uwaza zaokres Svietnosc, Kontrastuicy zupad- kkiem, kt6rystal si ego loser. Po napisanin ,Ksigcia’ pisze do prry- Jjaviela: addy, kto pracezyta te ksigak ‘zobaczy, ie piginastulat,w ktéryeh czasie bralem czynny udzial w Zyeiut polityez- nym, ani nie praespalem, ani nie zmar notrawilem: kafdy te powinien docenié pozytek z ustug kogos, kto zdoby! take bogate doswiadezenie kosztem innych’ nosi dedykacjg: .Niccolo Machiavelli Wspanialemu Wawrzyt: cow, synowi Piotra, Medyceuszowi Mote to nieco zdui wszaki cj. Machia- nak przez lata czyni starania, nvrticono go dostuaby, nawetna xu, Moieetonieco kien spelnionym, On jednak uwazal de jego prawdziwe Zycie sig skoriczylo. Zacytujmy na koniec fragment list do Francesco Vettoriego, kt6ry dobrae ‘oddaje jego stan ducha: ~Zostangwige tutaj zie jestem, wra ~zanoimi wszami, bonie aialazlem nikogo, kto pamigtatby o moje) lojalne; shuzbic, albo uwaial, xe moge sie a cos praydaé Nie wytrzymam jednak tego dlugo bardzo sig zadreczam i wiem, ze jesli Bég nie okate sig dla mnie laskawszy, bedgzimuszony pewnego dnia ten dom opuseié izostaé guwerneremalbo skryba uujakicgos kondotiera,jestinieznajdenie innego;albo zagrzebig sig w jakiejszapa- dlejmiescinieibedg uczyl dzieciczytat, zostawiwszy tutaj rodzing, acby myst, geumarem’ LESZEK NOWAK 23OE soe ea aly, RZECZPOSPOLITEJ SZLACHECKIEJ 7 kwietnia 1793 r. ogtoszono publicznie warunki traktatu rozbiorowego. Oszukani MMT OAC rec M Nee Oth ciisd trict) nie dojdzie, zrezygnowali ze stanowisk, a uniwersaty zwotujace sejm wydata Rada CCTM osha SAAC ELS CLS) Ae Cee ce Mad Gece COC ero ae mice iccCkule nen st) a eed COME EC eat iene ee cen ek eee eMC Comair aca chee hie tins) miedzy paristwami w nim uczestniczacymi, ale i pewna dynamike w zakresie dalszych eRe eC et ora Oe0 przegranej w 1792 r. wojnic ww obronie konstytucjis Maja kraj opuscili praywédey stronnictwa patriotycznego, a wladze praejeli lide- rzy konfederacji targowickiej. Ztromu Raecrypospolitej nie zrezygnowal Sta- nislaw August, Tak thumaczyl powody swojej decyzjibratankowi ks, Jérefowi Poniatowskiemu: Ambicja kréla musi ustapi€ najwazniejsze try polegana tym, by Jeslinie najwieksze dobro, to chociatz najminiejsze zlo dla swego kraju. Tym razem chodzito o to, Zeby za przyigcie traktatéw rozbiorowych uzyskaé moi liwie najlepszy ustrj dla reszty pa stwa polskiego orazzawrzeé nareszcie alians polsko-rosyjski, Kéry chronitby istnienie polskiego bytu paiistwowego. W sumie gra toczyla sig o modliwosé przetrwania okaleczonej Polski do lep. szej koniunktury migdzynarodowe bo wtedy bylaby modliwos¢ odrobienia poniesionych strat. 