=∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

~°K~« Ú`« :
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞

by:
Sri Ramakrishna Tapovanam
20, Race Course Road
Guindy, Chennai - 600 032
Mobile : 09884708559
Email : chvenkateswarlu30@gmail.com
website : www.sriramakrishnatapovanam.org
=∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
Mana Vivaha Vyavasta
=ÚYz„`«O
ÉÏѨÙ
~°K~« Ú`« :
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞

Typesetting by : R. Anuradha Raghuram, Hyderabad. (9441186831)

 ~°HΔÍ|O^èŒ#O
=^è∂Œ =~°∞ʼnõΩ HõëêìÅ∞, qѨ`∞« ÅÎ ∞ ~å‰õΩO_® HÍ~°º„Hõ=∞O xifiѶ∞¨ flOQÍ ™êQÆ\ÏxÔH,·
=ÚO^Œ∞QÍ q"åǨÏOÖ’ XHõ ÉèÏQÆ"∞≥ #ÿ \ì̃, ~°HÍΔ |O^è#Œ qkèx x~°fiiΙêÎ~∞° . J\Ï¡Qˆ , D ѨÙãÎ̈Hõ
~°K#« Ö’ qѶ∂¨ flÅ∞ ~å‰õΩO_®, Jáê~å÷ʼnõΩ `å=ÙÖˉΩõ O_®, PtOz# „ѨÜ∂≥ [#O ã≤kOú K«\ÏxÔH,·
áê~ Ωõ Å =∞#ã¨∞û‰õΩ #K«Û@OHÀã¨"∞≥ ,ÿ ѨÙãÎ̈Hõ ~°K#« Ö’ XHõ ÉèÏQÆ"∞≥ #ÿ \ì̃, Ñ‘iHî ‰õ Ωõ =∂~°∞¿Ñ~Ô #·
D ~°HÍΔ |O^è#Œ O KÕÜ∂« eû =™ÈÎOk. WO^Œ∞Ö’, ѨÙãÎ̈Hõ ~°K#« ‰õΩ „¿Ñ~°} Uq∞\˜? ~°K~« Ú`«
L^ÕâÌ º◊ O Uq∞\˜? ~°K~« Ú`« HÀi# „ѨÜ∂≥ [#O Uq∞\˜? áê~ Ωõ Å∞ ѨÙãÎ̈HÍxfl U ^Œ$+≤`ì À
K«^"Œ åe? ѨÙãÎ̈HOõ Ö’x =ÚMϺOâßÅ∞ Uq∞\˜? áê~ Ωõ Å∞ ѨÙãÎ̈HÍxfl U ^Œ$+≤`ì À K«^"Œ åe?
ѨÙãÎ̈HOõ Ö’x =ÚMϺOâßÅ∞ Uq∞\˜? D ~°K#« ‰õΩ `À_»Ê_»¤ ~°K~« Ú`«Å∞, "åi „QÆO^ä•Å∞,
"å\˜ q=~åÅ`Àáê@∞ "åiH˜ Hõ$`«[`˝ Å« ∞ K≥Ñʨ @O =ÔQ~· å q+¨Ü∂« Åhfl Éè∂í q∞HõÖ’ LO\ÏÜ«∞x
qA˝Ö#·ˇ áê~ Ωõ ʼnõΩ `≥Å∞ã¨∞. D Éè∂í q∞Hõ̂H ~°H~õ H° ÍÅ¿Ñ~°∞¡ ÃÑ_»`å~°∞† JO`Õ! JO^Œ∞Hõ<Õ
=ÚO^Œ∞QÍ Éè∂í q∞Hõ K«kq, PÃÑ#· ѨÙãÎ̈HOõ Ö’x q+¨Ü∞« O K«^∞Œ =Ù`å~°∞. J\Ï¡, ~°K~« Ú`«
"≥O@áÈ~Ú, z=~°‰Ωõ ~°K~« Ú`«, `«# ѨxÖ’ ZO`«=~°‰Ωõ Hõ$`«H$õ `«∞º_≥<· å_À JOK«<å "Õ™êÎ~∞° .
=∞#O „Ѩ u ~ÀE "å~åÎ Ñ ¨ „ uHõ Å ∞ K« ∂ 㨠∂ Î LO\ÏO. g\˜ Ö ’ x`« º =¸,
~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ∞ KÕ¿ã "åQÍÌ<åÅ∂, P~åƒù\ÏÅ∂, J@ìÇ¨ ™êÅ∂, Jã¨`º« „ѨH@ õ #Å∂
LO@∂ LO\Ï~Ú. g\˜ `«~∞° "å`« =∞#‰õΩ ^Œ~≈° #q∞KÕÛ "å~°ÅÎ ∞, „ã‘ÅΠǨÏ`«ºÅ∞, P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ∞,
=∂#ÉèOí QÍÅ∂#∂. =∂#ÉèOí QÍÅ∞ `«Ñʨ , „ã‘ÅΠǨÏ`«ºÅ‰õΩ, P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ‰õΩ q"åǨÏO`À <Õ~∞° QÍ
ã¨O|O^èOŒ LOk – Hõ@flHÍ#∞HõÅ`À ã¨O|O^èOŒ J#fl=∂@. W=hfl _»|∞ƒHÀã¨O, „ã‘ÅÎ #∞,
„ã‘ÎÖË KÕã¨∞Î#fl ǨÏ`«ºÅ∞ ÖË^• „ã‘ÎÅ∞ ѨÙ~°∞+¨μÅ ^•fi~å KÕ~Úã¨∞Î#fl ǨÏ`«ºÅ∞. H˘xfl H˘xfl
ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡ Éèí~°ÎÅ<Õ ¿Ñ~°∞QÆÅ ~åHõΔã¨∞ÖË KÕã¨∞Î#fl ǨÏ`«ºÅ∞. *Ïu JO`å ã≤QÆ∞æ`À
`«Å=OK«∞HÀ"åeû# q+¨Ü∞« O! ^Õâ=◊ ∞O`«\ x˜ XHõ¯ TѨ٠TÑ≤ =ke# ã¨ÇϨ QÆ=∞<åÅ ã¨OYº#∞
q∞OzáÈ~Ú<å~Ú D Hõ\ÏflŠǨÏ`«ºÅ∞! ^è#Œ ^•Ç¨ÏO`À KÕ¿ã ǨÏ`«ºÅ∞. `«~∞° "åu ™ê÷#O
=∂#ÉèOí QÍÅk. JHõ¯_® ÉÏkè`∞« Å∞ „ã‘ÖÎ !Ë D<å\˜ <åQÆ~H° õ ã¨=∂[OÖ’ `≥Å"¡ å~°QÍ<Õ =∞#‰õΩ
`≥e¿Ñ "å~°eÎ "Õ!
W\Ï¡ [~°Q\Æ ÏxH˜ HÍ~°}O Uq∞\˜? =∞# q"åǨÏ=º=ã¨Ö÷ ’ U^≥<· å ^À+¨O LO^•?
ÖËH,õ Ü«Ú=fÜ«Ú=‰õΩʼnõΩ q"åǨÏO q+¨Ü∞« "≥∞ÿ ã¨iÜ≥∞ÿ # J=QÍǨÏ# ÖËHáõ È=@O HÍ~°}=∂?
ÖËH,õ =∞# K«^∞Œ nÅ∞, =∞# <åQÆ~H° `õ « g\˜=Å¡ Hõey#\˜ì ^Œ∞+¨Êi}Ï=∞=∂? J<Õ „Ѩâfl◊ Å∞
`«ÅÜ≥∞`«QÎ Í, fQÆ Hõke¿ãÎ _˘OHõ JO`å Hõ^eŒ #@∞¡, "≥Ú`«OÎ q"åǨÏ=º=ã¨#÷ ∞ P^ŒºO`«O
`≥Å∞ã¨∞HÀ"åeû# JQÆ`º« O HõeyOk. Ѷe¨ `«"∞Õ D ѨÙã¨HÎ Oõ . D q+¨Ü∂« Å#∞ ^Œ$+≤Öì ’ LOK«∞H˘x
K«kq`Õ D ѨÙãÎ̈HOõ Ü≥ÚHõ¯ „ѨÜ∂≥ [<åxfl JOK«<å "ÕÜ∞« =K«∞Û.
<Õ\ ˜ Ü«Ú=f Ü«Ú=‰õΩʼnõΩ q"åÇ¨Ï q+¨Ü∞« "≥∞ÿ ã¨iÜ≥∞ÿ # J=QÍǨÏ# ÖËHáõ È=@O,
<Õ\ ˜ J`«ÎÅ∞ KåÖÏ=∞Ok K«^Œ∞=Ùã¨O^茺Å∞ ÖË#\˜ì, ã¨O‰õΩz`«, ™êfi~°÷ =∞#ã¨Î`«fiO Hõey,
"≥#∞Hõ\ ˜ `«~åxH˜ K≥Ok#"åÔ~· LO_»@O, P J`«ÎHÀ_»O„_»O`å, Pi÷HõOQÍ "≥#∞Hõ|_ç
Éè’QÆÖÏÅã¨Ö’ =∂„`«O =ÚO^Œ∞‰õΩ L~°HÅõ ∞ "Õã∞¨ #Î fl kQÆ∞= =∞^躌 `«~Q° uÆ "åÔ~· LO_»@O
QÆ=∞<å~°›O. D `«~Q° uÆ H˜ K≥Ok#"å~°∞ ™ê=∂#ºOQÍ H˘kÌáê\˜ K«^∞Œ =Ù L#fl"åÔ~· LO\Ï~°∞.
HÍ|\˜,ì "åiH˜ =∞# q"åǨÏ=º=ã¨#÷ ∞ QÆ∂iÛ K≥Ñʨ @O J=ã¨~O° ! J<Õ L^ÕâÌ º◊ O D „ѨÜ∞« `åflxH˜
"≥Ú^Œ\ ˜ HÍ~°}O.
áêâßÛ`«º <åQÆiHõ`å "åº"≥∂Ç≤Ï`«∞Öˇ,· `«Ñʨ @_»∞QÆ∞Å∞ "Õã∂¨ ,Î xѨÙÊÖ’
Ѩ_Õ â◊ÅÉèÏÖÏ¡QÍ L#fl Ü«Ú=`«~åxH˜, =∞# q"åǨ^Œ~å≈Å#∞ `≥eÜ«∞*ËÜ∞« @O
J=ã¨~=° ∞<Õ `«ÅOѨ٠~Ô O_»= HÍ~°}O.
`«=∞ ã¨O`å<åxH˜ q"åÇ¨Ï ã¨O|O^è•Å#∞ ‰õΩ^Œ~Û° @OÖ’ ~°H~õ H° ÍÅ
`≥zÛÃÑ@∞ìH˘#fl ÉÏ^èÅŒ `À ã¨`=« ∞`«=∞ø`«∞#fl `«e^¡ OŒ „_»∞ʼnõΩ Ãã`· O« , D =º=ã¨÷
ã¨fi~°∂ѨO `≥e¿ã,Î "å~°∞ `«=∞ PÖ’K«<å ^èÀ~°}x˜ =∂~°∞ÛHÀ=\ÏxH˜ J=HÍâ◊O
LO@∞O^Œ<Õ ÉèÏ=O =¸_»= HÍ~°}O.
q"åÇ¨Ï ã¨O™ê¯~åxH˜ ã¨O|OkèOz# H˘xfl ѨÙã¨HÎ ÍÅ∞ =∞# `≥Å∞QÆ∞
ÉèÏ+¨Ö’H˜ =KåÛ~Ú. "å\˜Ö’ H˘O`«=∞Ok ~°K«~Ú`«Å∞ ¿ãfiKåÛùq"åǨÅ#∞ ã¨=∞i÷¿ãÎ,
=∞iH˘O^Œ~∞° q"åǨÖ’¡ =∞O„`åÅ∞ J#=ã¨~O° Jh J<åfl~°∞. =∞O„`åÅ∞ ZO^Œ∞‰õΩ J=ã¨~"° ∂≥
=∞# âß„™êÎÅ∞ 㨿ÇÏ`«∞HõOQÍ K≥áêÊ~Ú. g~°∞ =∞O„`åÅ∞ JHõ¯~°Ö^Ë #Œ \ÏxH˜ HÍ~°}ÏÅ#∞
㨿ÇÏ`«∞HõOQÍ x~°∂Ñ≤OK«Ö^Ë ∞Œ † ^•x=Å¡ HõeQˆ #ëêìÅ∂ K≥Ñʨ ÖË^∞Œ – ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞xH˜KÛÕ H˜Ö’
aÜ«∞º=¸, Ѩk~°∂áêÜ«∞Å ~˘Hõ¯=¸ `«Ñʨ . ÃÑQ· Í, QÆ~åƒù^•# =∞O„`åÅ#∞ ¿Ñ~˘¯x "Õ^•Åhfl
|∂`«∞Å|∞OQÆÅ<åfl~°∞. P „QÆO^ä~Œ å*ÏÅ#∞ K«kq#"å~°∞ "å\˜<Õ ã¨`åºÅx #=Ú‡`å~°∞ QÆ^•!
P q+¨Ü∂« Å#∞ QÆ∂iÛ# Ü«∞^ä•~å÷Å#∞ "≥Å_¡ Oç K«=Åã≤ ~å=@O <åÅæ= HÍ~°}O.
ã¨O㨯 $`« ÉèÏ+¨Ö’ ã¨∂¢`« ¢QOÆ ^ä•Å∞, 㨇 $u ¢QOÆ ^ä•Å∞, KåÖÏ L<åfl~Ú. "å\˜=Å¡
=∂¢`"« ∞Õ , <Õ\ ˜ =∞# ¢ÑÜ
¨ ∂≥ [#O <≥~"° ~Õ ^° ∞Œ . W\©=e HÍÅOÖ’, x#fl "≥Ú#fl\˜ Kåi¢`H« õ
Ü«ÚQÆOÖ’ [iy# ™êOѶ∞≤ Hõ ™êO㨯 $uHõ q+¨Ü∂« Å#∞ `≥eÜ«∞*ˇ¿ÑÊ Kåi¢`H« õ ¢QOÆ ^ä•Å∞
4 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
=∞# ÉèÏ+¨Ö’ JO`«QÍ ÖË=Ù. P kâ◊Ö’ KåÖÏ Ñ¨i¢â=◊ ∞ [~°QÍeû LOk. Wk S^Œ= HÍ~°}O.
ÃÑ#· K≥ÑÊ≤ # ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡ POQÆ~¡ K° ~« Ú`«Å ¢QOÆ ^ä•ÖË â◊~} ° ºOQÍ L<åfl~Ú. L^• =∞#
^Õâ◊OÖ’ [iy# ÉÏź q"åǨÅ ÖˇHõ¯Å∞, ã¨Ç¨ÏQÆ=∞<åÅ ã¨OYºÅ∞ =ÔQ·~åÅhfl, =∞#O
`≥Å∞ã¨∞HÀ"åÅO>Ë POQÆ¡ ¢QOÆ ^ä•ÖË â◊~} ° ºO. ÃÑQ· Í, =∞# 㨇 $u ¢QOÆ ^ä•Å∞ Ãã`· O« =∞#‰õΩ
ÅÉèíºOHÍx ã≤÷uÖ’ =Ù<åflO. =∞# ¢Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ Ãã·`«O =∞# ¢áêp# ™êÇ≤Ï`«ºO JO>Ë,
~å=∂Ü«∞}, ÉèÏ~°`« ÉèÏQÆ=`åÅ∞, HÍ=º ¢Ñ¨|O^è•Å∞ J<Õ #=∞‡HõO. JO`Õ `«Ñ¨Ê J<ÕHõ
âߢ™êÎÅ∞<åflÜ«∞x, "å\˜x =∞#O J#∞ã¨iOK«Hõ áÈ~Ú<å, J~°÷O KÕã¨∞HÀÖËHõáÈ~Ú<å,
Ѩi~°HOΔ˜ Kåeû# JQÆ`º« O L#fl^Œx, `≥eÜ«∞^Œ∞. WHõ ¢ÑK¨ ∞« ~°}Hõ~Åΰ ∞ áê~ ѨÙã¨HÎ ÍÅÃÑ· ¢"åÜ«∞|_»¤
<À@∞û, QÔ _· ∞» û ¢ÑK¨ ∞« i¿ãÎ ÖÏÉèÏÅ∞ JkèHOõ QÍ HõxÑ≤ã∂¨ #Î flѨÙÊ_»∞ D âߢã¢Î̈ QOÆ ^ä•Å`À KÕ`∞« Å∞
ZO^Œ∞‰õΩ HÍÅ∞Û‰õΩO\Ï~°∞?
HÍ|\ì̃, U qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂ÅÖ’x Ѩiâ’^艌 Ωõ ÅÖ’, ‰õΩÅѨ`∞« Ö’ `«=∞
¢QÆO^ä•Ö’¡ L@OH˜Oz# "å\˜<Õ „Ѩ=∂}ÏÅ∞QÍ „QÆÇ≤ÏOKåeû LO@∞Ok.
„Ѩã¨∞Î`«O =∞# ^Õâ◊ ÉèÏ+¨Ö’¡, Ç≤ÏOnÖ’ D q+¨Ü«∞"≥∞ÿ H˘xfl ¢QÆO^ä•Å∞
"≥Å∞=_®¤~Ú. "å\˜Ö’¡ JkèHÍiHõOQÍ, âߢãÜ Î‘ ∞« ^Œ$HõÊ^äOŒ `À ™êOQÀáêOQÆOQÍ
q+¨Ü∞« K«~Û° [~°∞Ѩ|_ç# ¢QOÆ ^ä•Å∞ N=∞^ŒÜ Ì ∂« #O^Œ ã¨~ã° fi¨ u"å~°∞ ~°zOz#
㨠O ™ê¯~° q kè . 㨠` åº~° ú ¢ Ѩ H Íâ◊ = Ú ÖÏO\ ˜ ¢QÆ O ^ä • Å∞.
_®. ~å[|báêO_ÕÜ∞« ~°zOz# ''Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨O™ê¯~åÅ∞—— J<Õ ¢QOÆ ^äOŒ , _®.
ã¨OѨÓ~å‚#O^Œ ~°zOz# ''Ç≤ÏO^Œ∂ q"åǨÏOÖ’ Hõ<åº^•#O—— J<Õ ¢QOÆ ^äOŒ ,
_®. Hõ$+¨^‚ =Õ Láê^蕺ܫ∞ ~°zOz# ''Ç≤ÏO^Œ∂ q"åǨÏO – L`«ÊuÎ – qHÍã¨O——
J<Õ ¢QOÆ ^äOŒ , Wk HÍHõ, =∞# `≥Å∞QÆ∞Ö’ ÖÏQÍ<Õ J<ÕHõ ¢ÑÜ ¨ ∂≥ QÆ, Ѩ^uúŒ ¢QOÆ ^ä•Å∂ L<åfl~Ú.
ÃÑ#· ¿Ñ~˘¯#|_ç# ¢QOÆ ^äŒ ~°K~« Ú`«ÅO`å "Õ~∞° "Õ~∞° qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂Ö’¡ ã¨=∂[, ã¨O㨯 $f,
ѨÙ~å`«`Ϋ fiâߢ™êÎÖ’¡ ¢á⁄ÃÑ㶠~¨ ∞° Q¡ Í, "≥ã· Kπ åè #ûÅ~°∞Q¡ Í Ñ¨xKÕã#≤ "å~°∞ HÍ|\ì̃ J<ÕHõ ¢QOÆ ^ä•Å#∞
‰õÄÅOHõ+O¨ QÍ Ñ¨ijeOz ¢"åâß~°∞. J~Ú`Õ "åi^Œ$+≤ì H˘xfl q+¨Ü∂« Ö’¡ "åi ¢áêOfÜ«∞
PKå~åÅg∞^Œ<Õ ÅQÆfl=∞=\ÏxH˜ J=HÍâ◊O LOk. D ѨÙã¨ÎHõOÖ’x <åºÜ«∞âߢ™êÎxH˜
ã¨O|OkèOz# ^•Ü«∞¢áêÑ≤,Î ¢ãΑ ã¨OѨ^,Œ ^Œ`HΫ ¢õ QÇÆ Ï¨ }O, Éè~í } ° áÈ+¨}O, =ÔQ~· å q+¨Ü∂« Åhfl,
L`«Î~°¢Ñ¨^Õâò <åºÜ«∂kèѨuQÍ L^ÀºQÆ q~°=∞} KÕã≤# ѨO_ç`« yi*Ïâ◊OHõ~ü q∞¢â◊KÕ
¢HÀ_ôHiõ OѨ|_ç# Hindu law (Ç≤ÏO^Œ∂ qkè) J<Õ ¢QOÆ ^äOŒ #∞O_ç ¢QÇÆ Ï≤ OѨ|_ç<å~Ú. q∞`åHõ~Δ ,°
W`«~° 㨇 $u¢QOÆ ^ä•Å ã¨∂¢`åÅ∞ Ãã`· O« WO^Œ∞Ö’ L@OH˜OKå~°∞. D ¢QOÆ ^äOŒ ~°zOK«@OÖ’
ÃÑ· ¢QOÆ ^ä•Å∞ ÉÏQÍ `À_»Ê_®¤~Ú. HÍ|\ì̃, "åiH˜ Hõ$`«[`˝ åO[e Ѷ∞¨ \˜OѨHõ `«Ñʨ ^Œ∞.
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 5
 =∞#‰õΩ Ju Hõ+Oì¨ g∞^Œ =∞#∞㨇 $u, PѨãOΨ |QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÅ∂ =∂¢`O« ÅÉèºí =∞ø`å~Ú.
NK«~¡° QÆ}ѨuâߢãQÎ≤ Í~°∞ LѨ#Ü«∞#, q"åǨÏ=∞O¢`åÅxflO\˜H˜ `≥Å∞QÆ∞ J#∞"å^ŒO KÕâß~°∞
–– H©. âı. N K«ÖÏ¡ ÅH©Δ ‡ #~°ãO≤ ǨÏâߢãQÎ≤ Í~°∞ ™ê‡~°¢Î QOÆ ^äŒ ¢ÑK¨ ∞« ~°}Ö’ Å|ú¢Ñu¨ +¨μÖª !Ë "Õ^ÀHõ,Î
ѨÙ~å}ÀHõÎ q"åǨÏѨ^`úŒ ∞« ÅÃÑ,· PѨãOÎ̈ | QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÅ∞, QÀ¢`¢« Ñ=¨ ~°Å‰õΩ ã¨O|OkèOz "å~°∞
¢ÑK¨ ∞« iOz# ¢QOÆ ^ä•Å∞<åfl~Ú. WHõ x~å^è•~°OQÍ ^ÀëêÅ#∞ =∂¢`"« ∞Õ ZuÎK∂« ¿Ñ ¢QOÆ ^ä•Å∞
L<åfl~Ú. "å\˜ q+¨Ü∞« O J#=ã¨~O° .
¢Ñ㨠∞¨ `Î =« Ú#fl ™êOѶ∞≤ Hõ Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡, D q^è"Œ ∞≥ #ÿ ѨÙãÎ̈HÍÅ=Å¡ ¢ÑÜ
¨ ∂≥ [#O Uq∞\˜?
Jx â◊OH˜Oz, ¢Ñt¨ flOz# "å~°∞<åfl~°∞. <å ã¨=∂^è•#"Õ∞=∞O>Ë –– D ѨÙã¨HÎ Íxfl K«kq,
Ç≤ÏO^Œ∂ q"åǨxfl QÆ∞iOz# J=QÍǨÏ# á⁄Ok,
(1) U XHõ¯ [O@ J~Ú<å, Hõ@flHÍ#∞HõʼnõΩ ¢áê^è•#º`« ~Ú=fi‰õΩO_®,
^è~Œ ‡° OHÀã¨O, ã¨=∂[ ¢âÜ ı ∞« ã¨∞ûHÀã¨O, ¢¿Ñ=∞`À q"åǨÏO KÕã∞¨ H˘<åfl ––
(2) U XHõ¯ ¢ãΑ J~Ú<å, `«# Éè~í ,ΰ J`«,Î P_»∞a_»Å¤ ∞ ÃÑ>Ëì ÉÏ^èÅŒ ‰õΩ
qã≤y, P`«‡Ç¨Ï`«º‰õΩ Ñ¨Ó#∞HÀ‰õΩO_®, ^è~·≥ º° O`À, `«#‰õΩ#fl rqOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯#∞
x~°∂Ñ≤OѨQÆey<å––
(3) U XHõ¯ =~°∞x `«O¢_ç J~Ú<å, `«# H˘=∂Ô~Î q+¨Ü∞« OÖ’#∞,`«#
‰õΩ=∂~°∞x q+¨Ü∞« OÖ’#∞ aè#fl ¢Ñ=¨ ∂}ÏʼnõΩ `ågÜ«∞‰õΩO_® XˆH ^Œ$HõÊ^ä•xfl
¢Ñ¨^Œi≈OѨQÆey<å––
(4) U XHõ¯ J`«Î J~Ú<å, `å#∂ XHõ ~ÚO\˜ HÀ_»e<Õ #h, ¢ãÖΑ #·ˇ
`«# ‰õÄ`«∞ifl HÀ_»ex, XˆH ^Œ$+≤`ì À K«∂_»@O, ¢ãΑ J~Ú#\ì̃ `«# ^è~Œ ‡° OQÍ QÆ∞iÎOK«QeÆ y<å
––
(5) U XHõ¯ ™ê=∂lHõ, ã¨O㨯 $f âߢã¨Î q^•fiOã¨∞xÔH·<å D q+¨Ü«∞OÃÑ·
™êOQÀáêOQÆ=Ú, ã¨âߢãÜ Î‘ ∞« =Ú J~Ú# ¢QOÆ ^ä•xfl ~°zOKåÅ<Õ ¢¿Ñ~°} ÅaèOz<å––
D ¢Ñܨ ∞« `«flO ã¨ÑŨ¶ "≥∞#ÿ >Ë!¡
ÃÑ#· ¿Ñ~˘¯#fl q^•fiOã¨∞ʼnõΩ "åi ¢QOÆ ^ä•Å‰õΩ =∞~˘Hõ™êi Hõ$`«[`˝ å ѨÓ~°fiHõ"∞≥ #ÿ
#=∞ã¨∞û=∂ÅiÊã¨∂,Î "≥"· åÇ≤ÏHõ HÍ~°º¢H=õ ∂xfl P~°Oaèã∞¨ <Î åfl=Ú.
–– ~°K~« Ú`«

6 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

 q+¨Ü«∞ ¢Ñ¨"Õâ◊O
q"åÇ¨Ï =∞<Õk =∂#= =∂¢`∞« ÅO^ŒiH˜ `≥eã≤# q+¨Ü∞« O, J#∞Éè=í OÖ’x q+¨Ü∞« "Õ∞
QÆ^•! nxx QÆ∞iOz ¢Ñ`¨ ºÕ HõOQÍ K≥Ñʨ =Åã≤#O`« ¢QOÆ ^ä"Œ ∞Õ =ÚOk? Jx H˘O^Œ~∞° ¢Ñt¨ flOK«=K«∞Û.
=∞#O QÆOQÍ#kÖ’ ÖËHõ QÀ^•=i "≥Ú^ŒÖ#·ˇ #^Œ∞Ö’¡ ™êfl#O KÕã∞¨ <Î åflO. P #k h\˜x
¢`åQÆ∞`«∞<åflO. á⁄ÖÏʼnõΩ P h\˜x ÃÑ\˜ì ѨO@Å∞ ѨO_çOK«∞H˘x uO@∞<åflO. W\Ï¡ #^Œ∞Å∞
=∞# J#∞Éè=í OÖ’x"Õ! JO`« =∂¢`O« KÕ`,« =∞#O J#∞Éèqí OKÕ D ѨÙ}º#k
ZHõ¯_»#∞O_ç ѨÙ\˜Oì k? Zxfl ^ŒâÅ◊ ∞ J#∞Éèqí OzOk? Zxfl LѨ#^Œ∞Å#∞
`«#Ö’ HõÅ∞ѨÙH˘Ok? UU Éèí∂ÉèÏQÍÅ#∞ ã¨ã¨ºâߺ=∞ÅO KÕã¨∂Î, Z<≥flxfl
*Ï`«∞ʼnõΩ ¢áê}^•#O KÕã∂¨ ,Î ZO^Œ~Ô O^Œix `«$Ñ≤ÑÎ ~¨ ∞° ã¨∂,Î Z<≥flxfl <åQÆ~H° `õ e« fl
K«∂ã¨∂,Î ZO`«HÍÅO #∞O_ç W\Ï¡ ¢Ñ=¨ Ç≤Ïã¨∂Î D<å\˜H˜ D ~°∂ѨOÖ’ =∞#
J#∞Éè=í OÖ’H˜ =zÛOk? ZO^Œ~∞° nxx HõÅ∞+≤`O« KÕâß~°∞? ZO^Œ~∞° nxx
ѨÓlOKå~°∞? J<Õ q+¨Ü«∂Å∞ `≥Å∞ã¨∞HÀ=Åã≤# JQÆ`«ºO ÖË^•? W=hfl
`≥e¿ã<Î Õ `«Ñʨ =∞#ã¨∞ P #kÜ≥ÚHõ¯ Q˘Ñ¨Ê^Œ<åxfl Ѩq¢``« #« ∞ `≥Å∞ã¨∞HÀÖË=Ú.
D<å_»∞, P #n f~åÖ’¡ =∂#=ÙÅ∞ KÕã∞¨ #Î fl JѨq¢`« HÍ~åºÅ#∞ =∂¢`"« ∞Õ
K«∂ã¨∂,Î ¢áêp#HÍÅOÖ’ P #nf~°OÖ’<Õ [iy#\˜ì Ѩq¢`Ü « ∂« QÍ^Œ∞efl QÆ∂iÛ U=∂¢`"« ∂≥
`≥Å∞ã¨∞HÀ#\ì̃"åiH˜ P #kÖ’x =∂e#º"Õ∞ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k `«Ñʨ Ѩq¢``« « HõxÑ≤OK«^∞Œ . Jk
"åi ^À+¨^$Œ +≤Hì ˜ (^Àëêefl =∂¢`"« ∞Õ "≥^HŒ̂ ^Œ$+≤Hì )˜ x^Œ~≈° #O =∂¢`"« ∞Õ ! P r=#k Ü≥ÚHõ¯
D K«i¢`« JO`å `≥e¿ã<Î Õ `«Ñʨ , P #kÜ≥ÚHõ¯ Ѩq¢``« #« ∞ HÍáê_»∞HÀÖË=Ú – ^•xx JkèHõ
¢Ñ¨ Ü ≥ ∂ [<åʼnõ Ω "å_» ∞ HÀÖË = Ú. ^•xÜ« ∞ O^Œ ∞ KÕ i # Hõ â ◊ ‡ ÖÏxfl `˘ÅyOz ^•xx
J#∞Éèqí OK«Ö=Ë Ú. J\Ï¡Qˆ , q"åÇ¨Ï q+¨Ü∞« O ‰õÄ_®#∂! +¨μ=∂~°∞ J~Ú^Œ∞"ÕÅ ã¨O=`«û~åÅ
ã¨∞n~°… K«i¢`« Hõey# D ã¨r= =º=ã¨Ö÷ ’ J<ÕHõ =∂~°∞ÊÅ∞, KÕ~∞° ÊÅ∞ ã¨OÉèqí Oz LO_»=K«∞Û.
"å\˜ JxflO\˜x QÆ∂iÛ# ã¨=∞¢Q"Æ ∞≥ #ÿ J=QÍǨÏ# L#flѨÙÊ_Õ JO^Œe ^Àëêefl ѨiǨÏiOz,
^•xx =∞# rq`«OÖ’ XHõ ÉèÏQÆOQÍ, ã¨=∂*ÏxH˜ XHõ `«Ñʨ xã¨iÜ≥∞ÿ # ã¨O™ê¯~°OQÍ ^è~Œ å‡xH˜
™ê^è#Œ OQÍ, *ÏuH˜ r=QÆéQ] Í QÆ∞iÎOz LѨÜ∂≥ yOK«∞HÀ QÆÅ∞QÆ∞`å=Ú.

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 7

q"åÇ¨Ï =∞<Õk ZѨÙÊ_»∞ P~°OÉè"í ∞≥ #ÿ k?
q"åǨÏO JO>Ë, ¢ãΑ ѨÙ~°∞+¨μÅ â◊s~° ã¨O|O^è•xH˜ – ÖˇO· yHõ ã¨OѨ~å¯xH˜ ã¨OHˆ `«O
Jx QÆ#∞Hõ =∞#O J#∞‰õΩO>Ë, Wk ã¨$ëêì ºk #∞O_ô L#fl^Œ<Õ JOwHõiOKåe.
=∂#=ÙÅO^ÕQÍHõ, Ѩâ√◊ ѨHΔ̃ H©@HÍ^Œ∞ÅO^Œ∞ Ãã`· =« Ú L#fl^Œx J#∞HÀ"åe. ZO^Œ∞KÕ`#« O>Ë,
D q^è"Œ ∞≥ #ÿ ÖˇO· yHõ ã¨OѨ~¯° O, ("≥∞^ÿ ∞Œè #¢HÜ ˜ ∞« ) ã¨O`å<À`«ÊuÎ, ã¨O`å# áÈ+¨}O J<Õq,
Jxfl r=~åã¨∞Ö’¡#∂ HõxÑ≤™ÈÎOk. ''PǨ~° x¢^•ÉèíÜ«∞ "≥∞ÿ^èŒ∞#â◊Û ™ê=∂#º"Õ∞`«`ü
Ѩâ√◊ aè~fl° ~å}Ï"£∞—— PǨ~°=Ú, x¢^,Œ ÉèÜ í ∞« =Ú, "≥∞^ÿ ∞Œè #=Ú J<Õq #~°∞ʼnõΩ Ñ¨â√◊ =ÙʼnõÄ
‰õÄ_® ã¨=∂#"Õ∞! Jx =∞# âߢã¨ÎHÍ~°∞Å∞ K≥áêÊ~°∞. JO>Ë, W=hfl r=[O`«∞=ÙʼnõΩ
ã¨Ç¨Ï[¢Ñ¨=$`«∞ÎÅ∞ ÖËHõ ã¨Ç¨Ï*Ï`åÅ∞ J#fl=∂@. WHõ¯_» "≥∞ÿ^èŒ∞#¢H˜Ü«∞#∞ q"åǨÏO Jx
JOwHõi¿ã,Î q"åǨÏ=∞<Õk ‰õÄ_® XHõ ã¨ÇϨ [ ¢Ñ=¨ $`ÕÎ J=Ù`«∞Ok. P^è∞Œ x‰õΩÅ∞ KåÅ=∞Ok,
q"åǨxH˜ ¢Ñ^¨ •è #q+¨Ü∞« O "≥∞^ÿ ∞Œè # Hõ~ˆ ‡ Jx JO@∞<åfl~°∞. ZO^Œ∞KÕ`#« O>Ë,
q"åǨÏO^•fi~å ã¨Éºíè ã¨=∂[OÖ’ ¢ãΑ ѨÙ~°∞+¨μÅ "≥∞^ÿ ∞Œè # Hõ~‡° ‰õΩ J#∞=∞u
W=fi|_»∞`ÀOk. Ѩâ√◊ ѨHÍΔ º^Œ∞Ö’¡ ‰õÄ_® "≥∞^ÿ ∞Œè #Hõ~‡° L<åfl, q"åǨÏO ÖÏO\˜
Hõ~‡° ã¨O™ê¯~°O XHõ\ ˜ L#fl@∞¡ =∞#‰õΩ `≥eÜ«∞^Œ∞. HÍÅ"Õ∞ Ѩâ√◊ ѨHÍΔ º^Œ∞efl
¢¿Ñ~ˆ Ñ≤ã∞¨ #Î fl@∞¡ `≥Å∞ã¨∞OÎ k. D q^èOŒ QÍ PÖ’zOz K«∂z#ѨÙÊ_»∞ ã¨$ëêì ºk
#∞O_Õ q"åǨÏO P~°OÉè"í ∞≥ Oÿ k J<åe.
=∂#= rq`«OÖ’ q"åǨx‰õΩ#fl ã¨O|O^èOŒ
=∂#= rq`«OÖ’ *Ï`«HHõ ~õ ‡° <å=∞Hõ~} ° Ïk J<ÕHõ ã¨O™ê¯~åʼnõΩ
™ê÷#O L#flѨÊ\˜H,© q"åǨÏ=∞<Õk ÖË#ѨÙÊ_»∞ =∂#=rq`«O Jã¨OѨÓ~°"‚ ∞≥ #ÿ ^Õ! JO`Õ HÍ^Œ∞,
Jq"åÇ≤Ï`« r=#O JѨq¢`=« ∞x, Jq"åÇ≤Ï`«∞_»∞ Ü«∞[˝Ü∂« QÍ^Œ∞Å∞ KÕÜ∞« \ÏxH˜ J#~°›_x»
(JÜ«∞l˝Ü∂≥ "å U+¨ Ü≥∂ ѨfflHõó) (`≥· ¢ÉÏ. 2–2–2–6.) ¢â√◊ `«∞Å∞ K≥ÑÙ¨ `«∞<åfl~Ú. J~Ú`Õ,
Wk Hõ~‡° HÍO_»Å‰õΩ ^è~Œ ‡° HÍ~åºÅ‰õΩ, ¢áê^è•#º`« xKÕÛ ã¨O¢Ñ^¨ •Ü«∞A˝Ö#·ˇ "åi Jaè¢áêÜ«∞"Õ∞HÍ^Œ∞,
P@qHõ *Ï`«∞Å"å~°∞, J<åQÆ~°Hõ *Ï`«∞Å"å~°∂ ‰õÄ_® *ÏuH˜ q"åǨÏ=∞<Õ PKå~°O
P=â◊ºHõ=∞x, ÉèÏqã¨∂<Î Õ L<åfl~°∞. ã¨O`å<À`«ÊuÎ, `«#^≥#· ã¨O™ê~åxfl xi‡OK«∞HÀ=@O,
QÍ~°›ãº÷¨ rq`«O, ^•xH˜ P^è•~°É∂íè `«"∞≥ #ÿ W`«~° Hõ~‡° HÍO_»Å Ü≥∞_»Å PHõ~¬° }=Ú J<Õq ã¨ÇϨ [
¢Ñ=¨ $`«∞ÅÎ ∞QÍ Jxfl *Ï`«∞Ö’¡#∂ HõxÑ≤ã∂¨ <Î Õ LOk. z#flÑ≤ÅÅ¡ ∞ Ãã`· O« , P@áê@Ö’¡ WO_»∞¡
Hõ@∞ìHÀ=@O, QÍ`›™ê÷ºxfl P@Ö’¡ ¢ÑH¨ \õ O˜ K«@O, =∞# J#∞Éè=í OÖ’x q+¨Ü∞« O. =∂#=Ù_»∞
ã¨OѶ¨∞rq – UHÍO`«"åã≤HÍ_»∞. HÍ|>Ëì, `«#^≥·# XHõ ã¨OѶ¨∞O, XHõ ã¨O™ê~°O,

8 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

HÍ"åÅ#∞‰õΩO\Ï~°∞. ã¨OKå~° *Ï`«∞Ö’¡ ‰õÄ_® D QÍ~°›ãº÷¨ rq`«Og∞k PHõ~¬° }, ã¨OѶ∞¨ rq`«O
g∞k PHõ~¬° }, HõxÑ≤ã∂¨ <Î Õ LO@∞Ok. HÍ|\˜ì q"åǨxH˜ =∂#= rq`«O`À "Õ~∞° KÕÜ∞« ~åx
ã¨O|O^èOŒ LOk.
q"åǨxH˜ ¢Ñ^¨ •è #"≥∞#ÿ ÅHõ} Δ O, ÖˇO· yHõ ã¨OѨ~¯° O ("≥∞^ÿ ∞Œè #O) Jx, D q^è"Œ ∞≥ #ÿ ¢ãΑ
ѨÙ~°∞+¨ ã¨OѨ~å¯xH˜ ã¨=∂[OÜ≥ÚHõ¯ JOwHÍ~°O á⁄O^Œ@"Õ∞! Jh, ¢ãΑ ѨÙ~°∞+¨ ã¨OѨ~¯° =∞<Õk
Ѩâ√◊ ѨHÍΔ º^Œ∞Ö’¡ Ãã`· O« ã¨ÇϨ [ÅHõ}Δ OQÍ HÍ#=ã¨∞<Î åfl, |∞kúrqÜ≥∞ÿ # =∂#=Ù_»∞ ã¨OѶ∞¨ OÜ≥ÚHõ¯
JOwHÍ~åxfl ‰õÄ_® HÀ~°∞`«∞<åfl_»x áêâßÛ`«º q^•fiOã¨∞Å∞ H˘O^Œ~°∞ =∞# ^Õâ◊OÖ’x
P^è∞Œ x‰õΩÅ∞‰õÄ_® qâ◊fiã≤ã∞¨ <Î åfl~°∞. =∞#O =∂#=ÙÅO HÍ|>Ë,ì ã¨OѶ∞¨ r=ÙÅ∞, |∞kúr=ÙÅ∞
HÍ|>Ëì D q"åǨÏ=∞<Õ =º=ã¨÷ ZѨÙÊ_»∞ ¢áê~°OÉè"í ∞≥ Oÿ k? ZO^Œ∞‰õΩ, Z\Ï¡ ¢áê~°OÉè"í ∞≥ Oÿ k?
U U ^ÕâßÖ’¡ U U *Ï`«∞Ö’¡, U U HÍÖÏÅÖ’ Z\Ï¡ ~°∂ѨÙk^Œ∞HÌ ˘#flk? =∞#^ÕâO◊ Ö’x U U
=∂~°∞ÊÅ∞ K≥O^Œ∞`«∂ =zÛOk? Jx `≥Å∞ã¨∞HÀ"åÅ<Õ HÀiHõ HõÅQÆ@O‰õÄ_®
ã¨Ç¨Ï["Õ∞! JO^Œ∞ˆH D q+¨Ü«∞"≥∞ÿ# J<ÕHõ ¢QÆO^ä•Å∞ J<ÕHõ ÉèÏ+¨Ö’¡
~°zOѨ|_®¤~Ú.
Kåi¢`‰« Ωõ Å∞, =∂#=âߢãΨ Ѩiâ’^艌 Ωõ Å∞ K≥¿ÑÊ^•xx|\˜,ì =∂#=*Ïu
Pk=∞Ü«ÚQÆOÖ’ ã¨OKå~°*ÏuQÍ LO_Õk. W+¨ì"≥∞ÿ#KÀ@¡ H˘<åflà◊§áê@∞
LO_»@O, =∞m§ |Ü«∞Å∞^Õ~@ ° O, J_»=ÙÖ’¡ "Õ\Ï_»∞`«∂ á⁄@ìxOѨÙHÀ=@O,
J`«xH˜ xÜ«∞q∞`« ™ê÷#O JO@∂ ÖË^∞Œ . K≥@∞ì, K≥@∞ì `˘é]Å∞ "å㨙ê÷#O!
[O`«∞=ÙÖÏ¡QÍ W+ì̈"∞≥ #ÿ ѨÙÊ_»∞, W+ì̈O =zÛ#@∞¡ ~°q∞ã¨∂Î LO_Õ"å~°∞. HÍ|\˜ì
P HÍÅOÖ’ "åiH˜ q"åÇ¨Ï =º=㨉÷ Ωõ J=HÍâ◊OÖË^∞Œ .
`«~∞° "å`«k Ѩâ√◊ áêÅ# Ü«ÚQÆO, "Õ\Ï_ç á⁄@ìxOѨÙHÀ=@O =∂x"Õã,≤ Ѩâ√◊ áêÅ<åxfl
KÕÑ\¨ ì̃ =∂#=Ù_»∞ ~Ô O_»=^Œâ#◊ ∞ KÕ~å_»∞. P=ÙÅ∞, "Õ∞HõÅ∞, Q˘éˇÅ] ∞ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ Ѩâ√◊ =Ùefl
"Õ∞Ѩ@O, "å\˜^•fi~å W`«~° rq`å=ã¨~åÅ#∞ f~°∞ÛHÀ=@O, P Ѩâ√◊ =ÙʼnõΩ ZHõ¯_» "Õ∞`«
^˘iH˜`Õ JHõ¯_» H˘O`«HÍÅOáê@∞ ã≤~÷ O° QÍ LO_»@O, =∞m§ "Õ∞`« ^˘iˆH KÀ@∞‰õΩ áÈ=@OQÍ
LO_Õk. ã≤÷~°x"å™êxH˜ J=HÍâ◊O ÃÑ^ŒÌQÍÖËx PHÍÅOÖ’‰õÄ_® q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷‰õΩ QÆ\ ˜ì
ѨÙ<å^Œ∞Å∞ U~°Ê_ç LO_»Hõ áÈ=K«∞Û. J~Ú`Õ, Ѩâ◊√=Ù`Àáê@∞ ã¨OK«iOKÕ P HÍÅOÖ’,
=∂#=ÙÅ∞ ã¨=¸Ç¨Å∞QÍ KÕi XH˘¯Hõ¯KÀ@ H˘O`«HÍÅOáê@∞ LO_Õ"å~°∞. HÍ|\˜,ì PÜ«∂
ã¨=¸Ç¨Å`À "åiH˜ H˘xfl ã¨O|O^è•Å∞ U~°Ê_ç`Õ U~°Ê_ç LO_»=K«∞Û.
=∂#=Ùx =¸_À=^Œâ◊ =º=™êÜ«∞ r=#O, =º=™êÜ«∞OKÕã≤ á⁄@ì xOѨÙHÀ=\ÏxH˜
JÅ"å@∞Ѩ_#ç D HÍÅOÖ’ J`«_∞» ã≤~÷ x° "å™êxH˜ JÅ"å@∞Ѩ_,ç WÅ∞¡ Hõ@∞ìH˘x, `«#
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 9
rqHõ‰Ωõ , `«# =º=™êÜ«∂xH˜, Ѩâ√◊ áêÅ#‰õΩ ã¨Ç¨ Ü«∞O J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ O^Œ∞#, rq`« ÉèÏQÆ™êfiq∞`À
áê@∞ ã¨O`å#O Ü≥ÚHõ¯ P=â◊ºHõ`#« ∞ ‰õÄ_® QÆ∞iÎOz LO\Ï_»∞. =º=™êÜ«∂xH˜ ã≤~÷ x° "åã¨O
J=ã¨~O° . WÅ∞¡ "åH˜e, [#O, Ѩâ√◊ =ÙÅ∞ J=ã¨~O° . HÍ|\ì̃, QÆ$ǨÏ=Ú QÆ$Ç≤Ï}˜ J=ã¨~"° ∞≥ ÿ
''# QÆ$ǨÏO QÆ$ǨÏ=ÚK«º`Õ QÆ$Ç≤Ï}Ë QÆ$ǨÏ=ÚK«º`Õ—— Hˆ =ÅO, WO\˜x WÅ∞¡ J#\ÏxH˜ gÖË^¡ ∞Œ ,
WÅ∞¡ JO>Ë WÖÏ¡Ö!Ë J<Õ ã≤u÷ H˜ =zÛ LO\Ï_»∞. Ѩi"å~°O ÃÑ^Œ^Ì ·≥ LO>Ë<QÕ Íx =º=™êÜ«∞O
ã¨iQÍ™êQÆ^∞Œ . P Ѩi"å~åxfl ™êˆH@O^Œ∞‰õΩ QÆ$Ç≤Ï}˜ J=ã¨~O° . HÍ|\˜ì =∂#=Ù_»∞ "åº=™êÜ«∞Hõ
r=#O P~°OaèOz# <å\˜#∞O_ç D "≥"· åÇ≤ÏHõ =º=ã¨÷ P~°OÉè"í ∞≥ ÿ LO@∞O^Œx TÇ≤ÏOK«=K«∞Û.
q"åǨÏO Ü≥ÚHõ¯ ѨÙ@∞ìH‰õ Ωõ QÆÅ HÍ~°}ÏÅ#∞ QÆ∞iOz ~°H~õ H° ÍÅ Jaè¢áêÜ«∂Å∞ L<åfl~Ú.
Ö’QÆ_» K≥Ñ≤Ê# PǨ~°x¢^• ÉèíÜ«∞"≥∞ÿ^èŒ∞<åÖÏ¡QÍ<Õ, ã¨=∞ã¨Î [O`«∞=ÙʼnõΩ, ã‘fiÜ«∞~°HõΔ},
ã¨fi*Ï`«ºaè=$kú J<Õq ™êfiÉèÏqHõ ¢Ñ¨=$`«∞ÎÅ∞, ã¨=∞ã¨Î r=~åã¨∞Å∞ `«=∞ ~°HõΔ}HÀã¨O
¢áê‰õ Ω ÖÏ_» ∞ `å~Ú. `« # *Ïu Jaè = $kú (㨠O `å<åaè = $kú ) HÀ㨠O
¢Ñ¨Ü«∞ufl™êÎ~Ú. ''U HÀǨÏO |Ǩï™êºO ¢Ñ¨*ÏÜÕ∞ÜÕ∞u—— Jx, ¢|ǨχÜÕ∞
`å<˘Hõ¯_Õ LO_»\ÏxH˜ ~Ú+ì̈Ñ_¨ H» ,õ J<ÕHõ =∞Okx, J<ÕHÍxfl ã¨$+≤Oì KåÅx
ѨÓ#∞H˘#fl@∞¡ "Õ^•Å∞ K≥ѨÙ`«∞<åfl~Ú. HÍ|\ì̃, ã‘fiÜ«∞=$kú, ã‘fiÜ«∞~°HõΔ}
J<Õq q"åǨxH˜ ¢Ñ=¨ ÚYHÍ~°}OQÍ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. ã¨fi*Ïu=$kú=Å¡ `«Ñʨ ,
ã‘fiÜ«∞~°H}Δõ ã¨OÉè=í OHÍ^Œ∞, W^Õ q"åǨxH˜ ¢Ñ=¨ ÚY HÍ~°}OQÍ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k.
áêâßÛ`«∞ºÖ’¡ Ãã`· O« XHõ=~°Oæ "å~°∞ D q+¨Ü∂« ÖËfl JOwHõiã¨∞<Î åfl~°∞.
~Ô O_»= =~°Oæ "å~°∞ U=∞O\Ï~°O>Ë – J`«ºO`« ¢áêp# HÍÅOÖ’,
=∂#=ÙÖ’¡ Ãã`· O« q"åǨÏ|O^è#Œ =∞<ÕkÖË^∞Œ . U ѨÙ~°∞+¨μ_≥<· å, U ¢ãΑ J~Ú<å,
Z=i`À<≥<· å âßs~°Hõ ã¨O|O^è•xfl ÃÑ@∞ìHÀ=K«∞Û. P<å\˜ ã¨OѶ∞¨ OÖ’ D J<åKå~°O ¢Ñ|¨ ÅOQÍ
LO_Õ k . 㨠= ∂[O <≥ · u Hõ O QÍ Ñ¨ ` « < À#∞‡Y"≥ ∞ ÿ LOk. D ã≤ ÷ u x K« ∂ z P<å\˜
™ê=∂lHõ<åÜ«∞‰õΩÅ∞ q"åǨÏ=∞<Õ Hõ@∞ìÉÏ@∞ U~åÊ@∞KÕã≤ LO\Ï~°∞. '"≥∞H± Öˇ#<£— J<Õ
q^•fiOã¨∞_»∞ `«# 'Studies in Ancient History' J<Õ ¢QOÆ ^äOŒ Ö’ DlѨÙ^ì âÕ O◊ Ö’ '"≥∞#∞û—
J<Õ J`«#∞, K≥<· åÖ’ 'á¶⁄Ç‘Ï— J<Õ =ºHÎ̃, ¢w‰õΩÖ’¡ 'Ãã¢HÀѨã—π J<Õ"å_»∞, Ç≤ÏO^Œ∂^ÕâO◊ Ö’
'âıfi`«Hˆ `«∞=Ù—, W\Ï¡ XH˘¯Hõ¯ ^ÕâO◊ Ö’ XH˘¯Hõ¯ ¢Ñ㨠^≤ ÑúŒ Ù¨ ~°∞+¨μ_»∞, D ¿ãfiKåÛùKå~åxfl PÑ≤,
q"åÇ¨Ï ã¨O¢Ñ^¨ •Ü«∂xfl <≥ÅH˘eÊ LO\Ï_»∞—— Jx ¢"åâß_»∞.
=¸_»= =~°Oæ "åi Jaè¢áêÜ«∂xfl|\˜ì ã¨=¸Ç¨Å =∞^躌 ™ê=∂lHõ q"åǨÅ∞ LO_Õ=x
JO\Ï~°∞. JO>Ë, D Ѩ^Œúu ##∞ã¨iOz XHõã¨=¸Ç¨ÏOÖ’x "å~°∞ (Group) Ô~O_»=

10 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

ã¨=¸Ç¨ÏOÖ’x U ¢ã`Α À<≥<· å, U q^è"Œ ∞≥ #ÿ Hõ@∞ìÉÏ@∞¡ ÖˉΩõ O_®<Õ HÍ=∞HõÖÏáêÅ∞ ™êyOK«=K«∞Û.
WHõ¯_» ã¨O|O^è=Œ ∞<Õk XHõ ã¨=¸Ç¨xH˜ =∞~˘Hõ ã¨=¸Ç¨xH˜ =∞^躌 HÍ|\˜,ì D Ѩ^uúŒ ¢ÑH¨ Í~°O
XHõ ¢ã‘ÎH˜ J<ÕHõ=∞Ok Éèí~°ÎÅ∞, XHõ¢ã‘Î`À J<ÕHõ=∞Ok ѨÙ~°∞+¨μÅ∞ ã¨Ç¨ÏѨ`«∞Å∞QÍ
=º=ǨÏiOK«=K«∞Û.
áêâßÛ`«∞ºÖ’¡, J<ÕHõ *Ï`«∞Å "≥"· åÇ≤ÏHõ ™êOѶ∞≤ Hõ q+¨Ü∂« Å#∞ QÆ∂iÛ J^躌 Ü«∞#O
KÕã#≤ q^•fiOã¨∞_»∞ _®. "≥ã~ì̈ =ü ∂~°∞¯, `å#∞ ~°zOz# ''History of human marriage”
J<Õ ¢QOÆ ^äOŒ Ö’ D q+¨Ü∂« Å#∞ ÉÏQÍ K«iÛOKå_»∞. PÜ«∞# Jaè¢áêÜ«∞O ¢ÑH¨ Í~°O "≥"· åÇ≤ÏHõ
=º=ã¨Ü ÷ Ú≥ Hõ¯ L`«ÊuÎH˜ HÍ~°}O Pk=∞ ã¨fiÉèÏ="Õ∞! ¢ãΑ ѨÙ~°∞+¨μÖ’¡ "≥∞^ÿ ∞Œè #¢Ñ=¨ $uÎ J<åkHÍÅO
#∞O_ç L#fl^Õ! D ¢ã‘ΠѨÙ~°∞+¨ ã¨OѨ~°¯O=Å¡ HõeˆQ ã¨O`å<åxfl W^ŒÌ~°∂ HõÅã≤ ~°H˜ΔOz
áÈ+≤OKÕ"å~°∞. ѨÙ~°∞+¨μ_»∞ Ѩi"å~åxH˜ ~°H‰Δõ Ωõ _»∞. áÈ+¨‰Ωõ _»∞ J~Ú`Õ, ¢ãΑ J`«xH˜ Ѩi"å~åxH˜
ã¨Ç¨Ü«∞‰õΩ~åÅ∞QÍ LO_Õk––Ñ≤Å¡efl áÈ+≤OKÕk. D JÅ"å@∞, "≥Ú^Œ@
PKå~°OQÍ LO@∂, ~å#∞~å#∞ K«@ìs`åº P"≥∂kOѨ|_»¤k. W\Ï¡ D
JÅ"å@∞ ™ê=∂lHõ =º=ã¨÷ ~°∂ѨO ^•eÛOk. áêâßÛ`«º q^•fiOã¨∞Å∞
KåÅ=∞Ok q"åǨÏOÖ’ ¢Ñ=¨ ÚYáê¢`« =Ç≤ÏOKÕq ã¨O`å#HÍOHõ,Δ QÆ$ǨÏѨi"å~°
x~å‡}=Ú J<Õ ã¨ÇϨ [ ¢Ñ=¨ $`«∞ÅÎ <Õ L^ÕâÌ º◊ O`À, D q+¨Ü∂« xfl |ÅѨ~K° \« ÏxÔH·
Ѩâ√◊ ѨHÍΔ º^Œ∞Å r=# q^è•<åefl Ãã`· O« J^躌 Ü«∞#OKÕã,≤ =∂#= q"åǨÏ
=º=㨉÷ Ωõ , Ѩâ√◊ ѨHÍΔ º^Œ∞Å ^•OѨ`º« =º=㨉÷ Ωõ áÈeHõÅ∞<åflÜ«∞x K≥áêÊ~°∞.
Ѩ‰ΩΔõ Å∞ Hˆ =ÅO "≥∞^ÿ ∞Œè # ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ H͉õΩO_®, P Ñ≤=∞‡@‰õÄ_®
ã¨O`å<À`«ÊuÎ [iy# Ñ≤=∞‡@‰õÄ_®, P_» =∞QÆ Ñ¨‰ΩΔõ Å∞ HõÅã≤ ã¨O`å#áÈ+¨}
KÕÜ∞« @O, QÆ$ǨÏx~å‡}Ïk HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ ™êyOK«@O HõxÑ≤ã∞¨ <Î åfl~Ú. QÍ~°›ãº÷¨ OÖ’ ¢ãΑ ѨÙ~°∞+¨
ã¨Yº`«, ã¨ÇϨ HÍ~åʼnõΩ Ñ¨‰ΩΔõ Å r=#"Õ∞ q∞H˜¯e P^Œ~≈° áê¢`"« ∞≥ #ÿ ^Œx q^•fiOã¨∞Å∞ KåÅ=∞Ok
¢"åâß~°∞. J\Ï¡Qˆ , Ѩâ√◊ =ÙÖ’¡ Ãã`· O« , =ÚYºOQÍ HÀ`«∞Ö’¡, QÔ iÖÏ¡Ö’¡, zOáêrÖ’¡, áêi"åiHõ
r=#O, ã¨O`å# áÈ+¨}O, ¢ãΑ ѨÙ~°∞+¨ ã¨ÇϨ HÍ~°O =ÔQ~· å ÅHõ} Δ ÏÅ∞ KåÖÏ HõxÑ≤™êÎ~Ú.
Ѩâ√◊ ѨHÍΔ º^Œ∞ÖÏ¡QÍ<Õ =∂#=ÙÖ’¡ Ãã`· O« ѨÙ~°∞+¨μ_»∞ ¢ã`Α À HõÅã≤ LO_®Åx ã¨ÇϨ [OQÍ HÀ~°∞`«∂
LO\Ï_»∞. J\Ï¡ˆQ, ¢ã‘ΉõÄ_® ѨÙ~°∞+¨ã¨Oã¨~°æOÖ’ LO_®Åx HÀ~°∞HÀ=@O ã¨Ç¨Ï[O. Wk
™êfiÉèÏqHõ"∞≥ #ÿ =∂#ã≤H"õ ∞≥ #ÿ =∂#ã≤Hõ ¢Ñ=¨ $uÎ.
q"åǨxH˜ ã¨O™ê~åxH˜ (Ѩi"å~åxH˜) L#fl ã¨O|O^èOŒ
q"åǨxH˜ Ѩi"å~åxH˜ J<Àº#º ã¨O|O^èOŒ L<åfl, q"åǨxH˜ =¸ÅO Ѩi"å~°"∞Õ
J<åe. JO>Ë, ã¨O™ê~åxfl U~åÊ@∞ KÕã¨∞HÀ"åÅx, ã¨O`å<åxfl á⁄O^•Åx, `«^•fi~å
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 11
ã¨∞Yr=<åxfl ™êyOKåÅx HÀiHõ L#flO^Œ∞=Å¡<Õ q"åǨÏ=∞<Õ Hõ@∞ìÉÏ@∞ ѨÙ\˜Oì k. J~Ú`Õ,
D q"åǨÏ=∞<Õ Hõ@∞ìÉÏ@∞ J`«ºO`« ¢áêp#HÍÅOÖ’, Pk=∞ Ü«ÚQÆOÖ’ ÖË^hŒ , <åQÆiHõ`«
ÃÑiy#H˘nÌ q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷ |ÅѨ_∞» `«∂ =zÛO^Œh áêâßÛ`«º Kåi¢`‰« Ωõ Å∞ JO\Ï~°∞. DlѨÙÖì ’
'"≥∞#∞û— ¢w‰õΩÖ’¡ '¿ã¢HÀã≤ãπ— Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÖ’¡ 'âıfi`«ˆH`«∞=Ù— ÖÏO\˜ "åix D =º=ã¨÷‰õΩ
=¸ÅѨÙ~°∞+¨μÅ#∞QÍ ¿Ñ~˘¯O@∂ LO\Ï~°∞. (L^•ÌÅHõ =∞ǨÏi¬ H˘_»∞‰õΩ âıfi`«Hˆ `«∞=Ù. J`«_∞»
`«# HõO_»=¡ ÚO^Õ, Z=_À Ѩâ√◊ |ÅO HõÅ"å_»∞, `«# `«ex¡ KÕ~ÚѨ@∞ìH˘x ÖÏQÆ∞H˘x áÈ=\Ïxfl
K«∂Kå_»∞. "≥O@<Õ J`«_»∞ |ÅO HõÅ"åx^Õ ~å[ºO J<Õ D ^Œ∞+¨ì ã¨O¢Ñ¨^•Ü«∂xfl,
qâ◊$OYÅ`«#∞ PѨÙKÕã,≤ q"åǨxH˜ ѨÙ<åk "Õã#≤ @∞¡, D q^è"Œ ∞≥ #ÿ =ºaèKå~°O=Å¡ áêѨO
=ã¨∞OÎ ^Œx P^ÕtOz#@∞¡QÍ =∞ǨÉèÏ~°`O« PkѨ~fi° O 122 #∞ |\˜ì `≥Å∞™ÈÎOk. =∞ǨÉèÏ~°`O«
ã¨ÉÏè Ѩ~fi° OÖ’ =∞Ç≤Ï+¨‡f#QÆ~O° Ö’ (=∞^躌 ¢Ñ^¨ âÕ òÖ’xk) ¢ãÅΑ ∞ JyflǨϟ¢`∞« x =~°O=Å¡ ¿ãfiK«ÛQù Í
ã¨OK«iã¨∞#Î fl@∞¡, "åiH˜ Z\ì̃ J^Œ∞Ѩ٠P[˝Å∞ ÖË#@∞¡ `≥Å∞ã¨∞OÎ k. ã¨ÉÏè .
Ѩ~fi° O. 31. 36–38. J\Ï¡Qˆ , L`«~Î ° ‰õΩ~°∞^ÕâO◊ Ö’ ‰õÄ_® q"åÇ¨Ï |O^è#Œ
=∞<Õk ÖË#@∞¡ `≥Å∞ã¨∞ÎOk. J~Ú`Õ, D q+¨Ü«∂Åhfl ÉèÏ~°`«HÍÖÏxH˜
ѨÓ~°fiq+¨Ü«∂Å∞. g\˜x =∞ǨÉèÏ~°`« HÍÖÏxH˜ J#fi~ÚOK«@O `«Ñ¨ÙÊ.
"åºã¨∞_»∞ `«#‰õΩ Ñ¨Ó~°fiO Z#fl_À LO_ç# Ѩiã≤`÷ ∞« efl TÇ≤ÏOz ¢"åã≤#q.
HÍ|\ì̃ Ü«∞^ä•`«^OŒä QÍ ¢QÇÆ Ï≤ OK«\ÏxH˜ gÅ∞ÖË^∞Œ )
¢áêp# ÉèÏ~°`O« Ö’ q"åǨx‰õΩ#fl ™ê=∂lHõ =∞ǨÏ`«Î fiO
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ ã¨O™ê¯~åÅxflO\˜Ö’H˜ q"åǨxH˜ J`«ºkèHõ ¢áê^è•#ºO
"≥Ú^Œ\ ˜ #∞O_ç HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. =∞# QÆ$ǨϺã¨∂¢`«∞Åhfl q"åǨÏO`À<Õ
P~°OaèOѨ|_ç L_»O@"Õ∞ HÍHõ, ã¨=∞ã¨Î QÆ$ǨÏÜ«∞*Ï˝Å‰õΩ q"åǨÏ"Õ∞ L^Œæ=∞™ê÷#OQÍ
ѨiQÆ}O˜ Ѩ|_»k¤ . "Õ^HŒ ÍÖÏxH˜ ѨÓ~°fi"Õ∞ "≥"· åÇ≤ÏHõ q^è∞Œ Å∞, PKå~åÅ∞ ¢ÑK¨ å~°OÖ’ L#fl@∞¡
`≥Å∞ã¨∞OÎ k. |∞∞ˆQfi^ŒOÖ’#∞, J^è~Œ fi° }"Õ^OŒ Ö’#∞ q"åǨxfl QÆ∞iOz =∞<À[˝OQÍ =i‚OѨ|_»k¤ .
|∞∞ˆQfi^ŒOÖ’<Õ T~°fij ѨÙ~°∂~°=ÙÅ PMϺ#O Åaèã∞¨ <Î åfl Jk |∞∞ˆQfi^Œ HÍÖÏxH˜ ã¨O|OkèOz#k
HÍ^Œh, JO`«‰Ωõ ѨÓ~°fiHÍÅѨ٠㨇 $u Jx Jaè¢áêÜ«∞O ѨO_ç`∞« Å∞ "≥e|∞KåÛ~°∞.
|∞∞ˆQfi^ŒOÖ’ 'q"åǨÏã¨∂HõOÎ — J<Õ ¿Ñ~°∞`À Ѩ^=Œ =∞O_»ÅO 85 = ã¨∂HõOÎ XHõ\ L˜ Ok.
WO^Œ∞Ö’ ã¨∂~°∞ºx H˘=∂Ô~· 'ã¨∂~°º— J<Õ P"≥∞#∞ ™È=Úx H˜zÛ (K«O¢^Œ∞_»∞ ÖË^•
ã¨+L=∞=t=Ù_»∞) q"åǨÏO [iÑ≤Oz#@∞¡QÍ XHõ ~°∂ѨHõHõÅÊ# LOk. D ã¨∂HõÎOÖ’
™È=ÚxHÀã¨O Jâ◊fih^Õ=`«Å∞ 'ã¨∂~店 J<Õ Hõ#º#∞ ZOÑ≤Hõ KÕÜ∞« @O, q"åǨÏO Ü≥ÚHõ¯L^ÕâÌ º◊ O,

12 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

P^Œ~≈° O, q^è∞Œ Å∞ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ q K«H¯õ QÍ =i‚OѨ|_®¤~Ú. (|∞∞ˆQfi^ŒOÖ’ =∞# ¢áêp# ¢ÑѨ O¨ K«
Éè∂í QÀà◊O, K«i¢`,« ã¨O㨯 $u, qq^è*Œ Ï`«∞Å∞, "åi PKå~åÅ∞, P<å_»∞#fl ^Õ=`«Å∞, ~å[<≥u· Hõ
r=#O, Pi÷Hõ r=#O, HÍ=º~°K<« å H“â◊ÅO, q*Ï˝#O, *’ºu+¨O, W@∞=O\˜ J<ÕHõ q+¨Ü∂« Å∞
LO_»QÍ H˘O^Œ~∞° ѨO_ç`∞« Å =∞#∞H˘<Õ"å~°∞ D q"åÇ¨Ï ã¨∂HõOÎ Ö’x ¢ãΑ ѨÙ~°∞+¨ ã¨OQÆ=∂xH˜
ã¨O|OkèOz# XHõ\ ˜ Ô~O_»∞ =∂@efl ¢QÆÇ≤ÏOz "Õ^•Ö’¡ Jhfl |∂`«∞ÖË! JO@∂ XHõ
=~°Oæ "åig∞k q^Õfiëêxfl "≥à§◊ ¢QHÆ ¯õ @O ã¨=∞O[ã¨OHÍ^Œ∞. "≥^· ºŒ âߢãOΨ Ö’ â◊s~°ÉÏè QÍÅxflO\˜`À
ÉÏ@∞ ¢ãΑ ѨÙ~°∞+¨ [#<ÕO¢kÜ«∂Å#∞, "å\˜ x~å‡}Ïxfl, "å\˜H˜ ã¨O|OkèOz# "åº^è∞Œ efl
K≥Ñʨ Hõ `«Ñʨ ^Œ∞. J^˘Hõ ¢Ñ`¨ ºÕ Hõ "≥^· ºŒ âߢãÎ̈ qÉèÏQÆO ‰õÄ_®#∞, D <å\˜ Ѩ¢uHõÖ’¡ "å\˜H˜
ã¨O|OkèOz# ã¨=∞㨺efl ¢ãΑ ѨÙ~∞° +¨μÅ∞ J_»Q@Æ O, "≥^· ∞Œ ºÅ ã¨ÅǨÅ∞ K«^∞Œ =Ù`∞« <åflO, "≥^· ºŒ âߢãOΨ
JO>Ë D |∂`«∞ÖË<å? Jx Dã¨_Oç K«@O `«Q∞Æ <å? ã¨~ˆ ! D q+¨Ü∂« xfl J\Ï¡ LOK«∞^•O.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’<ÕHÍHõ, ¢Ñ¨Ñ¨OK«OÖ’<Õ Pk ™êÇ≤Ï`«ºOQÍ Ñ¨iQÆ}˜OѨ|_Õ
|∞∞ˆQfi^ŒOÖ’#∞, `«~∞° "å`« ¢QOÆ ^ä•Ö’¡#∞ U=Ú#fl^À K«∂^•ÌO. |∞∞ˆQfi^ŒOÖ’x
D z#fl q"åǨÏã¨∂Hõ"Î ∞Õ J^è~Œ fi° }"Õ^OŒ Ö’ ¢H=õ ∞OQÍ 64 =∞O¢`åÅ∞ 75
=∞O¢`åÅ∞ QÆÅ ~Ô O_»∞ q_çq_ç ã¨∂HÍÎÅ∞QÍ qѨÙbHõiOѨ|_»k¤ . Wk HÍÖÏxfl
J#∞ã¨iOz q"åǨÏOÖ’ =zÛ# =∂~°∞ÊÅ#∞ `≥eÜ«∞*Ëã∞¨ OÎ k.
q"åǨÏO`À ÅaèOz# ¢¿Ñ=∞=∞Ü«∞"≥∞#ÿ rq`«O, `«`Ê« Åù OQÍ ÅaèOKÕ
ã¨O`å#O, P ã¨O`å<åxfl áÈ+≤Oz, ÃÑ^ŒÌKÕã≤, ÉÏ^茺`«QÆÅ =º‰õΩÎÅ#∞QÍ
`«Ü∂« ~°∞KÕÜ∞« @OÖ’ L#fl Hõ~=ΰ ºO`À ‰õÄ_ç# "å`«ûź ÉèÏ=O, W=hfl ¢áêp#
ÉèÏ~°fÜ«∞ *ÏuH˜ ÉÏQÍ `≥Å∞ã¨∞. q"åǨÏOÖËx "åxH˜ ã¨OѶ∞¨ OÖ’ Q“~°=OÖË^∞Œ
– ''JÜ«∞l˝Ü∂≥ "å U+¨ Ü≥∂ ѨfflHõó—— `≥.· ¢ÉÏ. 2–2–2–6 –– ÉèÏ~°ºÖËx"å_»∞ Ü«∞[˝ÇÏ‘ #∞_»∞
Jx J<åfl~°∞. JÜ«∞r˝ÜÚ« _»<kÕ P~°∞ºÖ’¡ KåÖÏ xO^Œº"≥∞#ÿ Ѩ^OŒ . J\Ï¡Qˆ , ''J^äÀ J~À÷ "å
U+¨ P`«‡#ó Ü«∞`ü Ѩffl—— `≥.· ¢ÉÏ. 2–9–4–7 (UHÍH˜Ü∞ÿ≥ #"å_»∞ JѨÓ~°∞_‚ ∞» . ÉèÏ~°º J`«x
J~°÷ ÉèÏQÆO.) `≥u· sÎ Ü≥∂Ѩx+¨`∞« ÖÎ ’x tHΔÍ=e¡Ö’ ã¨=∂=~°#Î ã¨O™ê¯~° ã¨=∞Ü«∞OÖ’ PKå~°∞º_»∞
t+¨μºx`À –– ¢Ñ*¨ Ï`«#∞ÎO =∂=º =KÕÛfù ûó (ã¨O`å# ã¨∂¢`åxH˜ qKÕÛ^ù OŒ HõÅ∞QÆhÜ«∞‰õΩ)
Jx É’kèã∞¨ <Î åfl_»∞. HÍ|\˜ì "Õ^HŒ ÍÖÏxˆH q"åǨÏ=∞<Õ^•xx =∞# ¢áêp#∞Å∞ ™ê=∂lHõ
P=â◊ºHõ`Q« Í QÆ∞iÎOz#@∞¡ `≥Å∞ã¨∞OÎ k.
q"åǨx‰õΩ#fl ^è•i‡Hõ =∞ǨÏ`«Î fiO:–– ^è•i‡Hõ`« J<Õk ÉèÏ~°fÜ«∞ q"åǨxH˜ L#fl
Q˘Ñ¨Ê^Œ<åxH˜ ~Ô O_»= HÍ~°}O, ÉèÏ~°fÜ«Ú_»∞ ^è~Œ ‡° ¢áê}˜. J`«x ¢áê}O, J`«x r=#O,
JO`å ^è~Œ ‡° O`À ‰õÄ_ç L#fl^Õ! J`«x x`«ºHõ$`«º=∞O`å ^è~Œ ‡° =∞Ü«∞O. ÉèÏ~°fÜ«Ú_»∞ KÕ¿ã
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 13
ã¨=∞ã¨Î HÍ~åºÅ∂ ^è~Œ ‡° =¸ÅHÍÅ∞QÍ<Õ LO\Ï~Ú. tâ◊√=Ù [x‡OK«@O, "≥Ú^ŒÅ∞ *Ï`«H~õ ‡°
<å=∞Hõ~}° O J#fl¢áêâ◊#O, Hˆ â◊YO_»#O, JHõ~Δ åÉèϺã¨O W\Ï¡ U Ѩx J~Ú<å ^è•i‡Hõ Hõ$`«º"Õ∞!
J_»∞QÆ∞ʼnõΩ JiÃãÅ∞, ѨÅ∞‰õΩʼnõΩ Ñ¨OK«^•~° zÅHõÅ∞, QÆ_Ñ» ^¨ •\˜`Õ QÍÔ~Å∞, É’~°Ñ¡ _¨ `ç Õ
|∂Ô~Å∞ ѨOK«∞`«∂ W\Ï¡ ¿Ñ~°O\ÏÅ`À ÃÑOѨHÍÅ∞ ™êQÆ∞`å~Ú. D ^è•i‡Hõ HÍ~åºÅhfl ¢ãΑ
ÖˉΩõ O_® Hˆ =ÅO ѨÙ~°∞+¨μx=Å¡ [iˆQqHÍ=Ù. JO^Œ∞KÕ`<« Õ ÉèÏ~°º ^ŒQ~æÆ ° ÖËHáõ È`Õ ÉèÏ~°ºÜ≥ÚHõ¯
z¢`åxfl ÖË^• XHõ zǨflxfl ^ŒQÆæ~°ÃÑ@∞ìH˘x PÜ«∂ q^èŒ∞Å∞ PK«iOKåe. ã‘`«, "åb‡H˜
P¢â◊=∞OÖ’ L#flѨÙÊ_»∞, ~å=Ú_»∞ Ü«∞[˝O KÕÜ«∂eû=¿ãÎ ã‘`«Ü≥ÚHõ¯ |OQÍ~°∞ q¢QÆǨxfl
¢ÑH¨ ¯õ # ÃÑ@∞ìH˘x KÕã#≤ @∞¡ L`«~Î ° ~å=∞K«i¢`« K≥ÑÙ¨ `ÀOk. JO^Œ∞Hˆ ÉèÏ~°º#∞ ^è~Œ ‡° Ѩufl J<åfl~°∞.
J@∞=O\˜ ^è~Œ ‡° ѨuflÖËx "åxx Ü«∞[˝qÇ‘Ï#∞_»∞ J<åfl~°∞. J\˜"ì å_»∞ U ^è~Œ å‡hfl P^ŒiOK«\ÏxH˜
J~°›_»∞HÍ_»∞. q"åǨÏq+¨Ü«∞"≥∞ÿ# W@∞=O\˜ ^Œ$HõÊ^äŒO ¢Ñ¨Ñ¨OK«OÖ’x W`«~°^ÕâßÅÖ’
HõxÑ≤OK«^Œ∞.
WOH˘Hõ qâı+O¨ , =∂#=Ù_»∞ ѨÙ@ì@"Õ∞ =¸_»∞ |∞∞}ÏÅ`À ѨÙ_»`å_»x
=∞# âߢ™êÎÅ∞ K≥ѨÙ`å~Ú. |∞∞+≤|∞∞}O, ^Õ=|∞∞}O, Ñ≤`«$Ï}O J<Õq
|∞∞}¢`«Ü«∞O. D |∞∞}¢`«Ü«∞ q=ÚH˜Î q"åǨÏO ^•fi~å<Õ [~°QÍe.
''*ÏÜ«∞=∂<À Ç¨Ï "≥· ¢ÉÏǨχ} ¢ãaÎ≤ óè |∞∞}"å<£ *ÏÜ«∞`Õ ¢|ǨχK«~ˆ º} |∞∞+≤É’è º
Ü«∞*Ë̋# ^Õ"ÉÕ ºíè ó ¢Ñ[¨ Ü«∂ Ñ≤`$« Éèºí ó—— `≥.· ã¨O. 6–3–10–5 (=∂#=Ù_»∞
=¸_»∞ |∞∞}ÏÅ`À ѨÙ_»`å_»∞. ¢|ǨχK«~º° O`À |∞∞+¨μÅ |∞∞}O, Ü«∞*Ï˝Å`À
^Õ=`«Å |∞∞}O, ã¨O`å#O`À Ñ≤`«$Ï}O f~°∞ÛHÀ"åe. Ñ≤`«$Ï} =ÚHÎ̃H˜
WO`«HOõ >ˇ ™ê^è#Œ OÖË^∞Œ . HÍ|\ì̃, ã¨O`å# ¢áêÑ≤HÎ ˜ ™ê^è#Œ "≥∞#ÿ q"åǨÏ
=∞<Õk ^è•i‡Hõ ã¨O™ê¯~°O J~Ú#k. Wk JO^ŒiH˜ J#∞Éè=í OÖ’x q+¨Ü∞« O.
LѨx+¨`å¯ÖÏxH˜ P¢â=◊ ∞ =º=ã¨÷ ÉÏQÍ ã≤~÷ Ñ° _¨ k¤» . ¢Ñu¨ "åxH© <åÅ∞QÆ∞ P¢â=◊ ∂Å∞
(¢|ǨχK«~º° , QÍ~°›ãº÷¨ , "å#¢Ñ㨠,÷¨ ã¨<åflº™ê¢â=◊ ∂Å∞) Hõ~=ΰ ºOQÍ qkèOѨ|_®¤~Ú. =ºH˜`Î fi« qHÍ™êxH˜
q"åǨÏ=∞<Õk `«Ñʨ xã¨i Jx ÉèÏqOѨ|_»k¤ .
㨇 $uHÍÅO =KÕÛ@ѨÊ\˜H,˜ P¢â=◊ ∞=º=ã¨÷ (Dâ◊fisÜ«∞O) ÉèQí =Æ O`«∞xKÕ`« qkèOѨ|_»^¤ <Œ Õ
qâßfiã¨O |ÅѨ_k¤» . P HÍ~°}OKÕ`« q"åÇ¨Ï =∞<Õk XHõ Hõ~=ΰ º"≥∞Oÿ k. P HÍÅOÖ’ <≥+· Hª≤ õ
¢|ǨχKå~°∞Å ã¨OYº (q"åǨÏO KÕã∞¨ HÀ‰õΩO_® ã¨#flºã≤Oz# "å~°∞ KåÖÏ `«‰Ωõ ¯= J<Õ q+¨Ü∞« O
QÆ$ǨϺã¨∂¢`åefl|\ì̃, ^è~Œ ‡° ã¨∂¢`åefl |\ì̃ `≥Å∞™ÈÎOk. PÜ«Ú~åÌÜ∞« OÖ’ "≥Ú^Œ\ ˜ <åÅæ=ÉèÏQÆO
¢|ǨχK«~°ºO, Ô~O_»= <åÅæ=ÉèÏQÆO QÍ~°›ã¨÷ºO, =¸_»= <åÅæ=ÉèÏQÆO "å#¢Ñ¨ã¨÷O, z=i
<åÅæ=ÉèÏQÆO ã¨<åflº™ê¢â=◊ ∞OÖ’ QÆ_á» êÅx =∞#∞㨇 $u 4–1–2 Ö’ K≥Ñʨ |_»k¤ – (K«`∞« ~°÷
14 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
=∂Ü«ÚëÈÉèÏQÆO) =ã≤`åfi^ŒºQÆ∞~Àó ‰õΩÖË kfifÜ«∞ =∂Ü«ÚëÈ ÉèÏQÆO Hõ$`«^•~À QÆ$¿ÇÏ=¿ã`ü,
=<Õ+μ¨ K« qǨÏ$`≥º· =O `«$fÜ«∞ÉèÏQÆ =∂Ü«Ú+¨ó. K«`∞« ~°=÷ ∂Ü«ÚëÈ ÉèÏQÆO`«ºHÍκ ã¨OQÍ<£
Ѩi¢=*Ë`.ü ) P HÍÅOÖ’ q"åǨÏO KÕã∞¨ HÀx"å_»∞ Ç‘Ï#∞_»∞QÍ Ñ¨iQÆ}O˜ Ѩ |_®¤_∞» . Ü«∂[˝=ů º
㨇 $u 1–59 "åºMϺxã¨∂Î JѨ~å~°∞¯_»∞ XHÍ<˘Hõ ÖËY‰õΩx "åHͺÅ#∞ L^ŒÇϨ iOKå_»∞ ––
''Ѩffl ^è~Œ å‡~°H÷ Í=∂<åO HÍ~°}O ¢Ñ=¨ ~°OΠ㨇 $`«"∞£
JѨfflHÀ #~ÀÉè∂í Ѩ Hõ~‡° Ü≥∂QÀº# *ÏÜ«∞`Õ
¢ÉÏǨχ}ó Hõ¢Δ uÜ≥∂"åÑ≤ "≥â· º◊ ó â◊¥¢^À Ñ≤ "å #~°ó—— Jx.
(ÉèÏ~°º J<Õk ^è~Œ å‡~°H÷ Í=∞ ã≤kHú ˜ ¢â+ı "ª̈ ∞≥ #ÿ ™ê^è#Œ O. JѨffl‰õΩ_≥#· "å_»∞, ¢ÉÏǨχ}
Hõ¢Δ uÜ«∞ "≥â· º◊ â◊¥¢^∞Œ Ö’¡ Z=_≥<· å ã¨~ˆ , ^è•i‡Hõ ¢HÜ ˜ ∞« ʼnõΩ J~°›_∞» HÍ_»∞ – JkèHÍiHÍ_»∞.)
P HÍÅOÖ’ W`«~° ^ÕâßÖ’¡ q"åǨx‰õΩ#fl ¢áê^è•#ºO :
D ã¨O^Œ~ƒ° OÖ’ ¢áêp#HÍÅOÖ’ W`«~° ^ÕâßÖ’¡ q"åǨxH˜ Z@∞=O\˜
¢áê^è•#º`« L#flk? J<Õ q+¨Ü«∞O‰õÄ_® `≥Å∞ã¨∞HÀ`«QÆæk. =∞# ^Õâ◊OÖ’
ÖÏQÍ<Õ W`«~° ^ÕâßÖ’¡‰Äõ _® q"åǨxH˜ JkèHõ ¢áê^è•#ºO ~ÚKåÛ~°∞. W¢*Ï~ÚÖò
^Õâã◊ ∞¨ Å÷ ∞ =∞# Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÖÏ¡QÍ<Õ q"åǨxH˜ q∞H˜¯e Q“~°"åxfl ~ÚKåÛ~°∞.
Z^ä#≥ ∞ûÖ’ P<å_»∞ U =Oâ◊=¸ q"åǨÏO KÕã∞¨ HÀx HÍ~°}OQÍ ã¨O`å#Ç‘Ï#"≥∞ÿ
LzÛù#flOH͉õΩO_® K«∂ã¨∂Î LO_»\ÏxH˜ #QÆ~°OÖ’ XHõ âß㨉õΩ}˜‚ ‰õÄ_®
xÜ«∞q∞Oz#@∞¡ `≥Å∞ã¨∞ÎOk: J\Ï¡ˆQ ™êÊ~åìÖ’ q"åǨÏO KÕã¨∞HÀx"åxH˜
J<ÕHõ ™ê=∂lHõ JkèHÍ~åÅ∞ ÖˉõΩO_® KÕã≤#@∞¡, q"åÇ≤Ï`«∞Å∞HÍx
=Ü≥∂=$^Œ∞úÅ#∞ Z=~°∂ Q“~°qOK«#@∞¡, _®. qe™êì~Ú<£ QÆ∞_£¿ãÖò ÖÏO\˜ ѨO_ç`«∞Å
¢"å`«Å=Å¡ `≥Å∞™ÈÎOk. ~À=Ú^ÕâO◊ Ö’ Ãã`· O« , q"åǨÏO KÕã∞¨ HÀHõáÈ=@O J<Õk ™ê~°fi[xHõ
^Œ$+≤Öì ’ JѨ~å^èOŒ QÍ Ñ¨iQÆ}O˜ z#@∞¡, q"åǨÏO KÕã∞¨ HÀHõáÈ=@O=Å¡ ~å¢ëêìxH˜ JkèHãõ O¨ YºÖ’
¢Ñ[¨ Å∞ ÅaèOK«~x° , Ñ≤`~« ∞° ʼnõΩ, QÆ$ǨÏ^Õ=`«Å‰õΩ Ñ¨Ó*ÏkHÍÅ∞ x~°fiiÎOKÕ"å~°∞ LO_»~∞° .
HÍ|\ì̃, q"åǨÏ=∞<Õ ^•xx XHõ qkèQÍ Hõ@_ì Kç âÕ ß~°∞.
J~Ú`Õ, ¢HÔ ã· =Î̈ ^è~Œ ‡° O q+¨Ü∞« O PÖ’z¿ãÎ WO^Œ∞‰õΩ aè#fl"≥∞#ÿ q+¨Ü∂« Å∞ QÀK«i™êÎ~Ú.
¢ÔH·ã¨Î= á¶ê^ŒsÅ Jaè¢áêÜ«∂Å∞ Ãã~ÚO\òáêÖò Jaè¢áêÜ«∂ʼnõΩ J#∞QÆ∞}OQÍ L#fl@∞¡
`≥Å∞ã¨∞OÎ k. ^è•i‡Hõ xÜ«∂=∞‰õΩ_≥#· PÜ«∞# Jaè¢áêÜ«∂ʼnõΩ Z‰õΩ¯= ¢áê^è•#ºO, qÅ∞=
L#flO^Œ∞# D q+¨Ü∞« OÖ’ PÜ«∞# ¢"å`«efl `≥Å∞ã¨∞HÀ=@O J=ã¨~O° ''....J~Ú#ѨÊ\˜H,©
¢Éëíè êìKå~åefl x~ÀkèOKåÅO>Ë ¢Ñu¨ ѨÙ~°∞+¨μxH˜ ÉèÏ~°º LO_»@O J=ã¨~O° , ¢Ñu¨ ¢ãHΑ ˜ Éè~í ΰ
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 15
 LO_»@O =∞Ozk—— JO@∂ ã¨OkQÆO÷ QÍ L#fl J#∞=∞u`Àáê>Ë W\Ï¡ J<åfl~°∞ –– ''Wk
Hˆ =ÅO J#∞=∞u =∂¢`"« ∞Õ ! P^ÕâO◊ HÍ^Œ∞, qkèHÍ^Œ∞....HÍx, ¢Ñu¨ "å_»∂ <åÖÏQÍ LO_®Å<Õ^Õ
<å Jaè¢áêÜ«∞O.... ....JO^Œ∞KÕ`,« Jq"åÇ≤Ï`«∞Öˇ#· ¢ãΑ ѨÙ~°∞+¨μʼnõΩ <Õ#∞ K≥¿ÑÊ^Õ=∞O>Ë,
"å~°∞ <åÖÏQÍ<Õ xÜ«∞=∞áêÅ#O KÕÜ∞« @O L`«=Î ∞O. HÍx, "åiÜ«∞O^Œ∞ J@∞=O\˜ â◊HΘ
ÖË#ѨÙÊ_»∞ q"åǨÏO KÕã∞¨ HÀ=@O =∞Ozk. ¢Éëíè êìKå~°O HõO>ˇ, ֒֒ѨŠ‰õΩq∞eáÈ=@O
HõO>ˇ q"åǨÏ"Õ∞ =∞Ozk—— (1. HÀ~ü 7–2) D =∂@efl|\˜ì =∂#=ã¨ÇϨ ["≥∞#ÿ ™ê=∂lHõ
xÜ«∞=∂xfl QÍx, q"åǨx‰õΩ#fl P^蕺u‡Hõ ã¨O|O^è•xflQÍx "å~°∞ ѨiQÆ}O˜ K«Ö^Ë <Œ Õ q+¨Ü∞« O
`≥Å∞ã¨∞OÎ k. JO^Œ∞KÕ`<« Õ ¢HÔ ã· =Ψ á¶ê^ŒsÅ Ü≥ÚHõ¯ q"åÇ¨Ï q+¨Ü∞« Hõ"∞≥ #ÿ Jaè¢áêÜ«∂xfl QÆ∂iÛ#
J^躌 Ü«∞#O, Pã¨HHÎ̃ ~õ "° ∞≥ #ÿ kQÍ LO_»^xŒ _®II qeëêì~Ú<£ QÆ∞ÃãÖò `«# The History of
the family as a social and educational institutionÖ’ ¢"åâß~°∞. J~Ú`Õ, W^ŒO`å
Ѩu`«"∞≥ #ÿ P<å\˜ ~À"£∞ ã¨=∂*ÏxH˜ q~°∞^ŒOú QÍ [iy# ¢Ñu¨ ¢HÜ ˜ ∞« Jh,
P q^è"Œ ∞≥ #ÿ qâ◊$OYÅ"≥∞#ÿ rq`«"∞Õ ~À=∞<£ *ÏuÜ≥ÚHõ¯ P^蕺u‡Hõ, Éè∫uHõ
Ѩ`#« O [~°Q\Æ ÏxH˜ HÍ~°}"≥∞Oÿ ^Œh ¢QÇÆ Ï≤ OKåe.
q"åǨÏO – L^ÕÌâ◊ºO:––ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ ^Œ$+≤ìÖ’ q"åǨÏOÜ≥ÚHõ¯
L^ÕâÌ º◊ O P^蕺u‡Hõ=Ú, ^è•i‡Hõ=Ú J~ÚLOk. áêâßÛ`«∞ºÖ’¡ÖÏQÍ, "åi
ÉèÏ"åÅ#∞ J#∞HõiOKÕ"åiÖÏQÍ, Hˆ =ÅO âßs~°Hõ ã¨O|O^è•xH˜ =∂¢`"« ∞Õ
Ѩiq∞`«OHÍ^Œ∞. "≥·kHõ ¢QÆO^ä•Ö’¡#∞, ^èŒ~°‡âߢ™êÎÖ’¡#∂ q"åǨϟ^ÕÌâ◊ºO
qѨ Ù ÅOQÍ, =∞Ǩ Ï Ÿ#fl`« O QÍ z¢fHõ i OѨ | _» ¤ k . (W=hfl W`« ~ ° ∞ efl
"≥∂ã¨yOK«\ÏxH˜ K≥Ñʨ |_ç# |∂`«∞Å∞ J<Õ"åiH˜ K≥Ñʨ =Åã≤O^Õg∞ÖË^∞Œ ––
"åi |∞kú ѨiѨHfiõ `«‰Ωõ Pâ◊Û~°ºÑ¨_@ » O`«Ñʨ W@∞=O\˜ L^ÕâÌ º◊ O W`«~¢° `å ZHõ¯_® ÅaèOK«^∞Œ .
''QÆ$Ǩϙê÷¢â=◊ ∞OÖ’ ¢Ñ"¨ tÕ Oz, Ü«∞*Ï˝efl PK«iOK«@O, Ѩ٢`∞« efl á⁄O^Œ@O q"åǨϟ^ÕâÌ º◊ O——
Jh (|∞∞ˆQfi^ŒO. 10 – 85 q"åǨÏã¨∂HõÎO) ''QÍ~°›Ñ¨`«ºOHÀã¨"Õ∞ ѨÙ~°∞+¨μ_»∞ ¢ã‘Îx
q"åǨÏOKÕã¨∞‰õΩO@∞<åfl_»x, J^Õ q"åǨϟ^ÕÌâ◊ºO—— Jh q"åǨÏã¨∂HõÎOÖ’ ''QÆ$Ǩ‚q∞ `Õ
™œÉèQí `Æ åfiÜ«∞ ǨÏãÎ̈O, =∞Ü«∂Ѩ`åº [~°^$Œ +≤ì ~°º^ä•ã¨ó ÉèQí À J~°º=∂ ã¨q`å ѨÙ~°Okè~‡° ǨϺO
`åfi^Œ∞~åæ~›°OѨ`åºÜ«∞ ^Õ"åó (|∞∞. "Õ. 10–85–36) (F =^è∂Œ ! ™œÉèÏQͺxfl á⁄O^Œ@OHÀã¨O
<Õ#∞ h áê}˜x ¢QÇÆ Ï≤ ã¨∞<Î åfl#∞. h=Ù Éè~í <ΰ #·≥ <å`À "å~°H÷ ºõ Ѩ~º° O`«O LO_»∞. Sâ◊fi~°º=O`«∞Å∞,
<åºÜ«∞jÅ∞~°∞, â◊s~åefl áÈ+≤OKÕ"å~°∞ J~Ú# ÉèQí ∞Æ _»∞, ã¨∂~°∞º_»∞ W`«~° ^Õ=`«Å∞ QÍ~°›Ñ`¨ º«
ã¨Oáê^Œ#HÀã¨O x#∞fl <å‰õΩ ~ÚKåÛ~°∞) Jh LOk. nxx|\˜,ì QÆ$Ǩϙê÷¢â=◊ ∞^è~Œ å‡efl áê\˜ã∂¨ ,Î
ã¨=∂[ ¿ã= KÕÜ∞« @O q"åǨϟ^ÕâÌ º◊ O Jx `≥Å∞™ÈÎOk. (QÆ$Ǩϙê÷¢â=◊ ∞ ^è~Œ å‡Öˇ#· Jukä
16 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
JÉèϺQÆ`« ¿ã=Å∞, ^•#^è~Œ å‡Å∞, Éè∂í `«|Å∞Å∞ W=hfl ã¨=∂[¢âÜ ı ∞« ã¨∞û HÀã¨O KÕ¿ã"Õ!) J\Ï¡Qˆ ,
ÉèÏ~°ºÉèí~°Î e~°∞=Ù~°∞ HõÅã≤ ^Õ=`åѨÓ[KÕ¿ã =~°‚# |∞∞ˆQfi^ŒOÖ’ LOk –– ''`«fi=∞~°º=∂
Éèí=ã≤ Ü«∞`ü Hõh<åO ^ŒOѨf JO[xÎ q∞¢`«O ã¨∞kè`«O # QÀaè~°º`ü ^ŒOѨf ã¨=∞#™ê
Hõ$}À+≤—— (|∞∞. "Õ. 5–3–2) J\Ï¡Qˆ QÆ$ǨÏ=∞O>Ë QÆ$Ç≤Ï}Ë (|∞∞."Õ. 3–53–4) Jx K≥ÑÊ≤ #
ã¨O^Œ~åƒùÅ∞<åfl~Ú. =∞ǨÉèÏ~°`O« Ö’ Ãã`· O« âßOuѨ~fi° OÖ’ 144–6 ––
''# QÆ$ǨÏO QÆ$Ç¨Ï q∞`åºÇ¨ïó QÆ$Ç≤Ï}© QÆ$ǨÏ=ÚK«º`Õ
QÆ$ǨÏO `«∞ QÆ$Ç≤Ï}© Ç‘Ï#O ~°}ºã¨^$Œ â◊O =∞`«O—— Jx LOk.
Éè~í Üΰ ∞Õ Ñ¨Ù¢`~« ∂° ѨOÖ’ ÉèÏ~°ºÜ«∞O^Œ∞ [x‡™êÎ~∞° . HÍ|\ì̃ ¢ãxΑ '*ÏÜ«∂— Jx S`«~ˆ Ü«∞
¢ÉÏǨχ}O ¿Ñ~˘¯O\’Ok (33–1) J\Ï¡Qˆ , â◊`« Ѩ^Œä ¢ÉÏǨχ}O 5–2–1–10 Ö’ ''J~À÷ ǨÏ
"å U+¨ P`«‡<À Ü«∞*Ï˚Ü∂« `«™ê‡^•º=*Ï˚Ü∂« O # q#Ì`Õ <≥=· `å=¢`Ê« *ÏÜ«∞`Õ
Jã¨~Àfi Ç≤Ï `å=`ü Éè=í u J^äŒ Ü«∞^≥=· *ÏÜ«∂O q#Ì`Õ ^äŒ ¢Ñ*¨ ÏÜ«∞`Õ Ç≤Ï
ã¨~Àfi Éè=í u—— (ÉèÏ~°º, Éè~í Ü Î° Ú≥ Hõ¯ P`«‡‰õΩ J~å÷Oâ◊O. HÍ|\˜ì ѨÙ~°∞+¨μ_»∞ ÉèÏ~°º#∞
á⁄O^Õ@O`«=~°‰Ωõ Jã¨OѨÓ~°∞_‚ ∞» QÍ<Õ LO\Ï_»∞. q"åǨÏO KÕã∞¨ H˘x, ã¨O`å#
Ѩ ~ ° O Ѩ ~ ° # ∞ JqzÛù # flOQÍ, x~° O `« ~ åÜ« ∞ OQÍ LOK« @ O ^•fi~å
ѨiѨÓ~°∞_‚ Ò`å_»∞) Jx, HÍ|\˜ì =∞# ¢áêp# |∞∞+≤ ѨÙOQÆ=ÙÅ∞ ~å¢ëêìa=è $kúH˜
=∂#=|ÅO ZO`« J=ã¨~"° ∂≥ QÆ∞iÎOz LO\Ï~°∞. JO`Õ `«Ñʨ , "å~°∞ q=Ǩefl
ˆH=ÅO "åã¨<å Ѩi`«$Ñ≤ÎH˜ ™ê^èŒ#OQÍ QÆ∞iÎOK«ÖË^Œ∞. HÍo^•ã¨∞ ‰õÄ_®
~°ÑÚ¨¶ =Oâ◊HÍ=ºOÖ’ ''`åºQÍÜ«∞ ã¨OÉè$í `å~å÷<åO, ã¨`åºÜ«∞ q∞`«ÉÏè +≤}Ï"£∞!
Ü«∞â◊¿ã qlw+¨Ø<å"£∞, ¢Ñ*¨ ÏÜ≥∞ÿ QÆ$ǨÏ"Õ∞kè<å"£∞—— JO@∂, ~°ÑÚ¨¶ =Oâ◊~åAÅ∞
ã¨O`å#OHÀã¨"∞Õ QÆ$Ǩϙê÷¢â=◊ ∞¢Ñ"¨ âÕ O◊ KÕ¿ã"å~°x K≥áêÊ_»∞. q"åÇ¨Ï ¢ÑÜ ¨ ∂≥ [#O ã¨O`å#"Õ∞
J<Õ q+¨Ü∂« xfl áê~°ã¯¨ ~° QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÅ∞ (1–6–3) ã¨Ê+ì̈OQÍ K≥ÑÙ¨ `«∞<åfl~Ú –– ''™ê=∂ǨÏ
=∞ã≤‡ |∞∞HõÎ fiO, ^Òº~°ÇϨ O Ѩ$käg `«fiO, `å"ÕÇÏ≤ q"åǨ=ÃÇÏ· I ã¨ÇϨ ~ˆ `À ^Œ^•è =ÃÇÏ· I ¢Ñ*¨ ÏO
¢Ñ[¨ #Ü«∂=ÃÇÏ· I Ѩ٢`å xfi<å̺=ÃÇÏ· I |Ǩ˙ãπ `Õ ã¨#∞Î [~°^+Œ Ü ì̈ ∞« ó I ã¨O¢ÑÜ≤ ∞« ø, ~Àz+¨Ø,‚
ã¨∞=∞#㨺=∂<Ò I Ѩâºı =∞â◊~^° óŒ â◊`O« , r"Õ+μ¨ â◊~^° óŒ â◊`O« , ¢â√◊ }∞Ü«∂=∞ â◊~^° óŒ â◊`"« ∞£ ——
(<Õ#∞ ™ê=∂xfl, h=Ù |∞∞‰õΩ¯=Ù, <Õ#∞ PHÍâßxfl, h=Ù Éè∂í q∞q, HÍ|\˜ì ~å! =∞#O q"åǨÏO
KÕã∞¨ ‰õΩO^•O! ^•x`Àáê@∞ `Õ[ã¨∞û#∞ ^èiŒ ^•ÌO! Ѩ٢`∞« efl á⁄O^Œ∞^•O! =∞#O ¢¿Ñ=∞`À,
P#O^ŒOQÍ =O^Œ ã¨O=`«û~åÅ∞ ¢|`«∞‰õΩ^•O.) nxx|\˜ì =∞# ÃÇÏ· O^Œ= q"åǨÏ|O^èOŒ
J<Õk =O^Œã¨O=`«û~åŠѨ~°ºO`«O LO_Õ^Œx (P^èŒ∞x‰õΩÅ∞ #=ÅÖ’¡ #∂ˆ~à◊§Ñ¨O@
JO@∞<åfl~°∞) q"åǨϟ^ÕÌâ◊ºO ã¨O`å#¢áêÑ≤Î Jx, `≥Å∞™ÈÎOk ã¨O`å#¢áêÑ≤Î J<Õk
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 17
™ê=∂lHõOQÍ#∞, ^è•i‡HõOQÍ#∂‰õÄ_® Jx"å~°º"Õ∞! =∞# ™ê=∂lHõ ã≤u÷ HÀã¨O ã¨O`å#O
`«Ñʨ xã¨~ˆ ! "Õ^⌠ߢãÎ̈ ѨÙ~å}ËuǨ™êefl "≥H¯˜ iOKÕ "å~°∂, "Õ^•efl |∂`«∞Å<Õ"å~°∂, Jxfl
~å[H©Ü∞« áêsìÅ"å~°∂, Jxfl =∞`åÅ"å~°∂ ‰õÄ_® D q+¨Ü∂« xfl JOwHõiOz#O^Œ∞ =Å¡<,Õ
q"åǨÏO KÕã∞¨ H˘x ã¨O`å<åxfl HõO@∞<åfl~°∞. "åiHÀã¨O Pã≤áÎ êã¨∞eÎ fl ã¨Oáêkã¨∞<Î åfl~°∞.
nxx|>Ë,ì q"åǨx‰õΩ#fl ™ê=∂lHõ ¢áêâ◊ãºÎ̈ O =ºHõ=Î ∞ø`ÀOk.
WHõ ^è•i‡Hõ q+¨Ü∂« xfl QÆ∞iOz:–– =∂#=Ù_»∞ ѨÙ@ì@"Õ∞ =¸_»∞ |∞∞}ÏÅ`À
ѨÙ_»∞`«∞<åfl_»x K≥ѨÙÊH˘<åflO. Ü«∞*Ï˝Å∞, ^•#^èŒ~å‡Å∞ KÕã≤ ^Õ=|∞∞}Ïxfl, J^蕺Ѩ#O`À
|∞∞+≤|∞∞}Ïxfl, Ѩ٢`¢« áêÑ≤`Î À Ñ≤`$« Ï}Ïxfl f~åÛÅx ^è~Œ ‡° âߢ™êÎÅ∞ K≥ÑÙ¨ `«∞<åfl~Ú. D |∞∞}¢`Ü
« ∞«
q=ÚHÎ̃ J<Õ^Õ q"åÇ¨Ï q+¨Ü∞« OÖ’x ^è•i‡HÀ^ÕâÌ º◊ O.
Ç≤ÏO^Œ∂ r=# q^è•#O ZѨÙÊ_»∂ ‰õÄ_® ^è~Œ ‡° =∞Ü«∞"≥∞#ÿ ^Õ! *Ï`«H~õ ‡°
"≥Ú^ŒÅ∞H˘x JO`Õº+≤ì^•HÍ, L^ŒÜ«∞O#∞O_ç =∞~°∞<å\˜ L^ŒÜ«∞O^•HÍ
=∞#O KÕ¿ã ¢Ñu¨ Ѩh ^è~Œ ‡° =∞Ü«∞"≥∞#ÿ ^Õ! J@∞=O@ѨÙÊ_»∞ rq`«OÖ’ ¢Ñ^¨ •è #
ã¨O™ê¯~°"∞≥ #ÿ q"åǨÏO J<Õk ^è~Œ ‡° =∞Ü«∞ =∞=@OÖ’ Pâ◊Û~°ºO ÖË^∞Œ . D
^ÕâO◊ Ö’ ¢ãxΑ '^è~Œ ‡° Ѩufl— J<åfl~°∞. JO>Ë, ^è~Œ ‡° x~°fiǨÏ}OÖ’, ZÅ¡ÑÙ¨ Ê_»∞
ã¨Ç¨Ü«∞HÍiQÍ, ã¨Ç¨ÏÉèÏyxQÍ LO_Õk J#fl=∂@. ¢ã‘Îx Z#fl_»∂ XHõ
Éè’QÆ=ã¨∞=Î ÙQÍ, ^•ã≤QÍ, HÍ=∞¢H_© ® =ã¨∞=Î ÙQÍ, `«e^¡ OŒ ¢_∞» Å =^ŒÌ #∞O_ç
J_çy#ѨÙÊ_»ÖÏ¡ J_çy#O`« _»|∞ƒ `≥zÛ~ÚKÕÛ ÉÏxã¨QÍ =∞# =∞`«O, =∞#
ѨÓ~°∞fiÅ∞, Z#fl_»∂ K«∂_»Ö^Ë ∞Œ , ^è~Œ å‡xfl, =∞`åxfl x~°H¡ Δõ ºOKÕã,≤ _»|∞ƒ‰õΩ
qÖÏ™êʼnõΩ, âßs~°Hõ Éè’QÍʼnõΩ =∂¢`"« ∞Õ qÅ∞=xzÛ# ^Ò~åƒùQ∞Æ ºÅ=Å¡,
<Õ\ ˜ ¢ãÅΑ ‰õΩ ^•Ñ¨ÙiOz# D ^Œ∞ã≤u÷ H˜, =∞# ¢áêp# |∞∞+¨μefl ^è~Œ ‡° âߢ™êÎefl xOkOK«@O
J#=ã¨~O° I =∞# =∞`«O, ѨÙ~°∞+¨μx rq`åxfl =∞Ǩϟ#fl`«OQÍ =∞ÅK«\ÏxH˜, P^蕺u‡Hõ
^è•i‡HõHÍ~åºÖ’¡ ã¨ÇϨ HõiOKÕ '^è~Œ ‡° Ѩufl—QÍ ¢ãxΑ QÆ∞iÎOzOk. JѨãOÎ̈ | ^è~Œ ‡° ã¨∂¢`åÖ’¡ ––
''*ÏÜ«∂Ѩ`Àº~°fl qÉèÏQÀq^Œº`Õ. áê}˜¢QÆǨÏ}Ïkú ã¨Ç¨Ï`«fiO Hõ~°‡ã¨∞.—— PѨ. ^Œ. ã¨∂.
2–6–13–16, 1. 7 (¢ãΑ ѨÙ~°∞+¨μÖ’¡ Éè^Ë OŒ QÍx, qÉèÏQÆOQÍx LO_»^∞Œ . ¢ãΑ ѨÙ~°∞+¨ ã¨O|O^èOŒ
JqKÕÛ^ù ºŒ O – q_»fÜ«∞~åxk. áê}˜¢QÇÆ Ï¨ }O <å\˜#∞O_Õ Jxfl ^è~Œ ‡° HÍ~åºÖ’¡ ã¨ÇϨ Ü≥∂QÆO
J<Õk J=ã¨~O° ) J\Ï¡Qˆ , ѨÙ~°∞+¨μ_»∞ ~Ô O_»= q"åǨÏO KÕã∞¨ HÀ‰õÄ_»^xŒ kfifÜ«∞ q"åǨxfl
x¿+kOzOk–– ''^è~Œ ‡° ¢Ñ*¨ Ïã¨OѨ<flÕ ^•ˆ~ <å<åºO ‰õΩsfi`«.—— (PѨ.^è.Œ ã¨∂. 2–5–11–12)
Jx, Ѩ٢`À`«ÊuÎ, ^èŒ~°‡ã¨Oáê^Œ#O J<Õq q"åǨϟ^ÕÌâߺÅ∞, ÉèÏ~°º=Å¡ D L^ÕÌâߺÅ∞

