Górnictwo i GeoinĪynieria • Rok 35 • Zeszyt 2 • 2011

àukasz Bednarek*, Jakub Mazurek*

OCENA WPàYWU DOMIESZEK DO KRUSZYWA 0–63 MM

NA POPRAWĉ JEGO WSKAħNIKA NOĝNOĝCI
NA PODSTAWIE WYNIKÓW BADAē WàASNYCH

1. Wprowadzenie

Podbudowa jest jednym z najwaĪniejszych elementów nawierzchni drogowej. Jest to

fundament, na którym ukáadane są kolejne warstwy budowanej drogi. Za najlepsze kruszywo
stosowane na podbudowĊ uwaĪa siĊ skaáy pochodzenia magmowego. JednakĪe kruszywo ba-
zaltowe, czy inne pochodzenia magmowego, naleĪy do bardzo ograniczonej bazy surowców.
Coraz chĊtniej wykorzystuje siĊ do tego celu kruszywa piaskowcowe.
Kruszywa piaskowcowe nie zawsze jednak speániają wymagania, jakie stawia norma, a jest to
niezbĊdne aby mogáy byü wykorzystane jako materiaá w budownictwie drogowym. NaleĪy dodaü,
Īe od jakoĞci kruszywa uzaleĪniona jest jakoĞü dróg, koszty budowy, a takĪe koszty ich remontów.
Jednym z bardzo istotnych parametrów decydującym o przydatnoĞci kruszywa jako
materiaáu na podbudowĊ jest wskaĨnik noĞnoĞci, który odpowiada kalifornijskiemu wskaĨ-
nikowi CBR (California Bearing Ratio). Norma PN-S-06102:1997 Drogi samochodowe:
Podbudowy z kruszyw stabilizowanych mechanicznie [5] zaleca, aby wartoĞü tego wskaĨni-
ka byáa nie mniejsza niĪ 60%. Niektóre rodzaje kruszyw mogą nie speániaü tego wymogu,
dlatego wymieniona norma przewiduje moĪliwoĞü stosowania domieszek mających na celu
poprawĊ wartoĞci wskaĨnika. Wspomniana norma zaleca wykorzystanie czterech rodzajów
domieszek tj.: wapno, cement, popioáy lotne lub ĪuĪel granulowany.

2. Charakterystyka kruszywa

Przedmiotem badaĔ byáa mieszanka kruszywa áamanego o granulacji 0–63 mm — kruszy-

wo piaskowcowe, pochodzące z kamienioáomu w rejonie Nowego Sącza. W celu rozpoznania
* Katedra Geomechaniki, Budownictwa i Geotechniki, Wydziaá Górnictwa i GeoinĪynierii, Akademia Górni-
czo-Hutnicza, Kraków,

89
przydatnoĞci kruszywa 0–63 mm i oceny wpáywu domieszek na poprawĊ wskaĨnika no-
ĞnoĞci wykonano szereg badaĔ. Badania zostaáy przeprowadzone w Laboratorium Badania
WáasnoĞci Skaá i Wyrobów Kamieniarskich Wydziaáu Górnictwa i GeoinĪynierii Akademii
Górniczo-Hutniczej, akredytowanym przez Polskie Centrum Akredytacji — certyfikat akre-
dytacji AB 298. Wszystkie badania wykonano w okresie od marca do maja 2010 roku. Wy-
niki badaĔ zestawiono w tabeli 1.

TABELA 1
Zestawienie wyników z przeprowadzonych oznaczeĔ
Materiaá podstaw Wymagania wg PN-S-06102:1997[5]
Wyszczególnienie wáa- owy, kruszyw
ĞciwoĞci Podbudowa Podbudowa
o 0-63 mm zasadnicza pomocnicza
ZawartoĞü ziarn
4,4% 2-10% 2-10%
mniejszych niĪ 0,075 mm
ZawartoĞü nadziarna 0% ” 5% ” 10%
ZawartoĞü ziarn Sl = 44%
” 35% ” 40%
nieforemnych Fl = 53%
WskaĨnik piaskowy 20,8% 30–70% 30–70%
OdpornoĞü na Ğcieranie
38% — —
w bĊbnie mikro – Devala
NasiąkliwoĞü 2,4% ” 3% ” 5%
GĊstoĞü objĊtoĞciowa
2,7 [Mg/m3] — —
ziarn
WilgotnoĞü optymalna 5,3% — —
Maksymalna gĊstoĞü
objĊtoĞciowa szkieletu 1,977 [g/cm3] — —
gruntowego