7 kwietnia ogloszono publ rrunki traktatu rozbiorowego. Oszukani prayw6dey konfederagjitangowickic, to- ymobioeywano edo koko podeithn _rezyggnowal ze stanowisk, auniwersaly zwohujgee sejm wydala Rada Nieustajqca, niedawno reaktywowana ‘Tak jak oni, niebylw stanie zrozumi postgpowania caryey krél, aczkolwiek zareagowalinacze} Reeczywiscie trudno bylo pojaé, dlaczego poraz kolejny Rosja duielila sigs Prusamic gp. Lrorbiérwytworzyt jednak. rodzaj wspélnictwa mig wnim uezestni namike w zakresie dalszych oczekiwait terytorialnych kosztem Polski ‘Oper wobec rozbioru 1o kwietnia rosyjski posel Jakob Sievers napisaldo krdla lst, w ktGrym wyjasnial, 2erozbioruniedalo sig unlang ale istnie- jemodliwosé, by Polskacososiqgnela. Am- basadorzapewnil, xe nowy str bed oparty na Radzie Nieustajacej, bardz skutecznej w dz ‘organ z lat yska szerokie 1775-1776,amonarcha uprawnienia. Na 7 czerwea 1798 r. postanowiono sie sejrm do Grodna, na kt6rym, podobnie jak w1773 r, miano przyjaé traktaty rozbioroweoraz ustanowie nowy ustnipauistwa, Ponadto were wehodzilo zawarviealiansu polsko-rosyjskiego, 0¢0 bezskutecznie zabiegano od poczatlu panowania Stanistawa Augusta, Nato miast w rozumieniu carycy szlo to, aby zrawrzec'7 Polska tak Scisly iwiazacys0- juss, deby odtad oba kraje stay sigjedng inierozerwalng calosci, skoro nie moma Lylojejwehlomaé, zewrgleduna zandrosé mocarstwosciennych’, Totrafny opisin- tenefi Katarzyny dokonany praez Roberta Howarda Lord Réwnoczesnic powstalaw Grodnieno- wakonfederacjaw miejsce targowickiej, wht6rejistotng role odgrywal Fryderyk Moszyiiski, w niedalekiej przyszlosci jeden z matadoréw ostatniego sejinu Raeczypospolite, Bogustaw Lesnodorski pisal, e konfederacja grodzieiiska bya zene bardziej wstecrna’ nit targo ka, a dzigki nigj bela whadze klika jurgieltnikéw imiernot” Dalszean rveczywiscie tak byl, sposréid postéw na sejm traktaturozbiorowego 7 Rosia co, wnie sqdzomo, mialo skontfliktowaé mocarstwa rozbiorowe. Tym razemnsejm nie zawiesil swoich obrad, jak po wytoniec- niudeputagiw 1766r.czy w17731, 22 lipca ambasador i delegacja seimowa zlozyli podpisy pod traktatem rozbiorowym, Po przyjgciu traktatu rozbiorowego 1 Rogiq przedstawiono sejmowi trak- tat rozbiorowy z Prusami; ten wywolal Jesreze wigksze oburzenieze wrgledu ma jedawna zdradg Fryderyka Wilhelma, ki6ry nie dotrzymal warunkéw sojuszu polsko-pruskiego 21790 r. Obstrukeja sejmmu spotkala sig poczatkowo zmileza- cqakceptacja J, Sieversa, gdyz pruskie Zadania drainily Katarzyng. Wobee jed- nak groby, ie Berlin wycota sig 2 woj- ny z rewolueyjnq Francja, ambasador otrzymat polecenie jak najszybszego IST przeforsowania traktatu, Nic bylo to Jjednak takie 2 wraesnia Sievers zawiadomil sejm, 4 rozkazal dws batalionom grenadic row zezterema dzialami otoczy zamek wktorym toczyly sig obrady, wyrazajac anadzicjg, to wydatnie prayspieszy pra ce ratyfikacyjne, Rzecrywiscieszamek, wktérym pracowal sei, otoczylowojsko, dziala zostaly wymierzone w sale posie desi, arosyjski dowisdea zal obok tronn, skad obserwowal to, coi dialoiwskazywalolnierzom, kogo maja sytuacja powtérzyla sig 29/24 wrzeSnia, Po plnocy udalo sig oglosi otwarcie obrad, ale poslowienadal ie by gotowido zatwierdzenia traktatu rozbio- rowegoz Prasat W pewnyanimomencie ‘wsryscy wybraricy szacheckiego narodu. amills O godz, + nad ranemmarszalek Stanislaw Biclitiskinapolecenieambasa dora treykrotnie zapytalizbe, czy wyraia