18 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

<≥~"° iÕ #ѨÙÊ_»∞ ~Ô O_»= q"åǨÏO x+≤^OúŒ J<åfl~°∞. HÍ=∞`«$Ñ≤,Î J<Õk Ö∫H˜Hõ ѶŨ O. J^Õ
Ѩ~=° ∂~°O÷ HÍ^Œ∞. =∞#∞=Ù^Œ$+≤Öì ’ ––
''JѨ`º« O ^è~Œ ‡° HÍ~åº}˜, â◊√¢+ب ëê ~°u~°∞`«=Î ∂
^•~ånè#ãÎ̈^•ä ã¨fi~°óæ Ñ≤`$« Ï}Ï =∂`«‡#â◊Û Ç≤Ï——
(=∞#∞㨇 $u – 9–28)
(ã¨O`å#=Ú, JyflǨϟ¢`« ã¨Oáê^Œ#O "≥Ú^ŒÖ#·ˇ ^è~Œ ‡° HÍ~åºÅ^•fi~å Ñ≤`~« ∞° ʼnõΩ ¿ã=,
L`«¯ $+ì̈"∞≥ #ÿ ~°u ^•fi~å Éè~í ‰Î° Ωõ ã¨fi~°ãæ O¨ áê^Œ# ™ê^è#Œ O J=@O J<Õq ÉèÏ~°º Pnè#OÖ’<Õ
L<åfl~Ú) ~°u J<Õk z=ik, J^Õ ¢Ñ^¨ •è #O HÍ^Œ∞, Ü«∂[˝=Å∞¯ º_»∞ ––
''Ö’HÍ##κO k=ó ¢áêÑ≤óΠѨ٢`« ᜢ`« ¢Ñᨠœ¢`HÔ« ó·
Ü«∞™ê‡`«Î™ê‡`ü ¢ã≤ÎÜ«∞ó¿ã"åºó, Hõ~°Î"åºâ◊Û ã¨∞~°HΔ̃`åóII
(Ü«∂.㨇 $. 1–78)
=Oâ◊O qKÕÛ^ù OŒ H͉õΩO_® LO_»@O, ã¨fi~°Ñæ Ũ¶ ¢áêÑ≤Î J<Õq ¢ãΑ ^•fi~å
=∂¢`«"Õ∞ ÅaèOKÕ Ñ¶¨ÖÏÅ∞. HÍ|\˜ì, ¢ã‘Îx ¿ãqOK«@O, ~°H˜ΔOK«@O J<Õq
Hõ~°Î"åºÅ∞ Jx ^•~°ã¨O¢QÆǨÏѶ¨ÅOQÍ K≥áêÊ_»∞. Ü«∞[˝ x~°fiǨÏ}O J<Õk
ÉèÏ~°ºÉèí~°ÎÅ∞ HõÅã≤ XˆH™êi KÕÜ«∂ÖË`«Ñ¨Ê q_çq_çQÍ KÕÜ«∞~å^Œx *ˇ·q∞x
g∞™êO™ê ã¨∂¢`åÖ’¡ (6–1–17) K≥ѨÊ|_»¤k. =∞ǨÉèÏ~°`«OÖ’ – Ãã·`«O
^è~Œ å‡~°H÷ Í=∂ʼnõΩ =¸ÅO ¢ãΑ J<Õ K≥áêÊ~°∞–– ''J~°O÷ ÉèÏ~åº =∞#∞+¨ºâ◊Û,
ÉèÏ~庢â+ı ª̈ `«=∞ó ã¨MÏ, ÉèÏ~åº=¸ÅO ¢u=~°ãæ º¨ , ÉèÏ~åº =¸ÅO `«i+¨º`«ó
(=∞.ÉèÏ. 1–74–40) Jx K≥áêÊ~°∞. |$ǨÏã¨Êu, ¢ãxΑ Éè~í ‰Î° Ωõ J~å÷OyxQÍ,
ѨÙ}ºáêáêÅ∞ ~Ô O\˜H© ÉèÏQÆ™êfiq∞xQÍ K≥áêÊ_»∞. =∞# ^ÕâO◊ Ö’, =∞# =∞`«OÖ’ ¢ãxΑ U
q^èOŒ QÍ Q“~°qOz, ã¨=∂[OÖ’ U q^è"Œ ∞≥ #ÿ ™ê÷#O ~ÚKåÛ~À `≥eÜ«∞*ËÜ∞« \ÏxˆH ~Ú^ŒO`å
K≥Ñʨ =Åã≤ =zÛOk. ^è~Œ ‡° ^è∂Œ ~°∞ÖÎ ,·ˇ ^è<Œ åxH˜, ‰õΩuû`« q∞^䕺 Q“~°"åʼnõÄ, ¢áê^è•#ºO ~ÚKÕÛ
‰õΩǨÏ<å q^•fiOã¨∞Å∞, =∞# ¢áêp#∞efl xOkOz, "åiÃÑ· ¢ãÅΑ ‰õΩ Q“~°=O ÖˉΩõ O_®KÕã,≤ P
q^èOŒ QÍ ¢ãÅΑ #∞ D ã≤u÷ H˜ `≥KåÛ~°∞. D<å_»∞ ¢ãÅΑ ‰õΩ =∞#O ~Úã¨∞#Î fl qÅ∞= Z@∞=O\˜^À
ã¨iáÈÅ∞ÛHÀ=\ÏxˆH ~Ú^ŒO`å K≥Ñʨ =Åã≤ =zÛOk. ¢ãHΑ ˜ ™êfi`«O¢`åºxfl W=fiÖË^xŒ , "åiH˜
q^Œº <Õ~°ÊÖË^Œx U"Õ"À K≥áêÊ~°∞ K≥ѨÙ`«∞<åfl~°∞ –– ™êfi`«O¢`åºxH˜, q^Œº‰õΩ. J~å÷xfl
`≥Å∞ã¨∞HÀ‰õΩO_®, ~Ô K«ÛH˘@ì@O =∂¢`O« KÕÜ∞« QÆÅ~°∞. =∞#O D<å_»∞ áêâßÛ`«∞ºÅ∞ ¢ãHΑ ˜
~Úã¨∞#Î fl qÅ∞=efl K«∂z, q"åǨÏq+¨Ü∞« "≥∞ÿ "åi Jaè¢áêÜ«∂xfl K«∂z, P q^è"Œ ∞≥ #ÿ r=<åxH˜
"åº"≥∂Ç≤Ï`«∞ÅO J=Ù`«∞<åflO HÍ|\˜ì D q+¨Ü«∞OÖ’ "åi L^ÕÌâ◊ºO Uq∞\’ ‰õÄ_®
`≥Å∞ã¨∞HÀ=@O =∞Ozk.
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 19
 _®II "≥ã~ì̈ =ü ∂~ü¯ J<Õ ™ê=∂lHõâߢã,Î̈ Kåi¢`H« õ Ѩiâ’^艌 Ωõ x =∂@Ö’¡<Õ ''Marriage
is a relation of one or more men to one or more women that is recognised
by custom or law, and involves certain rights and duties in the case of
parties entering the union and in the case of children born for it...........
Marriage always implies the right of sexual intercourse.'' (Future of
marriage in Western civilization. Page 3) W^Õ ~°K~« Ú`« `«# History of human
marriage (Vol. 1) J<Õ ¢QOÆ ^äOŒ Ö’ ''It is an economic institution which in
various ways may effect the Proprietory rights of Parties. It is the
husband's duty to support his wife and children but it may also be their
duty to work for him.'' D ~°K~« Ú`Õ `«# 'Future of marriage' J<Õ ¢QOÆ ^äOŒ Ö’
''There are three essential elements in every normal marriage, the
gratification of the sexual impulse, the relation between husband and
wife apart from it and Procreation. The Primary ofbject of
marriage has always been sexual union, as sexual desire
is obviously the Primary motive of relation between sexes
among animals.''

nxx|\˜ì =∞#‰õΩ `≥e¿ã =ÚMϺOâßÖË=∞O>Ë:

1. q"åǨÏ=∞<Õk PKå~°O^•fi~å, K«@Oì ^•fi~å J#∞=∞uOѨ|_Õ ¢ãΑ
ѨÙ~°∞+¨μÅ ã¨O|O^èOŒ . nx=Å¡––P q"åǨÏO =Å¡–– P ¢ãΑ ѨÙ~°∞+¨μÅ
ã¨O`å<åxH˜ H˘xfl JkèHÍ~åÅ∞ ã¨O¢Hqõ ∞™êÎ~Ú. q"åǨÏO =Å¡ ¢ãΑ ѨÙ~°∞+¨μÅ
"≥∞ÿ^èŒ∞#Hõ~°‡‰õΩ JkèHÍ~°O Åaèã¨∞ÎOk. P Öˇ·OyHõ ã¨OѨ~å¯xfl ã¨=∂[O
P"≥∂kã¨∞ÎOk.
2. q"åǨÏ=∞<Õk XHõ Pi÷Hõ =º=ã¨.÷ nx=Å¡ "åi^ŒiÌ H˜ (^ŒOѨ`∞« ʼnõΩ) "å~°ã∞¨ Å
JkèHÍ~°O q+¨Ü∞« OÖ’ ÃÑ^Œ=Ì ∂~°∞Ê =ã¨∞OÎ k. ÉèÏ~°º#∞, Ñ≤Åe¡ fl áÈ+≤OK«@O, ~°HOΔ̃ K«@O
Éè~í Ü
ΰ Ú≥ Hõ¯ qkè, J`«xH˜ ¿ã=KÕÜ∞« @O, J`«xx ã¨O`«∞+¨μxì KÕÜ∞« @O "åi qkè. HÍ|\ì̃,
q"åǨÏ=∞<Õk "åi ^Œ$+≤ìÖ’ XHõ ™ê=∂lHõ"≥∞ÿ#, K«\ÏìxH˜ Ö’|_ç# X_»O|_çHõ
Ѩ~㰠ʨ ~åOwHÍ~°O, ^•xx áê\˜¿ãÎ q"åÇ¨Ï |O^è#Œ O LO@∞Ok. ÖËHáõ È`Õ LO_»^∞Œ . Wk
LÉèÜ í ∞« ¢`å =iÎOKÕ HÍO¢\ωõΩì (X_»O|_çH)õ JO^Œ∞KÕ`<« Õ P ^ÕâßÖ’¡ q_®‰õΩÅ ã¨OYº JkèHOõ QÍ
ÃÑ~°∞QÆ∞`ÀOk –– ^è•i‡Hõ"∞≥ #ÿ ÉÏ^躌 `«Å∞, Hõ@∞ìÉÏ@∞¡ ÖË#O^Œ∞=Å¡.
3. ã¨O`å<À`«ÊuÎ –– ã¨O`å<åxfl á⁄O^Œ@=∞<Õk "åi ^Œ$+≤Öì ’ D =¸_çO\˜Ö’H˜
¢Ñ^¨ •è #"≥∞#ÿ q+¨Ü∞« O. "≥∞^ÿ ∞Œè # =∞<Õk Ѩâ√◊ ѨHÍΔ º^Œ∞Ö’¡ Ãã`· O« qaè#fl eOQÍÖ’¡ ™êfiÉèÏqHõO
20 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
HÍ|\ì̃ =∂#=ÙÖ’¡ ‰õÄ_® D HÀiHõ ã¨ÇϨ [O. JO^Œ∞KÕ`« q"åǨxH˜ ¢Ñ^¨ •è <À^ÕâÌ º◊ O J^Õ!
[O`«∞¢Ñ=¨ $`Õ!Î J<Õk áêâßÛ`«∞ºÅ Jaè¢áêÜ«∞O Jx `≥Å∞™ÈÎOk.
=∞# ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ q"åÇ¨Ï =º=ã¨Ö÷ ’x ¢Ñ^¨ •è <À^ÕâÌ º◊ O ^è•i‡Hõ"∞≥ #ÿ \˜kì . HÍ|>Ë,ì ÉèÏ~°º#∞
^è~Œ ‡° Ѩufl J<åfl~°∞. =∞# D q"åÇ¨Ï ã¨O|O^èOŒ J<Õk Ü«∂=r˚q`«O Hõeq∞ÖË=ÚÖ’¡ Ãã`· O«
LO_Õk – ^è~Œ ‡° x~°fiǨÏ}=∞<Õk rq`åO`«O LO_Õk HÍ|\˜!ì ÉèÏ~°º Éè~í eΰ ~°∞=ÙiÖ’ XHõ~∞°
=∞~°}O˜ z#ѨÊ\˜H© P ã¨O|O^èOŒ `≥yáÈÜÕ∞kHÍ^Œ∞ –– Pi÷H"õ ∞≥ #ÿ X_»O|_çHõ HÍ^Œ∞ HÍ|\˜,ì
ǨωõΩ¯Å‰õΩ ã¨O|OkèOz# q+¨Ü∞« O HÍ^Œ∞ HÍ|\˜!ì áêâßÛ`«∞ºÖ’¡ J~Ú`Õ, P +¨~`° ∞« Å∞ Z=~°∞
áê\˜OK«Háõ È~Ú<å ã¨O|O^èOŒ qzÛù#fl"≥∞áÿ È`«∞Ok. X_»O|_çHõ ~°^∞Œ Ì J=Ù`«∞Ok. ã¨O`å<À`«ÊuÎ
q+¨Ü«∞OÖ’ Ãã·`«O L^ÕÌâ◊ºO`À ÉèË^ŒO LOk. ÉèÏ~°fÜ«∞ ^Œ$HõÊ^äŒO ¢Ñ¨HÍ~°O ã¨=∂[ã≤÷u,
‰õΩ@∞O|OÜ≥ÚHõ¯ LxH˜ JqzÛù#flOQÍ ™êQÆ@OHÀã¨O, ^èŒ~°‡x~°fiǨÏ} HÀã¨O ã¨O`å#O
J=ã¨~°O. ''¢Ñ¨*Ï`«#∞ÎO =∂=º=KÕÛùfûó—— Jx. `≥·. L. 1 K≥ѨÙ`ÀOk.
áêâßÛ`«∞ºÅ L^ÕÌâ◊ºO ¢Ñ¨HÍ~°O, ã¨Ç¨Ï[ ¢Ñ¨=$uÎ J~Ú# "≥∞ÿ^èŒ∞#¢H˜Ü«∞=Å¡
㨠O `å#O Hõ Å ∞QÆ ∞ `ÀOk HÍ|\ ˜ ì "åi áÈ+¨ } , "å~° ã ¨ ` åfi^Œ ∞ Å∞
qkèOѨ|_»∞`«∞<åfl~Ú. D q^èOŒ QÍ ÉèÏ~°fÜ«∞ "≥"· åÇ≤ÏHõ r=<åxH˜ ¢¿Ñ=∞,
^è~Œ ‡° =Ú, P#O^Œ=∞Ü«∞ r=#=Ú J<Õq L^ÕâÌ ßºÅ∞HÍQÍ, Ü«¸~°ÑÙ¨ ^ÕâßÅÖ’x
"≥"· åÇ≤ÏHõ r=#O ã¨ÇϨ [ ¢Ñ=¨ $uÎH,˜ Pi÷HÍxH˜, `å`å¯eHõ q+¨Ü∞« "åã¨#ʼnõΩ
HÍ~°}=∞ø`ÀOk. <Õ_∞» ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ Ãã`· O« Pi÷Hõ q+¨Ü∂« ʼnõΩ, Éè’QÍʼnõΩ,
^è<Œ åxH˜ `å`å¯eHõ ã¨∞MÏxH˜ JkèHõ ¢áê^è•#ºO ~Úã¨∂,Î ^è~Œ å‡xfl `«ºlOK«\ÏxH˜
ã≤^ŒúѨ_»∞`«∂ LO_»@O ã¨=∂[ Ѩ`«<åxH˜ ^•ifã¨∞ÎO^Õ"≥∂#<Õ ÉèíÜ«∞=Ú,
J#∞=∂#=Ú HõÅ∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. ÖËHáõ È`Õ, Hõ\ÏflʼnõΩ ã¨O|OkèOz# D ¢ãΑ ǨÏ`«ºÅhfl Uq∞\˜?
q"åǨÏ=Ú – Kåi¢`H« õ qHÍã¨=Ú
WO`«=~°‰Ωõ q"åǨÏ=∞<Õ ã¨O™ê¯~åxfl QÆ∞iOz, ^•x L^ÕâÌ ßºxfl QÆ∞iOz H˘O`«=~°‰Ωõ
`≥Å∞ã¨∞H˘<åflO. J~Ú`Õ, D q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷ J<Õk U q^èOŒ QÍ qHÍã¨O K≥O^Œ∞`«∂ ¢Ñ㨠∞¨ `Î ã« u÷≤ H˜
=zÛOk? J<Õ q+¨Ü∂« xfl QÆ∞iOz `≥Å∞ã¨∞HÀ"åeû LOk.
KåÖÏ=∞Ok âߢãAÎ̈ Å˝ ∞, |ǨïѨffl`«fiO J<Õ PKå~°O, |ǨïѨf`«fi ã¨O¢Ñ^¨ •Ü«∞O,
¢ãΑ ѨÙ~°∞+¨μÅ qâ◊$OYÅ HÍ=∞qǨ~°O J<Õq =∂#=*ÏuÜ≥ÚHõ¯ P~°OÉèÜ í Ú« QÆOÖ’ L#fl@∞¡
¿Ñ~˘¯O@∞#flѨÊ\˜H,© WO^Œ∞‰õΩ `«y#xfl P^è•~åÅ∞ ÅÉèºí O HÍ=@OÖË^∞Œ . J~Ú`Õ, D<å\˜H©
H˘xfl ^ÕâßÖ’¡x H˘xfl *Ï`«∞Ö’¡ JÅÊã¨OYºÖ’ |ǨïѨffl`«fi, |ǨïÉè~í ΰ $`«fi ã¨O¢Ñ^¨ •Ü«∞O
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 21
HõxÑ≤ã∞¨ <Î åfl, ¢áêp# HÍÅO#∞O_ç UHõÑf¨ fl`åfixH˜, UHõÉ~íè ΰ $`åfixH˜ JkèHõ Q“~°=O L#fl@∞¡
`≥Å∞™ÈÎOk. ÃÑ·QÍ Jã≤÷~°"≥∞ÿ#\ì̃ `å`å¯eHõ q"åǨÅ∞ Ãã·`«O ¢áêp#HÍÅOÖ’ JkèHõOQÍ
L#fl@∞¡ HõxÑ≤OK«^Œ∞. |∞∞ˆQfi^ŒOÖ’ L^ŒÇ¨ÏiOѨ|_ç# T~°fijѨÙ~°∂~°=QÍ^èŒ "Õ^ŒHÍÖÏxH˜
Ãã`· O« J`«ºO`« ¢áêp#"≥∞#ÿ kQÍ `≥Å∞ã¨∞OÎ k. HÍx, "Õ^•ÅÖ’#∞, QÆ$ǨϺ, ^è~Œ ‡° ã¨∂¢`åÅÖ’#∞,
W`«~° 㨇 $`«∞Ö’¡#∞ ã≤~÷ O° QÍ, xÜ«∞=∂Å`À ‰õÄ_ç, ™êOQÀáêOQÆOQÍ LO_Õ q"åÇ¨Ï ã¨O™ê¯~å<Õfl
¢Ñ⨠O◊ ã≤OK«@O [iyOk.
=∞# Ç≤ÏO^Œ∂q"åÇ¨Ï qHÍ™êxfl QÆ∂iÛ, P q"åǨÅÖ’ L#fl\˜ì Éè^Ë •Å#∞ QÆ∂iÛ,
"å\˜ =¸Å ã¨fi~°∂áêxfl QÆ∂iÛ, "Õ^•Ö’¡ `≥Å∞™ÈÎOk. |∞∞ˆQfi^ŒOÖ’x Ѩ^=Œ =∞O_»ÅOÖ’
85–= ^≥#· q"åǨÏã¨∂HõOÎ Ö’ ¢ÉÏǨχq"åÇ¨Ï =~°#‚ O HõxÑ≤™ÈÎOk. WO^Œ∞Ö’ Hõ<åº^•#O
"≥Ú^ŒÖ#·ˇ q+¨Ü∂« Å∞ ¿Ñ~˘¯#|_®¤~Ú. |∞∞ˆQfi^ŒO Ѩ^=Œ =∞O_»ÅOÖ’<Õ "Õ~˘Hõ ã¨∂HõOÎ Ö’
QÍO^èŒ~°fi q"åÇ¨Ï =~°‚#O HõxÑ≤™ÈÎOk. W\Ï¡ˆQ J^èŒ~°fi}"Õ^ŒOÖ’#∂
q"åǨÏ=~°#‚ Å∞ L<åfl~Ú. J~Ú`Õ q"åǨÖ’¡ Éè^Ë •Å∞, "å\˜H˜ <å=∞Hõ~}° ÏÅ∞
=ÔQ·~åÖËg ÖË=Ù. J<ÕHõ QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÖ’¡ Ãã·`«O J+¨ìq^èŒ q"åǨÅ∞
¿Ñ~˘¯#|_»Ö^Ë ∞Œ . =ÚO^Œ∞QÍ Jâ◊fiÖÏÜ«∞ã¨∞_»∞ g\˜x ¿Ñ~˘¯#fl@∞¡ `≥Å∞ã¨∞OÎ k.
=∞#∞㨇 $u (3–21)Ö’–– ''¢ÉÏǨχ^≥=· ã¨÷ ^ä"·≥ å~°¬ó ¢áê*ÏѨ`º« ãÎ̈^•ä ã¨∞~°ó I
QÍO^è~Œ Àfi ~åHõâΔ Û·‹ = ÃÑâ· ßK«âßÛ+ì̈"∂≥ ^è=Œ ∞ó II Jx LOk.
¢ÉÏǨχ=Ú, ^≥=· =Ú, P~°¬=Ú, ¢áê*ÏѨ`º« =Ú, Pã¨∞~°=Ú, QÍO^è~Œ fi° =Ú,
~åHõãΔ =¨ Ú, ÃÑâ· ßK«=Ú Jx q"åǨÅ∞ Zxq∞k q^è•Å∞QÍ ¿Ñ~˘¯#|_®¤~Ú.
g\˜Ö’ "≥Ú^Œ\ ˜ <åÅ∞QÆ∞ ¢Ñ⨠ã◊ "Î̈ ∞≥ #ÿ =x, z=i <åÅ∞QÆ∞ J¢Ñ㨠㨠"Î̈ ∞≥ #ÿ q
(JOwHõiOѨ |_»xq) JO@∂ ã¨∂Å÷ OQÍ g\˜x ~Ô O_»∞QÍ qÉèlí OKå~°∞. g\˜Ö’¡ z=i
~Ô O_»∂ ~åHõãΔ =¨ Ú, ÃÑâ· ßK«=Ú J<Õq xO^Œº=ÚÅ∞, x+≤^•úÅ∞ J<åfl~°∞. Pã¨∞~°, QÍO^è~Œ åfiÅ∞
z=i ~Ô O\˜HOõ >ˇ H˘O`« #Ü«∞O –– ã¨ÇÏ≤ OѨ=K«∞Û JO@∂ =∞#∞㨇 $u (3–24, 25)Ö’
g\˜Ö’x =∞Oz K≥_Ť» #∞ QÆ∂iÛ K≥áêÊ~°∞. WHõ¯_» =∞#O QÆ=∞xOKåeû# qâı+O¨ Uq∞@O>Ë,
U^≥<· å XHõ PKå~°O, =ÚO^Œ∞QÍ J<åQÆ~H° Oõ QÍ LO_ç, ã¨=∂[O ^•xx ã¨ÇÏ≤ OK«Háõ È=@O,
ã¨O㨯~°ÅÎ ∞ "å\˜x ã¨O㨯iOK«@O, P PKå~°OÖ’ ¢H"õ ∞Õ }Ï =∂~°∞ÊÅ∞ [iy ã¨O㨯iOѨ|_»@O,
Jk ¢Ñ¨â◊ã¨Î~°∂ѨOÖ’ ã¨=∂[OKÕ`« JOwHõiOѨ|_»@O, J<Õq =∞#O K«i¢`« ^•fi~å
`≥Å∞ã¨∞H˘#fl ã¨`åºÅ∞. J\Ï¡Qˆ , D Zxq∞k~°HÍÅ q"åǨÅ ã¨fi~°∂Ѩ ã¨fiÉèÏ"åÅ#∞ QÆ∂iÛ
`≥Å∞ã¨∞H˘#flѨÙÊ_»∞ q∞H˜¯e Hõ$Ï~°"∞≥ #ÿ Ѩ^uúŒ J`«ºO`« ¢áêp#=∞x, q∞H˜¯e L`«=Î ∞"≥∞#ÿ Ѩ^uúŒ
P^è∞Œ xHõ=∞x `≥Å∞ã¨∞OÎ k. HÍ|\˜ì D q"åǨÅ#∞ QÆ∂iÛ Kåi¢`H« Oõ QÍ J^躌 Ü«∞#O KÕÜ∂« ÅO>Ë
22 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
z=i#∞O_ç P~°OaèOK«@O ã¨=Úz`«O. JO>Ë, ÃÑâ· ßK«O`À P~°OaèOz ¢|Ǩχ=Ú =~°‰Ωõ
J^茺ܫ∞#O KÕÜ«∞@O =∞Ozk. JѨÙÊ_Õ q"åǨÏ=º=ã¨÷Ö’ [iy# ¢Hõ=∞qHÍã¨O =∞#‰õΩ
`≥Å∞ã¨∞OÎ k. =∞#O QÆ∞~°∞Î LOK«∞HÀ"åeû# q+¨Ü∞« O –– J`«ºO`« =ÚYº"≥∞#ÿ q+¨Ü∞« O
WOH˘Hõ\ ˜ LOk J^Õq∞@O>Ë ÃÑâ· ßzHõ q"åǨÅ∞ qiqQÍ [iy# ~ÀAÖ’¡ ‰õÄ_® JHõ¯_»H¯õ _»
W`«~° q^è•Öˇ#· q"åǨÅ∞ Ãã`· O« [iy LO_»=K«∞Û Jx. ZO^Œ∞KÕ`#« O>Ë, =∂#= ã¨=∂[O
JO`«\Ï XˆHq^è"Œ ∞≥ #ÿ q"åÇ¨Ï Ñ¨^uúŒ Z#fl_»∂ J=∞Å∞Ö’ LO_ç LO_»^∞Œ . D<å_»∞ ‰õÄ_®
–– ¢ÉÏǨχ"Õ∞ J`«ºkèHOõ QÍ [~°∞QÆ∞`«∞#fl D<å_»∞ ‰õÄ_® W`«~"° ∞≥ #ÿ Jxfl~°HÍÅ q"åǨÅ#∞
=∞#O J~°∞^Œ∞QÍ<≥<· å K«∂ã¨∂<Î Õ L<åflO. J`«ºO`« xO^Œº"≥∞#ÿ ÃÑâ· ßzHõO Ãã`· O« D <åQÆiHõ
ã¨=∂[OÖ’ U^À ~°∂ѨOÖ’ ZѨÙÊ_À XHõÑÙ¨ Ê_»∞ [~°∞QÆ∞`«∂<Õ L<åfl~Ú. D =∂#ÉèOí QÍʼnõΩ
ã¨O|OkèOz# L^•O`åÅhfl J"ÕH^õ •! J\Ï¡Qˆ , ~åHõãΔ ¨ QÍO^è~Œ åfiÅ∞ Ãã`· O« [~°∞QÆ∞`«∂<Õ
L<åfl~Ú. WHõ, g\˜ Ѩ^Œú`«∞Å∞, ã¨fi~°∂Ѩ ã¨fiÉèÏ"åÅ∂ Z@∞=O\˜^À
`≥Å∞ã¨∞‰õΩO^•O.
1. ''ã¨∞áêÎO =∞`åÎO ¢Ñ=¨ ∞`åÎ "å ~°ÇϨ ŸÜ«∞¢`ÀQÆKÛ« uù I
㨠áêÑ≤ëȪ q"åǨ<åO ÃÑâ· ßK«âßÛ+ì̈"∂≥ ^è=Œ ∞ó I
(=∞#∞㨇 $u–3–24)
2. ''ÃÑâ· ßK«ó Hõ#ºHÍ KèÖ« Ï`ü—— Jx Ü«∞[˝=Å∞¯ º_»∞
(Ü«∂. 㨇 $. 1–61)
3. ã¨∞áêÎ<åO ¢Ñ=¨ ∞`åÎ<åO "å ѨÇϨ ~ˆ `ü㨠ÃÑâ· ßK«ó—— Jx Pâ◊fiÖÏÜ«∞#∞_»∞
(Pâ◊fi.QÆ$.ã¨∂. 1–4–31)
1. x¢^ጠÈ`«∞#fl\ì̃, UHÍO`«OÖ’ L#fl\˜,ì ã¨Ê $ǨÏÖË#\˜ì Hõ#º`À "≥∞^ÿ ∞Œè #O KÕÜ∞« @O
ÃÑâ· ßK«HOõ . Wk q"åǨÏÅxfl\˜Ö’H˜ xHõ$+¨=ì Ú, q∞H˜¯e ¿ÇÏÜ«∞=Ú – áêѨÉ∂íè ~Ú+¨=ì Ú J~Ú#
Ѩ^Œúu.
2. Hõ#º#∞ "≥∂ã¨O`À "≥∂ã¨yOz JѨÇϨ iOK«∞‰õΩáÈ=@O ÃÑâ· ßK«O.
3. x¢^ጠÈ`«∞#fl, ã¨Ê $ǨÏÖË#\ì̃ Hõ#º#∞ JѨÇϨ iOK«∞‰õΩáÈ=@O ÃÑâ· ßK«O.
W@∞=O\˜ Jaè¢áêÜ«∂ÖË Q“`«=∞ ^è~Œ ‡° ã¨∂¢`åÖ’¡ q+¨μ‚ ^è~Œ ‡° ã¨∂¢`åÖ’¡ ‰õÄ_® =ºHõOÎ
KÕâß~°∞. ^Õ=Å∞_»∞ (^Õ=Š㨇 $uÖ’) ‰õÄ_® W@∞=O\˜ Jaè¢áêÜ«∂<Õfl =ºHõOÎ KÕâß~°∞. D
ÃÑâ· ßK«Hõ Ѩ^uúŒ J`«ºO`« Hõ$Ï~°"∞≥ #ÿ ^Œx hKåu hK«"∞≥ #ÿ ^Œx 㨇 $uHÍ~°∞ÅO`å K≥áêÊ~°∞. Hõ#º
ZHõ¯_» Åaè¿ãÎ JHõ¯_», ZѨÙÊ_»∞ Åaè¿ãÎ JѨÙÊ_»∞ |ÖÏ`«¯iOK«@O J<Õk Pk=∂#=ÙÖ’¡, J`«ºO`«
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 23
Jã¨Éºíè *Ï`«∞Ö’¡ ZHõ¯_À ¢ÑK¨ å~°OÖ’ LO_ç LO@∞Ok. P<å_»∞ Ãã`· O« nxH˜ ã¨OѶ∞¨ OÖ’
Q“~°=O ÖË#@∞¡ `≥Å∞ã¨∞OÎ k. WO`« <åQÆ~‰° Ωõ Å=∞x, q^•º=O`«∞Å=∞x qé]gQˆ <Õ\ ˜ ã¨=∂[OÖ’
Ãã`· O« W@∞=O\˜ ÃÑâ· ßzHõ Hõ$`åºÅ∞ – =∂#ÉèOí QÍÅ ÖÏO\˜q [~°∞QÆ∞`«∂ LO_»@O =∞#O
~ÀE Ѩ¢uHõÖ’¡ K«∂ã¨∞Î<åflO. =∂#=*ÏuH˜ WO`«HõO>ˇ J==∂#Hõ~°"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞O
U=ÚO@∞Ok? ã¨Éºíè ã¨=∂[=∞O`å QÆi›OKÕ q+¨Ü∞« "Õ∞ J~Ú<å, Ѩâ√◊ =ÙÅ∞ Ãã`· O« áêÅÊ_»x
q+¨Ü∞« "Õ∞ J~Ú<å H˘xfl ã¨OѶ∞¨ @#Å∞ [~°∞QÆ∞`«∂<Õ =Ù<åfl~Ú.
J~Ú`Õ, W@∞=O\˜ xHõ$+ì̈"∞≥ #ÿ ÃÑâ· ßzHõ Hõ$`åºxfl =∞# ѨÓ~°∞fiÅ∞ q"åǨÏOQÍ Z\Ï¡
¿Ñ~˘¯<åfl~°∞? nxH˜ q"åǨÏѨ^`úŒ ∞« Ö’¡ ™ê÷#O Z\Ï¡ HõeÊOKå~°∞? JO>Ë, ã¨=∂^è•#O P
HÍÅOÖ’ =∞# Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨=∂[OÖ’ W@∞=O\˜ PKå~°O LO_ç LO_»=K«∞Û. ÖË^• H˘xfl
Jã¨Éºíè *Ï`«∞Ö’¡ D Ѩ^uúŒ PK«~}° Ö’ L#flO^Œ∞# nxH˜ q"åǨÖ’¡ ™ê÷#O HõeÊOz LO_»=K«∞Û.
ÖË ^ •, D<å\˜ Ö ÏQÍ =∂#Éè í O QÆ O KÕ ã ≤ , Ç≤ Ï Oã≤ O z ¢ã‘ Î x =^Œ e "Õ ã ≤
áêiáȉõΩO_®, P<å_»∞ J\Ï¡ `å#∞ |ÖÏ`«¯iOz# ¢ãxΑ q"åǨÏO KÕã∞¨ H˘x
áÈ+≤Oz LO_»=K«∞Û. D<å_»∞ =∞#O q"åÇ¨Ï Ñ¨^`úŒ ∞« efl q=iOK«\ÏxH˜
ѨÓ#∞‰õΩ#flѨÙÊ_»∞, <Õ_∞» [~°∞QÆ∞`«∞#fl ÃÑâ· ßK«Hõ Hõ$`åºÅ#∞ q=iOK«‰Ωõ O_®
LO_»Ö=Ë ÚQÆ^•! J\Ï¡Qˆ , J~Ú+¨"ì ∞≥ <ÿ å, x+≤^"úŒ ∞Õ J~Ú<å, nxx xOkã¨∂<Î Õ
âߢãHÎ̈ Í~°∞Å∞ âߢ™êÎÖ’¡ nxx L^ŒÇϨ iOz LO\Ï~°∞. ÃÑâ· ßK«HÍxH˜ QÆ∞i
J~Ú# ¢ãxΑ Z=~°∂ q"åǨÏO KÕã∞¨ HÀ=\ÏxH˜ ~Ú+¨Ñì _¨ ~» ∞° HÍ|\˜,ì P
ÃÑâ· ßK«Hõ Hõ$`«ºO KÕã#≤ "å_Õ P"≥∞#∞ q"åǨÏO KÕã∞¨ HÀ"åÅx P^ÕtOKÕ@O^Œ∞HÔ ·
D q^è"Œ ∞≥ #ÿ "å\˜x ÃÑâ· ßK«HÍÅ∞QÍ ¿Ñ~˘¯x LO\Ï~°∞. J^Õ x["≥∞`ÿ Õ P<å\˜
âߢãHΨ Í~°∞Å∞ =∞#HõO>ˇ KåÖÏ L^•~°∞Å∞, ™ê#∞Éè∂í uѨ~∞° Å∞ Jx =∞#O JOwHõiOKåe.
PѨãOÎ̈ |∞_»∞, =t+¨μ_ª ∞» ÖÏO\˜"å~°∞ H˘O^Œ~∞° nxx q"åǨÖ’¡ XHõ q^èOŒ QÍ ¿Ñ~˘¯#ÖË^∞Œ .
=∞#∞㨇 $u ÉèÏ+¨ºOÖ’ "Õ∞^ä•ukä J<Õ ã¨‡ $uHÍ~°∞_»∞ ÃÑâ· ßzHõ ~åHõ™Δ ê^Œ∞efl q"åǨÅ∞ Jx
J#‰õΩO_® ¢ãxΑ á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ J=ÅOaOKÕ Ñ¨^`úŒ ∞« Å∞QÍ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞ "≥∂ã¨O`À, ^˘OQÆ`#« OQÍ
Hõ#º#∞ JѨÇϨ iOz q"åǨÏ=∂_»\Ïxfl =t+¨μ_ª ∞» ''|ÖÏKÕÛ¢`Ê« ǨÏ$`åº Hõ<åº =∞O¢`~·≥ º° k #
ã¨O㨯 $`å J#ºÃㇷ qkè=^ÕÜ Ì ∂« Ü«∞^ä• Hõ<åº `«^=·≥è ™ê—— (=t––㨇 $. 17–73) Z=_≥<· å
Hõ#º#∞ |ÖÏ`å¯~°OQÍ Z`«∞HÎ ˘x áÈ~Ú, =∞O¢`Ü « Ú« HõOÎ QÍ P"≥∞#∞ q"åǨÏ=∂_ç LO_»Háõ È`Õ,
P"≥∞ =∂=¸Å∞ Hõ#ºÖÏQÍ<Õ Ñ¨q¢`"« ∞≥ #ÿ ^Õ—) Jx, P Hõ#º x~ÀÌ+`≤ åfixfl x~°∂Ñ≤OKå_»∞.
nxx|\˜ì =∞# ¢áêp#㨇 $uHÍ~°∞Å∞ nxx XHõ q"åǨÏѨ^ŒúuQÍ JOwHõiOK«\ÏxÔH·
K≥ѨÊÖË^Œ<Õk ã¨Ê+¨ìO. "å~°∞ Hõ@∞â◊ÉÏÌÖ’¡ nxx YO_çOK«\Ïxfl |>Ëì D q+¨Ü«∂xfl
24 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
¢QÆÇ≤ÏOK«=K«∞Û. (D ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’<Õ N=∞^ŒÌÜ«∂#O^Œ ã¨~°ã¨fiu, "Õ^•Å∞ `«Ñ¨Ê W`«~°
QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÖËg ¢Ñ=¨ ∂}O HÍ=x J<åfl_»∞. =∞#∞^è~Œ ‡° ã¨∂¢`åÖ’¡ ¢ÑH¨ áΔ̃ êÎÅ#∞ q∞#Ǩ~Ú¿ãÎ
Jk =∂¢`"« ∞Õ "Õ^^Œ ~Œè å‡xfl K≥ÑÙ¨ `ÀO^Œx J<åfl_»∞. 㨇 $uѨÙ~å}Ï^Œ∞Å∞ ¢áê=∂}˜HÍÅ∞ HÍ=Ù
– J<Õ x~°Ü ‚ ∞« O g∞^Œ<Õ P~°ºã¨=∂[O "å~°∞ ã¨O™ê¯~° q^è∞Œ efl qkèOKå~°x QÆ∞iÎOKåe)
~åHõãΔ ¨ q"åǨÏO
''ǨÏ`åfi zè`åfi K« d`åfi K« ¢HÀâ◊ hÎO ~°∞^ŒfO QÆ$Ǩ`ü I
¢Ñ㨠Ǩ Ϩ º Hõ<åºO ǨÏ~°`À ~åHõ™Δ È qkè~∞° K«º`Õ II (=∞#∞㨇 $u. 3–33) U_»∞ã¨∂Î ÉÁ|ƒÅ∞
ÃÑ_»∞`«∂#fl Hõ#º#∞, P"≥∞ |O^èŒ∞=ÙÅ#∞ H˘\˜ì, K«OÑ≤, QÍÜ«∞Ѩ~°z |ÖÏ`å¯~°OQÍ
ÖÏQÆ∞H˘xáÈÜÕ∞ Ѩ^uúŒ x ~åHõãΔ ¨ q"åǨÏO JO\Ï~°∞, Jx =∞#∞=Ù K≥áêÊ_»∞. ÃÑâ· ßK«HOõ Ö’
Hõ#º‰õΩ `≥eÜ«∞‰õΩO_®, "≥∂ã¨yOz fã≤H˘x áÈ=@O K≥áêÊ~°∞. WHõ¯_»
ZkiOz# |O^èŒ∞=ÙÅO^Œix H˘\˜ì fã¨∞H˘xáÈ`«∞<åfl_»∞. "≥∞ʼnõΩ=`À
#∞#flO^Œ∞# U_»∞ã¨∂OÎ k. Wk ÃÑâ· ßK«H,õ ~åHõ™Δ êʼnõΩ#fl Éè^Ë OŒ . JO>Ë, ~åHõãΔ ¨
Ѩ^ŒúuÖ’ Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯ J#∞=∞u HÀã¨O P"≥∞ `«e¡^ŒO¢_»∞Å, |O^èŒ∞=ÙÅ
J#∞=∞uHÀã¨O ¢Ñf¨ H˜OΔ K«‰Ωõ O_® |ÖÏ`å¯~åOQÍ Ç¨ÏiOK«∞H˘x áÈ=@O J<Õk
LOk. Wk ¢áêp# HÍÅOÖ’ Ü«Ú^Œ¢ú ÑÜ ≤ Ú« Öˇ#· *Ï`«∞Ö’¡ "åºÑ≤ÖÎ ’ LO_»=K«∞Û.
Ü«Ú^ŒúOÖ’ ^ÀK«∞‰õΩ#fl ™⁄=Ú‡ÖÏQÍ<Õ, ¢ã‘ÎÅ#∞ Ãã·`«O JѨǨÏiOz
J#∞Éèqí OK«@O J~Ú LO_»=K«∞Û. =∞#∞=Ù ÃÑ· â’¡HOõ Ö’ Ü«Ú^Œú ^Œ$â◊º"Õ∞
™êHΔÍ`«¯iã¨∞ÎOk.
|∞∞ˆQfi^ŒOÖ’ q=∞^Œ∞_»∞ Ü«Ú^ŒúOKÕã≤, [~ÚOz ÉèÏ~°º#∞ á⁄Ok#@∞¡ `≥Å∞ã¨∞ÎOk.
(|∞∞. "Õ. 1–116). ''Ü«Ú^ŒÇú Ϩ ~ˆ } ~åHõãΔ ó¨ —— Jx q+¨μ‚ 㨇 $uÖ’#∞, ''~åHõ™Δ È Ü«Ú^ŒÇú Ϩ ~°}Ï
ku—— Jx Ü«∂[˝=ů º 㨇 $uÖ’#∞, ã¨Ê+¨Oì QÍ<Õ ~åHõãΔ ¨ q"åǨÏ=∞<Õk Ü«Ú^ŒOú #∞O_ç ѨÙ\˜#ì @∞¡
`≥Å∞™ÈÎOk. Ü«Ú^ŒúOÖ’ ÅaèOz# ¢ã‘ÎÅ#∞ q*Ë`«Å∞ |OkèOK«@O, Ñ≤=∞‡@ "åix
q"åǨÏ=∂_»@O ¢áêp# Ü«Ú^Œ*ú Ï`«∞Ö’¡ PKå~°OQÍ LO_Õ^xŒ , ^•x J=âı+¨ zǨÏflOQÍ<Õ
D HÍÅOÖ’ ‰õÄ_® H˘xfl Pk=∞*Ï`«∞Ö’¡, J<åQÆ~H° ,õ J~°<÷ åQÆ~H° õ *Ï`«∞Ö’¡ ÃÑO_ç"¡ å~°∞
Ѩ~°ã¨Ê~°O áÈ\Ï¡_»∞HÀ=@O, Hõ#º#∞ |ÖÏ`å¯~°OQÍ fã≤H˘x áÈ=@O ÖÏO\˜ ^Œ$âߺÅ∞
HõxÑ≤™êÎ~Ú. KåÅ=∞Ok P@qHõ *Ï`«∞Å"å~°∞ Dq^è"Œ ∞≥ #ÿ Ü«Ú^Œú ^Œ$âߺÅ#∞ ÃÑO_çH¡ ÍÅOÖ’
Jaè#~Úã¨∂Î LO\Ï~°∞. QÀO_»∞Ö¡ ’#∞ WOHÍH˘xfl *Ï`«∞Ö’¡#∞, áêiáÈÜÕ∞ ÃÑO_牡 Äõ `«∞ifl
"≥O@|_ç `«~°=∞@O, Ѩ@∞ìHÀ=@O ÖÏO\˜ <å@H©Ü«∞`« <Õ\ ˜H© HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. =∞#
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 25
ѨÙ~å}ËuǨ™êÖ’¡ W@∞=O\˜ ã¨xfl"ÕâßÅ∞ JHõ¯_»H¯õ _» HõxÑ≤™êÎ~Ú. ã¨∞Éè¢í ^•~°∞#˚ ∞Å q"åǨxfl
~°∞H˜‡}© Hõ$+¨μÅ‚ q"åǨxfl ~åHõãΔ ¨ q"åǨxH˜ L^•Ç¨Ï~°}QÍ K≥ÑÙ¨ `å~°∞. HÍx gi q+¨Ü∞« OÖ’
Hõ#ºÅ JOwHÍ~°O L#fl@∞¡, "åi `«e¡ ^ŒO¢_∞» Å, |O^è∞Œ =ÙÅ JOwHÍ~°O =∂¢`O« ÖË#@∞¡
`≥Å∞ã¨∞OÎ k. ÃÑQ· Í NHõ$+¨μx‚ H˜ D ~åHõãΔ ¨ qkè ÉÏQÍ #zÛ# Ѩ^uúŒ ÖÏQÍ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. ã¨∞Éè¢í ^#Œ ∞
J~°∞˚#∞_»∞ ~åHõΔã¨qkè`À ¢QÆÇ≤ÏOz#ѨÙÊ_»∞, |Å~å=Ú_»∞ HÀÑ≤OѨQÍ, P`«x HÀáêxfl
âßOuOѨ*ãË ∂¨ Î NHõ$+¨μ_‚ ∞» J<åfl_»∞:
¢Ñ^¨ •#=∞Ñ≤ Hõ<åºÜ«∂ó Ѩâ√◊ =`À¯ #∞=∞#º`Õ
q¢HÜ õ ∞« O^• ѨºÑ¨`º« 㨺 Hõó ‰õΩ~åº`ü ѨÙ~°∞ëÈÉè∞í q
U`å<ÀÌëêO ã¨∞HÎ “O`ÕÜ∂≥ ^Œ$+ì̈"åxu "Õ∞ =∞uó
Hõ¢Δ uÜ«∂}ÏO`«∞ gˆ~º} ¢Ñ⨠ã◊ OÎ̈ ǨÏ~°}O |ÖÏ`ü
J`«ó ¢Ñ㨠Ǩ Ϩ º ǨÏ$`«"å<£ Hõ<åºO ^è~Œ̂ ‡} áêO_»=ó II
(=∞. ÉèÏ. 1–245–5,6)
'Ѩâ√◊ =Ù#∞ ^•#O KÕã#≤ @∞¡ Hõ<åº^•#O KÕ™êÎ~x° xsHΔ̃ã∂¨ Î g~°∞_≥#·
"å_»∞ Z\Ï¡ ‰õÄ~°∞ÛO\Ï_»∞? J\Ï¡Qˆ , _»|∞ƒ fã≤H˘x `«# H˘=∂Ô~#Î ∞ J"Õ∞‡
hK«∞_»∞ D Éè∂í q∞g∞^Œ Z=_»∞O\Ï_»∞? D ^ÀëêÅ∞#flO^Œ∞=Å¡<Õ J~°∞#˚ ∞_»∞
Hõ¢Δ uÜ≥∂z`«OQÍ ã¨∞Éè¢í ^#Œ ∞ JѨÇϨ iOK«∞H˘xáÈ~Ú LO\Ï_»x <å L^ÕâÌ º◊ O—
JO@∂ `«#H˜+"ì̈ ∞≥ #ÿ ~åHõ™Δ êxfl ã¨=∞i÷™êÎ_∞» Hõ$+¨μ_‚ ∞» – `å#∞ KÕã#≤ Ѩh
J^Õ QÆ^•! J\Ï¡Qˆ , cè+μ¨ ‡_»∞ Ü«Ú^ŒOú Ö’ HÍt~åA#∞ F_çOz P`«x ‰õÄ`«∞~°∞
JO|#∞ qz¢`g« ~°∞ºxH˜zÛ q"åǨÏO KÕÜ∞« \ÏxÔH· JѨÇϨ iOK«∞H˘x ~å=@O,
cè+μ¨ ‡_»∞ KÕã#≤ Ѩxx tâ◊√áêÅ∞_»∞ Hõ@∞=K«<åÅ`À xOkOK«@O ÉèÏ~°`O« Ö’ LOk.
JO`«=∂¢`O« KÕ`« ѨÓ~°fiHÍÅOÖ’ Hõ¢Δ uÜ«ÚÅO`å ~åHõãΔ ¨ q"åǨÖË KÕã∞¨ H˘<Õ"å~°x
J#∞HÀ=@O á⁄~°áê@∞. D ~åHõãΔ ¨ Ѩ^uúŒ JѨ"å^Œ~∂° ѨOÖ’ =∂¢`"« ∞Õ LO_Õ^xŒ , Hõ¢Δ uÜ«ÚÅ∞
Ãã`· O« q∞QÆ`å q"åÇ¨Ï Ñ¨^`úŒ ∞« ÖËfl J=ÅOaOKÕ"å~°x `≥Å∞ã¨∞OÎ k. ZHõ¯_≥<· å J~°∞^Œ∞QÍ [iy<å
Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯ JOwHÍ~°O `«Ñ¨Ê‰õΩO_® L#fl@∞¡ `≥Å∞ã¨∞ÎOk. K«i¢`«Ö’ =∞#‰õΩ Ñ¨$nèfi~åA
ã¨OÜ«ÚHõÎÅ q"åǨÏO z=i ~åHõΔ㨠q"åǨÏOQÍ HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. WHõ¯_» ‰õÄ_® ã¨OÜ«ÚHõÎ
JOwHÍ~°O LOk. P"≥∞ `«O¢_Ü ç ∞ÿ≥ # [Ü«∞K«O¢^∞Œ x JOwHÍ~°O ÖË^∞Œ . HÍ|\˜ì ~åHõãΔ O¨ Ö’
Hõ#º JOwHÍ~°O LO_®e Jx ¢QÆÇ≤ÏOKåeû =ã¨∞ÎOk. ÖËHõáÈ`Õ Wq ~åHõΔ㨠q"åǨÅ∞
H͉õΩO_® áÈ"åe. Hˆ =ÅO Ü«Ú^ŒOú Ö’ JѨÇϨ iOK«∞H˘xáÈ~Ú, Hõ#º H˜+Oì¨ ÖËHáõ È~Ú<å

26 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

KÕã∞¨ H˘<Õ q"åǨÖË ~åHõ™Δ êÅ∞ J~Ú LO_®e. ~å[Ѩ٢`« K«i¢`Ö« ’, H˘xfl QÍ^èÖŒ ’¡, `«=∞
¢ãÅΑ ‰õΩ W@∞=O\˜ ^Œ∞óYO HõÅQƉΩõ O_® LO_»\ÏxÔH,· Ü«Ú^•úxH˜ |Ü«∞Å∞^Õ~ˆ =ÚO^Õ ¢ãÅΑ #∞
K«OÑ≤"Ü Õ ∞« @O, Éè~í ΰ Ü«Ú^ŒOú Ö’ =∞~°}O˜ z#@∞¡ `≥eÜ«∞QÍ<Õ ¢ãÅΑ ∞ zuÖ’ ^Œ∂Hõ@OÖÏO\˜
Hõ^ÅŒä ∞ K«^∞Œ =Ù`«∂ LO\ÏO. J~Ú`Õ, W`«~° ^ÕâßÖ’¡ ‰õÄ_® ZHõ¯_≥<· å, ZѨÙÊ_≥<· å ~Ú@∞=O\˜
Ѩ^`úŒ ∞« Å∞ J=∞Å∞Ö’ L<åflÜ«∂? J<Õ l*Ï˝ã¨ HõÅQÆ=K«∞Û.
¢ÑѨ O¨ K«OÖ’ ZHõ¯_® D Ѩ^uúŒ ÖË^#Œ ∞HÀ=@O á⁄~°áê@∞. D Ѩ^uúŒ , ¢áêp#HÍÅOÖ’
Jxfl ^ÕâßÖ’¡, Jxfl <åQÆ~°Hõ *Ï`«∞Ö’¡, J<åQÆ~°Hõ P@qHõ *Ï`«∞Ö’¡ L#fl@∞¡ áêâßÛ`«º
q^•fiOã¨∞Å∞ KåÅ=∞Ok 㨢Ѩ=∂}OQÍ ~°∞A=ÙKÕâß~°∞. @™ê‡xÜ«∂ ¢Ñ¨[Å∞ Ü«Ú^•úÖ’¡
¢ãÅΑ #∞ Ѩ@∞ìH˘x =zÛ "åix q"åǨÏO KÕã∞¨ H˘<Õ "å~°x _®II "≥ã~ì̈ =ü ∂~ü¯ ¢"åâß_»∞.
P¢¿ãeì Ü«∂ nfiѨOÖ’ KåÅKÀ@¡ Hõ#º#∞ JѨÇϨ iOz `≥zÛ ÃÑO_ç¡ KÕã∞¨ H˘<Õ"å~°h, P¢¿+eì Ü«∂Ö’
=∂=¸Å∞ Ѩ^`úŒ ∞« Ö’¡ Hõ#º ÅaèOK«^xŒ `Àz#ѨÙÊ_»∞ JѨÇϨ iOz `≥KÛÕ "å~°x
'qÖòÃ+~· —ü J<Õ Ñ¨O_ç`∞« _»∞ ¢"åâß_»∞. "≥∞_»QÍ㨯~üÖ’ 'ã¨HÅõ =— *Ïu"å~°∞ ¢Ñu¨
ã¨O=`«û~°O J<ÕH=õ ∞Ok W`«~*° Ï`«∞Å ¢ãÅΑ #∞ JѨÇϨ iOK«∞H˘x=zÛ ÃÑO_ç¡
KÕã∞¨ H˘<Õ"å~°x Sakalava and their customs J<Õ ¢QOÆ ^äOŒ Ö’ Mc.
Mohon ¢"åâß~°∞. ''=∞ǨÏ=∞‡nÜÕ∞`«~° *Ï`«∞Ö’¡, Ü«Ú^ŒúOÖ’ ¢ã‘ÎÅ#∞
JѨÇϨ iOK«∞‰õΩ ~å=@O, JѨÇϨ iOK«∞H˘x ~å|_ç# Hõ#º, JѨÇϨ iOK«∞H˘x
=zÛ#"åxx q"åǨÏO KÕã¨∞HÀ=\ÏxH˜ JOwHõi¿ãÎ "åi q"åǨÏO
<åºÜ«∞âߢãsΨ `åº K≥Å∞¡ÉÏ@∞ JÜÕ∞ºk JO@∂ ''Kinship and marriage
in early Arabia” J<Õ Ñ¨Ùã¨H Î Oõ Ö’ R. Smith J<Õ Ñ¨O_ç`∞« _»∞ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞.
J\Ï¡Qˆ , Ãã=∂~Ú\ò, Ç≤Ï¢|∂ *Ï`«∞Ö’¡ P *Ïu Ããx· ‰õΩÖ’¡ Ãã`· O« D Ѩ^uúŒ PK«~} ° Ö’
L#fl@∞¡ `≥Å∞ã¨∞OÎ k. ¢w‰õΩÖ’¡, ¢áêp# @∂º@<£*ÏuÖ’ D PKå~°O LO_Õk. ~°ëêºÖ’x
Hõ*Ï˚Hõ *Ïu"åiÖ’ 17–= â◊`åaÌ=~°‰Ωõ , ™ê¡"£ *Ïu"åiÖ’ 19–= â◊`å|ÌO =~°‰Ωõ D
PKå~°O LOk. ÃÇÏ· JÖ˃xÜ«∂Ö’ D <å\˜H© D Ѩ^uúŒ LOk. \˜É\ˇ òÖ’ Ü«Ú=‰õΩ_»∞ `å#∞
=Åz# Hõ#ºHÀã¨O H˘O`«HÍÅO xsH˜OΔ Kåeû =zÛ#ѨÙ_»∞ =ÚO^Œ∞QÍ J=HÍâ◊O ÅaèOz#ѨÙÊ_»∞
P Hõ#º#∞ JѨÇϨ iOK«∞H˘x =zÛ, `«# ~ÚO\’¡ ^•z LOz, Ñ≤=∞‡@ P"≥∞#∞ q"åǨÏ=∂_»@O
LOk. =∞ÅÜ«∂Ö’ KåÖÏ ¢áêO`åÖ’¡ D PKå~°O LOk. |e nfiѨOÖ’ Hõ#º‰õΩ ~Ú+¨Oì
ÖËHáõ È~Ú<å P"≥∞#∞ fã≤H˘x áêiáÈ=@O LOk. J~Ú`Õ, WO^Œ∞‰õΩ AÖχ<åÖÏQÍ P"≥∞
`«O¢_Hç ˜ P Ü«Ú=‰õΩ_»∞ H˘O`« ^è#Œ O K≥eO¡ Kåe. W\Ï¡ ¢ÑѨ O¨ K«OÖ’x KåÖÏ ÉèÏQÍÖ’¡, qq^èŒ
HÍÖÏÖ’¡, qq^èŒ *Ï`«∞Ö’¡, D ~åHõãΔ ¨ q"åÇ¨Ï ã¨O¢Ñ^¨ •Ü«∞O, ÖË^•, ^•xx áÈe# ã¨O¢Ñ^¨ •Ü«∞O
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 27
PK«~°}Ö’ L#fl@∞¡ `≥Å∞™ÈÎOk. J~Ú`Õ =∞# ^Õâ◊OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, =º=™êÜ«∞O
"åºáê~°OÖÏO\˜ =$`«∞ÖÎ ’¡ ã≤~÷ Ñ° _¨ ,ç ã≤~÷ r° =<åxH˜ JÅ"å@∞Ѩ_@
» O`À D PKå~°O ^Œ∂~°"∞≥ ÿ
áÈ~ÚOk.
QÍO^èŒ~°fiO
QÍO^è~Œ fi° O J<Õk ¢ÑѨ O¨ K«OÖ’ q∞H˜¯e ¢Ñ㨠^≤ "úŒ ∞≥ #ÿ q"åÇ¨Ï Ñ¨^uúŒ . JO^ŒiH© W+ì̈"∞≥ #ÿ
Ѩ^uúŒ . ZO^Œ∞KÕ`?« D Ѩ^uúŒ q"åǨÏOÖ’ ¢¿Ñ=∞‰õΩ ¢áê^è•#ºO LOk HÍ|\˜!ì =^è∂Œ =~°∞Å
¢¿Ñ=∞‰õΩ, "åi JcèëêìxH˜ D QÍO^è~Œ fi° O Z‰õΩ¯= J=HÍâßxfl ~ÚzÛ, "åi ¢¿Ñ=∞‰õΩ P^è•~°OQÍ
LO@∞Ok. D<å_»∞ áêâßÛ`«º^ÕâßÖ’¡ #∂\˜H#˜ ∂~°∞ q"åǨÅ∂ D Ѩ^uúŒ Ö’<Õ [~°∞QÆ∞`«∞<åfl
Ü«∞x J#=K«∞Û. J~Ú`Õ, QÍO^è~Œ fi° O J#@O`À<Õ =∞#^Õâã◊ ∞¨ Å÷ ∞ ÃÑ^ŒÌ ã¨É#íè ∞, ~å[‰õΩ=∂~°∞
ÅO`å Pã‘#∞Öˇ· LO_»\Ïxfl, W@∞=O\˜ ^Œ$âߺefl TÇ≤ÏOK«∞‰õΩO\Ï~°∞,
Wk `«ÑÙ¨ Ê.
''q∞^èŒó ã¨=∞Ü«∞O Hõ$`ÀfiѨܫ∞KÕÛù`ü 㨠QÍO^èŒ~°fió—— (Pâ◊fi. QÆ$. ã¨∂.
1–4–29) ''=^èŒ∂=~°∞Å∞ Ѩ~°ã¨Ê~°O xâ◊Û~ÚOK«∞H˘x, XHõi`À XHõ~°∞
ã¨=∂QÆ=∂xfl á⁄O^Œ@"Õ∞ QÍO^è~Œ fi° O—— Jx Pâ◊fiÖÏÜ«∞#∞_»<åfl_»∞. Ǩs`«∞_»∞,
Q“`«=Ú_»∞ Hõ#º, `å#∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ Éèí~°Î#∞ Z#∞flH˘#\Ï<Õfl QÍO^èŒ~°fiO
JO\Ï~°∞. =∞#∞=Ù K≥ÑÊ≤ #k WOHÍ qѨÙÅOQÍ#∞, "åºÑ¨HOõ QÍ#∂ LOk
––
''WKåÛù Ü«∂ <Àº#º ã¨OÜ≥∂QÆó Hõ<åºÜ«∂â◊Û =~°ãº¨ K«
QÍO^è~Œ fi° ã¨û `«∞ q*Ë̋Ü∂≥ "≥∞^ÿ ∞Œä #ºó HÍ=∞ã¨OÉè=í ó I (=∞#∞㨇 $u 3–32)
=^è∂Œ =~°∞Å HÍ=∂xH˜ =â◊√Öˇ,· ¿ãfiK«ÛQù Í ã¨OÜ≥∂QÆO K≥O^Œ@O (HõeÜ«∞@O) J<Õ
Ѩ^uúŒ x QÍO^è~Œ fi° O JO\Ï~°∞ Jx, WO^Œ∞Ö’ =^è∂Œ =~°∞Å `«e^¡ OŒ ¢_∞» Å ¢Ñ"¨ ∞Õ Ü«∞O LO_»^∞Œ .
=^è∂Œ =~°∞Å HÍ=∞"Õ∞ ¢Ñ^¨ •è #áê¢`« =Ç≤Ï™ÈÎOk. J~Ú`Õ D Ѩ^uúŒ "≥#∞Hõ K≥Ñʨ |_ç# ~Ô O\˜HOõ >ˇ
¢Ñ¨â◊ã¨ÎO J<åe. ZO^Œ∞KÕ`«? Wk "å\˜HõO>ˇ Z‰õΩ¯= ™êfiÉèÏqHõ"≥∞ÿ#k HÍ|\˜ì, ã¨Ç¨Ï[
¢Ñ=¨ $uÎ HÍ|\ì̃! =OK«#, |ÖÏ`å¯~°=Ú ÖË^∞Œ HÍ|\ì̃!
J~Ú`Õ, D Ѩ^Œúux QÆ∂iÛ# ã¨∂K«# =∞#‰õΩ |∞∞ˆQfi^ŒOÖ’ 10–17–12 Ö’
HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. ''H˜Ü∞« f Ü≥∂ëê =∞~°º`À =^è∂Œ Ü≥∂ó Ѩi¢Ñ`‘ å Ѩ#º™ê "åˆ~º} Éè¢í ^• =^è∂Œ ~°ƒ=ù u
Ü«∞`ü ã¨∞¿Ñâßó ã¨fiÜ«∞O ™ê q∞¢`«O =#∞`Õ [<Õz`ü—— ''U =^èŒ∞=Ù JO^Œ"≥∞ÿ# "Õ+¨O`À
JÅOHÍ~åÅ`À, [#ã¨=Ú^•Ü«∞OÖ’ `«# Éè~í #ΰ ∞ –– q∞¢`∞« x –– =iã¨∞OÎ ^À P"≥∞#∞ 'Éè¢í ^—Œ
28 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
JO\Ï~°∞—— Jx. P^è~Œ fi° } "Õ^OŒ Ö’ 2–36 Ö’ ''P <À JˆQfl ã¨∞=∞uO ã¨OÉèÖí ’ QÆ"∞Õ k=∂O
‰õΩ=∂sO ã¨ÇϨ <À ÉèQˆí #Aëêì =ˆ~+¨μ ã¨=∞<Õ+μ¨ =Å∞æ~À+¨O Ѩ`åº ™œÉèQí =Æ ∞ã¨Î fiÃã· fi—— ''Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯
`«e^¡ OŒ ¢_∞» Å∞ =^è∞Œ =Ù#∞ `«#H˜+"ì̈ ∞≥ #ÿ Éè~í #ΰ ∞ Z#∞flH˘<ÕO^Œ∞‰õΩ ã¨fi`«O¢`O« QÍ =^Œe"Õ™êÎ~∞° ——
Jx J\Ï¡Qˆ , J^è~Œ fi° "Õ^OŒ Ö’ J<ÕHKõ À@¡ D QÍO^è~Œ fi° ¢Ñ⨠O◊ 㨠HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k–– ''`«e^¡ OŒ ¢_∞» Å∞,
`«=∞ D Hõ#º ZѨÙÊ_»∞ ÃÑ^Œ^Ì ·≥ `«#‰õΩ `«y# Éè~í #ΰ ∞ Z#∞flH˘O@∞Ok? Jx ¢Ñf¨ H˜ãΔ ∂¨ Î LO\Ï~°∞.——
Jx, ''Wk, q∞H˜¯e ™ê=∂#º q+¨Ü∞« =∞x, WO^Œ∞Ö’ xOkOѨ`y« #^Õg∞ÖË^xŒ , J¢Ñu¨ +¨ª
J<Õk ÖË^∞Œ —— Jx |∞∞ˆQfi^ŒO 6–60 |\˜ì `≥Å∞ã¨∞OÎ k.
nxx|\˜ì =∞#‰õΩ `≥e¿ã q+¨Ü∂« Å∞ (1) QÍO^è~Œ fi° OÖ’ =^è∂Œ =~°∞ŠѨ~㰠ʨ ~° PHõ~¬° },
HÍ=∞O ¢Ñ^¨ •è #O. (2) W~°∞=Ù~°∂ Ü«ÚHõ=Î Ü«∞ã¨∞¯Å∞. (3) `«e^¡ OŒ ¢_∞» Å W+ì̈O`À Jx+ì̈O`À
ѨxÖË^∞Œ . (4) ã¨OѶ∞¨ OÖ’ D Ѩ^uúŒ H˜ JQ“~°=OÖË^∞Œ JOwHÍ~°O LOk Jx.
QÍO^è~Œ fi° OÖ’x Bz`åº<Òz`åºÅ#∞ QÆ∂iÛ# Jaè¢áêÜ«∞Éè^Ë •Å∞ Ãã`· O«
L<åfl~Ú. `«e^¡ OŒ ¢_∞» Å J#∞=∞uÖˉΩõ O_®, Hõ#º `«# ~Ú+¨Oì =zÛ# "åxx
=iOK«@O KåÅ=∞OkH˜ #K«Û^Œ∞ =ÚYºOQÍ =∞#^ÕâO◊ Ö’. HÍx, ¢¿Ñ=∞
J<Õ ™êfiÉèÏqHõ ¢Ñ¨=$uÎg∞^Œ QÆ\ ì̃QÍ P^è•~°Ñ¨_ç# q"åǨÏO J~Ú#O^Œ∞#
^è~Œ ‡° âߢãHÎ̈ Í~°∞Å∞ KåÅ=∞Ok nxx ¢Ñ⨠O◊ ã≤OKå~°∞ –– ''QÍO^è~Œ fi° q∞`ÕºHˆ
¢Ñ⨠O◊ ã¨xÎ ã¨~ˆ fiëêO ¿ãflǨ#∞QÆ``« åfi`ü—— (É∫^è•.^è.Œ ã¨∂. 1–11–13–7) Jx
É’^è•Ü«∞#∞_»<åfl_»∞. "å`åûºÜ«∞#∞_»∞ –– =Óº_è®<åO Ç≤Ï q"åǨ<å=∞#∞~åQÆó
ѶŨ O Ü«∞`«ó =∞^躌 "≥∂ Ñ≤ Ç≤Ï ã¨^ÀºQÀ QÍO^è~Œ fi° ¿ã#ΠѨÓl`«ó
ã¨∞Y`åfi^Œ |ǨïHˆ â¡ ß^ŒÑ≤ Kå=~°}Ï kÇ¨Ï I
J#∞~åQÍ`«‡Hõ`åfiK«Û QÍO^è~Œ fi° ó ¢Ñ=¨ ~À=∞`«ó II
(HÍ=∞ã¨∂¢`åÅ∞––– 3–5–29, 30)
(q"åǨxH˜ Ѷ¨ÅO ¢¿Ñ=∞. P ¢¿Ñ=∞ J<Õk QÍO^èŒ~°fiOÖ’ JkèHõOQÍ LO@∞Ok.
HÍ|\˜ì ѨÓ[hÜ«∞"≥∞ÿ#k. Wk ã¨∞MÏxfl HõeyOKÕk. WO^Œ∞Ö’ HõëêìÅ∞ LO_»=Ù. ––
~åHõΔã¨ÃÑ·âßKåÖÏ¡QÍ Hõ<åºÑ¨Ç¨Ï~°}OÖÏO\˜ |ÖÏ`å¯~°O`À ‰õÄ_ç# W|ƒO^Œ∞ÖËg LO_»=Ù.
Wk J#∞~åQÍ`«‡HõO. JO>Ë, ¢¿Ñ=∞g∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ #ç Ѩ^uúŒ )
Hõ}∞fi_»∞ Ãã`· O« ''㨠HÍ=∂Ü«∂ó 㨠HÍ"Õ∞# x~°‡¢ãóÎ̈ ¢â+ı ª̈ LK«º`Õ—— (=∞ǨÉèÏ~°`O«
6–94–60)Ö’ `«=∞Ö’`å"Õ∞ q"åǨÏO KÕã∞¨ H˘O^•=∞x J#∞H˘<Õ ¢ãΑ ѨÙ~°∞+¨μʼnõΩ D QÍO^è~Œ fi°
q"åÇ¨Ï Ñ¨^uúŒ ¢â+ı "ª̈ ∞≥ #ÿ ^Œx J<åfl~°∞. =∞ǨÉèÏ~°`O« Ö’<Õ, 13–44–10 Ö’ cè+μ¨ ‡_»∞ Ãã`· O«
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 29
W\Ï¡ J<åfl_»∞. ''¢ÉÏǨχó HΔÍ¢`À ^äŒ QÍO^è~Œ fi° ó U`Õ ^è~Œ 出ó #~°~¬° É.íè Ѩ$^äQŒ Ífi Ü«∞k"å q∞¢âßó
Hõ~"ΰ åºó <å¢`« ã¨Oâ◊Ü∞« ó—— Jx. F ^è~Œ ‡° ~å*Ï! ¢ÉÏǨχ=Ú, HΔÍ¢`=« Ú (¢áê*ÏѨ`º« =Ú) QÍO^è~Œ fi° =Ú,
D =¸_»∂ ^è~Œ å‡#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ qQÍ K≥Ñʨ |_®¤~Ú. Wq q_çq_çQÍQÍx W`«~° Ѩ^`úŒ ∞« Å`À
HõeÑ≤QÍx KÕÜ∞« ^Œy#q. WO^Œ∞Ö’ ã¨O^ÕÇϨ OÖË^∞Œ . (ÉèÏ~°`O« Ö’ ¢ÉÏǨχ, ¢áê*ÏѨ`º« , QÍO^è~Œ fi° ,
Pã¨∞~°, ~åHõãΔ =¨ Ú Öˇk· O\˜<Õ K≥áêÊ~°∞. WHõ¯_» ¢ÉÏǨχO J<Õ^•O\’¡<Õ ^≥=· P~°¬q"åǨÅ∞
JO`«~åƒù=OQÍ L<åfl~Ú. J\Ï¡ˆQ ~åHõΔã¨OÖ’<Õ ÃÑ·âßKåefl JO`«~åƒù=OKÕã≤ K≥áêÊ~°x
¢QÇÆ Ï≤ OKåe. D q^èOŒ QÍ cè+μ¨ ‡_»∞ Ãã`· O« QÍO^è~Œ åfixfl ^è~Œ ‡° =∞<Õ J<åfl_»∞. =∞#∞=Ù ––
''WKåÛùÜ∂« <Àº#º ã¨OÜ≥∂QÆó Hõ<åºÜ«∂â◊Û=~°ãº¨ K« I QÍO^è~Œ fi° ã¨û`«∞ q*Ë̋Ü∂≥ "≥∞^ÿ ∞Œä #ºó
HÍ=∞ã¨OÉèí=ó II (=∞.㨇 $. 3–32) JO@∂ ''ѨOK«<åO `«∞ ¢`«Ü≥∂^èŒ~出ó ^•fi=^èŒ~“‡º
㨇 $`åqǨÏ.
ÃÑâ· ßK«âßÛã¨∞~°âÛ·‹ = # Hõ~"ΰ Òº Hõ^•K«#. ''(=∞#∞㨇 $u 3–25) Jx
QÍO^è~Œ åfixfl ^è~Œ å‡#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ ^Œ<Õ J<åfl_»∞. J~Ú`Õ, "å`åûºÜ«∞#∞_»∞ U
HÍ~°}OKÕ`« QÍO^èŒ~åfixfl ¢Ñ¨â◊Oã≤OKå_À, P HÍ~°}OQÍ<Õ (HÍ=∞=∞<Õk
¢Ñ^¨ •è #O J~Ú#O^Œ∞=Å¡<,Õ ^è•i‡Hõ ã¨O™ê¯~° ¢HÜ ˜ ∂« Ç‘Ï#OQÍ [iˆQk HÍ|>Ë)ì
Jk J¢Ñ¨â◊ã¨ÎO—— ''QÍO^èŒ~°fiã¨∞Î ¢H˜Ü«∂Ç‘Ï#ó ~åQÍ^Õ= ¢Ñ¨=~°Î`Õ—— JO@∂
g~°q∞¢`À^ŒÜ«∞Hõ~°ÎÜ≥ÿ∞# q∞¢`«q∞¢â◊√xÖÏO\˜"å~°∞ J<åfl~°∞. ˆH=ÅO
PHõ~¬° }=Å¡, HÍ=∞O=Å¡ [iˆQ q"åǨÏO HÍ|\˜,ì nx ã≤~÷ `° åfixfl â◊OH˜OKå_»∞.
WuǨã¨OÖ’ D q^èŒOQÍ ¢Ñ¨ã≤^ŒúOQÍ L#fl q"åǨÏO â◊‰õΩO`«ÖÏ
^Œ∞+¨ºO`«∞Åk, ã¨`º« =f â◊O`«#∞Åk. WHõ ã¨O㨯 $`« ™êÇ≤Ï`«ºOÖ’ Ѩ^•‡=f
L^ŒÜ∞« #∞Å q"åǨÏO, =∂Åf =∂^è=Œ OÖ’x <åÜ«∞H©<åÜ«∞‰õΩÅ q"åǨÏO ™êÇ≤Ï`«ºÑ¨~O° QÍ
D q"åǨxH˜ L^•Ç¨Ï~°}Å∞.
ã¨fiÜ«∞O=~°O
=∞#O ™ê=∂#ºOQÍ Ñ¨Ù~å}ÏÖ’¡ WuǨ™êÖ’¡ ã¨fiÜ«∞O=~°O J<Õ q"åÇ¨Ï Ñ¨^uúŒ x
QÆ∂iÛ K«^∞Œ =Ù`«∂ LO\Ï=Ú. nxx ‰õÄ_® QÍO^è~Œ fi° Ѩ^uúŒ QÍ<Õ H˘O`«=∞Ok ѨiQÆ}™˜ êÎ~∞° .
HÍx, g\˜ Ô~O\˜Ö’#∂ H˘kÌQÍ ÉèË^ŒOLOk. QÍO^èŒ~°fiOÖ’ =^èŒ∂=~°∞e^ŒÌi ¢Ñ¨"Õ∞Ü«∞"Õ∞
LO@∞Ok. W`«~∞° ňHg∞ ã¨O|O^èOŒ LO_»^∞Œ . –– =ÚYºOQÍ `«e^¡ OŒ ¢_∞» ʼnõΩ, |O^è∞Œ =ÙʼnõΩ!
=ÚO^Œ∞QÍ "åi^Œ~Ì̂ Ѩ~㰠ʨ ~°O ¢¿Ñq∞OK«∞H˘x q"åǨÏO KÕã∞¨ H˘O\Ï~°∞. `«~∞° "å`« ÃÑ^ŒÅÌ
J#∞=∞u ÅaèOK«@O, ÅaèOK«Háõ È=@O`À ¢Ñ"¨ ∞Õ Ü«∞O LO_»^∞Œ . ã¨fiÜ«∞O=~°O J\Ï¡HÍ^Œ∞.

30 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

=ÚO^Œ∞QÍ<Õ ÃÑ^ŒÅÌ ∞ Hõ#º`«#‰õΩ `«y# =~°∞x =iOK«\ÏxH˜ U~åÊ@∞¡ KÕ™êÎ~∞° . ã¨fiÜ«∞O=~°O
J<Õk, ™ê=∂#º=Ú qt+¨=ì Ú Jx ~Ô O_»∞ q^è•Å∞QÍ LO_»=K«∞Û. ™ê=∂#º=∞<Õk, P_»O|~°O
Ug∞ÖˉõΩO_® [~°∞QÆ∞`«∞Ok. JO>Ë, `«O¢_ç `«# ‰õΩ=∂Ô~ΉõΩ =~°∞x K«∂z q"åǨÏO
KÕÜ∞« ÖË#ѨÙÊ_»∞, Hõ#º `«#O`«@ `å<Õ =~°∞x J<Õfi+≤Oz xâ◊Û~ÚOK«∞H˘O@∞Ok. `«# ‰õΩ=∂Ô~Î
~°[ã¨fiÅ J~Ú# =¸_»∞ ã¨O=`«û~åÅÖ’QÍ =~°∞x "≥^HŒ ˜ q"åǨÏO KÕÜ∞« ÖËHáõ È`Õ, `«#O`«@
`å<Õ =~°∞x, `«y# "åxx J<Õfi+≤OK«∞H˘x q"åǨÏ=∂_Õ ¿ãfiK«Û,ù JkèHÍ~°O Hõ#º‰õΩ L#fl@∞¡QÍ
=∞#∞㨇 $u K≥ÑÙ¨ `ÀOk ––
''¢f}˜ =~å¬}∞º^Œ pˆH`Δ « ‰õΩ=∂~°º$`«∞=∞f ã¨u
L~°fi÷ O `«∞ HÍÖÏ^Õ`™« ê‡kfi<Õ`Ì ü ã¨^$Œ â◊O Ѩu"£∞.
(=∞#∞㨇 $u 9–90)
Ü«∂[˝=Å∞¯ º_»∞ =¸_»∞ ã¨O=`«û~åÅ QÆ_∞» =Ù ‰õÄ_® ÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ .
''QÆ=∞ºO `åfiÉèÏ"Õ ^•`«$}ÏO Hõ<庉õΩ~åº`ü ã¨fiÜ«∞O=~°"∞£ ——
(Ü«∂. 㨇 $. 1–64)
`«O¢_ç QÍx, |O^è∞Œ =ÙÅ∞QÍx ÉÏ^躌 `«HÅõ "å~°∞QÍx, `«#‰õΩ q"åǨÏO
KÕ Ü « ∞ ÖË x ã≤ ÷ u Ö’ L#flѨ Ù Ê_» ∞ Hõ # º 㨠fi Ü« ∞ OQÍ =~° ∞ x Z#∞flH˘x
q"åǨÏ=∂_»=K«∞Û. Wk ™ê=∂#º Ѩ^uúŒ . ''D Ѩ^uúŒ Ö’ q"åǨÏO KÕã∞¨ H˘#fl
Hõ#º, ѨÙ\˜ìO\˜"åizÛ# JÅOHÍ~å^Œ∞Å#∞ fã≤H˘x ~å‰õÄ_»^Œ∞. "å\˜
JxflO\˜x "åiH˜ uiy ~ÚzÛ"ÕÜ«∂e. P"≥∞ Éèí~°Î (=~°∞_»∞) Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯
`«e¡^ŒO¢_»∞ʼnõΩ U q^èŒ"≥∞ÿ# â◊√ů=¸ K≥e¡OK«#Hõ¯~°ÖË^Œ∞—— Jx =∞#∞=Ù
âßã≤OKå_»∞ ––
''JÅOHÍ~°O <å^Œf`« Ñ≤¢`º« O Hõ<åº ã¨fiÜ«∞O=~å
=∂`«$HõO ¢ÉÏè `«$^Œ`OΫ "å ¿ã<Î å ™êº^Œºk `«O ǨÏ~ˆ `ü
Ñ≤¢`Õ # ^Œ^•º`ü â◊√ůO `«∞, Hõ<åº=∞$`«∞=∞fO ǨÏ~°<£
㨠Ç≤Ï ™êfi=∂º^Œu¢HÍ"Õ∞^Œ$`«∂<åO ¢Ñu¨ ~À^è<Œ å`ü.——
(=∞#∞㨇 $u 9–92, 93)
ã¨iÜ≥ÿ∞# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ H˘=∂Ô~ΉõΩ q"åǨÏO KÕÜ«∞ÖËx `«O¢_çH˜ â◊√ůO fã¨∞H˘<Õ
JkèHÍ~°O LO_»^Œ∞. ™êq¢u ã¨fiÜ«∞O=~°O Dq^èŒ"≥∞ÿ#k, J~Ú`Õ ã¨fiÜ«∞O=~°O J<Õk
Hõ¢Δ uÜ«ÚʼnõΩ Jcè+"ì̈ ∞≥ #ÿ ^Õ J~Ú<å, "å~°∞ Hõ#º#∞ JѨÇϨ iOK«\ÏxˆH W+ì̈Ñ_¨ `» å~°∞ Jx
=∞ǨÉèÏ~°`O« K≥ÑÙ¨ `ÀOk ––
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 31
 ã¨fiÜ«∞O=~°O `«∞ ~å[<åºó ¢Ñ⨠O◊ ã¨Ou LѨÜ∂« xÎK«
¢Ñ=¨ ∞â◊º`«∞ ǨÏ$`å=∞Ǩï ~å˚ ºÜ«∞ã‘O ^è~Œ ‡° "åk#ó I
(=∞. ÉèÏ. 1–102–16)
qt+ì̈ ã¨fiÜ«∞O=~°O:
D Ѩ^uúŒ Ö’ `«O¢_ç `«# H˘=∂Ô~Î q"åǨÏO HÀã¨O ÃÑ^ŒÌ ã¨Éíè U~åÊ@∞ KÕÜ∞« @O,
~å[‰õΩ=∂~°∞ÅO`å P ã¨É‰íè Ωõ ~å=@O, =^è∞Œ =Ù JÅOHõ$`«Ü∞ÿ≥ , ѨÓ^ŒO_»K`Õ |« \ì̃, K≥eHõ`Î≥
"≥O@~åQÍ ã¨ÉÏè =∞O@ѨOÖ’ ¢Ñ"¨ tÕ OK«@O, K≥eHõ`Î≥ XH˘¯Hõ¯ ~å[‰õΩ=∂~°∞x QÆ∞}QÆ}Ï^Œ∞Å#∞
=i‚Oz K≥Ñʨ @O, ~å[Hõ#º `«#‰õΩ #zÛ# ~°∂Ѩ q^•º=Ü≥∂ÖÏ=}º Ѩ~å¢H=õ ∂^Œ∞Å∞ QÆÅ"åx
"≥∞_»Ö’ ѨÓÅ^ŒO_» "Õã≤ =iOK«@O, Ñ≤=∞‡@ "åi~°∞=ÙiH˜ Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯ `«O¢_ç ã¨=∞O¢`H« Oõ QÍ
q"åǨÏO [iÑ≤OK«@O D Ѩ^Œúu ÅHõΔ}O. WO^Œ∞=∞u, ^Œ=∞Ü«∞Ou
"≥Ú^ŒÖ#·ˇ "åiq D Ѩ^uúŒ ã¨fiÜ«∞O=~åÅ∞. H˘xfl ã¨fiÜ«∞O=~åÅÖ’, =~°∞xH˜
Ѩ~å¢H=õ ∞ ¢Ñ^¨ ~Œ ≈° <å^Œ∞ʼnõΩ ã¨O|OkèOz# H˘xfl +¨~`° ∞« Å∞ qkèOK«@O, =~°∞_»∞
P ѨsHõÖΔ ’ <≥y`æ Õ Hõ#º J`«x "≥∞_»Ö’ =∂Å"ÕÜ∞« @O, `«~∞° "å`« ã¨=∞O¢`H« Oõ QÍ
q"åǨÏO [iÑ≤OK«@O LOk –– ã‘`å ã¨fiÜ«∞O=~°O, ¢^ÒѨn ã¨fiÜ«∞O=~°O
ÖÏQÍ! D Ѩ^uúŒ ѨÓ~°fiѨ٠=∞Ǩ~åAÅ =OâßÖ’¡ L#fl@∞¡ `≥Å∞ã¨∞OÎ k.
¢ÉÏǨχ}∞ÅH© JkèHÍ~°O ÖË^hŒ `≥Å∞™ÈÎOk.
D qt+ì̈ ã¨fiÜ«∞O=~°=∞<Õ PKå~°OÖ’<Õ, Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯ Jcè+Oì̈ HõO>ˇ
P"≥∞ `«e^¡ OŒ ¢_∞» Å JcèëêìxH˜, "å~°∞ qkèOz# +¨~`° ∞« ʼnõΩ JkèHõ ¢áê^è•#ºO
=zÛOk. ¢H"õ ∞Õ }Ï Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯ ~ÚëêìxH˜ ¢áê^è•#ºO `«y,æ ^•#O ~°∂ѨOÖ’
Hõ#º#∞ W=fi@O J<Õ PKå~°O =zÛ LO@∞Ok. JO>Ë, QÍO^è~Œ fi° "≥∞<ÿ åã¨~ˆ =∞O¢`㫠Ǩ Ï≤ `«OQÍ
q"åǨÏO [~°QÍeûO^Õ!
''QÍO^è~Œ̂ fi+¨μ q"å¿ÇÏ+¨μ ѨÙ#Ô~· fi"åÇ≤ÏHÀ qkèó
Hõ~=ΰ ºâ◊Û ¢uaè~fi° ~Ô ó‚· ã¨=∞ÜÕ∞<åyfl ™êHΔ̃Hóõ II
Jx =∞#∞㨇 $u 8–226 q+¨Ü∞« "≥∞ÿ ^Õ=Å∞ _»<åfl_»∞. P<å_»∞ QÍO^è~Œ fi° O J<Õk
Jã≤~÷ =° ∞<Õ ÉèÏ=O`À ã¨=∂[O =∞O¢`Ç« Ï‘ #"≥∞ÿ q"åǨefl JOwHõiOK«Ö^Ë #Œ fl=∂@. D q+¨Ü∞« O
''J*Ï˝`« ǨÏ$^ŒÜ∞Õ ¿+fi=O "≥s· Éè=í u ™œÇ¨Ï$^Œ"∞£ —— Jd.â߉õΩO`«ÅO 5–24 Ö’ HÍo^•ã¨∞
=K«<åefl|\ì̃ `≥Å∞ã¨∞OÎ k. D q^èOŒ QÍ =∞O¢`« ã¨ÇÏ≤ `« q"åǨxH˜, `«e^¡ OŒ ¢_∞» Å∞, ÃÑ^ŒÅÌ ∞
KÕ¿ã q"åǨxH˜, ÉÏźq"åǨʼnõΩ ã¨=∂[OÖ’ ¢áê^è•#º`« ÃÑiy#H˘nÌ QÍO^è~Œ fi° Ѩ^uúŒ
H©Δ}˜OzOk.
32 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
 q"åǨÏ=∞<Õk =∂#=*ÏuHõO`«‰Ωõ Z\Ï¡ ™êfiÉèÏqHõ"∂≥ , J\Ï¡Qˆ Jxfl ^ÕâßÖ’¡#∂ D
q"åÇ¨Ï Ñ¨^Œú`«∞Å∞ ‰õÄ_®#∞! Jxfl ^ÕâßÖ’¡#∞ U"À H˘xfl =∂~°∞ÊÅ`À D QÍO^èŒ~åfik
q"åǨÅhfl J=∞Å∞Ö’ L#fl@∞¡ K«i¢`«HÍ~°∞Å ¢"å`«efl|\˜ì `≥Å∞ã¨∞ÎOk. D<å\˜H© Jxfl
^ÕâßÖ’¡#∂ D QÍO^è~Œ fi° Ѩ^uúŒ , ã¨fiÜ«∞O=~°O Ѩ^uúŒ K≥^∞Œ ~°∞ =Ú^Œ∞~°∞QÍ<≥<· å HõxÑ≤ã∂¨ <Î Õ
LO@∞Ok.
Pã¨∞~°O (=∂#∞+¨O) :
H˘O`«=∞Ok ^è~Œ ‡° âߢãHÎ̈ Í~°∞Å∞ Pã¨∞~° q"åǨÏ<Õfl '=∂#∞+¨O— J<åfl~°∞. QÍO^è~Œ fi° O
HõO>ˇ, D Ѩ^uúŒ (Pã¨∞~°O) ¢â+ı "ª̈ ∞≥ #ÿ ^Œx PѨãOÎ̈ | QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÖ’¡ K≥Ñʨ |_»k¤ . D Pã¨∞~°
q"åǨxH˜ x~°fiK«#O ~Úã¨∂Î =∞#∞=Ù ––
''*Ï˝uÉè’º ¢^qŒ }O ^Œ`åÎ fi Hõ<åºÜ≥∞ÿ K≥=· â◊H`Î̃ ó« I
Hõ<庢Ñ^¨ •#O ™êfiK«Û<ù å̺<åã¨∞~À ^è~Œ ‡° LK«º`Õ.——
(=∞#∞㨇 $u–3–31)
=~°∞_»∞, Hõ#º‰õΩ P"≥∞ |O^è∞Œ =ÙʼnõΩ Ü«∞^ä•â◊HΘ ^è#Œ O ~ÚzÛ ã¨fiK«ÛOù ^ŒOQÍ
Hõ#º#∞ q"åǨÏ=∂_»\Ïxfl Pã¨∞~°O JO\Ï~°∞ Jx J<åfl~°∞. D Ѩ^Œúu
q"åǨÏOÖ’ ^èŒ#O (Hõ<åºâ◊√ůO) ¢Ñ¨^è•#áê¢`« =Ç≤Ï™ÈÎOk. H˘OK≥O
WOK«∞q∞OK«∞QÍ Wk XHõ q^èŒ"≥∞ÿ# "åºáê~°"Õ∞! JO^Œ∞KÕ`«<Õ KåÅ=∞Ok
^è~Œ ‡° âߢãHΨ Í~°∞Å∞ D Ѩ^uúŒ x xOkOz nxH˜ '=∂#∞+¨O— J<Õ ¿Ñ~°∞ WKåÛ~°∞.
J~Ú`Õ ÃÑâ· ßK«OÖ’x "≥∂ã¨=Ú, ^ŒQÍ, ~åHõãΔ O¨ Ö’x Hõ$Ï~°`fi« O =ÔQ~· å ÅHõ}Δ ÏÅ∞
nxÖ’ ÖË#O^Œ∞# "å\˜HOõ >ˇ H˘OK≥O =∞Oz Ѩ^uúŒ QÍ JOwHõiOѨ|_»k¤ .
''Pã¨∞~À ¢^qŒ }Ï^•<å`ü—— Jx Ü«∂[˝=Å∞¯ º_»∞, ''q`Õ<Î å#uó ¢ã=Α ∞`å =∂ã¨∞~°ó—— Jx
Q“`«=Ú_»∞ J<åfl~°∞. JO>Ë, Pã¨∞~°OÖ’ ^è#Œ O ~ÚzÛ Hõ#º#∞ á⁄O^Œ@O =ÚYº"≥∞#ÿ q+¨Ü∞«
=∞#fl=∂@.
Ñ≤`«$™êfi=∞ºO PK«~°}Ö’ L#fl ‰õΩÖÏÖ’¡, Hõ#ºÃã·`«O `«O¢_çÜ≥ÚHõ¯ ã¨OѨ^ŒQÍ<Õ
ÉèÏqOѨ|_»k¤ . q"åǨÏOKÕã≤ Hõ#º#∞ ѨOѨ@O=Å¡ ã¨O™ê~åxH˜ HõeQˆ #ëêìxfl ѨÓ_»Û\ÏxÔH·
=~°∞x =^Œ#Ì ∞O_ç H˘O`« ^è#Œ O J¿ÑH˜OΔ z LO\Ï~°∞. W^Õ ~å#∞ ~å#∞ Hõ<åºâ◊√ůO J<Õ
PKå~°OQÍ ¢Ñ|¨ eOk. ÃÑQ· Í U Hõ#º<≥<· å =¸ÅºO fã¨∞HÀ‰õΩO_® Lz`«OQÍ ^•#O KÕ¿ã,Î P
Hõ#º‰õΩ P ã¨O™ê~åxH© Uq^è"Œ ∞≥ #ÿ Q“~°==Ú, Ǩϟ^• ÖË#@∞¡QÍ Ñ¨iQÆ}O˜ KÕ"å~°∞. D HÍÅOÖ’
=~°∞_»∞ Hõ@flO ÖˉΩõ O_® q"åǨxH˜ ~Ú+ì̈Ñ_¨ `ç Õ P`«xx, P`«x =Oâßxfl ‰õÄ_® K«∞ÅHõ#QÍ
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 33
K«∂ã¨∞Î#fl@∞¡, D HÍ~°}O KÕ`« ‰õÄ_® Hõ<åºâ◊√ůO fã¨∞HÀ=@O, W=fi@O PKå~°OQÍ
=∂i=ÙO_»=K«∞Û. W\Ï¡ Hõ<åºâ◊√ů=∞<Õk =Oâ◊¢Ñu¨ +¨‰ª Ωõ , "åi ™ê÷~ÚH˜ zǨÏflOQÍ `«Ü∂« ~Ô O· k.
"≥Ú^Œ\’¡ Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯ `«O¢_Hç ˜ =∂¢`"« ∞Õ ~ÚzÛ<å, ~å#∞ ~å#∞ Hõ#º‰õΩ ‰õÄ_® H˘O`« ÉèÏQÆO
~Ú=fi@O PKå~°"∞≥ Oÿ k. (DHÍÅOÖ’ =~°∞xH˜KÛÕ Hõ@flO`ÀÉÏ@∞, J`«‰Î Ωõ , P_»∞a_»Å¤ ‰õΩ,
"åi Éè~í Åΰ ‰õΩ ‰õÄ_® Hõ\ÏflÅ∞ ~Ú=fi@O PKå~°"∞≥ #ÿ @∞¡) Hõ<åºâ◊√ůO _»|∞ƒ ~°∂ѨOÖ’#∞,
=ã¨∞Î~°∂ѨOÖ’#∂ ‰õÄ_® L#fl@∞¡ `≥Å∞ã¨∞ÎOk. Dq^èŒ"≥∞ÿ# Hõ<åºâ◊√ůO J<Õk D
â◊`åÉÏÌ~°OÉèíO =~°‰õΩ PO¢^èŒ, ˆH~°à◊, =∞¢^•ã¨∞ "≥Ú^ŒÖˇ·# ^ŒH˜Δ} ~å¢ëêìÅÖ’ ¢Ñ¨Kå~°OÖ’
LOk. QÆ`« â◊`å|ÌOÖ’ =∞QÆ"åxH˜ – _»|∞ƒÖËx =∞QÆ"åxH˜ – q"åǨÏ=∞=@"Õ∞ Hõ+Oì¨ QÍ
LO_Õk. H˘xfl Jã¨Éºíè *Ï`«∞Ö’¡ Hõ<åºâ◊√ůO W=fiÖËHáõ È`Õ =~°∞_»∞ H˘<åflà◊§áê@∞ =∂=∞QÍi
~ÚO\’¡ LO_ç, JHõ¯_» P ã¨O™ê~°OÖ’ KåH˜i KÕÜ∂« Å<Õ xÜ«∞=∞O LO_Õk WѨÙÊ_»∂
LOk. D Ѩ^uúŒ Ö’ ¢ãHΑ ˜ Ãã`· =« Ú qÅ∞= L#fl^Œx ã¨=∂[O QÆ∞iÎOzO^Œ#fl
=∂@. z#fl z#fl q+¨Ü∂« ÅÖ’ ¢ãΑ g∞^Œ ѨÙ~°∞+¨μ_»∞, Pux `«e"¡ åà◊√§ ¢ãxΑ
Hõ+Ãì¨ Ñ@ì\ÏxH˜ ™êǨÏã≤OK«~∞° –– =∞m§ ÉèÏ~°º#∞ á⁄O^•ÅO>Ë KåÖÏ Y~°∞Û`À
¢â=◊ ∞`À ‰õÄ_ç# Ѩx HÍ|\˜!ì H˘OK≥O WOK«∞q∞OK«∞ =~°H@ õ flO=Å¡ D<å_»∞
ѨÙ~°∞+¨μÅ ã≤u÷ L#fl>Ë,¡ P<å_»∞ ¢ãÅΑ Ѩiã≤u÷ L#fl^Œ#=K«∞Û. JO^Œ∞KÕ`<« Õ
ÃÑ·âßK« ~åHõΔ㨠QÍO^èŒ~åfiÅHõO>ˇ D Ѩ^Œúu ¢âı+¨ª=∞<åfl~°∞. Jã‘iÜ«∞<£
*Ïu"åiÖ’ D PKå~°O LO_Õ^hŒ P PKå~°"∞Õ ~ÚK«\H˜ ˜ =zÛ LO@∞O^Œh,
Jã‘iÜ«∞<£*Ïu PKå~°O HÍ|\˜ì nxH˜ 'Pã¨∞~°=Ú— J<Õ ¿Ñ~°∞ =zÛ
LO_»=K«∞Û#x H˘O^Œ~∞° TÇ≤Ïã¨∞<Î åfl~°∞.
D Pã¨∞~° q"åǨxfl QÆ∞iOz# ¢Ñ¨™êÎ=# |∞∞ˆQfi^ŒOÖ’ Ãã·`«O (1–109–2)Ö’
LOk–JO>Ë, Hõ<åºq¢HÜ õ ∂« xfl QÆ∂iÛ Hõ#ºHÀã¨O KåÖÏ =¸ÅºO K≥eO¡ Kåeû# JQÆ`º« O
QÆ∞iOz, J\Ï¡Qˆ H˘O^Œ~∞° Hõ#ºÅ∞ ^è#Œ Ö’ÉèOí Ö’ Ѩ_ç JÜ≥∂QÆ∞ºÖˇ#· =~°∞efl ÃÑO_®¡_#ç @∞¡
|∞∞ˆQfi^ŒOÖ’<Õ (10–17–12)Ö’ LOk. P "Õ^OŒ Ö’<Õ XHõ |∞∞‰õΩ¯Ö’ XHõ |∞∞+≤ Jtfi#∞Å#∞
q*Ï=∂`«ÖÏQÍ L^•~°Ki« `«∞Å∞QÍ LO_»=∞x ¢áêi÷OKå_»∞. ''P¢â=◊ O Ç≤Ï Éè∂í i ^•=~°~Î å
"åO q*Ï=∂`«∞~°∞`« "å Ѷ¸ ¨ ™êºÖÏ`ü—— (|∞∞. "Õ. 1–109–2) q*Ï=∂`« JO>Ë _»|∞ƒ
ÃÑ\ì̃ ÉèÏ~°º#∞ H˘#∞‰õΩ¯#fl Éè~í ΰ J#fl=∂@. J\Ï¡Qˆ "≥∞¢ÿ `åÜ«∞}© ã¨OÇ≤Ï`«Ö’ _»|∞ƒ ~ÚzÛ
H˘#∞‰õΩ¯#fl ¢ãxΑ QÆ∞iOz K≥ÑÙ¨ `«∂, J\˜ì ¢ãxΑ #=∞‡~å^Œx, K«i¢`Ç« Ï‘ #∞~åÅx xOkOz#@∞¡QÍ
HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k –– ''J#$`«O "å UëÈHõ~Àu Ü«∂ Ѩ`∞« ºó ¢H`© å ã¨f J<≥º· ó ã¨OK«~u° —— "≥∞.ÿ ã¨O.
1–10–11.
34 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
 P~°OÉèOí Ö’ D Pã¨∞~° q"åÇ¨Ï Ñ¨^uúŒ ã¨=∂*ÏxH˜ P"≥∂^ŒÜ∂≥ QƺOQÍ L<åfl, ~å#∞
~å#∞ H˘O`« =ºuˆ~Hõ`« =zÛ#@∞¡ HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. ѨÙ~å}ËuǨ™êÅ q+¨Ü«∞O K«∂¿ãÎ,
~å=∂Ü«∞}OÖ’ HÔ Hˆ· ~Ú q"åǨÏO Hõ<åºâ◊√ůO fã¨∞H˘<Õ [iy#@∞¡ `≥Å∞ã¨∞OÎ k. ÉèÏ~°`O« Ö’
QÍO^è•i, =∂¢k, gi q"åǨʼnõΩ Ãã`· O« , cè+μ¨ ‡_»∞ H˘O`« Hõ<åºâ◊√ůO K≥eO¡ z#@∞¡ `≥Å∞ã¨∞OÎ k.
JѨÊ\˜ˆH ã¨=∂[OÖ’ Hõ<åºq¢HõÜ«∂xfl QÆ∂iÛ# PKå~°O xO^ŒºOQÍ LO_ç LO@∞Ok.
=∞#∞=Ù "≥Ú^ŒÖ#·ˇ 㨇 $uHÍ~°∞Å∞ Hõ<åºq¢HÜ õ ∞« =∞<Õ PKå~åxfl ZO`« f¢=OQÍ YO_çOKå~À
K«∂_»O_ç –– (=∞#∞㨇 $u–3–51)
''# Hõ<åºÜ«∂ó Ñ≤`å q^•fi<£ QÆ$ÏÇ‘ÏÜ ‚ ∂« K«∞Ûùů=∞}fiÑ≤
QÆ$ǨÏ<‚ £ Ç≤Ï â◊√ůO Ö’Éè#Ë ™êº#fl~À Ѩ`º« q¢H~õ ¸.——
ZO`« ѨO_ç`∞« _≥<· å `«# H˘=∂Ô~HÎ Àã¨O Hõ<åºâ◊√ůO ¢QÇÆ Ï≤ OK«~å^Œ∞.
Hõ<åºâ◊√ůO fã¨∞HÀ=@O JO>Ë `«# H˘=∂Ô~#Î ∞ J=Ú‡HÀ=@"Õ∞! J\Ï¡Qˆ
=∞#∞㨇 $uÖ’<Õ 9–98 Ö’ ––
''J^Œn`« # â◊¥¢^À Ñ≤ â◊√ůO ^Œ∞Ç≤Ï`«~O° ^Œ^`Œ ü
â◊√ůO Ç≤Ï QÆ$ǨÏ<‚ £ ‰õΩ~°∞`Õ Kè#« flO ^Œ∞Ç≤Ï`«$q¢HÜ
õ ∞« "£∞.——
É’^è•Ü«∞#∞_»∞ `«# ^è~Œ ‡° ã¨∂¢`åÖ’¡ (1–11–20) ''¢H`© å¢^"Œ ºÕ } Ü«∂
<ås, ™ê = Ѩffl qnèÜ∞« `Õ # ™ê ^≥"· Õ # ™ê Ñ≤¢`ºÕ , ^•ã‘O `åO Hõ=Ü≥∂
q^Œ∞ó II ^è#Œ q∞zÛ H˘x fã≤H˘x~å|_ç# ¢ã,Α Ѩufl HÍ<Õ~^° ∞Œ . JO>Ë, P"≥∞‰õΩ
^è~Œ ‡° Ѩufl Q“~°=O~å^Œ∞. J@∞=O\˜ ¢H`© "« ∞≥ #ÿ ¢ã,Α ^≥=· HÍ~åºÅÖ’ Ñ≤`$« HÍ~åºÅÖ’
ÉèÏQÆ™êfiq∞x HÍ<Õ~^° ∞Œ . JO>Ë ^è~Œ ‡° Ѩufl HÍ<Õ~^° ∞Œ Jx J<åfl_»∞. JO`ÕHÍHõ É’^è•Ü«∞#∞_Õ
WOH˘Hõ J_»∞QÆ∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ"Õã≤ W\Ï¡ JO@∞<åfl_»∞? ––
''â◊√Ö˯# ÜÕ∞ ¢ÑÜ
¨ ∞« K«Ûxù Î ã¨fiã¨∞`åO Ö’Éèí "≥∂Ç≤Ï`åó
P`«‡q¢H~õ Ú}ó áêáêó =∞ǨH˜eÛ+¨ HÍ~°HÍó
Ѩ`x« Î x~°Ü∞Õ Ñ¶∞¨ ’ˆ~ Ѷ∞¨ flxÎ Kåã¨Ñ=Î̈ ∂`«∞¯Å"£∞.——
(É’^è•.^è.Œ ã¨∂. 1–11–20, 21)
''^è#Œ Ö’ÉèOí Ö’ ¢Q∞Æ _ç"¤ å_≥· `«# ‰õÄ`«∞ifl â◊√ůO fã¨∞H˘x J=Ú‡H˘<Õ áêÑ≤+"ª≤ å_»∞
`«##∞ `å#∞ J=Ú‡H˘#fl"å_Õ J=Ù`å_»∞. J@∞=O\˜"å_»∞ `å#∞ Ѷ∞¨ ’~° #~°HÍxfl J#∞Éèqí ã¨∂,Î
`«# U_»∞`«~åÅ"åi ѨÙ}Ϻefl Ãã`· O« <åâ◊#OKÕ™êÎ_∞» —— Jx.