W celu okreĞlenia wáasnoĞci fizyko–mechanicznych mieszanki wykonano nastĊpujące

badania: skáad ziarnowy, wskaĨnik ksztaátu, wskaĨnik páaskoĞci, wskaĨnik piaskowy, od-
pornoĞü na Ğcieranie w bĊbnie mikro — Devala, gĊstoĞü ziarn i nasiąkliwoĞü, wilgotnoĞü
optymalną. Otrzymane wyniki porównano z wartoĞciami kryterialnymi zawartymi w normie
PN-S-06102:1997 [5].
Oznaczenie skáadu ziarnowego wykazaáo, Īe zawartoĞü ziarn mniejszych niĪ 0,075 mm
mieĞci siĊ w wymaganym przedziale. Badane kruszywo nie zawieraáo nadziarna. Badanie
ksztaátu ziarn wykazaáo, Īe kruszywo zawiera niemal poáowĊ ziarn nieforemnych, nie speá-
niając przy tym wymagaĔ normy. WskaĨnik piaskowy mieszanki w stanie naturalnym wy-
nosiá 20,8% i byá niĪszy aniĪeli zalecana wartoĞü normowa. Norma PN-S-06102:1997 [5]
zaleca, aby nasiąkliwoĞü byáa nie wiĊksza od 3% lub 5% w zaleĪnoĞci od przeznaczenia
kruszywa. Z badaĔ wynikaáo, Īe nasiąkliwoĞü wynosiáa 2,4%, natomiast gĊstoĞü objĊtoĞcio-
wa ziarn wynosiáa 2,7 Mg/m3. Oznaczenie wilgotnoĞci optymalnej nie jest wymagane przez
normĊ. ZnajomoĞü wartoĞci wilgotnoĞci optymalnej jest jednak niezbĊdna do oznaczenia

90
wskaĨnika noĞnoĞci wnoĞ. NaleĪy go okreĞlaü na kruszywie o wilgotnoĞci zbliĪonej do wil-
gotnoĞci optymalnej.
Poza mieszanką 0–63 mm przedmiotem badaĔ byáy takĪe popioáy lotne o granulacji
0–6,3 mm i ĪuĪel wielkopiecowy o granulacji 0–12,5 mm. Wymienione materiaáy oraz wapno
byáy stosowane jako domieszki w celu polepszenia wáaĞciwoĞci materiaáu podstawowego.
Dodanie domieszek do mieszanki podstawowej zmieniaáo jej skáad ziarnowy. Dysponu-
jąc skáadem ziarnowym mieszanki podstawowej oraz domieszek: popioáów lotnych i ĪuĪlu,
obliczono skáad ziarnowy mieszanki doziarnionej. Na rysunku 1 przedstawiono krzywe skáa-
du ziarnowego: materiaáu podstawowego oraz materiaáu doziarnionego popioáami i ĪuĪlem.

Rys. 1. Krzywe uziarnienia doziarnionej mieszanki

Z rysunku 1 wynika, Īe doziarnienie kruszywa 0–63 mm popioáami oraz ĪuĪlem popra-

wiáo skáad ziarnowy nowej mieszanki. Krzywa skáadu ziarnowego mieszanki podstawowej
w przedziale granulacji 0,25–6,3 mm bardzo znacznie wychodziáa poza przedziaá dobrego
uziarnienia. Po dodaniu domieszek wzrosáa zawartoĞü frakcji drobnej. Kruszywo doziarnio-
ne popioáami i ĪuĪlem miaáo ciągáe krzywe uziarnienia, które niemal w caáoĞci mieĞciáy siĊ
w wymaganym przedziale.

3. WskaĨnik noĞnoĞci

WskaĨnik noĞnoĞci (CBR) mieszanki 0–63 mm (materiaá podstawowy) porównano

z wartoĞciami jakie otrzymano po dodaniu do niej wymienionych wyĪej domieszek. W tabe-
li 2 zamieszczono wartoĞci wskaĨników noĞnoĞci ze wszystkich oznaczeĔ.
Norma PN-S-06102:1997 Drogi samochodowe: Podbudowy z kruszyw stabilizowanych
mechanicznie [5] zaleca, aby jako miarodajną przyjmowaü wartoĞü wiĊkszą wnoĞ, dlatego
wartoĞci te zaznaczono w tabeli czcionką pogrubioną.
Analizując otrzymane wyniki zestawione w tabeli 2 moĪna stwierdziü, Īe kruszywo
0–63 mm bezpoĞrednio po zagĊszczeniu posiadaáo bardzo niską wartoĞü wskaĨnika noĞnoĞci
wynoszącą okoáo 12,6. Po czterech dobach moczenia wskaĨnik ten osiągnąá wartoĞü oko-