agodenaratyfikacje. Odpowiedzialo m smilezenie: pochwili marszaleksformulo- wat konkluzje, emi zajed- snomystng zgodg. W ten sposdb prayty zostaltakée traktat rbiorowy 2 Prosi W wynik I rozbioru polsko-pruski spor terytorialny jeszcze bard kow i WarsvawazaSnalaaly sigtuiza nowymn kordonem granicznyun, W dodat- ku por. Pry staal sew gram {wem niemiecko-polskim, sly nabytki obu zaborsw ol wowigksz08 mnie polska, czego niebylow przypadku Rogji poobu jalach. Niemotnasi¢zgndzi¢z RH. Lordem, 4, drugi rozbi6r praynids! Polsce utra tylko wigeg) niz polowy terytc leca take utrate niepodleglosc dla po- zostalych ziem. Byltow praktyce koniee dawnej Rzeczypospolitej’, Podobnie pisal Wladyslaw Konopezyrishi: Jedeli rok1772 pozhawil Polskedostepu do mo- 1a, przez.co podcial esi, ale poza tym okaleczyl ej calonki zewnetrane, to rok 1798 pozostawiljuz-zniej tylko krwawiaey 25tulbw2 glowa i sercem, calkiem do zyeia niezdolny”. Preeciez wtedy szlo tylko o edno: aby w ogi ostalo sig paristwo polskie, starajgce sie practr ‘weelu doczckania dozniany koniunkt migdzynarodowey Sojusz z Rosja ozalatwieniu sprawy traktat6w rozbioro- wych nadeszla pora nazawarciealianst. 2 Rosia,co presalo bez wigkszego trudu, Krili6 pafdziernika podpisal 6w traktat, sam uezestniczqe wezeSniej w jego reda- gowal Art. 2 aliansu utrzymywal wmocy dotychezas zawarte umowy polsko-r0- syjskie, Wart. szawartemstaly waaje swarangje stanu posia niesienia pome ‘4¢praewidywano przyznanie zwierzch- id wojskiem praedstawicielowi cise awier eoipsorosyishic Rosja uzyskala prawo wprowadzenia, po upraedeniurzadu polskiegoiotrzymanin son aveux, wojska a terytorium polskie art. 7), Polska zobowigzala sig zawieraé “umowy tylko za wiedzqizgoda Rosi (art. 1) Sprawy polskiew paristwach, gdzienie bylo polskich przedstav tycanych, pozostawiono do zalatwi preedstawicielom Rogji art. 1), Nadto Rogja gwarantowala konstytucje prawa Jardynalne, przycaym Polskazobowigzala signie wprowadzaé Zadnych zinian bez wwiedzy i zgody Rog art. 15 O samym traktacie Stanislaw August pisaldo Franciszka Bukatego: .Jest 210 bionyz Moskwa alians wezoraj zapewne ki, jaki wozdobnejréwnosei przed laty ja projektowalem, lecz taki Jidyploma- bedziect cie mil niebedziemy od wszelkich weksi wiaro- Jomstw, ktére tylko bedzie sie Prusakom podobalo z wami wyrabiaé”. Krystyna Zienkowskaw biogahi ostatniego kréla sprawe w sposdb kategorycany rrassejn dokonalaktu sanob6jez 9, ktory byt hardziej chyba ha 26 legalizacja rozbioru ~ podpisano traktat 197 Rosi’, Cezary Berezowski t doSé wstrzemigéliwie stwi nowy zawieraly ywaniu polskiej ograniczeni ssverennosci W niektirychdziedzinach Polska zobowigzalasigdo waleznieniawy- smu wladzynajwyzaxj od 70- hhagend kon dy Rogi,a prowadzenie pewnt -wrecz pozostawiono ten polskizostar peratorskq Mose wosobieambasadora rosyjskiego, ktGry bedaie miato wiele wiekseq wladze ni Pec ub generalny Jakikolwiek wicelr sgubern Ww prowine ambasador Rosiizapewnial Gla, ie,teraz. Polska pomnigjszonabedzie mogkafimk- cjonowae jako