GT Kinh Te Phat Trien Vu Minh Vieng

§¹I HäC QUèC GIA Hµ NéI
TRêng ®¹i häc kinh tÕ
KINH TẾ PHÁT TRIỂN

BIÊN SOẠN: VŨ MINH VIÊNG
HÀ NỘI- 2013
1
Môc lôc
Ch¬ng I Giíi thiÖu chung ........................................................................ 1

1.1 Kinh tÕ ph¸t triÓn lµ g× ? .................................................................... 1
1.1.1 Nh÷ng h¹n chÕ cña lý thuyÕt kinh tÕ häc truyÒn thèng: ............. 1
1.1.2. ý nghÜa vµ tÇm quan träng cña Kinh tÕ ph¸t triÓn ...................... 4
1.1.3 Nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu cña Kinh tÕ ph¸t triÓn . .......................... 7
1.2. T¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ . ...................................................... 9
1.2.1. §o lêng t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ . ............................... 9
1.2.2. Môc tiªu vµ ý nghÜa cña sù ph¸t triÓn. ...................................... 16
1.2.3. Nh÷ng sai lÖch khi so s¸nh GDP hay thu nhËp b×nh qu©n ®Çu
ngêi gi÷a çc níc ®ang ph¸t triÓn vµ çc níc ph¸t triÓn. ... 18
1.2.4. Lîi Ých vµ chi phÝ cña t¨ng trëng. ........................................... 20
1.2.5. T¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trong lÞch sö......................... 23
1.2.6. Çc nh©n tè cña t¨ng trëng kinh tÕ. ........................................ 25
Tãm t¾t ..................................................................................................... 29
C©u hái «n tËp vµ th¶o luËn……………………………………………..31
Tµi liÖu ®äc thªm ..................................................................................... 32
Ch¬ng 2. Tæng quan vÒ çc níc ®ang ph¸t triÓn. .............................. 33

2.1. TÝnh chÊt ®a d¹ng cña çc níc ®ang ph¸t triÓn. .............................. 32
2.1.1. VÒ quy m« cña ®Êt níc. .......................................................... 33
2.1.2. Hoµn c¶nh lÞch sö. .................................................................... 34
2.1.3. Sù kh¸c nhau vÒ çc nguån lùc. ................................................ 35
2.1.4. C¬ cÊu kinh tÕ. .......................................................................... 38

2
2.1.5. Sù phô thuéc vµo bªn ngoµi. ..................................................... 40
2.2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm chung cña çc níc ®ang ph¸t triÓn. ..................... 41
2.2.1. Møc sèng thÊp. ......................................................................... 41
2.2.2. NÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp truyÒn thèng. .................................... 45
2.2.3. N¨ng suÊt thÊp. ......................................................................... 48
2.2.4. Tèc ®é t¨ng d©n sè cao vµ g¸nh nÆng ngêi ¨n theo. ............... 49
2.2.5. Sù phô thuéc vµo th¬ng m¹i quèc tÕ vµ tÝnh dÔ bÞ tæn th¬ng
trong çc quan hÖ quèc tÕ.. ....................................................... 51
Tãm t¾t. ............................................................................................... 53
Tµi liÖu ®äc thªm. .................................................................................... 55
Ch¬ng 3 Çc lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ........................................ 61

3.1. Lý thuyÕt kinh tÕ vµ vai trß cña nã . ................................................. 61
3.1.1. Lý thuyÕt kinh tÕ . ..................................................................... 61
3.1.2. Vai trß cña lý thuyÕt kinh tÕ . ................................................... 63
3.2. Çc lý thuyÕt chÝnh vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ . ........................................ 65
3.2.1. Lý thuyÕt cæ ®iÓn . .................................................................... 65
3.2.2. Lý thuyÕt cña K.Marx: ............................................................. 69
3.2.3. Lý thuyÕt cña W.Rostow. ......................................................... 72
3.2.4. Lý thuyÕt vÒ vßng luÈn quÈn . .................................................. 75
3.2.5. Lý thuyÕt t¨ng trëng c©n ®èi vµ kh«ng c©n ®èi. ..................... 76
3.2.6. Lý thuyÕt vÒ sù phô thuéc......................................................... 80
Tãm t¾t. .................................................................................................... 82

3
Tµi liÖu ®äc thªm. .................................................................................... 84
Ch¬ng 4 Sù nghÌo ®ãi vµ bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp ......................... 85

4.1. Sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ ph©n phèi thu nhËp. .......................................... 85
4.1.1. Ph©n phèi thu nhËp. .................................................................. 85
4.1.2. §o lêng bÊt b×nh ®¼ng vÒ ph©n phèi thu nhËp. ....................... 90
4.1.3.Mèi quan hÖ gi÷a bÊt b×nh ®¼ng vµ t¨ng trëng……………96
4.1.4. Nguồn gốc bất bình đẳng về thu nhập………………………..97
4.2. Sù nghÌo ®ãi..................................................................................... 99
4.2.1. N¹n nghÌo ®ãi tuyÖt ®èi. .......................................................... 99
4.2.2. X¸c ®Þnh çc nhãm nghÌo ®ãi. ............................................... 101
4.2.3. Nguyªn nh©n nghÌo ®ãi ë n«ng th«n...................................... 102
4.3. ChÝnh s¸ch gi¶m nghÌo ®ãi vµ bÊt b×nh ®¼ng trong ph©n phèi thu
nhËp. ................................................................................................ 105
4.3.1. Çc chÝnh s¸ch chung. ............................................................ 105
4.3.2. Çc chÝnh s¸ch t¨ng thu nhËp gi¶m nghÌo ®ãi ë n«ng th«n. .. 108
Tãm t¾t ................................................................................................... 113
C©u hái «n tËp vµ th¶o luËn……………………………………………115
Tµi liÖu ®äc thªm ................................................................................... 116
Ch¬ng 5 D©n sè lao ®éng vµ viÖc lµm................................................ 117

5.1. D©n sè vµ ph¸t triÓn. ....................................................................... 117
5.1.1. Møc t¨ng d©n sè...................................................................... 117
5.1.2. VÊn ®Ò d©n sè vµ ph¸t triÓn. ................................................... 118
5.1.3. KiÓm so¸t gia t¨ng d©n sè....................................................... 120
5.2. Lao ®éng, viÖc lµm vµ di c. ........................................................... 122
4
5.2.1. ThÊt nghiÖp ë çc níc ®ang ph¸t triÓn. ................................. 122
5.2.2. §Æc ®iÓm lao ®éng vµ viÖc lµm……………………………124
5.2.3. Çc h×nh thøc thÊt nghiÖp vµ thiÕu viÖc lµm. .......................... 126
5.2.4. C¬ cÊu thÞ trêng lao ®éng ..................................................... 129
5.2.5. Di c tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ. .............................................. 132
5.3. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò viÖc lµm vµ thÊt nghiÖp. ..................................... 136
5.3.1. Nh÷ng nguyªn nh©n thÊt nghiÖp ë çc níc ®ang ph¸t triÓn. 136
5.3.2. ChÝnh s¸ch t¹o viÖc lµm gi¶m thÊt nghiÖp. ............................. 138
Tãm t¾t. .................................................................................................. 141
C©u hái «n tËp vµ th¶o luËn………………………………………… 143
Tµi liÖu ®äc thªm ................................................................................... 144
Ch¬ng 6 vèn vµ ph¸t triÓn ................................................................... 145

6.1. Vai trß cña vèn. ............................................................................... 145
6.1.1. M« h×nh Harrod-Domar. ......................................................... 147
6.1.2. Nhu cÇu vèn ®Çu t. ................................................................ 148
6.1.3. Çc tiªu chuÈn ®Çu t.............................................................. 150
6.2. Çc nguån vèn ................................................................................ 152
6.2.1 Ph©n lo¹i nguån vèn theo h×nh thøc tiÕt kiÖm…………….152
6.2.2. Çc nguån vèn trong níc ...................................................... 153
6.2.3. Çc nguån vèn ngoµi níc ..................................................... 155
6.3. Huy ®éng vèn cho ph¸t triÓn........................................................... 158
6.3.1. ChÝnh s¸ch huy ®éng vèn trong níc. .................................... 158
6.3.3. Huy ®éng vèn tõ níc ngoµi................................................... 165
5
Tãm t¾t. .................................................................................................. 168
C©u hái «n tËp vµ th¶o luËn………………………………………… 169
Tµi liÖu ®äc thªm ................................................................................... 170
Ch¬ng 7. Th¬ng m¹i quèc tÕ vµ ph¸t triÓn .................................... 171

7.1. Vai trß cña th¬ng m¹i quèc tÕ ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ.......... 171
7.1.1. Th¬ng m¹i quèc tÕ cña çc níc ®ang ph¸t triÓn. ................ 171
7.1.2. Vai trß cña th¬ng m¹i quèc tÕ ®èi víi ph¸t triÓn. ................ 172
7. 2. Çn c©n thanh to¸n quèc tÕ vµ khñng ho¶ng nî níc ngoµi.......... 179
7.2.1. Çn c©n thanh to¸n quèc tÕ . .................................................. 179
7.2.2. Khñng ho¶ng nî níc ngoµi. ................................................. 181
7.3. Çc chiÕn lîc ph¸t triÓn . .............................................................. 183
7.3.1. XuÊt khÈu hµng s¬ chÕ . .......................................................... 183
7.3.2 Thay thÕ nhËp khÈu ............................................................... 189
7.3.3 . Híng vÒ xuÊt khÈu . ............................................................. 191
Tãm t¾t .................................................................................................. 193
C©u hái «n tËp vµ th¶o luËn……………………………………………195
Tµi liÖu ®äc thªm. .................................................................................. 196
Ch¬ng 8. Qu¶n lý qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ............................................ 197

8.1. Qu¶n lý qu¸ tr×nh ph¸t triÓn quèc gia . ........................................... 197
8.1.1 Vai trß cña chÝnh phñ-----------------------------------------------197
8.1.2.Ho¹ch ®Þnh ph¸t triÓn . ........................................................... 200
8.1.3. Mét sè chÝnh s¸ch . ................................................................. 205
8.2 . Ph«i hîp qu¶n lý qu¸ tr×nh ph¸t triÓn toµn cÇu. ............................. 209
6
8.2.1. Nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn Thiªn Niªn kû. ............................. 209
8.2.2. Phèi hîp toµn cÇu ®Ó qu¶n lý qu¸ tr×nh ph¸t triÓn …211
Tãm t¾t . ................................................................................................. 213
C©u hái «n tËp vµ th¶o luËn…………………………………………...214
Tµi liÖu ®äc thªm ................................................................................... 215
Tµi liÖu tham kh¶o chÝnh ........................................................................ 216
7
CH¬ng I
Giíi thiÖu chung
HiÖn nay, phÇn lín d©n sè thÕ giíi ®ang sèng trong nh÷ng nÒn kinh
tÕ mµ hÖ thèng thÞ trêng cha hoµn thiÖn. T¹i ®Êy, cã rÊt nhiÒu vÊn ®Ò kinh
tÕ vµ x· héi mµ trong lý thuyÕt kinh tÕ häc truyÒn thèng kh«ng ®Æt ra vµ tr¶
lêi. PhÇn thø nhÊt cña ch¬ng nµy sÏ xem xÐt nh÷ng h¹n chÕ cña lý thuyÕt
kinh tÕ häc truyÒn thèng, sau ®ã nªu lªn sù cÇn thiÕt, ý nghÜa vµ nh÷ng vÊn
®Ò c¬ b¶n cña Kinh tÕ ph¸t triÓn. PhÇn cßn l¹i cña ch¬ng sÏ tr×nh bµy
nh÷ng vÊn ®Ò chung nhÊt cña t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Ngµy nay t
duy ph¸t triÓn hiÖn ®¹i ®· tiÕn mét bíc dµi song nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t triÓn
vÉn lµ mét th¸ch thøc ®èi víi çc nhµ kinh tÕ.
1.1 Kinh tÕ ph¸t triÓn lµ g× ?
1.1.1 Nh÷ng h¹n chÕ cña lý thuyÕt kinh tÕ häc truyÒn thèng.
Do t×nh tr¹ng khan hiÕm nguån lùc nªn bÊt kú mét tæ chøc kinh tÕ x·
héi nµo còng ph¶i lùa chän ®Ó quyÕt ®Þnh sÏ s¶n xuÊt ra çi g× vµ bao nhiªu?
S¶n xuÊt nh thÕ nµo? S¶n xuÊt cho ai? Kinh tÕ häc xem xÐt sù lùa chän
này cña x· héi.
Trong mét nÒn kinh tÕ hçn hîp cã nhiÒu t¸c nh©n kinh tÕ: hé gia
®×nh, doanh nghiÖp, chÝnh phñ vµ ngêi níc ngoµi. Trong sù t¬ng t¸c lÉn
nhau cña çc khu vùc nµy còng nh trong çc thÓ chÕ kh¸c nhau mµ mçi t¸c
nh©n kinh tÕ cã nh÷ng hµnh vi øng xö kh¸c nhau ®Ó ®¹t môc tiªu cña m×nh.
Tuú theo ph¬ng ph¸p tiÕp cËn mµ kinh tÕ häc truyÒn thèng chia thµnh hai
nh¸nh lín: Kinh tÕ vi m« vµ Kinh tÕ vÜ m«.
Kinh tÕ vi m« tËp trung xem xÐt hµnh vi hay çch øng xö cña çc ç
nh©n trªn tõng thÞ trêng cô thÓ. §Ó xem xÐt nh÷ng hµnh vi nµy, Kinh tÕ vi
1
m« ®a ra nhiÒu gi¶ ®Þnh. §ã lµ mét hÖ thèng thÞ trêng c¹nh tranh. Trªn
thÞ trêng Êy, ngêi tiªu dïng cã môc tiªu tèi ®a ho¸ ®é tho¶ dông; nhµ s¶n
xuÊt cã môc tiªu tèi ®a ho¸ lîi nhuËn - nãi çch kh¸c hä ®Òu muèn tèi ®a
ho¸ lîi Ých. Mäi hµnh vi cña ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng ®îc biÓu
thÞ trªn thÞ trêng th«ng qua cÇu vµ cung mµ trong ®ã çc quan hÖ c¹nh
tranh ®îc ®Ò cao. Trong ®iÒu kiÖn nh vËy, Kinh tÕ vi m« ®a ra çc quyÕt
®Þnh lùa chän cña nhµ s¶n xuÊt hay ngêi tiªu dïng dùa trªn lý thuyÕt biªn.
Lý thuyÕt nµy chØ ra r»ng khi s¶n xuÊt hay tiªu dïng thªm mét ®¬n vÞ s¶n
phÈm, ngêi ta sÏ so s¸nh lîi Ých biªn víi chi phÝ biªn cña ®¬n vÞ s¶n phÈm
®ã. NÕu lîi Ých biªn lín h¬n chi phÝ biªn th× ngêi ta quyÕt ®Þnh t¨ng s¶n
lîng, nÕu lîi Ých biªn nhá h¬n chi phÝ biªn th× ngêi ta sÏ quyÕt ®Þnh gi¶m
s¶n lîng. Nãi çch kh¸c, møc s¶n lîng s¶n xuÊt hay tiªu dïng tèi u lµ
møc s¶n lîng mµ t¹i ®ã lîi Ých biªn b»ng chi phÝ biªn. Çc quyÕt ®Þnh nµy
rÊt logic, ®¬n gi¶n vµ hîp lý - bëi v× hä ®· cã th«ng tin ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c.
Çc ®iÒu kiÖn ®Ó ®¹t ®îc tèi u chØ cßn lµ çc yªu cÇu kü thuËt, kh«ng cã
ý nghÜa vÒ hÖ t tëng.
Kinh tÕ vÜ m« xem xÐt nÒn kinh tÕ nh mét tæng thÓ, nã xem xÐt sù
c©n b»ng vµ ®iÒu chØnh cña nÒn kinh tÕ ®Õn møc tèi u hay s¶n lîng tiÒm
n¨ng trªn c¬ së x©y dùng ®êng tæng cung vµ ®êng tæng cÇu mµ ë ®ã çc
quan hÖ c¹nh tranh còng ®îc ®Ò cao. Trong m« h×nh nµy, b»ng hÖ thèng
chÝnh s¸ch cña m×nh, chÝnh phñ cã thÓ t¸c ®éng ®Õn çc yÕu tè cña tæng
cung, tæng cÇu ®Ó thùc hiÖn môc tiªu kinh tÕ vÜ m«.
Trong phÇn kinh tÕ vÜ m« cña nÒn kinh tÕ më, nh÷ng quan hÖ kinh tÕ
quèc tÕ - ®Æc biÖt lµ th¬ng m¹i quèc tÕ còng ®îc xem xÐt trªn c¬ së thÞ
trêng c¹nh tranh.
Nh÷ng mÉu h×nh mµ Kinh tÕ häc xem xÐt ®Ó ®a ra nh÷ng quy luËt
hay nguyªn lý kinh tÕ lµ cña mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng hoµn bÞ.
ThËt kh«ng may, trong thùc tÕ cuéc sèng ë c¶ nh÷ng níc c«ng
2
nghiÖp ph¸t triÓn lÉn nh÷ng níc nghÌo trªn thÕ giíi hiÖn nay ®· lµm cho
mét sè khÝa c¹nh cña lý thuyÕt kinh tÕ vi m« vµ c¶ kinh tÕ vÜ m« truyÒn
thèng ch¼ng cßn mÊy quan träng dï lµ trong viÖc ph©n tÝch hay ho¹ch ®Þnh
chÝnh s¸ch.
Lý thuyÕt kinh tÕ häc truyÒn thèng tá ra cã nhiÒu khiÕm khuyÕt khi

®îc ¸p dông vµo hiÖn thùc cuéc sèng kinh tÕ cña nhiÒu níc mµ ë ®ã hÖ
thèng thÞ trêng cha hoµn bÞ. VÝ dô: trong çc níc nghÌo, cã nh÷ng vÊn
®Ò kinh tÕ vµ x· héi ®Æt ra mµ çc chÝnh phñ cÇn ph¶i gi¶i quyÕt - nghÌo
®ãi tuyÖt ®èi, d©n sè t¨ng nhanh, qu¶n lý kÐm, çc nguån lùc khan hiÕm vµ
ph©n t¸n, hÖ thèng luËt ph¸p cha hoµn chØnh...
Trong çc nÒn kinh tÕ nh vËy, kh«ng cã çc ®iÒu kiÖn cña mét nÒn
kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn nh: lùc lîng lao ®éng c¬ ®éng vµ cã tr×nh ®é
cao, vèn s¶n xuÊt dåi dµo vµ kü thuËt hiÖn ®¹i, çc n«ng d©n s¶n xuÊt cho
thÞ trêng cã diÖn tÝch ®Êt ®ai réng lín, cã sè lîng lín çc nhµ kinh doanh
cã n¨ng lùc, m«i trêng ph¸p lý cho kinh doanh chÆt chÏ vµ ®ång bé, quy
m« çc mÆt hµng xuÊt khÈu lín, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi cao vµ æn
®Þnh, thÞ trêng vèn, thÞ trêng lao ®éng, thÞ trêng ngo¹i hèi ®Òu ph¸t
triÓn, tû lÖ tiÕt kiÖm lín... V× vËy çc quyÕt ®Þnh nh»m tèi ®a ho¸ lîi Ých
hoÆc tèi thiÓu ho¸ chi phÝ ë c¶ cÊp ç nh©n lÉn cÊp nhµ níc trong çc nÒn
kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn ®Òu kh«ng ®¬n gi¶n vµ tr¬n tru nh çc nguyªn lý
kinh tÕ häc truyÒn thèng nªu ra. HÇu hÕt çc quyÕt ®Þnh nµy ®Òu lµ rÊt phøc
t¹p bëi v× phÇn lín nh÷ng vÊn ®Ò cña çc níc nghÌo lµ rÊt ®Æc thï. Trong
bèi c¶nh kinh tÕ, x· héi vµ thÓ chÕ cña çc níc nghÌo, viÖc ph©n tÝch çc
hiÖn tîng vµ qu¸ tr×nh kinh tÕ ®· lµm suy gi¶m ®¸ng kÓ tÝnh thùc tiÔn cña
çc nguyªn lý kinh tÕ häc truyÒn thèng. NhiÒu çi gäi lµ nh÷ng m« h×nh
kinh tÕ chung hay nh÷ng nguyªn lý kinh tÕ kh¸ch quan thêng dùa trªn mét
lo¹t çc gi¶ ®Þnh vÒ hµnh vi cña con ngêi còng nh çc mèi quan hÖ kinh
tÕ mµ nã l¹i cã rÊt Ýt hoÆc kh«ng cã liªn quan g× víi thùc tÕ cña çc nÒn
kinh tÕ cña çc níc nghÌo. Nh÷ng gi¶ ®Þnh vèn ®· râ rµng vµ døt kho¸t vÒ
3
hµnh vi vµ ®éng c¬ cña con ngêi trong kinh tÕ häc truyÒn thèng cã thÓ
®óng hoÆc kh«ng ®óng trong çc nÒn kinh tÕ nµy. VÝ dô: ë hÇu hÕt çc níc
kÐm ph¸t triÓn nh÷ng ngêi tiÓu n«ng vµ hé bu«n b¸n ç thÓ thêng kh«ng
®îc tiÕp cËn víi nguån tÝn dông ng©n hµng; hoÆc ngêi n«ng d©n rÊt miÔn
cìng trong viÖc ¸p dông nh÷ng kü thuËt s¶n xuÊt míi; hoÆc mét khi thu
nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi cßn díi møc sinh tån th× nh÷ng nguyªn lý t¸c
®éng cña cung, cÇu trªn thÞ trêng còng kh¸c ®i rÊt nhiÒu...
Nh thÕ lµ, ®Ó hiÓu ®îc nh÷ng vÊn ®Ò cña çc nÒn kinh tÕ mµ ë ®ã
thÞ trêng cha ph¸t triÓn mµ chØ cã nh÷ng nguyªn lý kinh tÕ häc truyÒn
thèng th«i, th× cha ®ñ.
1.1.2. ý nghÜa vµ tÇm quan träng cña Kinh tÕ ph¸t triÓn .
Nh ®· biÕt, kinh tÕ häc truyÒn thèng tËp trung quan t©m ®Õn viÖc sö
dông cã hiÖu qu¶ nh÷ng nguån lùc s¶n xuÊt khan hiÕm ®Ó s¶n xuÊt ngµy
cµng nhiÒu h¬n çc lo¹i hµng ho¸, dÞch vô vµ ph©n phèi chóng cho ngêi
tiªu dïng. Nh÷ng nguyªn lý kinh tÕ häc truyÒn thèng ®îc x©y dùng trªn
nÒn t¶ng mét hÖ thèng kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn vµ ®îc øng dông trë l¹i
®Ó ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ cña hÖ thèng Êy.
Song viÖc nghiªn cøu vµ ph©n tÝch kinh tÕ kh«ng ®îc t¸ch rêi mét
çch ®¬n gi¶n khái bèi c¶nh vÒ thÓ chÕ, x· héi vµ chÝnh trÞ cña chóng - ®Æc
biÖt lµ khi ph¶i gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò nan gi¶i cña con ngêi nh n¹n ®ãi
nghÌo, bÖnh tËt, bÊt b×nh ®¼ng, t¨ng d©n sè, thÊt nghiÖp, tr× trÖ ë n«ng th«n,
c¹n kiÖt tµi nguyªn vµ « nhiÔm m«i trêng hiÖn ®ang tån t¹i trong phÇn lín
h¬n cña d©n sè thÕ giíi. Kinh tÕ ph¸t triÓn, tríc hÕt híng sù chó ý vµo bé
phËn d©n sè nµy - phÇn lín hä lµ ngêi nghÌo vµ sèng chñ yÕu ë ch©u Phi,
ch©u ¸, ch©u Mü la tinh.
Kinh tÕ ph¸t triÓn cung cÊp nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ph¸t triÓn. §ã
lµ nh÷ng lý thuyÕt kh¸i qu¸t vÒ ph¸t triÓn, nh÷ng kinh nghiÖm lÞch sö cña
4
çc quèc gia trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, çc chiÕn lîc, m« h×nh, thÓ chÕ
ph¸t triÓn hiÖn nay vµ vai trß cña nhµ níc ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh
tÕ.
Kinh tÕ ph¸t triÓn quan t©m ®Õn nh÷ng tiÕn tr×nh kinh tÕ vµ chÝnh trÞ
cÇn thiÕt ®Ó chuyÓn mét nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn thµnh mét nÒn kinh tÕ
ph¸t triÓn. §©y lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ vµ c¬ cÊu x· héi vµ
cïng víi nã lµ thay ®æi çch thøc ph©n phèi thu nhËp ®Ó c¶i thiÖn ®êi sèng
cña hÇu hÕt çc tÇng líp d©n c trong x· héi. Trong qu¸ tr×nh nµy chÝnh phñ
cã vai trß rÊt quan träng. V× thÕ Kinh tÕ ph¸t triÓn cßn quan t©m ®Õn chÝnh
s¸ch kinh tÕ vµ x· héi cña chÝnh phñ ®Ó khëi ®éng, thóc ®Èy vµ ®¶m b¶o
cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
Nh vËy Kinh tÕ ph¸t triÓn lµ sù më réng cña kinh tÕ häc truyÒn
thèng sang mét lÜnh vùc kh¸c biÖt nhng rÊt quan träng. Nh÷ng nguyªn lý
kinh tÕ vµ nh÷ng c«ng cô ph©n tÝch kinh tÕ sÏ gióp ta hiÓu râ h¬n nh÷ng vÊn
®Ò ph¸t triÓn kinh tÕ ®ang tån t¹i. Ngêi ta ph¶i cè g¾ng x¸c ®Þnh xem
nh÷ng kh¸i miÖm vµ nguyªn lý kinh tÕ nµo cã thÓ gióp hiÓu râ h¬n nh÷ng
vÊn ®Ò ph¸t triÓn - tøc lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh
tÕ vµ ®ßi hái cã gi¶i ph¸p cho nã. Mét mÆt cÇn thÊy kh¶ n¨ng h¹n chÕ cña
viÖc sö dông nh÷ng kh¸i niÖm, nguyªn lý kinh tÕ häc truyÒn thèng; mÆt
kh¸c ph¶i thõa nhËn tÝnh phæ biÕn cña ph¬ng ph¸p t duy kinh tÕ.
Ph¬ng ph¸p t duy kinh tÕ lµ çch thøc mµ çc nhµ kinh tÕ sö dông
®Ó m« t¶, ph©n tÝch çc vÊn ®Ò kinh tÕ nh»m rót ra çc kÕt luËn l«gÝc dùa
trªn c¬ së nh÷ng gi¶ ®Þnh thùc tÕ, nh÷ng sè liÖu ®¸ng tin cËy vµ nh÷ng ý
kiÕn ®¸nh gi¸ râ rµng. Còng nh trong kinh tÕ häc nãi chung, nhiÒu vÊn ®Ò
trong Kinh tÕ ph¸t triÓn cßn cã nh÷ng quan niÖm, nh÷ng ®¸nh gi¸, nh÷ng
khuyÕn nghÞ kh¸c nhau nhng ph¬ng ph¸p luËn hay qu¸ tr×nh t duy kinh
tÕ th× vÉn mang tÝnh phæ biÕn. Trong sè çc c«ng cô ph©n tÝch kinh tÕ th× sè
liÖu vµ chØ sè ®ãng vai trß ®Æc biÖt quan träng. Çc bé sè liÖu theo thêi gian
5
vµ kh«ng gian ®îc sö dông mét çch phæ biÕn ®Ó xem xÐt çc vÊn ®Ò kinh
tÕ vµ x· héi ë çc níc ®ang ph¸t triÓn. Çc nhµ kinh tÕ thêng nhËn ®îc
sè liÖu tõ çc c¬ quan cña chÝnh phñ nh çc tæ chøc thèng kª, çc bé, ng©n
hµng trung ¬ng, çc ngµnh; tõ çc trêng ®¹i häc vµ çc viÖn nghiªn cøu;
tõ çc doanh nghiÖp quèc doanh lÉn t doanh. Hä cßn ®îc sù hç trî cña
çc tæ chøc quèc tÕ nh Ng©n hµng thÕ giíi (WB), Quü tiÒn tÖ quèc tÕ
(IMF), çc Uû ban kinh tÕ cña Liªn hîp quèc phô tr¸ch ch©u ¸ - Th¸i b×nh
d¬ng (ESCAP), phô tr¸ch ch©u Phi (ECA), phô tr¸ch ch©u Mü Latinh
(ECLA); Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña Liªn hîp quèc (UNDP); çc ng©n
hµng ph¸t triÓn khu vùc nh Ng©n hµng ph¸t triÓn ch©u ¸ (ADB). Çc d·y
sè theo thêi gian vµ sè liÖu chÐo ®îc tæ chøc ®Ó t duy vÒ mét nÒn kinh tÕ
còng nh ®îc tæ chøc ®Ó t duy vÒ mét vÊn ®Ò cña çc níc ®ang ph¸t
triÓn cho phÐp ta hiÓu ®îc çc vÊn ®Ò ph¸t triÓn mét çch réng lín h¬n,
toµn diÖn h¬n, ®Çy ®ñ h¬n. Kinh tÕ ph¸t triÓn sö dông vµ thiÕt lËp çc m«
h×nh kinh tÕ - trong ®ã cè g¾ng ®a vµo m« h×nh nh÷ng biÕn sè g¾n víi thùc
tÕ ®Æc thï.
Còng nh kinh tÕ häc truyÒn thèng, ph¬ng ph¸p ph©n tÝch thùc
chøng vµ ph©n tÝch chuÈn t¾c lu«n hiÖn diÖn trong ph©n tÝch çc vÊn ®Ò cña
ph¸t triÓn. Nh÷ng tiÒn ®Ò gi¸ trÞ vµ nh÷ng chuÈn mùc ®¹o ®øc lu«n lu«n chi
phèi sù lùa chän cña ç nh©n vµ x· héi vµ v× vËy nã còng lµ vÊn ®Ò trung
t©m cña kinh tÕ häc nãi chung vµ kinh tÕ häc vÒ sù ph¸t triÓn nãi riªng. TÊt
c¶ nh÷ng môc tiªu nh xo¸ bá nghÌo ®ãi, b×nh ®¼ng vÒ kinh tÕ vµ x· héi,
gi¸o dôc phæ cËp, n©ng cao møc sèng, ®éc lËp d©n téc, më réng d©n chñ,
hiÖn ®¹i ho¸, c¶i çch thÓ chÕ còng ®Òu xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ý kiÕn ®¸nh gi¸
chñ quan vÒ tèt vµ kh«ng tèt, vÒ ®¸ng mong muèn vµ kh«ng ®¸ng mong
muèn. TÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò nµy kh«ng chØ ph¸t sinh tõ nh÷ng ph©n tÝch
khoa häc, kh¸ch quan, “thùc chøng” vÒ nh÷ng g× ®ang tån t¹i, ®ang diÔn ra
mµ cßn b¾t nguån tõ nh÷ng ý kiÕn ®¸nh gi¸ chñ quan, “chuÈn t¾c”, vÒ
6
“nh÷ng g× ph¶i cã”. Dï Èn dÊu díi nh÷ng h×nh thøc nµy hay h×nh thøc kh¸c
th× nh÷ng tiÒn ®Ò gi¸ trÞ hay ý kiÕn chñ quan nµy vÉn lµ mét phÇn kh«ng thÓ
t¸ch rêi cña c¶ ph©n tÝch kinh tÕ lÉn çc chÝnh s¸ch kinh tÕ. V× vËy tÝnh hîp
lý cña viÖc ph©n tÝch kinh tÕ hay tÝnh ®óng ®¾n cña çc chñ tr¬ng lu«n cÇn
ph¶i ®îc ®¸nh gi¸ trªn c¬ së nh÷ng gi¶ ®Þnh c¬ b¶n mµ nã ®a ra vµ nh÷ng
chuÈn mùc gi¸ trÞ mµ nã theo ®uæi.
1.1.3 Nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu cña Kinh tÕ ph¸t triÓn .
Nghiªn cøu Kinh tÕ ph¸t triÓn hy väng sÏ t×m ®îc c©u tr¶ lêi cho çc
vÊn ®Ò quan träng chñ yÕu sau ®©y:
- T¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ lµ g×? ViÖc ®o lêng t¨ng trëng
vµ ph¸t triÓn kinh tÕ nh thÕ nµo? Nh÷ng yÕu tè nµo gãp phÇn vµo viÖc t¨ng
trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ? Lîi Ých còng nh çi gi¸ ph¶i tr¶ cho sù t¨ng
trëng kinh tÕ lµ g×?
- Sù kh¸c biÖt vµ çc ®Æc ®iÓm chung cña çc níc ®ang ph¸t triÓn?
T×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn cña mét níc lµ do nh÷ng nguyªn nh©n nµo?
- Çc lý thuyÕt kh¸i qu¸t chñ yÕu vÒ t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh
tÕ lµ g× ? Lý thuyÕt nµo cã thÓ phï hîp víi hiÖn thùc ngµy nay?
- V× sao cã sù bÊt b×nh ®¼ng trong ph©n phèi thu nhËp? ViÖc ®o
lêng nã nh thÕ nµo?
- B¶n chÊt ®a chiÒu cña nghÌo ®ãi lµ g×? V× sao cã t×nh tr¹ng nghÌo
®ãi? Cã thÓ gi¶m bít nghÌo ®ãi ë vïng n«ng th«n trong nh÷ng níc ®ang
ph¸t triÓn nh thÕ nµo?
- Lao ®éng, viÖc lµm ë çc níc ®ang ph¸t triÓn cã nh÷ng ®Æc ®iÓm
g×? ChÝnh phñ cã nh÷ng chÝnh s¸ch g× ®Ó t¹o c«ng ¨n viÖc lµm vµ gi¶m
thÊtnghiÖp?
- V× sao cã hiÖn tîng di c å ¹t tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ ë çc níc
7
®ang ph¸t triÓn? Cã nh÷ng lý thuyÕt nµo gi¶i thÝch çc vÊn ®Ò nµy?
- Vèn cã ph¶i lµ nh©n tè quan träng nhÊt cho t¨ng trëng kinh tÕ ë
çc níc nghÌo kh«ng? Çc nguån vèn mµ mét nÒn kinh tÕ cã thÓ cã?
Nh÷ng yÕu tè ¶nh hëng tíi çc nguån vèn nµy?
- ChÝnh phñ cã thÓ lµm g× ®Ó huy ®éng çc nguån vèn cho viÖc thùc
hiÖn çc môc tiªu t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn?
- Tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ m«i trêng cã vai trß nh thÕ nµo ®èi víi
t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ? ChÝnh phñ cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch g× ®Ó
khai th¸c vµ sö dông nh÷ng yÕu tè nµy phôc vô cho môc tiªu ph¸t triÓn bÒn
v÷ng?
- Th¬ng m¹i quèc tÕ ®ãng vai trß nh thÕ nµo ®èi víi sù ph¸t triÓn
kinh tÕ? Cuéc khñng ho¶ng nî níc ngoµi cña çc níc ®ang ph¸t triÓn cã
nguån gèc tõ ®©u,t¸c ®éng vµ triÓn väng gi¶i quyÕt nã nh thÕ nµo ?
- §Æc ®iÓm çc chiÕn lîc ph¸t triÓn lµ g×? Cã thÓ lùa chän chiÕn
lîc nµo cho sù ph¸t triÓn mét níc? Vai trß cña chÝnh phñ trong viÖc thùc
hiÖn çc chiÕn lîc nµy?
- Çc Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû lµ g×? Vai trß cña ChÝnh
phñ trong viÖc qu¶n lý qu¸ tr×nh ph¸t triÓn quèc gia còng nh sù phèi hîp
qu¶n lý qu¸ tr×nh ph¸t triÓn toµn cÇu lµ g×?
Tr¶ lêi nh÷ng c©u hái trªn ®©y lµ phøc t¹p. Nã ®ßi hái ph¶i t duy
mét çch hÖ thèng. Nã cßn ®ßi hái ®a ra ®îc nh÷ng nhËn xÐt vµ kÕt luËn,
nh÷ng chñ tr¬ng vµ gi¶i ph¸p kinh tÕ dùa trªn c¬ së ¸p dông çc ngyuªn
lý, m« h×nh phï hîp vµ çc sè liÖu thèng kª ®¸ng tin cËy. Khã kh¨n cña
nghiªn cøu kinh tÕ ph¸t triÓn còng tõ ®©y. Bëi v× nhiÒu vÊn ®Ò nan gi¶i cña
çc níc ®ang ph¸t triÓn lµ ®Æc thï, kh«ng dÔ g× cã thÓ hiÓu ®îc b»ng çc
lý thuyÕt, m« h×nh kinh tÕ häc truyÒn thèng. MÆt kh¸c çc sè liÖu thèng kª
kh«ng ®Çy ®ñ vµ møc ®é tin cËy kh«ng nhiÒu.
8
Kinh tÕ ph¸t triÓn ngoµi viÖc xem xÐt çch ph©n bæ cã hiÖu qu¶ çc
nguån lùc s¶n xuÊt khan hiÕm hiÖn cã còng nh sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña
nh÷ng nguån lùc nµy theo thêi gian vµ néi dung chÝnh trÞ cña nh÷ng quyÕt
®Þnh kinh tÕ; nã cßn chó träng ®Õn viÖc xem xÐt nh÷ng c¬ chÕ vÒ kinh tÕ, x·
héi, vµ thÓ chÕ cÇn thiÕt vµ cã thÓ ®Ó c¶i thiÖn nhanh chãng vµ réng kh¾p
møc sèng cña sè ®«ng ngêi nghÌo. Trong tiÕn tr×nh ®ã vai trß cña çc t¸c
nh©n còng nh sù phèi hîp çc t¸c nh©n ®ã trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn trong
ph¹m vi quèc gia còng nh trong ph¹m vi quèc tÕ ®îc ®Ò cao.
1.2. T¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ .
1.2.1. §o lêng t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ .
T¨ng trëng kinh tÕ lµ sù gia t¨ng phÇn tr¨m hµng n¨m cña tæng s¶n
phÈm néi ®Þa (GDP) thùc tÕ, hoÆc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi.
T¨ng trëng kinh tÕ, tríc hÕt ®îc ®o lêng b»ng møc t¨ng GDP
thùc tÕ. Tæng s¶n phÈm néi ®Þa b»ng gi¸ trÞ tæng s¶n lîng hµng ho¸ vµ
dÞch vô cuèi cïng ®îc s¶n xuÊt ra trong ph¹m vi l·nh thæ cña mét níc
trong mét n¨m. GDP thùc tÕ cña mét n¨m ®îc tÝnh b»ng çch x¸c ®Þnh s¶n
lîng hµng ho¸ vµ dÞch vô s¶n xuÊt trong n¨m Êy c¨n cø trªn gi¸ c¶ cña
n¨m ®îc chän lµm n¨m gèc. GDP thùc tÕ lµ chØ tiªu ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ho¹t
®éng kinh tÕ chø kh«ng ph¶i lµ GDP danh nghÜa. Tæng thu nhËp quèc d©n
(GNI) chØ liªn quan ®Õn phÇn GDP mµ thùc sù ®îc s¶n xuÊt ra vµ thu ®îc
bëi hoÆc ®îc chuyÓn nhîng cho c«ng d©n cña mét níc. GNI cña mét
níc ®îc tÝnh b»ng toµn bé tæng gi¸ trÞ gia t¨ng do nh÷ng ngêi s¶n xuÊt
c tró s¸ng t¹o ra céng víi kho¶n thu rßng cña thu nhËp lÇn ®Çu tõ lao ®éng
vµ tõ tµi s¶n ë níc ngoµi.
Cã ba çch tÝnh GDP: Mét lµ, céng tÊt c¶ gi¸ trÞ gia t¨ng cña çc
doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ l¹i - nh vËy GDP chÝnh lµ tæng gi¸ trÞ gia
t¨ng cña nÒn kinh tÕ trong n¨m. Hai lµ, céng tÊt c¶ çc kho¶n chi tiªu trong
9
nÒn kinh tÕ - tiªu dïng, ®Çu t, mua s¾m hµng ho¸ vµ dÞch vô cña chÝnh phñ
vµ xuÊt khÈu rßng. Ba lµ, céng tÊt c¶ çc lo¹i thu nhËp trong nÒn kinh tÕ -
tiÒn l¬ng, tiÒn l·i, lîi nhuËn vµ tiÒn cho thuª… VÒ lÝ thuyÕt, ba çch tÝnh
nµy ph¶i cho kÕt qu¶ gièng nhau. Do chi tiªu cña ngêi nµy thêng lµ thu
nhËp cña ngêi kh¸c nªn tæng chi tiªu ph¶i b»ng tæng thu nhËp. Khi tÝnh
thu nhËp hoÆc chi tiªu cña c«ng d©n mét níc trong l·nh thæ níc ®ã th× ta
cã GDP. Khi tÝnh c¶ chi tiªu hay thu nhËp cña c«ng d©n níc ®ã trong çc
giao dÞch cña hä víi ngêi níc ngoµi th× kÕt qu¶ thu ®îc lµ GNI. Do vËy
GDP cã thÓ kh¸c GNI. Víi nh÷ng níc mµ c«ng d©n cña hä cã mét kho¶n
thu nhËp tõ níc ngoµi chuyÓn vÒ lín h¬n gi¸ trÞ çc kho¶n thu nhËp cña
ngêi níc ngoµi chuyÓn ra khái níc ®ã th× GNI sÏ lín h¬n GDP vµ ngîc
l¹i, nÕu phÇn thu nhËp chuyÓn vÒ nhá h¬n phÇn thu nhËp chuyÓn ra th× GNI
sÏ nhá h¬n GDP. Tuy nhiªn, ®èi víi phÇn lín çc níc, hai chØ sè thèng kª
nµy kh«ng kh¸c nhau nhiÒu l¾m. Ngµy nay hÇu hÕt çc sè liÖu thèng kª
chÝnh thøc ®Òu dïng çch tÝnh GDP ®Ó ®o lêng s¶n lîng quèc gia vµ møc
gia t¨ng cña nã. Khi dïng thíc ®o nµy ngêi ta gäi lµ t¨ng trëng GDP.
T¨ng trëng GDP ®îc coi lµ mét thíc ®o t¨ng trëng bao qu¸t cña nÒn
kinh tÕ. Thíc ®o nµy cho biÕt sù gia t¨ng vÒ quy m« s¶n lîng cña nÒn
kinh tÕ trong n¨m - khi ngêi ta nãi tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ cña mét
níc trong n¨m lµ 5% cã nghÜa lµ GDP thùc tÕ cña níc ®ã t¨ng 5% so víi
n¨m tríc ®ã. Trong thêi kú suy tho¸i hay nh÷ng t¸c ®éng xÊu, tèc ®é t¨ng
trëng kinh tÕ cã thÓ b»ng 0% hoÆc lµ mét sè ©m.
T¨ng trëng kinh tÕ cßn ®îc ®o lêng b»ng møc gia t¨ng phÇn tr¨m
hµng n¨m cña thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi. Thu nhËp b×nh qu©n ®Çu
ngêi cña mét níc ®îc tÝnh b»ng çch lÊy GDP hay GNI chia cho tæng
d©n sè níc ®ã ë thêi ®iÓm gi÷a n¨m. Thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi ph¶n
¸nh gÇn ®óng lîng hµng ho¸ vµ dÞch vô mµ mçi ç nh©n trong mét níc cã
kh¶ n¨ng mua ®îc trong n¨m nÕu nh GDP hay GNI ®îc ph©n phèi ®ång
®Òu. §ã lµ lÝ do v× sao thíc ®o nµy ®îc gäi lµ “thu nhËp b×nh qu©n ®Çu
10
ngêi”. Do vËy, thíc ®o nµy cho biÕt sù gia t¨ng møc sèng trung b×nh cña
mét ç nh©n trong nÒn kinh tÕ. Khi dïng thíc ®o nµy ®Ó xem xÐt t¨ng
trëng gäi lµ t¨ng trëng thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi. Thíc ®o nµy
thêng ®îc quan t©m h¬n bëi v× môc tiªu cña t¨ng trëng lµ c¶i thiÖn ®êi
sèng cña d©n chóng vµ mÆt kh¸c, nã lµ kÕt qu¶ cña t¨ng trëng s¶n lîng vµ
t¨ng trëng d©n sè. Tuy nhiªn, thíc ®o nµy chØ mang tÝnh kh¸i qu¸t v× møc
®é c¶i thiÖn ®êi sèng cña phÇn ®«ng d©n sè mét níc do t¨ng trëng kinh tÕ
mang l¹i cßn phô thuéc vµo møc ®é c«ng b»ng trong ph©n phèi thu nhËp ë
níc ®ã. Khi ngêi ta nãi, møc t¨ng thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi cña mét
níc trong n¨m lµ 4% ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ tÊt c¶ mäi ngêi d©n cña
níc ®ã ®Òu cã møc t¨ng thu nhËp ®óng 4% - cã nh÷ng nhãm ngêi t¨ng
nhiÒu h¬n, cã nh÷ng nhãm ngêi t¨ng Ýt h¬n, vµ cã nh÷ng nhãm ngêi cã
møc thu nhËp kh«ng t¨ng, thËm chÝ gi¶m. Qua chØ tiªu thu nhËp b×nh qu©n
®Çu ngêi cã thÓ x¸c ®Þnh kho¶ng thêi gian cÇn thiÕt ®Ó t¨ng gÊp ®«i møc
nµy dùa vµo møc t¨ng trëng kinh tÕ theo dù b¸o. Ngêi ta thêng sö dông
“qui t¾c 70” ®Ó tÝnh kho¶ng thêi gian nµy. Theo qui t¾c nµy, thêi gian ®Ó
t¨ng gÊp 2 lÇn thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi ®îc x¸c ®Þnh xÊp xØ b»ng 70
chia cho tèc ®é t¨ng trëng thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi theo dù b¸o. VÝ
dô, mét níc ®Æt môc tiªu t¨ng trëng thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi lµ 7%
n¨m, th× thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi sÏ t¨ng gÊp 2 lÇn sau 10 n¨m (70:7).
Ph¸t triÓn kinh tÕ bao hµm ý nghÜa réng h¬n. Ph¸t triÓn kinh tÕ lµ sù
t¨ng trëng kinh tÕ kÌm theo nh÷ng thay ®æi c¨n b¶n vÒ c¬ cÊu kinh tÕ vµ
c¬ cÊu x· héi. Nh÷ng thay ®æi nµy ®îc thÓ hiÖn ë nh÷ng dÊu hiÖu sau:
T¨ng trëng thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi diÔn ra trong mét thêi
gian dµi. Cïng víi qu¸ tr×nh ®ã lµ lîi Ých cña t¨ng trëng ®îc ph©n phèi
mét çch ®ång ®Òu h¬n. §iÒu nµy cho phÐp n©ng cao thu nhËp vµ møc sèng
cña phÇn lín d©n c chø kh«ng chØ riªng thu nhËp cña mét sè Ýt ngêi. Nhê
møc t¨ng thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi æn ®Þnh vµ v÷ng ch¾c mµ t¹o ra
nh÷ng biÕn ®æi mµ tríc ®©y cha tõng cã. Thu nhËp t¨ng, tiÕt kiÖm t¨ng,
11
®Çu t ®îc më réng, tÝch luü vèn t¨ng, t¹o c¬ së cho s¶n lîng vµ thu nhËp
tiÕp tôc t¨ng trong nh÷ng thêi kú tiÕp theo.
C¬ cÊu kinh tÕ thay ®æi theo híng tû träng cña s¶n lîng n«ng
nghiÖp trong GDP gi¶m t¬ng øng víi tû träng cña c«ng nghiÖp vµ dÞch vô
t¨ng. Cã hai nguyªn nh©n cña hiÖn tîng nµy. Thø nhÊt lµ do qui luËt
Engel. Trong thÕ kû 19, nhµ kinh tÕ häc ngêi §øc E. Engel ph¸t hiÖn ra
r»ng khi thu nhËp cña çc hé gia ®×nh t¨ng lªn th× tû lÖ chi tiªu cña hä cho
l¬ng thùc, thùc phÈm gi¶m ®i. Do chøc n¨ng chÝnh cña n«ng nghiÖp lµ s¶n
xuÊt l¬ng thùc thùc phÈm, nªn suy ra lµ nhu cÇu vÒ s¶n lîng n«ng nghiÖp
sÏ kh«ng t¨ng nhanh nh nhu cÇu vÒ çc s¶n phÈm c«ng nghiÖp vµ dÞch vô;
do ®ã tû phÇn cña n«ng nghiÖp trong GDP sÏ gi¶m xuèng. Thø hai lµ, nhê
thu nhËp t¨ng mµ cã tiÕt kiÖm lín h¬n ®Ó ®Çu t më réng vèn s¶n xuÊt. Nhê
®ã mµ ngêi lao ®éng sö dông m¸y mãc nhiÒu h¬n, çc ph¬ng ph¸p trång
trät míi ®îc ¸p dông lµm t¨ng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt ®ñ l¬ng thùc thùc phÈm
cho x· héi víi mét tû lÖ lùc lîng lao ®éng nhá h¬n; sè lao ®éng cßn l¹i
®îc gi¶i phãng ®Ó s¶n xuÊt ë khu vùc kh¸c - khu vùc c«ng nghiÖp vµ dÞch
vô. Ngoµi ra, trong nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp truyÒn thèng qu¸ tr×nh chÕ biÕn
l¬ng thùc thùc phÈm ®îc thùc hiÖn ë trong çc hé gia ®×nh vµ thêng
kh«ng ®îc ®a vµo trong çc tÝnh to¸n GDP; cßn trong çc níc ph¸t triÓn
th× viÖc chÕ biÕn l¬ng thùc thùc phÈm ®îc thùc hiÖn trong çc nhµ m¸y
lín vµ gi¸ trÞ gia t¨ng cña çc nhµ m¸y ®ã ®îc tÝnh vµo phÇn cña khu vùc
c«ng nghiÖp.
TiÕn bé kü thuËt ®îc sö dông phæ biÕn trong nÒn kinh tÕ lµm t¨ng
n¨ng suÊt lao ®éng x· héi - nghÜa lµ n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn ë tÊt c¶ çc
ngµnh, çc vïng chø kh«ng chØ ë mét ngµnh, mét n¬i riªng biÖt. NÒn kinh
tÕ cã kh¶ n¨ng ¸p dông phæ biÕn nh÷ng tiÕn bé kü thuËt lµ v× nh÷ng ®iÒu
kiÖn cho nã ®· h×nh thµnh. §ã lµ tû lÖ tiÕt kiÖm lín nªn cã kh¶ n¨ng ®Çu t
cho nghiªn cøu vµ triÓn khai. §ã lµ giíi nghiÖp chñ ®«ng ®¶o - mµ chñ
doanh nghiÖp ®îc ®¸nh gi¸ lµ nh÷ng ngêi ®æi míi khi hä triÓn khai çc
12
s¶n phÈm míi, ¸p dông kü thuËt míi, më ra thÞ trêng míi, khai th¸c nh÷ng
nguån vËt liÖu míi, vµ tæ chøc l¹i ngµnh. §ã lµ cã ®éi ngò ®«ng ®¶o lùc
lîng lao ®éng cã kü n¨ng.
Qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ t¨ng lªn lµm cho tû lÖ d©n c sèng ë thµnh phè
lín h¬n tû lÖ d©n sèng ë n«ng th«n. Tû träng cña c«ng nghiÖp t¨ng lªn gãp
phÇn gi¶i thÝch t¹i sao tû lÖ phÇn tr¨m sè d©n sèng ë thµnh thÞ lín h¬n ë
nh÷ng vïng n«ng th«n. NhiÒu lo¹i s¶n phÈm c«ng nghiÖp tån t¹i tÝnh kinh
tÕ cña xÝ nghiÖp. TÝnh kinh tÕ cña xÝ nghiÖp lµ møc s¶n lîng ®Çu ra trªn
mét ®¬n vÞ ®Çu vµo t¨ng lªn nÕu qui m« cña c«ng ty lín lªn. §iÒu nµy t¹o
nªn khuynh híng lµ nhiÒu lo¹i xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp kh¸c nhau sÏ tËp
trung l¹i ë cïng mét chç, dÉn ®Õn më réng nh÷ng ho¹t ®éng hç trî chung
cho s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. KÕt qu¶ lµ sù më réng c«ng nghiÖp dÉn ®Õn sù
më réng cña çc thµnh phè vµ d©n c cña nã.
Sù thay ®æi vÒ t duy, th¸i ®é, hµnh vi, cña con ngêi vµ sù tham gia
cña chÝnh ngêi d©n vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Ngêi ta muèn sèng ë thµnh
phè h¬n lµ ë n«ng th«n, muèn lµm viÖc ë çc ngµnh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô
h¬n lµ ë trang tr¹i, muèn cã Ýt con h¬n, kh«ng muèn sö dông toµn bé thu
nhËp cña m×nh vµo nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu mµ muèn mua s¾m hµng tiªu
dïng l©u bÒn, cuèi cïng lµ muèn sö dông çc dÞch vô vµ ®Ó nghØ ng¬i.
Tham gia vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cã nghÜa lµ ngêi d©n tham gia vµo viÖc
hëng thô lîi Ých cña ph¸t triÓn còng nh t¹o ra çc lîi Ých ®ã. NÕu sù t¨ng
trëng kinh tÕ chØ t¹o mét Ýt lîi Ých cho x· héi hoÆc lµm cho mét nhãm
ngêi trë lªn giµu cã th× ®Êy kh«ng thÓ coi lµ ph¸t triÓn. Ngêi níc ngoµi
cã thÓ tham gia vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nhng hä kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc
toµn bé qu¸ tr×nh nµy. Sù ph¸t triÓn bao giê còng lµ tù ph¸t triÓn.
Ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ sù ph¸t triÓn kh«ng chØ ®¸p øng nhu cÇu cña
hiÖn t¹i mµ cßn kh«ng lµm tæn h¹i tíi kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu cña çc thÕ
hÖ t¬ng lai. Quan niÖm ®Çu tiªn vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®îc WB ®a ra
13
vµo n¨m 1987 chñ yÕu nhÊn m¹nh ®Õn viÖc sö dông hiÖu qu¶ tµi nguyªn
thiªn nhiªn vµ ®¶m b¶o m«i trêng cho cuéc sèng. Ngµy nay quan niÖm vÒ
ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®îc ®Ò cËp mét çch ®Çy ®ñ h¬n. Ba trô cét cña ph¸t
triÓn bÒn v÷ng lµ: kinh tÕ, x· héi vµ m«i trêng. Môc tiªu tæng qu¸t cña
ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ ®¹t ®îc sù ®Çy ®ñ vÒ vËt chÊt, sù giµu cã vÒ v¨n ho¸
vµ tinh thÇn, sù b×nh ®¼ng cña mäi c«ng d©n, sù ®ång thuËn cña x· héi vµ
sù hoµ hîp gi÷a con ngêi víi tù nhiªn.
Nh vËy lµ t¨ng trëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng ph¶i lµ mét.
T¨ng GDP, t¨ng thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi, vµ t¨ng møc sèng cña ®¹i
bé phËn ngêi d©n mét níc thêng cã quan hÖ cïng chiÒu. Tuy nhiªn
kh«ng ph¶i lóc nµo còng nh vËy. Cã trêng hîp t¨ng trëng kinh tÕ lµm
t¨ng thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi nhng ®êi sèng ®¹i bé phËn d©n chóng
l¹i kh«ng ®îc c¶i thiÖn. §ã lµ do phÇn t¨ng thªm cña GDP l¹i do mét
nhãm ngêi ®îc hëng, hoÆc phÇn t¨ng thªm GDP ®îc dïng ®Ó t¨ng
cêng søc m¹nh qu©n sù, hoÆc phÇn t¨ng thªm cña GDP dïng cho tÝch luü.
T¨ng trëng kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn cÇn nhng cha ®ñ cho sù ph¸t triÓn kinh
tÕ.
§Ó ®o lêng sù ph¸t triÓn ngêi ta dïng nhiÒu thíc ®o. Tríc hÕt lµ
çc thíc ®o vÒ kinh tÕ nh: thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi vµ møc gia t¨ng
cña nã, c¬ cÊu cña GDP theo n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp vµ dÞch vô, tû lÖ
tiÕt kiÖm trong GDP, møc tiªu dïng mét sè s¶n phÈm ®iÓn h×nh: møc tiªu
thô n¨ng lîng b×nh qu©n ®Çu ngêi, sè «t« trªn mét ngh×n d©n, sè ti vi trªn
mét ngh×n d©n, sè m¸y tÝnh trªn mét ngh×n d©n, sè m¸y ®iÖn tho¹i trªn mét
tr¨m d©n, sè m¸y tÝnh nèi m¹ng internet trªn mêi ngh×n d©n... Çc thíc
®o vÒ v¨n hãa, gi¸o dôc nh: tû lÖ ngêi lín biÕt ch÷, tû lÖ trÎ em ®Õn
trêng, tû lÖ häc sinh vµo çc bËc häc, tû lÖ sinh viªn trªn mét ngh×n d©n, tû
lÖ chi tiªu cho gi¸o dôc trong ng©n s¸ch nhµ níc. Çc thíc ®o vÒ y tÕ, søc
kháe nh: tuæi thä b×nh qu©n, tû lÖ suy dinh dìng cña trÎ em, tû lÖ chÕt
14
yÓu (sè trÎ chÕt díi 1 tuæi hoÆc 5 tuæi trong sè mét ngh×n trÎ ®îc sinh ra),
tû lÖ sè ca sinh ®îc çc nh©n viªn cã chuyªn m«n ch¨m sãc, sè b¸c sü hay
sè giêng bÖnh trªn mét v¹n d©n, tû lÖ ngêi d©n ®îc dïng níc s¹ch, tû
lÖ l©y nhiÔm HIV, tû lÖ chi tiªu cho y tÕ vµ ch¨m sãc søc kháe trong ng©n
s¸ch nhµ níc. Çc thíc ®o kh¸c nh: tû lÖ gia t¨ng d©n sè, tû lÖ d©n c
sèng ë thµnh thÞ, møc ®é bÊt b×nh ®¼ng giíi, møc ®é bÊt b×nh ®¼ng trong
ph©n phèi thu nhËp, møc th¶i ®i«xit cacbon b×nh qu©n ®Çu ngêi.
Ngµy nay Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña Liªn hîp quèc (UNDP) cßn sö
dông chØ sè ph¸t triÓn con ngêi (HDI) nh lµ mét chØ tiªu ®Ó ®¸nh gi¸ tr×nh
®é ph¸t triÓn cña çc quèc gia. ChØ sè ph¸t triÓn con ngêi ®îc x¸c ®Þnh
trªn c¬ së ba chØ tiªu chñ yÕu : vÒ kinh tÕ lµ thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi;
vÒ y tÕ vµ søc khoÎ lµ tuæi thä b×nh qu©n; vµ vÒ gi¸o dôc lµ sè n¨m ®i häc
b×nh qu©n vµ tỷ lệ nhập học chung. HDI lµ mét chØ sè lín h¬n 0 vµ nhá h¬n
1. ChØ sè nµy cµng cao th× møc ®é phóc lîi x· héi mang l¹i cho con ngêi
trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cµng cao. Nước có trình độ phát triển con người
cao nếu HDI từ 0,800 trở lên; nước có trình độ phát triển con người trung
bình với HDI từ 0,500 đến 0,799; nước có trình độ phát triển con người
thấp với HDI dưới 0,500.
Mét çch ph©n lo¹i çc níc theo tr×nh ®é ph¸t triÓn mµ Ng©n hµng
thÕ giíi (WB) sö dông lµ c¨n cø vµo thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi n¨m
2010 ®Ó chia çc níc trªn thÕ giíi thµnh çc nhãm: çc níc thu nhËp thÊp
(LIC) lµ çc níc cã thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi từ 995 USD trở xuống;
çc níc thu nhËp trung b×nh thÊp (LMC) lµ çc níc cã thu nhËp b×nh
qu©n ®Çu ngêi tõ 996 USD ®Õn 3.945 USD; çc níc thu nhËp trung b×nh
cao (UMC) lµ çc níc cã thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi tõ 3.946 USD ®Õn
12.195 USD; çc níc thu nhËp cao lµ çc níc cã thu nhËp b×nh qu©n ®Çu
ngêi tõ 12.196 USD trë lªn.
Çc níc cã thu nhËp cao ®îc gäi lµ çc níc ph¸t triÓn (DC).Tiªu
15
biÓu trong sè nµy lµ çc níc thµnh viªn thuéc Tæ chøc hîp t¸c vµ ph¸t
triÓn kinh tÕ (OECD) nh Mü, Canada, NhËt B¶n, §øc, Anh, Ph¸p, Thôy
Sü, Thæ NhÜ Kü, Hµn Quèc... Çc níc ph¸t triÓn còng thêng ®îc gäi lµ
çc níc c«ng nghiÖp ®Ó thÊy ®îc mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a ph¸t triÓn vµ
c«ng nghiÖp ho¸.
Çc níc thu nhËp thÊp vµ thu nhËp trung b×nh ®îc gäi lµ çc níc
®ang ph¸t triÓn. Çc níc này chñ yÕu ë ch©u ¸, ch©u Phi vµ ch©u Mü
latinh.
Sù ph©n biÖt ®¬n gi¶n trªn c¬ së møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi
cña Ng©n hµng thÕ giíi t¹o ra sù ph©n chia çc níc thµnh hai nhãm chñ
yÕu: çc níc ph¸t triÓn vµ çc níc ®ang ph¸t triÓn. Tuy nhiªn sù ph©n lo¹i
trªn ®©y kh«ng ph¶i lóc nµo còng chÝnh x¸c. Thùc tÕ, nhãm çc níc ®ang
ph¸t triÓn xuÊt khÈu dÇu má cã møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi cao
ngang víi çc níc ph¸t triÓn. MÆt kh¸c, nh÷ng níc cã nÒn kinh tÕ chuyÓn
®æi ë §«ng ¢u tuy cã møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi kh«ng cao b»ng
çc níc ph¸t triÓn nhng l¹i cã nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp hãa. Ngoµi ra,
nh÷ng níc nghÌo nhÊt còng ®îc coi lµ çc níc ®ang ph¸t triÓn.
1.2.2. Môc tiªu vµ ý nghÜa cña sù ph¸t triÓn.
Mäi quèc gia ®ang ph¸t triÓn ®Òu phÊn ®Êu v× sù ph¸t triÓn - trong ®ã
môc tiªu t¨ng trëng kinh tÕ ®ãng vai trß c¬ b¶n, nhng nã kh«ng ph¶i lµ
vÊn ®Ò duy nhÊt. Sù ph¸t triÓn kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ mét hiÖn tîng kinh
tÕ. Môc tiªu cuèi cïng cña nã kh«ng chØ dõng l¹i ë khÝa c¹nh ®¸p øng nhu
cÇu vËt chÊt vµ tµi chÝnh cho cuéc sèng con ngêi. Ph¸t triÓn lµ mét qu¸
tr×nh chuyÓn dÞch bÒn v÷ng cña toµn bé hÖ thèng kinh tÕ vµ x· héi híng
tíi mét cuéc sèng tèt ®Ñp h¬n c¶ vÒ vËt chÊt lÉn tinh thÇn. Nh÷ng yÕu tè cÊu
thµnh nªn mét x· héi nh thÕ cã thÓ lµ kh¸c nhau nhng ngêi ta thêng
nãi ®Õn ba môc tiªu chung nhÊt cña sù ph¸t triÓn.
16
Mét lµ, ®¸p øng çc nhu cÇu c¬ b¶n cña con ngêi. TÊt c¶ mäi ngêi
®Òu cã nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n mµ thiÕu chóng ngêi ta kh«ng thÓ sèng
®îc.Tríc hÕt ngêi ta ph¶i ¨n ®·, sau ®ã míi nãi chuyÖn ®¹o ®øc, chÝnh
trÞ, nghÖ thuËt. Çc nhu cÇu c¬ b¶n cña con ngêi bao gåm l¬ng thùc, thùc
phÈm, nhµ ë, søc khoÎ, häc hµnh, an ninh. Cã nhiÒu chØ tiªu ®Ó ®o lêng
nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n nµy. §¬ng nhiªn, nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n cña con
ngêi sÏ kh¸c nhau do phô thuéc vµo thêi gian vµ ®Þa ®iÓm. ViÖc ®¹t ®îc
çc nhu cÇu c¬ b¶n cao hay thÊp tríc hÕt lµ tû lÖ thuËn víi tèc ®é t¨ng thu
nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi. Ph¸t triÓn kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó ®¹t
çc chØ tiªu nµy vµ c¶i thiÖn cuéc sèng. Do vËy gia t¨ng møc thu nhËp b×nh
qu©n ®Çu ngêi, xo¸ bá nghÌo ®ãi tuyÖt ®èi, t¹o nhiÒu c¬ héi vÒ c«ng ¨n
viÖc lµm vµ gi¶m sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp... lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn
thiÕt nhng kh«ng ph¶i lµ duy nhÊt ®Ó ph¸t triÓn.
Hai lµ, n©ng cao møc sèng cña con ngêi, tøc lµ kh«ng chØ ®¸p øng
nhu cÇu c¬ b¶n, xãa bá nghÌo ®ãi, mµ cßn ph¶i c¶i thiÖn c«ng t¸c gi¸o dôc
vµ chó träng nhiÒu h¬n ®Õn gi¸ trÞ v¨n ho¸ vµ nh©n v¨n. Con ngêi ®îc t«n
träng, b×nh ®¼ng, kh«ng ®Ó cho nh÷ng ngêi kh¸c sö dông m×nh lµm c«ng
cô phôc vô cho môc ®Ých b¶n th©n hä. Nh÷ng yÕu tè nµy kh«ng chØ gãp
phÇn t¨ng cêng lîi Ých vËt chÊt mµ cßn n©ng cao ®êi sèng v¨n ho¸, tinh
thÇn vµ møc tù chñ cña mçi ç nh©n còng nh mét quèc gia. Ph¸t triÓn lµm
hiÖn thùc ho¸ tiÒm n¨ng con ngêi. Con ngêi ®îc tù do ph¸t triÓn c¶ vÒ
thÓ chÊt vµ tinh thÇn, trÝ tuÖ vµ t×nh c¶m.
Ba lµ, t¨ng thªm sù lùa chän cña ç nh©n vµ x· héi. Lîi Ých cña t¨ng
trëng kh«ng chØ lµ ë chç cña c¶i lµm t¨ng h¹nh phóc mµ lµ cña c¶i më
réng kh¶ n¨ng lùa chän cña con ngêi. So víi nghÌo khæ, cña c¶i gióp con
ngêi kiÓm so¸t tèt h¬n ®èi víi thiªn nhiªn vµ m«i trêng s¶n xuÊt cña hä.
Ph¸t triÓn gióp cho sù lùa chän vÒ kinh tÕ vµ x· héi cña ç nh©n ®îc më
réng. Nã cßn gióp cho çc ç nh©n vµ mét níc tho¸t khái sù rµng buéc vµ
lÖ thuéc kh«ng chØ ®èi víi nh÷ng ngêi kh¸c vµ quèc gia kh¸c mµ cßn tho¸t
17
khái nh÷ng lÖ thuéc do nghÌo ®ãi vµ dèt n¸t sinh ra.
1.2.3. Nh÷ng sai lÖch khi so s¸nh GDP hay thu nhËp b×nh qu©n
®Çu ngêi gi÷a çc níc ®ang ph¸t triÓn vµ çc níc ph¸t triÓn.
NÕu chØ c¨n cø vµo tæng sè GDP hay thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi
mµ mét nÒn kinh tÕ ®¹t ®îc theo con sè chÝnh thøc th× ta thÊy cã sù chªnh
lÖch rÊt lín gi÷a çc níc ®ang ph¸t triÓn vµ çc níc ph¸t triÓn. VÝ dô,
n¨m 2004, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi cña Na Uy (vµo lo¹i cao nhÊt) lµ
52.030 ®«la vµ cña Burun®i (vµo lo¹i thÊp nhÊt) lµ 90 ®«la. Còng trong n¨m
nµy, GNI trªn ®Çu ngêi cña çc níc thu nhËp cao lµ 32.040 ®«la, cña çc
níc thu nhËp thÊp lµ 510 ®«la. Sù chªnh lÖch nµy ®· bÞ phãng ®¹i lªn rÊt
nhiÒu.
Thø nhÊt, GDP bÞ ®¸nh gi¸ thÊp ë çc níc ®ang ph¸t triÓn vµ ®îc
®¸nh gi¸ cao ë çc níc ph¸t triÓn. GDP bÞ ®¸nh gi¸ thÊp ë çc níc ®ang
ph¸t triÓn bëi v× mét bé phËn kh«ng nhá s¶n phÈm vµ dÞch vô ®îc s¶n xuÊt
ra kh«ng cã giao dÞch thÞ trêng. NhiÒu ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña n«ng d©n ë
çc níc ®ang ph¸t triÓn cã tÝnh chÊt tù cung tù cÊp cho gia ®×nh vµ lµng x·
chø kh«ng mang tÝnh th¬ng m¹i. Hä tù trång cÊy ®Ó ®¶m b¶o mét phÇn
l¬ng thùc cho gia ®×nh. Hä trång rau, nu«i lîn, gµ ®Ó cã thùc phÈm cho
b÷a ¨n hµng ngµy. Hä kiÕm cñi ®Ó lµm chÊt ®èt vµ sëi, tù lµm lÊy nhµ ë vµ
gióp nhau nh÷ng c«ng viÖc trong s¶n xuÊt, trong sinh ho¹t gia ®×nh vµ sinh
ho¹t céng ®ång. Nh÷ng ®ãng gãp vÒ kinh tÕ cña nh÷ng ngêi néi trî trong
gia ®×nh còng kh«ng ®îc tÝnh vµo GDP - nh tr«ng trÎ, may v¸ vµ giÆt giò,
xay x¸t l¬ng thùc... Thªm vµo ®ã nh÷ng kho¶n ®Çu t cña n«ng d©n nh
c¶i t¹o ®Êt, khai hoang phôc ho¸, lµm chuång tr¹i ®Ó ch¨n nu«i, ®µo ao ®Ó
th¶ ç...lu«n lu«n bÞ ®¸nh gi¸ thÊp vµ còng kh«ng ®îc tÝnh vµo GDP. Cßn
GDP ®îc ®¸nh gi¸ cao ë çc níc ph¸t triÓn bëi v× cã mét sè kho¶n trong
thu nhËp quèc d©n cña hä lµ hµng ho¸ trung gian - nã ph¶n ¸nh chi phÝ ®Ó
s¶n xuÊt hoÆc thu nhËp ®Ó phßng ngõa chø kh«ng ph¶i lµ çc hµng ho¸ vµ
18
dÞch vô tiªu dïng cuèi cïng.
Hai lµ, cã çc lo¹i dÞch vô kh«ng thÓ so s¸nh ®îc nh an ninh, y tÕ,
gi¸o dôc, qu¶n lý nhµ níc... nh÷ng lo¹i nµy chiÕm h¬n 10% chi tiªu ë hÇu
hÕt çc níc. §©y lµ nh÷ng lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô ®îc cung cÊp bëi khu
vùc c«ng céng. Nh÷ng dÞch vô nµy kh«ng cã gi¸ c¶ trªn thÞ trêng hoÆc gi¸
c¶ kh«ng ph¶n ¸nh hÕt chi phÝ, do vËy kh«ng thÓ tÝnh s¶n lîng b»ng gi¸
®Çu ra. S¶n lîng çc dÞch vô ®ã thêng ®îc ®o lêng theo chi phÝ ®Çu
vµo, v× vËy cha h¼n lµ ®· hîp lý vµ rÊt khã ®Ó so s¸nh gi÷a çc níc.
Ba lµ, vÊn ®Ò chuyÓn ®æi tû gi¸ hèi ®o¸i. §Ó so s¸nh GDP hay thu
nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi gi÷a çc níc, ngêi ta ph¶i quy ®æi ®ång tiÒn
tõng níc ra mét ®ång tiÒn chung - thêng lµ USD. Çch ng¾n nhÊt ®Ó thùc
hiÖn ®iÒu nµy lµ sö dông tû gi¸ hèi ®o¸i chÝnh thøc gi÷a ®ång ®« la Mü vµ
®ång tiÒn cña tõng níc. Tû gi¸ hèi ®o¸i chÝnh thøc lµ møc tû gi¸ mµ theo
®ã ng©n hµng trung ¬ng cña mét níc cam kÕt duy tr× ®Ó ®æi ®ång néi tÖ
lÊy çc ®ång ngo¹i tÖ trªn thÞ trêng ngo¹i hèi. Tuy nhiªn, tû gi¸ hèi ®o¸i
chÝnh thøc nµy, ®Æc biÖt lµ cña nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn bÞ mÐo mã nhiÒu
do nh÷ng h¹n chÕ vÒ th¬ng m¹i quèc tÕ. Nh÷ng hµng ho¸ nh ®iÖn níc,
vËn t¶i néi ®Þa, th¬ng nghiÖp b¸n bu«n vµ b¸n lÎ, dÞch vô... lµ nh÷ng hµng
ho¸ phi th¬ng m¹i quèc tÕ. Ngay nhiÒu hµng ho¸ thiÕt yÕu cho cuéc sèng ë
çc níc ®ang ph¸t triÓn còng ®îc ®Þnh gi¸ theo USD rÊt thÊp. Tû gi¸ hèi
®o¸i bÞ mÐo mã lµm sai lÖch sù qui ®æi trªn ®©y.
§Ó hiÖu chØnh nh÷ng sai lÖch trªn ngêi ta thêng sö dông ph¬ng
ph¸p ®iÒu chØnh theo hÖ sè qui ®æi theo søc mua t¬ng ®¬ng (PPP). HÖ sè
qui ®æi theo søc mua t¬ng ®¬ng cho biÕt lîng ®¬n vÞ tiÒn tÖ cña mét
níc cÇn thiÕt ®Ó mua ®îc khèi lîng hµng ho¸ vµ dÞch vô trªn thÞ trêng
trong níc t¬ng tù nh mét ®«la mua ®îc t¹i Mü. Do vËy tÝnh theo PPP
gióp so s¸nh tèt h¬n møc GDP hoÆc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi gi÷a çc
quèc gia. Trë l¹i vÝ dô trªn ®©y, GNI trªn ®Çu ngêi theo PPP cña Nauy lµ
19
38.550®«la, cña Burun®i lµ 660 ®«la; GNI trªn ®Çu ngêi theo PPP cña çc
níc thu nhËp cao lµ 30.970 ®«la, cña çc níc thu nhËp thÊp lµ 2.260 ®«la.
1.2.4. Lîi Ých vµ chi phÝ cña t¨ng trëng.
T¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cã nh÷ng lîi Ých vµ chi phÝ cña
chóng. Sau ®©y lµ mét sè lîi Ých chÝnh cña t¨ng trëng kinh tÕ.
Mét lµ, t¨ng trëng kinh tÕ gióp cho con ngêi më réng ph¹m vi lùa
chän cña m×nh. Sù gia t¨ng s¶n lîng cã nghÜa lµ t¨ng cña c¶i vËt chÊt -
gióp cho con ngêi më réng ph¹m vi lùa chän cña m×nh trong cuéc sèng.
Ngêi ta cã nhiÒu sù lùa chän h¬n trong ¨n uèng, may mÆc, ®i l¹i, häc
hµnh, vui ch¬i gi¶i trÝ. Çi ph©n biÖt gi÷a con ngêi vµ ®éng vËt lµ ë chç
con ngêi cã kh¶ n¨ng kiÓm so¸t nhiÒu h¬n ®èi víi m«i trêng cña m×nh vµ
cã quyÒn tù do lùa chän lín h¬n. ViÖc kiÓm so¸t m«i trêng cña tõng ngêi
lµ môc tiªu quan träng còng gièng nh sù h¹nh phóc. §Ó ®¹t ®îc nã rÊt
cÇn tíi sù t¨ng trëng kinh tÕ.
Hai lµ, t¨ng trëng kinh tÕ gióp cho con ngêi tho¸t khái n¹n ®ãi
kh¸t, bÖnh tËt, chÕt chãc. Trong çc x· héi tríc ®©y vµ ®ang cßn ë phÇn
lín çc níc hiÖn nay, con ngêi vÉn cßn ph¶i vËt lén víi cuéc sèng ®Ó cã
c¬m ¨n ¸o mÆc. T¨ng trëng kinh tÕ gióp con ngêi ®¹t ®îc çc nhu cÇu
thiÕt yÕu cña m×nh, vµ kÌm theo nã n¹n ®ãi rÐt, dÞch bÖnh, dèt n¸t... bÞ ®Èy
lïi vµ lo¹i bá.
Ba lµ, t¨ng trëng kinh tÕ ®em l¹i cho con ngêi nhiÒu thêi gian nhµn
rçi h¬n. Tõ ®ã mµ hä cã thÓ tham gia vµo çc ho¹t ®éng nghÖ thuËt, ©m
nh¹c, thÓ thao, du lÞch vµ çc h×nh thøc vui ch¬i gi¶i trÝ kh¸c. Nh÷ng tiÒm
n¨ng cña mét ngêi cã c¬ héi n¶y në vµ ph¸t triÓn.
Bèn lµ, t¨ng trëng kinh tÕ ®em l¹i sù b×nh ®¼ng vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ ,
x· héi cho çc ç nh©n. Khi lîi Ých do t¨ng trëng mang l¹i ®îc ph©n bæ
réng kh¾p, ®em l¹i sù b×nh ®¼ng gi÷a çc vïng, gi÷a çc d©n téc, gi÷a nam
20
giíi vµ n÷ giíi... §Æc biÖt, ngêi phô n÷ cã c¬ héi ®îc gi¶i phãng khái
nh÷ng c«ng viÖc tÊt bËt truyÒn thèng ®ãng kÝn trong ng«i nhµ cña m×nh ®Ó
tham gia vµo çc ho¹t ®éng ngoµi x· héi.
N¨m lµ, t¨ng trëng kinh tÕ ®em l¹i nh÷ng nguån lùc ®Ó thùc hiÖn
nh÷ng c«ng viÖc nh©n ®¹o. §ã lµ x· héi cã nhiÒu kh¶ n¨ng h¬n trong viÖc
ch¨m sãc nh÷ng ngêi giµ c« ®¬n, trÎ em v« gia c, ngêi tµn tËt, vµ nh÷ng
ngêi mÊt kh¶ n¨ng kh¸c.
S¸u lµ, t¨ng trëng kinh tÕ cã thÓ gióp mét níc huy ®éng ®îc
nh÷ng nguån lùc ®Ó t¨ng cêng søc m¹nh quèc gia - ®Æc biÖt lµ çc níc
míi ®éc lËp, tõ ®ã thùc hiÖn sù tù chñ quèc gia vµ b×nh ®¼ng trªn trêng
quèc tÕ.
Sau ®©y lµ nh÷ng chi phÝ chÝnh cña t¨ng trëng.
Mét lµ, t¨ng trëng kinh tÕ cã thÓ g©y ra çc ¶nh hëng tiªu cùc tíi
m«i trêng vµ ®iÒu kÖn sèng. Sù chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ, qu¸ tr×nh ®« thÞ
ho¸, sù di c tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ qu¸ møc - lµm xuÊt hiÖn çc khu
nhµ æ chuét, t×nh tr¹ng chËt chéi, çc tÖ n¹n x· héi nh cê b¹c, trém c¾p,
say rîu, ma tuý, téi ¸c... cã xu híng t¨ng. ViÖc t¨ng tiªu dïng nh «t« vµ
xe m¸y, viÖc t¨ng s¶n xuÊt - ®Æc biÖt lµ çc ngµnh c«ng nghiÖp g©y « nhiÔm
- lµm « nhiÔm kh«ng khÝ, níc vµ ®Êt ®ai. Çc nguån tµi nguyªn bÞ khai
th¸c kiÖt quÖ, c¶nh quan thiªn nhiªn cã thÓ bÞ huû ho¹i...
Hai lµ, t¨ng trëng kinh tÕ lµ t¨ng s¶n lîng theo nguyªn t¾c tèi ®a
ho¸ s¶n lîng cho mét møc chi phÝ hoÆc tèi thiÓu ho¸ chi phÝ cho mét møc
s¶n lîng do ®ã thêng bÞ phª ph¸n lµ nã hîp lý ho¸ viÖc bãc lét kÎ yÕu
bëi kÎ m¹nh. Nã qu¸ chó träng vµo viÖc tÝch luü vËt chÊt t¹o nªn mét thø
chñ nghÜa vËt chÊt, h¸m lîi, coi thêng yÕu tè tinh thÇn, ®¹o ®øc, thÈm
mü...
Ba lµ, ®Ò cao chñ nghÜa ç nh©n trong khi theo ®uæi çc lîi Ých ç
nh©n kh«ng giíi h¹n. Nã cã thÓ lµm cho ç nh©n thiÕu quan t©m tíi céng
21
®ång, tíi ngêi kh¸c, nã lµm mÊt tÝnh æn ®Þnh cña truyÒn thèng gia ®×nh më
réng vµ cã thÓ c¶ c¬ cÊu x· héi hiÖn hµnh.
Bèn lµ, t¨ng trëng kinh tÕ thêng kÌm theo “chñ nghÜa hîp lý” vµ
ph¬ng ph¸p khoa häc cho sù ®æi míi vµ thay ®æi kü thuËt. Nã cÇn nh÷ng
con ngêi kinh tÕ hîp lý. Lý trÝ vµ tÝnh duy lý ®îc ®Ò cao. Nh÷ng ®¸nh gi¸
chñ quan vµ theo c¶m tÝnh bÞ xem nhÑ. T«n gi¸o vµ quyÒn lùc x· héi bÞ ®e
do¹.
N¨m lµ, t¨ng trëng kinh tÕ thêng ®ßi hái ph¶i chuyªn m«n ho¸
nghÒ nghiÖp. ViÖc sö dông ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt theo d©y chuyÒn, ph©n
c«ng lao ®éng vµ sö dông m¸y mãc...®ßi hái ngêi lao ®éng tËp trung vµo
mét kh©u cña quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt, cßn ngêi kh¸c lµm nh÷ng
kh©u kh¸c. KÕt qu¶ lµ b¶n th©n ngêi c«ng nh©n mÊt ®i sù tù hµo cña m×nh
trong c«ng viÖc t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm ®Ñp, bÒn...B©y giê ngêi c«ng nh©n
chØ cßn nh÷ng thao t¸c lao ®éng ®¬n ®iÖu vµ buån tÎ. Ngµy nµy qua ngµy
kh¸c ngêi c«ng nh©n ph¶i thøc dËy cïng mét thêi giê, b¾t ®Çu c«ng viÖc
cïng mét thêi ®iÓm, nghØ ¨n tra cïng mét thêi gian quy ®Þnh, lµm cïng
mét c«ng viÖc nh thÕ vµ vÒ nhµ còng vµo cïng mét thêi gian tan ca. Con
ngêi cã thÓ trë thµnh mét b¸nh xe r¨ng ca trong guång m¸y c«ng nghiÖp
khæng lå.
S¸u lµ, thêi gian ®Çu cña t¨ng trëng kinh tÕ thêng cã sù chªnh lÖch
lín vÒ thu nhËp. Sù ph©n ho¸ giµu nghÌo trong nÒn kinh tÕ diÔn ra kh¸
m¹nh mÏ. Nh÷ng nhãm ngêi, nh÷ng khu vùc kh«ng ®îc hëng lîi Ých tõ
t¨ng trëng mét çch réng kh¾p. Ngêi ta quan t©m nhiÒu h¬n tíi viÖc lµm
thÕ nµo ®Ó t¨ng khèi lîng “chiÕc b¸nh GNI” tríc khi quan t©m nhiÒu h¬n
tíi viÖc chia chiÕc b¸nh ®ã nh thÕ nµo. V× thÕ, nh÷ng m©u thuÉn, xung ®ét
x· héi dÔ nÈy sinh.
Tuy cã nhiÒu ý khiÕn kh¸c nhau vÒ lîi Ých vµ chi phÝ x· héi cho t¨ng
trëng nhng cã mét vÊn ®Ò quan t©m chung lµ mèi quan hÖ gi÷a t¨ng
22
trëng kimh tÕ víi c«ng b»ng x· héi. §©y còng lµ mét sù lùa chän cña x·
héi. Dï sao ®i n÷a th× çc níc ®ang ph¸t triÓn kh«ng thÓ lùa chän mét x·
héi kh«ng t¨ng trëng. VÊn ®Ò lµ ë chç tÝnh chÊt cña t¨ng trëng kinh tÕ -
ai cã lîi tõ t¨ng trëng vµ ®iÒu ®ã ®¹t ®îc b»ng çch nµo - chø kh«ng ph¶i
lµ b¶n th©n sù t¨ng trëng. V× vËy çc chÝnh s¸ch t¨ng trëng kinh tÕ
thêng ®îc thùc hiÖn cïng víi çc chÝnh s¸ch gi¶m bít sù chªnh lÖch vÒ
thu nhËp gi÷a çc nhãm ngêi trong x· héi.
1.2.5. T¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trong lÞch sö.
Trong lÞch sö, mÆc dÇu ®· cã nh÷ng giai ®o¹n t¨ng trëng kinh tÕ
trong thêi kú cæ ®¹i vµ trung cæ, nhng hiÕm khi cã sù t¨ng trëng nhanh vµ
bÒn v÷ng. Trong suèt nh÷ng thêi kú ®ã chØ tån t¹i møc sèng võa ®ñ cho
phÇn lín d©n c thÕ giíi.
T¨ng trëng kinh tÕ hiÖn ®¹i - mµ ®Æc trng c¬ b¶n cña nã lµ sù t¨ng
nhanh vµ v÷ng ch¾c thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi - ®îc b¾t ®Çu ë ph¬ng
T©y (T©y ©u, Canada, Mü, óc, Niu Dil©n) tríc ®©y mét vµi thÕ kû. Qu¸
tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ vµ t¨ng trëng kinh tÕ v÷ng ch¾c b¾t ®Çu ë níc Anh
vµo cuèi thÕ kû 18, ë Mü vµ Ph¸p vµo ®Çu thÕ kû 19, ë §øc vµ Hµ Lan vµo
gi÷a thÕ kû 19, ë Thuþ §iÓn, Canada, ý... vµo nöa cuèi thÕ kû 19. V× sao sù
t¨ng trëng kinh tÕ bÒn v÷ng l¹i b¾t ®Çu t¹i ph¬ng T©y? Lý do chñ yÕu lµ
chñ nghÜa t b¶n - mét hÖ thèng kinh tÕ míi - ®· th¾ng thÕ trong khi chÕ ®é
phong kiÕn tan r· ë ®©y tõ thÕ kû 15 ®Õn thÕ kû 18. Cßn v× sao chñ nghÜa t
b¶n l¹i thµnh c«ng tríc tiªn ë ph¬ng T©y? §iÒu nµy ®îc lý gi¶i víi
nh÷ng nh©n tè thuéc vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, t«n gi¸o trong bèi c¶nh tõ
thÕ kû 16 ®Õn thÕ kû 18 t¹i çc níc T©y ¢u. ChØ cã NhËt B¶n vµ mét sè Ýt
níc kh«ng ph¶i ph¬ng T©y ®¹t ®îc t¨ng trëng kinh tÕ hiÖn ®¹i sau
chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø 2.
Trong kho¶ng h¬n mét thÕ kû trë l¹i ®©y, møc t¨ng trëng trung b×nh
23
hµng n¨m cña GNP thùc tÕ b×nh qu©n ®Çu ngêi ë NhËt B¶n, §øc, Thôy
§iÓn vµ Cana®a Ýt nhÊt lµ 2%.
§èi víi çc níc ®ang ph¸t triÓn, çc nghiªn cøu cña Ng©n hµng thÕ
giíi cho thÊy tû lÖ t¨ng trëng thùc tÕ cña toµn bé çc níc nµy, trong giai
®o¹n tõ n¨m 1870 ®Õn 1950 lµ díi 1% mçi n¨m vµ tõ n¨m 1950 ®Õn 1986
tû lÖ nµy lµ 3,1% mçi n¨m.
Tuy nhiªn, sù t¨ng trëng kinh tÕ ë çc níc ®ang ph¸t triÓn lµ rÊt
kh«ng ®ång ®Òu. Cã 29 níc ®ang ph¸t triÓn víi 46% d©n sè (1,9 tû ngêi
n¨m 1986) ®· t¨ng trëng víi tû lÖ trung b×nh hµng n¨m lµ 3,5% trong thêi
kú 1965- 1984. MÆt kh¸c cã 55 níc ®ang ph¸t triÓn (1,7 tû ngêi) cã tèc
®é t¨ng trëng nhá h¬n 2% mçi n¨m cña cïng thêi kú trªn. Çc níc t¨ng
trëng nhanh nhÊt thêi kú 1968 - 1984 lµ Hµn Quèc, §µi Loan, Trung
Quèc, In®«nªxia, Braxin, Malaixia, Th¸i Lan, Cam¬run... Çc níc t¨ng
trëng chËm nhÊt lµ Uganda, Daia, Nigiª, Ghana, Madagasca, D¨mbia,
Xªnªgan, Bolivia, Tandania, Chilª, £ti«pia.
NÕu xÐt theo vïng, trong thêi kú 1965- 1986 th× çc níc ®ang ph¸t
triÓn cã tèc ®é t¨ng trëng nhanh nhÊt lµ §«ng ¸ bao gåm §µi Loan, Hµn
Quèc, Trung Quèc. TiÕp ®ã lµ vïng Trung §«ng nhiÒu dÇu löa cã møc t¨ng
trëng nhanh thø hai. Vïng Nam ¸ (gåm nh÷ng níc cã thu nhËp b×nh
qu©n ®Çu ngêi thÊp nhÊt) vµ ch©u Phi lµ vïng t¨ng trëng chËm nhÊt –
trong thêi kú 1965-1986 møc t¨ng trëng hµng n¨m cña vïng nµy lµ 1,7%.
Tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø 2, çc níc ®ang ph¸t triÓn cã tèc
®é t¨ng trëng kinh tÕ nhanh h¬n so víi çc níc ph¸t triÓn. Tuy nhiªn,
®iÒu ®ã kh«ng rót ng¾n ®îc kho¶ng çch tuyÖt ®èi vÒ thu nhËp b×nh qu©n
®Çu ngêi gi÷a hai nhãm níc nµy.
Møc t¨ng trëng GDP thùc tÕ trung b×nh hµng n¨m trong thêi kú
1991-1998 cña toµn thÕ giíi lµ 2,5%; cña çc nÒn kinh tÕ cã thu nhËp cao lµ
24
2,3%; cña çc nÒn kinh tÕ cã thu nhËp thÊp vµ trung b×nh lµ 3,2%. NÕu xÐt
møc t¨ng trëng GDP trªn ®Çu ngêi còng thêi kú trªn th× cña toµn thÕ giíi
lµ 1,0%; cña çc nÒn kinh tÕ cã thu nhËp cao lµ 1,6%; cña çc nÒn kinh tÕ
cã thu nhËp thÊp vµ trung b×nh lµ 1,6%. Trong thêi kú 2000 – 2004 møc
t¨ng GDP trung b×nh hµng n¨m cña thÕ giíi lµ 2,5%, cña çc níc thu nhËp
cao lµ 2,0%, cña çc níc thu nhËp thÊp vµ trung b×nh lµ 4,6%.
Trong thËp kû 90 cña thÕ kû 20, kho¶ng çch vÒ møc sèng gi÷a çc
níc ph¸t triÓn vµ çc níc ®ang ph¸t triÓn hÇu nh kh«ng ®æi. Khu vùc
§«ng ¸ lµ n¬i duy nhÊt rót ng¾n ®îc kho¶ng çch nµy. ChØ cã mét sè Ýt
quèc gia trë thµnh níc ph¸t triÓn - Hµn Quèc, Singapore...Nh vËy ph¸t
triÓn kinh tÕ ®· kh«ng diÔn ra réng kh¾p.
1.2.6. Çc nh©n tè cña t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ.
T¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè - çc
yÕu tè kinh tÕ vµ çc yÕu tè phi kinh tÕ.
Çc nh©n tè kinh tÕ chñ yÕu cña t¨ng trëng bao gåm: vèn, lao ®éng,
kü thuËt - c«ng nghÖ, tµi nguyªn thiªn nhiªn. Sau ®©y sÏ xem xÐt tãm t¾t
tõng nh©n tè.
Tríc hÕt vÒ tÝch luü vèn. TÝch luü vèn x¶y ra khi mét phÇn trong çc
kho¶n thu nhËp hiÖn t¹i ®îc ®Ó dµnh vµ ®Çu t nh»m t¨ng s¶n lîng vµ thu
nhËp trong t¬ng lai. Nh vËy tÝch luü vèn bao hµm mét sù ®¸nh ®æi gi÷a
tiªu dïng hiÖn t¹i vµ tiªu dïng t¬ng lai. Møc ®é ph¸t triÓn ®îc h×nh thµnh
bëi tèc ®é tÝch luü vèn. TÝch luü vèn phô thuéc vµo lîi tøc cña vèn – thu
nhËp rßng cña mét ®ång vèn ®Çu t trong n¨m. Møc lîi tøc cña vèn mµ cao
th× vèn ®Çu t sÏ cao. TÝch luü vèn cßn phô thuéc vµo c«ng nghÖ. C«ng
nghÖ cho phÐp triÓn khai nh÷ng lîng vèn ®Çu t lín vµ thu håi vèn nhanh.
Hai lµ, nguån lao ®éng. T¨ng nguån lao ®éng tõ l©u ®îc coi lµ
nh©n tè tÝch cùc trong viÖc kÝch thÝch t¨ng trëng kinh tÕ. T¨ng nguån lao
25
®éng lµ do møc gia t¨ng d©n sè vµ cïng víi nã lµ t¨ng lùc lîng lao ®éng.
Mét mÆt nã ®¶m b¶o cã nhiÒu lao ®éng ®Ó tham gia s¶n xuÊt, mÆt kh¸c nã
lµm t¨ng quy m« tiÒm tµng cña thÞ trêng trong níc. Tuy nhiªn, ë çc
níc ®ang ph¸t triÓn viÖc t¨ng nhanh nguån lao ®éng cã ¶nh hëng tÝch cùc
hay tiªu cùc tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cßn phô thuéc vµo kh¶ n¨ng cña hÖ
thèng kinh tÕ cã thu hót ®îc vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nguån lao ®éng t¨ng
thªm nµy hay kh«ng. Lao ®éng ®îc ®a vµo ph¸t triÓn phô thuéc vµo lîi
tøc trªn vèn, quy m« cña vèn, c«ng nghÖ vµ qu¶n lý.
Ba lµ, tiÕn bé kü thuËt - c«ng nghÖ. §©y lµ nh©n tè mµ nhiÒu nhµ kinh
tÕ cho lµ nh©n tè quan träng nhÊt cña t¨ng trëng s¶n lîng. TiÕn bé kü
thuËt lµ viÖc c¶i tiÕn kü thuËt cò hay ph¸t minh ra kü thuËt míi mµ víi çc
yÕu tè ®Çu vµo nh cò cã thÓ t¨ng s¶n lîng ®Çu ra hoÆc víi møc s¶n lîng
nh cò sö dông Ýt yÕu tè ®Çu vµo h¬n. Cã nh÷ng tiÕn bé kü thuËt cã tÝnh
chÊt tiÕt kiÖm lao ®éng - ®©y lµ lo¹i phæ biÕn hiÖn nay. NghÜa lµ nhê tiÕn bé
kü thuËt mµ cã thÓ ®¹t møc s¶n lîng cao h¬n víi vÉn cïng mét sè lîng
®Çu vµo vÒ lao ®éng. Çc läai m¸y mãc c¬ khÝ, m¸y tù ®éng, m¸y vi tÝnh...
lµ nh÷ng lo¹i phôc vô cho viÖc tiÕt kiÖm lao ®éng. Còng cã nh÷ng tiÕn bé
kü thuËt cã tÝnh chÊt tiÕt kiÖm vèn. Lo¹i nµy hiÕm h¬n bëi v× hÇu hÕt çc
tiÕn bé kü thuËt ®îc thùc hiÖn ë çc níc ph¸t triÓn - n¬i mµ ngêi ta
nh»m tiÕt kiÖm lao ®éng chø kh«ng ph¶i tiÕt kiÖm vèn. Tuy nhiªn ë çc
níc ®ang ph¸t triÓn - n¬i d thõa lao ®éng - th× çc tiÕn bé kü thuËt cã tÝnh
chÊt tiÕt kiÖm vèn míi lµ ®iÒu cÇn thiÕt nhÊt. TiÕn bé kü thuËt - c«ng nghÖ
phô thuéc vµo lîi tøc cña vèn, vèn vµ th¬ng m¹i.
Bèn lµ, nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn - ®Êt ®ai, kho¸ng s¶n,
rõng...®©y lµ nh÷ng thø mµ tù nhiªn ban tÆng cho mçi quèc gia. Nãi chung
chóng cã møc cung cè ®Þnh nªn nhiÒu nhµ kinh tÕ cho r»ng tµi nguyªn thiªn
nhiªn kh«ng liªn quan ®Õn møc t¨ng trëng kinh tÕ mét níc. NhËt B¶n,
Thuþ SÜ, Ixraen lµ nh÷ng níc cã møc t¨ng trëng nhanh mÆc dÇu thiÕu
thèn tµi nguyªn thiªn nhiªn. Tµi nguyªn thiªn nhiªn cã thÓ ®ãng vai trß
26
quan träng trong thêi kú ®Çu cña sù ph¸t triÓn. S¶n phÈm quèc d©n vµ møc
t¨ng cña nã kh«ng phô thuéc vµo dung lîng cña tµi nguyªn thiªn nhiªn mµ
phô thuéc vµo lu lîng cña nã tÝnh trªn ®¬n vÞ thêi gian. ë mét sè ngµnh
c«ng nghiÖp khai th¸c vµ chÕ biÕn nh thÐp vµ nh«m ch¼ng h¹n nÕu c«ng
nghÖ lµ cè ®Þnh th× lu lîng cña tµi nguyªn thiªn nhiªn lµ giíi h¹n cña nã
vÒ s¶n lîng tuyÖt ®èi. Tuy nhiªn tµi nguyªn thiªn nhiªn kh«ng ph¶i lµ
nh©n tè quyÕt ®Þnh tíi sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ.
Trªn ®©y lµ bèn nh©n tè kinh tÕ c¬ b¶n cña t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn
kinh tÕ trong bÊt kú x· héi nµo. Çc nhµ kinh tÕ häc ®· cè g¾ng lîng ho¸
trong çc m« h×nh kinh tÕ vÒ phÇn ®ãng gãp cña tõng nh©n tè vµo sù gia
t¨ng cña s¶n lîng ®Çu ra
Hµm s¶n xuÊt Cobb- Douglas lµ mét trong nh÷ng m« h×nh ®ã . Vµo
n¨m 1927, mét gi¸o s kinh tÕ häc Mü lµ Paul Douglas («ng lµ nghÞ sÜ bang
Ilinois tõ n¨m 1949 ®Õn n¨m 1966) ®· thÊy mét hiÖn tîng ®¸ng chó ý lµ tû
lÖ ph©n phèi thu nhËp gi÷a t b¶n vµ lao ®éng hÇu nh kh«ng thay ®æi trong
mét thêi gian dµi. ¤ng ®· ®Æt c©u hái cho nhµ to¸n häc Charles Cobb r»ng
cã thÓ x©y dùng mét hµm s¶n xuÊt ®Ó biÓu thÞ møc ®ãng gãp cña çc yÕu tè
s¶n xuÊt vµo s¶n lîng theo çc tû lÖ kh«ng ®æi hay kh«ng? KÕt qu¶ nghiªn
cøu cña Cobb ®· dÉn ®Õn hµm s¶n xuÊt Cobb - Douglas. Hµm s¶n xuÊt
Cobb - Douglas cho biÕt sù ®ãng gãp cña çc nh©n tè s¶n xuÊt vµo møc
t¨ng trëng cña s¶n lîng ®Çu ra. Víi hai nh©n tè ®Çu vµo lµ lao ®éng vµ
vèn, hµm nµy cã d¹ng:
Y = A. K  . L
Trong ®ã : Y lµ s¶n lîng (hay thu nhËp); K lµ vèn; L lµ lao ®éng. A