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 35

 (Ô~O_»∞"ÕÅ ã¨O=`«û~åÅ<å_»∞ =∞#㨇 $uHÍ~°∞Å∞, WO`«\ ˜ ã¨O㨯~°}ÏaèÖÏ+¨μÖˇ,· P<å\˜
^Œ∞~åKå~åxfl W\Ï¡ YO_çOz, ã¨OѶ¨∂xfl P ^Œ∞~åKå~°O #∞O_ç =∞~°eOK«\ÏxH˜
¢Ñܨ ∞« uflOKå~°∞. "ÕÅ ã¨O=`«û~åÅ∞ QÆuOzáÈ~Ú<å, P 㨇 $uHÍ~°∞Å =K«<åÖËfl =e¡Oz,
ã¨OѶ∂¨ xfl ã¨O㨯iOK«\ÏxH˜ U=∂¢`=« ¸ ѨÓ#∞HÀ‰õΩO_® L#fl, ѨO_ç`‰« Ωõ O_»Å^è•~°∞efl
U=∞<åe? "åiˆHg∞ ÉÏ^躌 `«Ö^Ë •? Hõ<åºq¢HÜ õ ∂« xfl P<å\˜ ѨO_ç`∞« Å∞ YO_çOz#@∞¡ D<å_»∞
QÆ$ǨϺã¨∂¢`åefl ã¨=iOKåeû# JQÆ`«ºOÖË^•? Ѩ~°q¢HõÜ«∞ q+¨Ü«∞OÖ’, WOHÍ W`«~°
^Œ∂~åKå~åÅ q+¨Ü«∞OÖ’, ѨO_ç`«∞Öˇ·#"å~°∞ ã¨=∂*ÏxH˜ ¢`À=K«∂Ñ≤OK«=^•Ì? D
ѨO_ç`«∞ÅHõO>ˇ, PѨO_ç`«∞Öˇ·# ã¨OѶ¨∞ã¨O㨯~°ÎÖË #Ü«∞OQÆ^•! "å~°∞ ^è≥·~°ºOQÍ Wk K≥_»¤
PKå~°=∞x K≥Ñʨ <≥<· å K≥ÑÙ¨ `«∞<åfl~°∞. ѨO_ç`∞« Å∞ =∂¢`O« , P "≥#∞Hõ\ ˜ 㨇 $`«∞efl =e¡ã∂¨ ,Î
`«=∞ |∞kú"É·≥ Ïè "åxH˜, `«=∞ áêO_ç`º« ¢ÑH¨ ~õ ¬° ‰Ωõ Ö’Ö’# =Úiã≤áÈ`«∂ ¢|`«∞‰õΩ`«∞<åfl~°∞.
D<å_»∞ =∞#∞=Ù, É’^è•Ü«∞#∞_»∞ ÖÏO\˜"åˆ~ L#fl>ˇÿ¡`Õ =~°q¢HõÜ«∂xfl
YO_çOz, Ñ≤`«$^Õ=`«Å‰õΩ L`«Î=∞QÆ`«∞efl HõeyOKåeû# H˘_»∞‰õΩ<Õ
J=Ú‡HÀ=@O WOHÍ Ñ¶∞¨ ’~°áê`«HOõ Jx ¢"åã≤ LO_Õ"å~°∞. ÖË^•, HÍÖÏxH˜
`«y#@∞¡QÍ, ~å[H©Ü∞« , ™êOѶ∞≤ Hõ, Pi÷Hõ ã¨OѶ∂¨ ÅÖ’ ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ LO_»\ÏxH˜
J#~°›Åx ¢"åã≤ LO_Õ"å~°∞.)
ã¨~ˆ , WHõ Ѩ^‡Œ ѨÙ~å}OÖ’ J~Ú`Õ, ‰õÄ`«∞ifl J=Ú‡H˘#fl"åx =ÚYO
K«∂_»~å^Œx J<åfl~°∞. XHõ"àÕ ◊ á⁄~°áê@∞# K«∂¿ãÎ ¢áêÜ«∞tÛ`«OÎ QÍ ã¨∂~°∞º}˜‚
K«∂_®Åx J<åfl~°∞ –– ''Hõ<åº q¢H~õ Ú}ÏO ¢|Ǩχ#fl Ѩâºı `ü =^Œ#O |∞^èóŒ
^Œ$ëêì º Kå*Ï˝#`À "åÑ≤ ‰õΩ~åº<å‡~åÎO_» ^Œ~≈° #O——
(Ѩ^‡Œ ѨÙ~å}O. ¢|ǨχYO_»O 24–26)
nxx|\˜,ì ¢H=õ ∞OQÍ ã¨=∂[OÖ’ D<å_»∞ =~°q¢HÜ õ ∞« O ã≤Q∞Æ Öæ ‰Ë Ωõ O_® qK«ÛÅq_çQÍ
™êQÆ∞`«∞#fl>Ë¡ P<å_»∞ Hõ<åºq¢HõÜ«∞O J<Õk ÃÑ^ŒÌ*Ï_»ºOQÍ ¢Ñ¨|e LO@∞Ok. JO^Œ∞ˆH,
ã¨OѶ∞¨ ã¨O㨯~°}ÏaèÖÏ+¨, ã¨OѶ∞¨ ™œÉèÏQͺxfl ¢âÜ
ı ∂« xfl HÀi# ^è~Œ ‡° âߢãHΨ Í~°∞Å∞ P ^Œ∞~åKå~åxfl
W\˜ì Ѩ~∞° +¨"åHͺ֒¡ YO_çOKå~°∞. `å`å¯eHõOQÍ, D ^Œ∞~åKå~°O H˘O`«HÍÅOáê@∞ Py<å,
=∞m§ ã¨OѶ∞¨ O P ѨÓ~°fi PKå~åxH˜ `«Å Xyæ#@∞¡QÍ HõxÑ≤™ÈÎOk ––
cè+μ¨ ‡_»∞, =∂¢kx áêO_»∞~åA#H˜ÑÊ≤ Oz q"åǨÏO KÕ~ÚOKå~°x `«Åz ~åÜ«∞ÉÏ~åxH˜
"≥o§#ѨÙÊ_»∞ â◊Å∞º_»∞ ZO`À ã¨O`À+¨O`À JO\Ï_»∞ ––
''ѨÓÔ~· fió ¢Ñ¨=iÎ`«O H˜Oz`«∞¯ÖËã≤‡ #fl$Ѩ ã¨`«Î"≥∞ÿó
™ê^è∞Œ "å Ü«∞k "å ™ê^è∞Œ `«<åflu¢HÍ#Î =Ú`«û¿ÇÏ
36 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
 =ºHõOÎ `«^ƒŒ =ù `«âßÛÑ≤ qk`«O <å¢`« ã¨Oâ◊Ü∞« ó
# K« Ü«ÚHõOÎ `«^•ä =‰õΩOÎ Éè"í å<ÕÇÌ Ï‘ u ã¨`=Ϋ ∞
‰õΩÅ^è~Œ ‡° ó 㨠<À g~° ¢Ñ=¨ ∂}O Ѩ~=° ∞O K« `«`ü
`Õ#`åfiO # ¢|g"Õ∞º`«^Œ ã¨OkQÆOú =KÀ iǨÏ<£?——
(=∞.ÉèÏ. 1–113–14, 15, 16)
''g∞~°∞ <å ™È^Œix áêO_»∞~åAH˜zÛ q"åǨÏO KÕ~ÚOKåÅ#∞‰õΩO>Ë g∞~°∞ `«Ñʨ ‰õΩO_®
Hõ<åºâ◊√ůO W=fi=Åã≤ LO@∞Ok. Wk =∂ =Oâ◊OÖ’ Ѩ~O° Ѩ~O° QÍ =ã¨∞#Î fl PKå~°O. D
PKå~°O =∞Oz^≥<· å K≥_^¤» <·≥ å nxx "Õ∞=Ú J#∞ã¨iOK«Hõ `«Ñʨ ^Œ∞. g∞~°∞ Jhfl `≥eã≤#"å~°∞.
<åKÕ`« K≥ÑÊ≤ OK«@O ZO^Œ∞‰õΩ?—— Jx. cè+μ¨ ‡_»∞ Hõ<åºâ◊√ůOQÍ =∞¢^~Œ åA‰õΩ (áêO_»∞~åA‰õΩ
=∂¢kxzÛ q"åǨÏO KÕ~ÚOK«\ÏxÔH)· ~°`åflÅ∞, =∞}∞Å∞ =ÔQ~· å ^è#Œ ~åâ◊√Å∞, U#∞QÆ∞Å∞,
QÆ∞éÏ]Å∞, =ÔQ~· å J<ÕHOõ ~ÚzÛ#@∞¡ â◊Å∞º_»∞ "å\˜x ¢QÇÆ Ï≤ Oz ã¨O`À+≤Oz#@∞¡
=∞ǨÉèÏ~°`O« Ö’ LOk.
(D ã¨O^Œ~ƒ° Où JO`å K«kq`Õ, D<å_»∞ J<ÕH=õ ∞Ok ã¨OѨ#∞flÅ∞
`«=∞ ‰õΩ=∂~°∞xH˜ =~°â√◊ ůO––Hõ@flO––J_»∞QÆ∞`«∂ K≥¿ÑÊ=∂@Å∞ â◊Å∞ºx
=∂@Å#∞ `«ÅÑ≤OѨ"å? '=∂‰õΩ _»|∞ƒ‰õΩ Ö’@∞ÖË^∞Œ . HÍx, =∂ JO`«ã∞¨ ‰Î Ωõ ,
Ǩϟ^•‰õΩ `«y#@∞¡QÍ fã¨∞HÀHõáÈ`Õ, ã¨OѶ¨∞OÖ’, |O^èŒ∞=~°æOÖ’ Q“~°=O
LO_»^∞Œ QÆ^•!— JO@∂ â◊ź=K«<åÖËfl =e¡ã∂¨ OÎ \Ï~°∞.)
nxx|\˜ì =∞#O ¢QÇÆ Ï≤ OKåeûO^Õ=∞O>Ë (1) P HÍÅOÖ’ Ãã`· O« Hõ<åº
q¢HÜõ ∂« xH˜ ã¨OѶ∞¨ OÖ’ ¢áêu‰õÄźO LOk. (2) â◊Å∞ºxÖÏO\˜ "åiH˜ Ãã`· O«
Jk `«ÑÙ¨ Ê Jx `≥Å∞ã¨∞. (3) ã¨OѶ∞¨ ã¨O㨯~°ÅÎ ∞, âߢãHÎ̈ Í~°∞Å∞ JO`å D
PKå~°O `«ÑÙ¨ Ê Jx, áêѨ=∞x Ѷ∞¨ ’+≤ã∂¨ <Î Õ L<åfl~°∞. (4) HÍx, =OâßKå~°O, ã¨OѶ∞¨ Q“~°=O
J<Õ =OHõ`À =^è∂Œ q¢HÜ õ ∞« O ™êyOKÕ"å~°#fl=∂@. D ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ =∞#O `≥Å∞ã¨∞HÀ"åeû#
q+¨Ü∞« O XHõ\ ˜ LOk –– ^ŒH} Δ˜ ^ÕâO◊ Ö’ `«O*Ï=Ó~°∞ lÖÏ¡Ö’ ÅaèOz# 15–= â◊`å|ÌÑÙ¨
XHõ âßã¨<åxfl|\ì̃, JK«Û\˜ ¢ÉÏǨχ}∞ÅO`å ã¨=∂"Õâ"◊ ∞≥ ÿ `«=∞Ö’ `å=Ú K«iÛOK«∞H˘x ''U
`«O¢_ç J~Ú<å Hõ<åºâ◊√Öϯxfl ¢QÇÆ Ï≤ ¿ãÎ J`«xx *Ïu#∞O_ç |Ç≤Ï+¨¯iOKåe—— Jx x~°~‚ ÚOz#@∞¡
`≥Å∞™ÈÎOk (South Indian Inscription - Vol - 1 No-56). D<å\˜ ѨO_ç`∞« ʼnõΩ,
ã¨O㨯~°ÅÎ ‰õΩ P=∂¢`O« ^è~·≥ º° O ÖËHáõ È=\Ïxfl K«∂¿ã,Î *Ïu^è•i‡HõOQÍ ZO`« xsfi~°º=∞ø`ÀO^À
`≥Å∞ã¨∞ÎOk.
ѨÓ~°fiO, ÉÏźq"åǨÅ∞ D Hõ<åºq¢HÜ õ ∞« ã¨O¢Ñ^¨ •Ü«∂xH˜ ÉÏQÍ J#∞‰õÄeOz<å~Ú.
Hõ#º^•fi~å U q^èŒ"≥∞ÿ# ¢Ñ¨uѶ¨∞@# LO_»^Œ∞ HÍ|\˜ì! ¢Hõ=∞OQÍ ã¨Éèíºã¨=∂[OÖ’ D

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 37

Hõ<åºq¢HÜ
õ ∞« O KåÖÏÉèÏQÆO `«yáæ È~Ú<å, JHõ¯_»H¯õ _» H˘xfl Jã¨Éºíè *Ï`«∞Ö’¡, JtHΔ̃`« *Ï`«∞Ö’¡
WOHÍ J=∞Å∞Ö’ LOk.
D ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ W`«~° ^ÕâßÖ’¡ Dq^è"Œ ∞≥ #ÿ Hõ<åºq¢HÜ
õ ∞« Ѩ^uúŒ J=∞Å∞Ö’ LO^•?
ÖË^•? Jx ‰õÄ_® `≥Å∞ã¨∞HÀ"åe. ZO^Œ∞KÕ`#« O>Ë, áêâßÛ`«∞ºÅ∂, "åi ÉèÏ"åʼnõΩ ^•ã¨∞Öˇ#·
H˘O^Œ~∞° ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∂ ‰õÄ_® =∞# ¢áêp# ã¨O¢Ñ^¨ •Ü«∂efl "≥H¯˜ iOK«@O, ¿ÇÏà◊#KÕÜ∞« @O
Ѩiáê\˜Ü«∞ "åiH˜, Kåi¢`«Hõ *Ï˝#O ÖËHõáÈ~Ú<å, ¢QÆO^äŒÑ¨i*Ï˝#O ÖËHõáÈ~Ú<å, "≥é˜],
"≥Úé˜] q=∞~°≈Å∞ KÕã∂¨ LÎ O\Ï~°∞ HÍ|\ì̃!
D Hõ<åºq¢HÜõ ∞« O J<Õ P^è•~°O, ZѨÙÊ_À XHõÑÙ¨ Ê_»∞, ¢ÑѨ O¨ K«OÖ’x Jxfl ^ÕâßÖ’¡#∂
J=∞Å∞Ö’ L#fl@∞¡ áêâßÛ`«º Kåi¢`‰« Ωõ Å ¢"å`«efl|>Ëì `≥Å∞™ÈÎOk. H˘xfl *Ï`«∞Ö’¡ Hõ<åºâ◊√ůO
ѨÓiÎQÍ K≥e¡OKÕ^•HÍ Hõ#ºg∞^Œ =~°∞xH˜ Uq^èŒ"≥∞ÿ# JkèHÍ~°=¸
ã¨O¢Hqõ ∞OK«^∞Œ . P â◊√ůO ^è#Œ ~°∂ѨOÖ’#∞, =ã¨∞~Î ∂° ѨOÖ’#∂ LO@∞Ok.
Hõ < åºâ◊ √ ůO K≥ e ¡ O K« Ö Ë H õ á È`Õ P Ѩ Ù ~° ∞ +¨ μ _» ∞ =∂=∞QÍi ~ÚO@
H˘O`«HÍÅOáê@∞ "åiH˜ ¿ã=KÕÜ∂« e.
ѨÓ~°fiѨ٠~°+¨º<£ ™ê¢=∂[ºOÖ’x `«∞~ü¯, `å~åÎ~ü *Ï`«∞Ö’¡ D
Hõ<åºâ◊√ůO K≥eO¡ K«@=∞<Õk `«Ñʨ xã¨i. F@Ü«∞H± *Ïu"å~°∞ Ѩâ√◊ =ÙÅ∞,
HÀà◊√§HÍHõ 150 ~°∂|∞à◊√§ ^è#Œ O K≥eO¡ Kåeû =KÕÛk. (Westermark
- History Vol-II page 381) ã¨∞=∞¢`å nfiѨOÖ’ ÉÏ\Ïì *Ïu"å~°∞
Hõ#º`«O¢_Hç ˜ |OQÍ~°∞ LOQÆ~O° K≥eO¡ K«@O PKå~°O. #∂ºyhÖ’ ‰õΩHõ¯^ŒO`«O,
ѨOk, H˘xfl PÉè~í } ° ÏÅ∞ K≥eO¡ Kåe. ã¨∞ÉÏ#∂*Ïu"åiÖ’ =¢™êÎÅ∞, ѨOK«^•~°, Hõ_=» Å∞,
W`«_Î ç áê¢`Å« ∞ Hõ<åºâ◊√ůO. áê¡i_®Ö’ _»|∞ƒ, W`«~™° ê=∂#∞Å∞ W"åfie. W\Ï¡ ¢áêp#HÍÅOÖ’
U U ^ÕâO◊ Ö’ Hõ<åºâ◊√ůO U q^èOŒ QÍ LO_Õ^À Westermark J<Õ K«i¢`H« Í~°∞_»∞ `«#
History Vol II Page 354 #∞O_ç 431 =~°‰Ωõ qѨÙÅOQÍ =i‚OKå_»∞. "≥Ú#fl "≥Ú#fl\˜=~°‰Ωõ
=∞# PO¢^^Œè âÕ O◊ Ö’<Õ D PKå~°O J=∞Å∞Ö’ L#flO^Œ∞=Å¡<Õ 'Hõ<åºâ◊√ůO— ÖÏO\˜, <å@HÍÅ∞
ã¨O㨯~°}ÏaèÖÏ+¨`À ~°zOѨ|_®¤~Ú. D Hõ<åºâ◊√ÖϯxH˜ =¸ÅHÍ~°}OQÍ LO@∂ =zÛ#
ÉÏźq"åǨxfl x~ÀkèOK«\ÏxH˜ J<ÕHõ =∞Ok ã¨OѶ∞¨ ã¨O㨯~°ÅÎ ∞ L^Œºq∞OKåeû =zÛOk.
P~°¬=Ú
=∞#∞=Ù, Ü«∂[˝=Å∞¯ º_»∞, PѨãOÎ̈ |∞_»∞ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ ^è~Œ ‡° âߢãÎ̈ HÍ~°∞ÅO`å ¢áê*ÏѨ`º« O
HõO>ˇ P~°¬"∞Õ ¢â+ı "ª̈ ∞≥ #ÿ Ѩ^uúŒ Jx J<åfl~°∞. HÍ|\ì̃ =∞#O K≥ÑÙ¨ ÊH˘<Õ ¢H=õ ∞OÖ’ ¢áê*ÏѨ`º« O
38 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
`«~∞° "å`«<Õ P~°¬O ~å"åe. HÍx, D Ѩ^uúŒ Ö’ ‰õÄ_® Hõ<åºq¢HÜõ ∞« O ÅHõ}
Δ ÏÅ∞ QÀK«iã¨∂Î
L#flO^Œ∞=Å¡ ¢áê*ÏѨ`º« O HõO>Ë P~°¬O Ç‘Ï#"≥∞#ÿ kQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ K«@O [~°∞QÆ∞`ÀOk. D
P~å¬xfl QÆ∞iOz =∞#∞㨇 $u 3–29 Ö’ ––
''ZHõO QÀq∞^è∞Œ #O ^≥· fi"å =~å^•^•Ü«∞ ^è~Œ ‡° `«ó
Hõ<庢Ñ^¨ •#O qkè=^•~À¬ ^è~Œ ‡° ó # LK«º`Õ—— J<åfl~°∞.
Ü«∞[˝Ü∂« QÍk HÍ~åºÅ#∞ x~°fiiÎOK«@O HÀã¨O Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯ `«O¢_ç =~°∞x =^Œ#Ì ∞Oz
XHõ\ ˜ ~Ô O_»∞ [`«Å P=ÙÅ∞, XHõ PÉ’`«∞#∞ ¢QÇÆ Ï≤ Oz, qkè ѨÓ~°fiHõOQÍ Hõ<åº^•#O KÕ™êÎ_∞» .
D QÀq∞^èŒ∞<åxfl ¢QÆÇ≤ÏOK«@O J<Õk Ü«∞[˝O HÀã¨O HÍ|\˜ì nxx P~°¬=∞<åfl~°∞. (D
~ÀAÖ’¡ ''"Õ∞=Ú Hõ@flO fã¨∞HÀ=@O ÖË^∞Œ . "åà◊§ J=∂‡~ÚH˜ S^≥H~õ åÅ =∂QÍ}˜, JÅ∞¡_∞»
_®Hõ ì ~ ° ∞ QÍ ¢áêH© ì ã ¨ ∞ ÃÑ@ì \ ÏxH˜ Ѩ @ flOÖ’ XHõ "Õ ∞ _» , z#flHÍ~° ∞
WK«∞ÛH˘O@∞<åfl~°∞—— Jx JO@∞#fl@∞¡) Pã¨∞~°OÖ’ Hõ<åºâ◊√ůO q+¨Ü∞« "≥∞ÿ
ÉË~=° ∂_»\ÏxH˜ J=HÍâ◊O LOk. WO^Œ∞Ö’ P J=HÍâ◊O HõxÑ≤OK«^∞Œ . ÃÑQ· Í
P fã¨∞HÀ<Õk ^è~Œ ‡° HÍ~°º x~°fiǨÏ} HÀã¨O Jx HÍ|\ì̃ `«ÑÙ¨ ÊÖË^<Œ Õ ÉèÏ=O
WO^Œ∞Ö’ xÇ≤Ï`«"≥∞ÿ LOk. KåÅ=∞Ok 㨇 $uHÍ~°∞Å∞ nxx ‰õÄ_®
Hõ<åºâ◊√ůOQÍ<Õ Ñ¨iQÆ}˜OKå~°∞. HÍx *ˇ·q∞x =∂¢`«O ^è•i‡Hõ Hõ$`åºÅ
HÀã¨O QÀq∞^è∞Œ <åxfl ¢QÇÆ Ï≤ ã¨∞<Î åfl_»∞ HÍ|\ì̃ `«ÑÙ¨ Ê ÖË^<Œ åfl_»∞ –– ''¢HÜ õ ∞« 㨺
^èŒ~°‡ =∂¢`«`«fi"£∞—— (ѨÓ~°fig∞=∂O㨖6–1–15) nxx "åºMϺxã¨∂Î
â◊|~°™êfiq∞ `«# ÉèÏ+¨ºOÖ’ ''<å™ê ¢HÜ õ ∞« ó Wu. ¢HÜ
õ ∂≥ ǨïºK«ÛhK«Ñ}¨ À^è=Œ u.
xÜ«∞`«O ufi^ŒO ^•#"£∞—— ¢HÜ õ ∞« =ã¨∞=Î Ù‰õΩ |*Ï~°∞Ö’ ^è~Œ ° ÃÑ~°Q@
Æ O, `«~Q° @
Æ O
LO@∞Ok. WHõ¯_» J\Ï¡ H͉õΩO_® YzÛ`«OQÍ 'QÀq∞^è∞Œ #O— Jx J#@O=Å¡, P~°¬ Ѩ^uúŒ Ö’
^è~Œ ‡° HÍ~°º x~°fiǨÏ}HÀã¨O JÅ∞¡à√◊ § =∂=∞QÍ~°‰¡ Ωõ ~ÚKÕÛ ~¸ QÀq∞^è∞Œ # ^•#O ZѨÙÊ_»∂
XHõ\ Q˜ Í<Õ LO@∞Ok. HÍ|\˜ì Wk Hõ<åºâ◊√ůOHÍ^Œ∞! J<åfl_»∞. J\Ï¡Qˆ , q∞¢`q« ∞¢â√◊ _»∞ `«#
g~°q∞¢`À^ŒÜ«∞OÖ’ ''^èŒ~°‡xq∞`ÀÎǨϺ™œ ã¨O|O^èŒó # Ö’^èŒ xq∞`«Îó—— Ö’ÉèíO`ÀH͉õΩO_®
^è~Œ ‡° OHÀã¨O fã¨∞H˘<Õk HÍ|\ì̃ ¢â+ı =ª̈ ∞x K≥áêÊ_»∞. W\Ï¡, H˘O`«=∞Ok âߢãHÎ̈ Í~°∞Å∞ nx
Bz`åºxfl ã¨O^Œ~åƒù#∞™ê~°OQÍ ã¨=∞iÌOz<å, "≥Ú`åÎxH˜ D Ѩ^uúŒ Pã¨∞~åxH˜ 㨇 $u zǨÏflOQÍ,
ÖËHõ, J=âı+¨ zǨÏflOQÍ H˘O`«HÍÅOáê@∞ xez LOk. HÍ|>Ëì, qÖ’=∞ Ѩ^ŒúuÖ’
¢áê*ÏѨ`åºxH˜ =ÚO^Œ∞QÍ<Õ nxx ¢Ñ™¨ êÎqOK«@O [~°∞QÆ∞`«∂ LO@∞Ok.
=∞#∞=Ù ~ÚzÛ# x~°fiK«#O ÃÑ#· ~Ú=fi|_»k¤ . Pâ◊fiÖÏÜ«∞# QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÖ’¡ 1–4–27
Ö’ ''QÀ q∞^è∞Œ #O ^Œ`ÀÎ fiѨÜ∞« KÕÛ`ù « 㨠P~°¬ó—— Jx É’^è•Ü«∞# PѨãOÎ̈ ÉÏk ^è~Œ ‡° âߢãA
Î̈ Å˝
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 39
##∞ã¨iOz ‰õÄ_® Ü«∞[˝ ã¨Oáê^Œ#OHÀã¨O XHõ [`« P=Ùefl XHõ Z^Œ∞#Ì ∞ =∂=∞QÍiH˜
~Ú"åfiÅx LOk.—— W\Ï¡ W=fi@O=Å¡ "≥#∞Hõ\ ˜ Ѩ^∞Œ <åÅ∞æ `«~åÅ∞, `«~∞° "å`« P~°∞ `«~åÅ∞
Ѩq¢`=« ∞ø`å~Ú—— Jx Ü«∂[˝=ů ºã¨‡ $u (1–59) K≥ÑÙ¨ `ÀOk –– ''Ü«∞[˝ãº¨ |∞∞uº*Ë ^≥=·
P^•Ü«∂~°¬ã∞¨ Î QÀ^ŒfiÜ«∞"£∞. K«`∞« ~°âÌ ◊ ¢Ñ^¨ =Œè ∞[ó ѨÙ<å`«∞º`«~Î ° [â◊Û+¨\ò—— P~°¬OÖ’ QÀq∞^è∞Œ <åxfl
fã¨∞HÀ=@O J|^Œ=ú ∞x, Hõ#ºxKÕÛ@ѨÙÊ_»∞ H˘^ÀÌ – Q˘áÈÊ U ~°∂ѨOÖ’ fã¨∞H˘<åfl Jk
xO^Œº"Õ∞#x =∞#∞=Ù J<åfl_»∞. (=∞#∞㨇 $u 3–53, 54) P~°¬=Ú J<Õ Ñ¨^OŒ '|∞∞+≤— J<Õ
Ѩ^•xH˜ qâı+} ¨ ~°∂ѨOQÍ LOk. HÍ|\˜,ì Ü«∞[˝Ü∂« QÍ^Œ∞Å∞ PK«iOKÕ |∞∞+¨μÅ ‰õΩÖÏÖ’¡,
ѨÙ~ÀÇ≤Ï`« =OâßÖ’¡ D PKå~°O LO_ç LO@∞Ok. JO^Œ∞Hˆ P~°¬=∞<Õ ¿Ñ~°∞ =zÛ LO@∞Ok.
D ÃÑ· q+¨Ü∂« Å#∞ |\˜ì PÖ’z¿ãÎ P HÍÅOÖ’<Õ Hõ<åºâ◊√Öϯxfl =^ŒÅÖËHõ QÀq∞^è∞Œ #=∞<Õ
¢H˘`«ÑÎ ^¨ uúŒ |Ü«∞Å∞^ÕiO^Œx, P QÀq∞^è∞Œ # =∞<Õk Ü«∞[˝ ã¨Oáê^Œ#HÀã¨O Jx ã¨=∞i÷Oz#
"å~°∞, `≥Q_Æ #ç "å~°∂ ‰õÄ_® L<åfl~°x `≥Å∞ã¨∞OÎ k. (D HÍÅOÖ’ =~°H@ õ flO
J#‰õΩO_®, =^èŒ∞=Ù‰õΩ |OQÍ~°=Ú, á⁄Å=Ú =~°∞xH˜ ã¨∂¯@~°∞¡, HÍ~°∞¡,
\˜.q.Å∞ ÖÏO\˜ =ã¨∞Ιê=∞¢y ~°∂ѨOÖ’ J_çy#@∞¡Ok) ÉË~°=∞O>Ë, U
~°∂ѨOÖ’ [iy<å ÉË~"° ∞Õ Hõ^•! JO^Œ∞Hˆ nxH˜ ¢áê*ÏѨ`º« O HõO>ˇ `«‰Ωõ ¯=
™ê÷~Ú WKåÛ~°∞.
¢Ñ¨*ÏѨ`«ºO:––P~°¬OHõO>ˇ ¢áê*ÏѨ`«ºO ¢âı+¨ª`«~°O JO\Ï~°∞.
¢áê*ÏѨ`º« OÖ’ U q^è"Œ ∞≥ #ÿ Hõ<åºâ◊√ů=¸ U ~°∂ѨOÖ’#∂ ‰õÄ_® LO_»^∞Œ .
HÍ|\ì̃ Wk Hˆ =ÅO P^蕺u‡Hõ ^Œ$+≤`ì À [iˆQk HÍ|\˜ì!
Pâ◊fiÖÏÜ«∞# QÆ$ǨϺ ã¨∂¢`åÖ’¡ (1–4–25) Ö’ ''ã¨ÇϨ ^è~Œ ‡° O K«~`° «
Wk ¢áê*ÏѨ`º« ó—— =^è∂Œ =~°∞ e^Œ~Ì ∂° HõÅã≤ ™ê=∂lHõ, ^è•i‡Hõ Hõ~"ΰ åºÅ#∞ <≥~"° ~Õ Û° @O
J<Õk ¢áê*ÏѨ`º« ÅHõ} Δ O nx<Õ Ü«∂*Ï˝=ů ºã¨‡ $u Ãã`· O« ¿Ñ~˘¯O\’Ok. ''ã¨OÜ≥∂QÆ
=∞O¢`ó« ¢áê*ÏѨ`ºÕ ã¨ÇϨ ^è~Œ ‡° O K«~º° `åq∞u—— Jx Q“`«=∞㨇 $u ''ã¨ÇϨ ŸÉè∫ K«~`° åO ^è~Œ ‡° q∞u
"åKå#∞ ÉèÏ+¨ºK« Hõ<庢Ñ^¨ •# =∞Éèºí ~°Ûº ¢áê*ÏѨ`Àº qkèó 㨇 $`«ó—— (=∞#∞㨇 $u–3–30)
=^èŒ∂=~°∞e^ŒÌih ^èŒ~å‡K«~°}O KÕÜ«∞=∞x P^Õtã¨∂Î KÕ¿ã q"åǨxfl –– Hõ<åº^•<åxfl
¢áê*ÏѨ`º« O JO\Ï~°∞. W^Õ ã¨‡ $uHÍ~°∞ÅO^Œi Jaè¢áêÜ«∞=Ú Jx `≥Å∞™ÈÎOk. J~Ú`Õ,
ã¨ÇϨ ^è~Œ ‡° K«~}
° O J<Õk JxflO\˜Ö’#∂ LOk Hõ^•! nxÖ’x ¢Ñ`¨ ºÕ Hõ`« Uq∞\˜? JO>Ë, D
Ѩ^uúŒ ¢ÑH¨ Í~°O =^è∂Œ =~°∞e^Œ~Ì ∂° rq`åO`«O =~°‰Äõ xÜ«∞q∞`«"∞≥ #ÿ Ѩ^uúŒ ¢ÑH¨ Í~°O ^è~Œ å‡Å#∞
PK«iOKåe. Ѩu QÆ$Ǩϙê÷¢â=◊ ∂xfl =^Œe W`«~° P¢â=◊ ∂efl ã‘fiHõiOK«~å^Œ∞. D "≥Ú^Œ\ ˜
ÉèÏ~°º#∞ =^Œe WOH˘Hõ ÉèÏ~°º#∞ q"åǨÏOKÕã∞¨ HÀ~å^Œ∞ J<Õ xÜ«∞=∂Å∞ L#fl@∞¡QÍ JѨãOΨ |
40 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
QÆ$ǨϺ ã¨∂¢`åʼnõΩ (1–4–25) ¢"åã≤# \©HõÖ’ ǨÏ~°^Œ`«∞Î_»∞ qѨÙbHõiOKå_»∞ ––
''Ü«∞^ŒºÑ¨º<Õº+¨ºÑ≤ q"å¿ÇÏ+¨μ ã¨ÇϨ ^è~Œ ‡° K«~}° =∞ã≤,Î `«^•ä Ѩº¢`« Ü«∂=r˚=O ã¨ÇϨ ^è~Œ ‡° K«~}° "Õ∞=,
# =∞^èºÕ J¢â=◊ ∂O`«~° ¢áêÑ≤iÎ u qâı+ó¨ H˜O K« `«^•ä `«Ü∞ÿ≥ = ã¨ÇϨ ^è~Œ ‡° K«~} ° O # ¢ãºÎ̈ O`«~°
q"åǨÏó—— Jx ¢"åâß_»∞. P ǨÏ~°^`Œ ∞« _Î Õ Q“`«=∞ ^è~Œ ‡° ã¨∂¢`åÅ∞ (1–4–5)#∞ "åºMϺxã¨∂Î
‰õÄ_® W"Õ =∂@Å∞ K≥áêÊ_»∞. HÍ|\˜ì ¢áê*ÏѨ`º« =ÚYº ÅHõ} Δ ÏÅ∞ (1) Pr=#O ^ŒOѨ`∞« Å
^èŒ~å‡K«~°}O (2) W`«~° P¢â◊=∂efl ã‘fiHõiOK«‰õΩO_® LO_»@O (3) "Õ~˘Hõ ¢ã‘Îx
q"åǨÏ=∂_»‰Ωõ O_® LO_»@O, J<Õq.
D Ѩ^uúŒ ##∞ã¨iOz ^ŒOѨ`∞« Å∞ ¢Ñ*¨ ÏѨu Ü≥∞_»Å `«=∞ |∞∞}Ïefl f~°∞ÛHÀ=\ÏxÔH·
ã¨O`å<åxfl á⁄Ok, "åix ÃÑOz áÈ+≤OK«@O J<Õ ã¨O|O^è•xH˜ `«=∞O`«@`å=Ú |^Œ∞Öú ·ˇ
LO\Ï~°∞. JO^Œ∞KÕ`« D Ѩ^uúŒ ¢Ñ⨠ã◊ "Ψ ∞≥ #ÿ ^Œx D<å_»∞ ‰õÄ_® JOwHõiOK«=K«∞Û. ''ã¨ÇϨ ^è~Œ ‡°
¢HÜ
˜ ∂« ¿ÇÏ`À~åú#O ã¨=∞Ü«∞ |O^è<Œ å`ü JÅOHõ$`≥º· = Hõ<åºÜ«∂ó q"åǨÏó ã¨
¢Ñ*¨ ÏѨ`óÕ I Jx g~°q∞¢`À^ŒÜ∞« OÖ’ L^ŒÇϨ iOѨ|_»k¤ , ã¨O`å#¢áêÑ≤^Î •fi~å
¢Ñ¨*ÏѨuÜ≥ÚHõ¯ |∞∞}Ïxfl f~°Û@O J<Õ ^èŒ~°‡O ¢Ñ¨^è•#"≥∞ÿ#O^Œ∞# nxH˜
¢áê*ÏѨ`«ºO J<Õ ¿Ñ~°∞ =zÛ LO_»=K«∞Û. J~Ú`Õ ^èŒ~°‡âߢ™êÎefl|\˜ì D
q"åǨÏO ¢|Ǩ‡^≥=· P~å¬ÅHõO>ˇ xHõ$+¨"ì ∞≥ #ÿ kQÍ ZO^Œ∞‰õΩ Ñ¨iQÆ}O˜ Ѩ|_»k¤ ?
JO>Ë, WO^Œ∞Ö’ Hõ<åº^•#O ¢Ñ¨`ÕºHõ"≥∞ÿ# +¨~°`«∞Å#∞ qkèOz KÕÜ«∞@"Õ∞
nxH˜ HÍ~°}O J~ÚLO_»=K«∞Û. ^•=∞<Õk U^≥<· åã¨~ˆ , U q^è"Œ ∞≥ #ÿ +¨~`° ∞« Å∞
ÖˉΩõ O_® KÕÜ∂« e. WO^Œ∞Ö’ =~°∞x=^Œ#Ì ∞O_ç H˘xfl +¨~`° ∞« Å∞ qkèOz Ǩg∞Å∞
fã¨∞HÀ=@O J<Õk ^À+¨O. ¢ÉÏǨχ^≥=· q"åǨÖ’¡ W@∞=O\˜ +¨~`° ∞« Å∞ Ug
LO_»=Ù. Wk =∞s ѨÓ~°fiHÍÅO J=∞Å∞Ö’ LO_çLO_»^∞Œ . ÉÏQÍ K«^∞Œ =ÙH˘#fl\˜,ì L#fl`«"∞≥ #ÿ
jÅã¨OѨ^Œ Hõey#\ì̃ Ü«ÚHõ=Î Ü«∞ã¨∞¯ Öˇ#· \ì̃ =^è∂Œ =~°∞Å∞ =∂¢`"« ∞Õ rq`åO`«O ^è~Œ å‡K«~}° O
KÕ™êÎ=∞<Õ ¢Ñu¨ [˝ KÕÜ∞« QÆÅ∞QÆ∞`å~°∞. HÍ|\ì̃ Wk Ü«ÚHõ=Î Ü«∞ã¨∞¯ Öˇ#· "åiÖ’ [iˆQ q"åǨÏO
Jx `≥Å∞ã¨∞OÎ k.
H˘O`«=∞Ok âߢãÎ̈A˝Å∞ ¢áê*ÏѨ`«º=Ú, ¢ÉÏǨχ=Ú D Ô~O_»∂ XHõ>Ë Jh, XˆH
Ѩ^uúŒ H˜ ~Ô O_»∞ ¿Ñ~°h¡ JO\Ï~°∞. ¢áêp#∞Öˇ#· =t+¨μ_ª ∞» , P~°ãOΨ |∞_»∞ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ ^è~Œ ‡° âߢãHΨ Í~°∞Å∞
D ¢áê*ÏѨ`º« =∞<Õ q"åǨÏѨ^uúŒ x ¿Ñ~˘¯#ÖË^∞Œ . "å~°∞ ¢Ñ⨠ã◊ "Ψ ∞≥ #ÿ "å\˜Ö’ ¢ÉÏǨχ^≥=· P~å¬Å<Õ
¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. Zxq∞k ~°HÍÅ<Õ ã¨OYº#∞ ѨÓiOK«\ÏxÔH· ¢áê*ÏѨ`åºxfl KÕiÛ LO\Ï~°x
q=∞~°≈‰õΩÅ∞ H˘O^Œ~∞° JO\Ï~°∞. Wk ¢ÉÏǨχOÖ’ˆH =ã¨∞OÎ ^Œx "åi L^ÕâÌ º◊ O. Wk ¢áœ_è»
=Ü«∞ã¨∞¯Ö’¡ [iˆQk HÍ|\ì̃ ÉÏź q"åǨxH˜, Hõ<åº^•<åxH˜ `å=Ù ÖË^xŒ , HÍÅ¢H"õ ∞Õ }
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 41
ÉÏźq"åǨÅ∞ ¢Ñ|¨ e# g∞^Œ@ D Ѩ^uúŒ ‰õÄ_® H©}
Δ O˜ z, Hõ<åº^•#O J<Õk‰õÄ_® KÀ@∞
KÕã∞¨ H˘#fl^Œx `≥Å∞ã¨∞OÎ k.
^≥=· =Ú: ¢áê*ÏѨ`º« O HõO>ˇ ^≥=· q"åǨÏO ¢â+ı "ª̈ ∞≥ #ÿ ^Œx JO\Ï~°∞. Ü«∂[˝=Å∞¯ º_»∞
''Ü«∞[˝ã÷¨ |∞∞ufi*Ë ^≥=· ó—— (Ü«∂. 㨇 $. 1–59) J<åfl_»∞. Pâ◊fiÖÏÜ«∞#∞x Jaè¢áêÜ«∞O ¢ÑH¨ Í~°O
''|∞∞ufi*Ë q`«`Õ Hõ~‡° }˜ ^Œ^•º^ŒÅO Hõ$`«º 㨠^≥=· ó—— (Pâ◊fi. QÆ$. ã¨∂. 3–53.) `«O¢_ç `«#
Hõ#º#∞ JÅOHõ$`«#∞ KÕã,≤ `å#∞ KÕã∞¨ #Î fl Ü«∞[˝OÖ’ áœ~ÀÇ≤Ï`åºxfl x~°fiÇ≤Ïã¨∞#Î fl |∞∞ufiA#‰õΩ
^•#OKÕ¿ã q"åǨÏO ^≥·==Ú Jx. É’^è•Ü«∞#∞_»∞‰õÄ_® |∞∞ufi‰õΩ¯#‰õΩ ^ŒH˜Δ}~°∂ѨOÖ’
Hõ#º#∞ ~Ú™êÎ_x» K≥áêÊ_»∞ –– ''^ŒH} Δ̃ Ïã¨∞ nÜ«∞=∂<å ã¨fi#Î̂~fik Ü«∞`ü |∞∞ufi*Ë ã¨ ^≥=· ó——
(É∫^è•. ^è.Œ ã¨∂. 11) ^Õ=`«Å #∞^ÕtÌ Oz KÕ¿ã Ü«∞[˝OÖ’ Hõ#ºxzÛ KÕ¿ã q"åǨÏO HÍ|\˜ì
nxH˜ ^≥=· =∞<Õ ¿Ñ~°∞ =zÛ LO_»=K«∞Û. =∞#∞=Ù –– ''Ü«∞*Ë˝ `«∞ q`«`Õ ã¨=∞ºQÆ$ufi*Ë Hõ~‡° ‰õΩ~°fi`Õ
PÅOHõ$`«º ã¨∞`å^•#O ^≥·=O ^èŒ~°‡ ¢Ñ¨K«HõΔ`Õ.—— (=∞#∞㨇 $u. 3–28)——
Ü«∞[˝OÖ’ Hõ~°‡x~°fiǨÏ}O KÕã¨∞Î#fl |∞∞ufiAxH˜ JÅOHõ$`«Ü≥ÿ∞# Hõ#º#∞
^•#O KÕÜ∞« @O ^≥=· q"åǨÏO—— Jx J<åfl_»∞. J~Ú`Õ, Ü«∂QÍÖ’¡ KÕã#≤
¿ã=ʼnõΩQÍ#∞ ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞xH˜ Hõ#º x=fi@O J<Õk "≥k· Hõ™êÇ≤Ï`«ºOÖ’ Ãã`· O«
HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞Å∞, Ü«∞*Ï˝xH˜ Ü«∞[=∂#∞Öˇ#· ~åAÅ^•fi~å Hõ#ºÅ#∞
^•ã‘Å#∞ á⁄Ok#@∞¡ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. J@∞=O\˜ Hõ#ºÅ#∞ '=^è∂Œ — â◊|OÌ `À
=º=ǨÏiOz#@∞¡ `≥Å∞™ÈÎOk (|∞∞. 5–61–17, 19)Ö’ ^•Å∞ƒùºx H˘=∂Ô~Î
Ü≥∞ÿ # ~°^gŒä uHÀã¨O âߺ"åâ◊√fi_»∞ KåÖÏ "庉õΩÅѨ_#ç @∞¡ `«~∞° "å`« P"≥∞#∞
á⁄Ok#@∞¡ `≥Å∞ã¨∞OÎ k. '|$ǨÏ^Õ=Ì `«— J<Õ ¢QOÆ ^äOŒ Ö’ âߺ"åâ◊√fi_»∞ `«#HÀã¨O
H͉õΩO_® `«# ‰õΩ=∂~°∞xHÀã¨O Hõ#º#∞ J_çy#@∞¡Ok. W\Ï¡ ~åAÅ=^ŒÌ #∞O_ç Hõ#ºÅ#∞,
ã¨OáêkOK«@O J<Õk q"åǨÏO Z\Ï¡ J=Ù`«∞Ok! D Ѩ^uúŒ "≥Ú^Œ\ ˜ =¸_»∞ =~å‚Ö’¡<Õ
LO_ç LO@∞Ok. "åˆ~ Ü«∞[=∂#∞Öˇ<· å, |∞∞ufi‰õΩ¯Öˇ<· å HÍ|\˜!ì Wk LOѨÙ_»∞Hõ`ÅÎ≥ PKå~åxH˜
‰õÄ_® ¢`À= fã≤ LO_»=K«∞Û. P HÍÅOÖ’ Ü«∞[˝OÖ’ ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞xH˜ Hõ<åº^•#O KÕÜ∞« @O
Q˘Ñ¨Ê ѨÙ}ºOQÍ ÉèÏqOz LO\Ï~°∞. `«~∞° "å`« `«~∞° "å`« Ü«∞*Ï˝Å∞ `«yáæ È~Ú#H˘nÌ D
PKå~°O‰õÄ_® Å∞ÑÎ̈"∞≥ áÿ È~Ú LO_»=K«∞Û. ÖË^•, ã¨=∂[OÖ’x, Hõ#ºÅÖ’ =ºuˆ~Hõ`« ¢Ñ|¨ e
Å∞ÑÎ̈"∞≥ áÿ È~Ú LO_»=K«∞Û. Wk ‰õÄ_® ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞x ¿ã=ʼnõΩ ¢Ñu¨ ѶŨ OQÍ ~ÚKÕÛ ^•#"Õ∞
HÍ|\ì̃ ¢Ñ⨠ã◊ "Î̈ ∞≥ #ÿ kQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ Ѩ |_»Háõ È=K«∞Û. D Ü«∞[˝Ü∂« QÍ^Œ∞Å∞ ¢H.© â◊. <åÅæ=
â◊`å|ÌO =~°‰õΩ ÉÏQÍ<Õ ¢Ñ¨Kå~°OÖ’ L<åfl~Ú. P Ü«∞*Ï˝Ö’¡ J<ÕHõ=∞Ok ѨÙ~“Ç≤Ï`«∞Å∞
áêÖÁæ#@O, "åiÖ’ q^•º=Ü≥∂~°∂Ѩ QÆ∞}Ï^Œ∞Å∞ HõÅ"åiÜ≥∞_» Ü«∞[=∂x "≥∂Ç≤Ï`«∞_≥·
42 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
Ü«ÚHõ=Î Ü«∞ã¨∞¯~åÖˇ#· `«# Hõ#º#∞ ^•#O KÕÜ∞« @O, Ü«∞[=∂#∞Öˇ#· "å~°∞ J¢Q=Æ ~°"‚ ∞≥ #ÿ ¢ÉÏǨχ}
|∞∞ufi‰õΩ¯Å‰õΩ Hõ#ºxzÛ q"åǨÏO KÕÜ∞« @O Q“~°=OQÍ ÉèÏqOz LO\Ï~°∞. P<å\˜ ã¨=∂[OÖ’
ÃÑiy# Hõ#ºÅ∞ ¢áœ_è»Öˇ·<å P q^èŒ"≥∞ÿ# ã¨O™ê¯~°O Hõey#"åˆ~ J~Ú#O^Œ∞# JO^Œ∞‰õΩ
JOwHõiOK«@O [iy LO_»=K«∞Û. U"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H,˜ ¢Ñu¨ ѶŨ OQÍ ~ÚKÕÛk, ™êfi~°O÷ `À KÕ¿ãn
J~Ú# ^•#O ¢Ñ⨠ã◊ OÎ̈ HÍ^Œ∞ HÍ|\˜ì nxx Ãã`· O« ¢ÉÏǨχO HõO>ˇ `«‰Ωõ ¯=QÍ<Õ ÉèÏqOKå~°∞.
¢ÉÏǨχ=Ú: ¢ÉÏǨχq"åǨÏ=∞<Õk qâ◊√^Œ"ú ∞≥ #ÿ ^Œx, q∞QÆ`å"å\˜ HõO>ˇ ÉÏQÍ qHÍã¨O
K≥Ok# Ѩ^uúŒ Jx, Ѩq¢`"« ∞≥ #ÿ Ѩ^uúŒ Jx, 㨇 $uHÍ~°∞ ÅO^Œi Jaè¢áêÜ«∞O. nx ¿Ñ~°∞#∞|\˜ì
Wk ¢ÉÏǨχ}∞ʼnõΩ `«y# Ѩ^uúŒ Jx `≥Å∞™ÈÎOk. ¢ÉÏǨχ}∞Å∞ JO>Ë Hˆ =ÅO =~°s‚ `åº<Õ
H͉õΩO_® ¢|Ǩχ}∞ºÖˇ·#"å~°∞ J#∞‰õΩ<åfl `«Ñ¨ÙÊÖË^Œ∞. JO>Ë, ѨO_ç`«∞_»∞, q^•ºq#Ü«∞
ã¨OѨ#∞fl_»∞, jÅ=O`«∞_»∞ J~Ú# =~°∞x PǨfixOz Uq^è"Œ ∞≥ #ÿ â◊√ů=Ú fã¨∞HÀ‰õΩO_®
™êÅOHõ$`«Ü∞ÿ≥ # Hõ#º#∞ ã¨^HŒ }Δ˜ ÏHõOQÍ ^•#O KÕÜ∞« @O D Ѩ^uúŒ Ö’x qâı+O¨ .
=∞#∞=Ù ––''PKåÛù^ºŒ Kå~°Û~Ú`åfi K« ¢â√◊ ujÅѨ`Õ ã¨fiÜ«∞Üü∞
PǨ˙Ü«∞ ^•#O Hõ<åºÜ«∂ ¢ÉÏǨϟ‡ ^è~Œ ‡° ó ¢ÑH¨ i© `Î ó«
(=∞. 㨇 $. 3–27)
Jx ÃÑ· q+¨Ü∂« <Õfl K≥áêÊ_»∞. Dq^èOŒ QÍ KÕã#≤ q"åǨÏO=Å¡ [x‡Oz#
Ѩ٢`∞« _»∞ "≥#∞Hõ\ ˜ ѨO¢_O≥ _»∞ `«~åÅ Ñ≤`~« ∞° efl, ~åÉ’ÜÕ∞ ѨO¢_O≥ _»∞ `«~åÅ
Ñ≤`«~°∞efl `«iOѨKÕ™êÎ_»x Pâ◊fiÖÏÜ«∞#∞ _»<åfl_»∞. H˘O^Œ~°∞ `«e¡^ŒO¢_»∞Å
=OâßʼnõΩ K≥Ok# "≥#∞Hõ\ ˜ Ѩk`«~åÅ∞, ~åÉ’ÜÕ∞ Ѩk`«~åÅ Ñ≤`«~°∞efl
`«iOѨK™Õ êÎ_<» åfl~°∞. Ü«∂[˝=Å∞¯ º_»∞ W~°∞"≥Ñ· Ù¨ Å W~°"·≥ XHõ¯ `«~åÅ "åix Ѩq¢`O« KÕ™êÎ_x»
J<åfl_»∞ ––
''¢ÉÏǨϟ‡q"åǨÏó PǨ˙Ü«∞, nÜ«∞`Õ â◊HºÎõ ÅOHõ$`å
`«[ó˚ ѨÙ<å`«∞ºÉèÜ
í ∞« `«ó ѨÙ~°∞ëê<ÕHõ qOâ◊u"£∞——
(Ü«∂. 㨇 $. 1–58)
Hõ<åº^•`«`Àã¨Ç¨ W~°"·≥ XHõ¯ `«~åÅx J#∞HÀ"åe. D<å_»∞ ‰õÄ_® Hõ<åº^•#O
KÕ¿ã@ѨÙÊ_»∞ ''=∞Ü«∂ã¨ÇϨ ^ŒâÑ◊ Ó¨ ~ˆ fiëêO ^ŒâßѨ~ˆ ëêO, =∞^ŒfiOâߺ<åO =∂`«$=Oâߺ<å"£∞
Ñ≤`«$Ï}ÏO #~°HÍ^Œ∞fÎ~°º âßâ◊fi`« ¢|Ǩχ֒HÍ "åѨκ~°÷O ™êÅOHõ$`« ã¨Ç≤Ï~°}Àº^ŒHõ
Hõ<åº^•#=∞ǨÏO Hõi¿+º—— Jx JO@∞<åfl~°∞. W`«~° q"åǨÏѨ^`úŒ ∞« Ö’Î nxx áÈeÛ#ѨÙÊ_»∞
(1) nxÖ’ ¢H“~°ºO ^Œ∞~å‡~°Oæ ÖË=Ù. (2) âßs~°Hõ |Å ¢Ñ^¨ ~Œ ≈° #O, Ü«Ú^ŒOú =ÔQ~· åÅ∞ ÖË=Ù.
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 43
(3) Uq^èŒ"≥∞ÿ# +¨~°`«∞Å∂ ÖË=Ù. (4) Uq^èŒ"≥∞ÿ# HÍ=∞"åã¨#Å ¢Ñ¨HÀѨ=¸ ÖË^Œ∞. (5)
Uq^è"Œ ∞≥ #ÿ â◊√ů=¸ ÖË^∞Œ . (6) U^À XHõ ¢ÑÜ ¨ ∂≥ [<åxfl HÀiKÕ¿ã (ÖÏÉèÏxfl á⁄OkKÕ¿ã)
^•#=¸HÍ^Œ∞. HÍ|\ì̃, q∞QÆ`å Jxfl q"åÇ¨Ï Ñ¨^`úŒ ∞« ÅHõO>ˇ Wk L`«¯ $+ì̈"∞≥ #ÿ ^Œx ѨÅ∞=Ùi
Jaè¢áêÜ«∞O. |∞∞ˆQfi^ŒOÖ’ Dq^è"Œ ∞≥ #ÿ q"åǨÏO ã¨∂~庙È=ÚʼnõΩ [iy#@∞¡QÍ LOk.
Wk D Ѩ^uúŒ q"åǨxH˜ ѨÓ~°fi~°∂Ѩ"∞≥ ÿ LO_®e. ã¨∂~庙È=ÚÅ q"åǨxfl QÆ∂iÛ#
=~°#‚ |∞∞ˆQfi^ŒO Ѩ^=Œ =∞O_»ÅO 85 = ã¨∂Hõ"Î ∞≥ #ÿ q"åǨÏã¨∂HõOÎ Ö’ =∞<À~°O[HõOQÍ
=i‚OѨ|_»k¤ . D q"åǨÏã¨∂Hõ"Î ∞Õ J^è~Œ fi° } "Õ^OŒ Ö’H˜ ¢QÇÆ Ï≤ OѨ|_ç ¢H=õ ∞OQÍ 64, 75
=∞O¢`åÅ∞QÆÅ Ô~O_»∞ ã¨∂HÍÎÅ∞QÍ qѨÙbHõiOѨ|_»¤k. |∞∞ˆQfi^ŒOÖ’x ѨÓiÎ ã¨∂HÍÎxfl
HÍHõáÈ~Ú<å H˘xfl |∞∞‰õΩ¯Å#∞, "å\˜ J~å÷efl `≥Å∞ã¨∞H˘O>Ë, <å\˜ q"åÇ¨Ï ¢ÑÜ ¨ ∂≥ [#O,
P^Œ~°≈O, P Ѩ^Œú`«∞Å∞ `≥Å∞™êÎ~Ú. (H˘O^Œ~°∞ ¢Ñ¨|∞^Œ∞úÅ∞, WO^Œ∞Ö’x QÆ~åƒù^•<åxH˜
ã¨O|OkèOz# XHõ\ ˜ ~Ô O_»∞ "åHͺ~å÷efl ¢QÇÆ Ï≤ Oz, "≥Ú`«OÎ |∞∞ˆQfi^Œ=∞O`å
|∂`«∞Å |∞OQÆ Jh, q"åǨʼnõΩ =∞O¢`åÅ∞ JHõ¯~°Ö^Ë xŒ U"Õ∞"≥∂ ¢"åâß~°∞.
J=hfl Z=ig∞^Œ<À L#fl q^Õfiëêxfl "≥Å_¡ Oç KÕ"`Õ Ñ« ʨ Kåi¢`H« õ ^Œ$+≤`ì À,
™ê=∂lHõ ¢ÑÜ ¨ ∂≥ [<åxfl J¿ÑH˜OΔ z ¢"åã≤#q HÍ=Ù.) "Õ^HŒ Íb#"≥∞#ÿ D
q"åǨxfl QÆ∞iOz `≥Å∞ã¨∞‰õΩO^•O. D ã¨∂HõOÎ Ö’x =~°#‚ Å∞, Hõ^Œä =ÔQ~· åÅhfl
HõeÊ`åÅx J#∞‰õΩ#flѨÊ\˜H˜ "å\˜=Å¡ P<å\˜ PKå~° =º=Ǩ~åÅ∞, "åi
P^Œ~å≈Å∞ =ÔQ~· åÅ∞ ¢Ñu¨ Ѷe¨ Oz <åÜ«∞#Hõ`Ñ« ʨ ^Œ∞. <Õ\ ˜ Hõ^ÖŒä ’¡ D<å\˜
™ê=∂lHõ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ ¢Ñu¨ aOaã¨∞#Î fl@∞¡!
ã¨∂~åº J<Õ P"≥∞ ã¨∂~°∞ºx H˘=∂Ô~.Î D ã¨∂~åº J<Õ Hõ#º‰õΩ ™È=Ú_»∞
`«y# =~°∞_»x Jâ◊fih ^Õ=`«Å∞ J`«xx =~°∞xQÍ =iOKå~°∞. ™È=Ú_»∞ L`«Î=Ú_»∞,
Ѩ~å¢H=õ ∞=O`«∞_»∞. P`«x =~°}Ü© ∞« QÆ∞}ÏÅ∞ Dq^èOŒ QÍ =i‚OѨ|_®¤~Ú ––
''™È"Õ∞<åk`åº |e#ó ™È"Õ∞# Ѩ$käg =∞Ç‘Ï J^äÀ #Hõ¢Δ `å}Ï"Õ∞Ç≤Ï=ÚѨ¿ã÷
™È=∞ PÇ≤Ï`«ó I (2)
™È=ÚxHõO>ˇ Pk`«∞º_»∞ =∂¢`«"Õ∞ |Åâße. ™È=ÚxHõO>ˇ Ѩ$käq =∂¢`«"Õ∞
ѨÓ[hÜ«∞"≥∞#ÿ k. D JHõ`Δ ∞« Öˇ#· –– Ѩ~å¢H=õ ∞=O`«∞Öˇ#· ¢|ǨχKå~°∞Å =ÚO^Œ∞ ™È=Ú_˘Hõ¯_Õ
ã≤~÷ O° QÍ L<åfl_»∞ –– "åi JO^ŒiHõO>ˇ L`«=Î Ú_≥· L<åfl_»∞ Jx.
''™È"≥∂ =^è∂Œ ~°É=íè ^Œtfi<å™êÎ =ÚMÏ =~å
ã¨∂~åº Ü«∞`«Ê`Õº â◊Oã¨hOÎ =∞#™ê ã¨q`å ^Œ^•è `ü. (9)
44 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
 ã¨ux á⁄O^•Åx =∞#ã¨∞ûÖ’ HÀ~°∞‰õΩO@∂ L#fl ã¨∂~åº J<Õ Hõ#º#∞, Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯
`«O¢_Ü
ç ∞ÿ≥ # ã¨∂~°∞º_»∞, ™È=ÚxH˜"åfiÅx J#∞H˘#flѨÙÊ_»∞, Jtfih ^Õ=`«Å∞ =∞^躌 =~°∞ÅÎ ∞QÍ
™È=Úx =^Œ‰Ì Ωõ =KåÛ~°∞. ™È=Ú_»∞ ‰õÄ_® ã¨∂~°º Ѩ٢uHõ<Õ ÉèÏ~°ºQÍ =iOz L<åfl_»∞––
q"åǨÏ=∂_®Åx J#∞‰õΩO@∂<Õ L<åfl_»∞.
q"åǨÏ"≥∞Oÿ k. ã¨q`«$_»∞ `«# H˘=∂Ô~#Î ∞ J`«"Î åiO\˜H˜ ѨOѨ`∞« <åfl_»∞. (q"åǨÏO
Hõ#º ~ÚO@<Õ [iyOk. Wk D<å\˜H© =ã¨∞Î#fl PKå~°O) Jâ◊fih ^Õ=`«Å∞ ~°^ä•xfl
`ÀÅ∞`«∞<åfl~°∞. P ~°^OŒä g∞^Œ =^è∂Œ =~°∞Å∞ ‰õÄ~°∞Û<åfl~°∞. ÃÑO_ç¡ H˘=∂Ô~Î Hõ#fl"åi ~ÚÅ∞¡
=^Œe J`«"Î åiO\˜H˜ "≥_∞» `ÀOk ––
''¢¿Ñ`åfi =ÚOKåq∞ ‰õΩ~°∞}㨺 áêâß^Õº# `åfi|^è•fl`«ûq`å ã¨∞âı=ó I
|∞∞`«ãº¨ Ü≥∂<Ò ã¨∞Hõ$`«ãº¨ Ö’ˆH iëêìO `åfi ã¨ÇϨ Ѩ`åº ^Œ^•è q∞ (24)
=~°∞} áêâ◊OÖÏO\˜ ¢¿Ñ=∞|O^èŒO`À, h `«O¢_ç h‰õΩ WO`«=~°‰õΩ
ã¨∞MÏxfl Hõeyã¨∂,Î |OkèOz LOKå_»∞. J@∞=O\˜ P Ñ≤`$« ¢¿Ñ=∞|O^èOŒ #∞O_ç
<Õ_»∞ x#∞fl q_çÑ≤ã¨∞Î<åfl~°∞. ã¨`«ºáêÅ#HÀã¨O, ^èŒ~å‡K«~°}OHÀã¨O x#∞fl
Uq^è"Œ ∞≥ #ÿ ^Œ∞óMÏÅ∂ ÖË#\˜ì x#∞fl h Éè~í ΰ ~ÚO\˜Ö’ LOK«∞`«∞<åfl#∞. F
ã¨∂~åº! h=Ù ™œÉèÏQƺâße"≥,· Éè~í ΰ ~ÚO\˜H˜ "≥à√◊ §. J`«x QÆ$ǨÏѨuflq Hõ=Ú‡.
Ѩ٢`å^Œ∞efl á⁄O^Œ∞. ^Õ=`«Å∞ â◊√ÉèOí HõÅ∞QÆ*Ü Ë Ú« QÍHõ! JO@∂, ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞_»∞
JHõ¯_» L#fl"åi`À JO@∞<åfl_»∞ ––
''ã¨∞=∞OQÆbiÜ«∞O =^èŒ∂i=∂O ã¨"Õ∞`« Ѩâ◊º`« ™œÉèÏQƺ =∞Ãã·º
^Œ`åfiÜ«∂^ä•ãÎ̈O qѨ~ˆ `«#.—— ''D"≥∞ â◊√ÉèOí Hõ~"° ∞≥ #ÿ , =∞OQÆà¢◊ Ñ^¨ "Œ ∞≥ #ÿ zǨflÅ`À ‰õÄ_ç#k.
~°O_ç. g∞~°O`å D"≥∞#∞ ^Œi≈OK«O_ç. D"≥∞#∞ ™œÉèÏQƺ=u JÜÕ∞º@@∞¡ Pj~°fikOz g∞
~ÚO_»‰¡ Ωõ á⁄O_»∞—— Jx.
q"åÇ¨Ï ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =~°∞_»∞ (™È=Ú_»∞) =^è∞Œ =Ù`À (ã¨∂~åº`À) JO@∞<åfl_»∞ ––
''QÆ$Ǩq‚ ∞ `Õ ™œÉèÏQÆ`åfiÜ«∞ǨÏãÎ̈O =∞Ü«∂Ѩ`åº [~°^+Œ ~ì≤ ^° •ä ã¨ó I
''ÉèQí À J~°º=∂ ã¨q`å ѨÙ~°Okè~‡° ǨϺO `åfi^Œ∞~åæ~›°Ñ`¨ åºÜ«∞ ^Õ"åó II——
F =^è∂Œ ! <Õ#∞ ™œÉèÏQƺO á⁄O^Œ@OHÀã¨O h áê}˜¢QÇÆ Ï¨ }O KÕã∞¨ <Î åfl#∞. h=Ù "å~°H÷ ºõ
Ѩ~°ºO`«O Éèí~°Î<≥·# <å`À LO_»∞. Sâ◊fi~°º=O`«∞_»∞, <åºÜ«∞=O`«∞_»∞, ã¨=∞ã¨Î â◊s~åÅ
^è•~°}áÈ+¨}ʼnõΩ HÍ~°‰Ωõ _≥#· ã¨q`«$ ^Õ=Ù_»∞, ^Õ=`«Å∞, QÍ~°›ãº÷¨ ã¨Oáê^Œ#HÀã¨O x#∞fl <å‰õΩ
WKåÛ~°∞—— Jx.
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 45
 J`«"Î åiO\˜H˜ "≥o§# Ñ≤=∞‡@ =^è∞Œ =Ù#∞ Pj~°fikã¨∞<Î åfl~°∞ –– ''㨢=∂r˝âfi◊ â◊√~ˆ Éè=í
㨢=∂r˝ â◊fi¢â"◊ åO |=. #<å#Ìi 㨢=∂r˝ Éè=í . 㨢=∂r˝ JÑ≤ ^Õ=$+¨μ—— (46) F =^è∂Œ ! h=Ù
=∂=∞‰õΩ, J`«QÎ ÍiH˜ P_»∞a_»Å¤ ‰õΩ ™ê¢=∂l˝qHõ=Ú‡, =∞~°^∞Œ ʼnõΩ Ü«∞[=∂#∞~åeq Hõ=Ú‡——
Jx.
''W=∂O `åfiq∞¢#Ì =∞¢kó ã¨∞Ѩ٢`åO ã¨∞ÉèQí ÍO Hõ$}∞
^Œâß™êºO Ѩ٢`å}ÏO ^èÇÕ Ï≤ Ѩu"Õ∞HÍ^ŒâO◊ Hõ$kè—— (45)
F g~°º=O`«∞_»"#·≥ ™È=Ú_®! h=Ù D =^è∞Œ =Ù#∞ ™œÉèÏQƺ=O`«∞~åeqQÍ K≥~Úº!
Ѩ٢`=« O`«∞~åeqQÍ K≥~Úº! D"≥∞ Ü«∞O^Œ∞ Ѩk=∞Ok ‰õΩ=∂~°∞Å#∞ P^è•#O K≥~Úº. Éè~í ΰ
~°∂ѨOÖ’ h=Ù D"≥∞‰õΩ Ñ¨^HŒ ˘O_»=^•xQÍ LO_»∞—— Jx.
^Õ=`«efl ¢áêi÷ã∞¨ <Î åfl~°∞ ––
''ã¨=∞O[#∞Î qâıfi^Õ"åó ã¨=∂áÈ Ç¨Ï$^ŒÜ∂« x<Ò
ã¨O =∂`«iâßfi ã¨O^è•`å ã¨=Ú^Õ¢+ì‘ ^Œ^•è `«∞ <Ò!
^Õ=`«ÅO^Œ~∞° =^è∂Œ =~°∞Å"≥∞#ÿ =∂ ǨÏ$^ŒÜ∂« Å#∞ UHõOKÕÜÚ« ^Œ∞~°∞
QÍHõ. [Å^Õ=`« =∂ ǨÏ$^ŒÜ«∂Å#∞ HõÅ∞ѨÙQÍHõ! "åÜ«Ú^Õ=Ù_»∞ =∂
ǨÏ$^ŒÜ∂« Å#∞ HõÅ∞ѨÙQÍHõ! LѨ^âÕ O◊ KÕ¿ã "Õ^"Œ å}˜ =∂ ǨÏ$^ŒÜ∂« Å#∞ HõÅ∞ѨÙ
QÍHõ!—— Jx.
W\Ï¡ q"åÇ¨Ï ã¨∂HõOÎ Ö’ P<å\˜ J<ÕHõ q+¨Ü∂« Å∞, PKå~åÅ∞ =∞#‰õΩ
`≥Å∞™êÎ~Ú. P<å\˜ Ѩ^Œú`«∞Å∞, =^èŒ∞=Ù‰õΩ J`«Î"åiO\’¡ L#fl ™ê÷#O,
=^è∂Œ =~°∞Å Hõ~"ΰ åºÅ∞, "≥Ú^ŒÖ#·ˇ q `≥Å∞™êÎ~Ú. ^è#Œ O, HÍ=∞O, "≥Ú^ŒÖ#·ˇ ¢ÑÖ¨ ’ÉèÏÖËg∞
~ÚHõ¯_»Ö=Ë Ù. ÃÑO_çH¡ ˘=∂Ô~Î Ug∞ `≥eÜ«∞x ÉÏeHõ J#\ÏxH˜ gÅ∞ÖË^∞Œ . z#flÑ≤Å¡ J~Ú`Õ
J`«"Î åiO@ ™ê¢=∂l˝QÍ =º=ǨÏiOK«@O Jã¨OÉè=í O Hõ^•! J\Ï¡Qˆ , Ѩ٢`å^•#O ‰õÄ_®
^è~Œ ‡° x~°fiǨÏ}Ö’ XHõ ÉèÏQÆ"∞Õ ! ѨkѨ٢`∞« Å#∞ Hõ#fl`«~∞° "å`«, Éè~í Üΰ ∞ÿ≥ #"å_»∞ Ѩu~°∂ѨOÖ’
Ѩ^∞Œ <˘HõO_»= "å_»∞QÍ LO_®e@. ZO`« =∞Ǩϟ#fl`«"∞≥ #ÿ ÉèÏ=#. H˘_»∞‰õΩÖÏ¡QÍ<Õ, `å#∞
‰õÄ_® ÉèÏ~°º P^ÕâßʼnõΩ `«Å XQÆ∞`æ ∂« P"≥∞ Jcèëêìefl J#∞ã¨iOKåe P"≥∞ JO^ŒiH˜
Ü«∞[=∂#∞~åÅ∞. JO^ŒiÉÏQÆ∞ HÀ~°=Åã≤#k P"Õ∞! =∞Ǩϟ#fl`«ÉÏè "åÅ#∞, P^Œ~å≈Å#∞ =^Œe
|∂`«∞Å#∞ =∂¢`"« ∞Õ "≥^HŒ @ õ O ZO^Œ∞‰õΩ?
W@∞=O\˜ XHõ\ ˜ ~Ô O_»∞ q"åǨÅ#∞ QÆ∂iÛ# ¢Ñ™¨ êÎ=#`«Ñʨ |∞∞ˆQfi^•^Œ∞Ö’¡ Z‰õΩ¯=QÍ
HõxÑ≤OK«=Ù. D ¢ÉÏǨχOÖ’ Hõ#º#∞ ^•#OQÍ ~Úã¨∞#Î fl@∞¡ `≥Å∞™ÈÎOk. JO>Ë, Hõ<åºâ◊√ůO
46 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
ÖÏO\˜ ¢Ñu¨ Ѷ֨ Ï¿ÑHõΔ Ug∞ÖˉΩõ O_®, Ü≥∂QÆ∞º_≥#· =~°∞x Ñ≤eÑ≤Oz Hõ#º#∞ ^•#OKÕÜ∞« @=∞<Õk
x[OQÍ <≥u· HõOQÍ ™ê=∂lHõ qHÍã¨=∞<Õ J<åe. (D ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ ^•#O KÕÜ∞« \ÏxH˜
Hõ#º#∞ Éè’QÆ=ã¨∞=Î ÙQÍ ÉèÏqOKå~å? W\Ï¡ ^•#OKÕÜ∞« @O ¢ãΑ *Ïux J==∂#Ѩ~K° @« OHÍ^•?
=~°^•#"Õ∞ ZO^Œ∞‰õΩ KÕÜ«∞~å^Œ∞? XHõix XHõiH˜ ^•#O KÕÜ«∞@O ZO^Œ∞‰õΩ? Jx
¢Ñ¨tflOKÕ"å~°∂ L<åfl~°∞. x["Õ∞! Hõ#º J`«Î"åiO\˜H˜ "≥_»∞`ÀOk HÍ|\˜ì, P"≥∞#∞
^•#OKÕã#≤ @∞¡QÍ JO@∞<åfl~°∞. =~°∞_»∞ J`«"Î åiO\˜H˜ HÍѨÙ~åxH˜ "≥_∞» `«∞#fl ã¨O^Œ~åƒùÅ∂
L<åfl~ÚQÆ^•! JѨÙÊ_»∞ =~°^•#=∞<Õ J#∞HÀ"åe) 'Jyfl™êH˜ΔQÍ, ^≥·=™êH˜ΔQÍ =~°∞_»∞
^è~Œ ‡° K«~}
° ÏxH˜ ã¨O|OkèOz# D â◊Ñ^¨ OŒä KÕã∞¨ #Î flO^Œ∞=Å¡, ¢ãÜ
Α Ú≥ Hõ¯ JkèHÍ~åxH˜, Q“~°"åxH˜
Ö’@∞ Ug∞ LO_»^∞Œ — J<Õ qâßfiã¨O HõÅQÆ\ÏxH˜ J=HÍâ◊O LOk. D HÍÅOÖ’ Jxfl
=~å‚Ö’¡#∂ Dq^è"Œ ∞≥ #ÿ q"åǨÖË JkèHOõ QÍ [~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú.
WO`«=~°‰Ωõ =∞#O 㨇 $`«∞Ö’¡ L^ŒÇϨ iOz# q"åǨÏѨ^`úŒ ∞« efl QÆ∞iOz
ã¨O¢QÇÆ Ï¨ OQÍ `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åflO. Ü«∞^ä•~å÷xH˜ D HÍÖOÖ’ =∞#O K«∂ã¨∞#Î fl
qx=∞Ü«∞ Ѩ^Œúu (‰õΩO_»=∂iÊ_ç JO\Ï~°∞) ¿ã"åѨ^Œúu, WÅ¡iHõO Ѩ^Œúu
W\Ï¡ J<ÕHõ Ѩ^`úŒ ∞« Å∞ L<åfl, ¢|Ǩχq"åÇ¨Ï Ñ¨^`÷Œ Õ JO`«\Ï [~°∞QÆ∞`ÀOk.
"≥#∞Hõ\ ˜ q"åǨÏѨ^`úŒ ∞« ÅÖ’x ÉÏQÀQÆ∞efl =∞#O D<å_»∞ q=∞i≈Oz<å HõeQˆ
¢ÑÜ ¨ ∂≥ [#O Ug∞ LO_»^∞Œ . =∞#O ¢QÇÆ Ï≤ OK«=Åã≤O^ŒÖÏ¡ q"åÇ¨Ï =º=ã¨Ü ÷ Ú≥ Hõ¯
¢H=õ ∞qHÍã¨O Z\Ï¡ [iyOk? Kåi¢`H« Oõ QÍ ã¨=∂[OÖ’ q"åÇ¨Ï q+¨Ü∞« Hõ"∞≥ #ÿ
Jaè¢áêÜ«∂Å∞ Z\Ï¡ =∂~°∞`«∂ =KåÛ~Ú? "å\˜x, "å\˜=Å¡ Hõey#
Ѩi}Ï=∂efl ^Œ$+≤ìÖ’ ÃÑ@∞ìH˘x ¢Ñ¨ã¨∞Î`«O J=∞Å∞Ö’ L#fl Ѩ^Œú`«∞ÅÖ’
ÉÏQÀQÆ∞efl q=∞i≈OK«∞H˘x "å\˜Ö’x K≥_∞» #∞ U q^èOŒ QÍ ã¨O㨯iOKåe? J<Õ q+¨Ü∂« Å#∞
QÆ∂iÛ PÖ’zOKåe. D q"åÇ¨Ï =º=㨉÷ Ωõ , =~°=‚ º=㨉÷ Ωõ U"≥∞<ÿ å ã¨O|O^èOŒ L#fl^•? J<Õ
q+¨Ü∂« xfl Ãã`· O« `≥Å∞ã¨∞H˘x, J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ã¨O㨯~°}ʼnõΩ Ñ¨Ó#∞HÀ=@O =∞Ozk.
q"åÇ¨Ï =º=㨉÷ Ωõ =~°=‚ º=㨉÷ Ωõ L#fl ã¨O|O^è•xfl QÆ∞iOz ¢áêp# 㨇 $uHÍ~°∞Å
Jaè¢áêÜ«∂xfl `≥Å∞ã¨∞‰õΩO^•O. ¢ÉÏÇ≤χ, ^≥=· , P~°¬, ¢áê*ÏѨ`åºÅ<Õ <åÅ∞QÆ∞ Ѩ^`úŒ ∞« Å∂
¢Ñ⨠ã◊ OÎ̈ J<åfl~°∞QÆ^•! D <åÅ∞QÆ∂ ã¨=∞O¢`H« Oõ QÍ [iˆQ Ѩ^`úŒ ∞« Å∞, |O^è∞Œ =ÙÅ∞, ÃÑ^ŒÅÌ ∞
JO`å ã¨=∂"Õâ=◊ ∞ø`å~°∞. Ѩk=∞Ok ã¨=∞HõOΔ Ö’ [~°∞QÆ∞`å~Ú. q∞QÆ`å"å\˜Ö’¡ =∞O¢`q« ^è∞Œ ʼnõΩ
™ê÷#OÖË^∞Œ . UU =~å‚Å"åiH˜ U U q"åǨÅ∞ ã¨=Úz`«OQÍ LO\Ï~Ú? J<Õ q+¨Ü∞« OÖ’
^è~Œ ‡° âߢãHÎ̈ Í~°∞Ö’¡ aè<åflaè¢áêÜ«∂Å∞<åfl~Ú. ––

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 47

 =∞#∞=Ù –– ''K«`∞« ~À ¢ÉÏǨχ} ™êû^•º ¢ãʨ â◊™êÎ#¯=Ü≥∂q^Œ∞ó I
~åHõãΔ O¨ Hõ¢Δ uÜ«∞Ã㺷 HõO, Pã¨∞~°O "≥â· º◊ â◊¥¢^Ü
Œ ∂≥ ó I
(=∞. 㨇 $. 3, 24)
¢ÉÏǨχ}∞ʼnõΩ "≥Ú^Œ\ ˜ <åÅ∞QÆ∞ Ѩ^`úŒ ∞« Å∞, Hõ¢Δ uÜ«ÚʼnõΩ ~åHõãΔ O¨ , "≥â· º◊ â◊¥¢^∞Œ ʼnõΩ
Pã¨∞~°O ¢Ñ⨠ã◊ OÎ̈ JO\Ï~°∞. ~Ô O_»= Ѩ^uúŒ ¢ÑH¨ Í~°O (=∞#∞㨇 $u 3–23) ~åHõãΔ ¨ ÃÑâ· ßKåÅ∞
q∞#Ǩ P~°∂ ¢ÉÏǨχ}∞ʼnõΩ, z=i <åÅ∞QÆ∞ (Pã¨∞~° QÍO^è~Œ fi° ~åHõãΔ ¨ ÃÑâ· ßKåÅ∞) Hõ¢Δ uÜ«ÚʼnõΩ,
QÍO^è~Œ fi° , Pã¨∞~°, ÃÑâ· ßK«=Ú, "≥â· º◊ â◊¥¢^∞Œ ʼnõΩ ã¨=Úz`«O J<åfl~°∞. =¸_»= Ѩ^uúŒ ##∞ã¨iOz
(=∞#∞㨇 $u. 3–25.) ¢áê*ÏѨ`º« , QÍO^è~Œ fi° , Pã¨∞~åÅ∞, Jxfl =~å‚Å"å~°∂ KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û.
HÍx, Pã¨∞~° ÃÑâ· ßKåÅ∞ U =~°O‚ "å~°∂ KÕã∞¨ HÀ~å^Œ∞. (=∞#∞"Õ WO`«‰Ωõ ѨÓ~°fiO Pã¨∞~°O
"≥â· º◊ â◊¥¢^∞Œ ʼnõΩ `«y#^Œ<åfl_»∞) =∞#∞"Õ ''Ѩ$^äHŒ ± Ѩ$^äHŒ ± "å q∞¢â∫ "å q"å¿ÇÏ
ѨÓ~°fiKÀk`Ò I QÍO^è~Œ Àfi ~åHõãΔ â¨ Û·‹ = ^è~Œ “‡Hõ¢Δ `ã« º¨ `Ò ã¨‡ $`Ò (=∞#∞㨇 $u.
3–26)—— ÃÑ·# K≥ѨÊ|_ç# QÍO^èŒ~°fi~åHõΔã¨∞Å∞, q_çq_çQÍ QÍx, Ô~O\˜
q∞¢â◊=∞~°∂ѨOÖ’QÍx HõΔ¢uÜ«ÚʼnõΩ ã¨=Úz`«"≥∞ÿ#k J<åfl_»∞. ÃÑ·
q=~°}Å#∞|\˜ì =∞#∞=Ù YzÛ`«"∞≥ #ÿ x~°Ü ‚ ∞« O Ug∞KÕÜ∞« ÖË^xŒ `≥Å∞™ÈÎOk.
(W@∞=O\˜ ã¨O^Œ~åƒùÅ#∞ ѨÙ~°ã¨¯iOK«∞H˘<Õ ¢j^ŒÜ«∂#O^Œ ã¨~°ã¨fiu
=∞#∞㨇 $uÖ’ J<ÕHõ ¢ÑH¨ ÑΔ̃ Î̈ â’¡HÍÅ#∞ `«~∞° "å`« 㨇 $uHÍ~°∞Å∞ KÕ~åÛ~°x
J<åfl~°∞.)
É’^è•Ü«∞#∞_»∞ <å~°^∞Œ _»∞ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ "å~°∞ Z=iH˜ `Àz# q^èOŒ QÍ
"å~°∞ K≥áêÊ~°∞. J~Ú`Õ, ÃÑâ· ßK«O Z=iH© ѨxH˜~å^Œx, QÍO^è~Œ fi° O Jxfl=~å‚ʼnõΩ ã¨=Úz`«"∞Õ
Jx, ÃÑâ· ßKåxH˜ áêÅÊ_Õ"å_»∞ Ѩâ√◊ =ÙHõO>ˇ Ç‘Ï#∞_»x JO`å JOwHõiOz#@∞¡ `Àã¨∞OÎ k.
WѨÙÊ_»∞ =~°=‚ º=ã¨Ö÷ ’#∞, "åi "åi QÆ∞} Hõ~‡° qÉèÏQÍÅÖ’#∞ J<ÕHõ =∂~°∞ÊÅ∞ =zÛ#O^Œ∞#
¢áêp# Ѩ^`úŒ ∞« ÖËg D<å_»∞ Ü«∞^ä•`«^OŒä QÍ ¢QÇÆ Ï≤ OK«\ÏxH˜ gÅ∞ÖË^∞Œ . ÃÑQ· Í, q"åǨÅ#∞|\˜ì
=~å‚Ö’¡ =∂~°∞Ê ~å=@O [iyOk HÍ|\˜ì "≥#∞Hõ\ ˜ 㨇 $u x~°Ü ‚ ∂« Å∞ D<å_»∞ ZO`«=~°‰Ωõ
U ~°∂ѨOÖ’ =iΙêÎÜ∞« <Õk ã¨O^ÕÇ¨ ã¨Ê^ŒO. U"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H˜ D<å_»∞ ¢ÉÏǨχ=Ú JkèHÍkèHOõ QÍ#∞,
Pã¨∞~°=Ú J`«ºÅÊOQÍ#∞, QÍO^è~Œ fi° O K≥^∞Œ ~°∞ =Ú^Œ∞~°∞QÍ#∞ [~°∞QÆ∞`«∞#fl Ѩ^`úŒ ∞« Å∞. ¢ÉÏǨχOÖ’
Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯ `«O¢_ç Ü≥∂QÆ∞º_≥#· =~°∞x K«∂z, `å#∞ Ug∞ fã¨∞HÀ‰õΩO_® ã¨=∞O¢`H« Oõ QÍ,
ã¨^HŒ }
Δ̃ ÏHõOQÍ, ™êÅOHõ$`« Hõ<åº^•#O KÕÜ∞« @O ¢Ñ^¨ •è # ÅHõ} Δ O. ã¨^HŒ } Δ̃ ÏHõO Jx J<åflˆ~
`«Ñ¨Ê (U ^•#"≥∞ÿ<å ã¨^ŒH˜Δ}ÏHõOQÍ<Õ LO_®e) =~°∞x ^ŒH˜Δ} (Hõ@flO) =ÚO^Õ

48 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

xâ◊Û~ÚOK«∞HÀ=@O, P ^ŒH} Δ˜ J<Õk "ÕÅ, ÅHõÅΔ ã¨OYºÖ’ LO_»@O, Hõ<åº^•#O HõO>ˇ
^ŒH}
Δ̃ ‰õΩ ¢áê^è•#º`« Z‰õΩ¯==@O ÖÏO\˜ ¢Éëíè êìKå~°O ѨÓ~°fiO L#fl@∞¡ ÖË^∞Œ .
D HÍÅOÖ’ q"åǨefl |\˜,ì "åiH˜ ѨÙ>Ëì ã¨O`å#O Ü≥ÚHõ¯ P~ÀQƺO, `≥eq`Õ@Å∞
"≥Ú^ŒÖ#·ˇ "å\˜x âߢãÜΑ ∞« OQÍ JOK«<å"Õã≤ K≥ÑÙ¨ `«∞<åfl~°∞QÆ^•! D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ ¢áêp# âߢãHΨ Í~°∞Å
Jaè¢áêÜ«∂Å∞ Z\Ï¡ L<åflÜ≥∂ K«∂^•ÌO. JO>Ë D<å\˜ q"åǨÖ’¡, "Õ∞#iHÍÅ∞,
JѨÊH˘=∂Ô~Î#∞ (™È^ŒsѨ٢uHõ#∞) q"åǨÏ=∂_»@O ÖÏO\˜q H˘xfl [~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú.
H˘O`«=∞Ok g\˜x ã¨=∞i÷ã∞¨ <Î åfl~°∞. H˘O`«=∞Ok q*Ï˝# âߢãsΨ `åº g\˜x YO_çã∞¨ <Î åfl~°∞.
J\Ï¡Qˆ ã¨=∞O¢`H« Oõ QÍ#∞, J=∞O¢`H« Oõ QÍ#∂ ‰õÄ_® q"åǨÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. ѨÓ~°∞fiÅ∞
K≥ÑÊ≤ # Zxq∞k~°HÍÖË H͉õΩO_®, D<å_»∞ =∞#O qÉèlí OKåÅ#∞‰õΩO>Ë J<ÕH~õ H° ÍÅ q"åǨÅ∞
[~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. ''Ü«∞^ä• Ü«ÚHÀÎ q"åÇ¨Ï ãÎ̈^•ä Ü«ÚHÍÎ ¢Ñ*¨ ÏÉè=í u—— (JѨ. ^è.Œ ã¨∂. 2–5.
12–14) Z@∞=O\˜ q"åǨÏ"≥∞`ÿ Õ J@∞=O\˜ ã¨O`å#"Õ∞ HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok Jx.
JO>Ë, ¢ÉÏǨχqkè ¢ÑH¨ Í~°O [iy# q"åǨÏ"≥∞`ÿ Õ "åi ã¨O`å#O L#fl`«"∞≥ #ÿ
QÆ∞}jÅ=ÚÅ∞ HõÅ"å~°∞ J=Ù`å~°x, ÃÑ·âßK«O J~Ú`Õ ^Œ∞~å‡~°∞æÅ∞,
JqhuѨ~∞° Å∞ J=Ù`å~°#fl=∂@. D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ =∞#∞=Ù ––
''¢ÉÏǨ‡k+¨μ q"å¿ÇÏ+¨μ K«`∞« ~ˆ ÷ ëêfi#∞ ѨÓ~°fiâ◊ó
¢|Ǩχ=~°Ûã≤fi#ó Ѩ٢`åó *ÏÜ«∞<ÕÎ t+ì̈ãO¨ =∞`åó I
~°∂Ѩ ã¨`Ϋ fiQÆ∞}À¿Ñ`åó ^è#Œ =O`À Ü«∞â◊tfi#ó
Ѩ~åºÑÎ̈É’è QÍó ^èiŒ ‡ëêªó r=xÎ K« â◊`O« ã¨=∂ó I

W`«~ˆ +¨μK« t¿++ì μ¨ ã¨$â◊O™ê#$`« "åk#ó

*ÏÜ«∞<ÕÎ ^Œ∞ifi"å¿ÇÏ+¨μ ¢|Ǩχ^è~Œ ‡° kfi+¨ó ã¨∞`åó I
(=∞#∞. 㨇 $u 3–39, 40, 41)
P^蕺u‡Hõ ÉèÏ= ã¨OѨ#fl"≥∞#ÿ ¢ÉÏǨχ, ^≥=· , P~°¬, ¢áê*ÏѨ`º« q"åǨÅ =Å¡ ѨÙ\ì̃#
ã¨O`å#O JO^Œ∞=Ú, ã¨^∞Œ } æ ÏÅ∞, ^è#Œ =Ú, H©i,Î z~åÜ«Ú=ÙÅ`À ‰õÄ_ç ^è~Œ ‡° Ѩ~åÜ«∞}∞Öˇ·
Éè’QÍÅ∞ J#∞Éèqí ™êÎ~∞° . z=i <åÅ∞æ~H° ÍÅ q"åǨÅ=Å¡ Hõey# ã¨O`å#O x~°Ü Ì Ú« Å∞,
Jã¨`«ºÉèÏ+¨}Å∞, ^èŒ~°‡¢^ÀǨïÅ∞ J=Ù`å~°∞ Jx. KåÅ=∞Ok 㨇 $uHÍ~°∞Å∞ ¢Ñ¨â◊ã¨Î"≥∞ÿ#
q"åǨÅ=Å¡ Hõey# ã¨O`å#O J<ÕH`õ ~« åÅ Ñ≤`$« ^Õ=`«efl, "åi =Oâßefl Ѩq¢`O« KÕ™êÎ~x°
K≥áêÊ~°∞. =∞# Ç≤ÏO^Œ∂ q"åÇ¨Ï ¢Ñ¨Ü≥∂[#O ã¨O`å#O, `«^•fi~å =Oâ◊ Ѩq¢`«`«,

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 49

^è~Œ ‡° x~°fiǨÏ}O J<Õk. Wk =∞# Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ qâßfiã¨O. D ¢Ñ⨠ã◊ qΨ "åǨÅ Q˘Ñ¨Ê^Œ<åxfl
QÆ∞iOz ¢"åã¨∂,Î ¢Ñ㨠^≤ úŒ q^•fiOã¨∞_»∞ _®. HÍ}Ë `«# History of Dharma Sastra
J<Õ ¢QOÆ ^äOŒ Ö’ ''D qaè#fl Ѩ^`úŒ ∞« Å q"åǨÅ#∞ QÆ∂iÛ Z=Ô~xfl ~°HÍÅ∞QÍ ¿ÇÏà◊# KÕã<≤ å,
D Ѩ^`úŒ ∞« Å∞ ã¨=∂*ÏxH˜ L#fl`å^Œ~å≈Å#∞ K≥ÑÙ¨ `«∞<åflÜ«∞x, K«H¯õ \˜ P^Œ~≈° =O`«"∞≥ #ÿ r=<åxfl
QÆ_Ñ» \¨ ÏxH˜ =∂~°Oæ K«∂ѨÙ`«∞<åflÜ«∞x, <≥u· Hõ tHõ} Δ #∞ <Õ~∞° Ê`«∞<åflÜ«∞x J#Hõ `«Ñʨ ^Œ∞——
Jx ¢"åâß~°∞.
¢Ñ¨ã¨∞Î`«O JkèHõ ¢Ñ¨Kå~°OÖ’ L#fl q"åǨÅ∞ ¢ÉÏǨχ=Ú, Pã¨∞~°=Ú Jx Ö’QÆ_»
J<åflO g\˜Ö’ Pã¨∞~°=∞<Õk Ö’QÆ_» Hõ<åº q¢HÜ õ ∞« ~°∂ѨOÖ’ LO>Ë, D ~ÀAÖ’¡ =~°q¢HÜ õ ∞«
~°∂ѨOÖ’ LOk. Hõ<åºq¢HÜ õ ∞« ~°∂ѨOÖ’ – Hõ#º‰õΩ FeQÍ H˘O`« ™⁄=Ú‡ ~Ú=fi@O J<Õk
H˘xfl *Ï`«∞Ö’¡ D<å\˜H© LOk. U ~°∂ѨOÖ’ L<åfl q¢HÜ õ ∞« =∞<Õk q¢HÜ
õ ∞« "Õ∞QÆ^•! ^è•i‡Hõ^$Œ +≤ì
Ö’Ñ≤Oz#>Ë¡! Pi÷Hõ^Œ$+≤ì ¢áê^è•#ºO =Ç≤Ï™ÈÎO^Œ#fl=∂@. =~°q¢HõÜ«∞,
Hõ<åºâ◊√ÖϯÅ∞ Ô~O_»∂ ‰õÄ_® ã¨=∂[OKÕ`« QÆi›OѨ|_»∞`«∞#flO^Œ∞#,
Ü«Ú=‰õΩÅ∞, ã¨OѶ¨∞ã¨O㨯 ~°}ÏaèÖÏ+¨μÅ∞ QÍO^èŒ~°fiO "≥·Ñ¨Ù‰õΩ "≥ÚQÆ∞æ
K«∂ѨÙ`«∞#flO^Œ∞# nx (QÍO^èŒ~°fi) ¢áêK«∞~åºxH˜ Z‰õΩ¯= J=HÍâßÅ∞
HõxÑ≤ã∞¨ <Î åfl~Ú. WO`«=~°‰Ωõ ¢áêp# q"åǨÏѨ^`úŒ ∞« efl `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åflO.
q"åÇ¨Ï q+¨Ü∞« OÖ’ Z^Œ∞~“`«∞#fl ¢Ñu¨ |O^èHŒ ÍÅ∞:
q"åÇ¨Ï ã¨O|O^èŒO xâ◊Û~ÚOK«∞HÀ"åÅO>Ë, J<ÕHõ J_»¤O‰õΩÅ∞
Z^Œ∞~“`«∞<åfl~Ú. "å\˜Ö’ ¢Ñ¨^è•#"≥∞ÿ#q –– =^èŒ∂=~°∞Å Ü≥∂Qƺ`«Å∞,
‰õΩÅO, QÀ¢`O« , âßY, Hõ@flO, ¢Ñ=¨ ~°, *Ï`«HÍÅ∞, JO`«ã∞¨ Å÷ ∞, PKå~åÅ∞, ÖÏOKè<« åÅ∞,
"åq=~°∞ã¨Å∞, ã¨O¢Ñ^¨ •Ü«∂Å∞, Hõ~‡° HÍO_»Å∞ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ q Z<Àfl L<åfl~Ú. g\˜ JxflO\˜x
JkèQÆq∞¿ãÎ<ÕQÍx q"åÇ¨Ï ã¨O|O^èŒO xâ◊ÛÜ«∞O HÍ^Œ∞. g\˜x QÆ∞iOz ‰õÄ_® =∞#O
ã¨O¢QÇÆ Ï¨ OQÍ `≥Å∞ã¨∞HÀ"åeû# JQÆ`º« O LOk.
=ÚO^Œ∞QÍ =~°∞xH˜ LO_®eû# Ü≥∂Qƺ`«Å∞:
q"åÇ¨Ï =∞<Õk =^è∂Œ =~°∞ʼnõΩO_Õ Ñ¨~㰠ʨ ~° ã¨O|O^èOŒ HÍ|\˜,ì W^Œ~Ì ∂° ã¨∞Yr=#O
QÆ_Ñ» \¨ ÏxH˜, ã¨=∂*ÏxH˜ ÉèÏ~°O H͉õΩO_® W^Œ~Ì ∂° Ü≥∂QÆ∞ºÖˇ#· áœ~°∞Å∞QÍ, ^è~Œ ‡° Ѩ~åÜ«∞}∞Öˇ·
LO_»\ÏxH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ QÆ∞}QÆ}ÏÅ∞ Hõey LO_®e. JO^Œ∞KÕ`« =^è∂Œ =~°∞Å ‰õΩO_®eû#
QÆ∞}QÆ}Ï^Œ∞efl QÆ∂iÛ =∞# âߢãHÎ̈ Í~°∞Å∞ q=iOKå~°∞.

50 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

 =~°∞_»∞ |∞kú=∞O`«∞_≥· LO_®e. J@∞=O\˜ |∞kúãO¨ Ѩ#∞fl_≥#· "åxˆH Hõ#ºx"åfiÅx
Pâ◊fiÖÏÜ«∞#∞_»∞ ''|∞kú=∞`Õ Hõ<åºO ¢Ñ¨Ü«∞KÕÛù`ü—— (Pâ◊fi. QÆ$. ã¨∂. 1–5–2) J<åfl_»∞.
PѨãOΨ |∞_»∞, =∞Oz‰õΩÅOÖ’ ѨÙ\˜#ì "å_»∞ =∞Oz #_»=_ç HõÅ"å_»∞. â◊√ÉèÅí Hõ}Δ ÏÅ∞ HõÅ"å_»∞,
q^Œº, P~ÀQƺO Hõey#"å_≥· LO_®e ''|O^è∞Œ jÅ ÅHõ} Δ ã¨OѨ#fl ¢â√◊ `«"å<£ P~ÀQÆó Wu =~°O
ã¨OѨ`—ü — (PѨ.QÆ$.ã¨∂. 3–20) J<åfl_»∞. É’^è•Ü«∞#∞_»∞ `«# QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÅ∞ 4–1–12Ö’
¢|ǨχK«~åºxfl K«H¯õ QÍ áê\˜Oz#"åxˆH Hõ#º x"åfiÅx J<åfl_»∞. ¢|ǨχK«~º° =∞O>Ë QÆ∞~°∞‰õΩÅOÖ’
¢|ǨχKåiQÍ q^•ºÉèϺã¨O KÕã#≤ "å_»x ÉèÏ=O.
=∞#∞=Ù –– ''"Õ^•#nè`º« "Õ^Ò "å "Õ^OŒ "åÑ≤ Ü«∞^ä•¢H=õ ∞"£∞
JqѨÙ`¡ « ¢|ǨχK«~Àº QÆ$Ǩϙê÷¢â=◊ ∞ =∂qâı`.ü
(=∞#∞㨇 $u. 3–2)
¢|ǨχK«~åxfl K«H¯õ QÍ áê\˜ã∂¨ Î =¸_»∞QÍx, ~Ô O_»∞QÍx, XHõ\ Q˜ Íx
"Õ^•efl K«H¯õ QÍ J^躌 Ü«∞#O KÕã#≤ ¢|ǨχKåˆ~ QÆ$Ǩϙê÷¢â=◊ ∞ ¢Ñ"¨ âÕ ßxH˜ J~°›_∞» ——
J<åfl_»∞. J@∞=O\˜"å_Õ QÆ∞~°∞=Ù J#∞=∞ux á⁄Ok, ã¨=∂=~°#Î ã¨O™ê¯~åxfl
á⁄Ok# kfiA_»∞ `«# ‰õΩÖÏxH˜ K≥Ok# â◊√ÉèíÅHõΔ}ÏÅ∞ Hõey# Hõ#º#∞
q"åǨÏ=∂_®Åx J<åfl_»∞.
¢|ǨχK«~º° =∞<Õ qkèx 㨇 $uHÍ~°∞ÅO`å K≥áêÊ~°∞. J~Ú`Õ D HÍÖÏxH˜
ÃÑ·# K≥ѨÊ|_ç# QÆ∞~°∞‰õΩÅ"åã¨O, "Õ^•^茺ܫ∞#O ÖÏO\˜q, JO^ŒiH©
J#fi~ÚOK«=ÙQÆ^•! JO^Œ∞KÕ`« 㨇 $uK«O¢kHõÖ’x D ÅHõΔ}ÏÅ#∞ =∞#O
¢QÆÇ≤ÏOK«=K«∞Û.
''‰õΩÅO K« jÅO K« =ѨÙ~°ºâ◊âÛ◊ , q^•ºO K« q`«OÎ K« ã¨<å^ä`Œ åO K« U`å<£ QÆ∞}Ï<£
ã¨ÑÎ̈ ѨsHõΔ º ^ÕÜ∂« , Hõ<åº |∞^èó·≥ âı+=¨ ∞z#ÎhÜ«∞O.—— ‰õΩÅ=Ú, jÅ=Ú, â◊s~°=Ú, Ü«∞â◊ã∞¨ û,
q^Œº, ^è#Œ =Ú, ÉÏO^è=Œ ÙÅ ã¨Ç¨ Ü«∞ ã¨ÇϨ HÍ~åÅ∞, J<Õ D U_»∞QÆ∞}ÏÅ∂ PÖ’zOz Hõ#ºx"åfie.
q∞QÆ`å q+¨Ü∂« Å#∞ QÆ∂iÛ PÖ’zOK«#Hõ¯~° ÖË^∞Œ Jx.
Q“`«=Ú_»∞ –– q^Œº, =∞Oz #_»=_ç, ÉÏO^è=Œ º=Ú, jÅ=Ú HõÅ"å_»∞ L`«=Î ∞ =~°∞_»∞
J<åfl_»∞ (q^•º Kåi¢`º« |O^è∞Œ jÅã¨OѨ<åflÜ«∞ Hõ<åºO ^Œ^•º`ü) Jx, J\Ï¡Qˆ PѨãOΨ |∞_»∞
`«# ^è~Œ ‡° ã¨∂¢`åÖ’¡ (1–3–20) ''|O^è∞Œ jÅ ÅHõ}Δ ã¨OѨ#fló ¢â√◊ `«"å#~ÀQÆ Wu—— Jx
J<åfl_»∞. |$ǨÏ`«Ê~åâ◊~° ã¨OÇ≤Ï`« ##∞ã¨iOz ''*Ïu, q^•º, Ü«∞ø=#, |Å, ™êfi㨺÷ . ÉÏO^è=Œ
ã¨Ç¨Ü«∞O, L`åûǨÏO, ^èŒ#ã¨OѨuΗ— J<Õq LO_®e. W=hfl L#flѨÊ\˜H©, q"åǨxH˜
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 51
=ÚM’º^ÕºÌ â◊"∞≥ #ÿ ã¨O`å#¢áêÑ≤HÎ ˜ Jx"å~°ºQÆ∞}O J~Ú# ѨÙOãÎ̈ fiO HõÅ"å_»∞, g~°º=O`«∞_≥·
=ÙO_®Åx ¢Ñ¨`ÕºHõOQÍ K≥ѨÊ#Hõ¯~°ÖË^Œ∞. J\Ï¡ˆQ =^èŒ∞=Ù ¢ã‘Î`«fiO HõÅ^≥· LO_®e. JO>Ë
LÉèíÜ«ÚÖ’¡#∂ ¢Ñ¨[##â◊H˜Î LO_®e. J\Ï¡ˆQ ¢|ǨχK«~°º=¸#∞! ˆHΔ¢`åxfl c[=O`«∞xˆH
~Ú"åfie. =¸~°Û,ù ѨHÍΔ Ñ¶∂¨ `«O, ã¨QÀ¢`∞« _»∞, ‰õΩ+¨μ~ª Ày, Ѩu`«∞_»∞, ¢ÑK¨ Û« #ù fl"Õ+O¨ `À L#fl"å_»∞,
W@∞=O\˜"åxH˜ Ñ≤Åh¡ Ü«∞~å^Œx 㨇 $`«∞Åhfl K≥ÑÙ¨ `«∞<åfl~Ú. ^è~Œ ‡° âߢ™êÎÖ’¡ =^è∞Œ =Ù‰õΩ Hˆ ¢Δ `=« ∞<Õ
Ѩ^OŒ "å_®~°∞.
Hõ#º ‰õΩO_®eû# ÅHõ}
Δ ÏÅ∞, Ü≥∂Qƺ`«Å∞:
=∞# ^è~Œ ‡° âߢ™êÎÖ’¡ =^è∞Œ =Ù‰õΩO_®eû# ÅHõ}Δ Ïefl QÆ∞iOz ‰õÄ_® qѨÙÅOQÍ<Õ =i‚OKå~°∞.
H˘O`« JuQÍ =i‚OKå~°<åfl `«ÑÙ¨ Ê ÖË^∞Œ . ã¨O`å<À`«ÊuÎH˜ qâ◊√^Œ=ú Ú, ã¨=∞~°=÷ O`«=Ú J~Ú#
Hˆ ¢Δ `O« J=ã¨~O° . c[â◊√kú ZO`« =ÚYº"≥∂, Hˆ ¢Δ `â« √◊ ^Œú ‰õÄ_® JO`Õ =ÚYºO.
c[O |ÅÇ‘Ï#"≥∞#ÿ ^≥<· å, |ÅOQÆÅ Hˆ ¢Δ `O« Ö’ ÉÏQÍ =$kú á⁄O^Œ∞`«∞Ok.
JO^Œ∞KÕ`<« Õ =∞#∞=Ù ––
''ˆH¢Δ `O« c[=`Õ ^ÕÜ∞« O <åc*∫ Hˆ ¢Δ `« =∞~°›u—— JO@∂ Hˆ ¢Δ `â« √◊ kúx
QÆ∞iOz <˘H˜¯K≥áêÊ_»∞.
=Ü«∞ã¨∞û#∞ QÆ∞iOz K≥áêÊÅO>Ë, =~°∞_»∞ Ü«Ú=‰õΩ_≥·, ѨÙOã¨Î fiO
HõÅ"å_≥· LO_®Å#flѨÙÊ_»∞ =^è∞Œ =Ù ‰õÄ_® Ü«Ú=uÜ≥∞ÿ ¢ã`Α fi« O HõÅ^≥· LO_®e
Hõ^•! ÃÑO_çH¡ ˘=∂Ô~Î ÉÏeHõ J~ÚLO_®Åx, |∞∞`«∞=∞u H͉õΩO_® LO_®Åx
ZHõ¯_® L#fl@∞¡ HõxÑ≤OK«^∞Œ . Pâ◊fiÖÏÜ«∞# QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÅÖ’ (1–7–2)
¢u~å¢`« ¢|ǨχK«~º° O áê\˜OKåÅx LOk. q"åǨÏO HÍQÍ<Õ =^è∂Œ =~° ã¨=∂QÆ=∞O ‰õÄ_»^xŒ
J<åfl~°∞. HÍ|\˜ì =^èŒ∞=Ù Ü≥ÚHõ¯ =Ü«∞ã¨∞û 14, 15 ã¨O=`«û~åʼnõΩ `«‰õΩ¯= LO_»^Œ∞.
ÃÑã· ∂¨ ¢`åxfl "åºMϺxOz# ǨÏ~°^`Œ ,Ϋ <å~åÜ«∞}Ï^Œ∞Å∞ H˘xfl ¢áêO`åÖ’¡ q"åǨÏO J~Ú#
"≥O@<Õ (q^ÕÇϨ "åã¨∞Ö’¡) ã¨=∂QÆ=∞O L#fl@∞¡, H˘xfl ¢áêO`åÖ’¡ ¢|ǨχK«~º° ¢=`«áêÅ#O
=¸_»∞ ~å¢`∞« Å∞, H˘xflKÀ@¡ 12 ~å¢`∞« Å∞ áê\˜ã∞¨ #Î fl@∞¡ ¢"åâß~°∞. HÍ|\ì̃ ÃÑO_çH¡ ˘=∂Ô~ÅÎ ∞
=∞s z#fl ÉÏeHõÅ∞ HÍ~°x `≥Å∞™ÈÎOk. ¢áêp#HÍÅOÖ’ Ju ÉÏźq"åǨÅ∞ L#fl@∞¡QÍ
^•YÖÏÅ∞ HõxÑ≤OK«=Ù.
=∞# 㨇 $`«∞Ö’¡ JHõ¯_»H¯õ _» '#yflHõ— J<Õ Ñ¨^•xfl "å_®~°∞. ÃÑO_çH¡ ˘=∂Ô~Î #yflHõQÍ
LO_®Åx. ''Ü«∂=#fl Å[˚Ü∂« OQÍx, Hõ<åºÑ¨Ù~°∞+¨ ã¨xfl^èÒ Ü≥∂<åºnú#º=QÆ∂¿ÇÏ`«. `å=^Œƒ=ù u
#yflHÍ.—— (㨇 $uK«O¢kHõ) ÉÏeHõ‰Ωõ ã≤Q∞Æ æ U~°Ê_»‰Ωõ O_® L#fl =Ü«∞ã¨∞û, ѨÙ~°∞+¨ ã¨xflkèÖ’
52 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
Ãã`· O« â◊s~å=Ü«∞"åefl HõÑÙ¨ ÊHÀ"åÅx `≥eÜ«∞x =Ü«∞ã¨∞ûÖ’ L#fl ÉÏeHõ#∞ '#yflHõ— JO\Ï~°∞
Jx. QÀdÅ QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÅ (3–4–6) \©HõÖ’ Ü«∞ø=<åxfl, HÍ=∞"åã¨##∞ á⁄O^Œ#\ì̃,
~°[ã¨fiÅ HÍ#\˜ì ‰õΩK«ÇÏ‘ #Ü≥∞ÿ # Hõ#º#∞ #yflHõ JO\Ï~°∞ Jx LOk. g~°q∞¢`À^ŒÜ∞« OÖ’
''¢uOâ◊^fiŒ ~°¬ó ëÈ_»â=◊ ~å¬O ÉèÏ~åºO q<Õ`ú « #yflHÍO—— J<åfl~°∞. 16 ã¨O=`«û~åÅ Hõ#º#∞
#yflHõ J<åfl~°∞. ''#yflHÍ ã¨*Ï`å ¢|ǨχKåi}©—— (Ǩs`« QÆ$ǨϺ ã¨∂¢`åÅ∞ 1–19–2)Ö’
q"åÇ¨Ï ã¨=∞Ü«∂xH˜ ¢|ǨχKåi}˜ J~Ú LO_®Åx =∂¢`"« ∞Õ J<åfl~°∞. =∂`«$^Œ`∞« _Î ∞» D
â◊ÉÏÌ~å÷xfl "åºMϺxã¨∂Î q"åǨÏ"≥∞#ÿ Ñ≤=∞‡@ UHÍO`«OÖ’ Ѩu ã¨=∂QÆ=∂xfl HÀ~°\ÏxH˜
ã≤^OúŒ QÍ L#fl Hõ#º ''`«™ê‡^Œfi¢ãÎ̈ qˆHÑΔ }
¨ Ï~› #yflHÍ "≥∞^ÿ ∞Œä <åˆ~›`º« ~°ó÷ —— Jx J<åfl_»∞. W^ŒO`å
ZO^Œ∞‰õΩ K≥Ñʨ =Åã≤ =zÛOk? JO>Ë Ju ÉÏźq"åǨÅ#∞ ã¨=∞iúOKÕ"å~°∞ D â◊ÉÏÌxfl
P^è•~°OQÍ fã¨∞H˘x U"Õ∞"≥∂ K≥ÑÙ¨ `«∂ LO\Ï~°∞ HÍ|\˜!ì "åi "å^Œ=∞O`å x~å^è•~°O Jx
¢QÇÆ Ï≤ OK«\ÏxH˜ W^ŒO`å K≥Ñʨ =Åã≤ =zÛOk. WOH˘Hõ q+¨Ü∂« xfl fã≤H˘x
JuÉÏź q"åǨÅ#∞ ã¨=∞i÷ã¨∂Î LO\Ï~°∞. "Õ^•Å‰õΩ, ^èŒ~°‡âߢ™êÎʼnõΩ
qѨs`å~å÷Å#∞ HõeÊOK«QÆey# =∞Ǩq^•fiOã¨∞Å∞ =∞# ѨÙ}ºÉèí∂q∞Ö’
[x‡Oz#O^Œ∞#, "åi =∂@Å#∞ "Õ^Œ"å‰õΩ¯QÍ #"Õ∞‡ =¸_è»∞Å∞ Ãã·`«O
Jã¨OMϺHõOQÍ L#flO^Œ∞#, H˘xfl qѨs`åKå~åÅ∞ ¢Ñ|¨ e ã¨OѶ∞¨ O `«ÑÙ¨ Ê¢`À=#
Ѩ_k¤» . L^•Ç¨Ï~°}QÍ K≥áêÊÅO>Ë ––
|∞∞ˆQfi^ŒO Ѩ^=Œ =∞O_»ÅOÖ’ q"åǨÏã¨∂HõOÎ L#fl^Œx K≥ÑÙ¨ ÊH˘<åflO.
P q"åÇ¨Ï ã¨∂HõOÎ Ö’x 40–= |∞∞‰õΩ¯ W\Ï¡ LOk –– ''™È=∞㨺*ÏÜ«∂
¢Ñ^¨ =Œä ∞O QÆO^è~Œ fi° ¿ãΠѨ~ó° Ѩuó I `«$fÜ≥∂ yfl¿+Ñì u¨ ã¨∞sÎ Ü«∞¿ãÎ =∞#∞+¨º*Ïó
I (Hõ#ºÅ∞ =ÚO^Œ∞QÍ ™È=Úx ÉèÏ~°ºÖˇ,· Ñ≤=∞‡@ QÆO^è~Œ ∞° fix ÉèÏ~°ºÖˇ,· P Ñ≤=∞‡@ JyflH˜
ÉèÏ~°ºÖˇ· z=~°‰Ωõ =∞#∞+¨μºxH˜ ÉèÏ~°ºÖ∫`å~°∞ Jx ÉèÏ=O) D ÉèÏ"åxfl fã¨∞H˘x =∞# ѨO_ç`∞« Å∞
™È=∞QÆO^è~Œ åfiQÆ∞flʼnõΩ ÉèÏ~°ºÅ∞QÍ HÍHõ ѨÓ~°fi"Õ∞ Hõ<åº^•#O KÕÜ∞« @O =∞Oz^Œx, JO^Œ∞Hˆ
ÉÏźq"åǨÅ∞ ¢â+ı =ª̈ ∞x U"Õ∞"≥∂ K≥ÑÙ¨ `å~°∞.
=t+¨ª 㨇 $u ÃÑ· |∞∞‰õΩ¯<Õ D q^èOŒ QÍ "åºMϺxOzOk ––
''ѨÓ~°fiO ¢ã≤ÎÜ«∞ó ã¨∞Ô~· ~°∞ƒùHÍÎó ™È=∞QÆO^èŒ~°fi =Ç≤Ïflaèó
QÆKÛ« xù Î =∂#∞ëê<£ ѨâßÛ`ü <≥`· å^Œ∞+¨ºxÎ ^è~Œ ‡° `«ó I
`å™êO ™È"≥∂ ^Œ^KŒ ÒÛùKO« , QÆO^è~Œ fi° ó tHΔ̃`åO y~°"∞£
Jyflâ◊Û ã¨~fi° ÉèHí `Δõ fi« O `«™ê‡`ü x+¨¯Å‡ëêó ¢ãÜ Î≤ ∞« ó—— Jx.

