ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI

REGIONAL SAN ESTANISLAO

MBO’EPY APONDE’A POTEĨHA

-Mbo’ehao: Ateneo de Lengua Y Cultura Guarani

-Tenda : San Estanislao

-Mbo’epyrã: Lengua Guarani

-Mbo’esyry: Irundyha

-Mbo’ehára: Nancy Fátima Gonzalez de Ruiz

-Mbo’ehararã: Sandra Ruth Candia Martinez

-Aravo: 60 aravo’i

-Mbo’epyrã aty: (Unidad Temática) Origen del hombre

-Katupyryrã: (Capacidad) Ohechakuaa ava ypykue reka

-Mbo’erã: (Tema) Ava ypykue reka (Origen del hombre)
-Jehechakuaarã: (Indicadores)

 Oikuaa ava ypykue reka ñepyrumby, ombohováivo porandu

 Omo’ambue ogyhaipe ojuehegui, ha’eñoite ava ypykue reka
 He’i hemimo’ã ohaiku’evo ava ypykue reka rehe

MBO’EKUAAKATU VORE.
Romoñepyrũ ore rembiapo roñomomaitei rory ha roñembo’aguyjévo ore jotopáre
ko árape.
Romombe’u mba’éichapa roñeñendu. Roñe’ẽ maymavave.
Roñepyrũvo ko árape tembiapo, rohechaukávo ore katupyryha:
Rohendu moñe’ẽrã py’a ñemonguetarã omoñe’ẽvo mbo’ehararã
 ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI
REGIONAL SAN ESTANISLAO

Ka’i
Heta mitã akãhatã ndaje okundaha jepinte mbo’ehao rapére, peteĩ árape oukúevo
hikuái mbo’éhaóguihina mitã akãhatãita oike narãtype, akãhatã ha ayvúpe ojupi
mayma narã rakãre , saraki ha sapukáipe ho’u yva hina hikuái. Oñemboja
hendapekuéra kuñakarai guaiguimi he’i- peipo’omona chéve che memby narãmi ,
omaña hesekuéra ha ojerure asy
Mitã akahatã, oguerosapukái chupe, ho’usérõ tojupi narã rakãre, ambue katu
opuka hese ha ojapi chupe; ha péicha he’i jey.
Kuñakarai ipy’arasyeteréi hesekuéra, omana yvaga rehe ha he’i Ñandejárape, che
ru ko’ã mitã akãhatãgui eikuaáta che ru ejapóva.
Upe oguerojyvo imaña kuñakarai, ohecháma oikopaite mymba umi akahatachogui,
ohenói kaí iñakahatãiterei rupi chupekuéra.
Kuñakarai oje’ói mbeguekatu hóga gotyo
Péicha jeko oiko mitã ñañágui raka’e ka’i, ohupytyvo tupã ñembyepoti

Roñamindu’u’imi rohendúvare
Roñomongueta opavave rohenduva’ekuére
Peteĩteĩ ro’e ore remiandu rohenduva’ekue rehe
Rombohovái porandu mbo’ehararã ojapova oreve:
Mba’érepa oñe’ẽ
Moõguipa ou ava ypykue
Romohypy’ũvo mbo’epy mbo’ehararã omyesakã oreve ava rekove ypykue
Roikuaave
Heta tapicha yma guive oñeha’ãkuri ombohovái opa hendaicha ava rekove
ypykue( genesis de la humanidad).Oimehína umi oñeha’ãva’ekue ombohovái
jeroviapy(religion) rupi,ojekuaáva ypyteĩguáva ramo (monogenistas); ha upéi,
hypy’ũvévo ava rembikuaa tembikuaaty(ciencia) rupive, heta tapicha oñeha’ã
ombohovái tembikuaaty ( ciencia) rupi, ojekuaáva ypy’etaguáva ramo
(poligenistas).
Umi ypyteĩguáva he’i hikuái ñande ha’eha Tuchavate remimoĩgue . Tuchavete hera
tee. Guarani Mby’a ohenói chupe Ñande Ru Papa Tenonde, Kristiano oikuaa
chupe Jehova ramo. Musulman katu ombohéra chupe Ala. Ha’éjeko upe
ojapokatupaiteva’ekue oĩmiva guivearapy ha ñande ypýpe, uíva apytépe ñande,
avakuéra.
Ja’ehaguéicha yvatemive, tembikuaaty heñói guive ñande apytépe, heta tapicha
iñarandu hypy’ũva, ndogueroviavéi upe mba’e, ha oñeha’ã hikuá ombohovái ava
 ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI
REGIONAL SAN ESTANISLAO