lµ tham sè lín h¬n 0 ph¶n ¸nh n¨ng suÊt cña c«ng nghÖ hiÖn cã.
 lµ tham sè ph¶n ¸nh tû träng thu nhËp cña vèn. Thu nhËp cña vèn
= MPK  K =  Y.
27
 lµ tham sè ph¶n ¸nh tû träng thu nhËp cña lao ®éng. Thu nhËp
cña lao ®éng = MPL  L =  Y.
Gi¶ ®Þnh  +  = 1 ®Ó biÓu thÞ r»ng lîi tøc lµ kh«ng ®æi theo qui
m« - tøc lµ khi t¨ng ®Çu vµo nh lao ®éng hoÆc vèn mét çch tû lÖ, s¶n
lîng sÏ t¨ng lªn theo tû lÖ ®ã - th×  lµ phÇn cña vèn trong tæng thu nhËp
vµ  lµ phÇn cña lao ®éng trong tæng thu nhËp .
Sau khi biÕn ®æi , mèi quan hÖ gi÷a çc biÕn sè ®îc biÓu diÔn lµ :
g= a +k +l .
Trong ®ã : g lµ tèc ®é t¨ng trëng cña s¶n lîng .
k lµ tèc ®é t¨ng trëng cña vèn .
l lµ tèc ®é t¨ng trëng cña lao ®éng .
a lµ phÇn d - phÇn t¨ng trëng cña s¶n lîng mµ

kh«ng ph¶i do t¨ng çc yÕu tè s¶n xuÊt - thõ¬ng ®îc qui cho tiÕn bé kü
thuËt.
Gi¶ sö møc t¨ng trëng kinh tÕ (g) lµ 5,0%, møc t¨ng trëng cña vèn
(k) lµ 10%, møc t¨ng trëng cña lao ®éng (l) lµ 2,0%. Çc hÖ sè:  lµ 0,25
vµ  lµ 0,75. §em thay vµo ph¬ng tr×nh trªn ta cã:
5,0 = a + ( 0,25  10 ) + ( 0,75  2)
hay 5,0 = a + 2,5 + 1,5 . §iÒu nµy cho thÊy trong møc t¨ng trëng
s¶n lîng 5,0% th× sù ®ãng gãp cña vèn lµ 2,5%, sù ®ãng gãp cña lao ®éng
lµ 1,5%, phÇn d (a) cßn l¹i 1,0% lµ sù ®ãng gãp cña tiÕn bé kü thuËt.
Sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cßn phô thuéc çc nh©n tè phi
kinh tÕ nh: d©n téc, t«n gi¸o, v¨n ho¸, thÓ chÕ... Çc quèc gia thêng lµ ®a
d©n téc - cã d©n téc thiÓu sè vµ d©n téc ®a sè. Do hoµn c¶nh lÞch sö vµ ®iÒu
kiÖn sèng kh¸c nhau mµ çc téc ngêi kh¸c nhau vÒ møc sèng vËt chÊt,
28
møc ®é v¨n minh, vÒ vÞ trÝ ®Þa lý vµ ®Þa vÞ x· héi. Çc d©n téc kh«ng hëng
lîi Ých nh nhau tõ t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. V× vËy nÕu cã xung
®ét, m©u thuÉn gi÷a çc d©n téc th× sÏ c¶n trë sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn;
nÕu cã sù ®ång thuËn gi÷a çc d©n téc th× sÏ thóc ®Èy t¨ng trëng vµ ph¸t
triÓn. VÒ t«n gi¸o còng vËy. Trong mét quèc gia cã nhiÒu t«n gi¸o. Mçi t«n
gi¸o cã nh÷ng quan niÖm, triÕt lý t tëng riªng, t¹o ra ý thøc t©m lý - x·
héi vµ hµnh vi øng xö riªng. Còng gièng nh vÊn ®Ò d©n téc, sù hßa hîp hay
xung ®ét t«n gi¸o ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn quèc gia. NÕu mét
quèc gia mµ lu«n tån t¹i nh÷ng xung ®ét vÒ t«n gi¸o th× kh«ng thÓ cã t¨ng
trëng kinh tÕ nhanh vµ bÒn v÷ng ®îc. TruyÒn thèng v¨n ho¸ h×nh thµnh
trong lÞch sö mét quèc gia, nã bao gåm nhiÒu lÜnh vùc, tõ kinh nghiÖm, tri
thøc vÒ khoa häc, v¨n hoc, nghÖ thuËt ®Õn lèi sèng, phong tôc , tËp qu¸n vµ
çch øng xö trong çc quan hÖ. V¨n hãa lµ mét ®éng lùc cña t¨ng trëng vµ
ph¸t triÓn nÕu biÕt kh¬i dËy vµ ph¸t huy nã. ThÓ chÕ lµ tËp hîp çc qui t¾c
chÝnh thøc vµ kh«ng chÝnh thøc cho phÐp ngêi ta ®îc lµm g× vµ kh«ng
®îc lµm g×. Nã thÓ hiÖn trong hÖ thèng luËt ph¸p, tæ chøc bé m¸y nhµ
níc, chÝnh s¸ch, chÕ ®é vµ c¶ nh÷ng phong tôc, tËp qu¸n. Do vËy nã còng
lµ mét nh©n tè thóc ®Èy hay k×m h·m t¨ng trëng. T¸c ®éng cña çc yÕu tè
phi kinh tÕ lµ s©u réng, phøc t¹p vµ trong mét thêi gian dµi; chóng rÊt khã
®o lêng hay lîng ho¸.
Toµn bé çc nh©n tè t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ lµ mét hÖ

thèng, trong ®ã mçi nh©n tè ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t huy t¸c dông lµ kÕt
qu¶ cña nhau, phô thuéc lÉn nhau, t¬ng t¸c víi nhau.
Tãm t¾t
Nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña kinh tÕ häc truyÒn thèng - bao gåm Kinh
29
tÕ vi m«, Kinh tÕ vÜ m« lµ xuÊt ph¸t tõ mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn
vµ ®îc vËn dông ®Ó xem xÐt, gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cña nÒn kinh tÕ Êy.
Còng nh bÊt kú mét m« h×nh kinh tÕ nµo ngêi ta ph¶i ®a ra çc gi¶ ®Þnh
®Ó x©y dùng mèi quan hÖ chñ yÕu gi÷a çc biÕn sè kinh tÕ. Khi nh÷ng gi¶
®Þnh kh¸c ®i th× m« h×nh kh«ng cßn ®óng n÷a. Ngay trong nh÷ng nÒn kinh
tÕ ph¸t triÓn hiÖn nay viÖc vËn dông nh÷ng nguyªn lý kinh tÕ häc truyÒn
thèng ®· khã kh¨n. §iÒu ®ã l¹i cµng ®óng víi ®iÒu kiÖn cña nÒn kinh tÕ çc
níc nghÌo. Kinh tÕ häc truyÒn thèng cã nh÷ng h¹n chÕ cña nã. Khi vËn
dông nh÷ng nguyªn lý cña kinh tÕ häc truyÒn thèng ®Ó xem xÐt çc vÊn ®Ò
cña çc níc ®ang ph¸t triÓn th× cÇn ph¶i hiÖu chØnh nã.
Kinh tÕ ph¸t triÓn lµ sù më réng cña Kinh tÕ häc sang mét lÜnh vùc
®Æc biÖt - ®ã lµ xem xÐt nh÷ng tiÕn tr×nh kinh tÕ vµ chÝnh trÞ chñ yÕu ®Ó cã
thÓ chuyÓn mét x· héi kÐm ph¸t triÓn sang mét x· héi ph¸t triÓn. Thùc hiÖn
môc tiªu nµy nã ph¶i gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò ®Æt ra tõ thùc tiÔn cña çc
níc ®ang ph¸t triÓn nãi riªng còng nh thÕ giíi nãi chung.
T¨ng trëng kinh tÕ lµ sù gia t¨ng phÇn tr¨m hµng n¨m cña GDP thùc
tÕ hay cña thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi mét níc. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ lµ
t¨ng trëng kinh tÕ ®a tíi sù c¶i thiÖn phóc lîi kinh tÕ cña ®¹i bé phËn d©n
c, gi¶m tû phÇn s¶n lîng n«ng nghiÖp, t¨ng tr×nh ®é cña lùc lîng lao
®éng, thay ®æi mét çch c¨n b¶n kü thuËt trong nÒn kinh tÕ còng nh hµnh
vi vµ çch øng xö cña con ngêi trong x· héi. Sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®ßi
hái ph¶i c©n ®èi ®îc mét çch hµi hoµ gi÷a môc tiªu kinh tÕ víi môc tiªu
x· héi vµ m«i trêng.
T¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ tríc hÕt lµ ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu
c¬ b¶n - ®Æc biÖt lµ cho nhãm thu nhËp thÊp. Song nã cßn mang l¹i cho mçi
ç nh©n còng nh x· héi sù b×nh ®¼ng, ph¸t triÓn toµn diÖn, vµ kh¶ n¨ng
kiÓm so¸t tèt h¬n ®èi víi m«i trêng sèng vµ sù tù do lùa chän lín h¬n.
ViÖc ph©n lo¹i çc níc thµnh hai nhãm: çc níc ph¸t triÓn vµ çc
30
níc ®ang ph¸t triÓn - lµ çch ph©n lo¹i chung nhng ®«i khi nã kh«ng râ
rÖt. Do thiÕu mét tiªu chÝ chung ®Ó x¸c ®Þnh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña mét
níc nªn çch ph©n lo¹i trªn thêng dùa vµo th«ng lÖ cña nh÷ng nhµ ngiªn
cøu. PhÇn lín çc níc ®ang ph¸t triÓn lµ ë ch©u ¸, ch©u Phi vµ ch©u Mü
latinh.
ViÖc so s¸nh møc sèng ngêi d©n gi÷a çc níc c¨n cø theo thu
nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi cßn cã nh÷ng h¹n chÕ ®¸ng kÓ. GDP hay GNI ë
çc níc ®ang ph¸t triÓn ®îc tÝnh thÊp ®i so víi çc níc ph¸t triÓn v× ë
çc níc ®ang ph¸t triÓn cã phÇn s¶n lîng kh«ng b¸n trªn thÞ trêng cao
h¬n, phÇn trung gian nhá h¬n trong GDP vµ mét tû lÖ lín çc s¶n phÈm
dïng nhiÒu lao ®éng, cha tiªu chuÈn ho¸ mµ chóng kh«ng cã t¸c ®éng tíi
tû gi¸ hèi ®o¸i. V× vËy, ®Ó so s¸nh, ngêi ta ph¶i ®iÒu chØnh sè GDP hay thu
nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi nµy theo søc mua t¬ng ®¬ng - PPP.
T¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cã nh÷ng lîi Ých vµ chi phÝ cña nã.
ViÖc lùa chän çc môc tiªu cña t¨ng trëng phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè.
Çc níc ®ang ph¸t triÓn ®øng tríc nhiÒu thêi c¬ vµ th¸ch thøc nhng cã
lÏ kh«ng thÓ lùa chän mét x· héi kh«ng t¨ng trëng.
T¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ phô thuéc vµo nh÷ng nh©n tè kinh
tÕ vµ phi kinh tÕ. Tõ tríc ®Õn nay çc nhµ kinh tÕ häc ®· cè g¾ng kh¸i qu¸t
vµ lîng ho¸ nh÷ng nh©n tè cña t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Dï lµ
kh¸i qu¸t trong mét m« h×nh ®¬n gi¶n hay phøc t¹p th× nguån gèc vµ
nguyªn nh©n cña t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn cho ®Õn nay vÉn cßn nhiÒu bÝ Èn.
C©u hái «n tËp vµ th¶o luËn
1. T¹i sao cÇn cã Kinh tÕ häc cho çc níc ®ang ph¸t triÓn? Chøng
minh r»ng khi sö dông nh÷ng nguyªn lý kinh tÕ häc vµo ph©n tÝch çc vÊn
®Ò kinh tÕ ë çc níc ®ang ph¸t triÓn th× cÇn ph¶i hiÖu chØnh?
31
2. ý nghÜa vµ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña Kinh tÕ ph¸t triÓn?
3. Çc thíc ®o t¨ng trëng kinh tÕ nãi lªn ®iÒu g× vµ kh«ng nãi lªn
®iÒu g×? Cã nhËn xÐt g× vÒ t¨ng trëng kinh tÕ cña ViÖt Nam 2001-2011?
4. VÊn ®Ò ®o lêng ph¸t triÓn? Ph¸t triÓn kinh tÕ ph©n biÖt víi t¨ng
trëng kinh tÕ ë nh÷ng dÊu hiÖu g× ?
5. Çc lîi Ých vµ chi phÝ cña t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn ë ViÖt Nam?
Sù ®¸nh ®æi gi÷a çc vÊn ®Ò nµy phô thuéc vµo yÕu tè g× ?
6. Nh÷ng çch ph©n lo¹i çc níc theo tr×nh ®é ph¸t triÓn? V× sao cã
nh÷ng sai lÖch khi so s¸nh GDP vµ thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi ë hai
nhãm níc: ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn?
7. Çc nh©n tè cña t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ? Vai trß cña
çc nh©n tè nµy ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam hiÖn nay?
Tµi liÖu ®äc thªm
Ch¬ng 1, ch¬ng 3 cña TLTK1(Tµi liÖu tham kh¶o 1) Tập 1.
Ch¬ng 1, 3, 6, 7, 8 cña TLTK2.
Ch¬ng 1, 2, 3 cña TLTK 3.
Phô lôc 1: phÇn 1, 2, 4 cña TLTK 4.
Ch¬ng 1, 2, 4 cña TLTK 5.
Ch¬ng 1 cña TLTK6.
32
Ch¬ng 2.
Tæng quan vÒ çc níc ®ang ph¸t triÓn.
Çc níc ®ang ph¸t triÓn tËp trung ë ch©u Phi, ch©u ¸, Trung
§«ng vµ ch©u Mü latinh. Chóng cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt quan träng. §ång
thêi çc níc ®ang ph¸t triÓn l¹i cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chung vÒ kinh tÕ vµ x·
héi. PhÇn thø nhÊt cña ch¬ng nµy sÏ xem xÐt mét sè ®iÓm kh¸c biÖt cña
çc níc ®ang ph¸t triÓn. PhÇn thø hai cña ch¬ng sÏ ph©n tÝch kü h¬n
nh÷ng ®Æc ®iÓm chung cña çc níc ®ang ph¸t triÓn hiÖn nay. Nh÷ng ®Æc
®iÓm nµy sÏ chi phèi tíi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña çc níc. Tuy nhiªn, ë ®©y
tËp trung ph©n tÝch nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ kinh tÕ ®Ó thÊy râ h¬n khëi ®iÓm cña
sù ph¸t triÓn hiÖn nay. Nh÷ng sè liÖu vµ chØ sè ®a ra so s¸nh gi÷a çc quèc
gia vµ vïng l·nh thæ kh«ng ph¶i lu«n chÝnh x¸c; thËm chÝ ®«i khi cßn khËp
khiÔng. Bëi, thø nhÊt nã lµ nh÷ng h¹n chÕ vèn cã cña çc chØ sè kinh tÕ; thø
hai, sè liÖu thèng kª ë çc nÒn kinh tÕ chËm ph¸t triÓn thêng lµ thiÕu vµ
møc ®é tin cËy còng kh«ng cao. Tuy nhiªn nã vÉn cho ta thÊy mét çch
kh¸i qu¸t toµn c¶nh cña vÊn ®Ò.
2.1. TÝnh chÊt ®a d¹ng cña çc níc ®ang ph¸t triÓn.
Çc quèc gia ®ang ph¸t triÓn hiÖn nay mÆc dï cßn nghÌo vÒ tiÒn b¹c
vµ cña c¶i nhng l¹i rÊt ®a d¹ng vÒ v¨n ho¸, lÞch sö, ®iÒu kiÖn kinh tÕ, c¬
cÊu chÝnh trÞ, x· héi. Ngêi ta thêng chia çc níc ®ang ph¸t triÓn thµnh 3
nhãm chñ yÕu: mét lµ, nhãm 40 níc kÐm ph¸t triÓn nhÊt, lµ nh÷ng níc cã
thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi thÊp nhÊt, vµ çc chØ sè kh¸c vÒ sù ph¸t triÓn
rÊt thÊp nh c¬ cÊu kinh tÕ l¹c hËu, tû lÖ nghÌo ®ãi cao, chØ sè ph¸t triÓn
con ngêi thÊp. Hai lµ, nhãm çc níc ®ang ph¸t triÓn kh«ng thuéc çc
33
níc xuÊt khÈu dÇu löa, thêng lµ nh÷ng níc cã thu nhËp b×nh qu©n ®Çu
ngêi ë møc trung b×nh, nhiÒu níc trong nhãm nµy cã çc chØ sè gÇn víi
çc níc ph¸t triÓn. Ba lµ, nhãm çc níc thuéc Tæ chøc xuÊt khÈu dÇu má
thÕ giíi (OPEC), thêng lµ nh÷ng níc cã thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi ë
møc cao song nhiÒu chØ sè kh¸c l¹i gÇn víi çc níc ®ang ph¸t triÓn. Trong
B¸o ço ph¸t triÓn 2006, Ng©n hµng thÕ giíi chia 153 níc ®ang ph¸t triÓn
theo vïng l·nh thæ vµ theo thu nhËp. Chia theo vïng cã: §«ng ¸ vµ Th¸i
B×nh D¬ng cã 24 níc; Nam ¸ cã 8 níc; Ch©u ¢u vµ Trung ¸ cã 27
níc; Mü Latinh vµ vïng Caribª cã 33 níc; Trung §«ng vµ B¾c Phi cã 14
níc; Ch©u Phi H¹ Xahara cã 48 níc. Chia theo thu nhËp b×nh qu©n ®Çu
ngêi cã: 59 níc thu nhËp thÊp (LIC); 54 níc thu nhËp trung b×nh thÊp
(LMC); 40 níc thu nhËp trung b×nh cao (UMC).
Tuy nhiªn, sù kh¸c biÖt kh«ng chØ ë çc nhãm níc theo vïng l·nh
thæ hay thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi. TÝnh ®a d¹ng rÊt lín vÒ çc ®iÒu
kiÖn kinh tÕ vµ x· héi, lÞch sö vµ v¨n ho¸, t«n gi¸o, thÓ chÕ chÝnh trÞ… ë
mçi níc ®ang ph¸t triÓn lµ rÊt khã kh¸i qu¸t. Sau ®©y sÏ xem xÐt mét sè
®iÓm kh¸c biÖt chñ yÕu gi÷a çc níc ®ang ph¸t triÓn .
2.1.1. VÒ quy m« cña ®Êt níc.
Çc yÕu tè vÒ diÖn tÝch ®Êt ®ai, d©n sè, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu
ngêi lµ nh÷ng thµnh tè quan träng ®Ó x¸c ®Þnh tiÒm n¨ng kinh tÕ cña mét
níc vµ còng lµ nh©n tè chñ yÕu nãi lªn sù kh¸c biÖt gi÷a çc níc ®ang
ph¸t triÓn. Trong sè 145 níc ®ang ph¸t triÓn ®Òu lµ thµnh viªn cña Liªn
hîp quèc, cã nh÷ng níc rÊt ®«ng d©n nh Trung Quèc, Ên §é, Indonesia,
Pakistan, Bangladesh, Nigeria... Ngîc l¹i, cã nh÷ng níc d©n sè rÊt Ýt nh
Andorra, Dominica, Monaco. Cã nh÷ng níc réng lín vÒ ®Êt ®ai nh Trung
Quèc cã diÖn tÝch lµ 9561 ngh×n km2, Ên §é lµ 3287 ngh×n km2, Algeri lµ
2381 ngh×n km2 ngîc l¹i, Liban chØ cã diÖn tÝch lµ 10 ngh×n km2, El
34
Salvador lµ 21 ngh×n km2.
Nh÷ng níc d©n sè ®«ng, diÖn tÝch lín thêng cã lîi thÕ vÒ tµi
nguyªn thiªn nhiªn, vÒ tiÒm n¨ng thÞ trêng, vÒ ph©n c«ng lao ®éng vµ Ýt lÖ
thuéc vµo níc ngoµi... Song nh÷ng níc lín l¹i gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n
vÒ qu¶n lý hµnh chÝnh, vÒ ®oµn kÕt quèc gia, vÒ mÊt c©n ®èi khu vùc...
Nh÷ng níc cã quy m« diÖn tÝch nhá, d©n sè Ýt, cã thÓ thuËn lîi h¬n trong
qu¶n lý hµnh chÝnh, ®oµn kÕt quèc gia; song l¹i gÆp nh÷ng khã kh¨n vÒ thÞ
trêng, vÒ nguyªn liÖu, vÒ ph©n c«ng lao ®éng vµ thêng phô thuéc vµo
níc ngoµi ... Møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi cña çc níc ®ang ph¸t
triÓn còng rÊt kh¸c nhau. Nh÷ng níc kÐm ph¸t triÓn ë nhãm díi cã møc
thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi chØ b»ng kho¶ng 1/10 cña çc níc ®ang ph¸t
triÓn ë nhãm trªn. Møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi thÊp, ®¬ng nhiªn sÏ
¶nh hëng tíi tiÒm n¨ng thÞ trêng, tíi tiÕt kiÖm, ®Çu t vµ h×nh thµnh quü
vèn, tíi kh¶ n¨ng chi tiªu c«ng céng, tíi viÖc huy ®éng çc nguån lùc cho
ph¸t triÓn.
2.1.2. VÒ hoµn c¶nh lÞch sö.
Trong kho¶ng 200 n¨m trë l¹i ®©y, ®Æc biÖt lµ trong nöa ®Çu thÕ kû
20 - hÇu hÕt çc níc Ch©u ¸, Ch©u Phi, ®Òu cã mét thêi kú lµ thuéc ®Þa
cña çc níc T©y ©u - mµ chñ yÕu lµ thuéc ®Þa cña Anh, Ph¸p; ngoµi ra cßn
cã mét sè níc hoÆc vïng l·nh thæ lµ thuéc ®Þa cña BØ, Hµ Lan, §øc, Bå
§µo Nha, T©y Ban Nha - nh Ên §é thuéc Anh, çc níc §«ng D¬ng
thuéc Ph¸p...
Sù thèng trÞ cña ph¬ng T©y trong chÕ ®é thùc d©n ®em ®Õn cho çc
níc thuéc ®Þa nh÷ng ¶nh hëng s©u réng vÒ c¬ cÊu kinh tÕ, nÒn t¶ng cña
gi¸o dôc vµ thÓ chÕ chÝnh trÞ. Tuy nhiªn, chñ nghÜa thùc d©n l¹i kh«ng
gièng nhau hoµn toµn ë tÊt c¶ mäi n¬i. VÝ dô, ë Ên §é chØ cã mét sè Ýt
ngêi Anh cai trÞ ë nh÷ng khu vùc d©n c réng lín vµ n¾m gi÷ nh÷ng chøc
35
vô tèi cao trong bé m¸y nhµ níc vµ qu©n ®éi. V× thÕ sau khi ®îc ®éc lËp,
Ên §é cã ®ñ çn bé ®îc ®µo t¹o vµ cã kinh nghiÖm ®Ó thùc sù ®iÒu hµnh
®Êt níc. Trong khi ®ã ë nhiÒu n¬i, ngay c¶ nh÷ng chøc vô thÊp trong bé
m¸y qu¶n lý còng do ngêi níc ngoµi n¾m gi÷; rÊt Ýt ngêi d©n b¶n ®Þa
®îc ®µo t¹o vµ häc hµnh. V× vËy khi dµnh ®îc ®éc lËp, çc níc nµy gÆp
nhiÒu khã kh¨n trong viÖc qu¶n lý, ®iÒu hµnh còng nh t¸i thiÕt ®Êt níc.
Nh÷ng hËu qu¶ kh¸c nhau cña chñ nghÜa thùc d©n kÕt hîp víi truyÒn thèng
v¨n ho¸ ®a d¹ng cña çc d©n téc b¶n ®Þa ®· t¹o ra nh÷ng m« h×nh kinh tÕ,
x· héi vµ chÝnh trÞ hÕt søc kh¸c nhau ë çc níc ch©u ¸. Cã nh÷ng níc
nh Apganistan, Th¸i Lan cha hÒ lµ thuéc ®Þa cña ph¬ng T©y thêi chñ
nghÜa thùc d©n; nhng nh÷ng níc nµy còng chÞu ¶nh hëng lín sù th©m
nhËp vµ thèng trÞ cña ph¬ng T©y. Çc níc ch©u Mü latinh cã mét lÞch sö
l©u dµi h¬n vÒ ®éc lËp chÝnh trÞ. PhÇn lín çc níc ë ch©u lôc nµy ®· dµnh
®îc ®éc lËp tõ ®Çu thÕ kû 19, chø kh«ng ph¶i sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn
thø 2 nh çc níc ch©u ¸ vµ ch©u Phi.
Nh vËy trong nh÷ng thÕ kû mµ çc níc ph¬ng T©y cã sù t¨ng
trëng vÒ kinh tÕ nhanh chãng th× phÇn lín çc níc ®ang ph¸t triÓn ®·
kh«ng cã ®îc sù ®éc lËp chÝnh trÞ thiÕt yÕu ®Ó tù quyÕt ®Þnh con ®êng
ph¸t triÓn cña m×nh. HÇu hÕt çc chÝnh phñ ®« hé díi thêi chñ nghÜa thùc
d©n cã chÝnh s¸ch ®Çu t rÊt h¹n chÕ trong viÖc ®µo t¹o ngêi b¶n xø (bao
gåm ®µo t¹o vÒ qu¶n lý hµnh chÝnh, qu¶n trÞ kinh doanh, còng nh çc
chuyªn m«n kh¸c). Hä còng Ýt chó ý tíi ph¸t triÓn çc nguån n¨ng lîng,
c¬ së h¹ tÇng hoÆc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp. Môc tiªu cña hä lµ khai th¸c
thuéc ®Þa vÒ kinh tÕ. Hä chØ t¹o ra m«i trêng cho viÖc t×m kiÕm lîi nhuËn
cña mét sè nhá çc nhµ bu«n vµ çc nhµ ®Çu t cña níc thùc d©n. Çc thÓ
chÕ còng nh mäi sù ®Çu t hç trî ®Ó thùc hiÖn môc tiªu t¨ng trëng kinh
tÕ còng chØ nh»m mang l¹i lîi Ých cho mét nhãm ngêi - mµ tríc hÕt vµ
chñ yÕu lµ nh÷ng ngêi ®Õn tõ chÝnh quèc. B¶n th©n çc doanh nh©n còng
36
nh ngêi d©n cña çc thuéc ®Þa nhËn ®îc rÊt Ýt sù trî gióp tõ phÝa chÝnh
phñ. Trong khi ®ã sù ph¸t triÓn bao giê còng lµ do nh÷ng nh©n tè bªn trong
quyÕt ®Þnh - ngêi níc ngoµi kh«ng thÓ lµm thay. V× vËy, trong hÇu hÕt
çc trêng hîp, sù ®éc lËp vÒ chÝnh trÞ lµ cÇn thiÕt vµ tiÒn ®Ò cho sù ph¸t
triÓn kinh tÕ.
2.1.3. VÒ çc nguån lùc.
Kh¶ n¨ng t¨ng trëng kinh tÕ cña mét níc phô thuéc ®¸ng kÓ vµo
sù thuËn lîi cña çc nguån lùc s½n cã. §Ó cã ®îc hµng ho¸ vµ dÞch vô ë
®Çu ra ®ßi hái ph¶i cã mét lîng nhÊt ®Þnh çc ®Çu vµo. Hµm sè s¶n xuÊt
biÓu diÔn mèi quan hÖ cã hÖ thèng vµ mang tÝnh kü thuËt gi÷a viÖc sö
dông mét lîng nhÊt ®Þnh çc nguån lùc ®Çu vµo vµ møc s¶n lîng tèi ®a
®Çu ra cã thÓ ®¹t ®îc. Víi mét tr×nh ®é kü thuËt nhÊt ®Þnh, t¹i bÊt kú thêi
®iÓm nµo, hµm s¶n xuÊt ®Òu cho biÕt møc s¶n lîng tèi ®a cã thÓ ®¹t ®îc
®èi víi tõng tæ hîp ®Çu vµo cô thÓ. §iÒu nµy nãi lªn r»ng çc nguån lùc
®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc t¨ng trëng s¶n lîng cña mét nÒn
kinh tÕ.
Çc nguån lùc thêng ®îc chia thµnh ba lo¹i chÝnh: tµi nguyªn
thiªn nhiªn, lao ®éng vµ vèn. Tµi nguyªn thiªn nhiªn ë çc níc ®ang ph¸t
triÓn lµ rÊt kh¸c nhau, nh vÞ trÝ ®Þa lý -thuËn lîi hay kh«ng thuËn lîi cho
viÖc giao th¬ng víi thÕ giíi; khÝ hËu thêi tiÕt - ¶nh hëng tíi c¶ s¶n xuÊt
vµ tiªu dùng; níc cho s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t; ®Êt ®ai cho canh t¸c vµ x©y
dùng; kho¸ng s¶n - çc lo¹i quÆngvµ ®Êt hiÕm; rõng - gç vµ çc nguån lîi tõ
rõng; biÓn - h¶i s¶n vµ çc nguån lîi tõ biÓn; vµ çc nguån n¨ng lîng -
bao gåm çc nguån n¨ng lîng kh«ng thÓ t¸i t¹o ®îc nh dÇu löa, khÝ ®èt,
than ®¸, than n©u, than bïn, chÊt láng, chÊt uranium vµ thorium; çc nguån
n¨ng lîng t¸i t¹o ®îc nh n¨ng lîng mÆt trêi, n¨ng lîng quang hîp
chøa ®ùng trong c©y cèi vµ ®éng vËt, níc, thuû triÒu, giã vµ søc kÐo ®éng
vËt. Çc níc thuéc vïng vÞnh Pecxich vµ mét sè níc ch©u Phi ®îc thiªn
37
nhiªn ban tÆng cho çc nguån tµi nguyªn phong phó nh dÇu má, khÝ ®èt,
kho¸ng s¶n, rõng nhiÖt ®íi ... Ngîc l¹i, nhiÒu níc kh¸c ë ch©u Phi, ch©u
¸ l¹i rÊt nghÌo vÒ kho¸ng s¶n vµ çc nguån n¨ng lîng, thiÕu níc, ®Êt ®ai
kh« c»n vµ bÞ sa m¹c ho¸. Ruéng ®Êt vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn thêng ®îc
coi lµ cã lîng cung cè ®Þnh, bëi v×, kh«ng gièng nh vèn, chóng kh«ng thÓ
s¶n sinh thªm th«ng qua s¶n xuÊt. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ, ranh giíi gi÷a tµi
nguyªn thiªn nhiªn vµ vèn kh«ng ph¶i bao giê còng râ rµng. NhiÒu níc
më réng ®îc ®Êt ®ai canh t¸c nhê hÖ thèng cÊp níc, thuû lîi vµ ph©n bãn,
h¹t gièng míi vµ m¸y mãc míi. Ngîc l¹i, ë nhiÒu níc do ph¸ rõng, do
tËp qu¸n canh t¸c, do khai th¸c mèi lîi tríc m¾t mµ lµm cho diÖn tÝch ®Êt
®ai kh« c»n vµ sa m¹c ho¸ t¨ng lªn.
XÐt vÒ nguån nh©n lùc - bao gåm c¶ sè lîng vµ chÊt lîng - th×
tríc hÕt, çc níc ®ang ph¸t triÓn kh¸c nhau rÊt nhiÒu vÒ sè lîng lao
®éng. Qui m« cña lùc lîng lao ®éng chñ yÕu phô thuéc vµo qui m« d©n
sè, c¬ cÊu d©n sè, møc t¨ng d©n sè. NÕu ®· s½n cã vèn vµ tµi nguyªn thiªn
nhiªn vµ víi mét tr×nh ®é c«ng nghÖ nhÊt ®Þnh th× tæng s¶n phÈm quèc d©n
cã thÓ ®¹t ®îc sÏ phô thuéc vµo tæng sè lao ®éng s½n cã. Lao ®éng ë çc
níc ®ang ph¸t triÓn cßn kh¸c nhau nhiÒu vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n. Tr×nh
®é chuyªn m«n - hay chÊt lîng lao ®éng lµ mét yÕu tè quyÕt ®Þnh tíi n¨ng
suÊt vµ s¶n lîng. Trong thùc tÕ n¨ng suÊt vµ chÊt lîng lao ®éng thay ®æi
rÊt lín tuú theo ®iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh tõng níc. Cã nhiÒu yÕu tè ¶nh
hëng tíi n¨ng suÊt lao ®éng. Tríc hÕt lµ nh÷ng th¸i ®é vµ gi¸ trÞ cña con
ngêi. §ã lµ nh÷ng tËp qu¸n, nh÷ng ®éng c¬, nh÷ng ý tëng, nh÷ng çch
øng xö trong cuéc sèng vµ trong ho¹t ®éng kinh tÕ. Chóng ®îc t¹o ra chñ
yÕu qua nh÷ng kinh nghiÖm trong gia ®×nh, trong nhµ trêng, trong céng
®ång, vµ trong c«ng viÖc. TiÕp theo lµ nh÷ng kü n¨ng cña con ngêi. NÕu
nh çc gi¸ trÞ vµ th¸i ®é con ngêi cã liªn quan tíi ph¬ng ph¸p ®Ó nh×n
nhËn thÕ giíi th× çc kü n¨ng gióp hä hµnh ®éng ®Ó ®¹t môc tiªu. Trong mçi
mét hoµn c¶nh nhÊt ®Þnh chØ cã mét sè kü n¨ng lµ thÝch hîp cho qu¸ tr×nh
38
ph¸t triÓn kinh tÕ. Çc kü n¨ng ®îc h×nh thµnh th«ng qua qu¸ tr×nh gi¸o
dôc- theo nghÜa réng cña nã. §ã lµ qu¸ tr×nh gi¸o dôc cña gia ®×nh, nhµ
trêng, céng ®ång vµ x· héi. Cã nh÷ng níc cã truyÒn thèng gi¸o dôc l©u
®êi vµ cã mét bé phËn d©n chóng cã tr×nh ®é v¨n ho¸ cao, ngîc l¹i cã
nh÷ng níc mµ t×nh tr¹ng thÊt häc gÇn nh lµ phæ biÕn. Nh÷ng níc mµ
d©n c ®· ®¹t ®îc mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh trong s¶n xuÊt vµ kinh kinh
doanh, còng nh chÝnh phñ cã kh¶ n¨ng hç trî cho nhãm d©n c ®ã th× sÏ
®Þnh híng ph¸t triÓn tèt h¬n lµ nh÷ng níc mµ d©n c cã tr×nh ®é v¨n ho¸
thÊp vµ çc tËp ®oµn d©n c cã nhiÒu m©u thuÉn. Ngoµi ra, n¨ng suÊt lao
®éng cßn chÞu ¶nh hëng cña t×nh tr¹ng søc khoÎ vµ dinh dìng. Søc khoÎ
vµ dinh dìng tèt gióp cho ngêi lao ®éng cã thÓ lµm viÖc víi cêng ®é cao
vµ tËp trung sù chó ý trong mét thêi gian dµi. Ngêi ta thêng thÊy mét
thùc tÕ lµ ngêi c«ng nh©n cã th¸i ®é vµ kü n¨ng nh nhau nhng do t×nh
tr¹ng søc khoÎ kh¸c nhau nªn n¨ng suÊt lao ®éng kh¸c nhau.
VÒ truyÒn thèng kinh doanh, theo nh÷ng tiªu chuÈn tiÒn hiÖn ®¹i
th× mét sè níc vïng Trung ¸ vµ Trung Quèc cã tr×nh ®é th¬ng m¹i vµ ®«
thÞ ho¸ cao. Do viÖc bu«n b¸n trong thêi kú cËn ®¹i ë vïng ¸ ®«ng kh¸ tinh
vi, phøc t¹p nªn çc nhµ bu«n ch©u ¢u vµ Mü cha bao giê cã ®îc vai trß
quan träng trong viÖc qu¶n lý néi th¬ng cña vïng nµy. Còng do çc nhµ
bu«n Trung Quèc vµ mét vµi níc dÇn dÇn am hiÓu nh÷ng thÞ trêng níc
ngoµi, nªn hä cã thÓ c¹nh tranh thµnh c«ng víi giíi s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n ë
khu vùc ®ã. Ngîc l¹i, th«ng qua chÕ ®é thuéc ®Þa, ngêi ch©u ¢u n¾m trän
trong tay th¬ng m¹i quèc tÕ vµ bu«n b¸n lín néi ®Þa t¹i mét sè níc §«ng
Nam ¸ vµ vïng Sahara - ch©u Phi nªn ngêi d©n b¶n xø rÊt khã cã kh¶
n¨ng c¹nh tranh. TruyÒn thèng kinh doanh lµ mét c¬ së cho viÖc h×nh thµnh
giíi nghiÖp chñ - mµ chÝnh hä lµ mét ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn.
Sù kh¸c nhau vÒ vèn s¶n xuÊt gi÷a çc níc ®ang ph¸t triÓn còng
rÊt râ rµng. Vèn s¶n xuÊt bao gåm çc nhµ m¸y, thiÕt bÞ, ®êng s¸, h¶i
39
c¶ng, nhµ m¸y ®iÖn, nguyªn liÖu, hÖ thèng tíi tiªu níc trong n«ng nghiÖp
lµ kÕt qu¶ cña ®Çu t trong qu¸ khø. Chóng ®îc x©y dùng nhê ®· huy ®éng
çc nguån lùc trong níc còng nh tõ níc ngoµi. Sù kh¸c nhau vÒ tµi
nguyªn thiªn thiªn, vÒ hoµn c¶nh lÞch sö, vÒ chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ, vÒ
thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi gi÷a çc níc t¹o ra sù kh¸c nhau vÒ møc ®é
tÝch luü vèn. Dung lîng vèn hay quü vèn cña nÒn kinh tÕ cña çc níc lµ
kh¸c nhau do thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi, do tû lÖ tiÕt kiÖm, do chÝnh
s¸ch cña chÝnh phñ lµ kh¸c nhau. Nh÷ng níc thu nhËp trung b×nh cao cã
quü vèn cao h¬n çc níc thu nhËp thÊp. T¬ng tù, vèn b×nh qu©n cho mét
lao ®éng còng cã sù kh¸c biÖt lín gi÷a çc níc - thÓ hiÖn râ gi÷a hai nhãm
thu nhËp thÊp vµ thu nhËp trung b×nh cao. MÆt kh¸c, trong mét níc møc ®é
tËp trung cña vèn s¶n xuÊt còng kh¸c nhau. Trong nh÷ng níc nghÌo nhÊt,
vèn s¶n xuÊt thêng tËp trung ë mét vµi ngµnh t¹i mét vµi vïng - mµ chñ
yÕu lµ ë çc thµnh phè lín trong nÒn kinh tÕ.
2.1.4. VÒ c¬ cÊu kinh tÕ.
Khi xem xÐt vÒ c¬ cÊu mét nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn ngêi ta
thêng xem xÐt vÒ c¬ cÊu khu vùc vµ c¬ cÊu ngµnh trong GDP còng nh vai
trß cña chóng ®èi víi sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ.
HÇu hÕt çc níc ®ang ph¸t triÓn ®Òu ¸p dông hÖ thèng kinh tÕ hçn
hîp bao gåm hai khu vùc: khu vùc t nh©n vµ khu vùc nhµ níc. Hai khu
vùc nµy t¬ng t¸c víi nhau ®Ó thùc hiÖn çc môc tiªu ph¸t triÓn. TÇm quan
träng t¬ng ®èi cña çc khu vùc nµy phô thuéc vµo hoµn c¶nh lÞch sö vµ
thÓ chÕ cña mçi níc .
Nh×n chung, çc níc ch©u Mü latinh vµ çc níc §«ng Nam ¸ cã
khu vùc t nh©n lín h¬n so víi çc níc Nam ¸ vµ ®Æc biÖt lµ çc níc
Ch©u Phi. Sù më réng cña khu vùc t nh©n phô thuéc nhiÒu yÕu tè, trong ®ã
vai trß cña viÖc lùa chän çc quan ®iÓm, m« h×nh, thÓ chÕ ph¸t triÓn cã mét
40
ý nghÜa quyÕt ®Þnh. Nã cßn phô thuéc vµo truyÒn thèng kinh doanh, sù hç
trî cña çc lùc lîng trong vµ ngoµi níc. Møc ®é së h÷u cña ngêi níc
ngoµi ë khu vùc t nh©n còng lµ mét biÕn sè quan träng khi xem xÐt sù
kh¸c nhau gi÷a çc níc ®ang ph¸t triÓn. Mét khu vùc t nh©n mµ cã tû lÖ
lín së h÷u cña ngêi níc ngoµi th× thêng t¹o ra nh÷ng c¬ héi còng nh
nh÷ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ ë trong níc. Nh÷ng c¬ héi lµ sù
lùa chän kü thuËt c«ng nghÖ míi, häc tËp kinh nghiÖm qu¶n lý, tiÕp cËn thÞ
trêng thÕ giíi nh÷ng khã kh¨n lµ sù phô thuéc vµo bªn ngoµi, sù can thiÖp
vµo qu¸ tr×nh chÝnh trÞ trong níc. §iÒu nµy kh«ng cã ë nh÷ng níc mµ Ýt
cã sù hiÖn diÖn cña çc nhµ ®Çu t níc ngoµi. Khu vùc nhµ níc - lµ n¬i
cung cÊp hµng ho¸ c«ng céng vµ mét sè hµng ho¸ ç nh©n, ®ång thêi cung
cÊp viÖc lµm - còng kh¸c nhau ë çc níc. Khi çc níc míi dµnh ®îc ®éc
lËp, khu vùc nhµ níc thêng ®îc h×nh thµnh b»ng çch quèc h÷u ho¸, c¶i
t¹o çc c¬ së t nh©n, hoÆc chÝnh phñ ®Çu t x©y dùng míi. Nhµ níc ®ãng
vai trß quan träng trong viÖc ®Çu t ®Ó h×nh thµnh hÖ thèng ®êng s¸, cÇu
cèng, h¶i c¶ng, s©n bay, çc nhµ m¸y ®iÖn, trêng häc, bÖnh viÖn, hÖ thèng
cÊp tho¸t níc, çc tËp ®oµn kinh tÕ lín. Nh×n chung çc níc ch©u Phi cã
khu vùc nhµ níc t¬ng ®èi lín h¬n. C¬ cÊu khu vùc kh¸c nhau sÏ ¶nh
hëng ®Õn sù lùa chän çc chÝnh s¸ch kinh tÕ cña chÝnh phñ. VÝ dô, chÝnh
s¸ch t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm - víi nh÷ng níc cã khu vùc nhµ níc lín
th× sÏ u tiªn çc dù ¸n ®Çu t lín cña chÝnh phñ hoÆc çc ch¬ng tr×nh
khuyÕn n«ng lín. Cßn ë nh÷ng níc cã khu vùc t nh©n lín th× chÝnh phñ
l¹i sö dông thuÕ vµ mét sè chÝnh s¸ch kh¸c ®Ó t¸c ®éng ®Õn çc doanh
nghiÖp t nh©n nh»m khuyÕn khÝch më réng ®Çu t, trªn c¬ së ®ã mµ më
réng s¶n xuÊt kinh doanh, t¨ng thªm c«ng ¨n viÖc lµm cho ngêi lao ®éng.
ViÖc lùa chän çc chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ngµnh hay ph¸t triÓn vïng còng
t¬ng tù nh thÕ. Do vËy ®Ó thùc hiÖn cïng mét môc tiªu ph¸t triÓn nhng
do c¬ cÊu khu vùc kh¸c nhau nªn çc chÝnh s¸ch mµ chÝnh phñ sö dông
còng kh¸c nhau .
41
VÒ c¬ cÊu ngµnh lµ muèn nãi tíi tû träng - vµ còng lµ tÇm quan
träng cña çc ngµnh n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, dÞch vô trong GDP cña mét
nÒn kinh tÕ. C¬ cÊu ngµnh kh¸c nhau kh¸ râ rÖt trong çc nÒn kinh tÕ ®ang
ph¸t triÓn. §a sè çc níc ®ang ph¸t triÓn lµ çc nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp
truyÒn thèng. Lµm ruéng kh«ng chØ lµ mét nghÒ nghiÖp mµ cßn lµ mét çch
sèng cña hÇu hÕt ngêi d©n ch©u ¸, ch©u Phi vµ ch©u Mü Latinh. Tuy
nhiªn, c¬ cÊu cña hÖ thèng n«ng nghiÖp, m« h×nh së h÷u ®Êt ®ai vµ lo¹i
h×nh tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh l¹i rÊt kh¸c nhau gi÷a çc níc ch©u Mü
Latinh vµ ch©u Phi còng nh ë ch©u ¸. Trong khi çc níc ch©u Mü Latinh
quyÒn së h÷u ®Êt ®ai rÊt tËp trung th× ngîc l¹i ë ch©u ¸ nã l¹i kh¸ ph©n
t¸n. Qui m« vÒ diÖn tÝch, lao ®éng, còng nh vÒ vèn s¶n xuÊt cña mét trang
tr¹i ë ch©u Mü Latinh lµ to lín so víi qui m« n«ng tr¹i hay hé gia ®×nh nhá
bÐ, manh món ë ch©u ¸. Sù kh¸c biÖt vÒ c«ng nghiÖp vµ dÞch vô thÓ hiÖn ë
chç hÇu hÕt çc níc ch©u Mü Latinh do cã sù ®éc lËp vÒ chÝnh trÞ l©u dµi
h¬n vµ møc thu nhËp quèc d©n cao h¬n so víi çc níc ch©u ¸ vµ ch©u Phi
nªn thêng cã khu vùc c«ng nghiÖp tiªn tiÕn h¬n. GÇn ®©y, do cã nh÷ng
chÝnh s¸ch kh¸c nhau nªn thu hót ®îc nh÷ng luång vèn ®Çu t níc ngoµi
kh¸c nhau vµ v× vËy còng t¹o ra khu vùc c«ng nghiÖp kh¸c nhau gi÷a çc
níc ®ang ph¸t triÓn.
2.1.5. VÒ sù phô thuéc vµo bªn ngoµi.
Qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ngµy nay lµm cho çc níc phô thuéc lÉn
nhau kh«ng chØ vÒ kinh tÕ mµ cßn trong gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò nh kiÓm
so¸t m«i trêng, chèng nghÌo ®ãi, kiÓm so¸t dÞch bÖnh, chèng khñng bè.
Tuy nhiªn sù phô thuéc nµy lµ rÊt kh¸c nhau. Møc ®é phô thuéc cña mét
nÒn kinh tÕ vµo bªn ngoµi lµ do nhiÒu yÕu tè quyÕt ®Þnh - nh qui m« ®Êt
níc, sù giµu cã vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn, møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu
ngêi, chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ. HÇu hÕt çc níc ®ang ph¸t triÓn cã qui
42
m« nhá ®Òu rÊt phô thuéc vµo ngo¹i th¬ng mµ chñ yÕu lµ bu«n b¸n víi çc
níc ph¸t triÓn. §èi víi çc níc lín, sù phô thuéc vµo bªn ngoµi thêng Ýt
h¬n. Kh¶ n¨ng tù quyÕt ®Þnh ®îc vËn mÖnh kinh tÕ x· héi cña mét níc
tuú thuéc phÇn lín vµo møc ®é phô thuéc cña níc ®ã víi çc thÕ lùc bªn
ngoµi.
Ngoµi nh÷ng kh¸c biÖt trªn ®©y, çc níc ®ang ph¸t triÓn cßn kh¸c
nhau vÒ v¨n ho¸, truyÒn thèng, t«n gi¸o, thÓ chÕ chÝnh trÞ, kÕt cÊu giai cÊp ,
sù hoµ hîp d©n téc.
TÝnh chÊt ®a d¹ng hay nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt cña çc níc ®ang
ph¸t triÓn ®îc nªu lªn trªn ®©y sÏ chi phèi tíi sù lùa chän chiÕn lîc, m«
h×nh, thÓ chÕ nh»m ®¹t môc tiªu ph¸t triÓn cña mçi níc. Nh÷ng kh¸c biÖt
nµy còng gãp phÇn lµm nªn ®Æc trng cña xuÊt ph¸t ®iÓm hiÖn nay cña çc
níc ®ang ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt níc.
2.2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm chung cña çc níc ®ang ph¸t triÓn.
Tuy cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt râ nÐt nhng çc níc ®ang ph¸t triÓn
l¹i cã nhiÒu ®iÓm t¬ng ®ång. Sau ®©y sÏ kh¸i qu¸t nh÷ng ®Æc ®iÓm chumg
quan träng nhÊt.
2.2.1. Møc sèng thÊp.
Môc tiªu kinh tÕ quan träng nhÊt cña sù ph¸t triÓn lµ n©ng cao møc
sèng cña ®¹i bé phËn d©n chóng mét níc. V× vËy ph©n tÝch møc sèng hiÖn
nay cña d©n chóng cã ý nghÜa quan träng cho viÖc lùa chän môc tiªu u
tiªn trong çc chÝnh s¸ch ph¸t triÓn quèc gia .
§¹i ®a sè d©n chóng ë çc níc ®ang ph¸t triÓn cã møc sèng nãi
chung lµ thÊp. Møc sèng thÊp ®îc thÓ hiÖn c¶ vÒ mÆt lîng vµ mÆt chÊt.
Nh÷ng biÓu hiÖn chñ yÕu cña nã lµ thu nhËp thÊp, häc vÊn h¹n chÕ vµ søc
kháe kÐm.
43
Thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi thÊp vµ møc t¨ng trëng thu nhËp
b×nh qu©n ®Çu ngêi thÊp. Thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi cho biÕt møc
sèng trung b×nh cña ngêi d©n mét níc bëi v× nã thÓ hiÖn sè lîng hµng
ho¸ dÞch vô mµ mét ngêi cã thÓ mua ®îc trong n¨m. Qui m« vµ tèc ®é
t¨ng thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi kh«ng chØ ph¶n ¸nh sù thay ®æi GNI mµ
cßn ph¶n ¸nh sù thay ®æi d©n sè.
Trong nhiÒu thËp kû nay çc níc ®ang ph¸t triÓn chiÕm h¬n 80%
d©n sè thÕ giíi nhng chØ nhËn ®îc cha ®Çy 20% thu nhËp cña thÕ giíi.
D©n sè, tæng thu nhËp vµ thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi n¨m 2004
theo nhãm níc.
D©n sè GNI GNI /ngêi % t¨ng GDP

trªn ®Çu ngêi
triÖu ngêi tû ®«la ®«la
2003- 2004
ThÕ giíi 6.345,1 39.883,6 6.280 2,9
Thu nhËp thÊp 2.338,1 1.184,3 510 4,4
Thu nhËp trung b×nh 3.006,2 6.594,2 2.190 6,0
T.nh thÊp vµ TB 5.344,3 7.777,5 1.460 5,5
Thu nhËp cao 1.000,8 32.064,0 32.040 2,8
Nguån: WB, B¸o ço ph¸t triÓn thÕ giíi 2006, PhÇn phô lôc, NXB
VH-TT, H.2005.
Nh vËy thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi cña çc níc thu nhËp thÊp
b»ng 8,12% møc trung b×nh cña thÕ giíi vµ b»ng 1,6% cña çc níc thu
nhËp cao. Thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi cña çc níc thu nhËp thÊp vµ
trung b×nh b»ng 23,2% møc trung b×nh thÕ giíi vµ b»ng 4,56% møc cña
nh÷ng níc thu nhËp cao. MÆc dï møc t¨ng thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi
cña çc níc ®ang ph¸t triÓn cã cao h¬n çc níc ph¸t triÓn nhng kho¶ng
çch tuyÖt ®èi gi÷a hai nhãm níc nµy hÇu nh kh«ng ®æi. Thu nhËp b×nh
44
qu©n ®Çu ngêi thÊp vµ møc t¨ng cña nã thÊp kÐo theo hÖ lôy trùc tiÕp ®ã lµ
nghÌo ®ãi, suy dinh dìng.
Tû lÖ nghÌo ®ãi ë çc níc chËm ph¸t triÓn cßn ë møc cao. NghÌo
®ãi tuyÖt ®èi lµ t×nh tr¹ng thu nhËp cña mét ç nh©n ë díi møc thu nhËp
tèi thiÓu cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt c¬ b¶n cho sù tån t¹i
cña con ngêi. Møc thu nhËp nµy ®îc x¸c ®Þnh lµ 1USD/ngêi/ngµy vµo
n¨m 2001 - nh lµ mét chuÈn nghÌo ®ãi quèc tÕ. Tû lÖ nghÌo ®ãi lµ tû lÖ
phÇn tr¨m d©n sè nghÌo ®ãi cña mét níc t¹i mét thêi kú nhÊt ®Þnh. HiÖn
nay, tû lÖ ngêi d©n sèng trong nghÌo ®ãi ë çc níc ®ang ph¸t triÓn lµ
kho¶ng 30%. NhiÒu níc tû lÖ nghÌo ®ãi cßn ë møc cao.
Nh vËy cßn mét bé phËn lín cña d©n sè çc níc ®ang ph¸t triÓn
vÉn cha vît qua ®îc møc thu nhËp tèi thiÓu cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o cho
cuéc sèng. Xo¸ bá nghÌo ®ãi trë thµnh mét vÊn ®Ò trung t©m cña c«ng cuéc
ph¸t triÓn kinh tÕ.
Kh«ng chØ vËt lén víi thu nhËp thÊp vµ nghÌo ®ãi, nhiÒu ngêi trong
çc níc kÐm ph¸t triÓn cßn ph¶i chÞu t×nh tr¹ng suy dinh dìng, søc khoÎ
kÐm. Mét çch tÝnh møc ®é suy dinh dìng thêng ®îc sö dông lµ trªn c¬
së tÝnh møc tiªu thô pr«tªin b×nh qu©n ®Çu ngêi hµng ngµy. Trong nhiÒu
níc ë ch©u ¸ vµ ch©u Phi cã h¬n 50% d©n sè mµ thu nhËp cña hä chØ ®¸p
øng ®îc çc yªu cÇu tèi thiÓu vÒ sè calo cÇn thiÕt cho søc khoÎ. Tho¹t nh×n
ngêi ta tëng r»ng sù thiÕu ®ãi lµ do mÊt c©n b»ng gi÷a d©n sè vµ l¬ng
thùc. Tuy nhiªn, ngêi ta ®· íc tÝnh r»ng lîng calo thiÕu hôt nµy chØ
chiÕm cha ®Çy 2% s¶n lîng ngò cèc cña thÕ giíi. V× vËy suy dinh dìng
kh«ng ph¶i lµ hËu qu¶ cña sù mÊt c©n ®èi gi÷a d©n sè thÕ giíi vµ nguån
cung cÊp l¬ng thùc thÕ giíi - mÆc dï hai vÊn ®Ò nµy cã mèi quan hÖ gi¸n
tiÕp víi nhau. Nguyªn nh©n thùc tÕ h¬n n»m ë t×nh tr¹ng mÊt c©n ®èi
nghiªm träng trong viÖc ph©n phèi thu nhËp cña thÕ giíi.
Dinh dìng thÊp, søc khoÎ yÕu, kh«ng chØ g©y ra èm yÕu vÒ thÓ
45
tr¹ng, khæ ¶i vÒ tinh thÇn mµ cßn lµm gi¶m n¨ng suÊt lao ®éng. Kho¶ng
50% trÎ em trong çc níc ®ang ph¸t triÓn bÞ suy dinh dìng. §iÒu nµy ¶nh
hëng tíi lùc lîng lao ®éng sau ®ã. MÆt kh¸c, sù suy dinh dìng vµ bÖnh
tËt ë ngêi lín cßn lµm gi¶m lßng h¨ng h¸i, tÝnh s¸ng t¹o, ãc s¸ng kiÕn, kh¶
n¨ng häc tËp vµ kh¶ n¨ng lµm viÖc cña hä. Hä cã thÓ m¾c kÑt trong çi
vßng trßn luÈn quÈn cña sù nghÌo ®ãi, suy dinh dìng vµ n¨ng suÊt lao
®éng thÊp.
VÒ gi¸o dôc - so víi çc níc ph¸t triÓn th× tr×nh ®é biÕt ®äc, biÕt viÕt
vµ giao lu b»ng v¨n b¶n cña ngêi d©n trong çc níc ®ang ph¸t triÓn lµ
thÊp. Trong Thêi kú 1998 - 2004 tØ lÖ ngêi lín biÕt ch÷ trong d©n sè tõ 15
tuæi trë lªn cña thÕ giíi lµ 82% - trong ®ã cña çc níc thu nhËp thÊp lµ
64%, cña çc níc thu nhËp cao lµ 91%. Tû lÖ trÎ em bá häc gi÷a chõng
cao - ®Æc biÖt lµ ë çc vïng n«ng th«n, miÒn nói, vµ ngêi nghÌo trong mét
níc kÐm ph¸t triÓn. Tû lÖ trÎ em vµo tiÓu häc, vµo trung häc ë çc níc
®ang ph¸t triÓn lµ thÊp h¬n so víi çc níc ph¸t triÓn. H¬n n÷a çc ph¬ng
tiÖn cho gi¸o dôc nh phßng häc, s¸ch gi¸o khoa, ®å dïng, thiÕt bÞ häc tËp
cho häc sinh trong çc níc ®ang ph¸t triÓn lµ Ýt phï hîp vµ kh«ng ®¸p øng
®îc yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn ®Êt níc. Ngay c¶ ®éi ngò gi¸o viªn còng
kh«ng ®îc ®¶m b¶o c¶ vÒ sè lîng còng nh chÊt lîng.
VÒ y tÕ vµ søc khoÎ - Y tÕ lµ mét dÞch vô x· héi rÊt khan hiÕm ë

nhiÒu khu vùc thuéc çc níc ®ang ph¸t triÓn. T×nh tr¹ng thiÕu çc dÞch vô
y tÕ cßn trÇm träng h¬n n÷a khi mµ çc b¸c sü, çc bÖnh viÖn trong çc
níc ®ang ph¸t triÓn l¹i tËp trung ë thµnh phè, n¬i chØ cã kho¶ng 1/4 d©n sè
sinh sèng. Kh«ng cã ®iÒu kiÖn tiÕp cËn víi y häc hiÖn ®¹i, nhiÒu khi ngêi
d©n tr«ng chê vµo thÇy lang, thÇy cóng mçi khi èm ®au, bÖnh tËt. DÞch vô y
tÕ kh«ng chØ b¶o ®¶m viÖc ch÷a bÖnh mµ cßn ®¶m b¶o ch¨m sãc søc khoÎ
ban ®Çu, phßng trõ dÞch bÖnh, híng dÉn ¨n ë hîp vÖ sinh, gãp phÇn kÕ
ho¹ch ho¸ gia ®×nh. NhiÒu vïng trong çc níc kÐm ph¸t triÓn ngêi d©n
46
kh«ng ®îc sö dông çc nguån níc s¹ch. ë nhiÒu níc kÐm ph¸t triÓn çc
lo¹i dÞch bÖnh vÉn hoµnh hµnh nh bÖnh cóm, sëi mµ nh÷ng lo¹i dÞch bÖnh
nµy ®· bÞ lo¹i trõ ë çc níc ph¸t triÓn. Trong ®¹i dÞch HIV/AIDS ngêi
d©n kh«ng ®îc tiÕp cËn víi çc nguån thuèc ch÷a bÖnh rÎ tiÒn ®Ó phï hîp
víi thu nhËp vµ hoµn c¶nh cña hä.
Tû lÖ tö vong ë trÎ díi 5 tuæi trªn 1.000 ca sinh lµ mét chØ sè thêng
®îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ ®iÒu kiÖn ch¨m sãc y tÕ søc khoÎ cña mét quèc
gia hay vïng l·nh thæ. N¨m 2003 chØ sè nµy cña çc níc thu nhËp thÊp lµ
119 - ®Æc biÖt ë vïng Ch©u Phi H¹ Xahara lµ 171 - cña çc níc thu nhËp
trung b×nh lµ 40; cña çc níc thu nhËp cao lµ 7. Nh vËy sè trÎ tö vong
díi 5 tuæi trong 1.000 trÎ sinh ra ë çc níc thu nhËp thÊp lµ cao gÊp gÇn 3
lÇn çc níc thu nhËp trung b×nh vµ cao gÊp 7 lÇn çc níc thu nhËp cao.
Cã nh÷ng níc chØ sè nµy ë møc rÊt cao.
Tuæi thä trung b×nh cña ngêi d©n ë çc níc ®ang ph¸t triÓn lµ thÊp.
Tuæi thä trung b×nh cã lÏ lµ mét chØ sè ®¬n lÎ tèt nhÊt ®Ó ®o lêng møc ®é
søc khoÎ cña ngêi d©n mét níc. Cuèi nh÷ng n¨m ba m¬i cña thÕ kû 20,
tuæi thä trung b×nh cña ngêi d©n ë çc níc ®ang ph¸t triÓn chØ lµ 32 tuæi
so víi 56 tuæi ë çc níc ph¸t triÓn. Trong n¨m 2003 tuæi thä trung b×nh
cña ngêi d©n ë çc níc thu nhËp thÊp lµ 58 n¨m, cña çc níc thu nhËp
trung b×nh lµ gÇn 70 n¨m, cña çc níc thu nhËp cao lµ 78 n¨m. Tuæi thä
trung b×nh cña ngêi d©n cã mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh víi thu nhËp b×nh qu©n
®Çu ngêi. Trong çc níc kÐm ph¸t triÓn, khi thu nhËp b×nh qu©n ®Çu
ngêi cßn cha ®¹t tíi mét møc ®é nµo ®ã th× tuæi thä trung b×nh t¨ng cïng
víi thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi t¨ng. Khi thu nËp b×nh qu©n ®Çu ngêi ®·
cao h¬n møc ®ã th× mèi quan hÖ gi÷a thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi vµ tuæi
thä trung b×nh cña ngêi d©n kh«ng cßn n÷a.
Tãm l¹i, cã ba nh©n tè chñ yÕu nãi lªn møc sèng thÊp - ®ã lµ thu
nhËp thÊp, häc vÊn h¹n chÕ vµ søc khoÎ kÐm. Cã nh÷ng nguyªn nh©n bªn
47
trong vµ cã c¶ nh÷ng nguyªn nh©n bªn ngoµi g©y ra t×nh tr¹ng nµy. VÝ dô,
t×nh tr¹ng thu nhËp thÊp kÐo dµi lµ do mét lo¹t çc chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi
ngo¹i cña çc níc giµu nh chuyÓn giao c«ng nghÖ kh«ng phï hîp, çc
hµng rµo th¬ng m¹i, viÖn trî bÞ rµng buéc, hç trî t nh©n cã ®iÒu kiÖn…
Nh÷ng chÝnh s¸ch nµy thêng tËp trung vµo viÖc hiÖn ®¹i ho¸ mét sè nhá
khu vùc c«ng nghiÖp ë thµnh thÞ mµ nhiÒu khi lµm t¨ng thªm kho¶ng çch
giµu nghÌo trong x· héi. HoÆc nh hÖ thèng y tÕ vµ gi¸o dôc ë nhiÒu níc
®ang ph¸t triÓn thêng ®îc chuyÓn giao nguyªn xi tõ hÖ thèng ph¬ng
T©y- ®iÒu nµy l¹i cã thÓ cha thËt phï hîp víi ®iÒu kiÖn trong çc níc kÐm
ph¸t triÓn v× theo m« h×nh nµy, çc c¬ së dÞch vô y tÕ hiÖn ®¹i, çc trêng
®¹i häc ®îc bè trÝ ë thµnh thÞ ®Ó phôc vô tÇng líp thîng lu giµu cã. TrËt
tù kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay còng cha thËt sù hç trî tÝch cùc cho çc níc
nghÌo trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn.
2.2.2. NÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp truyÒn thèng.
NÒn kinh tÕ cña çc níc ®ang ph¸t triÓn vÒ c¬ b¶n lµ nÒn kinh tÕ
n«ng nghiÖp truyÒn thèng. §iÒu nµy thÓ hiÖn ë nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau.
PhÇn lín ngêi d©n çc níc ®ang ph¸t triÓn ®Òu sèng vµ lµm viÖc ë
çc vïng n«ng th«n - ®«i khi ngêi ta gäi lµ çc x· héi n«ng nghiÖp n«ng
d©n. N«ng d©n lµ nh÷ng ngêi trång trät ë n«ng th«n. MÆc dï çc kiÓu së
h÷u vµ quyÒn hëng dông lµ ®a d¹ng vµ sù tËp trung vÒ ®Êt ®ai ®· cã nh÷ng
thay ®æi ®¸ng kÓ th«ng qua çc cuéc c¶i çch ruéng ®Êt nhng vÉn cßn mét
bé phËn lín trong sè n«ng d©n kh«ng ®îc së h÷u ®Êt ®ai hoÆc së h÷u
nh÷ng m¶nh ®Êt nhá, lÎ, riªng biÖt. NhiÒu n«ng d©n lµ nh÷ng ngêi lµm rÏ,
nh÷ng ngêi thuª t«, hoÆc lµ çc chñ nhá chø kh«ng ph¶i lµ nh÷ng chñ
n«ng tr¹i lín s¶n xuÊt cho thÞ trêng.
PhÇn ®«ng lùc lîng lao ®éng lµm viÖc trong n«ng nghiÖp. ë nhiÒu
níc ®ang ph¸t triÓn cã ®Õn h¬n mét nöa lùc lîng lao ®éng lµ lµm viÖc
trong n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp vµ ng nghiÖp. Tr¸i l¹i, ë çc níc ph¸t triÓn
48
chØ cã díi 10% lùc lîng lao ®éng lµm viÖc trong n«ng nghiÖp. së dÜ phÇn
®«ng lùc lîng lao ®éng ë çc níc kÐm ph¸t triÓn tËp trung trong n«ng
nghiÖp lµ bëi v× n«ng nghiÖp lµ ngµnh s¶n xuÊt ra l¬ng thùc - thø hµng ho¸
thiÕt yÕu kh«ng thÓ thay thÕ; vµ v× n¨ng suÊt lao ®éng trong n«ng nghiÖp rÊt
thÊp. Trong çc níc thu nhËp thÊp, mét gia ®×nh n«ng d©n cì trung b×nh
s¶n xuÊt ra mét sè s¶n phÈm thÆng d chØ ®ñ ®Ó cung cÊp cho mét bé phËn
d©n sè nhá phi n«ng nghiÖp. MÆt kh¸c, lùc lîng lao ®éng ë çc níc ®ang
ph¸t triÓn l¹i kÐm kü n¨ng. PhÇn lín lùc lîng lao ®éng kh«ng qua ®µo t¹o.
Trong çc níc thu nhËp thÊp rÊt hiÕm çc c«ng nh©n kü thuËt cã tr×nh ®é
cao còng nh çc nhµ chuyªn nghiÖp, çc nhµ qu¶n trÞ kü thuËt, gi¸m ®èc
®iÒu hµnh, qu¶n lý, th ký, b¸n hµng. Tr×nh ®é chuyªn m«n cña ngêi lao
®éng thÊp lµ v× thu nhËp trung b×nh thÊp vµ viÖc häc hµnh rÊt tèn kÐm.
S¶n lîng n«ng nghiÖp chiÕm mét tû lÖ cao trong GDP (®îc tÝnh
b»ng % gi¸ trÞ gia t¨ng GDP). N¨m 2004, tû lÖ nµy ë çc níc thu nhËp
thÊp lµ 23% - trong khi ®ã ë çc níc ph¸t triÓn chØ lµ 3%. NhiÒu níc tû
träng cña n«ng nghiÖp cßn ë møc cao. §iÒu nµy cho thÊy kÕt qu¶ ho¹t ®éng
cña nÒn kinh tÕ ë çc níc ®ang ph¸t triÓn phô thuéc nhiÒu vµo s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp. Nh÷ng sù biÕn ®éng trong s¶n lîng n«ng nghiÖp do çc ®iÒu
kÞªn tù nhiªn nh thêi tiÕt, khÝ hËu, lò lôt, s©u bÖnh thêng ¶nh hëng lín
tíi s¶n lîng quèc gia vµ ®êi sèng d©n chóng.
Kü thuËt s¶n xuÊt l¹c hËu. PhÇn lín çc ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt trong
n«ng nghiÖp lµ çc ph¬ng ph¸p truyÒn thèng; nhiÒu kü thuËt canh t¸c ®·
cã tõ rÊt l©u vµ Ýt biÕn ®æi - lµm ®Êt b»ng cµy cuèc, gieo cÊy b»ng tay, sö
dông søc kÐo sóc vËt. Çc c«ng viÖc s¶n xuÊt ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së sö
dông nhiÒu lao ®éng.Trong mçi céng ®ång lµng x· thêng cã nh÷ng c¬ së
lµm çc c«ng viÖc s¶n xuÊt chÕ t¹o, mÆc dï hiÖu suÊt kh«ng cao. §ã lµ
nh÷ng c¬ së tiÓu thñ c«ng nghiÖp cña mét ngêi hoÆc kh«ng qu¸ 10 c«ng
nh©n, mµ trong sè nµy phÇn nhiÒu lµ çc thî häc nghÒ hoÆc lao ®éng trong
49
gia ®×nh. Hä chÕ t¹o ra nh÷ng c«ng cô s¶n xuÊt cÇm tay cña ngêi n«ng d©n
cho phï hîp víi tËp qu¸n vµ ®iÒu kiÖn ®Þa ph¬ng hoÆc lµm dÞch vô söa
ch÷a nh÷ng c«ng cô ®ã. Ngêi n«ng d©n canh t¸c l©u ®êi trªn mét m¶nh ®Êt
b»ng nh÷ng kinh nghiÖm mµ m×nh tÝch luü ®îc. Kinh nghiÖm trë thµnh
mét tµi s¶n quÝ gi¸ nhng nhiÒu khi nã l¹i trë thµnh cè h÷u, b¶o thñ. HiÖn
nay ®· cã mét sè m¸y mãc, thiÕt bÞ nhá ®îc ®a vµo cho n«ng d©n s¶n
xuÊt (nh m¸y lµm ®Êt, m¸y thu ho¹ch, m¸y b¬m níc, thiÕt bÞ bÞ ph¬i sÊy
b¶o qu¶n n«ng s¶n, m¸y mãc vËn chuyÓn) nhng kh«ng ph¶i ai còng cã ®ñ
tµi chÝnh vµ n¨ng lùc ®Ó mua s¾m vµ sö dông chóng.
NÒn n«ng nghiÖp tù cung tù cÊp. S¶n xuÊt cña n«ng d©n ë çc níc
®ang ph¸t triÓn thêng ph©n t¸n vµ mang tÝnh chÊt phi th¬ng m¹i. ë mét
sè níc ngêi n«ng d©n së h÷u nh÷ng m¶nh ®Êt nhá, s¶n xuÊt cho nhu cÇu
gia ®×nh nh trång c©y l¬ng thùc, nu«i gia cÇm hay th¶ ç, trång rau, tù
lµm mét sè vËt dông cho ®êi sèng vµ s¶n xuÊt. Trong mét sè níc kh¸c,
ngêi n«ng d©n kh«ng cã ®Êt, hä ph¶i ®i thuª. Lao ®éng ®îc sö dông trong
ph¹m vi gia ®×nh vµ tuú theo tuæi t¸c, søc khoÎ, giíi tÝnh mµ cã sù ph©n chia
c«ng viÖc cho phï hîp. Mçi thµnh viªn lao ®éng trong gia ®×nh ®Òu cè g¾ng
nh»m ®ãng gãp c«ng søc cña m×nh vµo s¶n lîng chung cña toµn hé gia
®×nh chø kh«ng v× môc ®Ých kiÕm tiÒn c«ng. Nh÷ng s¶n phÈm ®îc s¶n xuÊt
cho nhu cÇu cña gia ®×nh vµ céng ®ång lµng x·. Qui m« cña s¶n lîng nhá
nªn tû träng hµng ho¸ thÊp vµ viÖc bu«n b¸n ®îc thùc hiÖn t¹i chî lµng, Ýt
cã kh¶ n¨ng më réng thÞ trêng. Trong nhiÒu trêng hîp, s¶n lîng n«ng
nghiÖp chØ cã thÓ nu«i sèng nh÷ng ngêi ë n«ng th«n chø cha nãi g× ®Õn
nh÷ng ngêi ®ang sinh s«i ë thµnh thÞ .
Trong nÒn kinh tÕ cña çc níc ®ang ph¸t triÓn, bªn c¹nh khu vùc
n«ng nghÞªp, n«ng d©n truyÒn thèng chñ yÕu s¶n xuÊt cho sù sinh tån cña
gia ®×nh hoÆc lµng xãm; hoÆc còng cã thÓ lµ nÒn n«ng nghiÖp b¸n sinh tån,
tiÓu th¬ng vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp - cßn cã mét khu vùc hiÖn ®¹i. §ã lµ
50
nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp chÕ t¹o, chÕ biÕn hiÖn ®¹i, ngµnh khai th¸c má vµ
n«ng nghiÖp ®ån ®iÒn. Khu vùc hiÖn ®¹i nµy s¶n xuÊt cho thÞ trêng, sö
dông vèn víi quy m« lín, ¸p dông kü thuËt - c«ng nghÖ míi vµ thuª lao
®éng mang tÝnh chÊt th¬ng m¹i (trong ®ã n¨ng suÊt biªn cña lao ®éng Ýt
nhÊt còng b»ng tiÒn c«ng ). Khu vùc hiÖn ®¹i nµy cã thÓ lµ thuéc së h÷u cña
chÝnh phñ hay t nh©n trong níc, còng cã thÓ lµ së h÷u cña ngêi níc
ngoµi. Ngêi ta thêng gäi nÒn kinh tÕ nh vËy lµ nÒn kinh tÕ nhÞ nguyªn -
tøc lµ nÒn kinh tÕ cã hai khu vùc: khu vùc truyÒn thèng vµ khu vùc hiÖn ®¹i.
HÇu nh tÊt c¶ çc níc cã thu nhËp thÊp vµ nhiÒu níc cã thu nhËp võa
®Òu lµ çc nÒn kinh tÕ nhÞ nguyªn.
T¬ng øng víi nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp truyÒn thèng lµ m« h×nh gia
®×nh më réng. Gia ®×nh më réng, bao gåm hai hoÆc nhiÒu thÕ hÖ («ng bµ,
cha mÑ, con çi) sèng chung lµ mét thÓ chÕ chung ë çc níc ®ang ph¸t
triÓn. Hä sèng chung trong mét ng«i nhµ, cã chung mét ng©n s¸ch, vµ t¹o
nªn mét “gia phong” trong céng ®ång. TruyÒn thèng gi¸o dôc gia ®×nh cã
¶nh hëng nhiÒu ®Õn nh©n çch vµ hµnh vi cña çc thÕ hÖ míi lín. Cã ngêi
cho r»ng gia ®×nh më réng lµ mét trë ng¹i cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ, v× nÕu
mét thµnh viªn trong gia ®×nh cã ®îc thu nhËp cao vµ tiÕt kiÖm th× ph¶i
chia sÎ phÇn tiÕt kiÖm ®ã cho ngêi kh¸c vµ nh vËy sÏ c¶n trë viÖc h×nh
thµnh vèn. Ngîc l¹i, cã ngêi l¹i cho r»ng gia ®×nh më réng lµ mét thuËn
lîi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ, lµ v× nÕu çc thµnh viªn cña gia ®×nh ®îc ®i
häc ®¹i häc hay häc trong çc trêng ®µo t¹o nghÒ trong níc hay níc
ngoµi, hoÆc t×m ®îc c«ng ¨n viÖc lµm ë ®« thÞ, hoÆc khëi sù kinh doanh
míi th× cã thÓ nhËn ®îc sù hç trî vÒ tµi chÝnh cña mét ®¬n vÞ gia ®×nh lín -
nh vËy lµ cã kh¶ n¨ng tËp trung ®îc vèn.
2.2.3. N¨ng suÊt thÊp.
N¨ng suÊt lao ®éng thêng ®îc ®o b»ng gi¸ trÞ gia t¨ng cña s¶n
lîng mµ mét c«ng nh©n t¹o ra trong n¨m. Trong çc níc ®ang ph¸t triÓn
51
n¨ng suÊt lao ®éng lµ thÊp so víi çc níc ph¸t triÓn. §Çu nh÷ng n¨m hai
ngh×n, n¨ng suÊt lao ®éng n«ng nghiÖp cña çc níc thu nhËp thÊp chØ b»ng
46% møc trung b×nh cña thÕ giíi vµ b»ng gÇn 10% cña mét sè níc thu
nhËp cao.
N¨ng suÊt lao ®éng lµ mét chØ tiªu tæng hîp thÓ hiÖn n¨ng lùc ho¹t
®éng cña çc yÕu tè ®Çu vµo trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. N¨ng suÊt lao ®éng
chÞu ¶nh hëng cña nhiÒu yÕu tè. Ngoµi çc yÕu tè mang tÝnh chÊt kinh tÕ
vµ kü thuËt cßn ph¶i kÓ ®Õn nh÷ng yÕu tè réng lín h¬n nh n¨ng lùc qu¶n
lý, ®éng c¬ cña ngêi c«ng nh©n, bÇu kh«ng khÝ lµm viÖc vµ tÝnh linh ho¹t
vÒ thÓ chÕ. V× vËy viÖc gi¶i thÝch nh÷ng nguyªn nh©n cña møc n¨ng suÊt lao
®éng thÊp ë çc níc ®ang ph¸t triÓn cÇn ®îc xem xÐt réng h¬n.
Tríc hÕt lµ do yÕu tè lao ®éng. ë çc níc ®ang ph¸t triÓn, lùc
lîng lao ®éng lµ kÐm kü n¨ng. Kü n¨ng hay tr×nh ®é lµnh nghÒ cña ngêi
lao ®éng ®îc h×nh thµnh do gi¸o dôc ®µo t¹o vµ tÝch luü kinh nghiÖm tõ
ho¹t ®éng thùc tÕ. PhÇn lín lùc lîng lao ®éng kh«ng ®îc ®µo t¹o. Mét sè
kh¸c cã ®îc ®µo t¹o ë trong níc nhng çc ch¬ng tr×nh vµ ph¬ng tiÖn
®µo t¹o l¹i kh«ng ®Çy ®ñ vµ kh«ng phï hîp. Mét sè rÊt Ýt ®îc ®µo t¹o tèt -
thêng lµ göi ®i ®µo t¹o ë çc níc ph¸t triÓn nhng chi phÝ rÊt tèn kÐm mµ
kh«ng ph¶i ai còng cã ®iÒu kiÖn thùc hiÖn. Kü n¨ng kÐm, søc khoÎ kÐm tÊt
dÉn tíi n¨ng suÊt thÊp.
ThiÕu hoÆc kh«ng cã çc yÕu tè ®Çu vµo bæ sung. Quy luËt n¨ng suÊt
biªn gi¶m dÇn cho r»ng nÕu t¨ng liªn tôc yÕu tè lao ®éng trong khi çc yÕu
tè ®Çu vµo kh¸c kh«ng thay ®æi (®Êt ®ai, vèn ...) th× ®Õn mét lóc nµo ®ã
n¨ng suÊt biªn cña lao ®éng sÏ gi¶m xuèng. ë çc níc ®ang ph¸t triÓn lùc
lîng lao ®éng t¨ng nhanh do t¨ng d©n sè, trong khi thu nhËp b×nh qu©n
®Çu ngêi thÊp nªn kh«ng thÓ huy ®éng çc kho¶n tiÕt kiÖm trong níc
còng nh çc nguån tµi chÝnh níc ngoµi ®Ó ®Çu t vµo lµm t¨ng çc t liÖu
s¶n xuÊt míi, c¶i t¹o ®Êt ®ai... ThiÕu t liÖu lao ®éng hoÆc t liÖu lao ®éng
52
kÐm hiÖu suÊt, thiÕu ®Êt ®ai hoÆc nguyªn liÖu... còng lµm gi¶m n¨ng suÊt
cña lao ®éng.
Dinh dìng vµ søc khoÎ kÐm. ViÖc suy dinh dìng ë trÎ em trong
çc níc ®ang ph¸t triÓn ®· ¶nh hëng ®¸ng kÓ ®Õn kh¶ n¨ng ph¸t triÓn c¶
vÒ thÓ lùc lÉn trÝ tuÖ cña ngêi lao ®éng. ViÖc thiÕu l¬ng thùc vµ thùc
phÈm, thãi quen ¨n uèng kh«ng c©n ®èi, vÖ sinh ç nh©n kÐm trong nh÷ng
n¨m tiÕp theo cã thÓ lµm cho søc khoÎ cña ngêi lao ®éng gi¶m sót vµ tõ
®ã t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn th¸i ®é ®èi víi c«ng viÖc vµ nh÷ng ngêi xung
quanh. §«i khi cã ®ñ nguån lùc nhng n¨ng suÊt lao ®éng cña ngêi c«ng
nh©n trong çc níc ®ang ph¸t triÓn vÉn thÊp lµ do hä kh«ng ®ñ c¶ søc khoÎ
lÉn tinh thÇn ®Ó chÞu ®îc nh÷ng ¸p lùc ngµy cµng cao cña c«ng viÖc c¹nh
tranh.
Nh÷ng yÕu tè thuéc vÒ th¸i ®é, ®éng c¬ cña ngêi lao ®éng vµ n¨ng
lùc cña ngêi qu¶n lý còng ¶nh hëng tíi n¨ng suÊt lao ®éng. §ã lµ ý chÝ
v¬n lªn, kh¶ n¨ng tiÕp thu vµ vËn dông kü thuËt míi, th¸i ®é ®èi víi rñi ro
vµ m¹o hiÓm khi ®æi míi, t¸c phong vµ kû luËt lao ®éng; kh¶ n¨ng tæ chøc,
®éng viªn cña ngêi qu¶n lý...
Sù thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ còng ¶nh hëng tíi n¨ng
suÊt lao ®éng. Nh÷ng chÝnh s¸ch vÒ ®Êt ®ai, thuÕ, tÝn dông vµ ng©n hµng,
dÞch vô hµnh chÝnh, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ®Òu ¶nh hëng trùc tiÕp tíi ®éng
c¬, th¸i ®é, lîi Ých cña ngêi lao ®éng. Nh÷ng chÝnh s¸ch nµy cã thÓ
khuyÕn khÝch hay k×m h·m ngêi lao ®éng lµm viÖc víi n¨ng suÊt cao.
2.2.4. Tèc ®é t¨ng d©n sè cao vµ g¸nh nÆng ngêi ¨n theo.
Trong tæng sè d©n sè thÕ giíi h¬n 7 tû ngêi vµo n¨m 2012 th×
kho¶ng 80% lµ sèng ë çc níc ®ang ph¸t triÓn. Nhng vÊn ®Ò ë çc níc
®ang ph¸t triÓn kh«ng chØ lµ qui m« d©n sè mµ lµ møc gia t¨ng d©n sè cao.
Møc gia t¨ng d©n sè lµ kÕt qu¶ cña tû lÖ sinh vµ tû lÖ chÕt .
53
Tû lÖ sinh ë çc níc ®ang ph¸t triÓn thêng ë møc cao - kho¶ng
30%0 mçi n¨m; trong khi ®ã tû lÖ nµy ë çc níc ph¸t triÓn chØ b»ng mét
nöa. ChØ cã vµi níc ®ang ph¸t triÓn cã tû lÖ sinh díi 20%0. Cã nhiÒu
nguyªn nh©n dÉn tíi tû lÖ sinh s¶n cao ë çc níc ®ang ph¸t triÓn. Cã
nh÷ng nguyªn nh©n vÒ kinh tÕ nh: viÖc coi con çi lµ mét tµi s¶n, lµ nguån
lao ®éng bæ sung cho gia ®×nh, lµ nguån trî cÊp cho cha mÑ khi vÒ giµ, viÖc
sinh thªm mét ®øa con, chi phÝ thªm kh«ng lín... Cã nh÷ng nguyªn nh©n vÒ
x· héi nh: phong tôc, tËp qu¸n... Vµ cã nh÷ng nguyªn nh©n thuéc vÒ chÝnh
phñ nh: sù h¹n chÕ cña çc ch¬ng tr×nh kiÓm so¸t sinh ®Î hay ph¸t triÓn
kinh tÕ x· héi.
Tû lÖ chÕt ë çc níc ®ang ph¸t triÓn còng cao h¬n so víi çc níc
ph¸t triÓn. Nhng nhê nh÷ng c¶i thiÖn vÒ dinh dìng, y tÕ, gi¸o dôc, truyÒn
th«ng... ®· h¹n chÕ nh÷ng c¨n bÖnh truyÒn nhiÔm vµ dÞch bÖnh nªn ®· h¹n
chÕ ®îc tû lÖ chÕt. Trong kho¶ng thêi gian tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1998 tû
lÖ chÕt ë çc níc ®ang ph¸t triÓn ®· gi¶m ®i mét nöa.
KÕt qu¶ lµ tèc ®é t¨ng d©n sè trung b×nh trong thêi kú 2000 - 2004 ë
çc níc thu nhËp thÇp lµ 1,8% mét n¨m - çc níc ch©u Phi H¹ Xahara lµ
2,2%, cña çc níc thu nhËp trung b×nh lµ 1,3%. Trong khi ®ã tèc ®é t¨ng
d©n sè ë çc níc ph¸t triÓn lµ 0,7% mét n¨m .
Khi d©n sè t¨ng nhanh th× lùc lîng lao ®éng ë çc níc ®ang ph¸t
triÓn còng t¨ng nhanh theo thêi gian. Trong khi ®ã sè lîng c«ng ¨n viÖc
lµm kh«ng thÓ t¨ng t¬ng øng. KÕt qu¶ lµ møc thÊt nghiÖp cao.
Sè trÎ em díi 15 tuæi vµ ngêi giµ trªn 65 tuæi lµ nh÷ng ngêi cÇn
®îc hç trî. Ngêi ta thêng gäi lµ “g¸nh nÆng ¨n theo” cña x· héi víi hµm
ý hä lµ nh÷ng thµnh viªn kh«ng s¶n xuÊt ®îc g×, nªn lùc lîng lao ®éng
cña x· héi ph¶i chia sÎ çc nguån lùc nh cung cÊp l¬ng thùc, nhµ ë, y tÕ,
gi¸o dôc, vui ch¬i gi¶i trÝ cho nhãm ngêi nµy. Sè trÎ em díi 15 tuæi
chiÕm gÇn mét nöa tæng sè d©n ë çc níc ®ang ph¸t triÓn, trong khi ®ã tû
54
lÖ nµy ë çc níc ph¸t triÓn chØ gÇn b»ng 1/4 tæng sè d©n. Nh vËy, lùc
lîng lao ®éng ë hÇu hÕt çc níc ®ang ph¸t triÓn ph¶i hç trî cho trÎ em
víi møc gÇn gÊp hai lÇn so víi çc níc ph¸t triÓn. Toµn bé g¸nh nÆng ¨n
theo (c¶ giµ lÉn trÎ ) ë çc níc ®ang ph¸t triÓn chiÕm tû lÖ gÇn 1/2 d©n sè,
trong khi ®ã ë çc níc ph¸t triÓn chØ chiÕm 1/3 d©n sè. H¬n n÷a ë nh÷ng
níc ®ang ph¸t triÓn cã trªn 90% sè ngêi ¨n theo lµ trÎ em, cßn ë çc níc
ph¸t triÓn tû lÖ nµy lµ 66%. Çc níc ®ang ph¸t triÓn kh«ng chØ cã ®Æc ®iÓm
lµ møc gia t¨ng d©n sè cao mµ cßn ph¶i chÞu g¸nh nÆng ngêi ¨n theo lín
h¬n so víi çc níc ph¸t triÓn. §iÒu nµy kh«ng chØ ¶nh hëng trùc tiÕp tíi
viÖc c¶i thiÖn møc sèng mµ cßn ¶nh hëng trùc tiÕp tû lÖ tiÕt kiÖm cña çc
hé gia ®×nh còng nh cña nÒn kinh tÕ.
2.2.5 Sù phô thuéc vµo th¬ng m¹i quèc tÕ vµ tÝnh dÔ bÞ tæn