91
 TABELA 2
Zestawienie wyników z przeprowadzonych oznaczeĔ wskaĨnika noĞnoĞci wnoĞ
WskaĨnik noĞnoĞci wnoĞ [%]
bezpoĞrednio po zagĊszczeniu po czterech dobach nasączenia wodą
2,5 mm 5,0 mm 2,5 mm 5,0 mm
Materiaá podstawowy,
12,1 12,6 12,1 14,6
próbka nr 1
Materiaá podstawowy,
11,9 12,6 10,1 14,4
próbka nr 2
Materiaá z zawartoĞcią
27,6 24,6 13,8 15,1
12 % popioáów lotnych
Materiaá z zawartoĞcią
28,8 31,6 13,8 14,8
22 % popioáów lotnych
Materiaá z zawartoĞcią
19,1 19,7 19,8 19,9
20 % ĪuĪlu granulowanego
Materiaá z zawartoĞcią
21,1 20,6 24,4 23,8
30 % ĪuĪlu granulowanego
Materiaá z zawartoĞcią
18,0 20,6 33,5 28,9
3 % wapna
Materiaá z zawartoĞcią
18,5 19,3 20,4 21,1
6 % wapna

áo 14,5. Badanie wskaĨnika po czterech dobach nasączenia wodą ma na celu ustalenie wraĪ-
liwoĞci badanego materiaáu na zmiany wilgotnoĞci. W celu sprawdzenia wpáywu domieszek
na poprawĊ wskaĨnika noĞnoĞci, zastosowano trzy rodzaje domieszek: wapno, popioáy lotne
oraz ĪuĪel granulowany.
Pierwszym rodzajem zastosowanej domieszki byáy popioáy lotne,które dodano w iloĞci
22% i 12% w stosunku do masy suchej mieszanki kruszywa. BezpoĞrednio po zagĊszczeniu

Rys. 2. Krzywe penetracji mieszanki 0–63 mm stabilizowanej popioáami lotnymi,

bezpoĞrednio po zagĊszczeniu

92
tak otrzymanych prób wartoĞü wskaĨnika noĞnoĞci wynosiáa okoáo 30 i w obydwu przypad-
kach byáa ponad dwukrotnie wiĊksza od wartoĞci wskaĨnika noĞnoĞci mieszanki podstawo-
wej, a Ğrednio o 55% wyĪsza od wartoĞci wskaĨnika mieszanki stabilizowanej wapnem. Na
rysunku 2 przedstawiono krzywe penetracji trzpienia w zagĊszczony materiaá z dodatkiem
popioáów lotnych.
Po czterodobowym nasączeniu próbek w wodzie, wskaĨnik noĞnoĞci zmniejszyá siĊ
dwukrotnie (do 15), ale jego wartoĞü nadal byáa o okoáo 20% wyĪsza od wskaĨnika mieszan-
ki w stanie podstawowym. Zastosowane popioáy lotne z Elektrociepáowni w Krakowie nie
miaáy wáaĞciwoĞci wiąĪących.
ĩuĪel granulowany byá kolejnym rodzajem domieszki. ĩuĪel dodano do materiaáu pod-
stawowego w iloĞci 30% i 20% w stosunku do masy kruszywa. BezpoĞrednio po zagĊszcze-
niu wskaĨnik noĞnoĞci byá niemal dwa razy wyĪszy od wartoĞci tego wskaĨnika otrzymanego
dla mieszanki podstawowej o granulacji 0-63 mm. Po czterech dobach moczenia w wodzie
mieszanki doziarnionej 30% ĪuĪlu wartoĞü wskaĨnika wzrosáa jeszcze o 15%. Natomiast
moczenie materiaáu zawierającego 20% ĪuĪlu granulowanego praktycznie nie spowodowaáo
wzrostu wskaĨnika noĞnoĞci. Z uwagi na wystĊpujące w ĪuĪlu pory absorpcja wody, która
jest wyĪsza niĪ dla kruszyw naturalnych, mogáa wpáynąü na utrzymującą siĊ niemalĪe staáą
wartoĞü tego wskaĨnika.
Przy dodatku wapna, który wynosiá kolejno 3% i 6%, uzyskano najwiĊkszy wzrost
wskaĨnika w noĞ. W obydwu przypadkach wzrósá on Ğrednio o 60% osiągając wartoĞü
okoáo 20. Po czterodobowym okresie nasączania w wodzie w noĞ ponownie wzrósá i dla
próbki o zawartoĞci wapna 3% wynosiá 33,5, co stanowiáo 2,5–krotnoĞü wartoĞci tego
wskaĨnika uzyskanej dla materiaáu podstawowego. W tabeli 3 zestawiono wyniki ozna-
czeĔ wskaĨnika noĞnoĞci badanych prób przy znanym dodatku wapna, z wartoĞciami
kryterialnymi dla podáoĪa dróg wymienionych w normie PN-S-96011:1998 Drogi sa-
mochodowe. Stabilizacja gruntów wapnem do celów drogowych [6]. Z zestawienia
w tabeli 3 wynika, Īe wskaĨnik noĞnoĞci kruszywa z zawartoĞcią 3% wapna wyno-
szący 33,5 speániaá wymagania wspomnianej normy w przypadku stabilizacji wapnem
górnej warstwy podáoĪa i wstĊpnego ulepszenia gruntu przeznaczonego do dalszej sta-
bilizacji.
TABELA 3
Zestawienie wyników z oznaczenia wskaĨnika noĞnoĞci wnoĞ materiaáu ulepszonego
wapnem, po czterodobowym nasączeniu wodą z wartoĞciami okreĞlonymi przez nor-
mĊ PN-S-96011:1998 [6]
WartoĞü wskaĨnika noĞnoĞci (CBR) gruntów stabilizowanych wapnem WartoĞü wskaĨnika noĞnoĞci
przeznaczonych na (CBR) materiaáu
podbudowĊ wstĊpne ulepszenie gruntów
górną warstwĊ
pomocniczą dla przeznaczonych do dalszej zawierającego zawierającego
ulepszonego podáoĪa
dróg o ruchu stabilizacji lub na dolne warstwy 3% wapna 6% wapna
drogi
bardzo lekkim ulepszonego podáoĪa
• 25 • 40 • 15 33,5 21,1