paristwo drugiej rangi, po- jak Dania, Szweeja czy Sardynia’ Zawarty alians polsko-rosyjski emial charakterurwno- itor Wasze Imperatorskicj Mosci twerskiej”. Rownoczesnie prawnego, ale zbyt wielka byla réznica potencjaléw migdzy stronami, zeby bylo to modliwe;2 pewnoseig nie byko to cjaPolskido jak chcial W. ro praecicz wtedy opac- Konopezytiski.Sone mnN ‘tum protectionis,anic pactum subiectionis. Zdanicm Lecha Antonowieza, ,tresciq protektoratumiedzynarodonw protegowanego kompete zewnetranyeh, az.reguly takze mnie lub wickszc ograniczeniejego kompe Giiwsprawach wewngtranych”C sytuaciq miclismy doczynicniaw 17931? ‘Zpewnosciqanalizowany aians stano- wil prayklad ustanowienia protektoratu migdzynarodowego. Oba byty (protego- ‘wany(Polska] i protektor [Rog stnialy uuprzediio jako paristwa suwerenne, ath Polskana poczatkuobrad sejmuna precio nie lat 788 789 odraucila ewarancjemo- carstwrozbiorowych, zachowana zostala mimowszystko ~suweremiosé proteg wanego oraz zawarto umowy przyszlego protegowanegoz.prayszlym protestoren. Analizowany praypadekza podstawy mal umowemigdzynarodowa;z naturyrzecry mogla hyonta wypowie prowadail spraw zagranicanych protego- IST wanego na zasadzic wykyeznosei ani na takiej samej zasadzie nie odtpowiadal za jego obrong, Polska pozostawaaw tym eustapila wykony nia pewnychatrybutéw suwerennosei, nie trac vzielonych jednak prawacofi uprawniet Poza dyskusja jest zatem, Ze nastapilo ograniczenie wykonywania suwerenno- Sei Rveczpospolite na rzecz.cesarstwa, ale warto zauwaty6, eto, co dotychezas imialo charakter faktycanej utratyniepod- iclismy do czynieniaz protektoratem prawno-paristwowyn, ainstyt ‘ektoratu migelzynarodowego, Obiektem protektoratu prawno-patistwoweg jest ‘wor pseudo-paristwowy, ktéry nickicdy nazywany jest paristwem polsuwerennym, ‘tats mi-souverains Julian Makowski, jemazwaé autonomi terytorial ‘aka faktycznie role moglaby pelnié okrajona terytorialnie Polska? Mialaby staé sig rodzajem praegrody migdz; Rosjqa pai jieckimi, Interes cesarstwa irzynie probe realizajitej koncepejico Rzeezypospoli tejdawaloby szansedotrwaniado lepszcj kkoniunktury migdzynarodowe, W rezul- tacie caryea nieco chocia# niwelowalaby negatywne skutki swoje polityki wobe Polski, boz pewnoscig dopuszezenie do rozbioréw stanowito kleske Rog, Jed- nakw takigj same) rolidalszyiistnieniem Polski powinny by¢zainteresowane oba ‘mocarstwaniemicckic,obawiaj si syjskiej dominacj pro- iero- Rzadna Rzeczpospolita istotng sprawa bylo nada: nie nowego ustroju pavistwu, kiéreosta- lo sig po TI rozbiorze. Doprowadzajae do uporzadkowania stosunk6w we- przez Polske ro Rosia a patistwammi, ze Swiadomoscia, ze dzialoby sig to wramach daleko ograniezonej suwe: pracenad nowy ustrojem zypospolitej odpowiadal glownie F. Mowytiski, aczostatnie slowo nal ialodo J Sieversa. Prayjgcie konstytugji nastapilo tuz praed zakoriczeniemobrad sejimu. W Grodnieodrzucono pomysty przy- swidde6w kon federacfitargowiekiej spro wadzaiqcesiedo glebokiej decentralizagji patistwa, Odwolano