th¬ng trong çc quan hÖ quèc tÕ.
Ngµy nay th¬ng m¹i quèc tÓ trë thµnh mét bé phËn cña ®êi sèng
kinh tÕ ë mçi quèc gia. NhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn phô thuéc lín vµo
th¬ng m¹i quèc tÕ vµ çc nguån thu tõ xuÊt khÈu rÊt dÔ biÕn ®éng. Trong
sè çc hµng xuÊt khÈu cña çc níc ®ang ph¸t triÓn th× hµng s¬ chÕ chiÕm
tû lÖ lín. Hµng s¬ chÕ bao gåm l¬ng thùc, nguyªn liÖu, nhiªn liÖu vµ kim
lo¹i thêng - chiÕm tíi 60% toµn bé lîng hµng xuÊt khÈu cña çc níc
®ang ph¸t triÓn, trong khi ®ã tû lÖ nµy cña çc níc ph¸t triÓn lµ 23%.
HÇu hÕt çc níc nghÌo ®Òu cÇn ®Õn ngo¹i tÖ ®Ó tµi trî cho çc dù ¸n
ph¸t triÓn cÇn ®îc u tiªn. MÆc dï ®Çu t cña t nh©n níc ngoµi vµ viÖn
trî cña níc ngoµi lµ mét nguån ngo¹i tÖ nãi trªn, nhng xuÊt khÈu vÉn
®ãng mét vai trß rÊt quan träng. XuÊt khÈu çc mÆt hµng s¬ chÕ chiÕm tõ
60 - 70% tæng thu nhËp ngo¹i tÖ hµng n¨m cña çc níc ®ang ph¸t triÓn.
T¹i mét sè níc tû lÖ nµy cßn cao h¬n n÷a.
MÆc dï xuÊt khÈu tá ra quan träng nh vËy ë nhiÒu níc ®ang ph¸t
triÓn nhng trong nh÷ng n¨m qua, t¨ng trëng vÒ xuÊt khÈu (kÓ c¶ xuÊt
55
khÈu dÇu löa) vÉn kh«ng theo kÞp ®îc møc t¨ng cña çc níc ph¸t triÓn.
Kim ng¹ch xuÊt khÈu gi÷a çc níc ®ang ph¸t triÓn víi nhau ®· t¨ng lªn.
Çc níc ®ang ph¸t triÓn ngµy cµng phô thuéc vµo nhau h¬n trong viÖc tiªu
thô çc s¶n phÈm cña nhau. Trong khi ®ã tû träng chung cña çc níc ®ang
ph¸t triÓn trong th¬ng m¹i thÕ giíi rÊt Ýt thay ®æi. NhiÒu khi mét sù bu«n
b¸n nµo ®ã gi÷a níc nghÌo mét níc giµu - rÊt quan träng cho çc níc
nghÌo nhng l¹i kh«ng thiÕt yÕu l¾m ®èi víi çc níc giµu.
Nh vËy çc níc ®ang ph¸t triÓn tiÕp tôc ph¶i lÖ thuéc vµo nÒn kinh
tÕ cña çc níc giµu ®Ó cã nguån thu ngo¹i tÖ
§èi víi nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn, sù tån t¹i dai d¼ng cña nh÷ng ®Æc
®iÓm trªn ®©y chÝnh lµ do sù ph©n chia rÊt kh«ng b×nh ®¼ng vÒ quyÒn lùc
kinh tÕ vµ chÝnh trÞ gi÷a çc níc giµu vµ çc níc nghÌo. Sù kh«ng b×nh
®¼ng nµy ®îc biÓu hiÖn ë çc mÆt sau. Mét lµ, çc níc giµu vµ çc c«ng
ty ®a quèc gia cña nã n¾m gi÷ phÇn lín nguån lùc cña thÕ giíi. Hai lµ, cã sù
mÊt c©n ®èi lín trong viÖc ph©n phèi dù tr÷ tiÒn tÖ quèc tÕ. Ba lµ, çc níc
giµu nhËn ®îc phÇn qu¸ nhiÒu trong gi¸ trÞ gia t¨ng cña nh÷ng s¶n phÈm
®îc bu«n b¸n gi÷a hä víi çc níc nghÌo. Bèn lµ, çc níc giµu thêng
dïng thuÕ quan vµ çc biÖn ph¸p phi thuÕ quan ®Ó duy tr× lîi nhuËn vµ c«ng
¨n viÖc lµm trong khu vùc cã søc c¹nh tranh yÕu vµ ®ang sa sót trong nÒn
kinh tÕ cña hä. N¨m lµ, khi cÇn cã nh÷ng quyÕt ®Þnh kinh tÕ quan träng ¶nh
hëng ®Õn nÒn kinh tÕ thÕ giíi th× çc níc ®ang ph¸t triÓn chØ ®îc tham
gia mét çch h×nh thøc vµ cã rÊt Ýt phiÕu ®Ó ra quyÕt ®Þnh.
Thùc ra th× trong hÖ thèng kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay, nÒn kinh tÕ çc
níc lµ phô thuéc lÉn nhau. Nhng çc níc giµu th× cã kh¶ n¨ng ®iÒu
chØnh lµm cho nÒn kinh tÕ cña hä thÝch nghi víi sù thay ®æi cña hoµn c¶nh
quèc tÕ; cßn çc níc nghÌo th× kh«ng cã kh¶ n¨ng nµy. MÆt kh¸c, sù khã
kh¨n cña çc níc nghÌo l¹i t¨ng lªn tríc nh÷ng chÝnh s¸ch ®iÒu chØnh
cña çc níc giµu.
56
Sù t¸c ®éng cña çc níc giµu ®Õn çc níc nghÌo kh«ng chØ lµ vÒ
mÆt kinh tÕ mµ cßn kÓ c¶ vÒ mÆt chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi.
Sù t¸c ®éng trªn thùc tÕ cña tÊt c¶ çc mÆt ®ã t¹o ra t×nh tr¹ng dÔ bÞ
tæn th¬ng ë çc níc ®ang ph¸t triÓn - ®Æc biÖt lµ ë nh÷ng níc nghÌo.
TÝnh dÔ bÞ tæn th¬ng cã hai mÆt, mÆt bªn ngoµi ph¶i ®¬ng ®Çu víi nh÷ng
biÕn ®éng, nh÷ng søc Ðp, nh÷ng rñi ro; mÆt bªn trong lµ thiÕu nh÷ng c«ng
cô, nh÷ng biÖn ph¸p ®èi phã víi nh÷ng mÊt m¸t thiÖt h¹i. Nh÷ng rñi ro tõ
bªn ngoµi nh ma b·o, ®éng ®Êt, sãng thÇn, dÞch bÖnh, khñng bè vµ b¹o
lùc. Nh÷ng søc Ðp tõ bªn ngoµi thêng ®Õn tõ çc níc lín, nh÷ng xung ®ét
khu vùc. Nh÷ng vÊn ®Ò bªn trong nh nghÌo ®ãi, bÖnh tËt, mÊt c©n ®èi khu
vùc, n¹n ph¸ rõng, khai th¸c kiÖt quÖ tµi nguyªn, xung ®ét s¾c téc, t«n gi¸o.
Nh÷ng níc nghÌo cã rÊt Ýt tµi s¶n ®Ó gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò nµy. H¬n n÷a
khi sö dông tµi s¶n Ýt ái vµo viÖc kh¾c phôc nh÷ng có sèc, søc Ðp, rñi ro th×
l¹i ¶nh hëng trùc tiÕp tíi çc ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn. §iÒu ®ã dÔ ®Èy hä
lón s©u vµo nghÌo khæ - kÐm ph¸t triÓn.
Trong sè çc níc kÐm ph¸t triÓn nhÊt th× phÇn lín lµ nh÷ng níc
nhá mµ nÒn kinh tÕ cña hä lµ phô thuéc chø kh¶ n¨ng n¨ng tù lùc çnh sinh
kh«ng nhiÒu.
Tãm t¾t.
Çc níc ®ang ph¸t triÓn cã nh÷ng nh©n tè vÒ tiÒm n¨ng kinh tÕ kh¸c
nhau; ®ã lµ diÖn tÝch ®Êt ®ai, qui m« d©n sè, møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu
ngêi, sù thuËn lîi cña çc nguån nh©n lùc còng nh vËt lùc, c¬ cÊu cña nÒn
kinh tÕ.
Çc níc ®ang ph¸t triÓn cßn kh¸c nhau vÒ chÝnh trÞ. HÇu hÕt çc
57
níc ch©u Phi vµ ch©u ¸ ®· tõng lµ thuéc ®Þa cña çc níc ph¬ng T©y
díi thêi chñ nghÜa thùc d©n. §iÒu nµy cã nghÜa r»ng trong khi çc níc
ph¬ng T©y cã sù t¨ng trëng kinh tÕ nhanh th× phÇn lín çc níc thuéc ®Þa
®· kh«ng cã ®îc sù ®éc lËp vÒ chÝnh trÞ - ®iÒu kiÖn thiÕt yÕu cho viÖc
c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ.
Çc níc ®ang ph¸t triÓn cßn cã nh÷ng thiÕt chÕ x· héi, truyÒn
thèng v¨n ho¸, c¬ cÊu t«n gi¸o vµ d©n téc kh¸c nhau.
§Æc ®iÓm chung ®Çu tiªn cña çc níc ®ang ph¸t triÓn lµ ph¶i kÓ ®Õn
møc sèng cña ®¹i ®a sè d©n chóng lµ thÊp. Møc sèng thÊp biÓu hiÖn ë nhiÒu
mÆt, c¶ mÆt sè lîng qua çc sè ®o nh thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi thÊp,
tû lÖ nghÌo ®ãi vµ suy dinh dìng cao, vµ vÒ chÊt lîng qua çc sè ®o nh
tû lÖ biÕt ch÷, tr×nh ®é v¨n ho¸, vµ møc ®é tham gia cña ngêi d©n vµo qu¸
tr×nh ph¸t triÓn.
NÒn kinh tÕ çc níc ®ang ph¸t triÓn lµ nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp
truyÒn thèng víi n¨ng suÊt thÊp. Tuy nhiªn, bªn c¹nh ®Êy vÉn cã mét khu
vùc c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i. V× vËy nÒn kinh tÕ hÇu hÕt çc níc thu nhËp
thÊp lµ nÒn kinh tÕ nhÞ nguyªn. MÆc dï cã khu vùc hiÖn ®¹i nµy nhng møc
tiÕt kiÖm, lîng vèn tÝnh trªn mét c«ng nh©n, tr×nh ®é kü thuËt ë çc níc
nµy nãi chung lµ thÊp.
MËt ®é d©n sè çc níc ®ang ph¸t triÓn cao gÊp hai hoÆc ba lÇn so
víi çc níc ph¸t triÓn. Ngoµi ra sù t¨ng trëng d©n sè nhanh ë çc níc
kÐm ph¸t triÓn lµm cho lùc lîng lao ®éng t¨ng nhanh vµ lµm t¨ng n¹n thÊt
nghiÖp ë khu vùc thµnh thÞ thuéc çc níc nµy. Çc níc ®ang ph¸t triÓn
cßn chÞu g¸nh nÆng ¨n theo lín.
Nãi chung, phÇn lín lîng xuÊt khÈu cña çc níc ®ang ph¸t triÓn lµ
çc s¶n phÈm s¬ chÕ. Sù phô thuéc vµo th¬ng m¹i quèc tÕ cña çc níc
kÐm ph¸t triÓn ®· lµm cho nÒn kinh tÕ thiÕu æn ®Þnh.
58
Trong hÖ thèng kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay ®ang tån t¹i sù bÊt b×nh
®¼ng vÒ quyÒn lùc kinh tÕ vµ chÝnh trÞ gi÷a çc níc giµu vµ çc níc
nghÌo. Sù bÊt b×nh ®¼ng nµy g©y ra t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng ®èi víi çc
níc ®ang ph¸t triÓn.
Tãm l¹i, hiÖn tîng kÐm ph¸t triÓn cÇn ph¶i ®îc xem xÐt trong c¶
bèi c¶nh quèc gia vµ bèi c¶nh quèc tÕ. Çc lùc lîng kinh tÕ vµ x· héi kÓ c¶
trong níc lÉn ngoµi níc ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi,
bÊt b×nh ®¼ng vµ n¨ng suÊt thÊp - vèn lµ ®Æc ®iÓm cña hÇu hÕt çc níc
®ang ph¸t triÓn. V× vËy, ®Ó cã thÓ thµnh c«ng trong c«ng cuéc ph¸t triÓn
kinh tÕ vµ x· héi th× ngoµi viÖc ho¹ch ®Þnh çc chiÕn lîc ph¸t triÓn cho
phï hîp víi b¶n th©n çc níc ®ang ph¸t triÓn ra, cßn ph¶i söa ®æi c¶ hÖ
thèng kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay n÷a ®Ó ®¸p øng tèt h¬n nh÷ng nhu cÇu cña
çc níc ®ang ph¸t triÓn .
C©u hái «n tËp vµ th¶o luËn.
1. H·y kh¸i qu¸t vÒ sù ®a d¹ng cña çc nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t
triÓn? ý nghÜa cña viÖc chØ ra nh÷ng kh¸c biÖt gi÷a çc níc ®ang ph¸t
triÓn?
2. Møc sèng thÊp nghÜa lµ g×? Gi¶i thÝch sù kh¸c nhau gi÷a møc
sèng thÊp vµ thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi thÊp? LiÖu møc sèng thÊp cã
thÓ x¶y ra ®ång thêi víi møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi cao hay kh«ng?
3. Mèi liªn quan gi÷a n¨ng suÊt thÊp vµ thu nhËp b×nh qu©n ®Çu
ngêi thÊp? V× sao n¨ng suÊt lao ®éng ë çc níc kÐm ph¸t triÓn l¹i thÊp ?
4. Sù phô thuéc vµo bªn ngoµi vµ tÝnh dÔ bÞ tæn th¬ng trong çc
quan hÖ quèc tÕ cña çc níc kÐm ph¸t triÓn lµ g×?
59
5. NÒn kinh tÕ nhÞ nguyªn lµ g×? LiÖu nÒn kinh tÕ nhÞ nguyªn cã
ph¶i lµ phæ biÕn trong çc níc ®ang ph¸t triÓn hay kh«ng?
6. TrËt tù kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay cã quan hÖ nh thÕ nµo tíi sù
ph¸t triÓn cña çc níc nghÌo? Çc níc nghÌo muèn cã sù thay ®æi g×
trong trËt tù kinh tÕ thÕ giíi?
7. Trong sè nh÷ng ®Æc ®iÓm chung trªn ®©y, ®Æc ®iÓm nµo lµ
nguyªn nh©n, ®Æc ®iÓm nµo lµ kÕt qu¶ cña sù kÐm ph¸t triÓn? Cßn cã
nh÷ng ®Æc ®iÓm chung nµo kh¸c n÷a cña çc níc ®ang ph¸t triÓn?

1. Ch¬ng 2- TLTK1.
2. Ch¬ng 2, 5 TLTK2.
3. Ch¬ng 4 TLTK3.
4. Çc chØ b¸o ph¸t triÓn thÕ giíi chän läc (trang 420 - 442) – TLTK4.
5. Phô lôc 1 TLTK5.
6. Ch¬ng më ®Çu TLTK6.
60
Ch¬ng 3
Çc lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ
Cho ®Õn nay sù ph¸t triÓn kinh tÕ vÉn cßn nhiÒu bÝ Èn. Çc nhµ
kinh tÕ ®· cè g¾ng gi¶i thÝch sù ph¸t triÓn b»ng nhiÒu lý thuyÕt kh¸c nhau.
Trong sè ®ã cã nh÷ng lý thuyÕt mang tÝnh chÊt kh¸i qu¸t, ®Ò cËp mét çch
toµn diÖn vÒ ph¸t triÓn. HÇu hÕt çc lý thuyÕt nµy ®îc ph¸t biÓu vµo nh÷ng
n¨m 1950 vµ nh÷ng n¨m 1960. Sau khi xem xÐt mét sè vÊn ®Ò chung vÒ lý
thuyÕt kinh tÕ, ch¬ng nµy sÏ tr×nh bµy mét sè lý thuyÕt chÝnh, mang tÝnh
chÊt tæng qu¸t vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ. Ngµy nay Ýt cã nh÷ng lý thuyÕt chung
nh thÕ mµ çc lý thuyÕt ph¸t triÓn thêng ®i s©u ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò cô
thÓ, riªng biÖt cña sù ph¸t triÓn. Çc lý thuyÕt nh vËy ®îc ®Ò cËp ë trong
çc ch¬ng kh¸c nhau
3.1. Lý thuyÕt kinh tÕ vµ vai trß cña nã .
3.1.1. Lý thuyÕt kinh tÕ .
Lý thuyÕt kinh tÕ lµ mét çch gi¶i thÝch hÖ thèng vÒ çc mèi quan
hÖ qua l¹i gi÷a çc biÕn sè kinh tÕ. BÊt kú mét lý thuyÕt nµo ®îc ®a ra lµ
còng nh»m ®Ó gi¶i thÝch çc mèi quan hÖ nh©n qu¶ gi÷a çc biÕn sè nµy.
KÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh tÕ (biÕn sè ®Çu ra) chÞu t¸c ®éng cña rÊt
nhiÒu yÕu tè ®Çu vµo (biÕn sè ®Çu vµo). Dï ®ã lµ ho¹t ®éng kinh tÕ cña mét
®Êt níc, mét ngµnh hay mét ®¬n vÞ tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh. Cã nh÷ng
biÕn sè néi sinh- lµ nh÷ng biÕn sè xuÊt ph¸t tõ b¶n th©n hÖ thèng kinh tÕ
nh lao ®éng, ®Çu t, tiÕt kiÖm vµ cã nh÷ng biÕn sè ngo¹i sinh – tøc lµ
nh÷ng biÕn sè sinh ra tõ bªn ngoµi hÖ thèng kinh tÕ nh m«i trêng, chÝnh
trÞ, v¨n ho¸.
61
Mét lý thuyÕt thêng ®îc x©y dùng trªn mét hÖ thèng kh¸i niÖm,
ph¹m trï cña m×nh. VÝ dô: lý thuyÕt kinh tÕ vÜ m« cña J.M. Keynes ®îc
x©y dùng b»ng çc kh¸i niÖm nh : thu nhËp kh¶ dông, tiªu dïng, ®Çu t,
tiÕt kiÖm, sè nh©n, tæng cÇu, tæng cung... §©y lµ nh÷ng c«ng cô ®Ó t duy
vÒ mét vÊn ®Ò kinh tÕ. NÒn kinh tÕ lµ mét hÖ thèng lín vµ rÊt phøc t¹p. §Ó
nghiªn cøu hÖ thèng nµy, ngoµi çc ph¬ng ph¸p truyÒn thèng, kinh tÕ häc
hiÖn ®¹i ngµy nay cßn sö dông ph¬ng ph¸p m« h×nh ho¸ kinh tÕ. Mét m«
h×nh kinh tÕ ph¶n ¸nh nh÷ng mèi quan hÖ c¬ b¶n nhÊt cña çc biÕn sè kinh
tÕ. PhÇn lín çc m« h×nh kinh tÕ ®îc tr×nh bµy díi d¹ng to¸n häc.Trong
nh÷ng m« h×nh nµy c«ng cô cña nã lµ çc c«ng thøc, ph¬ng tr×nh, ®å thÞ,
biÓu b¶ng. Çc m« h×nh d¹ng to¸n häc cã u thÕ lµ cho phÐp ngêi nghiªn
cøu cã thÓ ph©n tÝch s©u ®îc nh÷ng mèi liªn hÖ bªn trong vµ nh÷ng qui
luËt vËn ®éng cña çc hiÖn tîng vµ qu¸ tr×nh kinh tÕ. Çc m« h×nh kinh tÕ
®îc tr×nh bµy díi d¹ng to¸n häc cã thÓ ®¬n gi¶n vµ còng cã thÓ phøc t¹p.
§iÒu ®ã phô thuéc vµo sè lîng çc biÕn sè ®îc ®a vµo m« h×nh vµ mèi
quan hÖ gi÷a çc biÕn sè ®ã. Ngêi ta cã thÓ ph©n lo¹i m« h×nh kinh tÕ theo
nhiÒu çch. §ã lµ çc hµm c¬ b¶n nh hµm s¶n xuÊt, hµm cÇu, hµm cung,
hµm tiªu dïng, hµm tiÕt kiÖm, hµm chi phÝ. §ã lµ çc m« h×nh t¨ng trëng
kinh tÕ nh m« h×nh Harrod - Domar, m« h×nh Solow - Swan. §ã lµ çc m«
h×nh kinh tÕ vÜ m« nh m« h×nh Cæ ®iÓn, m« h×nh Keynes.
§¬ng nhiªn, çc lý thuyÕt kinh tÕ kh¸c nhau th× cã nh÷ng çch gi¶i
thÝch kh¸c nhau vÒ çc mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a çc biÕn sè kinh tÕ. §iÒu
nµy t¹o nªn çc trêng ph¸i trong sù ph¸t triÓn cña khoa häc kinh tÕ - nh
trêng ph¸i cæ ®iÓn, trêng ph¸i t©n cæ ®iÓn.
Çc lý thuyÕt ph¸t triÓn gi¶i thÝch qu¸ tr×nh t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn
kinh tÕ. Nã ®a ra nh÷ng giai ®o¹n, nh÷ng nh©n tè, nh÷ng ®iÒu kiÖn cho sù
t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Çc lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn thêng ®îc
chia thµnh hai lo¹i chÝnh. Mét lµ, çc lý thuyÕt chung tæng qu¸t ®Ò cËp mét
çch toµn diÖn ®Õn sù ph¸t triÓn. Çc lý thuyÕt chung m« t¶ sù chuyÓn biÕn
cña mét x· héi tõ kÐm ph¸t triÓn thµnh mét x· héi ph¸t triÓn - trong ®ã luËn
chøng vµ ®a ra nh÷ng giai ®o¹n, nh÷ng qu¸ tr×nh, nh÷ng nguån gèc, nh÷ng
®iÒu kiÖn, nh÷ng chÝnh s¸ch cho qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn nµy. PhÇn lín
62
nh÷ng lý thuyÕt nµy ®îc ph¸t biÓu vµo nh÷ng n¨m 50 vµ 60 cña thÕ kû 20.
HiÖn nay, ngêi ta ®· thÊy r»ng thùc tÕ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña h¬n 100
níc ë çc ch©u lôc trong nhiÒu thËp kû qua lµ qu¸ phøc t¹p, kh«ng thÓ
gi¶i thÝch ®îc b»ng mét lý thuyÕt tæng qu¸t. Hai lµ, çc lý thuyÕt Ýt toµn
diÖn h¬n ®Ò cËp tíi nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ, riªng biÖt cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn.
§ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò nh nguån gèc cña t¨ng trëng, vÊn ®Ò gi¶m nghÌo ®ãi,
vÊn ®Ò tù do ho¸ th¬ng m¹i, vÊn ®Ò vai trß cña nhµ níc, vÊn ®Ò quyÒn së
h÷u, vÊn ®Ò m«i trêng.
Sù tiÕn triÓn cña lý thuyÕt ph¸t triÓn thÓ hiÖn trong nhËn thøc vÒ
nhiÒu vÊn ®Ò cña ph¸t triÓn. VÝ dô vÊn ®Ò môc tiªu cña t¨ng trëng vµ ph¸t
triÓn - ban ®Çu ngêi ta thêng cho lµ t¨ng tæng s¶n phÈm néi ®Þa, mét sè
®o thuÇn tuý vÒ gia t¨ng sè lîng hµng ho¸ dÞch vô. VÒ sau nã ®îc më
réng thªm nhiÒu sè ®o kh¸c nh: møc t¨ng GDP thùc trªn ®Çu ngêi, çc
chØ sè phi tiÒn tÖ (chØ sè ph¸t triÓn con ngêi), chØ sè gi¶m nghÌo, çc chØ sè
vÒ giao quyÒn vµ n¨ng lùc, vÒ tù do, vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Sù tiÕn ho¸ cña
lý thuyÕt ph¸t triÓn cßn thÓ hiÖn trong lý thuyÕt t¨ng trëng vÜ m«, trong
vÊn ®Ò tÝch luü vèn, trong nh÷ng thÊt b¹i cña thÞ trêng vµ thÓ chÕ, trong sù
can thiÖp cña nhµ níc, trong viÖc c¶i çch çc chÝnh s¸ch, trong viÖc qu¶n
lý qu¸ tr×nh ph¸t triÓn.
3.1.2. Vai trß cña lý thuyÕt kinh tÕ .
Tríc hÕt çc lý thuyÕt kinh tÕ gióp ngêi ta hiÓu biÕt tèt h¬n vÒ hiÖn
thùc ho¹t ®éng kinh tÕ. Ngêi ta thêng gäi ®©y lµ chøc n¨ng nhËn thøc. V×
sao sù ph¸t triÓn kinh tÕ l¹i ®· diÔn ra ë ch©u ¢u, B¾c Mü vµ NhËt b¶n?
Kinh nghiÖm vÒ sù t¨ng trëng kinh tÕ trong qu¸ khø cã thÓ gióp g× cho çc
níc ®ang ph¸t triÓn hiÖn nay? Nh÷ng nguån gèc cña ph¸t triÓn lµ g×?
Nh÷ng c©u hái ®ã kh«ng chØ tr¶ lêi mét lÇn lµ xong. Nh÷ng lý thuyÕt vÒ
ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng chØ kh¸i qu¸t tõ thùc tÕ kinh nghiÖm cña çc níc
ph¸t triÓn mµ nã cßn kh¸i qu¸t kinh nghiÖm cña çc níc ®ang ph¸t triÓn -
®Æc biÖt tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø 2 ®Õn nay. Nh÷ng lý thuyÕt nh
thÕ gióp ngêi ta ngµy cµng hiÓu biÕt ®Çy ®ñ h¬n, toµn diÖn h¬n, s©u s¾c
h¬n vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Nh÷ng lý thuyÕt ph¸t triÓn kinh tÕ tríc hÕt ®·
63
cho biÕt mét çch kh¸i qu¸t çc giai ®o¹n trong lÞch sö ph¸t triÓn cña çc
quèc gia. §ång thêi nã còng ®a ra çc ®Æc ®iÓm, çc nh©n tè vµ vai trß cña
tõng nh©n tè trong t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Kh«ng chØ cã thÕ, çc
lý thuyÕt ph¸t triÓn kinh tÕ cßn ph©n tÝch khëi ®iÓm cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ
hiÖn nay cña çc quèc gia. Nã ph©n tÝch nh÷ng ®Æc ®iÓm, nh÷ng kinh
nghiÖm, nh÷ng m« h×nh vµ thÓ chÕ hiÖn nay mµ çc quèc gia ®ang ph¸t
triÓn lùa chän. Nhê ®ã mµ bøc tranh chung cña sù ph¸t triÓn cµng ngµy
cµng hiÖn ra râ nÐt h¬n.
Trong mäi hiÖn tîng vµ qu¸ tr×nh kinh tÕ, çc nhµ kinh tÕ kh«ng thÓ
xem xÐt tÊt c¶ çc yÕu tè cã ¶nh hëng tíi sù t¨ng trëng kinh kinh tÕ trong
mét lý thuyÕt ®¬n nhÊt. Hä cÇn ph¶i lùa chän ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng biÕn sè
nµo lµ thiÕt yÕu vµ biÕn sè nµo lµ kh«ng thÝch hîp trong m« h×nh cña m×nh.
Trong bÊt kú m« h×nh nµo th× còng chØ cã mét sè nhÊt ®Þnh biÕn sè kinh tÕ
®îc ®Ò cËp. Tuy nhiªn, thùc tÕ lµ phøc t¹p ®Õn møc lµ mét m« h×nh ®¬n
gi¶n cã thÓ bá sãt nh÷ng biÕn sè thiÕt yÕu trong thÕ giíi hiÖn thùc. MÆt
kh¸c, mÆc dÇu çc m« h×nh to¸n häc phøc t¹p cã thÓ th©u tãm ®îc mét sè
lín çc biÕn sè nhng kh«ng ph¶i chóng ®· thµnh c«ng trong viÖc gi¶i thÝch
sù ph¸t triÓn kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ trong çc níc ®ang ph¸t triÓn. Çc m«
h×nh kinh tÕ ngµy cµng trë nªn trõu tîng th× nh÷ng vÊn ®Ò vÒ thÓ chÕ vµ hÖ
t tëng cµng Ýt ®îc chó ý. Lý thuyÕt nµo còng cã nh÷ng h¹n chÕ cña nã.
Kh«ng cã s½n c©u tr¶ lêi cho çc vÊn ®Ò cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ hiÖn
nay .
Lý thuyÕt ph¸t triÓn cßn ®Ó cung cÊp c¬ së cho viÖc lùa chän môc
tiªu, m« h×nh vµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn. Mçi mét lý thuyÕt kinh tÕ, b»ng çch
nµy hay çch kh¸c, ®Òu cã nh÷ng ¶nh hëng tíi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña mét
quèc gia. Sau khi ®· x¸c ®Þnh çc môc tiªu ph¸t triÓn th× çc chÝnh s¸ch cã
c¬ së khoa häc, phï hîp víi thùc tiÔn sÏ thóc ®Èy t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn
kinh tÕ. Ngîc l¹i, nh÷ng chÝnh s¸ch duy ý chÝ, thiÕu nh÷ng c¬ së cña thùc
tÕ th× kh«ng nh÷ng kh«ng cã t¸c dông mµ cßn k×m h·m sù t¨ng trëng vµ
ph¸t triÓn. V× vËy, viÖc ho¹ch ®Þnh ph¸t triÓn còng nh viÖc x©y dùng çc
chÝnh s¸ch cô thÓ cÇn cã c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn.
64
Kh«ng cã mét c«ng thøc nµo cho sù ph¸t triÓn. Ngµy nay nh÷ng nhµ
kinh tÕ häc ph¸t triÓn nhÊn m¹nh tíi vai trß tri thøc nãi chung vµ cña nh÷ng
ý tëng ph¸t triÓn nãi riªng. Sù khan hiÕm çc yÕu tè s¶n xuÊt lµ ®iÒu râ
rµng vµ bÊt lîi ë çc níc ®ang ph¸t triÓn, nhng sù thiÕu hôt vÒ tri thøc cßn
bÊt lîi h¬n nhiÒu. V× vËy nh÷ng ý tëng lµ mét lo¹i hµng ho¸ kinh tÕ cùc kú
quan träng, quan träng h¬n nhiÒu so víi nh÷ng hµng ho¸ vËt chÊt ®îc ®Ò
cËp trong çc m« h×nh kinh tÕ. Nh÷ng ý tëng nµy díi gãc ®é vÜ m« lµ
kh¸i niÖm vµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn; díi gãc ®é vi m« lµ nh÷ng lêi chØ dÉn
cho phÐp sö dông nh÷ng nguån lùc vËt chÊt h¹n chÕ sao cho cã hiÖu qu¶
h¬n. V× vËy, ý tëng võa lµ nÒn t¶ng ph¸t triÓn võa lµ yÕu tè s¶n xuÊt.
Nh÷ng ý tëng, nh÷ng kiÕn thøc, nh÷ng th«ng tin cã thÓ s¶n sinh ra ë
nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn vµ chóng ®ãng mét vai trß quan träng. Nhng
chóng cã thÓ ®îc nhËp khÈu - ®Æc biÖt lµ trong giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn - th«ng qua th¬ng m¹i quèc tÕ, ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi vµ
chuyÓn giao kü thuËt. ViÖc nhËp khÈu ý tëng kh«ng chØ lµ nh÷ng bÝ quyÕt
c«ng nghÖ vµ tr×nh ®é kü thuËt mµ cßn lµ t¹o c¬ héi ®Ó häc hái, sµng läc
nh÷ng thµnh c«ng vµ thÊt b¹i cña nh÷ng nÒn kinh tÕ tiªn tiÕn h¬n, cña çc
quèc gia ®i tríc. Nh÷ng ý tëng bao qu¸t sù ph¸t triÓn vµ cã ¶nh hëng
s©u réng th× cÇn ph¶i ®îc ph¸t triÓn tõ sù ph©n tÝch chÆt chÏ vµ nh÷ng kiÓm
tra thùc nghiÖm. ý tëng ph¸t triÓn cã vai trß quan träng nh vËy nhng
cÇn cã ®iÒu kiÖn cho nã thùc thi. ViÖc chÊp nhËn nh÷ng ý tëng tèt còng
quan träng nh b¸c bá nh÷ng ý tëng tåi. §iÒu nµy phô thuéc vµo nhiÒu
yÕu tè nh hÖ t tëng, thÓ chÕ chÝnh trÞ, th«ng tin.
3.2. Çc lý thuyÕt chÝnh vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ .
3.2.1. Lý thuyÕt cæ ®iÓn .
Lý thuyÕt cæ ®iÓn dùa trªn çc c«ng tr×nh nghiªn cøu cña çc nhµ
kinh tÕ ngêi Anh vµo cuèi thÕ kû 18 ®Çu thÕ kû 19. Nh÷ng ®¹i biÓu chÝnh
lµ: Adam Smith (1723 - 1790) - t¸c gi¶ cuèn “ Nguån gèc cña c¶i cña çc
d©n téc”, xuÊt b¶n n¨m 1776; David Ricardo (1772 - 1823) - t¸c gi¶ cuèn
“Nh÷ng nguyªn lý cña kinh tÕ chÝnh trÞ vµ thuÕ kho¸” xuÊt b¶n n¨m 1817 ;
65
T.R. Malthus (1766 - 1834) - t¸c gi¶ cuèn “Bµn vÒ quy luËt nh©n khÈu”
xuÊt b¶n n¨m 1798. Trong sè çc nhµ kinh tÕ cæ ®iÓn, David Ricardo ®îc
coi lµ ®¹i biÓu xuÊt s¾c nhÊt. LÝ thuyÕt cæ ®iÓn ®Ò cËp ®Õn nhiÒu vÊn ®Ò kinh
tÕ vÜ m« quan träng liªn quan ®Õn sù ph¸t triÓn. Sau ®©y lµ mét sè vÊn ®Ò c¬
b¶n cña lý thuyÕt cæ ®iÓn liªn quan ®Õn t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ.
Tríc hÕt lµ vai trß cña thÞ trêng c¹nh tranh ®èi víi t¨ng trëng
kinh tÕ. §iÒu nµy thÓ hiÖn qua “nguyªn lÝ bµn tay v« h×nh”. Vµo cuèi thÕ kû
18, A. Smith ®· luËn chøng r»ng, trong mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng c¹nh
tranh, mçi ç nh©n ®Òu theo ®uæi lîi Ých riªng cña m×nh, vµ trong khi theo
®uæi lîi Ých riªng ®ã, hä ®· ®ãng gãp vµo lîi Ých kinh tÕ chung cña x· héi –
thËm chÝ cßn tèt h¬n c¶ ngay khi ngêi ta cã ý thøc lµm ®iÒu ®ã. Mét nhµ
s¶n xuÊt mµ ®Æt gi¸ hµng cña m×nh cao h¬n so víi nh÷ng ngêi kh¸c sÏ
kh«ng cã ngêi mua, mét c«ng nh©n mµ ®ßi tr¶ c«ng cao h¬n sÏ kh«ng t×m
®îc viÖc lµm, mét «ng chñ tr¶ l¬ng thÊp h¬n so víi nh÷ng ngêi c¹nh
tranh kh¸c sÏ kh«ng thuª ®îc ngêi lµm viÖc. Nh vËy lµ, thÞ trêng c¹nh
tranh kh«ng ph¶i lµ sù hçn ®én mµ trong sù ho¹t ®éng cña tÊt c¶ mäi ngêi,
dêng nh cã mét bµn tay v« h×nh ®»ng sau lîi Ých riªng cña çc nhµ t
b¶n, çc nhµ bu«n, çc chñ ®Êt vµ c«ng nh©n, dÉn d¾t hµnh ®éng cña hä
híng theo sù t¨ng trëng kinh tÕ cùc ®¹i.
T tëng th©m thuý nµy vÒ sau ®îc nhiÒu nhµ kinh tÕ sö dông ®Ó
luËn chøng cho ho¹t ®éng cña mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng c¹nh tranh sÏ tèi
®a ho¸ ®îc lîi Ých x· héi
Møc gi¸
AS
M« h×nh kinh tÕ vÜ
m« cæ ®iÓn ®îc m« t¶ tæng
qu¸t ë ®å thÞ bªn. Trong ®å
thÞ, trôc tung biÓu thÞ møc
CP0 E0
gi¸ chung vµ trôc hoµnh biÓu
AD0
thÞ s¶n lîng hay thu nhËp CP1 E1
cña nÒn kinh tÕ. AD1
Trong m« h×nh nµy, AD lµ

Y** S¶n lîng
66
®êng tæng cÇu dèc xuèng.
Nhng ®êng m« t¶ tæng cung AS lµ th¼ng ®øng t¹i møc s¶n lîng tiÒm
n¨ng Y*. Theo quan ®iÓm cæ ®iÓn, gi¸ c¶ vµ tiÒn l¬ng lµ hoµn toµn linh
ho¹t- tøc lµ nã biÕn ®éng nhanh chãng ®Ó thÝch øng víi çc biÕn ®éng kinh
tÕ. V× vËy sÏ kh«ng cã l·ng phÝ. Trªn ®å thÞ, víi ®êng tæng cung lµ AS vµ
tæng cÇu lµ ADo th× nÒn kinh tÕ c©n b»ng t¹i Eo vµ cã møc gi¸ chung lµ
CP0. Gi¶ sö tæng cÇu gi¶m, ®êng tæng cÇu dÞch chuyÓn tõ ADo ®Õn AD1 th×
gi¸ c¶ vµ tiÒn l¬ng sÏ nhanh chãng ®iÒu chØnh ®Ó nÒn kinh tÕ c©n b»ng t¹i
E1. T¹i E1 møc gi¸ chung ®· gi¶m tõ CPo xuèng CP1 nhng s¶n lîng thùc
tÕ kh«ng thay ®æi - s¶n lîng thùc tÕ cña nÒn kinh tÕ vÉn ®¹t møc s¶n lîng
tiÒm n¨ng vµ nÒn kinh tÕ vÉn cã c«ng ¨n viÖc lµm ®Çy ®ñ. Nh vËy lµ gi¸ c¶
biÕn ®éng ®ñ ®Ó tÊt c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô mµ çc nhµ s¶n xuÊt muèn b¸n
sÏ b¸n ®îc. TiÒn l¬ng còng biÕn ®éng ®ñ ®Ó tÊt c¶ c«ng nh©n muèn lµm
vÖc víi møc l¬ng hiÖn hµnh cã thÓ t×m ®îc viÖc lµm vµ do ®ã sÏ kh«ng cã
thÊt nghiÖp kh«ng tù nguyÖn.
Èn dÊu ®»ng sau m« h×nh cæ ®iÓn lµ quan ®iÓm cho r»ng, hÖ thèng
gi¸ c¶ thÞ trêng lµ ho¹t ®éng tèt, cho nªn sù ®iÒu chØnh cña hÖ thèng gi¸ c¶
sÏ ®¶m b¶o sù c©n b»ng trªn tÊt c¶ çc thÞ trêng- trong ®ã cã thÞ trêng lao
®éng, n¬i mµ tiÒn l¬ng thùc tÕ ®îc coi lµ gi¸ c¶ cña lao ®éng. Nh vËy th×
çc chÝnh s¸ch kinh tÕ cña chÝnh phñ kh«ng cã t¸c ®éng g× tíi s¶n lîng vµ
c«ng ¨n viÖc lµm cña nÒn kinh tÕ. Nãi çch kh¸c chÝnh phñ cã Ýt vai trß
trong qu¶n lÝ kinh tÕ vÜ m«, mÆc dï nã ®ãng vai trß thiÕt lËp vµ duy tr× hÖ
thèng luËt ph¸p ®Ó hÖ thèng gi¸ c¶ ho¹t ®éng thµnh c«ng. ThËm chÝ,
Ricardo cßn cho r»ng chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ cã khi cßn lµm h¹n chÕ tíi
kh¶ n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ. ¤ng cho r»ng tÊt c¶ çc lo¹i thuÕ ®Òu lÊy tõ lîi
nhuËn cña çc nhµ t b¶n, v× vËy thuÕ lµm gi¶m tÝch luü ...
M« h×nh cæ ®iÓn còng ®· xem xÐt tíi nhiÒu yÕu tè kh¸c trong t¨ng
trëng kinh tÕ nh c«ng dông cña tiÒn giÊy; sù ph¸t triÓn cña çc thÓ chÕ ®Ó
cung øng tiÒn theo sè lîng thÝch hîp; t b¶n vµ tÝch luü; vai trß cña ngo¹i
th¬ng tù do; sù ph©n c«ng lao ®éng...
67
Khi xem xÐt çc yÕu tè cña t¨ng trëng, Ricardo cho r»ng cã rÊt Ýt
sù tiÕn bé liªn tôc vÒ kü thuËt s¶n xuÊt. V× vËy çc yÕu tè cña t¨ng trëng
bao gåm ®Êt ®ai, lao ®éng vµ vèn ®îc kÕt hîp víi nhau theo mét tû lÖ cè
®Þnh. §Êt ®ai lµ mét yÕu tè ®Çu vµo cã lîng cung cè ®Þnh. Theo quy luËt
lîi tøc gi¶m dÇn, khi t¨ng thªm liªn tôc mét yÕu tè ®Çu vµo trªn mét m¶nh
®Êt cè ®Þnh th× ®Õn mét møc nµo ®ã phÇn s¶n lîng t¨ng thªm sÏ gi¶m dÇn.
Theo Ricardo, víi sù gia t¨ng liªn tôc cña d©n sè trong khi sè lîng ®Êt ®ai
kh«ng ®æi th× møc lîi tøc gi¶m dÇn sÏ ®e däa tíi sù t¨ng trëng kinh tÕ.
Ricardo lËp luËn r»ng, vÒ l©u dµi, tiÒn c«ng tr¶ cho yÕu tè s¶n xuÊt lµ
lao ®éng lu«n duy tr× ë møc tiÒn c«ng tù nhiªn. TiÒn c«ng tù nhiªn lµ møc
®ñ sinh tån - bao gåm nh÷ng chi phÝ cÇn thiÕt ®Ó duy tr× m·i m·i søc lao
®éng. NÕu tiÒn c«ng cao h¬n møc tiÒn c«ng tù nhiªn sÏ lµm cho s¶n xuÊt
l¬ng thùc t¨ng, s¶n lîng l¬ng thùc vît qu¸ møc thiÕt yÕu cho viÖc nu«i
dìng d©n c. L¬ng thùc t¨ng cã nghÜa lµ sè ngêi chÕt Ýt h¬n vµ sè d©n
t¨ng lªn. Sù gia t¨ng d©n sè lµm t¨ng nhu cÇu l¬ng thùc vµ gi¶m tiÒn c«ng
trung b×nh. Sù tiÕp tôc gia t¨ng d©n sè sÏ tiÕp tôc lµm gi¶m tiÒn c«ng cho
tíi khi nã trë l¹i møc tù nhiªn.
Ngîc l¹i, nÕu tiÒn c«ng gi¶m xuèng díi møc tù nhiªn sÏ lµm t¨ng
sè ngêi chÕt, d©n sè sÏ gi¶m vµ cuèi cïng ®a tíi sù khan hiÕm lao ®éng.
D©n sè gi¶m sÏ lµm t¨ng tiÒn c«ng trë l¹i møc tù nhiªn. Nh vËy lµ tiÒn
c«ng cã thÓ ®i lÖch nhng lu«n lu«n cã khuynh híng quay vÒ víi møc tiÒn
c«ng tù nhiªn. Trong vÊn ®Ò nµy, Ricardo dùa vµo lý luËn vÒ d©n sè cña
Malthus.
Theo quy luËt nµy, tæng sè tiÒn c«ng t¨ng lªn tû lÖ víi lùc lîng lao
®éng. S¶n lîng t¨ng lªn theo d©n sè trong khi çc yÕu tè kh¸c kh«ng ®æi,
quy luËt lîi tøc gi¶m dÇn trªn mét lîng ®Êt ®ai cè ®Þnh lµm cho s¶n lîng
tÝnh trªn ®Çu c«ng nh©n sÏ gi¶m, gi¸ trÞ thÆng d - phÇn gi¸ trÞ s¶n lîng
cßn l¹i sau khi ®· trõ ®i tiÒn c«ng, còng sÏ gi¶m. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng
nµy hoÆc lµ nhê ®Õn tiÕn bé kü thuËt hoÆc ph¶i t¨ng tÝch luü vèn. Ricardo
cho r»ng thay ®æi c«ng nghÖ hay tiÕn bé kü thuËt chØ t¹m thêi kh¾c phôc
®îc møc lîi tøc gi¶m dÇn v× vËy tÝch luü vèn lµ çch duy nhÊt kh¾c phôc
68
mét çch l©u dµi t×nh tr¹ng nµy. Song sù tÝch luü vèn cña nhµ t b¶n l¹i phô
thuéc vµo møc gi¸ trÞ thÆng d. Do lîi nhuËn tÝnh trªn ®Çu ngêi gi¶m
(còng do qui luËt lîi tøc gi¶m dÇn); trong khi ®ã tiÒn thuª th× t¨ng thªm do
d©n sè t¨ng thªm nªn x¶y ra t×nh tr¹ng møc thÆng d (lîi nhuËn, l·i, t«)
gi¶m dÇn ®èi víi tÝch luü cña çc nhµ t b¶n. §iÒu nµy sÏ l¹i lµm gi¶m ®éng
c¬ tÝch luü vèn cña nhµ t b¶n. MÆt kh¸c, d©n sè t¨ng kÐo theo lùc lîng
lao ®éng t¨ng, lµm cho vèn b×nh qu©n cho mét c«ng nh©n s¶n xuÊt gi¶m,
lµm gi¶m n¨ng suÊt lao ®éng vµ thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi. V× vËy, sù
tr× trÖ cña t¨ng trëng hoÆc sù suy gi¶m kinh tÕ lµ ®iÒu kh«ng tr¸nh ®îc.
Ngêi ta thÊy, trong lý thuyÕt cña m×nh, Ricardo ®· ®¸nh gi¸ thÊp
vai trß cña tiÕn bé kü thuËt trong viÖc bï ®¾p l¹i møc lîi tøc gi¶m dÇn.
Ngay tõ thêi ®¹i cña «ng ®· cã rÊt nhiÒu ph¸t minh khoa häc vµ nh÷ng thay
®æi vÒ kü thuËt ®· ®îc sö dông lµm cho s¶n lîng t¨ng. Sù tiÕn bé kü thuËt
- c«ng nghÖ ®· ®ãng gãp cho sù t¨ng trëng kinh tÕ mµ tríc ®©y cha
tõng thÊy. Ngoµi ra thùc tÕ cho thÊy sù gia t¨ng d©n sè kh«ng ph¶i lµ kh«ng
kiÓm so¸t ®îc.
3.2.2. Lý thuyÕt cña K.Marx
Häc thuyÕt M¸c do K. Marx (1818 - 1883) vµ F. Engels (1820 -

1895) s¸ng lËp. T¸c phÈm næi tiÕng nhÊt cña K. Marx lµ bé “ T b¶n - Phª
ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ.” bao gåm 4 quyÓn: quyÓn 1 ®îc xuÊt b¶n n¨m
1867; sau khi Marx mÊt, quyÓn 2 vµ quyÓn 3 ®îc Engels biªn tËp vµ xuÊt
b¶n vµo n¨m 1885 vµ n¨m 1894; quyÓn 4 - “ LÞch sö vµ tµi liÖu’’ ®îc
Cauxky xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn vµo çc n¨m 1905 -1910.
Trong häc thuyÕt cña m×nh, tríc hÕt K. Marx ®· thay thÕ çch tiÕp
cËn phi lÞch sö cña çc nhµ cæ ®iÓn b»ng phÐp biÖn chøng lÞch sö. Theo «ng,
sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi lµ qu¸ tr×nh thay thÕ vµ kÕ tiÕp nhau
cña çc ph¬ng thøc s¶n xuÊt. Ph¬ng thøc s¶n xuÊt lµ sù thèng nhÊt gi÷a
lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt trong tÝnh lÞch sö - cô thÓ cña chóng.
Mçi mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt ®iÓn h×nh t¬ng øng víi mét giai ®o¹n cña
lÞch sö, cã sù b¾t nguån tõ ph¬ng thøc s¶n xuÊt cò, cã quy luËt vËn ®éng
69
riªng vµ cã xu híng ph¸t triÓn riªng cña nã. M©u thuÉn gi÷a lùc lîng s¶n
xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt t¹o ra sù vËn ®éng nµy. M©u thuÉn nµy ®îc thÓ
hiÖn trªn bÒ mÆt x· héi lµ m©u thuÉn giai cÊp - giai cÊp thèng trÞ vµ giai cÊp
bÞ trÞ . Sù t¬ng t¸c gi÷a çc lùc lîng s¶n xuÊt vµ çc quan hÖ s¶n xuÊt cña
x· héi sÏ h×nh thµnh nªn çc chÝnh kiÕn, luËt lÖ, ®¹o ®øc, t«n gi¸o, v¨n ho¸
vµ hÖ t tëng. Theo Marx, nÒn s¶n xuÊt x· héi ®· vµ sÏ tr¶i qua çc ph¬ng
thøc s¶n xuÊt: c«ng x· nguyªn thuû, chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn, chñ
nghÜa t b¶n vµ chñ nghÜa céng s¶n .
Trong bé “ T b¶n”, ®èi tîng nghiªn cøu cña Marx lµ ph¬ng thøc
s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa vµ nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt vµ trao ®æi thÝch øng
víi ph¬ng thøc s¶n xuÊt Êy. Môc ®Ých cña «ng lµ t×m ra quy luËt vËn ®éng
kinh tÕ cña x· héi nµy. Thêi «ng, ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ®·
x¸c lËp ®îc sù thèng trÞ cña m×nh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn s¶n
xuÊt x· héi. §ång thêi ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n còng béc lé ra nh÷ng
m©u thuÉn vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi.
Theo Marx, môc ®Ých ®ång thêi còng lµ ®éng lùc cña nÒn s¶n xuÊt t
b¶n chñ nghÜa lµ gi¸ trÞ thÆng d - mµ h×nh th¸i chuyÓn ho¸ cña nã lµ lîi
nhuËn. V× vËy s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa lµ s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d. §ã lµ
qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt më réng kh«ng ngõng ra gi¸ trÞ thÆng d. Çc yÕu tè
cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt t b¶n ®Òu mang tÝnh ®Æc thï.
Vèn cña nÒn s¶n xuÊt ®îc mang h×nh th¸i t b¶n. TiÒn ®îc tËp
trung tíi mét lîng nhÊt ®Þnh vµ trong mét ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh sÏ biÕn
thµnh t b¶n. Nhµ t b¶n ®· øng t b¶n (díi h×nh th¸i tiÒn) ra mua t liÖu
s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt. Hµng ho¸ s¶n xuÊt ra ®îc
b¸n vµ tiÒn thu vÒ ph¶i lín h¬n lîng øng ra ban ®Çu. PhÇn d«i ra lµ gi¸ trÞ
thÆng d. T b¶n lµ gi¸ trÞ mang l¹i gi¸ trÞ thÆng d. Mét phÇn cña gi¸ trÞ
thÆng d ®îc t b¶n ho¸ - ®ã lµ tÝch luü t b¶n chñ nghÜa. B»ng sù vËn
®éng ®ã, vèn trong nÒn s¶n xuÊt t b¶n kh«ng ngõng gia t¨ng. Nh vËy sù
tÝch luü vèn dùa trªn c¬ së gi¸ trÞ thÆng d. NÕu gi¸ trÞ thÆng d kh«ng cã
hoÆc tiªu dïng hÕt sÏ kh«ng cã tÝch luü t b¶n chñ nghÜa. T b¶n t¹o ra gi¸
trÞ thÆng d vµ gi¸ trÞ thÆng d l¹i t¹o ra t b¶n. Vßng trßn ®ã kh«ng ngõng
70
më réng. §iÒu ®ã dùa trªn gi¶ ®Þnh r»ng lîng vèn ban ®Çu lµ cña nhµ t
b¶n. Nhng xÐt vÒ mÆt x· héi, lîng t b¶n ban ®Çu øng ra Êy lÊy ë ®©u?
§ã chÝnh lµ qu¸ tr×nh tÝch luü nguyªn thuû - qu¸ tr×nh tÝch luü diÔn ra trong
lßng x· héi phong kiÕn - tøc lµ tÝch luü diÔn ra tríc chñ nghÜa t b¶n. Qu¸
tr×nh nµy ®îc thùc hiÖn b»ng çc biÖn ph¸p phi kinh tÕ - trong ®ã çc
chÝnh s¸ch nhµ níc ®ãng vai trß nh bµ ®ì cho sù ra ®êi cña chñ nghÜa t
b¶n. Nh vËy, tÝch luü vèn lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn.
Søc lao ®éng lu«n lµ mét yÕu tè cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¨ng trëng
nhng trong nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa søc lao ®éng lµ mét lo¹i hµng
ho¸ ®Æc biÖt lµ hµng ho¸ - søc lao ®éng. TiÒn trë thµnh t b¶n khi søc lao
®éng trë thµnh hµng ho¸. Søc lao ®éng trë thµnh hµng ho¸ b¸o hiÖu mét thêi
®¹i míi cña nÒn s¶n xuÊt x· héi. Nhµ t b¶n mua søc lao ®éng trªn thÞ
trêng vµ sö dông nã trong s¶n xuÊt. Nhng trong qu¸ tr×nh sö dông, søc
lao ®éng cã thÓ t¹o ra mét lîng gi¸ trÞ lín h¬n gi¸ trÞ b¶n th©n nã. Nguån
gèc cña gi¸ trÞ thÆng d chÝnh lµ phÇn d«i ra nµy. Nhµ t b¶n cÇn thªm bao
nhiªu nh©n c«ng hay søc lao ®éng lµ phô thuéc vµo quy m« tÝch luü vµ tr×nh
®é kü thuËt.
Thêi gian lao ®éng cña ngêi c«ng nh©n ®îc chia thµnh hai phÇn:
thêi gian lao ®éng tÊt yÕu vµ thêi gian lao ®éng thÆng d. Trong thêi gian
lao ®éng tÊt yÕu ngêi c«ng nh©n s¶n xuÊt ra lîng gi¸ trÞ b»ng víi gi¸ trÞ
søc lao ®éng tøc lµ tiÒn c«ng cho chÝnh m×nh. Trong thêi gian lao ®éng
thÆng d ngêi c«ng nh©n s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d. §Ó s¶n xuÊt nhiÒu
h¬n gi¸ trÞ thÆng d nhµ t b¶n hoÆc lµ kÐo dµi ngµy lao ®éng, hoÆc lµ rót
ng¾n thêi gian lao ®éng tÊt yÕu. Çch thø nhÊt lµ cã giíi h¹n nªn çch thø
hai lµ chñ yÕu vµ b»ng çch dùa vµo c¶i tiÕn kü thuËt ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao
®éng x· héi . Kü thuËt ®îc c¶i tiÕn theo híng ngêi c«ng nh©n cã nhiÒu
h¬n m¸y mãc thiÕt bÞ ®Ó lµm viÖc. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d t¬ng
®èi b»ng çch rót ng¾n thêi gian lao ®éng tÊt yÕu chØ cã thÓ thùc hiÖn ®îc
trªn ph¹m vi toµn x· héi. Trong lÞch sö, nã còng lµ qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp
ho¸ t b¶n chñ nghÜa.
71
§Êt ®ai trong nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa vÉn thuéc vÒ ®Þa chñ.
§Þa chñ nhËn ®îc ®Þa t« khi cho thuª ®Êt. Nguån gèc cña ®Þa t« còng
chÝnh lµ gi¸ trÞ thÆng d.
KÕt qu¶ ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ ®îc ®¸nh gi¸ b»ng tæng s¶n
phÈm x· héi vµ thu nhËp quèc d©n. Tæng s¶n phÈm x· héi lµ toµn bé s¶n
phÈm ®îc x· héi s¶n xuÊt ra trong mét n¨m - vÒ mÆt hiÖn vËt bao gåm
toµn bé t liÖu s¶n xuÊt vµ t liÖu tiªu dïng; vÒ mÆt gi¸ trÞ bao gåm t b¶n
bÊt biÕn, t b¶n kh¶ biÕn vµ gi¸ trÞ thÆng d ( c + v + m ). Thu nhËp quèc
d©n lµ phÇn cßn l¹i cña tæng s¶n phÈm x· héi sau khi trõ ®i çc hao phÝ
trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt - vÒ mÆt hiÖn vËt bao gåm phÇn gia t¨ng cña t liÖu
s¶n xuÊt vµ toµn bé t liÖu tiªu dïng; vÒ mÆt gi¸ trÞ bao gåm t b¶n kh¶ biÕn
vµ gi¸ trÞ thÆng d (v + m). Sù vËn ®éng cña t¸i s¶n xuÊt x· héi ®ßi hái tæng
s¶n tæng s¶n phÈm x· héi ph¶i ®îc bï ®¾p c¶ vÒ mÆt hiÖn vËt còng nh vÒ
mÆt gi¸ trÞ.
Do kh¸t väng t¨ng lîi nhuËn, nhµ t b¶n ®· t¨ng lùc lîng s¶n xuÊt
(cung) vît qu¸ møc tiªu dïng cña c«ng nh©n (cÇu) dÉn ®Õn khñng ho¶ng
kinh tÕ. Çc cuéc khñng ho¶ng lÆp ®i lÆp l¹i vµ cïng víi nã mét ®éi qu©n
thÊt nghiÖp còng më réng hay thu hÑp theo sù lªn xuèng cña çc chu kú
kinh doanh.
3.2.3. Lý thuyÕt cña W.Rostow.
W. Rostow (1916 - 2003), mét nhµ lÞch sö kinh tÕ ngêi Mü, t¸c gi¶
cuèn : “ Çc giai ®o¹n t¨ng trëng kinh tÕ ’’ xuÊt b¶n n¨m 1961 ®· ®a ra
mét çch tæng hîp míi theo lÞch sö vÒ bíc khëi ®Çu cña sù t¨ng trëng
kinh tÕ hiÖn ®¹i trªn çc ch©u lôc. Theo «ng, nh÷ng thay ®æi lín trong ®êi
sèng kinh tÕ trong kho¶ng 500 n¨m gÇn ®©y thêng x¶y ra mét çch bÊt
ngê vµ ®îc ®¸nh dÊu b»ng giai ®o¹n cÊt çnh. V× vËy, ngêi ta thêng gäi
lý thuyÕt cña «ng lµ lý thuyÕt “ cÊt çnh ’’.
Çc giai ®o¹n t¨ng trëng kinh tÕ cña W.Rostow lµ: (1) x· héi truyÒn
thèng, (2) giai ®o¹n tiÒn ®Ò cho sù cÊt çnh, (3) sù cÊt çnh, (4) giai ®o¹n
trëng thµnh vµ (5) giai ®o¹n tiªu dïng cao vµ réng kh¾p.
72
W.Rostow cho r»ng x· héi truyÒn thèng lµ khëi ®iÓm cña çc quèc
gia trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. §Æc trng c¨n b¶n cña giai ®o¹n nµy lµ nÒn
kinh tÕ n«ng nghiÖp truyÒn thèng víi kü thuËt l¹c hËu, n¨ng suÊt thÊp, thu
nhËp thÊp vµ v¨n ho¸ thÊp.
Giai ®o¹n tiÒn ®Ò lµ giai ®o¹n chuÈn bÞ nh÷ng ®iÒu kiÖn cho viÖc
c«ng nghiÖp ho¸ nÒn kinh tÕ. Giai ®o¹n nµy bao gåm nh÷ng thay ®æi c¨n
b¶n trong ba khu vùc phi c«ng nghiÖp: Mét lµ, ®Çu t t¨ng thªm vµo giao
th«ng vËn t¶i ®Ó më réng thÞ trêng vµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt. Sù h×nh
thµnh hÖ thèng ®êng s¸, bÕn b·i, kho tµng... ®· ph¸ vì giíi h¹n cña thÞ
trêng ®Þa ph¬ng, khuyÕn khÝch chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt, híng s¶n xuÊt
vµo thÞ trêng. Hai lµ, cuéc çch m¹ng trong n«ng nghiÖp mµ chñ yÕu lµ sö
dông gièng míi, kü thuËt canh t¸c míi lµm t¨ng n¨ng suÊt vµ s¶n lîng
l¬ng thùc ®Ó kh«ng chØ nu«i sèng ngêi d©n n«ng th«n mµ cßn cã thÓ
nu«i sèng sè d©n ®ang ngµy cµng t¨ng ë khu vùc thµnh thÞ. Ba lµ, xuÊt nhËp
khÈu ®îc më réng, qua ®ã mét níc cã thÓ më réng nhËp khÈu bao gåm
c¶ m¸y mãc, thiÕt bÞ, nguyªn liÖu... vµ trang tr¶i cho nã b»ng thu nhËp tõ
xuÊt khÈu mét sè tµi nguyªn thiªn nhiªn. Qu¸ tr×nh nµy lµ qu¸ tr×nh tÝch luü
vµ h×nh thµnh vèn, nã ®ßi hái ph¶i cã mét lùc lîng l·nh ®¹o chÝnh trÞ (cã
thÓ lµ çc nhµ d©n téc chñ nghÜa ) quan t©m tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt
níc vµ n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n.
Sù cÊt çnh lµ giai ®o¹n quan träng nhÊt trong lÞch sö ph¸t triÓn cña
mét níc. W.Rostow cho r»ng giai ®o¹n nµy diÔn ra trong vßng tõ 20 ®Õn
30 n¨m vµ nã lµm thay ®æi c¨n b¶n nÒn kinh tÕ vµ x· héi - sù t¨ng trëng
kinh tÕ diÔn ra bÒn v÷ng. Thêi kú cÊt çnh lµ thêi ®iÓm quan träng trong
lÞch sö, nã t¬ng øng víi cuéc çch m¹ng c«ng nghiÖp ë níc Anh cuèi thÕ
kû 18, ë Mü vµo gi÷a thÕ kû 19 ®Çu thÕ kû 20 .... Theo «ng, ®Ó mét nÒn
kinh tÕ cã thÓ cÊt çnh, cÇn cã ba ®iÒu kiÖn:
Mét lµ, tû lÖ ®Çu t rßng trong s¶n phÈm quèc d©n rßng (NNP) ph¶i
®¹t tõ 5 - 10%. Gi¶ sö tû lÖ nµy lµ 3,5% ®Ó cã ®îc tèc ®é t¨ng trëng kinh
tÕ lµ 1% mçi n¨m th× cÇn cã tû lÖ ®Çu t 10,5% cña NNP ®Ó cho t¨ng
trëng kinh tÕ ®¹t møc 3% ( tøc lµ ®Ó thu nhËp ®Çu ngêi t¨ng 2% nÕu d©n
73
sè t¨ng 1%).
Hai lµ, trong nÒn kinh tÕ ph¶i cã Ýt nhÊt mét ngµnh s¶n xuÊt chÕ t¹o
(c«ng nghiÖp) chÝnh t¨ng trëng mét çch nhanh chãng. Nh÷ng ngµnh c«ng
nghiÖp ®Çu tÇu nµy cßn ®îc gäi lµ çc cùc t¨ng trëng. Sù t¨ng trëng
nhanh chãng, vît lªn tríc cña ngµnh c«ng nghiÖp chñ ®¹o sÏ më réng thÞ
trêng cho nh÷ng ngêi cung cÊp ®Çu vµo ®ång thêi lµm cho ngêi mua
®îc hëng lîi tõ s¶n lîng lín cña nã (lîi thÕ cña qui m«). VÝ dô, ngµnh
dÖt ë níc Anh ph¸t triÓn m¹nh vµo nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû 18 ®· kÝch
thÝch çc ngµnh s¶n xuÊt çc lo¹i m¸y mãc phôc vô cho xëng dÖt, ngµnh
trång b«ng... MÆt kh¸c, sù ph¸t triÓn cña çc doanh nghiÖp dÖt vµ viÖc më
réng çc mÆt hµng xuÊt khÈu ®· cã ¶nh hëng trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp réng
lín tíi nhu cÇu vÒ than, thÐp, m¸y mãc vµ vËn t¶i. HoÆc nh ngµnh ®êng
s¾t ph¸t triÓn nhanh ë Mü, Ph¸p, §øc, Canada còng cã t¸c ®éng lín tíi çc
ngµnh than, thÐp, kü thuËt c¬ khÝ trong giai ®o¹n cÊt çnh nµy.
Ba lµ, ph¶i cã mét m« h×nh chÝnh trÞ, x· héi vµ thÓ chÕ n¨ng ®éng ®Ó
khai th¸c vµ sö dông çc nguån lùc trong vµ ngoµi níc phôc vô cho ®Èy
m¹nh t¨ng trëng.
Giai ®o¹n trëng thµnh tiÕp theo giai ®o¹n cÊt çnh lµ mét thêi kú
t¨ng trëng ®Òu ®Æn vµ nÒn kinh tÕ cã kh¶ n¨ng tù duy tr× tèc ®é t¨ng
trëng, tù ®øng v÷ng. Giai ®o¹n nµy nÒn kinh tÕ cã mét lùc lîng lao ®éng
cã kü n¨ng, cã kh¶ n¨ng øng dông phæ biÕn çc tiÕn bé kü thuËt, ®ång thêi
qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ më réng. §©y cã thÓ gäi lµ giai ®o¹n chÝn muåi. Giai
®o¹n nµy ë çc níc Anh, Ph¸p, Mü lµ vµo n¨m 1870 ®Õn n¨m 1913; ë
NhËt b¶n vµo kho¶ng n¨m 1905 ®Õn n¨m 1941.
Giai ®o¹n tiªu dïng cao vµ réng kh¾p lµ giai ®o¹n mµ tiªu dïng thiªn
vÒ çc s¶n phÈm vµ vËt dông tiªu dïng l©u bÒn. Giai ®o¹n nµy ®· ®¹t ®îc ë
Mü tõ n¨m 1920 vµ T©y Âu tõ n¨m 1950. Tuy nhiªn trong giai ®o¹n nµy cã
sù suy gi¶m vÒ tèc ®é t¨ng trëng.
Lý thuyÕt cña W.Rostow ®îc a chuéng vµo nh÷ng n¨m s¸u m¬i
cña thÕ kû 20 nhng ngay sau ®ã nã bÞ phª ph¸n m¹nh mÏ. Kh¸c víi chñ
74
nghÜa duy vËt biÖn chøng cña K. Marx, çch tiÕp cËn cña W.Rostow kh«ng
chØ râ çc ®Æc trng vµ çc qu¸ tr×nh mµ x· héi chuyÓn tõ giai ®o¹n nµy
sang giai ®o¹n tiÕp sau nh thÕ nµo. Trªn thùc tÕ çc giai ®o¹n cña
W.Rostow ®îc x¸c ®Þnh mét çch thiÕu chÝnh x¸c vµ khã kiÓm ®Þnh ®îc
vÒ mÆt khoa häc. PhÇn lín luËn ®Ò cña W.Rostow vÒ çc ®iÒu kiÖn ®Ó cÊt
çnh lµ m©u thuÉn víi çc sè liÖu thùc nghiÖm. Ngêi ta thÊy sù gia t¨ng tû
lÖ ®Çu t vµ s¶n phÈm quèc d©n rßng ë çc níc nh Anh, §øc, NhËt B¶n..
diÔn ra tõ tõ vµ v÷ng ch¾c chø kh«ng ph¶i lµ sù cÊt çnh ®ét ngét trong
vßng 20 - 30 n¨m nh W.Rostow ph¸c ho¹.
3.2.4. Lý thuyÕt vÒ vßng luÈn quÈn .
Lý thuyÕt vÒ vßng luÈn quÈn gi¶i thÝch nguyªn nh©n nghÌo ®ãi ë çc
níc kÐm ph¸t triÓn còng nh nªu ra nh÷ng vÊn ®Ò c¶n trë sù ph¸t triÓn.Çc
níc nghÌo thêng r¬i vµo vßng trßn luÈn quÈn sau: Thu nhËp b×nh qu©n
®Çu ngêi thÊp dÉn tíi tû lÖ tiÕt kiÖm vµ ®Çu t thÊp; tiÕt kiÖm vµ ®Çu t
thÊp dÉn tíi tÝch luü vèn thÊp; tÝch luü vèn thÊp dÉn tíi n¨ng suÊt thÊp; n¨ng
suÊt thÊp dÉn tíi thu nhËp thÊp. Theo lý thuyÕt nµy sù nghÌo ®ãi tù nã kÐo
dµi m·i trong çc vßng trßn luÈn quÈn ë c¶ hai phÝa cung vµ cÇu.
ë phÝa cung, do thu nhËp thÊp, phÇn lín cña thu nhËp dµnh cho tiªu
dïng nªn kh«ng thÓ cã tiÕt kiÖm. TiÕt kiÖm thÊp th× tÝch luü vèn còng thÊp,
tøc lµ ngêi lao ®éng cã ®îc rÊt Ýt vèn ®Ó s¶n xuÊt. ThiÕu vèn dÉn ®Õn
n¨ng suÊt thÊp vµ ®iÒu ®ã l¹i dÉn ®Õn thu nhËp thÊp. Mét níc lµ nghÌo bëi
v× vèn dÜ nã ®· qu¸ nghÌo ®Õn møc nã kh«ng cã tiÕt kiÖm vµ ®Çu t ®Ó më
réng s¶n xuÊt.
ë phÝa cÇu, do thu nhËp thÊp nªn cÇu vÒ hµng ho¸ tiªu dïng lµ thÊp .
KÕt qu¶ nµy lµm cho quy m« thÞ trêng qu¸ nhá bÐ. Tõ ®ã kh«ng kÝch
thÝch nh÷ng ngêi ®Çu t cã tiÒm n¨ng. §iÒu nµy cã nghÜa lµ kh«ng cã vèn
t¨ng thªm, n¨ng suÊt thÊp vµ thu nhËp l¹i thÊp. ThÕ lµ mét ®Êt níc lµ
nghÌo bëi v× vèn dÜ nã qu¸ nghÌo kh«ng thÓ t¹o ra thÞ trêng ®Ó thóc ®Èy
®Çu t. Cßn cã thÓ t×m thÊy nhiÒu vßng luÈn quÈn trong çc níc nghÌo.
75
§óng lµ nh÷ng trë ng¹i mµ çc níc ®ang ph¸t triÓn ph¶i ®¬ng ®Çu
®Ó vît qua kh«ng Ýt. Tuy nhiªn, theo lý thuyÕt nµy coi vßng luÈn quÈn lµ
vßng c¬ng to¶ çc níc nghÌo nh mét ®Þnh mÖnh th× l¹i kh«ng ®óng.
Tríc hÕt lý thuyÕt nµy cho r»ng ë nh÷ng níc nghÌo tiÕt kiÖm
kh«ng ®ñ cho ®Çu t lµ cha ®óng. Trong çc níc nghÌo nÕu tÝnh thu nhËp
b×nh qu©n ®Çu ngêi th× thÊy nã thÊp chØ ë møc sinh tån. Song do bÊt b×nh
®¼ng cao trong ph©n phèi thu nhËp nªn çc nhãm thu nhËp cao nhÊt ë çc
níc nghÌo cã møc sèng cao h¬n rÊt nhiÒu so víi møc sinh tån. Hä sÏ tiÕt
kiÖm ®îc ®¸ng kÓ nÕu hä ®îc khÝch lÖ vµ nh vËy th× cã më réng ®Çu t.
Thø n÷a, ë çc níc kÐm ph¸t triÓn tiÕt kiÖm ç nh©n thêng lµ mét phÇn
nhá trong tæng tiÕt kiÖm cña nÒn kinh tÕ. Ngoµi tiÕt kiÖm ç nh©n cßn cã
tiÕt kiÖm cña doanh nghiÖp, tiÕt kiÖm tõ ng©n s¸ch nhµ níc, çc kho¶n
®ãng gãp b¶o ®¶m x· héi, çc lo¹i quü dù phßng, quü an dìng... lµ nh÷ng
nguån ®ãng gãp vµo tæng tiÕt kiÖm. Ngoµi ra ngêi ta thÊy çc níc nghÌo
vÉn cã kh¶ n¨ng lín ®Ó tiÕt kiÖm. §iÒu nµy biÓu hiÖn ë çc níc nghÌo vÉn
cã thÓ tiÕn hµnh çc cuéc chiÕn tranh, x©y dùng çc c«ng tr×nh lín nh ®Òn
®µi, chïa chiÒn, ®ª ®Ëp... Sau n÷a mÆc dï d©n c cã thu nhËp thÊp nhng cã
thÓ vÉn t¹o ra mét thÞ trêng réng lín cho c«ng nghiÖp khi çc ngµnh c«ng
nghiÖp nµy tËp trung vµo s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm tiªu dïng thêng xuyªn
nh: ®êng, g¹o, bét m×, giµy dÐp, xµ phßng, hµng dÖt, quÇn ¸o, thuèc, chÊt
®èt, diªm, nÕn, dông cô gia ®×nh... Víi nh÷ng hµng ho¸ nµy, nÕu doanh
nghiÖp hay ngµnh c¶i tiÕn ®îc kü thuËt n©ng cao n¨ng suÊt, h¹ gi¸ thµnh
th× còng cã kh¶ n¨ng t¹o ra mét thÞ trêng réng lín.
3.2.5. Lý thuyÕt t¨ng trëng c©n ®èi vµ kh«ng c©n ®èi.
Tõ nh÷ng n¨m 1940 - 1960 trong giíi kinh tÕ häc cã mét cuéc tranh
luËn lín vÒ sù t¨ng trëng c©n ®èi vµ sù t¨ng trëng kh«ng c©n ®èi. Çc lý
thuyÕt nµy cè g¾ng gi¶i thÝch vµ ®a ra chiÕn lîc ph¸t triÓn ®Ó tho¸t khái
vßng luÈn quÈn cña nghÌo ®ãi.
Tríc hÕt, xem xÐt vÒ lý thuyÕt t¨ng trëng c©n ®èi. Kh¸i niÖm c©n
®èi ë ®©y ®îc hiÓu lµ trong qu¸ tr×nh t¨ng trëng cÇn ph¶i chó ý tíi tÊt c¶
76
çc ngµnh chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ: c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ dÞch vô.
Ragnar Nurkse trong cuèn “ VÊn ®Ò t¹o vèn ë çc níc chËm ph¸t triÓn” ,
xuÊt b¶n ë New York n¨m 1953 ®· tr×nh bµy çc quan ®iÓm cña «ng vÒ lý
thuyÕt vßng luÈn quÈn vµ t¨ng trëng c©n ®èi. ¤ng cho r»ng çc níc
nghÌo mµ më réng xuÊt khÈu lµ kh«ng cã lîi bëi v× ®é co gi·n cña cÇu theo
gi¸ ®èi víi çc níc kÐm ph¸t triÓn lµ nhá h¬n 1. Do vËy trong ®iÒu kiÖn
çc yÕu tè kh¸c kh«ng ®æi th× lîi tøc xuÊt khÈu gi¶m dÇn khi khèi lîng
xuÊt khÈu t¨ng.
Theo lý thuyÕt t¨ng trëng c©n ®èi th× ph¶i sö dông ®ång bé vèn ®Çu
t cho çc ngµnh chÝnh cña nÒn kinh tÕ. §©y lµ çch duy nhÊt ®Ó tr¸nh khái
vßng luÈn quÈn cña nghÌo ®ãi. Nh÷ng ngêi ñng hé lý thuyÕt nµy cho r»ng
mét nÒn kinh tÕ chËm ph¸t triÓn cã mét søc ú cè h÷u. Muèn ®Èy nã tiÕn lªn
th× kh«ng thÓ ®Èy tõ tõ mµ cÇn cã mét nç lùc lín ®Ó t¹o ra mét có hÝch
m¹nh. §Çu t ®ång bé vèn vµo tÊt c¶ çc khu vùc lµ t¹o ra mét có hÝch nh
thÕ .
MÆt kh¸c, nh÷ng ngêi t¸n thµnh lý thuyÕt nµy cho r»ng, çc yÕu tè
®ãng gãp vµo t¨ng trëng kinh tÕ nh nhu cÇu vµ c¬ së h¹ tÇng lµ nh÷ng çi
kh«ng thÓ ph©n chia ®îc. Tríc hÕt , h¹ tÇng c¬ së mang tÝnh kh«ng thÓ
ph©n chia ®îc rÊt cao. N¨ng lîng, vËn t¶i, truyÒn th«ng lµ nh÷ng vÝ dô.
Mét sù ®Çu t vµo c¬ së h¹ tÇng, do hiÖu qu¶ kinh tÕ ngo¹i øng mµ kh¶
n¨ng sinh lîi vÒ mÆt x· héi cña sù ®Çu t nµy vît qu¸ ph¹m vi sinh lîi
riªng cña nã. Ch¼ng h¹n nh ®Çu t x©y dùng mét ®Ëp thuû ®iÖn sÏ kh«ng
chØ lµm t¨ng s¶n lîng ®iÖn, mµ cßn cã thÓ gãp phÇn trÞ thuû, c¶i t¹o tiÓu
khÝ hËu, më réng giao th«ng, nu«i ç, du lÞch, cã thªm ®éi ngò c«ng nh©n
kü thuËt. Sù ®Çu t nµy kh«ng thÓ ph©n chia ®îc bëi v× mét phÇn cña con
®Ëp (nÕu ®em chia nhá ra) lµ cã rÊt Ýt gi¸ trÞ. T¬ng tù nh thÕ, mét phÇn
cña con ®êng lµ cã rÊt Ýt gi¸ trÞ .
Cßn tÝnh kh«ng ph©n chia ®îc trong nhu cÇu b¾t nguån tõ sù phô
thuéc lÉn nhau cña çc quyÕt ®Þnh ®Çu t. Gi¶ ®Þnh r»ng trong mét nÒn kinh
tÕ ®ãng, cã v« sè lao ®éng n«ng nghiÖp mµ c«ng viÖc cña hä kh«ng ®ãng
gãp g× vµo tæng s¶n lîng. NÕu 100 lao ®éng trong sè nµy ®îc thuª vµo
77
lµm viÖc ë nhµ m¸y s¶n xuÊt giÇy th× sè ngêi nµy th× sÏ cã ®îc thu nhËp.
NÕu 100 ngêi nµy dïng toµn bé sè thu nhËp t¨ng thªm ®ã ®Ó mua s¾m
giÇy th× nhµ m¸y giÇy sÏ cã ®îc thÞ trêng vµ tù ®øng v÷ng ®îc. §©y
chÝnh lµ thÞ trêng míi cho ®Çu t. Song trªn thùc tÕ mäi ngêi l¹i kh«ng
chi toµn bé thu nhËp t¨ng thªm cña hä cho viÖc mua giÇy. V× vËy mµ nhµ
m¸y giÇy kh«ng t×m ®îc thÞ trêng, viÖc ®Çu t vµo nhµ m¸y giÇy kh«ng
thÓ thùc hiÖn ®îc. B©y giê nÕu ®Çu t ®ång bé ®Ó ®a 1000 ngêi lao ®éng
vµo çc doanh nghÞªp s¶n xuÊt ra nhiÒu lo¹i s¶n phÈm tiªu dïng kh¸c nhau
th× ngêi lao ®éng míi cã viÖc lµm ®ã sÏ dïng tiÒn l¬ng cña hä ®Ó mua
çc s¶n phÈm tiªu dïng kh¸c nhau ®ã. Nh÷ng ngêi s¶n xuÊt míi trë thµnh
nh÷ng kh¸ch hµng cña nhau. Nhu cÇu bæ sung thªm sÏ lµm gi¶m sù rñi ro
cña viÖc t×m kiÕm thÞ trêng. §iÒu nµy kÝch thÝch ®Çu t.
H¹n chÕ cña lý thuyÕt t¨ng trëng c©n ®èi lµ chØ nhÊn m¹nh ®Õn sù
®Çu t ®ång bé vµo çc ngµnh c«ng nghiÖp trong khi c¾t gi¶m ®Çu t vµo
n«ng nghÞªp vµ xuÊt khÈu. Kinh nghiÖm thùc tÕ cho thÊy n«ng nghiÖp ë çc
níc kÐm ph¸t triÓn cã vai trß quan träng trong viÖc nu«i dìng d©n c,
cung cÊp çc ®Çu vµo cho c«ng nghiÖp vµ nguån thu ngo¹i tÖ. V× vËy kh«ng
thÓ bá qua viÖc ®Çu t cho n«ng nghiÖp. C¬ së h¹ tÇng kh«ng ph¶i lµ kh«ng
thÓ ph©n chia ®îc. HÖ thèng giao th«ng cã thÓ cã nhiÒu lo¹i víi nhiÒu quy
m«, cÊp ®é kh¸c nhau. VÝ dô ®êng bé cã thÓ lµ ®êng ®Êt, ®êng r¶i ®¸,
r¶i nhùa, bª t«ng... víi çc tiªu chuÈn kh¸c nhau. Thuû ®iÖn còng vËy. MÆt
kh¸c, ®Ó cã thÓ thùc hiÖn chÝnh s¸ch t¨ng trëng c©n ®èi ph¶i cã mét lîng
vèn lín, vît qu¸ kh¶ n¨ng cña mét níc kÐm ph¸t triÓn. Cuèi cïng, chiÕn
lîc nµy m©u thuÉn víi thùc tÕ ë nh÷ng níc kÐm ph¸t triÓn thêi kú 1960 -
1970. Trong thêi kú nµy nhiÒu níc kÐm ph¸t triÓn ®· cã mét sù t¨ng
trëng nhanh mµ kh«ng cÇn cã mét sù ®Çu t lín ®ång bé vµo çc ngµnh
thiÕt yÕu.
ChiÕn lîc ®Çu t kh«ng c©n ®èi cña A.O.Hirschman - cho r»ng çch
tèt nhÊt cho sù t¨ng trëng kinh tÕ lµ ®Çu t kh«ng c©n ®èi ®Ó bï l¹i cho
nh÷ng mÊt c©n ®èi hiÖn cã trong nÒn kinh tÕ ë çc níc kÐm ph¸t triÓn. V×
çc nguån lùc vµ kh¶ n¨ng lµ cã h¹n nªn có hÝch m¹nh chØ cã ý nghÜa trong
çc ngµnh lùa chän cã tÝnh chÊt chiÕn lîc cña nÒn kinh tÕ. Nh÷ng ngµnh
78
nµy mét khi ®· t¨ng trëng ®îc th× nã sÏ lan truyÒn sang çc khu vùc
kh¸c. VÊn ®Ò lµ lùa chän çc ngµnh nµo ? Çc nhµ lËp kÕ hoach ph¶i xem
xÐt sù phô thuéc cña mét dù ¸n ®Çu t vµo mét dù ¸n ®Çu t kh¸c sao cho
chóng cùc ®¹i ho¸ ®îc kh¶ n¨ng sinh lîi chung cña toµn x· héi. CÇn ph¶i
thùc hiÖn ®Çu t nh»m t¹o ra mét lîng lín nhÊt çc quyÕt ®Þnh ®Çu t míi.
Nh÷ng kho¶n ®Çu t nh thÕ cÇn ph¶i ®îc thùc hiÖn trong çc ngµnh cã
nh÷ng mèi liªn kÕt lín nhÊt. Mèi liªn kÕt cña mét ngµnh bao gåm çc mèi
liªn kÕt vÒ phi¸ sau víi çc doanh nghiÖp cung cÊp ®Çu vµo cho ngµnh vµ
mèi liªn kÕt vÒ phÝa tríc víi çc ®¬n vÞ mua s¶n phÈm cña ngµnh. Theo
Hirschman ngµnh thÐp lµ ngµnh cã kh¶ n¨ng ®Çu t tèt. Bëi v× ngµnh thÐp
cã çc mèi liªn kÕt vÒ phÝa sau víi ngµnh s¶n xuÊt than vµ quÆng s¾t vµ víi
çc mèi liªn kÕt vÒ phÝa tríc víi çc ngµnh c¬ khÝ, ®ãng xe, tµu, x©y
dùng... ChÝnh phñ cã vai trß quan träng trong viÖc lùa chän ®Çu t .Kh«ng
nªn ®Ó viÖc ®Çu t l¹i cho riªng çc ç nh©n trong thÞ trêng bëi v× kh¶
n¨ng sinh lîi còng nh møc ®é hëng øng ®Çu t cã thÓ phô thuéc vµo tr×nh
tù ®Çu t. V× vËy chÝnh phñ cã thÓ ®Þnh thêi gian cho çc dù ¸n ®Çu t. ViÖc
chÝnh phñ ®Çu t vµo giao th«ng vËn t¶i vµ n¨ng lîng sÏ khuyÕn khÝch ®Çu
t vµo çc ho¹t ®éng kh¸c.
Tuy nhiªn, h¹n chÕ cña lý thuyÕt t¨ng trëng kh«ng c©n ®èi lµ ®·
kh«ng nhÊn m¹nh tíi tÇm quan träng cña çc ho¹t ®éng ®Çu t vµo n«ng
nghiÖp. Theo Hirschman, n«ng nghiÖp kh«ng kÝch thÝch viÖc h×nh thµnh
nh÷ng mèi liªn kÕt thËt trùc tiÕp ®èi víi çc ngµnh kh¸c. Thùc tÕ cho thÊy,
mÆc cho nh÷ng mèi liªn kÕt t¬ng ®èi yÕu cña nã víi çc khu vùc kh¸c,
nhng sù t¨ng trëng trong n«ng nghiÖp t¹o ra nh÷ng ®ãng gãp rÊt quan
träng cho khu vùc phi n«ng nghiÖp. §ã lµ: cung øng l¬ng thùc thùc phÈm,
cung cÊp lao ®éng, chuyÓn giao vèn, cung cÊp ngo¹i tÖ vµ cã thÓ t¹o ra çc
thÞ trêng réng lín.
Nãi chung çc kh¸i niÖm “ c©n ®èi’’ vµ “ kh«ng c©n ®èi” cÇn ph¶i
®îc x¸c ®Þnh mét çch thËn träng trong çc khung c¶nh ra quyÕt ®Þnh cô
thÓ. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, sù ®Çu t mÊt c©n ®èi cã thÓ lµ rÊt
cÇn thiÕt ®Ó bï ®¾p l¹i cho sù mÊt c©n ®èi hiÖn cã cña nÒn kinh tÕ. MÆt kh¸c
sù t¨ng trëng kh«ng c©n ®èi l¹i cã môc ®Ých cuèi cïng lµ t¹o ra mét lo¹i
79
h×nh c©n ®èi nµo ®Êy.
3.2.6. Lý thuyÕt vÒ sù phô thuéc.
Vµo nh÷ng n¨m 1950 vµ 1960 C. Furtado, mét nhµ kinh tÕ Brazil lµ
ngêi ®ãng gãp tõ ®Çu cho lý thuyÕt vÒ sù phô thuéc. Theo «ng, tõ thÕ kû
18, nh÷ng thay ®æi toµn cÇu vÒ nhu cÇu ®· dÉn tíi sù ph©n c«ng quèc tÕ míi
vÒ lao ®éng trong ®ã çc níc ngo¹i vi (nh÷ng níc kÐm ph¸t triÓn) ë Ch©u
¸, Ch©u Phi vµ Ch©u Mü La tinh lµ nh÷ng níc chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt
çc s¶n phÈm s¬ chÕ phô thuéc vµo níc ngoµi ®ång thêi nhËp khÈu çc
hµng ho¸ tiªu dïng cña çc níc trung t©m ( çc níc ph¸t triÓn ) ë ph¬ng
T©y. N¨ng suÊt gia t¨ng vµ çc çch tiªu dïng míi ë çc níc ngo¹i vi ®·
lµm lîi cho mét thiÓu sè giai cÊp thèng trÞ trong níc. KÕt qu¶ lµ h×nh thµnh
mét thø chñ nghÜa t b¶n ngo¹i vi, mét chñ nghÜa t b¶n kh«ng cã kh¶ n¨ng
s¸ng t¹o, ®æi míi vµ phô thuéc vµo çc quyÕt ®Þnh tõ bªn ngoµi.
Mét nhµ lý thuyÕt lín vÒ sù phô thuéc - A.G. Frank - vµo gi÷a nh÷ng
n¨m s¸u m¬i cña thÕ kû tríc ®· phª ph¸n quan ®iÓm vÒ ph¸t triÓn cho
r»ng çc níc kÐm ph¸t triÓn ®¬ng thêi gièng víi çc giai ®o¹n tríc ®©y
cña çc níc hiÖn ®· ph¸t triÓn. Theo «ng, çc níc ph¸t triÓn hiÖn t¹i
(Ph¬ng T©y, Mü, NhËt B¶n ) cha bao giê kÐm ph¸t triÓn mÆc dï hä cã thÓ
®· tõng cha ph¸t triÓn ®Çy ®ñ. Còng theo «ng, sù kÐm ph¸t triÓn ®îc ®Æc
trng kh«ng chØ ë thÓ chÕ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi theo kiÓu truyÒn thèng
mµ lµ sù phô thuéc cña çc níc kÐm ph¸t triÓn vµo ¸ch thèng trÞ thùc d©n
vµ sù thèng trÞ ®Õ quèc cña çc lùc lîng níc ngoµi. ¤ng cho r»ng chÝnh
sù x©m nhËp cña chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i vµo çc c¬ cÊu kinh tÕ truyÒn
thèng cæ xa ®· t¹o ra sù kÐm ph¸t triÓn. Nãi mét çch râ rµng h¬n, sù ph¸t
triÓn kinh tÕ cña çc níc giÇu ®· ®ãng gãp vµo sù kÐm ph¸t triÓn cña çc
níc nghÌo. Cã nhiÒu vÝ dô minh ho¹ cho vÊn ®Ò nµy, nh Ên Đé kh«ng thÓ
c«ng nghiÖp ho¸ díi thêi chñ nghÜa thùc d©n Anh ; ngîc l¹i NhËt B¶n cã
sù t¨ng trëng c«ng nghiÖp cha cã ai s¸nh kÞp v× NhËt B¶n cha bao giê lµ
mét vÖ tinh cña t b¶n... Frank cã nhËn xÐt r»ng çc níc vÖ tinh ®· tr¶i qua
80
sù ph¸t triÓn kinh tÕ lín nhÊt cña m×nh khi chóng phô thuéc Ýt nhÊt vµo hÖ
thèng t b¶n thÕ giíi. ¤ng cho r»ng çc ho¹t ®éng kinh tÕ sau ®©y ®· gãp
phÇn vµo sù kÐm ph¸t triÓn chø kh«ng ph¶i sù ph¸t triÓn. §ã lµ thay thÕ çc
doanh nghiÖp ®Þa ph¬ng b»ng çc c«ng ty chi nh¸nh, t©n tiÕn h¬n vÒ mÆt
c«ng nghÖ; h×nh thµnh mét ®éi ngò lao ®éng kh«ng cã kü n¨ng ®Ó lµm viÖc
trong çc nhµ m¸y, hÇm má vµ ®ån ®iÒn; tuyÓn dông çc thanh niªn cã häc
vÊn cao vµ çc chøc vô cao phôc vô cho bé m¸y hµnh chÝnh qu¶n trÞ thùc
d©n; çc c«ng nh©n di chuyÓn tõ çc th«n lµng tíi çc tæ hîp ®« thÞ do níc
ngoµi thèng trÞ; më cöa nÒn kinh tÕ ®Ó bu«n b¸n víi çc níc ph¸t triÓn vµ
nhËn ®Çu t tõ çc níc ®ã... Nh vËy, çc níc nghÌo chØ cã thÓ ph¸t triÓn
b»ng çch rót ra khái hÖ thèng t b¶n thÕ giíi.
NhiÒu nhµ lÞch sö kinh tÕ cã thÓ ®ång ý víi Frank r»ng çc thuéc ®Þa
®· tr¶ gi¸ ®¾t cho sù phô thuéc kinh tÕ díi sù cai trÞ cña níc ngoµi. §ã lµ
sù ph¸t triÓn kh«ng ®îc ®Þnh híng, nÒn s¶n xuÊt híng theo nhu cÇu bªn
ngoµi chø kh«ng ph¶i cho nhu cÇu trong níc, çc chÝnh s¸ch kinh tÕ ng¨n
c¶n sù ho¹t ®éng c«ng nghiÖp ®Þa ph¬ng... Tuy nhiªn nh÷ng tæn thÊt nµy
phÇn nµo ®îc bï ®¾p b»ng c¬ së h¹ tÇng: ®êng bé, ®êng s¾t, trêng häc,
dÞch vô hµnh chÝnh. Ngoµi ra còng kh«ng cã g× ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn
nÕu kh«ng cã sù thèng trÞ níc ngoµi. B¶n th©n sù phô thuéc ®· cã nh÷ng
h×nh th¸i míi vµo cuèi thÕ kû 20. Mét sè quèc gia gi¶m bít sù phô thuéc
vµo bªn ngoµi. Mét sè kh¸c cã lÏ ®· bÞ thiÖt h¹i nhiÒu h¬n khi phô thuéc
vµo Mü vµ ph¬ng T©y. Nh÷ng gi¶i ph¸p cho nh÷ng vÊn ®Ò nµy kh«ng ph¶i
lµ viÖc rót khái hÖ thèng t b¶n thÕ giíi mµ lµ mét chÝnh s¸ch cã lùa chän
h¬n trong quan hÖ víi çc níc t b¶n ph¸t triÓn. Frank ®Þnh nghÜa sù phô
thuéc theo kiÓu vßng quanh. Çc níc kÐm ph¸t triÓn lµ kÐm ph¸t triÓn bëi
v× chóng lµ phô thuéc. Sù phô thuéc lµ ®Æc trng cña sù kÐm ph¸t triÓn. Do
®ã mµ lý thuyÕt vÒ sù phô thuéc kh«ng ®a ra ®îc mét çch gi¶i thÝch
t¸ch biÖt vµ x¸c ®¸ng vÒ çc qu¸ tr×nh g©y ra sù kÐm ph¸t triÓn.
81
Tãm t¾t.
Sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®· ®îc çc nhµ kinh tÕ chó ý tõ l©u. Çc lý
thuyÕt vÒ t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn ®· cè g¾ng gi¶i thÝch mèi liªn hÖ gi÷a
çc biÕn sè cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Nh÷ng lý thuyÕt cã tÝnh chÊt kh¸i qu¸t
nh vËy, ®em l¹i sù hiÓu biÕt s©u s¾c thªm ë nh÷ng gãc ®é kh¸c nhau vÒ
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Nã còng gãp phÇn cho sù lùa chän chÝnh s¸ch cña çc
quèc gia trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn.
M« h×nh t¨ng trëng cña David Ricardo - nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn
ngêi Anh - cho r»ng tµi nguyªn thiªn nhiªn lµ cè ®Þnh, trong khi sù gia
t¨ng liªn tôc cña d©n sè, díi t¸c ®éng cña quy luËt lîi tøc gi¶m dÇn vµ sù
tÝch luü chËm ch¹p cña t b¶n lµm cho sù t¨ng trëng s¶n lîng trë nªn tr×
trÖ. Ngêi ta gäi ®©y lµ m« h×nh bi quan vÒ t¨ng trëng. Tuy nhiªn «ng ®·
®¸nh gi¸ thÊp vai trß cña ph¸t minh khoa häc vµ tiÕn bé c«ng nghÖ, còng
nh kh¶ n¨ng kiÓm so¸t t¨ng trëng d©n sè. V× thÕ «ng kh«ng thÊy ®îc
kh¶ n¨ng cña sù t¨ng trëng kinh tÕ nhanh vµ v÷ng ch¾c.
K. Marx ®· nh×n nhËn sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi nh lµ
mét qu¸ tr×nh lÞch sö - tù nhiªn. Trªn c¬ së ph©n tÝch nÒn s¶n xuÊt t b¶n
chñ nghÜa «ng chØ râ nh÷ng ®Æc thï cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt nµy. Nh÷ng
yÕu tè t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ
thÆng d. Lîi nhuËn võa lµ môc tiªu võa lµ ®éng lùc cña mäi qu¸ tr×nh t¸i
s¶n xuÊt t b¶n ç biÖt còng nh t b¶n x· héi. Sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n
xuÊt t b¶n chñ nghÜa ®ång thêi còng lµ sù ph¸t triÓn cña çc m©u thuÉn x·
héi.
M« h×nh t¨ng trëng kinh tÕ cña Walter W. Rostow cã 5 giai ®o¹n.
Trong ®ã giai ®o¹n quan träng nhÊt quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña mét níc
lµ giai ®o¹n cÊt çnh, giai ®o¹n nµy cã møc ®Çu t gia t¨ng, çc ngµnh chñ
®¹o cã møc t¨ng trëng nhanh vµ thÓ chÕ thay ®æi ®Ó kh¾c phôc trë ng¹i
82
cho ph¸t triÓn. Tuy nhiªn trong lý thuyÕt cña «ng çc ®Þnh nghÜa thiÕu chÝnh
x¸c, b»ng chøng thùc nghiÖm cã liªn quan tíi çc ®iÒu kiÖn cÊt çnh lµ
cha ®Çy ®ñ vµ kh«ng thuyÕt gi¶i cho sù vËn ®éng cña x· héi tõ giai ®o¹n
nµy sang giai ®o¹n kh¸c.
Lý thuyÕt vÒ vßng trßn luÈn quÈn cho r»ng mét níc lµ nghÌo bëi v×
nã cã thu nhËp qu¸ thÊp ®Ó cã thÓ khuyÕn khÝch çc nhµ ®Çu t tiÒm tµng vµ
t¹o ra sù tiÕt kiÖm thÝch ®¸ng cho ph¸t triÓn. Tuy nhiªn nhiÒu thùc tÕ cho
thÊy tiÒm n¨ng tiÕt kiÖm ë çc níc kÐm ph¸t triÓn lµ lín h¬n nhiÒu so víi
nh÷ng quan niÖm cña lý thuyÕt nµy.
Nh÷ng ngêi chñ tr¬ng t¨ng trëng c©n ®èi lËp luËn r»ng cÇn ph¶i
cã mét có hÝch m¹nh ®Ó khëi ®éng cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. §Çu t ph¶i
c©n ®èi lµ bëi v× cã sù kh«ng thÓ ph©n chia ®îc trong nhu cÇu vµ h¹ tÇng
c¬ së. Tuy nhiªn ë çc níc kÐm ph¸t triÓn kh«ng cã ®ñ nguån lùc ®Ó t¹o ra
mét có hÝch m¹nh. Ngîc l¹i, Hirschman ñng hé cho mét sù ®Çu t mÊt
c©n ®èi cña nÒn kinh tÕ ®Ó t¹o thuËn lîi cho viÖc ra quyÕt ®Þnh kinh tÕ vµ
®Çu t. Tuy nhiªn «ng ®· kh«ng nhÊn m¹nh ®îc tÇm quan träng cña ®Çu t
trong n«ng nghiÖp.
Lý thuyÕt vÒ sù phô thuéc chia thÕ giíi thµnh çc níc phô thuéc
(ngo¹i vi, kÐm ph¸t triÓn) vµ kh«ng phô thuéc (çc níc trung t©m, ph¸t
triÓn). C. Fuctado cho r»ng n¨ng suÊt gia t¨ng vµ çc çch tiªu dïng míi
sinh ra tõ chñ nghÜa t b¶n ë çc níc ngo¹i vi ch©u ¸, ch©u Phi, ch©u Mü
la tinh lµ cã lîi cho giai cÊp thèng trÞ nhá bÐ. A. G. Frank l¹i cho r»ng chÝnh
sù th©m nhËp cña chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i vµo çc c¬ cÊu kinh tÕ truyÒn
thèng cæ xa ®· t¹o ra sù kÐm ph¸t triÓn. V× vËy çc níc nghÌo chØ cã thÓ
ph¸t triÓn b»ng çch rót khái hÖ thèng t b¶n thÕ giíi.
C©u hái «n tËp vµ th¶o luËn .
1. Tr×nh bµy m« h×nh t¨ng trëng cæ ®iÓn? V× sao l¹i gäi m« h×nh t¨ng
83
trëng cña D. Ricardo lµ m« h×nh bi quan vÒ t¨ng trëng?
2. Lý thuyÕt cña K. Marx vÒ sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi
nãi chung vµ cña nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa nãi riªng?
3 . Çc giai ®o¹n t¨ng trëng kinh tÕ cña W. Rostow? Nh÷ng phª
ph¸n vÒ lý thuyÕt nµy?
4 . ThÕ nµo lµ mét vßng trßn luÈn quÈn? Cßn nh÷ng vßng trßn luÈn
quÈn tiÒm tµng nµo kh¸c ë çc níc kÐm ph¸t triÓn?
5 . Sù gièng nhau vµ kh¸c nhau gi÷a lý thuyÕt t¨ng trëng c©n ®èi vµ
lý thuyÕt t¨ng trëng kh«ng c©n ®èi?
6 . Mét níc víi sù phô thuéc vµo çc nÒn kinh tÕ t b¶n ph¬ng
T©y ph¶i tr¶ gi¸ ®¾t nhÊt vÒ çi g×? vµ ®îc lîi nhÊt vÒ çi g×?
7 . H·y chän mét níc hoÆc mét vïng trªn thÕ giíi. Lý thuyÕt ph¸t
triÓn kinh tÕ nµo gi¶i thÝch tèt nhÊt cho sù ph¸t triÓn t¹i níc hoÆc vïng ®ã?
1.Ch¬ng 3 tËp 1. TLTK 1.
2.Ch¬ng 5. TLTK 3.
3.Ch¬ng 36. Kinh tÕ häc, TËp 2, P.A. Samuelson, W. D. Nordhaus,