93
4. Wnioski i uwagi koĔcowe

Przedstawione wyniki badaĔ umoĪliwiają sformuáowanie nastĊpujących wniosków:

— badane kruszywo 0–63 mm nie powinno byü stosowane jako materiaá na podbudowĊ
stabilizowaną mechanicznie poniewaĪ nie speánia wszystkich zaleceĔ okreĞlonych
przez normĊ;
— doziarniając materiaá podstawowy popioáami oraz ĪuĪlem zmieniá siĊ jego skáad ziarno-
wy w sposób korzystny — krzywe uziarnienia mieĞciáy siĊ w wymaganym przedziale;
— wskaĨnik noĞnoĞci materiaáu z domieszką popioáów z EC Kraków po czterech dobach
moczenia znacznie zmalaá w porównaniu z wartoĞcią jaką posiadaá bezpoĞrednio po
zagĊszczeniu — popioáy te nie mają wáaĞciwoĞci wiąĪących;
— ulepszenie mieszanki 0–63 mm domieszkami w kaĪdym przypadku spowodowaáo
wzrost wskaĨnika noĞnoĞci, a w próbce zawierającej 3% wapna wzrost ten wynosiá
nawet 2,5 razy.
Badania zostaáy wykonane w ramach pracy dyplomowej jednego z autorów.

LITERATURA

[1] KalabiĔska M. i in.: Technologia materiaáów i nawierzchni drogowych. Oficyna Wydawnicza

Politechniki Warszawskiej, Warszawa, 2003
[2] Mazurek J., Waáach D.: Wpáyw domieszek na wskaĨnik noĞnoĞci CBR kruszywa z przepa-
lonej haády kopalnianej. XXV ZIMOWA SZKOàA MECHANIKI GÓROTWORU. Kraków,
2002. s. 485–492
[3] Olejnik J.: Podbudowy z kruszyw o uziarnieniu ciągáym w budownictwie drogowym. 2010.
http://www.pkd.org.pl
[4] Piáat J., Radziszewski P.: Nawierzchnie asfaltowe. Wydawnictwo Komunikacji i àącznoĞci,
Warszawa, 2004
[5] PN-S-06102:1997. Drogi samochodowe. Podbudowy z kruszyw stabilizowanych mechanicznie
[6] PN-S-96011:1998. Drogi samochodowe. Stabilizacja gruntów wapnem do celów drogowych