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 53

 Hõ#ºÅ∞ =ÚO^Œ∞QÍ ÉÏźOÖ’ ™È=∞QÆO^è~Œ åfiQÆ∞flÅKÕ`« J#∞Éèqí OѨ|_»`å~°O>Ë, "å~°∞
Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯ âßs~°Hõ qHÍ™êxH˜ Z\Ï¡ `À_»Ê_»∞`å~À K«H¯õ QÍ q=iOKå~°∞. W@∞=O\˜ HÍ=º
™œO^Œ~º° OHõÅ |∞∞‰õΩ¯#‰õΩ qѨs`å~å÷Å∞ HõeÊOKÕ"åix Z\Ï¡ Jaè#OkOKåÖ’ `≥eÜ«∞^Œ∞.
ÉÏźOÖ’ L#fl Ñ≤ÅÅ¡ <Õ Ü«∞HõΔ QÆO^è~Œ fi° ~åHõ™Δ ê^Œ∞Å∞ P=Ç≤Ï™êÎ~x° =∞#O qO@∂ LO\ÏO.
=t+¨ªã¨‡ $u WO^Œ∞Ö’ xa_»"≥∞ÿÜ«Ú#fl J~å÷xfl K«Hõ¯QÍ q=iOzOk. =∂#=rq`åxfl
Ü«∞ø=#OÖ’ =∞#‡^è∞Œ _»∞, "å~°H÷ ºõ OÖ’ Ü«∞=Ú_»∞ J#∞Éèqí ™êÎ~x° JO>Ë U=∞x J~°O÷ K≥ÑÙ¨ `å~°∞?
^•#O J<Õk XˆH™êi KÕÜ∂« e –– Z=iKÕ`#« ∂ J#∞Éèqí OѨ|_»x^≥· LO_®e. U
¢Ñu¨ ѶŨ =¸ PtOK«‰Ωõ O_® ~Ú"åfie. W\Ï¡ ^•<åxfl QÆ∂iÛ K≥Ñʨ |_ç L#flO^Œ∞# ™È=∞
QÆO^è~Œ åfiQÆ∞flÅKÕ`« LѨÉ∞íè Hõ"Î ∞≥ #ÿ Hõ#º#∞ ^•#O KÕÜ∞« @O áêѨO. HÍ|\ì̃, ÉÏeHõ<,Õ #yflHõ<Õ
^•#O KÕÜ«∂e Jx ã¨OѶ¨∂xH˜ É’kèOz# áêO_ç`åºxH˜ *’Ǩ~°∞Å∞! =∞# ¢áêp#
™êÇ≤Ï`«ºOÖ’, P ѨO_ç`∞« Å∞ K«kq# ã¨O㨯 $`« HÍ=º<å@HÍ^Œ∞Ö’¡ ZHõ¯_®
"å~°∞ K≥¿ÑÊ #yflHõ <å~ÚHõQÍ ÖË^Œ∞. J=∂Ü«∞‰õΩÅ∞, ^èŒ~°‡cè~°∞=ÙÅ∞
J~Ú#"å~°∞ "åi =∂@Å#∞ #q∞‡ ÉÏźq"åǨʼnõΩ Ñ¨Ó#∞H˘x LO\Ï~°∞.
^•xH˜ H˘xfl Kåi¢`H« õ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ ‰õÄ_® `À_≥`· Õ J~Ú LO_»=K«∞Û. ¢áêp#
PÜ«Úˆ~fi^Œ âߢã¨ÎA˝ÅO`å ¢ã‘ÎH˜ q"åǨϟz`«"≥∞ÿ# =Ü«∞ã¨∞û Ѩ^ŒÇ¨~°∞
ã¨O=`«û~åʼnõΩ ÃÑ·QÍ<Õ LO_®Åx K≥áêÊ~°∞. ÃÑ·QÍ áêuHõ ã¨O=`«û~åÅ
=Ü«∞ã¨∞û‰õΩ `«‰Ωõ ¯= =Ü«∞ã¨∞û HõŠѨÙ~°∞+¨μ_»∞, Ѩ^ÇŒ ¨ ~°∞ ã¨O=`«û~åʼnõΩ
`«‰Ωõ ¯= =Ü«∞ã¨∞û QÆÅ ¢ã`Α À ã¨OÉè’QÆO KÕã#≤ ѨÙÊ_»∞ P ¢É∂íè }O QÆ~åƒùâÜ◊ ∞« OÖ’<Õ
#+ì̈"∞≥ áÿ È`«∞Ok. ÖË^•, ѨÙ\ì̃#ѨÊ\˜H˜ JÖÏÊÜ«Ú~åÌÜ∞« O QÆÅ tâ◊√=Ù J~Ú
=ÙO@∞O^Œx ‰õÄ_® K≥áêÊ~°∞ ã¨~ˆ ! J^Œ$+¨=ì âß`«∞Î ã¨OѶ∞¨ ã¨O㨯~°ÅÎ Hõ$+≤=Å¡, ¢Ñɨ ∞íè `«fiâßã¨<åÅ=Å¡
D ÉÏźq"åÇ¨Ï ã¨=∞㨺 D<å_»∞ ÖË^∞Œ . ZHõ¯_À `«Ñʨ , Jxfl =~å‚Ö’¡#∂ ÉÏźq"åǨÅ∞
Å∞Ѩ"Î ∞≥ ÿ áÈ~Ú<å~Ú. ã¨<å`«#∞Å =∞#∞H˘<Õ"å~°∞, Ö’QÆ_» ÉÏź q"åǨÅ#∞ ¢áÈ`«ûÇ≤ÏOz#
"å~°∞ ‰õÄ_® D<å_»∞ `«=∞ H˘=∂Ô~ÅÎ ‰õΩ 20 ã¨OII ^•\˜# Ñ≤=∞‡@ Hõhã¨O _ç¢w K«^∞Œ =Ù
ѨÓiÎKãÕ #≤ Ñ≤=∞‡@<Õ q"åǨÏO KÕã∞¨ <Î åfl~°∞. HÍ|\ì̃ D ã¨=∞㨺 WHõ ÖË#>Ë!¡ ZHõ¯_≥<· å LO>Ë,
xO^Œº"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H,© ÃÑâ· ßK«O JHõ¯_»H¯õ _» HõxÑ≤ã∞¨ #Î fl>Ë!¡
¢áêp#∞Å∞ K≥ÑÊ≤ # =^è∂Œ ÅHõ}Δ ÏÅ#∞ K«∂^•ÌO. â◊`Ñ« ^¨ Œä ¢ÉÏǨχ}OÖ’ ¢ãxΑ Ü«∞[˝"kÕ Hõ`À
áÈÖÏÛ~°∞ –– ''U="Õ∞= Ç≤Ï Ü≥∂ëêO ¢Ñ¨â◊Oã¨xΠѨ$^äŒ∞¢â’}˜ifi =∞$ëêìO`«~å ™ê =∞^èÕº
ã¨O¢QÍ¿ÇϺu—— (â◊. ¢ÉÏ 1–2–5–16) âßs~°Hõ ™œO^Œ~åºxfl QÆ∞iOz K≥ÑÙ¨ `«∂ Ѩ$^ä∞Œ ¢â’}˜
(ÃÑ^ŒÑÌ ~≤ ∞° ^Œ∞Å∞ HõÅk) q=∞$ëêìO`«~° (qâßÅ"≥∞#ÿ Éè∞í *ÏO`«~=° ÚÅ∞ HõÅk) ã¨#flx #_»∞=Ú
54 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
HõÅ ¢ã‘Îx ¢Ñ¨â◊Oã≤™êÎ~°x K≥áêÊ~°∞. W=hfl Ü«Ú=fÅHõΔ}ÏÅ∞, Pâ◊fiÖÏÜ«∞#∞_»∞ ã¨=∞ã¨Î
ÉÏǨϺâ◊√ÉèÅí Hõ}
Δ ÏÅ`À `«$Ñ≤ÑÎ _¨ ®¤_∞» . ÉèÏ~°^•fi[ QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÅ ##∞ã¨iOz <åÅ∞QÆ∞ ¢Ñ^¨ •è #
ÅHõ} Δ ÏÅ∞O_®e – ''K«`åfii q"åÇ¨Ï HÍ~°}Ïx q`«OÎ ~°∂ѨO ¢Ñ*¨ Ï˝ÉÏO^è=Œ q∞u—— (1–6)
^è#Œ O, JO^Œ=Ú, ¢Ñ[¨ ,˝ ‰õΩÅO (ÉÏO^è=Œ ºO) J<Õq. WOHÍ H˘O`«=∞Ok ã¨∂¢`H« Í~°∞Å∞,
Ö’Hõ^$Œ +≤ì HõÅ"å~°∞, =^è∞Œ =ÙÜ≥ÚHõ¯ ~°∂áêxˆH ¢áê^è•#º`« WKåÛ~°∞ –– 'J¢Ñ*¨ Ï˝ÇÏ≤ Hõ^OŒä
ã¨O"åã¨ó— JO@∂. J\Ï¡Qˆ â◊s~°™œO^Œ~º° =Ú, P~ÀQƺ=Ú, `≥eq`Õ@Å∞, ã¨^∞Œ } æ ÏÅ∞ Hõey#
Hõ#º#∞ q"åǨÏ=∂_®Åx JO@∂ =∞# ѨÓ~°fi<å@Hõ ¢Ñ|¨ O^èHŒ =õ ÙÅ =~°#‚ ÖÏ¡QÍ, D<å\˜
ã≤x=∂`å~°Å "Õ+ɨ ∂íè +¨ÖÏ¡QÍ ~°H~õ H° ÍÅ∞QÍ =i‚OKå~°∞. ~°∂ѨÖÏ=}Ϻ^Œ∞ʼnõΩ, `≥eq`Õ@ʼnõΩ,
‰õΩb#`«‰Ωõ H˘Å`« U=ÚO@∞Ok? `å=ÅzOk ~°OÉè,í `å=ÚxyOk QÆOQÆ, |∞é]H˘Hõ |∞kú,
<À\˜H˘Hõ¯ ~°∞z J<Õ ™ê"≥∞`« Å∞O_»<Õ L<åfl~ÚQÆ^•! q"åǨxH˜ ã¨O`å#O J<Õk ¢Ñ^¨ •è <À^ÕâÌ º◊ O
QÆ^•! =∞Ozã¨O`å<åxfl W=fi*Ïe# ¢ãΑ Jx Z\Ï¡ `≥Å∞ã¨∞OÎ k? PѨãOΨ |
QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÖ’¡ nxH˘Hõ Ѩ^uúŒ x K≥áêÊ~°∞. Jk Ǩ™êºã¨Ê^ŒOQÍ#∞, H˘O`«
q<À^ŒOQÍ#∞, qz¢`«OQÍ#∂ L<åfl. â◊‰õΩ<åʼnõΩ, ™È^≥ʼnõΩ W~°`«
=¸~° ö q âßfi™êʼnõ Ω , WOHÍ KÀ@∞#fl 㨠= ∂[OÖ’ L#fl\˜ ì =∞#O
`≥Å∞ã¨∞HÀ=@OÖ’ `«ÑÙ¨ ÊÖË^∞Œ .
Hõ<åº=~°}ÏxH˜ =ÚO^Œ∞ =~°∞_»∞, ã¨O=`«û~åxH˜ ~Ô O_»∞ ѨO@Å∞ѨO_Õ
á⁄ÅOÖ’ #∞O_ç H˘O`« =∞\˜ìx, QÀâßÅ#∞O_ç H˘O`« =∞\˜ìx, Ü«∞[˝O
J~ÚáÈ~Ú# Ñ≤=∞‡@, Ü«∞[˝"ÕkÖ’ #∞O_ç H˘O`« =∞\˜ìx, WOH˜áÈx
K≥~∞° =Ù#∞O_ç H˘O`« =∞\ì̃x, ^Œ∂º`«™ê÷#O #∞O_ç H˘O`«, <åÅ∞æg^è∞Œ Å∞ Hõe¿ã
KÀ@∞#∞O_ç H˘O`« =∞\ì̃x, c_»∞ (Tã¨~Hˆ° ¢Δ `O« ) #∞O_ç H˘O`« =∞\˜xì , â◊‡âß#O #∞O_ç
H˘O`« =∞\˜ìx, "≥Ú`«ÎO 8 KÀ@¡#∞O_ç =∞\˜ìx fã¨∞H˘x ~å"åe. `«~°∞"å`« D kQÆ∞=
=∞O¢`O« K«^"Œ åe ––
''|∞∞`«=∞¢ˆQ ¢Ñ¨^äŒ=∞O Ü«∞[˝|∞∞`Õ ã¨`«ºO ¢Ñ¨u+≤ª`«"£∞, Ü«∞k^ŒO‰õΩ =∂~åºaè*Ï`å
`«kÜ«∞q∞Ç¨Ï ¢Ñu¨ Ѩ^ºŒ `åO Ü«∞`«û`«ºO `«^$ÌŒ â◊º`å q∞u—— (PѨ. QÆ$. ã¨∂. 1–4–12)
Ñ≤=∞‡@ Hõ#º#∞ ÃÑ#· K≥ÑÊ≤ # =∞$uÎHÅõ Ö’ #∞O_ç U^À XHõ ÉèÏQÍxfl fã¨∞HÀ=∞x
K≥áêÊe. P"≥∞ fã≤# =∞\ì̃x|\ì̃ Ѷe¨ `«O D kQÆ∞= q^èOŒ QÍ ¢QÇÆ Ï≤ OKåe.
''QÀëêª<£ Ѩâ√◊ =∞f, "Õk ѨÙsëê¢^ƒŒ Ǩχ =~°Ûã≤fih, Jq^•ã≤<À ¢ÇϨ ^•`ü, ã¨~fi° ã¨OѨ<åfl
^Õ=<å`ü H˜`g« K«`∞« +¨Ê^ä•`ü q¢Ñ¢¨ "ålh, ǨÏi}Ï^ŒÑ∞¨¶ <åº, â◊‡âß<å`«ÊuѶ∞‘ fl—— (PѨ. QÆ$. ã¨∂.
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 55
1–4–14, 20) P"≥∞ fã≤# =∞\˜#ì |\˜ì ¢H=õ ∞OQÍ ^è#Œ =O`«∞Å∞, ã¨O`å#O, Ѩâ√◊ ã¨OѨ^,Œ
¢|Ǩχ=~°Ûã¨∞û, ã¨~fi° ã¨OѨ^ÅŒ ∞ HõÅ"å~°∞, E^ŒQÍO¢_∞» , ã¨<åºã¨∞Å∞, ^Œi¢^∞Œ Å∞ J~Ú# ã¨O`«u
HõÅ∞QÆ∞`«∞O^Œx, â◊‡âß#O #∞O_ç `≥zÛ# =∞\˜xì f¿ãÎ Éè~í ‡Î° Ѷ∂¨ `«‰Ωõ ~åÅ∞ J=Ù`«∞O^Œx J<åfl~°∞.
QÀdÅQÆ$ǨϺ ã¨∂¢`åÖ’¡ (2–1–4, 9) Ö∫QÍH©QΔ $Æ Ç¨Ïº ã¨∂¢`åÖ’¡ (14–4–7) D q^è"Œ ∞≥ #ÿ
=~°<‚ Õ LOk.
PѨã¨ÎO|QÆ$ǨϺ ã¨∂¢`åÖ’¡ WOH˘Hõq^èŒ"≥∞ÿ# =~°‚# ‰õÄ_® LOk. =^èŒ∂=~°∞ʼnõΩ
ã¨O|OkèOz# W~°∞ѨHÍΔ Å"åi JOwHÍ~°=Ú J~Ú# Ñ≤=∞‡@ =~°∞_»∞QÍx, P`«x |O^è∞Œ =ÙÅ∞
QÍx XHõ =∞\˜ìã¨∞^ŒÌ#∞ fã¨∞‰õΩO\Ï~°∞. P =∞\˜ìÖ’ =i, QÀ^èŒ∞=∞Å∞, Ü«∞=Å∞ÖÏO\˜
^è•#ºÑ¨ÙyO[ Å∞O\Ï~Ú. ~Ô O_»= =Ú^ŒÖÌ ’ Ü«∞[˝"kÕ Éèãí ‡¨ O, =¸_»= =∞\˜=ì Ú^ŒÖÌ ’ ¿Ñ_»,
<åÅæ= =Ú^ŒÖÌ ’ ^Œ∞xfl# á⁄ÅOÖ’x =∞\˜,ì J~Ú^Œ= =Ú^ŒÌ â◊‡âß# =∞$uÎHõ HõÅk J~Ú
LO\Ï~Ú. g\˜ x =^è Œ ∞ =Ù =ÚO^Œ ∞ Oz, P"≥ ∞ H˜ + ¨ ì " ≥ ∞ ÿ # =Ú^Œ Ì # ∞
=Ú@∞ìHÀ=∞O\Ï~°∞. "≥Ú^Œ\ ˜ =Ú^ŒÌ ™œÉèÏQͺxfl Sâ◊fi~åºxfl, Ô~O_»=k
¢|Ǩχ=~°Ûã¨∞û#∞, =¸_»=k Ѩâ◊√ã¨OѨ^Œ#∞, <åÅæ=k ^è•#ºã¨OѨ^Œ#∞
ã¨∂z™êÎ~Ú. S^Œ=k QÆ~›°º"≥∞#ÿ k. W\Ï¡ ÉèÏq^•OѨ`º« Ѷe¨ `åxfl, J^Œ$ëêìxfl
`≥Å∞ã¨∞H˘<Õ KåÖÏ Ñ¨^`úŒ ∞« Å∞ K≥Ñʨ |_®¤~Ú. W=hfl D<å_»∞ zÅHõ*’㨺O
K≥ÑÊ≤ OK«∞H˘<Õ"å~°∞, ~Ô Å· ∞¿ã+ì #¨ ∞=^Œ,Ì |*Ï~À¡#∞ Ѩ@OÃÑ@∞ìH˘x ‰õÄ~°∞ÛO_Õ
*’ºu+¨μ¯Å=^ŒÌ KÕ~Ú*Ï¿Ñ P^è∞Œ x‰õΩÅ ¿ÇÏà◊#‰õΩ áê¢`åÖË J=Ù`å~Ú. HÍx
W@∞=O\˜"Õ H˘xfl Ѩ^`úŒ ∞« Å#∞ =~°∞_»∞ E^ŒQÍ_»∞, ¢`åQÆ∞É’`«∞, ã¨`º« "åk,
^è•i‡‰õΩ_»∞, ÉèÏ~°º#∞ K«O¿Ñ"å_»∞, J`«"Î åix U_çÑO≤ KÕ"å_»∞, "≥∂ã¨QÍ_»∞
g\˜Ö’ Z@∞=O\˜"å_À HõxÃÑ>ËOì ^Œ∞‰õΩ K≥ÑÊ≤ LO>Ë WOHÍ ÉÏQÆ∞O_Õk.
=^è∞Œ =Ù#∞ Z#∞flH˘<ÕO^Œ∞‰õΩ =∞# ¢áêp#∞Å∞ K≥ÑÊ≤ # =ÚYº q+¨Ü∞« O:
¢ÉÏè `«$Ç‘Ï#Ü≥∞ÿ # Hõ#º ѨxH˜~å^Œ∞, Jx. JO>Ë, D<å_»∞ Wk (¢ÉÏè `«$Ç‘Ï#Ü≥∞ÿ LO_»@O)
L`«=Î ∞ ÅHõ}Δ OQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ Ѩ|_»@O =∞#O K«∂ã¨∞<Î åflO –– J`«"Î åi Pã≤Î ‰õÄ_® Åaèã∞¨ OÎ ^Œx.
HÍx, nxx =∞# ѨÓ~°∞fiÅ∞ xO^Œº=∞<åfl~°∞ –– (=∂#= QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÅ∞. 1–7–8,
=∞#∞㨇 $u–3–11, Ü«∂[˝=ů ºã¨‡ $u–1–53 "≥Ú^ŒÖ#·ˇ 㨇 $`«∞Ö’¡ ¢ÉÏè `«$Ç‘Ï#Ü≥∞ÿ # Hõ#º
ѨxH˜~å^Œ<åfl~°∞.) ™È^Œ~∞° Å∞ ÖËx Hõ#º#∞, `«O¢_ç Z=~À `≥eÜ«∞x Hõ#º#∞ q"åǨÏ=∂_»~å^Œx
=∞#∞=Ù ã¨Ê+ì̈OQÍ K≥áêÊ_»∞. |∞∞ˆQfi^ŒOÖ’ –– '¢ÉÏè `«$Ç‘Ï#Ü≥∞ÿ # Hõ#º, `«# `«O¢_ç ~ÚO\˜H˜
uiy =zÛ#@∞¡QÍ<Õ L+¨ ‰õÄ_® ã¨fiÅÊHÍÅOáê@∞ J\Ï¡ ¢ÑH¨ ÍtOz u~°y `«# [#‡™ê÷<åxH˜

56 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

uiy =KÕÛã¨∞ÎOk.— Jx =i‚OѨ|_ç LOk. J^èŒ~°fi"Õ^ŒOÖ’ XHõKÀ@ (1–17–1)
'¢ÉÏè `«$Ç‘Ï#Ü≥∞ÿ # Hõ#ºÖÏQÍ<Õ "åix J\Ï¡ HÍOu q~°ÇÏ≤ `«OQÍ ‰õÄ~ÀÛhÜ«∞O_ç— Jx LOk.
H˘_»∞‰õΩÅ∞ ÖËx"åiH˜ ‰õÄ`«∞~ˆ H˘_»∞‰õΩ J=Ù`«∞Ok. P"≥∞<Õ Ñ¨Ó¢`∞« xÖÏQÍ ÉèÏqOz ÃÑOK«∞`å~°∞.
('Ѩ٢`«=`åÊe`å=∞~Ú— Jx Hõ<åº^•# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ JO\Ï_»∞ ‰õÄ_®#∞) ^ÒÇ≤Ï¢`«∞_»∞
L`«Î~åkèHÍi J=Ù`å_»∞ HÍ|\ì̃ J`«_»∞ (=∞#∞=∞_»∞) `«O¢_ç =OâßxH˜ HÍHõ, `«e¡Ü≥ÚHõ¯
ѨÙ\ì̃O\˜ =OâßxH˜ L`«~Î åkHÍiÜ≥∞ÿ "åiH˜ Ñ≤O_»¢Ñ^¨ •<å^Œ∞Å∞ KÕ™êÎ~∞° . P q^èOŒ QÍ JÅ∞¡x
#∞O_ç =∂@ ‰õÄ_® fã¨∞‰õΩO\Ï~°∞. JO^Œ∞KÕ`<« Õ Ñ¨Ó~°fiO ™È^Œ~∞° Å∞ ÖËx Hõ#º#∞ KÕã∞¨ H˘<Õ"å~°∞
HÍ~°∞. Hõhã¨O Ѩ٢`∞« x ^Œ``Ϋ « J~Ú<å fã¨∞HÀ"åe. (ZO`«=∞Ok Pã¨∞ÅÎ HÔ <· å L`«~Î åkHÍ~°∞Öˇ,·
"å\˜ #xflO\˜x ri‚OK«∞HÀQÆÅ â◊HãÎ̃ O¨ Ѩ#∞flÖˇ#· P^è∞Œ xHõ =~°∞ʼnõΩ, "åi `«e^¡ OŒ ¢_∞» ʼnõΩ,
¢ÉÏè `«$Ç‘Ï#Ü≥∞ÿ # Hõ#º L`«"Î ∂≥ `«=Î ∞OQÍ `ÀK«@OÖ’ Pâ◊Û~°º"Õ∞=ÚOk?)
=∞#∞=Ù –– '<ÀѨÜ∞« KÕÛ`ù ü `åO ¢áê[˝ó Ѩ٢uHÍ ^è~Œ ‡° â◊OHõÜ∂« — J<åfl_»∞.
¢ÉèÏ`«$Ç‘Ï#Öˇ·# Hõ#ºÅ∞ q"åǨÏO HÍHõ, `«O¢_ç ~ÚO@<Õ rq`åO`«O
LO_çáÈ~Ú#@∞¡ |∞∞ˆQfi^ŒOÖ’ (2–17–7) K≥Ñʨ |_ç LOk –– ''J=∂*Ïi=
Ñ≤¢`Àó 㨠Kå – ã¨f ã¨=∂<å^• ã¨^㌠™¨ êÎ fiq∞ÜÕ∞ ÉèQí "Æ ∞£ —— Jx.
=ã≤+ª¨ ^è~Œ ‡° ã¨∂¢`åÖ’¡ (17–16) Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯ `«O¢_,ç HÍÉ’ÜÕ∞ JÅ∞¡x`À
''¢ÉÏè `«$Ç‘Ï#Ü≥∞ÿ # D Hõ#º#∞ h H˜ã∞¨ <Î åfl#∞. HÍx, D"≥∞‰õΩ Ñ¨Ù\ì̃#"å~°∞ <å
‰õΩ=∂~°∞_Ò`å_»∞—— (P¢ÉèÏ`«$HÍO ¢Ñ¨^•™êfiq∞ `«∞ÉèíºO Hõ<åº=∞ÅOHõ$`å"£∞,
J™êºO Ü≥∂ *ÏÜ«∞`Õ Ñ¨Ù¢`ó« 㨠"Õ∞ Ѩ٢`ÀÉè"í kÕ u) Jx. HÍ|\˜,ì ѨÓ~°fiHÍÅOÖ’
¢ÉÏè `«$Ç‘Ï# Ü≥∞ÿ # ^•x Ѩ٢`∞« _»∞ `«=∞ ‰õΩÖÏxfl ÃÑOá⁄OkOK«_x» `«Åz P
q^èŒ"≥∞ÿ# q"åǨxfl x¿+kèOKå~°∞. HÍÅ =∞Ç≤Ï=∞=Å¡ ^èŒ~°‡OHõO>ˇ ^èŒ<åxH˜ ¢áê^è•#º`«
ÃÑiy#O^Œ∞# ¢ÉÏè `«$Ç‘Ï#ÜÕ∞ ã¨~Àfi`«=Î ∞"≥∞#ÿ kQÍ ÉèÏqOѨ|_»∞`ÀOk.
=^è∞Œ =Ù Ü≥ÚHõ¯ =Ü«∞ã¨∞û#∞ QÆ∂iÛ Ö’QÆ_» ¢Ñ™¨ êÎqOK«@O [iyOk. "Õ^HŒ ÍÅOÖ’<Õ
H͉õΩO_®, QÆ$ǨϺã¨∂¢`« ~°K<« åHÍÅOÖ’ ‰õÄ_® ÃÑO_çH¡ ˘=∂Ô~ÅÎ ∞ =Ü«∞ã¨∞û =zÛ#"åÔ~· Ü«Ú#fl@∞¡
`≥Å∞™ÈÎOk. Ö’QÆ_» =∞#O ¢Ñ™¨ êÎqOK«∞H˘#fl '#yflHõ— J<Õ â◊ÉÏÌxH˜ J~°O÷ =∞ǨÉèÏ~°`O« Ö’
16 ã¨OII =Ü«∞ã¨∞û QÆÅ ¢ãΑ Jx J<åfl~°∞. Ǩs`«Q$Æ Ç¨Ïº ã¨∂¢`åÖ’¡ q"åÇ¨Ï ã¨=∞Ü«∂xH˜
¢|ǨχKåi}˜QÍ L#flk #yflHõ Jx J<åfl_»∞. =∂`«$^Œ`∞« _Î ∞» ''`«™ê‡^Œfi¢ãÎ̈ qˆHÑΔ } ¨ Ï~°› #yflHÍ
"≥∞^ÿ ∞Œè <åˆ~›`º« ~°ó÷ —— q"åǨÏ"≥∞#ÿ Ñ≤=∞‡@ UHÍO`«OÖ’ Ѩu ã¨=∂QÆ=∞O HÀã¨O =¢™êÎKåÛù^<Œ åÅ#∞
`˘ÅyOѨ*Ïe# =Ü«∞ã¨∞û HõÅk J<åfl~°∞.

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 57

 ¢Hã© ∞¨ ‰Î Ωõ ѨÓ~°fiO 400 #∞O_ç 100 ã¨OII =~°‰Ωõ LO_ç# ã¨∂¢`H« Í~°∞Å∞ KåÅ=∞Ok
Hõ#º#∞ ~°*’^Œ~≈° #"≥∞#ÿ Ñ≤=∞‡@ Z‰õΩ¯= HÍÅO q"åǨÏO KÕÜ∞« ‰õΩO_® PѨ=^ŒxÌ ¢"åâß~°∞.
=∞#∞=Ù, Hõ#º |∞∞`«∞=∞u J~Ú# Ñ≤=∞‡@ 3 ã¨OIIÅ =~°‰Ωõ `«e^¡ OŒ ¢_∞» Å∞, |O^è∞Œ =ÙÅ∞
q"åǨÏO KÕÜ∞« HõáÈ`Õ Hõ#ºÜÕ∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ =~°∞x =iOK«=K«∞Û #<åfl_»∞ – P"≥∞ ã¨fiÜ«∞O^Œ`Ϋ
W^ŒO`å "≥#∞Hõ\ ˜ QÍ^è.Œ ¢H=õ ∞OQÍ Hõ#ºÅ q"åÇ¨Ï =Ü«∞ã¨∞û `«Q∞Æ `æ ∂« ~å=\ÏxH˜ Kåi¢`H« õ
HÍ~°}ÏÅ∞:
1. "≥k· Hõ HÍÅOÖ’ Hõ#ºÅ‰õΩ Ãã`· O« LѨ#Ü«∞#O, "Õ^•^躌 Ü«∞#O LO_Õq. HÍ|\˜ì
J^躌 Ü«∞#O ѨÓiÎ JÜÕ∞º=~°‰Ωõ PˆQ"å~°∞. ¢H=õ ∞OQÍ "Õ^•^躌 Ü«∞#O ã¨#flyÅ@O, ѨÙ\˜Oì @
ÉèÏ~°OQÍ L#fl@∞¡ ÉèÏ=# HõÅQÆ@O.
2. =Oâßxfl xÅɡ@\ì ÏxH˜, Ѩq¢`O« KÕÜ∞« \ÏxH˜ Ѩ٢`∞« _»∞ J=ã¨~O° HÍ|\˜ì `˘O^Œ~Q° Í
q"åǨÏO KÕ¿ãÎ ã¨O`å#O `˘O^Œ~Q° Í HõÅ∞QÆ∞`«∞O^Œx H˘_»∞‰õΩÅ q"åǨxH˜
`˘O^Œ~Ñ° _¨ @» O`À, Hõ#ºÅ q"åÇ¨Ï =Ü«∞ã¨∞û Ãã`· O« `«Q∞Æ `æ ∂« ~å=@O, (D
ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ D q+¨Ü∞« O 㨇~°}‰õΩ =™ÈÎOk. ¢áêp#HÍÅOÖ’ JHõ~Δ åÉèϺã¨O
ÖË^• q^•ºÉèϺ㨠=Ü«∞ã¨∞û 7, 8 ã¨O=`«û~åÅ∞. ¢Hõ=∞OQÍ Jk 5
ã¨O=`«û~åʼnõΩ `«yOæ k, q^ŒºÜ≥ÚHõ¯ ¢áê^è•#º`«#∞ QÆ∞iÎOz# H˘nÌ D<å_»∞
3 ã¨OII~åňH ¢áê~°OÉè=í ∞ø`ÀOk –– ÉÏÅ∞~°∞ ÉÏeHõʼnõΩ ‰õÄ_®)
3. JѨÊ\˜H˜ É∫^ŒOú ÉÏQÍ ¢ÑK¨ å~°OÖ’H˜ =zÛ aè‰ΩΔõ =ÙÅ∞, aè‰ΩΔõ }˜Å∞
XˆH ã¨OѶ∂¨ ~å=∞OÖ’ LO@∂ LO_»_O» , J<ÕHõ ^Œ∂+≤`« HÍ~åºÅ‰õΩ P™ê¯~°O
HõÅQÆ@O, nx ¢Ñɨ Ïè =O ã¨OѶ∞¨ O g∞^Œ Ѩ_@ » O=Å¡ Ãã`· O« âߢãHÎ̈ Í~°∞Å∞
`«fi~°QÍ Hõ#ºÅ‰õΩ q"åǨÏO KÕÜ∞« @O =∞Oz^Œ<Õ Jaè¢áêÜ«∂xH˜ ~å=@O.
4. ¢w‰õΩÅ∞, =∞ǨÏ=∞‡nÜ«ÚÅ∞, ¢HÔ ã· =Ψ ÙÅ∞ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ W`«~° =∞`åÅ"åi`À =∞# ^ÕâßxH˜
ã¨O|O^èOŒ U~°Ê_ç# Ñ≤=∞‡@ =~°™‚ êOHõ~º° ÉèÜ í ∞« O`À ÉÏźq"åǨʼnõΩ ¢áÈ`åûǨÏO ÅaèOz
LO_»=K«∞Û. =∞ǨÏ=∞‡nÜ«∞ Ü«ÚQÆOÖ’ 15, 16, 17 â◊`åÉÏÌÖ’¡ =∞# ^ÕâO◊ Ö’ J`«ºO`«
ÉÏźq"åǨÅ∞ ¢áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ @∞¡ <å\˜ Ü«∂¢u‰õΩÅ ¢"å`«Å=Å¡ `≥Å∞™ÈÎOk. =∞# ^ÕâßxH˜
=zÛ# W`«~° *Ï`«∞Å"åi JÅ"å@¡#∞|\˜ì =∞#"åà◊√§ ‰õÄ_® "åi ã¨O¢Ñ^¨ •Ü«∂Å<Õ J#∞HõiOz
LO_»=K«∞Û.
Ü«¸~°ÑÙ¨ ^ÕâßÖ’¡ P<å_»∞ ÉÏźq"åǨÅ PKå~°O ÉÏQÍ LOk. ~À=ÚÖ’, 10, 12
ã¨O=`«û~åÅ ÉÏeHõʼnõΩ q"åǨÏO KÕ¿ã"å~°x Muler ѨO_ç`∞« _»∞ Family J<Õ ¢QOÆ ^äOŒ Ö’

58 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

¢"åâß_»∞. Ü«¸~°ÑÙ¨ Ö’, =∞^躌 Ü«ÚQÆOÖ’, Ããx· Hõ ~å[H©Ü∞« HÍ~°}ÏÅ=Å¡ 5 ã¨OIIÅ Hõ#ºÅ‰õΩ
q"åǨÅ∞ KÕã#≤ @∞¡ J. L. Devis J<Õ Ñ¨O_ç`∞« _»∞ The short History of women J<Õ
¢QOÆ ^äOŒ Ö’ ¢"åâß_»∞. ÉÏÅ∞xH˜ 15 ã¨O=`«û~åÅ∞. ÉÏeHõ‰Ωõ 12 ã¨OIIÅ∞ =zÛ# Ñ≤=∞‡@
q"åǨÏO KÕ¿ãÎ P<å_»∞ K«iÛù, ã¨OѶ∞¨ =¸ ‰õÄ_® ¿ÇÏà◊# KÕ¿ã"å~°x Muler ѨO_ç`∞« _Õ
Family J<Õ ¢QOÆ ^äOŒ Ö’ ¢"åâß_»∞ –– 'WOQÆO¡ _»∞Ö’ @∂º_»~ü HÍÅOÖ’ L#fl`« =~åæÅÖ’x
ÉÏeHõÅ q"åǨÏO KåÖÏ z#fl =Ü«∞ã¨∞ûÖ’ 4, 5 ã¨OII =Ü«∞ã¨∞ûÖ’ [iˆQk— Jx ‰õÄ_®
¢"åâß_»∞. J\Ï¡Qˆ F. J. Ѷi¨ fl=Öò `«# Child marriage and divorces J<Õ Ñ¨ÙãÎ̈HOõ Ö’
q"åǨÅ∞ 9, 10 ã¨O=`«û~åÅ =Ü«∞ã¨∞ûÖ’ XH˘¯Hõ¯Ñ¨ÙÊ_»∞ 2,3 ã¨OIIÅ =Ü«∞ã¨∞ûÖ’ [iy#@∞¡
¢"åâß_»∞. 1929 ã¨OII =~°‰Ωõ WOQÆO¡ _»∞Ö’ D ÉÏźq"åǨÅ∞ JkèHOõ QÍ<Õ [iy<å~Ú. P
ã¨O=`«û~°O =~°‰Ωõ K«@sì `åº =^è∂Œ =~°∞Å q"åÇ¨Ï =Ü≥∂Ѩiq∞u 12, 14 ã¨O=`«û~åÅ∞QÍ
LO_Õk. P ã¨O=`«û~°"∞Õ áê~°"¡ ∞≥ O@∞ =^è∂Œ =~°∞Å Hõh㨠q"åÇ¨Ï =Ü«∞ã¨∞û
16 ã¨OIIÅ∞QÍ K«@Oì KÕãO≤ k. J@∞=O\˜"åi ã¨OѨ~¯° =Ú, ™êOQÆ`º« =Ú
Hõey# Ñ≤=∞‡@ =∞# ^ÕâO◊ Ö’ Ãã`· O« JuÉÏź q"åǨÅ∞ =Ú=∞‡~°OQÍ
[~°Q@ Æ OÖ’ Pâ◊Û~°ºO U=ÚOk? J@∞=O\˜ Ü«¸~°ÑÙ¨ ^ÕjÜ«ÚÅ∞, "åi
=∂#ã¨Ñ¨Ù¢`«∞Å∞ =∞# ¢â◊√u 㨇 $`«∞efl ¿ÇÏà◊# KÕÜ«∞@O xOkOK«@O
J~°ú~°Ç≤Ï`«O HÍ^•? J\Ï¡ˆQ =∞ǨÏ=∞‡nÜ«∞ *Ï`«∞Ö’¡ D ÉÏźq"åǨÅ∞
LO_Õq, L<åfl~Ú. D<å_»∞ P ^ÕâßÖ’¡#∞, =∞# ^ÕâO◊ Ö’#∂ ‰õÄ_® Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞
=∂iáÈ~Ú<å~Ú. HÍ|\˜ì, K≥ѨÊ^ŒÅz#^Õ=∞O>Ë, K«i¢`« QÆu =∂~°∞`«∂
LO@∞Ok. Wk Ѩ~=° ∞ ã¨`º« O. U q+¨Ü∂« <≥fl· <å q=∞i≈OKÕ@ѨÙÊ_»∞ P<å\˜
^Õâ◊HÍŠѨiã≤÷`«∞efl ^Œ$+≤ìÖ’ ÃÑ@∞ìH˘x q=∞i≈OKåe. =∞Ozx ¢QÆÇ≤ÏOKåe, K≥_»∞#∞
=^ŒeÃÑ\Ïìe. ¢Q∞Æ _çQ¤ Í, q"ÕHÇõ Ï‘ #∞Öˇ,· ™ê#∞Éè∂í u ÖˉΩõ O_® ¢áêp#∞efl `≥Q_Æ @
» "Õ∞ ѨxQÍ
ÃÑ@∞ìHÀ~å^Œ∞. Kåi¢`H« õ q=∞~°≈‰õΩxH˜ ™ê#∞Éè∂í u, ã¨=∞Ü«∞O, ã¨ÇϨ #O J<Õ QÆ∞}ÏÅ∞ J=ã¨~O° ,
U q=∞~°≈‰õΩxÔH<· å D QÆ∞}ÏÅ∞ LO_®eû#"Õ!
WO`«=~°‰Ωõ =∞#O K«iÛOK«∞H˘#fl\ì̃ U ~°HOõ q"åǨÏ"≥∞<ÿ å, U =Ü«∞ã¨∞ûÖ’ KÕ¿ã
q"åǨÏ"≥∞ÿ<å H˘xfl ^è•i‡Hõ ¢H˜Ü«∞Å∞, q^èŒ∞Å∞ =∂¢`«O `«Ñ¨Êxã¨iQÍ [~°QÍeû#^Õ Jx
`≥Å∞ã¨∞OÎ k. D q^è∞Œ Å∞, Jxfl =∞`åÅ"åiH© LO\Ï~Ú "åi "åi =∞`åʼnõΩ ã¨O|OkèOz#q.
XHõi ^è•i‡Hõ q^è∞Œ efl WOH˘Hõ~∞° ¿ÇÏà◊# KÕÜ∞« @O =¸~°`ö fi« "Õ∞ J=Ù`«∞Ok. |O^è∞Œ q∞¢`∞« ÅO`å
XHõKÀ@ ‰õÄ_»@O, ã¨=∞O¢`H« Oõ QÍ q"åǨÏO [~°Q@ Æ O J<Õk =∞# Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨O¢Ñ^¨ •Ü«∞OÖ’
L#flk. W`«~° =∞`åÅ"å~°∞ ‰õÄ_® `«=∞ `«=∞ =∞`«¢QOÆ ^ä•ÅÖ’x =K«<åefl ѨiOî K«@O, Jk
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 59
"åi =∞`« ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞x ÖÏO\˜ "åx^•fi~å [~°Q@ Æ O, qO^Œ∞Å∞, q<À^•Å∞ "åi "åi =∞`«
ã¨O¢Ñ^¨ •Ü«∂efl |\˜ì [~°Q@
Æ O =∞#O K«∂ã¨∞<Î åflO.
HÍ|\ì̃ q"åǨÏOÖ’ ^è•i‡Hõ ¢HÜ ˜ ∞« ʼnõΩ JkèHõ ¢áê^è•#º`« LOk. QÍO^è~Œ fi° ~åHõ™Δ êÖ’¡
Ãã`· O« , ã¨=∞O¢`H« Oõ QÍ q"åǨÏO [~°QÍeûO^Õ J<Õ q+¨Ü∞« O =∞# ѨÙ~å}ÏÅ ^•fi~å `≥Å∞™ÈÎOk.
D ^è•i‡Hõ ¢HÜ ˜ ∞« =Å¡<,Õ D q^è∞Œ Å=Å¡<Õ P q"åǨxH˜ ã¨OѶ∞¨ OÖ’ QÆ∞iÎOѨ٠=™ÈÎOk.
™ê=∂#ºOQÍ J=∞Å∞Ö’ L#fl ^è•i‡Hõ q^è∞Œ Å∞ ¢HÜ ˜ ∞« Å#∞ QÆ∞iOz =ÚO^Œ∞ `≥Å∞ã¨∞HÀ"åe.
=^è∂Œ =~°∞Å ‰õΩÅQÀ¢`« qKå~°}`À D ^è•i‡Hõ ¢HÜ ˜ ∞« Å∞ P~°OÉè=í ∞ø`«∞<åfl~Ú. =Ü«∞ã¨∞û
`«~∞° "å`« ‰õΩÅQÀ¢`« âßMÏ #Hõ¢Δ `å^Œ∞Å#∞ QÆ∂iÛ# qKå~°}Ö’<Õ KåÖÏ q"åÇ¨Ï ã¨O|O^è•Å∞
‰õΩ^Œ~‰° Ωõ O_® K≥_áç È`«∞<åfl~Ú. JO>Ë g\˜H˜ ‰õÄ_® =∞# ^è~Œ ‡° âߢ™êÎÅ`À ã¨O|O^èOŒ =Ù#fl^Œ#fl
=∂@. HÍ|\˜ì g\˜x QÆ∞iOz ‰õÄ_® `≥Å∞ã¨∞HÀ"åe. q"åÇ¨Ï ã¨O|O^èOŒ
‰õΩ^Œ~\° ÏxH˜ ¢Ñu¨ |O^èHŒ ÍÅ∞QÍ L#fl q+¨Ü∂« Å∞: 1) ã¨QÀ¢`« q"åǨÏO,
2) ã¨ÑO≤ _» q"åǨÏO, 3) 㨢Ñ=¨ ~° q"åǨÏO, 4) *Ï`«HÍÅ∞–#Hõ¢Δ `åÅ∞,
5) Jã¨=~°‚ q"åǨÏO, 6) J#∞Ö’=∞ q"åǨÏO, 7) ¢Ñu¨ Ö’=∞ q"åǨÏO,
8) q=∞`« q"åǨÏO, 9) q*ÏfÜ«∞ q"åǨÏO "≥Ú^ŒÖ#·ˇ q.
QÀ¢`«=Ú: J<ÕHõ q"åÇ¨Ï ã¨O|O^è•Å∞, Jhfl ‰õΩki<å QÀ¢`åÅ∞
XHõ>Ë J=@O=Å¡ (ã¨QÀ¢`åÅ∞) ‰õΩ^Œ~H° õ áÈ=@O =∞#O K«∂ã¨∞<Î åflO. JO>Ë
ã¨QÀ¢`« q"åǨÅ#∞ ã¨=∂[=Ú, ^èŒ~°‡âߢã¨Î=¸ ‰õÄ_® JOwHõiOK«@O
ÖË^#Œ fl=∂@. q+¨μ‚ ^è~Œ ‡° ã¨∂¢`åÅ∞, Ü«∂[˝=ů º ^è~Œ ‡° ã¨∂¢`åÅ∞ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ
㨇 $u¢QOÆ ^ä•Ö’¡ ã¨QÀ¢`q« "åǨÏO x+≤^=úŒ ∞x K≥Ñʨ |_»k¤ . =^è∂Œ =~°∞Å QÀ¢`åÅ∞ aè#fl"≥∞#ÿ qQÍ
LO_®Å#fl=∂@ QÀ¢`=« ∞<Õ â◊ÉÏÌxH˜ KåÖÏ J~å÷Å∞ HõxÑ≤ã∞¨ <Î åfl~Ú. |∞∞ˆQfi^ŒOÖ’<Õ QÀâßÅ,
QÀã¨=¸Ç¨ÏO, "Õ∞Ѷ∞¨ O, Ѩ~fi° `«¢â} ı ,˜ "Õ∞Ѷ∂¨ Å#∞ Ãã`· O« HõÑÊ≤ "Õ¿ã Z`≥#η tY~°O W\Ï¡ J<ÕHõ
ã¨O^Œ~åÊùÖ’¡ J<ÕHõ J~å÷Ö’¡ "å_»|_»k¤ . H˘xfl |∞∞‰õΩ¯Ö’¡ ã¨=¸Ç¨ÏO J<Õ J~°Oú Ö’ QÀ¢`â« |◊ OÌ
"å_»|_»k¤ . W^Õ =∞#O ¢Ñ㨠∞¨ `Î O« ¢QÇÆ Ï≤ OKåeû# J~°O÷ JO>Ë =∂#= ã¨=¸Ç¨ÏO Jx ––
XHõ =¸ÅѨÙ~°∞+¨μx #∞O_ç =~°∞ã¨QÍ =ã¨∞#Î fl =Oâ◊AÅ∞ J<Õk P^è∞Œ xHÍ~°O÷ QÍ "å_»∞`«∞<åflO,
HÍx D J~°O÷ Ö’ |∞∞ˆQfi^ŒOÖ’ ZHõ¯_® QÀ¢`« â◊|OÌ "å_»|_»Ö^Ë ∞Œ . J^è~Œ fi° "Õ^OŒ Ö’ 'qâ◊fiQÀ¢`º« ó
— J<Õ â◊|OÌ LOk. ^•x J~°O÷ 'Jxfl Ѩi"å~åÅ`À#∂ ã¨O|O^èOŒ L#fl"å_»∞— Jx. QÀ¢`O«
Jx =∞#O "å_Õ J~° ÷ O Ö’ "≥ Ú ^Œ \ ˜ ™ êiQÍ Kè å O^ÀQÀºÑ¨ x +¨ ` « ∞ Î Ö ’ Hõ x Ñ≤ ã ¨ ∞ Î O k.
ã¨`º« HÍ=∞*ÏÉÏÅ∞}˜‚ P`«x QÆ∞~°∞=Ù 'h=Ù U QÀ¢`O« "å_»=Ù?— Jx J_çy#@∞¡ LOk. WHõ¯_»

60 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

QÀ¢`« â◊ÉÏÌxH˜ =∞#O J#∞H˘<Õ J~°O÷ , XˆH ~°HOÎõ `À Ѩ~㰠ʨ ~°O ã¨O|O^èOŒ L#fl"å~°∞ Jh
XˆH =¸ÅѨÙ~°∞+¨μx #∞O_ç ѨÙ\˜#ì O^Œ∞# ~°HãÎõ O¨ |O^èOŒ HõÅ =∂#= ã¨=Ú^•Ü«∞O Jx
¢QÇÆ Ï≤ OKåe. Dq^èOŒ QÍ HÍâ◊ºÑ¨QÀ¢^A Œ Å∞ JO>Ë, Hõâº◊ ѨÙ_»∞ =¸ÅѨÙ~°∞+¨μ_»∞QÍ QÆÅ =Oâ◊OÖ’
ѨÙ\ì̃#"å~°∞ Jx J~°O÷ . J\Ï¡Qˆ ÉèÏ~°=æ ÙÅ∞ "åt+¨μŪ ∞, POy~°ã∞¨ Å∞ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ "å~°∞. JO>Ë
XHõ |∞∞+≤ =¸ÅѨÙ~°∞+¨μ_»∞QÍ HõÅ"å~°O`å ã¨QÀ¢`«∞Å#fl =∂@. ã¨QÀ¢`«∞Ö’¡ q"åǨÏO
ѨxH˜~å^Œx =∞# ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’<Õ H͉õΩO_® W`«~° ^ÕâßÖ’¡ Ãã`· O« D xÜ«∞=∞O LOk!
J<åQÆ~H° ,õ J~°<÷ åQÆ~H° ,õ |~°ƒ~° *Ï`«∞Ö’¡ Ãã`· O« D xÜ«∞=∞O LOk. D q^è"Œ ∞≥ #ÿ QÀ¢`x« Ü«∞=∞O
É∫^Œú ™êÇ≤Ï`«ºO`ÀÉÏ@∞ =∂#=, =ã≤+,ª¨ Q“`«=∂k ^è~Œ ‡° ã¨∂¢`åÖ’¡ J<ÕH™õ ê~°∞¡ L^ŒÇϨ iOѨ|_»k¤ .
ã¨QÀ¢`« q"åǨÏO ѨxH˜~å^Œ<Õ "å~°∞ K≥¿ÑÊ ã≤^•úO`åÅ∞, Jaè¢áêÜ«∂Å∂ D q^èOŒ QÍ
L<åfl~Ú:
1. Pk=∞ HÍÅOÖ’ Hõ#ºÅ ã¨OYº KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=QÍ L#flO^Œ∞ =Å¡
Pã¨QÀ¢`« q"åÇ¨Ï Ñ¨^uúŒ J=∞Å∞Ö’H˜ =zÛOk. JO>Ë, W`«~° QÀ¢`åÅÖ’x
Hõ#ºÅ#∞ q"åǨÏ=∂_Õ Ñ¨^uúŒ P~°OÉè"í ∞≥ #ÿ ^Œ#fl =∂@.
2. XˆH Ѩi"å~åxH˜ ã¨O|OkèOz# "åiÖ’ Ü«∞ø=# ¿ãfiKåÛùKå~åxfl
PѨ@O HÀã¨O D Jã¨QÀ¢`« q"åÇ¨Ï Ñ¨^uúŒ P~°OÉè"í ∞≥ Oÿ k Jx JO\Ï~°∞.
3. =∞i H˘O`«=∞Ok Jaè¢áêÜ«∂xfl|\˜ì, XˆH Ѩi"å~°OÖ’ ––
ã¨=¸Ç¨ÏOÖ’ HõÅã≤ "≥∞Åã≤ ÃÑiy#"åiÖ’ Ü«∞ø=<åHõ~¬° } LO_»Háõ È=@O=Å¡
Jã¨QÀ¢`« q"åÇ¨Ï Ñ¨^uúŒ P~°OÉè"í ∞≥ Oÿ k Jx
4. =∞i H˘O`«=∞Ok, 'Pk=∞ Ü«ÚQÆOÖ’, XHõ ã¨=¸Ç¨ÏOÖ’x (Ѩi"å~°OÖ’x)
¢Ñ=¨ ÚY∞_»∞ (<åÜ«∞‰õΩ_»∞) P Ѩi"å~°OÖ’x Ü«Ú=`«∞efl `«#HÀã¨"∞Õ J\ì̃ÃÑ@∞ìH˘<Õ"å_»h,
D Ѩ^uúŒ g∞k D~°¬ºH˘nÌ `«=∞ Ѩi"å~åxH˜ |Ü«∞\˜"åi`À q"åǨÏO KÕ¿ã PKå~°O U~°Ê_»^¤ hŒ ,
W^Õ `«~∞° "å`« `«~∞° "å`« PKå~°OQÍ =∂iOk— Jx JO\Ï~°∞.
5. WOHÍ H˘O`«=∞Ok, Pã¨QÀ¢`« q"åǨxH˜ =¸ÅHÍ~°}O ^è•i‡HõzǨÏfl=∞h, (\’@O)
`«=∞ ~°HOÎõ Ѩq¢`"« ∞≥ #ÿ ^Œx, J@∞=O\˜ `«=∞ ~°HOÎõ ÖÏO\˜ Ѩq¢`« ~°HOÎõ HõÅ"åi`À (P ^è~Œ ‡° zǨÏflO
HõÅ"åi`À) Ü«∞ø=#ã¨O|O^èOŒ JѨq¢`« HÍ~°º=∞x `«Åz ã¨QÀ¢`« q"åǨÅ#∞ x¿+kèOz
LO\Ï~°∞ Jx.
W=hfl áêâßÛ`«∞ºÅ∞ K≥¿ÑÊ HÍ~°}ÏÅ∞. Wq `«~å¯xH˜QÍx, ™ê=∂#º |∞kúHQ˜ Íx xeKÕq
HÍ=Ù –– 1) ¢ãÅΑ ã¨OYº `«‰Ωõ ¯=QÍ L<åfl, `«=∞ Ѩi"å~°OÖ’x ¢Ñu¨ "åxH˜ Wk J_»O¤ H˜
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 61
HÍ<Õ~^° ∞Œ . 2) Ü«∞ø=#¿ãfiKåÛùKå~åxfl PѨ@O J<Õ L#fl`å^Œ~≈° O`À ‰õÄ_ç# ã¨O™ê¯~°O,
^è•i‡Hõ qHÍã¨O J<Õq Jã¨Éèíº P@qHõ *Ï`«∞Ö’¡ HõeyO^Œx J#ÖË=Ú 3) XˆH
Ѩi"å~°OÖ’x"åiÖ’ PHõ~¬° } ÖËHáõ È=@O J<Õk x¿+^•xH˜ HÍ~°}O HÍ^Œ∞ QÆ^•! Jk
Ѩi}Ï=∞O JxÑ≤OK«∞H˘O@∞Ok. Ѩâ√◊ =ÙÖ’¡ =∞#‰õΩ D ¢Ñ=¨ $uÎ HõxÑ≤™ÈÎOk. ^è•i‡Hõ"∞≥ #ÿ
L`«û"åÖ’¡, J~Ú#"åiÖ’ Ѩ~㰠ʨ ~åHõ~¬° }Å∞ =ÔQ~· åÅ∞ HõxÑ≤ã∞¨ <Î åfl~Ú. 4) D ÃÑ`«OÎ ^•~°∞K¡ ¿Õ ã
^Œ∞+¨¯ $`«ºO J<Õk Ѩâ√◊ =ÙÅ #∞O_ç J~°∞=Ù `≥K∞« ÛH˘#fl ã≤^•úO`«O –– |Å"≥∞#ÿ Ѩâ√◊ =ÙÅ∞
|ÅÇ‘Ï#"≥∞#ÿ "å\˜x áê~°¢^ÀÅ@O J<Õk. |e+¨"ª ∞≥ #ÿ "å~°∞ W`«~° Ѩi"å~åÅ #∞O_ç =zÛ#
"åig∞^Œ Ãã`· O« ÃÑ`«#Î O =Ç≤ÏOK«Ö^Ë •? 5) ^è•i‡Hõ zǨÏflO J<Õ ã≤^•úO`«O ‰õÄ_® ‰õΩ^Œ~^° ∞Œ .
XˆH ^è•i‡HõzǨÏflO HõÅ"å~°∞ ¿ãflÇ≤Ï`«∞Å∞ J=Ù`åˆ~ `«Ñʨ ^Õ=`«Å∞ HÍ~°∞. HÍ|\ì̃ Jã¨QÀ¢`«
q"åǨʼnõΩ ÃÑq· Ug HÍ~°}ÏÅ∞ HÍ=Ù. Kåi¢`H« õ ^Œ$+≤`ì À K«∂¿ãÎ – ¢áêp#∞Å∞ uO_ç HÀã¨O
XHõ KÀ@∞#∞O_ç WOH˘Hõ KÀ@∞‰õΩ =Å㨠áÈ`«∂ LO_Õ"å~°∞. JHõ¯_» ¢H˘`«Î
Ѩi"å~åÅ`À (QÀ¢`åÅ"åi`À) ѨiK«Ü∞« O HõÅ∞QÆ∞`«∂ LO_Õk. P ¢H˘`«Î
QÀ¢`åÅ"åi`À Hõ e y# ¿ãflǨ Ï O, Ѩ i K« Ü « ∞ O P^è • ~° O QÍ, P
¢H˘`«"Î å`å=~°}OÖ’<Õ ÉèÏ~°ºefl "≥`∞« HÀ¯"åeû# PQÆ`º« O HõeQˆ k. D Ѩ^`úŒ Õ
¢Hõ=∞OQÍ Jã¨QÀ¢`« q"åǨxH˜ ^•i fã≤ LO@∞Ok. ~åHõΔ㨠q"åǨÏO
(Hõ<åºÑ¨ÇϨ ~°} Ѩ^uúŒ ) ‰õÄ_® D Jã¨QÀ¢`« q"åǨxH˜ H˘O`« HÍ~°}"≥∞`ÿ Õ
J~Ú LO_»=K«∞Û. ã¨QÀ¢`« q"åǨÏOÖ’ XˆH Hõ#º HÀã¨O Ü«Ú=‰õΩÖ’¡ áÈ\©
U~°Ê_»=K«∞Û. D HÍ~°}OKÕ`« ‰õÄ_® Jã¨QÀ¢`« q"åǨÏO J<Õk PKå~°OQÍ
=∂iqkè ~°∂áêxfl ^•eÛ LO_»=K«∞Û. U"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H© D Jã¨QÀ¢`« q"åǨÏ
=∞<Õk ~Ô O_»∞ "ÕÅ ã¨O=`«û~åʼnõΩ Ñ¨Ó~°fi"Õ∞ P~°OÉè"í ∞≥ ÿ ã≤~÷ "° ∞≥ #ÿ PKå~° ~°∂áêxfl ^•eÛ
LO_»∞=K«∞Û#x Kåi¢`‰« Ωõ Å Jaè¢áêÜ«∞O.
ã¨QÀ¢`« q"åǨÅ∞ ZO^Œ∞‰õΩ Ñ¨xH˜~å=Ù?
WHõ =ÚO^Œ∞ K≥ѨÊÉ’ÜÕ∞ ã¨Ñ≤O_» ã¨O|O^èŒOHõO>ˇ D ã¨QÀ¢`« ã¨O|O^èŒO KåÖÏ
qã¨Î $"≥∞Oÿ k. ^Œ$_è"» ∞≥ #ÿ k. ã¨ÑO≤ _» ã¨O|O^èOŒ J<Õk U_»∞ ÖËHõ J~Ú^Œ∞ `«~åÅ`À q_çáÈ`«∂Ok.
HÍx, D ã¨QÀ¢`« ã¨O|O^èOŒ J<Õk Zxfl `«~åÅ∞ QÆ_zç <å, Zxfl â◊`åÉÏÌÖ<·ˇ å q_çáÈÜÕ∞k
HÍ^Œ∞. U =~°∞_≥<· å ã¨QÀ¢`« Hõ#º#∞ q"åǨÏ=∂_»\ÏxH˜ gÅ∞ÖË^∞Œ . ÃÑOѨÙ_»∞ H˘_»∞‰õΩ ‰õÄ_®,
`«# [#Hõ `«O¢_ç Ü≥ÚHõ¯ 'QÀ¢`åxH˜ ã¨O|OkèOz# Hõ#º#∞ q"åǨÏ=∂_»~å^Œ∞. (ÃÑOѨÙ_»∞ –
^Œ``Ϋ « J<Õk ã¨QÀ¢f‰õΩÖ’¡<Õ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. Jã¨QÀ¢f‰õΩʼnõΩ ÃÑOѨÙ_»∞ "≥o§<å [#Hõ QÀ¢`åxH˜
ã¨OÉOkèOz# Hõ#º#∞ q"åÇ¨Ï =∂_»~å^Œ∞) ^Œ`∞« xÎ H˜ [#Hõ `«~Ñ° Ù¨ # Ñ≤O_»¢Ñ^¨ •# ÉÏ^躌 `«QÍx,
62 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
"å~°ã`¨ fi« JkèHÍ~°OQÍx ÖËHáõ È~Ú<å, =∞#∞=Ù ã¨QÀ¢`« q"åǨxfl =∂¢`O« x¿+kèOKå_»∞.
ã¨∂¢`H« ÍÅOÖ’<Õ ã¨QÀ¢`« q"åǨÏO x¿+kèOѨ|_»k¤ . ¢|Ǩ‡O_» ѨÙ~å}OÖ’ Ãã`· O« ––
''ã¨QÀ¢`å^•fi, ã¨ÑO≤ _®^•fi, q"åǨϟ QÀ=^èŒ ãÎ̈^•
#~åâ◊fi"Õ∞^èÕ =∞^Œºâ◊Û, HõÖ∫ =~°̊º kfi*Ïuaèó II
Jx ã¨QÀ¢`« ã¨Ñ≤O_» q"åǨÅ∞ ѨxH˜~å#@∞¡ K≥ѨÊ|_»¤k. kfiAÖË H͉õΩO_® U
‰õΩÅO"åÔ~<· å QÀ¢`=« ∞<Õk `≥e¿ãÎ ã¨QÀ¢`« q"åǨxH˜ ~Ú+ì̈Ñ_¨ ~» ∞° W+ì̈Ñ_¨ @ » O ÖË^∞Œ . Wk
Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨=∂[OÖ’ KåÖÏ Ñ¨@∞ì^ÅŒ `À áê\˜ã∂¨ #Î fl xÜ«∞=∞O. ZO`« HÍÅ"≥∞<ÿ å =¸ÅѨÙ~°∞+¨
~°HãÎõ O¨ |O^èOŒ L#fl^Œ<Õ ÉèÏ=<Õ D Ѩ@∞ì^ÅŒ ‰õΩ HÍ~°}O. D q+¨Ü∞« OÖ’ WOH˘Hõ Pã¨HHΘ ~õ "° ∞≥ #ÿ
q+¨Ü∞« O U=∞O>Ë H˘xfl ‰õΩÖÏÖ’¡, H˘xfl âßYÅ"åiÖ’ `«=∞ QÀ¢`"« ∞Õ H͉õΩO_® "Õ∞#=∂=∞Å
QÀ¢`O« ‰õÄ_® HõeÜ«∞‰õΩO_® =ÙO_®Åx K«∂_»@O LOk. Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯ QÀ¢`"« ∞Õ
H͉õΩO_®, Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯ "Õ∞#=∂=∞Å QÀ¢`«O ‰õÄ_® =~°∞x QÀ¢`«O J~Ú
LO_»‰Äõ _»^#Œ fl =∂@. =∞# ^ŒH} Δ˜ ^ÕâO◊ Ö’ KåÖÏ =~å‚Ö’¡ D PKå~°O LOk.
Hõ#º "Õ∞#=∂=∞ QÀ¢`=« Ú, =~°∞x QÀ¢`=« Ú XHõ>Ë J~Ú#ѨÙÊ_»∞ Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯
`«e^¡ •fi~å =~°∞xH˜ ã¨QÀ¢`"« ∞Õ J=Ù`«∞O^Œ<kÕ ¢Ñ^¨ •è # HÍ~°}O. H˘O`«=∞Ok
U=∞O\Ï~°O>Ë, q"åǨÏO HÍ=@O`À<Õ Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯ [#Hõ `«~Ñ° Ù¨ # LO_ç#
WO\˜¿Ñ~°∞, QÀ¢`O« ‰õÄ_® =∂iáÈ`ÀOk HÍ|\˜ì D q+¨Ü∞« OÖ’ Ѩ\ Oì˜ Ñ¨Ù
JHõ ¯ ~° ÖË ^ Œ ∞ Jx JO\Ï~° ∞ . HÍx H˘O^Œ ~ ° ∞ JOwHõ i OK« ~ ° ∞ .
q"åǨÏ"≥∞#ÿ O`«=∂¢`O« KÕ`« ~°HOÎõ , ~°HãÎõ O¨ |O^èOŒ =∂~°=Ù Jx H˘O^Œ~O° \Ï~°∞.
D q^è"Œ ∞≥ #ÿ ã¨QÀ¢`« q"åǨÅ x¿+^è•xH˜ HÍ~°}O ¢Ñ=¨ ~° XHõ\ ˜ J=@"Õ∞!
D ¢áêp# HÍÅO #∞O_ç 㨇 $uHÍ~°∞ÅO`å 㨢Ñ=¨ ~° q"åǨÅ#∞ x¿+kèOKå~°∞.
¢Ñ¨=~° JO>Ë, QÀ¢`åxH˜ =¸ÅѨÙ~°∞+¨μ_»∞ XHõ_»∞ LO\Ï_»∞. ™ê=∂#ºOQÍ P
=¸ÅѨÙ~°∞+¨μx ¿Ñˆ~ QÀ¢`åxH˜ LO@∞Ok. P =¸ÅѨÙ~°∞+¨μ_»∞, XHõ |∞∞+≤QÍx,
ã¨MϺ`«ÑÙ¨ ~°∞+¨μ_»∞QÍx J~Ú LO\Ï_»∞. P =¸ÅѨÙ~°∞+¨μx #∞O_ç =~°∞ã¨QÍ =zÛ# =ÚQÆ∞~æ ∞°
ÖËHõ J~Ú^Œ∞QÆ∞~°∞ ѨÙ~°∞+¨μefl ¿Ñ~˘¯O\Ï~°∞. JO>Ë, P =¸ÅѨÙ~°∞+¨μx =Oâ◊OÖ’ ѨÙ\˜#ì
¢ÑM¨ Ϻ`« ѨÙ~°∞+¨μŠѨ~O° Ѩ~<° Õ ¢Ñ=¨ ~° JO@∞<åfl~°∞. ¢Ñ=¨ ~° JO>Ë ã¨O`«u Jx â◊ÉÏÌ~Oú° .
=ÚQÆ∞~æ ∞° ѨÙ~°∞+¨μÅ#∞ ¿Ñ~˘¯O>Ë ¢`庈~¬Ü∞« O Jh J~Ú^Œ∞QÆ∞ix ¿Ñ~˘¯O>Ë Ñ¨OKåˆ~¬Ü∞« =∞h
JO\Ï~°∞. =^è∂Œ =~°∞Å ¢Ñ=¨ ~° XHõ\ ˜ J~Ú LO_»∞‰õÄ_»^∞Œ . ™ê=∂#ºOQÍ ¢Ñ=¨ ~° XHõ>Ë
J~Ú#ѨÙÊ_»∞ QÀ¢`«O ‰õÄ_® XHõ>Ë J~Ú LO@∞Ok. XH˘¯Hõ¯Ñ¨ÙÊ_»∞ XHõ~°∞ ÖËHõ W^ŒÌ~°∞

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 63

|∞∞+¨μÅ∞ ~Ô O_»∞ QÀ¢`åÅÖ’#∂ LO_»=K«∞Û. JO>Ë QÀ¢`« ѨÙ~°∞+¨μÅ∞ aè#flOQÍ LO_ç, ¢Ñ=¨ ~°Ö’
=KÕÛ |∞∞+¨μÅ∞ =^è∂Œ =~°∞Å QÀ¢`åÖ’¡ XˆH q^èOŒ QÍ L#flѨÙÊ_»∞ J@∞=O\˜ 㨢Ñ=¨ ~° q"åǨefl
Ãã`· O« x¿+kèOKå~°∞. ¢`庈~¬Ü∞« O, ѨOKåˆ~¬Ü∞« O J#flѨÙÊ_»∞ ¢ÑÜ ¨ ∂≥ yOKÕ Pˆ~¬Ü∞« â◊ÉÏÌxH˜
|∞∞+¨μÅ ã¨O`å#O JxQÍx, P |∞∞+¨μʼnõΩ ã¨O|OkèOz# "å~°x QÍx J~°O÷ . D Pˆ~¬Ü∞«
â◊|OÌ "Õ^•Ö’¡ Ãã`· O« HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. `≥u· sÎ Ü«∞ ã¨OÇ≤Ï`«OÖ’ 'Pˆ~¬Ü∞« O— JO>Ë Ü«∞[˝O KÕ¿ã
Ü«∞[=∂xÜ≥ÚHõ¯ ã¨∞¢Ñ㨠^≤ ∞Œ Öú #·ˇ ѨÓ~°fiAÅ∞ Jx J~°O÷ K≥áêÊ~°∞. ã¨∞=∞O`«∞_»∞ K≥ÑÊ≤ #@∞¡QÍ
áê~°ã¯¨ ~°Q$Æ Ç¨Ïº ã¨∂¢`åÖ’¡ QÆ^•^è~Œ ∞° _»∞ `«# "åºYºÖ’ D kQÆ∞= ѨO‰õΩeÎ fl L^•Ç¨ÏiOKå~°∞
––
Ѩi}©Ü∞« ã¨QÀ¢`åO `«∞ ã¨=∂# ¢Ñ=¨ ~åO `«^•ä
`åºQÆO ‰õΩ~åº kÌfi[ãÎ̈™êºãÎ̈`« âßÛO¢^•Ü«∞}O K«~ˆ `ü.
JO@∂ ã¨QÀ¢`« 㨢Ѩ=~° q"åǨʼnõΩ KåO¢^•Ü«∞} ¢=`åxfl
¢áêÜ«∞tÛ`«OÎ QÍ qkèOKå~°∞. P ÉèÏ~°º#∞ q_çzÃÑ@ì~å^Œ∞. "≥∞^ÿ ∞Œè #Hõ~‡° =∂¢`O«
ѨxH˜~å^Œ∞....''`åºQÆâ’ÛѨɒè QÆ㺨 # `«∞ `«™êºó—— Jx ‰õÄ_® J<åfl~°∞. HÍ|\˜,ì
=∞# ¢áêp#∞Å∞, J~åfip#∞Å∞ ‰õÄ_® ã¨QÀ¢`« 㨢Ñ=¨ ~° q"åǨʼnõΩ `«=∞
JOwHÍ~åxfl ~Ú=fiÖË^∞Œ .
ã¨ÑO≤ _» q"åǨÏO ѨxH˜~å^Œ∞:
Ñ≤O_»=Ú JO>Ë â◊s~°O Jx J~°O÷ . ã¨ÑO≤ _»∞Å∞ JO>Ë XˆH â◊s~°O`À
ã¨O|O^èOŒ L#fl"å~°∞ Jx J~°O÷ . `«O¢_,ç `å`«, Ñ≤#`«O¢_∞» Å∞, ÃÑ`«OÎ ¢_∞» Å∞
g~°O`å XˆH â◊s~°O`À ã¨O|O^èŒO L#fl"å~°∞ – ã¨Ñ≤O_»∞Å∞, `«e¡, Ñ≤#`«e¡, ÃÑ`«Îe¡,
=∂`å=∞Ǩï_»∞, "Õ∞#=∂`« g~°O`å ã¨ÑO≤ _»∞Å∞. XˆHâ◊s~åxH˜ ã¨O|OkèOz# Ѩ~=° ∂}∞
ã¨O|O^èŒO (¢HÀ"≥∂*’=Úû J#∞HÀO_ç) Hõey L#fl"åi =∞^茺 q"åǨÏO ‰õÄ_»^Œ∞ Jx.
JO>Ë ã¨ÑO≤ _» q"åǨÏO x+≤^OúŒ Jx, `«O¢_ç Ü≥ÚHõ¯ â◊s~° Ѩ~=° ∂}∞ ã¨O|O^èOŒ H˘_»∞‰õΩ‰õΩ
LO@∞Ok. `å`«ÜÚ≥ Hõ¯ Ѩ~=° ∂}∞ ã¨O|O^èOŒ =∞#∞=∞_çH˜ LO@∞Ok. J\Ï¡Qˆ `«eÜ ¡ Ú≥ Hõ¯
Ѩ~=° ∂}∞ ã¨O|O^èOŒ ‰õÄ`«∞iH˜, H˘_»∞‰õΩ‰õΩ LO@∞Ok. `«e¡ `«O¢_ç (=∂`å=∞Ǩï_»∞) Ü≥ÚHõ¯
â◊s~°Ñ~¨ =° ∂}∞ ã¨O|O^èOŒ ^ÒÇ≤Ï¢`∞« xH˜, "Õ∞#=∂=∞ ã¨O|O^èOŒ "Õ∞#Å∞¡xH˜ =ÙO@∞Ok.
DHÍÅOÖ’x "≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ ''¢HÀ"≥∂*’=Úû— J<Õq `«O¢_ç #∞O_ç H˘_»∞‰õΩ‰õΩ Ñ¨~°OѨ~°QÍ
ã¨O¢Hqõ ∞™êÎÜ∞« x JO\Ï~°∞. JO^Œ∞Hˆ H˘O`«=∞Ok W`«~° "Õ∞#iHÍÅ#∞, "Õ∞#=∂=∞ ‰õÄ`«∞ifl
KÕã¨∞HÀ=\ÏxH˜ JOwHõiOK«~°∞. XˆH WO\˜¿Ñ~°∞ QÆÅ"åi =∞^茺 q"åÇ¨Ï ã¨O|O^èŒO
64 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
‰õÄ_»^#Œ \ÏxH˜ HÍ~°}O W^Õ! J\Ï¡Qˆ , =∞#Ö’ K«∞@ìiHÍÅ∞ K«∂z, =~°∞㨠HÍ^Œx J#@OÖ’
L^ÕâÌ º◊ O W^Õ! J~Ú`Õ D ã¨ÑO≤ _» q"åǨxH˜ ǨÏ^Œ∞ÅÌ ∞ K≥áêÊ~°∞. `«e¡ `«~Ñ° Ù¨ # J~Ú`Õ
J~Ú^Œ∞ `«~åÅ∞, `«O¢_ç `«~Ñ° Ù¨ # J~Ú`Õ U_»∞`«~åÅ∞ D ã¨ÑO≤ _»ãO¨ |O^èOŒ LO@∞O^Œx,
PÃÑ#· J~Ú`Õ ã¨ÑO≤ _» ã¨O|O^èOŒ LO_»^xŒ . L^•Ç¨Ï~°}QÍ K≥áêÊÅO>Ë ––
`«O¢_ç (1)
2) Hõ#º 2) Hõ#º
3) ѨÙ~°∞+¨μ_»∞ 3) ѨÙ~°∞+¨μ_»∞
4) ѨÙ~°∞+¨μ_»∞ 4) ѨÙ~°∞+¨μ_»∞
5) ѨÙ~°∞+¨μ_»∞ 5) ѨÙ~°∞+¨μ_»∞
6) ѨÙ~°∞+¨μ_»∞ 6) ѨÙ~°∞+¨μ_»∞
7) ѨÙ~°∞+¨μ_»∞ 7) ѨÙ~°∞+¨μ_»∞
8) Hõ#º 8) ѨÙ~°∞+¨μ_»∞
nxx |\ì̃ (8) Hõ#º‰õΩ (8) ѨÙ~°∞+¨μxH˜ ã¨ÑO≤ _» ã¨O|O^èOŒ LO_»^∞Œ
7 `«~åÅ∞ ^•\˜áÈ~Ú#O^Œ∞#.
`«e¡ (1)
2) ѨÙ~°∞+¨μ_»∞ 2) ѨÙ~°∞+¨μ_»∞
3) ѨÙ~°∞+¨μ_»∞ 3) ѨÙ~°∞+¨μ_»∞
4) ѨÙ~°∞+¨μ_»∞ 4) ѨÙ~°∞+¨μ_»∞
5) Hõ#º 5) Hõ#º
6) ѨÙ~°∞+¨μ_»∞ 6) Hõ#º
D Ѩ\ Hì̃ õ ##∞ã¨iOz `«e¡ #∞O_ç (6) = `«~O° Ö’x ѨÙ~°∞+¨μxH˜ (6) = `«~O° Ö’x
Hõ#º‰õΩ ã¨ÑO≤ _» ã¨O|O^èOŒ LO_»^∞Œ `«Å∞¡Å^•fi~å J~Ú^Œ∞ `«~åÅ∞ QÆ_z» áÈ~Ú#O^Œ∞#.
Ü«∂[˝=ů º =ã≤ëêìk 㨇 $uHÍ~°∞ÅO`å D q+¨Ü∂« xfl JOwHõiOKå~°∞. ã¨ÑO≤ _»
q"åǨxfl x¿+kèOK«\ÏxH˜ HÍ~°}ÏÅ∞ (1) =^è∂Œ =~°∞ʼnõΩO_Õ ^ÀëêÅ∞, "åi ã¨O`å<åxH˜

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 65

ã¨O¢Hqõ ∞™êÎÜ∞« x, (2) q∞H˜¯e ^ŒQ~æÆ ° ã¨O|O^èOŒ HõÅ"å~°∞, q∞H˜¯e ã¨g∞ѨOÖ’ LO@∂, XˆH
WO\’¡ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ LO\Ï~°∞. P ã≤u÷ Ö’ ^Œ∂+≤`"« ∞≥ #ÿ ¢¿Ñ=∞HÍ~°}OQÍ, P Hõ#ºÅ‰õΩ Éè~í Åΰ ∞
^˘~°H@õ O Hõ+Oì¨ HÍ=K«∞Û. (3) ^ŒQ~æÆ ° ã¨O|O^èOŒ HõÅ"åi=∞^躌 #∞O_Õ ¢¿Ñ=∞ qâßÅ"≥∞#ÿ kHÍHõ,
ã¨O‰õΩz`«"∞≥ #ÿ kQÍ LO@∞Ok. (4) q∞H˜¯e ™êg∞ѨºOQÆÅ "åiÖ’ áê~°ãʨ iHõ ã¨O|O^èOŒ =Å¡
PHÍ~°OÖ’#∞, âßs~°Hõ â◊HÖΘ ’#∞, ~°∂ѨOÖ’#∞, `≥eq`Õ@Ö’¡#∞, KåÖÏ Ö’áêÅ∞ ~å=@O
J#∞Éè=í O^•fi~å P<å\˜"å~°∞ QÆ∞iÎOz LO_»=K«∞Û –– D<å\˜ _®ifi<£ K≥ÑÊ≤ #@∞¡QÍ, âߢãA Ψ Å˝ ∞
K≥ÑÙ¨ `«∞#fl@∞¡QÍ! W=hfl Jã¨ÑO≤ _» q"åǨʼnõΩ ^•ifã≤ LO_»=K«∞Û.
qx=∞Ü«∞ q"åǨÏO (‰õΩO_»=∂iÊ_ç q"åǨÏO)
q"åǨÏã¨O|O^èŒO xâ◊Û~ÚOK«\ÏxH˜ =∞~˘Hõ ¢Ñ¨u|O^èŒHõO ‰õΩO_»=∂iÊ_ç Ѩ^Œúu.
JO>Ë, XHõ=^è∂Œ =~°∞Å [O@Ö’, =^è∞Œ =Ù J#fl‰õΩQÍx `«=Ú‡xH˜QÍx, =~°∞x
JѨÊ#∞QÍx, K≥Öˇ¡exQÍx ~Ú=fi@O, J<Àº#ºO, =^èŒ∂=~°∞Å =∂iÊ_ç
J#fl=∂@. 㨇 $u =ÚHÍÎÑŨ¶ OÖ’ XHõ Hõ#º#∞ q"åǨÏ=∂_Õ =~°∞_»∞, `«#
™È^Œix `«# ÉèÏ~°ºÜ≥ÚHõ¯ ™È^Œ~∞° xH˜ ~ÚzÛ q"åǨÏO KÕÜ∞« ~å^Œx K≥Ñʨ |_»k¤ .
J~Ú`Õ H˘xfl x=∞fl*Ï`«∞Ö’¡, D ‰õΩO_»=∂iÊ_ç Ѩ^uúŒ J=∞Ö’¡ LOk. D
Ѩ^uúŒ ã¨Éºíè *Ï`«∞Ö’¡ ‰õÄ_®, Pi÷HOõ QÍ "≥#∞Hõ|_ç LO_»@O=Å¡QÍx, P
âßY"åi ã¨OYº `«‰õΩ¯"≥· LO_»@O=Å¡QÍx, ã¨O|O^è•Å∞ ^˘~°HõHõQÍx,
KÕã¨∞HÀ=@O LOk. HÍx, J\˜ì q"åǨÅ#∞ ã¨OѶ¨∞O hK«"≥∞ÿ#kQÍ<Õ
ÉèÏq™ÈÎOk. W@∞=O\˜ ã¨O|O^è•Å=Å¡ QÆ$ǨÏHõÅǨʼnõΩ J=HÍâ◊O Z‰õΩ¯=
L#flO^Œ∞# Z=~°∂ W+¨Ñì _¨ ~» ∞° .
W^Œ~Ì ∞° ‰õÄ`«∞à◊§ q"åǨÅ∞ XˆH™êi KÕÜ∞« ~å^Œ<kÕ =∞~˘Hõ ¢Ñu¨ |O^èHŒ Oõ . D HÍ~°}OQÍ,
H˘O`«HÍÅOáê@∞ XHõ Hõ#º "ÕzLO_®eû =ã¨∞OÎ k. Y~°∞ÛÅ∞ JkèH"õ ∞≥ ,ÿ ¢â=◊ ∞Ãã`· O« JkèH=õ ∞=@O
[~°∞QÆ∞`«∞Ok. W\Ï¡ XHõ™êiQÍ W^ŒiÌ q"åǨÅ∞ KÕÜ∞« ~å^Œ#\ÏxH˜ HÍ~°}O QÆ$ǨÏHõÅǨʼnõΩ
J=HÍâ◊O LO@∞O^Œx J~Ú LO_»=K«∞Û. ÃÑ@∞ìáÈ`«Ö’¡, =∞~åº^ŒÖ’¡ aè<åflaè¢áêÜ«∂ʼnõΩ
áÈ\©Å‰õΩ, `å=ÙO@∞O^Œx HÍ=K«∞Û. Hõ<åº^•`«‰Ωõ , HÍ~°ºÉèÏ~°O, ^è#Œ O q+¨Ü∞« "≥∞#ÿ ~Ú|ƒO^Œ∞Å∞
HõÅ∞QÆ∞`åÜ«∞x HÍ=K«∞Û. J\Ï¡Qˆ XˆH`«eH¡ ˜ ѨÙ\ì̃# W^Œ~Ì ∞° ™È^Œ~∞° ʼnõΩ, XˆH `«eH¡ ˜ ѨÙ\ì̃#
W^Œ~Ì ∞° Hõ#ºÅ#∞ –– JѨÊK≥ÖO¡ˇ ¢_#» ∞ WzÛ q"åǨÏO KÕÜ∞« @O ‰õÄ_® ã¨OѶ∞¨ OÖ’ `«ÑÙ¨ ÊQÍ<Õ
ÉèÏqOѨ|_»∞`ÀOk. D q+¨Ü∂« Å∞ '㨇 $u=ÚHÍÎÑŨ¶ O— =~å‚¢â=◊ ∞ ^è~Œ ‡° ¢ÑH¨ ~õ }° OÖ’ K≥Ñʨ |_®¤~Ú
––

66 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

 ''¢Ñ¨`«∞º^•fiǨϟ <≥·=HÍ~Àº<≥·HõÃã·‡ ^Œ∞Ç≤Ï`«$ ^ŒfiÜ«∞"£∞
#K≥H· õ *Ï`«Ü∂≥ ó ѨÙO™Èó ¢ÑÜ ¨ ∞« KÕÛ`ù ü ^Œ∞Ç≤Ï`«$ ^ŒfiÜ«∞"£∞—— Jx.
WO`«=~°‰Ωõ q"åÇ¨Ï ã¨O|O^è•xfl xâ◊ÛÜ«∞O KÕã∞¨ HÀ=\ÏxH˜ =ÚO^Œ∞ PÖ’zOK«∞
HÀ"åeû# q+¨Ü∂« efl K≥Ñʨ @O [iyOk. ã¨ÑO≤ _», ã¨QÀ¢`,« 㨢Ñ=¨ ~°, J<Àº#º qx=∞Ü«∞
q"åǨ^Œ∞efl x¿+kèOK«\ÏxH˜ HÍ~°}ÏÅ#∞ ѨÅ∞=Ù~°∞ âߢãA Ψ Å˝ ∞ ѨÅ∞~°HÍÅ HÍ~°}ÏÅ#∞
K≥ÑÊ≤ #ѨÊ\˜H˜ J=hfl TǨ[x`åÖË! g\˜x x¿+kèOz# 㨇 $`«∞Å∞ Ãã`· O« , x¿+^è•efl, g\˜x
Ju¢Hqõ ∞¿ãÎ KÕÜ∞« =Åã≤# ¢áêÜ«∞tÛ`åÎ^∞Œ efl q=iOz<åÜÕ∞ `«Ñʨ , ¢Ñu¨ qkèH˜ x¿+^è•xH˜
HÍ~°}Ïxfl K≥ÑÊ≤ x~°∂Ñ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . ã¨OѶ∂¨ Kå~åÅ#∞, "å\˜Ö’ ¢Ñ|¨ ÖË J<åKå~åÅ#∞, "å\˜=Å¡
ã¨OѶ∂¨ xH˜ HõeQˆ Hõ+#ì¨ ëêìÅ#∞ J#∞Éè=í ѨÓ~°fiHõOQÍ K«∂z#Ñ≤=∞‡@<Õ âߢ™êÎÅ∞ qkèx¿+^è•Å#∞
âßã≤™êÎ~Ú. P HÍÅOÖ’ P Hõ+#ì¨ ëêìÅ∞ JO^Œi J#∞Éè=í OÖ’#∂ LO_ç LO\Ï~Ú HÍ|\˜ì
"å\˜x q=iOK«\ÏxH˜ âߢ™êÎÅ∞ ѨÓ=ÙHÀ=Ù. "å\˜ q=~åÅhfl q=iOK«@O
g\˜Ñ¨x HÍ^Œ∞. HÍ|\˜ì, âߢ™êÎÖ’¡ K≥ѨÊ|_ç# qkèx¿+^è•^Œ∞Å∞ HÍ~°}O
K≥ѨÊHõáÈ~Ú<å PKå~°O ~°∂ѨOÖ’, Ѩ~°OѨ~åQÆ`«OQÍ ã¨OѶ¨∞OÖ’
¢Ñ|¨ Å∞`å~Ú. D qkè x¿+^è•^Œ∞Åhfl =∞#‰õΩ Ñ¨~O° Ѩ~Q° Í =ã¨∞#Î fl"Õ! J~Ú`Õ,
P<å_»∞ `«=∞ Ѩi"å~°O, `«=∞ QÀ¢`O« , `«=∞ J<Àº#º ÉÏO^è"Œ åºÅ‰õΩ ^Œ∂~°OQÍ
LO_Õ ã¨O|O^è•Å<Õ KåÖÏ L`«=Î ∞"≥∞#ÿ qQÍ x~°~‚ ÚOKå~°∞. D<å\˜ âߢãA Ψ Å˝ ∞
Ãã`· O« JOwHõiã¨∞#Î fl q+¨Ü∞« "Õ∞! ¢Ñ㨠^≤ úŒ r=âߢãA Î̈ _˝ ∞» _®ifi<£ XˆH ‰õΩÅOÖ’
QÆ#∞Hõ q"åǨÅ∞ KåÖÏ HÍÅOáê@∞ =~°∞ã¨QÍ ™êy`Õ, "åiH˜ ѨÙ>Ëì a_»Å¤ ∞
á⁄\˜ì"å~°∞, |ÅÇ‘Ï#∞Å∞, JOQÆqHõÅ∞~°∞ J~Ú ã¨=∂*ÏxH˜ KåÖÏ Ç¨x
HõÅ∞QÆ∞`«∞O^Œx ¢"åâß_»∞. D q+¨Ü∂« xfl ¢QÇÆ Ï≤ Oz [O`«∞=ÙÖ’¡ "≥ÚHõ¯Ö’¡ ¢ÑÜ ¨ ∂≥ QÍÅ∞KÕã≤
ã¨OHõ~° *Ï`«∞efl D<å_»∞ ã¨$+≤ãì ∞¨ #Î fl q+¨Ü∞« O =∞#O K«∂ã¨∞<Î åflO. W@∞=O\˜ J#∞Éè=í O`À<Õ
¢áêp#∞Å∞ D qkèx¿+^è•Å#∞ KÕã<≤ å KÕã≤ LO_»=K«∞Û.
WO`«=~°‰Ωõ =∞#O, 㨇 $`«∞Ö’¡ K≥Ñʨ |_ç# q"åǨÅ#∞ QÆ∂iÛ `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åflO. WqQÍHõ
(1) ã¨=~°‚ q"åǨÅ∞ (2) J#∞Ö’=∞ q"åǨÅ∞, (3) ¢Ñu¨ Ö’=∞ q"åǨÅ∞ (4) JO`«~å˚fÜ«∞
q"åǨÅ∞(5) =∞`åO`«~° q"åǨÅ∞ Jx ~Ú\Ï¡ J<ÕHõ ~°HÍÅ∞QÍ L<åfl~Ú.
ã¨=~°‚ q"åǨÅO>Ë, =^è∂Œ =~°∞e^Œ~Ì ∂° XˆH =~å‚xH˜ (‰õΩÖÏxH˜) K≥Ok#"åÔ~· LO_®e.
D q^èŒ"≥∞ÿ# ã¨=~°‚ q"åÇ¨Ï Ñ¨^Œúu Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨=∂[OÖ’ KåÖÏHÍÅO#∞O_ç ^Œ$_è»OQÍ
¢"àÕ ¥◊ §xH˘x LOk. ™ê=∂#ºOQÍ nxx Z=~°∂ Ö’QÆ_» LÅ¡Ñ∞≤¶ OK«Ö^Ë <Œ Õ q+¨Ü∞« O =∞#‰õΩ
`≥Å∞ã¨∞OÎ k. =∞#∞㨇 $uÖ’ ––
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 67
 ''L^Œfi¿ÇÏ`« kfi*’ ÉèÏ~åºO ã¨=~å‚O ÅHõ}Δ Ïxfi`åO—— (3–4) Ö’ K≥Ñʨ |_çLOk. J~Ú`Õ,
J`«ºO`« ¢áêp#HÍÅOÖ’, JO>Ë, =~°=‚ º=¿ã÷ ^Œ$_èO» QÍ U~°Ê_ç LO_»x ~ÀAÖ’¡ D ã¨=~°‚
q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷ LO_Õ^xŒ QÆ\ Qì˜ Í K≥Ñʨ ÖË=Ú QÆ^•! D<å_»∞ =∂¢`O« #∂\˜H˜ `˘O|k`˘q∞‡k
q"åǨÅ∞ ã¨=~°‚ q"åǨÖË! WѨÙÊ_çѨÙÊ_Õ ‰õΩÖÏO`«~° q"åǨÅ∞ KåÖÏ JÅÊã¨OYºÖ’
P~°OÉè"í ∞≥ <ÿ å~Ú. 㨇 $uHÍÅOÖ’ Jã¨=~°‚ q"åǨÅ∞ [iy#@∞¡, "å\˜x QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÖ’¡,
^è~Œ ‡° ã¨∂¢`åÖ’¡ P"≥∂kOz#@∞¡ `≥Å∞™ÈÎOk. J#∞Ö’=∞ ¢Ñu¨ Ö’=∞ q"åǨÅhfl Ü«∞^•~å÷xH˜,
D Jã¨=~°‚ q"åǨÅ<Õ =∞#O J#∞HÀ"åeû =ã¨∞OÎ k.
J#∞Ö’=∞ q"åǨÅ∞
"≥k· Hõ HÍÅOÖ’ J#∞Ö’=∞ q"åǨʼnõΩ JkèHOõ QÍ J=HÍâ◊O LO_Õ^xŒ K≥Ñʨ =K«∞Û.
P<å_»∞ J#∞Ö’=∞ q"åǨÖË QÆ#∞Hõ ÖËHáõ È`Õ (Jã¨=~°‚ q"åǨÖË ÖËHáõ È`Õ) L`«û= ã¨=∞Ü«∂Ö’¡
ѨO_»∞QÆ Ñ¨Éσ֒¡ ã¨OѶ∂¨ Å∞QÍ#∞, =º‰õΩÅÎ ∞QÍ#∂ ‰õÄ_®, Ü«Ú=f Ü«Ú=‰õΩÅ∞
Ѩ~㰠ʨ ~°O HõÅ∞ã¨∞H˘<Õ ™êfi`«O¢`º« O Z\Ï¡ LO_Õk? JO>Ë, D<å_»∞ ã¨∂¯à◊§Ö’¡,
HÍÖËrÖ’¡, ã≤x=∂Ö’¡ W`«~° L`«û"åÖ’¡ ¿ãfiK«ÛQù Í áêÖÁæO@∞#fl@∞¡ P<å_»∞
‰õÄ_® áêÖÁæ<"Õ å~°x =∞#‰õΩ ¢áêp# ™êÇ≤Ï`åº^Œ∞Å=Å¡ `≥Å∞™ÈÎOk. Jã¨=~°‚
q"åǨÖË ¢H=õ ∞|^ŒOú KÕÜ∞« |_ç, J#∞Ö’=∞, ¢Ñu¨ Ö’=∞ q"åǨÅ ~°∂ѨO^•eÛ
LO_»=K«∞Û –– ã¨∂¢`«HÍ~°∞Å∞, ^èŒ~°‡âߢ™êÎÖ’¡ g\˜H˜ ǨÏ^Œ∞ÌÅ∞ U~°Ê~°z
LO_»=K«∞Û.
|∞∞ˆQfi^Œ HÍb#∞Öˇ·# ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞Å∞, ~å[=OâßÖ’¡x Hõ#ºÅ#∞
q"åǨÏ=∂_ç#@∞¡ |∞∞ˆQfi^ŒO=Å¡ `≥Å∞™ÈÎOk –– K«º=#∞_»∞, âßfi"åâ◊√fi_»∞,
q=∞^Œ∞_»∞ ÖÏO\˜"å~°∞. |Ǩïâ◊ó, P<å\˜ K«i¢`H« Í~°∞Å∞ ¢|Ǩχ}∞ÖË J~Ú#O^Œ∞#. ¢ÉÏǨχ}Å∞
KÕã∞¨ H˘#fl J#∞Ö’=∞ q"åǨÅ#∞ =∂¢`O« JkèHOõ QÍ, ¢Ñ=¨ ÚMOQÍ L^•Ç¨ÏiOz, ¢ÉÏǨχ}
Hõ#ºÅ∞ W`«~° *Ï`«∞Å"åix q"åǨÏ=∂_ç# L^ŒO`åÅ#∞ L¿ÑH˜OΔ z LO\Ï~°x ѨÅ∞=Ùi
Jaè¢áêÜ«∞O. WO^Œ∞‰õΩ J=HÍâ◊O ÖËHáõ ÈÖË^∞Œ . ZO^Œ∞KÕ`#« O>Ë ã¨OѶ∞¨ OÜ≥ÚHõ¯ P"≥∂^ŒO
á⁄Ok# "å\˜Hˆ JkèHõ ¢ÑK¨ å~°O W=fi@O, `«=∞‰õΩ JOwHÍ~°O HÍx"å\˜x L¿ÑH˜OΔ K«@O
ã¨Ç¨Ï[OQÍ [iˆQ q+¨Ü«∞O. J~Ú#ѨÙÊ\˜H˜, HõΔ¢uÜ«Ú_≥·# ÉèÏ=Ü«∞=Ùfix ÉèÏ~°º POy~°ã¨
¢ÉÏǨχ} =~å‚xH˜ K≥Ok# Hõ#º Jx |∞∞ˆQfi^ŒO 1–126 =Å¡ `≥Å∞™ÈÎOk. ™ê=∂#∞ºÅ∞
KÕã∞¨ H˘#fl W@∞=O\˜ q"åǨÅ#∞ L¿ÑH˜OΔ z LO\Ï~°∞. Ü«∞Ü«∂u ^Õ=Ü«∂#∞Å q"åǨÏO
qÖ’=∞ q"åǨÏ"Õ∞! |∞∞ˆQfi^ŒOÖ’ Ü«∞Ü«∂u ¿Ñ~°∞#∞, P`«x Ѩ٢`∞« Å ¿Ñ~°∞¡ L#flq. HÍ|\˜ì
¢Ñ㨠^≤ ∞Œ Öú #·ˇ "åi=Öˇ<Õ ™ê=∂#∞ºÅ∞ ‰õÄ_® qÖ’=∞ q"åǨÅ∞ KÕã∞¨ H˘x LO_»=K«∞Û.