(XuÊt b¶n lÇn thø 15), NXB ChÝnh trÞ quèc gia, H. 1997.
4. Ch¬ng 2 TLTK6.
84
Ch¬ng 4
Sù nghÌo ®ãi vµ bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp
Sù t¨ng trëng kinh tÕ chØ c¶i thiÖn ®îc ®êi sèng cña ®¹i bé phËn
d©n sè mét níc khi møc ®é bÊt b×nh ®¼ng vÒ ph©n phèi thu nhËp lµ thÊp.
Cho ®Õn nay trªn thÕ giíi vÉn cßn h¬n mét tû ngêi cã møc sèng díi møc
tèi thiÓu chÊp nhËn ®îc. Gi¶m bít n¹n nghÌo ®ãi kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò cña
çc níc ®ang ph¸t triÓn mµ lµ vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt toµn cÇu. Tuy nhiªn,
tríc hÕt vÉn lµ nç lùc cña çc níc ®ang ph¸t triÓn. Xo¸ bá n¹n nghÌo ®ãi
phæ biÕn vµ sù bÊt b×nh ®¼ng cao trong ph©n phèi thu nhËp lµ cèt lâi cña
mäi vÊn ®Ò ph¸t triÓn. Nã còng x¸c ®Þnh môc tiªu chñ yÕu cña nhiÒu chÝnh
s¸ch kinh tÕ ®ang vËn hµnh cña chÝnh phñ çc níc ®ang ph¸t triÓn.
PhÇn thø nhÊt cña ch¬ng nµy sÏ xem xÐt t×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng vÒ
ph©n phèi thu nhËp. TiÕp theo sÏ xem xÐt ®Þnh nghÜa vµ thùc tr¹ng nghÌo
®ãi, ph©n tÝch ®Æc ®iÓm vµ nguyªn nh©n cña nghÌo ®ãi. Cuèi cïng ®a ra
çc chÝnh s¸ch cã thÓ lùa chän nh»m xo¸ bá nghÌo ®ãi vµ gi¶m bít sù
chªnh lÖch qu¸ ®¸ng trong ph©n phèi thu nhËp ë çc níc ®ang ph¸t triÓn.
4.1 Sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ ph©n phèi thu nhËp.
4.1.1. Ph©n phèi thu nhËp.
Ph©n phèi thu nhËp lµ viÖc mét nÒn kinh tÕ ph©n chia tæng thu nhËp
quèc d©n cho çc ç nh©n vµ nhãm d©n c trong x· héi t¹i mét thêi kú nhÊt
®Þnh, thêng lµ trong mét n¨m. Trong thÞ trêng, ph©n phèi thu nhËp ®îc
thùc hiÖn theo hÖ thèng gi¸ c¶; cßn chÝnh phñ tham gia vµo qu¸ tr×nh nµy
b»ng viÖc ph©n phèi l¹i thu nhËp. Cã hai çch tiÕp cËn vÒ ph©n phèi thu
nhËp: ph©n phèi thu nhËp theo ç nh©n - hay theo møc ®é; vµ ph©n phèi thu
nhËp theo chøc n¨ng - hay theo yÕu tè s¶n xuÊt.
85
Ph©n phèi thu nhËp theo ç nh©n lµ muèn nãi ®Õn mçi ç nh©n hay
hé gia ®×nh trong nÒn kinh tÕ nhËn ®îc bao nhiªu thu nhËp trong mét n¨m.
Ph©n phèi thu nhËp theo ç nh©n kh«ng xem xÐt nh÷ng h×nh thøc thu nhËp
mµ ç nh©n ®ã cã thÓ nhËn ®îc nh thu nhËp tõ tiÒn l¬ng, tiÒn thëng,
tiÒn cho thuª bÊt ®éng s¶n, lîi tøc, lîi nhuËn, quµ tÆng, thõa kÕ... Nã còng
kh«ng xem xÐt ç nh©n ®ã c tró ë ®©u - n«ng th«n hay thµnh thÞ, trong
níc hay níc ngoµi. Nã còng kh«ng xem xÐt ç nh©n ®ã lµm ë ngµnh nµo
hay nghÒ g× - c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, th¬ng m¹i, tµi chÝnh, hay viÔn
th«ng... Nã còng kh«ng xem xÐt hoµn c¶nh vµ ®Þa vÞ x· héi cña ç nh©n ®ã.
NÕu hai ç nh©n cã møc thu nhËp nh nhau th× ®îc xÕp vµo trong cïng
mét nhãm - bÊt kÓ mét ngêi lµm viÖc quÇn quËt trªn ®ång ruéng víi 12 giê
mét ngµy, cßn ngêi kia ë thµnh phè suèt ngµy ngåi ch¬i vµ kiÕm ®îc
kho¶n tiÒn t¬ng tù tõ viÖc cho thuª nhµ.
§Ó xem xÐt ph©n phèi thu nhËp theo ç nh©n çc nhµ kinh tÕ vµ
thèng kª thêng s¾p xÕp çc ç nh©n theo møc thu nhËp t¨ng dÇn råi chia
tæng sè d©n trong mét níc thµnh çc nhãm. Ngêi ta cã thÓ chia tæng d©n
sè mét níc thµnh ba nhãm (nhãm h¹ lu víi 40% d©n sè, nhãm trung lu
víi 40% d©n sè, vµ nhãm thîng lu víi 20% d©n sè ); cã thÓ chia tæng d©n
sè thµnh n¨m nhãm (Quintiles) víi mçi nhãm 20% d©n sè; hoÆc còng cã
thÓ chia tæng d©n sè thµnh 10 nhãm (Deciles) víi mçi nhãm 10% d©n sè.
Gi¶ sö mét nÒn kinh tÕ cã tæng sè d©n lµ 10 ngêi; tæng thu nhËp
quèc d©n cña nÒn kinh tÕ nµy lµ 100 $. B¶ng sau ®©y cho biÕt thu nhËp mµ
mçi ngêi nhËn ®îc trong sè 100 $ ®ã.
Ç nh©n 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Thu nhËp 2,0 3,5 4,7 5,8 7,0 8,5 9,8 12,0 20,0 26,7
86
Theo m« h×nh 3 nhãm th× tæng d©n sè ®îc chia thµnh ba nhãm: 40%
d©n sè nghÌo nhÊt - tõ ç nh©n thø 1 ®Õn 4 - gäi lµ nhãm h¹ lu, 40% d©n
sè tiÕp theo - tõ ç nh©n thø 5 ®Õn ç nh©n thø 8 - gäi lµ nhãm trung lu;
20% d©n sè giµu nhÊt - ç nh©n thø 9 vµ 10 - gäi lµ nhãm thîng lu.
Ç 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
nh©n
Thu 2,0 3,5 4,7 5,8 7,0 8,5 9,8 12,0 20,0 26,7
nhËp
Ph©n H¹ lu Trung lu Thîng lu

nhãm
M« h×nh ba nhãm trªn ®©y cho thÊy nhãm h¹ lu nhËn ®îc 16% tæng
thu nh©p; nhãm trung lu nhËn ®îc 37,3% tæng thu nhËp; nhãm thîng
lu nhËn ®îc 46,7% tæng thu nhËp.
M« h×nh 5 nhãm: Còng víi gi¶ ®Þnh trªn ®©y, tæng d©n sè ®îc
chia thµnh 5 nhãm víi mçi nhãm chiÕm 20% d©n sè.
Ç
nh©n 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Thu
nhËp 2,0 3,5 4,7 5,8 7,0 8,5 9,8 12,0 20,0 26,7
Ph©n Nhãm 1 Nhãm 2 Nhãm 3 Nhãm 4 Nhãm 5

nhãm (ThÊp nhÊt) (ThÊp) (Trungb×nh) (Cao) (Cao nhÊt)
M« h×nh n¨m nhãm trªn ®©y cho thÊy: 20% d©n sè cña nhãm 1
87
(nghÌo nhÊt) nhËn ®îc 5,5% tæng thu nhËp, 20% d©n sè cña nhãm 2 nhËn
®îc 10,5% tæng thu nhËp, 20% d©n sè cña nhãm 3 (trung b×nh) nhËn ®îc
15,8% tæng thu nhËp; 20% d©n sè cña nhãm 4 nhËn ®îc 21,8% tæng thu
nhËp; vµ 20% d©n sè nhãm 5 (giµu nhÊt) nhËn ®îc 46,7% tæng thu nhËp.
NÕu lµ m« h×nh 10 nhãm, víi mçi nhãm chiÕm 10% d©n sè, th×
phÇn thu nhËp mµ mçi ç nh©n nhËn ®îc trong nÒn kinh tÕ gi¶ ®Þnh trªn
®©y còng chÝnh lµ tû lÖ phÇn tr¨m trong tæng thu nhËp cña nhãm ®ã - vÝ dô
nhãm 1(nghÌo nhÊt) nhËn ®îc 2,0% tæng thu nhËp, nhãm 2 nhËn ®îc
3,5% tæng thu nhËp ... nhãm 10 (giµu nhÊt) nhËn ®îc 26,7% tæng thu
nhËp.
Nh vËy lµ, mét m« h×nh ph©n phèi thu nhËp ç nh©n cho biÕt,
mçi ç nh©n còng nh nhãm cña hä nhËn ®îc bao nhiªu phÇn tr¨m cña
tæng thu nhËp. Nã kh¸c víi thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi. Thu nhËp b×nh
qu©n ®Çu ngêi cña mét níc b»ng Tæng thu nhËp quèc d©n chia cho d©n sè
cña níc ®ã ë gi÷a n¨m. Trong nÒn kinh tÕ gi¶ ®Þnh trªn ®©y, víi møc tæng
thu nhËp lµ 100$ vµ d©n sè kh«ng ®æi trong n¨m lµ 10 ngêi th× thu nhËp
b×nh qu©n ®Çu ngêi lµ 10$. Nh vËy con sè thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi
lµ kÕt qu¶ cña viÖc tæng thu nhËp ®îc chia ®Òu cho tÊt c¶ mäi ngêi. Con
sè thu nhËp b×nh qu©n nµy lín h¬n thu nhËp cña nhãm ngêi nghÌo nhÊt vµ
nhá h¬n thu nhËp cña nhãm ngêi giµu nhÊt. Thíc ®o nµy nãi lªn møc
sèng trung b×nh cña mét ç nh©n trong nÒn kinh tÕ. Nã còng lµ mét thíc
®o t¨ng trëng kinh tÕ - t¨ng trëng thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi. V× môc
tiªu cña t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn lµ c¶i thiÖn ®êi sèng cña d©n chóng nªn
thíc ®o nµy cã nhiÒu ý nghÜa. Liªn hîp quèc ®· sö dông chØ tiªu thu nhËp
b×nh qu©n ®Çu ngêi ®Ó so s¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña çc níc. Nã còng
lµ mét trong ba thµnh phÇn c¬ b¶n mµ C¬ quan ph¸t triÓn con ngêi cña
Liªn Hîp Quèc dïng ®Ó tÝnh chØ sè ph¸t triÓn con ngêi cña çc quèc gia
trong n¨m.
Ph©n phèi thu nhËp theo chøc n¨ng cho biÕt mçi nh©n tè s¶n xuÊt
nhËn ®îc tû phÇn bao nhiªu trong tæng thu nhËp quèc d©n.
88
Çch xem xÐt nµy cho biÕt thu nhËp cña mét nh©n tè s¶n xuÊt theo
phÇn ®ãng gãp cña nh©n tè nµy vµo s¶n lîng hay thu nhËp trong nÒn kinh
tÕ. Minh ho¹ sau ®©y sÏ xem xÐt vÒ nh©n tè lao ®éng.
Gi¶ sö mét nÒn kinh tÕ chØ sö dông hai nh©n tè s¶n xuÊt: lao ®éng vµ
vèn. Còng gi¶ ®Þnh r»ng, vèn lµ
nh©n tè cè ®Þnh, cßn lao ®éng lµ
nh©n tè biÕn ®æi.
W
§å thÞ h×nh 1 minh ho¹ ®¬n gi¶n vÒ
A SL
ph©n phèi thu nhËp theo chøc n¨ng.
Trªn ®å thÞ, W lµ tiÒn l¬ng thùc tÕ, E
Wo
L lµ lîng lao ®éng hay viÖc lµm.
DL
Trong ®iÒu kiÖn thÞ trêng c¹nh
tranh, DL lµ ®êng cÇu vÒ lao ®éng.
§êng DL ®îc x¸c ®Þnh bëi gi¸ trÞ 0 Lo
L
s¶n phÈm biªn cña lao ®éng. §êng
DL dèc xuèng do qui luËt s¶n phÈm H×nh 1
biªn gi¶m dÇn. Víi SL lµ ®êng cung vÒ lao ®éng dèc lªn th× E lµ ®iÓm c©n
b»ng thÞ trêng. T¹i ®iÓm c©n b»ng nµy, OWo lµ møc l¬ng c©n b»ng vµ
OLo lµ møc c©n b»ng cña sè lîng viÖc lµm.
Tæng thu nhËp quèc d©n ®îc biÓu hiÖn b»ng diÖn tÝch h×nh OAELo.
Tæng thu nhËp quèc d©n nµy ®îc chia thµnh hai phÇn: diÖn tÝch h×nh
OWoELo lµ tæng sè tiÒn l¬ng cña ngêi lao ®éng - tæng kho¶n ph¶i thanh
to¸n nµy b»ng ®¬n gi¸ tøc lµ møc l¬ng tr¶ cho mét c«ng nh©n (OWo) nh©n
víi khèi lîng sö dông nh©n c«ng (OLo) víi gi¶ ®Þnh lµ sö dông nh©n tè lao
®éng cã hiÖu qu¶, tøc lµ víi chi phÝ tèi thiÓu; phÇn cßn l¹i - diÖn tÝch h×nh
AWoE, biÓu thÞ lîi nhuËn cña nh÷ng ngêi së h÷u vèn.
T¬ng tù nh thÕ ta cã thÓ m« t¶ sù ®ãng gãp còng nh phÇn mµ
nh©n tè vèn hay ®Êt ®ai...nhËn ®îc trong tæng thu nhËp.
89
Nh vËy ph©n phèi thu nhËp theo chøc n¨ng cho biÕt ngêi lao ®éng
nhËn ®îc bao nhiªu tiÒn l¬ng, ngêi chñ ®Êt nhËn ®îc bao nhiªu tiÒn
thuª ®Êt, ngêi chñ së h÷u vèn nhËn ®îc bao nhiªu lîi nhuËn. Mçi nh©n tè
vµ mäi nh©n tè chØ nhËn ®îc t¬ng øng víi çi mµ nã ®ãng gãp vµo s¶n
lîng quèc gia, kh«ng h¬n vµ còng kh«ng kÐm.
Lý thuyÕt trªn ®©y ®îc x©y dùng trªn c¬ së gi¶ ®Þnh thÞ trêng
c¹nh tranh hoµn h¶o - n¬i mµ gi¸ c¶ cña mçi nh©n tè s¶n xuÊt hoµn toµn
®îc x¸c ®Þnh bëi ®êng cung vµ ®êng cÇu cña nh©n tè s¶n xuÊt ®ã.
Tuy nhiªn trong thùc tÕ, çc thÕ lùc phi thÞ trêng thêng cã nh÷ng
¶nh hëng lín tíi viÖc x¸c ®Þnh gi¸ c¶ cña nh÷ng nh©n tè s¶n xuÊt. VÝ dô,
chñ së h÷u nh÷ng nguån vèn lín hay çc chñ ®Êt giµu cã sÏ chi phèi gi¸ c¶
®èi víi vèn, ®Êt ®ai, vµ s¶n lîng ®Ó sao cho hä ®îc hëng lîi nhiÒu nhÊt.
Sù liªn minh “çnh hÈu” gi÷a çc ng©n hµng, c«ng ty vµ c¬ quan c«ng
quyÒn còng dÉn ®Õn nh÷ng sai lÖch vÒ gi¸ çc yÕu tè s¶n xuÊt. Sù th¬ng
lîng gi÷a c«ng ®oµn vµ giíi chñ còng lµm sai lÖch møc l¬ng c©n b»ng
trªn thÞ trêng lao ®éng... NhiÒu sù can thiÖp phi thÞ trêng kh¸c còng lµm
cho gi¸ c¶ cña çc yÕu tè s¶n xuÊt bÞ mÐo mã. Çc thÕ lùc phi thÞ trêng
nµy, cã mÆt trong c¶ nh÷ng nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn vµ trong çc nÒn kinh tÕ
®ang ph¸t triÓn.
Do vËy, lý thuyÕt vÒ ph©n phèi thu nhËp theo chøc n¨ng trªn ®©y bÞ
gi¶m gi¸ trÞ ®i kh¸ nhiÒu khi sö dông nã ®Ó kh¶o s¸t thùc tÕ - ®Æc biÖt lµ
trong çc nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn.
4.1. 2. §o lêng bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp.
Mäi quèc gia ®Òu tån t¹i sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ ph©n phèi thu nhËp.
VÊn ®Ò kh¸c nhau chØ ë møc ®é. Cã nhiÒu çch ®o lêng møc ®é bÊt b×nh
®¼ng vÒ thu nhËp cña mét níc hay vïng l·nh thæ.
Sù ph©n nhãm d©n sè trªn ®©y ®Ó thiÕt lËp m« h×nh ph©n phèi thu
nhËp theo ç nh©n ®ång thêi còng ®îc sö dông ®Ó ®o lêng vµ so s¸nh
møc ®é bÊt b×nh ®¼ng vÒ ph©n phèi thu nhËp ë çc quèc gia hay vïng l·nh
thæ. Cã nhiÒu çch ®o.
90
Çch thø nhÊt lµ HÖ sè Kuznets: §îc tÝnh b»ng tû sè % thu nhËp
cña nhãm giµu nhÊt so víi % thu nhËp cña nhãm nghÌo nhÊt. Con sè nµy
cµng lín th× sù bÊt b×nh ®¼ng trong ph©n phèi thu nhËp cµng lín.
Trong m« h×nh n¨m nhãm trªn ®©y, tû sè nµy lµ 46,7/5,5 = 8,5 hay
20% sè ngêi giµu nhÊt cã thu nhËp cao gÊp 8,5 lÇn thu nhËp cña 20% sè
ngêi nghÌo nhÊt. Trong m« h×nh ph©n chia theo 10 nhãm, tû sè nµy lµ
26,7/2,0 = 13,35 tøc lµ 10% sè ngêi giÇu nhÊt cã thu nhËp gÊp 13,35 lÇn
thu nhËp cña 10% sè ngêi nghÌo nhÊt.
Çch thø hai, ®o b»ng ®êng cong Lorenz. Conrad Lorenz lµ mét nhµ
thèng kª ngêi Mü, vµo n¨m 1905 «ng ®· ®Ò xuÊt mét ph¬ng ph¸p thuËn
tiÖn vµ ®îc sö dông réng r·i lµ dïng ®å thÞ ®Ó m« t¶ mèi quan hÖ gi÷a çc
nhãm d©n sè vµ tû lÖ thu nhËp t¬ng øng cña hä trong nÒn kinh tÕ.
H×nh 2 m« t¶ ph¬ng ph¸p nµy. Trªn ®å thÞ, trôc hoµnh biÓu diÔn
phÇn tr¨m céng dån cña d©n sè vµ
100 E
®îc s¾p xÕp theo thø tù thu nhËp
t¨ng dÇn. Trôc tung biÓu diÔn phÇn
tr¨m cña tæng thu nhËp céng dån.

% Thu nhËp
Sè ®o trªn hai trôc nµy lµ nh

C
nhau bëi chóng cïng biÓu thÞ B *
A *
tû lÖ phÇn tr¨m tõ 0% ®Õn 100%.
*
Mçi ®iÓm trong ®å thÞ, nh A
ch¼ng h¹n lµ tæ hîp cña phÇn tr¨m O % D©n sè 100

d©n sè vµ phÇn tr¨m thu nhËp
t¬ng øng cña hä nhËn ®îc.
91
§êng chÐo OE lµ tËp hîp tÊt c¶ çc ®iÓm mµ t¬ng øng víi bao nhiªu
phÇn tr¨m d©n sè th× nhËn ®îc ®óng bÊy nhiªu phÇn tr¨m cña tæng thu
nhËp. V× vËy ngêi ta gäi ®êng th¼ng OE lµ ®êng b×nh ®¼ng tuyÖt ®èi. ë
cùc kia ®êng vu«ng gãc cho thÊy chØ 1 ngêi nhËn ®îc 100% tæng thu
nhËp, cßn nh÷ng ngêi kh¸c kh«ng cã thu nhËp. V× vËy ngêi ta gäi nã lµ
®êng bÊt b×nh ®¼ng tuyÖt ®èi.
Trong thùc tÕ, kh«ng cã quèc gia nµo, viÖc ph©n phèi thu nhËp ®îc
thùc hiÖn trªn ®êng b×nh ®¼ng tuyÖt ®èi hay ®êng bÊt b×nh ®¼ng tuyÖt
®èi. Chóng n»m ë ®©u ®ã trong kho¶ng gi÷a hai ®êng nµy.
Gi¶ sö mét níc, qua thèng kª, ta x¸c ®Þnh ®îc çc ®iÓm A, B, C...
lµ çc ®iÓm cho biÕt tæ hîp phÇn tr¨m d©n sè vµ phÇn tr¨m thu nhËp cña hä.
Çc ®iÓm A, B, C... cã thÓ lµ tæ hîp cña phÇn tr¨m thu nhËp vµ phÇn tr¨m
t¬ng øng cña d©n sè theo çc m« h×nh ph©n nhãm trªn ®©y.
V× kh«ng cã níc nµo ph©n phèi thu nhËp theo ®êng OE hay ®êng
vu«ng gãc nªn çc ®iÓm nh A, B, C... n»m bªn ph¶i ®êng OE vµ bªn tr¸i
®êng vu«ng gãc. Nèi tÊt c¶ çc ®iÓm nh A, B, C... ta ®îc mét ®êng -
gäi lµ ®êng cong Lorenz. Qui m« ph©n phèi thu nhËp cña mét quèc gia
hay vïng l·nh thæ ®îc biÓu thÞ b»ng ®êng nµy. §êng cong Loren m« t¶
phÇn tr¨m thu nhËp nhËn ®îc trong tæng thu nhËp t¬ng øng víi phÇn tr¨m
d©n sè ®îc nhËn thu nhËp ®ã trong n¨m. Mét ®êng cong Lorenz lu«n b¾t
®Çu tõ ®iÓm (0,0) vµ kÕt thóc ë ®iÓm ( 1,1).
§Ó so s¸nh møc ®é bÊt b×nh ®¼ng cña hai quèc gia, hai khu vùc...
ngêi ta dùa vµo vÞ trÝ cña ®êng cong Lorenz. NÕu ®êng nµy cµng xa
®êng chÐo OE - ®êng cµng cong - th× møc ®é bÊt b×nh ®¼ng trong ph©n
phèi thu nhËp cµng cao.
92
H×nh sau m« t¶ ph©n phèi thu nhËp ë hai quèc gia X vµ Y b»ng
®êng Lorenz. §êng OAE m« t¶ ph©n phèi thu nhËp ë níc X, cßn ®êng
O¢E m« t¶ ph©n phèi thu nhËp 100 E
cña níc Y.
Trong trêng hîp nµy, ®êng
O¢E ë xa ®êng OE h¬n so
% Thu nhËp
víi ®êng OAE, v× vËy ph©n
phèi thu nhËp ë níc Y lµ bÊt ¢
b×nh ®¼ng h¬n so víi níc X. *A
Sö dông ®êng cong Loren
cho ta mét çi nh×n trùc quan, o %D©n sè 100

thÊy ngay ®îc møc ®é bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp gi÷a çc níc.
Tuy nhiªn viÖc biÓu diÔn trªn h×nh, nhiÒu khi l¹i khã cã thÓ so s¸nh
®îc vÞ trÝ mét çch chÝnh x¸c nªn ngêi ta thêng quan t©m ®Õn nhãm
nghÌo d©n sè nghÌo nhÊt nhËn ®îc bao nhiªu phÇn tr¨m thu nhËp. VÝ dô
40% d©n sè nghÌo nhÊt nhËn ®îc bao nhiªu phÇn tr¨m thu nhËp.
H×nh 4 m« t¶ ®êng cong Loenz cña hai quèc gia N vµ M - cña N lµ

ONE vµ cña M lµ OME. Trªn ®å thÞ, hai ®êng nµy c¾t nhau, nªn çi nh×n
trùc quan rÊt khã so s¸nh møc ®é bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp gi÷a hai níc
nµy. Tuy nhiªn nÕu nh×n vµo tû phÇn thu nhËp giµnh cho nhãm ngêi nghÌo
nhÊt th× ta cã thÓ thùc hiÖn ®îc viÖc so s¸nh nµy.
Trong hai níc th× níc M cã møc ®é bÊt b×nh ®¼ng trong ph©n phèi
thu nhËp cao h¬n níc N v× 40% d©n sè nghÌo nhÊt cña níc M chØ nhËn
®îc 15% tæng thu nhËp, trong khi ®ã 40% d©n sè nghÌo nhÊt cña níc N
nhËn ®îc 20% tæng thu nhËp.
93
Th«ng thêng ngêi ta qui íc nÕu 40% d©n sè nghÌo nhÊt nhËn ®îc
díi 14% tæng thu nhËp lµ møc ®é bÊt b×nh ®¼ng cao, nÕu
nhËn ®îc tõ 14% ®Õn 17% tæng 100 E
thu nhËp lµ møc ®é bÊt b×nh ®¼ng
võa, nÕu nhËn ®îc trªn 17% tæng
thu nhËp lµ møc ®é bÊt b×nh ®¼ng
%Thu nhËp
*N
thÊp. Nh vËy ®êng Lorenz cã nh÷ng
u thÕ cña trùc quan nhng nã còng

*M
h¹n chÕ khi biÓu diÔn nh÷ng sè liÖu 20
15
chÝnh x¸c vµ còng kh«ng thÓ m« t¶
o
40 % D©n sè 100
nhiÒu nÒn kinh tÕ trªn mét ®å thÞ.
Ba lµ, ®o b»ng hÖ sè Gini (Gini coefficlent).
Corrado Gini - mét nhµ thèng kª ngêi Italia - vµo n¨m 1912 ®· ®a ra
mét çch ®o lêng sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ ph©n phèi thu nhËp b»ng mét hÖ sè.
HÖ sè Gini lµ mét çch ®o kh¸i 100 E
qu¸t vÒ møc ®é bÊt b×nh ®¼ng trong
ph©n phèi thu nhËp cña mét níc.

% Thu nhËp
VÒ h×nh häc, gi¸ trÞ cña hÖ sè Gini
(G) ®îc tÝnh dùa vµo ®êng cong
Lorenz. Nã lµ tû lÖ gi÷a diÖn tÝch A

B
phÇn n»m gi÷a ®êng cong Lorenz
vµ ®êng b×nh ®¼ng tuyÖt®èi (OE)

0 % D©n sè
víi diÖn tÝch n»m díi ®êng OE. 100
94
Trong ®å thÞ h×nh trªn, hÖ sè Gini ®îc tÝnh b»ng tû lÖ diÖn tÝch h×nh A
víi diÖn tÝch A+B. V× A + B = 0,5 nªn G = A/0,5 = 2A = 1- 2B.
. NÕu ®êng cong Lorenz ®îc biÓu diÔn b»ng hµm sè Y = L(x) khi ®ã
1
gi¸ trÞ cña B lµ hµm tÝch ph©n G  1  2 L (X) d (X) Trong mét sè trêng hîp,
0
®¼ng thøc nµy cã thÓ dïng ®Ó tÝnh to¸n hÖ sè Gini trùc tiÕp mµ kh«ng cÇn
®Õn ®êng cong Lorenz. VÝ dô, gäi d©n sè lµ yi víi i = 1 ®Õn n vµ y tho¶
m·n thø tù kh«ng gi¶m ( yi  yi + 1) th×
NÕu : G = 0 lµ b×nh ®¼ng tuyÖt ®èi; G = 1 lµ bÊt b×nh ®¼ng tuyÖt ®èi.
VËy hÖ sè Gini lín h¬n 0 vµ nhá h¬n 1. ChØ sè Gini (Gini Index) biÓu diÔn
díi d¹ng % ®îc tÝnh b»ng çch nh©n hÖ sè Gini víi 100. VÝ dô, nÕu hÖ sè
Gini lµ 0,35 th× chØ sè Gini lµ 35%.
Nh vËy viÖc sö dông hÖ sè Gini, cã lÏ tiÖn lîi h¬n so víi dïng
®êng cong Lorenz khi cÇn ph¶i so s¸nh sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp gi÷a
nhiÒu quèc gia vµ vïng l·nh thæ.
Tuy nhiªn khi dïng hÖ sè Gini ®Ó so s¸nh møc ®é bÊt b×nh ®¼ng vÒ
thu nhËp gi÷a çc níc cÇn ph¶i thËn träng. Còng nh nhiÒu chØ sè kinh tÕ
kh¸c, hÖ sè Gini cã nh÷ng khiÕm khuyÕt cña nã. V× çc níc cã hÖ thèng
thu thËp sè liÖu kh¸c nhau, l¹i thêng sö dông çc chØ sè thay thÕ cho nhau,
nªn sè liÖu çc níc cã khi l¹i kh«ng t¬ng thÝch. Mét trong nh÷ng nguyªn
nh©n chÝnh g©y ra t×nh tr¹ng kh«ng t¬ng ®ång khi so s¸nh bÊt b×nh ®¼ng lµ
mét sè níc sö dông thu nhËp cña hé gia ®×nh lµm sè ®o vÒ møc phóc lîi,
trong khi ®ã mét sè níc kh¸c l¹i sö dông møc chi tiªu cho tiªu dïng lµm
sè ®o vÒ møc phóc lîi. V× thÕ ngêi ta cßn tÝnh hÖ sè Gini vÒ thu nhËp vµ hÖ
sè Gini vÒ tiªu dïng. ë hÇu hÕt çc níc khi ®o bÊt b×nh ®¼ng b»ng hÖ sè
95
Gini dùa vµo thu nhËp thêng cao h¬n khi dùa vµo tiªu dïng.
Mét vÊn ®Ò n÷a lµ viÖc ®Þnh nghÜa vµ cïng víi nã lµ çch tÝnh thu
nhËp vµ tiªu dïng. BÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp cã thÓ thay ®æi nÕu viÖc tÝnh
thu nhËp lµ: tÝnh toµn bé thu nhËp hay chØ lµ thu nhËp tõ tiÒn l¬ng, thu
nhËp tríc thuÕ hay sau thuÕ, cã tÝnh çc kho¶n trî cÊp c«ng khai vµ trî cÊp
ngÇm hay kh«ng... T¬ng tù, bÊt b×nh ®¼ng vÒ tiªu dïng cã thÓ thay ®æi do
phô thuéc vµo hµng lo¹t çc yÕu tè nh: møc ®é chi tiÕt hãa cña giá hµng
ho¸ tiªu dïng, ph¬ng ph¸p íc ®Þnh gi¸ trÞ nhµ cöa vµ çc hµng hãa tiªu
dïng l©u bÒn, ®é dµi cña kho¶ng thêi gian kh¶o s¸t; nh÷ng ¶nh hëng cña
nh÷ng ®iÒu chØnh theo sù biÕn thiªn cña gi¸ c¶. HÖ sè Gini còng chØ cho
biÕt mét çch kh¸i qu¸t, chung nhÊt vÒ møc ®é bÊt b×nh ®¼ng trong ph©n
phèi thu nhËp cña mét níc nhng trong mét sè trêng hîp nã kh«ng gióp
cho viÖc ph©n tÝch ®¸nh gi¸ sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a çc nhãm ngêi trong x·
héi.
V× vËy, bé sè liÖu ®o lêng sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp gi÷a çc
níc thêng ®îc x¸c ®Þnh sao cho tÝnh t¬ng thÝch cña chóng nhiÒu h¬n
®Ó cã ®îc çi nh×n chÝnh x¸c h¬n. Tuy nhiªn, chóng l¹i thêng kh«ng thÓ
®¹t ®îc sù t¬ng ®ång hoµn toµn.
4.1.3 Mối quan hệ giữa bất bình đẳng và tăng trưởng.
NhiÒu nhµ nghiªn cøu Kinh tÕ ph¸t triÓn cho r»ng ®êng m« t¶ sù bÊt
b×nh ®¼ng trong ph©n phèi thu nhËp ë çc níc kÐm ph¸t triÓn cã h×nh
d¹ng nh mét ch÷ U ngîc - do Simon Kuznets, nhµ kinh tÕ häc Mü ®a ra
vµo n¨m 1955 trªn c¬ së nghiªn cøu mang tÝnh thùc nghiÖm. Theo m« h×nh
nµy, bÊt b×nh ®¼ng lóc ®Çu t¨ng lªn nhng sau ®ã gi¶m dÇn theo sù t¨ng lªn
cña thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi. Lóc ®Çu t¨ng trëng kinh tÕ mang l¹i
phÇn thu nhËp cao cho ngêi giµu vµ thu nhËp thÊp cho ngêi nghÌo. Bëi v×
ë çc níc kÐm ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thêng lµ nÒn kinh tÕ nhÞ nguyªn cã
khu vùc truyÒn thèng vµ khu vùc hiÖn ®¹i - trong ®ã khu vùc hiÖn ®¹i cã thu
96
nhËp vµ n¨ng suÊt cao h¬n h¼n khu vùc truyÒn thèng. Khi t¨ng trëng kinh
tÕ vµ di d©n tõ khu vùc truyÒn thèng ®Õn khu vùc hiÖn ®¹i b¾t ®Çu diÔn ra
th× sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp t¨ng lªn râ rÖt. T¨ng trëng kinh tÕ ®îc
tiÕp tôc vµ cã c¬ së réng r·i h¬n, vai trß cña chÝnh phñ ®îc t¨ng cêng,
nh÷ng c¬ héi ®Ó gi¸o dôc vµ ®µo t¹o çc nhãm cã thu nhËp thÊp ®îc më
réng... lµm cho bé phËn d©n c nghÌo nhÊt còng cã thÓ t¨ng ®îc phÇn thu
nhËp cña m×nh. Sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp cã thÓ gi¶m dÇn.
Nãi chung, çc níc ph¸t triÓn (cã Gini

thu nhËp cao) cã møc bÊt b×nh ®¼ng
thÊp vÒ ph©n phèi thu nhËp, trong khi
ë çc níc ®ang ph¸t triÓn cã gÇn
mét nöa cã møc bÊt b×nh ®¼ng cao vµ
kho¶ng mét nöa cã møc bÊt b×nh
®¼ng võa ph¶i. §iÒu nµy tríc hÕt lµ
do çc níc ph¸t triÓn qua mét thêi
gian dµi ®· cã kh¶ n¨ng thiÕt lËp ®îc 0
GNI/ngêi
çc c¬ chÕ h÷u hiÖu ®Ó chuyÓn
giao mét phÇn thu nhËp tõ nhãm ngêi giµu sang nhãm ngêi nghÌo.VÝ dô:
nh thuÕ thu nhËp luü tiÕn, çc ch¬ng tr×nh chi tiªu c«ng céng, çc kho¶n
thanh to¸n b¶o hiÓm x· héi, trî cÊp thÊt nghiÖp, çc kho¶n trî cÊp cho
nh÷ng ngêi nghÌo...
Tuy nhiªn còng kh«ng cã mèi quan hÖ râ rµng nµo gi÷a møc thu
nhËp b×nh qu©n theo ®Çu ngêi vµ møc bÊt b×nh ®¼ng trong ph©n phèi thu
nhËp. Ngay trong nhãm çc níc cã thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi rÊt thÊp
th× møc ®é bÊt b×nh ®¼ng trong ph©n phèi thu nhËp còng rÊt kh¸c nhau.
4.1.4 Nguồn gốc bất bình đẳng về thu nhập.
Vì sao có sự bÊt b×nh ®¼ng về thu nhËp trong nền kinh tÕ? Tríc hÕt
97
chóng ta tËp trung vµo hai nguån thu nhËp chÝnh cña ç nh©n tøc lµ thu
nhËp tõ lao ®éng vµ thu nhËp tõ tµi s¶n. Cã nhiÒu nguyªn nh©n g©y ra bÊt
b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp tõ lao ®éng. Mét lµ, nh÷ng yÕu tè thuéc kh¶ n¨ng
cña mét ngêi. Mçi ngêi cã kh¶ n¨ng rÊt kh¸c nhau vÒ thÓ lùc, trÝ lùc còng
nh tÝnh çch. Nh÷ng sù kh¸c nhau nµy sÏ t¹o ra sù kh¸c nhau vÒ n¨ng suÊt
còng nh chÊt lîng c«ng viÖc. Do vËy mµ cã sù chªnh lÖch vÒ tiÒn l¬ng.
Hai lµ, nh÷ng yÕu tè do nghÒ nghiÖp.. Nh÷ng nghÒ nghiÖp kh¸c nhau
thêng ®îc tr¶ nh÷ng møc l¬ng rÊt kh¸c nhau. Nh÷ng nghÒ lao ®éng phæ
th«ng, kh«ng cã tay nghÒ ®îc tr¶ møc l¬ng thÊp nhÊt. Ngîc l¹i, nh÷ng
nghÒ ®ßi hái tr×nh ®é chuyªn m«n cao th× còng ®îc tr¶ møc l¬ng cao.
Nh÷ng ®Æc tÝnh phi tiÒn tÖ cña nghÒ nghiÖp còng t¹o ra sù chªnh lÖch vÒ
tiÒn l¬ng vÝ dô nh÷ng nghÒ nguy hiÓm, nh÷ng nghÒ tiÕp xóc víi ®éc h¹i,
lµm viÖc ë nh÷ng n¬i buån tÎ còng thêng ®îc tr¶ l¬ng cao. Ba lµ, møc
®é lµm viÖc cña ç nh©n. Nh÷ng ngêi lµm viÖc víi nç lùc lín, ch¨m chØ vµ
nhiÒu giê trong tuÇn h¬n cã thÓ nhËn ®îc thu nhËp cao h¬n. Bèn lµ, sù
ph©n biÖt trong ®èi xö còng lµm cho thu nhËp cña nhãm ngêi nµy bÞ thÊp
h¬n so víi nhãm ngêi kh¸c.
Còng cã nhiÒu nh©n tè g©y ra sù bÊt b×nh ®¼ng thu nhËp tõ tµi s¶n.
Víi mét ç nh©n, tµi s¶n hay cña c¶i do ®©u mµ cã? Tríc hÕt lµ do thõa kÕ.
ViÖc tËp trung cña c¶i thõa kÕ vµo tay mét sè Ýt ngêi t¹o nªn sù chªnh lÖch
lín vÒ thu nhËp tõ tµi s¶n. TiÕp theo lµ do tiÕt kiÖm. Mét ç nh©n cã thÓ t¹o
ra cña c¶i b»ng çch tiÕt kiÖm hay ®Ó dµnh. Tuy nhiªn, viÖc tiÕt kiÖm tõ tiÒn
l¬ng b×nh thêng ®Ó cã mét lîng tiÒn lín lµ rÊt khã. Cuèi cïng lµ do kinh
doanh. §©y lµ mét çch quan träng vµo bËc nhÊt ®Ó trë nªn giÇu cã. Tuy
nhiªn kh«ng ph¶i ai còng cã n¨ng lùc vµ m¹o hiÓm ®Ó lµm viÖc nµy.
Ngoµi nh÷ng nguyªn nh©n trªn ®©y, sù bÊt b×nh ®¼ng trong ph©n phèi
thu nhËp ë çc níc ®ang ph¸t triÓn cßn do nhiÒu yÕu tè kh¸c n÷a nh c¬
chÕ chuyÓn giao thu nhËp tõ ngêi giÇu sang ngêi nghÌo ë çc níc ®ang
ph¸t triÓn cßn cha phæ biÕn hoÆc qu¶n lý kÐm hiÖu qu¶.
Còng cÇn nhÊn m¹nh r»ng ngoµi sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ kinh tÕ trong
ph©n phèi thu nhËp, ë çc níc ®ang ph¸t triÓn cã nhiÒu sù bÊt b×nh ®¼ng
98
n÷a, nh bÊt b×nh ®¼ng vÒ quyÒn lùc chÝnh trÞ, vÒ ®Þa vÞ x· héi, vÒ tr×nh ®é
nhËn thøc, vÒ møc ®é tham gia vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Khã cã thÓ t¸ch biÖt
r¹ch rßi nh÷ng biÓu hiÖn bÊt b×nh ®¼ng vÒ kinh tÕ vµ bÊt b×nh ®¼ng phi kinh
tÕ. Chóng lµ mét qu¸ tr×nh phøc t¹p vµ cã quan hÖ nh©n qu¶.
4.2. Sù nghÌo ®ãi.
4.2.1. N¹n nghÌo ®ãi tuyÖt ®èi.
NghÌo ®ãi tuyÖt ®èi ®Ó chØ mét ç nh©n hay mét hé gia ®×nh cã møc
thu nhËp díi møc thu nhËp ®Ó ®¶m b¶o ®îc nh÷ng nhu cÇu cÇn thiÕt cña
cuéc sèng nh: ¨n, mÆc, ë. §Þnh nghÜa nµy bao gåm hai néi dung quan
träng. Mét lµ, ®Þnh nghÜa nghÌo ®ãi sÏ kh¸c nhau t¹i nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c
nhau vµ trong nh÷ng x· héi kh¸c nhau. Hai lµ, nhÊn m¹nh tíi kh¶ n¨ng mua
hµng ho¸ vµ dÞch vô (thu nhËp b»ng tiÒn) hay quyÒn së h÷u cña hä (chiÕm
h÷u vËt chÊt). Tiªu chuÈn ph©n lo¹i tèt nhÊt lµ thu nhËp thùc tÕ tÝnh theo
®Çu ngêi trong gia ®×nh, bëi v× trong çc níc kÐm ph¸t triÓn çc thµnh
viªn trong gia ®×nh thêng gãp chung thu nhËp cña hä, vµ phóc lîi cña mçi
ngêi chÞu ¶nh hëng cña tæng thu nhËp nhËn ®îc vµ sè ngêi cÇn nu«i
dìng.
Tuy nhiªn, møc sèng tèi thiÓu nµy l¹i kh¸c nhau khi xÐt theo thêi
gian vµ ®Þa ®iÓm. §iÒu nµy cho thÊy cã nh÷ng sù kh¸c nhau vÒ thíc ®o.
Çc nhµ kinh tÕ ®· cè g¾ng thiÕt lËp mét “ giíi h¹n nghÌo ®ãi” cã tÝnh chÊt
quèc tÕ ®Ó cã thÓ so s¸nh t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi gi÷a çc níc. ChuÈn nghÌo
quèc tÕ cè g¾ng gi÷ cho gi¸ trÞ thùc cña chuÈn nµy gi÷a çc níc. ChuÈn
thêng ®îc sö dông phæ biÕn lµ 1®«la hoÆc 2®«la mét ngêi mét ngµy
theo gi¸ quèc tÕ n¨m 1985 vµ sau ®ã t×m çch íc tÝnh søc mua t¬ng
®¬ng cña mét kho¶n tiÒn dùa theo ®ång tiÒn ®Þa ph¬ng cña mét níc
®ang ph¸t triÓn. Mét sè níc cßn x©y dùng chuÈn nghÌo quèc gia. ChuÈn
nghÌo quèc gia ®îc x©y dùng theo nhËn ®Þnh cña riªng níc ®ã vÒ møc
sèng tèi thiÓu cã thÓ chÊp nhËn ®îc. Nh÷ng ngêi cã thu nhËp díi møc
nµy th× ®îc coi lµ ë vµo t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi. Tû lÖ nghÌo ®ãi lµ tû lÖ phÇn
tr¨m d©n sè sèng díi chuÈn nghÌo. Còng cã thÓ tÝnh qui m« cña nghÌo ®ãi
mét níc b»ng tû lÖ phÇn tr¨m çc hé gia ®×nh nghÌo trªn tæng sè hé gia
99
®×nh. Çc níc ®ang ph¸t triÓn cßn kho¶ng 1 tû ngêi sèng trong nghÌo
®ãi. PhÇn lín nh÷ng ngêi nghÌo sèng ë nh÷ng níc cã møc thu nhËp b×nh
qu©n ®Çu ngêi thÊp nhÊt.
§Ó ®o tÝnh chÊt trÇm träng hay ®é s©u cña nghÌo ®ãi ngêi ta sö
dông thíc ®o kho¶ng nghÌo. Kho¶ng nghÌo lµ kho¶ng çch trung b×nh ®Õn
chuÈn nghÌo (nh÷ng ngêi kh«ng nghÌo ®îc coi lµ kho¶ng çch nµy b»ng
0), ®îc biÓu thÞ díi d¹ng phÇn tr¨m cña ngìng nghÌo. Nã cßn cho biÕt
chi phÝ tèi thiÓu ®Ó ®a tÊt c¶ ngêi nghÌo lªn møc sèng ngang b»ng víi
chuÈn nghÌo. Gäi lµ tèi thiÓu v× trong qu¸ tr×nh chuyÓn giao thu nhËp tõ
nhãm ngêi giµu sang nhãm ngêi nghÌo ph¸t sinh nhiÒu thÊt thãat vµ chi
phÝ hµnh chÝnh.
Tuy nhiªn khi sö dông chuÈn nghÌo ®ãi b»ng ®ång ®«la n¨m 1985
tÝnh ngang gi¸ søc mua vµ dïng ®Ó chØ chi tiªu cña hé gia ®×nh tÝnh trªn ®Çu
ngêi th× nã cã nh÷ng khiÕm khuyÕt ®¸ng kÓ. §ã lµ nã kh«ng tÝnh ®Õn kh¸c
biÖt vÒ chi phÝ sinh ho¹t gi÷a çc níc; nã kh«ng ph©n biÖt gi÷a nghÌo ®ãi
t¹m thêi vµ nghÌo ®ãi kinh niªn; nã chØ tÝnh to¸n nh÷ng hµng ho¸ vµ dÞch
vô do thÞ trêng cung cÊp; nã kh«ng xÐt ®Õn sù ph©n bæ thu nhËp trong néi
bé gia ®×nh; nã còng kh«ng tÝnh ®Õn qui m« vµ nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a çc
hé gia ®×nh.
NghÌo ®ãi cã tÝnh chất đa chiều: nghÌo về thu nhập - mức thu nhập
về tiªu dïng thấp hệ quả là dinh dưỡng kÐm và điều kiện sống thiếu thốn;
nghÌo về con người - sức khỏe kÐm và tr×nh độ gi¸o dục thấp; nghÌo về x·
hội - tÝnh dễ bị tổn thương trước những sự kiện bất lợi, kh«ng cã tiếng nãi
trong hầu hết çc thể chế trong x· hội, sự bất lực trong việc cải thiện điều
kiện sống của ç nh©n.
Møc ®é nghÌo ®ãi cña mét níc phô thuéc vµo hai yÕu tè: thu nhËp
b×nh qu©n ®Çu ngêi vµ t×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng trong ph©n phèi thu nhËp.
Víi møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi nh nhau th× møc ®é bÊt b×nh ®¼ng
trong ph©n phèi thu nhËp cµng cao sÏ cã møc ®é nghÌo ®ãi cao. Vµ nÕu
møc ®é bÊt b×nh ®¼ng trong ph©n phèi thu nhËp nh nhau th× nh÷ng níc cã
100
thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi thÊp sÏ cã møc ®é nghÌo ®ãi cao.
4.2.2. X¸c ®Þnh çc nhãm nghÌo ®ãi.
Trong sè gÇn mét tû ngêi trªn thÕ giíi cßn nghÌo ®ãi th× mét nöa
sèng ë Nam ¸, chñ yÕu lµ Ên §é, Bangladesh vµ Pakistan. Mét phÇn s¸u
sèng ë çc níc cËn sa m¹c Sahara ch©u Phi. Mét phÇn s¸u kh¸c sèng ë
çc níc §«ng vµ §«ng Nam ¸. Sè cßn l¹i, phÇn lín ®îc chia gi÷a ch©u
Mü latinh vµ Trung §«ng.
Bèn phÇn n¨m ngêi nghÌo sèng ë çc vïng n«ng th«n, phÇn lín sè
cßn l¹i sèng ë çc khu vùc æ chuét trong thµnh phè. Ngêi nghÌo ë n«ng
th«n phÇn lín lµ nh÷ng ngêi lao ®éng nhng kh«ng cã ®Êt ®ai ®Ó canh t¸c,
hä ph¶i lµm thuª, cÊy rÏ, vµ cã c¶ mét sè chñ ®Êt nhá. Ngêi nghÌo ë thµnh
thÞ lµ nh÷ng ngêi thÊt nghiÖp, nh÷ng ngêi kh«ng cã c«ng ¨n viÖc lµm
thêng xuyªn, nh÷ng ngêi ®i ë, mét Ýt thî thñ c«ng, tiÓu th¬ng...
Phô n÷ thêng nghÌo h¬n nam giíi - ®Æc biÖt khi ngêi phô n÷ ph¶i
mét m×nh çng ®¸ng c«ng viÖc gia ®×nh. Sù nghÌo ®ãi ®Æt mét g¸nh nÆng
lín lªn vai ngêi phô n÷, bëi v× hä ®ãng hai vai trß trong nÒn kinh tÕ: c«ng
viÖc trong nhµ vµ ë ngoµi. Trong nhµ, phô n÷ thêng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ
néi trî, nÊu ¨n, giÆt giò, ch¨m sãc con çi. Çc phô n÷ nghÌo thêng cã
nhiÒu con, ®iÒu nµy t¨ng thªm rÊt nhiÒu c«ng viÖc cho hä. Bªn c¹nh çc
c«ng viÖc ®¶m b¶o çc dÞch vô cho cuéc sèng gia ®×nh ë nhµ, hä cßn cã
nh÷ng viÖc s¶n xuÊt t¹i nhµ nh ch¨n nu«i gia sóc, gia cÇm, trång rau, lÊy
cñi, xay nghiÒn ngò cèc... nh÷ng c«ng viÖc nµy còng rÊt nÆng nhäc. Bªn
ngoµi, nh÷ng phô n÷ nµy ph¶i lµm viÖc trong çc lÜnh vùc n«ng nghiÖp, tiÓu
thñ c«ng nghiÖp, dÞch vô... víi lao ®éng cùc nhäc, thêi gian kÐo dµi vµ tiÒn
l¬ng thÊp. ë çc níc kÐm ph¸t triÓn, phô n÷ nhËn ®îc møc thu nhËp
b»ng hai phÇn ba cña nam giíi do sù ph©n biÖt ®èi xö. Trong qu¸ tr×nh hiÖn
®¹i ho¸, phô n÷ Ýt cã lîi thÕ do hä Ýt ®îc tiÕp thu gi¸o dôc vµ ®µo t¹o.
¦íc tÝnh cßn gÇn mét tû d©n trªn thÕ giíi ®ang sèng trong nghÌo ®ãi
ph¶i chÞu nhiÒu mÊt m¸t, thiÖt thßi.
101
Hä ph¶i dµnh bèn phÇn n¨m thu nhËp ®Ó chi tiªu cho l¬ng thùc vµ
thùc phÈm - nhu cÇu thiÕt yÕu sè mét ®Ó tån t¹i; b÷a ¨n cña hä ®¬n ®iÖu,
chñ yÕu lµ ngò cèc, cã Ýt rau vµ cµng Ýt thÞt, ç, trøng, s÷a, hoa qu¶...
TÊt c¶ ®Òu bÞ thiÕu dinh dìng, hµng tr¨m triÖu ngêi bÞ suy dinh
dìng trÇm träng. Søc khoÎ vµ n¨ng lùc cña hä bÞ gi¶m sót. Häc tËp vµ lµm
viÖc cña hä chãng mÖt mái, kh¶ n¨ng chèng ®ì víi bÖnh tËt vµ thêi tiÕt
kÐm. TrÝ tuÖ vµ thÓ lùc trÎ em thêng bÞ suy gi¶m.
Hä kh«ng cã ®iÒu kiÖn häc hµnh, tr×nh ®é v¨n ho¸ thÊp. Trong sè
nh÷ng ngêi nghÌo chØ cã kho¶ng mét nöa sè ngêi lín biÕt ch÷.
TrÎ em lµ ngêi chÞu hËu qu¶ nÆng nÒ cña nghÌo ®ãi. NhiÒu trÎ em
kh«ng ®îc tiªm vacxin phßng bÖnh sëi, bÖnh b¹ch hÇu, bÖnh ho gµ, bÖnh
b¹i liÖt, mµ çc lo¹i bÖnh nµy vÒ c¨n b¶n ®· bÞ lo¹i trõ ë çc níc ph¸t triÓn.
Tû lÖ trÎ em bá häc gi÷a chõng cao. NhiÒu trÎ em ph¶i lao ®éng kiÕm sèng
tríc tuæi trëng thµnh .
Tuæi thä b×nh qu©n thÊp. Tuæi thä trung b×nh cña nh÷ng ngêi
nghÌo chØ h¬n 50 n¨m so víi 80 n¨m cña ngêi d©n ë çc níc ph¸t triÓn.
4.2.3. Nguyªn nh©n nghÌo ®ãi ë n«ng th«n.
Trong çc níc ®ang ph¸t triÓn, nãi chung t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi ë
çc vïng n«ng th«n cao h¬n ë thµnh phè. Thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi ë
çc vïng n«ng th«n thÊp h¬n rÊt nhiÒu so víi çc vïng ë thµnh phè. Cã
nhiÒu yÕu tè g©y ra t×nh tr¹ng nµy.
Tríc hÕt lµ hä thiÕu vèn. Vèn b×nh qu©n cho mét lao ®éng ë n«ng
th«n qu¸ thÊp nªn n¨ng suÊt thÊp vµ thu nhËp thÊp. Çc ®iÒn chñ nhá nhËn
çc kho¶n tÝn dông rÊt h¹n chÕ. Çc t¸ ®iÒn, ngêi cÊy rÏ vµ ngêi lao ®éng
kh«ng cã ruéng hÇu nh kh«ng nhËn ®îc tÝn dông. Çc kªnh ph©n phèi
vèn trong c¬ chÕ thÞ trêng hoÆc kh«ng hoÆc rÊt Ýt híng tíi n«ng d©n vµ
n«ng th«n, ®Æc biÖt lµ vïng s©u, vïng xa, ngêi nghÌo .
Hä thiÕu kü thuËt - c«ng nghÖ. PhÇn lín kü thuËt canh t¸c cña n«ng
d©n lµ rÊt l¹c hËu. Cã rÊt Ýt nghiªn cøu vµ triÓn khai nh»m c¶i tiÕn kü thuËt
102
hay ph¸t minh c«ng nghÖ thÝch hîp cho çc chñ n«ng tr¹i nhá hoÆc ngêi
lao ®éng. Çc chñ n«ng tr¹i nhá hay çc hé n«ng d©n kh«ng cã kh¶ n¨ng
®Çu t cho c¶i t¹o ®Êt, thiÕt lËp hÖ thèng tíi tiªu níc chñ ®éng, t¹o ra
gièng c©y trång vµ vËt nu«i cã n¨ng suÊt cao vµ phï hîp; còng nh kh«ng
cã kh¶ n¨ng øng dông nh÷ng tiÕn bé kü thuËt vµo s¶n xuÊt kinh doanh.
ViÖc chiÕm h÷u ruéng ®Êt tËp trung m¹nh mÏ ë çc níc kÐm ph¸t
triÓn còng lµ mét nguyªn nh©n. Nh÷ng ngêi chiÕm h÷u ruéng ®Êt ®· ph¸t
canh hoÆc cho thuª ruéng ®Êt cña hä. NhiÒu vïng n«ng th«n, ngêi n«ng
d©n hoµn toµn kh«ng cã ruéng ®Êt. Nh÷ng ngêi chiÕm h÷u nhá ruéng ®Êt
Ýt khi t¹o ra ®ñ viÖc lµm cho c¶ gia ®×nh.
Tr×nh ®é häc vÊn vµ kü n¨ng lao ®éng thÊp. Vèn nh©n lùc thÊp lµ ®Æc
trng chung cña lao ®éng ë çc níc ®ang ph¸t triÓn. Song ®iÒu nµy cµng
trÇm träng vµ râ rÖt ë n«ng th«n - n¬i chiÕm 70% d©n sè vµ 60% lùc lîng
lao ®éng. Sè n¨m ®i häc - lµ mét chØ tiªu ®¸nh gi¸ tr×nh ®é gi¸o dôc - ë
n«ng th«n thÊp h¬n ë thµnh phè. Sè trÎ em bá häc gi÷a chõng nhiÒu. T¹i
thµnh phè, nh÷ng trÎ em cã kh¶ n¨ng häc nh÷ng trêng cã chÊt lîng cao
h¬n vµ tèt h¬n so víi trÎ em ë n«ng th«n. MÆt kh¸c rÊt nhiÒu trêng së ë
n«ng th«n kh«ng thÝch hîp víi nhu cÇu kinh tÕ vµ céng ®ång lµng x·. HÇu
hÕt thanh niªn cã kh¶ n¨ng vµ cã gi¸o dôc thêng chuyÓn ®Õn çc thµnh
phè ®Ó lµm viÖc vµ sinh sèng. §iÒu nµy lµm trÇm träng thªm thÊt nghÞªp vµ
nghÌo ®ãi ë n«ng th«n.
Hä kh«ng cã kh¶ n¨ng di c. Nh÷ng ngêi ë n«ng th«n bÞ l«i
cuèn bëi triÓn väng cã c«ng viÖc ®îc tr¶ l¬ng cao h¬n nªn ®· di c tõ
n«ng th«n ra thµnh phè. Nh÷ng ngêi di c ra thµnh phè lµm viÖc lµ nguån
tµi trî vÒ tµi chÝnh cho nh÷ng ngêi cßn l¹i ë n«ng th«n. Nhng víi nh÷ng
ngêi ë vïng quª nghÌo ®ãi th× viÖc di chuyÓn lµ rÊt khã kh¨n. Hä kh«ng
cã ®ñ tiÒn ®Ó di c. Th«ng tin vÒ viÖc lµm, di chuyÓn vµ t×m viÖc ®ßi hái chi
phÝ tèn kÐm - ®Æc biÖt víi çc kho¶n tiÒn vay ph¶i chÞu l·i suÊt cao. V× vËy
ngêi nghÌo kh«ng cã kh¶ n¨ng chÞu ®ùng. Nh÷ng gia ®×nh nghÌo c¶m
thÊy khã kh¨n h¬n khi ®Ó mét ngêi lao ®éng ra ®i. H¬n n÷a, hä kh«ng
®îc gi¸o dôc tèt c¶ vÒ v¨n ho¸, kü n¨ng, t¸c phong còng nh kû luËt lao
103
®éng. NhiÒu ngêi ë thµnh phè thêng lÊy tr×nh ®é v¨n ho¸ gi¸o dôc ®Ó
chän ngêi xin viÖc- kÓ c¶ nh÷ng c«ng viÖc kh«ng cÇn cã kü n¨ng. Do ®ã
cã nh÷ng ngêi nghÌo ra thµnh phè kh«ng t×m ®îc viÖc lµm hoÆc kh«ng
trô l¹i ®îc nªn hä buéc ph¶i quay trë l¹i lµng quª.
Trong sè ngêi nghÌo thêng cã tû lÖ sinh ®Î cao. Nh÷ng gia ®×nh
nghÌo ë n«ng th«n thêng lµ nh÷ng gia ®×nh ®«ng con. G¸nh nÆng ¨n theo
lín lµm cho thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi thÊp. T×nh tr¹ng mï ch÷, kh«ng
viÖc lµm, èm ®au, thai nghÐn, tuæi giµ... lµm cho ngêi nghÌo r¬i vµo çi
vßng luÈn quÈn khã tho¸t ra.
Mét nguyªn nh©n n÷a lµ chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ thiªn vÒ thµnh
phè. Çc nhµ lËp kÕ ho¹ch vµ chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ ë çc níc kÐm
ph¸t triÓn thêng quan t©m nhiÒu h¬n vµ ®¸p øng nhiÒu h¬n nhu cÇu cña
nh÷ng ngêi ë thµnh phè cã thÕ lùc vµ cã tæ chøc. Sù thiªn vÞ cho thµnh phè
biÓu hiÖn ë nhiÒu vÊn ®Ò. §ã lµ ®Ó cho gi¸ hµng c«ng nghiÖp cao h¬n nhiÒu
so víi gi¸ hµng n«ng nghiÖp. N«ng d©n ph¶i nép nhiÒu thø thuÕ vµ phÝ,
®iÒu ®ã céng thªm víi gi¸ hµng n«ng s¶n thÊp nªn ®· chuyÓn mét phÇn thu
nhËp vµ vèn s¶n xuÊt cña hä sang c«ng nghiÖp vµ c¬ së h¹ tÇng. §ã lµ phÇn
lín çc dù ¸n ®îc ®Çu t vµo c«ng nghiÖp. MÆc dÇu h¬n mét nöa sè d©n ë
çc níc chËm ph¸t triÓn lµm n«ng nghiÖp nhng hä chØ nhËn ®îc kho¶ng
20% møc ®Çu t dµnh cho n«ng nghiÖp. §ã lµ nh÷ng chÝnh s¸ch khuyÕn
khÝch vÒ thuÕ vµ trî cÊp lµ dµnh cho çc doanh nghiÖp non trÎ trong c«ng
nghiÖp chø kh«ng ph¶i trong n«ng nghiÖp. §ã lµ viÖc thiÕt lËp hµng rµo
thuÕ quan vµ h¹n ng¹ch lµm cho gi¸ c¶ cña ph©n bãn, h¹t gièng, thuèc trõ
s©u, thiÕt bÞ vµ gi¸ tiªu dïng cña n«ng d©n cao h¬n. §ã lµ viÖc ®Ó cho tû gi¸
hèi ®o¸i sai lÖch lµm gi¶m çc kho¶n thu b»ng ®ång tiÒn néi ®Þa cña n«ng
d©n khi xuÊt khÈu s¶n phÈm n«ng nghiÖp; ngîc l¹i, nã lµm lîi cho çc
c«ng ty lín cã ®Æc quyÒn vÒ xuÊt nhËp khÈu. §ã cßn lµ viÖc chi tiªu nhiÒu
h¬n cho gi¸o dôc, ®µo t¹o, nhµ cöa, dinh dìng, ch¨m sãc søc khoÎ, vËn t¶i,
v¨n ho¸... ë khu vùc thµnh phè so víi khu vùc n«ng th«n. Vµ cuèi cïng cã
thÓ lµ nh÷ng chÝnh s¸ch lµm cho nh÷ng ngêi cã tµi n¨ng vÒ hµnh chÝnh,
qu¶n trÞ vµ kü thuËt chuyªn m«n ®îc sö dông cho thµnh phè chø kh«ng ®Ó
phôc vô cho ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x· héi ë n«ng th«n.
104
4.3. ChÝnh s¸ch gi¶m nghÌo ®ãi vµ bÊt b×nh ®¼ng
trong ph©n phèi thu nhËp.
ChiÕn lîc ph¸t triÓn kh«ng chØ ®ßi hái ph¶i gia t¨ng tèc ®é GDP
mµ cßn ph¶i quan t©m ®Õn çc môc tiªu x· héi réng lín h¬n nh xo¸ bá
nghÌo ®ãi vµ gi¶m bít nh÷ng chªnh lÖch qu¸ ®¸ng trong thu nhËp. §iÒu ®ã
cã nghÜa, môc tiªu ph¸t triÓn chÝnh lµ ph¶i t¨ng thu nhËp toµn diÖn vµ réng
kh¾p, ®Æc biÖt chó träng t¨ng thu nhËp cho nhãm ngêi nghÌo. Mét môc
tiªu nh vËy ®ßi hái çc chÝnh s¸ch ph¶i kh¸c nhiÒu so víi chÝnh s¸ch chØ
gi¶n ®¬n nh»m t¨ng tèi ®a tû lÖ phÇn tr¨m GDP mµ bÊt chÊp çc hËu qu¶ vÒ
ph©n phèi thu nhËp.
4.3.1. Çc chÝnh s¸ch chung.
Nh ®· biÕt, thu nhËp ç nh©n kh«ng chØ bao gåm phÇn thu nhËp do
lao ®éng cña ç nh©n ®ã mµ cßn cã phÇn thu nhËp cña ®Êt ®ai vµ vèn (bao
gåm c¶ vèn vËt chÊt vµ vèn tµi chÝnh). ChÝnh sù ph©n phèi rÊt kh«ng ®ång
®Òu vÒ quyÒn së h÷u çc “ tµi s¶n sinh lîi’’ ®ã gi÷a çc tÇng líp d©n c kh¸c
nhau trong çc níc ®ang ph¸t triÓn ®· t¹o nªn sù chªnh lÖch lín vÒ thu
nhËp gi÷a ngêi giµu vµ ngêi nghÌo. ViÖc tËp trung ®Êt ®ai, vèn vËt chÊt
vµ vèn tµi chÝnh vµo trong tay mét sè Ýt ngêi cã thÕ lùc vÒ kinh tÕ, chÝnh
trÞ ®· gióp hä më réng c«ng viÖc häc hµnh, n©ng cao vèn nh©n lùc vµ nhê
nh÷ng ®iÒu ®ã mµ hä cã lîi nhiÒu h¬n khi t¨ng trëng kinh tÕ diÔn ra. T×nh
tr¹ng cña thÕ giíi ngµy nay lµ ngêi giµu cµng giµu lªn vµ ngêi nghÌo th×
bÞ bÕ t¾c. V× vËy çc chÝnh s¸ch gi¶m nghÌo ®ãi kh«ng chØ tËp trung vµo
viÖc t¨ng kinh tÕ cho ngêi nghÌo tõ nh÷ng nh©n tè rÊt h¹n chÕ mµ hä cã
®îc (nh t¨ng thu nhËp cho ngêi lao ®éng th«ng qua t¨ng c«ng ¨n viÖc
lµm) mµ cßn ph¶i thay ®æi dÇn dÇn m« h×nh tËp trung c¶ nguån vèn vËt lùc
vµ nh©n lùc n÷a. Nh÷ng chÝnh s¸ch nh vËy cã thÓ ®Æt ra ngay lËp tøc -
cïng víi qu¸ tr×nh t¨ng trëng - chø kh«ng ph¶i lµ ®a ra sau khi sù t¨ng
trëng ®· ®¹t ®îc ë møc cao.
Sau ®©y lµ nh÷ng chÝnh s¸ch chung mµ nhµ níc cã thÓ lùa chän ®Ó
can thiÖp.
105
Mét lµ, çc chÝnh s¸ch liªn quan tíi lÜnh vùc ph©n phèi thu nhËp theo
chøc n¨ng. Thu nhËp dµnh cho søc lao ®éng, ®Êt ®ai vµ vèn ®îc x¸c ®Þnh
theo gi¸ cña nh©n tè s¶n xuÊt vµ lîng cña nh©n tè nµy ®îc sö dông.
Ngêi ta cho r»ng, do cßn nh÷ng h¹n chÕ vÒ tæ chøc vµ nh÷ng chÝnh s¸ch
cßn khiÕm khuyÕt nªn ë çc níc ®ang ph¸t triÓn gi¸ t¬ng ®èi cña lao
®éng - vÒ c¬ b¶n lµ møc l¬ngthêng cao h¬n møc c©n b»ng trªn thÞ trêng
lao ®éng. Trong khi ®ã gi¸ cña vèn, thiÕt bÞ s¶n xuÊt ®îc qui ®Þnh mét
çch cã tæ chøc l¹i ë møc thÊp h¬n møc c©n b»ngtrªn thÞ trêng tù do. V×
vËy cÇn cã çc chÝnh s¸ch lµm gi¶m bít sù mÐo mã gi¸ c¶ t¬ng ®èi cña
çc nh©n tè s¶n xuÊt. §©y lµ mét gi¶i ph¸p kinh tÕ truyÒn thèng. Çc biÖn
ph¸p thêng ®îc sö dông lµ h¹ thÊp tiÒn l¬ng trong khu vùc quèc doanh,
gi¶m bao cÊp cho vèn. §iÒu ®ã lµm cho çc chñ doanh nghiÖp lÊy lao ®éng
thay cho vèn trong çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt. KÕt qu¶ lµ, mét mÆt lµm t¨ng
c«ng ¨n viÖc lµm cho ngêi thÊt nghiÖp hoÆc b¸n thÊt nghiÖp, mÆt kh¸c lµm
gi¶m møc thu nhËp cao mét çch gi¶ t¹o cña nh÷ng ngêi së h÷u vèn. ViÖc
gi¶m bít sù mÐo mã gi¸ c¶ t¬ng ®èi çc yÕu tè s¶n xuÊt cã t¸c ®éng tíi
®©u trong viÖc gi¶m nghÌo ®ãi vµ bÊt c«ng trong ph©n phèi thu nhËp lµ cßn
phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c n÷a. Trong vÊn ®Ò nµy mçi níc cã nh÷ng
kinh nghiÖm kh¸c nhau.
Hai lµ, çc chÝnh s¸ch liªn quan tíi viÖc ph©n phèi l¹i quyÒn së h÷u
tµi s¶n. Ph©n phèi thu nhËp theo chøc n¨ng cña mét nÒn kinh tÕ cã thÓ trë
thµnh ph©n phèi thu nhËp theo ç nh©n nÕu biÕt ®îc quyÒn së h÷u vµ kiÓm
so¸t ®èi víi çc tµi s¶n vµ çc kü n¨ng lao ®éng - lµ nh÷ng thø cã kh¶ n¨ng
sinh lîi. ChÝnh viÖc ph©n phèi quyÒn n¾m gi÷ sè lîng còng nh n¨ng lùc
cña çc nguån lùc sinh lîi nµy cña nÒn kinh tÕ ®· quy ®Þnh ph©n phèi thu
nhËp theo ç nh©n. V× vËy, cÇn cã çc chÝnh s¸ch ®iÒu chØnh ph©n phèi thu
nhËp theo ç nh©n b»ng qu¸ tr×nh dÇn dÇn ph©n phèi l¹i quyÒn së h÷u ®èi
víi tµi s¶n. QuyÒn së h÷u tµi s¶n lu«n g¾n liÒn víi quyÒn thu nhËp tõ tµi s¶n
®ã. Çc chÝnh s¸ch nµy nh»m gi¶m bít sù tËp trung qu¸ møc çc tµi s¶n
sinh lêi. VÝ dô: c¶i çch ruéng ®Êt, c¶i tiÕn thÓ chÕ vµ chÝnh s¸ch ®Ó gióp
çc chñ n«ng tr¹i nhá cã ®îc çc ®Çu vµo cÇn thiÕt nh h¹t gièng, ph©n
bãn, thuèc trõ s©u còng nh tÝn dông vµ çc ph¬ng tiÖn tiÕp thÞ. HoÆc çc
106
chÝnh s¸ch t¹o ra c¬ héi gi¸o dôc cho ®¹i bé phËn d©n chóng, trong ®ã cã
ngêi nghÌo. Tuy nhiªn chØ t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc häc hµnh kh«ng th«i th×
còng cha ®¶m b¶o ®îc r»ng ngêi nghÌo sÏ kh¸ h¬n nÕu kh«ng cã nh÷ng
chÝnh s¸ch bæ sung nh t¹o nhiÒu c¬ héi kiÕm viÖc lµm tèt cho nh÷ng ngêi
cã häc vÊn. Sù c«ng b»ng vÒ çc c¬ héi ®îc häc hµnh chØ cã ý nghÜa rÊt
nhá nÕu nh çc tµi s¶n tµi chÝnh vµ çc c¬ héi kiÕm tiÒn cña ç nh©n ®îc
ph©n phèi rÊt kh«ng b×nh ®¼ng. Nãi çch kh¸c, cÇn gi¶m bít sù bÊt b×nh
®¼ng gi÷a çc ç nh©n trong çc c¬ héi t×m viÖc lµm.
Ba lµ çc chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt ph©n phèi thu nhËp. Thêng cã hai lo¹i
chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt ph©n phèi thu nhËp: thuÕ vµ chi tiªu c«ng céng. ViÖc
®iÒu chØnh møc thu nhËp ç nh©n cña tÇng líp trªn ®îc thùc hiÖn th«ng
qua thuÕ thu nhËp ç nh©n vµ thuÕ tµi s¶n luü tiÕn. ThuÕ thu nhËp luü tiÕn lµ
lo¹i thuÕ trùc thu ®¸nh vµo thu nhËp ç nh©n trong ®ã tû lÖ nép thuÕ t¨ng
nhanh h¬n møc t¨ng cña thu nhËp. Nãi çch kh¸c, ngêi cã thu nhËp cao
h¬n ph¶i nép mét tû lÖ luü tiÕn trong tæng thu nhËp cña m×nh lín h¬n so víi
ngêi cã thu nhËp thÊp. Còng cã thÓ sö dông thuÕ thõa kÕ luü tiÕn. Çc lo¹i
thuÕ ®¸nh vµo tµi s¶n - tøc lµ ®¸nh vµo toµn bé tµi s¶n ®îc tÝch luü l¹i mµ
nã mang l¹i thu nhËp - thêng tËp trung vµo bÊt ®éng s¶n cña ç nh©n vµ
c«ng ty.Trong çc lo¹i thuÕ trªn, ph¶i tÝnh to¸n sao cho g¸nh nÆng thuÕ r¬i
nhiÒu nhÊt vµo nhãm cã møc thu nhËp cao. ViÖc ®iÒu chØnh møc thu nhËp
ç nh©n cña tÇng líp díi th«ng qua çc kho¶n chuyÓn nhîng vµ trî cÊp.
ChÝnh phñ cã thÓ trî cÊp b»ng tiÒn trùc tiÕp hoÆc ch¬ng tr×nh trî cÊp
l¬ng thùc cho ngêi nghÌo ë n«ng th«n vµ thµnh thÞ. Ngoµi ra chÝnh phñ
tµi trî cho çc dù ¸n nh: ®iÖn khÝ ho¸ n«ng th«n, ph¸t triÓn giao th«ng
n«ng th«n, cung cÊp níc s¹ch cho n«ng th«n, vËn t¶i hµnh kh¸ch vµ y tÕ
c«ng céng, chèng suy dinh dìng cho trÎ em, gi÷ gi¸ çc hµng ho¸ nhu yÕu
phÈm ë møc thÊp...
Bèn lµ ho¹ch ®Þnh vµ kiªn tr× thùc hiÖn çc ch¬ng tr×nh d©n sè. Møc
sèng cña ngêi nghÌo ®îc c¶i thiÖn nhê hä cã quy m« gia ®×nh nhá h¬n,
mçi lao ®éng cã Ýt ngêi ¨n theo h¬n. Nã bao gåm çc ch¬ng tr×nh kiÓm
so¸t sinh ®Î (cung cÊp çc ph¬ng tiÖn vµ kiÕn thøc); çc ch¬ng tr×nh ph¸t
107
triÓn kinh tÕ x· héi (®Æc biÖt lµ ph¶i c¶i thiÖn ®Þa vÞ ngêi phô n÷).
N¨m lµ sù hç trî vÒ nghiªn cøu vµ kü thuËt - c«ng nghÖ. Kü thuËt-
c«ng nghÖ lµ mét yÕu tè quyÕt ®Þnh tíi n¨ng suÊt vµ thu nhËp cña ngêi lao
®éng. H¬n chÝn m¬i phÇn tr¨m c«ng nghÖ hiÖn nay trªn thÕ giíi ®îc thùc
hiÖn ë çc níc ph¸t triÓn. Sù phô thuéc cña çc níc ®ang ph¸t triÓn vµo
c«ng nghÖ níc ngoµi ®· c¶n trë ch¬ng tr×nh dµi h¹n vÒ chuyÓn ®æi c¬ cÊu
kinh tÕ theo híng gi¶m ®ãi nghÌo vµ bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp. Nh÷ng lîi
Ých cña viÖc nghiªn cøu vµ øng dông c«ng nghÖ míi trong viÖc gi¶m nghÌo
®ãi thÓ hiÖn râ rµng nhÊt trong n«ng nghiÖp. VÝ dô: viÖc t¹o ra mét bé gièng
lóa míi trong n«ng nghiÖp cã n¨ng suÊt cao ®· kh«ng chØ t¨ng lîng cung
cÊp l¬ng thùc cho ngêi nghÌo vµ cßn t¨ng thu nhËp cho çc chñ n«ng tr¹i
nhá.
CÇn cã çc chÝnh s¸ch tÝch cùc nh»m thóc ®Èy nghiªn cøu vµ triÓn
khai c«ng nghÖ trong níc ®Ó gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò nh s¶n xuÊt l¬ng
thùc vµ thùc phÈm quy m« nhá, x©y dùng nhµ ë rÎ tiÒn, cung cÊp çc dÞch
vô y tÕ vµ gi¸o dôc, ®µo t¹o víi chi phÝ thÊp... Nh÷ng chÝnh s¸ch nh vËy
¶nh hëng tíi tÊt c¶ mäi ngêi ®Æc biÖt lµ ngêi nghÌo.
Tãm l¹i , cÇn ph¶i cã çc chÝnh s¸ch ®ång bé ®Ó tÊn c«ng toµn diÖn
vµo nghÌo ®ãi. Nã bao gåm c¶ çc chÝnh s¸ch vÒ kinh tÕ, vÒ gi¸o dôc, vÒ y
tÕ, vÒ thÞ trêng, vÒ th¬ng m¹i vµ tµi chÝnh quèc tÕ. NÕu chØ lµ nh÷ng chÝnh
s¸ch ®¬n lÎ th× kh«ng thÓ chÊm døt ®îc sù gia t¨ng bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu
nhËp n¶y sinh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn còng nh kh«ng thÓ gióp ngêi
nghÌo tho¸t ra khái nh÷ng vßng luÈn quÈn cña hä. ChØ cã sù huy ®éng ®ång
bé çc chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ vµo çc ch¬ng tr×nh ®Ó trî gióp trùc tiÕp
cho ngêi nghÌo míi cã thÓ thµnh c«ng trong viÖc xo¸ bá nghÌo ®ãi.
4.3.2. Çc chÝnh s¸ch t¨ng thu nhËp gi¶m nghÌo ®ãi ë n«ng th«n.
Kho¶ng 70% çc nhãm ngêi nghÌo toµn diÖn lµ sèng ë vïng n«ng
th«n Ch©u ¸ vµ Ch©u Phi. §iÒu nµy nãi lªn r»ng çc chÝnh s¸ch xo¸ ®ãi
gi¶m nghÌo cña chÝnh phñ ph¶i ®Æc biÖt chó träng ®Õn ph¸t triÓn n«ng th«n
nãi chung vµ n«ng nghiÖp nãi riªng. Çc chÝnh s¸ch sau ®©y tËp trung vµo
108
viÖc t¨ng thu nhËp b×nh qu©n vµ gi¶m tû lÖ ®ãi nghÌo ë n«ng th«n.
Thùc hiÖn viÖc ph©n phèi l¹i ruéng ®Êt. Trong nh÷ng níc kÐm ph¸t
triÓn viÖc chiÕm h÷u ruéng ®Êt ®· ®îc tËp trung m¹nh mÏ: mét nhãm nhá
ngêi chiÕm h÷u phÇn lín ruéng ®Êt. Çc chñ ruéng ®Êt thêng ph¸t canh
thu t«. HÖ thèng nµy kh«ng kÝch thÝch nh÷ng ngêi canh t¸c ®æi míi, ®Çu t
dµi h¹n, lao ®éng tÝch cùc, c¶i tiÕn gièng m¸... Trong nhiÒu trêng hîp çc
chñ së h÷u ruéng ®Êt t¨ng møc t« vµ çc hoa lîi lÜnh canh khi møc s¶n
lîng t¨ng lªn. Ngêi canh t¸c chØ thu ®îc mét Ýt lîi khi t¨ng s¶n lîng.
Ruéng ®Êt vèn g¾n bã rÊt s©u s¾c víi ngêi tiÓu n«ng. Khi hä bÞ tíc ®o¹t
m¶nh ®Êt cña m×nh, kh«ng nh÷ng hä bÞ tæn h¹i vÒ mÆt kinh tÕ mµ ý thøc
v¬n lªn lµm giµu cho b¶n th©n vµ gia ®×nh còng cã thÓ bÞ xo¸ bá. V× thÕ
c¶i çch hay ph©n phèi l¹i ruéng ®Êt ®îc coi lµ ®iÒu kiÖn cÇn ®Çu tiªn ®Ó
ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ë nh÷ng níc kÐm ph¸t triÓn. C¶i çch ruéng ®Êt
bao gåm viÖc chia l¹i quyÒn së h÷u ruéng ®Êt tõ tay nh÷ng ®¹i ®Þa chñ cho
nh÷ng ngêi trång trät cã rÊt Ýt hoÆc kh«ng cã ruéng ®Êt. C¶i çch ruéng
®Êt cã nhiÒu h×nh thøc: chuyÓn nhîng quyÒn së h÷u ruéng ®Êt cho nh÷ng
ngêi t¸ ®iÒn mµ hiÖn t¹i hä ®ang lµm thuª trªn m¶nh ®Êt ®ã; chuyÓn
nhîng ®Êt tõ trang tr¹i lín sang trang tr¹i nhá...
ViÖc ph©n phèi l¹i ruéng ®Êt cho nh÷ng ngêi nghÌo thêng lµm t¨ng
s¶n lîng n«ng nghiÖp ë nh÷ng níc kÐm ph¸t triÓn Ýt nhÊt còng lµ sau thêi
kú cÊp ®Êt. §ã lµ do hai nguyªn nh©n chñ yÕu: mét lµ, ngêi n«ng d©n ®îc
së h÷u ®Êt ®ai nªn hä yªn t©m vµ t¹o ®éng lùc lín cho s¶n xuÊt; hai lµ, çc
n«ng tr¹i nhá thêng sö dông lao ®éng nhiÒu h¬n vµ cã hiÖu qu¶ h¬n trong
mét ®¬n vÞ diÖn tÝch ®Êt ®ai. Tuy nhiªn, c¶i çch ruéng ®Êt kh«ng ph¶i
kh«ng cã nh÷ng khã kh¨n, h¹n chÕ. §ã lµ nh sù chèng ®èi cña çc ®Þa
chñ, hay lµ sù chia nhá ruéng ®Êt cho nh÷ng ngêi kh«ng cã kh¶ n¨ng qu¶n
lý dÉn ®Õn n¨ng suÊt vµ s¶n lîng thÊp.
C¶i thiÖn vµ n©ng cao vèn s¶n xuÊt. Trong çc níc chËm ph¸t triÓn
vèn b×nh qu©n cho mét lao ®éng lµ rÊt thÊp. §èi víi ngêi lao ®éng nghÌo ë
109
n«ng th«n chØ tiªu ®ã l¹i cßn nhá h¬n n÷a. §Ó c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu vèn
s¶n xuÊt cÇn sù ®Çu t x· héi trùc tiÕp cho çc vïng n«ng th«n nh x©y
dùng çc c«ng tr×nh thuû lîi ®¶m b¶o tíi tiªu, cñng cè hÖ thèng ®ª ®iÒu,
hoµn thiÖn hÖ thèng ®êng s¸, ®Æc biÖt lµ giao th«ng n«ng th«n... CÇn chó
träng ®Õn viÖc c¶i tiÕn c«ng cô nhá cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp h¬n lµ ®a
m¸y kÐo lín vµ m¸y liªn hîp cho n«ng d©n.
Më réng viÖc cung cÊp tÝn dông. Çc chñ n«ng tr¹i nhá thêng t×m
®Õn çc nguån tÝn dông chñ yÕu lµ tõ nh÷ng ngêi cho vay l·i, nh÷ng ®Þa
chñ lín ë ®Þa ph¬ng, mÆc dï ph¶i chÞu ®ùng møc l·i suÊt cao. TÝn dông
ng©n hµng hoÆc tÝn dông nhµ níc khã ®¸p øng nh÷ng kho¶n vay bÊt
thêng vµ kh«ng cã thÕ chÊp cña ngêi nghÌo. V× vËy vÒ tÝn dông nhµ níc
cÇn cã mét tæ chøc cho vay riªng nh ng©n hµng cho ngêi nghÌo, quü tÝn
dông hç trî ...TÝn dông nhµ níc cÊp cho ngêi nghÌo cã nhiÒu ®iÓm riªng
biÖt, ®ßi hái c¬ chÕ cho vay vµ qu¶n lý nî nÇn ph¶i linh ho¹t. TÝn dông do
nhµ níc qu¶n lý cßn cã thÓ dµnh cho nghiªn cøu vµ triÓn khai. VÝ dô:
nghiªn cøu ®Ó t×m kiÕm çc lo¹i gièng cao s¶n, thiÕt bÞ b¶o qu¶n n«ng s¶n
sau thu ho¹ch, thuû n«ng, ph©n bãn, thuèc trõ s©u... MÆc dï cã nhu cÇu lín,
nhng nh÷ng ch¬ng tr×nh tÝn dông do nhµ níc qu¶n lý thêng cã nh÷ng
thµnh c«ng rÊt h¹n chÕ.
ChÝnh s¸ch hç trî nghiªn cøu vµ triÓn khai. ViÖc ®a c«ng nghÖ míi
vµo n«ng th«n thêng gÆp nhiÒu rñi ro. Nh÷ng ph¬ng ph¸p kü thuËt míi
thêng kh«ng thÝch øng víi çc ®iÒu kiÖn cña ®Þa ph¬ng bëi chóng kh«ng
®îc thÝ nghiÖm ®ñ møc ë nh÷ng vïng cã ®Êt ®ai, níc, khÝ hËu thêi tiÕt,
m«i trêng kh¸c nhau. V× thÕ, çc viÖn nghiªn cøu n«ng nghiÖp cña çc
níc kÐm ph¸t triÓn ph¶i tËp trung vµo nghiªn cøu, t×m kiÕm vµ øng dông
c«ng nghÖ thÝch hîp víi çc chñ n«ng tr¹i nhá, víi ngêi lao ®éng ®Þa
ph¬ng. Nãi chung nh÷ng c«ng nghÖ thÝch hîp ë çc níc kÐm ph¸t triÓn lµ
nh÷ng c«ng nghÖ sö dông nhiÒu lao ®éng kh«ng cã tay nghÒ h¬n so víi çc
níc ph¸t triÓn.
Më réng çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng tøc ho¹t ®éng hç trî kü thuËt
110
cho n«ng d©n. Çc nh©n viªn khuyÕn n«ng ®em nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu
n«ng nghiÖp ®Õn cho n«ng d©n. Çc nh©n viªn nµy ph¶i tiÕp xóc vµ nãi
chuyÖn víi çc chñ n«ng tr¹i vµ n«ng d©n, ®ång thêi lµ ngêi chuyÓn giao
kü thuËt míi cho n«ng d©n. MÆt kh¸c, hä ph¶i n¾m ®îc nhu cÇu vµ nh÷ng
vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ kü thuËt cña n«ng d©n vµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Hä sÏ
th«ng tin nh÷ng vÊn ®Ò nµy cho çc nhµ nghiªn cøu vµ çc nhµ lµm chÝnh
s¸ch cña chÝnh phñ. Tuy nhiªn, çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng ë çc níc
®ang ph¸t triÓn còng kh«ng thµnh c«ng l¾m. Bëi v× nh©n viªn khuyÕn n«ng
cã sè lîng Ýt, ë xa nhau, Ýt ®îc huÊn luyÖn vµ trang bÞ kÐm. C«ng t¸c
khuyÕn n«ng cã thÓ cã hiÖu qu¶ h¬n nÕu cã sù liªn kÕt víi çc tæ chøc ph¸t
triÓn nh ng©n hµng cho vay, dÞch vô thuû n«ng, çc dÞch vô vÒ gièng, ph©n
bãn vµ çc tæ chøc hîp t¸c x·.
T¨ng cêng dÞch vô thuû n«ng vµ nh÷ng ®Çu vµo kh¸c. Níc lµ mét
yÕu tè hµng ®Çu trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. HÖ thèng thuû n«ng ®¶m nhËn
viÖc tíi tiªu níc. Thuû n«ng gióp më réng ruéng ®Êt canh t¸c, th©m canh
t¨ng vô vµ lµm t¨ng n¨ng suÊt c©y trång. Çc hÖ thèng thuû n«ng ë çc
níc chËm ph¸t triÓn thêng l·ng phÝ vµ cã sù ph©n bè kh«ng ®Òu. Çc dù
¸n vÒ tíi tiªu níc cÇn chi phÝ lín. Khi ng©n s¸ch nhµ níc cung cÊp
kh«ng ®ñ th× çc chÝnh s¸ch vÒ tíi tiªu níc sÏ kh«ng cã hiÖu lùc. V× vËy
viÖc qu¶n lý, sö dông níc ph¶i ®îc ®a vµo kÕ ho¹ch ®Ó tr¸nh bÊt c«ng vµ
kh«ng hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, nhiÒu hÖ thèng thuû lîi cña nh÷ng níc kÐm
ph¸t triÓn ®· kh«ng thµnh c«ng, kh«ng t¨ng ®îc s¶n lîng ®Ó thanh to¸n
cho vèn ®Çu t x©y dùng vµ chi phÝ b¶o dìng, vËn hµnh. V× vËy ®èi víi çc
dù ¸n thuû lîi cÇn ph¶i nghiªn cøu, tÝnh to¸n cÈn thËn vÒ vèn, lao ®éng, çc
®Çu vµo kh¸c vµ t¨ng s¶n lîng ®Çu ra ®Ó ®¶m b¶o hiÖu qu¶. Ngoµi viÖc
®¶m b¶o tíi tiªu níc, çc chñ n«ng tr¹i cßn cÇn nh÷ng ®Çu vµo kh¸c nh
gièng, thuèc trõ s©u, ph©n bãn...Nh÷ng thø nµy nh×n chung ®îc cung cÊp
bëi hÖ thèng cña chÝnh phñ. VÝ dô: çc tr¹i nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt gièng,
hÖ thèng nhËp khÈu... Trong trêng hîp nµy chÝnh phñ ph¶i kiÓm so¸t ®îc
111
chÊt lîng çc ®Çu vµo vµ ®¶m b¶o yÕu tè thêi gian ®Ó phï hîp víi sinh
trëng cña c©y trång hay t×nh h×nh dÞch bÖnh...
VÒ vËn t¶i - ngêi ta thÊy, mét khã kh¨n cho kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ
th©m nhËp thÞ trêng thÕ giíi cña hµng n«ng s¶n ë nh÷ng níc ®ang ph¸t
triÒn lµ chi phÝ vËn t¶i cao. ViÖc ®Çu t x©y dùng hÖ thèng ®êng bé, ®êng
s¾t, ®êng thuû, bÕn c¶ng, kho tµng... gãp phÇn gi¶m gi¸ hµng n«ng s¶n; t¹o
thuËn lîi h×nh thµnh çc vïng s¶n xuÊt tËp trung, chuyªn canh. §iÒu nµy
gióp më réng thÞ trêng trong níc vµ xuÊt khÈu. Ngoµi ra nã cßn lµm gi¶m
gi¸ ®Çu vµo cho n«ng nghiÖp nh ph©n bãn, gièng...
VÊn ®Ò hç trî marketing vµ b¶o qu¶n. Çc kªnh marketing nghÌo
nµn vµ ®iÒu kiÖn kho tµng b¶o qu¶n thiÕu thèn ®· h¹n chÕ rÊt nhiÒu ®Õn viÖc
tiªu thô hµng ho¸ n«ng s¶n. ChÝnh phñ cã thÓ gióp ®ì n«ng d©n trong c«ng
nghÖ sau thu ho¹ch nh sÊy kh« vµ b¶o qu¶n ngò cèc, b¶o qu¶n rau qu¶...
NhiÒu níc kÐm ph¸t triÓn ®· cã ®éi ngò marketing cña chÝnh phñ ®Ó mua
n«ng s¶n cña çc chñ n«ng tr¹i vµ b¸n s¶n phÈm trªn thÞ trêng quèc tÕ.
§éi ngò nµy cung cÊp th«ng tin thÞ trêng vµ gi¸ c¶ nh»m gióp çc chñ
n«ng tr¹i quyÕt ®Þnh xem trång lo¹i c©y nµo, nu«i con g×, khi nµo b¸n. §éi
ngò nµy cã thÓ gãp phÇn æn ®Þnh gi¸ c¶ n«ng s¶n, trî gióp s¶n xuÊt s¶n
phÈm chÊt lîng cao, tiªu chuÈn ho¸, khuyÕn m¹i, khuyÕn n«ng vµ çc dÞch
vô kh¸c. Tuy nhiªn, cã khi çc tæ chøc nh vËy thêng hay lo¹i bá nh÷ng
ngêi bu«n b¸n trung gian mµ nh÷ng th¬ng nh©n thêng ®Æt gi¸ thÊp so
víi xÝ nghiÖp nhµ níc.
Ph¸t triÓn c«ng nghiÖp n«ng th«n. Nhu cÇu vÒ lao ®éng c«ng nghiÖp
t¨ng chËm, thËm chÝ cßn gi¶m . §ã lµ do tiÕn bé kü thuËt vµ tÝch luü vèn ®·
thay thÕ lao ®éng ch©n tay b»ng m¸y mãc; cÇu vÒ l¬ng thùc thùc phÈm lµ
cÇu kÐm co gi·n theo thu nhËp; vµ møc t¨ng d©n sè ë çc vïng n«ng th«n
thêng cao h¬n møc trung b×nh. Møc cung vÒ lao ®éng ë n«ng th«n thêng
xuyªn t¨ng nhanh. ViÖc lµm ë ngoµi khu vùc n«ng nghiÖp ph¶i ®îc më
réng ®Ó ®¶m b¶o cho sè lao ®éng d«i ra. §iÒu ®ã ®ßi hái ph¶i ph¸t triÓn
c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ë n«ng th«n. C«ng nghiÖp n«ng th«n cã ®Æc ®iÓm lµ
ph©n t¸n, cã thÓ ho¹t ®éng theo thêi vô n«ng nghiÖp vµ cã quy m« võa vµ
112
nhá. §ã lµ nh÷ng c¬ së chÕ t¹o vµ chÕ biÕn nh»m s¶n xuÊt vµ b¸n çc mÆt
hµng c¬ b¶n, nghÒ rÌn, nghÒ méc, dÖt vµ may mÆc, söa ch÷a, b¶o dìng. §Ó
nh÷ng c¬ së nµy cã thÓ ho¹t ®éng kinh doanh ®îc tríc sù c¹nh tranh cña
c«ng nghiÖp thµnh thÞ cÇn cã c¬ së nguyªn vËt liÖu, ®iÖn, thÞ trêng, thÓ chÕ
tÝn dông, hÖ thèng th«ng tin vµ lao ®éng lµnh nghÒ.
T¨ng cêng çc dÞch vô n«ng th«n ®Ó gi¶m bít sù chªnh lÖch gi÷a
thµnh thÞ vµ n«ng th«n. §ã lµ gi¸o dôc, y tÕ, níc s¹ch, vui ch¬i gi¶i trÝ...
ViÖc t¨ng chi tiªu cho çc dÞch vô nµy ë n«ng th«n sÏ t¸i ph©n phèi ®îc
thu nhËp cho nh÷ng ngêi nghÌo. CÇn cã çc chÝnh s¸ch u ®·i ®Ó n«ng
th«n cã thÓ gi÷ l¹i ®îc vµ thu hót nh÷ng ngêi cã tr×nh ®é, cã kü n¨ng.
Çc chÝnh s¸ch gi¸ vµ tû gi¸ hèi ®o¸i. §Ó gi¶m ®ãi nghÌo ë n«ng
th«n, çc ch¬ng tr×nh ®Þnh híng s¶n xuÊt ph¶i kÕt hîp víi chÝnh s¸ch gi¸
vµ tû gi¸ hèi ®o¸i. ChÝnh phñ cã thÓ ®Æt gi¸ sµn ®èi víi mÆt hµng l¬ng
thùc. Tuy nhiªn díi søc Ðp cña ngêi tiªu dïng chÝnh phñ mét sè níc l¹i
khèng chÕ gi¸ b¸n l¬ng thùc. Sù can thiÖp nh vËy lµm tæn h¹i cho çc chñ
n«ng tr¹i, lµm t¨ng sù kh¸c biÖt vÒ thu nhËp gi÷a c«ng nghiÖp vµ n«ng
nghiÖp, gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n. Sù ph©n bè çc nguån lùc trong n«ng
nghiÖp bÞ ¶nh hëng m¹nh bëi tû gi¸ hèi ®o¸i. ViÖc duy tr× gi¸ ®ång ngo¹i
tÖ tÝnh b»ng ®ång néi tÖ thÊp h¬n gi¸ c©n b»ng lµm gi¶m gi¸ thu nhËp cña
xuÊt khÈu n«ng s¶n, l·ng phÝ hµng t liÖu nhËp khÈu.
Nh vËy, nh÷ng chÝnh s¸ch cã thÓ lµm t¨ng thu nhËp ë n«ng th«n vµ
gi¶m sù nghÌo ®ãi ë n«ng th«n lµ rÊt ®a d¹ng ®Ó cã thÓ lùa chän . L¹i nhÊn
m¹nh mét lÇn n÷a r»ng viÖc ¸p dông çc chÝnh s¸ch ®¬n lÎ lµ kh«ng cã t¸c
dông mµ cÇn ph¶i sö dông ®ång bé çc chÝnh s¸ch nµy.
Tãm t¾t
Ph©n phèi thu nhËp quèc d©n thêng ®îc xem xÐt díi hai gãc ®é:
ph©n phèi thu nhËp theo ç nh©n vµ ph©n phèi thu nhËp theo chøc n¨ng. Çc
113
m« h×nh ph©n phèi thu nhËp theo ç nh©n cho ta biÕt møc ®é bÊt b×nh ®¼ng
trong ph©n phèi thu nhËp. Çc m« h×nh ph©n phèi thu nhËp theo chøc n¨ng
cho ta biÕt vai trß cña çc yªu tè s¶n xuÊt trong viÖc t¹o ra tæng thu nhËp.
§Ó xem xÐt møc ®é bÊt b×nh ®¼ng trong thu nhËp ç nh©n ngêi ta thêng
xÕp çc ç nh©n theo møc ®é thu nhËp t¨ng dÇn råi chia d©n c thµnh 3
nhãm, 5 nhãm hay 10 nhãm t¬ng øng víi tû phÇn trong tæng thu nhËp mµ
çc nhãm nµy nhËn ®îc trong n¨m.
Mäi quèc gia ®Òu tån t¹i mét møc ®é bÊt b×nh ®¼ng nhÊt ®Þnh trong
ph©n phèi thu nhËp quèc d©n. §Ó ®o lêng møc ®é bÊt b×nh ®¼ng nµy ngêi
ta cã thÓ sö dông hÖ sè Kuznets; sö dông ®êng cong Lorenz hoÆc sö dông
hÖ sè Gini. Mçi mét chØ sè cã nh÷ng u thÕ vµ khiÕm khuyÕt cña nã. N©ng
cao tÝnh t¬ng ®ång vÒ chØ sè cña çc quèc gia sÏ lµm cho bé chØ sè ®o
lêng bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp gi÷a çc níc ®îc chÝnh x¸c h¬n.
Sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp trong kinh tÕ thÞ trêng cã nguån gèc ë
thu nhËp tõ lao ®éng hoÆc thu nhËp tõ tµi s¶n. Nh÷ng ç nh©n rÊt kh¸c nhau
vÒ n¨ng lùc, vÒ tµi s¶n nªn còng rÊt kh¸c nhau vÒ thu nhËp. Ngoµi sù bÊt
b×nh ®¼ng vÒ kinh tÕ, ë çc níc ®ang ph¸t triÓn cßn cã nhiÒu sù bÊt b×nh
®¼ng n÷a nh bÊt b×nh ®¼ng vÒ quyÒn lùc chÝnh trÞ, vÒ ®Þa vÞ x· héi, vÒ
tr×nh ®é nhËn thøc vµ nh÷ng c¬ héi ®Ó tham gia vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn.
BÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp cã quan hÖ víi møc ®é nghÌo ®ãi. NghÌo
®ãi tuyÖt ®èi lµ nh÷ng ç nh©n hay hé gia ®×nh kh«ng cã ®ñ thu nhËp ®Ó
®¶m b¶o cuéc sèng tèi thiÓu cho m×nh. Møc sèng tèi thiÓu nµy kh¸c nhau
gi÷a çc níc còng nh trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn. Çc nhµ kinh tÕ ®·
cè g¾ng x©y dùng mét giíi h¹n nghÌo ®ãi cã tÝnh chÊt quèc tÕ ®Ó so s¸nh
møc ®é nghÌo ®ãi gi÷a çc quèc gia. ChuÈn nghÌo quèc tÕ thêng ®îc sö
dông lµ 1®«la/ngêi/ ngµyhoÆc 2®«la/ngêi/ngµy, cã tÝnh tíi søc mua t¬ng
®¬ng. NghÌo ®ãi lµ mét hiÖn tîng ®a chiÒu, nã kh«ng chØ lµ viÖc thiÕu ¨n.
Ngµy nay ngêi ta nhÊn m¹nh ®Õn b¶n chÊt cña nghÌo ®ãi lµ nghÌo vÒ con
ngêi.
HiÖn nay cßn gÇn mét tû ngêi trªn thÕ giíi sèng trong nghÌo ®ãi.
114
Hä lµ nh÷ng ngêi sèng trong vïng n«ng th«n vµ ®Æc biÖt lµ phô n÷ trong
çc níc ®ang ph¸t triÓn. Hä ph¶i chÞu nhiÒu mÊt m¸t vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ
x· héi.
T×nh tr¹ng nghÌo ®ãi ë çc vïng n«ng th«n ë çc níc kÐm ph¸t
triÓn cao h¬n nhiÒu so víi ë thµnh phè. Cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n cña t×nh
tr¹ng nµy - bao gåm c¶ nguyªn nh©n kinh tÕ, x· héi vµ chÝnh s¸ch cña chÝnh
phñ.
§Ó gi¶m nghÌo ®ãi vµ bÊt c«ng trong ph©n phèi thu nhËp ®ßi hái çc
chiÕn lîc ph¸t triÓn cña chÝnh phñ kh«ng chØ quan t©m ®Õn çc môc tiªu
kinh tÕ mµ cßn ph¶i quan t©m ®Õn çc môc tiªu x· héi réng lín h¬n. ChÝnh
phñ cã thÓ lùa chän nhiÒu chÝnh s¸ch hç trî khu vùc n«ng th«n trong viÖc
xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. Sù nghiÖp ph¸t triÓn g¾n liÒn víi xo¸ bá nghÌo ®ãi.
Muèn vËy, ®ßi hái ph¶i sö dông ®ång bé, tæng hîp çc chÝnh s¸ch trªn c¬
së sù nç lùc cña nhãm ngêi nghÌo còng nh sù hç trî cña chÝnh phñ vµ
céng ®ång quèc tÕ.
1. ý nghÜa cña çc çch tiÕp cËn vÒ ph©n phèi thu nhËp quèc d©n ? Mét
m« h×nh ph©n phèi thu nhËp quèc d©n ®îc x©y dùng nh thÕ nµo vµ cho
biÕt ®iÒu g× ?
2. Nh÷ng nh©n tè nµo quyÕt ®Þnh thu nhËp theo chøc n¨ng ? Nh÷ng nh©n
tè nµo quyÕt ®Þnh thu nhËp theo ç nh©n ?
3. Çc thíc ®o sù bÊt b×nh ®¼ng trong ph©n phèi thu nhËp cã nh÷ng u
thÕ vµ h¹n chÕ g×?
4. B¶n chÊt ®a chiÒu cña nghÌo ®ãi lµ g×? H·y nªu mét vµi ®Æc trng cña
115
t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi ë ViÖt Nam?
5. X¸c ®Þnh çc nhãm nghÌo ®ãi? Nh÷ng mÊt m¸t thiÖt thßi mµ ngêi
nghÌo ph¶i chÞu?
6. Nh÷ng nguyªn nh©n nghÌo ®ãi ë n«ng th«n ? Liªn hÖ víi thùc tÕ ë
ViÖt Nam.
7. Çc chÝnh s¸ch chung ®Ó gi¶m nghÌo ®ãi vµ bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu
nhËp? V× sao ph¶i sö dông ®ång bé çc chÝnh s¸ch ? H·y nªu mét sè
chÝnh s¸ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë ViÖt Nam.
8. V× sao çc níc kÐm ph¸t triÓn ph¶i tËp trung vµo nh÷ng ch¬ng tr×nh
chèng nghÌo ®ãi ë çc vïng n«ng th«n ? Nh÷ng chÝnh s¸ch thêng
®îc sö dông lµ g×?
9. V× sao nãi t¨ng trëng kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn cÇn nhng cha ®ñ ®Ó xo¸
®ãi gi¶m nghÌo vµ gi¶m bít bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp? Cã nh÷ng lý
thuyÕt nµo vÒ t¨ng trëng vµ bÊt b×nh ®¼ng trong ph©n phèi thu nhËp?
tµi liÖu ®äc thªm
1.Ch¬ng 9,10 TLTK2.