reko ypy ambue hendáicha. Umíva apytépe oiva’ekue Charles Darwin, Inglaterra-
ygua
Ha’e niko ohaiva’ekue, ary 1859-me, peteĩ aranduka omboherova’ekue ´´Tekove
ypy¨. Darwin-pe guarã niko taha’eha’éva tekove(ka’avo, mymba ha ko’ãva
apytépe, ava) mbeguekatúpe omoambue hete ha hetepy, ha he’i avei
oikopukuveha, oñemoña katui, umi ojepokuaaporãvéva hekoháre.Darwin guive
ojeguerovia ñepyrũ ava ha´eha karaja ñemoñare.Ko’ága peve ojejuhu gueteri
ava’ypy kanguemimi ha mba’e’apokue omoañetéva Darwin remiandu
Tekove reta ha retepy ñemoambue niko ojehu pe tekohápe oĩgaguére heta mba’e,
mbeguekatúpe omba’apóva tekovére ha omoambuéva ichupe. Jaikove aja niko
ñande rete ha ñande retepýre ojeity opaichagua randipytu (radiacion ), osẽva
yvýgui ha avei arapy tuichakue javevégui, okapukuévo mbyjakuéra
Ary 1965-pe, peteĩyvykuaatyhára (geologo) hérava John Maertyn , ojehúkuri
Baringo, yno’õ(laho) oĩva Kenia ( Africa) retãme , peteĩ kuñataĩ akãgue. Upe
kuñataĩ oñembohéra pyahujey Lucy, ha heko oikova’ekue upérupi ojapo
mbohapysu ary( tres millones de años) .
Upéicha avei, ary 1994-me, ojejuhujey Africa-pe ñande ypykue kanguemimi
itujavéva Lucy-gui, koãva jeko ojapo posua ary( cinco millones de años
aproximadamente) rupi oikohague Etiopía-re , upépe ojejuhúkuri umi kangue.

Oñembohéra chupekuéra Australopitecus ramidus, ha’ekuéra hína ko’angaite

peve umi ñande ypykue itujavéva ko yvy ape ári. Ha’ekuéra ndaje umi karaja
ñemoñare, oikoteẽgui hembi’urã, oguejyva’ékue yvyra rakãgui ha oguata ñepyrũ
mokõive ipýre. Upéva hina ava katupyry(homo habilis) ojapokuaámava hembi’urã.
Ichugui oikókuri ava ñembo’ypyre ( homo erectus) ojapo peteĩsua ary ( un millon
de año). Ha upéa riregua hina ava arandu ( homo sapiens) oikundahava’ekue yvy
ape.

Romyesakãve hag̃ua rojapo tembiapo oñondivekuera atýpe

Rohechakávo ore katupyryha rohasa peteĩteĩ romyanyhẽ pa’ũ roikumbyháicha
rojapovo kóicha:
-Amyanyhẽ pa’ũ oikotevẽhápe, ahechukávo mava mbo’ekuaarãpa(teoria)
ha’e:
1---------------------------Yvypóra ko’ãngãgua ha’eha mymba, umi ouva ypykuegui
omoheñóiva peteĩchagua
2---------------------------Ava ha’eha tupã remimbou
3---------------------------Oñemo’ambue tekoha rupi tekotevẽháicha

Rojapo tembiapo ore año rohechaukávo orekatupyryha

 ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI
REGIONAL SAN ESTANISLAO

Tembiaporã
a-Ahai aikumbyháicha ava ypykue reka

ã-Amboysýi ha ahai umi mbohapy mbo’ekuaarã rehegua

ch- Ahai mba’épepa ojoavy mbo’ekuaarã Darwin ha Lamarck-pe

Rohechauka ore rembiapo mbo’ehararãme, ohepyme’ẽ hag̃ua oréve

Tembiporurã
-Maranduhai
-Ogykehai
-Tembiaporã
-Ñehenduha

Tembiporukuaara’ãha
-Lista de cotejo
-RSA

Kuatiañe’ẽita
-Programa de Ateneo de Lengua y Cultura Guarani