68 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

 J^è~Œ fi° "Õ^OŒ (5–17–8, 9)Ö’ ¢ÉÏǨχ}∞_»∞, Jxfl ‰õΩÖÏÅ Hõ#ºÅ‰õΩ ¢â+ı `ª̈ =« ∞"≥∞#ÿ
=~°∞_»∞QÍ ¿Ñ~˘¯#|_»k¤ . ^•x`ÀÉÏ@∞ ¢ÉÏǨχ} ¢ãÅΑ ∞, ~å[H©Ü∞« "≥∞#ÿ ã¨Ç¨ Ü«∞O`À =∞m§
`«=∞ Éè~í Åΰ #∞ á⁄Ok#@∞¡ LOk. JO>Ë ¢ÉÏǨχ}∞Å∞ W`«~° =~å‚Å Hõ#ºÅ#∞ q"åǨÏ=∂_»@O
Z‰õΩ¯= J~Ú#^Œ#fl=∂@. J~Ú`Õ Ü«∞Aˆ~fi^•xH˜ K≥Ok# `≥·uÎsÜ«∞ ã¨OÇ≤Ï`«=Å¡
(7–4–19–2, 3) â◊¥¢^Œ ¢ãxΑ q"åǨÏ=∂_ç# P~°ºÑ¨Ù~°∞+¨μefl ã¨ÉÖíè ’¡ "ÕàÏHÀà◊O KÕã#≤ @∞¡QÍ
LOk. W@∞=O\˜ J#∞Ö’=∞ q"åǨÅ∞ ã¨=∂[OÖ’ JOwHÍ~åxfl á⁄Ok#@∞¡, q^è∞Œ ºHõOÎ QÍ
K«ÖÏ=∞}˜ J~Ú#@∞¡ `≥Å∞™ÈÎOk. Bt[, Hõ=+¨, =`«û, <å=∞^èÜ Õ Ú« Öˇ#· =∞Ǩ`«∞‡Å=O\˜"å~°∞
H˘O^Œ~°∞ ^•ã≤ ÖËHõ â◊¥¢^Œ¢ã‘ÎÜ«∞O^Œ∞ ѨÙ\˜ì#"å~°x |∞∞ˆQfi^ŒO=Å¡ (1–18–1, 1–112)
`≥Å∞™ÈÎOk. "≥k· Hõ ™êÇ≤Ï`«ºOÖ’ ^•ã¨ â◊|OÌ HõO>ˇ ^•ã‘ â◊|OÌ JkèHOõ QÍ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. |Ǩïâ◊ó
W~°∞QÆ∞á⁄~°∞QÆ∞ "åix [~ÚOz#ѨÙÊ_»∞, "åiÃÑ· PkèÑ`¨ åºxfl ã¨OáêkOz#ѨÙÊ_»∞ `«`Ê« eù `«OQÍ
^•ã‘[#O q*Ë`Å« JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ, "åi^•fi~å D ^•ã‘ÑÙ¨ ¢`∞« Å∞ J<Õ
â◊ | Ì O ¢Ñ¨ K å~° O Ö’H˜ =zÛ LO@∞Ok. "åi 㨠O Yº ‰õ Ä _® Z‰õ Ω ¯=
J~ÚLO_»=K«∞Û.
PѨã¨ÎO|, =∂#=QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÖ’¡ D J#∞Ö’=∞ q"åÇ¨Ï ¢Ñ¨ã¨H˜Î
ÖËHáõ È~Ú<å, Q“`«=Ú_»∞ =∂¢`O« D Jã¨=~°‚ q"åǨÅ=Å¡ ѨÙ\˜#ì "å~°∞ U
*ÏuH˜ K≥O^Œ∞`å~À J@∞=O\˜ z#flz#fl ‰õΩÖÏÅ ¿Ñ~°¡#∞ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞.
JO`ÕHÍ^Œ∞, â◊¥¢^¢Œ ãxΑ q"åǨÏ=∂_ç# ¢ÉÏǨχ}∞x ¢âß^Œãú =¨ ∞Ü«∂Ö’¡ Éè’HõQÎ Í
QÍx, =∞~˘HõO^Œ∞‰õΩ QÍx Ñ≤Å∞=~å^Œ<åfl_»∞. áê~°ã¯¨ ~° ^è~Œ ‡° ã¨∂¢`åÅ∞ (1–4)
=Å¡, =ã≤+¨ª ^èŒ~°‡ã¨∂¢`åÅ∞ (1–24) =Å¡, ¢ÉÏǨχ}∞_»∞ â◊¥¢^Œ¢ã‘Îx
q"åǨÏ=∂_»=K«∞Û#x, J~Ú`Õ D q"åǨÏO "≥k· Hõ =∞O¢`åÅ`À [~°∞QÆ~å^Œh J<åfl_»∞.
W@∞=O\˜ q"åǨÅ=Å¡ ‰õΩÅO #tã¨∞OÎ ^Œx, K«zÛ# Ñ≤=∞‡@ L`«=Î ∞ Ö’HÍÅ∞ ÅaèOK«=h
=ã≤+¨ª ^èŒ~°‡ã¨∂¢`åÅ∞ K≥ѨÙ`«∞<åfl~Ú. (1–27) ZO^Œ∞KÕ`«#O>Ë, W@∞=O\˜ q"åǨÅ∞
HÍ=∞"åã¨<å ¢¿Ñi`åÅ∞ HÍ|\˜!ì É’^è•Ü«∞#∞_»∞ U =~å‚xH˜ K≥Ok# ÉèÏ~°ºÜ≥ÚHõ¯ ã¨O`å<åxH˜
ZO`≥O`«^•Ü«∞ÉèÏQÆO =ã¨∞OÎ ^À q=iOKå_»∞. U ÉèÏ~°º K«zÛ#ѨÙÊ_»∞, Z=Ô~=iH˜ Z<≥flxfl~ÀAÅ∞
Jâ∫K«O LO@∞O^À ‰õÄ_® K≥áêÊ_»∞. ^•Ü«∞ÉèÏQÍxfl K≥ÑÙ¨ `«∂ ''<å<å =~°‚ ¢ãΑ ã¨=∞"åÜÕ∞
^•Ü«∞O ^ŒâßOâß㨯 $`åfi K«`«∞~°¢ã‘Î<£^•fi"ÕHõq∞u Ü«∞^ä•¢Hõ=∞O qÉèí*Ë`ü—— (É’.^èŒ.ã¨∂.)
¢ÉÏǨχ}∞_»∞ HõΔ¢uÜ«∞ "≥·â◊º ¢ã‘ÎÅ#∞ ‰õÄ_® q"åǨÏ=∂_ç`Õ J`«x Pã≤Îx ѨkÉèÏQÍÅ∞KÕã≤
¢ÉÏǨχ} ¢ãΑ ã¨O`å<åxH˜ <åÅ∞QÆ∞ ÉèÏQÍÅ∞, Hõ¢Δ uÜ«∞ ¢ãΑ ã¨O`å<åxH˜ =¸_»∞ÉèÏQÍÅ∞, "≥â· º◊
¢ãΑ ã¨O`å<åxH˜ ~Ô O_»∞ ÉèÏQÍÅ∞, â◊¥¢^Œ ¢ãΑ ã¨O`å<åxH˜ XHõÉÏè QÆO ~Ú"åfiÅx J<åfl_»∞.
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 69
¢áêp#HÍÅOÖ’ ã¨OѶ¨∞OQÍx, 㨇 $uHÍ~°∞Å∞QÍx J#∞Ö’=∞ ¢Ñ¨uÖ’=∞ q"åǨÅ#∞
¢áÈ`«ûÇ≤ÏOK«Ö^Ë ∞Œ . x¿+kèOKå~°∞. x~°ãO≤ Kå~°∞, x~°∞`åûǨÏѨ~K° å~°∞. HÍx ã¨OѶ∞¨ OÖ’x =º‰õΩÅÎ ∞
U =~°O‚ "åÔ~<· å HÍ=ÚHõ`åfixH˜ Ö’<≥· J@∞=O\˜ q"åǨÅ∞ KÕã∞¨ ‰õΩ#flѨÙÊ_»∞, "åi ã¨O`å<åxfl
QÆ∞iÎOz ã¨OѶ∞¨ OÖ’ "åiH˜ Ãã`· O« ™ê÷<åxfl HõeÊOKå~°<Õ q+¨Ü∞« O =∞#O QÆ=∞xOKåe.
J#∞Ö’=∞ q"åǨefl (Éè~í ΰ L#fl`«, ‰õΩÅO"å_≥· ÉèÏ~°º `«‰Ωõ ¯= ‰õΩÅO HõÅk J~Ú# q"åǨefl)
H˘O`«=~°‰Ωõ JOwHõiOz<å, ¢Ñu¨ Ö’=∞ q"åǨefl ѨÓiÎQÍ YO_çOKå~°∞. JO>Ë, ¢ãΑ L#fl`«
‰õΩÖÏxH˜ K≥Ok#^≥· Éè~í ΰ `«‰Ωõ ¯= ‰õΩÖÏxH˜ K≥Ok#"å_≥#· ѨÙÊ_»∞ "åi ã¨O`å<åxH˜ ‰õÄ_®
ã¨OѶ∞¨ OÖ’ XHõ ™ê÷<åxfl HõeÊOz Láêkè J=HÍâßÅ#∞ x~°~‚ ÚOKå~°∞.
=∞#∞=Ù HÍÅOÖ’ D =~å‚O`«~° q"åǨÅ∞ (J#∞Ö’=∞ qÖ’=∞ q"åǨÅ∞), ÉÏQÍ
[~°∞QÆ∞`«∂ LO_ç#@∞¡, JO^Œ∞KÕ`<« Õ =∞#∞=Ù "å\˜x L¿ÑH˜OΔ K«ÖHË ,õ `«# ^è~Œ ‡° âߢãOΨ Ö’ "å\˜x
QÆ∂iÛ# q"ÕK«# KÕÜ«∂eû =zÛOk. D q"åǨÅ=Å¡ L`«Ê#fl"≥∞ÿ#
ã¨=∞㨺ʼnõΩ ã¨=∂^è•<åÅ#∞ K≥áêÊeû =zÛOk. JO^Œ∞ˆH, qÖ’=∞
q"åǨÅ#∞, J#∞Ö’=∞ q"åǨÅ#∞ ZO`« YO_çOz<å, D q"åǨʼnõΩ
Ѷ¨e`«OQÍ [x‡Oz# ã¨O`å<åxH˜ <å=∞Hõ~°}OKÕã≤ "åiH˜ ~å=Åã≤#
^•Ü«∞ÉèÏQÍ^Œ∞efl x~°~‚ ÚOz ã¨=∂[OÖ’ "åi ™ê÷<åxfl ã¨∞ã≤~÷ O° KÕâß~°∞.
ã¨$ëêì º~°OÉèOí Ö’ XˆH *ÏuQÍ LOk. `«~∞° "å`« Kå`«∞~°fi~°‚ =º=ã¨÷ <≥ÅH˘x,
¢Hõ=∞OQÍ Ñ¨~°ã¨Ê~° ™êOHõ~°ºO=Å¡ Wxfl ‰õΩÖÏÅ∞ U~°Ê_®¤Ü«∞<Õ q+¨Ü«∞O
=∞#O ¢QÇÆ Ï≤ OK«=K«∞Û. =∞#∞=Ù, D J#∞Ö’=∞ ¢Ñu¨ Ö’=∞ q"åǨÅ=Å¡
ѨÙ\ì̃# ã¨O`å<åxH˜ =KÕÛ ¿Ñ~°∞, =$uÎ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ q+¨Ü∂« Å#∞ qѨÙÅOQÍ<Õ
K«iÛOKå_»∞. [O`«∞=ÙÖ’¡, "≥ÚHõ¯Ö’¡ ™êOHõ~åºxfl =∞#O ã¨$+≤ìã¨∂Î J<ÕHõ ¢H˘`«Î~°HÍÅ#∞
ã¨$+≤ãì ∞¨ <Î åfl=Ú. Dq^èOŒ QÍ<Õ =∂#=ÙÖ’¡ =~°‚ ™êOHõ~º° O U~°Ê_»^¤ xŒ , giÖ’ ÃÇÏK«∞Û`«Q∞Æ Åæ <Õq
PÜ«∂HÍÅÖ’x Ѩiã≤÷`«∞Å ¢áê|źO=Å¡ =zÛ#=x ¢QÆÇ≤ÏOKåe. JO`Õ `«Ñ¨Ê Z=~À
™êfi~°÷Ѩ~°∞Å∞ HõeÊOz#=x xOkOK«@O `«Ñ¨ÙÊ. <Õ\ ˜ ~å[H©Ü«∂Ö’¡ Ãã·`«O H˘O`«HÍÅO
XHõi ¢áê|źO, H˘O`«HÍÅOáê@∞ =∞~˘Hõi ¢áê|źO H˘#™êQÆ@O K«∂ã¨∞<Î åflO. ¢H=õ ∞OQÍ
=∞#O ‰õΩÅ~°ÇÏ≤ `«"∞≥ #ÿ ã¨=∂[O "≥Ñ· Ù¨ ‰õΩ Ñ¨Ù~ÀQÆq∞ã¨∞<Î åflO. HÍ|\˜ì D kQÆ∞= q+¨Ü∂« Å#∞
Hˆ =ÅO Kåi¢`H« õ ^Œ$+≤`ì À<Õ K«∂_®e `«Ñʨ =~°^‚ fiÕ +¨ ^Œ$+≤`ì À K«∂_»~å^Œ∞. D<å_»∞ =∞#O
KÕã∞¨ #Î fl Ѩ#∞Å∞, =∞# ¢Ñ=¨ ~°#Î ÉèÏq`«~åÅ"åi q=∞~°≈ʼnõΩ xO^ŒÅ‰õΩ Ö’#∞H͉õΩO_® LO_Õ@@∞¡
=∞#O ã¨ÇϨ #O`À =º=ǨÏiOKåe. <Õ_∞» =∞# ã¨=∂[OÖ’ HõxÑ≤OKÕ Wxfl ‰õΩÖÏÅ∞, Wxfl
=$`«∞ÅÎ ∞ Z\Ï¡ U~°Ê_®¤~Ú? J<Õ Kåi„`«HÍOâßxfl =∞#O `≥Å∞ã¨∞HÀ"åÅO>Ë, =∞#∞=Ù K≥ÑÊ≤ #
70 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
D kQÆ∞= q+¨Ü«∂efl =∞#O ¢QÆÇ≤ÏOKåe. D kQÆ∞= Ѩ\ ˜ìHõÖ’ J#∞Ö’=∞, ¢Ñ¨uÖ’=∞
q"åǨÏO=Å¡ Hõey# ã¨O`å<åxH˜ ÃÑ\˜#ì ¿Ñ~°∞.¡ J\˜ì =~°‚ ™êOHõ~º° O=Å¡, =∞m§ [iy#
=~°‚™êOHõ~°ºO (Ô~O_»∞™ê~°∞¡ ™êOHõ~°ºO HõÅQÆ@O)=Å¡, J<ÕHõ =~å‚Å∞ |Ü«∞Å∞^Õi#@∞¡
ã¨Ê+¨=ì ∞ø`«∞Ok. =∞=Ù=Ù HÍÖÏxH˜ L#fl J#∞Ö’=∞ ¢Ñu¨ Ö’=∞ ã¨OHõ~° q"åǨÅ∞ D kQÆ∞=
Ѩ\ Hì̃ =õ Å¡ `≥Å∞™êÎ~Ú.
(1) J#∞Ö’=∞ ™êOHõ~º° O
gi^ŒiÌ H˜ Hõey#
Éè~í Ü
ΰ Ú≥ Hõ¯ =~°O‚ ÉèÏ~°ºÜ≥ÚHõ¯ =~°O‚ ã¨O`å#OÜ≥ÚHõ¯ =~°O‚
„ÉÏǨχ} "≥·â◊º JO|+¨ª
„ÉÏǨχ} â◊¥„^Œ xëê^Œ, áê~°â=◊
HõΔ„uÜ«∞ â◊¥„^Œ L„QÆ
(2) „ѨuÖ’=∞ ™êOHõ~º° O
â◊¥„^Œ "≥·â◊º JÜ≥∂QÆ=
â◊¥„^Œ HõΔ„uÜ«∞ HõΔ`åÎ
"≥·â◊º „ÉÏǨχ} "≥·^ÕǨÏHõ
"≥·â◊º HõΔ„uÜ«∞ =∂QÆ^èŒ
HõΔ„uÜ«∞ „ÉÏǨχ} ã¨∂`«
(3) ~Ô O_»=™êi ™êOHõ~º° O
„ÉÏǨχ} L„QÆ P=$`«Î
„ÉÏǨχ} JO|+¨ª Jcè~°
„ÉÏǨχ} PÜ≥∂QÆ= kèQÆfi}
xëê^Œ â◊¥„^Œ ѨÙHõfiã¨
â◊¥„^Œ xëê^Œ ‰õΩ‰õΩ¯@Hõ
HõΔ„uÜ«∞ L„QÆ â◊fiáêHõ
"≥·^ÕǨÏHõ JO|+¨ª "Õ}
„"å`«º„ÉÏǨχ} „ÉÏǨχ} Éèí∂~°˚HõO@Hõ
„"å`«ºHõΔ„uÜ«∞ HõΔ„uÜ«∞ =∞Å¡
„"å`«º"≥·â◊º "≥·â◊º ã¨∞^èŒ<åfiKå~°º
(¢"å`«∞º_»O>Ë, LѨ#Ü«∞# ã¨O™ê¯~å^Œ∞Å∞ ÖËH,õ *Ïu¢É+íè μ¨ _ì #·≥ kfiA_»∞)
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 71
 ѨHáΔõ ê`«=Ú, q∞^蕺QÆ~fi° =Ú ÖˉΩõ O_® ã¨`åº<Õfi+¨} |∞kú`À ÃÑÑ· \¨ Hì̃ #õ ∞|\ì̃ PÖ’z¿ãÎ
D kQÆ∞= q+¨Ü∂« Å∞ `≥Å∞™êÎ~Ú.
1. =∞#∞=Ù HÍÖÏxˆH `«=∞‰õΩ qkèOѨ|_ç# LѨ#Ü«∞# ã¨O™ê¯~å^Œ∞Å#∞ =^Œe,
"Õ^•^躌 Ü«∞<å^Œ∞Å#∞ =^Œe, kfiAÅ∞ H˘O^Œ~∞° *Ïu¢É+íè μ¨ Öì ·ˇ ¢"å`«ºã¨O[˝#∞ á⁄O^•~°∞. Wk
XHõ q^è"Œ ∞≥ #ÿ *Ïu¢É+íè `ì̈ .«
2. J#∞Ö’=∞, qÖ’=∞, qq^èŒ ™êOHõ~º° q"åǨÅ∞ [~°Q@
Æ O=Å¡ =∞#∞=Ù HÍÖÏxˆH J<ÕHõ
‰õΩÖÏÅ∞, "åiH˜ H˘xfl =$`«∞ÅÎ ∞ U~°Ê_®¤~Ú.
3. "≥Ú^Œ@ XHõ\ Q˜ Í L#fl =∂#=*Ïu ¢H=õ ∞OQÍ, =~°=‚ º=ã¨#÷ ∞ U~°Ê~°K∞« H˘x ¢H=õ ∞OQÍ
ã¨OHõ~"° ∞≥ ÿ ‰õΩÅ=º=ã¨#÷ ∞ U~°Ê~°K∞« H˘#flk. Wk, D ã¨OHõ~° ã¨$+≤ì U XHõ~À KÕã#≤ k HÍ^Œ∞.
Z=ih xOkOKåeû# Ѩx ÖË^∞Œ . –– D<å_»∞ [O`«∞=ÙÖ’¡, `«~∞° Å`å^Œ∞Ö’¡
=∞#O KÕã∞¨ #Î fl ã¨OHõ~ã° $¨ +≤ì HÍÖÏxH˜ J#∞QÆ∞}OQÍ [~°∞QÆ∞`«∞#fl>Ë¡ P<å\˜
ã¨=∂*Ï=ã¨~åÅ#∞ |\˜,ì HÍÖÏ#∞QÆ∞}OQÍ [iy# ã¨OHõ~° ã¨$+≤ì Kåi¢`H« õ
Ѩi}Ï=∞"Õ∞!
4. Wxfl q^è•Å∞QÍ ™êOHõ~åºxfl á⁄Ok# =∂#=ÙÖ’¡ XHõ =~°O‚ Q˘Ñ¨Ê^Œx,
XHõ =~°O‚ `«‰Ωõ ¯=^Œx ÉèÏqOK«@O =¸~°`ö fi« O.
5. =∞#∞=Ù HÍÅOÖ’ ÃÑ\˜ì# =~å‚Å ¿Ñ~°∞¡, D<å_»∞ ^Õâ◊OÖ’x qq^èŒ
¢áêO`åÖ’¡, qq^èŒ ÉÏ+¨Ö’¡ J<ÕHõ ~°HÍÅ∞QÍ LO_»=K«∞Û.
6. D<å_»∞ ã¨=∂[O ÖˇH¯õ ÖË#xfl ‰õΩÖÏÖ’¡ qÉèHí "Îõ ∞≥ ,ÿ =∞m§ ‰õΩÅ ~°ÇÏ≤ `«"∞≥ #ÿ
ã¨=∂[ x~å‡}O "≥Ñ· Ù¨ ‰õΩ Ñ¨Ù~ÀQÆq∞™ÈÎOk. Wk Kåi¢`H« õ Ѩi}Ï=∞O! Z=~°∞ PÑ≤<å PˆQk
HÍ^Œ∞ D K«¢H¢õ É=íè ∞}O. `«# ‰õΩÅO ¿Ñ~°∞ K≥ÑÙ¨ ÊHÀ=\ÏxˆH ã≤Q∞Æ æ Ѩ_∞» `«∞#fl, XHõi ‰õΩÅO
¿Ñ~°∞ J_»Q\Æ ÏxˆH ã≤Q∞Æ Ñæ _¨ ∞» `«∞#fl <Õ\ ˜ ã¨Éºíè ã¨=∂[O WO^Œ∞‰õΩ ™êHõΔ ºO J~Ú`Õ W^ŒO`å
=∞# ¢áêp# K«i¢`#« ∞ `≥Å∞ã¨∞HÀ=\ÏxH˜ =∂¢`"« ∞Õ K≥Ñʨ |_»∞`ÀOk. ^è•<åº^Œ∞Å∞ ã¨OHõ~O°
KÕÜ∞« |_ç ã¨ÇϨ ¢™êkèHOõ QÍ ¢H˘`«Î =OQÆ_®Å∞ ~å=@O, P q^è"Œ ∞≥ #ÿ ™êOHõ~º° â◊HÎ̃ H˘xfl `«~åÅ∞
LO_ç, =∂=¸Å∞ ã≤u÷ H˜ ~å=@O K«∂ã¨∞<Î åflO.
WO`«=~°‰Ωõ 㨇 $u HÍÅO q+¨Ü∞« O K≥ÑÙ¨ ÊH˘<åflO. K«i¢`#« ∞ ѨijeOz<å =∞#‰õΩ
D Jã¨=~°‚ q"åǨÅ∞ QÀK«i™êÎ~Ú. J<ÕHõ =∞Ok ~åAÅ∞ `«=∞ â◊HxÎ̃ ~å[H©Ü∞« "≥∞#ÿ
|ÖÏxfl ÃÑOK«∞HÀ=\ÏxÔH· W`«~° *ÏuH˜ K≥Ok# ~å[Hõ#ºÅ`À, ~å[‰õΩ=∂~°∞Å`À q"åǨÏ

72 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ì‰Ωõ <åfl~°∞. D q+¨Ü∞« O =∞#O D<å_»∞ ‰õÄ_® K«∂ã¨∞<Î åflO. Pi÷H,õ ~å[H©Ü∞«
¢Ñ¨Ü≥∂[<åÅ HÀã¨O WO`«=~°‰õΩ Ñ¨~å~Ú"å_»∞QÍ Ñ¨iQÆ}˜OѨ |_ç#"åi`À, W`«~°
¢áêO`åÅ"åi`À D<å_»∞ q"åǨÏã¨O|O^è•Å∞ HõÅ∞ѨÙH˘O@∞<åflO. J\Ï¡Qˆ â◊√OQÆ =OâßxH˜
K≥Ok# ¢ÉÏǨχ} ~å*ˇ·# Jyflq∞¢`«∞_»∞ (¢H©.ѨÓ. 150) =∂ÅqHõ J<Õ HõΔ¢uÜ«∞ Hõ#º#∞
q"åǨÏ=∂_®_»∞. QÆ∞ÑÎ̈ =OâßxH˜ K≥Ok# K«O¢^QŒ ∞Æ ÑÎ̈ q¢H=õ ∂k`«∞ºx (¢H.© â◊.380–412)
H˘=∂Ô~#Î ∞ "å\Ï@Hõ =OâßxH˜ K≥Ok# ¢ÉÏǨχ}~å*ˇ#· ~Ô O_»= ~°∞¢^¿Œ ã#∞_»∞ ÃÑO_®¡_®_»∞.
QÆ∞ÑÎ̈K¢« H=õ ~°∞ÅÎ ∞ "≥â· √◊ ºÅx KåÅ=∞Ok K«i¢`H« Í~°∞Å Jaè¢áêÜ«∞O. ¢Ñu¨ Ǩ~°=Oâ◊ ™ê÷щ¨ Ωõ _≥#·
ǨÏiâ◊ÛO¢^∞Œ xH˜ (¢H.© â◊. 550) ¢ÉÏǨχ}, Hõ¢Δ uÜ«∞ *Ï`«∞ʼnõΩ K≥Ok# W^Œ~Ì ∞° ÉèÏ~°ºÅ∞ LO_Õ"å~°∞.
Hõ^OŒ | ~å[=Oâ◊ ™ê÷щ¨ Ωõ _≥#· =∞Ü«¸~°â~◊ ‡° ¢ÉÏǨχ}∞_»∞. HÍx, ѨÅ=¡ ~åAÅ ÉÏ^èŒ Ñ¨_Ö» HË õ
Hõ¢Δ uÜ«∞ ^è~Œ å‡xfl ã‘fiHõiOKå_»∞. JѨÊ\˜#∞O_ç gi ¿Ñ~°∞ z=~° 'â◊~‡° — J<Õk áÈ~Ú '=~°‡—
J<Õk KÕiOk. D =OâßxH˜ K≥Ok# ‰õΩ‰õΩ`«ûú =~°‡, QÆ∞Ѩ~Î åAʼnõΩ `«# H˘=∂Ô~Î
xKåÛ_»∞. J\Ï¡Qˆ q[Ü«∞#QÆ~° K«¢H=õ iÎÜ∞ÿ≥ # "≥Ú^Œ\ ˜ |∞Hõ¯~åÜ«∞Å H˘=∂Ô~Ü Î ∞ÿ≥ #
q~°∂áê^Õq q"åǨÏO, XHõ ™ê=∞O`«∞_»∞ ¢ÉÏǨχ}∞_≥#· ¢|Ǩχ J<Õ "åx`À
[iyOk. W\Ï¡ ¢áêp# tÖÏâßã¨<åÅ=Å¡, `å¢=∞Ѩ¢`åÅ#∞ (ZÑ≤¢QÍѶ≤HÍ
WO_çHÍ ÉèÏQÍÅ#∞ ѨijeOz) ѨijeOz# Kåi¢`«‰õΩÅ ¢"å`«Å=Å¡
W@∞=O\˜ J#∞Ö’=∞ ¢Ñ¨uÖ’=∞ q"åǨÅ∞ Ѩ~°â◊≈`åÅ∞QÍ [iy#@∞¡
`≥Å∞™ÈÎOk Q˘Ñ¨Ê"åiq =∂¢`"« ∞Õ K«i¢`‰« Ωõ ZH˜¯ LO\Ï~Ú. ™ê=∂#º ¢Ñ[¨ Ö’¡,
WOHÍ JkèHOõ QÍ<Õ [iy LO\Ï~Ú. WHõ ã¨O㨯 $`« ™êÇ≤Ï`«ºOÖ’ W@∞=O\˜q
KåÖÏ HõxÑ≤™êÎ~Ú.
D Jã¨=~°‚ q"åǨÅ∞ Ѩ^=Œ â◊`å|ÌO #∞O_ç H˘O`« `«y#æ @∞¡ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. ¢H.© â◊.
Ѩ^=Œ â◊`å|ÌO =~°‰Ωõ kfi[ *ÏuH˜ K≥Ok# =¸_»∞ =~å‚Å"åiÖ’#∂ XˆH q^è"Œ ∞≥ #ÿ ™êO㨯 $uHõ
UHõ ` « fi O L#fl@∞¡ Hõ x Ñ≤ ã ¨ ∞ Î O k. Ü« ∞ [˝ Ü « ∂ QÍ^Œ ∞ Å∞, LѨ # Ü« ∞ <åk 㨠O ™ê¯~åÅ∂,
"Õ^•^躌 Ü«∞<å^Œ∞Åhfl XˆHq^èOŒ QÍ L#fl@∞¡ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. âߢãqÎ̈ Ç≤Ï`«"∞≥ #ÿ ^è~Œ å‡Å#∞ JO`å
áê\˜OKå~°∞. HÍx ~å#∞ ~å#∞ "åiÖ’ Ѩq¢``« ,« áêiâ◊√^Œºú O, ^è~Œ ‡° áêÅ#Ö’ ~årÖËx Ѩ@∞ì^ÅŒ ,
g\˜ HÍ~°}OQÍ Ñ¨~㰠ʨ ~° Éè^Ë Œ ÉèÏ"åÅ∞ ¢Ñ|¨ e<å~Ú. Hõ¢Δ uÜ«∞ ¢áê|źO, *ˇ#· É∫^Œ=ú ∞`åÅ
Pq~åƒù=O`À Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ =∂i<å~Ú. ¢ÉÏǨχ}∞Å∞, Ü«∞[˝Ü∂« QÍ^Œ∞Å`Àáê@∞ Ѩâ√◊ Ç≤ÏOã¨#∞,
=∂O™êâ◊<åxfl =^Œe"Õâß~°∞. ã¨O^蕺=O^Œ#O ~Ô O_»∞™ê~°∞¡ H͉õΩO_® =¸_»∞™ê~°∞¡ KÕÜ∞« @O,
™êfl<åÅ∞, ¢H˘`«Î „=`åÅ∞ LѨ"å™êÅ∞ „áê~°OaèOKå~°∞. `åºQÍxH˜ `«Ñ㨠∞¨ û‰õΩ Ñ¨q„`«`‰« Ωõ
„H˘`«Î P^Œ~å≈Å#∞ ã¨$+≤Oì Kå~°∞. HÍx, Ѩ~å¢H=õ ∞ ã¨fiÉèÏ=ÙÅ∞ Ü«Ú^Œ¢ú ÑÜ≤ Ú« Å∞ J~Ú# Hõ¢Δ uÜ«ÚʼnõΩ
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 73
=∂O™êǨ~°O =^ŒÅ@O ÖÏO\˜q Jã¨ÇϨ [OQÍ HõxÑ≤Oz<å~Ú. J\Ï¡Qˆ Hõ$+≤ "å}˜*Ϻ^Œ∞Ö’¡
JkèHOõ QÍ ¢Ñ=¨ $`«"∞≥ #ÿ "≥â· º◊ *ÏuH˜ "Õ^ÑŒ ~¨ #°î O, ¢Ñ`¨ åK«~}
° Ï Hõ+Oì̈ QÍ `ÀK«@OÖ’ Pâ◊Û~°ºO
ÖË^∞Œ . Dq^è"Œ ∞≥ #ÿ ã≤u÷ Ö’, D *Ï`«∞Ö’¡ Ѩ~㰠ʨ ~°O q"åǨÅ∞ [~°Q@ Æ O J<Õk Jã¨OÉè=í "Õ∞!
HÍQÍ JO`«=~°‰õΩ âߢã¨Îã¨=∞‡`«OQÍ =ã¨∂Î LO_ç# J#∞Ö’=∞ q"åǨÅ∞ ‰õÄ_®
PyáÈ~Ú<å~Ú. D<å_»∞ ‰õÄ_® ¢Ñu¨ Ö’=∞ q"åǨÅ#∞ `«‰Ωõ ¯=QÍ, hK«OQÍ<Õ K«∂ã¨∞<Î åfl~°∞
ã¨OѶ∂¨ xH˜ ÉèÜ
í ∞« Ѩ_∞» `«∞<åfl~°∞.
¢Ñ¨ã¨∞Î`«ã≤÷u:
Jã¨=~°‚ q=ǨÅ∞ D<å_»∞ Z‰õΩ¯= ã¨OYºÖ’ HÍHõáÈ~Ú<å, JHõ¯_»H¯õ _» [~°∞QÆ∞`«∂<Õ
L<åfl~Ú. D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ ã¨OѶ∞¨ OÖ’ H˘O`« =∂~°∞Ê =zÛ#@∞¡ HõxÑ≤™ÈÎOk. Ü«∂Éè·ˇ ã¨O=`«û~åÅ
¢H`˜ O« LO_ç# ã¨OHÀK«O ã¨OѶ∞¨ cèu D<å_»∞ KåÖÏÉèÏQÆO `«yáæ È~ÚOk.
JO`ÕHÍ^Œ∞ Jã¨=~°‚ q"åǨʼnõΩ ã¨OѶ∞¨ ã¨O㨯~°ÅÎ #∞O_ç, Ü«Ú=`«~O° #∞O_ç,
¢Ñɨ ∞íè `«fiO#∞O_ç ‰õÄ_® ¢áÈ`åûǨÏO Åaè™ÈÎOk. WѨÙÊ_»∞ Jã¨=~°‚ q"åǨÏO,
ÖËHõ ‰õΩÖÏO`«~° q"åǨÏO =~å‚O`«~° q"åǨÏO J<Õ =º=Ǩ~°"Õ∞ `«Ñ¨Ê
J#∞Ö’=∞ ¢Ñ¨uÖ’=∞ ÉèË^Œ=∞<Õk ÖË^Œ∞ D q^èŒ"≥∞ÿ# q"åǨʼnõΩ
K«@sì `庉õÄ_® QÆ∞iÎOѨ٠ÅaèOzOk. Special Marriage act 1923
ã¨=~°}#∞|\˜ì J#∞Ö’=∞ ¢Ñu¨ Ö’=∞ q"åǨÅ∞ ~Ô O_»∂ ‰õÄ_® K«@sì `åº
P"≥∂kOѨ|_®¤~Ú. W@∞=O\˜ q"åǨʼnõΩ i[¢¿ãì+¨#∞ LO_®ÅO>Ë
xÜ«∞=∞O =∂¢`"« ∞Õ LOk. ¢H=õ ∞OQÍ W@∞=O\˜ xÜ«∞=∂Åhfl `˘ÅyáÈ~Ú
=~å‚O`«~° q"åǨÅ∞ ã¨~fi° ã¨=∞‡`«"∞Õ JÜÕ∞º~ÀAÅ∞ ã¨g∞ѨOÖ’<Õ L<åfl~Ú.
ã¨=∂[O D kâ◊Ö’ "ÕQOÆ QÍ<Õ =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êQÆ∞`ÀOk. "≥^· ºŒ âߢãOÎ̈ , r=âߢãOÎ̈ ÖÏO\˜
P^è∞Œ xHõ q*Ï˝#âߢ™êÎÅ∞ g\˜x ã¨=∞i÷ã∞¨ <Î åfl~Ú. Pi÷Hõ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞, K«^∞Œ =Ù ã¨O^躌 Å∞, r=#
q^è•<åÅ∞, P^è∞Œ xHõ q*Ï˝#O, ã≤x=∂Å∞ =ÔQ~· åÅhfl ã¨OѶ∞¨ OÖ’x =~°q‚ Éè^Ë •efl (q"åǨÏ
q+¨Ü∞« OÖ’) `˘ÅyOK«@OÖ’ JkèHOõ QÍ `À_»Ê_»∞`«∞<åfl~Ú.
‰õΩÖÏO`«~° q"åǨÅ ÉÏQÀQÆ∞Å∞:
¢áêp# PKå~å^Œ∞efl QÆ\Qì˜ Í ã¨=∞i÷OKÕ H˘O^Œ~∞° ^è•i‡Hõ^$Œ +≤`ì À W@∞=O\˜ q"åǨÅ#∞
x~°ãã≤ ∞¨ <Î åfl~°∞. "Õ~∞° "Õ~∞° ‰õΩÖÏÅ PKå~° =º=Ǩ~åÅ∞, Éè’[# ÉèÏ[<å^Œ∞Å∞ WO^Œ∞‰õΩ
H˘O`« HÍ~°}O. HÍx, ¢Hõ=∞OQÍ D P^èŒ∞xHõ <åQÆ~°Hõ`« JO^Œih XˆH Ѩ^ŒúuÖ’H˜
fã≤H˘x=™ÈÎOk. JO^Œi K«^∞Œ =ÙÅ∞, JO^Œi qO^Œ∞Å∞ q<À^•Å∞, Hõ@∞ì, ÉÁ@∞ì A@∞ì
74 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
ÖÏO\˜ JÅOHÍ~åÅ∞, ã≤x=∂Å∞ \˜. q. ÖÏO\˜ ѨiHõ~åÅ∞, L^ÀºQÍÅ∞, =$`«∞ÅÎ ∞, W=hfl
"Õ~∞° "Õ~∞° ‰õΩÖÏÅ"åiÖ’ ѨÓ~°fiO LO_Õ Éè^Ë •Å#∞ KåÖÏ=~°‰Ωõ `«yOæ z"Õã∞¨ <Î åfl~Ú. ¢HO˜ k"å~°∞
ÃÑH· ,˜ ÃÑ"· å~°∞ ¢HO˜ kH˜, ÖË^• ~Ú~°∞=Ù~°∂ HõÅã≤ XˆH k‰õΩ¯‰õΩ Ñ¨Ü∞« xã¨∞#Î flO^Œ∞# PKå~°
=º=Ǩ~åÖ’¡x Éè^Ë •Å∞ `«yáæ È`«∞<åfl~Ú.
J~Ú`Õ, ^è•i‡Hõ^$Œ +≤xì ^Œ∂~°OQÍ LOz, "≥*· Ï˝xHõ ^Œ$+≤`ì À K«∂¿ã,Î D ‰õΩÖÏO`«~°
q"åǨÅ=Å¡ Ǩx Ug∞ LO_»^Œx `Àã¨∞ÎOk. r=âߢã¨ÎA˝Å∞, =∂#=~°∞kè~°OÖ’ LO_Õ
r"å}∞=ÙÅ∞, XˆH *ÏuÖ’ ã¨OÜ≥∂QÆO K≥Ok#ѨÙÊ_»∞ "åiH˜ ѨÙ>Ëì ã¨O`å#O KåÖÏ |ÅÇ‘Ï#=Ú,
=∞O^Œ|∞kúQÆÅk J=Ù`«∞O^Œx JO@∞<åfl~°∞. "å~°∞ K≥ѨÊ@"Õ∞HÍ^Œ∞, J<ÕHõ=∞Ok ^ŒQÆæi
ã¨O|O^è•Å∞ KÕã∞¨ H˘#fl"åi ã¨O`å#OÖ’, W@∞=O\˜ Ö’áêÅ∞ HõxÑ≤OK«@O ¢Ñ`¨ º« HõOΔ QÍ
K«∂ã¨∂#Î fl q+¨Ü∞« "Õ∞! aè#fl*Ï`«∞Å ã¨O|O^èOŒ `À ѨÙ\˜#ì ã¨O`å#O |ÅOQÍ, P~ÀQƺOQÍ,
`≥eq`Õ@Å∞ HõÅ"å~°∞QÍ LO@∞<åfl~°∞. D q+¨Ü«∞O [O`«∞=ÙÖ’¡, K≥@∞ì
KÕ=∞Ö’¡ WOQÍ ÉÏQÍ ~°∞A"Ò`ÀOk. JO^Œ∞KÕ`« D Jã¨=~°‚ q"åǨÅ#∞
¿ÇÏÜ«∞OQÍ K«∂_®eû# JQÆ`º« OÖË^∞Œ . =^è∂Œ =~°∞ʼnõΩ K≥Ok# ~Ô O_»∞ ‰õΩÖÏÅ"åi
ã¨O㨯 $u XHõ>Ë J~Ú#ѨÙÊ_»∞, JO>Ë, "åiÉèÏ+¨, Hõ@∞ì ÉÁ@∞ì A@∞ì, uO_ç,
"åi ѨO_»∞QÆÅ∞, <À=ÚÅ∞, ¢=`åÅ∞, PKå~å =º=Ǩ~åÅ∞, =∞`«=Ú,
qO^Œ∞Å∞, q<À^•Å∞, W=hfl XHõ>Ë J~Ú#ѨÙÊ_»∞ WHõ ‰õΩÖÏÅ∞, âßYÅ∞
J<Õ q aè # fl"≥ ∞ ÿ # q J~Ú<å W|ƒOk ÖË ^ Œ ∞ . W@∞=O\ ˜ " å\ ˜ x
âߢããÎ̈ =¨ ∞‡`åÅ∞QÍ<Õ ÉèÏqOKåe. QÆ$ǨϺ âߢãHÎ̈ Í~°∞Å∞ D Jaè¢áêÜ«∞O`À<Õ
Jã¨=~°‚ q"åǨʼnõΩ J#∞=∞u ~ÚKåÛ~°x ¢QÇÆ Ï≤ OKåe. D<å_»∞ [~°∞QÆ∞`«∞#fl
‰õΩÖÏO`«~° q"åǨÖ’¡ `«ÑÙ¨ ÊѨ@=ì Åã≤# ѨxÖË^∞Œ . `«=∞ ‰õΩÅOÖ’ `«=∞ ã¨O㨯 $uH˜ `«y#\˜ì
`«=∞ =Oâ◊Q“~°"åxH˜ `«y# =~°∞_»∞QÍx =^è∞Œ =ÙQÍx ÅaOK«#ѨÙÊ_»∞ W`«~° ‰õΩÖÏÅÖ’x
"åi`À ã¨O|O^èOŒ HõÅ∞ѨÙHÀ=@OÖ’ `«ÑÙ¨ ÊÖË^∞Œ . L^•Ç¨Ï~°}QÍ K≥áêÊÅO>Ë, Hõ#º "≥^· ºŒ âߢãOΨ
JÉèºí ã≤Oz, "≥^· ºŒ =$uÎKãÕ ∂¨ ,Î q^ÕâßÖ’¡ L^ÀºQÆO KÕÜ∞« \ÏxH˜ ~Ú+ì̈Ñ_¨ ç "≥_∞» `«∂#flѨÙÊ_»∞,
PHõ#º‰õΩ `«y# =~°∞_»∞ P"≥∞ ‰õΩÅOÖ’ ÅaèOK«#ѨÙÊ_»∞, W`«~° ‰õΩÖÏxH˜ K≥Ok# =~°∞x`À
q"åǨÏO KÕã∞¨ HÀ=@OÖ’ `«ÑÙ¨ Ê ÖË^∞Œ . J\Ï¡Qˆ , HõÅã≤ HÍÖËrÅÖ’ K«^∞Œ =ÙK«∞#fl"åiÖ’ Ѩ~㰠ʨ ~°O
¢¿Ñ=∂Hõ~¬° }O =Å¡ [iˆQ q"åǨÅ#∞ Ãã`· O« `«ÑÙ¨ ÊѨ@#ì Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . Hˆ =ÅO HÍ=ÚHõ`fi« O`À
Hõ#∞flHÍ#Hõ KÕã∞¨ H˘<Õ Jã≤~÷ ° q"åǨÅ#∞ =∂¢`"« ∞Õ =∞#O QÆi›OKåe. WO`«=~°‰Ωõ q"åǨÏ
ã¨O|O^èOŒ ‰õΩ^Œ~\° ÏxH˜ J=~À^èOŒ QÍ L#fl\˜ì ‰õΩÖÏxfl QÆ∞iOz, =~å‚O`«~° q"åǨxfl QÆ∞iOz
K«iÛOKå=Ú.
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 75
 Hõ@flO, ÖÏOKè<« åÅ∞, =∞~åº^ŒÅ∞, ‰õΩÖÏKå~åÅ∞ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ q ‰õÄ_® q"åÇ¨Ï ã¨O|O^èOŒ
‰õΩ^Œ~\° ÏxH˜ J=~À^èOŒ QÍ LO@∞<åfl~Ú. =ÚYºOQÍ Hõ@flO J<Õk J<ÕHõ J#~å÷ʼnõΩ HÍ~°}
=∞ø`ÀOk. JO>Ë, ^è#Œ =∞<Õk ‰õΩÅQÀ¢`åÅHõO>ˇ, K«^∞Œ =Ù ã¨O^躌 HõO>ˇ, ~°∂ѨÖÏ=}Ϻ^Œ∞ÅHõO>ˇ,
=∂@ =∞~åº^ŒÅHõO>ˇ, ¢áê}ÏxH˜ ¢áê}"≥∞ÿ#\ì̃ ÉèÏ~°ºHõO>ˇ, ^èŒ~°‡OHõO>ˇ, Ѩ~°Ö’HõOHõO>ˇ
¢Ñ¨=ÚYáê¢`« =Ç≤Ï™ÈÎOk. D<å_»∞ =∞#O "å~åÎѨ¢uHõÖ’¡ x`«º=¸ K«∂ã¨∞Î#fl ¢ã‘ÎÅ
P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ‰õÄ, ǨÏ`«ºÅ‰õΩ HÍ~°}O Hõ@flO (^è#Œ O) J=@O =∞#‰õΩ `≥Å∞ã¨∞. Wk =∂#=`«fiO
`«Å=OK«∞HÀ"åeû# q+¨Ü∞« O. D Hõ@flOÜ≥ÚHõ¯ ѨÙ@∞ìÑÓ¨ ~Àfi `«~Î åÅ#∞ `≥Å∞ã¨∞‰õΩO^•O.
=∞#^Õâ◊OÖ’, ¢áêp# HÍÅOÖ’ Hõ@flO J<Õ D ^Œ∞~åKå~°O ÖË<ÕÖË^Œ∞. Kåi¢`«Hõ
Ü«ÚQÍxH˜ ѨÓ~°fiO Hõ#ºÅ∞ `«=∞ Ѩi"å~°O Ü≥ÚHõ¯ ã¨OѨ^QŒ Í ÉèÏqOѨ|_Õ "å~°∞. JO^Œ∞KÕ`,«
`«=∞ Ѩi"å~° ã¨OѨ^#Œ ∞ "Õ~˘Hõi Ѩi"å~° =$kúHÀã¨O ~Úã¨∞#Î flѨÙÊ_»∞, P Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯ `«O¢_ç
H˘O`« ™⁄=Ú‡ ѨiǨ~°OQÍ fã≤HÀ=@O LOk. `«=∞ Ѩi"å~° ã¨OѨ^#Œ ∞
=^ŒÅ∞ H˘O@∞#flѨÙÊ_»∞ H˘O`« ѨiǨ~åxfl HÀ~°@OÖ’ Bz`«ºO LOk.
<Õ\ Ö˜ ÏQÍ Hõ#º#∞, ^è<Œ åxfl ‰õÄ_® HÀ~°@O P<å_»∞ ÖË^∞Œ . Z=Ô~<· å Hõ@fl=∞<Õk
J_çy<å WKÕÛ"å~°∞ HÍ^Œ∞, 㨇 $`«∞Ö’¡QÍx, ã¨O㨯 $`« ¢áêp# ™êÇ≤Ï`«ºOÖ’QÍx
D Hõ\ÏflÅ ¢Ñ㨠H¨ ÖÎ̃ ^Ë ∞Œ . Hõ<åºâ◊√ů ¢Ñ㨠H¨ Î̃ LOk. XHõ"àÕ ◊ ¢áêp# HÍÅOÖ’
=~°H\õ ÏflÅ∞ LO_çLO>Ë ã¨‡ $uHÍ~°∞Å∞ =~°â√◊ ÖϯÅ#∞ YO_çOz LO_Õ"åˆ~!
J~Ú`Õ =¢™êÎÉ~íè } ° ÏÅ<Õq Hõ<åº^•`«ÜÚ≥ Hõ¯ â◊H™Î̃ ê=∞~å÷ºÅg∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ ç
LO_Õq. Jq P`«x ~Úëêìxfl|\˜ì ~ÚKÕÛ"Õ`Ñ« ʨ , D<å\˜ÖÏQÍ |Å=O`«O,
x~°ƒO^èOŒ Ug∞ÖË^∞Œ . JÅ∞¡O¢_‰» Ωõ , ‰õÄ`«∞à◊§‰õΩ |Ǩï=∂#OQÍ U"≥∞<ÿ å ~Ú¿ã,Î
J=hfl `«=∞ ~Ú+ì̈¢ÑH¨ Í~°O, ã¨O`À+¨O`À ~ÚKÕÛ"Õ `«Ñʨ x~°ƒO^è=Œ ∞O@∂ ÖË^∞Œ .
D â◊`åÉÏÌ~°OÉèíO =~°‰õΩ Hõ<åºâ◊√ÖϯÅ∞ J=∞Å∞Ö’ L<åfl~Ú. HÍx ¢Hõ=∞OQÍ
Hõ<åºq¢HÜ õ ∞« Ѩ^uúŒ PyáÈ~Ú =~°â√◊ ů=Ú, =~°q¢HÜ õ ∞« Ѩ^uúŒ ÉèÜ
í ∞« OHõ~° ~°∂ѨO^•eÛ D<å_»∞
ã¨=∂*ÏxH˜ ÃÑ^ŒãÌ =¨ ∞㨺 J~Ú‰õÄ~°∞ÛOk. D<å_»∞ =ÚO^Œ∞QÍ Hõ@flO q+¨Ü∞« O `ÕÅ∞ÛHÀ<Õ
`«~∞° "å`« q+¨Ü∂« Å#∞ QÆ∂iÛ –– Hõ#º JO^ŒKO« ^•Å∞, K«^∞Œ =Ùã¨O^躌 Å∞, ‰õΩb#`«. "≥Ú^ŒÖ#·ˇ
q+¨Ü«∂Å#∞ –– ѨiQÆ}˜ã¨∞Î<åfl~°∞. `å=Ú HÀi# Hõ@flO ~Ú=fiQÆÅ ™ÈÎ=∞`« L#fl^Œx
`≥eã≤#ѨÙÊ_Õ Hõ#º#∞ K«∂_»\ÏxH˜, =∂\Ï¡_\» ÏxH˜ JOwHõiã¨∞<Î åfl~°∞. Hõ#º`«~Ñ° Ù¨ "å~°∞ Ãã`· O«
P ã¨O|O^è•xfl JO^Œ∞HÀQÆÅO J#∞‰õΩ#flѨÙÊ_Õ "åi=^Œ‰Ì Ωõ áÈ`«∞<åfl~°∞. =ÚO^Œ∞QÍ `å=Ú
~Ú=fiQÆey# Hõ\Ïflxfl =∂@Å ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ "≥Å¡_çã¨∞Î<åfl~°∞. Wq ^ŒH˜Δ}^Õâ◊OÖ’<Õ HÍHõ
L`«~Î ^° âÕ O◊ Ö’ Ãã`· O« , Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÖ’¡<Õ H͉õΩO_® ~Ú`«~° =∞`åÅ"åiÖ’ Ãã`· O« "åºÑ≤ÖÎ ’ L<åfl~Ú.
76 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
 Hõ#º#∞ ^•#OQÍ ~Ú=fi@O J<Õ Ñ¨^uúŒ , PKå~°O J=∞Å∞Ö’H˜ =zÛ#ѨÊ\˜#∞O_ç D
Hõ\ÏflÅ∞ P~°OÉè"í ∞≥ ÿ LO\Ï~Ú. U ^•#O ~ÚzÛ<å ã¨^HŒ } Δ˜ ÏHõOQÍ ~Ú"åfie. ^ŒH}
Δ˜ `À ã¨Ç¨
~Ú=fix ^•#O=Å¡ Ѷe¨ `«O LO_»^∞Œ . ÉèQí =Æ næ`Ö« ’ Ãã`· O« ––
''qkèÇÏ‘ # =∞ã¨$ëêì#flO, =∞O¢`Ç« Ï‘ # =∞^ŒH} Δ̃ "£∞
¢â^◊ •úq~°ÇÏ≤ `«O Ü«∞[˝O, `å=∞ã¨O ѨiK«H`Δõ .Õ (17–13)
âߢ™ÈÎHÎõ Ѩ^uúŒ Ö’ KÕÜ∞« #\ì̃, J#fl^•#O KÕÜ∞« #\ì̃, =∞O¢`åÅ`À KÕÜ∞« #\ì̃, ^ŒH} Δ̃
~Ú=fi#\˜ì, ¢â◊^Œú`À KÕÜ«∞#\˜ì Ü«∞*Ï˝xfl `å=∞㨠ܫ∞[˝O JO\Ï~°∞ Jx. J\Ï¡ˆQ W`«~°
㨇 $`«∞Ö’¡#∂ K≥Ñʨ |_ç L#flO^Œ∞#, QÀ^•#OÖÏO\˜ W`«~° ^•<åÅ∞ KÕã#≤ ѨÙÊ_»∞ "å\˜x
PÅOHõiOz#>Ë¡ Hõ#º#∞ Ãã`· O« JÅOHõiOz ^ŒH} Δ˜ `À ã¨Ç¨ ^•#OKÕÜ∞« @O PKå~°"∞≥ Oÿ k.
^ŒH} Δ̃ ~ÚKÕÛ@ѨÙÊ_»∞ 'Ü«∞^ä•â◊HÎ̃ Ç≤Ï~°}ºO— Jx K≥ÑÙ¨ `å~°∞. HÍx, ~ÚѨÙÊ_»∞
'Ü«∞^ä•â◊H—Î̃ J<Õ =∂@#∞ L¿ÑHΔ̃Oz, "ÕÅÖ’, ÅHõÖΔ ’¡, |OQÍ~åxfl `«∞ÖÏÖ’¡,
á⁄ÖÏxfl Ü«∞Hõ~åÖ’¡ =ÚO^Œ∞QÍ<Õ x~°~‚ ÚOK«∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. Jã¨Å∞HõO>ˇ =_ç¤
=Ú^Œ∞Ì J<Õ ™ê"≥∞`«#∞ Jã¨fi~°O÷ KÕã∞¨ <Î åfl~°∞. Hõ#ºHõO>ˇ, JÅOHÍ~åÅ∞, Hõ<åº^•#
^ŒH}Δ˜ ¢Ñ^¨ •è #"≥∞<ÿ å~Ú. ¿ãfiK«ÛQù Í, ~ÚKÕÛ ^ŒH}Δ˜ x~°ƒO^è"Œ ∞≥ Oÿ k. nxH˜ HÍ~°}ÏÅ∞
J<ÕHõO!
¢Ñu¨ `«O¢_,ç ¢Ñu¨ `«e,¡ `«# ‰õΩ=∂Ô~Î ã¨∞YѨ_®Åx HÀ~°@O ã¨ÇϨ [O.
P ã¨∞YO J<Õk _»|∞ƒ=Å¡ =ã¨∞Î"åǨÏ<åÅ=Å¡ Åaèã¨∞ÎO^Œh, "å\˜=Å¡<Õ
ã¨OѶ¨∞OÖ’ Q“~°=O Åaèã¨∞ÎO^Œx J#∞HÀ=@O=Å¡, ã¨OѨ#∞flÖˇ·#\˜ì, ÃÑ^ŒÌ
L^ÀºQÆ∞Öˇ#· \ì̃ =~°∞ÅHÀã¨O J<Õfi+≤™êÎ~∞° . Dq^èOŒ QÍ =~°∞Å =¸ÅºO ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok.
U =~°∞x `«O¢_ç K«∂z<å, `«=∞ JO`«ã∞¨ #÷ ∞ Ǩϟ^•#∞ ֒֒ѨŠJOK«<å"Õã∞¨ H˘x,
K«∞@∞ì¢ÑH¨ ¯õ Å"å~°∞, |O^è∞Œ =ÙÅ∞ fã¨∞H˘#fl Hõ\Ïflefl <≥=∞~°∞"Õã∞¨ ‰õΩO@∂, `å#∞ `«#H˘_»∞‰õΩ
K«^∞Œ =Ù ã¨O^躌 ʼnõΩ KÕã#≤ Y~°∞Ûefl P=~å˚ KÕã∞¨ H˘x, `«=∞ ‰õΩ=∂~°∞x qÅ∞=#∞ JOK«<å
"Õã∞¨ H˘x ‰õÄ~°∞ÛO\Ï_»∞. P =~°∞_»∞ Pã≤,Î JO^ŒO, K«^∞Œ =Ù, L^ÀºQÆO =ÔQ~· å ѨÙ~°∞+¨ ÅHõ}
Δ ÏÅ∞
HõÅ"å_≥`· Õ P ~ˆ @∞ PHÍâßxfl JO@∞`«∞Ok. P L^ÀºQÍefl|\˜,ì K«^∞Œ =Ù#∞|\˜ì "åiH˜ ¢Ñ`¨ ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ
~ˆ @∞¡ L<åfl~Ú. _®Hõ~ì ∞° , WO[h~°∞, I.A.S. I.P.S. ÖÏO\˜"åi ~ˆ @∞ "Õ~∞° . =∞O¢`∞« Å
H˘_»∞‰õΩÅ ~ˆ @∞"Õ~∞° . ÉϺO‰õΩ L^ÀºQÆ∞Å ~ˆ @∞ "Õ~∞° , QÆ=~°fl"≥∞O@∞Ö’ ÅOKåÅ∞ ÉÏQÍ =KÕÛ
L^ÀºQÆã∞¨ ÅÎ ~ˆ @∞"Õ~∞° . =ã¨∞=Î ÙÅ ^è~Œ Å° ∞ =∂Ô~¯@∞ìÖ’ _ç=∂O_»∞#∞ |\˜,ì Brand name #∞
|\ì̃ =∂~°∞`«∂ L#fl@∞¡ XH˘¯Hõ¯ K«^∞Œ =Ù‰õΩ, XH˘¯Hõ¯ L^ÀºQÍxH˜, Hõ\ÏflÅ =∂Ô~@∞ìÖ’ ~ˆ @∞¡
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 77
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ `«~∞° QÆ∞`«∂ LO\Ï~Ú. =~°∞Å∞ J"≥∞iHÍÖÏO\˜ ^ÕâßÅÖ’ LO_Õ"å_≥`· Õ P ~ˆ @∞"Õ~∞° .
D Hõ@flO J<Õ PKå~°O ZO`« xO^Œº"≥∞#ÿ ^≥<· å, ã¨=∂[OÖ’ nxH˜ ~å=Åã≤#O`« =ºuˆ~Hõ`«
~åHõáÈQÍ, Q“~°=O ÃÑ~°Q@ Æ O Pâ◊Û~°ºOQÍ LO@∞Ok. WO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}ÏÅ#∞ Ѩije¿ã,Î D
kQÆ∞= JOâßÅ∞ ¢Ñ^¨ •è # HÍ~°}ÏÅ∞QÍ `≥Å∞ã¨∞OÎ k. =~°∞x"≥Ñ· Ù¨ "åi ^Œ$+≤`ì ÀK«∂¿ã–Î –
1. ÃÑO_牡 Ωõ =∂~°∞x K«^∞Œ =Ùã¨O^躌 ʼnõΩ L.K.G. #∞O_ç L^ÀºQÆO =KÕÛ=~°‰Ωõ J~Ú# Y~°∞Û
L=∞‡_ç ã¨O™ê~°OÖ’Oz KÕã#≤ O^Œ∞# ^•xx "≥Ú`«OÎ QÍ ~å|\ÏìÅ<Õ ÉèÏ=O LO_»@O.
2. `å#∞ ÃÑ\˜ì# Y~°∞ÛÜ≥ÚHõ¯ Ѷ¨e`åxfl J#∞ÉèíqOKÕk ÃÑO_硉õΩ=∂Ô~Î HÍ|\˜ì Hõ@flO
fã¨∞HÀ=@OÖ’ `«ÑÙ¨ ÊÖË^<Œ Õ ÉèÏ=O.
3. `«# ‰õΩ=∂Ô~Î q"åǨxH˜ `å#∞ Y~°∞Û KÕã#≤ \˜,ì ÖË^• Y~°∞ÛKÕÜ∞« =Åã≤ÜÚ« #fl ÃÑH· Íxfl
H˘_»∞‰õΩ^•fi~å ~å|\ÏìÅ<Õ `«ÅOѨÙ.
4. ã¨OѶ¨∞OÖ’ `«=∞ JO`«ã¨∞÷#∞, Q“~°"åxfl xÅɡ@∞ìHÀ=\ÏxH˜ Hõ@flO
J`«ºkèHOõ QÍ fã¨∞HÀ=@O `«Ñʨ xã¨i J<Õ ÉèÏ=O.
=^è∞Œ =Ù"≥Ñ· Ù¨ "åi ^Œ$+≤`ì À K«∂¿ãÎ ––
1. `«=∞ H˘=∂Ô~Î ã¨∞YѨ_®Åx, P ã¨∞YO J<Õk ^è#Œ Hõ#Hõ =ã¨∞Î "åǨÏ<åÅ
^•fi~å Åaèã∞¨ OÎ ^Œ<Õ `«ÑÙ¨ Ê_»∞ Jaè¢áêÜ«∞O LO_»@O.
2. Q˘Ñ¨Ê"åi`À ã¨O|O^èOŒ `«=∞ JO`«ã∞¨ #÷ ∞ ÃÑOK«∞`«∞O^Œ<Õ ÉèÏ=O.
3. `«# ‰õΩ=∂Ô~HÎ K˜ ÛÕ ^è<Œ åxfl H˘_»∞‰õΩ^•fi~å ~å|@ì=K«∞Û#<Õ `«ÅOѨÙ.
4. `«# H˘=∂Ô~Î Ãã`· O« `«# ã¨O™ê~°OÖ’ ã¨É∞íè º~åÖË HÍ|\˜,ì P"≥∞ "å\Ï P"≥∞‰õΩ ~Ú=fi@OÖ’
`«ÑÙ¨ ÊÖË^<Œ Õ ÉèÏ=O (¢ãΑ ^è#Œ OQÍQÍx, Hõ@flO ~°∂ѨOÖ’QÍx)
ã¨OѶ∞¨ Ѩ~O° QÍ PÖ’zOz K«∂¿ãÎ ––
1. ¢Ñ㨠∞¨ `Î O« =∞# K«^∞Œ =ÙÅ∞ =ºHÎ̃Ö’ ^è•i‡Hõ <≥u· Hõ qÅ∞=efl ÃÑOá⁄OkOKÕq HÍHõáÈ=@O.
2. P^è∞Œ xHõ <åQÆiHõ`å "åº"≥∂ǨÏO, ã≤x=∂Å∞, Hõ|¡ ∞ƒÅ∞, ÉÏ~üÅ∞, HÍ~°∞,¡ ã¨∂¯@~°∞,¡ \˜.q.Å∞,
¢Ñ*≤¶ òÅ∞, =ÔQ~· å P^è∞Œ xHõ ѨiHõ~åÅ#∞ ã¨OáêkOK«@O, J#∞Éèqí OK«@"Õ∞ rq`« Ѩ~=° ∂=kèQÍ
ÉèÏqOK«@O. J\˜ì "åiˆH ã¨OѶ∞¨ OÖ’ Q“~°=O LO_»@O.
3. ^è#Œ "Õ∞ rq`« Ѩ~=° ∂~°"÷ ∞≥ #ÿ O^Œ∞#, P ^è<Œ åxfl ã¨OáêkOK«\ÏxH˜ Z=ix Uq^èOŒ QÍ
ÉÏkèOz<å `«ÑÙ¨ ÊÖË^xŒ `«ÅOK«@O, JO^Œ∞Hˆ _»|∞ƒHÀã¨O J`«=Î ∂=∞efl, ÉèÏ~°º#∞ "ÕkOè K«@O.
78 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
4. ™êfi~°z÷ O`«# q∞ug∞i ÃÑiyáÈ=@O, ã¨OѶ∞¨ O Ü≥∞_»Å `«=∞‰õΩ#fl ÉÏ^躌 `«#∞ q㨇iOK«@O.
5. ã¨OѶ¨∞O ‰õÄ_® xi¡Ñ¨Î"≥·Yix J=ÅOaOK«@O=Å¡, ã¨OѶ¨∞O#∞O_ç ¢Ñ¨uѶ¨∞@# Un
ÖËHõáÈ=@O.
W\Ï¡ J<ÕHõ HÍ~°}ÏÅ∞ LO_»=K«∞Û. D ^Œ∞~åKå~°O=Å¡ HõÅ∞QÆ∞`«∞#fl J#~å÷Å∞ ––
1. Pi÷HOõ QÍ "≥#∞Hõ|_ç L#flO^Œ∞=Å¡ q^•º~°∂Ѩ QÆ∞}jÖÏ^Œ∞Å∞ Zxfl L<åfl, Hõ#º‰õΩ =∞Oz
=Oâ◊OÖ’H˜ "≥à§ı J=HÍâ◊O ÖËHáõ È=@O.
2. Hõ\ÏflÅ∞ áÈÜ«∞ÖË#O^Œ∞# hK«∞Å∞, q^•ºQÆ∞}jÖÏ^Œ∞Å∞ ÖËx"åi ~ÚO\˜ HÀ_»Å∞QÍ
"≥à§◊ =Åã≤ ~å=@O.
3. P QÆ∞}Ç‘Ï#∞Å ~ÚO@, _»|∞ƒHÀã¨O "ÕkOè KÕ J`«Î P_»∞a_»Å¤ =Å¡ Éè~í =ΰ Å¡,
#~°HõÜ«∂`«##∞ J#∞ÉèíqOz, P ÉÏ^èŒÅ∞ ÉèíiOK«ÖËHõ P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ‰õΩ
áêÅÊ_»@O, ÖË^• P ^Œ∞~å‡~°∞æÅKÕ`« ǨÏ`«ºQÍqOѨ|_»@O x`«ºO =∞#O
K«∂ã¨∂ΠѨ¢uHõÖ’¡ K«^Œ∞=Ù`«∞#fl q+¨Ü«∂ÖË! `«=∞ ã¨O`å#Og∞k ¢¿Ñ=∞`À
P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ‰õΩ áêÅÊ_»ÖHË õ r=K«Û"ù åÅ∞QÍ ¢|`«∞‰õΩ`«∞#fl "åÔ~O^Œ~À L<åfl~°∞,
Ѩ¢uHõÅHÔ Hõ¯x ǨÏ`«ºÖˇ<Àfl LO\Ï~Ú.
4. ã¨=∂[OÖ’x Pi÷HõOQÍ "≥#∞Hõ|_ç#"å~°∞, ÃÑ· =~°æO`À U q^èŒ"≥∞ÿ#
ã¨O|O^è•Å∂ ÖËHõ "Õ~∞° "Õ~∞° =~åæÅ∞QÍ LO_çáÈ=@O ~å[H©Ü∞« ™ê=∂lHõ
q+¨Ü∂« Ö’¡ "≥+· =¨ ∂ºÅ∞ ÃÑiyáÈ=@O, ™ê=∞º"å^Œ ã≤^•úO`«O <Õuc~°HÍÜ«∞
=O\˜k J#@O, W=hfl D ^Œ∞~åKå~°O=Å¡ HõeQˆ ^Œ∞+¨Êi}Ï=∂Å∞.
D Hõ\ÏflÅ∞, HÍ#∞HõÅ∞, ÖÏOKè<« åÅ∞ J<ÕHõ ~°HÍÅ∞QÍ LO\Ï~Ú.
1) =^è∞Œ =Ù‰õΩ PÉè~í }
° ÏÅ ~°∂ѨOÖ’ ~ÚKÕÛ |OQÍ~°O, 2) =^è∞Œ =Ù‰õΩ Éè∂í q∞~°∂ѨOÖ’, ãÎ̈ÖÏÅ
~°∂ѨOÖ’ ~ÚKÕÛ ã≤~÷ åã≤.÷ 3) =~°∞xH˜ ~ÚKÕÛ #QÆ^∞Œ 4) =^è∞Œ =Ù‰õΩ =ã¨∞~Î ∂° ѨOÖ’ ~ÚKÕÛ
K«~åã≤÷ 5) =~°∞x `«O¢_Hç ˜ ÃÑO_牡 Ωõ =∂~°∞x K«^∞Œ =ÙHÀã¨O Y~°∞ÛÃÑ\ì̃# ™⁄=Ú‡ xq∞`«"Î ∞≥ ÿ
~ÚKÕÛ ^è#Œ O 6) J`«QÎ ÍiH˜, P_»∞a_»Å¤ ‰õΩ ÖÏOKè<« åÅ xq∞`«"Î ∞≥ ÿ ~ÚKÕÛ #QÆ^∞Œ , =¢™êÎÅ∞
=ÔQ·~å.
ÃÑ· `«~Q° uÆ "åiÖ’x "≥O_ç |OQÍ~åÅ∞ H˜Ö’ÅÖ’, `«∞ÖÏÅÖ’#∞, _»|∞ƒ ÅHõÖΔ ’¡#∞,
Éè∂í q∞ ZHõ~åÅÖ’#∞, HÍ~°∞,¡ \˜. q. Å∞, A.C. Å∞, ã¨∂¯@~°∞¡ ¢Ñ*≤¶ òÅ∞ÖÏO\˜ =ã¨∞=Î ÙÅhfl
~ÚO\˜ ™ê=∂#∞ ~°∂ѨOÖ’ LO\Ï~Ú.
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 79
 =∞^茺 `«~°QÆu kQÆ∞= `«~°QÆu "åiÖ’ D =ã¨∞Î=ÙÅ∞ JÅÊã¨OYºÖ’ LO\Ï~Ú.
JO^Œ∞KÕ`<« ,Õ Éè~í ΰ J`«,Î P_»∞a_»Å¤ ∞, ¢ÑH¨ ¯õ ~ÚO\˜ HÀ_»Å∞ fã≤H˘x =zÛ# =ã¨∞=Î ÙÅ∞, _»|∞ƒ,
`«=∞ HÀ_»Å∞ fã≤H˘x ~åÖË^Œx "ÕkèOK«@O, ѨÙ\˜ìxO\˜H˜ ѨOѨ@O, ‰õΩ=∂Ô~Î HÍѨÙ~°O
xÅɡ@ì\ÏxÔH· <å<åÉÏ^èŒÅ∂Ѩ_ç "å~°∞ J_çy#q ã¨=∞‰õÄ~°Û@O, `å=Ú Pi÷HõOQÍ
zuH˜áÈ=@O, "åi Pâ◊‰Ωõ JO`«∞ÖËHáõ È=@O, D ÉÏ^èÅŒ ∞ Éèií OK«ÖHË õ ¢ãÅΑ ∞ P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ‰õΩ
áêÅÊ_»@O, W=hfl x`«ºHõ$`åºÅ∞ J~Ú<å~Ú. ÃÑQ· Í D "ÕkOè ѨÙʼnõΩ, ǨÏ`«ºÅ‰õΩ, Ç≤ÏOã¨Å‰õΩ
¢ãÖΑ #·ˇ J`«ÅÎ ∞ P_»∞a_»Ö¤ Ë HÍ~°}O HÍ=@O =∞s qKåiOѨ^yŒ # q+¨Ü∞« O.
D Hõ\ÏflÅ<Õq XH˘¯Hõ¯ ‰õΩÅOÖ’ XH˘¯Hõ¯ q^èOŒ QÍ LO_»@O HõxÑ≤™ÈÎOk. H˘xfl
‰õΩÖÏÅÖ’ =~°∞xH˜ ^èŒ#~°∂ѨOÖ’ ~ÚKÕÛ Hõ@flOg∞^Œ WHõ Hõ#º‰õΩQÍx, Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯
`«e¡^ŒO¢_»∞ʼnõΩQÍx, Uq^èŒ"≥∞ÿ# JkèHÍ~°=¸ LO_»^Œ∞. =~°∞_»∞ P`«x `«e¡^ŒO¢_»∞Å∞ P
^è<Œ åxfl Uq^èOŒ QÍ "≥zÛOz<å J_çQˆ JkèHÍ~°O ÖË^∞Œ .
H˘xfl ‰õ Ω ÖÏÅÖ’ =~° H õ @ flO Jx J#flѨ Ê \˜ H ˜ , P Hõ @ flO
Éè∂í q∞~°∂ѨOÖ’<À W`«~° ã≤~÷ åã≤~÷ ∂° ѨOÖ’<À LO@∞Ok. P Pã≤÷ Hõ#º¿Ñ~°<Õ
LO@∞Ok. Hõ#º‰õΩ ã¨O`«u HõÅ∞QÆx ѨHõΔOÖ’ P Pã≤÷ Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯
ѨÙ\ì̃xO\˜"åiˆH =ã¨∞OÎ k. J\Ï¡Qˆ , K«~åã≤g÷ ∞^Œ Ãã`· O« Hõ#º^Õ Ç¨Ï‰õΩ¯. Wk
HÍHõ =~°∞xH˜ ~ÚKÕÛ ^è#Œ O U^≥<· å LO>Ë ^•xÃÑ· ‰õÄ_® Hõ#º `«e^¡ OŒ ¢_∞» ʼnõΩ
J_çQˆ ǨωõΩ¯ LO@∞Ok.
H˘xfl =~å‚Å"åiÖ’ ¢ã‘Î^èŒ#=∞O@∂ Ug∞ LO_»^Œ∞. ÃÑO_ç¡<å_»∞
=~°∞xH˜KÕÛ #QÆ^Œ∞g∞^Œ Hõ#ºˆHg∞ JkèHÍ~°O ÖË^Œ∞. P"≥∞ H˜zÛ# |OQÍ~°O =ÔQ·~åÅg∞^Œ
Ãã`· O« P"≥∞‰õΩ JkèHÍ~°O LO_»^∞Œ . Éè~í ,ΰ J`«=Î ∂=∞Å∞ HõÅã≤ L=∞‡_ç ã¨O™ê~°O HÀã¨O
Y~°∞ÛKÕã¨∞H˘<åfl J_çˆQ ǨωõΩ¯ÖË^Œ∞. J`«Î"å~°∞ Ü≥∂QÆ∞ºÖˇ·`Õ "åi ~ÚO@ QÆ$Ç≤Ï}˜QÍ#∂,
Ü≥∂QÆ∞ºÅ∞HÍHõáÈ`Õ Ñ¨xHõ`QÎ≥ Í<À, =O@Hõ`QÎ≥ Í<À ¢|`«HÍeûO^Õ!
WHõ, Pi÷HOõ QÍ "≥#∞Hõ|_ç#\ì̃, Hˆ =ÅO ã¨O™ê~°OÖ’x "å~°O`å â◊s~°H+õ Oì̈ g∞^Œ<Õ
¢|uˆH =~°Oæ "å~°∞<åfl~°∞. "åiÖ’ D ã¨=∞㨺Å∞ `«Ö`ˇ =Ϋ Ù. "å~°∞ ¢â=◊ ∞r=ÙÅ∞, ¿ãfiKåÛùr=ÙÅ∞,
Ѩ~å#flÉèí∞‰õΩ¯Å∞ HÍ~°∞. Hõ$¢u=∂_»O|~åÅ`À ¢|uˆH ã¨OѨ#fl =~åæÅ"åiÖ’ HõxÑ≤OKÕ
Hõ$¢u=∞r=#O giÖ’ÖË^Œ∞. J`«Î=∂=∞Å P_»∞a_»¤Å P~°à◊√§, Éèí~°ÎÅ JѶ¨∂~Ú`åºÅ∞
=ÔQ~· åÅ`Àáê@∞ P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ∞ Ãã`· O« `«‰Ωõ ¯"Õ! x*ÏxH˜, q"åǨÏO, ^•OѨ`º« O, ã¨ÇϨ ^è~Œ ‡° K«~}° O,
ã¨ÇϨ r=#O J<Õk "åiÖ’<Õ L<åflÜÕ∞"≥∂ JxÑ≤ã∞¨ OÎ k. J~Ú`Õ, K«^∞Œ =Ù ã¨O^躌 Å∞, L^ÀºQÍÅ∞,
80 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
 ÖË # O^Œ ∞ =Å¡ ™ê=∂lHõ qÅ∞=Å∞ Ö’Ñ≤ O K« @ O=Å¡ "åi ^•OѨ ` åºÅ∞ Ö’‰õ Ω Å‰õ Ω
P^Œ~≈° ¢áêÜ«∞OQÍ HõxÑ≤OK«@O ÖË^∞Œ . ¢âßq∞Hõ =~åæÖ’¡x D ¢ãÅΑ ∞ L#fl`« =~åæÖ’¡x ¢ãÅΑ ÖÏQÍ
Hˆ =ÅO P@ÉÁ=∞‡Å∞QÍ, qÖÏ㨠=ã¨∞=Î ÙÅ∞QÍ, H͉õΩO_®, ã¨fi`«O¢`O« QÍ á⁄@ìáÈã¨∞HÀQÆÅO
J<Õ ^è~·≥ º° OÖ’, =ºHÎ̃`fi« O`À L#fl@∞¡ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. J~Ú`Õ ^•i¢^ºŒ O, x~°H~Δõ å㨺`« J<Õq,
"åi ^è~·≥ åºxfl, =ºHÎ̃`åfixfl, ™êfi`«O¢`åxfl "≥H¯˜ iã¨∂OÎ \Ï~Ú. "≥∞Å¡QÍ gi rq`åÖ’¡ ‰õÄ_®
Hõ@flHÍ#∞Hõ Å<Õq ¢Ñ"¨ tÕ ã¨∞<Î åfl~Ú.
D =~°Hõ@fl =∞<Õ ^Œ∞~åKå~åxfl ~å[H©Ü«∞<åÜ«∞‰õΩÅ∞, q^•fiOã¨∞Å∞, ã¨O㨯~°ÎÅ∞,
Ü«Ú=‰õΩÅ∞, =$^Œ∞Åú ∞ JO`å =ºuˆ~H˜™êÎ~∞° . HÍx, D<å_»∞ Hõ@flOÖËx q"åǨÏO q"åǨÏ"Õ∞
HÍ^Œ∞. Hõ@flO fã¨∞HÀx"å_»∞ ã¨OѶ∂¨ xH˜ Ö’‰õΩ=. P ÃÑO_牡 Ωõ =∂Ô~‰Î Ωõ ‰õÄ_® Ö’‰õΩ"Õ! JO^Œ~∂°
Jã¨ÇÏ≤ ºOK«∞H˘O@∂, JO^Œ~∂° K«H¯õ QÍ áÈ+≤ã∂¨ #Î fl =º=ã¨,÷ PKå~°O J<Õk U^≥<· åLO>Ë,
Jk Hõ\ÏflÅ ã¨=∞¿ãº! ¢Ñɨ ∞íè `«fiO Ãã`· O« âßã¨<åÅ^•fi~å PѨÖxË ^Œ∞~åKå~°O
Wk. HÍÅ"Õ∞ nxx =∂~åÛe. JO`«=~°‰Ωõ =∂#= ¢ÑÜ ¨ ∞« `«flO [~°∞QÆ∞`«∂
LO_®eûO^Õ!
*Ï`«HÍÅ∞
q"åÇ¨Ï ã¨O|O^è•Å∞ ‰õΩ^Œ~\° ÏxH˜, P@OHõOQÍ Z^Œ∞~“`«∞#fl ã¨=∞㨺֒¡
=^è∂Œ =~°∞Å *Ï`«HÍÅ∞ HõeÜ«∞@O J<Õk XHõ\ .˜ D W~°=Ü«∞º= â◊`å|ÌOÖ’
Ãã`· O« , ã¨=∂[O J<ÕHõ q^è•Å∞QÍ Ñ¨Ù~ÀQÆu ™êkèOz# D ~ÀAÖ’¡‰Äõ _®
q"åÇ¨Ï ã¨O|O^èOŒ ‰õΩ^Œ~åÅO>Ë, *’ºuëêxH˜ –– *Ï`«HÍʼnõΩ – J`«ºO`«
¢áê^è•#ºO HõxÑ≤™ÈÎOk. ÉÏQÍ K«^Œ∞=ÙH˘#fl <åQÆ~°‰õΩÅ∞ Ãã·`«O *Ï`«HÍʼnõΩ q∞ug∞i#
¢áê^è•#ºO ~Úã¨∞<Î åfl~°∞. =^è∂Œ =~°∞Å [#‡HÍÖÏxfl|\ì̃ QÆ∞}˜Oz, K«¢HOõ "Õã,≤ PÜ«∂~åã¨∞Ö’¡
U U ¢QÇÆ ¨ Å∞<åflÜ≥∂ ÖˇH¯˜ Oz, PÜ«∂ ¢QÇÆ ¨ Å q∞¢``« fi« â◊¢`∞« `åfiÅ#∞ |\ì̃, P =^è∂Œ =~°∞ʼnõΩ
q"åǨÏO KÕÜ∞« =K«∞Û<å? KÕÜ∞« ~å^•? J<Õ q+¨Ü∂« xfl *’ºu+¨μ¯Å∞ ÖˇH¯õ "Õã≤ K≥ÑÙ¨ `å~°∞.
nx<Õ "å_»∞HõÉèÏ+¨Ö’ *Ï`«HÍÅ∞ HõÅ=@O, HõÅ=HõáÈ=@O JO\Ï~°∞. D q+¨Ü«∞OÖ’
#=∞‡HõO L#fl"å~°∞, Jxfl q+¨Ü«∂Å∂ J#∞‰õÄÅOQÍ L<åfl, *Ï`«HÍÅ∞ HõÅ=ÖË^Œx,
ã¨O|O^è•Å∞ =^Œe"Õã≤#"å~°∞<åfl~°∞. D q^èŒ"≥∞ÿ# #=∞‡HõO K«^Œ∞=Ù ~åx"åiÖ’HõO>ˇ
K«^∞Œ =ÙH˘#fl"åiÖ’ Z‰õΩ¯=QÍ LOk. J~Ú`Õ, H˘O`«=∞Ok QÆ_∞» ã¨~∞° Å∞ Hõ@flO q+¨Ü∞« OÖ’#∞,
W`«~° q+¨Ü∂« Ö’¡#∞ nxx J_»O¤ ÃÑ@∞ì‰Ωõ O\Ï~°∞. "åi™êÎ=∞#fl Hõ@flO KåÅ#ѨÙÊ_»∞, Ñ≤Å¡
#K«Û#ѨÙÊ_»∞ "≥Ú~°@∞QÍ K≥ѨʉõΩO_® =∞~åº^ŒQÍ *Ï`«HÍÅ∞ HõÅ=ÖË^Œx `«Ñ¨ÙʉõΩO\Ï~°∞.

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 81

P_»ÑÅ≤ "¡ å~°∞ Ãã`· O« , Ñ≤Å"¡ åx L^ÀºQÆO =∞OzkHÍ^Œ<À, ¢Ñ"¨ ∂≥ +¨<£ J=HÍâ◊O ÖË^<Œ À, `å=Ú
HÀ~°∞‰õΩ#fl L^ÀºQÆO HÍ^Œ<À u~°ã¯¨ iOKåeû =zÛ#ѨÙÊ_»∞, W`«~∞° ʼnõΩ K≥áêÊeû =zÛ#ѨÙÊ_»∞
*Ï`«HÍÅ∞ HõÅ=ÖË^xŒ ^•@"Õ™êÎ~∞° . `«=∞‰õΩ ~Ú+¨"ì ∞≥ `ÿ Õ *Ï`«HÍÅ∞ "å@O`«@ J"Õ HõÅ∞™êÎ~Ú.
D q+¨Ü∞« OÖ’ D *Ï`«HÍÅ<Õq =∞ǨϟѨHÍ~°O KÕã∞¨ <Î åflÜ«∞<Õ J<åe!
q"åǨ^Œ∞Ö’¡<Õ H͉õΩO_®, x`«ºHõ$`åºÖ’¡ Ãã`· O« WO`«\ ˜ ¢áêK«∞~åºxfl á⁄Ok#\ì̃,
^Õâá◊ êʼnõΩÅKÕ`« Ãã`· O« =∞#fl# ÅO^Œ∞H˘O@∞#fl D *Ï`«HÍÅ∞, *’ºu+¨ºO J<Õ "å\˜x
QÆ∂iÛ `≥Å∞ã¨∞HÀ=@O J¢áêã¨OyHõO HÍ^Œ∞. XHõ q^èOŒ QÍ K«∂¿ãÎ J=ã¨~O° ‰õÄ_®#∞. H˘xfl
J¢Q=Æ ~å‚ÅÖ’ =∂¢`"« ∞Õ J=∞Å∞Ö’ L#fl D *Ï`«HÍÅ ™êO¢Ñ^¨ •Ü«∂xH˜ q"åǨ^Œ∞Ö’Î L#fl
ã¨O|O^èOŒ `≥Å∞ã¨∞HÀ"åeûO^Õ!
*’ºuâß≈¢ãΨ q*Ï˝#O J<Õk ã¨OÇ≤Ï`å ¢ÉÏǨχ}ÏÅHÍÅxˆH JO‰õΩiOz
qã¨ÎiOz#@∞¡, nxx ~åt^≥·= #HõΔ¢`« q^ŒºÅ<Õ"å~°x `≥Å∞ã¨∞ÎOk. D
q*Ï˝<åxfl P^è•~°OQÍ KÕã∞¨ H˘x ÅQÆ^∞Œè _»<Õ =Úx 43 â’¡HÍÅ∞ QÆÅ z#fl
¢QOÆ ^ä•xfl ¢"åâß_»∞. nxx "Õ^•OQÆ *’ºu+¨O J<Õ"å~°∞. `«~∞° "å`« ¢H=õ ∞OQÍ
=~åǨÏq∞Ç≤Ï~°∞_®kQÍ QÆÅ ¢Ñu¨ ÉèÏâßÅ∞~°=Å¡ =∞ǨâߢãΨ ~°∂áêxfl ^•eÛ
HÍÅ¢H"õ ∞Õ }Ï ÉÏQÍ =$kúá⁄OkOk, âßM’ѨâßYÅ∞QÍ qã¨iÎ e¡Ok. "≥Ú^Œ@
Ü«∞[˝Ü∂« QÍ^Œ∞Å HÀã¨O LѨÜÚ« Hõ"Î ∞≥ #ÿ D *’ºu+¨O, *Ï`«H~õ ‡° "≥Ú^ŒÅ∞
QÆ~åƒù^•# Ѩ~º° O`«O, ã¨=∞ãÎ̈ ã¨O™ê¯~åÖ’¡ JO`Õº+≤ì ã¨O™ê¯~åÖ’¡ Ãã`· O«
KÀ@∞ KÕã∞¨ H˘#flk. =∞# KÕ`∞« Ö’¡ ÖËx ѨÙ@ì@O Kå=@O q∞#Ǩ, ã¨=∞ãÎ̈
HÍ~°ºHõÖÏáêÖ’¡, x`«ºHõ$`åºÖ’¡ Ãã`· O« *’ºuëêxH˜ =∞Oz Ѩ@∞ì zH˜¯Ok.
JO^Œ∞Hõ<Õ ^•xx #=Ú‡H˘x, J=Ú‡H˘<Õ"åi *Ï`«HÍÅ∞ =¸_»∞ ѨÓ=Ù ÖÏ~°∞ HÍÜ«∞Å∞QÍ
=i÷Å∞¡`∞« <åfl~Ú – "åi *Ï`«H"õ ∞Õ "åiH˜ `≥eÜ«∞HõáÈ~Ú<å! "åi =∂@Å∞ "Õ^=Œ K«<åÅ∞QÍ
K«ÖÏ=∞}˜ J=Ù`«∞<åfl~Ú.
=∞# ^Õâ◊OÖ’ q"åǨÏO ÖÏQÍ<Õ J<ÕHõ ^è•i‡Hõ Hõ$`åºÅ∞ PK«iOK«@O ¢áêp#
HÍÅO#∞O_ç LOk. P Ü«∂ ^è~Œ ‡° HÍ~åºÅ∞ U U =∞Oz J#∞‰õÄÅ ã¨=∞Ü«∂Ö’¡ KÕÜ∂« Ö’
K≥Ñʨ @O =~°Hˆ *’ºu+¨ºO Ѩiq∞`«"∞≥ ÿ LO_Õk. U Ü«∞[˝O U =∂ã¨OÖ’ U ukä<å_»∞ U
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ¢áê~°OaèOKåe? q"åǨÏO KÕÜ∞« \ÏxH˜ U ukä, U #Hõ¢Δ `O« , U ã¨=∞Ü«∞O
J#∞‰õÄÅOQÍ LO@∞O^À K≥ÑÊ≤ , ã¨∂Å÷ OQÍ =ÚǨ˙~°Î x~°Ü ‚ ∞« O KÕ¿ãk D âߢãOΨ . ¢H=õ ∞OQÍ
Wk qãÎ̈ $`«"∞≥ ÿ =º‰õΩÅÎ *Ï`«HKõ ¢« HÍÅ∞ "Õã,≤ =~°∞xH˜ ¢Ñ"¨ ∂≥ +¨<£ Ü≥∂QÆO LO^•? ÖË^•?

82 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

=^è∞Œ =Ù‰õΩ "åǨÏ#Ü≥∂QÆO, PÉè~í }
° Ü≥∂QÆO LO^•? ÖË^•? =~°∞xH˜ ^è#Œ Ü≥∂QÆO, QÆ$ǨÏ
x~å‡} Ü≥∂QÆO L<åflÜ«∂ ÖË^• Jx qKå~°} KÕã≤ x~å÷iOz K≥¿ÑÊ ã≤u÷ H˜ ZkQÍ~°∞ D
âߢã¨ÎA˝Å∞.
D ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’<Õ XHõ ^Œ$ëêìO`åxfl ѨsHΔ̃^•ÌO. "≥^· ºŒ âߢãOÎ̈ LOk. Jk ã¨∂Å÷ OQÍ
PǨ~°ÑÙ¨ qÅ∞=Å∞, =ã¨∞QÎ ∞Æ }ÏÅ∞ U ‰õÄ~°Ö’, U ѨÑÙ¨ ÊÖ’¡, U ^Œ∞OѨ֒¡ UU Yx[ Å=}ÏÅ∞,
q@q∞#∞Å∞, Ñ≤O_çÑ^¨ •~åúÅ∞, =∂Oã¨H$õ `«∞ÅÎ ∞ UU áêà◊§Ö’¡ L<åflÜ≥∂, ã¨Q@ Æ ∞ =∂#=ÙxH˜
Jq UU áêà◊§Ö’¡ J=ã¨~=° ∞ø`åÜ≥∂ q=iOz K≥ÑÙ¨ `å~Ú. ã¨∂Å÷ OQÍ K≥ÑÊ≤ # D q+¨Ü∂« efl,
=∞#O ¢Ñu¨ ~ÀE u<Õ@ѨÙÊ_»∞ "å\˜Ö’x QÆ∞}ÏÅ#∞ ѨijeOz, ZO`≥O`« u<åÖ’ x~°~‚ ÚOz
u#ÖË=Ú QÆ^•! "≥^· ºŒ âߢãOΨ K«kq# _®Hõ~ì Hˆ¡° Jk ™ê^躌 O HÍx q+¨Ü∞« O. J~Ú`Õ, "≥^· ºŒ âߢãOΨ
`«ÑÙ¨ Ê J<Õ =¸_è∞» _»∞ Z=_»∂ LO_»_∞» . ^•xx ZO`«=~°‰Ωõ PK«~}° Ö’ áê\˜OKåÖ’ `≥Å∞ã¨∞H˘x
PK«~} ° Ö’ ÃÑ@∞ìHÀ"åe. J\Ï¡Qˆ *’ºu+¨O q+¨Ü∞« OÖ’ ‰õÄ_®! q"åǨxH˜
J=ã¨~°"≥∞ÿ# ã¨∂÷ÅxÜ«∞=∂Å#∞ âߢã¨ÎO K≥Ñ≤ÊOk. "å\˜x áê\˜¿ãÎ KåÅ∞
QÆ^•! ѶŨ ÉèÏQÍxfl QÆ∞iOz# =ºHÎ̃Q`Æ « ѨijÅ# x~°~H÷° Oõ QÆ^•! P K≥¿ÑÊ"åi
*Ï`«Hõ ѶŨ O, "åiˆH `≥eÜ«∞^•Ü≥∞! "åi =∂@Å`À =∞#O ÉÏ^èÑŒ _¨ @ » O
J#=ã¨~"° ∞Õ QÆ^•! *’ºuâß≈¢™êÎxfl `«ÑÙ¨ Ê J#@O HÍ^Œ∞. U =¸~°∞_ö ∞» J#_»∞.
P âߢ™êÎxfl ZO`«=~°‰Ωõ =∞#O áê\˜OKåÖ’ `≥Å∞ã¨∞HÀ=@O J=ã¨~O° . =ºH˜Î
*Ï`«HÍÅ#∞ ѨijeOz, ã¨O|O^è•Å∞ x~°~‚ ÚOKÕ Ñ¨^uúŒ , "Õ^HŒ ÍÅO #∞O_ô
ÖË^Œ∞.
|∞∞ˆQfi^ŒOÖ’ q"åǨÏã¨∂HõOÎ Ö’ (10–85–13)Ö’ ''JѶ∂¨ ã¨∞ ǨÏ#º`Õ
QÍ"À á¶êÅ∞æ<Àºó Ѩ~∞° ºÇ¨Ïº`Õ—— JѶ∞¨ Ö’ (=∞Ѷ∞¨ Ö’ P=ÙÅ∞ K«OѨ|_»`å~Ú. á¶êÅ∞æ}OÖ’ Hõ#ºÅ∞
`«=∞ ѨÙ\˜xì O\˜ #∞O_ç fã≤H˘xáÈ|_»`å~°∞—— Jx LOk. PѨãOΨ |QÆ$ǨϺ ã¨∂¢`åÖ’¡ (3–1,
2) ''=∞Ѷ∂¨ aè~åæ"À QÆ$ǨϺ <ÕΠѶŨ ∞æhÉèϺO =ӺǨϺ`Õ—— JO@∂ D q+¨Ü∞« "Õ∞ K≥Ñʨ |_»k¤ .
nxx|\˜ì "≥k· Hõ HÍÅOÖ’, K«O¢^∞Œ x`À =∞Ѷ∂¨ #Hõ¢Δ `« ã¨OÜ≥∂QÆO [iy#ѨÙÊ_»∞ (=∂Ѷ∞¨ =∂ã¨OÖ’)
q"åǨÅ∞ [iy LO_»=K«∞Û. Jâ◊fiÖÏÜ«∞# QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÖ’¡ ''L^ŒQÜ Æ ∞« # PѨÓ~°fi=∂}ѨHˆ ,Δ
HõÖϺ}Ë #Hõ¢Δ `,Õ KÒÅ Hõ~À‡Ñ¨#Ü«∞= QÀ^•# q"åǨó ™ê~°fiHÍÅ"Õ∞Hˆ q"åǨÏO—— (1–4–1–2)
ã¨∂~°∞º_»∞ L`«~Î åÜ«∞}OÖ’ LO_»QÍ, â◊√HõÑ¡ H¨ OΔõ Ö’ =∞Oz #Hõ¢Δ `O« Ö’ KÒÅ=Ú, LѨ#Ü«∞#O,
QÀ^•#O, q"åÇ¨Ï ã¨O™ê¯~åÅ∞ KÕÜ∂« e. H˘O^Œ~∞° , q"åǨÏO =∂¢`O« Jxfl HÍÖÏÖ’¡#∂,
Jxfl =∂™êÖ’¡#∂ KÕÜ∞« =K«∞Û #O\Ï~°∞ Jx LOk. âßOMÏÜ«∞# QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÅ∂ (1–5–5)
W\Ï¡Qˆ K≥ÑÊ≤ <å~Ú.
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 83
 PѨ ã ¨ Î O |QÆ $ Ǩ Ï º 㨠∂ ¢`åÖ’¡ (2–12, 13) tt~° O Ö’x Ô ~ O_» ∞ <≥ Å Å∞
(=∂Ѷ∞¨ –á¶êÅ∞æ}ÏÅ∞) ¢w+¨‡~°∞=Î ÙÖ’x z=i <≥Å (Pëê_»O) q∞#Ǩ q∞QÆ`å Jxfl <≥ÅÖ’¡#∂
q"åǨÏO KÕÜ∞« =K«∞Û#x LOk. `«# ‰õÄ`«∞ifl JÅ∞¡_∞» ÉÏQÍ ¢¿Ñq∞OKåÅx J#∞H˘<Õ `«O¢_,ç
`«# H˘=∂Ô~Î q"åǨÏO (xëêì º) ™êfiu #Hõ¢Δ `O« Ö’ KÕÜ∂« e. J\Ï¡ KÕ¿ãÎ P Hõ#º Éè~í ‰Î° Ωõ
¢¿Ñ=∂ã¨Ê^Œ"∞≥ #ÿ `«O¢_ç ~ÚO\˜H˜ uiy~å^Œ∞ – ''Ü«∂O HÍ=∞ÜÕ∞`« ^Œ∞Ç≤Ï`«~O° ¢ÑÜ ≤ ∂« ™êºku
`åO xëêì ºÜ«∂O ^Œ^•º`ü, ¢ÑÜ ≤ ∞ÿ≥ =Éè=í u. <≥=· K« ѨÙ#~åQÆKÛ« uù Wu ¢ÉÏǨχ}Ï"ÕHÀΔ qkèó I
PѨ.QÆ$.ã¨∂. 3–3.)
É’^è•Ü«∞# QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÖ’¡ (1–1–18 #∞O_ç 21 =~°‰Ωõ ) ' 'ã¨~ˆ fi=∂™êó q"åǨÏ㨺,
â◊√z`«Ñ㨠ÑÎ̈ 㨠º¨ =~°̊q∞`ÕºHˆ , ~ÀÇ≤Ï}© =∞$QÆj~°¬ L`«~Î̂ ѶŨ ∞æh ™êfifu q"åǨÏ㨺 #Hõ¢Δ `å}˜,
ѨÙ#~°fiã¨∂uëȺ, ǨÏãÎ̈ó, ¢â’}Ï, ~ˆ =f J<ÕºëêO Éè∂í u Hõ~‡° }ÏO—— Jx LOk. É’^è•Ü«∞#∞_»∞
ÃÑ#· K≥Ñʨ |_ç# =∂™êÅ#∞ JOwHõiã¨∂,Î ~ÀÇ≤Ï}˜, =∞$QÆt~°, L`«~Î åѶŨ ∞æ},˜
™êfiu #Hõ¢Δ `åÅ∞ q"åǨxH˜ `«y#=x, ѨÙ#~°fiã¨∞, ѨÙ+¨ºq∞, ǨÏãÎ̈, ¢â=◊ }O,
~ˆ =u #Hõ¢Δ `åÅ∞ q"åǨxH˜ `«Ñʨ W`«~° ã¨O™ê¯~åʼnõΩ Ñ¨xH˜=™êÎÜ∞« <åfl_»∞.
=∂#=QÆ$ǨϺã¨∂¢`åxfl (1–7–5) J#∞ã¨iOz ~ÀÇ≤Ï}˜, =∞$QÆt~°, „â◊=}O,
^èŒx+¨ì, L`«Î~åÉèÏ„^Œ, L`«Î~åëê_», L`«Î~° Ѷ¨Å∞æ}˜ q"åǨxH˜ Hõ#º#∞
J`«"Î åiO\˜H˜ ѨOѨ\ÏxH© =∞Oz #Hõ¢Δ `åÅx J<åfl_»∞. HÍ~îH° ,õ "å~åǨÏ
ã¨∂¢`åÖ’¡ ‰õÄ_® W\Ï¡Qˆ LOk. ÉèQí ∞Æ _»∞ ^Õ=`«QÍ QÆÅ #Hõ¢Δ `O« Ö’ q"åǨÏO
[iy#@∞¡ ÉÏÅ~å=∂Ü«∞}O ÉÏÅHÍO_»Ö’, =∞ǨÉèÏ~°`O« PkѨ~fi° OÖ’
LOk.
H“tHõ QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÖ’¡ q"åǨÅ∞ HÍiÎHõ ѨÓi‚=∞ `«~∞° "å`« "≥â· ßY ѨÓi‚=∞‰õΩ =ÚO^Œ∞
[~°QÍÅx LOk –– ''T~°fiú HÍiÎHͺ P "≥â· ßMϺó Ü«∞^ä• HÍg∞"å, z¢`åѨHOΔõ `«∞ =~°̊Ü∞Õ `ü.
(H“.QÆ$.ã¨∂. 75–2–4) `«=∞‰õΩ J#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ ѨÙÊ_»∞ ZѨÙÊ_≥<· å KÕÜ∞« =K«∞Û. HÍx K≥¢· `=« ∂™êxfl
=∂¢`O« `«Ñʨ ‰õΩO_® q_çzÃÑ\Ïìe J<åfl_»∞.
g\˜ JxflO\˜x |\˜ì K«∂¿ãÎ q"åǨÏO KÕÜ«∞=Åã≤# <≥Å, #HõΔ¢`åÅ#∞ =∂¢`«O
QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÅ∞ ¿Ñ~˘¯<åfl~Ú. =~°¬¢wëêºfik LѨ¢^"Œ åÅ∞ ÖËx <≥ÅÅ∞ J@∞=O\˜ HÍÖÏxfl
=∞OzkQÍ x~°~‚ ÚOz#@∞¡ `≥Å∞ã¨∞OÎ k. ÃÑQ· Í q"åǨxH˜ Jxfl<≥ÅÅ∂ =∞Oz"Õ Jx K≥ÑÊ≤ #
ã¨∂¢`H« Í~°∞Å∂ L<åfl~°∞. x*ÏxH˜ "åi ^Œ∂~°^$Œ +≤xì , Ü«∞^è•~°÷ ^Œ$HõÊ^ä•xfl Jaè#OkOKåeûO^Õ!
ZO^Œ∞KÕ`#« O>Ë –– PHõÖ#·ˇ ѨÙÊ_»∞ J#fl¢áêâ◊# KÕÜ∂« e J#fl@∞¡QÍ, q"åÇ¨Ï =∞<Õk xâ◊ÛÜ«∞"≥∞#ÿ

84 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

`«~°∞"å`«, =^èŒ∂=~°∞Å JOwHÍ~°O [iy# `«~°∞"å`«, WHõ L`«Î~åÜ«∞Å∞ ^ŒH˜Δ}ÏÜ«∞<åÅ
HÀã¨O, =∂™êÅ HÀã¨O "å~Ú^• "ÕÜ∞« @O =∞Ozk HÍ^Œ∞ Jx "å~°∞ P<å_Õ ¢QÇÆ Ï≤ Oz
LO\Ï~°∞. J\Ï¡Qˆ QÆ$ǨϺã¨∂¢`H« Í~°∞Å∞ q"åǨxH˜ LѨÜÚ« Hõ"Î ∞≥ #ÿ #Hõ¢Δ `åÅ#∞ YzÛù`O« QÍ,
x~°fiÌ O^ŒfiOQÍ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
q"åÇ¨Ï =ÚǨ˙~°OÎ
QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÅhfl q"åÇ¨Ï =ÚǨ˙~åÎxfl x~°‚~ÚOKÕ ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ ‰õÄ_® KåÖÏ
L^•~°OQÍ ^Œ∂~°^$Œ +≤`ì À, `ÕeHõQÍ LO_Õ@@∞¡ =º=ǨÏiOKå~Ú. HÍx, `«~∞° "å`« `«~∞° "å`«
P ã¨∂¢`åʼnõΩ "åºMϺ<åÅ∞ ¢"åã≤# "åºMϺ`«Å∞, `«=∞ HÍÖÏxH˜ Jaè=$kú K≥Ok# *’ºuâß≈¢™êÎxfl
P^è•~°OQÍ ¢QÇÆ Ï≤ Oz KåÖÏ QÆO^Œ~Q° ÀàÏxfl ã¨$+≤Oì z#@∞¡ `≥Å∞™ÈÎOk. ~°ÑÚ¨¶ #O^Œ#∞_»∞ `«#
'L^•fiǨÏ`« `«Î fiO— J<Õ ¢QOÆ ^äOŒ Ö’ ~å[=∂~åÎO_»∞xq Éè∞í [|Åcè=Úxq JO@∂
D kQÆ∞= â’¡HÍxfl L^•Ç¨ÏiOKå_»∞ ––
''~å[¢Q¿Æ ãÎ `«^•ä Ü«Ú^Õú Ñ≤`$« Ï}ÏO ¢áê}ã¨Oâ◊Ü∞Õ
Ju¢áœ_è® K« Ü«∂ Hõ<åº <å#∞‰õÄźO ¢Ñf¨ Hõ`Δ Õ
Ju=$^•úK« Ü«∂ Hõ<åº ‰õΩÅ^è~Œ ‡° q~Àkèh
Jqâ◊√^•úÑ≤ ™ê ^ÕÜ∂« , K«O¢^ÅŒ QÆfl|ÖË# `«∞.
(~å[=∂~åÎO_»)
ÃÑO_çH¡ ˘=∂Ô~Î Ü«Ú=u J~Ú`Õ (¢áœ_è)» ÖËHõ =$^Œú J~Ú`Õ â◊√ÉèÏâ◊√ÉèÏÅ#∞
PÖ’zOK«‰Ωõ O_® =∞Oz =∂ã¨O HÀã¨O ¢Ñf¨ HΔ̃OK«‰Ωõ O_® #Hõ¢Δ `O« K«O¢^∞Œ x
J#∞‰õÄźO K«∂z q"åǨÏO KÕã"≤ Ü Õ ∂« e.
''¢QÇÆ Ï¨ â◊√kú =∞|Ìâ√◊ kúO =∂™êÜ«∞#~°∞Î k=™ê<å"£∞
J~åfiH± ^Œâ=◊ ~ˆ ¬É’è º =Ú#Ü«∞ó Hõ^Ü Œä ∞« xÎ Hõ#ºHÍ<å"£∞.
(Éèí∞[|Åcè=∞)
ÃÑO_ç¡H˘=∂Ô~ΠѨk ã¨O=`«û~åÅ =Ü«∞ã¨∞û HõÅk J~Ú#ѨÙÊ_Õ P Ñ≤Å¡ q"åǨÏO
HÀã¨O JÜ«∞#O, =∂ã¨O, #Hõ¢Δ `O« , "å~°=Ú "≥Ú^ŒÖ#·ˇ q K«∂_®e. ÃÑ^Œ=Ì ∞x+≤ J~Ú# Ñ≤=∞‡@
K«∂_»#Hõ¯~° ÖË^∞Œ . Jx
''ã¨O™ê¯~° ~°`fl« =∂Å—— J<Õ ¢QOÆ ^äOŒ Ö’ q"åǨxH˜ J#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ =∂ã¨O q+¨Ü∞« OÖ’
㨇 $`«∞ʼnõΩ "≥~· ∞° ^躌 O LOk HÍ|\˜ì `«=∞ `«=∞ ^ÕâßKå~åxfl J#∞ã¨iOz <≥~"° ~Õ ∞° ÛHÀ=@O