2.Ch¬ng 6,7 TLTK3.
3.Ch¬ng 5,6 TLTK5.
4.Ch¬ng 2& b¶ng 2(trang 426-427) TLTK4.
5. Ch¬ng 4 TLTK6.
116
Ch¬ng 5
D©n sè lao ®éng vµ viÖc lµm
D©n sè, lao ®éng, viÖc lµm lµ mh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ x· héi cña çc
níc ®ang ph¸t triÓn mµ c©u tr¶ lêi kh«ng t×m thÊy trong çc m« h×nh kinh
tÕ häc truyÒn thèng. Gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò nµy còng lµ gãp phÇn gi¶i
quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t triÓn nh: nguån gèc t¨ng trëng, æn ®Þnh kinh tÕ
vÜ m«, gi¶m nghÌo ®ãi. D©n sè, lao ®éng, viÖc lµm lµ nh÷ng vÊn ®Ò liªn
quan mËt thiÕt víi nhau. Môc ®Çu cña ch¬ng nµy sÏ xem xÐt møc t¨ng
d©n sè nhanh trong çc níc ®ang ph¸t triÓn, t¸c ®éng cña møc t¨ng ®ã ®Õn
sù c©n b»ng l¬ng thùc, viÖc lµm, ®« thÞ ho¸ vµ g¸nh nÆng ¨n theo. Môc sau
sÏ ph©n tÝch çc vÊn ®Ò vÒ t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp, thÞ trêng lao ®éng vµ di
c. Môc cuèi cïng ph©n tÝch çc yÕu tè lµm cho tû lÖ thÊt nghiÖp cao vµ
xem xÐt çc chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ ®Ó t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, gi¶m thÊt
nghiÖp
5.1. D©n sè vµ ph¸t triÓn.
5.1.1. Møc t¨ng d©n sè.
Trong hÇu hÕt thêi gian lÞch sö cña m×nh, møc t¨ng d©n sè cña thÕ giíi
lµ rÊt chËm. Tuy nhiªn, tõ kho¶ng mêi ngh×n n¨m trë l¹i ®©y, d©n sè thÕ
giíi b¾t ®Çu t¨ng nhanh. D©n sè thÕ giíi ®¹t møc 1 tû ngêi vµo ®Çu thÕ kû
19, tøc lµ hµng triÖu n¨m sau khi con ngêi xuÊt hiÖn trªn tr¸i ®Êt. Møc 2 tû
ngêi ®¹t vµo n¨m 1930. Møc 3 tû ngêi ®¹t vµo n¨m 1960. Møc 4 tû ngêi
®¹t vµo n¨m 1975. Møc 5 tû ngêi ®¹t vµo n¨m 1986. Møc 6 tû ngêi ®¹t
vµo n¨m 1999. Møc 7 tû ngêi ®¹t vµo n¨m 2011.
Trong giai ®o¹n tõ khi xuÊt hiÖn loµi ngêi ®Õn kho¶ng 8 ngh×n
117
n¨m tríc c«ng nguyªn, tèc ®é gia t¨ng d©n sè thÕ giíi kho¶ng 0,002%
hµng n¨m. Tõ 8 ngh×n n¨m tríc c«ng nguyªn ®Õn n¨m 1650 møc t¨ng nµy
hµng n¨m lµ 0,05%. Tõ n¨m 1650 ®Õn n¨m 1900 møc nµy lµ 0,43%. Tõ
n¨m 1900 ®Õn n¨m 1950 møc nµy lµ 0,91%. Tõ n¨m 1950 ®Õn n¨m 1980
møc nµy lµ 1,93%. Tõ n¨m 1980 ®Õn n¨m 2000 møc nµy kho¶ng 1,6% mét
n¨m.
XÐt vÒ møc t¨ng d©n sè, hiÖn nay cã thÓ chia çc níc thµnh 3
nhãm. Mét lµ, çc níc ph¸t triÓn - bao gåm çc níc ch©u ¢u, B¾c Mü ,
óc, Niu Dil©nvµ NhËt B¶n - lµ nh÷ng níc cã tû lÖ t¨ng d©n sè díi 1%
mét n¨m. Hai lµ, çc níc ®ang ph¸t triÓn cã tû lÖ t¨ng d©n sè tõ 1% ®Õn
2% mét n¨m nh: Trung Quèc, Cu ba, Chi lª, Th¸i Lan.Ba lµ, çc níc
®ang ph¸t triÓn cã møc t¨ng d©n sè h¬n 2% mét n¨m - ®ã lµ hÇu hÕt çc
níc ch©u Phi, ch©u ¸ vµ ch©u Mü La tinh. Sù kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a ba
nhãm níc trªn ®©y lµ ë tû lÖ sinh. Trong çc níc ph¸t triÓn tû lÖ sinh th«
lµ díi 16 phÇn ngh×n (16 0/oo) mét n¨m, cßn ë çc níc ®ang ph¸t triÓn tû
lÖ nµy lµ trªn 26 0/oo mét n¨m. Ngµy nay çc níc kÐm ph¸t triÓn cã møc
t¨ng d©n sè trªn 2% mét n¨m. Víi møc nµy, d©n sè sÏ t¨ng gÊp ®«i sau h¬n
30 n¨m.
ViÖc çc gia ®×nh trong çc níc kÐm ph¸t triÓn sinh nhiÒu con lµ do
cã nh÷ng nguyªn nh©n vÒ kinh tÕ vµ x· héi. PhÇn lín hä ®Òu cho r»ng cã
nhiÒu con h¬n lµ ®Ó cung cÊp lao ®éng cho gia ®×nh, ®Ó tr¸nh rñi ro vÒ nßi
gièng, ®Ó cã chç dùa vÒ kinh tÕ vµ x· héi cho bè mÑ khi vÒ giµ.
5.1.2. VÊn ®Ò d©n sè vµ ph¸t triÓn.
ViÖc d©n sè t¨ng nhanh cã k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ hay kh«ng?
Nãi çch kh¸c, sù gia t¨ng d©n sè ¶nh hëng nh thÕ nµo tíi sù ph¸t triÓn.
Cã nhiÒu vÊn ®Ò ®Æt ra trong mèi quan hÖ nµy.
Tríc hÕt, lµ sù c©n b»ng gi÷a d©n sè vµ l¬ng thùc. Trong t¸c phÈm
118
næi tiÕng: "Bµn vÒ quy luËt nh©n khÈu" - xuÊt b¶n n¨m 1798, T. Malthus
cho r»ng, d©n sè t¨ng theo cÊp sè nh©n (1, 2, 4, 8, 16, 32...) cßn l¬ng thùc
t¨ng theo cÊp sè céng (1, 2, 3, 4, 5, 6...). Cø thÕ, ®Õn mét lóc nµo ®ã con
ngêi sÏ kh«ng ®ñ l¬ng thùc ®Ó nu«i chÝnh m×nh. V× vËy «ng ñng hé mäi
kh¶ n¨ng ng¨n chÆn sù gia t¨ng d©n sè nh çc cuéc chiÕn tranh, n¹n dÞch
bÖnh, thiªn tai, kÕt h«n muén...Tuy nhiªn thêi gian ®· kh«ng ñng hé häc
thuyÕt nµy. T. Malthus ®· kh«ng tiªn ®o¸n ®îc nhê tÝch luü vèn vµ tiÕn bé
kü thuËt mµ con ngêi cã thÓ kh¾c phôc ®îc sù gi¶m sót lîi tøc cña ®Êt
®ai. MÆt kh¸c «ng còng kh«ng biÕt ®îc con ngêi cã kh¶ n¨ng lµm gi¶m
tû lÖ sinh ®Î. Nh÷ng tÝnh to¸n cho thÊy tõ n¨m 1650 ®Õn n¨m 1990 s¶n
lîng l¬ng thùc cña thÕ giíi t¨ng tõ 13 ®Õn 15 lÇn, trong khi ®ã d©n sè chØ
t¨ng cã 8 lÇn. S¶n lîng l¬ng thùc b×nh qu©n ®Çu ngêi cña thÕ giíi ®·
t¨ng trong kho¶ng thêi gian tõ nh÷ng n¨m 1950 ®Õn nh÷ng n¨m 1990.
L¬ng thùc ®îc s¶n xuÊt ra trong mét n¨m vÉn ®ñ ®Ó nu«i sèng tÊt c¶ mäi
ngêi trªn tr¸i ®Êt, song vÉn cã hµng triÖu ngêi cßn bÞ ®ãi. Sù thiÕu ®ãi cã
thÓ do sù bÊt b×nh ®¼ng trong ph©n phèi thu nhËp ë mét níc. ThiÕu l¬ng
thùc còng cã thÓ do kh«ng cã ®ñ ngo¹i tÖ ®Ó nhËp khÈu l¬ng thùc nh ë
mét sè níc ch©u Phi, ch©u ¸.
Nh vËy vÇn cßn lý do ®Ó ®Ò phßng sù mÊt c©n b»ng gi÷a d©n sè vµ
l¬ng thùc ë mét vïng hay mét níc nµo ®ã. V× vËy an ninh l¬ng thùc vµ
viÖc kiÓm so¸t sù gia t¨ng d©n sè vÉn lµ vÊn ®Ò cÊp thiÕt vµ quan träng trong
ph¸t triÓn.
Thø hai, vÒ gia t¨ng d©n sè vµ qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸. Sù t¨ng trëng
kinh tÕ kÌm theo qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ t¨ng lªn. Çc vïng ®« thÞ ë çc níc
kÐm ph¸t triÓn kh«ng nh÷ng chÞu ¸p lùc cña møc gia t¨ng d©n sè tù nhiªn
mµ cßn chÞu ¸p lùc sù gia t¨ng d©n sè c¬ häc. §ã lµ luång di c å ¹t tõ n«ng
th«n ra ®« thÞ. §iÒu nµy lµm cho çc ®« thÞ trë nªn qu¸ t¶i. T×nh tr¹ng chËt
chéi, t¾c nghÏn giao th«ng, « nhiÔm m«i trêng vµ ®iÒu kiÖn sèng...xÈy ra
119
mét çch phæ biÕn. Sù ®« thÞ ho¸ qu¸ møc ®ßi hái sù kiÓm so¸t møc gia
t¨ng d©n sè kh«ng chØ ë çc thµnh phè mµ cßn ë trong ph¹m vi c¶ níc.
Thø ba, vÒ d©n sè vµ viÖc lµm. Møc t¨ng d©n sè cao ë çc níc ®ang
ph¸t triÓn dÉn ®Õn møc t¨ng trëng cao cña nguån lao ®éng vµ lùc lîng
lao ®éng. Lùc lîng lao ®éng lµ nh÷ng ngêi ®ang cã viÖc lµm vµ thÊt
nghiÖp. Nguån lao ®éng lµ nh÷ng ngêi trong lùc lîng lao ®éng vµ nh÷ng
ngêi ngoµi lùc lîng lao ®éng nhng cã kh¶ n¨ng tham gia lùc lîng lao
®éng. Møc t¨ng lùc lîng lao ®éng ë çc níc ®ang ph¸t triÓn vµo kho¶ng
2% mét n¨m. Mét nguyªn nh©n chñ yÕu lµm t¨ng nhanh lùc lîng lao ®éng
lµ thu nhËp tõ nguån phi lao ®éng cña ç nh©n trong çc níc ®ang ph¸t
triÓn lµ rÊt thÊp. §iÒu ®ã cã nghÜa, hÇu nh tÊt c¶ mäi ngêi ph¶i kiÕm viÖc
lµm ®Ó cã thu nhËp. MÆt kh¸c, çc møc t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ kh«ng
thÓ thu nhËn hÕt sè lao ®éng t¨ng thªm hµng n¨m nµy. KÕt côc lµ gia t¨ng
thÊt nghiÖp vµ thiÕu viÖc lµm. ¸p lùc cña thÊt nghiÖp vµ thiÕu viÖc lµm ®ßi
hái sù cÇn thiÕt cÊp b¸ch ®èi víi gi¶m møc gia t¨ng d©n sè.
Thø t, gia t¨ng d©n sè vµ g¸nh nÆng ¨n theo. Gia t¨ng d©n sè cao
lµm trÇm träng thªm g¸nh nÆng ¨n theo ë çc níc kÐm ph¸t triÓn. G¸nh
nÆng ¨n theo ë çc níc ®ang ph¸t triÓn lµ kh¸c nhau, tuú thuéc vµo møc
thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi vµ c¬ cÊu d©n sè. Møc sèng cña ngêi nghÌo
bÞ tæn th¬ng do gia ®×nh ®«ng con. Çc nguån lùc x· héi bÞ san sÎ cho
trêng häc, y tÕ, dÞch vô x· héi cho thÕ hÖ trÎ nªn cßn l¹i rÊt Ýt thu nhËp d
thõa ®Ó tÝch luü vèn.
5.1.3. KiÓm so¸t gia t¨ng d©n sè.
ViÖc h¹n chÕ møc gia t¨ng d©n sè ë çc níc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ
thùc thi b»ng çc chiÕn lîc gi¶m tû lÖ sinh ®Î, chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ
x· héi hoÆc kÕt hîp c¶ hai .
Mét lµ, ch¬ng tr×nh kiÓm so¸t møc sinh ®Î. ChÝnh phñ cã thÓ thùc
120
hiÖn çc biÖn ph¸p trùc tiÕp phôc vô cho ch¬ng tr×nh nµy nh : th«ng qua
çc ph¬ng tiÖn truyÒn th«ng vµ qu¸ tr×nh gi¸o dôc ®Ó vËn ®éng thuyÕt phôc
h¹n chÕ quy m« gia ®×nh. ChÝnh phñ hç trî b»ng çch cung cÊp çc dÞch vô
y tÕ ®Ó çc gia ®×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh. Sö dông çc biÖn
ph¸p kinh tÕ ®Ó ®iÒu chØnh møc sinh ®Î, chñ yÕu lµ çc h×nh thøc ph¹t ®èi
víi gia ®×nh ®Î nhiÒu con vµ khuyÕn khÝch çc cÆp vî chång tù nguyÖn thùc
hiÖn çc ch¬ng tr×nh gi¶m tû lÖ sinh. N©ng cao ®Þa vÞ vÒ kinh tÕ vµ x· héi
cña phô n÷ còng ®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc gi¶m tû lÖ sinh .
Hai lµ, çc ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. C¨n nguyªn cña
vÊn ®Ò d©n sè ë çc níc ®ang ph¸t triÓn kh«ng ph¶i lµ ë sè con çi hay sù
thiÕu lý tÝnh cña çc bËc cha mÑ. ChÝnh t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi trµn lan, møc
sèng thÊp ®· t¹o ra lý do kinh tÕ cho sù tån t¹i cña çc gia ®×nh ®«ng con vµ
d©n sè t¨ng nhanh.V× vËy mét sè chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cã ¶nh
hëng quan träng ®Õn viÖc lµm gi¶m tèc ®é gia t¨ng d©n sè. Nh÷ng chÝnh
s¸ch nµy nh»m lo¹i trõ t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi tuyÖt ®èi vµ sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ
kinh tÕ vµ x· héi gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ, gi÷a nam giíi vµ n÷ giíi. Nã
cßn ph¶i ch¨m sãc søc khoÎ cña bµ mÑ vµ trÎ em tèt h¬n ®Ó gi¶m tû lÖ tö
vong ë trÎ s¬ sinh, cung cÊp çc dÞch vô x· héi mét çch c«ng b»ng h¬n cho
®«ng ®¶o d©n chóng.
TrÎ em trong mét x· héi n«ng d©n ®îc nh×n nhËn nh lµ mét tµi s¶n
cã ý nghÜa kinh tÕ. Chóng ®îc coi lµ mét lao ®éng phô trong gia ®×nh vµ
cã thÓ lµm nhiÒu lo¹i c«ng viÖc hç trî cho s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. MÆt kh¸c
chóng l¹i cã rÊt Ýt nhu cÇu kinh tÕ riªng. Cã mét gia ®×nh ®«ng con cho
phÐp t¨ng thu nhËp hiÖn t¹i vµ ®¶m b¶o ®êi sèng cho tuæi giµ cña cha mÑ
trong t¬ng lai. V× vËy nh÷ng chÝnh s¸ch t¨ng thu nhËp, gi¸o dôc, trî cÊp sÏ
lµm gi¶m tû lÖ sinh. Ngoµi ra viÖc ph©n phèi thu nhËp c«ng b»ng h¬n còng
lµm gi¶m tû lÖ sinh. Møc an toµn kinh tÕ t¨ng lªn vµ thu nhËp cao h¬n cña
nh÷ng ngêi nghÌo lµm cho viÖc ®Î nhiÒu con kh«ng ph¶i lµ çch duy nhÊt
®Ó ®¶m b¶o tuæi giµ.
121
Sù ph¸t triÓn vµ d©n sè lµ çc biÕn sè cã t¸c ®éng qua l¹i víi nhau,
biÕn sè nµy ¶nh hëng tíi biÕn sè kia. V× vËy çc níc ®ang ph¸t triÓn cÇn
cã çc ch¬ng tr×nh kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh còng nh çc chÝnh s¸ch ph¸t
triÓn kinh tÕ x· héi vµ t¨ng thªm sù c«ng b»ng trong ph©n phèi thu nhËp ®Ó
lµm gi¶m tû lÖ sinh.
5.2. Lao ®éng, viÖc lµm vµ di c.
5.2.1. ThÊt nghiÖp - lý thuyÕt vµ thùc tiÔn ë çc níc ®ang ph¸t
triÓn.
Theo m« h×nh cæ ®iÓn, trong mét hÖ thèng thÞ trêng c¹nh tranh hoµn
h¶o, còng nh çc lo¹i thÞ trêng kh¸c, tiÒn l¬ng vµ c«ng ¨n viÖc lµm ®îc
x¸c ®Þnh bëi cÇu vµ cung trªn thÞ trêng lao ®éng. Trong dµi h¹n mét nÒn
kinh tÕ cã thÓ ë vÞ trÝ c©n b»ng khi cã ®Çy ®ñ c«ng ¨n viÖc lµm. Møc l¬ng
lµ linh ho¹t ®Ó ®iÒu chØnh cung cÇu trªn thÞ trêng lao ®éng nh»m ®¶m b¶o
cho bÊt kú ai muèn lµm viÖc, ®Òu cã thÓ ®îc nhËn ®îc viÖc lµm víi møc
l¬ng c©n b»ng. Trong mét thÕ giíi nh thÕ sÏ kh«ng cã thÊt nghiÖp kh«ng
tù nguyÖn. Nãi çch kh¸c, nÒn kinh tÕ lu«n c©n b»ng ë møc s¶n lîng tiÒm
n¨ng vµ cã c«ng ¨n viÖc lµm ®Çy ®ñ.
N¹n thÊt nghiÖp kinh niªn vµ trµn lan cïng víi møc s¶n lîng thÊp
trong cuéc ®¹i suy tho¸i ë ph¬ng T©y trong nh÷ng n¨m ba m¬i cña thÕ kû
20 ®· ®Æt ra cÇn ph¶i cã mét lý thuyÕt míi vÒ c«ng ¨n viÖc lµm vµ thÊt
nghiÖp.
M« h×nh cña J. M. Keynes ®· lý gi¶i vÊn ®Ò nµy. Theo Keynes,

c«ng ¨n viÖc lµm cña mét níc t¨ng cïng víi tæng s¶n lîng hay thu nhËp.
Khi nÒn kinh tÕ cßn trong vïng suy tho¸i th× tæng cÇu cña nÒn kinh tÕ sÏ
quyÕt ®Þnh GNP. ThÊt nghiÖp ph¸t sinh do tæng cÇu cña ngêi tiªu dïng,
doanh nghiÖp, vµ cña chÝnh phñ vÒ hµng ho¸ dÞch vô kh«ng ®ñ ®Ó cho GNP
®¹t møc tiÒm n¨ng. S¶n lîng tiÒm n¨ng lµ s¶n lîng cña nÒn kinh tÕ khi
122
toµn dông nh©n c«ng. Trong mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng, kh«ng cã g× lµ ch¾c
ch¾n ®Ó ®¶m b¶o cho s¶n lîng thùc tÕ lu«n b»ng s¶n lîng tiÒm n¨ng. V×
vËy theo Keynes, ®Ó gi¶i quyÕt thÊt nghiÖp ph¶i t¨ng tæng cÇu th«ng qua
tiªu dïng vµ ®Çu t t nh©n cao h¬n ( b»ng çch gi¶m thuÕ thu nhËp, hoÆc
h¹ l·i suÊt ) hoÆc th«ng qua t¨ng chi tiªu cña chÝnh phñ. Chõng nµo cßn cã
thÊt nghiÖp vµ nÒn kinh tÕ cßn trong vïng suy tho¸i th× tæng cung çc lo¹i
hµng ho¸ dÞch vô trong nÒn kinh tÕ sÏ tù ®éng t¨ng lªn ®Ó ®¸p øng møc t¨ng
cña tæng cÇu nµy. C¬ chÕ ®ã lµ çch ®Ó cã tû lÖ c«ng ¨n viÖc lµm cao, thÊt
nghiÖp thÊp.
M« h×nh Keynes khi ¸p dông ë çc níc kÐm ph¸t triÓn cã nhiÒu
khiÕm khuyÕt c¨n b¶n.
Thø nhÊt, m« h×nh trªn ®îc x©y dùng dùa vµo gi¶ ®Þnh mét nÒn
kinh tÕ cã thÞ trêng ph¸t triÓn - thÞ trêng s¶n phÈm, thÞ trêng vèn, thÞ
trêng tiÒn tÖ, thÞ trêng lao ®éng…ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. §iÒu nµy ®óng
ë çc níc ph¸t triÓn nhng l¹i kh«ng ®óng víi çc níc kÐm ph¸t triÓn.
Çc doanh nghiÖp (vÒ phÝa cung) kh«ng thÓ thÝch øng nhanh chãng víi nhu
cÇu t¨ng s¶n lîng. Bëi v× hä thiÕu vèn, nguyªn vËt liÖu, s¶n phÈm trung
gian, giao th«ng, th«ng tin, nghiÖp chñ, gi¸m ®èc, ngêi qu¶n lý. MÆt kh¸c,
çc thÞ trêng tiÒn tÖ vµ hµng ho¸ ®îc tæ chøc kh«ng chÆt chÏ vµ ho¹t ®éng
kÐm hiÖu qu¶. Cho nªn trong ®iÒu kiÖn cã nh÷ng h¹n chÕ ®¸ng kÓ vÒ mÆt
cung tøc lµ tæng cung hay s¶n lîng quèc gia kh«ng co gi·n theo gi¸, th×
viÖc t¨ng tæng cÇu tøc lµ t¨ng chi tiªu - cã thÓ lµm cho gi¸ c¶ hµng ho¸, dÞch
vô t¨ng, nghÜa lµ l¹m ph¸t cao h¬n mµ th«i.
Thø hai, thÊt nghiÖp cã thÓ kh«ng gi¶m ngay c¶ khi t¨ng chi tiªu
lµm t¨ng nhu cÇu lao ®éng. ViÖc t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm cho khu vùc
hiÖn ®¹i ë thµnh thÞ b»ng çch t¨ng tæng cÇu sÏ lµm t¨ng møc chªnh lÖch
gi÷a tiÒn l¬ng ë khu vùc thµnh thÞ so víi thu nhËp trung b×nh ë n«ng th«n.
§iÒu ®ã cã thÓ l«i cuèn nhiÒu h¬n nh÷ng ngêi di c tõ n«ng th«n ra thµnh
123
thÞ . KÕt qu¶ lµ tû lÖ thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ t¨ng lªn.
Thø ba, çc c«ng cô chñ yÕu ®Ó t¸c ®éng ®Õn tæng cÇu lµ thuÕ trùc
thu vµ chi tiªu cña chÝnh phñ. Nhng thuÕ trùc thu vµ chi tiªu cña chÝnh phñ
chiÕm mét phÇn nhá h¬n trong GNP ë çc níc kÐm ph¸t triÓn so víi çc
níc ph¸t triÓn. V× vËy ë çc níc kÐm ph¸t triÓn kh«ng thÓ sö dông c«ng
cô nµy ®Ó thay ®æi nhiÒu vÒ tæng cÇu vµ viÖc lµm nh lµ trong çc níc ph¸t
triÓn ®îc. Nãi çch kh¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh ë çc níc kÐm ph¸t triÓn lµ
kÐm hiÖu lùc trong viÖc t¸c ®éng tíi tæng cÇu ®Ó më réng c«ng ¨n viÖc lµm
vµ s¶n lîng quèc gia.
Thø t, thùc tÕ ë çc níc ®ang ph¸t triÓn cho thÊy, t¨ng trëng
viÖc lµm cã thÓ chËm h¬n t¨ng trëng s¶n lîng. T¨ng trëng s¶n lîng ë
çc níc ®ang ph¸t triÓn thêng diÔn ra khi vèn vµ c«ng nghÖ thay thÕ cho
lao ®éng ë khu vùc hiÖn ®¹i. Song sù thay thÕ nh vËy cã thÓ l¹i lµm gi¶m
viÖc lµm. VÝ dô xay x¸t g¹o b»ng m¸y mãc sÏ t¨ng s¶n lîng nhng l¹i
gi¶m viÖc lµm so víi xay x¸t g¹o b»ng c«ng cô thñ c«ng. Tuy nhiªn sù ®¸nh
®æi gi÷a viÖc lµm vµ s¶n lîng còng cã thÓ kh¾c phôc ®îc.
5.2.2. §Æc ®iÓm lao ®éng vµ viÖc lµm.
§Æc ®iÓm næi bËt nhÊt vÒ lao ®éng vµ viÖc lµm trong çc níc kÐm
ph¸t triÓn lµ ®a sè ngêi d©n lµm viÖc trong n«ng nghiÖp. Lo¹i h×nh c«ng
viÖc nµy mang tÝnh phæ biÕn trong nh÷ng níc nghÌo nhÊt vµ thay ®æi mét
çch cã hÖ thèng tïy theo tr×nh ®é ph¸t triÓn. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, khi
thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi t¨ng cho nªn sè lao ®éng n«ng nghiÖp cã xu
híng gi¶m, ®ång thêi sè lao ®éng c«ng nghiÖp vµ dÞch vô t¨ng. Qu¸ tr×nh
nµy nhiÒu khi g¾n liÒn víi di c trong níc.
Thø hai lµ hÇu hÕt ngêi lao ®éng ®îc tr¶ l¬ng thÊp - so víi tiªu
chuÈn cña çc níc c«ng nghiÖp. Theo nguyªn lý thÞ trêng, tiÒn l¬ng
®îc quyÕt ®Þnh bëi cÇu vµ cung lao ®éng. TiÒn l¬ng thÊp bëi hai lý do
chñ yÕu. VÒ phÝa cung, lùc lîng lao ®éng ë çc níc ®ang ph¸t triÓn nh×n
124
chung lµ dåi dµo do d©n sè t¨ng nhanh. VÒ phÝa cÇu, do tÝch lòy thÊp nªn
kh¶ n¨ng më réng ®Çu t vµ do ®ã viÖc lµm h¹n chÕ. Ngoµi ra, còng cÇn
thÊy r»ng chÝnh ®Æc tÝnh cña ngêi lao ®éng còng lµ mét nguyªn nh©n dÉn
®Õn t×nh tr¹ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ tiÒn l¬ng thÊp. §a sè lao ®éng kh«ng
®îc ®µo t¹o nªn kü n¨ng lao ®éng thÊp. ThËm chÝ hä cßn thiÕu c¶ kh¶
n¨ng lao ®éng ch©n tay víi cêng ®é cao v× dinh dìng vµ søc kháe cña hä
thÊp.
Thø ba, sè ngêi tù lµm viÖc cßn chiÕm mét tû lÖ cao. Khi nãi ®Õn
h×nh thøc viÖc lµm ngêi ta thêng nãi ®Õn viÖc lµm ®îc tr¶ c«ng vµ tù
lµm. ViÖc lµm ®îc tr¶ c«ng liªn quan ®Õn çc giao dÞch trªn thÞ trêng lao
®éng cßn tù lµm viÖc lµ ngêi lao ®éng tù khai th¸c søc lao ®éng cña m×nh
kÕt hîp víi çc yÕu tè bæ sung kh¸c. Hä hiÖn diÖn rÊt ®«ng ®¶o trong s¶n
xuÊt n«ng nghiÖp ë n«ng th«n vµ nhiÒu dÞch vô ë thµnh thÞ.
Thø t, tiÒn l¬ng tÝnh theo tay nghÒ vµ tr×nh ®é häc vÊn cã sù chªnh
lÖch nhiÒu h¬n so víi ë nh÷ng níc ph¸t triÓn. ë çc níc ph¸t triÓn lao
®éng ®îc di chuyÓn linh ho¹t gi÷a çc ngµnh nghÒ vµ khu vùc nªn møc
chªnh lÖch vÒ tiÒn l¬ng cã xu híng gi¶m. ë çc níc ®ang ph¸t triÓn
kho¶n tiÒn kiÕm thªm cña nh÷ng ngêi lao ®éng cã tay nghÒ vµ häc thøc
lín h¬n rÊt nhiÒu so víi tiÒn l¬ng cña ngêi kh«ng cã tay nghÒ vµ häc
thøc. Së dÜ cã sù chªnh lÖch lín vÒ tiÒn l¬ng lµ bëi do sè lao ®éng lµnh
nghÒ Ýt vµ viÖc häc hµnh rÊt tèn kÐm.
Thø n¨m, ë çc níc chËm ph¸t triÓn cßn mét bé phËn lín lùc lîng
lao ®éng cha ®îc sö dông. Kh¸c víi con sè thÊt nghiÖp h÷u h×nh trong
çc níc ph¸t triÓn, rÊt nhiÒu ngêi lao ®éng trong çc níc kÐm ph¸t triÓn
lµ thÊt nghiÖp v« h×nh. Nh÷ng h×nh th¸i tån t¹i cña nã ®îc ph©n tÝch ngay
sau ®©y.
125
5.2.3. Çc h×nh thøc thÊt nghiÖp vµ thiÕu viÖc lµm.
Kh¸i niÖm thÊt nghiÖp ë çc níc kÐm ph¸t triÓn phøc t¹p h¬n nhiÒu
so víi çc ®Þnh nghÜa cña kinh tÕ häc truyÒn thèng. §Ó hiÓu ®îc vÊn ®Ò
thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ, ngoµi sè lîng thÊt nghiÖp c«ng khai ra cÇn ph¶i
xem xÐt tíi çc khÝa c¹nh kh¸c n÷a nh thêi gian lµm viÖc cña nh÷ng ngêi
®ang cã viÖc; cêng ®é c«ng viÖc cã liªn quan tíi søc khoÎ vµ dinh dìng
vµ n¨ng suÊt. Edgar O.Edwands ®· ph©n biÖt 5 h×nh thøc thÊt nghiÖp vµ
thiÕu viÖc lµm trong çc níc ®ang ph¸t triÓn nh sau .
1. ThÊt nghiÖp c«ng khai (thÊt nghiÖp chÝnh thøc) lµ nh÷ng ngêi
kh«ng cã viÖc lµm vµ ®ang tÝch cùc ®i t×m kiÕm viÖc lµm. Sè nµy bao gåm
c¶ thÊt nghiÖp tù nguyÖn vµ kh«ng tù nguyÖn.
2. B¸n thÊt nghiÖp lµ nh÷ng ngêi lµm viÖc Ýt h¬n møc mµ m×nh
mong muèn (hµng ngµy, hµng tuÇn hay trong mét n¨m).
3. Cã c«ng ¨n viÖc lµm chØ lµ h×nh thøc - lµ nh÷ng ngêi kh«ng

thÓ ph©n lo¹i ®îc lµ thÊt nghiÖp chÝnh thøc hay b¸n thÊt nghiÖp. Lo¹i nµy
bao gåm:
- ThÊt nghiÖp gi¶ t¹o (tr¸ h×nh) - lµ nh÷ng ngêi dêng nh cã viÖc ë
n«ng trang hoÆc biªn chÕ ë c¬ quan nhµ níc víi toµn bé quü thêi gian
nhng nh÷ng viÖc hä lµm kh«ng cÇn nhiÒu thêi gian ®Õn møc nh vËy. Søc
Ðp x· héi ®èi víi çc c¬ së cña nhµ níc lÉn cña t nh©n còng cã thÓ dÉn
®Õn mét sè lîng lín ngêi thÊt nghiÖp gi¶ t¹o.
- ThÊt nghiÖp Èn - lµ nh÷ng ngêi tham gia vµo ho¹t ®éng kh«ng ph¶i lµ
lµm thuª, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc gi¸o dôc vµ néi trî gia ®×nh. Hä lµ
nh÷ng ngêi kh«ng cã c¬ héi t×m ®îc viÖc lµm t¬ng øng víi tr×nh ®é häc
vÊn hoÆc lµ phô n÷ kh«ng t×m ®îc viÖc lµm do sù ph©n biÖt ®èi xö. Çc c¬
së gi¸o dôc vµ ®µo t¹o hoÆc gia ®×nh trë thµnh "cøu çnh cuèi cïng " vÒ
c«ng ¨n viÖc lµm cho hä. NhiÒu ngêi trong sè nh÷ng ngêi nµy do kÐm
kh¶ n¨ng trong viÖc c¹nh tranh t×m viÖc lµm nªn hä l¹i tíi trêng ®Ó tiÕp tôc
126
häc lªn.
- Nh÷ng ngêi vÒ hu tríc tuæi - hiÖn tîng nµy rÊt râ rµng vµ
t¨ng trong ®éi ngò viªn chøc. Trong nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn, tuæi vÒ hu
gi¶m trong khi tuæi thä l¹i t¨ng. VÒ hu tríc tuæi lµ mét çch t¹o ra c¬ héi
viÖc lµm hay c¬ héi th¨ng tiÕn cho líp trÎ.
4. Nh÷ng ngêi yÕu søc - lµ nh÷ng ng¬× cã thÓ lµm viÖc trän
ngµy trän th¸ng nhng c«ng viÖc cña hä ®· lµm suy yÕu søc khoÎ mét çch
nghiªm träng do suy dinh dìng hay kh«ng ®îc ch¨m lo søc khoÎ ®Çy ®ñ.
5. Nh÷ng ngêi lµm viÖc kh«ng hiÖu qu¶ - lµ nh÷ng ngêi lµm
viÖc nhiÒu giê nhng tay nghÒ thÊp hay thiÕu nh÷ng nguån lùc hç trî nªn
n¨ng suÊt rÊt thÊp. Thu nhËp cña hä kh«ng ®ñ tiÒn mua ngay c¶ nh÷ng thø
thiÕt yÕu cho cuéc sèng. Hä lµ ngêi cã viÖc lµm nhng víi møc l¬ng rÊt
thÊp.
TÊt c¶ nh÷ng biÓu hiÖn trªn cña t×nh tr¹ng lao ®éng ®îc sö dông
kh«ng hÕt kh¶ n¨ng ë çc níc chËm ph¸t triÓn ®Òu cã quan hÖ mËt thiÕt
víi nhau.
Nh÷ng ai thÊt nghiÖp ë çc níc kÐm ph¸t triÓn? Chñ yÕu lµ
nh÷ng ngêi ë thµnh thÞ. Víi tèc ®é gia t¨ng cña lao ®éng thµnh thÞ nhanh
chãng (tõ 4 - 6% mét n¨m) vµ tèc ®é t¨ng c«ng ¨n viÖc lµm ë thµnh thÞ
t¬ng ®èi chËm (kho¶ng 2,5% mét n¨m) lµm cho møc thÊt nghiÖp ë thµnh
thÞ cao. Møc thÊt nghiÖp chÝnh thøc (c«ng khai) ë thµnh phè çc níc ®ang
ph¸t triÓn ë ch©u ¸, ch©u Phi, Trung §«ng vµ ch©u Mü Latinh trung b×nh
vµo kho¶ng 13% lùc lîng lao ®éng thµnh thÞ. HÇu hÕt thÊt nghiÖp lµ nh÷ng
ngêi lÇn ®Çu tham gia vµo lùc lîng lao ®éng. Sè ngêi t×m viÖc lµm ë mét
níc chËm ph¸t triÓn tuú thuéc chñ yÕu vµo c¬ cÊu tuæi vµ quy m« d©n sè
cña níc ®ã. Tû lÖ thÊt nghiÖp cña thanh niªn tõ 15 ®Õn 24 tuæi lµ gÊp 2 lÇn
so víi ngêi trªn 24 tuæi. ThÊt nghiÖp thêng lµ phô n÷ - mÆc dï xÐt vÒ sè
tuyÖt ®èi th× phô n÷ thÊt nghiÖp Ýt h¬n nam giíi ; nhng xÐt vÒ t¬ng ®èi th×
127
tû lÖ thÊt nghiÖp cña phô n÷ vÉn cao h¬n. Møc thÊt nghiÖp cßn liªn quan
®Õn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. Tû lÖ thÊt nghiÖp cao ë nh÷ng ngêi cã tr×nh ®é
gi¸o dôc thÊp vµ gi¶m dÇn cho ®Õn cÊp trung häc. Sau cïng, trong sè ngêi
thÊt nghiÖp cã nh÷ng ngêi ®îc häc hµnh ®¸ng kÓ.
NÕu tÝnh toµn bé nh÷ng ngêi thÊt nghiÖp chÝnh thøc, nh÷ng
ngêi b¸n thÊt nghiÖp, ng¬× thiÕu viÖc lµm th× cã kho¶ng 25% lùc lîng
lao ®éng ë çc níc kÐm ph¸t triÓn lµ thÊt nghiÖp hay thiÕu viÖc lµm.Tû lÖ
nµy cao hơn nhiều so với tỷ lệ thất nghiệp trong các nền kinh tế phát triển -
ngay cả trong thời kỳ suy thoái.
Trong çc níc ®ang ph¸t triÓn ngêi ta cßn xem xÐt t×nh tr¹ng
cha sö dông hÕt lao ®éng thÓ hiÖn ë bèn d¹ng sau ®©y. Mét lµ, thÊt nghiÖp
h÷u h×nh bao gåm chñ yÕu lµ ngêi lao ®éng míi vµo nghÒ. Hai lµ, thÊt
nghiÖp v« h×nh bao gåm chñ yÕu lµ phô n÷ - nh÷ng ngêi lao ®éng n¶n
lßng. Ba lµ, b¸n thÊt nghiÖp h÷u h×nh bao gåm lao ®éng n«ng th«n theo mïa
vô. Bèn lµ, b¸n thÊt nghiÖp v« h×nh bao gåm lao ®éng n«ng th«n céng víi
lao ®éng khu vùc thµnh thÞ kh«ng chÝnh thøc.
Nh vËy lµ kh¸i niÖm chuÈn vÒ thÊt nghiÖp sÏ ®¸nh gi¸ kh«ng ®Çy ®ñ
vÒ t×nh tr¹ng cha sö dông hÕt lao ®éng trong çc níc ®ang ph¸t triÓn. ë
çc níc ph¸t triÓn, viÖc kh«ng sö dông hÕt lao ®éng ®îc ph¶n ¸nh qua
kh¸i niÖm thÊt nghiÖp - ngêi thÊt nghiÖp lµ ngêi cha cã viÖc lµm vµ ®ang
tÝch cùc t×m viÖc lµm. Tû lÖ thÊt nghiÖp lµ tû lÖ phÇn tr¨m sè ngêi thÊt
nghiÖp trong lùc lîng lao ®éng. ë çc níc ®ang ph¸t triÓn tû lÖ thÊt
nghiÖp kh«ng ph¶n ¸nh ®óng sù thËt vÒ viÖc cha sö dông hÕt lao ®éng. V×
vËy ®Ó ®o lêng t×nh tr¹ng cha sö dông hÕt lao ®éng trong çc nÒn kinh tÕ
kÐm ph¸t triÓn, bªn c¹nh thíc ®o tû lÖ thÊt nghiÖp ë khu vùc thµnh thÞ,
ngêi ta cßn bæ sung thªm chØ tiªu tû lÖ sö dông thêi gian lao ®éng ë khu
vùc n«ng th«n.
128
5.2.4. C¬ cÊu thÞ trêng lao ®éng
ThÞ trêng lao ®éng thêng ®ù¬c m« t¶ th«ng qua ®êng cÇu vµ
®êng cung vÒ lao ®éng ®Ó thÊy ®îc sù c©n b»ng cña tiÒn l¬ng vµ viÖc
lµm còng nh nh÷ng nh©n tè ¶nh hëng tíi chóng. Khi ph©n tÝch viÖc lµm
vµ thÞ trêng lao ®éng ë çc níc kÐm ph¸t triÓn, ngêi ta thêng sö dông
m« h×nh ba thÞ trêng ph¶n ¸nh c¬ cÊu viÖc lµm ba bËc. Nã bao gåm: thÞ
trêng lao ®éng khu vùc thµnh thÞ chÝnh thøc, thÞ trêng lao ®éng khu vùc
thµnh thÞ kh«ng chÝnh thøc, thÞ trêng lao ®éng khu vùc n«ng th«n.
ThÞ trêng lao ®éng khu vùc thµnh thÞ chÝnh thøc lµ n¬i hÇu hÕt
mäi ngêi ®Òu muèn lµm viÖc nÕu nh hä cã kh¶ n¨ng. VÒ phÝa cÇu, t¹i ®©y
cã çc doanh nghiÖp lín cña chÝnh phñ vµ t nh©n - nã lµ çc c«ng ty, çc
ng©n hµng næi tiÕng vµ hiÖn ®¹i. VÒ phÝa cung, ë ®©y tËp trung nh÷ng ngêi
lao ®éng lµnh nghÒ cã tr×nh ®é häc vÊn W
cao. Mäi ngêi t×m kiÕm c¬ héi lµm

DL SL
viÖc trong mét c¬ së víi møc l¬ng
W1
H×nh 1cao vµ viÖc lµm æn ®Þnh. T¹i E1
Wo Eo
khu vùc nµy thêng nhËn ®îc sù quan
t©m cña chÝnh phñ. Do nhiÒu yÕu tè, tiÒn
l¬ng thùc tÕ trªn thÞ trêng khu vùc

0 L1 L2 L
thµnh thÞ chÝnh thøc ®îc ®Èy lªn
cao h¬n møc l¬ng c©n b»ng, thÞ trêng b·o hoµ vµ cã hiÖn tîng d cung.
§å thÞ bªn minh ho¹ ®iÒu nµy. Trong ®å thÞ W lµ tiÒn l¬ng thùc tÕ, L lµ
lîng nh©n c«ng, DL lµ ®êng cÇu vÒ lao ®éng, SL lµ ®êng cung vÒ lao
®éng, E1 lµ ®iÓm c©n b»ng trªn thÞ trêng lao ®éng víi møc l¬ng c©n b»ng
lµ W0. Khi tiÒn l¬ng thùc tÕ bÞ ®Èy lªn W1 th× L1 lµ lîng ngêi cã viÖc
lµm. Nh÷ng ngêi kiÕm ®îc viÖc lµm cã thÓ lµ do tay nghÒ, do kinh
129
nghiÖm, do th©m niªn, do giíi tÝnh, do th©n quen, do may m¾n. Nhng L2
lµ lîng ngêi muèn lµm viÖc; v× vËy L2 - L1 lµ sè ngêi thÊt nghiÖp. T¹i
®©y, chØ mét th«ng b¸o tuyÓn ngêi lµ cã thÓ thu hót hµng tr¨m thËm chÝ
hµng ngh×n ngêi nép ®¬n xin viÖc.
ThÞ trêng lao ®éng khu vùc thµnh thÞ kh«ng chÝnh thøc tån t¹i bªn
c¹nh thÞ trêng khu vùc thµnh thÞ
W
chÝnh thøc. T¹i ®©y cã çc doanh
nghiÖp võa vµ nhá, nh÷ng xëng DL SL
tiÓu thñ c«ng nghiÖp, nh÷ng cöa
hµng b¸m s¸t mÆt ®êng, nh÷ng W E2
2
c¬ së dÞch vô vËn t¶i, ¨n uèng, vui
ch¬i gi¶i trÝ. Hµng ho¸ vµ dÞch vô
hä kinh doanh rÊt ®a d¹ng, ®«i khi
0 L
c¹nh tranh ®îc víi çc c¬ së
kinh doanh lín. Nh÷ng hµng ho¸ vµ dÞch vô nµy lÊp ®îc nh÷ng chç trèng
trªn thÞ trêng tøc lµ nh÷ng chç mµ çc doanh nghiÖp lín kh«ng t×m thÊy
mèi lîi ®Ó ®Çu t.
NhËp vµo thÞ trêng thµnh thÞ kh«ng chÝnh thøc kh¸ dÔ dµng. Ngêi
ta kh«ng cÇn nhiÒu vèn, kü thuËt còng cã thÓ më mét c¬ së kinh doanh .
ThËm chÝ cã hµng chôc c«ng viÖc trªn ®êng phè mµ ngêi thµnh thÞ hay
ngêi ë n«ng th«n ra cã thÓ lµm. ThÞ trêng lao ®éng khu vùc thµnh thÞ
kh«ng chÝnh thøc cã kh¶ n¨ng cung cÊp mét khèi lîng lín viÖc lµm víi
møc l¬ng thÊp. V× vËy thÞ trêng lao ®éng ë ®©y cã xu híng n»m ë tr¹ng
th¸i c©n b»ng. Trªn ®å thÞ víi çc ký hiÖu nh cò ta cã E2 lµ ®iÓm c©n b»ng
trªn thÞ trêng lao ®éng khu vùc thµnh thÞ kh«ng chÝnh thøc, víi møc l¬ng
c©n b»ng lµ W2. Møc l¬ng W2 nµy thÊp h¬n møc l¬ng W1 trªn thÞ trêng
lao ®éng khu vùc thµnh thÞ chÝnh thøc. TÝnh lu ®éng cña søc lao ®éng trªn
thÞ trêng lao ®éng khu vùc thµnh thÞ kh«ng chÝnh thøc lµ cao h¬n nªn Ýt
nhiÒu h×nh thµnh ®îc nh÷ng møc l¬ng trung b×nh cho tõng lo¹i c«ng viÖc.
130
ThÞ trêng lao ®éng khu vùc n«ng th«n. Trong nh÷ng vïng n«ng th«n
çc níc kÐm ph¸t triÓn, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã tÝnh chÊt tù cÊp tù tóc.
§iÒu ®ã cã nghÜa lµ lao ®éng lµm viÖc trong ph¹m vi gia ®×nh ®Ó ®ãng gãp
vµo s¶n lîng chung chø kh«ng ph¶i ®Ó lÊy tiÒn c«ng. Tuy nhiªn vÉn lu«n
tån t¹i mét thÞ trêng lao ®éng lµm thuª ë n«ng th«n - Ýt nhÊt còng lµ theo
mïa vô. Do søc Ðp d©n sè, do thiÕu ®Êt trång trät, do kh«ng cã vèn, do
nh÷ng rµng buéc gia ®×nh mµ ë
W
n«ng th«n lu«n cã mét lùc lîng lao
®éng lín hoÆc nhá ph¶i ®i lµm thuª
®Ó kiÕm sèng. Trong mét níc
DL SL
nghÌo hä lµ tÇng líp ngêi cã thu
nhËp thÊp nhÊt. W3
E3
MÆt kh¸c do lao ®éng n«ng
nghiÖp mang tÝnh mïa vô nªn khu
vùc n«ng th«n thêng diÔn ra ho¹t 0 L
®éng thuª mín lao ®éng. TiÒn

c«ng cña viÖc trao ®æi thuª mín nµy cã thÓ ®îc thanh to¸n b»ng tiÒn hoÆc
hiÖn vËt. Trªn ®å thÞ víi çc ký hiÖu nh cò, ta cã E3 lµ ®iÓm c©n b»ng trªn
thÞ trêng lao ®éng n«ng th«n víi møc l¬ng c©n b»ng lµ W3. Møc l¬ng
W3 nµy thÊp h¬n W2. Nãi çch kh¸c, lao ®éng lµm thuª ë thÞ trêng lao
®éng khu vùc n«ng th«n cã møc l¬ng thÊp nhÊt.
Tãm l¹i, nÕu dïng ®å thÞ ®Ó m« t¶ c¬ cÊu viÖc lµm ba bËc t¬ng øng
víi ba lo¹i thÞ trëng çc níc ®ang ph¸t triÓn ta thÊy ®êng cÇu vÒ lao
®éng (Dl) ë c¶ ba thÞ trêng ®Òu cã ®é dèc t¬ng ®èi lín. §êng cÇu vÒ lao
®éng ë n«ng th«n dÞch sang bªn ph¶i nhiÒu h¬n so víi çc ®êng cÇu lao
®éng trªn thÞ trêng thµnh thÞ chÝnh thøc vµ thÞ trêng thµnh thÞ kh«ng
chÝnh thøc. §êng cung lao ®éng trªn thÞ trêng n«ng th«n cã ®é dèc nhá
nhÊt; sau ®ã ®Õn thÞ trêng thµnh thÞ kh«ng chÝnh thøc vµ cuèi cïng lµ thÞ
trêng thµnh thÞ chÝnh thøc. Møc l¬ng c©n b»ng trªn thÞ trêng thµnh thÞ
131
chÝnh thøc lµ cao nhÊt , sau ®ã ®Õn thÞ trêng thµnh thÞ kh«ng chÝnh thøc vµ
cuèi cïng lµ thÞ trêng n«ng th«n.
5.2.5. Di c tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ.
HiÖn tîng di c å ¹t mµ kh«ng kiÓm so¸t ®îc tõ n«ng th«n ra thµnh

thÞ ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò kinh tÕ vµ x· héi ®èi víi mét níc trong qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn kinh tÕ. Cã nhiÒu çch gi¶i thÝch vÒ hiÖn tîng nµy. Sau ®©y ta sÏ
kh¶o s¸t hai m« h×nh chñ yÕu.
Mét lµ, m« h×nh Lewis. Vµo n¨m 1954 W.Arthur Lewis lÇn ®Çu tiªn
x©y dùng m« h×nh nµy vµ ngay sau ®ã ®îc mét vµi ng¬× bæ sung hoµn
chØnh.
Theo Lewis, mét nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn chia thµnh hai khu vùc:
khu vùc truyÒn thèng vµ khu vùc hiÖn ®¹i (nÒn kinh tÕ nhÞ nguyªn). Khu
vùc truyÒn thèng lµ nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp tù cung tù cÊp, n¨ng suÊt thÊp
víi møc l¬ng chØ ®ñ sèng vµ d thõa lao ®éng. Khu vùc hiÖn ®¹i lµ nÒn
c«ng nghiÖp thµnh thÞ cã n¨ng suÊt cao, n¬i çc nhµ t b¶n ho¹t ®éng. Nhµ
t b¶n ë khu vùc hiÖn ®¹i dïng toµn bé lîi nhuËn cña m×nh ®Ó t¸i ®Çu t më
réng s¶n xuÊt lµm s¶n lîng ë khu vùc hiÖn ®¹i t¨ng lªn. Tèc ®é t¨ng s¶n
lîng nµy phô thuéc vµo møc ®Çu t hay tÝch luü vèn. Møc l¬ng ë khu vùc
hiÖn ®¹i ®îc coi lµ kh«ng ®æi vµ lu«n lu«n cao h¬n møc l¬ng trung b×nh ë
khu vùc n«ng th«n Ýt nhÊt lµ 30%. Møc l¬ng ë thµnh thÞ cao h¬n ë n«ng
th«n lµm c¬ së cho qu¸ tr×nh di c tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ. Qu¸ tr×nh nµy
chØ chÊm døt khi toµn bé sè lao ®éng d thõa ë n«ng th«n ®îc khu vùc
c«ng nghiÖp thµnh thÞ tiÕp nhËn hÕt. Sau ®ã møc l¬ng ë thµnh thÞ vµ lao
®éng sÏ tiÕp tôc t¨ng. M« h×nh Lewis cho thÊy sù ph¸t triÓn diÔn ra do sù
thay ®æi c¬ cÊu. Nã phï hîp víi thùc tÕ cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ë
ph¬ng T©y.
Tuy nhiªn m« h×nh Lewis cã nh÷ng h¹n chÕ. Nã gi¶ ®Þnh r»ng
møc sèng ë khu vùc c«ng nghiÖp thµnh thÞ kh«ng thay ®æi trong khi sù
132
cung cÊp lao ®éng ë khu vùc n«ng th«n lµ kh«ng h¹n chÕ (®êng cung lao
®éng hoµn toµn co gi·n). Thùc tÕ th× møc l¬ng ë khu vùc thµnh thÞ ph¶i
t¨ng tríc khi toµn bé lao ®éng d thõa ë n«ng th«n ®îc thu hót hÕt. Bëi v×
khi lao ®éng di chuyÓn ra khái khu vùc n«ng th«n th× s¶n lîng kh«ng ®æi ë
khu vùc nµy sÏ ®îc chia cho mét sè Ýt lao ®éng h¬n, do ®ã n¨ng suÊt t¨ng
lªn lµm cho tiÒn l¬ng cao h¬n chø kh«ng ph¶i chØ ®ñ sèng. Sau ®ã møc
l¬ng trong c«ng nghiÖp ph¶i t¨ng ®Ó thóc ®Èy ngêi lao ®éng di c tõ n«ng
th«n ra thµnh thÞ. MÆt kh¸c khi lùc lîng lao ®éng thµnh thÞ t¨ng lµm t¨ng
cÇu l¬ng thùc thùc phÈm trong khi kh¶ n¨ng s¶n xuÊt ra l¬ng thùc thùc
phÈm kh«ng thay ®æi. Do ®ã gi¸ l¬ng thùc thùc phÈm sÏ t¨ng lµm cho khu
vùc c«ng nghiÖp thµnh thÞ ph¶i t¨ng l¬ng ®Ó tr¶ cho sù t¨ng gi¸ ®ã.
Hai lµ, m« h×nh Todaro ph©n tÝch çc quyÕt ®Þnh di c víi sù më
réng nhiÒu nh©n tè h¬n- bao gåm çc nh©n tè kinh tÕ vµ phi kinh tÕ. Theo
m« h×nh Todaro, qu¸ tr×nh di c tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ chñ yÕu lµ mét
hiÖn tîng kinh tÕ. Qu¸ tr×nh di c b¾t nguån tõ sù chªnh lÖch vÒ thu nhËp
dù kiÕn sÏ cã ®îc, h¬n lµ sù chªnh lÖch vÒ thu nhËp thùc tÕ gi÷a n«ng th«n
vµ thµnh thÞ. Nh÷ng ngêi tham gia vµo lùc lîng lao ®éng - c¶ trong hiÖn
hµnh vµ trong t¬ng lai - so s¸nh møc thu nhËp dù kiÕn cã ®îc trong mét
kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh ë khu vùc thµnh thÞ víi møc thu nhËp trung b×nh
®ang cã ë n«ng th«n vµ quyÕt ®Þnh di c nÕu thu nhËp dù kiÕn cao h¬n thu
nhËp hiÖn cã. Nãi çch kh¸c, ®ã lµ sù so s¸nh, c©n nh¾c gi÷a lîi Ých vµ chi
phÝ cña di c. Lîi Ých cã ®îc bao gåm: tiÒn l¬ng ë thµnh phè, thu nhËp do
lµm thªm, x¸c suÊt cã viÖc lµm, c¬ héi ®îc gi¸o dôc, tiÒn chuyÓn vÒ n«ng
th«n, lîi Ých t©m lý (cuéc sèng tiÖn nghi)...Chi phÝ cña di c bao gåm: chi
phÝ c¬ héi, chi phÝ ®i l¹i, chi phÝ t×m kiÕm viÖc lµm, chi phÝ sinh ho¹t, chi
phÝ t©m lý...
Gi¶ sö mét lao ®éng trung b×nh ë n«ng th«n cã thu nhËp mét n¨m
lµ 1000 dola; khi ngêi nµy di c ra thµnh thÞ vµ kiÕm ®îc mét viÖc lµm ë
thµnh thÞ sÏ cã møc l¬ng lµ 2000 $. NÕu x¸c suÊt kiÕm ®îc viÖc lµm ë
133
thµnh thÞ lµ 40% th× "thu nhËp dù kiÕn" cña anh ta sÏ lµ 2000 $ nh©n víi
0,40 hay b»ng 800 dola - thÊp h¬n thu nhËp thùc tÕ - nªn ngêi nµy sÏ
kh«ng di c. NÕu x¸c suÊt kiÕm ®îc viÖc lµm lµ 60% th× thu nhËp dù kiÕn
sÏ lµ 2000 $ nh©n víi 0,60 hay b»ng 1200 $ - cao h¬n thu nhËp thùc tÕ - nªn
ngêi nµy sÏ quyÕt ®Þnh di c. §iÒu nµy gi¶i thÝch v× sao di c vÉn tiÕp tôc
ngay c¶ khi tû lÖ thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ ®ang ë møc cao. V× hÇu hÕt ngêi
di c ®Òu cßn trÎ (díi 25 tuæi) nªn quyÕt ®Þnh di c ®îc xem xÐt trong
mét kho¶ng thêi gian dµi h¬n chø kh«ng ph¶i lµ mét n¨m. NÕu gi¸ trÞ hiÖn
t¹i cña thu nhËp dù kiÕn ë thµnh thÞ trong suèt cuéc ®êi lµ b»ng hoÆc cao
h¬n møc thu nhËp ë n«ng th«n th× di c lµ lùa chän thÝch ®¸ng.
Tãm l¹i, m« h×nh di c cña Todaro cã bèn ®Æc ®iÓm c¬ b¶n.
Mét lµ, quyÕt ®Þnh di c ®îc lùa chän trªn c¬ së c©n nh¾c hîp lý vÒ
kinh tÕ cña mèi quan hÖ gi÷a chi phÝ vµ lîi Ých. Çc yÕu tè chñ yÕu quyÕt
®Þnh lîi Ých vµ chi phÝ lµ vÒ tµi chÝnh nhng còng cã çc yÕu tè kh¸c.
Hai lµ, møc ®é di c phô thuéc vµo møc chªnh lÖch vÒ thu nhËp dù
kiÕn (hay kú väng) h¬n lµ møc chªnh lÖch thu nhËp thùc tÕ gi÷a n«ng th«n
vµ thµnh thÞ. Chªnh lÖch dù kiÕn vÒ thu nhËp ®îc x¸c ®Þnh bëi hai biÕn sè:
®ã lµ chªnh lÖch vÒ møc l¬ng thùc tÕ gi÷a n«ng th«n so víi thµnh thÞ vµ
x¸c suÊt thµnh c«ng trong t×m viÖc lµm ë thµnh thÞ.
Ba lµ, x¸c suÊt t×m ®îc viÖc lµm ë thµnh thÞ tû lÖ nghÞch víi tû thÊt
nghiÖp ë thµnh thÞ.
Bèn lµ, hiÖn tîng tèc ®é di c vît qu¸ tèc ®é t¨ng c«ng ¨n viÖc
lµm ë thµnh thÞ kh«ng nh÷ng cã thÓ xÈy ra mµ cßn lµ hiÖn tîng hîp lý bëi
v× sù chªnh lÖch ®¸ng kÓ vÒ thu nhËp dù kiÕn gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n.
Theo Todaro, viÖc t¹o c«ng ¨n viÖc lµm ë thµnh thÞ b»ng çch më
réng s¶n lîng c«ng nghiÖp lµ gi¶i ph¸p cha ®Çy ®ñ ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò
thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ. ¤ng ®Ò nghÞ chÝnh phñ ph¶i cã chÝnh s¸ch gi¶m tiÒn
l¬ng ë thµnh thÞ, xo¸ bá sù mÐo mã vÒ gi¸ çc nh©n tè s¶n xuÊt , t¨ng
134
cêng viÖc lµm ë n«ng th«n vµ t¹o ra çc kü thuËt sö dông nhiÒu lao ®éng.
Tuy nhiªn m« h×nh Todaro chØ nhÊn m¹nh tíi khu vùc thµnh thÞ chÝnh thøc.
Thùc tÕ cho thÊy thÊt nghiÖp ë khu vùc thµnh thÞ chÝnh thøc trong çc níc
kÐm ph¸t triÓn hiÕm khi vît qu¸ 10 - 20% nªn sù di c kh«ng thÓ gi¶m
®îc sù chªnh lÖch tiÒn l¬ng dù kiÕn gi÷a khu vùc n«ng th«n vµ khu vùc
thµnh thÞ chÝnh thøc. Thùc ra, cßn cã mét khu vùc n÷a, ®ã lµ khu vùc thµnh
thÞ kh«ng chÝnh thøc- nh ®· ph©n tÝch. Mét bé phËn lín cña lao ®éng
thµnh thÞ ë çc níc kÐm ph¸t triÓn lµm viÖc trong khu vùc thµnh thÞ kh«ng
chÝnh thøc. PhÇn lín sù di c cña lao ®éng tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ lµ lµm
viÖc trong khu vùc thµnh thÞ kh«ng chÝnh thøc vµ chÞu sù t¸c ®éng cña tiÒn
l¬ng vµ møc t¨ng d©n sè ë n«ng th«n. ViÖc di c chÊm døt rÊt l©u tríc
khi thu nhËp dù kiÕn ë n«ng th«n ngang b»ng víi thu nhËp ë khu vùc thµnh
thÞ chÝnh thøc ë thµnh phè.
MÆc dï trong çc níc ®ang ph¸t triÓn xu híng di c tõ n«ng th«n ra
thµnh thÞ lµ luång di c chñ yÕu, song do cã sù chªnh lÖch vÒ kinh tÕ gi÷a
çc vïng n«ng th«n nªn còng cã hiÖn tîng di c tõ vïng n«ng th«n nµy
sang vïng n«ng th«n kia. Tuy nhiªn sù di c tõ vïng n«ng th«n nµy sang
vïng n«ng th«n kia thêng x¶y ra mét çch tù ph¸t trõ khi chÝnh phñ cã
nh÷ng chÝnh s¸ch ng¨n chÆn . Trong mét níc sù di c tõ vïng nµy sang
vïng kia kh«ng chØ cã lîi cho ngêi di c, mµ cßn cã lîi cho x· héi. Ngay
c¶ khi sèng trong nh÷ng khu nhµ æ chuét ë çc thµnh phè lín thuéc çc
níc ®ang ph¸t triÓn, nh÷ng ngêi di c vÉn thõa nhËn r»ng hä cã cuéc
sèng tèt h¬n so víi ë n«ng th«n vµ nh×n chung hä kh«ng muèn quay vÒ
n«ng th«n .
X· héi còng cã thÓ ®îc lîi qua viÖc ph©n bæ l¹i nh÷ng lao ®éng cã
liªn quan tíi çc nguån lùc kh¸c.Tuy nhiªn trong viÖc di c tù do nµy cã hai
yÕu tè lµm cho chi phÝ x· héi cã thÓ lín h¬n lîi Ých x· héi. Mét lµ, çc ç
nh©n cã thÓ ®îc hëng nh÷ng chÝnh s¸ch u tiªn nh tiÒn l¬ng cao, çc
kho¶n trî cÊp ngÇm...cã kh¶ n¨ng lµm t¨ng lîi Ých ç nh©n kh«ng ®óng víi
135
thùc chÊt cña hä. Hai lµ, x· héi ph¶i bá ra nh÷ng kho¶n chi phÝ liªn quan
®Õn b¶o vÖ m«i trêng nh chi phÝ ®Ó gi¶i to¶ mËt ®é d©n c, chi phÝ chèng
« nhiÔm, chi phÝ chèng téi ph¹m ...mµ nguyªn nh©n lµ do nh÷ng ngêi di c
g©y ra.
5.3. gi¶i quyÕt viÖc lµm vµ thÊt nghiÖp.
5.3.1. Nh÷ng nguyªn nh©n thÊt nghiÖp ë çc níc ®ang ph¸t
triÓn.
Lùc lîng lao ®éng ë çc níc kÐm ph¸t triÓn t¨ng h¬n 4% mét n¨m
do t¨ng d©n sè vµ do di c tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ; cßn tû lÖ thÊt nghiÖp ë
thµnh thÞ lµ tõ 10% ®Õn 20%. Sau ®©y sÏ chó träng ph©n tÝch nh÷ng nguyªn
nh©n cña t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp cao ë thµnh thÞ çc níc kÐm ph¸t triÓn .
Thø nhÊt, lµ sù kh«ng phï hîp cña c«ng nghÖ. Nh ®· biÕt , hÇu hÕt
çc níc kÐm ph¸t triÓn ®Òu lµ nh÷ng nÒn kinh tÕ nhÞ nguyªn, trong ®ã khu
vùc hiÖn ®¹i chñ yÕu lµ ë thµnh thÞ. T¹i ®©y, nh÷ng ph¬ng ph¸p vµ quan
niÖm tæ chøc, hÖ thèng m¸y mãc vµ quy tr×nh qu¶n lý ®Òu ®îc nhËp tõ
nh÷ng nh÷ng níc ph¸t triÓn. Çc kü thuËt - c«ng nghÖ nµy ®îc thiÕt kÕ ®Ó
cho çc níc ph¸t triÓn - lµ n¬i mµ cã møc l¬ng cao vµ vèn kh¸ dåi dµo,
trong khi ®ã nh÷ng níc kÐm ph¸t triÓn lµ nh÷ng níc mµ tiÒn l¬ng c«ng
nh©n thÊp vµ thiÕu vèn. V× vËy nh÷ng c«ng nghÖ nµy lµ kh«ng thÝch hîp. Cã
nhiÒu lý do - mµ mét lý do phæ biÕn lµ kh«ng cã kü thuËt thay thÕ ®Ó s¶n
xuÊt ra mét mÆt hµng nµo ®ã víi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i sö dông nhiÒu vèn. Khi
tû lÖ vèn trªn mét lao ®éng (K/L) kh«ng linh ho¹t th× víi mét lîng vèn Ýt
s½n cã cña çc níc kÐm ph¸t triÓn cã thÓ lµm cho nh÷ng níc nµy kh«ng
thÓ sö dông hÕt lùc lîng lao ®éng.
Thø hai, lµ sù mÐo mã vÒ gi¸ cña çc yÕu tè s¶n xuÊt.Theo nh÷ng
nguyªn lý kinh tÕ th× hÖ thèng gi¸ c¶ çc yÕu tè s¶n xuÊt trªn thÞ trêng sÏ
®iÒu tiÕt çc nhµ s¶n xuÊt trong viÖc lùa chän kü thuËt nh»m tèi thiÓu ho¸
chi phÝ cho mét møc s¶n lîng mong muèn. NÕu gi¸ vèn qu¸ cao so víi gi¸
136
lao ®éng th× çc doanh nghiÖp sÏ lùa chän kü thuËt s¶n xuÊt sö dông t¬ng
®èi nhiÒu lao ®éng. Ngîc l¹i, gi¸ lao ®éng tu¬ng ®èi cao so víi vèn th× çc
doanh nghiÖp lùa chän kü thuËt s¶n xuÊt sö dông nhiÒu vèn vµ nh vËy
gi¶m sö dông lao ®éng. Trong çc níc kÐm ph¸t triÓn møc gi¸ lao ®éng th×
cao mµ gi¸ vèn th× thÊp. Trªn thÞ trêng, çc møc l¬ng t¬ng ®èi cao lµ :
do ¸p lùc cña nghiÖp ®oµn, quy ®Þnh l¬ng tèi thiÓu cña nhµ níc (thêng
mang nÆng ý nghÜa chÝnh trÞ) , çc kho¶n phóc lîi ngoµi l¬ng ngµy cµng
t¨ng cña ngêi lao ®éng vµ chÝnh s¸ch tr¶ l¬ng cao cña çc c«ng ty níc
ngoµi. Cßn gi¸ vèn th× l¹i ë møc thÊp lµ do chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ trî gi¸
cho viÖc tÝch luü vèn th«ng qua çc h×nh thøc khuyÕn khÝch ®Çu t kh¸c
nhau nh t¨ng møc khÊu hao nhanh, gi¶m thuÕ, miÔn thuÕ nhËp khÈu t liÖu
s¶n xuÊt, u ®·i vÒ l·i suÊt, chÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i ... Sù mÐo mã vÒ gi¸
yÕu tè s¶n xuÊt dÉn ®Õn kÕt qu¶ lµ sù gi¶m bít sö dông nh÷ng kü thuËt sö
dông nhiÒu lao ®éng - nghÜa lµ thuª Ýt lao ®éng h¬n so víi møc thuª khi gi¸
çc yÕu tè s¶n xuÊt ë møc c©n b»ng.
Thø ba, c¬ cÊu tiÒn l¬ng - møc l¬ng cña c«ng nh©n trong khu vùc
thµnh thÞ chÝnh thøc thêng cao h¬n møc l¬ng cña c«ng nh©n cïng lo¹i
trong khu vùc thµnh thÞ kh«ng chÝnh thøc. Sù kh¸c biÖt nµy cã thÓ lµ do ¸p
dông møc l¬ng tèi thiÓu - mµ thêng chØ ¸p dông ®èi víi mét sè Ýt lùc
lîng lao ®éng trong khu vùc nhµ níc hoÆc çc c«ng ty níc ngoµi. TiÒn
l¬ng cao h¬n møc c©n b»ng lµm gi¶m viÖc lµm trªn thÞ trêng thµnh thÞ
chÝnh thøc.
Thø t, lµ sù di c tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ. HiÖn tîng di c å ¹t tõ