sig do rozwiqratz lat 1775-1776, kiedy glowng role odgrywala Rada Nieustajqca, nadano jednak istot nie odmienne rysy nowemn ustrojowi, zachowujae takiec2eS6 ronwigzat at 1788-1792. Niechetnie prayznawal to W. Konopezyriski: ,Prawda, Ze na tym sejmie grodzieriskim zostawila carowa swym narzedziom calkowity swobode prawodawstwa, tote uchwalono prawa konstytucyjne nieco przystosowane do zanian,jakie aszly w pogladach og6hu” Utrzyrnane prawa kardynalnenawigay wwaly w swe; trescido praw2.17081 117751 ale ustawodawstwaostatnieg: dalosigw zupetnosc bylo poszerzenie ne namieszezan i eudzoziemeéw majacych poring. Nowoxeia jeruchomos. Dla bo juz po przedinio spod sqdudominialnego byly ‘wyjgte sprawy vitaeet necis poddanego, aw praypadku udowodnienia,e-zabice chlopa nie byto pray, salachcicowinawet ka wRzeczypospol chlopawn adkowe, grozila utracili pra ‘wo zasiadania w komisjach rzqdowych, asesoriii wsejmie, ale utrzymany zastal ‘Woprawdz samorzad miast ipo, yim mieszeczani nie wybier kowych. nabywaniadébriemskich, selachta as mogla réwnied zajmowaé sig handlem i podejmowaé dzialalnosé gospodareza bez utraty szlachectwa. -aé miano do komisji porzad -zyiano prawo mieszezan do Zadeklarowano, ze Wielkie Ksigstwo Litewskie unig z Korong wieezyscie spojone (,.) zostawaé bedaie’, co bylo pod koniee XVIII w. czystym anachro nizmem, Wéwczas Wielkie Ksigstwo 28 Litewskie bylo jué tylko jednz prowin ji Rveczypospolitej, a nie jednymzdwu. patistw spojonych unig, Tubez watpienia racjemieli tworcy Ustawy Rzqdowe] 73 maja 1791. znoszacy unig, w ktdrej mie} sce powstalo jednolite paristwo polskie. Na nowo oki monarchy lono spossb elekeji clekeji viritimn cays Wor. krda mial wybieraé sejn lek cyiny zlozony 2 potndng§ liceby posts zwyklg wigkszoseig glos6w. W jakims stopniu nawiqzywalo to do projekt6w zokresu bezkrélewia po smierci Zyg: munta Augusta, Co prawda, utrzymano instytucig liberum veto, ale w bardzo ograniczo: nym zakres c, Mogla by ona stosowa- na jedynie przeciwko prbom zmiany Sovigtych, stalych, niewzruszonych ina wieki trwajqeyeh praw kardynalnyeh Wtakim wypadku obowiqzkiem krdla, jak i kazdego posla czy senatora, bylo skorzystanie liberum veto, Tas. mate- ea eee a eee riae status, obejmujace m.in, porzadek ssejinu i sejmik6w, wysokoSé podatkéw, zmiang liczebnosei wojska, okresle- nie atrybueji urzedéw, uchwalal sejm wigkszoscig % glosow, w pozostalych sprawach wystarczala wighsase-zwykda, Sejm bieral sigco 4 latana 8 tygodni Wyaluzajgc ego kadencjgo: lata jedno- cw nnozinstytucjisejmu W eliekcie oznaczalo to, 2 niordynaryjnymi mogty byt zwolywane sejmy nadzwyezajne, kt6re abicraly sig rowniez inicjatywy Rady Nieustajqce). Dzialosigto wssytuacgi dy naruszonezostaly prawa kardynalne Parla \dal skladal sig ra, senatu _gotowege pozasej izby poselskiej, ale niewiele mialo to wspélnego2 tradycja szlachec- kiego parlamentaryzinu, Krélniebyl juz stanem sejmujacym, mial jeden glos, wprzypadku réwnosci zi dwugloséw szalosigdo cob radowaé mieli razem, Senator6w mialo