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 85

=∞Ozk—— Jx LOk. q"åÇ¨Ï q+¨Ü∞« OÖ’ WOHÍ H˘xfl xÜ«∞=∂Å∞ K≥Ñʨ |_®¤~Ú. =~°∞_»∞
*˺+¨μ_ª ∞» =^è∞Œ =Ù *˺+ª̈H#õ º, =∂ã¨O *˺+ª̈=∂ã¨O ѨxH˜~å=Ù J<åfl~°∞. nx<Õ D<å_»∞ ¢u*˺+ª̈
JO@∞<åfl~°∞. J\Ï¡Qˆ U <≥ÅÖ’, U ~ÀA#, U #Hõ¢Δ `O« Ö’ [x‡OKå~À, P <≥ÅÖ’ P ~ÀA#
P #Hõ¢Δ `O« Ö’ q"åǨÏO KÕÜ∞« @O x+≤^OúŒ . ™È=∞, |∞^è,Œ QÆ∞~°∞, â◊√¢H"õ å~åÅ∞ q"åǨxH˜
â◊√ÉèHí ~õ "° ∞≥ #ÿ =x J<åfl~°∞. HÍx, =∞^Œ# áêi*Ï`«O J<Õ ¢QOÆ ^äOŒ Ö’ ''# "å~°^Àëêó ¢Ñɨ =íè
xÎ~å¢`Ò—— ~å¢`«∞ÅO^Œ∞ [iˆQ q"åǨxH˜ "å~°^À+¨O ÖË^Œ<åfl~°∞. ~å¢u ÅQÆfl"≥∞ÿ`Õ "å~°O
U^≥<· å Ѩ~"° åÖË^#Œ fl=∂@. x~°Ü ‚ ∞« ã≤O^è∞Œ (3 ѨÓ~åfi~°Oú ) J<Õ ¢QOÆ ^ä•xfl J#∞ã¨iOz ~°[ã¨fiÅ
J~Ú# Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯ q"åǨxH˜ QÆ∞~°∞â◊√kú K«∂_»@O =º~°O÷ J<åfl~°∞ –– ''~°[ã¨fiÖÏÜ«∂ó
Hõ<åºÜ«∂ó QÆ∞~°∞â◊√kúO # zO`«Ü∞Õ `ü—— Jx. ''ã¨O™ê¯~° ¢ÑH¨ Íâ◊O—— J<Õ ¢QOÆ ^äOŒ Ö’ QÆOQÍ
QÀ^•=s =∞^躌 ^ÕâO◊ Ö’ QÆ∞~°∞_»∞ ã≤OǨÏ~åtÖ’ LO_»QÍ q"åǨÏOQÍx LѨ#Ü«∞#OQÍx
KÕÜ«∞~å^Œ<åfl~°∞.
g\˜ JxflO\˜x |\˜,ì PÖ’zOz K«∂¿ãÎ ¢áêp# ã¨∂¢`H« ÍÖÏxH˜,
㨇 $uHÍÖÏxH˜, =∞#Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨O™ê¯~åÖ’¡H˜ *’ºu+¨âߢãOÎ̈ J#=ã¨~O° QÍ
K˘~° | _» Ö Ë ^ Œ x J=㨠~ ° " ≥ ∞ ÿ # O`« "Õ ∞ ~° ‰ õ Ω , 㨠= ∂*ÏxH˜ PKå~° }
Ü≥∂Qƺ=∞ÜÕ∞ºq^èOŒ QÍ, `«y#O`« ¿ãfiK«Ûù xzÛO^Œx =∞#‰õΩ J~°=÷ ∞ø`«∞Ok.
KåÅ=∞Ok D<å_»∞ q"åǨxH˜ J#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# <≥Å, u^èŒÅ∞ "å~åÅ∞,
q+¨Ü∞« "≥∞ÿ J<ÕHõ ~Ú|ƒO^Œ∞ʼnõΩ QÆ∞i J=Ù`«∞<åfl~°∞. D q+¨Ü∞« OÖ’ =∞#
ã¨∂¢`H« Í~°∞Å∞, 㨇 $uHÍ~°∞Å∞ L^•~°OQÍ<Õ L<åfl~°∞ =ÚYºOQÍ ~å[ã¨fiÅ
J~Ú# Hõ#º q+¨Ü∞« OÖ’!
=^è∂Œ =~°∞Å *Ï`«Hõ K«¢HÍÅ∞, "å\˜ á⁄O`«#
J<ÕH=õ ∞Ok ÉÏ^èÑŒ _¨ ∞» `«∞#fl q+¨Ü∞« O, J<ÕHõ =∞Oz ã¨O|O^è•Å#∞ =^ŒÅ∞HÀ=\ÏxH˜
HÍ~°}"≥∞#ÿ q+¨Ü∞« O, J<ÕH=õ ∞Ok =^è∂Œ =~°∞Å ¢¿Ñ=∞#∞ HÍÅ~åz# q+¨Ü∞« O, =^è∂Œ =~°∞Å
*Ï`«HKõ ¢« HÍʼnõΩ á⁄O`«# ‰õΩ^Œ~H° õ áÈ=@O!
*’ºu+¨âߢ™êÎxfl J=¿ÇÏà◊#KÕÜ∞« @O =∂ Jaè=∞`«O HÍ^Œ∞, U âߢ™êÎxfl J=¿ÇÏà◊#
KÕÜ∞« #Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . ¢Ñu¨ âߢã=Ψ ¸ J#∞Éè"í åxfl ¢Ñ=¨ ∂}ÏÅ#∞ ¢QÇÆ Ï≤ OKÕ ã¨∂¢fHõiOK«|_»∞`«∞Ok.
ã¨∂¢fHõiOK«\ÏxH˜ gÅ∞ÖËx ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡ x~°~‚ ÚOK«∞H˘<Õ ¿ãfiK«Ûù =∞#‰õΩ =^ŒeÃÑ_»∞`«∞Ok.
L^•Ç¨Ï~°}QÍ =ºHõ~} ° âߢ™êÎxfl K«∂^•ÌO. ÉèÏ+¨ ÉÏQÍ =$kúKO≥ k# Ñ≤=∞‡@ P ÉèÏ+¨Ö’x
â◊|Ì*ÏÖÏxfl ¢Ñ¨Ü≥∂QÍefl "åºHõiOz ã¨∂¢fHõi™êÎ~°∞. ã¨∂¢`åʼnõΩ Ö’|_»x"Õ"≥·<å LO>Ë,
86 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
¢ÑÜ
¨ ∂≥ QÍefl|\ì̃ ¢QÇÆ Ï≤ OK«=∞O\Ï~°∞. P "åºHõ~} ° âߢãOÎ̈ Ö’x H˘xfl =ÚYº ¢ÑÜ ¨ ∂≥ QÍÅ#∞
=∞#O `≥Å∞ã¨∞H˘O>Ë `«Ñʨ (=∂`«$ÉèÏ+¨ q∞#Ǩ) P ÉèÏ+¨Ö’ =∞# ÉèÏ"åxfl =ºHõOÎ KÕÜ∞« ÖË=Ú.
JO>Ë, qâı+¨ áêO_ç`º« O "åºHõ~} ° OÖ’ =∞#‰õΩ ÖËHáõ È~Ú<å ™ê=∂#º Ѩi*Ï˝#O, ¢ÑÜ ¨ ∂≥ QÆO
`≥eã≤LO_®e. JѨÙÊ_Õ P âߢãΨ ¢ÑÜ ¨ ∂≥ [#O <≥~"° ~Õ ∞° `«∞Ok. ã¨OѶ∞¨ =º=Ǩ~°O [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
U âߢã¨Î"≥∞ÿ<å, P HÍÅOÖ’x =º=Ǩ~åxfl|\˜ì, J#∞Éèí"åxfl|\˜ì, ¢Ñ¨Ü≥∂QÍxfl |\˜ì
ã¨∂¢fHõiOѨ|_»∞`«∞Ok. H˘O`« HÍÖÏxH˜ ÃÑ#· ¿Ñ~˘¯#fl "åºHõ~} ° âߢãÎ̈ x|O^è#Œ Å∞ JkèH"õ ∞≥ ÿ
™ê=∂#∞ºÅ‰õΩ JO^Œ∞Ö’ ÖËxq^èOŒ QÍ `«Ü∂« ~Ô `· ,Õ ã¨=∂[O P xÜ«∞=∂Å#∞ LÅ¡OѶ∞≤ Oz
¢H˘`«Î ¢Ñܨ ∂≥ QÍÅ#∞ KÕÑ\¨ ì̃ `«# =º=Ǩ~°O #_»∞ѨÙH˘O@∞Ok. =∞m§ âߢãA Ψ Å˝ ∞ |Ü«∞Å∞^Õi
^•xH˜ "åº=ǨiHõ=∞<À, ¢QÍ=∞º=∞<À ¿Ñ~°∞ÃÑ\˜ì, =∞m§ P ÉèÏ+¨#∞ "åºHõi™êÎ~°∞. ¢H˘`«Î
"åºHõ~°}O J=∞Å∞Ö’H˜ =ã¨∞ÎOk. nxx|\˜ì, âߢã¨Î=∞<Õk =∂#=ÙxHÀã¨O, ã¨OѶ¨∞
¢Ñ¨ Ü ≥ ∂ [#OHÀ㨠O Ѩ Ù _» ∞ `ÀOk Jx =∞#O ¢QÆ Ç ≤ Ï OKåe. J\Ï¡ ˆ Q ,
*’ºu+¨âߢã=Î̈ ¸#∞, ^ÕâH◊ ÍÖÏxfl |\˜ì âߢãΨ ¢ÑÜ ¨ ∂≥ [#O =∂~°∞`«∞Ok.
ѨÓ~°fiHÍÅOÖ’ q"åÇ¨Ï ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =^è∂Œ =~°∞Å *Ï`«Hõ K«¢HÍÅ∞"Õã,≤
"å\˜x ѨijeOz, "å\˜ â◊√ÉèÏâ◊√Éèí Ѷ¨ÖÏÅ#∞ x~°‚~ÚOz, q"åǨÏ
ã¨O|O^è•Å#∞ x~°~‚ ÚOz#@∞¡ ZHõ¯_® HõxÑ≤OK«^∞Œ . JO>Ë, ¢â√◊ u 㨇 $`«∞Ö’¡
=^èŒ∂=~°∞Å *Ï`«HõK«¢Hõ ѨsHõΔKÕã≤, "åi ^•OѨ`«ºOÜ≥ÚHõ¯ J#∞‰õÄź
¢áêu‰õÄÖϺÅ#∞ x~°~‚ ÚOKåÅx K≥Ñʨ ÖË^∞Œ . |Ǩïâ◊ó P<å\˜H˜ *’ºuâߢãOΨ
WO`«QÍ Jaè=$kúK≥Ok LO_»HõáÈ=K«∞Û. ÖË^• `«=∞‰õΩ ã¨O|OkèOz P
âߢã¨ÎOÖ’ J#kèHÍ~° ¢Ñ¨"Õâßxfl "å~°∞ HÀiLO_»HõáÈ=K«∞Û. ¢H©.â◊. <åÅæ=
â◊`å|ÌO =~°‰Ωõ D<å\˜ÖÏQÍ *Ï`«HKõ ¢« HÍÅ∞"Õã,≤ =^è∂Œ =~°∞Å ¢QÇÆ Ï¨ "≥∞¢ÿ u W`«~° â◊√^Œ∞Åú ∞,
‰õΩ[^Àëê^Œ∞Å∞ ѨijeOK«@O J<Õk ZHõ¯_® HõxÑ≤OK«^∞Œ . ÉèÏã¨<å@HÍÅ#∞ |\˜ì (¢H.© â◊.
300) P<å_»∞ q"åǨxH˜ U ~ÀA =∞Ozk? J<ÕO`«=~°Hˆ *’ºu+¨μ¯Å#∞ ã¨O¢Ñk¨ OK«@O
[iy#@∞¡ `≥Å∞ã¨∞OÎ k. WO`«∞‰õΩq∞Oz P âߢãOΨ q"åǨk ã¨O™ê¯~åÖ’¡ `«Å^Œ∂~°ÛÖË^∞Œ .
¢H.© â◊. 400 #∞O_ç 900 =~°‰Ωõ D âߢãOΨ ÉÏQÍ =$kúá⁄OkOk. JѨÊ\˜#∞O_Õ =^è∂Œ =~°∞Å
K«¢H~õ K° #« "å\˜ ѨijÅ#, â◊√ÉèÏâ◊√Éèí x~°Ü
‚ ∞« O =ÔQ~· åÅ∞ P~°OÉè"í ∞≥ ÿ LO\Ï~Ú. ¢H=õ ∞OQÍ
ã¨=∂[OÖ’ Jxfl q+¨Ü∂« ÅÖ’H˜ ¢ÑÜ ¨ ∂« }ÏxH˜, \˜.q. H˘#\ÏxH˜, ã¨∂¯@~°∞ H˘#\ÏxH˜,
M. L. A <åq∞<Õ+# ¨ ∞ ^•YÅ∞‰õΩ =∞O¢u=~°æ ¢Ñ=¨ ∂} ã‘fiHÍ~åxH˜, z=~°‰Ωõ ~å[H©Ü∞« ǨÏ`«ºÅ‰õΩ
Ãã`· O« D âߢ™êÎxfl LѨÜ∂≥ yã¨∞<Î åfl~°∞. D âߢãOÎ̈ =$kúá⁄Ok#O^Œ∞‰õΩ ZO`« ã¨O`À+¨O
HõÅ∞QÆ∞`«∞O^À ZO`« QÆ~fi° O HõÅ∞QÆ∞`«∞O^À =~åÇ¨Ï q∞Ç≤Ï~° P~°ºÉè@ í ∞ìÖÏkQÍ âߢã"Î̈ `Õ ÅΫ ∞
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 87
K≥ÑÊ≤ # ¢QÇÆ Ï¨ QÆ=∞<å^Œ∞Å∞ D<å\˜ âߢãA Ψ Å˝ ∞ K≥¿ÑÛ^•xH˜ ã¨iáÈÅ∞`«∞#flO^Œ∞# x[OQÍ
=∞# âߢã¨ÎO QÆ~°fiHÍ~°}"Õ∞ QÆ^•! J~Ú`Õ, âߢã¨Î=∞<Õk *Ïu ѨÙ~ÀQÆuH˜, ã¨∞MÏxH˜,
JÉè∞í º^ŒÜ∂« xH˜ LѨÜ∂≥ QÆÑ_¨ ®e. JO`Õ `«Ñʨ , J#∞=∂<åÅ#∞ ÉèÜ í ∂« Å#∞ ~ˆ HÔ uÎOz ã¨OѶ∞¨
ѨÙ~ÀQÆuH˜, ã¨∞MÏxH˜ J_»∞~¤ å‰õÄ_»^∞Œ . U âߢã"Î̈ ∞≥ <ÿ å JO`Õ! =∞#O ‰õÄ_® U âߢ™êÎxfl ZO`«
=~°‰Ωõ , Z\Ï¡ LѨÜ∂≥ yOK«∞HÀ"åÖ’ J\Ï¡ JO`«=~°Hˆ LѨÜ∂≥ yOK«∞HÀ"åe. âߢ™êÎxfl `«ÑÙ¨ Ê
J#@O, ^•xx q㨇iOK«@O ѨxH˜~å^Œ∞. D<å_»∞ *’ºu+¨μ¯Å∞, `«=∞ áêO_ç`º« O`À "Õ+¨
ÉèÏ+¨Å`À, [#OÖ’ L#fl #=∞‡HÍÅ<Õ |ÅÇ‘Ï#`«#∞ LѨÜ≥∂yOK«∞H˘x U Q“~°"åxfl
á⁄O^Œ∞`«∞<åfl~À P Q“~°"åxfl H˘kÌ~ÀAÖ’¡ HõOѨÓ@~°∞,¡ HõOѨӺ@~°∞ tHõ} Δ á⁄Ok#"å~°∞
á⁄O^Œ∞`å~°∞. *’ºu+¨O Ü«∂O¢uHõ"∞≥ ÿ áÈ`ÀOk QÆ^•! HõOѨӺ@~°¡ ^•fi~å *Ï`«Hõ K«¢HÍÅ∞
YzÛù`«OQÍ QÆ∞}˜ã¨∞Î<åfl~°∞. ¢uHÍÅ"Õ^Œ∞Å∞HÍx *’ºu+¨μ¯Å∞ =^èŒ∂=~°∞Å Éèíq+¨º`«∞ΉõΩ
ã¨O|OkèOz# =∂@Å∞ K≥Ñʨ @O, "åi =∞#ã¨∞ÅÖ’ J#∞=∂#, ÉèÜ í ∂« ʼnõΩ
ã¨O|OkèOz# c*ÏÅ∞ <å@@O =∞Ozk HÍ^Œ∞. =^è∂Œ =~°∞Å ÃÑ^ŒÅÌ ∞Ãã`· O« ,
=^èŒ∂=~°∞ʼnõΩ, `«=∞‰õΩ Jxfl q+¨Ü«∂Å∂ #zÛ#ѨÙÊ_»∞, WHõ *Ï`«HÍÅ
ÉÏQÀQÆ∞Å#∞ QÆ∂iÛ# qKå~°} J#=ã¨~O° . =ÚǨ˙~°Î x~°Ü ‚ ∞« "Õ∞ Hõ~=ΰ ºO.
Hõ<åº^•#O Z=~°∞ KÕÜ∂« e? J<Õ q+¨Ü∂« xfl QÆ∂iÛ `≥Å∞ã¨∞HÀ=@O
J¢áêã¨OyHõO HÍ^Œ∞. XH˘¯Hõ¯Ñ¨ÙÊ_»∞ D ã¨=∞㨺 `«ÅÜ≥∞`«∞`Î ∞« Ok. J\Ï¡Qˆ ,
q"åÇ¨Ï xâ◊ÛÜ«∞O Z=~°∞ KÕÜ∂« e? nx<Õ `åO|∂ÖÏÅ∞ ѨÙK«∞ÛHÀ=@O
Jx, ÅQÆ fl Ѩ ¢ uHõ Å ∞ Ѩ Ù K« ∞ ÛHÀ=@O Jx JO@∂ LO\Ï=Ú.
q+¨μ^‚ ~Œè ‡° ã¨∂¢`åÖ’¡ (24–38, 39) =~°∞ã¨QÍ, `«O¢_,ç `å`«, ™È^Œ~∞° _»∞ P
~ÚO\˜¿Ñ~°∞QÆÅ |O^è∞Œ =ÙÅ∞, "Õ∞#=∂=∞, `«e,¡ Hõ<åº^•<åxH˜, q"åÇ¨Ï xâ◊ÛÜ«∞O KÕÜ∞« \ÏxH˜
XHõi `«~°∞"å`« XHõ~°∞ J~°∞›Å∞ Jx K≥ѨÊ|_»¤k. Ü«∂[˝=ů º 㨇 $uÖ’ (1–63, 44)
"Õ∞#=∂=∞‰õΩ ™ê÷#O W=fiÖË^∞Œ . Hõ<åº^•`« Ñ≤zÛ"å_≥· LO_»~å^Œ∞ J<åfl~°∞, <å~°^㌠‡¨ $uÖ’
(20, 21)
''UHÍ ^Œ^•º`«ûfiÜ«∞O Hõ<åºO, ¢ÉÏè `å"å#∞=∞`Õ Ñ≤`∞« ó
Ñ≤`å=∞Ǩ =∂`«∞Åâ◊Û, 㨉Ωõ ÖϺ ÉÏO^è=Œ ãÎ̈^•ä ,
=∂`å`«fiÉèÏ"Õ ã¨~ˆ fiëêO ¢ÑH¨ $õ `Ò Ü«∞k=~°`Î Õ
`«™êº=∞¢ÑH¨ $õ u™ê÷Ü∂« O ^Œ^∞Œ ºó Hõ<åºO ã¨<åÉèÜ
í ∞« ó
`«O¢_,ç P`«x J#∞=∞ux á⁄Ok ™È^Œ~∞° _»∞, `å`« (`«O¢_ç `«O¢_)ç "Õ∞#=∂=∞, P
~ÚO\˜ ¿Ñ~°∞QÆÅ |O^è∞Œ =ÙÅ∞, Ñ≤zÛkHÍx `«e,¡ Jx LOk. `«eH¡ ˜ z=i™ê÷#O W=fi@OÖ’
88 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
LO_Õ L^ÕâÌ º◊ O, ÉÏ^躌 `«`À ‰õÄ_ç# Hõ<åº^•# =∞<Õk ѨÙ~°∞+¨ ã¨Ç¨ Ü«∞O`À<Õ KÕÜ∞« =Åã≤
=ã¨∞OÎ k HÍ|\ì̃ ^è~Œ ‡° ã≤O^è∞Œ =ÙÖ’ ––(3 – ѨÓ~åfi~°O÷ )
''Hõ<åºã¨fiÜ«∞O=ˆ~ =∂`«∞~åÌ`$« `Õfi K« `åÉèϺ"Õ∞= <åOn¢âß^ŒOú HÍ~°ºO `«¢`« =∂`å
Hõ<åº <å ã¨fiÜ«∞O ¢Ñ^¨ •è #ã¨OHõÅÊ =∂¢`O« Hõ$`åfiJ<åº ¢^•ƒÇ¨Ï‡}^•fi~å HÍ~°Ü∞Õ `ü—— ѨÙ~°∞+¨μÅ∞
ÖË#ѨÙÊ_»∞ Hõ#ºÜÕ∞ ã¨fiÜ«∞O=~°}O KÕÜ∞« =K«∞Û. Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯ `«e,¡ Hõ<åº^•#O KÕÜ∞« =K«∞Û.
Hõ#ºQÍx, P"≥∞ `«eQ¡ Íx <åOn¢âß^ŒOú KÕÜ∂« e. Hõ#ºQÍx, `«eQ¡ Íx ã¨OHõÅÊO=∂¢`O« KÕã≤
q∞QÆ`å HÍ~°º=∞O`å U ¢ÉÏǨχ}∞x ^•fi~å<≥<· å [iÑ≤OKåe Jx LOk. D<å\˜ =∞#
<åºÜ«∂ÅÜ«∂Å∞ (HÀ~°∞ìÅ∞) Hõ#ºHÀã¨O, P"≥∞ `«e¡, =~°∞x xâ◊ÛÜ«∞OKÕ¿ã JkèHÍ~åxfl
JOwHõiOKå~Ú. ÃÑ·# K≥Ñ≤Ê#@∞¡QÍ<Õ D<å\˜H© [~°∞QÆ∞`ÀOk. ~ÀQÆ¢QÆã¨∞Î_»∞, Ñ≤zÛ"å_»∞
J~Ú# `«O¢_» q"åÇ¨Ï xâ◊ÛÜ«∞O KÕÜ∞« \ÏxH˜ J~°∞›_∞» HÍ_»∞, `«O¢_ç LO_»QÍ<Õ Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯
"Õ∞#=∂=∞ q"åǨÏO [iÑ≤¿ãÎ P q"åǨÏO K≥Å∞¡`∞« Ok––ã¨ÑÑΨ k¨ J~Ú#
Ñ≤=∞‡@ WHõ q"åǨÏÉèOí QÆO [~°Q^Æ ∞Œ . D q+¨Ü∞« OÖ’ q"åÇ¨Ï ã¨O™ê¯~åxˆH
¢áê^è•#º`« LO^Õ `«Ñ¨Ê, JkèHÍ~åxH˜ (`«O¢_çH˜) ¢áê^è•#º`« ÖË^Œ∞, Jx
'L^•Ç¨Ï`«`Ϋ fiO— J<Õ ¢QOÆ ^äOŒ Ö’ LOk. (W@∞=O\˜ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞, Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯
`«O¢_,ç `«# ÉèÏ~°º#∞ =^Œe"Õã#≤ ѨÙÊ_»∞, Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯ ÉÏ^躌 `«#∞ "Õ∞#=∂=∞Å∞
K«∂ã¨∞#Î flѨÙÊ_»∞, ã¨OÉèqí ã¨∂Î LO\Ï~Ú.)

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 89

 Ô~O_»= J^蕺ܫ∞O
WO`«=~°‰Ωõ , ã¨∂Å÷ OQÍ ¢áêp# ÉèÏ~°fÜ«∞ "≥"· åÇ≤ÏHõ=º=ã¨#÷ ∞ QÆ∞iOp, JO^Œ∞Ö’
¢H=õ ∞OQÍ, D<å\˜ =~°‰Äõ , ã¨OÉèqí ã¨∂Î =zÛ# =∂~°∞ÊÅ#∞ QÆ∞iOp K«iÛOK«∞H˘<åflO. P
q"åǨÏ=∞<Õ ã¨O™ê¯~°OÖ’ [iˆQ q^è∞Œ Å∞, Ѩ^`úŒ ∞« Å∞, PKå~åÅ∞ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ "å\˜x QÆ∞iOz
D J^蕺ܫ∞OÖ’ K«iÛOK«^ŒÅK«∞H˘<åflO. q"åÇ¨Ï HÍ~°ºHõÖÏѨO JO`å
Z\Ï¡ [~°∞QÆ∞`«∞Ok? P qkè q^è•<åÅ∞ ZO^Œ∞‰õΩ Z\Ï¡ U~°Ê_®¤~Ú. P
q^è∞Œ ÅÜ≥ÚHõ¯ ¢H=õ ∞O Z@∞=O\˜k? "å\˜ ¢ÑÜ ¨ ∂≥ [#O Uq∞\˜? ã¨OѶ∂¨ xH˜
"å\˜`ÀL#fl ã¨O|O^èŒO Uq∞\˜? =∞O¢`åÅ∞ ZO^Œ∞‰õΩ? D "≥Ú^ŒÖˇ·#
¢Ñ⨠fl◊ Å#∞ K«iÛOK«@O D J^蕺ܫ∞OÖ’x ¢Ñ^¨ •è <åOâßÅ∞.
q"åǨÏ=∞<Õ ã¨O™ê¯~°OÖ’x q^è∞Œ Å∞, HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ q+¨Ü∞« "Õ∞HÍHõ
"å\˜ ¢H=õ ∂xfl QÆ∞iOz‰õÄ_®, aè#flѨ^`úŒ ∞« Å∞ QÀK«iã¨∞<Î åfl~Ú. ã¨∂¢`H« Í~°∞Å∞
XHõ~°∞ XHõ q^èŒOQÍ#∂, "Õ~˘Hõ~°∞ =∞~˘Hõq^èŒOQÍ#∂ K≥áêÊ~°∞. J\Ï¡ˆQ
H˘O`«=∞Ok XHõ QÆ$ǨϺã¨∂¢`«HÍ~°∞x J#∞ã¨i¿ãÎ, H˘O^Œ~°∞ WOH˘Hõ
ã¨∂¢`H« Í~°∞x J#∞ã¨iã¨∞<Î åfl~°∞. WO^Œ∞=Å¡<Õ =∞# Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÖ’¡<,Õ PѨãOÎ̈ | ã¨∂¢`∞« Åx,
Jâ◊fiÖÏÜ«∞# ã¨∂¢`«∞Åh, áê~°ã¨¯~° ã¨∂¢`«∞Åh, É’^è•Ü«∞# ã¨∂¢`«∞Åh W\Ï¡ J<ÕHõ
QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÅ#∞ J#∞ã¨iOKÕ"å~°∞<åfl~°∞. ^Õâ◊ =~°‚HÍÖÏ^Œ∞Å#∞ |\˜ì H˘xfl ÉèË^•Å∞
HõxÑ≤ã¨∞Î<åfl~Ú. J~Ú`Õ, D aè#fl`«fiOÖ’<Õ UHõ`«fiO LOk. H˘xfl ¢Ñ¨^è•# q^èŒ∞Å∞,
HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ =∂¢`O« JO^ŒiKÕ`« P"≥∂kOѨ|_ç, PK«iOѨ|_»∞`«∞<åfl~Ú.
D `«O`«∞ JO`å ZO^Œ∞‰õΩ? Jx ¢Ñ¨tflOKÕ"å~°∞ Jã¨OMϺHõOQÍ<Õ D<å_»∞
HõxÑ≤ã∞¨ <Î åfl~°∞. q"åÇ¨Ï =∞<Õk ^è•i‡Hõ Hõ$`«ºO J=@O`À áê@∞, ™ê=∂lHõ ¢áê^è•#ºO
‰õÄ_® HõÅk. P ^ŒOѨ`∞« efl ã¨=∂[OÖ’ ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ, `«=∞Ö’ XHõ~∞° QÍ ™ê\˜"å~°∞ JOwHõiOKÕ
ã¨OѶ¨∞OKÕ`«<Õ D q^èŒ∞Å∞, U~åÊ@∞ KÕÜ«∞|_®¤~Ú. JOwHõiOѨ|_®¤~Ú. D q^èŒ∞Åhfl
[iy#ѨÙÊ_Õ, ã¨=∂[O P ^ŒOѨ`∞« Å ã¨O|O^è•xH˜, "åiH˜ ѨÙ>Ëì a_»Å¤ JkèHÍ~° ÉÏ^躌 `«Å‰õΩ
90 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
 P"≥∂^•xfl ~Úã¨∞OÎ k. JO^Œ∞Hˆ D =∞O¢`åÅ∞, ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞Å∞, |O^è∞Œ =ÙÅ∞. D `«`O« QÆO
JO`å J=ã¨~O° J=Ù`ÀOk. D<å_»∞#fl Ѩiã≤`÷ ∞« efl|\˜,ì D q"åÇ¨Ï ã¨O™ê¯~° HÍ~°º¢H=õ ∞O
~Ô O_»∞q^è•Å∞QÍ [~°∞QÆ∞`«∞#fl@∞¡ K≥Ñʨ =K«∞Û. (1) J=∞O¢`H« Oõ (2) ã¨=∞O¢`H« Oõ Jx.
J=∞O¢`«HõO:–– ¢â◊√u 㨇 $`«∞Å g∞^Œ qâßfiã¨O ã¨#flyÅ¡@O =Å¡#∞, ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«
=~åæÅg∞k HÀѨO`À#∞, H˘xfl q"åǨÅ∞ J=∞O¢`H« Oõ QÍ [~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. JO>Ë, =∞O¢`åÅ∞,
ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞Å∞, ¢áêp# qâßfi™êÅ=Å¡ U~°Ê_ç# PKå~åÅ∞ =ÔQ~· åÅ∞ Ug LO_»=Ù. WOHÍ
g\˜H˜ XˆHq^è"Œ ∞≥ #ÿ Ѩ^uúŒ JO@∂ Un U~°Ê_»#O^Œ∞# J<ÕHõ q^è•Å∞QÍ [~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú.
H˘O^Œ~∞° i[¢ëêì~∞° PѶ㑠∞¨ Ö’ i[¢¿++ì #¨ ∞ KÕ~ÚOK«∞H˘O@∞<åfl~°∞. H˘O^Œ~∞° ^Õ"åÅÜ«∂Ö’¡
^Õ=Ùx ã¨=∞HõΔOÖ’ ^ŒO_»Å∞ =∂~°∞ÛH˘x, =∞iH˘O^Œ~°∞ U Hõ=¸ºx\© ǨÅ∞Ö’<À, áêsì
HÍ~åºÅÜ«∞OÖ’<À WO\˜Ö’<À ^ŒO_»Å∞ "Õã∞¨ H˘x, LOQÆ~åÅ∞ =∂~°∞ÛHÀ=@O ^•fi~å D
HÍ~°º¢H=õ ∂xfl [~°∞ѨÙH˘O@∞<åfl~°∞. ¢áêp# Ѩ^uúŒ Ö’ HÍHõ. U W`«~° Ѩ^uúŒ Ö’
[iy# q"åǨÏ"≥∞ÿ<å i[¢¿+ì+¨#∞ KÕ~ÚOK«∞H˘#x^Õ K«@ìã¨=∞‡`«O HÍ^Œ∞.
J=∞O¢`H« õ q"åǨÏOÖ’ Ãã`· O« H˘xfl q^è∞Œ Å∞ áê\˜OѨ|_»∞`«∂<Õ L<åfl~Ú
–– il¢ëêì~°∞ PѶ‘ã¨∞‰õΩ áÈ=@O, ã¨O`«HÍÅ∞, "Õe=Ú¢^ŒÅ∞, ™ê‰õΔΩÅ∞,
i[¢¿++ì #¨ ∞ ѶA ‘ Å∞, ^ŒO_»Å∞, LOQÆ~åÅ∞, ¿ãflÇ≤Ï`«∞Å∞, |O^è∞Œ =ÙÅ∞, qO^Œ∞Å∞,
q<À^•Å∞, Hõ\ÏflÅ∞, HÍ#∞HõÅ∞, K«kqOѨÙÅ∞ Jhfl LO\Ï~Ú. LO_»x=ÖÏ¡
=∞O¢`åÅ∞, ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞Å∞, 㨇 $`«∞Ö’¡ K≥ÑÊ≤ # Ѩ^`úŒ ∞« Å∞ =∂¢`"« ∞Õ ! Z=iH˜
`Àz#@∞¡ "å~°∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕ g\˜xQÆ∂iÛ K≥¿ÑÊk Ug∞ LO_»^∞Œ . Ç≤ÏO^Œ∂
q"åǨʼnõΩ Ô~O_»∞~°HÍÅ QÆ∞iÎOѨÙÅ∞ LO\Ï~Ú. ^èŒ~°‡Ñ¨~°"≥∞ÿ# QÆ∞iÎOѨÙ,
™ê=∂lHõ"∞≥ #ÿ QÆ∞iÎOѨ٠(K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ QÆ∞iÎOѨÙ) J=∞O¢`H« "õ ∞≥ #ÿ q"åǨʼnõΩ ^è~Œ ‡° Ѩ~"° ∞≥ #ÿ
(=∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ ) QÆ∞iÎOѨ٠LO_»^∞Œ . ã¨=∞O¢`H« ÍʼnõΩ ~Ô O_»∞ ~°HÍÖˇ#· QÆ∞iÎOѨÙÅ∂ Åaè™êÎ~Ú.
ã¨=∞O¢`«HÍÅ∞:–– =∞O¢`«=Ú JO>Ë "Õ^Œ=Ú Jx J~°÷O. |∞∞QƺA™êû=∞=ÚʼnõΩ
"≥Ú`«OÎ QÍ =∞O¢`=« ∞<Õ J~°O÷ . ^Õ=`«Å J#∞¢QÇÆ ¨ xfl ã¨OáêkOK«\ÏxH˜ [Ñ≤OKÕ =~°ã‚ =¨ Ú^•Ü«∞O
Jh, ã¨fiÉèÏ+¨}O Jx J~å÷Å∞ K≥Ñʨ =K«∞Û. "Õ^•ÅÖ’ W@∞=O\˜ =∞O¢`åÅ∞ L<åfl~Ú. =∞#
¢áêp# |∞∞+¨μÅ∞ – =ã≤+μ¨ _ª ∞» , qâßfiq∞¢`∞« _»∞ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ "å~°∞ =∞O¢`¢« ^+Œ Åì¨ ∞. JO>Ë, =∞O¢`åÅ#∞
^Œi≈Oz, =∞O¢`¢« Ñɨ Ïè =O=Å¡ PÜ«∂ ^Õ=`«Å ™êHΔÍ`å¯~åxfl á⁄Ok, P =∞O¢`åÅ#∞ "åºÑ≤ÖÎ ’xH˜
`≥zÛ#"å~°∞ J#fl=∂@. =∞O¢`åʼnõΩ, =∞O¢`[« áêʼnõΩ J@∞=O\˜ â◊HΘ LO@∞O^Œx P^è∞Œ x‰õΩÅ∞
H˘O^Œ~∞° JOwHõiOK«~∞° . D ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ =∞#O H˘xfl q+¨Ü∂« Å#∞ QÆ∞~°∞‰Î Ωõ `≥K∞« ÛHÀ=@O
ã¨=∞O[ã¨OQÍ<Õ LO@∞Ok.
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 91
 â◊ÉÏÌʼnõΩ, "å\˜x ¢Ñܨ ∂≥ yOKÕ Ñ¨^`úŒ ∞« ʼnõΩ XHõq^è"Œ ∞≥ #ÿ â◊HÎ̃ LO@∞Ok. H˘xfl â◊ÉÏÌÅ∞
ã¨O`Àëêxfl Hõey™êÎ~Ú. H˘xfl â◊ÉÏÌÅ∞ HÍ~°º™êѶ֨ Ϻxfl HõÅ∞QÆ*™Ë êÎ~Ú. H˘xfl â◊ÉÏÌÅ∞ HÀáêxfl
HõeyOz, HÍ~°ºq<åâ◊<åxH˜ ^•if™êÎ~Ú. H˘xfl â◊ÉÏÌÅ∞ L`åûǨxfl HõÅ∞QÆ*™Ë êÎ~Ú. <å#fl,
`«e¡ =∞QÆ_∞» J<Õq ã¨=∂<å~°H÷ ÍÖË J~Ú<å ¢ÑÜ ¨ ∂≥ QÆOÖ’ XHõ\ ˜ ã¨O`ÀëêxH˜, XHõ\ ˜ HÀáêxH˜
HÍ~°}=∞ø`ÀOk. J\Ï¡Qˆ =∞# *ÏfÜ«∞w`«O =∞#‰õΩ L`åûǨxfl Hõeyã¨∞OÎ k. Jk ZHõ¯_»
áê_ç<å =∞# ^Õâßxfl, ^Õâ=◊ ∂`«#∞ QÆ∞~°∞‰Î Ωõ `≥ã∞¨ OÎ k. J\Ï¡Qˆ =O^Õ=∂`«~"° ∞£ , *ˇÇ· Ï≤ O^£,
J<Õk ã¨∂ÊùixÎ , L`åûǨxfl ~Ú™êÎ~Ú. XHõ=∂@ K«H¯õ \˜ Ѷe¨ `åxfl ~ÚzÛ#ѨÙÊ_»∞, Z^Œ∞\˜"åxx
=∂iÛ#ѨÙ_»∞ P=∂@ =∞O¢`O« ÖÏQÍ Ñ¨xKÕãO≤ ^Œx JO\Ï=Ú. JO>Ë, =∞O¢`åxH˜ J@∞=O\˜
J^Œ∞ƒù`«â◊H˜Î L#fl^Œ#fl=∂@. D =∞O¢`åÅ∞ Kè«O^À|^ŒúOQÍ LO_»=K«∞Û. =K«#~°∂ѨOÖ’
LO_»=K«∞Û.
=∞# "Õ^•ÅÖ’<Õ QÍHõ W`«~° =∞`åÅ"åi Ѩq¢`« ¢QOÆ ^è•Öˇ#· ɡa· Öò,
Y∞~å<£ ÖÏO\˜q Ãã`· O« =∞ǨÏi¬¢^ëŒ êìÅx PÜ«∂ =∞`åÅ "åi qâßfiã¨O.
"å~°∞‰õÄ_® `«=∞ `«=∞ "≥"· åÇ≤ÏHõ q^è∞Œ ÅO^Œ∞, W`«~° ã¨O™ê¯~åÅÖ’#∞ P
Ѩq¢`« ¢QOÆ ^äŒ ÉèÏQÍÅ#∞ ѨiOî K«@O LOk.
=∞O¢`« âߢãÎ̈ =∞<Õk XHõ ¢Ñ`¨ ºÕ Hõ âߢãOÎ̈ QÍ =∞#^ÕâO◊ Ö’<Õ, =∞#
=∞`«OÖ’<Õ ÉÏQÍ =$kú K≥OkOk. =∞O¢`=« ÚÅ =∞Ç≤Ï=∞, =~å‚#∞ѨÓifi
Ü≥ÚHõ¯ ¢Ñ¨ÉèÏ==Ú, â◊|Ì=ÚÜ≥ÚHõ¯ x`«º`«fi=Ú J<Õk =∞# Láê㨉õΩÅ
HõO^Œ~°‰õΩ J#∞Éèí=OÖ’ ¢Ñ¨`«ºHõΔOQÍ L#fl^Õ! =∞O¢`«=Ú, Ü«∞O¢`«=Ú,
Láê㨉Ωõ _»∞, QÆ∞~°∞=Ù, W=hfl UHõ~∂° Ѩ=ÚÅx =∞O¢`« âߢãOÎ̈ K≥ÑÙ¨ `ÀOk.
–– aè#fl "å^Œº qâı+=¨ ÚÅÃÑ· aè#fl~åQÍÅ∞ ѨeH˜#@∞¡QÍ, qaè#fl â◊ÉÏÌÅÖ’ qaè#fl ^Õ=`å
ã¨fi~°∂áêÅ∞ =ºHõOÎ J=Ù`å~Ú. qaè#fl"≥∞#ÿ â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ L^Œƒqù ™êÎ~Ú.
`ÕÅ∞ HÍ@∞‰õΩ, áê=Ú HÍ@∞‰õΩ, ÉÏÖÏiëêìʼnõΩ, ^Œ∞+¨ì¢QÆǨÏâßOu W\Ï¡ J<ÕHõ
¢ÑÜ
¨ ∂≥ [<åʼnõΩ Ãã`· O« =∞O¢`åÅ#∞ LѨÜ∂≥ yOK«@O =∞# ^ÕâO◊ Ö’ LOk. g\˜x #=Ú‡`«∞#fl
"å~°∞, #=∞‡x"å~°∞ ‰õÄ_® L<åfl~°∞. J\Ï¡Qˆ qaè#fl ^Õ=`«Å #∞^ÕtÌ Oz =∞O¢`« [áêÅ∞ KÕã,≤
Láêã¨# KÕã≤ J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ Ѷe¨ `åÅ∞ ™êkèOz#"å~°∞<åfl~°∞. J\Ï¡Qˆ Ö∫H˜HOõ QÍ K«∂z<å,
=∞O¢`åÅÖÏO\˜ ~å[H©Ü∞« x<å^•Å#∞ ã¨$+≤Oì z, "å\˜x [Ñ≤Oz ¢ÑK¨ å~°O KÕã≤ J^Œ∞ƒù`«
q[Ü«∂Å∞ ™êkèOz# x<å^Œ¢ã+¨ Åì¨ #∞ =∞#O K«∂ã¨∞<Î åflO.
~å[H©Ü∞« áêsì x<å^•Å∞<åfl~Ú. =∞O¢`¢« ^+Œ Öì¨ Ï¡QÍ P x<å^Œ¢ã+¨ ì¨ Å∞<åfl~°∞. P x<å^ŒO
LK«ÛiOK«@O`À<Õ P áêsì, P x<å^Œ¢ã+¨ ì̈ QÆ∞~°∞‰Î Ωõ =™êÎ~∞° . P áêsì"åiH˜ L`åûǨÏO,
92 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
ã¨∂ÊùiÎ =ã¨∞OÎ k. ZO`« Ѩx<≥<· å ™êkèOK«QÅÆ ∞QÆ∞`å~°∞. QÆsc ǨÏ\Ï"À, WOH˜fiÖÏÉò lO^•ÉÏ^£,
qѨ=¡ O =i÷ÖÏ¡e, P~°∞HÀ@¡ PO¢^∞Œè Å∞, P`«‡Q“~°=O, P_»∞Ѩ_∞» K«∞Å∞ ÖÏO\˜ â◊ÉÏÌÅhfl PÜ«∂
áêsìÅ#∞, P x<å^•Å#∞ ã¨$+≤Oì z#"åix "å~°∞ "å\˜^•fi~å ™êkèOz# q[Ü«∂Å#∞ QÆ∞~°∞Î
KÕ™êÎ~Ú. J=hfl =∞O¢`åÖÏ¡QÍ<Õ Ñ¨xKÕã<≤ å~Ú, KÕã∞¨ <Î åfl~Ú. P x<å^•Å`À<Õ W`«~∞° Å∞
Ãã`· O« (P áêsì"å~°∞) HÍ~°º™êѶ֨ Ϻxfl, Åaúx á⁄O^Œ∞`«∞<åfl~°∞. U áêsì h, U =∞`åhfl
JOwHõiOK«x"å~°∞ Ãã·`«O H˘xfl â◊ÉÏÌÅ#∞ – x<å^•Å#∞ – [Ñ≤ã¨∂Î<Õ L<åfl~°∞.
''=¸_è#» =∞‡HÍÅ∞ áÈ"åe——, ''¿ÇÏ`«∞"å^ŒO =$kú K≥O^•e—— JO@∂!
D q^èOŒ QÍ ¢áêp# =∞O¢`¢« ^+Œ Åì̈ ∞, ¢Ñ} ¨ ==∞O¢`O« , `å~°Hõ =∞O¢`O« , ѨOKåHõiΔ ,
JëêìHiΔõ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ J<ÕHõ =∞O¢`åÅ#∞ [Ñ≤Oz PÜ«∂ ^Õ=`«efl ¢Ñ㨠#¨ ∞flÅ#∞ KÕã,≤ ã≤^∞Œ Åú ∞
á⁄Ok#@∞¡ `≥Å∞ã¨∞ÎOk. J@∞=O\˜"å~°∞ D<å_»∞ ‰õÄ_® L#fl@∞¡ =∞#O qO@∞<åflO,
K«∂ã¨∞<Î åflO. J\Ï¡Qˆ HÀ~°∞Öì ’ ™ê‰õΩΔ Å∞ KÕ¿ã ¢Ñu¨ [˝, =∞O¢`∞« Å∞ KÕ¿ã ¢Ñ=¨ ∂}O
"≥Ú^ŒÖ#·ˇ "å\˜ JxflO\˜H˜ xiú+"ì̈ ∞≥ #ÿ â◊|Ì ~°K#« LOk. Pq^èOŒ QÍ KÕã#≤ ѨÙÊ_Õ
P ¢Ñu¨ [˝ K≥Å∞¡`∞« Ok. ^•xÖ’ XHõ q^è"Œ ∞≥ #ÿ â◊HΘ LO@∞Ok. Z=i ~Ú+¨Oì
=zÛ#@∞¡ "å~°∞ K≥ÑÊ≤ <å, JuQÍ "åy<å, `«‰Ωõ ¯= K≥ÑÊ≤ <å P â◊HΘ LO_»^∞Œ
Jx =∞#O ÉèÏqã¨∞<Î åflO QÆ^•!
q"åǨÅ∞ KåÖÏ ÉèÏQÆO ã¨=∞O¢`H« Oõ QÍ<Õ [~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. =∞#Ö’
JO`« ¿ãflÇ≤Ï`«"∞≥ ÿ L#fl ^è•i‡Hõ qâßfiã¨"∞Õ nxH˜ HÍ~°}O. qâßfiã¨O =Å¡<Õ
=∞O¢`åʼnõΩ â◊HΘ =ã¨∞OÎ k. W@∞=O\˜, q"åÇ¨Ï =∞O¢`åÅ∞ |∞∞ˆQfi^ŒO Ѩ^=Œ
=∞O_»ÅOÖ’x q"åǨÏã¨∂HõÎOÖ’ L#fl@∞¡ Ö’QÆ_» K≥ѨÙÊH˘<åflO. P
|∞∞ˆQfi^ŒOÖ’x =∞O¢`åÖË, P ã¨∂HõÎ"Õ∞ J^äŒ~°fi"Õ^ŒOÖ’x 14–=, HÍO_»Ö’x Ô~O_»∞
J#∞"åHÍÅ∞QÍ L#fl ~Ô O_»∞ ã¨∂HÍÎÅÖ’ "≥Ú`«OÎ 139 |∞∞‰õΩ¯ÅÖ’ qѨÙbHõiOѨ|_»k¤ . JO>Ë
q"åÇ¨Ï ã¨O™ê¯~° q^èŒ∞Å∞ |∞∞ˆQfi^Œ HÍÅOÖ’HõO>ˇ, J^äŒ~°fi}"Õ^Œ HÍÖÏxH˜ qѨÙÅOQÍ
ÃÑOá⁄Ok#@∞¡ `≥Å∞™ÈÎOk. D Ô~O_»∞ "Õ^•ÅÖ’#∂ ‰õÄ_® ã¨∂~庙È=ÚÅ q"åǨxfl
~°∂ѨHOõ QÍ =i‚OK«@O [iyOk. "Õ^•ÅÖ’x =~°#‚ Åhfl P<å\˜ ¢Ñ[¨ Å r=# q^è•<åxfl
P^è•~°OQÍ ¢QÆÇ≤ÏOz#"Õ J=@O=Å¡ D ã¨∂HÍÎÅ=Å¡ P<å\˜ ¢Ñ¨[Å "≥·"åÇ≤ÏHÍKå~åÅ∞
`≥Å∞ã¨∞<Î åfl~Ú. H˘OK≥O ~ÚOK«∞q∞OK«∞QÍ P<å\˜ PKå~° =º=Ǩ~åeÅ∞, q^è∞Œ Å∞, P<å\˜
=∞O¢`åÅ∞ D<å\˜H© JqzÛ#flOQÍ H˘#™êQÆ∞`«∂ ~å=@O (S^Œ∞"ÕÅ ã¨O=`«û~åÅáê@∞)
x[OQÍ Z=iÔH<· å Pâ◊Û~åºxfl HõeyOKÕ q+¨Ü∞« "Õ∞!

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 93

 q"åǨÅ∞ "Õ^HŒ ÍÅOÖ’ Z‰õΩ¯= P_»O|~åÅ∂, P~åƒù\ÏÅ∂ Ug∞ ÖˉΩõ O_® KåÖÏ
`ÕeHõQÍ [iy#@∞¡ `≥Å∞ã¨∞OÎ k. ~å#∞ ~å#∞ ^ÕâH◊ ÍÖÏ^Œ∞efl|\˜,ì <åQÆ~H° `õ #« ∞ |\˜ì H˘xfl
=∂~°∞ÊÅ∞ KÕ~∞° ÊÅ∞ ã¨OÉèqí Oz LO\Ï~Ú. q"åǨÏ=∞<Õk ã¨OѶ∂¨ xH˜, Ѩi"å~åxH˜ ã¨O`Àëêxfl
HõeyOKÕ q+¨Ü∞« O HÍ|\ì̃ P ã¨OѶ∞¨ ã¨É∞íè ºÅ‰õΩ, Ѩi"å~°OÖ’x "å~°O^Œi q<À^ŒO HÀã¨O,
ã¨O`À+¨O HÀã¨O, "Õ∞à◊`åàÏÅ∞, qO^Œ∞Å∞ – q<À^•Å∞ `«Ñʨ xã¨i QÆ$ǨÅOHõ~} ° Ï^Œ∞Å∞
ã¨~ˆ ã¨i! W=hfl *ÏuÜ≥ÚHõ¯ ™œO^Œ~º° ÉèÏ=##∞, ã¨O㨯 $ux `≥eÜ«∞*Ë™êÎ~Ú. ÃÑO_çH¡ ˘=∂Ô~Î
q+¨Ü∞« OÖ’ P"≥∞ |O^è∞Œ =~åæxH˜ H˘xfl ÉÏ^躌 `« Å∞O\Ï~Ú. "å~°∞ P Ü«∂ HÍ~°ºHõÖÏáêÖ’¡
áêÅ∞ ѨOK«∞HÀ"åeû LO@∞Ok. J\Ï¡ˆQ =~°∞x ѨHõΔO "åiH˜ ‰õÄ_® H˘xfl ÉÏ^茺`«Å∞,
Q“~°=O á⁄O^Õ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ LO\Ï~Ú. H˘xfl q^è∞Œ Å∞ Hˆ =ÅO =^è∂Œ =~°∞ʼnõΩ ã¨O|OkèOz#qQÍ
=∂¢`"« ∞Õ LO\Ï~Ú –– áê}˜¢QÇÆ Ï¨ }O, ¢QOÆ kè|O^è#Œ O, ǨÏ$^ŒÜ∞« ã¨Ê~°≈ÖÏO\˜q. H˘xfl q^è∞Œ Å∞
LÉèíÜ«∞ ѨHΔÍÅ"åi P#O^ŒO HÀã¨O J~Ú LO\Ï~Ú –– `«ÅO¢ÉÏÅ∞
ѨÓÅ^ŒO_»Å =∂~°∞Ê, |O`«∞ÖÏ@Å∞, Éè’[# ã¨=∞Ü«∞OÖ’x q<À^•Å∞
"≥Ú^ŒÖ#·ˇ q. H˘xfl q^è∞Œ Å∞ =^è∂Œ =~°∞ʼnõΩ ã¨O`å# ¢áêÑ≤xÎ HÍOHΔ̃OKÕq,
H˘xfl q^èŒ∞Å∞ Ñ≤`«$^Õ=`«Å#∞ `«$Ñ≤ÎѨ~°KÕq, H˘xfl ¢QÆǨÏ^Àëê^Œ∞Å#∞
x"åiOKÕq, H˘xfl q^è∞Œ Å∞ HõëêìÅ#∞ `˘ÅyOK«@O HÀã¨O KÕ¿ãq, W\Ï¡
J<ÕHõ ~°HÍÅ∞QÍ LO\Ï~Ú. WqHÍHõ Pj~°fiK«<åÅ∞, ^Õ=`å ѨÓ[Å∞, Ü«∂l˝Hõ
¢H˜Ü«∞Å∞, ¢áê~°÷#Å∞, ¢=`åÅ∞, ѨO_ç`« ã¨`å¯~åÅ∞ W\Ï¡ J<ÕHõ q^èŒ∞Å∞
LO\Ï~Ú. W=hfl "≥Ú`«OÎ g∞^Œ P #∂`«# ^ŒOѨ`∞« Å ^•OѨ`º« O K«H¯õ QÍ
ã¨∞Yã¨O`ÀëêÅ`À ™êQÍÅ<Õ!
J^è~Œ fi° "Õ^OŒ Ö’x q"åÇ¨Ï =∞O¢`åÅ`À xO_çÜÚ« #fl 14–=. HÍO_»Ö’x ~Ô O_»∞
J#∞"åHÍÅÖ’#∞ ã¨∂~åºK«O¢^∞Œ Å q"åǨϢH=õ ∞O XHõ ~°∂ѨHOõ QÍ, K«H¯õ \˜ HõÅÊ#QÍ, =i‚OѨ|_ç
LOk. Wk ZO`« HÍÅÊxHõ" ≥∞ ÿ # =~° ‚ # J~Ú<å, "Õ ^ Œ |∞∞+¨ μ Å∞– "≥ · k ä Hõ Hõ = ÙÅ∞
™ê^躌 "≥∞#ÿ O`«=~°‰Ωõ Ü«∞^ä•~°÷ ã¨OѶ∞¨ r=<å<Õfl =i‚Oz#"åÔ~#· O^Œ∞#, "Õ^|Œ ∞∞‰õΩ¯Å#∞ |\˜ì
P<å\˜ ™êOѶ∞≤ HÍKå~å^Œ∞Å#∞ ¢QÇÆ Ï≤ Oz#>Ë¡ D q"åÇ¨Ï q^è∞Œ Å#∞ Ãã`· O« =∞#O ¢QÇÆ Ï≤ OKåe.
ã¨∂~°∞ºx Ѩ٢uHõ ã¨∂~åº. ™È=Ú_»∞ JO>Ë H˘O^Œ~∞° K«O¢^∞Œ _»<åfl~°∞. =∞i H˘O^Œ~∞° ã¨+L=∞
J<Õ J~°O÷ Ö’ t=Ù_»∞ J<åfl~°∞. ^Õ=`«ÅO`å D q"åǨÏOÖ’ áêÖÁæ<åfl~°∞. J^è~Œ fi° "Õ^OŒ Ö’x
q"åÇ¨Ï ã¨O™ê¯~° ¢H=õ ∞O W\Ï¡ LOk (14–1–1 #∞O_ç 61 =~°‰Ωõ )
=^èŒ∞=Ù JO^Œ"≥∞ÿ# =¢™êÎÅ#∞, L`«ÎsÜ«∂xfl ^èŒiOz, HõO_»¡‰õΩ HÍ@∞Hõ ÃÑ@∞ìH˘x,
J~°÷t~À"Õ+¨ì#O ^•eÛ `«# ã¨Y∞Å∞ "≥O@~åQÍ, PKåÛùk`«"≥∞ÿ L#fl ~°^äŒOÖ’ ‰õÄ~°∞ÛO_ç
94 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
Éè~í ~ΰ ÚO\˜H˜ ¢Ñܨ ∂« }=∞ø`«∞Ok. Hõ@fl HÍ#∞HõÅ ~°∂ѨOÖ’ P"≥∞ H©Ü∞« |_ç# P"≥∞ `åÅ∂‰õΩ
ã¨OѨ^Œ JO`å P"≥∞ "≥O@ =ÙO@∞Ok. ѨÙ\˜xì O\˜ #∞O_ç |Ü«∞Å∞^Õ~ˆ @ѨÙÊ_»∞ D ÉèÏ"åÅ∞HõÅ
=∞O¢`åÅ∞ K«^Œ∞=|_»`å~Ú –– Éèí~°ÎÅ#∞ ^ŒÜ«∞QÆey# ã¨∞ǨÏ$[˚<åhfl ~ÚKÕÛ J~°º=Úx
(ã¨∂~°∞º_»∞ ÖË^• Ñ≤`~« ∞° ÅÖ’ ¢Ñ^¨ =Œè Ú_»∞) hHÀã¨O ¢áêi÷ã∞¨ <Î åfl#∞. <Õ#∞ D =^è∞Œ =Ù‰õΩ WK«\#˜ ∞O_ç
–– D ~ÚO\˜x =^Œe"≥à§ı ™êfi`«O¢`åºxfl ~Úã¨∞<Î åfl#∞. H˘=∞‡#∞O_ç ѨO_»∞#∞ "Õ~∞° KÕã#≤ @∞¡QÍ
Ñ≤`$« QÆ$ǨÏO#∞O_ç x#∞fl "Õ~∞° KÕã∞¨ <Î åfl#∞ JO`Õ `«Ñʨ Ѩu QÆ$ǨÏO #∞O_ç "Õ~∞° KÕÜ∞« @O ÖË^∞Œ
ã¨∞=∂! <Õ#∞ D"≥∞#∞ Éè~í Ü Î° Ú≥ Hõ¯ WO\˜Ö’ ¢¿Ñ=∞ J<Õ =∞^è∞Œ ~°"∞≥ #ÿ |O^è#Œ O`À |Okè™êÎ#∞.
=∞Ç≤Ï`å`«∞‡_≥#· WO¢^∞Œ _»∞ D"≥∞‰õΩ Sâ◊fi~åºxfl ~ÚzÛ, Ѩ٢`∞« Å=∞^躌 ã¨O`À+¨O`À LO_Õ@@∞¡
KÕÜÚ« QÍHõ! ã¨q`«$^Õ=Ù_»∞ (ã¨∂~°∞ºx, `«O¢_)ç U =~°∞}áêâ◊O`À |OkèOz LOKå_À P
=~°∞}áêâ◊O#∞O_ç (¢¿Ñ=∞áêâ◊O#∞O_ç) D"≥∞#∞ =Ú‰õΩÎ~åex KÕã¨∞Î<åfl#∞. F ã¨∞^Œf!
ã¨`º« ã¨fi~°Oæ Ö’, ã¨^∞Œ }æ ¢ÑѨ O¨ K«OÖ’ h=Ù Éè~í `ΰ Àáê@∞ ã¨∞YOQÍ LO_»∞! ÉèQí ∞Æ _»∞
(ã¨∂~°∞º_»∞, t=Ù_»∞) h áê}˜¢QÇÆ Ï¨ }OÖ’ h‰õΩ =∂~åæxfl K«∂ѨÙQÍHõ! QÆ$ǨxH˜
™ê¢=∂l˝q J=\ÏxÔH· h Éè~í ΰ ~ÚO\˜H˜ |Ü«∞Å∞^Õ~∞° . h"åi`À, Ѩi[#∞Å`À
¢ãHΑ ˜ `«y#@∞¡QÍ =∞^è∞Œ ~°OQÍ =∂\Ï¡_∞» .—— Jx.
ÃÑO_ç<¡ å_»∞ =∞O¢`Ñ« Ó¨ `«"∞≥ #ÿ [ÅO`À =^è∞Œ =Ù#∞ ™êfl#O KÕ~Ú™êÎ~∞° .
t~ÀÉè∂í +¨}O ^èiŒ OѨ*™Ë êÎ~∞° (áêѨ\ a˜ à◊§). "Õ^=Œ ∞O¢`åÅ`À ¢H˘`«=Î ¢™êÎÅ#∞
^èiŒ OѨ*™Ë êÎ~∞° . `«e¡ Ѩ٢uHÍ qÜ≥∂QÆO`À HõO@ h~°∞ÃÑ_»∞`«∞Ok. `«~∞° "å`«
q"åÇ¨Ï Hõ~‡° HÍO_» ¢áê~°OÉè=í ∞ø`«∞Ok ––
Éèí∂^ÕqÜ≥ÚHõ¯ JOHÍxH˜ (X_çH˜) ¢áêux^蕺xfl =Ç≤Ïã¨∞Î#fl@∞¡QÍ
=^è∞Œ =Ù#∞ XHõ ~åuÃÑ· xÅɡ_`» å~°∞ (Pâ߇~ÀǨÏ}O). =~°∞_»∞ ã¨=Úz`«"∞≥ #ÿ =∞O¢`åÅ#∞
Ѩiãî ∂¨ Î P"≥∞áê}˜x Ѩ@∞ìH˘x, P"≥∞#∞ áÈ+≤™êÎ#x "åQÍÌ#O KÕ™êÎ_∞» . `«~∞° "å`« =~°∞_»∞
=^è∞Œ =Ù‰õΩ =¢™êÎÅ#∞, PÉè~í } ° ÏÅ#∞ HÍ#∞HõQÍ ~Ú™êÎ_∞» . =^è∞Œ =Ù "å\˜x ^èiŒ ã¨∞OÎ k. =~°∞_»∞
P q^èŒOQÍ JÅOHõ$`«Ü≥ÿ∞# =^èŒ∞=Ù#∞ K«∂z P#Ok™êÎ_»∞. Ñ≤=∞‡@ Éèí∂`«¢¿Ñ`å^Œ∞efl,
^Œ∞+¨âì ‰◊ Ωõ bÎ fl x~åHõiOK«@O HÀã¨O H˘xfl ¢áê~°#÷ Å∞ KÕ™êÎ~∞° . â◊√ÉèÏxfl HÍOH˜ãΔ ∂¨ Î q"åǨÏÜ«∂¢`«
(Tˆ~yOѨÙ) P~°OÉè=í ∞ø`«∞Ok. D Ü«∂¢`Ö« ’ H˘xfl =∞O¢`åÅ#∞ K«^∞Œ =Ù`å~°∞. "å\˜ ÉèÏ=O
~Ú\Ï¡ LO@∞Ok –– ''D =^è∞Œ =Ù‰õΩ WO`«‰Ωõ ѨÓ~°fiO ™È=Ú_»∞, `«~∞° "å`« QÆO^è~Œ ∞° fi_»∞,
Ñ≤=∞‡@ JyflѨuQÍ L<åfl~°∞. JO>Ë (áêu ~°HfΔõ u Ѩuó) ~°H‰Δõ Ωõ Å∞QÍ L<åfl~°∞. P"≥∞#∞
=~°∞ã¨QÍ P =Ú=Ùfi~°∂ ~°HOΔ̃ z D =~°∞xH˜ WѨÙÊ_»∞ WKåÛ~°#fl=∂@. `«~∞° "å`« Tˆ~yOѨÙ
=~°∞x ~ÚO\˜H˜ =ã¨∞OÎ k. (J^è~Œ fi° "Õ^OŒ – 14–2–1 #∞O_ç 71 =~°‰Ωõ ™ê~åOâ◊O).
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 95
 =~°∞x ~ÚO\˜#∞O_ç Éè∂í `«¢¿Ñ`å^Œ∞efl `Àe"Õã≤ =ÚO^Œ∞QÍ<Õ â◊√¢ÉOíè KÕã≤ LO\Ï~°∞.
J`«"Î åiO\’¡ ¢Ñ"¨ tÕ Oz# `«~∞° "å`« =^è∞Œ =Ù `«#‰õΩ HÍ#∞HõQÍ ~ÚzÛ# L`«sÎ Ü«∂xfl ^èiŒ Oz
Éè~í `ΰ Àáê@∞ QÆ$Ǩºyfl HÔ ^Œ∞~°∞QÍ ‰õÄ~°∞ÛO@∞Ok. JHõ¯_» =$+¨Éíè K«~‡° Og∞^Œ Ѩ~z° # ^Œ~ƒ° Åù g∞^Œ
‰õÄ~°∞ÛO_ç Éè~í `ΰ Àáê@∞ Jyflx ѨÓlã¨∞OÎ k.
`«~∞° "å`« =^è∞Œ =Ù#∞ D q^èOŒ QÍ Pj~°fik™êÎ~∞° –– ''D `«eX¡ _çÖ’ J<ÕHõ ~°∂áêÅ∞
Hõey# tâ◊√=ÙÅ∞ ѨÙ@∞ì^∞Œ ~°∞QÍHõ! â◊√ÉèÅí Hõ}Δ ÏÅ`À ‰õÄ_ç# D"≥∞, D JyflÜ≥∞^Œ∞@ ‰õÄ~°∞ÛO_ç
Éè~í `ΰ Àáê@∞ ^Õ=`«Å#∞ P~åkèOK«∞K«∞O_»∞ QÍHõ! â◊√ÉèÅí Hõ} Δ Ü«ÚHõ"Î ∞≥ ÿ WO\˜x ÃÑOá⁄OkOz,
áÈ+≤OKÕ D"≥∞ `«# Éè~í Hΰ Àã¨O â◊√ÉèHí Í~åºÅ∞ KÕÜÚ« QÍHõ J`«‰Î Ωõ , =∂=∞‰õΩ, Éè~í ‰Î° Ωõ , WO\˜Ö’#∞#fl
"å~°O^ŒiH˜ ã¨O`Àëêxfl HõeyOK«∞QÍHõ! D"≥∞ â◊√ÉèÅí Hõ} Δ ã¨OѨ#fl. g∞~°O`å ~°O_ç, D
ã¨∞=∞OQÆox K«∂_»O_ç. Sâ◊fi~åºxfl ~Ú=fiO_ç. WHõ¯_» L#fl\˜ì, â◊√¢ÉèíˆHâßÅ∞ Hõey#\˜ì
=Ú`≥·Î^Œ∞=Öˇ·# =$^Œú¢ã‘ÎÅ∞, Ü«Ú=`«∞Å∞, =Ü≥∂=$^Œ∞úÅ∞ JO`å D"≥∞#∞
Q“~°qã¨∞<Î åfl~°∞ QÆ^•! J~Ú`Õ, WHõ g∞~°O`å g∞ g∞ WO_»‰¡ Ωõ "≥à§◊ O_ç——
Jx. (q"åǨxH˜ ã¨OѶ∂¨ #∞=∞u ÅaèOzO^Œ#fl=∂@)
JO`å "≥ o §áÈ~Ú# Ñ≤ = ∞‡@ Éè Ï ~° º Éè í ~ ° ΠŠ㨠= ∂QÆ = ∞O
P~°OÉè=í ∞ø`«∞Ok. ~å¢uH˜ =^è∞Œ =Ù#∞ Ѩ_H» Qõ kÆ Ö’xH˜ fã≤H˘x "≥_`» å~°∞.
=^è∂Œ =~°∞Å∞ XHõi <Õ¢`åÅ#∞ XHõ~∞° Jaè+H≤ OÎõ KÕ™êÎ~∞° . =^è∞Œ =Ù =~°∞xH˜
=∞#∞*Ï`« =¢™êÎxfl –– =∞O¢`«Ñ¨Ó`«"≥∞ÿ# =¢™êÎxfl –– ^èŒiOѨ*Ëã¨∞ÎOk.
W~°∞=Ù~°∞ UHõâ◊Ü«∂ºQÆ`«∞Ö∫`å~°∞. Ñ≤=∞‡@ =~°∞_»∞, ¢ã‘Îx ÉÏźO#∞O_ç
P=Ç≤ÏOz L#fl\˜ì qâßfi=ã¨∞=Ù J<Õ QÆO^è~Œ ∞° fix `˘Åyá⁄=∞‡x =∞O¢`åÅ`À
Ji÷™êÎ_∞» . `«~∞° "å`« ã¨`û« O`å<åxfl ~ÚKÕÛ =∞O¢`åÅ#∞ K«kq ã¨OQÆq∞™êÎ~∞° . `«#‰õΩ g~°∞Öˇ#·
Ѩ٢`«∞efl ~Ú=fi=Åã≤#kQÍ#∞, Ѩk=∞Ok Ѩ٢`«∞efl ¢Ñ¨™êkOK«=Åã≤#kQÍ#∂, Jyflx
¢áêi÷™êÎ~∞° . Ñ≤=∞‡@ `å=Ú ^èiŒ Oz# "≥"· åÇ≤ÏHõ =¢™êÎÅ#∞ ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞xH˜ ~ÚzÛ"Õ™êÎ~∞° ––
^Œ∞+ì̈¢QÇÆ Ï¨ ÉÏ^èÅŒ hfl "å\˜`À<Õ áÈ`åÜ«∞x #=^ŒOѨ`∞« efl ÃÑ^ŒÅÌ ∞ =∞O¢`åÅ`À Pjfi~°k™êÎ~∞° .
=~°∞_»∞, ÉèÏ~°º‰õΩ D kQÆ∞= J~å÷xfl ~ÚKÕÛ =∞O¢`åÅ`À ™êfiQÆ`q« ∞™êÎ_∞» –– ''<Õ#∞ ѨÙ~°∞+¨μ}˜,‚
h=Ù ¢ãqΑ , <Õ#∞ PHÍâßxfl, h=Ù Éè∂í q∞q, <Õ#∞ ™ê=∂xfl, h=Ù |∞∞‰õΩ¯=Ù. D q^èOŒ QÍ
=∞#O HõÅã≤ LO^•O. WHõ =∞#O =∞# Ñ≤ÅÅ¡ ‰õΩ `«e¡ ^ŒO¢_∞» ÅO HÍ"åe—— Jx.
JO`«=~°‰Ωõ =∞#O |∞∞ˆQfi^Œ J^è~Œ fi° "Õ^Œ HÍb#"≥∞#ÿ q"åǨxH˜ ã¨O|OkèOz# PKå~åefl
`≥Å∞ã¨∞H˘<åflO. nxx|\ì̃ "≥"· åÇ≤ÏHõ Hõ~‡° HÍO_»Ö’¡ ¢H"õ ∞Õ Ñ‘ =∂~°∞Ê =zÛ#@∞¡ QÀK«iã¨∞OÎ k.

96 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

|∞∞ˆQfi^ŒOÖ’x q"åǨÏã¨∂HÍÎ<Õfl J^èŒ~°fi"Õ^ŒOÖ’ ¢QÆÇ≤ÏOKå~°∞. HÍx, |∞∞ˆQfi^ŒOÖ’x z#fl
ã¨∂HÍÎxfl J^ä~Œ fi° "Õ^OŒ Ö’ 64, 75 =∞O¢`åÅ∞ QÆÅ ~Ô O_»∞ ã¨∂HÍÎÅ∞QÍ qѨÙbHõiOz#@∞¡
`≥Å∞ã¨∞OÎ k. WO`«=~°‰Ωõ K≥ÑÊ≤ #^•xfl|\˜ì =∞#O ¢QÇÆ Ï≤ OKåeû# q+¨Ü∂« Å∞ (1) Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯
q"åǨÏO Hõ#º ~ÚO@<Õ [~°Q@ Æ O, (2) `«O¢_Ü
ç ∞Õ Hõ<åº^•#O KÕÜ∞« @O (3) P_»ÃÑO_ç"¡ åi
~ÚO@ #∞O_ç ÃÑO_çH¡ ˘=∂Ô~#Î ∞ fã≤H˘x =~°∞x ~ÚO\˜H˜ "≥à§◊ @O (4) Ѩk=∞Ok Ѩ٢`∞« efl
~Ú=∞‡#fl ¢áê~°#÷ |∞∞ˆQfi^ŒOÖ’ LOk. J^ä~Œ fi° "Õ^OŒ Ö’ P ¢áê~°#÷ ÖË^∞Œ (5) =^è∞Œ =Ù Ü«Ú=u
J~Ú=Ù#flk ѨãÑ≤ Å≤ ¡ HÍ^Œ∞.
ã¨∂¢`~« K° <« å HÍÅOÖ’x q^è∞Œ Å∞:
QÆ$ǨϺ ã¨∂¢`åÖ’¡ *Ï`«H~õ ‡° "≥Ú^ŒÅ∞ QÆ~åƒù^•# Ѩ~º° O`«O [iˆQ 18 ã¨O™ê¯~åʼnõΩ
ã¨O|OkèOz# q^è∞Œ Å∞ K≥Ñʨ |_®¤~Ú. Hõ~‡° Å<Õq ¢â√◊ uÅHõ} Δ =Ú HõÅq, PKå~°
ÅHõΔ}=Ú HõÅq Jx Ô~O_»∞ q^è•Å∞QÍ L<åfl~Ú. Ü«∞[˝Ü«∂QÍ^Œ∞Åhfl
¢Ñ`¨ º« HõOΔ QÍ "Õ^•Å=Å¡ `≥Å∞ã¨∞HÀ|_»∞`«∞<åfl~Ú. q"åǨÏO "≥Ú^ŒÖ#·ˇ Hõ~‡° Åhfl
PKå~°O =Å¡ `≥eÜ«∞|_»∞`«∞<åfl~Ú. D QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÅ<Õ ™ê‡~°ãÎ ∂¨ ¢`åÅx
‰õÄ_® JO\Ï~°∞.
D QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÖ’¡ É∫^è•Ü«∞#, PѨãOÎ̈ |, ã¨`åºëê_è,» ¢^•Ç¨ºÜ«∞},
JQÆãºÎ̈ , âßO_çź, Pâ◊fiÖÏÜ«∞#, âßOÉè=í , HÍ`åºÜ«∞# QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÅ<Õ D
`˘q∞‡k q∞H˜¯e ¢áêp#"≥∞#ÿ q. â∫#H©Ü∞« , ÉèÏ~°^•fi[, Jyfl"≥â· º◊ , *ˇq· ∞hÜ«∞,
"å^è∂Œ Å, =∂^躌 Ok#, H“O_ç#º, H“+‘`H« =õ ÚÅ<Õ `˘q∞‡k QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÅ∂
`«~∞° "å`«=x JO\Ï~°∞.
D QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÖ’¡ Pâ◊fiÖÏÜ«∞#, H“+‘`H« õ (âßOMÏÜ«∞#) âßOÉè=í QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÅ∞
|∞∞ˆQfi^•xH˜ ã¨O|OkèOz#q –– |∞∞HͧvÜ«∂Å∞.
QÀdÅ, MÏk~° QÆ$ǨϺã¨∂¢`å^Œ∞Å∞ ™ê=∞âßY‰õΩ K≥Ok#q. WHõ Hõ$+¨Ü ‚ ∞« Aâß≈vÜ«∞"≥∞#ÿ
QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÖ’¡ PѨãOΨ |, É∫^è•Ü«∞# QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÅ∞ `≥u· sÎ Ü«∞âßY‰õΩ K≥Ok#q. Ç≤Ï~°}ºˆHt,
=∂#= QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÅ∞ "≥∞¢ÿ `åÜ«∞}©Ü∞« âßY‰õΩ K≥Ok#q.
â◊√Hõ¡ Ü«∞Aˆ~fi^ŒâßY‰õΩ K≥Ok# "å\˜Ö’¡ áê~°ã¨¯~° QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÅ∞ ¢Ñ¨ã≤^Œú"≥∞ÿ#q.
H“tHõ QÆ$ǨϺã¨∂¢`O« J^è~Œ fi° âßY‰õΩ K≥Ok#k HÍ|\˜,ì PÜ«∂"Õ^⌠ßYÅ ##∞ã¨iOKÕ"å~°∞, P
"Õ^⌠ßYÅ∞ P^è•~°OQÍ =zÛ# QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÅ<Õ ¢áê=∂}˜HOõ QÍ ¢QÇÆ Ï≤ ã¨∂Î PK«iã¨∞<Î åfl~°∞.

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 97

PÜ«∂ "Õ^⌠ßYÅ`Àáê@∞, ¢áêOfÜ«∞ Éè^Ë •Å∞ ‰õÄ_® D QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÖ’¡ HÍ#=™êÎ~Ú.
=∞# ^ŒH} Δ̃ ^ÕâO◊ Ö’, =ÚYºOQÍ PO¢^^Œè âÕ O◊ Ö’ Jxfl =~å‚ÅÖ’#∂ PѨãOΨ | QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÖË
¢áê=∂}˜HOõ QÍ Ñ¨iQÆ}O˜ Ѩ|_»∞`«∞<åfl~Ú J#∞ã¨iOѨ |_»∞`«∞<åfl~Ú. É∫^è•Ü«∞# ã¨∂¢`∞« Å∞
‰õÄ_® H˘O^Œ~∞° <åfl~°∞. L`«~Î ^° âÕ O◊ Ö’ áê~°ã¯¨ ~°, É∫^è•Ü«∞# QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÅ#∞ JkèHOõ QÍ
J#∞ã¨iã¨∞Î#fl@∞¡ `≥Å∞ã¨∞ÎOk. U ã¨∂¢`åÅ#∞ J#∞ã¨iOz<å, ¢Ñ¨^è•#"≥∞ÿ# "≥·"åÇ≤ÏHõ
q^èŒ∞ÅxflO\˜Ö’#∞ áê\˜OѨ|_®¤~Ú. =~°∞㨢Hõ=∞OÖ’ =∂~°∞ÊÅ∞ LO>Ë LO_»=K«∞Û.
"Õ^HŒ ÍÅOÖ’ÖËx H˘xfl ¢H˘`«Î "≥"· åÇ≤ÏHõ q^è∞Œ Å∞ g\˜Ö’¡ KÀ@∞KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~Ú. L^•II "Õ^HŒ ÍÅOÖ’
ÖËx =∞^èŒ∞Ѩ~°¯O, ÖÏ[Ǩϟ=∞O, Jâ߇`ÀǨÏ}O, ǨÏ$^ŒÜ«∞ã¨Ê~°≈, ã¨Ñ¨ÎѨk, ¢^èŒ∞=^Œ~°≈#O,
J~°∞O^èfŒ ^Œ~≈° #O ÖÏO\˜q.
WO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}O U=∞O>Ë, "≥k· HõHÍÅO `«~∞° "å`« ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞Å∞ PÜ«∂¢áêO`åÖ’¡,
™ê÷xHõOQÍ LO_Õ H˘xfl PKå~åefl q"åÇ¨Ï Hõ~‡° HÍO_»Ö’ KÕ~åÛÅx J#∞H˘x
LO\Ï~°∞. P ¢áêOfÜ«∞ PKå~åefl, ÃÑ^ŒÅÌ ∞ K≥ÑÊ≤ # "å\˜h, P q^è∞Œ Ö’¡
KÕ~Û° @O J`åºO`å=â◊ºHõO J~ÚLO@∞Ok. L^•Ç¨Ï~°}QÍ K≥áêÊÅO>Ë,
D<å_»∞ =∞#O =^è∂Œ =~°∞ÅKÕ`« XHõiH˘HõiH˜ ѨÓÅ^ŒO_»Å∞ "Õ~Úã¨∞<Î åflO.
Wk "≥k· Hõ qkèHÍHõáÈ~Ú<å, Ö∫H˜HÍKå~°"∞Õ J~Ú<å JO^Œ~∂° KÕã∂¨ LÎ #fl
PKå~°O J~Ú#O^Œ∞# H˘O`«HÍÖÏxH˜ Wk XHõ qkèHÍ=K«∞Û. ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞_»∞
D ^ŒO_»Å∞ "Õ~ÚOK«Háõ È`Õ ÃÑO_çH¡ ˜ =zÛ#"å~°∞ T~°∞HÀ~°∞. D q^èOŒ QÍ
™ê÷xHõ"∞≥ #ÿ PKå~åÅ∞, "Õ_∞» HõÅ∞, D q^è∞Œ Ö’¡ KÀ@∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~Ú. JO>Ë,
"≥·kHõ =∞O¢`åÅ∞, Ö∫H˜Hõ =∞O¢`åÅ∂ Ô~O_»∂ Hõeã≤<å~Ú. ™ê÷xHõ"≥∞ÿ#
"Õ_∞» HõʼnõΩ, `«O¢`åʼnõΩ L^•Ç¨Ï~°}Å∞QÍ =∞#O =^è∂Œ =~°∞Å∞ `«Å∞ѨÙ=^ŒÌ ¿Ñ~°∞K¡ Ñ≥ ʨ @O,
XHõ HõOK«OÖ’ Éè’[#O KÕÜ∞« @O, "Õ∞A"å}©Å∞, ^ŒO_®_çOѨÙÅ∞ ÖÏO\˜q. W@∞=O\˜=hfl
KÕ~@ ° O=Å¡ q"åÇ¨Ï Hõ~‡° HÍO_» ÃÑiyáÈ~ÚOk. PѨãOΨ |, Pâ◊fiÖÏÜ«∞<åk ã¨∂¢`H« Í~°∞ÅO`å
‰õÄ_® q"åÇ¨Ï ã¨O™ê¯~°OÖ’ ¢QÍg∞} PKå~° =º=Ǩ~åÅ#∞, PÜ«∂ ‰õΩÖÏÅ ¢áêp#
Ѩ~O° Ѩ~åQÆ`"« ∞≥ #ÿ =∞~åº^ŒÅ#∞, `«Ñʨ ‰õΩO_® áê\˜OKåÅx <˘H˜¯K≥áêÊ~°∞. PÜ«∂ ‰õΩÖÏʼnõΩ
ã¨O|OkèOz# =$^Œú ¢ãÅΑ #∞ ã¨O¢Ñk¨ Oz KÕÜ∞« =∞x ‰õÄ_® K≥áêÊ~°∞.
''¢H=õ ∞ LHõóΠ㨠K« ^ÕâßKå~° =âı<å#∞ Hõ~=ΰ ºó——
(¢ÑÜ ¨ ∂≥ QÆ~`° fl« O, <å~åÜ«∞}Éè@í ∞ì Hõ$`«O)
''[#Ѩ^Œ ^è~Œ å‡<£ ¢QÍ=∞^è~Œ å‡â◊Û q"å¿ÇÏ ¢Ñf¨ Ü«∂<£——
(x~°Ü ‚ ∞« ã≤O^è∞Œ ѨÓ~°fiÉèÏQÆO – Hõ=∞ÖÏHõ~É° @
íè ∞ì)
98 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
 ''ã¨HÅõ ¢QOÆ ^ä•ã¨<å^Œ$`åºKå~å#∞ ã¨~}° "Õ∞"ÕKåÛù Ѩi`Àëê~°O÷ Ü«∞^ä• Kå~°=∞Ñ≤ ¢ÑÜ
¨ ∂≥ QÀ
eHõº`Õ——
(ã¨O™ê¯~° H“ã¨∞ÉÎ Oíè –– J#O`«^=Õ Hõ$`«O)
''¢QÍ=∞=K«#O K« ‰õΩ~°∞ºó—— (áê~°ã¯¨ ~° QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÅ∞ 1–8–11)
''[#Ѩ^Œ ^è~Œ å‡ó ¢QÍ=∞^è~Œ å‡â◊Û q"å¿ÇÏ ¢Ñf¨ Ü«∂`ü——
(Pâ◊fi. QÆ$. ã¨∂. 1–5–1)
''P=$`åâßÛ ¢ãâΑ º◊ ó ¢Ñf¨ ÜÕ∞~°<—£ — (PѨ. QÆ$.ã¨∂. 2–15)
''¢QÍ=∞â◊É#ÌË ã¨fi‰õΩÅ =$^•úó ¢ãÜ Î≤ ∂≥ aènÜ
ä ∞« <ÕÎ `åóÇ≤Ï Ñ¨Ó~°fiѨÙ~°∞Ã+,· , ~°#∞+‘Ü
ª ∞« =∂#O
ã¨^•Kå~°O 㨇~°x.Î ——
(áê~°.QÆ$. ã¨∂¢`åʼnõΩ QÆ^•^è~Œ ° \©H)õ
D q^èOŒ QÍ ¢QÍ=∞ ^è~Œ å‡xH˜, =$^Œú =K«<åxH˜, ^ÕâßKå~åxH˜ ¢áê^è•#º`«
=zÛO^Œ<Õ q+¨Ü∞« O =∞#O =ÚYºOQÍ QÆ=∞xOKåe. D<å_»∞ Ãã`· O« D
=¸_çO\˜H˜ L#fl ¢áê^è•#º`«#∞ =∞#O JOwHõiOz f~åeûO^Õ! P q^èOŒ QÍ
ã¨O㨯iOK«∞HÀ"åeûO^Õ! ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞Å∞ Ãã`· O« HÍÖÏxfl|\ì̃ =zÛ# =∂~°∞Êefl
QÆ∞iÎOz, J<ÕHõ Ö∫H˜Hõ ¢HÜ ˜ ∞« efl Ãã`· O« JOwHõiOz "Õ^ÀHõÎ q^è∞Œ Å`ÀÉÏ@∞
"å\˜H˜ ‰õÄ_® ™ê÷<åxfl HõeÊOKå~°∞, HõeÊã¨∞<Î åfl~°∞. W@∞=O\˜ ¢áêOfÜ«∞=Ú,
Ѩ~°OѨ~åQÆ`«=Ú J~Ú# ¢H˜Ü«∞ÖË "Õ^ÀHõÎ q^èŒ∞ÅHõO>ˇ JkèHõ ¢áê^è•#º`«
=Ç≤Ïã¨∞<Î åflÜ«∞x J<åfl, `«ÑÙ¨ ÊÖË^∞Œ . g\˜H˜ –– D ÖÏOKè<« åʼnõΩ, PKå~åʼnõΩ
¢â√◊ u 㨇 $u ¢Ñ=¨ ∂}ÏÅO@∂ Ug LO_»=Ù. HÍ|\˜ì `«=∞ H˘=∂Ô~Î q"åǨxH˜
`«=∞ PKå~°OÖ’ÖËx ÖÏOKè«<åÅ∞ =ÔQ·~åÅ∞, `«=∞ ‰õΩ=∂~°∞x q"åǨÏOÖ’ `«Ñ¨Êxã¨iQÍ
áê\˜OKåeû# q^è∞Œ Ö∫`å~Ú. D ™ê÷xHÍKå~åÅ∞, ÖÏOKè<« åÅ∞ =ÔQ~· åÖ’¡ ¢Ñ[¨ Å qâßfi™êʼnõΩ
Z‰õΩ¯= ¢áê^è•#º`« L#fl@∞¡ `≥Å∞ã¨∞ÎOk. J~Ú`Õ ¢Ñ¨^è•#"≥∞ÿ# "Õ^ÀHõÎ q^èŒ∞Å∞ =∂¢`«O
JqzÛù#flOQÍ, "Õ^ŒHÍÅO#∞O_ç =ã¨∂Î<Õ L<åfl~Ú. =∂~°∞ÊÅ∞ KÕ~°∞ÊÅ∞ ^Õâ◊HÍÖÏxfl|\˜ì
[~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. ѨÓ~°fiO, kfiAÖ’¡ J~Ú^Œ∞ ~ÀAÅáê@∞ [iˆQ D q"åÇ¨Ï HÍ~°ºHõÖÏѨO
JO`å ¢H=õ ∞OQÍ, =¸_»∞~ÀAÖ’¡H˜ ky, P Ñ≤=∞‡@ =¸_»∞ ѨÓ@Ö’¡H˜ `«y,æ ¢Ñ㨠∞¨ `Î O« XHõ¯
ѨÓ@`À ѨÓiÎ J~ÚáÈ"åÅ<Õ Ñ¨^uúŒ Ö’ L#fl@∞¡ `≥Å∞™ÈÎOk. ÃÑO_ç"¡ åi =∞~åº^ŒÅ∞ =ÔQ~· åÅ∞
ÉèíiOK«ÖËHõ u~°∞ѨuÖÏO\˜ ѨÙ}ºˆHΔ¢`åÖ’¡ H˘kÌ QÆO@Ö’¡ D ã¨O™ê¯~åxfl =ÚyOK«∞H˘x
~å=@O ‰õÄ_® Ѩiáê\˜QÍ =∂iOk. nx=Å¡ |O^è∞Œ =ÙÅ `åH˜_ç "åiH˜ KÕÜ∂« eû# =∞~åº^ŒÅ∞,
WO\˜Ö’x KåH˜i, W`«~° Y~°∞ÛÅ∞ KåÖÏ=~°‰Ωõ `«Q∞Æ `æ å~Ú. ^≥=· ã¨xflkèÖ’ KÕâß=∞<Õ `«$Ñ‘Î
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 99
LO@∞Ok. =∞~åº^ŒÅ∞ KÕÜ∞« ÖË^<Œ Õ x+¨Ø~ª åÅ∂ LO_»=Ù. WO`«HOõ >ˇ HÍã¨Î `«‰Ωõ ¯=™ê÷~Ú
HõÅ^≥<· å, Ѩ@}
ì ÏÖ’¡ LO_Õ HõÖϺ}=∞O_»áêÖ’¡, Hõ=¸ºx\© Ǩà◊§Ö’¡, 㨢`åÖ’¡ KÕÜ∞« @O,
nx=Å¡ ‰õÄ_® ÃÑ#· K≥ÑÊ≤ # ™œHõ~åºÅ∞ H˘O`«=~°‰Ωõ LO\Ï~Ú. Z`«∞_Î ∞» ã¨O™ê~°O J<Õ
™ê#∞Éè∂í u`À KåÖÏ=~°‰Ωõ ã¨^∞Œ ‰Ì Ωõ áÈ`å~°∞. W^Õ áÈ#∞ áÈ#∞, ‰õΩÖÏKå~°OQÍ, ^ÕâßKå~°OQÍ,
¢QÍ=∂Kå~°OQÍ =∂i<å =∂~°=K«∞Û. ѨÙ}ºˆHΔ¢`«OÖ’ J=∞O¢`«Hõ"≥∞ÿ<å áêѨO ~å^Œ∞ J<Õ
ÉèÏ=O |ÅѨ_»=K«∞Û. JO>Ë ã¨OѶ¨∞"Õ∞ `«# P#∞‰õÄÖϺxfl|\˜ì, PKå~°=º=Ǩ~åÅ#∞
=∂~°∞Û‰õΩO@∞Ok J<ÕO^Œ∞‰õΩ Wk x^Œ~≈° #O HÍ^•?
=ÚYº"≥∞#ÿ ~Ô O_»∞ =¸_»∞ QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÅ ##∞ã¨iOz K≥Ñʨ |_ç# "≥"· åÇ≤ÏHõ q^è∞Œ efl
QÆ=∞x¿ãÎ Ç≤ÏO^Œ∂ "≥"· åÇ≤ÏHõ q^è∞Œ Ö’¡x UHõ`fi« O =∞#‰õΩ QÀK«iã¨∞OÎ k.
Éè∫^è•Ü«∞# QÆ$ǨϺã¨∂„`åÅ∞ áê~°ã¯¨ ~° QÆ$ǨϺã¨∂„`åÅ∞
=~°„¿ÑHõΔ}O J~°…ºO, =∞^èŒ∞Ѩ~°¯O
<åOn=ÚYO, „ÉÏǨχ}Éè’[#O =„ã¨ÎѨi^è•#O
q"åǨÏǨϟ=∞O ã¨=∞O[ã¨O
=~°∞_»∞ =^è∞Œ =Ù WO\˜H˜ "≥à§◊ @O ã¨g∞Hõ} Δ O
ã¨g∞HõΔ}O Jyfl„Ѩ^ŒH˜Δ}
áê}˜„QÆǨÏ}O q"åǨÏǨϟ=∞O
ã¨ÑÑÎ̈ k¨ ÖÏ[Ǩϟ=∞O
J~°º… O, =∞^è∞Œ Ѩ~¯° O áê}˜„QÆǨÏ}O
JÅOHõ~°}O Jâ߇~ÀǨÏ}O
Jku, J#∞=∞u, ã¨~ã° fi¨ u, „ã‘Î Ü«∞â’QÍ#O
ã¨q`« „Ѩ*ÏѨuǨϟ=∂Å∞ Jyfl„Ѩ^HŒ } Δ̃
ǨÏ$^ŒÜ∞« ã¨Ê~°≈ âı+¨ ÖÏ[Ǩϟ=∞O
Hõ̂~‚[ѨO ã¨ÑÎ̈Ѩk
áê}˜„QÆǨÏ}O ã¨∂~°º^Œ~°≈#O
Jyfl„Ѩ^ŒH˜Δ} ǨÏ$^ŒÜ«∞ã¨Ê~°≈
Jâ߇~ÀǨÏ}O =$+¨K~« ‡° Og∞^Œ ‰õÄ~°∞ÛO_»∞@
ѨÙ#ó Jyfl„Ѩ^HŒ } Δ̃ „QÍ=∞=K«#O
„Ѩ*ÏѨ`«º Ǩϟ=∞O „^èŒ∞=^Œ~°≈#O
L^•fiǨÏO, g_À¯Å∞ „u~å„`«„=`«O
QÆ$ǨτѨ"Õâ◊O J=ã¨^䌺Ǩϟ=∞O
=$+¨ÉKíè ~« ‡° Og∞^Œ ‰õÄ~°∞ÛO_»∞@ L^•fiǨÏ#O
„^è∞Œ =, J~°∞O^èfŒ ^Œ~°≈#O K«`«∞s÷Hõ~°‡
„u~å„`« „=`«O ™ê÷báêHõ „¿ÑHõ}
Δ O
K«`«∞s÷Hõ~°‡ QÆ~åƒù^•#O
LѨã¨O"Õâ◊#O

PѨãOÎ̈ | QÆ$ǨϺã¨∂„`åÅ∞
=~°Ñ¨Ó[ ã¨ÑÎ̈Ѩk
q¿Ñ∞¶ flâ◊fi~°ÑÓ¨ [, ѨÙ}ϺǨÏ"åK«#O Pâ߇~ÀǨÏ}O
~°HΔÍ|O^èŒ#O (ã¨xflHõÅ∞¡ÃÑ· <≥‰Ωõ ¯@)
Ü«∞*’˝Ñ¨g`«^è•~°}O ÖÏ[Ǩϟ=∞O
Hõ<åº=~°}O „Ѩ"Õâ◊Ǩϟ=∞O
=∞^è∞Œ Ѩ~¯° O =$+¨K~« ‡° Og∞^Œ ‰õÄ~°∞ÛO_»∞@
=∞Ǩã¨OHõÅÊO J~°∞O^èŒf ^Œ~≈° #O
Hõ<åº^•#O PˆQflÜ«∞™ê÷báêHõO
K«∂i‚Hõ QÆO^èŒ~°fi ™ê÷Ѩ#O
ã¨g∞HõΔ}O „u~å„`« „=`«O
=ÚǨ˙~°ÎO <åOn ã¨=∂~å^è#Œ O
=^è∂Œ =~°∞Å ã¨OHõÅÊO ã¨^㌠º¨ O
Hõ#º`«ÅÃÑ· HÍ_ç#∞Oz ã¨∞=~°‚ âı+¨Ç¨ÏŸ=∞O
[ÅO`À Jaè=∞O„uOK«@O ã¨=∞O[ã¨O, ã¨g∞Hõ} Δ O
=∞OQÆà◊ã¨∂„`«^è•~°} ã¨=∂"Õâ◊#O
`«ÅO„ÉÏÅ∞ HõOHõ}"≥∂K«#O
„|Ǩχ„QÆOkè <åHõ|e
„Ѩ^è•#Ǩϟ=∞O JѨÊyO`«Å∞
 D Ѩ\ Hì˜ Åõ =Å¡ =∞#‰õΩ kQÆ∞= q+¨Ü∂« Å∞ `≥Å∞ã¨∞<Î åfl~Ú.
1. QÆ$ǨϺã¨∂¢`« ~°K<« å HÍÖÏxH˜ J=∞Å∞Ö’#∞#fl q^è∞Œ Å#∞ ã¨∂¢`H« Í~°∞ÅO`å ¢QÇÆ Ï≤ Oz
¢H=õ ∞|^ŒOú KÕâß~°∞.
2. U"≥·<å ÉèË^•Å<Õq HõxÑ≤¿ãÎ, Jq PÜ«∂ "Õ^ŒâßYÅ#∞ J#∞ã¨iOKÕ"å~°∞
U~°Ê~°K«∞H˘#fl"Õ!
3. D q^èOŒ QÍ ¢Ñu¨ "Õ^⌠ßY‰õΩ `«#"≥#· H˘xfl QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÅ∞ L<åfl~Ú.
4. JxflO\˜Ö’#∞ "Õ^•ÅÖ’x |∞∞‰õΩ¯Å∞ ¢QÇÆ Ï≤ OѨ|_®¤~Ú PÜ«∂ "≥"· åÇ≤ÏHÍKå~åÅ#∂
¢QÆÇ≤ÏOKå~°∞.
5. ¢H"õ ∞Õ }Ï "≥"· åÇ≤ÏHõ q^è∞Œ Å∞, Hõ~‡° HÍO_» ÃÑiy J<ÕHõ =∂~°∞ÊÅ∞,
KÕ~°∞ÊÅ∞ [iQÍ~Ú. LII =∞^èŒ∞Ѩ~°¯O, ÖÏ[Ǩϟ=∞O, Jâ߇~ÀǨÏ}O,
ǨÏ$^ŒÜ∞« ã¨Ê~°≈, J~°∞O^èfŒ ^Œ~≈° #O ÖÏO\˜q.
6. ã¨∂¢`~« K° <« å HÍÖÏxH˜ `«~∞° "å`« HÍÅOÖ’ WOHÍ Z‰õΩ¯= q^è∞Œ Å∞
=zÛ KÕ~å~Ú. ѨÓ~°fiq^è∞Œ Ö’¡ =∂~°∞ÊÅ∂ [iQÍ~Ú. =$^Œú =K«<åxH˜, ¢QÍ=∞
=K«<åxH˜, ^ÕâßKå~åʼnõΩ ™ê÷#O HõeÊOѨ|_»k¤ .
7. ¢Ñ㨠∞¨ `Î « HÍÅOÖ’ WOHÍ J<ÕH"õ ∞≥ #ÿ PKå~åÅ∞, q^è∞Œ Å∞, q"åǨÏ
Hõ~°‡HÍO_»Ö’ KÀ@∞ KÕã¨∞H˘O@∞<åfl~Ú. H˘xfl ¢áêp# q^èŒ∞Å∞ Å∞ѨÎ"≥∞ÿ
áÈ`«∞<åfl~Ú.
8. ¢Ñ=¨ ÚY"≥∞#ÿ q^è∞Œ Å∞ Jxfl ¢áêO`åÖ’¡#∞, Jxfl QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÖ’¡#∞, Jxfl ¢ÑÜ
¨ ∂≥ QÆ
Ѩ^`úŒ ∞« Ö’¡#∞ HõxÑ≤ã∞¨ #Î flO^Œ∞# =∞# ÉèÏ~°fÜ«∞ ^è•i‡Hõ ™ê=∂lHõ ÉèÏ"åÅ∞ "Õ^HŒ ÍÅO #∞O_ç
JqzÛù#flOQÍ ™êy=ã¨∞<Î åflÜ«∞<Õ q+¨Ü∞« O ã¨Ê+¨Oì QÍ QÀK«iã¨∞OÎ k.
9. P~°ºã¨=∂[O "å~°∞ J#∞ã¨iOKÕ, N=∞^ŒÜ Ì ∂« #O^Œ ã¨~ã° fi¨ u ¢Ñ}
¨ `© "« ∞≥ #ÿ ''ã¨O™ê¯~°
qkè—— J<Õ ¢QOÆ ^äOŒ Ö’x q"åÇ¨Ï Ñ¨^uúŒ Ö’ |∞∞ˆQfi^Œ =∞O¢`åÅ`Àáê@∞, áê~°ã¯¨ ~°Q$Æ Ç¨Ïº ã¨∂¢`åÅ#∞
‰õÄ_® ¢QÇÆ Ï≤ OKå~°∞. Dq^èOŒ QÍ ¢Ñ^¨ •è <åOâßÅ∞ Jxfl Ѩ^`úŒ ∞« Ö’¡#∂ HõxÑ≤ã∞¨ <Î åfl~Ú.
WѨÙÊ_»∞ =∞# ^ŒH}Δ˜ ^ÕâO◊ Ö’, =ÚYºOQÍ PO¢^^Œè âÕ O◊ Ö’ PK«iOѨ|_»∞`«∞#fl QÆ$ǨϺã¨∂¢`«
¢ÑÜ
¨ ∂≥ QÆÑ^¨ uúŒ PѨãOΨ | Ѩ^uúŒ . D Ѩ^uúŒ ¢ÑH¨ Í~°O [iˆQ q"åÇ¨Ï q^è∞Œ Å∞ Uq^èOŒ QÍ LO\ÏÜ≥∂
ã¨∂Å÷ OQÍ `≥Å∞ã¨∞‰õΩO^•O.

102 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

¢Ñ¨^è•#O:
xâ◊ÛÜ«∞`åO|∂ÅO –– "åQÍÌ#O –– Jx ‰õÄ_® =º=ǨÏi™êÎ~°∞. H˘O`«=∞Ok
ÅQÆflѨ¢uHõÅ∞ ~ÚzÛѨÙK«∞ÛHÀ=@O, `åO|∂ÖÏÅ∞ ѨÙK«∞ÛHÀ=@O Jx ‰õÄ_® JO\Ï~°∞.
=^è∂Œ =~°∞Å∞ XHõi H˘Hõ~∞° #K«Û@O, Hõ@flHÍ#∞HõÅ∞ #K«Û@O J~Ú# Ñ≤=∞‡@, =^è∂Œ =~°∞Å
`«e¡^ŒO¢_»∞Å∞ XHõ =∞Oz~ÀA# q"åÇ¨Ï xâ◊ÛÜ«∂xH˜ ™êHõΔ ºOQÍ ÃÑ^ŒÌÅ∞, ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞Å
ã¨=∞HõΔOÖ’ =ÚǨ˙~°Î x~°‚Ü«∞OKÕã≤, ÅQÆfl Ѩ¢uHõÅ#∞ `åO|∂ÖÏÅ#∞ Ѩ~°ã¨Ê~°O ~ÚzÛ
ѨÙK«∞ÛH˘O\Ï~°∞. PǨ˙`«∞ʼnõΩ, ÃÑ^ŒÅÌ ‰õΩ `åO|∂ÖÏÅ∞ ~Ú™êÎ~∞° . =~°∞xH˜ Hõ@flOQÍ xâ◊ÛÜ«∞O
KÕã∞¨ H˘#fl ™⁄=Ú‡Ö’ H˘O`«ÉÏè QÆO J_®fi#∞ûQÍ ~Ú=fi@O, =^è∞Œ =Ù‰õΩ ~Ú=fi^ŒÅz# #QÆÅH˘~°‰Ωõ
J_®fi#∞ûQÍ H˘O`« ™⁄=Ú‡ ~Ú=fi@O [~°∞QÆ∞`«∞Ok. H˘xfl ‰õÄÖÏÖ’¡ =~°∞x ~ÚO\˜ ã¨É∞íè º
ÅO^ŒiH˜ =¢™êÎÅ∞ ~Ú=fi@O PKå~°OQÍ LOk. Wk =^è∂Œ =~°∞Å ~ÚO_»Ö¡ ’
ZHõ¯_≥·<å [~°∞QÆ=K«∞Û. D xâ◊ÛÜ«∞ `åO|∂ÖÏÅ∞ ѨÙK«∞ÛH˘#fl Ñ≤=∞‡@
W~°∞ѨHÍΔ Å"å~°∂ =∂@ `«Ñʨ ‰õΩO_® xez LO_®e. H˘OK≥O ~ÚOK«∞q∞OK«∞QÍ
q"åǨÏO [iy#>Ë¡ ѨiQÆ}˜™êÎ~°∞ –– q"åÇ¨Ï q^èŒ∞Å∞ =∂¢`«"Õ∞ q∞ye
LO\Ï~Ú. =ÚǨ˙~°ÎO<å\˜H˜, =~°∞x ѨHõΔO"å~°∞ =^èŒ∞=ÙL#fl ¢QÍ=∂xH˜
ÖË^• q"åǨÏO [iˆQ KÀ@∞‰õΩ `«~°e=™êÎ~°∞. D ¢Ñ¨^è•# =∞<Õk =∞#
^ŒH}Δ˜ ^ÕâO◊ Ö’ [iy#O`« Hõ@∞ìk@ìOQÍ L`«~Î ^° âÕ O◊ Ö’ L#fl@∞¡QÍ HõxÑ≤OK«^∞Œ .

Hõ<åº^•`« ~Ô O_»∞ aO^≥Å`À áê#HõO, ѨÓ*Ï¢^"Œ åºÅ∞ fã≤H˘x q_çkH˜

=™êÎ_∞» . nx<Õ áê#HõO HÍ=_ç JO\Ï~°∞. JK«@ =~°∞x, P`«x `«e^¡ OŒ ¢_∞» Å#∞ ѨÓlOz
"åiH˜ áê#HõO ~Ú™êÎ~°∞. P aO^≥Å#∞ "åiˆH ~ÚzÛ"Õ™êÎ~°∞. ÃÑO_ç¡ `«QÍ^•Å∞,
=∞<À=∂e<åº^Œ∞Å∞ ~ÚHõ¯_»#∞O_Õ ¢áê~°OÉèíO (‰õÄ*Ï aO^≥Å∞ W`«Î_ç=h, z#fl=h,
ã‘Åì ∞qHÍ=h ¿ÑpÅ∞) H˘O^Œ~∞° HõÅ"å~°∞ "≥O_ç aO^≥Å∞ ~ÚKÕÛ@@∞¡ =ÚO^Õ XѨÊO^ŒO
‰õΩ^Œ∞~°∞Û‰õΩO\Ï~°∞.

=^è∂Œ =~°∞Å∞ =∞OQÆà™◊ êfl<åÅ∞ KÕ™êÎ~∞° . Hõ<åº^•`« ‰õÄ_® JÉèºí OQÆ# ™êfl#O KÕ™êÎ_∞» .
WHõ¯_ç#∞O_Õ q"åǨÏq^è∞Œ Å∞ Ü«∞^è•~°O÷ QÍ P~°OÉè=í ∞ø`å~Ú. =^è∞Œ =ÙKÕ`« Q“sѨÓ[ KÕ~Ú™êÎ~∞° .
=~°∞xKÕ`« ã¨~ã° fi¨ fѨÓ[ KÕ~Ú™êÎ~∞° .

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 103

 =~°∞_»∞ ''=∞^Œ~O÷° Hõ<åºO Ѩ$}©^fiŒè O—— Jx. `«#HÀã¨O Hõ#º#∞ =iOK«=Åã≤#kQÍ
#Å∞QÆ∞~°∞ =∞Oz ǨÏ$^ŒÜ∞« O HõÅ"åix q∞¢`∞« Å#∞ LÉèÜ í ∞« ѨHÍΔ Å"åi "Õ∞Å∞#∞HÀˆ~ ÃÑ^ŒÅÌ #∞,
¢ÉÏǨχ}∞Å#∞ Hõ#º=^Œ‰Ì Ωõ ѨOѨÙ`å~°∞. giH˜ =∂~°=æ ºÜ«∂xÔH· ^ŒH} Δ̃ QÍ H˘O`« ^è#Œ O W™êÎ_∞» .
^•iÖ’ `å=∞~° H˘Å#∞Å∞ g∞‰õΩ ã¨∞MÏxfl HõeyOK«∞QÍHõ! Jx ¢áêi÷Oz "åix ѨOѨÙ`å_»∞.
D q^èOŒ QÍ ~ÚKÕÛ ã¨^HŒ }Δ˜ ÏHõ"∞≥ #ÿ `åO|∂ÖÏÅ<Õ Hõ<åº=~°}Å∞ JO\Ï~°∞. "å~°∞ =^è∞Œ =ÙÜ≥ÚHõ¯
`«O¢_Üç Ú≥ ^Œ‰Ì Ωõ áÈ~Ú, =~°∞xÜ≥ÚHõ¯ QÀ¢`« ¢Ñ=¨ ~å^Œ∞efl =i‚Oz K≥ÑÙ¨ `å~°∞. Ñ≤=∞‡@ ''^è~Œ ‡° ¢Ñ*¨ Ï
ã¨OѨ`º« ~°O÷ =$}˜=∞¿ÇÏ—— W\ì̃ ‰õΩÅQÀ¢`å^Œ∞Å∞ Hõey# =~°∞xHÀã¨O, ^è~Œ ‡° HÍ~°º x~°fiǨÏ}
HÀã¨O, ã¨O`å#O HÀã¨O g∞ Hõ#º#∞ =iã¨∞<Î åfl#∞ (=$}©^fiŒè O `«Ãㇷ Kå™êºq∞) Jx =¸_»∞™ê~°∞¡
"åQÍÌ#O KÕ™êÎ_∞» . nx<Õ H˘xfl ¢áêO`åÅ"å~°∞ '"åQÍÌ#O— Jx JO\Ï~°∞. WHõ¯_» LÉèÜ í Ú« Å
QÀ¢`¢« Ñ=¨ ~å^Œ∞efl =¸_»∞™ê~°∞¡ K≥ÑÙ¨ `å~°∞. ã¨ÉÏè ã¨^∞Œ ÅO^ŒiH˜ =^è∂Œ =~°∞Å
ѨÓiÎq=~åÅ∞ `≥Å∞™êÎÜ∞« #fl =∂@.

JukäH˜ J~°º… áê^•º^Œ∞Å∞, =∞^è∞Œ Ѩ~¯° O (ÃÑ~°∞QÆ∞, <≥~Úº, `Õ<≥ D

=¸_çO\˜x HõeÑ≤) ~Ú™êÎ~°∞. =~°∞xKÕ`« =∞^èŒ∞Ѩ~°¯ ¢áêâ◊# KÕ~ÚOz,
#∂`«#=¢™êÎÅ∞ ~Ú™êÎ~∞° . ¢H=õ ∞OQÍ D #∂`«# =¢™êÎÅ<Õ =∞^è∞Œ Ѩ~å¯Å∞
J#@O PKå~°"∞≥ Oÿ k.

`«~∞° "å`« ''^è~Œ ‡° ¢Ñ*¨ Ï ã¨OѨ`ºÎ« ~°O÷ ¢ãÜ

Î≤ ∞« =Ú^Œfi¿ÇÏ—— ^è~Œ ‡° HÍ~åºÅHÀã¨O, ã¨O`å#OHÀã¨O,
ã¨OѨ^HŒ Àã¨O D ¢ãxΑ q"åǨÏ=∂_»∞`«∞<åfl#∞ Jx =~°∞_»∞ ѨeH˜, q"åǨOQÍÅÖ’ XHõ>#ÿˇ
Ô~O_»= Ü«∞*’˝Ñ¨g`åxfl "Õã¨∞HÀ=\ÏxH˜ ã¨OHõÅÊO KÕ™êÎ_»∞. =∂=¸Å∞QÍ D Ô~O_»=
Ü«∞*’˝Ñg¨ `åxfl, nx`Àáê@∞ "≥O_ç`À `«Ü∂« ~°∞KÕã#≤ Ü«∞*’˝Ñg¨ `åxfl ‰õÄ_®, Hõ<åº^•`«,
P`«x ÉèÏ~°º =~°∞xˆH "Õ™êÎ~∞° . QÍ~°›ãº÷¨ OÖ’ KÕ¿ã ¢Ñu¨ HÍ~°º=¸ XHõ Ü«∞[˝"∞Õ ! D Ü«∞*Ï˝Å#∞
nHõQΔ Í PK«iOK«\ÏxÔH· D LѨg`åxfl –– [O^蕺xfl ^èiŒ ™êÎ~∞° .

Hõ<åº^•<åxH˜ =ÚO^Œ∞QÍ Hõ<åº^•`« PK«=∞#OKÕã≤ ~¸ =∞Ǩã¨OHõÖÏÊxfl K≥áêÊe.

Hõ<åº^•`« |^Œ∞Å∞ ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞_Õ K≥ÑÙ¨ `«∞<åfl_»∞. D =∞Ǩã¨OHõÅÊO q# ™⁄OѨÙQÍ LO@∞Ok.
104 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
D ã¨$+≤Öì ’x Ö’HÍÖ’HÍÅ#∞ QÆ∂iÛ, J=`å~°ÑÙ¨ ~°∞+¨μÅ#∞ QÆ∂iÛ# ¢Ñ⨠O◊ ã¨, HÍÅK«¢HOõ Ö’
QÆ_z» áÈ~Ú# Ü«ÚQÍÅ#∞ QÆ∂iÛ# q=~åÅ∞ Z<Àfl LO\Ï~Ú. z=~°Ö’ Ѷ֨ Ï<å "å~°O,
Ѷ֨ Ï<å ukä<å_»∞ `«# Ѩk`«~åÅ Ñ≤`$« ^Õ=`«Å‰õΩ âßâ◊fi`« ¢|Ǩχ֒Hõ ã≤kHú Àã¨O, ÅH©Δ ‡<å~åÜ«∞}
ã¨fi~°∂ѨÙ_≥#· =~°∞xH˜ D Hõ#º#∞ ^•#OKÕã∞¨ <Î åfl#x ã¨OHõÅÊOKÕ™êÎ_∞» . Ñ≤=∞‡@ =^è∞Œ =Ù‰õΩ
#∂`«# =¢™êÎÅ∞ W™êÎ~∞° .

`«~∞° "å`«, =~°∞x ѨÓlOz, HÍà◊√§ Hõ_yç D ã¨∞=~°‚ PÉè~í } ° Éè∂í +≤`"« ∞≥ #ÿ Hõ#º#∞
^•#O KÕã∞¨ <Î åfl#∞ Jx ~Ú~°∞=Ùi QÀ¢`¢« Ñ=¨ ~°Å∞ K«kq 'h‰õΩ ^è~Œ å‡~°÷ ã≤kHú Àã¨O, ã¨O`å#OHÀã¨O
Hõ#º#∞ ~Úã¨∞Î<åfl#∞— Jx Hõ#ºKÕuÖ’ ^ŒH˜Δ}`À ‰õÄ_ç#, K«O^Œ# `åO|∂ÖÏÅ∞ LOz
L^ŒHOõ áÈã≤, =~°∞x ^Àã≤Ö’¡ áÈ~Ú™êÎ_∞» . Ñ≤=∞‡@ Ü«∞^ä•â◊HÎ̃ ^ŒH} Δ̃ ~Ú™êÎ_∞» . (D ^ŒH} Δ̃ ÜÕ∞
Hõ@flO ~°∂ѨO^•eÛ ã¨=∂*ÏxH˜ Éèií OK«Ö#Ë \˜ì áêѨOQÍ `«Ü∂« ~Ô O· k) Ñ≤=∞‡@
Hõ<åº^•`«. =~°∞x`À –– ''^èŒ~å‡~°÷ HÍ"Õ∞+¨μ `«fiÜ≥ÿ∞ëê <åuK«i`«"åfi——
^è~Œ å‡~°H÷ Í=∂ÅÜ«∞O^Œ∞, ѨÙ}ºHÍ~åºÖ’¡ P^•Ü«∞ =ºÜ«∂Ö’¡ D Hõ#ºÜ≥ÚHõ¯
=∂@#∞ h=Ù Ju¢Hõq∞OK«=^Œ∞Ì (D"≥∞ =∂@#∞ L¿ÑH˜ΔOK« =^Œ∞Ì) Jx
JO\Ï_»∞. =~°∞_»∞ nxH˜ ã¨=∂^è•#OQÍ ''<åu K«~åq∞—— Ju¢Hqõ ∞OK«#∞,
Jx =¸_»∞™ê~°∞¡ ¢Ñ¨u[˝ KÕ™êÎ_»∞. Ñ≤=∞‡@ K«∂i‚Hõ, =∞OQÆàÏ+¨ìHÍÅ∞
K«^Œ∞=Ù`å~°∞.