n«ng th«n ra thµnh thÞ lµm trÇm träng thªm vÊn ®Ò thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ
çc níc ®ang ph¸t triÓn.
Thø n¨m, lµ møc gia t¨ng d©n sè cao. Møc gia t¨ng d©n sè cao kh«ng
chØ ë khu vùc n«ng th«n mµ tån t¹i ngay c¶ ë khu vùc thµnh thÞ.
Cuèi cïng, trong sè nh÷ng ngêi thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ cßn cã
137
nh÷ng ngêi cã häc vÊn - t×nh tr¹ng nµy lµ do sù kh«ng phï hîp gi÷a s¶n
lîng gi¸o dôc vµ nhu cÇu c«ng ¨n viÖc lµm trªn thÞ trêng lao ®éng. Do
søc Ðp chÝnh trÞ, nhiÒu hÖ thèng gi¸o dôc c«ng céng cña çc níc kÐm ph¸t
triÓn buéc ph¶i më réng nhng rÊt hiÕm khi cã ®ñ viÖc lµm cho häc sinh khi
ra trêng. Ngoµi ra c¬ chÕ ®Þnh møc l¬ng kh«ng phï hîp, chñ yÕu trong
khu vùc nhµ níc - còng t¹o ra sù kh«ng phï hîp gi÷a s¶n lîng vÒ gi¸o
dôc vµ c¬ héi viÖc lµm. Bëi v× häc sinh tèt nghiÖp cã thÓ chê c«ng viÖc ®îc
tr¶ l¬ng cao mµ kh«ng ngay lËp tøc nhËn mét c«ng viÖc cã míc l¬ng
thÊp h¬n.
5.3.2. ChÝnh s¸ch t¹o viÖc lµm, gi¶m thÊt nghiÖp.
Tríc hÕt lµ nh÷ng chÝnh s¸ch vÒ d©n sè. Nh ®· ph©n tÝch, thÊt nghiÖp
ngµy cµng c¨ng th¼ng ë çc níc kÐm ph¸t triÓn lµ do c¬ héi t¹o viÖc lµm
t¨ng chËm trong khi lùc lîng lao ®éng t¨ng nhanh. V× vËy çc chÝnh s¸ch
d©n sè ®ãng vai trß quan träng. §ã lµ: çc ch¬ng tr×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch
ho¸ gia ®×nh, çc ch¬ng tr×nh c¶i thiÖn søc khoÎ, çc ch¬ng tr×nh ph¸t
triÓn gi¸o dôc, c¶i thiÖn sù b×nh ®¼ng gi÷a phô n÷ vµ nam giíi… Çc
ch¬ng tr×nh nh vËy nh»m gi¶m tû lÖ sinh, kiÓm so¸t sù gia t¨ng d©n sè,
n©ng cao chÊt lîng nguån nh©n lùc.
Çc chÝnh s¸ch ®Ó gi¶m dßng lao ®éng di c tõ n«ng th«n ra thµnh
thÞ. §iÒu then chèt lµ ph¸t triÓn toµn diÖn khu vùc n«ng th«n. Sù ph¸t triÓn
nµy ®îc thùc hiÖn b»ng çch xo¸ bá sù thiªn lÖch cho thµnh phè trong çc
dù ¸n ph¸t triÓn, bá gi¸ trÇn vÒ l¬ng thùc; quy ®Þnh tû gi¸ hèi ®o¸i gÇn víÝ
tû gi¸ thÞ trêng; hç trî sù ®æi míi kü thuËt trong n«ng nghiÖp; ph¸t triÓn
c«ng nghiÖp n«ng th«n; ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n; x©y dùng thªm
trêng häc, bÖnh viÖn, dÞch vô y tÕ, níc s¹ch, x©y dùng çc dÞch vô v¨n
ho¸ vui ch¬i gi¶i trÝ.
CÇn chó ý r»ng, nh÷ng yÕu tè h¹n chÕ viÖc di c tõ n«ng th«n ra
thµnh thÞ kh«ng nh»m lo¹i bá qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ nh lµ mét xu híng
138
chung trong ph¸t triÓn. VÊn ®Ò lµ kh«ng lµm trÇm träng thªm nh÷ng vÊn ®Ò
cña ®« thÞ ho¸ do thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ cao.
Nh÷ng chÝnh s¸ch sö dông c«ng nghÖ thÝch hîp - sö dông nhiÒu lao
®éng. Nãi chung nh÷ng c«ng nghÖ s¶n xuÊt phï hîp ë çc níc kÐm ph¸t
triÓn lµ ph¶i sö dông lao ®éng nhiÒu h¬n so víi çc níc ph¸t triÓn. Sö dông
c«ng nghÖ thÝch hîp cã thÓ ®îc thóc ®Èy b»ng nhiÒu gi¶i ph¸p nh: Trong
mçi ngµnh c«ng nghiÖp cã thÓ khuyÕn khÝch s¶n xuÊt nh÷ng hµng ho¸ sö
dông nhiÒu lao ®éng h¬n; thay thÕ çc s¶n phÈm sö dông nhiÒu lao ®éng ®Ó
®¸p øng mét nhu cÇu; t¹o ra sù b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp h¬n (hµng ho¸ cho
®¹i ®a sè hay ngêi nghÌo thêng sö dông nhiÒu lao ®éng h¬n so víi hµng
ho¸ cho ngêi giµu); cung cÊp Ýt s¶n phÈm vµ çc dÞch vô cao cÊp; chÝnh
phñ mua s¾m nh÷ng hµng ho¸ sö dông nhiÒu lao ®éng; ngêi lËp kÕ ho¹ch
hay çc nghiÖp chñ chän hîp lý h¬n trong çc c«ng nghÖ hiÖn cã. MÆt
kh¸c, cÇn chän nh÷ng c«ng nghÖ sö dông nhiÒu lao ®éng nh: T¹o ra c«ng
nghÖ ®Þa ph¬ng- nghiªn cøu ®Ó t¹o ra çc c«ng nghÖ ®Þa ph¬ng th«ng qua
viÖc khuyÕn khÝch, hç trî nh÷ng chñ doanh nghiÖp, gi¸m ®èc, kü s, thî kü
thuËt vµ chuyªn gia tiÕp thÞ hiÓu biÕt c«ng nghÖ vµ lao ®éng ®Þa ph¬ng;
C¶i tiÕn, ®iÒu chØnh c«ng nghÖ níc ngoµi cho phï hîp víi kh¶ n¨ng nh÷ng
nguån lùc cña çc níc kÐm ph¸t triÓn.
Nh÷ng chÝnh s¸ch lµm gi¶m sù mÐo mã gi¸ cña çc yÕu tè s¶n xuÊt.
ViÖc gi¶m sù mÐo mã trong gi¸ lao ®éng vµ vèn cã thÓ ®îc thùc hiÖn
b»ng: Gi¶m l¬ng ë khu vùc nhµ níc- biÖn ph¸p nµy chØ cã t¸c dông khi
®é co gi·n cña cÇu lao ®éng theo gi¸ lín h¬n 1 (cÇu co gi·n). CÇu lao ®éng
co gi·n h¬n khi: nhu cÇu s¶n phÈm kh«ng co gi·n, tû träng lao ®éng trong
tæng chi phÝ nhá h¬n, cã Ýt çc yÕu tè thay thÕ cho lao ®éng, cung çc yÕu
tè ngoµi lao ®éng kh«ng co gi·n vµ gi¸ c¶ cã qu¶n lý cña s¶n phÈm lµ kÐm
linh ho¹t; KhuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn çc khu vùc kh«ng chÝnh thøc - ®Æc
biÖt lµ çc doanh nghiÖp võa vµ nhá. Çc doanh nghiÖp võa vµ nhá thêng
cã lîi thÕ trong viÖc t¹o viÖc lµm h¬n so víi çc c«ng ty lín. ChÝnh phñ cã
139
thÓ khuyÕn khÝch ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá th«ng qua çc chÝnh
s¸ch hç trî c«ng nghiÖp, gióp ®ì vÒ kü thuËt, thÞ trêng, tÝn dông. Gi¶m bao
cÊp cho nh÷ng nhµ ®Çu t vèn. Xem xÐt l¹i luËt lÖ lao ®éng - tøc lµ nh÷ng
yªu cÇu thanh to¸n khi kÕt thóc vµ c¾t hîp ®ång lao ®éng kh«ng ¶nh hëng
tíi ngêi chñ thuª khi hä cÇn thuª thªm lao ®éng nÕu hä kh«ng thÊy cã c¬
héi t¨ng s¶n lîng t¹m thêi. T¨ng cêng sö dông vèn - ë nh÷ng níc kÐm
ph¸t triÓn cã møc sö dông vèn thÊp h¬n çc níc ph¸t triÓn nªn viÖc lµm cã
thÓ t¨ng mét çch ®¸ng kÓ nÕu cã ®ñ ngêi qu¶n lý ®Ó t¨ng thªm ca lµm
viÖc. Quy ®Þnh tû gi¸ hèi ®o¸i c©n b»ng theo thÞ trêng. §iÒu nµy lµm t¨ng
gi¸ vèn vµ thóc ®Èy nh÷ng kü thuËt sö dông nhiÒu lao ®éng.
ChÝnh s¸ch gi¸o dôc - lµ viÖc c¶i çch hÖ thèng gi¸o dôc ®Ó ®¹t ®îc
sù c©n b»ng gi÷a s¶n lîng gi¸o dôc vµ nhu cÇu lao ®éng ë nh÷ng níc
kÐm ph¸t triÓn. Ngêi ta thêng thÊy mét thùc tÕ lµ hÖ thèng gi¸o dôc ë çc
níc kÐm ph¸t triÓn cã ®Þnh híng lµ chuÈn bÞ cho sinh viªn thÝch øng víi
mét khu vùc hiÖn ®¹i mµ khu vùc nµy l¹i cã quy m« nhá (chØ sö dông tèi ®a
20-30% lùc lîng lao ®éng c¶ níc) trong khi nh÷ng kü n¨ng cÇn thiÕt cho
sù ph¸t triÓn ®Æc biÖt lµ sù ph¸t triÓn n«ng th«n l¹i bÞ bá qua. Mét sè kiÕn
nghÞ ®Ó lùa chän cã thÓ lµ: Khi ®iÒu kiÖn cho phÐp, ng©n s¸ch gi¸o dôc cã
thÓ t¨ng dÇn vµ híng vÒ gi¸o dôc c¬ së. §ång thêi t¨ng gi¸o dôc vÒ khoa
häc kü thuËt, híng nghiÖp, chó träng tíi gi¸o dôc ë n«ng th«n. Gi¶m bít
bao cÊp cho ®µo t¹o ë cÊp cao. Çc chÝnh s¸ch ph¶i ®îc thùc hiÖn sao cho
ngêi ®îc hëng gi¸o dôc lín h¬n vµ t¨ng dÇn cïng víi tr×nh ®é ®îc ®µo
t¹o cña hä - nh chÝnh s¸ch cho vay ch¼ng h¹n. §ång thêi cã chÝnh s¸ch trî
cÊp häc bæng cho ngêi nghÌo. T¨ng sù linh ho¹t trong thang bËc l¬ng.
§¶m b¶o tr¶ l¬ng theo viÖc lµm chø kh«ng theo tr×nh ®é häc vÊn. Gi¶m sù
bÊt b×nh ®¼ng trong gi¸o dôc vµ viÖc lµm. Cã nh÷ng trêng hîp ngêi ®îc
gi¸o dôc cao hoÆc c«ng nh©n lµnh nghÒ kh«ng t×m ®îc viÖc lµm phï hîp lµ
do sù ph©n biÖt chñng téc, giíi tÝnh, ®Þa ph¬ng. Çc ch¬ng tr×nh gi¶ng
d¹y cÇn ®îc ®Þnh híng nhiÒu h¬n vµo nh÷ng nhu cÇu nghÒ nghiÖp cña
140
ngêi n«ng d©n n«ng th«n hoÆc lµ trong n«ng nghiÖp s¶n xuÊt nhá, nghÒ
thñ c«ng vµ bu«n b¸n nhá, hoÆc th¬ng m¹i vµ çc dÞch vô c«ng céng ë
n«ng th«n.
Nh÷ng chÝnh s¸ch vÒ hç trî thÞ trêng lao ®éng - nh ®· ph©n tÝch c¬
cÊu thÞ trêng lao ®éng 3 khu vùc trong çc nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn lµ
mét ®Æc thï. Còng nh mäi thÞ trêng, thÞ trêng lao ®éng cÇn cã hÖ thèng
luËt lÖ cho nã ho¹t ®éng. Nh÷ng luËt lÖ ®iÒu chØnh hµnh vi cña nh÷ng ç
nh©n vµ tæ chøc tham gia thÞ trêng lao ®éng cÇn ®îc x©y dùng phï hîp.
Ngêi lao ®éng cÇn ph¶i ®îc cung cÊp th«ng tin vÒ thÞ trêng lao ®éng ®Ó
hä cã sù lùa chän viÖc lµm vµ ®Çu t vµo vèn nh©n lùc. Çc tæ chøc xóc tiÕn
viÖc lµm cÇn cã mét c¬ së ph¸p lý vµ ®îc tæ chøc réng r·i ®Ó hç trî ngêi
lao ®éng. Bªn c¹nh ®ã hÖ thèng an sinh x· héi cña chÝnh phñ còng cÇn ®îc
vËn hµnh ®Ó gãp phÇn æn ®Þnh thÞ trêng nµy.
Cuèi cïng cÇn lu ý r»ng, trong çc níc ®ang ph¸t triÓn th× nh÷ng
chÝnh s¸ch thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ còng cã ý nghÜa më réng c«ng ¨n
viÖc lµm, gi¶m thÊt nghiÖp. NÕu nh÷ng yÕu tè kh¸c kh«ng ®æi th× møc t¨ng
trëng nhanh trong s¶n xuÊt còng ®ãng gãp trùc tiÕp vµo viÖc t¨ng viÖc lµm
nhanh h¬n .
Tãm t¾t.
ThÕ giíi ®ang cã møc t¨ng d©n sè cao mÆc dï çc quèc gia
còng nh céng ®ång quèc tÕ ®· cã nh÷ng nç lùc kiÓm so¸t sù gia t¨ng nµy.
Çc níc ®ang ph¸t triÓn cã møc t¨ng d©n sè hiÖn nay kho¶ng 2% mçi
n¨m. H¬n 3/4 d©n sè thÕ giíi sèng ë çc níc ®ang ph¸t triÓn. Sù gia t¨ng
d©n sè hiÖn nay cña çc níc ®ang ph¸t triÓn lµ cao h¬n so víi giai ®o¹n
®Çu cña çc níc ph¸t triÓn tríc ®©y bëi v× tû lÖ tö vong hiÖn nay thÊp h¬n.
141
Sù gia t¨ng d©n sè ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò trong ph¸t triÓn - an ninh
l¬ng thùc, nghÌo ®ãi, viÖc lµm, ®« thÞ ho¸. Tiªn ®o¸n cña Malthus vÒ th¶m
ho¹ khi d©n sè t¨ng qu¸ møc t¨ng cña l¬ng thùc ®· sai trong qu¸ khø. Nhê
tÝch luü vèn, tiÕn bé kü thuËt vµ kiÓm so¸t tû lÖ sinh...mµ s¶n lîng n«ng
nghiÖp hiÖn nay ®ñ nu«i sèng mäi ngêi trªn tr¸i ®Êt. Tuy nhiªn nh÷ng h¹n
chÕ trong viÖc ph¸t triÓn b¶n th©n ngµnh n«ng nghiÖp còng nh hÖ thèng
ph©n phèi l¬ng thùc cha ®¶m b¶o nªn vÉn cã thÓ cßn n¹n ®ãi côc bé. Çc
chÝnh phñ cã thÓ lùa chän çc biÖn ph¸p kiÓm so¸t gia t¨ng d©n sè b»ng çc
ch¬ng tr×nh kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh hoÆc,vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.
Lý thuyÕt cña Keynes thÊt nghiÖp do thiÕu hôt cña tæng cÇu tá ra kh«ng
quan träng ë çc níc kÐm ph¸t triÓn bëi v× s¶n lîng cña nÒn kinh tÕ ph¶n
øng chËm víi viÖc t¨ng tæng cÇu, chÝnh s¸ch tµi chÝnh kÐm hiÖu lùc, thÞ
trêng lao ®éng cha hoµn thiÖn, vµ cã thÓ cã sù t¸ch rêi gi÷a viÖc lµm vµ
s¶n lîng do c«ng nghÖ kh«ng phï hîp.
Nh÷ng ngêi thÊt nghiÖp thùc sù (c«ng khai) lµ nh÷ng ngêi kh«ng cã
viÖc lµm vµ ®ang tÝch cùc t×m viÖc-thêng lµ nh÷ng ngêi thµnh thÞ, tõ 15-
24 tuæi vµ nhiÒu ngêi trong sè hä cã häc vÊn. Løa tuæi nµy thÊt nghiÖp ë
thµnh thÞ çc níc ®ang ph¸t triÓn tõ 10% ®Õn 15% lùc lîng lao ®éng.
Nh÷ng ngßi thiÕu viÖc lµm lµ nh÷ng ngêi tÝch cùc t×m viÖc nhng ®îc sö
dông díi kh¶ n¨ng, kÐm n¨ng lùc vµ lµm viÖc kh«ng cã n¨ng suÊt. Tû lÖ
thÊt nghiÖp vµ thiÕu viÖc lµm ë çc níc kÐm ph¸t triÓn chiÕm kho¶ng 25%
lùc lîng lao ®éng.
ThÞ trêng lao ®éng ë çc níc kÐm ph¸t triÓn thêng theo m« h×nh
ba thÞ trêng , ph¶n ¸nh c¬ cÊu viÖc lµm ba bËc: thÞ trêng lao ®éng khu vùc
thµnh thÞ chÝnh thøc, thÞ trêng lao ®éng khu vùc thµnh thÞ kh«ng chÝnh
thøc vµ thÞ trêng lao ®éng khu vùc n«ng th«n. Nh÷ng thÞ trêng nµy cã
nh÷ng møc l¬ng kh¸c nhau, yÕu tè cña cung cÇu lao ®éng kh¸c nhau vµ
kh¶ n¨ng kh¸c nhau trong viÖc gi¶i quyÕt viÖc lµm.
142
Di c tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ lµm cho møc t¨ng trëng lao ®éng ë
thµnh thÞ çc níc kÐm ph¸t triÓn cµng nhanh h¬n. Gi¶i thÝch cho qu¸ tr×nh
nµy, Lewis cho r»ng lîng cung lao ®éng ë n«ng trang lµ kh«ng h¹n chÕ ,
hä chØ nhËn ®îc møc thu nhËp ®ñ sèng trong khi ë thµnh thÞ dï chØ cao
h¬n mét Ýt vÉn dÉn ®Õn di c. Todaro cho r»ng nguyªn nh©n di c gåm
nhiÒu yÕu tè, trong ®ã sù kh¸c biÖt gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ, t×nh tr¹ng
thÊt nghiÖp vµ nh÷ng dù kiÕn vÒ thu nhËp - ®«i khi lµ suèt ®êi lµ nh÷ng yÕu
tè chñ yªó ¶nh hëng tíi quyÕt ®Þnh di c cña ç nh©n.
Tû lÖ thÊt nghiÖp cao ë çc níc kÐm ph¸t triÓn lµ do c«ng nghÖ
kh«ng thÝch hîp, vèn ®îc ®Þnh gi¸ thÊp h¬n vµ lao ®éng ®îc ®Þnh gi¸ cao
h¬n møc c©n b»ng, sù gia t¨ng d©n sè vµ di c tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ.
Nh÷ng chÝnh s¸ch ®Ó gi¶m bít thÊt nghiÖp ë çc níc ®ang ph¸t triÓn
bao gåm nh÷ng ch¬ng tr×nh gi¶m tû lÖ sinh ®Î, ph¸t triÓn toµn diÖn n«ng
th«n, ¸p dông c«ng nghÖ sö dông nhiÒu lao ®éng, ph©n phèi l¹i thu nhËp
cho ngêi nghÌo, xem xÐt l¹i chÕ ®é tiÒn l¬ng, c¶i çch hÖ thèng gi¸o dôc,
hç trî vµ c¶i thiÖn thÞ trêng lao ®éng.
1. Sù gia t¨ng d©n sè cã quan hÖ víi víi çc vÊn ®Ò g× trong qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn? Nh÷ng chÝnh s¸ch nµo mµ chÝnh phñ çc níc ®ang ph¸t triÓn h¹n
chÕ tèc ®é t¨ng d©n sè? ChÝnh s¸ch nµo lµ quan träng h¬n ®Ó gi¶m tû lÖ
sinh: chÝnh s¸ch kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh hay ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi?
2. Nh÷ng h×nh thøc thÊt nghiÖp hay thiÕu viÖc lµm ë çc níc kÐm ph¸t
triÓn ? Liªn hÖ víi thùc tiÔn ViÖt Nam?
3. Nh÷ng nh©n tè nµo lµm cho tû lÖ thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ çc níc kÐm
ph¸t triÓn l¹i cao? V× sao nh÷ng lý thuyÕt kinh tÕ vÜ m« dùa vµo kinh
nghiÖm ph¬ng T©y l¹i kh«ng thÝch hîp ®Ó gi¶i thÝch tû lÖ thÊt nghiÖp
143
cao nµy?
4. Ph©n tÝch c¬ cÊu thÞ trêng lao ®éng trong çc nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t
triÓn? C¬ cÊu nµy thÓ hiÖn trong thùc tÕ ViÖt Nam nh thÕ nµo?
5. M« h×nh Lewis gi¶ thÝch di c tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ nh thÕ nµo?
Nh÷ng h¹n chÕ cña m« h×nh nµy?
6. T¹i sao di c tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ vÉn tiÕp tôc trong khi thÊt nghiÖp
ë thµnh thÞ ®ang ë møc cao? M« h×nh Tadaro gi¶i thÝch t×nh tr¹ng nµy
nh thÕ nµo?
7. Nh÷ng chÝnh s¸ch nµo cã thÓ t¹o c«ng ¨n viÖc lµm vµ gi¶m thÊt nghiÖp ë
çc níc ®ang ph¸t triÓn ?
1.Ch¬ng 7,8 TLTK1.
2. Ch¬ng 12,13,14 TLTK2.
3. Ch¬ng 9,10 TLTK3.
4. Ch¬ng 3 TLTK5. Ch¬ng 5 TLTK 6.
144
Ch¬ng 6
vèn víi ph¸t triÓn kinh tÕ
T×m kiÕm çc nguån vèn vµ t¹o lËp vèn cho nÒn kinh tÕ lu«n lu«n lµ
mét chÝnh s¸ch quan träng hµng ®Çu cña çc níc ®ang ph¸t triÓn ®Ó thùc
hiÖn môc tiªu cña m×nh. PhÇn thø nhÊt cña ch¬ng nµy sÏ xem xÐt vai trß
cña vèn ®èi víi t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn võa ë khÝa c¹nh kh¸i qu¸t võa cè
g¾ng lîng ho¸ mèi quan hÖ nµy. PhÇn thø hai sÏ xem xÐt çc nguån vèn
mµ mét nÒn kinh tÕ cã thÓ cã vµ phÇn cuèi xem xÐt nh÷ng chÝnh s¸ch mµ
chÝnh phñ çc níc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ sö dông ®Ó huy ®éng çc nguån
vèn cho ph¸t triÓn.
6.1. Vai trß cña vèn víi t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn
6.1.1. Vai trß cña vèn vµ tÝch lòy vèn.

Vèn s¶n xuÊt lµ toµn bé m¸y mãc thiÕt bÞ, nhµ cöa, hµng dù tr÷ ®îc
kÕt hîp víi çc yÕu tè ®Çu vµo kh¸c ®Ó s¶n xuÊt ra s¶n phÈm ®Çu ra. Ngêi
ta thêng ®o lêng vèn s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ b»ng hai thíc ®o chñ yÕu:
dung lîng vèn hay quü vèn hiÖn cã vµ sè vèn b×nh qu©n tÝnh cho mét c«ng
nh©n cã viÖc.
Dung lîng vèn lµ tæng sè vèn ®îc tÝch luü tõ tríc trõ ®i phÇn ®·
sö dông (khÊu hao). Thíc ®o nµy nãi lªn quy m« vèn s¶n xuÊt cña nÒn
kinh tÕ. §©y còng chÝnh lµ kh¶ n¨ng tÝch luü vèn cña nÒn kinh tÕ ®· ®îc
thùc hiÖn.
Sè vèn b×nh qu©n cho mét c«ng nh©n cã viÖc b»ng tæng sè vèn hiÖn
cã chia cho sè c«ng nh©n cã viÖc t¹i kho¶ng thêi ®iÓm ®o lêng. Con sè
nµy cho biÕt mçi c«ng nh©n cã ®îc bao nhiªu vèn thùc tÕ ®Ó lµm viÖc. Sù
ph¸t triÓn cho thÊy nÒn kinh tÕ ngµy cµng sö dông nhiÒu h¬n vèn thùc tÕ
cho mçi ngêi lao ®éng ®Ó s¶n xuÊt. §©y còng lµ mét ®iÒu kiÖn chñ yÕu ®Ó
cã ®îc n¨ng suÊt lao ®éng cao.
Vèn s¶n xuÊt bÞ hao mßn theo thêi gian. Çc m¸y mãc thiÕt bÞ,
ph¬ng tiÖn vËn t¶i, nhµ xëng bÞ h háng ®i, trë lªn kÐm n¨ng suÊt vµ Ýt
145
gi¸ trÞ h¬n. V× vËy quü vèn cña nÒn kinh tÕ cã xu híng gi¶m. MÆt kh¸c,
khi lùc lîng lao ®éng t¨ng th× vèn b×nh qu©n cho mét c«ng nh©n s¶n xuÊt
cßn cã xu híng gi¶m nhanh h¬n n÷a.
§Ó bï ®¾p hao mßn vèn cò vµ t¨ng vèn míi cho nÒn kinh tÕ ngêi ta
ph¶i tiÕn hµnh çc ho¹t ®éng ®Çu t. Ho¹t ®éng ®Çu t ®îc thùc hiÖn b»ng
vèn ®Çu t. Tæng ®Çu t sau khi ®· trõ ®i khÊu hao (hay tiªu dïng vèn) th×
®îc sè ®Çu t rßng. Tuy nhiªn, sè liÖu vÒ khÊu hao vµ theo ®Êy lµ ®Çu t
rßng cña mét nÒn kinh tÕ lµ rÊt Ýt cã.
Trong m« h×nh AD - AS vèn ®Çu t vµ vèn s¶n xuÊt t¸c ®éng ®Õn s¶n
lîng theo nh÷ng çch kh¸c nhau. §Çu t lµ bé phËn lín vµ hay thay ®æi
trong tæng chi tiªu. Nh÷ng thay ®æi trong ®Çu t cã thÓ t¸c ®éng lín ®Õn
tæng cÇu, vµ do ®ã t¸c ®éng tíi s¶n lîng, c«ng ¨n viÖc lµm vµ gi¸ c¶. Vèn
s¶n xuÊt lµ kÕt qu¶ cña ®Çu t trong qu¸ khø. Nã lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh ®Õn
tæng cung trong ng¾n h¹n vµ do ®ã còng ¶nh hëng ®Õn s¶n lîng thùc tÕ
trong ng¾n h¹n. Trong dµi h¹n, vèn s¶n xuÊt lµ mét nh©n tè quyÕt ®Þnh s¶n
lîng tiÒm n¨ng cña nÒn kinh tÕ.
Vµo nh÷ng n¨m 50 cña thÕ kû 20, nhiÒu nhµ kinh tÕ cho r»ng sù thiÕu
hôt vÒ vèn lµ mét nguyªn nh©n chñ yÕu h¹n chÕ sù t¨ng trëng kinh tÕ ë çc
níc kÐm ph¸t triÓn. Vèn ë ®©y bao gåm çc m¸y mãc, thiÕt bÞ, nhµ cöa,
hµng dù tr÷ mµ kh«ng kÓ vèn nh©n lùc. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò nµy vÉn cßn
nhiÒu tranh c·i. Çc nhµ kinh tÕ lîng ®· cè g¾ng ®¸nh gi¸ xem t¨ng trëng
cña çc yÕu tè s¶n xuÊt (ë ®©y lµ do t¨ng vèn) cã ¶nh hëng nh thÕ nµo
®Õn t¨ng trëng s¶n lîng ®Çu ra (ë ®©y lµ s¶n lîng b×nh qu©n ®Çu ngêi).
Ngêi ta ®· kh¶o s¸t mèi quan hÖ nµy ë çc níc ph¸t triÓn còng nh ë
mét sè níc ®ang ph¸t triÓn chÝnh trong giai ®o¹n nöa ®Çu thÕ kû 20 vµ cã
mét sè nhËn xÐt sau. Mét lµ, nguån gèc chñ yÕu cña t¨ng trëng s¶n lîng
b×nh qu©n ®Çu ngêi ë çc níc ®ang ph¸t triÓn lµ do t¨ng vèn b×nh qu©n
cho mét lao ®éng. N¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn cña mçi ®¬n vÞ vèn b×nh
qu©n lµ Ýt cã ý nghÜa. Hai lµ, nguån gèc chñ yÕu cña t¨ng trëng s¶n lîng
b×nh qu©n ®Çu ngêi ë çc níc ph¸t triÓn lµ do t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng; sù
gia t¨ng vÒ vèn b×nh qu©n cho mét lao ®éng lµ kh«ng quan träng mét çch
146
t¬ng ®èi. Do vËy viÖc tÝch luü vèn ë çc níc ®ang ph¸t triÓn dêng nh
cã vai trß quan träng h¬n so víi çc níc ph¸t triÓn. §Ó thùc hiÖn môc tiªu
t¨ng trëng kinh tÕ nhanh çc níc ®ang ph¸t triÓn ph¶i quan t©m ®Õn viÖc
tÝch luü vèn.
6.1.2. M« h×nh Harrod-Domar.
Khi nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a vèn víi t¨ng trëng, vµo nh÷ng
n¨m 40 cña thÕ kû 20, hai nhµ kinh tÕ lµ Roy Harrod ë Anh vµ Evesey
Domar ë Mü cïng ®a ra mét m« h×nh : m« h×nh Harrod - Domar.
M« h×nh Harrod - Domar cho r»ng ®Çu ra cña bÊt kú mét ®¬n vÞ kinh tÕ
nµo - mét c«ng ty, mét ngµnh c«ng nghiÖp hay mét nÒn kinh tÕ - sÏ phô
thuéc vµo tæng sè vèn ®Çu t cho ®¬n vÞ ®ã. NÕu ta gäi Y lµ s¶n lîng ®Çu
ra ; K lµ vèn s¶n xuÊt th× mèi quan hÖ gi÷a Y vµ K lµ : Y = K / k . Trong ®ã
k lµ h»ng sè vµ ®îc gäi lµ hÖ sè gia t¨ng vèn - ®Çu ra (ICOR) .
Gäi Y lµ møc gia t¨ng cña ®Çu ra vµ K lµ møc gia t¨ng cña vèn, ta
cã Y = K/ k . Gäi g lµ tû lÖ t¨ng trëng ®Çu ra, ta cã g = Y/ Y. Tõ ®ã,
ta cã g = Y/ Y hay g = K/ Y  1/ k . §èi víi toµn bé nÒn kinh tÕ th×
K chÝnh lµ vèn ®Çu t vµ nã ph¶i b»ng møc tiÕt kiÖm S . Tõ ®ã suy ra r»ng
Y/ Y = I / Y = S / Y trong ®ã I lµ vèn ®Çu t. MÆt kh¸c ta l¹i thÊy S / Y
l¹i chÝnh lµ tû lÖ tiÕt kiÖm cña nÒn kinh tÕ (tû lÖ phÇn tr¨m cña tæng sè tiÕt
kiÖm trong tæng s¶n phÈm quèc d©n) vµ tû lÖ nµy ®îc ký hiÖu lµ s .
Nh vËy ph¬ng tr×nh g = K/ Y  1/ k cã thÓ chuyÓn thµnh g = s / k .

Ngêi ta gäi ®©y lµ quan hÖ c¬ b¶n Harrod - Domar ®èi víi mét nÒn kinh tÕ.
Quan hÖ c¬ b¶n nµy nãi lªn r»ng vèn s¶n xuÊt ®îc t¹o ra díi d¹ng ®Çu t
lµ nguån lùc chÝnh ®Ó x¸c ®Þnh t¨ng trëng kinh tÕ vµ sè tiÕt kiÖm trong nÒn
kinh tÕ lµ nguån vèn ®Ó cã thÓ ®Çu t.
HÖ sè gia t¨ng vèn - ®Çu ra (ICOR) lµ mét sè ®o vÒ n¨ng lùc s¶n xuÊt
cña vèn ®Çu t. Nã ®îc dïng ®Ó xem xÐt ¶nh hëng cña phÇn vèn t¨ng
thªm ®îc ®a vµo ®èi víi phÇn t¨ng thªm cña s¶n lîng . VÝ dô, mét ®¬n
vÞ s¶n xuÊt ®· ®Çu t thªm 4000 ®«la díi d¹ng mua s¾m thªm m¸y mãc,
147
thiÕt bÞ míi mµ nhê ®ã lµm cho ®¬n vÞ nµy t¨ng ®îc s¶n lîng ®Çu ra thªm
1000 ®«la mét n¨m trong vßng mét sè n¨m, th× hÖ sè ICOR trong trêng
hîp nµy lµ 4000/1000 hay lµ 4; t¬ng tù, nÕu phÇn vèn t¨ng thªm lµ 180
®¬n vÞ tiÒn tÖ vµ phÇn s¶n lîng t¨ng thªm lµ 30 ®¬n vÞ tiÒn tÖ th× ICOR lµ
180/30 hay lµ 6 . Còng cÇn ph©n biÖt hÖ sè nµy víi tû sè vèn - ®Çu ra nãi
chung. Tû sè vèn - ®Çu ra (trung b×nh) cho biÕt mèi quan hÖ gi÷a tæng sè
vèn s¶n xuÊt cña mét níc vµ tæng s¶n phÈm quèc d©n cña níc ®ã.
6.1.3. Nhu cÇu vèn ®Çu t.
M« h×nh Harrod - Domar ®îc dïng mét çch réng r·i trong çc
níc ®ang ph¸t triÓn nh lµ mét ph¬ng ph¸p ®¬n gi¶n ®Ó xem xÐt mèi
quan hÖ gi÷a sù t¨ng trëng s¶n lîng vµ nhu cÇu vèn ®Çu t.
B©y giê ta cã thÓ xem xÐt nhu cÇu vÒ vèn ®Çu t ®Ó thùc hiÖn mét
môc tiªu t¨ng trëng kinh tÕ dùa vµo m« h×nh Harrod - Domar mµ ta ®·
kh¶o s¸t. §ã lµ ph¬ng tr×nh:
s i
g= hay g =
k ICOR
I
Trong ®ã: i = vµ ®îc gäi lµ tû lÖ phÇn tr¨m cña ®Çu t trong tæng
Y
thu nhËp.
K I
MÆt kh¸c ICOR = = .
Y Y
Gi¶ sö môc tiªu t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ ®îc ®Ò ra ë møc 6%
(g = 6%) th× tû lÖ ®Çu t (i) cÇn cã sÏ phô thuéc vµo hÖ sè ICOR. NÕu ICOR
lµ 2 th× tû lÖ ®Çu t cÇn ph¶i ®¹t møc 12% tæng thu nhËp. NÕu hÖ sè ICOR
lµ 3 th× tû lÖ ®Çu t cÇn ph¶i ®¹t møc 18% tæng thu nhËp.
HÖ sè ICOR dïng ®Ó tÝnh tû lÖ ®Çu t cÇn thiÕt nh»m ®¹t môc tiªu
t¨ng trëng kinh tÕ. HÖ sè nµy biÕn thiªn trong kho¶ng tõ 2 ®Õn 7. §èi víi
mét dù ¸n c«ng nghiÖp, thËm chÝ ®èi víi mét nÒn kinh tÕ hÖ sè ICOR phô
thuéc vµo: tr×nh ®é kü thuËt, çc yÕu tè bæ xung cho vèn, hiÖu qu¶ sö dông
vèn, tû lÖ khÊu hao vµ vßng ®êi ®Çu t.
148
Nh vËy ®Ó ®¹t mét môc tiªu t¨ng trëng kinh tÕ ®· ®Þnh lµ 6%
ch¼ng h¹n, khi hÖ sè ICOR lµ 5 th× cÇn mét tû lÖ ®Çu t lµ 30% tæng thu
nhËp, ®iÒu nµy ®èi víi mét níc nghÌo hÇu nh kh«ng thÓ ®¹t ®îc. Nãi
çch kh¸c tû lÖ tiÕt kiÖm trong níc (s) kh«ng ph¶i bao giê còng ®¸p øng
®îc tû lÖ ®Çu t trong níc (i). Sù chªnh lÖch nµy sÏ cho biÕt cÇn ®Õn bao
nhiªu lîng vèn tõ níc ngoµi .
i
Trong ph¬ng tr×nh g = th× hÖ sè ICOR ®îc dïng ®Ó tÝnh to¸n
ICOR
x¸c ®Þnh nhu cÇu vÒ vèn ®Çu t. Tuy nhiªn, hÖ sè nµy cã nh÷ng h¹n chÕ
®¸ng kÓ. Mét lµ, hÖ sè ICOR ®· lo¹i trõ çc chi phÝ ®Çu vµo kh«ng ph¶i lµ
vèn nh kh¶ n¨ng kinh doanh, qu¶n lý, lao ®éng, kiÕn thøc kü thuËt...Mét
hÖ sè ICOR lµ thÊp cã thÓ do çc yÕu tè bæ xung nµy trªn mét ®¬n vÞ vèn lµ
cao chø kh«ng ph¶i lµ do dù ¸n sö dông vèn cã hiÖu qu¶ cao. Hai lµ, hÖ sè
ICOR kh«ng tÝnh ®Õn çc ngo¹i øng vµ sù t¬ng hç gi÷a çc dù ¸n kh¸c
nhau. Nãi çch kh¸c, nã kh«ng tÝnh ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ ngo¹i øng. Ba lµ,
çc hÖ sè ICOR cã thÓ chØ dÉn sai do ph¬ng thøc sö dông vèn kh¸c nhau.
VÝ dô: sù kh¸c nhau vÒ sè lîng ca lµm viÖc trong mét ngµy, møc ®é sö
dông c«ng suÊt m¸y mãc trong mét ca vµ nhiÒu yÕu tè kh¸c n÷a lµm thay
®æi hÖ sè nµy. Bèn lµ, hÖ sè ICOR kh«ng tÝnh ®Õn thêi gian cña chi phÝ vµ
lîi Ých ngoµi thêi kú ®îc ®o lêng - ngêi ta thêng chØ tÝnh trong mét
n¨m. HÖ sè nµy còng kh«ng ®Ò cËp ®Õn sù t¸c ®éng cña con ngêi vµo t¨ng
trëng còng nh kh¶ n¨ng thay thÕ gi÷a çc yÕu tè s¶n xuÊt.
Nh thÕ lµ, ®Ó íc tÝnh nhu cÇu vÒ vèn ®Çu t th× hÖ sè ICOR chØ lµ mét
c«ng cô th« s¬ chø cha ph¶i lµ mét c«ng cô chÝnh x¸c ®èi víi viÖc kÕ
ho¹ch ho¸ ®Çu t. Ph¬ng ph¸p sö dông hÖ sè ICOR ®Ó tÝnh to¸n nhu cÇu
vèn ®Çu t cã tÝnh chÊt kh¸i qu¸t vµ ®¬n gi¶n nhng nã l¹i dÔ lµm sai lÖch
chø kh«ng lµm râ çc mèi quan hÖ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn.
V× vËy, ë mét níc, ®Ó x¸c ®Þnh tû lÖ ®Çu t mong muèn cho viÖc thùc
hiÖn mét môc tiªu t¨ng trëng ngêi ta thêng ®Æt cao h¬n tû lÖ tríc ®ã
mét Ýt hoÆc gÇn víi tû lÖ mµ mét níc kh¸c ë trong hoµn c¶nh t¬ng tù ®·
®¹t ®îc. Nãi çch kh¸c, cÇn ph¶i kÕt hîp gi÷a lý thuyÕt víi kinh nghiÖm
thùc tiÔn trong vµ ngoµi níc.
149
6.1.4. Çc tiªu chuÈn ®Çu t.
Còng nh çc nguån lùc kh¸c, vèn ®Çu t lµ khan hiÕm. V× vËy ph¶i
lùa chän çc ph¬ng ¸n ®Çu t. Sau ®©y lµ mét sè vÊn ®Ò c©n nh¾c cho sù
lùa chän nµy.
Tríc hÕt, cã thÓ lùa chän çc dù ¸n mµ nã thu hót lao ®éng tèi ®a.
Lao ®éng ë çc níc kÐm ph¸t triÓn thêng kh«ng ®îc sö dông hÕt vµ chi
phÝ thay ®æi thÊp. Lao ®éng thêng ®îc coi lµ mét yÕu tè dåi dµo, cßn vèn
lµ mét yÕu tè khan hiÕm. C«ng nghÖ thÝch hîp lµ bao gåm çc kü thuËt phï
hîp víi tû lÖ çc yÕu tè ®Çu vµo hiÖn cã cña nÒn kinh tÕ. V× vËy mµ çc
níc nµy cã thÓ lùa chän çc kü thuËt sö dông nhiÒu lao ®éng hay s¶n xuÊt
ra çc s¶n phÈm cã tû lÖ lao ®éng trªn vèn (L/K) lµ cao. Tuy nhiªn, nhiÒu
khi cÇn ph¶i cã mét c«ng nghÖ trung gian - tøc lµ cÇn nh÷ng ph¬ng ph¸p
kü thuËt n»m ë ®©u ®ã gi÷a kü thuËt sö dông nhiÒu vèn cña çc níc ph¸t
triÓn víi çc c«ng cô truyÒn thèng cña çc níc kÐm ph¸t triÓn. Çc dù ¸n
t¹o ®îc nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm sÏ ®îc u tiªn lùa chän . §iÒu nµy kh«ng
chØ më réng ®îc c«ng ¨n viÖc lµm mµ cßn gãp phÇn c¶i thiÖn møc ®é bÊt
b×nh ®¼ng trong ph©n phèi thu nhËp.
Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ nhiÒu níc kÐm ph¸t triÓn l¹i thêng sö dông
çc kü thuËt dïng nhiÒu vèn. Nguyªn nh©n thø nhÊt lµ do t©m lý çc nhµ
kinh doanh: trong doanh nghiÖp cña m×nh, hä thêng muèn cã çc m¸y
mãc thiÕt bÞ tiªn tiÕn nhÊt, bÊt chÊp nã cã kh¶ n¨ng sinh lîi nhÊt hay kh«ng.
Hai lµ, víi nhiÒu lo¹i hµng ho¸, cã thÓ kh«ng cã ph¬ng ¸n thay thÕ cho kü
thuËt s¶n xuÊt sö dông nhiÒu vèn. Ba lµ, çc kü thuËt tiªn tiÕn - chÝnh lµ çc
ph¬ng ph¸p sö dông nhiÒu vèn - thêng cã n¨ng suÊt cao h¬n so víi kü
thô©t truyÒn thèng (sö dông nhiÒu lao ®éng) nªn chi phÝ cho mét ®¬n vÞ s¶n
phÈm thÊp h¬n vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm còng rÎ h¬n. MÆt kh¸c, viÖc c¶i tiÕn
c«ng nghÖ ph¬ng T©y hoÆc thiÕt kÕ mét c«ng nghÖ míi ®ßi hái ph¶i cã sù
s¸ng t¹o c¬ b¶n vµ tèn kÐm. Bèn lµ, çc m¸y mãc tù ®éng cã thÓ lµm gi¶m
nhu cÇu vÒ c«ng nh©n kü thuËt vµ çc nhµ qu¶n trÞ giái - ®©y lµ nh÷ng
nguån lùc khan hiÕm ë çc níc ®ang ph¸t triÓn. N¨m lµ, sù mÐo mã vÒ gi¸
c¶ çc yÕu tè s¶n xuÊt cã thÓ lµm cho vèn s¶n xuÊt - ®Æc biÖt lµ vèn tõ níc
150
ngoµi - thÊp h¬n so víi gi¸ c©n b»ng thÞ trêng; cßn gi¸ lao ®éng (tiÒn
l¬ng) th× cao h¬n gi¸ c©n b»ng thÞ trêng. §iÒu nµy lµm cho çc chñ doanh
nghiÖp lÊy sö dông vèn ®Ó thay cho sö dông lao ®éng.
V× thÕ, viÖc cùc ®¹i ho¸ møc ®é sö dông lao ®éng cña mét dù ¸n cha
h¼n lµ mét tiªu chuÈn tèt ®Ó lùa chän ®Çu t .
Thø hai lµ cÇn ph¶i ph©n tÝch dù ¸n theo chi phÝ - lîi Ých x· héi. ViÖc
thu hót lao ®éng tèi ®a lµ kh«ng ®Çy ®ñ víi t çch lµ mét tiªu chuÈn ®Çu
t. PhÐp ph©n tÝch theo chi phÝ - lîi Ých x· héi ®èi víi çc dù ¸n ®Çu t cã ý
nghÜa toµn diÖn h¬n, ®Çy ®ñ h¬n cho sù lùa chän.
§èi víi mét dù ¸n ®Çu t, ta ph¶i tÝnh gi¸ trÞ hiÖn t¹i (PV) cña toµn bé
chi phÝ cho dù ¸n ë çc kho¶ng thêi gian kh¸c nhau; tÝnh gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña
çc lîi Ých thu ®îc tõ dù ¸n ë kho¶ng thêi gian kh¸c nhau. Víi mét nguån
lùc cã h¹n ta sÏ lùa chän çc dù ¸n sao cho tæng lîi Ých rßng x· héi lµ lín
nhÊt. Nãi çch kh¸c, ph¶i cùc ®¹i ho¸ lîi Ých rßng cña x· héi tõ mét kho¶n
®Çu t nhÊt ®Þnh.
Gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña lîi Ých rßng ®îc tÝnh b»ng:
B1 C1 B2 C 2 BT  CT T
BT  CT
PV(B-C) = B0 – C0 +
1 r
+
(1  r ) 2
+…. +
(1  r ) T
 
t  0 (1  r )
T
Trong ®ã: B lµ lîi Ých x· héi; C lµ chi phÝ x· héi; r lµ møc chiÕt khÊu x·
héi (møc l·i suÊt do çc nhµ lËp kÕ ho¹ch ®Þnh ra); t lµ thêi gian; T lµ sè
n¨m tån t¹i cña dù ¸n ®Çu t.
Trong c«ng thøc trªn, gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña luång lîi Ých rßng phô thuéc
c¬ b¶n vµo møc chiÕt khÊu hay møc l·i suÊt (r) ®îc sö dông. VÊn ®Ò lµ lùa
chän møc l·i suÊt nµo? Th«ng thêng, ph¶i lùa chän møc chiÕt khÊu ®ñ cao
®Ó c©n b»ng ®îc viÖc h×nh thµnh vèn míi (®Çu t) víi viÖc cung øng çc
kho¶n tiÕt kiÖm néi ®Þa vµ nhËp khÈu vèn. NÕu gäi V lµ gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña
lîi Ých rßng vµ K lµ sè lîng vèn ®îc ph©n bæ th× ngêi ta thÊy r»ng t¹i
mçi møc chiÕt khÊu cho tríc, tû sè V/K gi¶m dÇn. Khi ®· biÕt lîng cung
cña çc kho¶n tiÕt kiÖm vµ nhËp khÈu vèn, çc nhµ lËp kÕ ho¹ch cÇn ph¶i
chän mét møc chiÕt khÊu (r) sao cho V = K hay V/K b»ng 1. MÆt kh¸c
151
còng cÇn thÊy sù kh¸c biÖt gi÷a çc tÝnh to¸n lîi Ých - chi phÝ x· héi vµ ç
nh©n. Theo nguyªn lý bµn tay v« h×nh th× trong mét thÞ trêng c¹nh tranh
çc ç nh©n trong khi theo ®uæi môc tiªu tèi ®a ho¸ lîi Ých riªng cña m×nh
còng sÏ tèi ®a ho¸ ®îc lîi Ých chung cña toµn x· héi. Tuy nhiªn trong thùc
tÕ l¹i kh«ng tån t¹i nh÷ng thÞ trêng c¹nh tranh hoµn toµn nh thÕ, nªn lîi
Ých x· héi vµ lîi nhuËn ç nh©n cña bÊt kú mét kho¶n ®Çu t nµo còng
thêng kh¸c nhau. V× vËy, cÇn ph¶i xem xÐt lîi Ých vµ chi phÝ trªn ph¹m vi
x· héi. Mét ®iÒu n÷a khi tÝnh to¸n lîi Ých - chi phÝ lµ gi¸ c¶ thÞ trêng sÏ
kh«ng ®o lêng ®îc lîi Ých vµ chi phÝ x· héi nÕu nh x¶y ra ®éc quyÒn,
nh÷ng mÐo mã gi¸ c¶, tÝnh hiÖu qu¶ vµ phi hiÖu qu¶ kinh tÕ ngo¹i øng. §Ó
kh¾c phôc hiÖn tîng nµy, çc nhµ lËp kÕ ho¹ch ph¶i sö dông gi¸ ngÇm (gi¸
h¹ch to¸n hay gi¸ x· héi) trong çc tÝnh to¸n cña m×nh. Gi¸ ngÇm lµ gi¸ c¶
thÞ trêng ®îc ®iÒu chØnh ®Ó tÝnh tíi sù kh¸c biÖt gi÷a lîi Ých - chi phÝ x·
héi vµ lîi Ých - chi phÝ ç nh©n. Nãi çch kh¸c, gi¸ ngÇm kh«ng thùc sù tån
t¹i trªn thÞ trêng nhng nã ph¶n ¸nh chÝnh x¸c h¬n nh÷ng chi phÝ vµ lîi
Ých x· héi cña dù ¸n.
ViÖc ph©n tÝch çc dù ¸n theo chi phÝ vµ lîi Ých x· héi trªn ®©y cho
phÐp lùa chän çc dù ¸n ®Çu t ®îc ®Çy ®ñ h¬n, chÝnh x¸c h¬n.
6.2. Çc nguån vèn.
6.2.1. Ph©n lo¹i nguån vèn theo h×nh thøc tiÕt kiÖm.
Çc níc ®ang ph¸t triÓn cã kh¶ n¨ng ®¹t ®îc mét tû lÖ ®Çu t cao
nhê nh÷ng nç lùc m¹nh mÏ trong viÖc huy ®éng tiÕt kiÖm tõ çc nguån
kh¸c nhau: t nh©n vµ chÝnh phñ; trong níc vµ níc ngoµi. Sù ph©n tÝch
dßng lu©n chuyÓn kinh tÕ vÜ m« ®· chØ ra r»ng çc h×nh thøc tiÕt kiÖm còng
chÝnh lµ çc nguån vèn ®Ó ®Çu t. §©y lµ sù ph©n lo¹i çc nguån vèn mét
çch kh¸i qu¸t vµ ®¬n gi¶n.
§èi víi mét níc, tæng sè tiÕt kiÖm cã ®îc (S) bao gåm tiÕt kiÖm
trong níc (Sd) vµ tiÕt kiÖm tõ níc ngoµi (St) hay: S = Sd + St .
TiÕt kiÖm trong níc (Sd) bao gåm tiÕt kiÖm cña khu vùc chÝnh phñ
hay tiÕt kiÖm cña khu vùc nhµ níc (Sg) vµ tiÕt kiÖm ë khu vùc t nh©n (Sp)
152
- tøc lµ Sd = Sg + Sp. TiÕt kiÖm cña khu vùc nhµ níc bao gåm: tiÕt kiÖm
tõ ng©n s¸ch nhµ níc (Sgb) vµ tiÕt kiÖm cña çc xÝ nghiÖp nhµ níc (Sge) -
tøc lµ Sg = Sgb +Sge. TiÕt kiÖm cña khu vùc t nh©n bao gåm: tiÕt kiÖm
cña çc hé gia ®×nh (Sph) vµ tiÕt kiÖm cña çc doanh nghiÖp t nh©n (Spe) -
tøc lµ Sp = Sph + Spe .
TiÕt kiÖm tõ níc ngoµi bao gåm hai h×nh thøc chÝnh: tiÕt kiÖm tõ
chÝnh phñ níc ngoµi díi h×nh thøc viÖn trî (Sto) vµ tiÕt kiÖm cña khu vùc
t nh©n níc ngoµi (Stp) - tøc lµ St = Sto + Stp .
Tãm l¹i toµn bé çc kho¶n tiÕt kiÖm cña mét nÒn kinh tÕ cã thÓ diÔn ®¹t
nh sau:
S = [(Sgb +Sge) + (Sph + Spe)] +(Sto +Stp)
PhÇn thø nhÊt cña c«ng thøc nµy cho biÕt çc thµnh phÇn tiÕt kiÖm trong
níc. PhÇn cßn l¹i cho biÕt çc thµnh phÇn tiÕt kiÖm ngoµi níc. §©y còng
chÝnh lµ çc nguån vèn cã thÓ ®Çu t. Tuy nhiªn, ë nh÷ng níc ®ang ph¸t
triÓn kh¸c nhau sÏ dùa chñ yÕu vµo nh÷ng nguån tiÕt kiÖm kh¸c nhau. Sù
kh¸c nhau ®ã lµ do nhiÒu yÕu tè chi phèi. Çc yÕu tè quyÕt ®Þnh chñ yÕu
thêng lµ: møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi, sù giµu cã vÒ tµi nguyªn
thiªn nhiªn, c¬ cÊu kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ trong viÖc huy ®éng
vèn.
6.2.2. Çc nguån vèn trong níc.
Nguån vèn tõ ng©n s¸ch nhµ níc tríc hÕt phô thuéc vµo kho¶n
chªnh lÖch gi÷a thu vµ chi ng©n s¸ch. Thu cña ng©n s¸ch chñ yÕu lµ tõ thuÕ.
PhÇn cßn l¹i lµ phÝ vµ l·i cña çc kho¶n cho vay. Tû suÊt thuÕ ®ãng vai trß
quan träng trong viÖc t¨ng thu.Tû suÊt thuÕ lµ tû lÖ phÇn tr¨m sè thuÕ thu
®îc trong GDP. Cã thÓ t¨ng nguån vèn tõ ng©n s¸ch b»ng çch t¨ng tû
suÊt thuÕ. Tû suÊt thuÕ nãi chung l¹i phô thuéc vµo thu nhËp b×nh qu©n ®Çu
ngêi. ViÖc t¨ng tû suÊt thuÕ trong GDP ë çc níc thu nhËp thÊp lµ rÊt khã
kh¨n. ThuÕ cã thÓ t¹o ra tiÕt kiÖm khi xu híng tiªu dïng biªn cña mét
®ång thuÕ nhá h¬n xu híng tiªu dïng biªn cña mét ®ång thu nhËp gia t¨ng
mµ ngêi ta ®ãng thuÕ. Chi tiªu cña ng©n s¸ch gåm hai phÇn lín: chi tiªu
153
cho ®Çu t vµ chi tiªu cho tiªu dïng. CÇn lu ý r»ng ngay trong trêng hîp
th©m hôt ng©n s¸ch tøc lµ çc kho¶n chi tiªu lín h¬n çc kho¶n thu th× vÉn
cã thÓ cã nguån vèn ®Çu t tõ ng©n s¸ch bëi v× trong çc kho¶n chi tiªu
ng©n s¸ch cã c¶ chi cho ®Çu t ph¸t triÓn. Nh×n chung ®èi víi hÇu hÕt çc
níc ®ang ph¸t triÓn th× nguån vèn ®Çu t tõ ng©n s¸ch kh«ng ph¶i lµ nguån
®Çu t chñ yÕu.
§èi víi nhiÒu níc th× nguån vèn ®Çu t tõ çc xÝ nghiÖp nhµ níc lµ
kh«ng ®¸ng kÓ bëi v× tû träng khu vùc nhµ níc trong GDP thÊp.
TiÕt kiÖm cña çc hé gia ®×nh (Sph) lµ phÇn cßn l¹i cña thu nhËp kh¶
dông sau khi ®· trõ ®i tiªu dïng. Cã nhiÒu yÕu tè quyÕt ®Þnh tíi kho¶n tiÕt
kiÖm nµy. Tríc hÕt lµ do thu nhËp. Nh ta ®· biÕt, tiÕt kiÖm lµ mét hµm sè
cña thu nhËp vµ v× vËy thu nhËp cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh tíi tiÕt kiÖm. Tuy
nhiªn, thu nhËp kh«ng ph¶i lµ nh©n tè duy nhÊt quyÕt ®Þnh tíi çc nguån
vèn tiÕt kiÖm tõ çc hé gia ®×nh - ®Æc biÖt lµ ë çc níc kÐm ph¸t triÓn. L·i
suÊt ®ãng mét vai trß quan träng. L·i suÊt thùc tÕ cã t¸c ®éng lín ®Õn nhu
cÇu vÒ tiÒn tÖ. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ víi møc l·i suÊt thùc tÕ cµng cao th× tû lÖ
tiÕt kiÖm ®îc göi vµo hÖ thèng ng©n hµng cµng lín. V× l·i suÊt thùc tÕ lµ
l·i suÊt danh nghi· ®· ®îc ®iÒu chØnh ®Ó lo¹i trõ l¹m ph¸t theo dù ®o¸n
cña x· héi cho nªn l·i suÊt danh nghÜa lµ mét yÕu tè quan träng trong viÖc
huy ®éng tiÒn göi cña d©n chóng. C¬ cÊu vÒ tuæi t¸c cña tÇng líp d©n c vµ
nh÷ng biÕn ®æi cña nã thêng cã nh÷ng ¶nh hëng ®¸ng kÓ ®Õn tiÕt kiÖm
cña d©n c trong mét sè níc. Nh×n chung ®èi víi nhãm d©n c trÎ tuæi
thêng cã møc tiÕt kiÖm nhá h¬n so víi nhãm d©n c cao tuæi. Cã mét hiÖn
tîng phæ biÕn lµ, víi møc thu nhËp nh nhau th× d©n c n«ng th«n cã tû lÖ
tiÕt kiÖm cao h¬n so víi d©n c thµnh phè. §iÒu nµy phï hîp víi gi¶ thiÕt
vÒ thu nhËp l©u dµi. Bëi v× thu nhËp cña n«ng d©n thêng biÕn ®éng nhiÒu
h¬n so víi thu nhËp cña d©n c ë thµnh phè nªn hä thÊy cÇn ph¶i tiÕt kiÖm
nhiÒu h¬n. Møc chi tiªu tèi thiÓu cÇn thiÕt theo ®Çu ngêi trong GDP cña
mét níc mµ cao th× kh¶ n¨ng tiÕt kiÖm cña d©n c sÏ thÊp. Cuèi cïng lµ
nh÷ng nh©n tè thuéc vÒ tËp qu¸n, t©m lý, truyÒn thèng còng ¶nh hëng
®¸ng kÓ ®Õn tû lÖ tiÕt kiÖm trong d©n c cña mét níc.
154
Nh vËy lµ, tÊt c¶ çc yÕu tè kh¸c ngoµi thu nhËp ®· gãp thªm vµo
nh÷ng lý do gi¶i thÝch v× sao tû lÖ tiÕt kiÖm trong d©n c rÊt kh¸c nhau gi÷a
çc níc - ngay c¶ trong trêng hîp çc níc cã thu nhËp b×nh qu©n ®Çu
ngêi t¬ng ®èi gièng nhau.
Nguån vèn tõ çc doanh nghiÖp t nh©n (Spe) lµ phÇn lîi nhuËn ®îc
gi÷ l¹i (kh«ng chia). §©y lµ phÇn dïng ®Ó t¸i ®Çu t ph¸t triÓn doanh
nghiÖp. §¬ng nhiªn vèn ®Çu t trong mçi thêi kú cña doanh nghiÖp cßn
bao gåm nhiÒu bé phËn kh¸c n÷a. Nh÷ng yÕu tè nµo quyÕt ®Þnh ®Õn tiÕt
kiÖm cña çc doanh nghiÖp ë khu vùc t nh©n ? §iÒu nµy cho ®Õn nay cßn
Ýt ®îc nghiªn cøu. Cã thÓ lµ do chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ, do truyÒn thèng
kinh doanh, do sù cæ vò vµ sù thuËn lîi cña m«i trêng kinh tÕ vµ x· héi…
6.2.3. Çc nguån vèn ngoµi níc.
ViÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) lµ tÊt c¶ çc kho¶n viÖn trî
kh«ng hoµn l¹i vµ çc kho¶n tÝn dông u ®·i cña chÝnh phñ, çc tæ chøc tµi
chÝnh quèc tÕ, çc tæ chøc cña Liªn hîp quèc, çc tæ chøc phi chÝnh phñ
dµnh cho níc nhËn viÖn trî nh»m hç trî cho sù ph¸t triÓn cña níc nµy.
Nguån viÖn trî ODA ®îc cung cÊp cho nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau th«ng
qua nhiÒu kªnh kh¸c nhau. VÒ c¬ b¶n, ODA cã ba h×nh thøc. ViÖn trî
kh«ng hoµn l¹i lµ nguån viÖn trî cÊp kh«ng mµ níc nhËn kh«ng ph¶i tr¶
l¹i. §èi víi lo¹i viÖn trî nµy thêng lµ hç trî kü thuËt, chuyÓn giao c«ng
nghÖ, tri thøc, kinh nghiÖm th«ng qua ho¹t ®éng cña çc chuyªn gia quèc
tÕ. §«i khi viÖn trî nµy còng cã thÓ lµ viÖn trî nh©n ®¹o nh l¬ng thùc -
thùc phÈm, quÇn ¸o, thuèc men, ®å dïng gia ®×nh, dông cô s¶n xuÊt. ViÖn
trî cã hoµn l¹i - thùc chÊt lµ kho¶n vay tÝn dông u ®·i. TÝnh chÊt u ®·i
cña çc kho¶n vay nµy thÓ hiÖn ë chç: l·i suÊt thÊp (thêng díi 3% n¨m)
vµ thêi gian cho vay dµi (hÇu hÕt çc kho¶n vèn vay ODA cña chÝnh phñ
®Òu cã thêi h¹n kÐo dµi trªn 20 n¨m). Víi çc kho¶n tÝn dông u ®·i th× cã
thÓ sö dông cho môc ®Ých ®Çu t ph¸t triÓn nh : x©y dùng, söa ch÷a ®êng
s¸, cÇu cèng; x©y míi çc nhµ m¸y ®iÖn vµ hÖ thèng truyÒn t¶i; x©y dùng
trêng häc vµ bÖnh viÖn còng nh çc ch¬ng tr×nh ch¨m sãc søc khoÎ
céng ®ång; c¶i çch hÖ thèng gi¸o dôc; çc ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn vïng vµ
155
khu vùc. ViÖn trî kh«ng hoµn l¹i kÕt hîp cho vay: bao gåm mét phÇn cÊp
kh«ng, mét phÇn thùc hiÖn theo h×nh thøc vay tÝn dông.
Cã hai nguån gi÷ vai trß quan träng nhÊt trong viÖc cung cÊp ODA
hiÖn nay lµ: nhãm çc níc trong Uû ban trî gióp ph¸t triÓn (DAC) thuéc
Tæ chøc hîp t¸c kinh tÕ vµ ph¸t triÓn (OECD) vµ çc tæ chøc tµi chÝnh quèc
tÕ. ODA thêng g¾n víi nhiÒu ®iÒu kiÖn mµ bªn viÖn trî ®Æt ra cho bªn
nhËn viÖn trî.
§èi víi çc níc ®ang ph¸t triÓn, vèn ODA thêng ®îc dµnh cho
nhiÒu lÜnh vùc. Tríc hÕt lµ ®Çu t cho c¬ së h¹ tÇng nh ®êng bé, hÖ
thèng ®êng s¾t, cÇu cèng, bÕn c¶ng, hÖ thèng n¨ng lîng, hÖ thèng bu
chÝnh viÔn th«ng, hÖ thèng cÊp tho¸t níc cho s¶n xuÊt vµ tiªu dïng.Cho
ch¨m sãc søc khoÎ vµ y tÕ nh ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu, x©y dùng bÖnh
viÖn vµ çc c¬ së cung cÊp dÞch vô y tÕ ë n«ng th«n, cung cÊp níc s¹ch,
tiªm chñng v¾c xin phßng bÖnh, cung cÊp trang thiÕt bÞ y tÕ vµ hç trî ®µo
t¹o b¸c sü chuyªn khoa. Cho gi¸o dôc vµ ®µo t¹o nh x©y dùng phßng häc,
phßng thÝ nghiÖm vµ çc thiÕt bÞ d¹y häc, c¶i çch ch¬ng tr×nh ®µo t¹o vµ
s¸ch gi¸o khoa. Cho qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn nh ®iÒu tra c¬ b¶n,
qu¶n lý ®Êt n«ng nghiÖp, nguån níc, rõng, b¶o tån ®éng thùc vËt. Cho hç
trî hµnh chÝnh vµ qu¶n lý nhµ níc nh ph¸t triÓn hÖ thèng t ph¸p, qu¶n lý
vµ ®iÒu hµnh tµi chÝnh c«ng (ng©n s¸ch, h¹ch to¸n, kiÓm to¸n, thuÕ, ng©n
hµng trung ¬ng), tæ chøc, ®iÒu hµnh vµ qu¶n lý nhµ níc (®µo t¹o ®éi ngò
c«ng chøc, t¸i c¬ cÊu bé m¸y, c¶i çch hµnh chÝnh), n©ng cao n¨ng lùc ®iÒu
hµnh cña chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng.
V× sao cã viÖn trî ? Cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau vÒ vÊn ®Ò nµy. Tríc
hÕt, viÖn trî níc ngoµi thêng v× quyÒn lîi cña b¶n th©n quèc gia viÖn trî.
ViÖn trî kinh tÕ còng gièng nh viÖn trî qu©n sù cã thÓ ®îc sö dông vµo
çc môc ®Ých chiÕn lîc nh cñng cè liªn minh víi çc níc ®ang ph¸t
triÓn, gióp çc níc viÖn trî phßng thñ hoÆc lµ gióp çc níc viÖn trî tiÕp
cËn ®îc víi çc vËt t chiÕn lîc; hoÆc lµ gióp níc viÖn trî gi÷ nguyªn
hay thay ®æi çc phe ph¸i trong cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ quèc tÕ. H¬n n÷a,
viÖn trî cßn hç trî çc lîi Ých kinh tÕ b»ng çch t¹o thuËn lîi cho ®Çu t t
156
nh©n ra níc ngoµi, c¶i thiÖn viÖc tiÕp cËn víi çc nguån lùc quan träng,
më réng thÞ trêng ®èi víi hµng c«ng nghiÖp. Mét sè viÖn trî còng ®îc
cÊp v× lý do nh©n ®¹o vµ c«ng b»ng x· héi. Còng khã mµ t¸ch ®îc çc
®éng c¬ nh©n ®¹o ra khái mu cÇu vô lîi cña viÖn trî trong viÖc duy tr× mét
hÖ thèng chÝnh trÞ toµn cÇu æn ®Þnh. Çc níc giµu thêng quan t©m ®Õn
viÖc thiÕt lËp mét trËt tù thÕ giíi ®Ó tr¸nh ®îc chiÕn tranh, tr¸nh ®îc ¸p
lùc vÒ sù gia t¨ng d©n sè, tr¸nh ®îc ¸p lùc cña viÖc c¹n kiÖt tµi nguyªn
thiªn nhiªn, hay cña sù xuèng cÊp m«i trêng vµ sôp ®æ vÒ tµi chÝnh. ViÖn
trî kinh tÕ lµ mét c«ng cô ®Ó thùc hiÖn ®iÒu ®ã.
Trong mét sè trêng hîp, viÖn trî ®· vît qu¸ kh¶ n¨ng tiÕp thu cña
mét níc ®ang ph¸t triÓn. MÆt kh¸c, viÖn trî cã thÓ lµm h¹n chÕ tinh thÇn tù
lùc çnh sinh cña çc níc ®ang ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, viÖn trî còng lµ mét
yÕu tè quan träng ®Ó nhiÒu níc nghÌo gi¶m bít thiÕu hôt trong tiÕt kiÖm
vµ ngo¹i tÖ.
§Çu t trùc tiÕp níc ngoµi (FDI) lµ mét h×nh thøc ®Çu t quèc tÕ mµ
nhµ ®Çu t trùc tiÕp chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn cña
m×nh. Çc h×nh thøc chñ yÕu cña FDI lµ: doanh nghiÖp 100% vèn níc
ngoµi; doanh nghiÖp liªn doanh; hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh.Vèn FDI ë
çc níc ®ang ph¸t triÓn thêng do çc c«ng ty ®a quèc gia (TNC) thùc
hiÖn. Bèn phÇn n¨m vèn FDI trªn thÕ giíi lµ do çc TNC tiÕn hµnh. Tuy
nhiªn phÇn lín FDI trªn thÕ giíi ch¶y vµo çc níc ph¸t triÓn, ®èi víi çc
níc ®ang ph¸t triÓn chóng chØ tËp trung ë mét sè níc - nh Trung Quèc,
In®«nªsia, Malaysia. Cã nhiÒu yÕu tè híng dÉn çc dßng ®Çu t nµy. V×
môc ®Ých cña ®Çu t lµ t×m kiÕm lîi nhuËn nªn yÕu tè chi phÝ ®ãng mét vai
trß quan träng. Chi phÝ ®Çu vµo thÊp h¬n, tiÒn l¬ng thÊp h¬n, chi phÝ b¶o
vÖ m«i trêng thÊp h¬n, chi phÝ vËn chuyÓn thÊp h¬n (tõ nguån cung cÊp
®Õn çc thÞ trêng môc tiªu) t¹o ra lîi thÕ cho viÖc tiÕp nhËn dßng FDI.
Nh÷ng lîi thÕ vÒ chi phÝ ®ã cã thÓ ®îc t¨ng thªm do nh÷ng kh¸c biÖt ®iÒu
kiÖn kinh tÕ vÜ m« cña mçi níc. Møc t¨ng trëng kinh tÕ vµ sù æn ®Þnh x·
héi còng t¸c ®éng lín ®Õn niÒm tin cña çc nhµ ®Çu t. Víi çc níc ®ang
ph¸t triÓn th× ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi lµ nguån chñ yÕu h×nh thµnh vèn tõ
níc ngoµi.
157
Ngoµi ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi cßn cã ®Çu t gi¸n tiÕp. §Çu t gi¸n
tiÕp lµ lo¹i h×nh ®Çu t quèc tÕ trong ®ã chñ ®Çu t kh«ng trùc tiÕp chÞu
tr¸ch nhiÖm vÒ kÕt qu¶ ®Çu t, hä chØ hëng l·i theo tû lÖ cho tríc víi sè
vèn mµ hä ®Çu t th«ng qua ç nh©n hay mét tæ chøc kh¸c.
TiÒn do kiÒu d©n lµm viÖc ë níc ngoµi chuyÓn vÒ còng gãp phÇn tµi
trî cho sù thiÕu hôt cña tiÕt kiÖm trong níc so víi ®Çu t trong níc. Çc
kho¶n tiÒn chuyÓn vÒ nµy chñ yÕu lµ cña nh÷ng ngêi di tró tíi ch©u ¢u,
B¾c Mü vµ vïng vÞnh Pecxic giµu cã. Lîng tiÒn nµy, ngoµi sè ®o vÒ lîng
tuyÖt ®èi, cßn thêng ®îc ®o b»ng tû lÖ cña nã so víi xuÊt khÈu.
ViÖn trî cña çc tæ chøc phi chÝnh phñ - NGO. Çc tæ chøc phi chÝnh
phñ ho¹t ®éng theo çc môc ®Ých t«n chØ kh¸c nhau; viÖn trî NGO thêng
lµ viÖn trî kh«ng hoµn l¹i díi h×nh thøc hiÖn vËt hoÆc sù hç trî cña çc
chuyªn gia; chóng cã qui m« nhá, nhanh chãng, thuËn tiÖn, nhÊt thêi vµ ®«i
khi mang mµu s¾c t«n gi¸o, chÝnh trÞ.
Cuèi cïng lµ nguån vèn tÝn dông th¬ng m¹i tõ níc ngoµi. §èi tîng
vay thêng lµ çc doanh nghiÖp, sau mét thêi gian ph¶i hoµn tr¶ c¶ vèn vµ
l·i cho ngêi níc ngoµi.
6.3. huy ®éng vèn cho ph¸t triÓn.
ChÝnh s¸ch huy ®éng vèn lµ chÝnh s¸ch më réng nguån tiÕt kiÖm,
kh¬i th«ng luång vËn ®éng tõ tiÕt kiÖm ®Õn ®Çu t vµ ph©n bæ nguån vèn
hiÖu qu¶ h¬n. ChÝnh phñ çc níc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ sö dông nhiÒu
chÝnh s¸ch huy ®éng çc nguån vèn ®Ó thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn
cña quèc gia.
6.3.1. ChÝnh s¸ch huy ®éng vèn trong níc.
Tríc hÕt lµ khai th¸c çc nguån lùc t¹i chç. Trong çc níc ®ang
ph¸t triÓn cã hiÖn tîng d thõa lao ®éng, v× vËy chÝnh phñ nªn sö dông lao
®éng cã n¨ng suÊt biªn rÊt thÊp hoÆc b»ng 0 trong n«ng nghiÖp ®Ó thùc hiÖn
çc dù ¸n ®Çu t c¬ b¶n nh ®êng bé, ®ª ®iÒu, ®êng s¾t, nhµ cöa, nhµ
m¸y…C«ng nh©n trong qu¸ tr×nh x©y dùng çc c«ng tr×nh nµy ph¶i tù lo lÊy
l¬ng thùc thùc phÈm ®Ó tån t¹i. Nh vËy, vèn s¶n xuÊt míi ®îc h×nh
158
thµnh hay tiÕt kiÖm ®îc t¹o ra mµ kh«ng ph¶i tèn kÐm chi phÝ thùc sù.
ë çc níc ®ang ph¸t triÓn thêng cã hiÖn tîng lµ sö dông vèn s¶n
xuÊt cha hÕt n¨ng lùc. Ngêi ta thÊy cã çc m¸y mãc thiÕt bÞ do thiÕu phô
tïng nªn kh«ng thÓ ®a vµo ho¹t ®éng, çc c«ng tr×nh, nhµ cöa bá trèng,
çc hÖ thèng kªnh m¬ng bÞ bá quªn, nhiªï diÖn tÝch ®Êt ®ai cßn ®Ó trèng,
çc nhµ m¸y sö dông díi c«ng suÊt do thiÕu vËt t, do h háng vÒ c¬ khÝ,
do thiÕu thÞ trêng.Nh vËy lµ kh«ng sö dông hÕt n¨ng lùc cña vèn s¶n xuÊt
hiÖn cã. Tuy nhiªn hiÖn tîng nµy cã nh÷ng lý do cña nã. Çc níc ®ang
ph¸t triÓn sö dông vèn nhiÒu h¬n møc cã hiÖu qu¶ nhÊt v× c«ng nghÖ do çc
níc ph¸t triÓn chuyÓn giao lµ kh«ng thÝch hîp, v× sù mÐo mã gi¸ yÕu tè
s¶n xuÊt, v× gi¸ ngo¹i tÖ ®îc ®Þnh thÊp. H¬n n÷a çc ®iÒu kiÖn ë çc níc
®ang ph¸t triÓn kh«ng cho phÐp triÓn khai nh÷ng nguån vèn lín - nh
®êng s¸ thiÕu vµ chÊt lîng thÊp, çc ph¬ng tiÖn ®i l¹i nghÌo nµn, thiÕu
®iÖn vµ h¬i ®èt, dÞch vô tµi chÝnh kÐm, giao hµng chËm...Ngoµi ra cßn ph¶i
kÓ tíi viÖc thiÕu c«ng nh©n lµnh nghÒ, thiÕu çc nhµ qu¶n lý tõng tr¶i, çc
c«ng chøc cã n¨ng lùc, vµ thiÕu hÖ thèng luËt lÖ chÆt chÏ.
ViÖc khai th¸c çc nguån lùc t¹i chç cßn cã thÓ thùc hiÖn th«ng qua
viÖc chÝnh phñ trung ¬ng hç trî chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng thùc hiÖn ®Çu t
x· héi. ChÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng cã thÓ thu mét sè kho¶n thuÕ mµ chÝnh phñ
trung ¬ng kh«ng thu ®îc, nÕu tiÒn thu thuÕ ®ã ®îc dïng ®Ó tµi trî cho
viÖc x©y dùng ®êng s¸, trêng häc, tr¹m y tÕ hay nh÷ng dù ¸n c«ng céng
quan träng kh¸c thËt sù cã lîi cho d©n c ®Þa ph¬ng - nh ch¬ng tr×nh
cÊp tho¸t níc, vÖ sinh m«i trêng, ®Ìn ®êng, khu vui ch¬i c«ng céng,
tr¹m ®iÖn tho¹i c«ng céng...
Hai lµ hoµn thiÖn hÖ thèng thuÕ. Môc tiªu quan träng nhÊt cña chÝnh
s¸ch thuÕ trong çc níc ®ang ph¸t triÓn lµ huy ®éng çc nguån cho chi tiªu
c«ng céng. Ngoµi ra, môc tiªu cña chÝnh s¸ch thuÕ cßn nh»m tíi sù æn ®Þnh
thu nhËp vµ gi¸ c¶, c¶i thiÖn ph©n phèi thu nhËp, ph©n bæ nguån lùc cã hiÖu
qu¶, t¨ng cêng vèn vµ t¨ng cêng tÝnh kh¶ thi trong qu¶n lý. ChÝnh phñ
çc níc ®ang ph¸t triÓn ph¶i xem xÐt toµn bé môc tiªu nµy khi x©y dùng
hÖ thèng thuÕ ®Ó mét mÆt ®¹t ®îc sù t¨ng trëng kinh tÕ nhanh chãng vµ
159
bÒn v÷ng, gãp phÇn æn ®Þnh gi¸ c¶, mÆt kh¸c t¹o ®iÒu kiÖn më réng çc
nguån vèn.
§èi víi çc níc ph¸t triÓn thêng t¨ng tû lÖ thuÕ theo GDP b×nh qu©n
®Çu ngêi nh»m vµo çc kho¶n thuÕ cã ®é co gi·n lín (®é co gi·n cña thuÕ
b»ng phÇn tr¨m thay ®æi trong tiÒn thu thuÕ chia cho phÇn tr¨m thay ®æi
trong GDP). Çc lo¹i thuÕ trùc thu - nh thuÕ thu nhËp ç nh©n, thuÕ thu
nhËp c«ng ty, thuÕ ®¸nh vµo tµi s¶n thõa kÕ, thuÕ tÝnh trªn bÊt ®éng s¶n,
thuÕ lîi tøc... thêng co gi·n h¬n so víi çc lo¹i thuÕ gi¸n thu nh thuÕ
nhËp khÈu, thuÕ xuÊt khÈu, thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng, thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt.
Nguån thu chñ yÕu tõ thuÕ ë çc níc ph¸t triÓn lµ thuÕ trùc thu.
§èi víi çc níc ®ang ph¸t triÓn, çc lo¹i thuÕ trùc thu nh thuÕ lîi tøc
vµ thuÕ thu nhËp ç nh©n chiÕm mét phÇn nhá trong tæng nguån thu tõ thuÕ.
ë çc níc ®ang ph¸t triÓn cßn thiÕu n¨ng lùc vÒ qu¶n lý hay chÝnh trÞ ®Ó
cã thÓ t¨ng m¹nh doanh thu tõ çc nguån nµy. Bëi v× ®Ó cã thÓ më réng
nguån thu tõ thuÕ thu nhËp cÇn ph¶i cã nÒn kinh tÕ tiÒn tÖ ph¸t triÓn, nh÷ng
ng¬× nép thuÕ cã tr×nh ®é häc vÊn cao, viÖc sö dông çc b¸o ço tµi chÝnh
®îc duy tr× mét çch trung thùc vµ tin cËy, nh÷ng ngêi chÞu thuÕ cã tinh
thÇn tù gi¸c vµ sù thu thuÕ lµ trung thùc vµ hiÖu qu¶. Nh÷ng ®iÒu kiÖn nµy ë
çc níc ®ang ph¸t triÓn lµ kh«ng cã. Nguån thu chñ yÕu tõ thuÕ ë çc níc
kÐm ph¸t triÓn lµ thuÕ xuÊt nhËp khÈu vµ thuÕ gi¸n thu nh thuÕ tiªu thô
®Æc biÖt. ThuÕ tiªu thô ®Æc biÖt ®¸nh vµo viÖc s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n hµng xa
xØ ç nh©n lµ lo¹i thuÕ hµng xa xØ phæ biÕn nhÊt.
Mét sè biÖn ph¸p vÒ thuÕ mµ çc níc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ sö dông ®Ó
më réng nguån tiÕt kiÖm cña nhµ níc lµ chÝnh phñ cã thÓ ban hµnh çc
lo¹i thuÕ míi hay çc kho¶n phÝ míi ®Ó tËn thu nh÷ng kho¶n thÊt thu. Nãi
chung nguån thu vÒ lo¹i nµy kh«ng lín. C¶i tiÕn bé m¸y qu¶n lý thuÕ nh»m
t¨ng thu trªn c¬ së biÓu thuÕ hiÖn hµnh, gi¶m thÊt thu, trèn thuÕ. Kh¶ n¨ng
®Ó t¨ng nguån thu b»ng çch nµy lµ rÊt lín. Cã nhiÒu lý do lµm cho çn bé
qu¶n lý thuÕ ë çc níc ®ang ph¸t triÓn kÐm n¨ng lùc vµ ®«i khi thiÕu c¶
tr¸ch nhiÖm. Nh÷ng biÖn ph¸p thêng ®îc ¸p dông lµ: ®µo t¹o cã hÖ thèng
çn bé thuÕ, c¶i tiÕn thñ tôc thu thuÕ, ¸p dông kü thuËt tiªn tiÕn, xö ph¹t
160
nghiªm tóc n¹n hèi lé. Çc níc ®ang ph¸t triÓn cßn c¶i çch hÖ thèng thuÕ
®Ó nã phï hîp h¬n víi kinh tÕ thÞ trêng, víi yªu cÇu ph¸t triÓn vµ sù héi
nhËp kinh tÕ quèc tÕ.
ThuÕ t¸c ®éng tíi h×nh thµnh vèn ®Çu t trong khu vùc t nh©n ë hai
mÆt: khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm ë khu vùc t nh©n vµ khuyÕn khÝch ®Çu t
trong kinh doanh t nh©n. Çc lo¹i thuÕ kh¸c nhau cã t¸c ®éng kh¸c nhau
tíi kh¶ n¨ng tiÕt kiÖm ë khu vùc t nh©n. Nãi chung çc lo¹i thuÕ gi¸n thu
cã thÓ t¹o thuËn lîi h¬n cho viÖc t¨ng tiÕt kiÖm ë khu vùc t nh©n so víi
thuÕ trùc thu.
Do tû lÖ tiÕt kiÖm trong níc thêng g¾n víi tû lÖ lîi nhuËn chÞu thuÕ
thu ®îc trªn kho¶n tiÕt kiÖm ®ã nªn nÕu ®¸nh thuÕ nÆng vµo kho¶n thu
nhËp cã ®îc do ®Çu t (nh lîi tøc cæ phÇn, l·i suÊt) sÏ lµm gi¶m sè lîng
tiÕt kiÖm t nh©n dµnh ®Ó ®Çu t. T¬ng tù nh vËy, do ngêi d©n tiÕt kiÖm
lµ ®Ó chi tiªu khi nghØ hu cho nªn thuÕ b¶o hiÓm x· héi còng cã thÓ lµm
gi¶m tiÕt kiÖm t nh©n nãi riªng vµ tiÕt kiÖm trong níc nãi chung .
NÕu ho¹t ®éng cña mét hÖ thèng thuÕ lµm gi¶m tiÕt kiÖm t nh©n th× nã
còng sÏ lµm gi¶m ®Çu t cña t nh©n.
Ba lµ, ph¸t triÓn çc tæ chøc trung gian tµi chÝnh. NhiÒu ngêi gi÷ çc
tµi s¶n hiÖn vËt hoÆc tiÒn ®Ó phßng ngõa. Trong çc níc kÐm ph¸t triÓn
nh÷ng ngêi ®Ó dµnh thêng hay cÊt gi÷ tµi s¶n b»ng vµng, ®å trang søc
hoÆc më tµi kho¶n ë ng©n hµng níc ngoµi. Hä muèn tiÕt kiÖm nhiÒu h¬n
nÕu cã çc c«ng cô vµ çc tæ chøc trung gian tµi chÝnh. Trung gian tµi chÝnh
lµ çc ®Þnh chÕ ®Ó ®a nh÷ng ngêi ®i vay gÆp ®îc ngêi cho vay. Çc
trung gian tµi chÝnh ®iÓn h×nh lµ çc ng©n hµng th¬ng m¹i, ng©n hµng tiÕt
kiÖm, ng©n hµng ph¸t triÓn, çc quü tiÕt kiÖm céng ®ång, quü hu trÝ, quü
b¶o hiÓm, quü t¬ng hç (nh quü hç trî doanh nghiÖp võa vµ nhá, quü hç
trî xuÊt khÈu), thÞ trêng chøng kho¸n vµ çc lo¹i tr¸i phiÕu, çc c«ng cô
vÒ nî cña chÝnh phñ.Çc trung gian tµi chÝnh nµy kh«ng chØ huy ®éng tiÒn
tiÕt kiÖm tõ ç nh©n vµ çc tæ chøc lín, nhá mµ cßn ph¶i t¹o thuËn lîi cho
tÊt c¶ çc nhµ ®Çu t bao gåm c¶ nh÷ng ngêi kinh doanh nhá ë n«ng th«n
vµ thµnh thÞ.
161
Bèn lµ, ph¸t triÓn thÞ trêng vèn dµi h¹n. Ngoµi viÖc x©y dùng vµ ph¸t
triÓn çc thÞ trêng chøng kho¸n chÝnh phñ vµ qu¶n lý nî c«ng trong níc
th× ph¶i më réng çc tæ chøc tµi chÝnh cÊp vèn ®Çu t trung h¹n vµ dµi h¹n.
§ã cã thÓ lµ nh÷ng ng©n hµng ph¸t triÓn - lµ nh÷ng tæ chøc tµi chÝnh nhµ
níc vµ t nh©n chuyªn cung cÊp nh÷ng nguån vèn trung vµ dµi h¹n ®Ó hç
trî cho viÖc thµnh lËp hoÆc më réng nh÷ng xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp. §Ó t¹o
kh¶ n¨ng cho sù t¨ng trëng c«ng nghiÖp trong nÒn kinh tÕ cßn khan hiÕm
vèn tµi chÝnh, nh÷ng ng©n hµng ph¸t triÓn ®· t×m çch g©y dùng quü vèn
ban ®Çu b»ng hai nguån chñ yÕu lµ vay tõ chÝnh phñ trong níc vµ vay tõ
çc tæ chøc tµi chÝnh quèc gia vµ quèc tÕ. Nh÷ng ho¹t ®éng cña ng©n hµng
ph¸t triÓn thêng tËp trung vµo viÖc trùc tiÕp tham gia qu¶n lý kinh doanh
nh÷ng xÝ nghiÖp mµ nã tµi trî - kÓ c¶ nh÷ng xÝ nghiÖp nhµ níc. Do ®ã
ng©n hµng ph¸t triÓn ngµy cµng ®ãng vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh
c«ng nghiÖp ho¸ cña nhiÒu níc kÐm ph¸t triÓn. Tuy nhiªn ng©n hµng ph¸t
triÓn cã h¹n chÕ lµ nã cã xu híng qu¸ chó träng vµo nh÷ng kho¶n cho vay
víi quy m« lín, cho nh÷ng c¬ së c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i vay; cßn nh÷ng nhµ
kinh doanh cã quy m« nhá rÊt khã tiÕp cËn víi çc kho¶n tÝn dông tõ çc
ng©n hµng nµy.
N¨m lµ, t¨ng cêng c¬ héi ®Çu t. Trong nhiÒu trêng hîp, mét c¬ héi
®Çu t sÏ t¹o ra tiÕt kiÖm mµ nÕu kh«ng cã c¬ héi th× cã thÓ kh«ng x¶y ra
tiÕt kiÖm. Çc chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ nh chÝnh s¸ch vÒ ®Êt ®ai, gi¶m
thuÕ, chÝnh s¸ch tÝn dông, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, trî gióp kü thuËt vµ qu¶n
lý, hç trî cung cÊp th«ng tin, ®¶m b¶o cung cÊp ®iÖn ®Çy ®ñ... cã thÓ t¨ng
tiÕt kiÖm v× nã khuyÕn khÝch çc chñ ®Çu t hiÖn t¹i vµ tiÒm tµng. C¬ héi
®Çu t cßn ®îc t¹o ra cho mét vïng hay mét ngµnh trong nh÷ng thêi kú
nhÊt ®Þnh b»ng nh÷ng chÝnh s¸ch u ®·i hay quy chÕ ®Æc biÖt cña chÝnh
phñ. Nh÷ng c¬ héi ®Çu t gãp phÇn lµm gi¶m lîng vèn trong níc ch¹y ra
bªn ngoµi. Nã më réng c¶ nguån tiÕt kiÖm tõ çc hé gia ®×nh còng nh tiÕt
kiÖm cña çc doanh nghiÖp t nh©n.
S¸u lµ, tù do ho¸ thÞ trêng tiÒn tÖ. ViÖc tËp trung nh÷ng kho¶n tÝn
dông cña ng©n hµng vµo mét sè Ýt nh÷ng ngêi ®i vay cïng víi t×nh tr¹ng
l¹m ph¸t cao, th©m hôt ng©n s¸ch lín vµ l·i suÊt thùc tÕ ©m ®· dÉn ®Õn çc
162
cuéc ®æ vì tÝn dông nghiªm träng t¹i çc níc ®ang ph¸t triÓn vµo nh÷ng
n¨m 1980. Tù do ho¸ thÞ trêng tiÒn tÖ lµ mét gi¶i ph¸p ®Ó kh¾c phôc t×nh
tr¹ng nµy. Tù do ho¸ thÞ trêng tiÒn tÖ ®ßi hái cã nhiÒu lo¹i h×nh tæ chøc tµi
chÝnh trung gian tham gia huy ®éng vèn vµ cÊp vèn, ®Ó cho l·i suÊt t¨ng
®Õn møc c©n b»ng thÞ trêng - tøc lµ ph¶n ¸nh ®îc cung, cÇu trªn thÞ
trêng tiÒn tÖ. §iÒu nµy sÏ lµm cho l·i suÊt thùc tÕ t¨ng ®Õn møc lín h¬n 0
vµ do ®ã lo¹i bá sù trî cÊp vÒ l·i suÊt ®èi víi nh÷ng ngêi ®i vay ®îc u
®·i. L·i suÊt thùc tÕ cao h¬n cßn ®em l¹i kh¶ n¨ng tiÕt kiÖm nhiÒu h¬n ®Æc
biÖt lµ tiÕt kiÖm cña çc hé gia ®×nh. ViÖc tù do ho¸ l·i suÊt thêng ®i liÒn
víi viÖc ¸p dông çc quy ®Þnh kiÓm so¸t tiÒn tÖ dùa trªn nguyªn lý thÞ
trêng vµ t¨ng tÝnh tù chñ cña ng©n hµng trung ¬ng. Ngoµi ra cßn ph¸t
triÓn çc thÞ trêng tiÒn tÖ, thÞ trêng liªn ng©n hµng bao gåm c¶i çch çc
hÖ thèng thanh to¸n, chi tr¶, thanh to¸n bï trõ.
B¶y lµ, çc biÖn ph¸p lµm gi¶m vèn ch¶y ra níc ngoµi. Luång vèn
ch¹y ra ngoµi bao gåm c¶ nh÷ng nguån vèn trong níc tuån ra níc ngoµi
cã tÝnh phi ph¸p, kh«ng b×nh thêng, kh«ng mong muèn ®èi víi chÝnh phñ
mµ cßn bao gåm c¶ nh÷ng luång tiÒn mµ ngêi d©n bá ra ®Ó mua çc tµi s¶n
níc ngoµi nh bÊt ®éng s¶n, ®Çu t mua cæ phÇn, c«ng tr¸i, ký th¸c ng©n
hµng. Nh÷ng nguyªn nh©n cña viÖc vèn trong níc tuån ra ngoµi lµ do t¨ng
trëng chËm, tû lÖ l¹m ph¸t cao, møc l·i trÇn hoÆc thuÕ cã sù ph©n biÖt ®èi
xö ®èi víi ngêi c tró, nh÷ng h¹n chÕ viÖc chuyÓn ®æi tiÒn, dù kiÕn ®ång
tiÒn sÏ xuèng gi¸, kh«ng khÝ ®Çu t kÐm, thiÕu æn ®Þnh chÝnh trÞ trong níc.
Ngoµi ra luång vèn ch¹y ra níc ngoµi cßn bÞ t¸c ®éng bëi chÝnh s¸ch cña
níc ngoµi nòa - vÝ dô Mü quyÕt ®Þnh bá thuÕ thu nhËp ®èi víi l·i cña çc
kho¶n tiÒn göi ng©n hµng mµ ngêi göi kh«ng c tró ë Mü vµ phÇn lín çc
kho¶n ®Çu t kh¸c. V× vËy çc chÝnh phñ cÇn cã sù t¨ng trëng nhanh, tû
gi¸ hèi ®o¸i vµ gi¸ c¶ ph¶n ¸nh ®îc sù c©n b»ng cña thÞ trêng, duy tr×
møc l·i suÊt thùc tÕ d¬ng, thùc hiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i híng ra
ngoµi, kh«ng ph©n biÖt thuÕ ®¸nh vµo tµi s¶n níc ngoµi hay trong níc,
n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña çc xÝ nghiÖp quèc doanh, tù do ho¸ thÞ
trêng, c¶i çch tµi chÝnh, tÝch cùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nî, thùc hiÖn ®éi ngò
quan chøc chÝnh phñ trong s¹ch.
163
T¸m lµ, chÝnh phñ - th«ng qua çc nhµ l·nh ®¹o chÝnh trÞ - më cuéc vËn
®éng thuyÕt phôc quÇn chóng dµnh çc nguån lùc nhiÒu h¬n cho çc
ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn. ChÝnh phñ cã thÓ lµm cho mäi ngêi tin tëng vµo
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®ang diÔn ra, vµo tiÕt kiÖm cña d©n chóng ®ang ph¸t
huy t¸c dông. ViÖc n©ng cao n¨ng lùc vµ hiÖu qu¶ qu¶n lý, ®iÒu hµnh nÒn
kinh tÕ kÌm theo mét hÖ thèng an sinh x· héi ho¹t ®éng tèt cã thÓ t¹o cho
mäi ngêi sù æn ®Þnh h¬n vÒ kinh tÕ ®Ó hä cã thÓ tiÕt kiÖm vµ ®Çu t nhiÒu
h¬n vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh. Sù vËn ®éng thuyÕt phôc thêng
dÔ cã hiÖu lùc h¬n trong çc nhãm thu nhËp trung b×nh vµ thu nhËp trung
b×nh thÊp nÕu thu nhËp ç nh©n thùc tÕ cña hä ®ang t¨ng lªn. Khi thu nhËp
®ang t¨ng lªn th× sù vËn ®éng, thuyÕt phôc mäi ngêi tiÕt kiÖm sÏ dÔ dµng
h¬n so víi khi nã æn ®Þnh, v× khi thu nhËp æn ®Þnh nÕu t¨ng tiÕt kiÖm sÏ lµm
gi¶m tiªu dïng.
ChÝn lµ, sö dông thÞ trêng tÝn dông kh«ng chÝnh thøc. ë çc níc
®ang ph¸t triÓn thêng cã hai kªnh ph©n phèi tÝn dông: thÞ trêng tÝn dông
chÝnh thøc (chÝnh qui) vµ thÞ trêng tÝn dông kh«ng chÝnh thøc (kh«ng
chÝnh qui). §©y còng lµ hai dßng lín ®Ó çc luång tiÒn tõ nh÷ng ngêi tiÕt
kiÖm ®Õn ®îc nh÷ng ngêi ®i vay. Çc tæ chøc tÝn dông hiÖn ®¹i (chñ yÕu
lµ hÖ thèng ng©n hµng th¬ng m¹i) t¹o thµnh thÞ trêng tÝn dông chÝnh thøc.
Bªn c¹nh ®ã lµ thÞ trêng tÝn dông kh«ng chÝnh thøc .
Ho¹t ®éng trªn thÞ trêng tÝn dông kh«ng chÝnh thøc bao gåm: nh÷ng
ç nh©n, çc nhãm ngêi, thËm chÝ c¶ hîp t¸c x· tÝn dông. Hä chuyªn cung
cÊp tÝn dông cho nh÷ng ngêi kinh doanh - nhÊt lµ nh÷ng hé s¶n xuÊt vµ
kinh doanh ç thÓ víi qui m« nhá, çc ®iÒn chñ nhá vµ n«ng d©n. Hä cßn
cung cÊp tÝn dông cho nh÷ng ngêi tiªu dïng ë n«ng th«n vµ thµnh thÞ víi
çc kho¶n tÝn dông rÊt linh ho¹t vÒ thêi h¹n vµ l·i suÊt. Nguån vèn trong
thÞ trêng tÝn dông kh«ng chÝnh thøc cã thÓ lµ cña çc ç nh©n giµu cã, cã
thÓ huy ®éng cña nh÷ng ngêi kh¸c qua l·i suÊt hÊp dÉn, còng cã thÓ vay
®îc ë çc ng©n hµng.
Nh÷ng ngêi cÊp tÝn dông nµy tån t¹i ®îc lµ bëi v× : mét lµ, hä hiÓu râ
kh¸ch hµng cña m×nh h¬n lµ çc ng©n hµng, hä cã nh÷ng quan hÖ x· héi
164
kh¸ ch¾c ch¾n víi kh¸ch hµng nªn møc ®é rñi ro thÊp h¬n so víi çc ng©n
hµng. Hä còng kh«ng tèn kÐm nh÷ng chi phÝ qu¶n lý trong viÖc cho vay vµ
qu¶n lý nî nÇn. Hai lµ, møc l·i suÊt cao. L·i suÊt cao mét mÆt, huy ®éng
®îc nhiÒu kho¶n tiÒn nhµn rçi trong d©n chóng, mÆt kh¸c duy tr× vµ
khuyÕn khÝch cho vay. Tuy nhiªn, viÖc quy ®Þnh møc l·i suÊt cao (cho vay
nÆng l·i) thêng bÞ ph¸p luËt ng¨n cÊm. Ba lµ, trong giai ®o¹n ®Çu cña qu¸
tr×nh ph¸t triÓn, çc tæ chøc tµi chÝnh tÝn dông hiÖn ®¹i cha më réng ®îc
ph¹m vi ho¹t ®éng cña m×nh - ®Æc biÖt lµ tíi çc vïng s©u, vïng xa vµ ngêi
nghÌo. §©y lµ lý do c¬ b¶n nhÊt cña sù tån t¹i thÞ trêng tÝn dông kh«ng
chÝnh thøc.
Quy m« ho¹t ®éng cña thÞ trêng tÝn dông kh«ng chÝnh thøc ë çc níc
®ang ph¸t triÓn phô thuéc nhiÒu yÕu tè nh tËp qu¸n, thu nhËp b×nh qu©n
®Çu ngêi, ph¹m vi ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng, luËt ph¸p... ThÞ
trêng tÝn dông kh«ng chÝnh thøc thùc hiÖn viÖc cÊp vèn cho c¶ s¶n xuÊt,
th¬ng m¹i vµ tiªu dïng. ViÖc cÊp vèn cña nã rÊt linh ho¹t, ®¬n gi¶n vµ kÞp
thêi. Nã ®ãng gãp vµo viÖc tÝch tô vèn vµ chuyÓn tiÒn tiÕt kiÖm tõ nh÷ng
ngêi cho vay ®Õn nh÷ng ngêi ®i vay. Víi çc ho¹t ®éng kinh doanh nã
buéc nh÷ng ngêi ®i vay ph¶i sö dông vèn cã hiÖu qu¶ h¬n. Tuy nhiªn, thÞ
trêng tÝn dông kh«ng chÝnh thøc cã mÆt tr¸i cña nã nh: tÝnh chÊt bãc lét,
lõa ®¶o vµ dÔ ®æ vì.
ThÞ trêng tÝn dông kh«ng chÝnh thøc sÏ bÞ thu hÑp khi çc tæ chøc tÝn
dông hiÖn ®¹i ph¸t triÓn - ®Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ më
réng nguån vèn. Bëi v×, mét lµ nh÷ng kh¸ch hµng vay mîn lín nhÊt vµ
giµu cã nhÊt ë thÞ trêng tÝn dông kh«ng chÝnh thøc sÏ dÇn dÇn trë thµnh
kh¸ch hµng trong thÞ trêng tÝn dông chÝnh thøc. Hai lµ, mét sè ngêi cho
vay cã thÓ tù thµnh lËp çc tæ chøc tÝn dông trong thÞ trêng tÝn dông chÝnh
thøc. Ba lµ, çc ng©n hµng th¬ng m¹i cã kh¶ n¨ng thu hót nguån tiÕt kiÖm
cña tÊt c¶ çc tÇng líp d©n c, trong ®ã cã nh÷ng ngêi tríc ®©y cã quan
hÖ víi thÞ trêng tÝn dông kh«ng chÝnh thøc.
6.3.2. Huy ®éng vèn tõ níc ngoµi
Dßng tiÒn tõ níc ngoµi ®æ vµo cho phÐp mét níc cã thÓ chi tiªu
165
nhiÒu h¬n s¶n lîng, nhËp khÈu nhiÒu h¬n xuÊt khÈu, ®Çu t nhiÒu h¬n tiÕt
kiÖm.
Nh ®· biÕt, ë çc níc ®ang ph¸t triÓn, nguån chñ yÕu cña vèn tõ
níc ngoµi lµ FDI - mµ nguån vèn nµy l¹i do çc c«ng ty ®a quèc gia thùc
hiÖn. Khi chÊp nhËn sù ®Çu t cña çc c«ng ty ®a quèc gia th× çc níc
®ang ph¸t triÓn cã thÓ nhËn ®îc nh÷ng lîi Ých, ®ång thêi ph¶i chÞu nh÷ng
chi phÝ.
VÒ lîi Ých, çc c«ng ty ®a quèc gia cã thÓ gióp çc níc kÐm ph¸t triÓn
trong nhiÒu lÜnh vùc. Tríc hÕt, ®ã lµ viÖc tµi trî cho sù thiÕu hôt cña tiÕt
kiÖm trong níc so víi ®Çu t trong níc hay tµi trî cho sù th©m hôt trong
çn c©n thanh to¸n quèc tÕ. Nã lµ nguån vèn bæ sung quan träng cho viÖc
thùc hiÖn çc môc tiªu t¨ng trëng. Qua viÖc thùc hiÖn FDI mµ cã ®îc
c«ng nghÖ vµ kü thuËt míi hoÆc t¹o ra c«ng nghÖ thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn
®Þa ph¬ng. B»ng viÖc sö dông lao ®éng trong níc, FDI t¹o c«ng ¨n viÖc
lµm cho ngêi lao ®éng; ®Æc biÖt nã cã thÓ hç trî ®Ó h×nh thµnh mét ®éi
ngò c«ng nh©n kü thuËt. Nã gãp phÇn kh¾c phôc sù yÕu kÐm vÒ qu¶n lý vµ
kinh doanh, ®µo t¹o ®îc çn bé qu¶n lý vµ çn bé kü thuËt trong níc.
Nhê çc c«ng ty ®a quèc gia cã nh÷ng b¹n hµng truyÒn thèng mµ cã thÓ
tiÕp cËn ®îc víi thÞ trêng quèc tÕ; hoÆc s¶n phÈm cña hä cã tÝnh c¹nh
tranh cao h¬n nªn cã kh¶ n¨ng th©m nhËp thÞ trêng míi. T¨ng thu cho
ng©n s¸ch cña chÝnh phñ tõ çc lo¹i thuÕ ®¸nh vµo khu vùc nµy.
Tuy nhiªn, çc níc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ ph¶i chÞu nh÷ng chi phÝ (tr¶
gi¸) khi tiÕp nhËn çc c«ng ty ®a quèc gia. Tríc hÕt ®ã lµ t×nh tr¹ng lµm
t¨ng thªm sù phô thuéc cã tÝnh chÊt kü thuËt vµo çc nguån lùc níc ngoµi,
do vËy mµ lµm gi¶m søc s¸ng t¹o vÒ kü thuËt vµ c«ng nghÖ trong níc. Nã
®Ò cao sù tËp trung c«ng nghiÖp, c¶n trë viÖc kinh doanh b¶n xø vµ c¶n trë
ngêi trong níc ®Çu t vµo çc ngµnh c«ng nghiÖp non trÎ. Nã cã thÓ ®a
vµo çc s¶n phÈm, c«ng nghÖ vµ çc kiÓu tiªu dïng kh«ng thÝch hîp víi
ngêi d©n níc së t¹i. Nã h¹n chÕ viÖc chuyÓn giao çc b»ng s¸ng chÕ, çc
bÝ quyÕt kü thuËt. Nã lµm t¨ng tû lÖ thÊt nghiÖp, lµm trÇm träng thªm sù bÊt
b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp bëi v× nh÷ng ngêi lµm viÖc cho çc c«ng ty níc
166
ngoµi thêng ®îc tr¶ møc l¬ng cao h¬n nhiÒu so víi nh÷ng ngêi lµm
viÖc trong níc . Nã cßn l«i kÐo çn bé c«ng nh©n viªn giái ngêi ®Þa
ph¬ng ra khái çc ngµnh kinh doanh trong níc hoÆc çc ngµnh phôc vô
cña chÝnh phñ. Nã lµm t¨ng sù can thiÖp cña ngêi níc ngoµi vµo çc qu¸
tr×nh chÝnh trÞ trong níc. Thêng lµ can thiÖp vµo viÖc ho¹ch ®Þnh vµ ban
hµnh çc chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ ®Ó b¶o vÖ lîi Ých kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña
çc c«ng ty níc ngoµi.
Lîi Ých nhËn ®îc vµ çi gi¸ ph¶i tr¶ cho c«ng ty ®a quèc gia thay ®æi
tuú theo quan ®iÓm vµ lîi Ých mµ çc nhµ l·nh ®¹o hay çc chÝnh phñ cÇm
quyÒn cña mçi níc lùa chän.
ChÝnh phñ çc níc ®ang ph¸t triÓn sö dông nhiÒu chÝnh s¸ch h¹n chÕ
(rµng buéc) vµ khuyÕn khÝch nh»m môc ®Ých thu hót vèn ®Çu t níc ngoµi.
Çc chÝnh s¸ch rµng buéc bao gåm: ®ßi hái çc c«ng ty níc ngoµi sö
dông nh©n c«ng ®Þa ph¬ng; ®Ò ra nh÷ng yªu cÇu nh»m thóc ®Èy viÖc
chuyÓn giao c«ng nghÖ - nh cÊm ®a vµo trong níc nh÷ng m¸y mãc thiÕt
bÞ cò, l¹c hËu, hay çc kü thuËt g©y « nhiÔm m«i trêng; khuyÕn khÝch
thµnh lËp çc c«ng ty liªn doanh víi nh÷ng nhµ kinh doanh trong níc; quy
®Þnh møc lîi nhuËn tèi ®a ®îc chuyÓn vÒ c«ng ty mÑ, ®¸nh thuÕ cao ®èi
víi nh÷ng kho¶n lîi nhuËn qu¸ møc ®a vÒ níc.
Çc chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch bao gåm: miÔn thuÕ thu nhËp - th«ng
thêng chÝnh phñ cã thÓ miÔn thuÕ thu nhËp tõ 3 ®Õn 6 n¨m ®Çu cho çc
c«ng ty míi ®Çu t . Çc chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch vÒ thuÕ kh¸c còng ®îc
sö dông nh gi¶m thuÕ mét lÇn, gi¶m thuÕ cã thêi h¹n, gi¶m thuÕ cã ®iÒu
kiÖn, ho·n thuÕ, hoµn thuÕ. Còng cã thÓ cho c«ng ty níc ngoµi ®îc ®éc
quyÒn b¸n s¶n phÈm cña m×nh trªn thÞ trêng néi ®Þa. Mét sè níc cßn
thµnh lËp çc ®Æc khu kinh tÕ nh c¶ng tù do, khu vùc miÔn thuÕ, khu kinh
tÕ më, khu chÕ xuÊt, khu c«ng nghiÖp... mµ trong nh÷ng khu vùc nµy t¨ng
thªm nh÷ng u ®·i cho çc nhµ ®Çu t níc ngoµi . Ngoµi ra, th«ng qua çc
c¬ quan h÷u quan cña chÝnh phñ hoÆc çc tæ chøc trong vµ ngoµi níc më
çc cuéc vËn ®éng, tæ chøc çc héi th¶o, çc cuéc gÆp gì tiÕp xóc víi çc
nhµ ®Çu t hiÖn t¹i vµ tiÒm n¨ng ®Ó qu¶ng b¸, giíi thiÖu m«i trêng ®Çu t
167
trong níc víi çc nhµ ®Çu t níc ngoµi.
Víi çc kho¶n viÖn trî ®a ph¬ng vµ song ph¬ng th× phô thuéc vµo vÞ
thÕ vµ quan hÖ cña çc níc ®ang ph¸t triÓn víi çc nguån viÖn trî nµy.
ChÝnh phñ çc níc thêng tæ chøc çc cuéc héi nghÞ hµng n¨m víi çc nhµ
viÖn trî ®a ph¬ng vµ song ph¬ng ®Ó thuyÕt phôc, ®a ra nh÷ng cam kÕt
nh»m duy tr× vµ më réng thªm nh÷ng kho¶n viÖn trî cho ph¸t triÓn. ChÝnh
phñ còng tÝch cùc hç trî cho viÖc thùc hiÖn çc dù ¸n ODA - nh gãp vèn,
thiÕt lËp çc c¬ chÕ ®Ó qu¶n lý h÷u hiÖu çc dù ¸n, çc ch¬ng tr×nh nµy.
Ngoµi ra çc chÝnh phñ cßn quan t©m ®Õn viÖc x©y dùng chÝnh s¸ch t¹o
thuËn lîi cho kiÒu d©n ë níc ngoµi chuyÓn tiÒn vÒ nh»m hç trî cho ®Çu t
vµ ph¸t triÓn.
Tãm t¾t.
Vèn lu«n lu«n lµ mét vÊn ®Ò quan träng ®èi víi sù t¨ng trëng vµ ph¸t
triÓn kinh tÕ. Çc nhµ kinh tÕ ®· chøng minh r»ng, ®Ó cã thÓ t¨ng trëng çc
níc ®ang ph¸t triÓn ph¶i ®Æc biÖt chó träng tÝch luü vèn. Mét níc cã thÓ
cã nhiÒu nguån vèn tõ trong níc vµ níc ngoµi, tõ khu vùc nhµ níc vµ
khu vùc t nh©n.
Vai trß cña vèn ®· ®îc çc nhµ kinh tÕ ®Ò cËp tõ l©u. Hä kh«ng chØ
xem xÐt vèn víi t çch lµ mét nguån gèc cña sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn
kinh tÕ mµ cßn cè g¾ng lîng ho¸ ¶nh hëng cña sù gia t¨ng vèn víi sù gia
t¨ng s¶n lîng ®Çu ra. M« h×nh Harrod - Domar lµ mét çch lµm nh thÕ.
Dùa vµo m« h×nh Harrod - Domar, çc nhµ lËp kÕ ho¹ch cã thÓ tÝnh
to¸n mét çch kh¸i qu¸t ®Ó x¸c ®Þnh nhu cÇu vèn ®Çu t cho viÖc thùc hiÖn
mét môc tiªu t¨ng trëng mong muèn hoÆc lµ x¸c ®Þnh møc t¨ng trëng víi
mét lîng vèn vµ hÖ sè ICOR cho tríc. Tuy nhiªn, m« h×nh nµy cßn nhiÒu
h¹n chÕ nªn viÖc x¸c ®Þnh nhu cÇu vèn ®Çu t cÇn tÝnh ®Õn c¶ kinh nghiÖm
trong níc còng nh cña níc ngoµi.
168
Çc nguån vèn kh¸c nhau cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c nhau vµ bÞ nh÷ng
nh©n tè kh¸c nhau chi phèi. ViÖc xem xÐt ®Æc ®iÓm vµ nh÷ng nh©n tè nµy lµ
mét c¬ së cho chÝnh s¸ch huy ®éng vèn cña chÝnh phñ.
ë çc níc ®ang ph¸t triÓn chÝnh phñ cã thÓ cã nhiÒu chÝnh s¸ch ®Ó
huy ®éng çc nguån vèn cho ph¸t triÓn. §ã lµ, khai th¸c n¨ng lùc vèn cha
sö dông, hoµn thiÖn hÖ thèng thuÕ, ph¸t triÓn çc tæ chøc trung gian tµi
chÝnh, ph¸t triÓn thÞ trêng vèn dµi h¹n, t¨ng cêng c¬ héi ®Çu t, tù do ho¸
thÞ trêng tiÒn tÖ, vËn ®éng vµ thuyÕt phôc d©n chóng. ThÞ trêng tÝn dông
kh«ng chÝnh thøc còng ®ãng gãp mét phÇn vµo viÖc huy ®éng vèn trong
mét nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn.
ChÝnh s¸ch huy ®éng vèn níc ngoµi cña chÝnh phñ trong çc nÒn kinh
tÕ ®ang ph¸t triÓn vÒ thùc chÊt lµ çc chÝnh s¸ch ®èi víi çc nhµ ®Çu t níc
ngoµi. §ã lµ çc chÝnh s¸ch mang tÝnh chÊt rµng buéc vµ ®ång thêi khuyÕn
khÝch ®Çu t níc ngoµi.
MÆc dï cã nh÷ng lîi Ých vµ çi gi¸ ph¶i tr¶ cho çc c«ng ty ®a quèc
gia khi tiÕp nhËn vèn ®Çu t trùc tiÕp tõ níc ngoµi nhng chÝnh phñ çc
níc ®ang ph¸t triÓn vÉn ¸p dông çc chÝnh s¸ch ®Ó thu hót nguån vèn nµy
phôc vô cho sù ph¸t triÓn ®Êt níc
1. Vai trß cña vèn ®èi víi t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ?
2. ý nghÜa cña m« h×nh Harrod - Domar? Cßn nh÷ng m« h×nh nµo cïng ®Ò
cËp vÊn ®Ò nµy?
3. Nhu cÇu vÒ vèn ®Çu t? §iÒu g× x¶y ra khi sö dông hÖ sè ICOR ®Ó tÝnh
nhu cÇu vèn ®Çu t?
169
4. Çc tiªu chuÈn ®Çu t? Lùa chän theo nh÷ng tiªu chuÈn nµo lµ phï hîp
víi çc níc ®ang ph¸t triÓn ?
5. Çc nguån vèn mµ mét nÒn kinh tÕ cã thÓ cã? Çc nh©n tè ¶nh hëng
tíi çc nguån vèn?
6. Çc chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ ®Ó huy ®éng çc nguån vèn trong níc?
7. Çc chÝnh s¸ch rµng buéc vµ khuyÕn khÝch ®Ó thu hót vèn ®Çu t níc
ngoµi? Nh÷ng chÝnh s¸ch nµy ë ViÖt nam?