ã¨∞=ÚǨ˙~°ÎOÖ’ =^èŒ∂=~°∞Å `«Åg∞^Œ #∞#fl ^Œ~°ƒùÅ =Ú_çg∞^Œ

rÅHõé,] ɡÅ=¡ Ú, Lã≤iHõ ѨÑÙ¨ Ê HõeÑ≤# =Ú^Œ#Ì ∞ LOK«∞`å~°∞. D ã¨∞=ÚǨ˙~°Î ã¨=∞Ü«∞OÖ’
J_»∞¤QÍ#∞#fl `≥~°#∞ `˘Åy™êÎ~°∞. =~°∞_»∞ Hõ#º#∞ K«∂™êÎ_»∞. ''F =~°∞}∞_®! D"≥∞‰õΩ
™È^Œ~∞° Å#∞ K«OѨ#\˜ì (ZÅ¡HÍÅ=Ú ã¨¢ÉÏè `«$HõOQÍ LO_»∞@‰õΩ ÅH˜Δ ‡x W=Ú‡! F WO¢^∞Œ _®!
h=Ù D"≥∞‰õΩ Ñ¨Ù¢`∞« Å#∞ K«OѨ#\ì̃ (ZÅ¡HÍÅ=Ú ã¨ÑÙ¨ ¢`H« Oõ QÍ LO_Õ@@∞ì) ÅH˜Δ ‡x W=Ú‡! F
ã¨q`å! D"≥∞‰õΩ ã¨=∞ãÎ̈ ʼnõΩΔ ‡Å#∞ W=Ú‡!—— Jx =~°∞_»∞ [Ñ≤™êÎ_∞» . Ñ≤=∞‡@ =^è∂Œ =~°∞Å∞
PÜ«Ú=Ù, =~°Ûã¨∞û, Ü«∞â◊ã∞¨ û, |Å=Ú Jaè=$kú HÍ"åÅ<Õ `«ÅOѨÙ`À, Hõ~‡° Å∞ KÕ^•Ì=∞x,
=∞Oz ã¨O`å<åxfl á⁄O^•Åx KÕ™êÎ~∞° .

|O_çHÍ_çÜ∞« O^Œe ~°O¢^OŒè Ö’ |OQÍ~°=Ú#∞O_ç Hõ#º`«ÅÃÑ· #∞Oz# ^Œ~ƒ° Åù `À KÕã#≤

K«∞@ì#∞Oz, P HÍ_ç~O° ¢^OŒè QÆ∞O_® h~°∞áÈã≤ P h\˜`À =^è∞Œ =Ù#∞ Jaè¿+H˜™êÎ~∞° . D [ÅO
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 105
Ѩq¢`"« ∞≥ #ÿ q, áêáêxfl áÈQ˘>Ëqì . ^ŒOѨ`∞« ʼnõΩ ã¨∞YHõ~"° ∞≥ #ÿ q. HõÖϺ}HÍ~°H=õ ÚÅx J~°O÷ =KÕÛ
=∞O¢`åÅ∞ K«^∞Œ =Ù`å~°∞.
D ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ K≥ÑÙ¨ ÊH˘<Õ XHõ Hõ^Œä –– JáêÅ J<Õ ¢ãHΑ ˜ ‰õΩ+¨μ~ª ÀQÆO LOk. P"≥∞
WO¢^∞Œ x ѨÓlã¨∂Î LO_Õk. XHõ~ÀA# P"≥∞ ™êfl<åxH˜ "≥o§, #kÖ’ Ѩ_ç H˘@∞ìH˘xáÈ`«∂,
™È=∞Å`« P ¢Ñ"¨ åǨÏOÖ’ H˘@∞ìH˘x ~å=@O K«∂z, P Å`«#∞ H˘iH˜ P ™È=∞~°™êxfl
WO¢^∞Œ xH˜ JiÊOzOk. Jk ¢`åy# WO¢^∞Œ _»∞ `«# ~°^=Œä Ú `å_çÜÚ≥ Hõ¯ ~°O¢^=Œè ÚÅ#∞O_ç
h\˜x "≥_e» Oz "å\˜`À P"≥∞#∞ Jaè=∞O¢uOz ã¨∂~°º`Õ[ã¨∞û HõÅ^•xxQÍ KÕâß_»∞. J\Ï¡Qˆ ,
WO¢^∞Œ _»∞ D =^è∞Œ =Ù#∞ =~°Ûã¨∞û HõÅ^•xxQÍ KÕÜ∞« =∞x =~°∞_»∞ ¢áêi÷™êÎ_∞» .

=~°∞_»∞ ^Œ~ƒ° Åù `À ¿Ñx# ¢`å\˜x =^è∞Œ =Ù "≥ÚʼnõΩ Hõ_`» å_»∞.

Ñ≤=∞‡@ =Ú`≥·Î^Œ∞=ÙÅ∞ náêÅ∞ "≥eyOz `≥zÛ# `«ÅO¢ÉÏÅ

aÜ«∞ºOg∞^Œ =∞OQÆà◊ã¨∂¢`åÅ#∞ LOz ѨÓlOK«@O, P ã¨∂¢`åÅ#∞
=Ú`≥·Î^Œ∞=ÙÅ HõO~îåʼnõΩ PxOz ~Ú=fiQÍ =~°∞_»∞ =^èŒ∞=Ù "≥∞_»Ö’ P
ã¨∂¢`åÅ#∞ Hõ_`» å_»∞ –– ''F ™œÉèÏQƺ=f! <å r=<åxH˜ zǨÏfl"≥∞#ÿ D
=∞OQÆàã◊ ∂¨ ¢`åxfl hHõO~îå# Hõ@∞ì`∞« <åfl#∞– h=Ù #∂ˆ~O_»∞¡ rqOK«∞—— J<Õ
J~°O÷ =KÕÛ â’¡HOõ K«^∞Œ =Ù`«∂ =∂OQÆÖϺxfl Hõ_`» å_»∞. ‰õΩO‰õΩ=∞`À P
=Ú_ç x Ѩ Ó l™êÎ _ » ∞ . =∂OQÆ Å º ^è • ~° } O J<Õ k "Õ ^ •ÅÖ’QÍx,
QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÅÖ’QÍx K≥Ñʨ ÖË^∞Œ . J\Ï¡Qˆ `«ÅO¢ÉÏÅ∞, áê}˜¢QÇÆ Ï¨ }ÏOQÆ"∞≥ #ÿ ~°HÍΔ |O^è#Œ O
J<Õq PѨãOΨ ÉÏk ã¨∂¢`H« Í~°∞Å∞ K≥Ñʨ HõáÈ~Ú<å ^ÕâßKå~åxfl J#∞ã¨iOz D q^è∞Œ Å∞
[~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. JO`ÕHÍ^Œ∞, q"åǨÏOÖ’ =∂OQÆź ^è•~°}O, `«ÅO¢ÉÏÅ∞ J<Õq ¢Ñ^¨ •è #
q^è∞Œ Å∞QÍ ÉèÏqOѨ|_»∞`«∞<åfl~Ú.

`«~°∞"å`« =^èŒ∂=~°∞Å∞, ã¨O`å# =$kúx áê_çѨO@Å ã¨=∞$kúx, Ü«∞[˝ã¨=∞$kúx,

^è#Œ ã¨=∞$kúx HÀi XHõiÃÑ· <˘Hõ~∞° `«ÅO¢ÉÏÅ∞ áÈã¨∞HÀ=@O PKå~°OQÍ =ã¨∞#Î flk. `«~∞° "å`«
áê}˜¢QÇÆ Ï¨ }ÏOQÆ"∞≥ #ÿ ~°HÍΔ |O^è#Œ HÍ~°º¢H=õ ∞O x~°fiiΙêÎ~∞° .

106 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

 WHõ¯_ç#∞O_ç =^è∂Œ =~°∞Å∞ Ǩϟ=∂kHÍÅ#∞ x~°fiiÎOK«@O P~°OÉè=í ∞ø`«∞Ok. =~°∞_»∞
=^è∞Œ =Ù#∞ QÆ$ǨºyflH˜ U^Œ∞~°∞QÍ fã≤H˘x =™êÎ_∞» . D kQÆ∞= J~°O÷ =KÕÛ |∞∞ˆQfi^Œ=∞O¢`åÅÖ’
=^èŒ∂ǨÏ$^ŒÜ«∂xfl Jaè=∞O¢u™êÎ_»∞ –– ''z#fl`«#OÖ’ x#∞fl =ÚO^Œ∞QÍ ™È=Ú_»∞
Ѩffl~°∂ѨOÖ’ á⁄O^•_»∞. Ñ≤=∞‡@ QÆO^è~Œ ∞° fi_»∞, Jyfl, x#∞fl Ѩffl ~°∂ѨOÖ’ á⁄O^•~°∞.
=∞#∞+¨μº_≥#· <Õ#∞ <åÅæ="å_»#∞. ™È=Ú_»∞ x#∞fl QÆO^è~Œ ∞° fixH˜, QÆO^è~Œ ∞° fi_»∞ JyflH˜, Jyfl
Sâ◊fi~°ºOHÀã¨O, Ѩ٢`∞« ÅHÀã¨O x#∞fl <å‰õΩ ~ÚKåÛ_»∞—— Jx.
™êÜ«∞}∞_»∞, D =∞O¢`åÅ#∞ D q^èOŒ QÍ "åºMϺxOKå_»∞–– ''HÍ=∞Éè’Qˆ K«Ûù ~ÚOHÍ
JO‰õΩiOK«x ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ™È=Ú_»∞, P HÍ"Õ∞K«Ûù P~°OÉè=í ∞ÜÕ∞º ã¨=∞Ü«∞OÖ’ QÆO^è~Œ ∞° fi_»∞
P"≥∞#∞ ¢QÇÆ Ï≤ Oz, q"åǨÏã¨=∞Ü«∞OÖ’ JyflH˜ DÜ«∞QÍ, Jyfl D =∞#∞+¨μºxH˜
(=~°∞xH˜) ~Úã¨∞<Î åfl_»∞—— Jx. JO>Ë, HÍ=∞Éè’Qˆ K«Ûù qHõãO≤ z# Ñ≤=∞‡@, ã¨=∞ã¨Î
â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ ѨÓiÎ qHÍ™êxfl á⁄Ok# Ñ≤=∞‡@ Sâ◊fi~°ºO HÀã¨O, ã¨O`å#O HÀã¨O,
Jyfl =∂#=ÙxH˜ ~Úã¨∞<Î åfl_»∞.
㨇 $`«∞Å∞ nx<Õ WOHÍ ÉÏQÍ ã¨Ê+¨Oì KÕâß~Ú. ¢ãxΑ =ÚO^Œ∞QÍ ™È=∞
ã¨∂~åºQÆ∞flÅ∞ J#∞Éèqí Oz, Ñ≤=∞‡@ =∞#∞+¨μºxH˜ ~Úã¨∞<Î åfl_»∞. JO>Ë ™È=Ú_»∞
Hõ#º‰õΩ Ñ¨q¢``« #« ∞, QÆO^è~Œ ∞° fi_»∞ "å‰õΩ¯#∞, Jyfl ã¨~fi° "Õ∞^è`Œ åfixfl ~Úã¨∞<Î åfl~°∞.
HÍ|\ì̃ ¢ãÅΑ Ü≥ÚHõ¯ Ѩq¢``« ‰« Ωõ Ug∞ Ö’@∞ ~å^Œ∞. P Ѩq¢``« « ZÅ¡ÑÙ¨ Ê_»∂
LO@∞Ok.
™È=Ú_»∞ 㨙êºkèÑu¨ , =∞#ã¨∞û‰õΩ ‰õÄ_® JkèÑu¨ , HÍ|\ì̃ K«O¢^∞Œ _Õ
=ÚO^Œ∞QÍ Hõ#º#∞ P=Ç≤ÏOz, âßs~°Hõ =∂#ã≤Hõ ™œO^Œ~åºxfl ~Ú™êÎ_»∞. QÆO^èŒ~°∞fi_»∞
™œO^Œ~åºxH˜ ¢Ñf¨ Hõ. HÍ|\ì̃ Hõ#º‰õΩ â◊s~° ™œO^Œ~åºxfl, ÖÏ=}Ϻxfl ~Ú™êÎ_∞» . "å‰õΩ¯Ö’
=∂^è∞Œ ~åºxfl ~Ú™êÎ_∞» . Jyfl`«`Ϋ fiO P#O^•xfl, HÍ=∂xfl ¢ÑH¨ ÀÑ≤OѨ*ãË ≤ ~°[ã¨∞û L`«Ê#flO
J=\ÏxH˜ HÍ~°}O J=Ù`«∞Ok. JѨÙÊ_»∞ ¢ãΑ ѨÓiÎQÍ ¢Ñ[¨ ## ™ê=∞~å÷ºxfl á⁄O^Œ∞`«∞Ok. P
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Jyfl =∂#=ÙxH˜ JiÊã¨∞<Î åfl_»∞. "Õ~∞° "Õ~∞° ^Õ=`«Å∞ "Õ~∞° "Õ~∞° QÆ∞}ÏʼnõΩ,
âßs~°Hõ ¢HÜ ˜ ∂« ™ê=∞~å÷ºÅ‰õΩ HÍ~°‰Ωõ Åx =∞# Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ #=∞‡HõO.

=~°∞_»∞ =^è∞Œ =ÙÜ≥ÚHõ¯ u~°Q"Æ ãÕ ≤ L#fl ‰õΩ_ç J~°KuÕ x, `«# É’i¡Oz# ‰õΩ_ç J~°KuÕ Ö’
D kQÆ∞= J~°O÷ =KÕÛ =∞O¢`åÅ#∞ K«^∞Œ =Ù`«∂ Ѩ@∞ìH˘O\Ï_»∞ –– ''<Õ#∞ ™œÉèÏQƺO HÀã¨O h
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 107
áê}˜x ¢QÇÆ Ï≤ ã¨∞<Î åfl#∞. Éè~í <ΰ #·≥ <å`Àáê@∞ n~å…ÜÚ« =Ù#∞ á⁄O^Œ∞. ÉèQí ∞Æ _»∞, q+¨μ=‚ Ù, J~°º=Ú_»∞,
ѨÙ~°x÷ J<Õ ^Õ=`«Å∞ x#∞fl <å‰õΩ QÍ~°›`º« OHÀã¨O ~ÚKåÛ~°∞. HÍ|\˜ì h=Ù <å ~ÚO\˜ Ü«∞O^Œ∞
âßã¨#O K≥~Úº!—— Jx. W\Ï¡ áê}˜¢QÇÆ Ï¨ }O KÕ¿ã@ѨÙÊ_»∞, ¢ããΑ O¨ `å<åxfl HÀi`Õ ÉÁ@#¢"ÅÕ ∞
q∞#Ǩ q∞QÆ`å ¢"àÕ §◊ #∞ Ѩ@∞ìHÀ"åe. ѨÙ~°∞+¨ãO¨ `å#O HÀi`Õ, ÉÁ@#¢"eÕ g∞k ~À=∂Å∞
ÃÑH· ˜ LO_»∞#@∞¡QÍ =^è∞Œ =Ù KÕux Ѩ@∞ìHÀ"åe.

Ñ≤=∞‡@ =~°∞_»∞ `«#`Àáê@∞ =^è∞Œ =Ù#∞ JyflǨϟ¢`åxH˜ L`«~Î ° k‰õΩ¯# ‰õΩ_çHÍÅ∞`À

`«∂~°∞ʉõΩQÍx, L`«~Î åxH˜QÍx, D kQÆ∞= J~°O÷ =KÕÛ =∞O¢`åÅ∞ K«^∞Œ =Ù`«∂ #_çÑO≤ Kåe.
''Sâ◊fi~°ºO HÀã¨O (J#flOHÀã¨O) "≥Ú^Œ\ ˜ J_»∞QÆ∞ T~°̊O (|Å=Ú, â◊H)Î̃ HÀã¨O ~Ô O_»=
J_»∞QÆ∞, ¢=`«OHÀã¨O =¸_»= J_»∞QÆ∞ PÜ«Ú=ÙHÀã¨O <åÅæ= J_»∞QÆ∞,
Ѩâ√◊ =ÙÅHÀã¨O J~Ú^Œ= J_»∞QÆ∞, |∞∞`«∞=ÙÅ HÀã¨O P~°= J_»∞QÆ∞, F
ã¨v! <å`À_ç ã¨Yº`«HÀã¨O U_»= J_»∞QÆ∞ JQÆ∞QÍHõ! D q^èOŒ QÍ <å‰õΩ
J#∞¢^`Œ =« ÙHõ=Ú‡!—— Jx.
q"åÇ¨Ï q^è∞Œ Ö’¡ D ã¨ÑÑÎ̈ k¨ J`«ºO`« ¢Ñ^¨ •è #"≥∞#ÿ qkè. D ã¨ÑÑÎ̈ k¨
J<Õ qkè [iy`Õ<Õ `«Ñʨ q"åǨÏO J~Ú#@∞¡ ѨiQÆ}O˜ Ѩ|_»^∞Œ . D ã¨ÑÑΨ k¨
J~Ú#ѨÙÊ_Õ ¢ãHΑ ˜ `«# ѨÙ\ì̃# WO\˜ ¿Ñ~°∞, QÀ¢`=« Ú =ÔQ~· åÅ∞ áÈ~Ú, Éè~í ΰ
~ÚO\˜¿Ñ~°∞, QÀ¢`=« Ú =ÔQ~· åÅ∞ =™êÎ~Ú ––
''ã¨fiQÀ¢`å¢^ƒŒ âù º◊ `Õ<ås q"åǨ`ü ã¨Ñ"Î̈ ∞Õ Ñ¨^.Õ —— (Ü«∂.㨇 $. 1–78)
''áê}˜¢QÇÆ Ï¨ } =∞O¢`åã¨∞Î xÜ«∞`«O ^•~°ÅHõ} Δ "£∞
`ÕëêO xëêª`∞« q*Ë̋Ü∂« q"åǨ`ü ã¨Ñ"Î̈ ∞Õ Ñ¨^.Õ —— (=∞#∞㨇 $u– 9–70)
JO^Œ∞KÕ`<« Õ Ç≤ÏO^Œ∂ q"åÇ¨Ï K«@sì `åº ‰õÄ_® ã¨ÑÑÎ̈ k¨ J~Ú`Õ<Õ `«Ñʨ q"åǨÏO
[iy#@∞¡HÍ^Œ∞ –– ã¨Ñ¨ÎѨk J~Ú`Õ<Õ q"åǨÏO K«@ìs`åº K≥Å∞¡`«∞Ok. D q+¨Ü«∞"Õ∞
Ü«∂[˝=ů º 㨇 $u (1–84) Ö’ ––
''<À^Œ̂H# # "åKå "åHõ<åºÜ«∂ó Ѩu~°∞K«º`Õ
¢QÇÆ Ï¨ } ã¨O™ê¯~å`ü Ѩu`«fiO ã¨Ñ"Î̈ ∞Õ Ñ¨^.Õ —— Jx K≥Ñʨ |_»k¤ .
=~°∞_»∞ –– ''ã¨v! U_»_∞» QÆ∞Å∞ #_»z# =∞#O ã¨Y∞Å =∞Ü≥∞º^Œ=Ú QÍHõ! h ¿ãflǨÏO`À
<Õ#∞ ÃÑOá⁄O^Œ∞`å#∞. h ¿ãflǨÏ=Ú#∞ =^ŒÅ#∞. =∞#=Ú HõÅã≤ LO_ç, Hõ~°Î"åºÅ#∞
108 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
xâ◊Û~ÚOK«∞H˘O^Œ=Ú QÍHõ! Ѩ~㰠ʨ ~°O ¢¿Ñ=∞Hõey LO^Œ∞=Ú QÍHõ!—— Jx JO\Ï_»∞. WO`«\ `˜ À
W~°∞=Ù~°∂ ã¨Y∞Ö∫`å~°∞.

JyflǨϟ¢`åxH˜ L`«~Î ° k‰õΩ¯# éÏux (ã¨xflHõÅ∞¡#∞) LOK«∞`å~°∞. Éè~í ΰ P^Õâßxfl á⁄Ok

=^è∞Œ =Ù `«# HÍex P ã¨xflHõÅ∞¡ÃÑ· LOK«∞`«∞Ok. =~°∞_»∞ D J~å÷xfl ~ÚKÕÛ =∞O¢`åÅ∞
K«^Œ∞=Ù`å_»∞ ––''h=Ù D éÏuÃÑ· <≥H˜¯, éÏ~Ú=Öˇ ^èŒ$_è»OQÍ LO_»∞, ã≤÷~°OQÍ LO_»∞,
â◊¢`∞« =ÙÅ#∞ h áê^•Å`À ¢`˘H˜¯ J}z"≥~Úº—— Jx. Wk â◊¢`∞« ^Œ=∞# â◊HHΘ ,˜ J@∞=O\˜
^•~夺xH˜ ¢Ñf¨ Hõ.

`«~°∞"å`« =^èŒ∞=ÙKÕ`« Éèí~°Î‰õΩ n~å…Ü«Ú=Ù#∞ HÀ~°∞`«∂, ã¨O`å<åxfl

HÀ~°∞`«∂, ¿ÑÖÏÅ#∞ Ǩϟ=∞O KÕ~Ú™êÎ~∞° . Ñ≤=∞‡@ =^è∂Œ =~°∞Å∞ Jyfl¢Ñ^¨ HŒ }
Δ̃
KÕ™êÎ~∞° . `«~∞° "å`« =^è∞Œ =Ù "≥ÚʼnõΩHõ\ #ì̃ Ü≥∂¢HÍÎxfl qѨÙÊ`å~°∞.

=~°∞_»∞, =^è∂Œ QÆ$ǨÏ=Ú #∞O_ç `«# ~ÚO\˜H˜ (q_çkH˜) =^è∞Œ =Ù#∞

fã≤H˘x =ã¨∂Î kQÆ∞= J~å÷xfl ~ÚKÕÛ |∞∞‰õΩ¯ÅÖ’ Jaè=∞O¢u™êÎ_∞» ''¢â+ı "ª̈ ∞≥ #ÿ
~°^ä•xfl ZH˜¯, x#∞fl Z^Œ∞~˘¯<Õ "åix áê~°¢^ÀÅ∞=Ú. Éèí~°Î<≥·# <åKÕ`«
t~°™ê=Ç≤ÏOѨ*¿Ë ã ^•xqHõ=Ú‡. ã¨O`å#O`À Ѩ^=Œ ^≥#· q~å@ÛùO^Œã∞¨ û=Öˇ
Ѩk=∞Ok Ѩ٢`«∞Å`À q~ålÅ∞¡. J`«Î=∂=∞ʼnõΩ, WO\˜H˜ ~å}˜qHõ=Ú‡.
=∞é^Œ∞ʼnõΩ, HÀ^ŒO¢_»‰õΩ ã¨O`å<åxH˜, ^èŒ<åxH˜, Éèí~°Î<≥·# <å‰õΩ, <å `À|∞@∞ì=ÙʼnõΩ
Ü«∞[=∂#∞~åÅ=ÙHõ=Ú‡—— Jx. Ñ≤=∞‡@ =^è∂Œ =~°∞Å∞ =$+¨Éíè K«~‡° Og∞^Œ L`«~Î ° =~°∞_»∞QÍ
‰õÄ~°∞ÛO\Ï~°∞ (WѨÙÊ_»∞ K«~å‡xfl "å_»@OÖË^∞Œ ) `«~∞° "å`« =^è∞Œ =ÙKÕ`« QÆ$ǨÏ=Ú# =ÚO^Œ∞QÍ
‰õΩ_çHÍÅ∞ ÃÑ\ì̃™êÎ~∞° . P Ñ≤=∞‡@ P*ÏfiǨï`«∞e™êÎ~∞° . =∞QÆÑÅ≤ Å¡ #∞ =∂¢`"« ∞Õ Hõx, JO^Œ~∞°
Hˆ =Δ ∞OQÍ L#fl ~ÚÖÏ¡e ‰õΩ=∂~°∞x XHõxx =^è∂Œ =~°∞Å=∞^躌 , =^è∞Œ =Ù X_çÖ’ ‰õÄ~°∞ÛO_»
ɡ_`» å~°∞. (Ѩ٢`« ã¨O`å<åxfl PHÍOHΔ̃ã∂¨ )Î Ñ≤=∞‡@ QÆO^è~Œ fi° ¢Ñu¨ +ª̈ KÕ™êÎ~∞° . P `«~∞° "å`«
¢^∞Œè =Ùx, J~°∞O^èfŒ #Hõ¢Δ `åxfl K«∂Ñ≤™êÎ~∞° . #Hõ¢Δ `« ^Œ~≈° #O JÜÕ∞ºO`«=~°‰Ωõ =∞ø#OQÍ LO_®e.

ÃÑO_牡 Ωõ =∂Ô~KÎ `Õ « ^è•#ºO ^ŒOÑ≤OK«@O, aÜ«∞ºO =ÔQ~· åÅ∞ KÕ~ÚOz, =~°∞_Õ J<åflxfl
XHõ z#fly<≥flÖ’ "≥·kHÍyfl g∞^Œ<Õ =O_ç Ǩϟ=∞O KÕ™êÎ_»∞. J`«_»∞ ÃÑO_ç¡ KÕã¨∞H˘x
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 109
QÆ$ǨÏã¨∞_÷ <·≥ å_»∞ HÍ|\ì̃ Jukä JÉèϺQÆ`∞« Å#∞ áÈ+≤OK«\ÏxÔH· =^è∞Œ =ÙKÕ`« =O@KÕ~Ú™êÎ_#» fl
=∂@. D Ǩϟ=∞O KÕ~ÚOKÕ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =^èŒ∞=Ù Éèí~°Î#∞ P#∞H˘<Õ LO@∞Ok. D
ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ =$+¨É^íè •#O KÕ™êÎ~∞° (Wk WѨÙÊ_®Kå~°OÖ’ ÖË^∞Œ )

XHõ ^ŒO_®xH˜ ã¨∂¢`«O Hõ\ ˜ì ¢áê}¢Ñ¨u+¨ª KÕ™êÎ~°∞. Jyfl`ÀÉÏ@∞, qâßfi=ã¨∞=<Õ

QÆO^è~Œ ∞° fix ѨÓlã¨∂Î ^ŒOѨ`∞« ÖÏ^ŒO_®xfl `«=∞ =∞^躌 #∞OK«∞H˘x ''=∞=Ú‡ J<Àº#º ¢¿Ñ=∞
HõÅ"åixQÍ KÕÜ∞« —— =∞x ¢áêi÷™êÎ~∞° . D q^èOŒ QÍ =¸_»∞ JǨϟ~å¢`åÅ∞, QÆO^è~Œ ∞° fi_»∞ P
^ŒO_®xfl P=Ç≤ÏOz LO\Ï_»x qâßfiã¨O. D =¸_»∞ JǨϟ~å¢`åÅ∂ ^ŒOѨ`«∞Å∞
¢|ǨχK«~åºxfl ѨÓx, <ÕÅg∞^Œ Ѩ~∞° O_»@O, LѨÙÊHÍ~°OÖËx Éè’[#O KÕÜ∞« @O [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
=¸_»=~ÀA# <åOnã¨=∂~å^è#Œ O KÕ™êÎ~∞° .

=∞ǨQÆ}ÏkèÑu¨ ѨÓ[, WO¢^•k J+ì̈kHÍÊÅHõ ѨÓ[, =∞Ǩã¨~ã° fi¨ u

ѨÓ[, KÕ™êÎ~∞° . LÉèÜ
í ∞« ѨH=Δõ ÚŠѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞Å∞ Ѩ~㰠ʨ ~°O ^ŒH}
Δ̃ `À ‰õÄ_ç#
`åO|∂ÖÏÅ∞ ~Ú™êÎ~∞° . ã¨ÉÏè Ѩux ^ŒH} Δ̃ `åO|∂ÖÏ^Œ∞Å`À ѨÓl™êÎ~∞° .
ã¨ÉèíÖ’#∞#fl q^•fiOã¨∞ÅO^Œix ^ŒH˜Δ} `åO|∂ÖÏÅ`À JiÛOz "åi
Pj~°fiK«<åxfl á⁄O^Œ∞`å~°∞.

=^è∂Œ =~°∞Å KÕuH˜ L#fl HõOHõ}ÏÅ#∞ qѨÙÊ`å~°∞.

<åÅæ=~ÀA# ~Ô O_»∞ *Ï=ÚÅ∞ ^•\˜# `«~∞° "å`« QÆO^è~Œ fi° ѨÓ[KÕã,≤ ^ŒO_®xH˜ Hõ\ #ì˜
¢`å\˜x qÑ≤Ê, `«_Ñç ≤ =kÖË™êÎ~∞° . `«~∞° "å`« âı+Ǩ Ϩ Ÿ=∞O KÕ™êÎ~∞° . Ñ≤=∞‡@ =^è∂Œ =~°∞Å∞
XHõi<˘Hõ~∞° K«∂_»@O –– ã¨g∞Hõ} Δ O. P Ñ≤=∞‡@, Ѩ~㰠ʨ ~°O =^è∂Œ =~°∞Å∞ âı+O≤ z L#fl
<Õu`À ǨÏ$^ŒÜ∂« Å#∞ `åHõ@O (ǨÏ$^ŒÜ∞« ã¨Ê~°≈) `«~∞° "å`« ã¨=∂"Õâ#◊ Hõ~‡° .

nxx =Ú`≥^η ∞Œ =ÙÅ #_çy KÕÜ∂« Åx ã¨∂¢`H« Í~°∞Å∞ J<åfl~°∞. q_çkH˜ "≥o§ P~°"ãÕ ≤
`≥zÛ# =∞^è∞Œ Ѩ~å¯Å#∞ ^èiŒ Oz, JÅHõ™êy™êÎ~∞° . Ñ≤=∞‡@, `À_çJÅ∞¡xH˜, =~°∞_»∞ =∞~°^ÅŒ ∞‰õÄ_»
110 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
~Ú™êÎ_»∞. #Å∞QÆ∞~°∞ =Ú`≥·Î^Œ∞=Å∞ 33 náêÅ∞ QÆÅ Ñ¨à‹§O`À =ÚO^Œ∞ #_»∞ã¨∂ÎO_»QÍ,
JO^ŒiH˜ =ÚO^Œ∞ =ã¨O`«O`À ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞_»∞ ^•i K«∂ѨÙ`«∂O_»QÍ, JÅOHõiOz LOz#
¢áÈÅ∞ =^Œ‰Ì Ωõ =™êÎ~∞° . =¸_»∞ ¢Ñ^¨ HŒ }Δ̃ Å∞ KÕ™êÎ~∞° . `«~∞° "å`« ^ŒOѨ`∞« Å∞ KÕ`∞« Å∞ Hõ_yç
HõO_»∞¡ `«∞_»∞K«∞H˘x q¿Ñ∞¶ flâ◊fi~°ÑÓ¨ [, hÅÖ’Ç≤Ï`«ÑÓ¨ [, Q“sѨÓ[ KÕã≤ ѨÙÅQÆO <≥"· ^Õ ºŒ OQÍ
ÃÑ\˜ì =^è∞Œ =Ù‰õΩ Z^Œ∞~°∞QÍ xez =~°∞_»∞ P"≥∞ "≥∞_»Ö’ #Å¡ÑÓ¨ ã¨Å∞ Hõ_`» å_»∞. D ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ
=^è∞Œ =Ù‰õΩ =~°∞x`«~Ñ° Ù¨ "åiKÕÛ #QÆÅ#∞ W™êÎ~∞° .
`«~∞° "å`« "≥O_ç, |OQÍ~°∞ PÉè~í }° ÏÅ∞ ~Ô O\˜x XHõ hà◊§aO^≥Å∞ "Õã≤ XHõ¯=∂~°∞QÍ
=^èŒ∂=~°∞Å#∞ fÜ«∞=∞O\Ï~°∞. P PÉèí~°}ÏÅ#∞ JO\˜# h\˜`À ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞_»∞ "åix
Jaè=∞O¢u™êÎ_∞» . JѨÊyO`«Å∞ J~Ú# Ñ≤=∞‡@ q_çkÖ’ QÆ$ǨϢÑ"¨ âÕ O◊ , Pj~°fiK«#O, W\Ï¡
q"åǨÏq^è∞Œ Å∞ ѨÓiÎQÍqOK«∞H˘x, =^è∞Œ =Ù#∞ fã≤H˘x =~°∞_»∞ `«#~ÚO\˜H˜ ¢ÑÜ
¨ ∂« }=∞ø`å_»∞.
(D q"åÇ¨Ï q^èŒ∞Å∞ QÆ$ǨϺ ã¨∂¢`« ÉèË^•Å#∞|\˜ì, ¢áêOfÜ«∞
PKå~å^Œ∞Å#∞ |\˜,ì "åi "åi ‰õΩÅã¨O¢Ñ^¨ •Ü«∂Å#∞|\˜ì =ÚO^Œ∞"≥#∞HõÅ∞QÍ
[~°Q=Æ K«∞Û. H˘xfl PKå~åÅ∞ Ö’Ñ≤OK«=K«∞Û. H˘xfl JkèHOõ QÍ LO_»=K«∞Û.
Jx ¢QÇÆ Ï≤ OKåe.)

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 111

 =¸_»= J^蕺ܫ∞O
P¢â=◊ ∞ K«`∞« +¨Üì ∞« OÖ’ QÍ~›ãº÷¨ O L`«=Î ∞"≥∞#ÿ ^Œx =∞# âߢ™êÎÅ∞ K≥ÑÙ¨ `«∞<åfl~Ú. q∞QÆ`å
=¸_»∞ P¢â=◊ ∂ʼnõΩ (¢|ǨχK«~º° , "å#¢Ñ㨠,÷¨ ã¨<庙ê¢â=◊ ∂ʼnõΩ) QÍ~°›ãº÷¨ =∞<Õk P^è•~°O
HÍ|\˜!ì QÆ$ǨÏã¨∞_÷ ∞» D=¸_»∞ P¢â=◊ ∂Å"åix áÈ+≤ã∂¨ Î "åi"åi ^è~Œ å‡Å#∞ J#∞+≤Oª K«@OÖ’
™êÜ«∞Ѩ_®Å#fl=∂@. ã¨=∂[O ^è~Œ ‡° =∂~°Oæ Ö’ #_»=\ÏxH˜ Ãã`· O« QÍ~°›ãº÷¨ "Õ∞ ¢Ñ^¨ •è # ™ê^è#Œ O.
ѨÓ~°fiHÍÅOÖ’ q"åǨxH˜ P^Œ~≈° O, ^è~Œ å‡K«~}° O, ã¨O`å#¢áêÑ≤,Î ã¨=∂[¢âÜ ı ∞« ã¨∞ûQÍ
LO_Õk. JO>Ë, ^Õ=`å Ñ≤`$« ѨÓ[Å∞, Jukä JÉèϺQÆ`« ¿ã=Å∞, ^•#^è~Œ å‡Å∞, ^è~Œ ‡° O `«Ñʨ ‰õΩO_®
J~°ã÷ O¨ áê^Œ#O, `«^•fi~å HÍ=∞¢áêÑ≤,Î =Oâ◊O JqzÛù#flOQÍ ™êQÆ\ÏxÔH·
ã¨O`å<åxfl á⁄O^Œ@O, P ã¨O`å<åxfl L`«Î=∞áœ~°∞Å∞QÍ fiÛk^ŒÌ@O,
JÉèϺã¨# Hõ$+≤"å}˜[º ^Õâ◊~°HõΔ}Ï^Œ∞Ö’¡ áêÖÁæx Dq^èŒOQÍ ã¨=∂*ÏxH˜
`«#=O`«∞ ¿ã=KÕÜ∞« @O QÆ$ǨÏã¨∞Ü ÷ Ú≥ Hõ¯ P^Œ~≈° OQÍ LO_Õk. WO^Œ∞HÀã¨"∞Õ
ã¨ÇϨ ^è~Œ ‡° Kåi}˜ J=ã¨~O° JÜÕ∞ºk. W~°∞=Ù~°∂ HõÅã≤ UHõ =∞#㨯`«`À, UHõ
â◊s~°∞Å∞QÍ ^è~Œ å‡xfl x~°fiÇ≤ÏOKÕ"å~°∞.

"≥#∞Hõ\ ˜ ~ÀAÖ’¡ q"åǨÏO J~Ú^Œ∞ ~ÀAÅ∞ [iˆQk. q"åǨÏ

ã¨O™ê¯~°=∞<Õk =^è∂Œ =~°∞ňHHÍHõ "åi |O^è∞Œ =~åæxH˜, ¿ãflÇ≤Ï`«∞ʼnõΩ ‰õÄ_®
P#O^•xfl HõeyOKÕ ã¨OѶ¨∞@#. |O^èŒ∞q∞¢`«∞ÅO`å XHõKÀ@∞ KÕi, `«=∞ ÉÏO^èŒ"åºxfl
<≥=∞~°∞"Õã¨∞H˘<Õ â◊√Éèíã¨=∞Ü«∞O. "åq=~°∞ã¨Å`À XHõi<˘Hõ~°∞ ѨÅ∞HõiOK«∞H˘O@∂,
"ÕàÏHÀàÏÅ`À, ã¨~°^•Å`À, q<À^•Å`À QÆ_ç¿Ñ ã¨=∞Ü«∞O. Éè’[<åÅ=^ŒÌ, W`«~°
ã¨=∞Ü«∂ÅÖ’#∂ ‰õÄ_®, ѨiÜ«∂K«HÍÅ`À, =ºOQÀ‰õΩÎÅ`À P#OkOKÕ ã¨=∞Ü«∞O. ¢H˘`«Î
ÉÏO^èŒ"åºxfl PǨfixOz `«=∞Ö’ HõÅ∞ѨÙH˘<Õ ã¨=∞Ü«∞O. ¢H˘`«Î ^ŒOѨ`«∞efl ÃÑ^ŒÌ"åi`À
ã¨=∂#OQÍ ã¨=∂[OÖ’H˜ PǨfixOKÕ ã¨=∞Ü«∞O. D q^è"Œ ∞≥ #ÿ P#O^Œ=∞Ü«∞ "å`å=~°}Ïxfl
HõeÊOz P#OkOK«@OÖ’ =∞#HõO>ˇ =∞# ѨÓ~°∞fiÖË ~°ã`≤ ∞« Åx J<åe. "åi ǨÏ$^ŒÜ∂« ʼnõΩ
D<å\˜ÖÏQÍ Z‰õΩ¯==∂e#ºO JO@ÖË^∞Œ . D<å\˜ "åiÖ’ HõO>ˇ ™êfi~°É÷ Ïè =O KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=.
q"åǨxH˜ Ѩk~ÀAÅ∞ =ÚO^Õ ^ŒQ~æÆ ° |O^è∞Œ =ÙÅ∞ ~å=@O, W~°∞QÆ∞á⁄~°∞QÆ∞ "å~°O`å =zÛ
q"åǨÏã¨<åflǨÅ∞ KÕÜ∞« @OÖ’, Hõ<åº^•`« ~ÚO\˜"åiH˜ `À_»Ê_»@O x[OQÍ ™œÇ¨~åÌxH˜
112 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
zǨÏflO. J^˘Hõ JÖ∫H˜HÍ#∞Éè=í O. W@∞=O\˜ ã¨O`À+¨ ã¨=∞Ü«∞OÖ’, =∞# J*Ï˝#O=Å¡,
^Œ∂~°^$Œ +≤ì ÖËq∞=Å¡, ã¨ÇϨ #O ™ê#∞Éè∂í u Ö’Ñ≤OK«@O =Å¡, H˘xfl JѨ¢â√◊ `«∞Å∞ qxÑ≤OK«@O
"å\˜=Å¡ =∞<À =∂e<åºÅ∞ ÃÑiy, ¢H˘`«Î ^ŒOѨ`∞« Å =∞#ã¨∞ûÅ#∞ QÍÜ«∞Ѩ~z° , rq`åO`«O
`å=Ú ÉÏ^èÑŒ _¨ ∞» `«∂, W`«~∞° Å#∞ ÉÏ^èÃŒ Ñ_»∞`«∂ LO\Ï~°∞. g\˜x QÆ∞iOz `≥Å∞ã¨∞HÀ=@"Õ∞
H͉õΩO_® Z=iH˜"å~°∞ P`«‡q=∞~°≈# KÕã∞¨ HÀ"åeû# J=ã¨~O° ZO`≥<· å LOk.

q"åÇ¨Ï ã¨O™ê¯~°O Hõ#º ~ÚO@<Õ [~°Q@Æ O PKå~°OÖ’ LOk. q"åǨÏxH˜ Ѩk~ÀAÅ∞

=ÚO^Œ∞#∞O_Õ W~°∞QÆ∞á⁄~°∞QÆ∞ "å~°∞, ã¨xflÇ≤Ï`« |O^è∞Œ =ÙÅ∞ =zÛ U~åÊ@∞¡ KÕ¿ã"å~°∞. =~°∞x
`«~Ñ° Ù¨ ÃÑO_ç"¡ å~°∞ – ¿ãflÇ≤Ï`«∞Å∞ |O^è∞Œ =ÙÅ∞‰õÄ_® ÃÑ^ŒãÌ O¨ YºÖ’ ~å=@O ‰õÄ_® ã¨ÇϨ ["Õ∞!
D<å_»∞ =¸_»∞ ѨÓ@Ö’¡, ÖË^• XHõ~ÀAÖ’, XHõ ѨÓ@Ö’ [iˆQ q^è∞Œ ÖË
ѨÓ~°fiHÍÅOÖ’, J~Ú^Œ∞~ÀAÅÖ’ qÉèlí OѨ|_ç x~°fiÇ≤ÏOѨ|_Õq. JO^Œ∞=Å¡
Hõ<åº^•`«‰Ωõ fiHõQÍ Ç¨Ï_®q_ç ÖˉΩõ O_® Éè’[# ÉèÏ[<å^Œ∞Å∞ U~åÊ@∞KÕ¿ã
J=HÍâ◊O ÅaèOKÕk. LÉèÜ í Ú« Å |O^è∞Œ =ÙÅ∞ J~Ú^Œ∞~ÀAÅáê@∞ HõÅã≤ "≥∞Åã≤
LO_»@O=Å¡ ™êxflÇ≤Ï`«ºO ÉÏQÍ ÃÑiy |O^è∞Œ `«fiO QÆ\ Ñì̃ _¨ ,ç XHõi<˘Hõ~∞°
ÉÏQÍ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ=\ÏxH˜ gÅÜÕ∞ºk. =^è∂Œ =~°∞ʼnõΩ Éˇ~∞° ‰õΩ^Œ#O `«Qˆ kæ .
P<å\˜ Éè’[# ÉèÏ[<å^Œ∞Å∞, |O^è∞Œ `åfixH˜ =∂¢`"« ∞Õ ¢áê^è•#º`« ~ÚKÕÛ"å~°x
=∞#‰õΩ `≥Å∞ã¨∞ÎOk. D ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’<Õ, W\Ï¡ J~Ú^Œ∞~ÀAÅ∞ q"åǨÏO
J<Õk JO^ŒiH© LO_Õk HÍ^Œx, H˘xfl =~å‚ʼnõΩ =∂¢`"« ∞Õ LO_Õ^xŒ H˘O^Œ~∞°
J#∞HÀ=K«∞Û! HÍx, Jxfl =~å‚Å"åiH˜ Jxflq^è∞Œ Å∞ LO_Õ=x, J~Ú^Œ∞~ÀAÅ∞
KÕÜ∞« @O JO^ŒiH˜ L#fl qkèÜ∞Õ Jx QÆ=∞xOKåe. H˘O`«=∞Ok D qkèx H˘xfl =O^ŒÅ
ã¨O=`«û~åʼnõΩ =ÚO^Œ∞QÍ<Õ =^ŒeÃÑ\Ïì~∞° . =∞iH˘xfl =~å‚Å"å~°∞ `«~∞° "å`« =^ŒeÃÑ\Ïì~∞° .
W^Õ `Õ_®.
<Õ\ Ö˜ ÏQÍ, HÍѶő ∞ ѶŨ Ǩ~åÅ∞ áêz<À\˜`À<Õ ¿ãqOKÕ JÅ"å@∞ P<å_»∞ ÖË^∞Œ .
Jã¨Å∞ ÃÑO_ç¡"åiH˜ HÍѶ‘Å∞ ~Ú=fi@=∞<Õk ÖË^Œ∞. =O@"åà◊√§ ÖË~°∞. |O^èŒ∞=ÙÅ∞
W~°∞QÆ∞á⁄~°∞QÆ∂ HõÅã≤ =O@Å∞, =_»#¤ Å∞ KÕ¿ã"å~°∞. LÉèÜ í ∞« ѨHÍΔ ÅÖ’x z#flÑ≤ÅÅ¡ ‰õΩ XˆH
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ K«eÌ J<åflÅ∞ ÃÑ>Ë"ì å~°∞. "å~°∞ K«eÌ ux P_»∞HÀ=\ÏxH˜ áÈQÍ ÃÑ^ŒÅÌ ∞ q∞QÆ`å
q^è∞Œ ʼnõΩ Ç¨[~°Ü∞Õ º"å~°∞ – D<å\˜ HÍ<≥fiO@∞ ÉÏ|∞Å∞ K«eÌ J#flO uO\Ï~å? P<å_»∞
Éè’[<åxÔH· KÕ¿ã Ѩ^•~å÷ʼnõΩ ¢áê^è•#º`«Ö^Ë ∞Œ . "å~°∞ Éè’[#OHÀã¨O ¢|`«HÖõ ^Ë ∞Œ . ¢|`«H@
õ O

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 113

HÀã¨O Éè’[#O KÕâß~°∞. ÃÑO_çÖ¡ ’ Ãã`· O« "åiH˜ q^è∞Œ ÖË ¢Ñ^¨ •è #O! Éè’[<åÅ∞, ѶŨ Ǩ~åÅ∞
¢Ñ^¨ •è #OHÍ=Ù. ÃÑO_çH¡ Àã¨O =KåÛ=∞x, uO_çHÀã¨O ~åÖË^xŒ `≥eã≤#"å~°∞ P<å\˜ ÃÑO_ç"¡ å~°∞.
JÅHõÅ∞, =¸u=Ú_»∞ѨÙÅ∞, =∞~åº^ŒÅHÀã¨O cè+‡≤ OK«\ÏÅ∞ P<å_»∞ ÖË=Ù. L<åfl, ÖÏOKè#« O
HÀã¨"∞Õ ! D<å\˜ÖÏQÍ J~°"÷ ∞Õ Ñ¨~=° ∂~°O÷ HÍ^Œ∞. P JÅHõÖ’¡ ǨïO^•`«#O LOk. <Õ\ ˜
JÅHõÖ’¡ "≥He˜ `«#O `˘OyK«∂ã¨∞OÎ k. =^è∞Œ =Ù ¢H˘`«Î |O^è∞Œ =~°Oæ `À J~Ú^Œ∞ ~ÀAÅáê@∞
HõÅã≤ "≥∞Åã≤ u~°Q@ Æ O =Å¡ |O^è∞Œ =ÙÅO^Œi ѨiK«Ü∞« =¸, PáêºÜ«∞`å P"≥∞‰õΩ ÅaèOKÕq.
(P<å\˜ =^è∞Œ =Ù +¨μ=∂~°∞ 12, 16 ã¨O=`«û~åÅ =Ü«∞ã¨∞û HõÅ^≥· LO_ç#O^Œ∞# WOHÍ
P"≥∞‰õΩ ã¨fi`«O¢`åaè¢áêÜ«∂Å∞ |ÅOQÍ <å@∞H˘x LO_Õq HÍ=Ù. 30, 35 ã¨O=`«û~åÅ
=^è∞Œ =Ù#∞ J`«QÎ Í~°∞ ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ fã≤ ÖÏeOK«@O Jã¨OÉè=í O QÆ^•! <Õ\ ˜ =^è∞Œ =Ù‰õΩ |ÅOQÍ
áê^Œ∞H˘#fl ~årÖËx `«# ã¨fi`«O¢`åaè¢áêÜ«∂Å∞O\Ï~Ú. "å\˜x U=∂¢`«=¸ P"≥∞
=∂~°∞ÛHÀÖË^Œ∞) D<å\˜ <åQÆ~°Hõ`« ÖË#O^Œ∞=Å¡ ¢Ñ¨u ѨxÖ’#∂ fiHõ,
x^•#O, HõxÑ≤OKÕq. |O^èŒ∞¢ã‘ÎÅ∞, J`«ÎQÍ~°∞, =^èŒ∞=Ù#∞ ^ŒQÆæ~°‰õΩ fã≤
ÖÏeOKÕ"å~°∞ – "å`«ûźO`À! D<å\˜ =^è∞Œ =Ù q+¨Ü∞« OÖ’ Wk Jã¨OÉè=í O!
"≥#∞Hõ\ ˜ HÍÅOÖ’x =^è∞Œ =Ù‰õΩ `«#=O@∂ ã¨fi`«O¢`É« Ïè "åÅ∞ LO_Õq HÍ=Ù.
L<åfl, J=hfl ¢ã‘Î [<Àz`«"≥∞ÿ#q – ¢=`åÅ∞, <À=ÚÅ∞ =ÔQ·~åʼnõΩ
ã¨O|OkèOz#q!
D HÍÅOÖ’ [iˆQ q"åǨÅ∞ XHõ¯~ÀAÖ’, H˘xfl QÆO@Ö’¡
[iyáÈ=@O=Å¡ Z=Ô~=~°∞ ÃÑO_çH¡ ˜ =KåÛ~À ‰õÄ_® `≥eÜ«∞#O`«\ ˜ "ÕQOÆ
ѨÙOAH˘<åfl~Ú. ÃÑQ· Í, J~Ú^Œ∞ ~ÀAÅ∞ [~°QÍeû# q^è∞Œ Åhfl XHõ¯ ѨÓ@Ö’
[~°QÍe HÍ|\˜ì, JO`å ǨÏ_®q_ç, LÉèíÜ«∞ѨHΔÍÅ |O^èŒ∞=ÙʼnõΩ Z=Ô~=~À `≥eÜ«∞^Œ∞
=^èŒ∂=~°∞ʼnõÄ `≥eÜ«∞^Œ∞. Hõ<åº^•`« =O^ŒÅ ã¨OYºÖ’ =KÕÛ ÃÑO_ç¡"åiH˜, `«=∞"åiH©
‰õÄ_® q_çk =ã¨u U~åÊ@∞¡, Éè’[<åÅ∞, HÍѶ,‘ ѶŨ Ǩ~åÅ∞, =∞~åº^ŒÅ∞ KÕÜ∂« e HÍ|\˜,ì
=O@"åà◊ § HÀ㨠O , Ѩ x "åà◊ § HÀ㨠O , Ѩ Ù ~ÀÇ≤ Ï `« ∞ ÅHÀ㨠O , Hõ Ö Ïº}=∞O_» á êÅHÀ㨠O ,
*’ºu+¨μ¯ÅHÀã¨O, _»|∞ƒHÀã¨O, uiy uiy Z=ÚHõÅ∞ q~°QQÆ ˘@∞ìHÀ"åeû =™ÈÎOk. q"åǨÏ
q^è∞Œ Åhfl JÅÊHÍÅOÖ’ [~°QÍe HÍ|\˜ì P U~åÊ@∂¡ K«∂_®e. WO`« [iy<å ÃÑO_牡 Ωõ =∂~°∞x
¿ãflÇ≤Ï`«∞ʼnõΩ ã≤Q~ÔÆ @∞¡, ¿ÑHõ^¢Œ ™êÎÅ∞ ã¨Ñ~¡¨ Ú KÕÜ∞« ÖË^<Œ ÖÕ ÏO\˜ JÅÊ"≥∞#ÿ xO^ŒÅ∞, ¿ÑpÅ∞,
Ѩ\ Oì̃ ѨÙÅ∞ `«Ñʨ =Ù. `«# ÃÑO_çH¡ ˜ `å#∞ Ñ≤Å∞K«∞H˘x =zÛ# =~°∞xH˜, "ÕÅÖ’ ÅHõÖΔ ’¡ Hõ@flO
Ñ‘eÛ# =~°∞xH˜ ¿ãflÇ≤Ï`«∞Å K«kqOѨÙÅ∞ QÆ∞Ol# =~°∞xH˜ `«# ¿ãflÇ≤Ï`«∞Å∞ Ñ‘ÖÛË ã≤Q~ÔÆ @∞¡
=ÔQ~· åÅ∞ U~åÊ@∞KÕ¿ã ÉÏ^躌 `« ÖË^•? Jk Hõ<åº^•`« KÕÜ∂« eû# Ѩ<å? J\Ï¡Qˆ =~°∞x
114 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
`«~Ñ° Ù¨ |O^è∞Œ =ÙÖˇ=~À Hõ<åº^•`«‰Ωõ P JÅÊHÍÅOÖ’ `≥eÜ«∞^Œ∞. HÍ|\˜ì fiHõQÍ LO_Õ
=~°∞x `«O¢_Õ Hõ<åº^•`«#∞ J_çy "åiH˜ HÍ"åeû# U~åÊ@∞¡ KÕã∞¨ HÀ=@O ã¨=Úz`«O HÍ^•?
|O^è∞Œ =ÙÅ∞ Ãã`· O« `å=Ú ÃÑO_ç¡ [iÑ≤OK«\ÏxH˜ ã¨O`À+¨OÖ’ áêÅ∞ѨOK«∞HÀ=\ÏxH˜ =KåÛ"Õ∞
`«Ñʨ , =∞~åº^ŒÅHÀã¨O, uO_çHÀã¨O ~åÖË^<Œ Õ ÉèÏ=O Hõey LO_®e QÆ^•! HÍ~°ºÉèÏ~°O`À
ã¨`=« ∞`«=∞ÜÕ∞º "åiÜ≥∞_»Å ™ê#∞Éè∂í u K«∂ѨÖHË áõ È`Õ, WHõ =∂#=`åfixH˜ J~°"÷ ∞Õ =ÚOk?

q"åÇ¨Ï ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ =~°∞xH˜, =~°∞x `«eH¡ ,˜ P_»∞a_»Å¤ ‰õΩ H˘xfl ¢Ñ`¨ ºÕ Hõ =∞~åº^ŒÅ∞,
ÖÏOKè<« åÅ∞ [~°áêeû# PKå~°O LOk. D ÖÏOKè<« åÅ<Õq Hˆ =ÅO #@#, Hˆ =ÅO XHõ
ѨxH˜ QÆ∞~°∞QÎ Í, ¢Ñf¨ HõQÍ KÕ¿ãq. J"Õ Ñ¨~=° ∂~°O÷ HÍ^Œ∞. L^•II J`«QÎ ÍiH˜, P_»∞a_»Å¤ ‰õΩ
J~Ú^Œ∞ ~ÀAÅ∂ =~°∞ã¨QÍ L^ŒÜ∞« "Õ∞ ѨO_»∞`¡ À=∞@O J<Õ ÖÏOKè#« O ѨÓ~°fiO
[iˆQk. XHõ ÉÁ@∞ì ÃÑ>ˇÖì ’ XHõ "≥O_çÑÙ¨ Å¡, "≥O_ç `å\˜Ü∂« ‰õΩ, ‰õΩO‰õΩ=∞|i},
HÍ@∞Hõ "≥Ú^ŒÖˇ·#q ÃÑ\˜ì "Õ∞à◊`åàÏÅ`À =^èŒ∞=Ù `«e¡ q_çkH˜ =zÛ,
qÜ«∞ºÑ¨Ù~åeH˜, P"≥∞ H˘=∂Ô~ÅÎ ‰õΩ Ñ¨O_»∞¡ `À=∞@O, ÉÁ@∞ì HÍ@∞Hõ ÃÑ@ì@O
PKå~°O. Wk =∞~åº^Œ#∞ ã¨∂zOKÕ XHõ ¢Ñf¨ Hõ. P ÉÁ@∞ìÃÑ>ˇì =ÔQ~· åÅ∞
=~°∞x "åiH˜ ~ÚzÛ"Õ™êÎ~∞° . W@∞=O\˜q KåÖÏ L<åfl~Ú. K«`∞« ~°÷ `«QÑÆ Ù¨
–– <åÖ’æ~ÀA ™êÜ«∞OHÍÅO "Õ∞à◊`åàÏÅ`À JÉèºí OQÆ# ™ê=∞¢y q_çkÖ’x
"åiH˜ `≥zÛ ~Ú=fi@O, áêÔH# `«Q=Æ Ù –– ã¨^㌠º¨ O ~ÀA# =∞^蕺ǨÏflO
`«~°∞"å`« =∞OQÆà◊ "å^•ºÅ`À PǨ~° =ã¨∞Î=ÙÅ∞ q_çkH˜ fã≤H˘x "≥o§
~Ú=fi@O, W@∞=O\˜=hfl ã¨~^° •HÀã¨O U~°Ê~°K∞« H˘#fl PKå~åÖË! J\Ï¡Qˆ
JÅ∞¡x JÅHõ, qÜ«∞ºÑ¨Ù~åe JÅHõ =ÔQ·~åÅ∞. W@∞=O\˜=hfl `«QÍ^•Å‰õΩ Ñ¨\ ˜ìOѨÙʼnõΩ
HÍ~°}ÏÖˇ· =^è∂Œ =~°∞Å áêe@ JaèâßѨO H͉õÄ_»^∞Œ . J\Ï¡Qˆ q"åǨxH˜ =zÛ# |O^è∞Œ =ÙÅ∞,
"åq=~°∞ã¨Å`À ™êyOKÕ ã¨~ã° Ö¨ Ï¡áêÅ∞ ǨÏ^Œ∞gÌ ∞i ã¨~ã° O¨ q~°ãO¨ QÍ Ñ¨i}q∞OK«~å^Œ∞.
=^è∂Œ =~°∞ʼnõΩ g~°O`å =∞#"åàı§, Ѩ~å~Ú"åà◊√§ HÍ~°∞ J<ÕÉÏè =O HõÅQÍe. =ÚO^Œ∞QÍ,
q"åǨÏOÖ’ U~°Ê_»¤ ÉèÏ"åÖË "åi =∞#ã¨∞Ö’¡ K≥~Q° xÆ =Ú¢^ÖŒ ·ˇ Éè¢í ^OŒ QÍ LO\Ï~Ú.
ѨÓ~°fiHÍÅOÖ’ JO`å `«=∞ ¢QÍ=∞OÖ’<Õ, ã¨fiQÆ$ǨÏOÖ’ `«=∞ H˘=∂Ô~Î q"åǨÏO
[iÑ≤OKÕ"å~°∞. ¢QÍ=∞OÖ’x "å~°∞, ‰õΩÅÉè^Ë OŒ ÖˉΩõ O_® ~Ú~°∞QÆ∞ á⁄~°∞QÆ∞"å~°∞ ã¨Ç¨ Ü«∞
ã¨Ç¨ÏHÍ~åefl JOkOKÕ"å~°∞. D<å_»∞ ¢QÍ=∂ÅÖ’ ~å[H©Ü«∞ áêsì `«QÍ^•Å∞ JkèHõ"≥∞ÿ,
¢QÍ=∞ "å`å=~°}O HõÅ∞+≤`"« ∞≥ ÿ XHõi<˘Hõ~∞° ѨÅHõiOK«∞HÀ=@"Õ∞ Hõ~"° O·≥ k. ѨOKåÜ«∞f
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 115
#∞O_ç áê~°"¡ ∞≥ O@∞^•HÍ [iˆQ ZxflHõÅ `«QÍ^•Å∞ ¢QÍ=∂Ö’¡ ÉÏQÍ áê^Œ∞H˘<åfl~Ú. HÍ|\˜,ì
_»|∞ƒ L#fl"å~°O`å U Ѩ@} ì ÏxHÀ áÈ~Ú, U Hõ=¸ºx\© ǨÅ∞Ö’<À, HõÖϺ}=∞O_»ÑO¨ Ö’<À
q"åÇ¨Ï HÍ~°º¢H=õ ∞O J~Ú#^ŒxÑ≤ã∞¨ <Î åfl~°∞. Éè’[<åÅ∞ Ãã`· O« U Ǩϟ@Å∞ "åiHÀ P~°i¤ zÛ,
j¢Ñ∞¨¶ OQÍ Ñ¨x =ÚyOK«∞H˘x, _»|∞ƒ ã¨Oz ^Œ∞eÑ≤"ãÕ ≤ áÈ`«∞<åfl~°∞. JO`«\ ˜ ™ÈÎ=∞`«∞ÖËx
=∞iH˘O^Œ~∞° U u~°∞ѨuÖÏO\˜ Hˆ ¢Δ `åxHÀ "≥o§ JHõ¯_» KÕã∞¨ <Î åfl~°∞. ¢QÍ=∂ÅÖ’ P^è∞Œ xHõ
™œHõ~åºÅ∞ `«‰õΩ¯=QÍ LO\Ï~Ú HÍ|\˜ì D HÍÅѨ٠<åQÆ~°‰õΩʼnõΩ #K«Û^Œ∞. q=ǨxH˜
=∂\Ï¡_∞» H˘<Õ +¨~`° ∞« Ö’¡, |ã‘ÖÎ ’ q"åǨÏO KÕÜ∞« @=∞<Õk XHõ +¨~`° ∞« J~Ú#k.

q"åǨÏO J~Ú#O`«<Õ =^è∞Œ =Ù Z^Œ∞~À¯"åeû# ã¨=∞㨺֒¡ ¢Ñ^¨ •è #"≥∞#ÿ k. ѨÙ\˜#ì <å\˜

#∞O_ç P<å\˜ =~°‰õΩ `å#∞ LO@∂ =zÛ# WO\˜x, ‰õΩ@∞OÉÏxfl
`«e^¡ OŒ ¢_∞» Å#∞, ™È^Œ~∞° Å#∞ PѨÙÅÎ #∞ =^Œe "Õ~˘Hõ ~ÚO\˜H˜ "≥à§◊ =Åã≤
~å=@O.
WO`«=~°‰õΩ `«e¡^ŒO¢_»∞Å∞ `«##∞|\˜ì, `«# Jaè¢áêÜ«∂ʼnõΩ
J#∞QÆ∞}OQÍ ã¨^∞Œ ‰Ì Ωõ áÈÜ«∂~°∞. WHõ#∞O_ç, `å#∞ W`«~∞° Å =∞<ÀcèëêìÅ
##∞ã¨iOz ã¨^∞Œ ‰Ì Ωõ áÈ"åe. XHõ¯™êiQÍ `åxO^Œ∞‰õΩ ã≤^ÑúŒ _¨ ®e. D q^è"Œ ∞≥ #ÿ
=∂#ã≤H"õ ∞≥ #ÿ =∂~°∞Ê "≥O@<Õ [~°Q^Æ ∞Œ . P ¢H˘`«Î ~ÚO\˜Ö’ `«#‰õΩ ¢¿Ñ=∞
PáêºÜ«∞`« J#∞|O^èŒO ÅaèOKåe. WO^Œ∞‰õΩ H˘O`«HÍÅO Ѩ_»∞`«∞Ok.
JO`«=~°‰Ωõ P ~ÚO\˜"å~°∞ "ÕzLO_»QÅÆ QÍe. ÖËHáõ È`Õ q+¨=∞ ã¨=∞㨺Å∞
Z^Œ∞~“`å~Ú.
P ¢H˘`«Î ~ÚO\˜Ö’ P"≥∞‰õΩ ¢¿Ñ=∞, PáêºÜ«∞`« ÅaèOK«#ѨÙÊ_»∞ P"≥∞ rq`«O #~°Hõ
ã¨^$Œ â◊O J=Ù`«∞Ok. P"≥∞ Éè~í ΰ Ãã`· O« , J@∞ `«e^¡ OŒ ¢_∞» ʼnõΩ, W@∞ ÉèÏ~°º‰õΩ ã¨=∂^è•#O
K≥Ñʨ ÖËx ã≤u÷ x Z^Œ∞~À¯"åeû =ã¨∞OÎ k. D q^èOŒ QÍ "≥Ú`«OÎ ~ÚO\˜Ö’x "å~°O`å U^Àq^èOŒ QÍ
ÉÏ^èÑŒ _¨ ®eû =ã¨∞OÎ k. D~嬺ã¨∂Ü«∞Ö’, ¢¿Ñ=∂aè=∂<åÖ’ U^À XHõ\ ˜ ã≤~÷ ~° ∂° ѨO ^èiŒ ™êÎ~Ú.
XHõ ¢ãΑ Éè~í Qΰ Í P ѨÙ~°∞+¨μx Jaè=∂<åxfl, ¢¿Ñ=∞#∞ K«∂~°Q˘<åÅx ¢ÑÜ
¨ ∞« uflã¨∂Î
LO>Ë, "Õ~˘Hõ ¢ãΑ `«# ã¨O`å#Og∞k ¢¿Ñ=∞#∞, JkèHÍ~åxfl =^Œ∞Å∞HÀÖËH,õ ÃÑ#QÆ∞ÖÏ_»∞`«∂
LO@∞Ok. Wk ¢ã‘ÎH˜ ÃÑ^ŒÌ ã¨=∞㨺. q∞H˜¯e ã¨Ç¨Ï#O`À, ^Œ∂~°Ñ¨ÙK«∂ѨÙ`À ã¨=∂^è•#O
á⁄O^•eû# ã¨∞xfl`«"∞≥ #ÿ , =∂#ã≤Hõ "≥∞#ÿ ã¨=∞㨺 Wk.

116 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

 ¢áêp# HÍÅOÖ’x =^è∞Œ =ÙÅHõO>ˇ D<å\˜ =^è∞Œ =ÙÅ∞ =Ü«∞ã¨∞ûÖ’#∞ K«^∞Œ =Ùã¨O^躌 Ö’¡#∞
ÃÑ^Œ"Ì å~°∞. P^è∞Œ xHõ <åQÆiHõ`Ö« ’ Jáê~°=∞ã¨HÎ Oõ =Úxy#"å~°∞. P^è∞Œ xHõ Éè’QÍÅxflO\˜x
K«qK«∂_®Å<Õ f¢="≥∞#ÿ HÀiHõÅ∞ HõÅ"å~°∞. ã≤x=∂Å∞ \˜. q. Å∞ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ ¢ÑK¨ å~° ™ê^è<Œ åʼnõΩ
q*Ï˝# ™ê^è<Œ åʼnõΩ JÅ"å@∞ Ѩ_"¤» å~°∞, g\˜^•fi~å =∞Oz<À K≥_∞» <À ™⁄O`«O KÕã∞¨ H˘#fl"å~°∞.
Éè’QÆÉÏè QͺÖË rq`«Ñ~¨ =° ∂=kèQÍ `«ÅKÕ"åˆ~ Z‰õΩ¯==∞Ok HõxÑ≤ã∞¨ <Î åfl~°∞. Hõ$¢u=∞ <åQÆ~H° `õ ‰« Ωõ
^•ã¨∞Öˇ,· HÀiHõÅ#∞, Éè’QÆHÍOHõ#Δ ∞ ÃÑOK«∞H˘#fl =~°∞Å∞, J`«ÅÎ ∞! WHõ K≥Ñʨ =Åã≤#^Õ=Ú#flk?
=ºã¨<åʼnõΩ ÉÏxã¨Ö#·ˇ Éè~í Åΰ ∞, Éè’QÆHÍOHõ‰Δ Ωõ , J`åºâ◊‰Ωõ ^•ã‘Ö#·ˇ J`«ÅÎ ∞, ÃÑ>ËÉì Ï^èÅŒ ‰õΩ,
"ÕkOè ѨÙʼnõΩ QÆ∞iÜ≥∞ÿ #~°HÉõ Ï^èÅŒ ∞ J#∞Éèqí OK«ÖHË õ P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ‰õΩ áêÅÊ_»@O, ÖË^• "åiKÕ`«
ǨÏ`«ºQÍqOѨ|_»@"≥∂ [~°∞QÆ∞`ÀOk. `«=∞ ‰õÄ`«∞à◊§‰õΩ ÅaèOKåÅ<Õ ã¨∞Yr=#O `«=∞ HÀ_»eH˜
~Ú=fiÖËHõ áÈ=@O =∂#=ÅHõ#Δ "Õ∞<å?
D<å\˜ =^è∞Œ =ÙÅ∞ JO^Œ~∂° HÍHõáÈ~Ú<å, H˘O^Œ~Ô <· å, ѨÙ\˜xì O\˜Ö’
QÍ~å|OQÍ ÃÑiy, ã¨∂¯à◊§Ö’ HÍÖËrÅÖ’ K«^∞Œ =ÙH˘x, áêâßÛ`«º <åQÆiHõ`å
"åº"≥∂Ç≤Ï`«Ö,·ˇ ã¨fi`«O¢`"« ∞≥ #ÿ H˘xfl ÉèÏ"åÅ#∞ ÃÑOK«∞H˘x, W`«~∞° Å ÉèÏ"åÅ#∞
ã¨ÇÏ≤ OK«ÖxË ã≤u÷ H˜ kQÆ*Ïi, qÖÏ™êÅ∞, Éè’QÍÖË Ñ¨~=° ∂~°O÷ QÍ ÉèÏqOz,
ã¨ÇϨ <åxfl HÀÖ’Ê~Ú, ÃÑ^ŒÌ z#flÅ `å`«`=« ∂ºÅ#∞ ѨÓiÎQÍ q㨇iã¨∞<Î åfl~°∞.
W\ì̃"å~°∞ J`«Î"åiO@ HõÅ∞ѨÙQÀÅ∞`«#O`À LO_»ÖË~°∞. W\ì̃ =∞ø_軺O=Å¡
W`«~∞° ʼnõΩ Ãã`· O« ã¨∞YOÖˉΩõ O_® KÕã∞¨ <Î åfl~°∞.
D J#~å÷ ÅxflO\˜H˜ HÍ~°}O `«=∞ ^è~Œ å‡xfl q㨇iOK«@"Õ∞! Ö’QÆ_»
Ü«∞[˝OÖ’ Éè~í ‰Î° Ωõ `À_»Ê_»@"Õ∞ J~å÷Oy (Ѩufl) Ü≥ÚHõ¯ qkè Jx. ^è~Œ ‡° O Jx
K≥áêÊO. D<å_»∞ U Ü«∞[˝OÖ’ P"≥∞ `À_»Ê_®e? Éè~í Kΰ ¿Õ ã L^ÀºQÆO Ü«∞[˝O. Éè~í ΰ ã¨O™ê~°O
HÀã¨O Ѩ_Õ ¢â◊=∞ Ü«∞[˝O. ã¨O`å<åxH˜ K«^Œ∞=Ù ã¨O^茺Å∞ K≥Ñ≤ÊOz L`«Î=∞ áœ~°∞Å∞QÍ
fiÛk^ŒÌ@O Ü«∞[˝O. `«e¡^ŒO¢_»∞Å#∞, J`«Î=∂=∞Å#∞ ã¨∞YÃÑ@ì@O Ü«∞[˝O. D
Ü«∞*Ï˝ÅxflO\˜Ö’#∞ ÉèÏ~°º ã¨ÇϨ HõiOKåe. Jk P"≥∞ ^è~Œ ‡° O. D ^è~Œ å‡xfl P"≥∞ QÆ∞iÎOKåe.
q"åǨÏ=∞O>Ë Hˆ =ÅO Ö∫H˜Hõ ã¨∞YÉè’QÍÅHÀã¨"∞Õ J<Õ Jaè¢áêÜ«∂xfl q_»<å_®e.
`«e¡ `«# ã¨O`å#OÃÑ· (H˘_»∞‰õΩÃÑ·) U^À ÃÑ^ŒÌ JkèHÍ~°O L#fl^Œx J#∞HÀ=@O
P`«‡=OK«# J=Ù`«∞Ok. ¢ãÅΑ ǨÏ`«ºÅ‰õΩ ¢ãÖΑ Ë HÍ~°}=∞=@O ã≤Q∞Æ Ñæ _¨ ®eû# q+¨Ü∞« O.
HÍÅ=Ú, HÍÅO`Àáê@∞ r=# q^è•<åÅ∞, <åQÆ~H° `õ « "ÕQOÆ QÍ =∂~°∞ÊK≥O^Œ∞`«∞#flѨÙÊ_»∞,
=∞#O =∂~°Háõ È`Õ =∞# Ѩ^`úŒ ∞« efl =∂~°∞ÛHÀHõáÈ`Õ =∞#"Õ∞ #+¨áì È`å=Ú.
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 117
 ¢ãΑ ZO`« ѨÙ~ÀQÆq∞ã¨∞<Î åfl, ѨÙ~°∞+¨μÅ áêâ◊Hqõ `«‰Ωõ , ¢ãÅΑ D~嬺ã¨∂Ü«∞ʼnõΩ, J`åºâ◊ʼnõΩ
|eHÍ=@O `«Ñ¨Ê@OÖË^Œ∞. ѨÓ~°fiO ã¨Ç¨ÏQÆ=∞#O PKå~°OQÍ L#fl <å\˜HõO>ˇ, ¢ã‘ÎÅ
|Å=#‡~°}ÏÅ ã¨OYº D<å_»∞ JkèHOõ QÍ LOk. Wk ¢ãÅΑ `Àáê@∞ =∞Oz ã¨O™ê¯~°OQÆÅ
ѨÙ~°∞+¨μÅO`å `«Å=OK«∞HÀ"åeû# q+¨Ü∞« O.
Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨=∂[OÖ’ ^•OѨ`º« r=#=∞<Õk ã¨∞MÏxH˜ JÅ"åÅ"≥∞#ÿ k. ÉèÏ~°ºÉè~í Åΰ Ö’
LO_Õ Jaè#fl"≥∞#ÿ ¢¿Ñ=∞, UHõ=∞#㨯`Õ WO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}O. ÉèÏ~°fÜ«∞ "≥"· åÇ≤ÏHõ r=#OÖ’
Ü«¸~°ÑÙ¨ Ö’ÖÏQÍ HõÅǨÏc*ÏʼnõΩ `å=ÙÖË^∞Œ . ™êfi~å÷xH˜ J=HÍâ◊OÖË^∞Œ . ^ŒOѨ`∞« Å ã¨O|O^èOŒ
Jaè#fl"≥∞Oÿ k. ÉèÏ~°ºÖË#\˜ì Éè~í ΰ rq`«OQÍx, Éè~í Öΰ #Ë \˜ì ÉèÏ~°º rq`«OQÍx, ~Ô O_»∂ JѨÓ~°"‚ ∞≥ #ÿ "Õ!
¢ãxΑ (ÉèÏ~°º#∞) á⁄Ok, ã¨O`å#O á⁄O^Õ=~°‰Äõ ѨÙ~°∞+¨μx r=#O ѨiѨÓ~°O‚ HÍ^Œ∞ ––
''J~Àú Ç¨Ï "≥+· ¨ P`«‡#ãÎ̈™ê‡^•º=*Ï˚Ü∂« O # q#Ì`Õ J~Àú Ç≤Ï `å=`ü
Éè=í u. J^äŒ Ü«∞^≥=· *ÏÜ«∂O q#Ì`Õ ^äŒ ¢Ñ*¨ ÏÜ«∞`Õ `«› ã¨~Àfi Éè=í u.—— Jx
â◊`Ñ« ^¨ Œä ¢ÉÏǨχ}O 5–1–6–10 Ö’ K≥Ñʨ |_»k¤ .
=∞#∞=Ù Ãã`· O« ÉèÏ~°ºÉè~í Åΰ ∞ "Õ~∞° "Õ~∞° HÍ^Œ∞. W^Œ~Ì ∂° HõÅã≤ XHõ>!Ë
J<åfl_»∞ –– ''U`å"å<Õ= ѨÙ~°∞ëÈ, Ü«∞*Ï˝Ü«∂`å‡ ¢Ñ¨*Ëu ǨÏ, q¢áêó
¢áêǨïãÎ̈^•ä K≥`· ^« Àº Éè~í åÎ ™ê 㨇 $`åOQÆ<å. (=∞#∞㨇 $u. 9–45)
ÉèÏ~°º Éè~í Öΰ ’¡ ¢¿Ñ=∞ÉèÏ==∞<Õk LO>Ë, P ~ÚÅ∞¡ ã¨fi~°Oæ `À ã¨=∂#O.
JkÖËHõáÈ`Õ #~°HõO HõO>ˇ ^Œ∞óY^•Ü«∞HõO J=Ù`«∞Ok. ÉèÏ~°º QÆ#∞Hõ
J#∞‰õÄÅ=u HÍHõáÈ`Õ WHõ #~°HõO HÀã¨O "≥^ŒHÍeû# ѨxÖË^Œ∞ Jx
Ѩ^‡Œ ѨÙ~å}O K≥ÑÙ¨ `ÀOk ––
''J#∞‰õÄźO Ç≤Ï ^ŒOѨ`Àº ¢ã=Î≤ ~Àæ^Ü
Œ ∞« ¿ÇÏ`«"Õ
J#∞‰õÄÅO HõÅ¢`O« KÕ`ü ¢uk"Õ# Ç≤Ï H˜O `«`ó«
¢Ñu¨ ‰õÄÅO HõÅ¢`O« KÕ`ü #~°̂H# Ç≤Ï H˜O`«`ó«
QÆ$Ǩ¢â=◊ ∞ó ã¨∞MÏ~å÷Ü∞« Ѩffl=¸ÅO Ç≤Ï `«`∞« ûY"£∞
(Ѩ.ѨÙ. 223–36, 37)
ÉèÏ~°º q+¨Ü∞« OÖ’ Éè~í ‰Î° Äõ _® JO`ÕH^õ •! JO>Ë Éè~í ΰ J#∞‰õÄÅ∞_≥#· ѨÙÊ_Õ ÉèÏ~°º rq`«O
ã¨fi~°`æ ∞« ź=∞#fl=∂@. nxx|\ì̃ XHõi ã¨∞MÏxH˜ XHõ~∞° HÍ~°}=∞ø`«∞<åfl~°#fl=∂@.
J\Ï¡Qˆ , =∞ǨÉèÏ~°`O« Ö’ ––

118 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

 ''Ѩ٢`« ᜢ`« =^èŒ∂ Éèí$`≥·º ~åH©~°‚=∞Ñ≤ ã¨~°fi`«ó
ÉèÏ~åº Ç‘Ï# QÆ$ǨÏã¨ã÷ º¨ â◊¥#"Õ∞= QÆ$ǨÏO Éè"í `Õ —ü —
(=∞.ÉèÏ. 12–144–4)
''H˘_»∞‰õΩÅ∞, =∞#∞=∞Å∞ HÀ_»O¢_∞» , ¿ã=‰õΩÅ∞, ZO^Œ~∞° <åfl ÉèÏ~°º ÖËx"åx ~ÚÅ∞¡
â◊¥#ºOQÍ<Õ LO@∞Ok—— Jx.
^Œ∞óYOÖ’ L#fl Éè~í ‰Î° Ωõ ÉèÏ~°ºÜÕ∞ Jxfl\˜x q∞Oz# B+¨^OŒè Jx =∞ǨÉèÏ~°`"« ∞Õ
K≥ÑÙ¨ `ÀOk ––
''# ÉèÏ~åºã¨=∞O H˜Oz`ü q^Œº`Õ aè+*¨ ÏO =∞`«"∞£
B+¨^OŒè ã¨~fi° ^Œ∞óMË+μ¨ ã¨`º« "Õ∞`«`ü ¢|gq∞ `Õ.
(=∞ǨÉèÏ~°`O« . 3–58–29)
~°ÑÚ¨¶ =Oâ◊OÖ’ HÍo^•ã¨∞ WOHÍ K«H¯õ QÍ K≥áêÊ_»∞ ––
''QÆ$Ç≤Ï}©, ã¨z=ó, ã¨v, q∞^äóŒ , ¢ÑÜ ≤ ∞« tëêº Åe`Õ HõÖÏ q^èÒ—— (~°.=O
8–67) ¢ãΑ Éè~í ‰Î° Ωõ =∞O¢u, q∞¢`∞« ~åÅ∞, [`«, Åe`«Hàõ Ö◊ ’¡ ¢ÑÜ ≤ ∞« t+¨μº~åÅ∞,
Jx. â◊`«Ñ¨^äŒ ¢ÉÏǨχ}OÖ’ WO`«HõO>ˇ Pã¨H˜ÎHõ~°"≥∞ÿ# ^è•i‡Hõ q+¨Ü«∞O
K≥Ñʨ |_»k¤ ––
''㨠~ÀHõΔ º<å˚Ü«∂ =∂=∞O¢`«Ü«∞`Õ. *ÏÜÕ∞ UÇ≤Ï ™Èfi~ÀǨ"Õu.
~ÀǨ"Õ`åºÇ¨Ï *ÏÜ«∂. `«™ê‡*Ï˚Ü∂« =∂=∞¢ãÜ Î̈ ∞« `Õ, J~Àú Ç¨Ï "≥+· ¨ P`«‡<À
Ü«∞*Ï˚Ü∂« (â◊. ¢ÉÏ. 4–2–1–10)
''ѨÙ~°∞+¨μ_»∞ ÉèÏ~°ºÖˉΩõ O_® ã¨fi~°Oæ Ö’ ¢Ñ"¨ tÕ OK«\ÏxH˜ gÅ∞ÖË^∞Œ . HÍ|\˜ì Ü«∞[˝q^è∞Œ Ö’¡#∞,
ã¨fi~åæxH˜ "≥à§ı @ѨÙÊ_»∞, ÉèÏ~°ºHÀã¨O "Õz LO_®e—— Jx.
''ã¨MÏ Ç¨Ï *ÏÜ«∂—— ÉèÏ~°ºÜÕ∞ Éè~í ‰Î° Ωõ x["≥∞#ÿ q∞¢`∞« _»∞ Jx W`«~ˆ Ü«∞ ¢ÉÏǨχ}O
(7–3–13) K≥ÑÙ¨ `ÀOk.
''Ѩ٢`« P`å‡ =∞#∞+¨ºã¨º, ÉèÏ~åº ^Õ=Hõ$`«ó ã¨MÏ—— ѨÙ~°∞+¨μxH˜ Ѩ٢`∞« _»∞ P`«‡ J~Ú`Õ.
ÉèÏ~°º ã¨Y∞~åÅ∞ Jx =∞ǨÉèÏ~°`O« (1–374–73) Ö’ LOk. W^Õ q+¨Ü∂« xfl =∞ǨÉèÏ~°`O«
(4–22–17) Ö’ =∞m§ K≥áêÊ~°∞. ''Ѩ٢`ó« ¢ÑÜ ≤ ∂« }Ï=∞kHÀ ÉèÏ~åºK« ã¨∞ǨÏ$^•O =~å—— Jx.
''<å HõÖÏÊO <ås =∞aè~"° ∞Õ `ü—— ÉèÏ~°ºÖËx^Õ, Éè~í ,ΰ ã¨∞MÏxfl TÇ≤ÏOK«<<·≥ å TÇ≤ÏOK«Ö_Ë x»
Q“`«=∞^è~Œ ‡° ã¨∂¢`åÖ’¡ (1–8–29) K≥Ñʨ |_»k¤ .

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 119

 ÉèÏ~°ºÜ≥ÚHõ¯ qÅ∞=#∞ =∞# ¢áêp#∞Å∞ QÆ∞iÎOKå~°x, =∞#O‰õÄ_® ¢ãΑ Ü≥ÚHõ¯ qÅ∞=#∞
QÆ∞iÎOKåÅx K≥Ñʨ \ÏxˆH W=hfl L@OH˜OKåeû =zÛOk. J\Ï¡Qˆ ¢ãHΑ ˜ ѨÙ~°∞+¨μ_»∞ ‰õÄ_®
JO`«\ ˜ ¢áê=ÚMϺ<Õfl =Ç≤Ï™êÎ_x» ¢QÇÆ Ï≤ OKåe.
ÉèÏ~°º‰õΩ ^è•i‡Hõ Hõ~"ΰ åºÅ∞ L<åfl~Ú. Ѩffl â◊|OÌ WO^Œ∞‰õΩ ™êHõΔ ºO. '*ÏÜ«∂— J<Õ
â◊ÉÏÌxH˜ Ѩ٢`∞« efl Hõ<kÕ J<Õ J~°O÷ LOk. HÍx =∞# ^è~Œ ‡° âߢ™êÎÅ∞ Ѩffl â◊ÉÏÌ<flÕ JkèHOõ QÍ
"å_®~Ú – ã¨O`å# ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ `«Ñʨ . 'Ѩufl— J<Õ â◊ÉÏÌxH˜ 'Ü«∞[˝OÖ’ áêÅ∞ѨOK«∞H˘#k—
Jx áê}˜x J~°O÷ K≥áêÊ_»∞. HÍ|\ì̃ ¢ãHΑ ˜ ~Ô O_»∞~°HÍÅ∞QÍ ¢áê^è•#º`« LOk. ã¨O`å<åxfl
Hõx ÃÑOz, ã¨`ÒÊ~°∞Å∞QÍ fiÛk^ÕÌ ™êOѶ≤∞Hõ ÉÏ^茺`« XHõ\ ˜. Éèí~°Î`Àáê@∞ Ü«∞[˝OÖ’
áêÅ∞ѨOK«∞HÀ=@O J<Õ ^è•i‡Hõ ÉÏ^躌 `« ~Ô O_»=k.
''㨠ã¨ffl Ѩ`åºã¨∞Hõ$`Õ# QÆKÛ« `ù å"£∞, Ü«∞[˝ãº¨ Ü«ÚH“Î ^è∞Œ ~åº`« Éè∂í `å"£∞
ã¨O*Ï<å<å q[ǨÏ`å=∞~åfó – kq*’ºu~°[~°=∂~° ÉË^•`å"£∞.—— `≥.· ¢ÉÏ.
3–7–5. Éèí~°ÎÜ≥ÚHõ¯ HÍ~åºÖ’¡ ÉèÏ~°º UHõz`«Î"≥∞ÿ LO_®e. Ü«∞[˝Hõ~°‡Ö’¡
Éè~í `ΰ Àáê@∞ K«H¯õ QÍ HõÅã≤ LO_®e. D q^èOŒ QÍ L#flO^Œ∞=Å¡ "å~°∞ ã¨fi~°Oæ Ö’
JHõÜ Δ ∞« *’ºux á⁄O^Œ∞`å~°∞ Jx `≥u· sÎ Ü«∞ ¢ÉÏǨχ}O K≥ÑÙ¨ `ÀOk.
=^èŒ∞=Ù, q"åÇ¨Ï ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ ÖÏ[Ǩϟ=∞O KÕ™ÈÎOk. HÍ|\˜ì,
^èŒ~°‡HÍ~åºÖ’¡ Éèí~°Î`Àáê@∞ áêÅ∞ ѨOK«∞HÀ=@O J<Õk JѨÊ\˜#∞O_Õ
¢áê~°OÉèí=∞#fl=∂@. P"≥∞‰õΩ Éèí~°Î`Àáê@∞ ^è•i‡Hõ HÍ~åºÅxflO\˜Ö’#∂
ã¨=∂# Ѷ֨ O Åaèã∞¨ OÎ k. Éè~í Öΰ HË áõ È~Ú<å P"≥∞ J=ã¨~åxfl|\˜ì ^•#^è~Œ å‡Å∞
KÕÜ∞« =K«∞Û#x Jâ◊fiÖÏÜ«∞# ^è~Œ ‡° ã¨∂¢`åÅ∞ K≥ÑÙ¨ `«∞<åfl~Ú –– *ÏÜ«∂ Ѩ`Àº~°flq ÉèÏQÀq^Œº`Õ.
áê}˜¢QÆǨÏ}Ïkú ã¨Ç¨Ï`«fiO Hõ~°‡ã¨∞. Hõ^ä• Ñ¨Ù}ºÑ¶¨ÖË+¨μ ¢^Œ=º Ѩi¢QÆ¿ÇÏ+¨μ K«. (J.^èŒ.ã¨∂.
1–6–13) ÉèÏ~°ºÉè~í eΰ ^ŒiÌ Ö’#∞ Éè^Ë OŒ , qÉèÏQÆO J<Õk ÖË^∞Œ . q"åǨÏO J~Ú#ѨÊ\˜#∞O_ô
W^Œ~Ì ∂° Ü«∞*Ï˝xH˜ JkèHÍ~°∞ÖË! W^Œ~Ì ∂° Ü«∞[˝OÖ’ ã¨=∂#OQÍ áêÖÁæ<åe. ^•<åÅ∞ =ÔQ~· å
~Ú=fi@O fã≤HÀ=@OÖ’ W^ŒiÌ H© ã¨=∂# ѶŨ "Õ∞ Åaèã∞¨ OÎ k, Jx.
ÉèÏ~°ºÉè~í eΰ ^Œ~Ì ∂° Ü«∞*Ï˝xH˜ JkèHÍ~°∞ÖË! W~°∞=Ù~°∞ Ü«∞[˝OÖ’ ã¨=∂#OQÍ áêÖÁæ<åe.
HÍx, ^è•i‡Hõ Hõ$`åºÅ∞ Z‰õΩ¯=QÍ Éè~í Ü Î° ∞Õ KÕÜ∂« eû =ã¨∞<Î åfl, ÉèÏ~°º‰õÄ_® P"≥∞‰õΩ qkèOz#
Hõ~°‡Å#∞ P"≥∞ KÕÜ«∂eû LO@∞O^Œx *ˇ·q∞x ѨÓ~°fi g∞=∂O™ê ã¨∂¢`åÖ’¡ (6–1–28)
K≥ѨÊ|_»¤k.

120 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

 ¢ãHΑ ˜ ^è~Œ ‡° HÍ~åºÖ’¡ L#fl ¢áê^è•#º`« Z@∞=O\˜^OŒ >Ë ––
¢ãΑ |∞∞`«∞=∞uÜ≥∞ÿ "åH˜@ L#flѨÙÊ_»∞ Éè~í Kΰ ¿Õ ã Ü«∞[˝OÖ’ áêÖÁæ#\ÏxH˜ gÅ∞O_»^∞Œ .
HÍ|\ì̃, ѨÙ~°∞+¨μ_»∞ KÕ¿ã Ü«∞[˝O ã¨QOÆ #+ì̈"∞≥ #ÿ >Ë¡ Jx `≥u· sÎ Ü«∞ ã¨OÇ≤Ï`« K≥ÑÙ¨ `ÀOk ––
''J~Àú"å U`«ãº¨ Ü«∞[˝ãº¨ g∞Ü«∞`Õ Ü«∞㨺¢Ñ`¨ ºÕ ǨÏ<£ Ѩffl J<åÅ=ÚƒùHÍÉè=í u—— `≥.· ¢ÉÏ.
3–7–1. ¢ãΑ "åH˜@ L#flѨÙÊ_»∞ Hõ<åº^•#OÖÏO\˜ â◊√ÉèHí Í~åºÅ∞ QÍx, Ñ≤`$« HÍ~åºÅ∞QÍx
KÕÜ∞« \ÏxH˜ gÅ∞ÖËHáõ È=@O =∞#O K«∂ã¨∞<Î åflO. ÉèÏ~°ºÖËx"åxH˜ U Ü«∞[˝O KÕ¿ã J~›`å
ÖË^xŒ =∞#∞㨇 $u K≥ÑÙ¨ `ÀOk. ÃÑQ· Í, Éè~í Lΰ O_»QÍ<Õ ÉèÏ~°º K«xáÈ`Õ P`«x Ü«∞[˝ ѨiHõ~åÅhfl
P"≥∞`ÀÉÏ>Ë `«Q∞Æ Åɡ\Ïìe. WHõ P`«xH˜ Ü«∞[˝OKÕ¿ã JkèHÍ~°O ÖË^∞Œ HÍ|\ì̃! =∞m§ q"åǨÏO
KÕã∞¨ H˘O>Ë<`Õ Ñ« ʨ ѨÙ~°∞+¨μxH˜ =∞m§ Ü«∞*Ï˝kHè Í~°O~å^Œ∞ J<åfl_»∞ ––
''U=O =$`åÎO ã¨=~å‚O ¢ãOΑ kfi*Ïuó ѨÓ~°fi=∂i}©"∞£
^•Ç¨ÏÜÕ∞^ŒyflǨϟ¢`}Õ , Ü«∞[˝áê¢`â·≥ Û◊ ^è~Œ ‡° q`ü.
ÉèÏ~åºÜ≥∞ÿ ѨÓ~°fi=∂i}ÿ̌ ^Œ`åfiˆQfl#ãÎ̈ºHõ~‡° }˜
ѨÙ#~åÌ~° ¢HÜ
˜ ∂« O ‰õΩ~åº`ü ѨÙ#~å^è•#"Õ∞=K«.
(=∞.ã¨$‡. 5–167, 168)
nx`À Hõi‡+¨μŪ ~˘>ì̌ qiy <ÕuÖ’ Ѩ_>¤» O¡ÿ̌ k –– "≥O@<Õ =∞m§
ÃÑo§ KÕã∞¨ HÀ=∞<åfl~°∞ QÆ^•! Hõ̂~‡O¢kÜ«∂ÖËg ѨxKÕÜ∞« HõáÈ~Ú<å Ü«∞*Ï˝~›`«
ã¨OáêkOKåÅ<Õ =OHõ`À q"åǨÏxH˜ =$^Œ∞úÅO`å ã≤^ŒúѨ_®¤~°∞. WO^Œ∞‰õΩ
ѨÙ~å}ËuǨ™êÖ’¡ K«º=#∞xÖÏO\˜"å~°∞ J<ÕHõ=∞Ok ^Œ~°≈#q∞™êÎ~°∞. D
â◊`åÉÏÌ~O° ÉèOí =~°‰Ωõ KåÅ=∞Ok =$^Œú Hõi‡+¨μŪ ∞ WO^Œ∞‰õΩ ã≤^ÑúŒ _¨ ®¤~∞° .

¢â◊√u 㨇 $`ÕuǨ㨠ѨÙ~å}Ï^Œ∞Ö’¡ HÍ=º <å@HÍ^Œ∞Ö’¡, q"åÇ≤Ï`« ¢ã‘ÎÅ ™ê=∂#º

Hõ~"ΰ åºÅ#∞ QÆ∂iÛ JkèHOõ QÍ<Õ K≥áêÊ~°∞. ^è~Œ ‡° âߢ™êÎÅhfl ‰õÄ_®. ~ÚOK«∞q∞OK«∞QÍ q"åÇ≤Ï`«¢ãΑ
`«# Éè~í Ü Î° Ú≥ Hõ¯ P[˝efl áê\˜OKåÅx K≥ÑÊ≤ <å~Ú. Éè~í #ΰ ∞ ^≥=· OÖÏQÍ Ñ¨ÓlOKåÅx K≥ÑÊ≤ <å~Ú.
Éè~í Üΰ ∞Õ K«∞@ìO, Éè~í Ü Î° ∞Õ ^≥=· O, Éè~í Ü
ΰ ∞Õ Ñ¨~=° ∞QÆu Jx ''Ѩu› ^Õ"À <ås}ÏO Ѩu~°ƒO^è∞Œ ó
Ѩu~°uæ ó (=∞ǨÉèÏ~°`O« . Jâ◊fi. 146 – 55)
㨇 $uHÍ~°∞_≥#· â◊OY∞_»∞, WOHÍ ~Ô O_»_∞» QÆ∞Å∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ"Õã≤ ''# Éè~í åÎ~O° kfiëêº^Œº^Œº
Ѩº+‘=ì Åó, ™êº`«Êu`À VæÇÏ‘ <À "åºkè`À "å, Ѩui› ^Õ=`å ¢ã} Α Ï"£∞—— (㨇 $uK«O¢kHõÖ’x

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 121

â◊OY∞x =K«#O) Éè~í ΰ Ѩu`«∞_≥<· å, ~Ày+≤"ì å_≥<· å, JOQÆÇÏ‘ #∞_≥<· å =Úã¨e"å_≥<· å Éè~í #ΰ ∞
Jã¨ÇÏ≤ ºOK«∞HÀ~å^Œ<åfl_»∞. =∞#∞=Ù nxx ã¨=∞i÷OKå_»∞ ––
''qjÅó HÍ=∞=$`ÀÎ"å QÆ∞}ÿ̌~åfi Ѩi=i˚`ó«
LѨK~« º° ó ¢ãÜ
Î≤ ∂« ™ê^è•fi º ã¨``« O« ^Õ==`«Êuó
(=∞. 㨇 $. 5–154) Jx (=∞#∞㨇 $uÖ’x D q^è"Œ ∞≥ #ÿ "Õ^Œ q~°∞^Œú =K«<åÅhfl
`«~∞° "åu "å~°∞ ~°zOz nxÖ’ KÕ~åÛ~°x N ^ŒÜ∂« #O^Œã~¨ ã° fi¨ u ÉèÏ=O)
W\Ï¡Qˆ , ÉèÏ~°`« ~å=∂Ü«∞}Ï^Œ∞Ö’¡#∞, ѨÙ~å}ÏÖ’¡#∞ ¢ãHΑ ˜ KÕã#≤ W@∞=O\˜ ^è~Œ ‡° É’^èÅŒ ∞,
Ç≤Ï`«É’^èÅŒ ∞, HÀH˘Å¡Å∞. P L`åûǨÏOÖ’ ÉèÏ~°ºÜ≥∞_»Å ѨÙ~°∞+¨μx ^è~Œ ‡° "Õ∞q∞\’ K≥Ñʨ @O
=∞~°záÈ~Ú LO\Ï~°∞. ZHõ¯_≥<· å UHõÑf¨ fl¢=`åxfl K«∂Ñ≤Oz<å ¢Ñ`¨ ºÕ HõOQÍ ~Ú\Ï¡ ѨÙ~°∞+¨μxH˜
KÕã#≤ Ç≤Ï`«É’^èÅŒ ∞ HõxÑ≤OK«=Ù. WO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}O 㨇 $uHÍ~°∞Öˇ#· ѨÙ~°∞+¨μʼnõΩ
¢ãÅΑ ã¨=∞㨺Å∞ QÆ∞~°∞‰Î Ωõ ~åHõáÈ=@"Õ∞! P<å\˜ ™êOѶ∞≤ Hõ Ѩiã≤`÷ ∞« ÖË!
WHõ ÉèÏ~°ºÜ≥ÚHõ¯ ¢Ñ¨=~°Î# Z\Ï¡LO_®Ö’ 㨇 $uHÍ~°∞ÅO`å
SHõ=∞`«ºO`À, UHõHOõ ~îO° `À, L`åûǨÏOQÍ =i‚Oz K≥áêÊ~°∞ –– =∞#∞=Ù
''¢ãΑ ã≤‡`«=^Œ#Ü≥∞ÿ , QÆ$ǨÏHÍ~åºÅÖ’ <Õ~Ê° iÜ≥∞ÿ , WO\˜Ö’x =ã¨∞=Î Ù ÅxflO\˜h
â◊√¢ÉOíè QÍ LOK«∞`«∂ Z‰õΩ¯= Y~°∞Û KÕÜ∞« ‰õΩO_® LO_®e—— ã¨^•¢ÑǨ Ϩ $+ì̈Ü∂«
ÉèÏ=ºO, QÆ$ǨÏH͈~º+¨μ ^ŒHÜ Δõ ∂« , =∞#ã¨O㨯 $`À Ѩ㯨 ~°Ü∂« , =ºÜÕ∞Kå=ÚHõÎ
ǨÏãÎ̈Ü∂« —— (=∞.ã¨. 5–150) J<åfl_»∞. JO`ÕHÍ^Œ∞.
''J~°ã÷ º¨ ã¨O¢Q¿Æ ÇÏ K≥<· åO, =ºÜÕ∞K≥=· xÜ≥∂[ÜÕ∞`ü
â∫KÕ, ^è~Œ̂ ‡ #fl ѨOHÍκO K« áê}˜¢QÍǨÏ㨺 KÕH} Δõ .Ë
(=∞.㨇 $. 9–11)
`å#∞ ã¨OáêkOz# ^è<Œ åxfl ~°HOΔ˜ K«@OÖ’#∞, `«y# Ѩ^uúŒ Ö’ Y~°∞Û KÕÜ∞« @OÖ’#∞,
=O\Ö’#∞, W`«~° ™ê=∞¢yx HÍáê_»@OÖ’#∞, Ü«∞*Ï˝xfl KÕÜ∞« @O`À#∞ Éè~í ,ΰ ÉèÏ~°º‰õΩ `«y#
P^ÕâßÅ∞ W"åfie—— J<åfl_»∞. D ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’<Õ, ''áê#O ^Œ∞~°̊# ã¨Oã¨~óæ° , Ѩ`åºK« q~°ÇϨ Ÿ
@#"£∞ ã¨fiáÈfl #ºˆQǨÏ"åã¨â◊Û, <åsã¨O^Œ∞+¨}Ïx +¨\ò—— (=∞.㨇 $. 9–13) ã¨∞~åáê#O,
K≥_"¤» åi`À ™êOQÆ`º« O KÕÜ∞« @O, `«# Éè~í ‰Î° Ωõ ^Œ∂~°OQÍ LO_»@O, u~°∞<åà◊§Ö’ ã¨O`«Ö’¡
u~°Q@ Æ O, ѨQÅÆ ∞ x¢kOK«@O, JѨiz`«∞Å ~ÚO_»Ö¡ ’ LO_»@O J<Õ P~°∂ ¢ãHΑ ˜ `«QxÆ
Ѩ#∞Å∞ J<åfl~°∞.