1. PhÇn III - TLTK1.
2. Ch¬ng 23,25 TLTK2.
3. Ch¬ng 12,14,15 TLTK3.
4. Ch¬ng 7 TLTK 6.
170
Ch¬ng 8.
Th¬ng m¹i quèc tÕ vµ ph¸t triÓn
Th¬ng m¹i quèc tÕ ®· lu«n ®ãng mét vai trß quan träng trong suèt
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña çc quèc gia. Cã nhiÒu vÊn ®Ò liªn quan đÕn th¬ng
m¹i quèc tÕ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ ®èi víi çc níc ®ang ph¸t
triÓn hiÖn nay. PhÇn thø nhÊt cña ch¬ng nµy xem xÐt vai trß cña th¬ng
m¹i quèc tÕ ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ cuéc khñng ho¶ng nî níc
ngoµi cña çc níc ®ang ph¸t triÓn. PhÇn cßn l¹i cña ch¬ng sÏ ®Ò cËp mét
sè chiến lược phát triển liên quan tới định hướng thương mại quốc tế.
7.1. Vai trß cña th¬ng m¹i quèc tÕ ®èi víi sù ph¸t triÓn
kinh tÕ.
7.1.1. Th¬ng m¹i quèc tÕ cña çc níc ®ang ph¸t triÓn.
Çc níc ®ang ph¸t triÓn cã sù kh¸c nhau vÒ nguån lùc, vÒ t×nh tr¹ng
kinh tÕ x· héi, vÒ kh¶ n¨ng t¨ng trëng, vÒ thÓ chÕ...®iÒu nµy ¶nh hëng tíi
vai trß cña th¬ng m¹i quèc tÕ cña çc níc ®ang ph¸t triÓn. XÐt th¬ng
m¹i quèc tÕ cña çc níc ®ang ph¸t triÓn trong bèi c¶nh nÒn th¬ng m¹i
quèc tÕ nãi chung, ta cã thÓ kh¸i qu¸t mét sè nhËn xÐt sau ®©y.
Mét lµ, xÐt theo gi¸ hiÖn hµnh th× khèi lîng th¬ng m¹i thÕ giíi ®·
kh«ng ngõng gia t¨ng. Khèi lîng th¬ng m¹i thÕ giíi ®îc tÝnh b»ng tæng
gi¸ trÞ xuÊt khÈu hoÆc tæng gi¸ trÞ nhËp khÈu cña toµn thÕ giíi trong n¨m.
Th«ng thêng ngêi ta tÝnh qua biÕn sè tæng gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña thÕ giíi.
Trong thùc tÕ, mçi quèc gia - ®ang ph¸t triÓn còng nh ph¸t triÓn, ®Òu cè
g¾ng më réng khèi lîng th¬ng m¹i quèc tÕ cña m×nh.
Hai lµ, mÆc dï çc níc ®ang ph¸t triÓn ®Òu cè g¾ng ë réng xuÊt
khÈu nhng ho¹t ®éng th¬ng m¹i quèc tÕ chñ yÕu xoay quanh çc níc
ph¸t triÓn. Trong nh÷ng thËp kû cuèi cña thÕ kû 20, cã nh÷ng níc ®· gia
171
t¨ng ®îc tû phÇn xuÊt khÈu cña m×nh - ®iÓn h×nh lµ çc níc c«ng nghiÖp
ho¸ míi. Nhng hÇu hÕt çc níc ®ang ph¸t triÓn kh¸c vÉn kh«ng t¨ng
®uîc tû phÇn xuÊt khÈu cña m×nh, thËm chÝ cã níc cßn suy gi¶m. Ho¹t
®éng xuÊt khÈu cña çc níc ®ang ph¸t triÓn lµ t¬ng ®èi yÕu so víi ho¹t
®éng xuÊt khÈu cña çc níc ph¸t triÓn.
Ba lµ, nguån thu tõ th¬ng m¹i quèc tÕ cña çc níc ®ang ph¸t triÓn
tËp trung vµo mét hoÆc mét vµi mÆt hµng s¬ chÕ. Hµng s¬ chÕ lµ hµng ho¸
dïng lµm yÕu tè ®Çu vµo cho mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt tiÕp theo. Nã thêng lµ
hµng l¬ng thùc cho con ngêi vµ nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp. NhiÒu
níc cã thu nhËp tõ xuÊt khÈu dÇu má chiÕm h¬n 90% tæng thu nhËp xuÊt
khÈu. GÇn mét nöa çc níc ®ang ph¸t triÓn kiÕm ®îc h¬n 50% thu nhËp
xuÊt khÈu lµ tõ nh÷ng mÆt hµng s¬ chÕ duy nhÊt nh dÇu má, cµ phª, ca
cao, chuèi... Kho¶ng 3/4 çc níc ®ang ph¸t triÓn kiÕm ®îc 60% thu nhËp
xuÊt khÈu lµ tõ kh«ng qu¸ ba mÆt hµng s¬ chÕ.
Bèn lµ, tÇm quan träng cña xuÊt khÈu ®èi víi çc níc ®ang ph¸t
triÓn kh¸c nhau lµ kh¸c nhau. §èi víi nh÷ng níc lín th× thu nhËp quèc d©n
cña hä Ýt phô thuéc vµo ngo¹i th¬ng h¬n so víi çc níc t¬ng ®èi nhá.
Tuy nhiªn, nh×n chung thu nhËp tõ xuÊt khÈu chiÕm trung b×nh tõ 20% ®Õn
90% GDP cña hÇu hÕt çc níc ®ang ph¸t triÓn. Trong khi ®ã, ë çc níc
ph¸t triÓn, tû lÖ nµy nhá h¬n nhiÒu.
N¨m lµ, phÇn lín hµng nhËp khÈu cña çc níc ®ang ph¸t triÓn lµ
hµng c«ng nghiÖp cho tiªu dïng vµ nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt. Çc níc
®ang ph¸t triÓn nhËp khÈu m¸y mãc, thiÕt bÞ, çc ph¬ng tiÖn vËn t¶i,
truyÒn th«ng, nguyªn liÖu, nhiªn liÖu, vµ çc mÆt hµng c«ng nghiÖp cho
tiªu dïng. Nh÷ng mÆt hµng nµy chñ yÕu lµ nhËp khÈu tõ çc níc ph¸t
triÓn.
7.1.2. Vai trß cña th¬ng m¹i quèc tÕ ®èi víi ph¸t triÓn.
Khi ph©n tÝch vai trß cña th¬ng m¹i quèc tÕ ®èi víi t¨ng trëng vµ
ph¸t triÓn kinh tÕ, cã nhiÒu vÊn ®Ò ®Æt ra.
172
- LiÖu th¬ng m¹i quèc tÕ cã ph¶i lµ mét ®éng lùc cña t¨ng trëng
kinh tÕ hay kh«ng ? Nã ¶nh hëng tíi tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ cña çc
níc ®ang ph¸t triÓn nh thÕ nµo ?
- Khi tham gia vµo th¬ng m¹i quèc tÕ, phÇn l·i vµ lç ®îc ph©n chia
nh thÕ nµo gi÷a çc níc ?
- Trong ®iÒu kiÖn nµo, th¬ng m¹i quèc tÕ cã thÓ gióp mét níc
chËm ph¸t triÓn ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn cña m×nh ?
- Çc níc ®ang ph¸t triÓn nªn ¸p dông chÝnh s¸ch th¬ng m¹i nµo ?
Tõ l©u çc nhµ kinh tÕ ®· t×m çch tr¶ lêi nh÷ng c©u hái trªn ®©y. Do
vËy nhiÒu lý thuyÕt vÒ th¬ng m¹i quèc tÕ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn.
Tríc hÕt, chóng ta h·y xem xÐt lý thuyÕt th¬ng m¹i quèc tÕ truyÒn
thèng. Çc nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn mµ ®iÓn h×nh lµ D. Ricardo ®· lý gi¶i c¬
së cña th¬ng m¹i quèc tÕ b»ng lý thuyÕt lîi thÕ t¬ng ®èi (lîi thÕ so s¸nh)
vµo cuèi thÕ kû 18 ®Çu thÕ kû 19.
Nh÷ng gi¶ ®Þnh cña lý thuyÕt nµy lµ: xem xÐt mét thÕ giíi gåm hai
níc, s¶n xuÊt ra hai mÆt hµng; nh÷ng nguån lùc s¶n xuÊt ®îc sö dông hÕt
vµ ®îc kÕt hîp víi nhau theo tû lÖ cè ®Þnh gièng nhau ë c¶ hai níc; cã
nh÷ng së thÝch vµ kü thuËt nhÊt ®Þnh; c¹nh tranh thuÇn tuý; lao ®éng vµ vèn
kh«ng di chuyÓn gi÷a hai níc nhng tù do di chuyÓn trong mét níc; gi¸
trÞ xuÊt khÈu ngang víi gi¸ trÞ nhËp khÈu cña mét níc; kh«ng cã chi phÝ
vËn chuyÓn.
Trªn c¬ së ®ã, lý thuyÕt nµy cho r»ng mét níc cã lîi thÕ t¬ng ®èi
vÒ mét mÆt hµng khi chi phÝ t¬ng ®èi ®Ó s¶n xuÊt ra mÆt hµng ®ã thÊp h¬n
so víi níc kh¸c. Do vËy mét níc sÏ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt vµ xuÊt
khÈu çc s¶n phÈm mµ níc ®ã s¶n xuÊt ®îc víi chi phÝ t¬ng ®èi thÊp
h¬n ë níc ngoµi vµ nhËp khÈu nh÷ng hµng ho¸ mµ chi phÝ t¬ng ®èi ë
níc ngoµi thÊp h¬n ë trong níc. Th¬ng m¹i quèc tÕ vµ chuyªn m«n ho¸
®îc quyÕt ®Þnh bëi chi phÝ t¬ng ®èi chø kh«ng ph¶i do chi phÝ tuyÖt ®èi.
NÕu muèn so s¸nh chi phÝ tuyÖt ®èi ®Ó s¶n xuÊt ra mét mÆt hµng th×
ph¶i cã mét ®¬n vÞ chuÈn nµo ®ã - nh quy ®æi çc ®ång tiÒn kh¸c nhau ra
173
mét ®ång tiÒn chung nh USD ch¼ng h¹n. §ång tiÒn cña mçi níc lµ nh÷ng
®¬n vÞ kh¸c nhau ®Ó ®o gi¸ c¶, vµ chóng kh«ng cã mèi quan hÖ ®· x¸c ®Þnh
gi÷a hai ®ång tiÒn ®ã. V× vËy kh«ng thÓ so s¸nh chi phÝ tuyÖt ®èi nÕu kh«ng
cã mét tû gi¸ hèi ®o¸i.
Tuy nhiªn, viÖc so s¸nh gi¸ t¬ng ®èi (cïng víi nã lµ chi phÝ t¬ng
®èi) l¹i dÔ dµng h¬n. VÝ dô, ë Ên §é gi¸ cña 1 mÐt v¶i lµ 50 rupi, gi¸ cña
mét t¹ thÐp lµ 200 rupi ; cßn ë NhËt B¶n gi¸ cña 1 mÐt v¶i lµ 300 yªn, gi¸
cña mét t¹ thÐp lµ 400 yªn, th× tû lÖ gi¸ v¶i so víi gi¸ thÐp ë Ên §é lµ
50/100; cßn ë NhËt B¶n lµ 300/ 400. Do vËy gi¸ t¬ng ®èi cña v¶i ë Ên §é
thÊp h¬n so víi ë NhËt B¶n. Gi¸ thÐp so víi gi¸ v¶i ë Ên §é lµ 200/50 cßn ë
NhËt B¶n lµ 400/300. Do vËy gi¸ t¬ng ®èi cña thÐp ë NhËt B¶n thÊp h¬n ë
Ên §é. Cho nªn Ên §é cã lîi thÕ t¬ng ®èi vÒ v¶i vãc cßn NhËt B¶n cã lîi
thÕ t¬ng ®èi vÒ thÐp. ViÖc bu«n b¸n gi÷a Ên §é vµ NhËt B¶n sÏ diÔn ra t¹i
bÊt kú møc tû gi¸ hèi ®o¸i nµo n»m trong kho¶ng tõ 1/2 rupi ®æi ®îc 1 yªn
®Õn 1/6 rupi ®æi ®îc 1 yªn. Ên §é sÏ chuyªn m«n ho¸ vµo viÖc s¶n xuÊt ra
v¶i vµ xuÊt khÈu v¶i sang NhËt B¶n, cßn NhËt B¶n chuyªn m«n ho¸ vµo viÖc
s¶n xuÊt ra thÐp vµ xuÊt khÈu thÐp sang Ên §é. Gi¶ ®Þnh r»ng 1/4 rupi ®æi
®îc 1 yªn th× thÐp cña NhËt B¶n sÏ b¸n víi gi¸ 100 rupi - do vËy ngêi Ên
§é sÏ mua ®îc thÐp víi gi¸ tuyÖt ®èi rÎ h¬n. MÆt kh¸c, v¶i cña Ên §é sÏ
b¸n víi gi¸ 200 yªn - do vËy ngêi NhËt B¶n sÏ mua ®îc v¶i víi gi¸ tuyÖt
®èi rÎ h¬n.
Trong ®iÒu kiÖn th¬ng m¹i tù do th× th¬ng m¹i quèc tÕ sÏ t¹o ®iÒu
kiÖn cho tÊt c¶ çc bªn tham gia kh¾c phôc ®îc sù h¹n hÑp vÒ nguån lùc vµ
cã kh¶ n¨ng më réng s¶n xuÊt vµ tiªu dïng cña m×nh . Th¬ng m¹i quèc tÕ
tù do sÏ lµm t¨ng tèi ®a s¶n lîng chung cña çc níc cho çc hµng ho¸
®îc bu«n b¸n. Nãi çch kh¸c, khi tham gia vµo th¬ng m¹i quèc tÕ, tÊt c¶
çc níc ®Òu cã lîi vµ s¶n lîng cña thÕ giíi t¨ng lªn .
Lý thuyÕt lîi thÕ t¬ng ®èi trªn ®©y- lý thuyÕt mËu dÞch tù do vÒ hai
s¶n phÈm ë hai níc lµ mét m« h×nh tÜnh - vÒ sau ®îc çc nhµ kinh tÕ
Thuþ §iÓn (Eli Hecksher vµ Bertil Ohlin) bæ sung vµ ph¸t triÓn trong thÕ kû
174
20 ®Ó tÝnh ®Õn nh÷ng kh¸c biÖt vÒ cung øng yÕu tè s¶n xuÊt (chñ yÕu lµ ®Êt
®ai, lao ®éng, vµ vèn) khi cã sù chuyªn m«n ho¸ quèc tÕ .
Lý thuyÕt cña E. Heckshe vµ B. Ohlin cßn gäi lµ thuyÕt vÒ çc yÕu tè
s½n cã, dùa trªn hai gi¶ ®Þnh quan träng : (1) çc s¶n phÈm kh¸c nhau cÇn
çc tû lÖ kh¸c nhau vÒ yÕu tè s¶n xuÊt, nh tû lÖ gi÷a lao ®éng vµ vèn trong
viÖc s¶n xuÊt ra v¶i vãc lµ kh¸c víi tû lÖ gi÷a lao ®éng vµ vèn trong viÖc s¶n
xuÊt ra « t«; vµ (2) çc yÕu tè s¶n xuÊt s½n cã ë çc níc lµ kh¸c nhau. Nãi
chung, çc níc ph¸t triÓn ®îc coi lµ d thõa vèn, cßn çc níc ®ang ph¸t
triÓn ®îc coi lµ d thõa lao ®éng. Theo lý thuyÕt nµy, víi çc yÕu tè s½n cã
kh¸c nhau, gi¸ t¬ng ®èi cña chóng sÏ kh¸c nhau (nh lao ®éng sÏ t¬ng
®èi rÎ ë çc níc d thõa lao ®éng ) vµ çc tû sè gi¸ hµng ho¸ còng nh çc
tæ hîp yÕu tè s¶n xuÊt trong níc còng sÏ nh vËy. Çc níc cã t¬ng ®èi
nhiÒu lao ®éng vµ gi¸ lao ®éng rÎ sÏ cã lîi thÕ vÒ gi¸ c¶ vµ chi phÝ t¬ng ®èi
so víi çc níc cã gi¸ lao ®éng t¬ng ®èi ®¾t trong viÖc s¶n xuÊt ra nh÷ng
hµng ho¸ sö dông nhiÒu lao ®éng (nh hµng may mÆc ch¼ng h¹n). V× vËy,
çc níc nµy sÏ tËp trung vµo s¶n xuÊt çc lo¹i s¶n phÈm cÇn nhiÒu lao
®éng vµ xuÊt khÈu phÇn d thõa ®Ó ®æi lÊy lo¹i hµng ho¸ mµ s¶n xuÊt ra nã
cÇn nhiÒu vèn. Th¬ng m¹i quèc tÕ trë thµnh ph¬ng tiÖn cho mét níc
khai th¸c ®îc nguån lùc d thõa th«ng qua viÖc s¶n xuÊt nhiÒu h¬n vµ xuÊt
khÈu nh÷ng hµng ho¸ mµ ®Çu vµo cÇn nhiÒu nguån lùc ®ã, ®ång thêi gi¶i
quyÕt ®îc vÊn ®Ò thiÕu yÕu tè cña m×nh th«ng qua nhËp khÈu nh÷ng hµng
ho¸ mµ s¶n xuÊt ra nã ph¶i sö dông sè lîng lín nh÷ng nguån lùc t¬ng ®èi
khan hiÕm ë níc m×nh. Th¬ng m¹i quèc tÕ dùa trªn c¬ së nh÷ng kh¸c
biÖt vÒ yÕu tè s¶n xuÊt hiÖn cã cña mçi níc. VÝ dô, Ên §é cã nhiÒu lao
®éng th× cã lîi thÕ t¬ng ®èi trong s¶n xuÊt nh÷ng hµng ho¸ ®ßi hái nhiÒu
lao ®éng (v¶i vãc); vµ NhËt B¶n cã nhiÒu vèn nªn cã lîi thÕ t¬ng ®èi trong
s¶n xuÊt nh÷ng hµng ho¸ ®ßi hái nhiÒu vèn (thÐp). §iÒu nµy còng cã nghÜa
lµ chi phÝ c¬ héi cña hµng v¶i vãc (®îc ®o b»ng sè ®¬n vÞ thÐp ph¶i c¾t
gi¶m ®Ó s¶n xuÊt thªm mét ®¬n vÞ v¶i vãc) ë NhËt B¶n lµ lín h¬n ë Ên §é.
Nh vËy lý thuyÕt Hecksher - Olin vÉn dùa trªn nguyªn t¾c th¬ng
m¹i tù do c¨n cø vµo lîi thÕ t¬ng ®èi cña mçi níc nhng ®· gÇn víi thùc
175
tiÔn h¬n b»ng çch ®a thªm vµo m« h×nh cã nhiÒu níc, nhiÒu mÆt hµng,
çc tû lÖ kh¸c nhau cña yÕu tè s¶n xuÊt vµ çc yÕu tè nµy lµ kh¶ biÕn.
Nh÷ng gi¶ thiÕt thay ®æi nµy lµm cho viÖc tr×nh bµy phøc t¹p h¬n nhng vÉn
kh«ng lµm mÊt ®i gi¸ trÞ cña nguyªn t¾c th¬ng m¹i tù do c¨n cø vµo lîi thÕ
t¬ng ®èi cña mçi níc.
Tãm l¹i, çc lý thuyÕt trªn ®©y ®· ®a ra nh÷ng kÕt luËn vÒ mèi quan
hÖ gi÷a th¬ng m¹i quèc tÕ vµ t¨ng trëng kinh tÕ nh sau.
Mét lµ, th¬ng m¹i quèc tÕ lu«n lµ yÕu tè kÝch thÝch sù t¨ng trëng
kinh tÕ. Nã më réng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt còng nh kh¶ n¨ng tiªu dïng cña
mét níc ®ång thêi t¨ng s¶n lîng trªn thÕ giíi. Nã lµ con ®êng ®Ó çc
níc tiÕp cËn nh÷ng nguån lùc khan hiÕm còng nh thÞ trêng réng lín cña
thÕ giíi mµ nÕu kh«ng cã nã th× çc níc nghÌo kh«ng thÓ thùc hiÖn t¨ng
trëng kinh tÕ ®îc.
Hai lµ, th¬ng m¹i quèc tÕ cã xu híng thóc ®Èy sù c«ng b»ng trong
viÖc ph©n phèi lîi nhuËn thu ®îc trong ph¹m vi mét níc còng nh trªn
ph¹m vi quèc tÕ. Nã lµm t¨ng møc thu nhËp thùc tÕ cña çc níc do viÖc sö
dông cã hiÖu qu¶ h¬n çc nguån lùc cña mçi níc vµ cña thÕ giíi . Nã lµm
t¨ng tiÒn l¬ng t¬ng ®èi ë çc níc d thõa lao ®éng vµ gi¶m tiÒn l¬ng
t¬ng ®èi ë çc níc khan hiÕm lao ®éng. Th¬ng m¹i quèc tÕ mang l¹i lîi
Ých cho tÊt c¶ çc bªn tham gia.
Ba lµ, do mçi níc cã mét lîi thÕ t¬ng ®èi - hoÆc lµ vÒ hiÖu qu¶ lao
®éng, hoÆc lµ vÒ çc nguån lùc s½n cã, nªn th¬ng m¹i quèc tÕ gióp çc
níc nµy t¨ng trëng th«ng qua khuyÕn khÝch vµ thóc ®Èy çc khu vùc, çc
ngµnh trong nÒn kinh tÕ .
Bèn lµ, nÕu trong ®iÒu kiÖn th¬ng m¹i quèc tÕ tù do th× gi¸ c¶ vµ
chi phÝ s¶n xuÊt quèc tÕ sÏ quyÕt ®Þnh mét níc nªn bu«n b¸n bao nhiªu ®Ó
tèi ®a ho¸ lîi Ých cña níc m×nh; mçi níc nªn theo nguyªn lý lîi thÕ t¬ng
®èi vµ kh«ng nªn can thiÖp vµo sù vËn ®éng “tù do” cña thÞ trêng .
N¨m lµ, ®Ó thóc ®Èy t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, mét níc cÇn
cã chÝnh s¸ch më cöa ®Ó héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. BÊt kÓ trong hoµn c¶nh
nµo, sù ®ãng cöa vµ tù cung tù cÊp ®Òu ®îc coi lµ kÐm h¬n vÒ kinh tÕ so
176
víi viÖc më cöa nÒn kinh tÕ ®Ó tham gia vµo hÖ thèng th¬ng m¹i quèc tÕ .
Trªn ®©y lµ nh÷ng kÕt luËn chñ yÕu cña lý thuyÕt th¬ng m¹i quèc tÕ
truyÒn thèng. Tuy nhiªn, lý thuyÕt nµy dùa trªn nhiÒu gi¶ ®Þnh cã phÇn m©u
thuÉn víi thùc tiÔn cña çc quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ ®¬ng ®¹i. Tríc hÕt, nã
gi¶ ®Þnh vÒ mét m« h×nh tÜnh cña th¬ng m¹i quèc tÕ trong ®ã çc nguån
lùc lµ cè ®Þnh, ®îc sö dông hÕt vµ kh«ng cã sù di chuyÓn gi÷a çc níc.
Nhng trong thùc tÕ, nÒn kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay lµ thay ®æi rÊt nhanh
cïng víi çc nh©n tè s¶n xuÊt còng kh«ng hÒ cè ®Þnh c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt
lîng. Gi¶ ®Þnh vÒ toµn dông nh©n c«ng còng m©u thuÉn víi t×nh tr¹ng thÊt
nghiÖp vµ khiÕm dông lao ®éng trong çc nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn. Trong
thùc tÕ còng kh«ng cã th¬ng m¹i quèc tÕ tù do vµ gi¸ c¶ kh«ng h×nh thµnh
trªn c¬ së cña cung cÇu trªn thÞ trêng c¹nh tranh hoµn h¶o. Thay v× c¹nh
tranh, ngêi ta thÊy sù lòng ®o¹n cña mét nhãm çc nhµ s¶n xuÊt, bu«n b¸n
hoÆc mét nhãm ngêi mua lín lµ yÕu tè phæ biÕn nhÊt quyÕt ®Þnh gi¸ c¶ vµ
sè lîng trong çc ho¹t ®éng kinh doanh quèc tÕ. Thùc tÕ, do sù di chuyÓn
cña çc nh©n tè s¶n xuÊt gi÷a çc níc nªn thu nhËp tõ th¬ng m¹i quèc tÕ
còng kh«ng hoµn toµn thuéc vÒ ngêi d©n níc ®ã...V× thÕ, khi ph©n tÝch vÒ
mèi quan hÖ gi÷a th¬ng m¹i quèc tÕ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trong ®iÒu kiÖn
hiÖn nay, cÇn ph¶i bæ sung cho nh÷ng kÕt luËn trªn ®©y.
Mét lµ, th¬ng m¹i quèc tÕ cã thÓ lµ mét yÕu tè kÝch thÝch quan
träng cho sù t¨ng trëng kinh tÕ nhanh. Tuy nhiªn, t¨ng trëng kinh tÕ vµ
ph¸t triÓn kinh tÕ l¹i kh«ng ph¶i lµ mét. Mét khi t¨ng trëng kinh tÕ ®îc
thóc ®Èy theo chiÒu híng xuÊt khÈu nhng mét tû lÖ lín cña thu nhËp tõ
xuÊt khÈu l¹i thuéc vÒ ngêi níc ngoµi th× ®iÒu ®ã cha h¼n ®· ®¹t ®îc
môc tiªu cña sù ph¸t triÓn .
Hai lµ, lîi Ých mµ th¬ng m¹i quèc tÕ ®em l¹i kh«ng ®îc ph©n phèi
mét çch c«ng b»ng trªn ph¹m vi quèc tÕ còng nh trong mét quèc gia. Lîi
Ých nµy ®îc chia nhiÒu h¬n cho çc níc giµu vµ trong mét níc th× nã
®îc chia nhiÒu h¬n cho nh÷ng ngêi níc ngoµi vµ ngêi b¶n xø giµu.
§iÒu nµy ph¶n ¸nh mét trËt tù kinh tÕ, x· héi, vµ thÓ chÕ rÊt kh«ng c«ng
b»ng cña hÖ thèng kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay, trong ®ã mét sè níc m¹nh vµ
177
çc c«ng ty ®a quèc gia cña hä kiÓm so¸t phÇn lín nguån lùc cña thÕ giíi .
Ba lµ, th¬ng m¹i quèc tÕ chØ cã thÓ gióp çc níc ®ang ph¸t triÓn
®¹t ®îc môc tiªu ph¸t triÓn cña m×nh víi çc ®iÒu kiÖn : çc níc ®ang
ph¸t triÓn giµnh ®îc nh÷ng u ®·i th¬ng m¹i tõ çc níc ph¸t triÓn; sö
dông cã hiÖu qu¶ çc nguån vèn khan hiÕm vµ khai th¸c tèi ®a nguån lao
®éng d thõa mang l¹i lîi Ých cho ®¹i ®a sè d©n chóng; nhµ níc cã thÓ
kiÓm so¸t ®îc çc c«ng ty ®a quèc gia lµm cho mét phÇn thu nhËp cña
nh÷ng c«ng ty nµy ®îc ph©n phèi cho nh÷ng ngêi d©n b¶n xø .
Bèn lµ, liÖu çc níc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ tù quyÕt ®Þnh ®îc khèi
lîng bu«n b¸n quèc tÕ cña m×nh kh«ng vµ bao nhiªu ? §iÒu nµy cßn phô
thuéc vµo nhiÒu yÕu tè. Víi nh÷ng níc kÐm ph¸t triÓn cã qui m« nhá vµ
nghÌo th× kh«ng thÓ ®ãng cöa hoµn toµn nÒn kinh tÕ ; thËm chÝ nhiÒu níc
cßn kh«ng thÓ tù tóc ®îc l¬ng thùc nªn viÖc bu«n b¸n quèc tÕ lµ tèi cÇn
thiÕt. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh vËy th× hä kh«ng cã nhiÒu sù lùa chän.
Víi çc níc kh¸c th× th¬ng m¹i quèc tÕ lµ con ®êng ®Ó cung cÊp çc
nguån lùc khan hiÕm lµ vèn vµ kü thuËt .
N¨m lµ, viÖc çc níc ®ang ph¸t triÓn ph¶i më cöa nÒn kinh tÕ ®Ó
tham gia vµo nÒn th¬ng m¹i quèc tÕ lµ ®iÒu kh«ng cßn bµn c·i. Nhng
trong ®iÒu kiÖn hiÖn cã vÒ søc m¹nh vµ cña c¶i, çc níc ®ang ph¸t triÓn
cÇn ph¶i lùa chän kü cµng h¬n trong quan hÖ víi çc níc ph¸t triÓn . Çc
níc ®ang ph¸t triÓn cÇn më réng tû phÇn cña m×nh trong th¬ng m¹i quèc
tÕ vµ më réng quan hÖ kinh tÕ víi nhau .
Nh thÕ lµ lý thuyÕt th¬ng m¹i quèc tÕ truyÒn thèng cho r»ng mét
mÆt, çc níc kÐm ph¸t triÓn thu ®îc lîi qua bu«n b¸n quèc tÕ; mÆt kh¸c
nã còng cho r»ng çc níc ®ang ph¸t triÓn bÞ thua thiÖt nÕu ¸p dông thuÕ
quan, trî cÊp, quota, biÖn ph¸p qu¶n lý hµnh chÝnh, vµ çc h×nh thøc b¶o hé
mËu dÞch kh¸c. Lý thuyÕt nµy cßn chØ ra r»ng th¬ng m¹i tù do cã nh÷ng
lîi Ých kh¸c nhê ph©n bæ nguån lùc hiÖu qu¶ h¬n. Th¬ng m¹i quèc tÕ tù do
dÉn ®Õn n¨ng suÊt cao h¬n do phæ biÕn ®îc nh÷ng ý tëng míi, kü thuËt
míi. Th¬ng m¹i quèc tÕ më réng çc thÞ trêng, më réng lùa chän m¸y
mãc thiÕt bÞ vµ çc nguån lùc, kh¾c phôc tÝnh kh«ng thÓ ph©n chia vÒ kü
178
thuËt, tËn dông çc n¨ng lùc s¶n xuÊt thõa vµ kÝch thÝch ®æi míi qu¶n lý ®Ó
®èi phã víi søc Ðp cña c¹nh tranh quèc tÕ. Çc níc ®ang ph¸t triÓn cÇn
ph¶i lùa chän kü cµng trong chÝnh s¸ch th¬ng m¹i cña m×nh ®Ó phôc vô
cho môc tiªu ph¸t triÓn .
7.2. Çn c©n thanh to¸n quèc tÕ vµ khñng ho¶ng nî níc

ngoµi.
7.2.1. Çn c©n thanh to¸n quèc tÕ .
Trong mét nÒn kinh tÕ më, cã nh÷ng luång hµng ho¸ vµ dÞch vô,
luång lao ®éng, luång vèn...di chuyÓn gi÷a níc nµy víi níc kh¸c vµ ®ång
thêi víi nã lµ çc luång thanh to¸n. Mét b¶ng çn c©n thanh to¸n quèc tÕ
®îc lËp nªn lµ ®Ó tãm t¾t çc giao dÞch tµi chÝnh cña mét níc víi thÕ giíi
bªn ngoµi. VÒ thùc chÊt, çn c©n thanh to¸n quèc tÕ cña mét níc x¸c ®Þnh
khèi lîng thu ngo¹i tÖ hµng n¨m so víi khèi lîng chi tr¶ ngo¹i tÖ hµng
n¨m .
Sau ®©y sÏ xem xÐt çn c©n thanh to¸n quèc tÕ cña çc níc ®ang
ph¸t triÓn . Th«ng thêng çn c©n thanh to¸n quèc tÕ bao gåm bèn h¹ng
môc .
- Tµi kho¶n v·ng lai - gåm çc kho¶n chi : chi tiªu vµo hµng ho¸
nhËp khÈu; du lÞch ra níc ngoµi; chuyÓn tiÒn thu nhËp cña ®Çu t níc
ngoµi; tr¶ l·i çc kho¶n nî níc ngoµi; çc kho¶n chuyÓn tiÒn ra cña ngêi
níc ngoµi lµm viÖc trong çc níc ®ang ph¸t triÓn . Çc kho¶n thu bao
gåm : thu nhËp tõ xuÊt khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô; du lÞch níc ngoµi ®Õn;
thu nhËp tõ ®Çu t ra níc ngoµi; çc kho¶n chuuyÓn tiÒn vÒ cña kiÒu d©n
lµm viÖc ë níc ngoµi; çc kho¶n trî gióp cña níc ngoµi. Trong tµi kho¶n
v·ng lai th× çn c©n ngo¹i th¬ng (xuÊt nhËp khÈu) ®ãng vai trß quan träng
nhÊt. So s¸nh gi÷a çc kho¶n chi vµ çc kho¶n thu sÏ cho thÊy sè d cña tµi
kho¶n v·ng lai. Sè d d¬ng (+) gäi lµ thÆng d, sè d ©m (-) gäi lµ th©m
hôt. Tµi kho¶n v·ng lai cho phÐp chóng ta ph©n tÝch ¶nh hëng cña chÝnh
s¸ch ngo¹i th¬ng mét níc kh«ng chØ ®èi víi xuÊt nhËp khÈu mµ cßn ¶nh
hëng gi¸n tiÕp ®èi víi thu nhËp tõ ®Çu t, çc kho¶n tr¶ nî vµ chuyÓn tiÒn
179
cña t nh©n .
- Tµi kho¶n vèn - gåm çc kho¶n chi: ®Çu t ra níc ngoµi; tr¶ gèc
nî níc ngoµi dµi h¹n; çc kho¶n cho vay dµi h¹n; nguån vèn cña d©n c
ch¶y ra níc ngoµi. Çc kho¶n thu gåm: ®Çu t trùc tiÕp cña níc ngoµi;
çc kho¶n vay dµi h¹n; viÖn trî kh«ng hoµn l¹i. So s¸nh gi÷a çc kho¶n chi
vµ çc kho¶n thu ë ®©y cho thÊy sè d cña tµi kho¶n vèn .
- Nh÷ng ®iÒu chØnh vÒ mÆt thèng kª bao gåm nh÷ng íc tÝnh trong
sai sãt thèng kª vµ nh÷ng tån ®äng .
- KÕt to¸n chÝnh thøc - lµ so s¸nh toµn bé sè chi vµ toµn bé sè thu
cña çc h¹ng môc trªn ®©y ®Ó cã sè d cña çn c©n thanh to¸n quèc tÕ mét
níc trong n¨m. Sè d nµy cho biÕt sè d trong dù tr÷ tiÒn mÆt quèc tÕ cña
mét níc. Çc níc tÝch luü dù tr÷ tiÒn mÆt quèc tÕ díi çc h×nh thøc:
ngo¹i tÖ m¹nh (USD, EUR), vµng ( tù khai th¸c hoÆc mua vµo ), tiÒn göi
IMF .
Nh÷ng ¶nh hëng tÝch cùc ®èi víi çc tµi kho¶n cña çc c©n thanh
to¸n lµ b¸n hµng ho¸, dÞch vô ra níc ngoµi (xuÊt khÈu ), thu nhËp tõ ®Çu t
ë níc ngoµi, nhËn tiÒn tõ níc ngoµi, quµ tÆng vµ viÖn trî tõ níc ngoµi,
b¸n chøng kho¸n hoÆc tr¸i phiÕu ra níc ngoµi . Nh÷ng ¶nh hëng tiªu cùc
®èi víi çc tµi kho¶n cña çn c©n thanh to¸n lµ: mua hµng ho¸ dÞch vô tõ
níc ngoµi (nhËp khÈu), ®Çu t ra níc ngoµi, thanh to¸n cho níc ngoµi,
quµ tÆng hoÆc viÖn trî cho níc ngoµi, mua chøng kho¸n hoÆc tr¸i phiÕu
cña níc ngoµi .
Çn c©n thanh to¸n quèc tÕ cña çc níc ®ang ph¸t triÓn thêng bÞ
th©m hôt kÐo dµi. §¬ng ®Çu víi sù th©m hôt ®ã, çc níc ®ang ph¸t triÓn
cã nhiÒu chÝnh s¸ch ®Ó lùa chän.
Tríc hÕt, cã thÓ t×m çch c¶i thiÖn sè d trong tµi kho¶n v·ng lai
b»ng çch më réng xuÊt khÈu, h¹n chÕ nhËp khÈu, hoÆc kÕt hîp c¶ hai .
Trong trêng hîp nµy, chÝnh phñ cã thÓ tËp trung ph¸t triÓn xuÊt khÈu s¶n
phÈm th« hoÆc s¶n phÈm ®· qua chÕ biÕn. HoÆc lµ ¸p dông çc chÝnh s¸ch
thay thÕ nhËp khÈu, hoÆc sö dông thuÕ quan hay h¹n ng¹ch ®Ó nhËp çc lo¹i
hµng ho¸ cã chän läc. Çc níc cã thÓ t×m çch ®¹t ®îc ®ång thêi hai môc
180
tiªu më réng xuÊt khÈu vµ h¹n chÕ nhËp khÈu b»ng çch thay ®æi tû gi¸ hèi
®o¸i chÝnh thøc th«ng qua ph¸ gi¸ ®ång tiÒn lµm gi¶m gi¸ hµng xuÊt khÈu
vµ t¨ng gi¸ hµng nhËp khÈu. Còng cã thÓ c¶i thiÖn sè d trong tµi kho¶n vèn
cña m×nh b»ng çch khuyÕn khÝch ®Çu t t nh©n níc ngoµi, vay níc
ngoµi hoÆc t×m kiÕm thªm nguån viÖn trî cña çc chÝnh phñ vµ tæ chøc
níc ngoµi. Çc biÖn ph¸p lµm gi¶m lîng vèn ch¹y ra níc ngoµi còng
gãp phÇn c¶i thiÖn t×nh h×nh nµy. Cuèi cïng lµ t¨ng khèi lîng dù tr÷ tiÒn
tÖ cña chÝnh phñ nh vµng hoÆc ngo¹i tÖ m¹nh.
7. 2.2 . Khñng ho¶ng nî níc ngoµi.
Do tiÒn tiÕt kiÖm trong níc cã Ýt, nh÷ng th©m hôt trong tµi kho¶n
v·ng lai cao, nhËp khÈu vèn lµ cÇn thiÕt ®Ó t¨ng çc nguån lùc trong níc
nªn sù tån ®äng cña nî níc ngoµi trë thµnh mét hiÖn tîng phæ biÕn cña
çc níc ®ang ph¸t triÓn - ®Æc biÖt trong giai ®o¹n ®Çu cña sù ph¸t triÓn
kinh tÕ .
Tríc n¨m 1970 nî níc ngoµi cña çc níc ®ang ph¸t triÓn cßn
t¬ng ®èi nhá. Tuy nhiªn, sau n¨m 1970 nî níc ngoµi cña çc níc ®ang
ph¸t triÓn t¨ng nhanh. Tæng sè nî níc ngoµi cña çc níc ®ang ph¸t triÓn
vµo n¨m 1970 lµ 68,4 tû USD, vµo n¨m 1980 lµ 635,8 tû USD, vµo n¨m
1985 lµ 1016,6 tû USD, vµo n¨m 1988 lµ 1228,9 tû USD, vµo năm 2003 là
2.554,1 tỷ USD. Ngoµi sè nî tuyÖt ®èi thêng ®îc tÝnh b»ng USD cßn cã
çc chØ sè kh¸c vÒ nî. Nî ®¸o h¹n lµ sè tiÒn vèn vµ tr¶ l·i trong mét n¨m
cña mét kho¶n nî dµi h¹n. Tû lÖ tr¶ nî lµ tû sè gi÷a tiÒn tr¶ nî vµ tr¶ l·i so
víi gi¸ trÞ xuÊt khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô trong n¨m .VÝ dô, tæng sè tr¶ nî
cña mét níc trong n¨m lµ 6 tû USD vµ tæng gi¸ trÞ xuÊt khÈu trong n¨m lµ
30 tû USD th× tû lÖ tr¶ nî cña níc nµy trong n¨m lµ 20%. Mét chØ sè kh¸c
vÒ nî lµ tû lÖ nî so víi GDP (hoÆc GNP). ë nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn, tû
lÖ nµy vît qu¸ 100% GNI . Çc níc ®ang ph¸t triÓn r¬i vµo cuéc khñng
ho¶ng nî níc ngoµi .
Nî níc ngoµi cña çc níc ®ang ph¸t triÓn sau n¨m 1970 t¨ng lªn
lµm cho hä r¬i vµo cuéc khñng ho¶ng nî níc ngoµi lµ do nhiÒu nguyªn
181
nh©n : mét lµ, th©m hôt trong çn c©n thanh to¸n quèc tÕ cña çc níc kÐm
ph¸t triÓn ®· t¨ng do mét lo¹t çc có sèc toµn cÇu - nhÊt lµ çc ®ît t¨ng gi¸
dÇu löa thêi kú 1973 - 1974 vµ thêi kú 1979 - 1980 (gi¸ dÇu t¨ng lµm tû gi¸
th¬ng m¹i cña çc níc ®ang ph¸t triÓn kh«ng s¶n xuÊt dÇu ë vµo thÕ bÊt
lîi) - vµ cuéc suy tho¸i kinh tÕ trong thêi kú 1980 - 1983 cña OECD (gi¸
hµng ho¸ gi¶m m¹nh, xuÊt khÈu t¨ng chËm vµ OECD t¨ng cêng chñ nghÜa
b¶o hé mËu dÞch). Hai lµ, çc níc kÐm ph¸t triÓn tõ n¨m 1970 ®Õn gi÷a
nh÷ng n¨m 1980 dùa nhiÒu h¬n vµo çc kho¶n vay cña ng©n hµng t nh©n
vµ ng©n hµng th¬ng m¹i, lµm t¨ng tû lÖ cña çc kho¶n vay so víi viÖn trî
ph¸t triÓn chÝnh thøc. Ba lµ, do qu¶n lý kinh tÕ kÐm vµ nÒn kinh tÕ ho¹t
®éng kh«ng hiÖu qu¶. Bèn lµ, tõ n¨m 1970 ®Õn çc n¨m 1980 l·i suÊt thùc
tÕ t¨ng. N¨m lµ, do n©ng gi¸ qu¸ møc ®ång tiÒn néi ®Þa, h¹n chÕ ngo¹i
th¬ng vµ thanh to¸n quèc tÕ, tû lÖ l¹m ph¸t cao, kh«ng khÝ ®Çu t kÐm,
t¨ng trëng chËm, thiÕu æn ®Þnh chÝnh trÞ... lµm cho vèn ch¹y ra khái çc
níc kÐm ph¸t triÓn, lµm trÇm träng thªm th©m hôt tµi kho¶n v·ng lai vµ
çc vÊn ®Ò nî níc ngoµi .
Khñng ho¶ng nî níc ngoµi lµm cho nÒn kinh tÕ dÔ bÞ ¶nh hëng bëi
nh÷ng biÕn ®éng tõ bªn ngoµi. Nã lµm gi¶m nhÞp ®é t¨ng trëng kinh tÕ.
Nã thu hÑp sù lùa chän tµi chÝnh cña mét níc, lµm gi¶m uy tÝn cña níc
®ã ®èi víi çc ng©n hµng khi ®i vay. Nã buéc nhiÒu níc ph¶i c¾t gi¶m çc
ch¬ng tr×nh chèng nghÌo ®ãi, còng nh çc ch¬ng tr×nh chi tiªu cho çc
dÞch vô mµ ngêi nghÌo cÇn ®Õn nhÊt.
Cã nhiÒu kÕ ho¹ch ®îc ®Æt ra ®Ó gi¶i quyÕt cuéc khñng ho¶ng nî
níc ngoµi cña çc níc ®ang ph¸t triÓn . Nh÷ng kÕ ho¹ch nµy bao gåm
cña çc tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ nh IMF, cña ng©n hµng çc chñ nî nh
ng©n hµng Mü, cña çc ç nh©n. Nh÷ng gi¶i ph¸p thêng tËp trung vµo çc
vÊn ®Ò sau. Mét lµ, xo¸ nî - mét sè níc chñ nî ®· thùc hiÖn çc ®ît xo¸
nî cho nh÷ng níc nghÌo nhÊt vµ coi ®ã lµ mét h×nh thøc viÖn trî ph¸t
triÓn. Hai lµ, t¸i c¬ cÊu l¹i çc kho¶n nî nh»m gi¶m nî, gia h¹n nî, ®æi nî
ng¾n h¹n thµnh nî dµi h¹n, h¹ l·i suÊt... Ba lµ, ®æi nî lÊy cæ phÇn - tøc lµ
b¸n mét kho¶n nî tån ®äng cho mét c«ng ty t nh©n vµ c«ng ty t nh©n nµy
chiÕm ®îc cæ phÇn trong mét c«ng ty cña níc kÐm ph¸t triÓn ( níc con
182
nî) .
Suy cho cïng th× cuéc khñng ho¶ng nî nÇn cña çc níc ®ang ph¸t
triÓn ph¶n ¸nh râ rµng sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a çc hÖ thèng kinh tÕ vµ
tµi chÝnh quèc tÕ. Do vËy, g¸nh nÆng cuéc khñng ho¶ng nî quèc tÕ ph¶i
®îc tÊt c¶ çc quèc gia cïng nhau chia sÎ. Mét sè níc ®ang ph¸t triÓn cã
thÓ ph¶i tr¶i qua mét giai ®o¹n ®iÒu chØnh khã kh¨n ®Ó cã thÓ tr¶ nî. Çc
níc ph¸t triÓn ph¶i níi láng chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña m×nh còng nh khuyÕn
khÝch nhËp khÈu. Çc tæ chøc quèc tÕ mµ chñ yÕu lµ IMF vµ WB cÇn cã
nh÷ng gióp ®ì thiÕt thùc ®Ó çc níc con nî cã thÓ ®iÒu chØnh nÒn kinh tÕ
vµ tr¶ nî mµ kh«ng ph¶i hy sinh t¨ng trëng. Vµ vÒ l©u dµi, cã lÏ ph¶i c¬
cÊu l¹i dÇn dÇn toµn bé hÖ thèng tµi chÝnh quèc tÕ.
7.3. Çc chiÕn lîc ph¸t triÓn.
7.3.1. XuÊt khÈu hµng s¬ chÕ .
Trong lÞch sö, viÖc xuÊt khÈu hµng s¬ chÕ ®· tõng lµ ®éng lùc quan
träng cña t¨ng trëng kinh tÕ . Lý thuyÕt vÒ t¨ng trëng nhê xuÊt khÈu s¶n
phÈm s¬ chÕ, lÇn ®Çu tiªn ®îc sö dông ®Ó gi¶i thÝch mèi quan hÖ gi÷a më
réng s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu hµng s¬ chÕ (lóa mú ) vµ t¨ng trëng kinh tÕ ë
Canada vµo cuèi thÕ kû 19. Ngoµi ra, nh÷ng vÝ dô kh¸c vÒ xuÊt khÈu s¶n
phÈm s¬ chÕ ®· thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ lµ: v¶i vãc ë níc Anh (cuèi
thÕ kû 18) ; b«ng ë níc Mü (®Çu thÕ kû 19) ; s÷a ë §an M¹ch (nöa cuèi
thÕ kû 19) ; cao su ë Malaysia vµ ca cao ë Ghana (nöa ®Çu thÕ kû 20) ; vµ
hµng v¶i vãc cña Hµn Quèc, §µi Loan, Hång C«ng (sau 1960). §iÒu ®ã gîi
ý cho nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn theo ®uæi chiÕn lîc th¬ng m¹i xuÊt
khÈu hµng s¬ chÕ. ViÖc s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu hµng s¬ chÕ cã nh÷ng t¸c
®éng nhÊt ®Þnh ®Õn nÒn kinh tÕ néi ®Þa cña mét níc.
Tríc hÕt, ®ã lµ viÖc sö dông cã hiÖu qu¶ h¬n çc yÕu tè s½n cã. Víi
lîi thÕ t¬ng ®èi, çc níc s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu hµng s¬ chÕ tËn dông
®îc çc yÕu tè s½n cã cña nÒn kinh tÕ ®ång thêi cã sù ph©n bæ l¹i nguån
lùc ®Ó s¶n xuÊt nhiÒu h¬n çc lo¹i hµng ho¸ kh¸c. Thu nhËp vµ tiªu dïng
néi ®Þa cã kh¶ n¨ng t¨ng lªn .
183
§ã lµ, t¹o ra çc yÕu tè ph¸t triÓn theo chiÒu réng - khi xuÊt hiÖn c¬
héi khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn hay khai th¸c nÒn n«ng nghiÖp nhiÖt
®íi, sÏ thu hót ®îc ®Çu t níc ngoµi. C«ng nghiÖp khai kho¸ng më réng,
t¹o nªn nh÷ng khu c«ng nghiÖp míi; çc ®ån ®iÒn trong n«ng nghiÖp còng
më réng t¹o ra çc vïng chuyªn canh míi. S¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu gia
t¨ng, t¹o c¬ héi ®Ó t¨ng tÝch luü trong níc, t¨ng vèn ®Çu t cho nÒn kinh
tÕ. Çc thÞ trêng còng ®îc më réng; viÖc lµm vµ ®éi ngò c«ng nh©n lµnh
nghÒ t¨ng. Th¬ng m¹i quèc tÕ kh«ng chØ gióp mét nÒn kinh tÕ më réng s¶n
xuÊt trong níc mµ cßn më cöa ra víi bªn ngoµi .
§ã lµ, t¸c ®éng cña nh÷ng mèi liªn hÖ ngîc - mét ngµnh c«ng
nghiÖp t¨ng trëng m¹nh, t¹o ra c¬ héi vµ nhu cÇu ph¸t triÓn çc ngµnh cã
mèi liªn hÖ phÝa sau lµ nh÷ng ngµnh cung cÊp ®Çu vµo. VÝ dô : ngµnh dÖt ë
níc Anh (thÕ kû 18) t¨ng trëng nhanh ®· kÐo theo çc ngµnh trång b«ng,
thuèc nhuém, s¶n xuÊt m¸y dÖt còng t¨ng trëng theo .
Khi ngêi lao ®éng ®îc tr¶ l¬ng cao, lµm t¨ng cÇu vÒ l¬ng thùc,
thùc phÈm chÕ biÕn, quÇn ¸o, ®å dïng gia ®×nh sÏ thóc ®Èy çc ngµnh c«ng
nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng ®Þa ph¬ng ph¸t triÓn. §©y chÝnh lµ hiÖu
øng cña thu nhËp. §Ó cho mèi liªn hÖ nµy ph¸t huy t¸c dông cÇn cã sù gia
t¨ng réng kh¾p vÒ thu nhËp. Tøc lµ, mét bé phËn lín d©n chóng cã gia t¨ng
thu nhËp chø kh«ng ph¶i chØ t¨ng thu nhËp ë mét sè ngêi giÇu cã lµ tiÓu
chñ, ®iÒn chñ, nhµ qu¶n lý.
Çc ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu t¨ng trëng ®ßi hái c¬
së h¹ tÇng cung cÊp cho nã còng më réng theo, nh giao th«ng vËn t¶i,
n¨ng lîng, th«ng tin liªn l¹c. Nhê ®ã lµm gi¶m chi phÝ cho çc ngµnh
kh¸c, ®ång thêi nhê mét sè t¸c ®éng kinh tÕ ngo¹i øng mµ më ra c¬ héi
t¨ng trëng cho çc ngµnh c«ng nghiÖp cã liªn quan .
Cuèi cïng, lµ nh÷ng t¸c ®éng cña nh÷ng mèi liªn hÖ vÒ thuÕ - tøc lµ
thuÕ mµ chÝnh phñ thu ®îc tõ xuÊt khÈu cã thÓ ®îc dïng ®Ó tµi trî cho
viÖc ph¸t triÓn nh÷ng ngµnh kh¸c th«ng qua çc dù ¸n ®Çu t, çc ch¬ng
tr×nh chi tiªu c«ng céng cña chÝnh phñ.
Tuy nhiªn çc níc khi theo ®uæi chiÕn lîc s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu
184
hµng s¬ chÕ thêng gÆp ph¶i nhiÒu trë ng¹i.
Mét lµ, nhu cÇu hµng s¬ chÕ t¨ng chËm . Çc níc ®ang ph¸t triÓn
xuÊt khÈu phÇn lín hµng s¬ chÕ cña m×nh sang çc níc ph¸t triÓn . NÕu
trong nh÷ng ®iÒu kiÖn c©n b»ng th× sù gia t¨ng vÒ thu nhËp ë nh÷ng níc
ph¸t triÓn (nh÷ng níc nhËp khÈu) ph¶i t¬ng øng víi sù gia t¨ng vÒ thu
nhËp tõ xuÊt khÈu ë çc níc ®ang ph¸t triÓn. Trªn thùc tÕ, l¹i kh«ng ph¶i
nh vËy. ViÖc xuÊt khÈu hµng s¬ chÕ ®øng tríc mét ®êng cÇu vÒ hµng
ho¸ Ýt co gi·n trªn thÞ trêng - nhu cÇu hµng s¬ chÕ t¨ng chËm. V× sao cÇu
hµng s¬ chÕ t¨ng chËm? Ngoµi qui luËt chung cña cÇu hµng thiÕt yÕu t¨ng
chËm h¬n møc t¨ng cña thu nhËp th× cßn nhiÒu lý do kh¸c n÷a. §ã lµ, sù
tiÕn bé kü thuËt trong c«ng nghÖ chÕ t¹o lµm cho hao phÝ nguyªn liÖu Ýt
h¬n; tû träng nguyªn liÖu trong tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm gi¶m; nhiÒu hµng ho¸
thay thÕ ra ®êi; xu híng tiªu dïng chuyÓn tõ tiªu dïng hµng ho¸ sang tiªu
dïng dÞch vô lµ chñ yÕu. Tuy nhiªn, ®iÒu nµy kh«ng cã nghÜa lµ nhu cÇu
mäi mÆt hµng s¬ chÕ ®Òu t¨ng chËm. CÇu vÒ mét sè hµng ho¸ s¬ chÕ vÉn
t¨ng nh dÇu löa, gç tù nhiªn, cao su thiªn thiªn, mét sè lo¹i quÆng.V× vËy,
mét sè níc vÉn cã lîi nhê xuÊt khÈu nh÷ng hµng ho¸ nµy .
Hai lµ, ®iÒu kiÖn th¬ng m¹i bÊt lîi . Tæng gi¸ trÞ thu nhËp tõ xuÊt
khÈu cña mét níc kh«ng chØ phô thuéc vµo sè lîng hµng xuÊt khÈu mµ
cßn phô thuéc vµo gi¸ c¶ hµng xuÊt khÈu cña níc ®ã. NÕu gi¸ hµng xuÊt
khÈu gi¶m th× ph¶i b¸n mét lîng hµng xuÊt khÈu lín h¬n ®Ó cã ®îc tæng
sè thu nhËp tõ xuÊt khÈu nh tríc. T¬ng tù, vÒ mÆt nhËp khÈu, tæng sè
ngo¹i tÖ chi ra kh«ng chØ phô thuéc vµo sè lîng hµng nhËp khÈu mµ cßn
phô thuéc vµo gi¸ c¶ hµng nhËp khÈu. Nh vËy lµ, nÕu cã mét sù thay ®æi
møc gi¸ t¬ng ®èi gi÷a hµng xuÊt khÈu vµ hµng nhËp khÈu th× sÏ dÉn tíi sù
biÕn ®éng trong khèi lîng hµng xuÊt khÈu hay nhËp khÈu cña mét níc.
VÝ dô, nÕu gi¸ hµng xuÊt khÈu cña mét níc gi¶m xuèng so víi gi¸ hµng
mµ níc ®ã nhËp khÈu th× ph¶i b¸n ra mét lîng hµng xuÊt khÈu lín h¬n ®Ó
duy tr× cïng mét lîng hµng nhËp khÈu nh tríc. Nãi çch kh¸c, nh÷ng
chi phÝ thùc vµ chi phÝ c¬ héi cho mét ®¬n vÞ hµng nhËp khÈu ®èi víi mét
níc sÏ t¨ng lªn khi gi¸ hµng xuÊt khÈu cña níc ®ã gi¶m ®i so víi gi¸
hµng nhËp khÈu. Mèi quan hÖ nµy gäi lµ ®iÒu kiÖn th¬ng m¹i quèc tÕ. Nã
185
®îc m« t¶ b»ng c«ng thøc :
Px
In=
Pm
Trong ®ã : I n lµ hÖ sè trao ®æi hµng ho¸ thùc tÕ ( tû gi¸ th¬ng

m¹i ) .
Px lµ chØ sè gi¸ hµng ho¸ xuÊt khÈu .
Pm lµ chØ sè gi¸ hµng ho¸ nhËp khÈu .
§Ó so s¸nh, ngêi ta thêng lÊy tû gi¸ th¬ng m¹i cña mét n¨m nµo
®ã lµm n¨m gèc. §iÒu kiÖn th¬ng m¹i ®îc coi lµ bÊt lîi ®èi víi mét níc
khi tû gi¸ th¬ng m¹i gi¶m, tøc lµ gi¸ hµng ho¸ xuÊt khÈu gi¶m mét çch
t¬ng ®èi so víi gi¸ hµng ho¸ nhËp khÈu - cho dï gi¸ tuyÖt ®èi cña c¶ hai
lo¹i hµng cã thÓ t¨ng. VÝ dô, nÕu gi¸ hµng xuÊt khÈu t¨ng 10% vµ gi¸ hµng
nhËp khÈu t¨ng 21% trong mét thêi kú th× tû gi¸ th¬ng m¹i vÒ hµng ho¸ lµ
1,10/ 1,21 = 0,91 tøc lµ gi¶m 9%.
Thùc tÕ cho thÊy gi¸ cña hµng s¬ chÕ - lµ hµng xuÊt khÈu cña çc
níc ®ang ph¸t triÓn; ®· gi¶m xuèng so víi gi¸ cña hµng c«ng nghiÖp lµ
hµng nhËp khÈu cña çc níc ®ang ph¸t triÓn. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ tû gi¸
th¬ng m¹i trung b×nh cã xu híng gi¶m ®i theo thêi gian ë çc níc ®ang
ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu nh÷ng mÆt hµng s¬ chÕ kh«ng ph¶i lµ dÇu
löa. Trong khi ®ã tû gi¸ th¬ng m¹i l¹i t¬ng ®èi t¨ng lªn ë çc níc ph¸t
triÓn. Do ®ã çc níc ®ang ph¸t triÓn ph¶i b¸n mét lîng hµng s¬ chÕ lín
h¬n ®Ó mua mét lîng hµng c«ng nghiÖp vµ nhiªn liÖu nh cò. Mét íc tÝnh
cho thÊy trong thËp kû 80 cña thÕ kû 20 çc níc kÐm ph¸t triÓn ®· ph¶i chi
phÝ thªm 2,5 tû USD mçi n¨m do ®iÒu kiÖn th¬ng m¹i bÊt lîi. Tuy nhiªn
còng nh çc chØ sè kh¸c, tû gi¸ th¬ng m¹i lµ mét chØ sè cßn ®¬n gi¶n.
Còng khã cã thÓ kh¼ng ®Þnh ch¾c ch¾n trong dµi h¹n tû gi¸ th¬ng m¹i cña
çc níc xuÊt khÈu hµng s¬ chÕ lµ gi¶m xuèng; nhng nã cho thÊy r»ng çc
níc kÐm ph¸t triÓn rÊt dÔ bÞ tæn th¬ng khi tû gi¸ th¬ng m¹i gi¶m xuèng.
Bëi v× hä kh«ng thÓ dÔ dµng ®iÒu chØnh çc nguån lùc trong níc cho phï
hîp víi nh÷ng h×nh th¸i cña lîi thÕ t¬ng ®èi ®ang thay ®æi.
Ba lµ, sù biÕn ®éng cña thu nhËp tõ xuÊt khÈu . Nh ®· biÕt, ë hÇu
186
hÕt çc níc ®ang ph¸t triÓn, thu nhËp tõ xuÊt khÈu chiÕm trung b×nh tõ
20% ®Õn 90% GDP. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, sù biÕn ®éng cña thu nhËp tõ
xuÊt khÈu sÏ g©y ra biÕn ®éng trong s¶n lîng quèc gia. §iÒu nµy ¶nh
hëng xÊu ®Õn sù æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«. Môc tiªu vµ çc kÕ ho¹ch ph¸t
triÓn sÏ bÞ x¸o trén. Sù biÕn ®éng cña thu nhËp tõ xuÊt khÈu, chñ yÕu lµ do
gi¸ c¶ hµng s¬ chÕ biÕn ®éng lín - mµ nguyªn nh©n lµ do c¶ tõ phÝa cÇu vµ
do c¶ tõ phÝa cung trªn thÞ trêng. CÇu hµng s¬ chÕ bao gåm l¬ng thùc cho
con ngêi vµ nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp lµ cÇu kÐm co gi·n. Do ®ã ngêi
mua dÔ chÊp nhËn sù biÕn ®éng cña gi¸. PhÇn lín viÖc s¶n xuÊt vµ cung øng
hµng s¬ chÕ lµ cã tÝnh thêi vô vµ ph¶i chÞu chi phÝ b¶o qu¶n lín, nªn ngêi
b¸n còng s½n sµng chÊp nhËn sù biÕn ®éng cña gi¸. Ngoµi ra, thÞ trêng
nhËp khÈu hµng nguyªn liÖu lµ çc níc ph¸t triÓn, v× vËy díi t¸c ®éng
cña chu kú kinh doanh - ®Æc biÖt lµ khi nÒn kinh tÕ suy tho¸i - còng ¶nh
hëng ®Õn cÇu vÒ hµng s¬ chÕ. Nh thÕ lµ c¶ ®êng cung vµ ®êng cÇu vÒ
hµng s¬ chÕ ®Òu rÊt dèc nªn mét sù thay ®æi nhá lµm dÞch chuyÓn mét
®êng còng dÉn ®Õn sù thay ®æi lín gi¸ c©n b»ng thÞ trêng. NhiÒu mÆt
hµng s¬ chÕ cã gi¸ thùc tÕ thay ®æi tíi 40% trong vßng cã mét n¨m. Çc
mÆt hµng ®iÓn h×nh vÒ sù thiÕu æn ®Þnh gi¸ c¶ lµ: ca cao, cµ phª, chÌ, b«ng,
®êng, ®ay, cao su, ®ång, thiÕc. Cã khi c¶ mét nÒn kinh tÕ ph¶i chèng chäi
víi sù thay ®æi gi¸ c¶ mét mÆt hµng trªn thÞ trêng thÕ giíi .
Bèn lµ, çc mèi liªn hÖ kh«ng cã hiÖu lùc . Nh trªn ®· ph©n tÝch vÒ
t¸c ®éng cña çc mèi liªn hÖ cña viÖc më réng s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu hµng
s¬ chÕ ®Õn nÒn kinh tÕ néi ®Þa mét níc, song trªn thùc tÕ çc mèi liªn hÖ
nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng ph¸t huy hiÖu lùc. Cã nhiÒu nguyªn nh©n:
hoÆc do thiÕu çc ®iÒu kiÖn kinh tÕ nh kh«ng cã ®îc lîi thÕ cña qui m«
®Ó cho mèi liªn hÖ ngîc ph¸t huy t¸c dông; hoÆc thu nhËp kh«ng ®îc
ph©n phèi ®ång ®Òu ®Ó cho hiÖu øng cña thu nhËp cã thÓ ph¸t huy t¸c
dông; hoÆc ng©n s¸ch t¨ng thªm ®îc dïng ®Ó t¨ng chi tiªu cho qu©n sù
chø kh«ng ph¶i dïng ®Çu t cho çc dù ¸n hç trî t¨ng trëng.
Nh÷ng trë ng¹i trªn ®©y ®Æt ra cho çc níc xuÊt khÈu hµng s¬ chÕ
ph¶i t×m kiÕm çc gi¶i ph¸p ®Ó æn ®Þnh vµ më réng thÞ trêng. Çc gi¶i
ph¸p kh¾c phôc thêng tËp trung vµo nh÷ng lùa chän sau.
187
Tríc hÕt lµ ®a d¹ng ho¸ çc mÆt hµng xuÊt khÈu - tøc lµ x©y dùng
çc ch¬ng tr×nh tæng hîp vÒ xuÊt khÈu. Râ rµng mét níc mµ tËp trung
qu¸ møc vµo mét hoÆc mét vµi mÆt hµng xuÊt khÈu th× dÔ gÆp ph¶i rñi ro.
ViÖc ®a d¹ng ho¸ hµng xuÊt khÈu lµm ph©n t¸n ®îc rñi ro nµy vµ gãp
phÇn æn ®Þnh thu nhËp tõ xuÊt khÈu .
Thµnh lËp çc hiÖp héi - tøc lµ çc níc xuÊt khÈu cïng mét mÆt
hµng tham gia ký kÕt mét hiÖp ®Þnh vµ thèng nhÊt c¬ chÕ tæ chøc thùc hiÖn
nh»m kiÓm so¸t nguån cung vµ gi¸ c¶ thÞ trêng. Cã nhiÒu hiÖp héi ®· ®îc
thµnh lËp, nhng chØ cã mét sè Ýt mÆt hµng s¬ chÕ mµ ë ®ã nh÷ng sù can
thiÖp cña hiÖp héi lµ cã hiÖu lùc hoÆc cã tÝnh kh¶ thi. Tæ chøc çc níc
xuÊt khÈu dÇu má (OPEC) cã lÏ lµ HiÖp héi ®îc ®¸nh gi¸ lµ thµnh c«ng
h¬n c¶ trong viÖc phèi hîp kiÓm so¸t s¶n lîng vµ gi÷ gi¸ dÇu má. Çc mÆt
hµng kh¸c - ®Ó cho mét hiÖp héi cã thÓ kiÓm so¸t lîng cung vµ gi¸ c¶ - lµ
çc ®å uèng nhiÖt ®íi nh cµ phª, ca cao, chÌ... nÕu cã çc biÖn ph¸p ®Ó
ng¨n chÆn hµng thay thÕ chóng. Khi cÇu mét hµng ho¸ kh«ng co gi·n th×
gi¶m cung sÏ t¨ng doanh thu. Tuy nhiªn, mét khã kh¨n lín ®èi víi ho¹t
®éng cña hiÖp héi trong viÖc kiÓm so¸t lîng cung lµ sù bÊt ®ång gi÷a çc
nhµ s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu truyÒn thèng víi çc nhµ s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu
míi næi lªn trong viÖc ph©n chia thÞ phÇn. Mét sè mÆt hµng kh¸c nh
®êng, cao su, sîi, kim khÝ sÏ khã cã thÓ t¨ng gi¸ v× ®é co gi·n cña cÇu ®èi
víi nhËp khÈu çc mÆt hµng nµy trong dµi h¹n lµ cao do cã nhiÒu thø hµng
thay thÕ tiÒm n¨ng .
LËp kho ®Öm (dù tr÷) - lµ mét tæ chøc nh»m æn ®Þnh thÞ trêng mét
mÆt hµng ; chóng mua vµo khi gi¸ thÊp vµ b¸n ra khi gi¸ cao. Mét sè níc
s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu hµng s¬ chÕ ®· tho¶ thuËn lËp çc quü vµ c¬ së kho
tµng ®Ó vËn hµnh kho ®Öm. Kho ®Öm còng cã mét sè t¸c dông trong viÖc
thùc hiÖn mét sè môc tiªu cô thÓ. Tuy nhiªn, gi¶i ph¸p nµy cã nh÷ng khã
kh¨n lín. Thø nhÊt, do søc Ðp cña ngêi s¶n xuÊt hoÆc do l¹c quan qu¸
møc mµ ban l·nh ®¹o çc kho ®Öm thêng ®Æt gi¸ cao h¬n gi¸ c©n b»ng dµi
h¹n cña thÞ trêng, lµm cho hµng ho¸ tÝch tr÷ trong çc kho nhiÒu qu¸ møc.
Thø hai, chi phÝ cho l·i suÊt, lu kho vµ h háng lµ cao dÉn tíi kÐm hiÖu
qu¶. Thø ba, môc tiªu æn ®Þnh hµng ho¸ cña kho ®Öm lµ kh«ng râ rµng.
188
ViÖc æn ®Þnh cã thÓ lµ æn ®Þnh gi¸ hµng s¬ chÕ, hoÆc thu nhËp b»ng tiÒn hay
thu nhËp thùc tÕ cña ngêi s¶n xuÊt , hoÆc thu nhËp vÒ xuÊt khÈu hay søc
mua xuÊt khÈu. ViÖc æn ®Þnh ho¸ mét trong çc biÕn sè ®ã cã thÓ lµm mÊt
æn ®Þnh biÕn sè kh¸c .
7.3.2 Thay thÕ nhËp khÈu.
NhiÒu chÝnh phñ çc níc ®ang ph¸t triÓn t×m çch c«ng nghiÖp ho¸
®Ó thùc hiÖn môc tiªu ph¸t triÓn cña m×nh. Cã hai h×nh th¸i c«ng nghiÖp
hãa: thay thÕ nhËp khÈu vµ më réng xuÊt khÈu.
Thay thÕ nhËp khÈu lµ chiÕn lîc nh»m thay thÕ çc hµng ho¸ hiÖn
t¹i ®ang ®îc nhËp khÈu (thêng lµ hµng c«ng nghiÖp ) b»ng viÖc s¶n xuÊt
vµ cung øng trong níc.Theo chiÕn lîc nµy, viÖc ®Þnh híng th¬ng m¹i
lµ nh»m vµo thÞ trêng néi ®Þa nªn ngêi ta thêng gäi lµ chiÕn lîc híng
néi. Vµo nh÷ng n¨m 1963 - 1985 mét sè níc theo ®uæi chiÕn lîc nµy víi
®Þnh híng m¹nh vµo thÞ trêng trong níc lµ Bangladet, Ên §é, Gha na,
Sudan...Cã nhiÒu lý do ®Ó biÖn minh cho viÖc thay thÕ nhËp khÈu nh: lîi
tøc t¨ng theo qui m«, c¶i thiÖn viÖc lµm vµ çn c©n thanh to¸n, gi¶m bít sù
kÐm æn ®Þnh trong níc, vay mîn c«ng nghÖ, çc lîi Ých kinh tÕ bªn
ngoµi, nh÷ng lîi Ých cña thuÕ quan. ChiÕn lîc thay thÕ hµng nhËp khÈu
thêng tr¶i qua hai giai ®o¹n: giai ®o¹n ®Çu, s¶n xuÊt çc lo¹i hµng ho¸ tiªu
dïng ®¬n gi¶n mµ tríc ®©y ph¶i nhËp khÈu, th«ng thêng ®©y lµ nh÷ng
mÆt hµng ®îc tiªu chuÈn hãa; giai ®o¹n hai, tiÕn tíi s¶n xuÊt nhiÒu chñng
lo¹i hµng c«ng nghiÖp tinh vi h¬n. §Ó thùc hiÖn chiÕn lîc nµy, chÝnh phñ
ph¶i thùc hiÖn hµng lo¹t çc hç trî nh : thuÕ quan, h¹n ng¹ch, nh÷ng u
®·i vÒ thuÕ, l·i suÊt, vµ ®«i khi c¶ nh÷ng qui ®Þnh hµnh chÝnh. HÇu hÕt
chÝnh phñ çc níc ®ang ph¸t triÓn ®Òu n©ng tû gi¸ hèi ®o¸i chÝnh thøc -
tøc lµ ®Þnh gi¸ cao cho ®ång néi tÖ. V× sao l¹i nh vËy? VÒ c¬ b¶n lµ v× hä
muèn c«ng nghiÖp ho¸ nhanh vµ thùc hiÖn chiÕn lîc thay thÕ hµng nhËp
khÈu. ViÖc n©ng tû gi¸ hèi ®o¸i sÏ lµm gi¶m gi¸ hµng ho¸ nhËp khÈu tÝnh
b»ng ®ång néi tÖ xuèng díi møc c©n b»ng thÞ trêng. Hµng nhËp khÈu sÏ
rÎ h¬n, ®Æc biÖt lµ t liÖu s¶n xuÊt vµ çc s¶n phÈm trung gian - lµ nh÷ng
thø cÇn thiÕt ®Ó thóc ®Èy qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸. Nhng viÖc n©ng tû gi¸
189
hèi ®o¸i còng lµm cho gi¸ hµng tiªu dïng nhËp khÈu tÝnh b»ng ®ång néi tÖ
sÏ gi¶m xuèng - ®iÒu nµy l¹i khuyÕn khÝch nhËp khÈu hµng tiªu dïng. Do
vËy ®Ó h¹n chÕ viÖc tiªu dïng çc mÆt hµng xa xØ nhËp khÈu kh«ng cÇn
thiÕt, nhiÒu níc hoÆc lµ h¹n chÕ nhËp khÈu b»ng quota hoÆc lµ thiÕt lËp
mét hÖ thèng tû gi¸ hèi ®o¸i kÐp. Trong hÖ thèng nµy, mét tû gi¸ hèi ®o¸i
thêng ë møc rÊt cao ®îc ¸p dông ®èi víi hµng t liÖu s¶n xuÊt vµ çc s¶n
phÈm trung gian nhËp khÈu; vµ mét tû gi¸ hèi ®o¸i rÊt thÊp ®îc ¸p dông
®èi víi hµng tiªu dïng xa xØ nhËp khÈu. Víi hÖ thèng tû gi¸ hèi ®o¸i kÐp
nh vËy lµm cho gi¸ c¶ hµng tiªu dïng ë møc rÊt cao trong khi vÉn duy
tr× ®îc møc gi¸ thÊp ®èi víi hµng t liÖu s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, khi sö
dông hÖ thèng tû gi¸ hèi ®o¸i kÐp dÔ g©y ra tiªu cùc nh tham nhòng, lµm
mÐo mã gi¸ c¶ mét sè mÆt hµng, h¹n chÕ viÖc ®iÒu chØnh nguån lùc, kÝch
thÝch ngêi ta mua ngo¹i tÖ víi gi¸ rÎ ë mét thÞ trêng ®Ó b¸n víi gi¸
®¾t t¹i mét thÞ trêng kh¸c.
HÇu hÕt çc nhµ kinh tÕ ®Òu cho r»ng chiÕn lîc thay thÕ hµng nhËp
khÈu ë nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn - ®Æc biÖt lµ ë ch©u Mü Latinh, ®· kh«ng
thµnh c«ng. ChiÕn lîc nµy cã n¨m vÊn ®Ò n»m ngoµi dù ®Þnh cña çc nhµ
ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch. Mét lµ, nh÷ng ngêi ®îc hëng lîi chñ yÕu cña
qu¸ tr×nh thay thÕ hµng nhËp khÈu l¹i chÝnh lµ çc c«ng ty níc ngoµi .
Nh÷ng c«ng ty nµy ®· ®øng ®»ng sau çc bøc têng thuÕ quan vµ çc chÝnh
s¸ch b¶o hé mËu dÞch kh¸c vµ tËn dông ®îc nh÷ng u ®·i vÒ ®Çu t vµ thuÕ
cña chÝnh phñ. Lîi nhuËn mµ hä thu ®îc, phÇn lín ®îc chuyÓn ra níc
ngoµi; phÇn nhá cßn l¹i thêng ®îc chia cho nh÷ng nhµ c«ng nghiÖp b¶n
®Þa giµu cã - mµ nh÷ng nguêi nµy ®· hîp t¸c víi çc c«ng ty níc ngoµi
®ång thêi che ch¾n vÒ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ cho hä. Hai lµ, chiÕn lîc nµy ®·
kh«ng gi¶m ®îc khèi lîng nhËp khÈu mµ chØ lµm thay ®æi c¬ cÊu hµng
nhËp khÈu mµ th«i. NhËp khÈu t liÖu s¶n xuÊt vµ s¶n phÈm trung gian ®·
t¨ng lªn bëi çc c«ng ty trong níc vµ níc ngoµi. Trong viÖc nµy thêng
cã sù trî cÊp cña chÝnh phñ. NÕu nhµ nhËp khÈu lµ çc c«ng ty níc ngoµi
th× hµng ho¸ ®îc mua tõ çc c«ng ty mÑ hay tõ çc c«ng ty chÞ em kh¸c ë
níc ngoµi . §iÒu ®ã dÉn tíi viÖc nhËp khÈu nh÷ng thiÕt bÞ, kü thuËt kh«ng
phï hîp víi níc së t¹i nªn cã rÊt Ýt t¸c ®éng tíi c«ng ¨n viÖc lµm. MÆt
190
kh¸c, nã lµm trÇm träng thªm çn c©n thanh to¸n cña çc níc ®ang ph¸t
triÓn vèn dÜ ®· th©m hôt. Ba lµ, chiÕn lîc nµy ¶nh hëng trùc tiÕp tíi viÖc
xuÊt khÈu s¶n phÈm s¬ chÕ truyÒn thèng. §Ó khuyÕn khÝch s¶n xuÊt trong
níc th«ng qua viÖc nhËp khÈu t liÖu s¶n xuÊt vµ s¶n phÈm trung gian, tû
gi¸ hèi ®o¸i thêng bÞ ®Èy lªn qu¸ cao - ®iÒu nµy lµm t¨ng gi¸ hµng xuÊt
khÈu vµ gi¶m gi¸ hµng nhËp khÈu tÝnh b»ng ®ång néi tÖ. Tû gi¸ hèi ®o¸i bÞ
®Èy lªn qu¸ cao ®· khuyÕn khÝch çc kü thuËt s¶n xuÊt sö dông nhiÒu vèn;
khu vùc s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu hµng s¬ chÕ truyÒn thèng bÞ suy gi¶m; ngêi
n«ng d©n ®Þa ph¬ng trë nªn kÐm søc c¹nh tranh trªn thÞ trêng thÕ giíi.
Bèn lµ, vÒ ph©n phèi thu nhËp - chiÕn lîc nµy ®· trãi buéc ngêi tiÓu n«ng
vµ çc hé t doanh ®ång thêi l¹i c¶i thiÖn lîi Ých cho chñ së h÷u vèn, bao
gåm c¶ nh÷ng ngêi trong níc lÉn ngêi níc ngoµi. Do vËy, nã cßn lµm
trÇm träng thªm sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp do u ®·i víi khu vùc thµnh
thÞ vµ ngêi cã thu nhËp cao; ph©n biÖt ®èi xö víi khu vùc n«ng th«n vµ
ngêi cã thu nhËp thÊp. N¨m lµ, viÖc theo ®uæi chiÕn lîc nµy cßn nh»m
khuyÕn khÝch çc ngµnh c«ng nghiÖp non trÎ vµ ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c«ng
nghiÖp ho¸ ®Êt níc, nhng trªn thùc tÕ qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ nµy l¹i
trë nªn chËm ch¹p. Bëi v×, díi sù b¶o hé cña chÝnh phñ, çc ngµnh c«ng
nghiÖp trong níc s¶n xuÊt kh«ng hiÖu qu¶, kÐm søc c¹nh tranh vµ t¹o nªn
mét ®éi ngò çc nhµ qu¶n lý tr«ng chê vµo chÝnh phñ .
7.3.3 Híng vÒ xuÊt khÈu.
Vµo nh÷ng n¨m s¸u m¬i cña thÕ kû 20, mét sè quèc gia vµ vïng
l·nh thæ theo ®uæi mét chiÕn lîc kh¸c - híng vÒ xuÊt khÈu. Më réng xuÊt
khÈu bao gåm c¶ s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu hµng s¬ chÕ lÉn hµng c«ng nghiÖp
lµ mét chiÕn lîc th¬ng m¹i híng ra thÞ trêng ngoµi níc nªn thêng
®îc gäi lµ chiÕn lîc híng ngo¹i. Trong thêi kú 1963 -1985 Hµn Quèc,
Singapore, §µi Loan, Hång C«ng theo ®uæi chiÕn lîc nµy víi møc ®é ®Þnh
híng m¹nh ra bªn ngoµi. Ngoµi ra, cßn cã Brazin, Israen, Malaysia, Th¸i
Lan…còng lµ nh÷ng níc ®Þnh híng th¬ng m¹i ra thÞ trêng ngoµi níc
víi møc ®é võa ph¶i .
ViÖc më réng ho¹t ®éng xuÊt khÈu thêng t¹o ra ®îc nh÷ng lîi thÕ.
191
Mét lµ, tríc søc Ðp cña c¹nh tranh, ®ßi hái çc nhµ s¶n xuÊt trong níc
ph¶i n©ng cao hiÖu qu¶, c¶i tiÕn qu¶n lý vµ gi¶m chi phÝ. Hai lµ, khi tiÕp
cËn víi thÞ trêng thÕ giíi , nh÷ng th«ng tin trªn thÞ trêng thÕ giíi cã thÓ
gióp çc nhµ s¶n xuÊt c¶i tiÕn c«ng nghÖ lµm hµng xuÊt khÈu, n©ng cao chÊt
lîng s¶n phÈm ®Ó t¨ng søc c¹nh tranh. Ba lµ, do më réng ®îc thÞ trêng,
më réng ®îc s¶n lîng xuÊt khÈu nªn çc nhµ s¶n xuÊt cã ®îc lîi thÕ
kinh tÕ cña qui m«. Bèn lµ, viÖc ®Èy m¹nh xuÊt khÈu sÏ thu ®îc nhiÒu
ngo¹i tÖ, gióp t¨ng cêng nhËp khÈu çc m¸y mãc thiÕt bÞ, nguyªn liÖu,
nhiªn liÖu vµ çc yÕu tè ®Çu vµo kh¸c ®Ó më réng s¶n xuÊt, c¶i thiÖn çn
c©n thanh to¸n quèc tÕ .
ChiÕn lîc më réng hµng xuÊt khÈu còng thêng tr¶i qua hai giai
®o¹n. Trong giai ®o¹n ®Çu, çc nhµ s¶n xuÊt ë çc níc nµy thêng tËp
trung s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu nh÷ng hµng ho¸ sö dông nhiÒu lao ®éng, vèn
nhá, kü thuËt trung b×nh nh v¶i vãc, quÇn ¸o, giÇy dÐp vµ nh÷ng hµng
tiªu dïng ®¬n gi¶n. Trong giai ®o¹n tiÕp theo, hä tiÕn tíi s¶n xuÊt vµ xuÊt
khÈu nh÷ng hµng ho¸ ®ßi hái vèn lín, hµm lîng kü thuËt cao nh m¸y
mãc, thiÕt bÞ vËn t¶i, hµng ®iÖn tö. ViÖc më réng theo kiÓu nµy nhiÒu khi cã
nghÜa lµ lîi thÕ so s¸nh chuyÓn tõ níc s¸ng chÕ ph¸t minh sang mét níc
®ang ph¸t triÓn sau khi c«ng nghÖ ®îc phæ biÕn trªn thÕ giíi .
Tuy nhiªn, viÖc thùc hiÖn chiÕn lîc më réng xuÊt khÈu hµng c«ng
nghiÖp còng gÆp ph¶i kh«ng Ýt khã kh¨n. §ã lµ, thø nhÊt, cÇn ph¶i cã thêi
gian ®Ó ph¸t triÓn n¨ng lùc, ph©n bæ l¹i çc nguån lùc, t×m kiÕm çc ®Çu
vµo, rÌn luyÖn kü n¨ng qu¶n lý, c¶i tiÕn thñ tôc vµ thay ®æi c¬ chÕ . §Êy lµ
nh÷ng ®iÒu kiÖn ban ®Çu cho mét ngµnh c«ng nghiÖp xuÊt khÈu cã kh¶
n¨ng c¹nh tranh dùa trªn lîi thÕ so s¸nh. Thø hai, viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt
hµng xuÊt khÈu cã thÓ sÏ bÞ chËm v× hÇu hÕt çc nhµ xuÊt khÈu tiÒm tµng
tríc hÕt ph¶i s¶n xuÊt ®Ó tiªu dïng ë thÞ trêng néi ®Þa, sau ®ã míi cã thÓ
tiÕn tíi xuÊt khÈu ra thÞ trêng thÕ giíi. Thø ba, mÆc dï hµng chÕ t¹o xuÊt
khÈu cña çc níc ®ang ph¸t triÓn ®· t¨ng nhanh h¬n so víi hµng s¬ chÕ
nhng sù gia t¨ng ®ã chØ tËp trung vµo mét sè Ýt çc níc ®ang ph¸t triÓn -
chñ yÕu lµ çc níc cã thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi ë møc trung b×nh .
Thø t, chØ trõ Hµn Quèc, cßn ®¹i bé phËn viÖc gia t¨ng xuÊt khÈu hµng
192
c«ng nghiÖp ë çc níc ®ang ph¸t triÓn lµ do çc c«ng ty ®a quèc gia thùc
hiÖn. NhiÒu khi çc c«ng ty nµy liªn doanh víi nh÷ng ®èi t¸c ë nh÷ng níc
®ang ph¸t triÓn nhng trong ®ã c«ng nghÖ, kü thuËt, qu¶n lý, phô
tïng...l¹i do çc c«ng ty níc ngoµi n¾m gi÷. MÆt kh¸c, nh÷ng hµng xuÊt
khÈu ®ã l¹i cã xu híng tËp trung vµo mét sè t¬ng ®èi Ýt thÞ trêng ë
ph¬ng T©y, B¾c Mü vµ NhËt B¶n. Thø n¨m, viÖc më réng xuÊt khÈu hµng
c«ng nghiÖp ®· gÆp ph¶i chÝnh s¸ch b¶o hé míi cña çc níc ph¸t triÓn .
Mét c¶n trë chÝnh ®èi víi viÖc më réng xuÊt khÈu, bÊt kÓ s¶n phÈm th« hay
hµng c«ng nghiÖp cña çc níc ®ang ph¸t triÓn lµ nh÷ng hµng rµo b¶o hé
mËu dÞch do çc níc ph¸t triÓn dùng lªn. §ã lµ çc hµng rµo thuÕ quan vµ
phi thuÕ quan (thuÕ tiªu dïng, quota, hµng rµo kü thuËt, hµng rµo vÖ sinh
an toµn thùc phÈm). Ngoµi ra, nhiÒu níc ph¸t triÓn cã nh÷ng chÝnh s¸ch
hç trî çc ngµnh s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu cña níc m×nh díi d¹ng trî cÊp
cña chÝnh phñ vµ gi¶m thuÕ. §iÒu nµy t¹o cho çc ngµnh c«ng nghiÖp cña
hä cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh h¬n trªn thÞ trêng thÕ giíi vµ kÐo dµi thêi
gian mµ çc ngµnh c«ng nghiÖp cña çc níc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ c¹nh
tranh hiÖu qu¶.
Còng cÇn nhÊn m¹nh r»ng trong thùc tÕ, sù kh¸c biÖt gi÷a chiÕn lîc
thay thÕ nhËp khÈu vµ chiÕn lîc më réng xuÊt khÈu nhiÒu khi kh«ng râ
rÖt.Trong chiÕn lîc thay thÕ nhËp khÈu vÉn cã phÇn dµnh cho s¶n xuÊt
hµng xuÊt khÈu vµ trong chiÕn lîc híng vÒ xuÊt khÈu vÉn cã phÇn dµnh
cho s¶n xuÊt hµng thay thÕ nhËp khÈu. VÊn ®Ò lµ møc ®é u tiªn ®Þnh híng
th¬ng m¹i. HÇu hÕt çc níc ®ang ph¸t triÓn ®· ¸p dông c¶ hai chiÕn lîc
nµy víi çc møc ®é ®Þnh híng th¬ng m¹i kh¸c nhau trong nh÷ng thêi kú
kh¸c nhau.
Tãm t¾t
Th¬ng m¹i quèc tÕ lu«n lu«n g¾n liÒn víi sù t¨ng trëng vµ ph¸t
triÓn kinh tÕ cña mçi quèc gia. Khèi lîng th¬ng m¹i quèc tÕ t¨ng lªn
193
chøng tá r»ng sù phô thuéc vÒ kinh tÕ gi÷a çc níc ngµy cµng nhiÒu h¬n .
Mçi níc ®Òu t×m çch më réng khèi lîng th¬ng m¹i quèc tÕ cña m×nh
Th¬ng m¹i quèc tÕ chñ yÕu xoay quanh çc nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn.
PhÇn lín nguån thu tõ xuÊt khÈu cña çc níc ®ang ph¸t triÓn tËp trung vµo
mét hoÆc mét vµi mÆt hµng s¬ chÕ. Çc níc ®ang ph¸t triÓn nhËp khÈu
nguyªn liÖu, m¸y mãc thiÕt bÞ, vµ hµng tiªu ding.
Víi nhiÒu gi¶ ®Þnh, lý thuyÕt th¬ng m¹i quèc tÕ truyÒn thèng nhÊn
m¹nh tíi th¬ng m¹i tù do vµ ®· ®a ra nh÷ng kÕt luËn vÒ vai trß quan
träng cña th¬ng m¹i quèc tÕ ®èi víi t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña
mét níc - ®Æc biÖt lµ ®èi víi çc níc ®ang ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, thùc tÕ
quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ hiÖn ®¹i l¹i kh«ng gièng víi nh÷ng gi¶ ®Þnh mµ nã
nªu ra; v× vËy ngêi ta ®· bæ sung cho lý thuyÕt nµy ®Ó cã thÓ hiÓu biÕt ®Çy
®ñ h¬n vÒ vai trß cña th¬ng m¹i quèc tÕ ®èi víi çc níc ®ang ph¸t triÓn .
ViÖc ph©n tÝch sù th©m hôt trong çn c©n thanh to¸n quèc tÕ cña çc
níc ®ang ph¸t triÓn cho thÊy nh÷ng nguån gèc cña sù th©m hôt nµy vµ cã
thÓ t×m kiÕm çc nguån tµi trî cho nã .
Tæng sè nî níc ngoµi cña çc níc ®ang ph¸t triÓn ®· vît qu¸ con
sè 2500 tû USD. Cã nhiÒu lý do g©y ra cuéc khñng ho¶ng nî níc ngoµi
cña çc níc ®ang ph¸t triÓn. ViÖc gi¶i quyÕt nã kh«ng chØ ë b¶n th©n çc
níc ®ang ph¸t triÓn mµ cßn ®ßi hái cã sù chia sÎ cña c¶ nh÷ng níc ph¸t
triÓn - lµ nh÷ng níc chñ nî .
T¨ng trëng nhê xuÊt khÈu hµng s¬ chÕ lµ mét chiÕn lîc ph¸t triÓn
dùa trªn c¶ kinh nghiÖm lÞch sö vµ lîi thÕ cã s½n cña çc nÒn kinh tÕ ®ang
ph¸t triÓn. Nã cã nh÷ng t¸c ®éng lín ®Õn nÒn kinh tÕ néi ®Þa nhng còng
gÆp nhiÒu trë ng¹i. Cã nhiÒu gi¶i ph¸p kh¾c phôc nh÷ng trë ng¹i nµy nhng
nãi chung t¸c dông rÊt h¹n chÕ .
Thay thÕ nhËp khÈu lµ chiÕn lîc ph¸t triÓn h×nh thµnh tõ nh÷ng n¨m
60 cña thÕ kû 20. ChiÕn lîc nµy nhÊn m¹nh tíi viÖc s¶n xuÊt ra nh÷ng
hµng ho¸ thay thÕ cho hµng nhËp khÈu. Nh vËy th¬ng m¹i u tiªn híng
vµo thÞ trêng néi ®Þa nªn nã ®îc thùc hiÖn ë nh÷ng níc cã thÞ trêng néi
®Þa réng lín. ChÝnh phñ ®ãng vai trß quan träng ®Ó thùc hiÖn chiÕn lîc nµy
194
b»ng çch thùc hiÖn nhiÒu chÝnh s¸ch b¶o hé s¶n xuÊt trong níc. Rèt côc,
nã l¹i t¹o ra nh÷ng kÕt qu¶ ngoµi mong muèn, vµ kh«ng thÓ c«ng nghiÖp
ho¸ nhanh chãng ®îc.
Híng vÒ xuÊt khÈu lµ chiÕn lîc ph¸t triÓn u tiªn cho s¶n xuÊt vµ
xuÊt khÈu. ChÝnh phñ còng ®ãng vai trß tÝch cùc cho viÖc thùc hiÖn chiÕn
lîc nµy b»ng çc chÝnh s¸ch hç trî çc doanh nghiÖp v¬n ra thÞ trêng
thÕ giíi. Mét sè quèc gia vµ vïng l·nh thæ ®· c«ng nghiÖp ho¸ thµnh c«ng
nhê chiÕn lîc nµy t¹o nªn nh÷ng níc c«ng nghiÖp ho¸ míi.
Mçi mét chiÕn lîc cã nh÷ng sù u tiªn kh¸c nhau vµ kÕt qu¶ còng
kh¸c nhau. HÇu hÕt çc níc ®ang ph¸t triÓn ®Òu sö dông hai chiÕn lîc
nµy víi nh÷ng møc ®é u tiªn ®Þnh híng th¬ng m¹i trong tõng thêi kú
nhÊt ®Þnh .
C©u hái «n tËp vµ th¶o luËn .
1. §Æc ®iÓm th¬ng m¹i quèc tÕ cña çc níc ®ang ph¸t triÓn ? Liªn
hÖ víi thùc tiÔn ë ViÖt nam .
2. Vai trß cña th¬ng m¹i quèc tÕ ®èi víi t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn-
theo lý thuyÕt th¬ng m¹i quèc tÕ truyÒn thèng ?
3. V× sao cÇn ph¶i bæ sung cho nh÷ng kÕt luËn cña lý thuyÕt trªn ?
Nh÷ng bæ sung Êy lµ g×?
4. Ph©n tÝch çn c©n thanh to¸n quèc tÕ cña çc níc ®ang ph¸t triÓn
cho biÕt ®iÒu g× ?
5. V× sao çc níc ®ang ph¸t triÓn l©m vµo cuéc khñng ho¶ng nî
níc ngoµi? Nh÷ng t¸c ®éng cña cuéc khñng ho¶ng vµ nh÷ng ph¬ng ¸n
cã thÓ cho viÖc gi¶i quyÕt cuéc khñng ho¶ng nî quèc tÕ
6. Trªn c¬ së nµo mµ cã lý thuyÕt t¨ng trëng nhê xuÊt khÈu hµng s¬
195
chÕ? Khi theo ®uæi chiÕn lîc xuÊt khÈu hµng s¬ chÕ th× nã cã thÓ cã t¸c
®éng g× ®Õn nÒn kinh tÕ néi ®Þa mét níc ? Nh÷ng trë ng¹i còng nh çc
gi¶i ph¸p kh¾c phôc cã thÓ lµ g×?
7. ChiÕn lîc thay thÕ nhËp khÈu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm g×? ChÝnh phñ
ph¶i lµm g× ®Ó thùc hiÖn chiÕn lîc nµy vµ kÕt qu¶ cña nã?
8. ChiÕn lîc më réng xuÊt khÈu cã ®Æc ®iÓm g×? Vai trß cña chÝnh
phñ trong viÖc thùc hiÖn chiÕn lîc nµy vµ kÕt qu¶ cña nã?
1. PhÇn IV TLTK1.
2. Ch¬ng 19,20,21,22 TLTK2.
3. Ch¬ng 16,17,18 TLTK3.
4. Ch¬ng 9 TLTK6.
196
Ch¬ng 8.
qu¶n lý qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
PhÇn lín çc níc ®ang ph¸t triÓn ®Òu muèn qu¶n lý qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn kinh tÕ cña m×nh. §iÒu nµy cã lý do lÞch sö cña nã. Cã thêi kú,
kÕ ho¹ch ho¸ ®îc coi nh lµ mét phÐp mµu gióp çc níc kÐm ph¸t
triÓn vît qua khã kh¨n trë ng¹i ®Ó ®¹t môc tiªu ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, sau
nh÷ng thÊt b¹i cña chñ nghÜa x· héi kÕ ho¹ch ho¸ tõ trung ¬ng, th× çc
h×nh thøc cña hÖ thèng thÞ trêng cung cÊp nh÷ng yÕu tè cèt lâi cho sù ph¸t
triÓn trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi. §iÒu nµy kh«ng lµm gi¶m vai trß quan
träng cña nhµ níc. Nhµ níc kh«ng chØ qu¶n lý qu¸ tr×nh ph¸t triÓn trong
níc th«ng qua viÖc x¸c ®Þnh môc tiªu ph¸t triÓn, ®Þnh híng chÝnh s¸ch
kinh tÕ vÜ m«, cung cÊp hµng ho¸ c«ng céng, ®¶m b¶o an ninh vµ quèc
phßng, an sinh x· héi, hç trî t nh©n, ®iÒu chØnh ®éc quyÒn, qu¶n lý c¹nh
tranh…mµ nhµ níc cßn ph¶i phèi hîp toµn cÇu trong qu¶n lý qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn.
Ch¬ng nµy xem xÐt vÊn ®Ò qu¶n lý qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ
trong ph¹m vi quèc gia vµ sù phèi hîp qu¶n lý qu¸ tr×nh ph¸t triÓn trªn
ph¹m vi toµn cÇu.
8.1. qu¶n lý qu¸ tr×nh ph¸t triÓn quèc gia.
8.1.1.Vai trß cña chÝnh phñ.
ChÝnh phñ çc níc ®ang ph¸t triÓn ®îc coi lµ “nh©n vËt” quan träng
nhÊt trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Mét chÝnh phñ muèn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn
cña quèc gia thêng ®èi mÆt víi nhiÒu lùa chän khã kh¨n bëi mét lÏ ®¬n
gi¶n lµ hä ph¶i ho¹t ®éng víi nguån lùc h¹n chÕ. Cïng víi viÖc ®ãng vai trß
lµ ngêi ®iÒu chØnh nh÷ng thÊt b¹i ®a d¹ng cña thÞ trêng, sù qu¶n lý qu¸
tr×nh ph¸t triÓn cña chÝnh phñ ®îc thÓ hiÖn ë nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu sau.
197
Tríc hÕt lµ viÖc ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc ph¸t triÓn. Mét chiÕn lîc
ph¸t triÓn kinh tÕ ®îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së nh÷ng nhËn thøc vµ ý tëng vÒ
ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ nç lùc thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu cña sù ph¸t triÓn
trong chiÕn lîc ®ã. Nh÷ng môc tiªu cña ph¸t triÓn cã thÓ lµ: tèc ®é t¨ng
trëng kinh tÕ nhanh, gi¶m tû lÖ nghÌo ®ãi, n©ng cao tr×nh ®é gi¸o dôc, c¶i
thiÖn ®iÒu kiÖn ch¨m sãc søc khoÎ vµ y tÕ, t¨ng c«ng ¨n viÖc lµm gi¶m thÊt
nghiÖp, æn ®Þnh gi¸ c¶, b¶o vÖ m«i trêng, c¶i thiÖn çn c©n thanh to¸n
quèc tÕ .
Nh÷ng môc tiªu Êy cã thÓ lµ nh÷ng môc tiªu ng¾n h¹n - tËp trung vµo
c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn kinh tÕ trong t¬ng lai tríc m¾t cña n¨m lÞch hoÆc
n¨m ng©n s¸ch tiÕp theo; nh÷ng môc tiªu trung h¹n - tËp trung vµo t¬ng lai
xa h¬n nh 5 n¨m ch¼ng h¹n; hoÆc nh÷ng môc tiªu dµi h¹n - tËp trung vµo
t¬ng lai xa 15 n¨m, 20 n¨m hoÆc xa h¬n.
Nh÷ng môc tiªu cña dµi h¹n ®îc lµm c¬ së cho viÖc thùc hiÖn
nh÷ng môc tiªu trung h¹n vµ ng¾n h¹n. Nh÷ng môc tiªu nµy thêng ®îc
thÓ hiÖn trong mét sè chØ tiªu tæng qu¸t mang tÝnh ®Þnh híng ph¸t triÓn.
Trong khi b¶n chÊt cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lµ sù thay ®æi toµn diÖn,
vÝ dô thay ®æi vÒ c¬ cÊu kinh tÕ, th× chÝnh phñ vÉn ph¶i x¸c ®Þnh râ vµ tËp
trung vµo mét sè môc tiªu, mét sè lÜnh vùc - n¬i mµ víi sù ho¹t ®éng cã
giíi h¹n cña nã cã thÓ t¹o ra hiÖu øng cho sù chuyÓn biÕn lín nhÊt.
Thø hai lµ phèi hîp sù tham gia cña çc t¸c nh©n ph¸t triÓn. Trong
khu«n khæ cña chiÕn lîc ph¸t triÓn bÒn v÷ng quèc gia, cÇn cã sù phèi hîp
hµnh ®éng cña çc c«ng ty bao gåm c¶ c«ng ty nhµ níc vµ c«ng ty t
nh©n; cña çc c¬ quan c«ng quyÒn, tõ trung ¬ng ®Õn chÝnh quyÒn ®Þa
ph¬ng; cña çc tæ chøc ®oµn thÓ hiÖp héi; cña çc lùc lîng trong níc vµ
ngoµi níc. Mçi t¸c nh©n kinh tÕ, x· héi cã nh÷ng môc tiªu riªng, cã h×nh
thøc tæ chøc riªng, cã ®éng lùc riªng, vµ cã nh÷ng ho¹t ®éng ®Æc thï. §«i
khi chóng cã nh÷ng m©u thuÉn trong ho¹t ®éng. Vai trß phèi hîp ho¹t ®éng
cña chÝnh phñ lµ t×m kiÕm tiÕng nãi chung, lîi Ých chung trong sù ®a d¹ng
cña çc ho¹t ®éng riªng.
Thø ba lµ vai trß cña çc chÝnh s¸ch. Çc nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn
198
lµ nh÷ng nÒn kinh tÕ hçn hîp víi nh÷ng møc ®é kh¸c nhau vÒ sù ph©n chia
quyÒn së h÷u gi÷a khu vùc t nh©n vµ khu vùc nhµ níc. Trong bèi c¶nh
nh vËy, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ ®ãng mét sè vai trß quan träng.
Tríc hÕt, lµ nã cã vai trß vÒ huy ®éng vµ ph©n bæ nguån lùc cho ph¸t triÓn.
Do nh÷ng h¹n chÕ vÒ nguån tµi chÝnh còng nh nguån nh©n lùc lµnh nghÒ
nªn cÇn ph¶i sö dông chóng cã hiÖu qu¶. Nh÷ng dù ¸n ®Çu t ph¶i ®îc lùa
chän kh«ng nh÷ng trªn c¬ së ph©n tÝch hiÖu qu¶ riªng biÖt cña tõng dù ¸n,
tõng khu vùc, tõng ngµnh mµ cßn tuú theo bèi c¶nh cña mét ch¬ng tr×nh
ph¸t triÓn tæng thÓ cã tÝnh ®Õn nh÷ng t¸c ®éng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi còng
nh hiÖu qu¶ kinh tÕ ngo¹i øng. Nguån nh©n lùc lµnh nghÒ còng ph¶i ®îc
sö dông trong lÜnh vùc nµo mµ ®ãng gãp cña nã râ rÖt nhÊt. Çc chÝnh s¸ch
kinh tÕ gãp phÇn gi¶m bít nh÷ng khã kh¨n vÒ çc nguån lùc khan hiÕm
b»ng viÖc lùa chän vµ phèi hîp çc dù ¸n ®Çu t ®Ó chuyÓn nh÷ng nh©n tè
khan hiÕm vµo lÜnh vùc s¶n xuÊt hiÖu qu¶ nhÊt. Còng cÇn lu ý r»ng, thÞ
trêng c¹nh tranh sÏ cã xu híng chuyÓn ®Çu t sang nh÷ng lÜnh vùc mµ
x· héi Ýt u tiªn - vÝ dô s¶n xuÊt hµng tiªu dïng cho ngêi giµu. Çc chÝnh
s¸ch kinh tÕ gãp phÇn h¹n chÕ xu híng nµy. ThÊt b¹i cña thÞ trêng cßn
thÓ hiÖn trong viÖc ®Æt gi¸ ®óng cho çc nh©n tè s¶n xuÊt - cã sù chªnh lÖch
lín trong viÖc ®¸nh gi¸ cña x· héi ®èi víi çc dù ¸n ®©u t. V× vËy, mét
nhiÖm vô kh«ng thÓ thiÕu trong viÖc x©y dùng chÝnh s¸ch lµ ph¶i sö dông
mét çch tèt nhÊt çc nguån lùc khan hiÕm cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Trong
nh÷ng nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn, th× gi¸ thÞ trêng cña nh÷ng nh©n tè nh
lao ®éng, vèn vµ ngo¹i hèi ®· xa rêi nh÷ng chi phÝ c¬ héi x· héi, do ®ã
kh«ng ph¶i lµ mét thíc ®o ®óng ®¾n vÒ møc ®é khan hiÕm nh÷ng nh©n tè
®ã. Nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ ®óng sÏ gãp phÇn kh¾c phôc hiÖn tîng nµy.
Thø t lµ, sö dông hiÖu qu¶ nh÷ng kho¶n viÖn trî níc ngoµi.
Nh÷ng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ víi nh÷ng môc tiªu cô thÓ, víi nh÷ng
dù ¸n ®îc chuÈn bÞ cô thÓ - thêng lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó nhËn ®îc
viÖn trî ®a ph¬ng vµ song ph¬ng. Trªn thùc tÕ, chÝnh phñ çc níc ®ang
ph¸t triÓn thêng chuÈn bÞ s½n çc dù ¸n ®Ó thuyÕt phôc çc nhµ viÖn trî
níc ngoµi r»ng tiÒn viÖn trî cña hä sÏ ®îc sö dông mét çch tèt nhÊt
trong mét kÕ ho¹ch tæng thÓ ®îc kiÓm so¸t. Tuy nhiªn kh«ng cã kho¶n
199
viÖn trî níc ngoµi nµo ph¸t huy ®îc hiÖu qu¶ trong mét níc, n¬i cã
chÝnh phñ tham nhòng hay kÐm n¨ng lùc. Sù tham nhòng cña c«ng chøc,
bao gåm çc hµnh vi nhËn hèi lé, biÓn thñ c«ng quü, vµ l¹m dông quyÒn
lùc. §Ó kiÓm so¸t tham nhòng vµ gi¶m tíi møc thÊp nhÊt t¸c ®éng cã h¹i
cña nã tíi ph¸t triÓn ®Êt níc, chÝnh phñ cã thÓ sö dông nhiÒu biÖn ph¸p
kh¸c nhau.Tù do ho¸ thÞ trêng vµ gì bá ®éc quyÒn thêng ®îc coi lµ
ph¬ng tiÖn ®Æc biÖt hiÖu qu¶ ®Ó gi¶m çc c¬ héi cho çc h×nh thøc tham
nhòng kh¸c nhau.
N¨m lµ, chÝnh phñ lµ ngêi cã thÓ gióp çc tÇng líp, çc thµnh phÇn
kh¸c nhau trong x· héi chia sÎ tÇm nh×n chung vÒ t¬ng lai dµi h¹n vµ trung
h¹n cña ®Êt níc, x©y dùng mét sù ®ång thuËn quèc gia réng r·i ®Ó biÕn
tÇm nh×n ®ã thµnh hiÖn thùc. Nh÷ng môc tiªu nh : xo¸ bá nghÌo ®ãi, dèt
n¸t, bÖnh tËt; c«ng b»ng x· héi; b¶o vÖ m«i trêng thêng lµ ý chÝ vµ
nguyÖn väng chung cña çc tÇng líp x· héi - bÊt kÓ sù kh¸c nhau vÒ ®¶ng
ph¸i, giai cÊp, chñng téc, t«n gi¸o, ®¼ng cÊp, bé l¹c, ®Þa ph¬ng. Mét chÝnh
phñ trung ¬ng s¸ng suèt lµ mét chÝnh phñ t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi t¸c nh©n
ph¸t triÓn ho¹t ®éng phï hîp víi tr¸ch nhiÖm x· héi cña hä. §iÒu ®ã còng
cã nghÜa lµ chÝnh phñ ph¶i thuyÕt phôc ®îc quÇn chóng ®Ó t¹o nªn nh÷ng
®éng lùc cÇn thiÕt nh»m vît qua khã kh¨n, ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu chung
cña x· héi ®ßi tiÕn bé, c«ng b»ng vµ cuéc sèng Êm no cho mäi ngêi.
8.1.2. Ho¹ch ®Þnh ph¸t triÓn .
Ho¹ch ®Þnh ph¸t triÓn lµ viÖc chÝnh phñ sö dông nh÷ng chÝnh s¸ch
phèi hîp ®Ó ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu kinh tÕ x· héi trong qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn. Cã rÊt nhiÒu d¹ng ho¹ch ®Þnh ph¸t triÓn vµ ph¬ng ph¸p thùc hiÖn nã
ë çc níc ®ang ph¸t triÓn .
C¨n cø theo møc ®é phøc t¹p cña c¬ cÊu vµ c«ng dông cô thÓ ta cã
thÓ chia thµnh ba lo¹i m« h×nh ho¹ch ®Þnh ph¸t triÓn .
Mét lµ, m« h×nh t¨ng trëng tæng hîp. §©y lµ m« h×nh ®¬n gi¶n nhÊt.
Mét m« h×nh t¨ng trëng tæng hîp ®Ò cËp ®Õn nh÷ng biÕn sè kinh tÕ vÜ m«
nh : tiªu dïng, s¶n xuÊt, ®Çu t, tiÕt kiÖm, xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu. Nh÷ng
200
m« h×nh t¨ng trëng tæng hîp thêng ®îc dïng ®Ó x¸c ®Þnh tèc ®é t¨ng
trëng cña s¶n lîng quèc gia víi çc gi¶ thiÕt ®¬n gi¶n vÒ tiÕt kiÖm vµ ®Çu
t.
Lo¹i ®¬n gi¶n nhÊt vµ ®îc sö dông nhiÒu nhÊt lµ m« h×nh Harrod -
Domar. Theo m« h×nh nµy, tiÕt kiÖm vµ ®Çu t cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi
t¨ng trëng kinh tÕ nãi chung. §Ó ®¹t ®îc mét tèc ®é t¨ng trëng tæng s¶n
phÈm quèc d©n mong muèn, m« h×nh nµy cho biÕt nÒn kinh tÕ ph¶i ®¹t
®îc tû lÖ tiÕt kiÖm hay tû lÖ ®Çu t lµ bao nhiªu. Trong ®iÒu kiÖn mét nÒn
kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn - n¬i mµ tiÕt kiÖm trong níc thêng thiÕu hôt so víi
®Çu t trong níc - qua m« h×nh nµy cã thÓ íc lîng ®îc møc thiÕu hôt
®Ó x¸c ®Þnh çc chÝnh s¸ch bï ®¾p cho nã b»ng çc nguån lùc bªn ngoµi.
Tuy nhiªn m« h×nh t¨ng trëng tæng hîp chØ cho biÕt nh÷ng íc lîng s¬
bé, kh¸i qu¸t mµ mét nÒn kinh tÕ cã thÓ ¸p dông . Bëi v× nã bá qua rÊt nhiÒu
biÕn sè - c¶ néi sinh vµ ngo¹i sinh t¸c ®éng ®Õn s¶n lîng - nªn nã chØ
cung cÊp mét c«ng cô kh¸i qu¸t, chung chung ®Ó thiÕt lËp mét kÕ ho¹ch
ph¸t triÓn toµn diÖn.
Hai lµ, m« h×nh dù ¸n khu vùc. M« h×nh dù ¸n khu vùc bao gåm hai
çch tiÕp cËn kh¸c nhau ®Ó ho¹ch ®Þnh ph¸t triÓn khu vùc trong nÒn kinh tÕ.
Çch thø nhÊt ph©n chia nÒn kinh tÕ thµnh hai hoÆc nhiÒu khu vùc nh :
n«ng nghiÖp vµ phi n«ng nghiÖp; khu vùc s¶n xuÊt hµng tiªu dïng vµ khu
vùc s¶n xuÊt hµng ®Çu t; khu vùc xuÊt khÈu vµ khu vùc nhËp khÈu. Môc
®Ých cña viÖc ph©n chia nµy lµ ®Ó ®Þnh híng môc tiªu nhÊt qu¸n cho toµn
bé nÒn kinh tÕ b»ng çch tËp trung cho mét vµi khu vùc chÝnh cã triÓn väng
t¨ng trëng. So víi m« h×nh tríc, lo¹i tiÕp cËn nµy cô thÓ h¬n. Çch thø
hai, tËp trung vµo viÖc x¸c ®Þnh t¨ng trëng trong tõng khu vùc mét trong
nÒn kinh tÕ. Çch nµy ph©n tÝch nh÷ng triÓn väng t¨ng trëng trong nh÷ng
khu vùc kinh tÕ riªng biÖt - nh n«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i, x©y dùng,
n¨ng lîng ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng dù ¸n ®Çu t c«ng nghiÖp cô thÓ mµ sau ®ã
sÏ ®îc thùc hiÖn b»ng nh÷ng nguån vèn trong níc hay níc ngoµi. C«ng
cô chñ yÕu ®Ó ph©n tÝch nh÷ng dù ¸n ®Çu t khu vùc lµ ph¬ng ph¸p ph©n
tÝch theo chi phÝ vµ lîi Ých . Nãi chung, mét dù ¸n cã gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña lîi
Ých rßng kh«ng ©m lµ cã thÓ lùa chän ®îc. Çch nµy thêng ®îc ¸p dông
201
nhiÒu nhÊt ë nh÷ng nÒn kinh tÕ thiÕu sè liÖu thèng kª. ViÖc ho¹ch ®Þnh tõng
phÇn nh thÕ nµy cã nh÷ng nhîc ®iÓm cña nã. §ã lµ nã thiÕu tÝnh nhÊt
qu¸n vµ tÝnh kh¶ thi tæng thÓ. Cã khi nã chØ lµ mét tËp hîp ngÉu nhiªn gåm
çc dù ¸n ph¸t triÓn ®ñ lo¹i mµ kh«ng cã nh÷ng quan hÖ liªn kÕt víi nhau râ
rµng. V× mét dù ¸n ph¸t triÓn mét khu vùc ®¬n nhÊt ®«i khi rÊt chi tiÕt, râ
rµng vµ hiÖu qu¶ nhng l¹i thiÕu tÝnh c©n b»ng tæng thÓ nªn khi ®¸nh gi¸
trªn ph¹m vi x· héi, nã cha h¼n lµ mét dù ¸n tèt .
Ba lµ, m« h×nh liªn ngµnh toµn diÖn. Ho¹ch ®Þnh ph¸t triÓn theo m«
h×nh liªn ngµnh hay cßn gäi lµ m« h×nh ®Çu vµo - ®Çu ra, trong ®ã tÊt c¶
çc khu vùc s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ ®îc liªn hÖ víi nhau th«ng qua mét
lo¹t çc ph¬ng tr×nh ®¹i sè t¬ng thÝch thÓ hiÖn nh÷ng qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
hay c«ng nghÖ cô thÓ cña mçi ngµnh . TÊt c¶ çc ngµnh ®Òu ®îc coi lµ
nh÷ng ngêi s¶n xuÊt ra ®Çu ra vµ còng lµ nh÷ng ngêi sö dông ®Çu vµo cña
çc ngµnh kh¸c. Ch¼ng h¹n, ngµnh n«ng nghiÖp võa s¶n xuÊt ra s¶n lîng
®Çu ra lµ l¬ng thùc ®ång thêi còng sö dông ®Çu vµo cña ngµnh chÕ t¹o lµ
m¸y mãc, ph©n bãn, thuèc trõ s©u...
Nh vËy, ®Çu vµo vµ ®Çu ra cña mçi mét ngµnh còng nh cña tÊt c¶
çc ngµnh trong toµn bé nÒn kinh tÕ cã mèi quan hÖ ch»ng chÞt víi nhau,
phô thuéc lÉn nhau vÒ kinh tÕ. Sau khi x¸c ®Þnh nh÷ng chØ tiªu s¶n lîng
môc tiªu cho mçi khu vùc trong nÒn kinh tÕ, th× m« h×nh liªn ngµnh nµy cã
thÓ ®îc dïng ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng nhu cÇu vÒ nguyªn vËt liÖu trung gian,
hµng nhËp khÈu, nh©n c«ng , vµ vèn. KÕt qu¶ lµ, mét kÕ ho¹ch kinh tÕ toµn
diÖn ®îc thÓ hiÖn víi nh÷ng møc ®é s¶n xuÊt mong muèn vµ nh÷ng nhu
cÇu vÒ nguån lùc phï hîp víi nã .
§Æc ®iÓm næi bËt cña m« h×nh liªn ngµnh lµ nã thÓ hiÖn mét kÕ ho¹ch
ph¸t triÓn võa t¬ng thÝch néi bé cho ngµnh võa t¬ng thÝch toµn diÖn cho
toµn bé nÒn kinh tÕ. Tuy nhiªn ®Ó x©y dùng ®îc nh÷ng m« h×nh liªn ngµnh
- ®Æc biÖt lµ nh÷ng m« h×nh phøc t¹p - ®ßi hái mét sè lîng th«ng tin thèng
kª rÊt lín. V× vËy nã ®îc ¸p dông chñ yÕu cho nh÷ng nÒn kinh tÕ tiªn tiÕn
- n¬i mµ møc ®é ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ®¸ng kÓ, cã mét sè lîng lín giao
dÞch liªn ngµnh . §èi víi çc nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn cã thÓ sö dông m«
202
h×nh ®Çu vµo - ®Çu ra ®¬n gi¶n víi mét sè Ýt ngµnh.
Nh÷ng sè liÖu kinh tÕ trong nhiÒu níc kÐm ph¸t triÓn cßn nghÌo nµn
vµ Ýt gi¸ trÞ. ViÖc ho¹ch ®Þnh ph¸t triÓn trong mét níc víi nh÷ng sè liÖu
nh thÕ th× cÇn ph¶i tËp trung vµo viÖc tæ chøc mét c¬ quan ®iÒu tra d©n sè
vµ c¬ quan thèng kª h÷u hiÖu, thuª nh÷ng nhµ ®iÒu tra thùc hµnh, nh÷ng
nhµ ph©n tÝch sè liÖu vµ tiÕn hµnh thêng kú nh÷ng cuéc kh¶o s¸t kinh tÕ.
Muèn ho¹ch ®Þnh ph¸t triÓn tèt ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng th«ng tin vÒ thu
nhËp quèc d©n, d©n sè, ®Çu t, tiÕt kiÖm, tiªu dïng, chi tiªu cña chÝnh phñ,
thuÕ kho¸, xuÊt nhËp khÈu, çn c©n thanh to¸n vµ sù ho¹t ®éng cña nh÷ng
ngµnh c«ng nghiÖp, nh÷ng khu vùc lín còng nh mèi quan hÖ t¬ng hç
gi· chóng .
ViÖc lùa chän mét chiÕn lîc ph¸t triÓn cô thÓ, tríc hÕt phô thuéc
vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ hiÖn t¹i cña mét níc. Nh÷ng nhµ ho¹ch ®Þnh
ph¶i biÕt m×nh ®ang ®øng ë ®©u ®Ó ®i ®Õn ®©u. NÕu nÒn kinh tÕ cßn phæ
biÕn lµ nÒn n«ng nghiÖp tù cung tù cÊp, quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ cßn nhiÒu
h¹n chÕ, cã Ýt hoÆc kh«ng cã çc mèi liªn hÖ liªn ngµnh th× kh«ng thÓ
ho¹ch ®Þnh chi tiÕt ®îc.
Trong ®iÒu kiÖn nh vËy th× ho¹ch ®Þnh lµ thÝch hîp nÕu tËp trung
vµo nh÷ng dù ¸n ®Çu t c«ng céng mµ nhê vµo kinh phÝ cña x· héi nh»m
t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó tiÕn hµnh c¶i çch kinh tÕ. Nh÷ng dù ¸n
nµy bao gåm ®Çu t cho c¬ së h¹ tÇng nh : hÖ thèng giao th«ng vËn t¶i, hÖ
thèng n¨ng lîng, hÖ thèng th«ng tin liªn l¹c. Trong giai ®o¹n ban ®Çu
nµy cÇn x¸c ®Þnh môc tiªu t¨ng trëng cña tæng s¶n phÈm quèc néi còng
nh c¬ cÊu cña nã mét çch tæng qu¸t. Môc tiªu vµ møc ®é c¶i thiÖn ®êi
sèng d©n chóng cßn ph¶i tÝnh ®Õn tèc ®é gia t¨ng d©n sè .
Sau h¬n ba thËp kû thÓ nghiÖm ho¹ch ®Þnh ph¸t triÓn (sau chiÕn
tranh thÕ giíi thø hai ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû 20) nhiÒu ch¬ng
tr×nh kÕ ho¹ch ho¸ ë nh÷ng níc kÐm ph¸t triÓn nãi chung kh«ng ®îc nh
mong muèn .
Cã hai nguyªn nh©n chñ yÕu. Thø nhÊt, ®ã lµ cã mét kho¶ng çch
lín gi÷a nh÷ng lîi Ých kinh tÕ trªn lý thuyÕt cña viÖc ho¹ch ®Þnh ph¸t
203
triÓn vµ nh÷ng kÕt qu¶ thùc tÕ cña nã. Thø hai, lµ nh÷ng nhîc ®iÓm cña
chÝnh qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh ph¸t triÓn.
Trong thùc tÕ, h¹n chÕ vµ nhîc ®iÓm cña ho¹ch ®Þnh ph¸t triÓn thÓ
hiÖn ë nh÷ng ®iÓm sau.
Mét lµ, nh÷ng môc tiªu kh«ng hiÖn thùc. Nh÷ng ngêi ho¹ch ®Þnh
ph¸t triÓn thêng cã qu¸ nhiÒu tham väng . Nh÷ng tham väng Êy ®îc thÓ
hiÖn ë nh÷ng môc tiªu qu¸ cao vµ ®ßi hái ph¶i thùc hiÖn cïng mét lóc mµ
kh«ng tÝnh ®Õn nh÷ng u tiªn ®ang m©u thuÉn vµ c¹nh tranh nhau. Nh ®·
tr×nh bµy, nh÷ng môc tiªu cña ho¹ch ®Þnh ph¸t triÓn kinh tÕ thêng mang ý
nghÜa chÝnh trÞ to lín. Nh÷ng b¶n kÕ ho¹ch ®îc x©y dùng rÊt ®å sé nhng
l¹i thiÕu çc chÝnh s¸ch cô thÓ cÇn thiÕt ®Ó ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu ®Ò ra .
Hai lµ, nh÷ng sè liÖu kh«ng ®Çy ®ñ vµ thiÕu tin cËy. TÝnh kh¶ thi cña
mét ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn phô thuéc rÊt nhiÒu vµo chÊt lîng vµ ®é tin cËy
cña sè liÖu thèng kª mµ nã dùa vµo. Khi nh÷ng sè liÖu nµy thiÕu vµ kh«ng
ch¾c ch¾n, hay ®¬n gi¶n lµ nã kh«ng tån t¹i nh ë nh÷ng níc nghÌo th×
chÊt lîng vµ ®é chÝnh x¸c cña nh÷ng ch¬ng tr×nh bÞ gi¶m ®i rÊt nhiÒu.
H¬n n÷a, ë níc nµo mµ nh÷ng sè liÖu kh«ng ®¸ng tin cËy nµy l¹i céng
thªm víi viÖc thiÕu nh÷ng çn bé nh©n viªn cã tr×nh ®é ®Ó lËp ch¬ng tr×nh
th× ý ®å ho¹ch ®Þnh vµ thùc hiÖn nã cã thÓ bÞ thÊt b¹i ë mäi cÊp .
Ba lµ, nh÷ng biÕn ®éng bÊt ngê vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi. Nh ®·
ph©n tÝch, hÇu hÕt çc níc ®ang ph¸t triÓn cã nÒn kinh tÕ më víi sù phô
thuéc ®¸ng kÓ vµo nh÷ng biÕn sè bªn ngoµi . Nh÷ng thay ®æi trong gi¸
hµng ho¸ quèc tÕ, mËu dÞch biÕn ®éng, nh÷ng thay ®æi trong chÝnh s¸ch
kinh tÕ néi ®Þa cña nh÷ng kh¸ch hµng ë çc níc ph¸t triÓn ®èi víi hµng
xuÊt khÈu cña hä , nguån hç trî ph¸t triÓn cña chÝnh phñ vµ t nh©n kh«ng
®Òu… TÊt c¶ ®Òu rÊt khã dù ®o¸n - thËm chÝ chØ trong mét thêi h¹n ng¾n
chø cha nãi ®Õn ®Æt kÕ ho¹ch l©u dµi. Nh÷ng biÕn ®éng nµy ¶nh hëng
trùc tiÕp ®Õn çc biÕn sè kinh tÕ vÜ m« trong níc vµ cã thÓ lµm cho nÒn
kinh tÕ ®i chÖch khái nh÷ng môc tiªu ban ®Çu.
Trong ®iÒu kiÖn mét nÒn kinh tÕ néi ®Þa cha æn ®Þnh th× chÝnh phñ
còng rÊt khã dù ®o¸n nh÷ng sù biÕn ®éng trong tiªu dïng, ®Çu t, tiÕt kiÖm.
204
MÆt kh¸c, çc chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« cña chÝnh phñ l¹i kÐm hiÖu lùc nªn
kh«ng ph¶i lóc nµo chÝnh phñ còng cã thÓ t¸c ®éng vµo nÒn kinh tÕ theo
híng çc môc tiªu ®· ®Þnh.
Bèn lµ, nh÷ng yÕu kÐm vÒ thÓ chÕ. Nh÷ng yÕu kÐm vÒ thÓ chÕ thÓ
hiÖn tríc hÕt ë hÖ thèng luËt ph¸p cßn thiÕu, kh«ng ®ång bé, vµ thiÕu
nh÷ng ®iÒu kiÖn thùc thi. Ngoµi ra, cßn ph¶i kÓ tíi nh÷ng viªn chøc nhµ
níc thiÕu n¨ng lùc vµ t çch; nh÷ng thñ tôc hµnh chÝnh rêm rµ; sù m©u
thuÉn gi÷a çc ç nh©n còng nh çc ngµnh çc cÊp; tÝnh côc bé, ®Þa
ph¬ng; n¹n quan liªu vµ tham nhòng hoµnh hµnh phæ biÕn .
N¨m lµ, thiÕu ý chÝ chÝnh trÞ Sù kiªn ®Þnh bÒn v÷ng cña mét chÝnh
phñ æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ lµ ®iÒu kh«ng thÓ thiÕu ®îc ®Ó ph¸t triÓn. Mét ý
chÝ chÝnh trÞ ®èi víi ph¸t triÓn cña çc nhµ l·nh ®¹o quèc gia ®ßi hái mét
kh¶ n¨ng phi thêng ®Ó cã mét tÇm nh×n dµi h¹n nh»m n©ng cao lîi Ých x·
héi quèc gia, ®Æt lîi Ých quèc gia lªn trªn lîi Ých côc bé cña ®Þa ph¬ng,
®¼ng cÊp, bé téc ...
ý chÝ chÝnh trÞ cña çc nhµ l·nh ®¹o mét níc cßn ®ßi hái hä ph¶i
thuyÕt phôc, tËp hîp çc lùc lùîng tham gia vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn - ®Æc
biÖt lµ tÇng líp thîng lu vµ çc tËp ®oµn cã thÕ lùc vÒ kinh tÕ. ThiÕu sù
ñng hé cña hä, dï tù nguyÖn hay bÞ Ðp buéc ph¶i ñng hé, th× mét ý chÝ ph¸t
triÓn cña çc nhµ chÝnh trÞ ch¾c ch¾n sÏ kh«ng thµnh c«ng .
8.1.3 Mét sè chÝnh s¸ch.
Mét sè chÝnh s¸ch cho khu vùc t nh©n cã thÓ nh sau :
- §iÒu tra tiÒm n¨ng ph¸t triÓn qua nghiªn cøu khoa häc, nghiªn cøu
thÞ trêng , vµ kh¶o s¸t tµi nguyªn thiªn nhiªn .
- Cung cÊp h¹ tÇng c¬ së ®Çy ®ñ nh níc, ®iÖn, vËn t¶i vµ truyÒn
th«ng cho çc c¬ së quèc doanh vµ t nh©n .
- Cung cÊp nh÷ng kü n¨ng cÇn thiÕt cho ngêi lao ®éng th«ng qua
gi¸o dôc phæ th«ng vµ ®µo t¹o chuyªn nghiÖp .
- C¶i tiÕn khu«n khæ ph¸p lý liªn quan ®Õn chiÕm h÷u ruéng ®Êt,
205
doanh nghiÖp, giao dÞch th¬ng m¹i, vµ nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ kh¸c .
- T¹o lËp thÞ trêng, bao gåm thÞ trêng hµng ho¸ vµ dÞch vô, thÞ
trêng chøng kho¸n, thÞ trêng lao ®éng; kiÖn toµn hÖ thèng ng©n hµng,
nh÷ng ph¬ng tiÖn tÝn dông vµ çc c«ng ty b¶o hiÓm. ThÞ trêng nµo còng
cÇn cã luËt lÖ cña nhµ níc.
- T×m kiÕm vµ gióp ®ì chñ doanh nghiÖp. Chñ doanh nghiÖp lµ
ngêi ®iÒu phèi çc nguån lùc s¶n xuÊt, lµ ngêi ra quyÕt ®Þnh trong ®iÒu
kiÖn kh«ng ch¾c ch¾n, lµ ngêi ®æi míi. NÒn kinh tÕ nµo còng tiÒm tµng
çc chñ doanh nghiÖp. ChÝnh phñ çc níc kÐm ph¸t triÓn cÇn khuyÕn
khÝch çc chñ doanh nghiÖp.
- §Èy m¹nh viÖc sö dông tµi nguyªn tèt h¬n qua nh÷ng sù thóc ®Èy
vµ kiÓm so¸t. CÇn cã çc chÝnh s¸ch kh¸c nhau ®èi víi çc nguån tµi
nguyªn kh¸c nhau : tµi nguyªn cã kh¶ n¨ng t¸i t¹o hay kh«ng cã kh¶ n¨ng
t¸i t¹o.
- §Èy m¹nh tiÕt kiÖm t nh©n vµ tiÕt kiÖm nhµ níc .
- H¹n chÕ nh÷ng nhµ ®éc quyÒn hoÆc ®éc quyÒn nhãm .
Mét sè chÝnh s¸ch vÒ chi tiªu c«ng céng.
Nh÷ng nhµ lËp kÕ ho¹ch ph¶i yªu cÇu mçi c¬ quan cña chÝnh phñ nép
nh÷ng ®Ò nghÞ vÒ chi tiªu cña hä trong thêi kú kÕ ho¹ch. Çc c¬ quan ph¶i
dù trï nh÷ng kho¶n chi phÝ vµ nh÷ng kho¶n lîi Ých tµi chÝnh. Mçi c¬ quan
hoÆc xÝ nghiÖp cña chÝnh phñ ph¶i lËp nh÷ng b¶n nghiªn cøu kh¶ thi cña
nh÷ng dù ¸n ®Çu t c«ng céng trong t¬ng lai. Ngoµi ra, chÝnh phñ ph¶i dù
tÝnh t¸c dông cña nh÷ng ch¬ng tr×nh ®Çu t míi trong t¬ng lai còng nh
t¸c dông cña nh÷ng kho¶n chi tiªu thêng xuyªn.
Do tæng sè dù tÝnh chi tiªu cña nh÷ng c¬ quan kh¸c nhau sÏ cã thÓ
vît qu¸ sè quü s½n cã, nªn nh÷ng nhµ lËp kÕ ho¹ch ph¶i ®Ò ra nh÷ng u
tiªn. BÊt kú mét dù ¸n riªng lÎ nµo còng ph¶i ®ù¬c ®¸nh gi¸ trong mèi liªn
quan ®Õn çc dù ¸n kh¸c vµ ph¶i phô thuéc vµo nh÷ng quyÕt ®Þnh kh¸c
®îc ®ång thêi thùc hiÖn .
Mét sè chÝnh s¸ch vÒ xÝ nghiÖp nhµ níc.
206
XÝ nghiÖp nhµ níc cßn ®îc gäi lµ xÝ nghiÖp quèc doanh cã ë hÇu
hÕt çc níc. PhÇn lín çc xÝ nghiÖp nhµ níc nµy lµ nh÷ng c¬ së cung cÊp
çc hµng ho¸, dÞch vô c«ng céng vµ mét sè hµng ho¸, dÞch vô ç nh©n (®iÖn,
h¬i ®èt, níc), ®ån ®iÒn n«ng nghiÖp, hÇm má, tµi chÝnh, vËn t¶i vµ giao
th«ng (®êng s¾t, ®êng hµng kh«ng, xe buýt ), th«ng tin (®iÖn tho¹i, ®iÖn
tÝn, bu chÝnh... ) .
Mét xÝ nghiÖp nhµ níc (SOE ) lµ mét xÝ nghiÖp mµ : (1) chÝnh phñ
lµ ngêi së h÷u chÝnh, chÝnh phñ cßn cã quyÒn cö hoÆc b·i chøc ngêi l·nh
®¹o cao nhÊt (chñ tÞch hoÆc gi¸m ®èc ®iÒu hµnh ); (2) s¶n xuÊt hoÆc b¸n çc
hµng ho¸, dÞch vô cho c«ng chóng hay cho çc xÝ nghiÖp kh¸c; vµ (3) nguån
thu cã liªn quan ®Õn chi phÝ . Cã nh÷ng xÝ nghiÖp nhµ níc ho¹t ®éng
kh«ng v× môc tiªu tèi ®a ho¸ lîi nhuËn, vÝ dô ng©n hµng cho ngêi nghÌo .
V× sao cã çc xÝ nghiÖp nhµ níc? Nh÷ng ngêi ñng hé xÝ nghiÖp
nhµ níc thêng lËp luËn r»ng :
- Çc nhµ kinh doanh t nh©n thêng sö dông mét tû lÖ lín trong
thu nhËp vµo viÖc tiªu dïng ph« tr¬ng hoÆc chuyÓn tiÒn ra níc ngoµi, do
®ã cßn l¹i Ýt nguån lùc ®Ó ®Çu t h¬n so víi çc xÝ nghiÖp quèc doanh .
- Lîi Ých mµ çc xÝ nghiÖp quèc doanh mang l¹i vît qu¸ lîi nhuËn
vÒ tµi chÝnh cña doanh nghiÖp. §Çu t c«ng céng th«ng qua çc xÝ nghiÖp
nhµ níc cã thÓ t¹o ra çc lîi Ých kinh tÕ ngo¹i øng, c¶i tiÕn sù héi nhËp
gi÷a çc khu vùc, s¶n xuÊt ra nh÷ng hµng ho¸ x· héi cho ngêi thu nhËp
thÊp, vµ t¹o ra vèn cÇn thiÕt ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng kh«ng thÓ ph©n chia .
- HÖ thèng xÝ nghiÖp nhµ níc t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm cho nÒn
kinh tÕ.
- Cøu vít çc xÝ nghiÖp t nh©n ho¹t ®éng trong çc lÜnh vùc then
chèt mµ bÞ ph¸ s¶n, hoÆc cã thÓ thay thÕ cho kinh doanh t nh©n trong
trêng kîp møc rñi ro m¹o hiÓm cao, thÞ trêng vèn cßn nghÌo hoÆc cßn
thiÕu th«ng tin .
- ChÝnh phñ ph¶i kiÓm so¸t çc lÜnh vùc then chèt cña nÒn kinh tÕ,
hoÆc giµnh l¹i quyÒn kiÓm so¸t tõ níc ngoµi, hoÆc ®èi phã víi níc ngoµi
207
trong viÖn trî .
- Çc xÝ nghiÖp nhµ níc cßn lµm nhiÖm vô phôc vô cho çc môc
®Ých x· héi vµ chÝnh trÞ kh¸c .
Qui m« vµ ho¹t ®éng cña çc xÝ nghiÖp nhµ níc ë çc níc lµ rÊt
kh¸c nhau. Trong nÒn kinh tÕ çc níc ®ang ph¸t triÓn, çc xÝ nghiÖp nhµ
níc ®ãng gãp trung b×nh tõ 7 ®Õn 15% GDP. HÖ thèng xÝ nghiÖp nhµ níc
chiÕm mét phÇn ®¸ng kÓ ®Çu t ë nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn, chiÕm Ýt nhÊt
lµ 1/4 cña tæng t¹o vèn, vµ cã khi cßn nhiÒu h¬n thÕ. §ång thêi víi viÖc
®ãng gãp vµo s¶n lîng néi ®Þa vµ t¹o vèn, çc xÝ nghiÖp nhµ níc cßn thu
hót nhiÒu nguån lùc vµ trong nhiÒu trêng hîp l¹i t¹o ra g¸nh nÆng tµi
chÝnh lín cña chÝnh phñ. Cã nhiÒu vÊn ®Ò xung quanh viÖc ®¸nh gi¸ hiÖu
qu¶, viÖc lµm vµ tiÕt kiÖm cña çc xÝ nghiÖp nhµ níc. Nhng dÔ thÊy lµ çc
xÝ nghiÖp nhµ níc thêng ®îc chÝnh phñ b¶o trî nªn mét mÆt, nã ph¶i
chÞu søc Ðp chÝnh trÞ lµm cho sè lîng c«ng nh©n viªn trong çc xÝ nghiÖp
nhµ níc qu¸ ®«ng; mÆt kh¸c, nã dÔ kiÕm ®îc sù tµi trî cña chÝnh phñ ®Ó
che dÊu sù ph¸ s¶n. NhiÒu xÝ nghiÖp nhµ níc kh«ng tù trang tr¶i ®îc chi
phÝ cña m×nh còng nh kh«ng b¶o toµn ®îc vèn .
Cã nhiÒu nh©n tè quyÕt ®Þnh ®Õn ho¹t ®éng tèt h¬n cña çc xÝ
nghiÖp nhµ níc. Tríc hÕt, ®ã lµ yÕu tè c¹nh tranh. SÏ cã c¹nh tranh, nÕu
kh«ng ®ßi hái giÊy phÐp vÒ ®Çu t, nÕu kh«ng cã sù kiÓm so¸t vÒ gi¸ c¶
xuÊt nhËp khÈu, nÕu cã nh÷ng chÝnh s¸ch th¬ng m¹i tù do (thuÕ nhËp khÈu
thÊp, kh«ng cã quota nhËp khÈu, tû gi¸ hèi ®o¸i s¸t víi thÞ trêng). Søc Ðp
c¹nh tranh buéc çc xÝ nghiÖp nhµ níc ph¶i ®æi míi, sö dông çc nguån
lùc hîp lý vµ hiÖu qu¶ h¬n .
Hai lµ, yÕu tè tù chñ - tøc lµ çc xÝ nghiÖp nhµ níc cã tù chñ cao
h¬n vÒ qu¶n lý, cã h¹ch to¸n ®éc lËp h¬n. NÕu chÝnh phñ can thiÖp qu¸
møc vµo vÊn ®Ò ®Çu t, s¶n phÈm, gi¸ c¶, thuª vµ sa th¶i c«ng nh©n, quy
®Þnh tiÒn l¬ng, thu mua ...th× sÏ bãp nghÑt s¸ng kiÕn vÒ qu¶n lý, vµ gãp
phÇn g©y ra t×nh tr¹ng vËn hµnh thiÕu hiÖu qu¶. ChÝnh phñ cÇn ph©n ®Þnh râ
vai trß cña m×nh lµ ngêi chñ, víi vai trß cña héi ®ång qu¶n trÞ - lµ ngêi
®Æt chÝnh s¸ch chung vµ vai trß cña ban qu¶n lý xÝ nghiÖp - lµ ngêi vËn
208
hµnh hµng ngµy. ChÝnh phñ trung ¬ng hoÆc chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng Ýt khi
cã ®ñ th«ng tin hoÆc kü n¨ng cÇn thiÕt ®Ó kiÓm so¸t tØ mØ çc ho¹t ®éng cña
xÝ nghiÖp nhµ níc. Qu¶n lý tèt thêng ®ßi hái ph¶i phi tËp trung ho¸
quyÒn lùc mét çch cã lîi cho mét ban gi¸m ®èc cã kü n¨ng nghiÖp vô, vµ
®ßi hái ph¶i ®¸nh gi¸ çc gi¸m ®èc qua kh¶ n¨ng ®øng v÷ng cña xÝ nghiÖp
vµ qua mét vµi chØ tiªu vÒ ho¹t ®éng. Tù chñ vÒ tµi chÝnh lµ mét nh©n tè
chÝnh ®ãng gãp vµo viÖc qu¶n lý hiÖu qu¶ çc xÝ nghiÖp nhµ níc.
Ba lµ, chÝnh phñ ph¶i gi¶m bít hoÆc gi÷ cho quy m« cña khu vùc nhµ
níc phï hîp víi kh¶ n¨ng kü thuËt vµ qu¶n lý. Th«ng thêng cã hai
ph¬ng ¸n ®Ó lùa chän : (1)S¾p xÕp l¹i ®Ó çc xÝ nghiÖp nhµ níc cã thªm
quyÒn tù chñ ë c¬ së . (2) ChuyÓn quyÒn së h÷u vµ kiÓm so¸t tõ khu vùc
nhµ níc sang khu vùc t nh©n - ®Êy lµ mét qu¸ tr×nh vµ cßn ®îc gäi lµ “t
nh©n ho¸”. Trong ph¬ng ¸n thø nhÊt, cÇn ph¶i ph©n quyÒn quyÕt ®Þnh c«ng
viÖc ®Ó çc gi¸m ®èc xÝ nghiÖp nhµ níc cã thÓ ph¸t huy ®îc tÝnh n¨ng
®éng vµ cã sù kÝch thÝch tèt h¬n ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ s¶n xu¾t ; ®ång thêi , viÖc
cung cÊp vèn víi l·i suÊt thÞ trêng cã thÓ sÏ thñ tiªu ®îc xu híng sö
dông nhiÒu vèn. Ph¬ng ¸n thø hai - t nh©n ho¸ çc xÝ nghiÖp nhµ níc c¶
trong khu vùc s¶n xuÊt vµ khu vùc tµi chÝnh - ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p
h¬n vÒ luËt ph¸p, thÓ chÕ, chÝnh s¸ch, lîi Ých. VÊn ®Ò then chèt lµ t nh©n
ho¸ cã phôc vô tèt h¬n quyÒn lîi ph¸t triÓn l©u dµi cña ®Êt níc, t¹o ra tiÕn
bé kinh tÕ, c«ng b»ng x· héi vµ æn ®Þnh ph¸t triÓn hay kh«ng?
8.2 qu¶n lý qu¸ tr×nh ph¸t triÓn toµn cÇu .
8.2.1. Nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn thiªn niªn kû.

Vµo n¨m 1992, Héi nghÞ Thîng ®Ønh toµn cÇu ë Rio ®ª Gianªr« ®·
nªu ra Ch¬ng tr×nh NghÞ sù 21 (cho thÕ kû 21) dµi 40 ch¬ng, trong ®ã
ban hµnh khu«n khæ chÝnh cho sù hiÓu biÕt vµ hîp t¸c quèc tÕ vÒ çc vÊn ®Ò
cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Sau Héi nghÞ Thîng ®Ønh nµy Liªn HiÖp quèc ®·
tæ chøc nhiÒu héi th¶o quèc tÕ ®Ó bµn luËn vÒ Nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn
quèc tÕ. Néi dung chñ yÕu cña nh÷ng bµn luËn nµy lµ t×m çch phèi hîp nç
lùc cña çc níc tµi trî, çc tæ chøc ph¸t triÓn quèc tÕ, vµ chÝnh phñ çc
níc ®ang ph¸t triÓn trong viÖc thùc hiÖn çc môc tiªu. Vµo th¸ng 9 n¨m
209
2000 phÇn nhiÒu trong sè çc môc tiªu nµy ®· ®îc lång ghÐp vµo NghÞ
quyÕt cña §¹i héi ®ång Thiªn niªn kû cña Liªn HiÖp quèc ë Niu Yoãc
(®îc gäi lµ Héi nghÞ Thîng ®Ønh Thiªn niªn kû) vµ ®îc 189 quèc gia
ñng hé vµ trë thµnh Çc Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû - MDGs. T¸m
Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû t¬ng øng víi çc chØ tiªu cÇn ®¹t ®îc
®Õn n¨m 2015, cã thÓ nªu v¾n t¾t lµ:
Môc tiªu 1: Xo¸ ®ãi vµ gi¶m t×nh tr¹ng nghÌo cïng cùc. Tõ 1990 ®Õn
2015 gi¶m mét nöa sè tû lÖ ngêi d©n cã thu nhËp Ýt h¬n 1 ®«la/ngµy.
Môc tiªu 2: Phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc trªn toµn thÕ giíi. §¶m b¶o
®Õn n¨m 2015 trÎ em ë mäi n¬i, kÓ c¶ trai vµ g¸i, ®Òu cã thÓ hoµn thµnh ®Çy
®ñ ch¬ng tr×nh häc tiÓu häc.
Môc tiªu 3: Xo¸ bá bÊt b×nh ®¼ng vÒ giíi ë mäi cÊp gi¸o dôc. ¦u
tiªn ®Õn n¨m 2005 xo¸ bá sù kh¸c biÖt vÒ giíi trong gi¸o dôc tiÓu häc vµ
trung häc, vµ ®Õn tríc n¨m 2015 lµ ë mäi cÊp häc.
Môc tiªu 4: Gi¶m tû lÖ tö vong trÎ em. Trong thêi gian 1990 - 2015
gi¶m hai phÇn ba tû lÖ tö vong cña trÎ díi 5 tuæi.
Môc tiªu 5: C¶i thiÖn søc khoÎ sinh s¶n. Trong thêi gian 1990 - 2015
gi¶m ba phÇn t tû lÖ tö vong ë bµ mÑ.
Môc tiªu 6: Chèng l¹i HIV/AIDS, sèt rÐt vµ çc bÖnh tËt kh¸c. Vµo
n¨m 2015 gi¶m mét nöa vµ chÆn ®øng sù lan trµn cña HIV/AIDS, sèt rÐt vµ
çc c¨n bÖnh quan träng kh¸c.
Môc tiªu 7: §¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng m«i trêng. Lång ghÐp çc
nguyªn t¾c vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµo çc chÝnh s¸ch ch¬ng tr×nh quèc
gia, phôc håi nh÷ng tæn thÊt vÒ tµi nguyªn m«i trêng. §Õn 2015 gi¶m mét
nöa sè ngêi kh«ng ®îc tiÕp cËn víi níc s¹ch vµ vÖ sinh c¬ b¶n.
Môc tiªu 8: X©y dùng mèi quan hÖ hîp t¸c toµn cÇu v× ph¸t triÓn.
§i kÌm víi çc môc tiªu trªn lµ nh÷ng chØ tiªu vµ çc chØ sè ®Ó ®¸nh
gi¸, theo dâi qu¶n lý. Trong 8 môc tiªu trªn cã b¶y môc tiªu nh»m híng
tíi viÖc c¶i thiÖn s©u s¾c nh÷ng chØ sè quan träng nhÊt cña sù ph¸t triÓn.
Môc tiªu thø t¸m x¸c ®Þnh mét sè ph¬ng tiÖn chÝnh ®Ó ®¹t b¶y môc tiªu
210
trªn cña çc ®èi t¸c ph¸t triÓn quèc tÕ, chÝnh phñ çc níc ph¸t triÓn vµ
®ang ph¸t triÓn, còng nh cña khu vùc t nh©n. Nã ®ßi hái sù nç lùc chung
trong phÇn c«ng viÖc cña mçi bªn ®Ó thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu nµy.
TÊt c¶ çc Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû cã quan hÖ chÆt chÏ víi
nhau vµ chóng xoay quanh ba trô cét cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng. V× vËy ®¹t
®îc môc tiªu nµy sÏ gãp phÇn ®¹t ®îc çc môc tiªu kh¸c. VÝ dô, ®¹t ®îc
môc tiªu gi¶m tû lÖ nghÌo ®ãi cña çc níc ®ang ph¸t triÓn tõ 30% xuèng
cßn 15% ®¬ng nhiªn sÏ gãp phÇn gi¶i quyÕt çc môc tiªu vÒ gi¸o dôc, y tÕ
vµ m«i trêng. MÆt kh¸c ®¹t ®îc môc tiªu vÒ gi¸o dôc vµ y tÕ l¹i gãp phÇn
vµo cuéc chiÕn chèng ®ãi nghÌo vµ chèng xuèng cÊp m«i trêng.
8.2.2. Phèi hîp toµn cÇu qu¶n lý qu¸ tr×nh ph¸t triÓn.
ViÖc x©y dùng mét quan hÖ ®èi t¸c toµn cÇu v× ph¸t triÓn kh«ng chØ
lµ môc tiªu mµ cßn lµ mét c«ng cô, mét trî lùc cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña
mçi quèc gia còng nh trªn thÕ giíi. T¸ch khái thÕ giíi hiÖn ®¹i, kh«ng
mét quèc gia nµo cã thÓ ph¸t triÓn ®îc.
Sù phèi hîp toµn cÇu ®Ó qu¶n lý qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nhÊn m¹nh ®Õn
çc yÕu tè sau.
Thø nhÊt, chÝnh phñ mçi quèc gia cÇn x¸c ®Þnh nh÷ng môc tiªu u
tiªn trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®Ó thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu
ph¸t triÓn thiªn niªn kû. §Çu n¨m 2002, kho¶ng n¨m m¬i quèc gia ®· b¸o
ço t¹i Héi nghÞ Thîng ®Ønh vÒ Ph¸t triÓn bÒn v÷ng (Nam Phi) r»ng hä ®·
th«ng qua hoÆc ®ang x©y dùng chiÕn lîc ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña m×nh.
Nh÷ng chiÕn lîc ph¸t triÓn quèc gia võa mang tÝnh ®Æc thï võa thÓ hiÖn xu
híng vµ môc tiªu chung cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn trªn thÕ giíi. ThiÕu nh÷ng
môc tiªu vµ lé tr×nh thùc hiÖn th× kh«ng thÓ phèi hîp tßan cÇu ®Ó qu¶n lý
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn.
Thø hai, tiÕp tôc ph¸t triÓn hÖ thèng tµi chÝnh vµ t¨ng møc ODA. HÖ
thèng tµi chÝnh quèc tÕ ph¶i hç trî tèt h¬n cho qu¶ tr×nh ph¸t triÓn cña çc
níc nghÌo.Theo íc tÝnh cña çc tæ chøc quèc tÕ, nhu cÇu t¨ng thªm ODA
mçi n¨m cña çc níc ®ang ph¸t triÓn lµ kho¶ng 40 - 60 tû ®«la, tøc lµ gÊp
®«i so víi viÖn trî hiÖn nay. Çc níc tµi trî còng ®· cam kÕt n©ng møc
211
ODA lªn 0,7% GDP. Çc níc ph¸t triÓn nªn cung cÊp viÖn trî ph¸t triÓn
kh«ng ph¶i v× viÖc ®ã ®óng vÒ ®¹o ®øc, kh«ng ph¶i nh ho¹t ®éng tõ thiÖn
mµ ®Ó x©y dùng mét thÕ giíi an toµn vµ tèt h¬n cho tÊt c¶ mäi ngêi, c¶
h«m nay vµ mai sau. ViÖc sö dông tèt ODA lµ mét hç trî quan träng cho
ph¸t triÓn. Bªn viÖn trî vµ chÝnh phñ çc níc nhËn viÖn trî cÇn phèi hîp
thùc hiÖn nh÷ng dù ¸n nµy.
Ba lµ ph¸t triÓn hÖ thèng th¬ng m¹i quèc tÕ më cöa vµ kh«ng ph©n
biÖt ®èi xö. Ng©n hµng thÕ giíi íc tÝnh r»ng, viÖc gi¶m mét nöa chÕ ®é
b¶o hé trªn toµn thÕ giíi sÏ ®em l¹i cho çc níc ®ang ph¸t triÓn mét kho¶n
phóc lîi t¨ng thªm t¬ng ®¬ng 200 tû ®«la trong n¨m 2015. Tuy nhiªn
kho¶n lîi Ých nµy l¹i kh«ng ®îc ph©n phèi mét çch ®ång ®Òu gi÷a çc
níc ®ang ph¸t triÓn - nh÷ng níc cã thu nhËp trung b×nh vµ nh÷ng níc
cã nÒn th¬ng m¹i m¹nh thêng tËn dông hÕt nh÷ng c¬ héi nh thÕ. Çc
níc ph¸t triÓn cã thÓ ®ãng gãp lín cho thóc ®Èy kinh tÕ ë çc níc nghÌo,
b»ng viÖc dì bá nh÷ng rµo c¶n ®èi víi hµng ho¸ nhËp khÈu tõ nh÷ng níc
nµy.
Bèn lµ x©y dùng mèi quan hÖ ®èi t¸c toµn cÇu gi÷a chÝnh phñ çc
níc ®ang ph¸t triÓn víi çc tæ chøc quèc tÕ. Çc tæ chøc quèc tÕ trî gióp
trong viÖc thùc hiÖn çc môc tiªu lång ghÐp cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng. VÝ dô
nh gi¶m nghÌo g¾n liÒn víi gi¸o dôc; n¨ng cao søc khoÎ g¾n liÒn víi viÖc
tiÕp cËn víi nguån thuèc chèng HIV rÎ tiÒn; t¨ng trëng kinh tÕ g¾n liÒn
víi viÖc b¶o tån b¶n s¾c v¨n ho¸.
N¨m lµ, sù hîp t¸c gi÷a chÝnh phñ vµ khu vùc t nh©n. Sù tham gia
tÝch cùc vµ thiÖn chÝ cña khu vùc t nh©n ®em l¹i nh÷ng lîi Ých thiÕt thùc
cho ph¸t triÓn nh phæ biÕn lîi Ých cña c«ng nghÖ míi nh c«ng nghÖ biÕn
®æi gen hay c«ng nghÖ th«ng tin.
Tãm l¹i, viÖc thùc hiÖn çc môc tiªu thiªn niªn kû, tù nã ®ßi hái ph¶i
cã sù phèi hîp toµn cÇu. ThiÕu hiÖu qu¶ trong sù phèi hîp nµy sÏ lµm chËm
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn quèc gia còng nh trªn toµn thÕ giíi.
212
tãm t¾t
Qu¶n lý qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kh«ng chØ lµ ý muèn cña chÝnh phñ çc
níc ®ang ph¸t triÓn mµ ngµy nay nã cßn lµ ®iÒu kiÖn, lµ ®ßi hái cña sù
ph¸t triÓn.
ViÖc qu¶n lý qu¸ tr×nh ph¸t triÓn quèc gia nhÊn m¹nh tíi vai trß cña
chÝnh phñ vµ coi ®©y lµ nh©n vËt chÝnh cña qu¸ tr×nh nµy. Kh«ng cã mét
c«ng thøc nµo cho sù ph¸t triÓn. ChÝnh phñ ph¶i biÕt kh¬i dËy, tËp hîp
nh÷ng ý tëng ph¸t triÓn trong níc còng nh thu nhËn tõ níc ngoµi.
Ngµy nay ngêi ta nhÊn m¹nh ®Õn nh÷ng ý tëng ph¸t triÓn vµ coi nã nh
lµ nÒn t¶ng ph¸t triÓn ®ång thêi lµ mét yÕu tè s¶n xuÊt. Nh÷ng ý tëng ph¸t
triÓn tèt gióp thùc hiÖn hiÖu qu¶ h¬n çc nguån lùc vËt chÊt h¹n chÕ - n©ng
cao n¨ng suÊt tæng nh©n tè.
Trªn c¬ së nh÷ng ý tëng tèt, chÝnh phñ lùa chän chiÕn lîc ph¸t
triÓn hay lµ ho¹ch ®Þnh sù ph¸t triÓn quèc gia theo tÇm nh×n trung h¹n vµ
dµi h¹n. ChÝnh phñ cßn lùa chän çc chÝnh s¸ch ph¸t triÓn - ®Æc biÖt lµ
chÝnh s¸ch ®èi víi khu vùc t nh©n, ®èi víi chi tiªu c«ng céng, vµ ®èi víi
khu vùc nhµ níc th«ng qua c¶i çch hÖ thèng xÝ nghiÖp nhµ níc.
Qu¶n lý qu¸ tr×nh ph¸t triÓn quèc gia ®ßi hái sù tham gia cña tÊt c¶
çc nh©n tè cña sù ph¸t triÓn. Nã bao gåm thÓ chÕ, çc doanh nghiÖp, çc tæ
chøc ®oµn thÓ, chÝnh trÞ, x· héi vµ ç nh©n - nh÷ng t¸c nh©n nµy ë trong
níc vµ ngoµi níc. Chõng nµo cßn mét bé phËn ngêi d©n ®øng ngoµi qu¸
tr×nh ph¸t triÓn th× sù ph¸t triÓn cha ph¶i lµ bÒn v÷ng.
Sù ph¸t triÓn cßn ®ßi hái vµ cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn b»ng sù phèi hîp
qu¶n lý qu¸ tr×nh nµy trªn ph¹m vi toµn cÇu. Nh÷ng Môc tiªu Ph¸t triÓn
Thiªn niªn kû vµ lé tr×nh thùc hiÖn nã lµ c¬ së cho sù phèi hîp toµn cÇu
213
qu¶n lý qu¸ tr×nh ph¸t triÓn.
Qu¸ tr×nh khu vùc ho¸, toµn cÇu ho¸ lµm gia t¨ng rÊt nhanh çc mèi
quan hÖ vµ çc giao dÞch quèc tÕ. §iÒu ®ã ®ßi hái thiÕt lËp nh÷ng qui t¾c,
tiªu chuÈn, hiÖp íc vµ thñ tôc cho hµnh ®éng chung v× môc tiªu ph¸t triÓn.
Sù phèi hîp gi÷a chÝnh phñ çc níc ®ang ph¸t triÓn víi chÝnh phñ çc
níc ph¸t triÓn, víi çc tæ chøc quèc tÕ, víi khu vùc t nh©n bªn ngoµi lµ
mét ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn tõng quèc gia còng nh trªn ph¹m vi toµn
cÇu.
C©u hái «n tËp vµ th¶o luËn
1. V× sao cÇn ph¶i qu¶n lý qu¸ tr×nh ph¸t triÓn?

2. V× sao chÝnh phñ l¹i ®îc coi lµ nh©n vËt chÝnh cña qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn quèc gia?
3. Cã thÓ ho¹ch ®Þnh ph¸t triÓn ®îc kh«ng? Nh÷ng yÕu tè ®Ó mét
chiÕn lîc ph¸t triÓn thµnh c«ng lµ g×?
4. Vai trß cña nh÷ng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn cña chÝnh phñ?
5. V× sao cÇn ph¶i phèi hîp toµn cÇu ®Ó qu¶n lý qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn?
6. Nh÷ng Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû cã liªn quan g× tíi ph¸t
triÓn bÒn v÷ng?
7. ViÖc phèi hîp toµn cÇu ®Ó qu¶n lý qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®îc thùc
hiÖn nh thÕ nµo?
8. Hµnh ®éng cña ViÖt Nam trong viÖc thùc hiÖn çc Môc tiªu Ph¸t
triÓn Thiªn niªn kû ?
214
1. Ch¬ng 5 TLTK1.
2. Ch¬ng 24 TLTK2.
3. Ch¬ng 19, 20 TLTK3.
4. Ch¬ng 17, Phô lôc 3 TLTK5.
5. Ch¬ng 14 TLTK6.
215
Tµi liÖu tham kh¶o chÝnh
1. Malcolm Gillis, Dwight H. Perkins, Michael Roemr, Donald R.

Snodgrass : Kinh tÕ häc cña sù ph¸t triÓn. ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ-
TW , H.1990.
2. Michael P. Todaro: Kinh tÕ häc cho thÕ giíi thø ba. NXB Gi¸o
dôc, 1998.
3. E. Wayne Nafziger: Kinh tÕ häc cña çc níc ®ang ph¸t triÓn.
NXB Thèng kª, 1998.
4. Ng©n hµng thÕ giíi: B¸o ço ph¸t triÓn thÕ giíi 2006. C«ng b»ng
vµ Ph¸t triÓn. NXB V¨n ho¸ - Th«ng tin. Hµ néi – 2005.
5. Tayna P. Soubbotina: Kh«ng chØ lµ t¨ng trëng kinh tÕ. NhËp m«n
vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. XuÊt b¶n lÇn thø 2. NXB V¨n ho¸ - Th«ng tin,
H.2005.
6. Trêng §HKTQD, Khoa kÕ ho¹ch vµ ph¸t triÓn: Gi¸o tr×nh Kinh

tÕ ph¸t triÓn, NXB §H KTQD, Hµ Néi. 2008.
216
217

GT Kinh Te Phat Trien Vu Minh Vieng

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

GT Kinh Te Phat Trien Vu Minh Vieng

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

§¹I HäC QUèC GIA Hµ NéI

TR­êng ®¹i häc kinh tÕ

KINH TẾ PHÁT TRIỂN

Ch­¬ng I Giíi thiÖu chung ........................................................................ 1

1.2. T¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ . ...................................................... 9

1.2.1. §o l­êng t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ . ............................... 9

1.2.2. Môc tiªu vµ ý nghÜa cña sù ph¸t triÓn. ...................................... 16

1.2.4. Lîi Ých vµ chi phÝ cña t¨ng tr­ëng. ........................................... 20

1.2.5. T¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trong lÞch sö......................... 23

1.2.6. C¸c nh©n tè cña t¨ng tr­ëng kinh tÕ. ........................................ 25

Tãm t¾t ..................................................................................................... 29

C©u hái «n tËp vµ th¶o luËn……………………………………………..31

Tµi liÖu ®äc thªm ..................................................................................... 32

Ch­¬ng 2. Tæng quan vÒ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. .............................. 33

2.1.1. VÒ quy m« cña ®Êt n­íc. .......................................................... 33

2.1.2. Hoµn c¶nh lÞch sö. .................................................................... 34

2.1.3. Sù kh¸c nhau vÒ c¸c nguån lùc. ................................................ 35

2.1.4. C¬ cÊu kinh tÕ. .......................................................................... 38

2.2.1. Møc sèng thÊp. ......................................................................... 41

2.2.2. NÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp truyÒn thèng. .................................... 45

2.2.3. N¨ng suÊt thÊp. ......................................................................... 48

Tãm t¾t. ............................................................................................... 53

C©u hái «n tËp vµ th¶o luËn……………………………………………..55

Tµi liÖu ®äc thªm. .................................................................................... 55

Ch­¬ng 3 C¸c lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ........................................ 61

3.1.1. Lý thuyÕt kinh tÕ . ..................................................................... 61

3.1.2. Vai trß cña lý thuyÕt kinh tÕ . ................................................... 63

3.2. C¸c lý thuyÕt chÝnh vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ . ........................................ 65

3.2.1. Lý thuyÕt cæ ®iÓn . .................................................................... 65

3.2.2. Lý thuyÕt cña K.Marx: ............................................................. 69

3.2.3. Lý thuyÕt cña W.Rostow. ......................................................... 72

3.2.4. Lý thuyÕt vÒ vßng luÈn quÈn . .................................................. 75

3.2.6. Lý thuyÕt vÒ sù phô thuéc......................................................... 80

Tãm t¾t. .................................................................................................... 82

C©u hái «n tËp vµ th¶o luËn……………………………………………..83

Ch­¬ng 4 Sù nghÌo ®ãi vµ bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp ......................... 85

4.1.1. Ph©n phèi thu nhËp. .................................................................. 85

4.1.3.Mèi quan hÖ gi÷a bÊt b×nh ®¼ng vµ t¨ng tr­ëng……………96

4.1.4. Nguồn gốc bất bình đẳng về thu nhập………………………..97

4.2. Sù nghÌo ®ãi..................................................................................... 99

4.2.1. N¹n nghÌo ®ãi tuyÖt ®èi. .......................................................... 99

4.2.2. X¸c ®Þnh c¸c nhãm nghÌo ®ãi. ............................................... 101

4.2.3. Nguyªn nh©n nghÌo ®ãi ë n«ng th«n...................................... 102

4.3.1. C¸c chÝnh s¸ch chung. ............................................................ 105

Tãm t¾t ................................................................................................... 113

C©u hái «n tËp vµ th¶o luËn……………………………………………115

Tµi liÖu ®äc thªm ................................................................................... 116

Ch­¬ng 5 D©n sè lao ®éng vµ viÖc lµm................................................ 117

5.1.1. Møc t¨ng d©n sè...................................................................... 117

5.1.2. VÊn ®Ò d©n sè vµ ph¸t triÓn. ................................................... 118

5.1.3. KiÓm so¸t gia t¨ng d©n sè....................................................... 120

5.2. Lao ®éng, viÖc lµm vµ di c­. ........................................................... 122

5.2.2. §Æc ®iÓm lao ®éng vµ viÖc lµm……………………………124

5.2.4. C¬ cÊu thÞ tr­êng lao ®éng ..................................................... 129

5.2.5. Di c­ tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ. .............................................. 132

Tãm t¾t. .................................................................................................. 141

C©u hái «n tËp vµ th¶o luËn………………………………………… 143

Tµi liÖu ®äc thªm ................................................................................... 144

Ch­¬ng 6 vèn vµ ph¸t triÓn ................................................................... 145

6.1.1. M« h×nh Harrod-Domar. ......................................................... 147

6.1.2. Nhu cÇu vèn ®Çu t­. ................................................................ 148

6.1.3. C¸c tiªu chuÈn ®Çu t­.............................................................. 150

6.2. C¸c nguån vèn ................................................................................ 152

TRêng ®¹i häc kinh tÕ

Ch¬ng I Giíi thiÖu chung ........................................................................ 1

1.2. T¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ . ...................................................... 9

1.2.1. §o lêng t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ . ............................... 9

1.2.4. Lîi Ých vµ chi phÝ cña t¨ng trëng. ........................................... 20

1.2.5. T¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trong lÞch sö......................... 23

1.2.6. C¸c nh©n tè cña t¨ng trëng kinh tÕ. ........................................ 25

Ch¬ng 2. Tæng quan vÒ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. .............................. 33

2.1.1. VÒ quy m« cña ®Êt níc. .......................................................... 33

Ch¬ng 3 C¸c lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ........................................ 61

Ch¬ng 4 Sù nghÌo ®ãi vµ bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp ......................... 85

4.1.3.Mèi quan hÖ gi÷a bÊt b×nh ®¼ng vµ t¨ng trëng……………96

Ch¬ng 5 D©n sè lao ®éng vµ viÖc lµm................................................ 117

5.2. Lao ®éng, viÖc lµm vµ di c. ........................................................... 122

5.2.4. C¬ cÊu thÞ trêng lao ®éng ..................................................... 129

5.2.5. Di c tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ. .............................................. 132

Ch¬ng 6 vèn vµ ph¸t triÓn ................................................................... 145

6.1.2. Nhu cÇu vèn ®Çu t. ................................................................ 148

6.1.3. C¸c tiªu chuÈn ®Çu t.............................................................. 150

6.2.2. C¸c nguån vèn trong níc ...................................................... 153

6.2.3. C¸c nguån vèn ngoµi níc ..................................................... 155

6.3.3. Huy ®éng vèn tõ níc ngoµi................................................... 165

Ch¬ng 7. Th¬ng m¹i quèc tÕ vµ ph¸t triÓn .................................... 171

7.2.2. Khñng ho¶ng nî níc ngoµi. ................................................. 181

7.3. C¸c chiÕn lîc ph¸t triÓn . .............................................................. 183

7.3.3 . Híng vÒ xuÊt khÈu . ............................................................. 191

Ch¬ng 8. Qu¶n lý qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ............................................ 197

- V× sao cã hiÖn tîng di c å ¹t tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ ë c¸c níc

1.2. T¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ .

1.2.1. §o lêng t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ .

1.2.4. Lîi Ých vµ chi phÝ cña t¨ng trëng.

Sau ®©y lµ nh÷ng chi phÝ chÝnh cña t¨ng trëng.

1.2.5. T¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trong lÞch sö.

Trong ®ã : Y lµ s¶n lîng (hay thu nhËp); K lµ vèn; L lµ lao ®éng. A

Trong ®ã : g lµ tèc ®é t¨ng trëng cña s¶n lîng .

k lµ tèc ®é t¨ng trëng cña vèn .

l lµ tèc ®é t¨ng trëng cña lao ®éng .

a lµ phÇn d - phÇn t¨ng trëng cña s¶n lîng mµ

Toµn bé c¸c nh©n tè t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ lµ mét hÖ

Ch¬ng 1, ch¬ng 3 cña TLTK1(Tµi liÖu tham kh¶o 1) Tập 1.

Ch¬ng 1, 3, 6, 7, 8 cña TLTK2.

Ch¬ng 1, 2, 3 cña TLTK 3.

Ch¬ng 1, 2, 4 cña TLTK 5.

Ch¬ng 1 cña TLTK6.

Tæng quan vÒ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn.

2.1.1. VÒ quy m« cña ®Êt níc.

D©n sè GNI GNI /ngêi % t¨ng GDP

2.2.4. Tèc ®é t¨ng d©n sè cao vµ g¸nh nÆng ngêi ¨n theo.

2.2.5 Sù phô thuéc vµo th¬ng m¹i quèc tÕ vµ tÝnh dÔ bÞ tæn