122 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

 Ü«∂[˝=Å∞¯ º_»∞ (Ü«∂.㨇 $. 1–83, 87) Ö’, ''¢ãΑ WO\˜Ö’x áê¢`Å« #∞ â◊√¢ÉOíè KÕÜ∂« e.
=ã¨∞=Î Ù ÅxflOzx "å\˜ "å\˜ ™ê÷<åÖ’¡ LOKåe. P"≥∞ =∞Oz <Õ~Ê° iÜ≥∞ÿ , ã≤‡`«=ÚdÜ≥∞ÿ
LO_®e. q∞`« =ºÜ«∞O KÕ¿ã^≥· LO_®e. Ѩu¿ã"å Ѩ~åÜ«∞}∞~åÖˇ· LO_®e. J`«=Î ∂=∞ʼnõΩ
¿ã=KÕÜ∂« e. `«# WO¢kÜ«∂Å#∞ =â◊OÖ’ LOK«∞HÀ"åe Jx K≥Ñʨ _»∞.
㨇 $uHÍ~°∞_≥#· â◊OY∞_»∞, WOHÍ <åÅ∞QÆ∞ J_»∞QÆ∞Å∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ"Õã≤ –– ''<å#∞HÍÎ
QÆ$Ǩxfl~°Kæ ÛÕ `ù .ü <å#∞`«sÎ Ü«∂ # `«fii`«O ¢=*Ë`,ü # Ѩ~° ѨÙ~°∞+¨=∞aè ÉèÏ¿+`å#º¢`« =}˜¢HÊõ ¢=l`«
=$^Œú "≥^· ºÕ Éèºí ó, # <åaèO ^Œ~≈° ÜÕ∞`ü, P QÆ∞ÖÏÊù^•fiã¨ó Ѩi^Œ^•è º`ü, # ãÎ̈<Ò q=$`Ò ‰õΩ~åº`ü,
# ǨϿã ^Œ<åáê=$`å, Éèí~åÎ~°O `«#ƒO^èŒ∂<åfi # kfiëêº`ü, # QÆ}˜`å, ^èŒ∂~åÎaè™êi}©,
¢Ñ¢¨ =l`å, ¢¿ÑHõ} Δ `˜ å =∂Ü«∂=¸Å‰õΩǨÏHõHÍiHÍ ^Œ∞j≈ÖÏkaèó ã¨ÃÇÏ· Hõ¢`« u¿+`ª .ü ã¨Oã¨~ˆ } æ
Ç≤Ï ‰õΩÅ¢ã} Α ÏO Kåi¢`º« O ^Œ∞+¨ºu. (Ü«∂[˝=ů º 㨇 $u 1–37 ÃÑ· q∞`åHõ~Δ ° "åºYºÖ’
â◊OY∞_»∞ L^ŒÇϨ iOz^Œk.) ¢ã,Α Éè~í ΰ J#∞=∞u ÖˉΩõ O_® |Ü«∞@‰õΩ áÈ~å^Œ∞.
"ÕQÆOQÍ K«Ñ¨ÙÊ_»∞ JÜÕ∞º@@∞¡QÍ #_»=~å^Œ∞. JѨiz`«∞Öˇ·# ѨÙ~°∞+¨μÅ`À
=∂\Ï¡_»~å^Œ∞. HÍx, ã¨<åºã¨∞Å∞, "åºáê~°ã¨∞ÎÅ∞, "≥·^Œ∞ºÅ∞, =$^Œ∞úÅ`À
=∂\Ï¡_@ » OÖ’ D xÜ«∞=∞O =iÎOK«^∞Œ . P"≥∞, `«# <åaè Hõ#Ѩ_h» Ü«∞~å^Œ∞.
=∞_»=∞Å=~°‰Ωõ =KÕÛ@@∞¡QÍ p~° ^èiŒ OKåe. ã¨<Î åÅ∞ =ºHõOÎ HÍhÜ«∞~å^Œ∞.
<À\˜x HõѨÙÊH˘x `«Ñ¨Ê aQÆæ~°QÍ <À~°∞ `≥~°z #=fi~å^Œ∞. Éèí~°Î#∞, P`«x
|O^è∞Œ =ÙÅ#∞ Jã¨ÇÏ≤ ºOK«∞HÀ~å^Œ∞. "Õâº◊ Å`À, ¢`åy# ¢ãÅΑ `À, K≥_∞» #_»=_çHÅõ
<å~ÚHõÅ`À, a‰õΩΔ }˜Å`À, ™È^≥ K≥¿ÑÊ"åi`À, *’ºu+¨O K≥¿ÑÊ ¢ãÅΑ `À, =∞O¢`«
`«O¢`åÅ∞KÕ¿ã ¢ãÅΑ `À, ^Œ∞~åKåi}∞Öˇ#· "åi`À LO_»~å^Œ∞—— Jx K≥áêÊ_»∞.
J\Ï¡Qˆ , q+¨μ^‚ ~Œè ‡° ã¨∂¢`åÅ∞ 25–1 #∞O_ç 26 =~°‰Ωõ ''Éè~í Kΰ ¿Õ ã ¢=`åÖË KÕÜ∂« e.
J`«=Î ∂=∞Å∞, ÃÑ^ŒÅÌ ∞, ^Õ=`«Å∞, Ju^ä∞Œ Å∞, "≥Ú^ŒÖ#·ˇ "åix ѨÓlOKåe. WO\˜Ö’x áê¢`Å« #∞
â◊√¢ÉOíè KÕÜ∂« e. q∞`« =ºÜ«∞OKÕã∂¨ ,Î WO\˜ ™ê=∂#∞#∞ Éè¢í ^OŒ QÍ HÍáê_»@OÖ’ *Ï¢Q`Æ Î«
=Ç≤Ïã¨∂,Î =∞Oz #_»=_ç HõÅ^≥· LO_®e—— Jx K≥Ñʨ |_»k¤ .
W\Ï¡ ¢Ñ¨Éèí∞`«fiO"å~°∞ *ÏsKÕã≤# Fundamental rules …ìQê, Service
conditions ÖÏQÍ, qѨÙÅOQÍ ¢ãŠΑ q^è∞Œ efl K≥áêÊ~°∞. "å`åûºÜ«∞# HÍ=∞ã¨∂¢`åÖ’¡ (4–1)
WOHÍ =∞<ÀǨÏ~°OQÍ K≥áêÊ~°∞. ''WO\’¡ ã¨=∞ã¨"Î ∞≥ #ÿ U~åÊ@∂¡ KÕÜ∞« @O ¢ãHΑ ˜ ¢Ñ^¨ =Œè ∞ Hõ~=ΰ ºO.
P"≥∞ ã¨O=`«û~åxHõO`«‰Ωõ ¢Ñ} ¨ ÏoHõ (|_≥\˚ ò) ã≤^OúŒ KÕÜ∂« e. ^•x¢ÑH¨ Í~°O ~ÀA"ås Y~°∞ÛÅ∞
#_»áêe. Éè~í ΰ `«ÑÙ¨ Ê_»∞ Y~°∞ÛÅ∞KÕã∂¨ Î LO>Ë Páêe. PǨ~°=ã¨∞=Î ÙÅ∞ KÒHõQÍ L#flѨÙÊ_Õ

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 123

ã¨O=`«û~åxHõO`«‰Ωõ ã¨iѨ_H» ˘x xÅ=KÕÜ∂« e. =º=™êÜ«∞O L#fl WÅ∞¡ J~Ú`Õ Ñ¨â√◊ =ÙÅ
q+¨Ü∞« O =º=™êÜ«∞O q+¨Ü∞« O ‰õÄ_® K«∂_®e. #∂Å∞ =_»H@ õ O, <Õ`<« ÜÕ ∞« @O, ¢`åà◊√§
¿Ñ#@OÖ’ `«# q∞QÆ`å ã¨=∞Ü«∂xfl "≥zÛOKåe. qѨ`û« =∞Ü«∞OÖ’ Éè~í ‰Î° Ωõ ã¨ÅǨÅ∞ K≥áêÊe.
J`«_∞» q#HõáÈ`Õ =∞$^Œ∞=∞^è∞Œ ~°"∞≥ #ÿ â◊ÉÏÌÅ`À J`«xx J#∞‰õÄÅ∞}˜‚ KÕã∞¨ HÀ"åe—— Jx.
D q^èOŒ QÍ ¢ãÅΑ Hõ~"ΰ åºÅ#∞ QÆ∞iOz, áêu¢=`«º ^è~Œ å‡Å#∞ QÆ∞iOp 㨇 $uHÍ~°∞ÅO`å
^Œ¢™êÎʼnõΩ ^Œ¢™êÎÅ∞ ¢"åâß~°∞. P 㨇 $uHÍ~°∞Å ^Œ∂~°^$Œ +≤xì , ^è~Œ ‡° Ѩ~åÜ«∞}`«#∂, âß¡Ñ∞≤¶ ã¨∂Î
J<ÕHõ ¢QÆO^ä•Å∞ Ãã·`«O "≥Å∞=_®¤~Ú. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x Ç≤ÏO^Œ∂¢ã‘ÎH˜ K≥ѨÊ|_ç#
=∞Ǩϟ#fl`å^Œ~å≈Å#∞ QÆ∂iÛ =∞ǨϟѨ<庙êÅ∞ KÕã#≤ "å~°∂ L<åfl~°∞. ѨÙ~°∞+¨μʼnõΩ Ãã`· O«
H˘xfl ^è~Œ å‡Å∞, Hõ~"ΰ åºÅ∞. ¢â√◊ u 㨇 $`«∞Ö’¡ K≥Ñʨ |_ç<å, Ѩu¢=`å ^è~Œ å‡efl QÆ∞iOz K≥ÑÊ≤ #O`«
QÆ\ Qì̃ Í UHõÑf¨ fl ¢=`åxfl QÆ∞iOz K≥Ñʨ ÖË^∞Œ . ÉèÏ~°º‰õΩ K≥Ñʨ ‰õΩO_® U Ѩh KÕÜ∞« ~å^Œh,
ã¨∞~åáê#O KÕÜ∞« ~å^Œx, ÉèÏ~°ºÖˉΩõ O_® ZHõ¯_»H© "≥à§◊ ~å^Œx, Ѩ~¢° ãÅΑ `À
=∂\Ï¡_~» å^Œx, J`«=Î ∂=∞Å#∞, ÉèÏ~°º`«~Ñ° Ù¨ |O^è∞Œ =ÙÅ#∞, Q“~°qOKåÅx,
ѨÙ#ifi"åǨÏO KÕã∞¨ HÀ~å^Œx, ÉèÏ~°ºáÈ~Ú# q^è∞Œ ~°∞_»∞ `«Å Q˘iyOK«∞H˘x
UHõÉ∞íè HõOÎ KÕã∂¨ ,Î ¢|ǨχK«~åºxfl áêeOKåÅh, ÉèÏ~°º‰õΩ qkèOz# q^è∞Œ Åhfl
ѨÙ~°∞+¨μxH˜ Ãã`· O« Ü«∞^è•`«^OŒä QÍ =iΙêÎÜ∞« x K≥Ñʨ ÖËHáõ ÈÜ«∂~°∞. Wk =∞#O
JOwHõiOKåeû# Ѩ~=° ∞ã¨`º« O. ѨÙ~°∞+¨μxH˜ `«# Hõ~"ΰ åºxfl x~°fiÇ≤ÏOK«@O,
x~°fiÇ≤ÏOK«Háõ È=@OÖ’ ¿ãfiK«Ûxù KåÛ~°∞. N~å=Úx UHõÑf¨ fl¢=`«O J<Õk
PÜ«∞# `å#∞QÍ U~°Ê~°K∞« H˘#fl, xÜ«∞=∞O. ™ê~°fi[xHõ xÜ«∞=∞OHÍ^Œ∞.
ѨÙ~°∞+¨μ#‰õΩ LO_ç# D ¿ãfiK«Ûù=Å¡<Õ D<å_»∞ [~°∞QÆ∞`«∞#fl\˜ì. "≥#∞Hõ
[iy#\˜ì LK«Ûù$OYÅ"≥∞ÿ# áÈHõ_»Å`À ã¨=∂[O ^Œ∂+≤`«"≥∞ÿOk. Wk Ѩ~°=∞ ã¨`«ºO.
N~å=∞K«O¢^∞Œ _»∞ UHõÑf¨ fl¢=`åxfl áêeOz<å, ǨÏiâ◊ÛO¢^∞Œ _»∞ ã¨`º« ¢=`åxfl PK«iOz<å,
Hõ~°∞‚_»∞ ^•#¢=`åxfl áê\˜Oz<å J=hfl "å~°∞ `å=ÚQÍ U~°Ê~°K«∞H˘x áêeOz#
qâı+¨^èŒ~å‡Ö∫`å~Ú. ѨÙ~°∞+¨μÅ ^Œ∂+≤`« ¢Ñ¨=~°Î#‰õΩ Hõiî#"≥∞ÿ# tHõΔ#∞ =∞# ^èŒ~°‡âߢ™êÎÅ∞
qkèOz LO>Ë, D<å\˜ ^ŒÜ∞« hÜ«∞ Ѩiã≤u÷ LO_ÕkHÍ^Œ∞. W\Ï¡ J#@O P 㨇 $uHÍ~°∞efl
xOkOK«@OHÍ^Œ∞. P HÍÅѨ٠Ѩiã≤`÷ ∞« ʼnõΩ, r=# q^è•<åxH˜, P^Œ~å≈ʼnõΩ `«y#@∞¡ "å~°∞
K≥áêÊ~°∞. D<å_»∞ ã¨OѶ∞¨ O <Õ\ ˜ Ѩiã≤`÷ ∞« ʼnõΩ J#∞QÆ∞}OQÍ ^è~Œ å‡Å#∞ x~°fizOz J=∞Å∞
KÕ~ÚOKåe. ѨÙ~°∞+¨μ_»∞ U<å_»∂ `«# ^è~Œ å‡xfl `«y#q^èOŒ QÍ áê\˜OK«Ö^Ë <Œ OÕ ^Œ∞‰õΩ J<ÕHõ
™êHΔͺ^è•~åÅ∞<åfl~Ú. Ü«∞^•~°O÷ "Õ~∞° , HÍ=ºHõÅÊ#O "Õ~∞° . E^Œ=∂_»@O U Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡
J~Ú<å, Z=iÔH<· å `«¿ÑÊ! ^•xx =∞#O J<ÕHõ q^è•Å∞QÍ ã¨=∞i÷Oz#O`«=∂¢`O« KÕ`« XѨÙÊ
124 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
HÍ<Õ~^° ∞Œ . ÉèÏ~°º#∞ `«ºlOK«@O U<å_≥<· å `«¿ÑÊ! JO^Œ∞‰õΩ ¢áêÜ«∞tÛ`«Î q^è•#O LOk. P
`«ÑÙ¨ Ê#∞ XѨÙÊQÍ z¢uOK«\ÏxH˜ =∞#O Z<≥fl· <å HõeÊOK«∞HÀ=K«∞Û. JO^Œ∞Hˆ , P HÍÅ=Ú, P
Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞, P =º‰õΩÅÎ ∞ "Õ~∞° Jx ã¨=∞i÷OK«∞HÀ"åeû =™ÈÎOk. U"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H˜ ¢ãΑ q+¨Ü∞« OÖ’
㨇 $uHÍ~°∞Å =∂Ѩ^OŒ _»O "Õ~∞° ѨÙ~°∞+¨μÅ q+¨Ü∞« OÖ’x =∂Ѩ^OŒ _»O "Õ~∞° Jx J#Hõ`Ñ« ʨ ^Œ∞.
JO`ÕHÍ^Œ∞. Pi÷Hqõ +¨Ü∂« Ö’¡ Ãã`· O« ¢ãxΑ z#fl K«∂¿Ñ K«∂Kå~°∞.

¢ãxΑ `«# ѨÙ\ì̃xO\˜ #∞O_ç `≥K∞« ÛH˘#fl ^è<Œ åxfl ¢ãΑ ^è#Œ O J<Õ"å~°∞. Hõ<åºâ◊√ůO
J=∞Å∞Ö’#∞#fl <å\˜ PKå~°O J~ÚLO_»=K«∞Û. Hõ<åºâ◊√ů=∞<Õk áÈ~Ú#ѨÊ\˜H,© Hõ#º‰õΩ
PÉèí~°}ÏÅ∞, H˘O`« ^èŒ#O, ~Ú=fi@O J<Õ PKå~°O xezáÈ~ÚOk. =~°∞xH˜ ~ÚKÕÛ
Hõ@flOÖÏQÍ<Õ, q"åÇ¨Ï ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =^è∞Œ =Ù‰õΩ =~°∞x `«~Ñ° Ù¨ "å~°∞ #QÆÅ∞QÍx,
ÖË^• #QÆÅH˘~°HÔ · H˘O`« _»|∞ƒ ~Ú=fi@OQÍx PKå~°"∞≥ Oÿ k. H˘xfl ‰õΩÖÏÅ
"åiÖ’ Hõ@flOÖ’ +¨μ=∂~°∞ ã¨QOÆ =∞iH˘xfl ‰õΩÖÏÅÖ’ Hõ\ÏflxH˜ ~Ô \ì̃OѨÙ
#QÆÅ¢H˜O^Œ ~ÚKÕÛ PKå~°O LOk. H˘xfl ‰õΩÖÏÅÖ’ =~°∞x `«~°Ñ¨Ù"åi
^ŒÜ∂« ^è~Œ å‡Åg∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ ç LOk. #QÆÅ q+¨Ü∞« O J_çy`Õ ã¨O|O^èOŒ
K≥_áç È`«∞O^Œ<Õ ÉèÜ
í ∞« O`À <À~°∞ Z`«~Î ∞° . q"åÇ¨Ï ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ѨÙ\˜xì O\˜"å~°∞
ÉÏźO#∞O_ç `å=Ú KÕ~ÚOz# PÉè~í } ° ÏÅ`À<Õ Hõ<åº^•#O KÕ™êÎ~∞° . nx<Õ
ÉÏÅ`˘_»∞QÆ∞ JO\Ï~°∞. Wk ‰õÄ_® ¢ãΑ ^è#Œ "Õ∞! H˘xfl ‰õΩÖÏÖ’¡ Éè∂í q∞~°∂ѨOÖ’
Hõ#º‰õΩ Pã≤Î ~Ú=fi@O LOk. Wn ¢ãΑ ^è#Œ "Õ∞! "Õ^•Ö’¡ ‰õÄ_® ¢ãΑ ^è<Œ åxfl
L^•Ç¨ÏiOKå~°∞. ^•xx 'áêi}ÏǨϺO— J<åfl~°∞.
P<å_»∞ ¢ãΑ ^è#Œ Og∞^Œ<<·≥ å, ¢ãHΑ ˜ JkèHÍ~°O LO^•? ÖË^•? J<Õ q+¨Ü∞« O YzÛù`O« QÍ
K≥Ñʨ ÖË=Ú. HÍx, J\ì̃ JkèHÍ~°O ¢ãHΑ ˜ ÖË^<Œ Õ J<åe –– D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ 㨇 $uHÍ~°∞Å∞
K≥Ñ≤Ê#^•xx|\˜ì!
=∞#∞=Ù K≥ÑÊ≤ #^•xx |\ì̃ –– ''J^躌 QÆ∞flº^蕺"åǨÏxHõO, ^Œ`OΫ K« ¢Ñu‘ Hõ~‡° x, ¢ÉÏè `«$
=∂`«$ Ñ≤`$« ¢áêÑÎ̈O +¨_fiç ^èOŒ ¢ãΑ ^è#Œ O 㨇 $`«"∞£ .——
(=∞#∞㨇 $u 9–194)
`«e,¡ `«O¢_ç ™È^Œ~∞° Å∞ ~ÚzÛ# ^è#Œ O (1, 2, 3) ÃÑO_ç¡ J~Ú# Ñ≤=∞‡@ Éè~í ΰ ~ÚzÛ#
^è#Œ O (4) q"åÇ¨Ï ã¨=∞Ü«∞OÖ’#∞ (5) HÍѨÙ~åxH˜ =zÛ# Ñ≤=∞‡@ (6) W`«~∞° Å∞ WzÛ#
^è#Œ O Jx ¢ãΑ ^è#Œ O P~°∞q^è•Å∞. 7–= â◊`åÉÏÌxH˜ ~ÚOHÍ H˘xfl ~ÚO^Œ∞Ö’ KÕ~å~Ú.
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 125
Éè~í }
° ¢^=Œ ºO PHõã‡≤ Hõ ÖÏÉèÏÅ∂ ‰õÄ_® ¢ãΑ ^è#Œ OÖ’H˜ =zÛ KÕ~å~Ú. `«~∞° "å`« Éè∂í q∞‰õÄ_®
KÕiOk. WO`« J~Ú#ѨÊ\˜H,˜ P"≥∞‰õΩ P ^è#Œ Og∞^Œ ǨωõΩ¯ÖË^∞Œ . ^•#^è~Œ å‡Å∞ KÕÜ∞« \ÏxH˜
gÅ∞ÖË^∞Œ . `«# _»|∞ƒ`å#∞ "å_»∞HÀ=\ÏxˆH ǨωõΩ¯ÖË#ѨÙÊ_»∞, WHõ Éè~í ΰ Pã≤gÎ ∞^Œ JkèHÍ~°O
ÖË^Œx "Õˆ~ K≥ѨÊ#Hõ¯~°ÖË^Œ∞. Éèí~°Î Pã≤ÎH˜ ÉèÏ~°º U<å_»∂ "å~°ã¨∞Å∞ HÍ^Œ∞. PѨã¨ÎO|∞_»∞
L`«~Î åkèHÍ~°∞Å ("å~°ã∞¨ Å) Ѩ\ Hì̃ õ ~ÚKåÛ_»∞ –– ''Ѩ٢`åÉèÏ"Õ ¢Ñ`¨ åºã¨#fló 㨠Ñ≤O_»ó `«^ÉŒ Ïè "Õ
PKå~°ºó PKå~åºÉèÏ"Õ JO`ÕHÍh!.... .... ^Œ∞Ç≤Ï`å "å. (PѨ.QÆ$.ã¨∂. 2–14–2, 3, 4.)
Ѩ٢`∞« Å∞ ÖË#ѨÙÊ_»∞ ã¨ÑO≤ _»∞Å∞, "å~°∞‰õÄ_® ÖË#ѨÙÊ_»∞ PKå~°∞º_»∞. PKå~°∞º_»∞‰õÄ_® ÖË#ѨÙÊ_»∞
t+¨μº_»∞, PÃÑ#· ‰õΩ=∂Ô~—Î — JO@∂!
=∞#∞=Ù‰õÄ_® D =∂@ÖË J<åfl_»∞. HÍx, r=¸`«"åǨÏ#∞_»∞ =∂¢`O« `«#^•Ü«∞ÉèÏQÆ
¢ÑH¨ ~õ }
° O (11) Ö’ ѨÓiÎQÍ q^è=Œ ŠѨHOΔõ =Ç≤ÏOKå_»∞–– ''q"åÇ¨Ï ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ¢ãΑ Éè~í ΰ
ã¨OѨ^Œ‰õΩ "Õ~°∞KÕÜ«∞~å#\˜ì (Joint) JkèHÍi}˜ P~Ú LO_Õ, Éèí~°Î
K«xáÈQÍ<Õ D JkèHÍ~åxfl Z\Ï¡ HÀÖ’Ê`ÀO^À J~°O÷ HÍx q+¨Ü∞« O! WO^Œ∞‰õΩ
Ug∞ ¢Ñ=¨ ∂}O ÖË^∞Œ —— Jx J<åfl_»∞.
J<ÕHõ â◊`åÉÏÌÅáê@∞ ¢ã‘ÎÅ∞ Éèí~°Î J#O`«~°O, Pi÷HõOQÍ J<ÕHõ
Hõ+¨ì#ëêìʼnõΩ QÆ∞i J~Ú, W`«~°∞Å ^ŒÜ«∂^•H˜Δ}ϺÅg∞^Œ P^è•~°Ñ¨_ç,
#~°HÉõ Ï^èÅŒ ∞ J#∞Éèqí OKå~°∞. D â◊`åÉÏÌ~O° ÉèOí =~°‰Ωõ "åi ^ŒÜ∞« hÜ«∞
Ѩ i ã≤ ÷ ` « ∞ Å∞ J\Ï¡ ˆ Q H˘#™êQÍ~Ú. H˘xfl =~å‚ Å Ö’ D<å\˜ H ©
H˘#™êQÆ∞`«∞<åfl~Ú. ÉèÏ~°fÜ«∞ K«@Oì Ö’x D Ö’áêxfl ã¨=iOK«\ÏxÔH,·
_®. ^Õâ=◊ ÚMò ÖÏO\˜ ã¨O㨯~°ÅÎ ∞ ¢ÑÜ
¨ ∞« uflOKå~°∞. 1937–= ã¨O=`«û~°OÖ’
KÕÜ∞« |_ç# Hindu women's right to Property Act ##∞ã¨iOz ^•Ü«∞ÉèÏQÆã^≤ •úO`«O
¢a\˜+π ÉèÏ~°`«^Õâ◊O JO`«\Ï XˆH q^èŒOQÍ =iÎOzOk. nx=Å¡ ¢ã‘ÎÅ Pi÷Hõã≤÷u H˘O`«
"≥∞~°∞ÔQ·Ok.
¢Ñ¨ã¨∞Î`«O ¢ã‘ÎÅ∞ Ãã·`«O K«^Œ∞=ÙH˘x L^ÀºQÍÅ∞ KÕÜ«∞@O, ¢Ñ¨Ñ¨OK«*Ï˝#O =$kú
J~Ú#O^Œ∞# "≥∂ã¨yOѨ|_»@O `«yáæ È=@O, ã¨=∞+≤ì ‰õΩ@∞O| =º=ã¨÷ ã¨#flyeáÈ=@O,
Éè~í Åΰ ∞ L^ÀºQÍÅ∞ KÕã∂¨ Î `«# ÉèÏ~°ºÅ Éèqí +¨ºr˚=<åxÔH· rq`«c=è ∂ ÖÏO\˜ U~åÊ@∞¡ KÕÜ∞« @O,
L^Àºy ÉèÏ~°º‰õΩ Ãã`· O« ÃÑ#¬<£ ã¨^∞Œ áêÜ«∞O ÅaèOK«@O. HÍi‡Hõ Hõ~¬° ‰Ωõ ʼnõΩ Ãã`· O« rq`«c=è ∂
ã¨^∞Œ áêÜ«∞O ÅaèOK«@O, W@∞=O\˜ J<ÕHõ HÍ~°}ÏÅ=Å¡ ¢ãÅΑ Pi÷Hõ ã≤u÷ H˘O`« "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ_<ç å,
ѨÓiÎQÍ Ñ¨Ù~°∞+¨μÅ`À ã¨=∂#™ê÷~ÚH˜ ~åÖË^<Œ Õ K≥áêÊe. HÍx, ã¨OѶ∞¨ O =∂¢`O« D q+¨Ü∞« OÖ’

126 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

™ê#∞Éè∂í u Hõey LOk. ã¨ÇϨ HõiOK«\ÏxH˜ ã≤^OúŒ QÍ LOk. =¸_èq» âßfi™êÅ∞ =^Œe, ¢áêѨOz`«
*Ï˝<åxfl ÃÑOá⁄OkOK«∞H˘x ¢ãÖΑ Ë K˘~°= K«∂áêe.
D ¢ã^Α <Œè åxH˜ ã¨O|OkèOz‰õÄ_® J<ÕHõ `«QÍ^•Å∞ L`«Ê#fl=∞ø`«∞<åfl~Ú. ÉèÏ~°º Éè~í Åΰ
=∞^躌 ‰õÄ_® XHõq^è"Œ ∞≥ #ÿ ™êfi~°É÷ Ïè =# L`«Ê#fl"≥∞ÿ Z=i_»|∞ƒ "åi^Õ J<Õ ÉèÏ=O ¢Ñ|¨ Å∞`ÀOk.
XHõi<˘Hõ~∞° ÖˇH¯õ KÕÜ∞« HõáÈ=@O ã¨OÉèqí ™ÈÎOk. U"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H,˜ ¢ãHΑ ˜ Pi÷HOõ QÍ ã¨∞ã≤~÷ `° fi« O
™êfi`«O¢`º« O J=ã¨~O° Jx JO`å JOwHõiOKåeû# q+¨Ü∞« "Õ∞!

"≥"· åÇ≤ÏHõ r=#OÖ’ Z^Œ∞~°Ü∞Õ º `«QÍ^•Å∞ ÉèÏ~°ºÉè~í Åΰ =∞^躌 , J`«HÎ À_»O¢_∞» P_»∞a_»Å¤
=∞^躌 LO\Ï~Ú. Ѩ~㰠ʨ ~° J=QÍǨÏ# ÖËHáõ È=@O, ã¨O‰õΩz`«|∞kú, Ö’Hõ*Ï˝#OÖËq∞, =∂_躻 O
WO^Œ ∞ ‰õ Ω ¢Ñ¨ ^ è • # HÍ~° } ÏÅ∞, J`åºâ◊ , Éè ’ QÍÖÏÅ㨠, J㨠= ∞~° ÷ ` « ,
ÉÏ^躌 `å~åÇ≤Ï`«ºO, ^Œ∞~°fi ºã¨<åÅ∞ J<Õq =∞#‰õΩ ÃÑH· ˜ HõxÑ≤OKÕ HÍ~°}ÏÅ∞.
Wq W^ŒÌiÖ’#∂ LO_»=K«∞Û. H˘xfl D ^Œ∞~°∞æ}ÏÅ∞ XHõiÖ’, =∞iH˘xfl
=∞~˘HõiÖ’ LO_»=K«∞Û.
Éè~í ΰ q+¨Ü∞« OÖ’ J~Ú`Õ, K«^∞Œ =Ù ã¨O^躌 Å∞ `«‰Ωõ ¯=, ëȉõΩÅ∞ Éè’QÆÖÏÅã¨
Z‰õΩ¯= J~Ú, ¢`åQÆ∞_»∞ ÖÏO\˜ ^Œ∞~°fi ºã¨<åʼnõΩ ÉÏxHõ J~Ú, ÉèÏ~°º Ñ≤ÅÅ¡
q+¨Ü∞« O Ѩ\ Oì˜ K«∞HÀHõ, ã¨Oáê^Œ# KåÅHõ ÉèÏ~°º#∞ ѨÙ\˜xì O\˜#∞O_ç _»|∞ƒ
`≥=∞‡x "ÕkOè K«@O, WO^Œ∞‰õΩ Ñ¨~º° =™ê#OQÍ, QÆ∞@∞ìQÍ ™êQÆ=Åã≤# ã¨O™ê~°O
|*Ï~°∞#Ѩ_,ç q"åÇ¨Ï qKÕÛ^ù "Œ ∂≥ (q_®‰õΩÖ’) ÖËHõ ǨÏ`«ºÅ∞ P`«‡Ç¨Ï`«ºÖ’
[~°∞QÆ∞`å~Ú. J\ì̃ Éè~í ‰Î° Ωõ P`«x `«e¡ JHõ¯K≥ÖO¡ˇ ¢_∞» ‰õÄ_® `À_≥`· Õ JyflH˜ P[ºO áÈã≤#>Ë!¡
H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ ÉèÏ~°ºÜ≥ÚHõ¯ J*Ï˝#O, Jqhu, Éè’QÆÖÏÅã¨, ‰õÄ_® ѨÙ~°∞+¨μx rq`åxH˜
JaèâßѨO HÍ=K«∞Û. U"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H,© D q^è"Œ ∞≥ #ÿ JѨ¢â√◊ `«∞ʼnõΩ =ÚYºHÍ~°}ÏÅ∞ Jq^Œº,
L#flq^Œº qâ◊$OYÅ q^Œº HÍ=@O, áêâßÛ`«º <åQÆ~H° `õ å "åº"≥∂ǨÏO, <≥u· Hõ qÅ∞=Å∞
Ö’Ñ≤OK«@O, ^•OѨ`º« O, q"åǨÏO J<Õ "å\˜x QÆ∂iÛ# ã¨~Ô #· J=QÍǨÏO ÖËHáõ È=@O,
ÉÏ^茺`å~åÇ≤Ï`«ºO J<Õq HÍ=K«∞Û! W@∞=O\˜ JѨ¢â◊√`«∞Åhfl "åi "åi ã¨O™ê~åʼnõΩ
ã¨O|OkèOz# q+¨Ü∞« O Jh, W`«~∞° ʼnõΩ ¢Ñ"¨ ∞Õ Ü«∞O ÖË^hŒ KåÅ=∞Ok J#∞‰õΩO\Ï~°∞. HÍx
Wk `«ÑÙ¨ Ê. D ^Œ∞+¨Êi}Ï=∂Å∞ "åi^ŒiÌ H© =∂¢`"« ∞Õ , P ã¨O™ê~åxH˜ =∂¢`"« ∞Õ Ñ¨iq∞`«O
HÍ=Ù. W@∞=O\˜ "åi ã¨O`å#"Õ∞ K«^Œ∞=Ù ã¨O^茺Å∞ ÖËHõ, `«e¡^ŒO¢_»∞Å ¢¿Ñ=∞Hõ~°"≥·,
ÉÏ^躌 `å~°ÇÏ≤ `«OQÍ ÃÑiy, *Ë|∞^˘OQÆÅ∞QÍ, ^Œ∞O_»Q∞Æ Å∞QÍ, ǨÏO`«‰Ωõ Å∞QÍ `«Ü∂« ~“`å~°∞.
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 127
W@∞=O\˜ "åi`À ã¨OѶ∞¨ O ÉÏ^èÅŒ ∞ Ѩ_H» õ `«Ñʨ ^Œ∞. ¢Ñɨ ∞íè `åfixH˜ "å~°∞ ÃÑ^ŒÌ ã¨=∞㨺QÍ
`«Ü∂« ~“`å~°∞. W\Ï¡, ¢ãΑ ѨÙ~°∞+¨μʼnõΩ XHõi<˘Hõ~∞° J~°O÷ KÕã∞¨ HÀHõáÈ=@O =Å¡, J=QÍǨÏ#
Ö’Ñ≤OK«@O=Å¡ z=~°‰Ωõ q"åÇ¨Ï qKÕÛ^ù "Œ ∞Õ â◊~} ° ºO J=Ù`ÀOk.

q_®‰õΩÅ∞: =∞#O ^è~Œ ‡° âߢ™êÎÅ#∞ Ѩije¿ã,ΠѨÙ~°∞+¨μ_»∞ `«# "≥Ú^Œ\ ˜ ÉèÏ~°º#∞ =^Œe
=∞iÜ≥ÚHõ ÉèÏ~°º#∞ q"åǨÏ=∂_» =K«∞Û#x `≥Å∞™ÈÎOk. JO>Ë, 㨇 $`«∞Å∞ ѨÙ~°∞+¨μx
ѨÙ#ifi"åǨxH˜ P"≥∂^Œ=Ú¢^Œ "Õã<≤ åÜ«∞#fl=∂@. D ã¨^∞Œ áêÜ«∞O ¢ãHΑ ˜ HõeÊOѨ|_»Ö^Ë ∞Œ .
¢ã‘ÎH˜, XHõ™êi XHõ ѨÙ~°∞+¨μx`À q"åǨÏO [iy`Õ, P q"åǨÏO P"≥∞ rq`åO`«O
H˘#™êQÍeûO^Õ! q"åÇ¨Ï qKÕÛ^ù •xH˜ gÅ∞ÖË^∞Œ . q"åǨÏã¨O|O^èOŒ J<Õk ¢ãΑ q+¨Ü∞« OÖ’
JqKÕÛ^ù ºŒ O Jx ¢áêp# âߢãHΨ Í~°∞Å Jaè¢áêÜ«∞O.
D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ =∞#∞=Ù ZO`« x~°Ü
Ì ∞« QÍ K≥áêÊ_À K«∂_»O_ç ––
''# x¢+¯¨ Ü«∞ xã¨~åæÉÏè ºO Éè~í ∞° ~Î åƒù~åºó q=ÚK«º`Õ
U=O ^è~Œ ‡° O q*Ïh=∞ó ¢áêH± ¢Ñ*¨ ÏѨu xi‡`«"∞£ .
(=∞.㨇 $. 9–46)
Éè~í ,ΰ ÉèÏ~°º#∞ Jq∞‡"Õã<≤ å Ѩi`«ºlOz<å P ¢ãHΑ ˜ "≥Ú^Œ\ ˜ Éè~í `ΰ À<Õ
ã¨O|O^èOŒ áÈ^Œ∞. Wk ¢Ñ*¨ ÏѨu KÕã#≤ x~°Ü ‚ ∞« O HÍ|\˜!ì —— J<åfl_»∞.
q"åǨÏ=∞<Õk XHõ ^è•i‡Hõ ã¨O™ê¯~°=∞h, P ã¨O™ê¯~°O =Å¡<Õ ¢ãHΑ ˜
¢ã`Α fi« O ÅaèOz, xez LO^Œh, ÉèÏ~°ºÉè~í Öΰ ’¡ Z=~°∞ Ѩu`«∞Öˇ<· å P ã¨O™ê¯~°O áÈ^Œh,
¢áêÜ«∞tÛ`«OÎ ^•fi~å =∞m§ Ѩiâ◊√^Œ∞Åú ∞ HÍ=K«∞Û#h, ^è~Œ ‡° âߢãHÎ̈ Í~°∞Å Jaè¢áêÜ«∞"≥∞#ÿ @∞¡
`Àã¨∞OÎ k. WHõ, J@∞=O@ѨÙÊ_»∞ "åi^Œ$+≤Öì ’ WHõ q"åÇ¨Ï qKÕÛ^ù •xH˜ `å=Ù ZHõ¯_çk? ¢ãΑ
=ºaèKåi}˜ J~Ú<å ã¨~ˆ ! P"≥∞#∞ Ѩi`«ºlOK«@O x+≤^OúŒ , Jx Ü«∂[˝=ů º 㨇 $uÃÑ·
qâ◊fi~°∂Ѩ "åºYº K≥ÑÙ¨ `ÀOk. JO^Œ∞KÕ`<« ,Õ Ñ¨Ó~°fiO ÉèÏ~°fÜ«∞ q"åǨÏ=º=ã¨Ö÷ ’ q_®‰õΩÅ
JѨãfi¨ ~åÅ∞ ÖË=Ù.
J~Ú`Õ, =∞# ^è~Œ ‡° âߢ™êÎÅ#∞ ÉÏQÍ Ñ¨ijeOz#ѨÙÊ_»∞, ¢Hã© ∞¨ ‰Î Ωõ ѨÓ~°fiO JHõ¯_»H¯õ _»
q_®‰õΩÅ∞#fl@∞¡ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. q"åÇ¨Ï ã¨O|O^èOŒ KåÖÏ ^Œ$_è"» ∞≥ #ÿ ^Œx QÆ\ Qì̃ Í K≥ÑÊ≤ # =∞#∞=Ù
Ãã`· O« ––

128 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

 L#‡`«OÎ , Ѩu`«O, H©|¡ O, Jc[O, áêѨ~Ày}"£∞
# `åºQÀ ã≤Î kfi+¨<åκâ◊Û, # K« ^•Ü«∂Ѩ=~°#Î "£∞.
(=∞.㨇 $. 9–79)
''Éè~í Qΰ #Æ ∞Hõ Ñ≤zÛ"å_»∞, Ѩu`«∞_»∞, #ѨÙO㨉Ωõ _»∞, c[~°ÇÏ≤ `«∞_»∞, K≥_∞» ~ÀQÍÅ∞ HõÅ"å_»∞,
hK«∞_»∞ J~Ú`Õ, J\˜ì Éè~í #ΰ ∞ Ѩi`«ºlOz#O^Œ∞=Å¡ ¢ãHΑ ˜ ^À+¨O ~å^Œ∞—— J<åfl_»∞. Ѩi`«ºlOK«@O
JO>Ë q"åǨÏqKÕÛ^ù OŒ (`≥Q`Æ O≥ ѨÙÅ∞) J<Õ J#∞HÀ"åe. ZO^Œ∞KÕ`#« O>Ë, =∞#∞"Õ (9–175,
176) Ö’, J@∞=O\˜ ¢ãΑ Éè~í ΰ $ã¨=∂QÆ=∂xfl á⁄Ok LO_»Háõ È`Õ, =∞m§ q"åǨÏO KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û
––
''™ê KÕ`ü JHõ`Δ Ü « ∂≥ xó ™êº`ü, QÆ`¢« Ñ`¨ åºQÆ`åÑ≤ "å,
áœ#~°ƒ"ù #Õ Éè¢í ~åÎ ™ê, ѨÙ#ó ã¨O™ê¯~° =∞~°›u—— J<åfl_»∞.
W\˜ì ¢ã‘ÎH˜ ѨÙ\˜ì# ã¨O`å#O ^èŒ~°‡âߢã¨Îs`åº ã¨iÜ≥ÿ∞#kQÍ<Õ
ѨiQÆ}˜OѨ|_»∞`«∞Ok. ¢H©ã¨∞Î â◊HÍ~°OÉèíOÖ’ ^•^•Ñ¨Ù Jxfl =~å‚ÅÖ’#∞
q"åǨÏqKÕÛ^ù OŒ L#fl@∞¡ `≥Å∞™ÈÎOk. J^è~Œ fi° "Õ^OŒ 9–5–27, 28 ##∞ã¨iOz
XHõ ¢ã,Α |Ǩïâ◊ó Éè~í ΰ LO_»QÍ<Õ uiy q"åǨÏO KÕã∞¨ H˘#fl@∞¡ `≥Å∞™ÈÎOk.
¢Hã© ∞¨ ‰Î Ωõ ѨÓ~°fiO 400 ã¨O=`«û~åÅ#∞O_ç ¢H.© â◊. 100 ã¨O=`«û~åÅ=~°‰Ωõ
LO_ç# âߢãHÎ̈ Í~°∞Å∞. ¢ÉÏǨχ}¢ãΑ J~Ú`Õ, P"≥∞ Éè~í ΰ q^ÕâßʼnõΩ "≥o§ L<åfl,
ÖËHõ n~°H… ÍÅOáê@∞ Ü«∂¢`Å« ‰õΩ "≥o§ L<åfl, Éè~í Hΰ Àã¨O 5 ã¨O=`«û~åÅáê@∞
"Õz LO_ç. P`«_∞» uiy ~åHõáÈ`Õ =∞m§ q"åǨÏO KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û #<åfl~°∞
–– nx<Õ, =t+ì̈ ^è~Œ ‡° ã¨∂¢`åÅ∞ 1–7–67 Ö’ W\Ï¡ K≥áêÊ~°∞ –– ''¢áÈ+¨`Ñ« f¨ fl ѨOK«=~å¬}˜
LnˆH¢Δ `,« T~°fi÷ O ѨOK«É’è º =ˆ~¬É’è Ü«∞ Éè~í ΰ $ã¨HÍâ◊O QÆKÛÕ `ù .ü ...Ü«∞k ^è~Œ å‡~å÷ÉÏè ºO ¢Ñ"¨ åã¨O
¢Ñ`¨ º« ##∞HÍ=∂™êº^Œº^ä• ¢¿Ñ`Õ U=O =iÎ`=« ºO ™êº`ü. J`« T~°fi÷ O ã¨=∂<À^ŒHÑõ O≤ _»i¬
QÀ¢`å}ÏO ѨÓ~°fió ѨÓ~À QÆsÜ«∂<£—— Jx.
H“\˜Å∞º_»∞ =∂¢`O« , `«# J~°âú ߢãOΨ (3–4) Ö’ q"åǨÏqKÕÛ^ù •xH˜ J#∞=∞u ~ÚKåÛ_»∞
HÍx, ''JO`«~ó° Ѩ~O° ^è~Œ ‡° Ããó÷· qã¨$ëêì Ü«∞^è+Õ Oì̈ q<Õ`Ì —« — Jx, JO^Œ∞‰õΩ ^è~Œ å‡kèHÍiÜ≥ÚHõ¯
J#∞[˝ HÍ"åÅ<åfl~° ∞ . H“\˜ Å ∞ºx Jaè ¢ áêÜ« ∞ O ¢Ñ¨ H Í~° O , XHõ ¢ã‘ Î `« # Éè í ~ ° Î # ∞
Jã¨ÇÏ≤ ºOK«∞‰õΩO@∂#flѨÊ\˜H˜ P"≥∞ Éè~í ΰ QÆ#∞Hõ P"≥∞#∞ HÀ~°∞`«∞#fl>ˇ`ÿ Õ P`«xx Ѩi`«ºlOK«\ÏxH˜
gÅ∞ÖË^∞Œ . W^Œ~Ì ∂° XHõi<˘Hõ~∞° ^Õfi+≤OK«∞H˘O@∂ L#flѨÙÊ_Õ q"åÇ¨Ï qKÕÛ^ù •xH˜ J=HÍâ◊O
LOk –– ''J"≥∂HΔͺ Éè~í ∞° ~Î H° Í=∞㨺 kfi+¨f^è•~åº, ÉèÏ~åºÜ«∞â◊Û Éè~í åÎ, Ѩ~㰠ʨ ~°O ^Õfiëê<À‡HõóΔ
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 129
¢ãΑ q¢ÑH¨ Í~å^•fi ѨÙ~°∞+¨âÛı <À‡HõΔ q∞KÕÛ^ù ºŒ ^ä•QÆ$Ç‘Ï`«=∞Ã㺷 ^Œ^•º`ü ѨÙ~°∞+¨ q¢ÑH¨ Í~å^•º ¢ãKΑ <Õ À‡HõΔ
q∞KÕÛ<ù åfl㨺O Ü«∞^ä•QÆ$Ç‘Ï`«O ^Œ^•ºfi`ü. J"≥∂HΔÀ ^è~Œ ‡° q"åǨ<åq∞u.—— (J~°â÷ ߢãOÎ̈ – 3–3)
XHõ"àÕ ◊ ѨÙ~°∞+¨μ_»∞ `«# ÉèÏ~°º=Å¡, `«# ¢áê}ÏxH˜ =ÚѨÙÊ L#fl^Œx ÉèÏqOz q_®‰õΩÅ∞
HÀi`Õ, P"≥∞=Å¡ q"åǨÏã¨=∞Ü«∞OÖ’ `«#‰õΩ =zÛ# ^è<Œ åxfl ¢uÑ≤Ê ~ÚzÛ"ÕÜ∂« e. J\Ï¡Qˆ
P"≥∞ Éè~í =ΰ Å¡ `«# ¢áê}ÏxH˜ =ÚѨÙÊ L#fl^Œx ÉèÏqOz P`«x #∞O_ç q=ÚH˜xÎ HÀi`Õ, P"≥∞
ѨÙ~°∞+¨μxH˜ Ug∞ ~Ú=fi#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . J~Ú`Õ, W@∞=O\˜ q"åÇ¨Ï qKÕÛ^ù •Å∞ ^è~Œ ‡° ºq"åǨʼnõΩ
(¢ÉÏǨχ, ¢áê*ÏѨ`º« , P~°¬º^≥=· q"åǨʼnõΩ) =iÎOK«=Ù J<åfl_»∞. Jq JqKÕÛ^ù •ºÅ∞ HÍ|\ì̃!
H“\˜Å∞º_»∞ ÃÑ#· K≥ÑÊ≤ # qKÕÛ^ù Œ q+¨Ü∞« O q∞QÆ`å <åÅ∞æ~H° ÍÅ q"åǨʼnõΩ ã¨O|OkèOz#k.
Ѩâßâ◊~° 㨇 $u (4–24. Ö’) ''#¿+,ì =∞$`Õ, ¢Ñ¢¨ Ñl¨ `Õ, H©KΔ Õ K« Ѩu`Õ Ñ¨`Ò, ѨOK«™êfiѨ`∞« û
<ås}ÏO Ѩu~°<Àº qnèÜ∞« `Õ—— Ѩu #+ì̈"∞≥ <ÿ å, K«xáÈ~Ú<å, ã¨#ºã≤Oz<å, #ѨÙO㨉Ωõ _≥<· å,
Ѩu`«∞_≥<· å D J~Ú^Œ∞ ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡#∂ ѨÙ#ifi"åǨÏO KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û#<åfl_»∞.
#+¨=ì ∞=@O JO>Ë U"≥∞áÿ È #k `≥eÜ«∞~åHõáÈ=@O. (Ѩu`«∞Å∞ JO>Ë
–– ¢ÉÏǨχ} ǨÏO`«‰Ωõ _»∞, ã¨∞~åáê#O KÕ¿ã"å_»∞, QÆ∞~°∞ ^è•~°º`À Hõe¿ã"å_»∞.
<åã≤ΉõΩ_»∞, xOk`« Hõ~°‡efl KÕ¿ã"å_»∞. Ѩu`«∞Å`À HõÅã≤ LO_Õ"å_»∞.
Ѩu`«∞Å∞HÍx =∞Oz"åi`À LO_»x"å_»∞. `«e^¡ OŒ ¢_∞» Å"≥Ñ· Ù¨ |O^è∞Œ =ÙʼnõΩ
JѨ~å^èOŒ KÕã#≤ "å_»∞. g\˜Ö’ U XHõ^•xH˜ áêÅÊ_ç<å Ѩu`«∞_Õ!) nxx|\˜ì
q"åÇ¨Ï qKÕÛ^ù OŒ Ѩ~åâ◊~∞° xH˜ ã¨=∞‡`«"∞Õ Jx `≥Å∞™ÈÎOk. #=∞‡HõO HÍHõáÈ`Õ
Ѩu`«∞_≥<· å, #ѨÙOâ◊‰Ωõ _≥<· å ¢ãΑ ѨÙ#ifi"åǨxH˜ Z\Ï¡ JOwHõi™êÎ_∞» ?
D q"åÇ¨Ï qKÕÛù^ŒO J<Õk É∫^Œú ¢QÆO^ä•Ö’¡ Ãã·`«O qiqQÍ
HÍHõáÈ~Ú<å, JHõ¯_»H¯õ _» HõxÑ≤™ÈÎOk –– ^è=Œ ∞‡Ñ¨^OŒè , ^äÀsQÍ^ä•, =∞[…=∞xHÍÜ«∞O ÖÏO\˜
¢QÆO^ä•Ö’¡ W@∞=O\˜ ã¨O^Œ~åƒùÅ∞ =i‚OѨ|_®¤~Ú. J~Ú`Õ L#fl`« ‰õΩÖÏÖ’¡ W@∞=O\˜
PKå~°O L#fl@∞¡ HõxÑ≤OK«^∞Œ . ¢H=õ ∞OQÍ q"åÇ¨Ï qKÕÛ^ù =Œ ∞<Õ PKå~°O `«Q∞Æ =æ ÚYOѨ\ ì̃ D
¢Hã© ∞¨ âÎ H◊ Í~°OÉèÏxH˜ ÉÏQÍ `«yáæ È~ÚOk. Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨=∂[OÖ’ Ѩq¢``« ,« Ѩiâ◊√^Œ`ú « J<Õ
ÉèÏ"åÅ∞ ÉÏQÍ ¢Ñ|¨ e<å~Ú. q"åǨÏ=∞<Õk ¢ãHΑ ˜ rq`«O`À XHõ¯™êˆ~ [~°QÍe J<Õ ÉèÏ=O
ÉÏQÍ |ÅѨ_k¤» . Éè~í ΰ ^Œ∞~å‡~°∞_æ ∞» , Ѩu`«∞_»∞, hK«∞_»∞ J~Ú<å J`«xx =^ŒeÃÑ@ì~å^Œ<Õ
ÉèÏ=O ^Œ$_è"» ∞≥ Oÿ k.

D<å_»∞ =∞# K«^∞Œ =ÙÅ∞, PǨ~° qǨ~åÅ∞, rq`å^Œ~≈° #O, Éè’QÆÖÏÅã¨`,« q"åǨÅ∞,
qO^Œ∞Å∞ W\Ï¡ JxflO\˜Ö’#∞ áêâßÛ`«º Ѩ^`úŒ ∞« ÖËfl Ü«Ú=`«~O° J#∞Hõiã¨∞#Î flO^Œ∞#, q_®‰õΩÅ
130 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
q+¨Ü∞« OÖ’ áêâßÛ`«º^ÕâßÅ, Ü«¸~°ÑÙ¨ ^ÕâßÅ PKå~åefl `≥Å∞ã¨∞‰õΩO^•O. =∞# ^ÕâO◊ Ö’
ÖÏQÍ<Õ Ñ¨Ó~°fiHÍÅO Ü«¸~°ÑÙ¨ ^ÕâßÖ’¡‰Äõ _® q"åÇ¨Ï qKÕÛ^ù OŒ J<Õk ÖË^∞Œ . ~À=∞<£ HÍ^äeŒ H±
K«iÛÜ≥ÚHõ¯ ã≤^•úO`åÅ ##∞ã¨iOz, q"åÇ¨Ï |O^è#Œ =∞<Õk JqKÕÛ^ù ºŒ =∞<Õ ÉèÏ="Õ∞ LO_Õk.
(Gospel of Mark 10–2–12 =∞iÜ«Ú Å∂H± 16–18) WOQÆO ¡ _»∞Ö’ q"åǨÏqKÕÛ^ù Œ
=∞<Õk áê~°¡"≥∞O@∞ JOwHÍ~°O`À [~°QÍeû LO_Õk. W\Ï¡ áê~°¡"≥∞O@∞ JOwHÍ~°O
á⁄O^•ÅO>Ë ZO`À ã¨OѨ#∞flÖˇ#· "åiH˜ `«Ñʨ W`«~∞° ʼnõΩ ™ê^躌 =∞ÜÕ∞ºk HÍ^Œ∞. WO^Œ∞HÔ · P
~ÀAÖ’¡ ^•^•Ñ¨Ù 500 áœO_»∞¡ Y~°∞Û JÜÕ∞º^Œ@. 1922 ~åÜ«∞ÖòHgõ ∞+¨<£ iáÈ~°∞#ì ∞ |\˜ì
¢H.© â◊. 1715 #∞O_ç 1855 =~°‰Ωõ , JO>Ë ^•^•Ñ¨Ù 140 ã¨O=`«û~åÖ’¡ áê~°"¡ ∞≥ O@∞ 180
=∞OkH˜ q_®‰õΩÅ∞ =∞OE~°∞ KÕãO≤ k. 1858 Ö’ Divorce and Matrimonial Causes
Act P"≥∂kOѨ|_»k ¤ . nxx |\ì̃, ¢ãΑ q_®‰õΩÅHÀã¨O ^Œ~M° Ïã¨∞Î KÕÜ∂« ÅO>Ë, q"åǨÏ"≥∞#ÿ
<å\˜#∞O_ç Éèí~°Î, `«#`À =ºaèKå~°O =∂¢`«"Õ∞ KÕã¨∞Î<åfl_»x, =∞~˘Hõ ¢ã‘Îx
¢¿Ñq∞ã¨∞Î<åfl_»x ~°∞A=ÙKÕÜ«∂e. HÍx, 1923 K«\Ïìxfl J#∞ã¨iOz
ѨÙ~°∞+¨μÖÏ¡ˆQ<Õ, ¢ã‘ÎʼnõΩ Ãã·`«O q_®‰õΩÅ∞HÀˆ~ J=HÍâ◊O HõeÊOѨ|_»¤k.
JѨÊ\˜#∞O_ç Ü«¸~°Ñ,π J"≥∞iHÍ ^ÕâßÖ’¡ q_®‰õΩÅ∞ =¸_»∞ѨÓ=ÙÅ∞ P~°∞
HÍÜ«∞Å∞QÍ =$kúK≥O^Œ∞`«∞<åfl~Ú. D<å_»∞ JK«\ ˜ ¢ã‘ÎÅ∞, Éèí~°Î x¢^ŒÖ’
QÆ∞~°HÃõ Ñ_»∞`«∞<åfl_»x, P HÍ~°}OQÍ `«#‰õΩ x¢^•ÉèOí QÆO J=Ù`ÀO^Œx, Éè~í ΰ
~ÀE QÆ_O¤» wã¨∞HÀHõáÈ=@O=Å¡ `«# QÆ_O¤» w~°∞‰õΩáÈ`«∂ ÉÏ^èHŒ eõ y™ÈÎO^Œx,
Éèí~°Î `«~°K«∞QÍ `«∞=Ú‡`«∞<åfl_»x ~Ú\Ï¡ ã¨fiÅÊHÍ~°}ÏʼnõΩ q_®‰õΩÅ∞
HÀ~°∞`«∞<åfl~°∞. J\Ï¡Qˆ ѨÙ~°∞+¨μÅ∞ `«# ÉèÏ~°º <À~°∞ `≥~z° x¢^ጠÈ`«∞#flO^Œ∞#
`«#‰õΩ ÉèíÜ«∞O "Õ™ÈÎO^Œx, #"Õfi@ѨÙÊ_»∞ ѨO_»∞¡ qHõ$`«OQÍ HõxÑ≤ã¨∞Î#flO^Œ∞# `å#∞
Éèií OK«ÖHË áõ È`«∞<åfl#x, `«#‰õΩ ~Ú+¨Oì ÖËx ~°OQÆ∞ =¢™êÎÅ#∞ ^èiŒ ™ÈÎO^Œx q_®‰õΩʼnõΩ HÍ~°}ÏÅ∞
K≥ÑÙ¨ `«∞<åfl~°∞. WO^Œ∞=Å¡ "åi ‰õΩ@∞O| r=#O Jã¨=Î ºã¨"Î ∞≥ ÿ Ñ≤ÅÅ¡ ∞ Z=iH© K≥O^Œx"å~°∞QÍ
`«Ü∂« ~“`«∞<åfl~°∞. =∂`åÑ≤`~« ∞° Å ¢¿Ñ=∞‰õΩ ^Œ∂~°∞Ö∫`«∞<åfl~°∞. W\Ï¡ "åi ‰õΩ@∞O| r=#O
^Œ∞óY=∞Ü«∞OQÍ, JâßOuH˜ xÅÜ«∞OQÍ `«Ü∂« ~Ô O· k. D HÍ~°}ÏÅ =Å¡ WOQÆO¡ _»∞ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ
^ÕâßÖ’¡ q_®‰õΩÅ PKå~åxfl `«yOæ KåÅ<Õ ¢ÑÜ ¨ ∞« `åflÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. D ã≤u÷ Ö’ =∞#
^ÕâO◊ Ö’ D J=HÍâßÅ∞ ÃÇÏK«∞ÛKÕÜ∂« Åx HÀ~°@O qz¢`O« QÍ ÖË^•?

=∞# Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨=∂[OÖ’ ѨÙ~°∞+¨μxH˜ ÉèÏ~°º LO_»QÍ "≥Ú^Œ\ ˜ q"åǨxfl ~°^∞Œ KÌ ãÕ ∞¨ H˘x
~Ô O_»= q"åǨÏO KÕã∞¨ H˘<Õ JkèHÍ~°O LOk. "≥Ú^Œ\ ˜ ÉèÏ~°º K«xáÈ~Ú<å ~Ô O_»= q"åǨÏO
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 131
KÕã¨∞H˘<Õ JkèHÍ~°O LOk. HÍx, ¢ã‘ÎH˜ q"åǨÏqKÕÛù^Œ=Ú, ѨÙ#ifi"åǨÏO Ô~O_»∂
x¿+kèOѨ|_®¤~Ú. ѨÙ~°∞+¨μ_»∞ =∂¢`«O "≥Ú^Œ\ ˜ ÉèÏ~°º#∞ xëê¯~°}OQÍ<Õ =ke"Õã≤
ѨÙ#ifi"åǨÏO KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û. WO^Œ∞=Å¡ D q^èOŒ QÍ =^Œe"ÕÜ∞« |_ç# ¢ãÅΑ ∞ ^ŒÜ∞« hÜ«∞"≥∞#ÿ
ã≤u÷ H˜Ö’<≥· #~°HÜ õ ∂« `«#Å∞ J#∞Éèqí OKå~°∞, J#∞Éèqí ã¨∞<Î åfl~°∞. J@∞=O\˜ ¢ãÅΑ ^Œ∞óMÏʼnõΩ
JO`«∞ÖË^∞Œ . JO`ÕHÍ^Œ∞, "≥Ú^Œ\ ˜ ÉèÏ~°º#∞O_ç q=ÚHÎ̃ á⁄O^Œ\ÏxH˜, P"≥∞ H©Ü∞« =Åã≤#
Éè~í }
° O #∞O_ç `«ÑÊ≤ OK«∞HÀ"å\ÏxH˜, Éè’QÆÖÏÅã¨∞Öˇ,· J|^ŒÑú Ù¨ ™êHΔͺÅ∞ K≥ÑÊ≤ Oz, `«#
ÉèÏ~°º#∞ `å<Õ =ºaèKåi}˜QÍ z¢uOz "Õ~˘Hõã¨∞O^Œ~åOyx Hõ@∞ìH˘x ‰õΩÅ∞‰õΩ`«∞<åfl~°∞.
J@∞=O\˜ ¢ãÅΑ ∞ Éè~í }° ÏxH˜ Ãã`· O« <ÀK«∞HÀHõ, ѨxHõ`ÅÎ≥ ∞QÍ, =O@Hõ`ÅÎ≥ ∞QÍ ^Œ∞~°ƒ~ù ° ^•i¢^ºŒ O`À
ÉÏ^èÑŒ _¨ ∞» `«∞<åfl~°∞. J\˜"ì åi Hõhflà◊§`À ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ K«i¢`Ö« ’x J<ÕHõ ѨÙ@Å∞ `«_ãç á≤ ÈÜ«∂~Ú.
Ç≤ÏO^Œ∂Éèí~°ÎÅKÕ`« Ѩi`«ºHõÎÖˇ·# W@∞=O\˜ ¢ã‘ÎÅ∞ QÆ`«ºO`«~°O ÖËHõ W`«~° =∞`åŠѨ[˚#
KÕ~°∞`«∞<åfl~°∞. W\˜ì"åiHÀã¨O "Õz, KÕ~Ú *ÏѨÙ`«∞#fl =∞`åÅ∞ KåÖÏ
=Ù<åfl~Ú. ^Œ∞+¨âì ‰◊ Ωõ ÅÎ ∂ =Ù<åfl~Ú. W@∞=O\˜"åiHÀã¨O "å~°∞ "≥`∞« ‰õΩ`«∂<Õ
LO\Ï~°∞. K«@Oì QÍx, ã¨=∂[OQÍx, J\˜ì Ѩi`«ºHõÅÎ ∞ "Õ~˘Hõ q"åǨÏO
KÕã∞¨ HÀ=\ÏxH˜ JOwHõiOK«#O^Œ∞# "åiH˜ "Õ~ˆ =∂~°Oæ ÖË^∞Œ . WO^Œ∞=Å¡
=ÚYºOQÍ Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨=∂[OÖ’x L#fl`« =~åæÅÖ’x ¢ãÅΑ ^ŒÜ∞« hÜ«∞QÍ^èÅŒ ∞
ÃÑiyáÈ`«∂<Õ L<åfl~Ú. D q+¨Ü∞« OÖ’ ¢â=◊ ∞r=ÙÅ∞, x=∞fl=~åæʼnõΩ K≥Ok#
¢ãÅΑ ã≤u÷ QÆ`∞« ÖË "≥∞~°∞QÆ∞QÍ L<åflÜ«∞x J#Hõ`Ñ« ʨ ^Œ∞. D<å\˜H© x=∞fl=~åæÅÖ’
q_®‰õΩÅ PKå~°O J=∞Å∞Ö’ LOk. ÃÑQ· Í, P ‰õΩÅÃÑ^ŒÖÌ Ë x~å‚Ü∞« ‰õΩÅ∞,
f~°Ê~°∞Å∞ J~Ú#O^Œ∞# <åºÜ«∞O `«fi~°QÍ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. `«ÑÙ¨ Ê_»∞ ™êHΔͺÅÉÏ^èŒ
LO_»^∞Œ . "åiH˜ ¢Ñɨ ∞íè `«fiK«@Oì `À ѨxÖË^∞Œ , "åi x~°Ü ‚ ∂« xfl "åi ã¨OѶ∞¨ O JO`å P"≥∂kOz
f~åe. JO^Œ∞=Å¡ "åi ™êOѶ∞≤ Hõ =∞~åº^ŒÅ‰õΩ, ã¨OѶ∞¨ r=<åxH˜ Uq^è"Œ ∞≥ #ÿ W|ƒOn LO_»^∞Œ .
HÍ|\˜,ì D q+¨Ü∞« OÖ’ x=∞‡*Ï`«∞Å"åi r=#"Õ∞ ã¨∞Y^•Ü«∞HõO J#@OÖ’ `«ÑÙ¨ ÊÖË^∞Œ .

=∞# 㨇 $u, ѨÙ~å}ËuǨ™êÅ∞, |ǨïÉèÏ~åº`åfixfl JOwHõiOz<å~Ú. J@∞=O\˜

g~° Ñ ¨ Ù ~° ∞ +¨ μ Å rq`« K « i ¢`« Å `À<Õ =∞# ^è Œ ~ ° ‡ ¢QÆ O ^ä • ŠѨ Ù @Åhfl xO_ç L<åfl~Ú.
QÆ$ǨϺã¨∂¢`H« Í~°∞Å∞, ^è~Œ ‡° ã¨∂¢`H« Í~°∞Å∞ |ǨïÉèÏ~åº`åfixH˜ H˘xfl Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ P"≥∂^•xfl
`≥eÜ«∞*ËÜ∞« @"Õ∞ HÍHõ, P=â◊ºHõ=∞x, D q+¨Ü∞« OÖ’ PÅ㨺O ѨxH˜~å^Œh‰õÄ_® K≥áêÊ~°∞.
H“\˜Å∞º_»∞, J~°â÷ ߢãOÎ̈ (3–2) Ö’, W\Ï¡ J<åfl_»∞ – ''ÉèÏ~°º Ѩ٢`Ç« Ï‘ #∞~åÖˇ<· å, =O^躌

132 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

J~Ú<å, ÖË^• "≥Ú^Œ\ ˜ HÍ#∞Ѩ٠`«~∞° "å`« =∞m§ Ñ≤ÅÅ¡ ∞ ѨÙ@ìHáõ È~Ú<å, 8 ã¨O=`«û~åÅ∞
Py, ѨÙ~°∞+¨μ_»∞ =∞m§ ÃÑo§ KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û. Wxfl ã¨O=`«û~åÅáê@∞ PQÆÖHË áõ È`Õ ~ÀA‰õΩ
[i=∂<åQÍ 24 Ѩ}ÏÅ∞ K≥eO¡ z "≥O@<Õ ÃÑo§KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û—— Jx.
É’^è•Ü«∞# ^èŒ~°‡ã¨∂¢`åÖ’¡ (2–2–4–6) ѨÙ~°∞+¨μxÖÏQÍ =∂\Ï¡_Õ ¢ã‘Îx "≥O@<Õ
Ѩi`«ºlOz =∞m§ ÃÑo§ KÕã∞¨ HÀ=∞<åfl~°∞. =∞#∞=Ù‰õÄ_® `«# =∞#∞㨇 $u 9–81 Ö’ nxx
ã¨=∞i÷OKå_»∞. JO`ÕHÍ^Œ∞. WOH˘Hõ J_»∞QÆ∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ "Õã,≤ "≥Ú^Œ\ ˜ ÉèÏ~°º‰õΩ ^•Ç¨Ï¢Hܘ ∞« Å∞
ѨÓiÎHÍQÍ<Õ "≥O@<Õ Ô~O_»= q"åǨÏO KÕã¨∞HÀ"åÅ<åfl_»∞––''ÉèÏ~åºÜ≥ÿ∞ ѨÓ~°fi=∂i}˺,
^Œ`åfiyflO qkèÑÓ¨ ~°fiHõ"∞£ , ѨÙ#~åÌ~¢° HÜ
˜ ∂« O ‰õΩ~åº`ü ѨÙ#~å^è•# "Õ∞=K«. (J.âß. 5–168)
J\Ï¡ ѨÙ#ifi"åǨÏO KÕã∞¨ H˘x, Ü«∞[˝O KÕÜ∞« @O P~°OaèOKåe Jx K≥Ñʨ @OÖ’ Hõi‡+¨μŪ
~˘>ˇì qiy <Õu`À Ѩ_>¤» O¡ÿˇ k. KåÅ=∞Ok Hõi‡+¨μŪ ∞ D q+¨Ü∞« OÖ’ U=∂¢`=« ¸ PÅ㨺O
KÕÜ«∞ÖË^Œ∞.
WHõ, QÆ$ǨÏã¨÷~°`åflHõ~°OÖ’ –– ''UHÀ â◊¥¢^Œã¨º, "≥·â◊ºã¨º^Õfi, u¢ã¨ó
Hõ¢Δ uÜ«∞㨺K«, K«`¢« ™È¢ÉÏǨχ}㨺 ã¨∞º~åƒù~åº ~å*’˝ Ü«∞^äKÕ Û« `«ó—— Jx ^Õ=Å∞x
=K«#OQÍ â◊¥¢^∞Œ _»∞ XHõ ¢ãxΑ , "≥â· √◊ º_»∞ W^ŒiÌ x, Hõ¢Δ uÜ«Ú_»∞ =ÚQÆ∞iæ x,
¢ÉÏǨχ}∞_»∞ #Å∞QÆ∞ifl, ~åA W+¨Oì =zÛ#O`«=∞Okx q"åǨÏ=∂_»=K«∞Û#x
K≥ѨÊ|_»¤k. ¢ã‘Î=∂¢`«O, U *Ïu^≥·<å XˆH ѨÙ~°∞+¨μ}˜‚ KÕã¨∞HÀ"åÅx Jxfl
^è~Œ ‡° ¢QOÆ ^ä•Å∂ =ÚHõHÎ Oõ ~îO° `À K≥ÑÊ≤ <å~Ú. D q+¨Ü∞« OÖ’ =∂¢`O« 㨇 $u
HÍ~°∞Ö’¡, ã¨∂¢`H« Í~°∞Ö’¡ Jaè¢áêÜ«∞ Éè^Ë =Œ ∞O@∂ ÖË^∞Œ . Wk "≥∞K«∞K«HÀ^Œy#
q+¨Ü∞« O. =∞# WuǨ㨠ѨÙ~å}Ï^Œ∞Å∞ HÍ=º<å@HÍ^Œ∞Åhfl KåÖÏ ÉèÏQÆO
|ǨïÉèÏ~°ºÅ∞ QÆÅ nè~À^•`«∞ÅÎ K«i¢`Å« `À<Õ xO_ç L<åfl~Ú.
QÆ$ǨϺã¨∂¢`H« Í~°∞Å∞, 㨇 $uHÍ~°∞Å∞, |Ǩï q"åǨÅ#∞, ѨÙ#ifi"åǨÅ#∞ xOkã¨∂<Î ,Õ
Ѩu¢=`«Ü≥ÿ∞# ÉèÏ~°º#∞ =^ŒeÃÑ@ì@O áêѨ=∞x, J\˜ì Éèí~°Î#∞ ^ŒO_çOKåÅh, JHõ¯_»Hõ¯_»
K≥ÑÊ≤ <å, J=hfl PÜ«∂ ѨÙ@Ö’¡<Õ Ñ¨_Lç <åfl~Ú. ¢Ñ`¨ ºÕ Hõ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ K≥Ñʨ |_ç#\ì̃, `«=∞‰õΩ
J#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ \˜ì ã¨O^Œ~åƒùÅ<Õ ¢QÇÆ Ï≤ Oz "å\˜<Õ ™ê=∂#º xÜ«∞=∂Å∞QÍ ÉèÏqOz ѨÙ~°∞+¨μÅ∞
ÉèÏ~°º ¢|uH˜ LO_®QÆ<Õ Ñ¨Ù#ifi"åǨÏ=∞<Õ áêáêxH˜ áêÅÊ_®¤~∞° . ^•xx XHõ JkèHÍ~°OQÍ
‰õÄ_® ÉèÏqOKå~°∞. ^è~Œ ‡° âߢãHÎ̈ Í~°∞Å∞, P~°¬^~Œè ‡° Ѩi~°H}
Δõ ÉèÏ~åxfl QÆ∞`«‰Î Ωõ fã¨∞H˘<åfl=∞<Õ
^è•i‡‰õΩÅ∞ ‰õÄ_® D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ =∞ø<å<Õfl =Ç≤ÏOKå~°∞. q^è"Œ å q"åǨÏO, ~°[ã¨fiÖÏ#O`«~°
q"åǨÏO "≥Ú^ŒÖ#·ˇ "å\˜Ö’¡ K«∂Ñ≤OK«#O`« =ºuˆ~Hõ"∞≥ #ÿ ¢â^◊ ÖúŒ ’, Pã¨HÖÎ̃ ’ â◊`åOâ◊O D

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 133

q+¨Ü∞« OÖ’ K«∂Ñ≤Oz LO>Ë J<ÕHõ ÅHõÅΔ =∞Ok ¢ãÅΑ rq`åÅ∞ <åâ◊#O H͉õΩO_® LO_Õq.
ѨÙ~°∞+¨μÅ |ǨïÉèÏ~åº`åfixfl "å~°∞ YO_çOK« ÖË^∞Œ . q^è"Œ å q"åǨxfl, ~°[ã¨fiÖÏ#O`«~°
q"åǨxfl ZÅ∞ÔQuÎ YO_çOz# "åi <À~°∞ D q+¨Ü«∞OÖ’ =¸QÆ"À~ÚOk. xÜ«∞=∞
q~°∞^ŒOú QÍ |Ǩï q"åǨefl KÕã∞¨ H˘#fl"å~°∞, âߢ™êÎÅ∞ qkèOz# ¢áêÜ«∞tÛ`åÎ^∞Œ efl Ãã`· O«
KÕã∞¨ HÀÖË^xŒ |$ǨÏ`«ûOÇ≤Ï`«=Å¡ `≥Å∞™ÈÎOk.

ѨÓ~°fiO J<ÕH=õ ∞Ok =$^Œ∞Åú ∞, ÉèÏ~°º K«xáÈ~Ú#O^Œ∞#, Hõ~‡° ֒ѨO =ã¨∞OÎ ^Œ<Õ ™ê‰õΩ`À
ѨÙ#ifi"åǨʼnõΩ `«Ü«∂~“`«∂ LO_Õ"å~°∞. giH˜ ^èŒ~°‡âߢ™êÎÅhfl J#∞=∞u Ѩ¢`åÅ#∞
¢Ñ¨™êkOKå~Ú. ÉèÏ~°º ÖËx"å_»∞ Ü«∞*Ï˝xH˜ J~°›_»∞ HÍ_»∞ HÍ|\˜ì, =∞m§ q"åǨÏO
KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û#<Õ ^è~Œ ‡° ã¨∂¢`åxfl P^è•~°OQÍ KÕã∞¨ H˘x, =Ü«∞ã¨∞#∞ "≥#∞Hõ‰Ωõ <≥\ ì˜
ѨÙ#ifi"åǨxH˜ =ÚO^Œ∞‰õΩ =KåÛ~°∞. HÍ\˜H˜ HÍà◊√§Kåz# =$^Œ∞Åú ∞ Ãã`· O«
Hõ~°‡Ö’ѨÉèíÜ«∞O Z\Ï¡ L<åfl, K«¿+Î U_ÕÛ"å~°∞O_»~°<Õ kQÆ∞Å∞`À Hõ#ºefl
q"åǨÏ=∂_ç# L^ŒO`åÅ∞ KåÖÏ L<åfl~Ú. "åi ѨÙ}º=∂ JO@∂,
=∞#^ÕâO◊ Ö’ ÉÏÅ q`«O`«∞=ÙÅ ã¨OYº QÆ}hÜ«∞OQÍ ÃÑiyOk. D ^Œ∞ã≤u÷ x
K«∂z# Hõ=ÙÅ∞, ã¨O㨯~°ÅÎ ∞ D ã¨=∞㨺ÃÑ· J<ÕHõ <å@HÍÅ∞, ¢ÑǨ Ϩ ã¨<åÅ∞,
"庙êÅ∞ ¢"åã≤, LѨ<庙êezÛ ¢Ñ[¨ Å ^Œ$+≤xì D "≥Ñ· Ù¨ ‰õΩ =∞o§OKå~°∞.
"åi ¢ÑÜ ¨ ∞« `åflÅ=Å¡, L^Œº=∂Å=Å¡ D<å_»∞ =$^Œú q"åǨÅ ã¨OYº KåÖÏ
`«yæOk.

"≥^· =Œè º=∞<Õk <åsr=<åxH˜ âßѨO ÖÏO\˜k. Wk =∞~°}OHõO>ˇ ÉèÜ í ∞« OHõ~"° ∞≥ #ÿ k.

W\ì̃, ^Œ∞~°ƒ~ù "° ∞≥ #ÿ rq`«O QÆ_Ñ» @
¨ O #~°Hõ ã¨^$Œ â◊"∞Õ ! ZO^Œ∞KÕ`?«
1. Pi÷HOõ QÍ U P^è•~°=¸, JkèHÍ~°=¸ ÖËHáõ È=@O.
2. |O^è∞Œ =ÙÅ ^ŒÜ∂« ^•H˜}Δ ÏºÅÃÑ· rq`åO`«O P^è•~°Ñ_¨ ç LO_®eû ~å=@O.
3. ã¨=∂[OÖ’ qÅ∞= ÖËHáõ È=@O Ç‘Ï#OQÍ K«∂_»|_»@O.
4. U â◊√ÉèHí Í~åºÖ’¡#∞ áêÖÁæ#\ÏxH˜ gÅ∞ÖËH,õ ™ê\˜ ¢ãÅΑ Ö’ `«‰Ωõ ¯=QÍ K«∂_»|_»@O.
5. "åOKèe« fl PѨÙHÀÖËH,õ J^Œ∞ѨÙÖ’ ÃÑ@∞ìHÀÖËH,õ =∞~˘Hõ P^è•~åxfl KÕÑ@ ¨ \ì ÏxH˜
gÅ∞ÖËHõ Ö’Ö’# ¢‰Ωõ o§ Kå"åeû ~å=@O.
134 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
 6. rq`«OÖ’ ã¨∞Y ã¨O`ÀëêʼnõΩ `å=ÙÖËHõ áÈ=@O –– Éèqí +¨º`«∞Î JO^èHŒ Í~°=∞Ü«∞O
HÍ=@O.
D ^Œ∞ã≤`÷ ∞« ÅxflO\˜H© =ÚYºHÍ~°}O ¢ãHΑ ˜ ѨÙ#ifi"åǨxfl JOwHõiOK«Háõ È=@"Õ∞!
Hõhã¨O Ñ≤ÅÅ¡ ∞ÖËx ¢ãHΑ ˜ Ãã`· O« J\ì̃ J~°›`« ÖËHáõ È=@O. ѨÓ~°fiHÍÅOÖ’ q^è"Œ å q"åǨÏO
KÕã∞¨ H˘#fl ¢ãHΑ ˜ 'ѨÙ#~°∂ƒù— â◊ÉÏÌxfl "å_®~°∞. <å~°^㌠‡¨ $uÖ’ ¢ãÅΑ #∞ U_»∞ ~°HÍÅ∞QÍ qÉèlí ã¨∂Î
D ѨÙ#~°∂ƒù â◊|"Ì å^ŒºÖˇ#· ¢ãÅΑ Ö’ =¸_»∞ Éè^Ë •Å∞ K≥áêÊ~°∞. (1) q"åǨÏO =∂¢`O« [iy,
Éèí~°Î`À =∂\Ï¡_ç Ü≥∞~°∞QÆx ¢ã‘Î. (2) "≥Ú^Œ\ ˜ Éèí~°Î#∞ =^Œe "Õ~˘Hõxx KÕã¨∞H˘x, =∞m§
"≥Ú^Œ\ ɘ ~íè =ΰ ^ŒHÌ̂ =zÛ# ¢ã.Α (3) Éè~í ΰ K«xáÈ~Ú# Ñ≤=∞‡@ P`«x ã¨ÑO≤ _» ã¨O|Onè‰Ωõ Å#∞
q"åǨÏ=∂_ç# ¢ãΑ Jx.
=∞#∞㨠‡ $u (9–176) Ö’ ''™êKÕ ^Œ H õ Δ ` « Ü≥ ∂ xó ™êfi`ü Q Æ ` «
¢Ñ`¨ åºQÆ`åÑ≤"å áœ#~°ƒ"ù #Õ Éè¢í ~åÎ ™ê ѨÙ#ó ã¨O™ê¯~° =∞~°›u—— JHõ`Δ Ü« ∂≥ xÜ≥∞ÿ #\˜ì
ÉÏÅq`«O`«∞=Ù‰õΩ, "≥Ú^Œ\ ˜ Éè~í #ΰ ∞ =^Œe"≥o§, =∞m§ uiy=zÛ# ¢ãHΑ ˜ q"åǨÏ
ã¨O™ê¯~°O K≥áêÊ~°∞. Hõâ◊ºÑ¨Ù_»∞, É’^è•Ü«∞#∞_»∞, W@∞=O\˜ 'ѨÙ#~°∂ƒù—
â◊|"Ì åK«ºÅ#∞ U_»∞~°HÍÅ∞QÍ qÉèlí OKå~°∞. P HÍÅOÖ’ Éè~í Ü Î° Ú≥ Hõ¯ ã¨OѨ~¯° O
HõÅQÆ#\ì̃ ÉÏÅ q`«O`«∞=ÙÖË H͉õΩO_®, a_»Å¤ ∞ Hõey# q`«O`«∞=ÙÅ∞ Ãã`· O«
=∞m§ q"åǨÅ∞ KÕã∞¨ H˘#fl@∞¡ `≥Å∞ã¨∞OÎ k. XHõ Éè~í #ΰ ∞ =^Œe, "Õ~˘Hõxx
q"åǨÏ=∂_ç, =∞m§ "≥Ú^Œ\ ˜"åx =^ŒÌˆH =zÛ# ¢ã‘ÎÜ≥ÚHõ¯ ‰õΩ=∂~°∞xH˜
''áœ#~°∞ƒù=Ù_»∞—— J<Õ â◊|OÌ "å_®~°∞. #ѨÙO㨉Ωõ _»∞, Ñ≤zÛ"å_»∞. *Ïu¢É+íè μ¨ _ì ∞»
J~Ú# Éè~í #ΰ ∞ âßâ◊fi`«OQÍ<Õ =^Œe"Õã≤ =∞iÜ≥ÚHõxx q"åǨÏ=∂_ç ¢ãΑ Ü≥ÚHõ¯
Ѩ٢`∞« x ‰õÄ_® ѨÙ#~°∞ƒù=Ù_»∞ J<Õ"å~°∞. nxx|\˜ì 㨇 $uHÍÖÏxH˜, ã¨∂¢`H« ÍÖÏxH˜ P~°OÉèOí Ö’
q^è"Œ å q"åǨÅ∞ K≥^∞Œ ~°∞ =Ú^Œ∞~°∞QÍ<≥<· å L<åflÜ«∞<Õk xã¨ûO^ÕÇϨ O. |∞∞ˆQfi^ŒO 10–18.8.
Ö’ D =∞O¢`O« LOk –– ''Ln~°¬º <å~°ºaè r=Ö’HõO QÆ`åã¨∞"Õ∞`« =ÚѨâ+ı ¨ UÇ≤Ï. ǨÏãÎ̈
¢QÍ=∞㨺k Ѷ∞≤ ëÈãÎ̈ "Õ^OŒ Ѩ`∞« º~°̊x `«fi =∞aè ã¨O|Éè∂í ^äŒ ''F <ås! `≥=Ú‡! =∞~°ºÎ Ö’HÍxfl
¢Ñ¨"ÕtOK«∞! h=Ù P K«xáÈ~Ú# "åx=^ŒÌ Ѩ_»∞H˘<åfl=Ù. <Õ#∞ h ¢¿Ñq∞‰õΩ}˜‚! <Õ#∞ h
áê}˜¢QÇÆ Ï¨ }O KÕâß#∞. HÍ|\˜ì D<å\˜ #∞O_ç h=Ù 'Ѩufl— J<Õ Ñ¨^qŒ x á⁄O^Œ∞—— Jx.
nxx|\˜ì |∞∞ˆQfi^ŒHÍÅOÖ’ q^è"Œ å q"åǨÅ∞ L<åflÜ«∞x JO\Ï~°∞. H˘O^Œ~∞° ѨO_ç`∞« Å∞
D =∞O¢`åxfl "≥∞eHõÅ∞¢uÑ≤Ê, "Õ~˘Hõ J~å÷xfl HõeÊOK«\ÏxH˜ ¢ÑÜ ¨ ∞« ufl™êÎ~∞° . HÍx, ™êÜ«∞}∞_»∞
‰õÄ_® D J~å÷<flÕ K≥áêÊ_»∞ –– `≥u· sÎ Ü«∞ J~°}ºHõO 6–1. ÃÑx· ÉèÏ+¨ºOÖ’!

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 135

 ''`«fiO ǨÏã¨Î¢QÍǨÏ㨺 áê}˜¢QÆǨÏ=`À kkèëÈó ѨÙ#ifi"åǨϟKÀÛùó Ѩ`«∞º~°`«[˚x`«fiO
*ÏÜ«∂`«fi=∞aèãO¨ |Éè∂í ^äŒ ã¨=∞ºH± ¢áêѨÙflÇ≤Ï. (`≥.· P. 6–1 ™êÜ«∞}ÉèÏ+¨ºO)
J\Ï¡Qˆ , J^ä~Œ fi° "Õ^OŒ 9–5–29 Ö’ ¢ãHΑ ˜ ѨÙ#ifi"åǨÏO L#fl@∞¡ L^ŒÇϨ iOz LOk.
J^ä~Œ fi° "Õ^OŒ Ö’<Õ (5–17–89) ''L`«º`üÑ`¨ Ü « ∂≥ ^Œâ◊ ¢ãÜ Î≤ ∂« ó ѨÓ~ˆ fi P¢ÉÏǨχ}Ïó ¢|Ǩχ
KÕ^ã÷Œ Î̈ =∞QÆ$Ç‘Ï`ü 㨠U= Ѩu~ˆ Hõ^•ä . ¢ÉÏǨχ} U= Ѩu # ~å[<Àº # "≥â· º◊ ó `«`∂« û~°ºó
¢Ñ¢¨ |∞<Õflu ѨOK«É’è º =∂#"Õɺíè ó—— XHõ ¢ãHΑ ˜ Ѩk=∞Ok Éè~í Åΰ ∞O>Ë LO_»=K«∞ÛQÍHõ! ¢ÉÏǨχ}∞_»∞
QÆ#∞Hõ ¢ãxΑ áê}˜¢QÇÆ Ï¨ }O KÕ¿ã,Î J`«_Õ P"≥∞#∞ Ü«∞^•~°"÷ ∞≥ #ÿ Éè~í ΰ J=Ù`å_»∞. "≥â· º◊ Hõ¢Δ uÜ«ÚÅ∞
HÍ~°∞. D ã¨`åºxfl Ѷ∞¨ ’+≤ã∂¨ <Î Õ ã¨∂~°∞º_»∞ u~°∞QÆ∞`«∞<åfl_»∞—— Jx. W\Ï¡ "Õ^•Ö’¡ JHõ¯_»H¯õ _»
q^è"Œ å q"åÇ¨Ï ¢Ñ™¨ êÎ=# =zÛ#O^Œ∞#, P HÍÖÏxH˜ Jk ¢H˘`«HÎ Í^Œx, =∞#O ÉèÏqOKåeû
=™ÈÎOk.
QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÖ’¡ ‰õÄ_® q^èŒ"å q"åÇ¨Ï ¢Ñ¨™êÎ=# LOk. =t+¨ª
^è~Œ ‡° ã¨∂¢`åÖ’¡ (17–67) ''¢áÈ+≤`« Ѩffl ѨO^Œ=~å¬}∞ºnˆH`Δ .« T~°fi÷ O ѨOK«É’è º
=ˆ~¬Éè’º Éèí~°Î $ã¨HÍâ◊O QÆKÕÛù`ü. Ü«∞k ^èŒ~å‡~å÷ÉèϺO ¢Ñ¨"åã¨O ¢Ñ¨u
J##∞HÍ=∂™êfi`ü. Ü«∞^ä•¢¿Ñ`Õ U=O =iÎ`«=ºO™êº`ü. U=O ¢ÉÏǨχ}˜
ѨOK«¢Ñ*¨ Ï`å J¢Ñ_¨ ®`å K«`åfii. J`«L~°fi÷ O ã¨=∂<À^ŒHõ Ñ≤O_»i¬ QÀ¢`å}ÏO
ѨÓ~°fió ѨÓ~°fió QÆsÜ«∞<£ # `«∞ YÅ∞ ‰õΩb<Õ q^Œº=∂<Õ Ñ¨~Q° Íq∞h™êº`ü.——
Éè~í ΰ Ѩ~^° âÕ O◊ "≥o§=ÙO>Ë, ¢ÉÏǨχ} ¢ãΑ 5 ã¨O=`«û~åÅáê@∞ J`«xHÀã¨O
"ÕzLO_®e. PÃÑ·# J`«_»∞ WO\˜H˜ uiy ~åHõáÈ~Ú<å, P"≥∞‰õΩ `«#
=^Œ‰Ì Ωõ "≥à§◊ \ÏxH˜ ~Ú+¨Oì ÖËHáõ È~Ú<å, P`«x ~ÚO\˜¿Ñ~°∞ ^•xxQÍx,
P`«x QÀ¢`O« HõÅ"åxx ÃÑo§KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û#<åfl_»∞.
=t+ª̈ ^è~Œ ‡° ã¨∂¢`åÖ’¡<Õ (17–14) áœ#~°ƒ=ù Ùx ã¨O™ê¯~åxfl QÆ∞iOz# =~°#‚ LOk.
W@¡, ^èŒ~°‡ã¨∂¢`åÖ’¡ –– J`«ºO`« ¢áêp#"≥∞ÿ# ^èŒ~°‡ã¨∂¢`åÖ’¡ –– ¢ã‘ΠѨÙ#ifi"åǨÏO
KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û#x JOwHõiOz#@∞¡QÍ LOk. HÍx QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÖ’¡ ÖË^∞Œ . JѨÊ\˜H˜ P PKå~°O
`«yáæ È~Ú LO_»=K«∞Û. =∞#∞㨇 $u (9–166)Ö’ ''™ê KÕ^HŒ `Δõ « Ü≥∂xó ™êº^£ QÆ`« ¢Ñ`¨ åºQÆ`åÑ≤
"å áœ#~°ƒ"ù #Õ Éè¢í ~åΙê, ѨÙ#ó ã¨O™ê¯~° =∞~°›u—— Jx ÉÏÅ q`«O`«∞=ÙʼnõΩ Ñ¨Ù#ifi"åǨÏO
JOwHõiOѨ|_»k¤ . J\Ï¡Qˆ , Ü«∂[˝=ů º 㨇 $u (1–122)Ö’ ''~Àw Ç‘Ï<åu iHÍÎOQÆó, HÍ}ó
, áœ#~°ƒ=ù ãÎ̈^•ä , J=H©s,‚ ‰õΩO_»QÀÖ∫, ‰õΩ#v âߺ=^ŒO`«Hóõ —— JO@∂ ¢âß^•úxH˜ Éè’HõQÎ Í
ѨxH˜~åx "åi *ÏÑ≤`åÖ’ áœ#~°ƒ=ù Ùx K≥áêÊ~°∞ JO>Ë, P HÍÅOÖ’ q∞QÆ`å"åi ÖÏQÍ

136 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

áœ#~°ƒ=ù ÙÅ∞ ‰õÄ_» ã¨OѶ∞¨ OÖ’ KåÖÏ=∞O^Õ LO_ç LO_®e. JѨ~å~°∞¯_»∞, ÉÏÅq^è=Œ ‰õΩ
|ÖÏ`å¯~°OQÍ ^˘OyeOK«∞H˘x áÈ|_ç# ¢ãHΑ ˜ –– ѨÙ#ifi"åǨxfl L^•Ç¨ÏiOKå_»∞.
Éè~í ΰ Ѩ~^° âÕ O◊ "≥o§ LO>Ë ¢ÉÏǨχ} ¢ãΑ 8 ã¨O=`«û~åÅáê@∞ "Õz LO_®e. Ѩ٢`∞« _»∞
[x‡Oz LO_» H õ á È`Õ 4 㨠O =`« û ~åÅ∞ ¢Ñ¨ f H˜ Δ O Kåe. `« ~ ° ∞ "å`« =∞iÜ≥ Ú Hõ x x
q"åǨÏ=∂_»=K«∞Û. ¢áÈ+≤`É« ~íè ΰ $Hõ J~Ú`Õ (Éè~í ΰ Ѩ~^° âÕ O◊ áÈQÍ P`«xHÀã¨O zOuã¨∂Î LO_Õ
<å~ÚHõ) Éè~í ΰ QÆ#∞Hõ rqOz LO>Ë, ÃÑ#· K≥ÑÊ≤ # ^•xH˜ ~Ô \˜Oì Ѩ٠HÍÅO "Õz LO_®e. Wk
¢Ñ*¨ ÏѨu P[˚. JѨÊ\˜H© Éè~í *ΰ Ï_» U=∂¢`=« ¸ `≥eÜ«∞HõáÈ`Õ =∞~˘Hõxx q"åǨÏ=∂_»=K«∞Û
––
''Jëœì =~å¬#∞ºnˆH`Δ ,« ¢ÉÏǨχ}© ¢áÈ+≤`O« ѨuO
J¢Ñ㨠∂¨ `å K« K«`åfii, Ѩ~`° À #ºO ã¨=∂¢âÜ ◊ ∞Õ `ü
r=u ¢â¥◊ Ü«∞=∂}Ë`∞« , ™êfi^Õ+ó¨ kfiQÆ∞}À =kèó
J¢Ñ=¨ $`ÒÎ K« Éè∂í `å<åO ^Œ$+≤~ì̂ ëê ¢Ñ*¨ ÏѨ`Õ
J`À#ºQÆ=∞<Õ ¢ã} Α Ï"Õ∞+¨ ^ÀëÈ #q^Œº`Õ.——
Jx <å~°^㌠‡¨ $u (94–101)Ö’ K≥Ñʨ |_»k¤ . =∞#∞㨇 $u (9–176)
Ö’
–– ''¢áÈ+≤`À ^è~Œ ‡° HÍ~åº~°O÷ , ¢Ñf¨ HΔÀº ëœì #~°ó ã¨=∂ó
q^•º~°O÷ +¨\ò, Ü«∞â’ ~°O÷ "å, HÍ=∂~°O÷ ¢fOã¨∞=Î `«û~å<£.——
Éè~í ΰ ^è~Œ ‡° HÍ~åºÅHÀã¨O Ѩ~^° âÕ O◊ áÈ~Ú LO>Ë 8 ã¨O=`«û~åÅ∞. q^Œº,
ÖË^•, H©iÎ ã¨Oáê^Œ#HÀã¨O "≥o§=ÙO>Ë 6 ã¨O=`«û~åÅ∞, =∞~˘Hõ ¢ãxΑ q"åǨÏ=∂_ç#@¡~Ú`Õ
3 ã¨O=`«û~åÅ∂ "Õz LO_®Åx J<åfl_»∞.
H“\˜Å∞º_»∞, J~°â÷ ߢãOΨ Ö’ (3–4) ã¨#ºã≤Oz# "åx ÉèÏ~°º, Ѩ~^° âÕ O◊ áÈ~Ú#"åx
ÉèÏ~°º, K«xáÈ~Ú#"åx ÉèÏ~°º, U_»∞ |∞∞`«∞HÍÖÏÅ áê@∞ "Õz LO_®Å<åfl_»∞. P"≥∞‰õΩ
ã¨O`å#O QÆ#∞Hõ LO>Ë, XHõ ã¨O=`«û~°O áê@∞ Py, Éè~í Ü Î° Ú≥ Hõ¯ `«=Ú‡x q"åǨÏ=∂_»@O
=∞Oz^Œ<åfl_»∞. =∞~°^∞Œ Å∞ ÖËHáõ È`Õ ã¨ÑO≤ _»∞x ÖË^• P =Oâ◊O"åxx ÖË^• P QÀ¢`O« ÖË^•
P ‰õΩÅO "åxx KÕã∞¨ HÀ"åÅ<åfl_»∞. Ѩ~åâ◊~° 㨇 $u (4–30)Ö’ Éè~í ,ΰ U HÍ~°}O=Å¡<<·≥ å
#+¨"ì ∞≥ <ÿ å (HõxÑ≤OK«‰Ωõ O_® áÈ~Ú<å) K«xáÈ~Ú<å, #ѨÙO㨉Ωõ _≥<· å, ã¨#ºã≤Oz<å, Ѩu`«∞_≥<· å,
D J~Ú^Œ∞ ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡#∂ ¢ãΑ , ѨÙ#ifi"åǨÏO KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û #<åfl_»∞.

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 137

 ''#¿+,ì =∞$`Õ, ¢Ñ¢¨ =l`Õ, H©K¡ Õ Ñ¨u`Ò Ñ¨`Ò
ѨOK«™êfiѨ`∞« û <ås}ÏO Ѩu~°<Àº qnèÜ∞« `Õ—— Jx. (Ѩ. 㨇 $. 4–30)
J~Ú`Õ Ñ¨O_ç`«∞ b â’¡HÍxH˜ ~°Hõ~°HÍÅ qѨs`å~å÷Å∞ HõeÊã¨∂Î LO\Ï~°∞ ––
"å^Œq"å^•Å∞ ÖË=nã¨∂Î LO\Ï~°∞.
=t+ª̈㨇 $u (17–69)Ö’ ''áê}˜¢QÍ¿ÇÏ =∞$`Õ ÉÏÖÏ ˆH=ÅO =∞O¢`« ã¨O㨯 $`å,
™êKÕ^HŒ `Δõ Ü
« ∂≥ xó ™êº`ü ѨÙ#ó ã¨O™ê¯~° =∞~°›u—— Éè~í ΰ $ ã¨=∂QÆ=∂xfl á⁄O^Œx ÉÏeHõ ––
JHõ`Δ Ü
« ∂≥ xÜ≥∞ÿ # ÉÏÅq`«O`«∞=Ù =∞m§ q"åÇ¨Ï ã¨O™ê¯~åxH˜ J~°∞›~åÅ∞ J<åfl~°∞. J\˜ì
ÉÏÅq`«O`«∞=Ù. Hõ#º¢HO˜ ^Õ ÖˇH¯õ Jx ÅѶڨ âß`å`«Ñ¨ 㨇 $u 5–44 Ö’ W\Ï¡ J<åfl~°∞ ––
''L^•fiÇ≤Ï`å K« Ü«∂ Hõ<åº, # ã¨O¢áêáêÎ K« "≥∞^ÿ ∞Œè #O, Éè~í åÎ~O° ѨÙ#~°ÉºËè u Ü«∞^ä• Hõ<åº
`«^ä≥·= ™ê.——
<å~°^Œã¨‡ $uÖ’ (12–50) ''=∞$`Õ Éèí~°Î $iã¨O¢áêѨÎO ^Õ=~ån#
áê㨺ܫ∂, LáêQÆKÛÕ `ù ü =~°O HÍ=∂`ü ™ê kfifÜ«∂ ¢ÑH¨ i© `Î å.—— `«# "≥Ú^Œ\ ˜
Éè~í Ü
ΰ Ú≥ Hõ¯ =∞~°}Ï#O`«~O° `«# =∞~°kx `«Ñʨ W`«~∞° Å#∞ q"åǨÏ=∂_ç`,Õ
P"≥∞ HÍ=∞eѨû`À ‰õÄ_ç# "Õâ◊º¢H˜O^Œ ÖˇHõ¯ J<åfl~°∞ ѨÙ#ifi"åǨÏO
JOwHõiOz#>Ë¡ QÆ^•!
ÉÏÅ q`«O`«∞=ÙÅ∞ ѨÙ#ifi"åǨÏO KÕã¨∞‰õΩ<åfl `«Ñ¨ÙÊÖË^Œh, P"≥∞
ã¨O`å#O, ^Õ=`«Å‰õΩ Ñ≤`~« ∞° ʼnõΩ Ç¨Ï=º Hõ"åº^Œ∞Å∞ W=fi\ÏxH˜ J~°›Åx
=∞ǨÉèÏ~°`O« Ö’ (13–55–7) ''ѨÙ#~°∂ƒù~Ñ° ≤ ™ê Hõ<åº ã¨ Ñ¨Ù¢`å ǨÏ=ºHõ=º^•——
Jx J<åfl~°∞. W=hfl "Õ^HŒ ÍÅO#∞O_ç 㨇 $uHÍÅO =~°‰Ωõ =ÚYºOQÍ ÉÏÅ q`«O`«∞=ÙÅ
ѨÙ#ifi"åǨÅ∞ L<åflÜ«∞<ÕO^Œ∞‰õΩ ¢Ñ=¨ ∂}ÏÅ∞QÍ K≥Ñʨ |_®¤~Ú. K«i¢`H« ÍÅOÖ’ W@∞=O\˜
q"åǨÅ∞ H˘Å¡Å∞QÍ HõxÑ≤™êÎ~Ú. LII QÆ∞ÑÎ̈=OâßxH˜ K≥Ok# ã¨∞¢Ñ㨠^≤ úŒ K«¢H=õ iÎ K«O¢^QŒ ∞Æ ÑÎ̈
q¢Hõ=∂k`«∞º_»∞, `«# J#flQÍi ÉèÏ~°ºÜ≥ÿ∞# ¢^èŒ∞=^Õqx q"åǨÏ=∂_®_»∞. gi Ѩ٢`«∞_»∞
‰õΩ=∂~°Q∞Æ Ñ¨Ù_Î ∞» , `«~∞° "å`« QÆ∞ÑÎ̈=OâßxH˜ "å~°ã∞¨ _≥<· å_»∞.
~ÀAÅ∞ QÆ_z» #H˘nÌ ¢H.© â◊. 200 `«~∞° "åu#∞O_ç =zÛ# 㨇 $uHÍ~°∞Å∞ WO^Œ∞‰õΩ
q~°∞^ŒOú QÍ UHõHOõ ~îO° `À K≥Ñʨ <å~°OaèOKå~°∞. ¢H.© â◊. 600 #∞O_ç ã¨=∂[OÖ’ q^è"Œ å
q"åǨʼnõΩ =ºuˆ~Hõ`« Z‰õΩ¯"≥O· k. ¢áêp# 㨇 $uHÍ~°∞Å∞ q^è"Œ å q"åǨʼnõΩ J#∞‰õÄÅOQÍ
K≥Ñ≤Ê#k D HõeÜ«ÚQÍxH˜ ã¨O|OkèOz#k HÍ^Œx, W`«~° Ü«ÚQÍʼnõΩ ã¨O|OkèOz#
q+¨Ü∞« =∞h |∞HÍ~ÚOK«@O P~°OaèOKå~°∞. W`«~° Ü«ÚQÍÅ"åiHÀã¨O D Ü«ÚQÆOÖ’ g~°∞
138 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
D ^è~Œ ‡° ã¨∂¢`åÅ∞ ZO^Œ∞‰õΩ ¢"åÜ«∞=Åã≤ =zÛOk? "åiH˜ `«y# P^è•~°O Un ^˘~°H#õ O^Œ∞#
"åiH˜ ã¨=∞HÍb#"≥∞#ÿ Pk`«º ѨÙ~å}OÖ’x^ŒO@∂ D â’¡HÍxfl ¢Ñ=¨ ∂}OQÍ K«∂Ñ≤OKå~°∞
––
''L^è•Ü«∂ó ѨÙ#~°∞^•fiǨÏO, *˺ëêªOâ◊O, QÀ=^èOŒ `«^•ä
HõÖ∫ ѨOK« # ‰õΩsfi`« ¢ÉÏè `«$*ÏÜ«∂O, Hõ=∞O_»Å∞O—— Jx.
¢H.© â◊. 1000 #∞O_ç ÉÏÅq`«O`«∞ q"åǨÅ#∞ ‰õÄ_® x+≤^OúŒ J#@O P~°OaèOKå~°∞.
¢H.© â◊. 1150 <å\˜H˜ 㨇 $uK«O¢kHõ ÖÏO\˜ ¢QOÆ ^ä•Åhfl JHõ`Δ Ü « ∂≥ xÜ≥∞ÿ # ÉÏÅq`«O`«∞=ÙÅ
ѨÙ#ifi"åǨÏO J<Õk HõeÜ«ÚQÍxH˜ ã¨O|OkèOz# q+¨Ü∞« O HÍ^Œx, J#@O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì~Ú.
~å#∞~å#∞ q^èŒ= J<Õ â◊ÉÏÌxH˜ qãÎ̈ $`«"≥∞ÿ# J~å÷Å∞ ÖÏQÆ@O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì~Ú. =∂@
~ÚzÛ q"åǨÏO HÍHõáÈ~Ú<å, =∞#ã¨∞ûÖ’ Z=Ô~·<å =iOz<å, q"åǨÏ
ã¨O™ê¯~°O [~°Hõ¯áÈ~Ú<å <å q"åÇ≤Ï`« ¢H˜O^Œ<Õ [=∞Hõ\Ïì~°∞. D
^è~Œ ‡° âߢãHΨ Í~°∞Å∞ áÈ\©Å∞Ѩ_ç ZO`«=~°‰Ωõ =KåÛ~°O>Ë, q"åǨÏO xâ◊ÛÜ«∞"≥∞#ÿ
Ñ≤=∞‡@ =~°∞_»∞ K«xáÈ`Õ P Hõ#º#∞ ‰õÄ_® –– q"åǨÏO [~°QHÆ áõ È~Ú<å
q^è=Œ ¢HO˜ ^Œ<Õ [=∞Hõ\Ïì~∞° ––
''U=O K« Ü«∂x ã¨O™ê¯~å ^Œ∂~°÷fi =∞HõΔ`«Ü≥∂<åºó ѨÙ#~°∞^•fiǨÏ
=~å}˜`åx Ü«ÚQÍãÎ̈~åaè¢áêÜ«∂ru =∞#Î#º"£∞—— (㨇 $uK«O¢kHõ)
''ã¨ÑÎ̈ áœ#~°ƒ"ù åó Hõ<åºó =~°̊hÜ«∂ó ‰õΩÖÏ^è=Œ ∂ó
"åKå^Œ`åÎ =∞<À^Œ`åÎ Hõ$`«Hˆ `«∞Hõ =∞OQÆÖÏ—— (㨇 $uK«O¢kHõ)
JxW\ì̃ JHõ`Δ Ü
« ∂≥ xÜ≥∞ÿ # ÉÏÅq`«O`«∞=ÙʼnõΩ Ãã`· O« ѨÙ#ifi"åǨxfl x¿+kèOKå~°∞
á⁄~°áê@∞# Z=Ô~<· å J\˜ì q^è=Œ #∞ KÕã∞¨ H˘O>Ë ¢áêÜ«∞tÛ`«OÎ KÕã∞¨ H˘x P"≥∞#∞ =^ŒeÃÑ\ÏìÅx
ÅѶڨ Pâ◊fiÖÏÜ«∞# =K«#O ––
''J*Ï˝`ã« ∞¨ Î kfi*’ Ü«∞ã¨∞Î q^è"Œ å =Ú^Œfi¿ÇÏ`ü Ü«∞k
Ѩi`«º[º K« "≥· `åOK«, ¢áêÜ«∞tÛ`«OÎ ã¨=∂K«~ˆ `ü (Å.P. 21–6)
W\Ï¡ `«~°∞"å`« 㨇 $uHÍ~°∞ÅO`å X‰õΩ¯=∞‡_ç =$^Œúq`«O`«∞=ÙÅ q+¨Ü«∞OÖ’<ÕHÍHõ
ÉÏÅq`«O`«∞=ÙÅ q+¨Ü∞« OÖ’ ‰õÄ_® KåÖÏ x~°Ü Ì ∞« QÍ K≥áêÊ~°∞. "åiÃÑ· ^ŒO_≥`åÎ~∞° . J@∞=O\˜
ÉÏÅ q`«O`«∞=ÙÅ Hõhfl\˜`À ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x Jxfl ¢áêO`åÅ∂ `«_çã≤<å~Ú. P z`«Î_ç
<ÕÅÖ’ ^èŒ~°‡Hõ~°¬‰õΩÅ∞ ^èŒ~°‡c*Ïefl <å\˜ `«`«Êùe`åefl K«∂z P#O^ŒÖÏ㨺O KÕâß~°∞. P

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 139

^èŒ~°‡Ñ¨i~°HõΔ‰õΩÅ Hõ<≥flé]ʼnõΩ ÉèíÜ«∞Ѩ_ç, ^èŒ~°‡cè~°∞=ÙÖˇ·# `«e¡^ŒO¢_»∞ÖËHÍHõ, P J=∂Ü«∞Hõ
Hõ#ºÅ∞Ãã`· O« `«=∞ J^Œ$ëêìxfl `å"Õ∞ xOkOK«∞H˘x r=Ü«∂¢`Å« ∞ KåeOKå~°∞. J~Ú`Õ, D
^Ò~åƒùQƺ ã≤÷ux J#∞ÉèíqOzOk <å\˜ ã¨=∂[OÖ’x L#fl`«=~åæÅ "åˆ~! P@q‰õΩÅ∞,
J<åQÆ~‰° Ωõ Å∞ J#|_Õ"åiH˜ D ^è~Œ ‡° ~°H‰Δõ Ωõ Å ÉèÜ
í ∞« OÖË^∞Œ . HÍ|\˜ì "å~°∞ q^è"Œ å q"åǨÅ#∞
¿ãfiK«ÛQù Í KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞ KÕã∞¨ H˘O@∞<åfl~°∞. D q+¨Ü∞« OÖ’ x=∞fl*Ï`«∞Å"åˆ~ ¢Ñ⨠O◊ ™ê~°∞›Å∞
J<åe, "åiH˜ ^èŒ~°‡O JO>Ë Uq∞\’ `≥eÜ«∞HõáÈ~Ú<å, â’¡HÍʼnõΩ J~°÷O Uq∞\’
`≥eÜ«∞HõáÈ~Ú<å =∂#=`«fiO JO>Ë Uq∞\’ `≥Å∞ã¨∞. QÆ_»záÈ~Ú# q+¨Ü«∂Å#∞
¢`=« ÙfiH˘#flO^Œ∞=Å¡ ¢ÑÜ ¨ ∂≥ [#O ÖË^xŒ , ѨÓ~°∞fiÅ#∞ xOkOK«@O J#=ã¨~=° ∞x `≥Å∞ã¨∞,
J~Ú#ѨÊ\˜H˜ K«i¢`#« ∞O_ç =∞#O <Õ~∞° ÛHÀ=Åã≤#q KåÖÏ LO\Ï~Ú. K«i¢`#« ∞ Jã≤Ñ÷ O¨ [~°OQÍ
ÉèÏqOK«@O `«ÑÙ¨ Ê, =∞# Éèqí +¨º`«∞‰Î Ωõ ÉÏ@"Õã∞¨ HÀ=\ÏxH˜ LѨÜ∂≥ yOKÕ q+¨Ü∂« Öˇ<Àfl
K«i¢`=« Å¡ `≥Å∞™êÎ~Ú. KÕã#≤ `«ÑÙ¨ ÊÅ∞ KÕÜ∞« ‰õΩO_® K«i¢`« =∞#‰õΩ ¢`À=
K«∂ѨÙ`«∞Ok.
㨈~! ÉÏÅ q`«O`«∞=ÙÅ ~°HÍ΢â◊√=ÙÅ`À Ѩq¢`« ÉèÏ~°`«O JO`å
`«_çã≤O^Œx J<åflOQÆ^•! D =∂@ HÍ=ºHõÅÊ#QÍ H˘\ì̃áê~°"ÕÜ«∞=K«∞Û!
nxx (D ^Œ$âߺxfl) áê~ Ωõ Å Hõà§◊ =ÚO^Œ∞ LOK«\ÏxH˜ L^•Ç¨Ï~°} ––
1931 Ö’ [iy# [<åÉèÏ ÖˇH¯õ Å#∞ |\˜ì ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ––
U_®k֒Ѩ٠Ç≤ÏO^Œ∂ ÉÏÅ q`«O`«∞=ÙÅ∞ –– 1515 =∞Ok
5 ã¨O=`«û~åÅ֒Ѩ٠ÉÏÅ q^è=Œ Å∞ –– 23667 =∞Ok
5 #∞O_ç 10 ã¨O=`«û~åÅ֒Ѩ٠ÉÏÅ q^è=Œ Å∞ –– 83920 =∞Ok
11 #∞O_ç 15 ã¨O=`«û~åÅ֒Ѩ٠ÉÏÅ q^è=Œ Å∞ –– 145449 =∞Ok
16 #∞O_ç 20 ã¨O=`«û~åÅ֒Ѩ٠ÉÏÅ q^è=Œ Å∞ –– 4041672 =∞Ok
(D JOÔHÅ∞ Census of India 1931 part I part II Imperial table page
120 - 122 Ö’xq.) D JOÔHÅ=Å¡ ÉÏź q"åǨÅ∞ ZO`« JkèHOõ QÍ [iy<åÜ≥∂,
"å\˜=Å¡ Hõey# ^Œ∞+¨¬i}Ï=∞O ZO`« ÉèÜ
í ∞« OHõ~O° QÍ LO^À =∞#‰õΩ `≥Å∞ã¨∞OÎ k. U_®k֒ѨÙ
=Ü«∞ã¨∞ûHõÅ q^è=Œ Å∞<åfl~°O>Ë x*OQÍ =∞#O ã≤Q∞Æ Ñæ _¨ =» ^•Ì? D JOÔHÅhfl =∞# Ç≤ÏO^Œ∂
q^è=Œ ʼnõΩ ã¨O|OkèOz#q. P<å\˜ POˆQÜ ¡ Ú« Å∞ J|^•úÅ∞ ¢"å~ÚOKå~°<Õ ^è~Œ ‡° Ѩi~°H‰Δõ Ωõ
Öˇ=~Ô <· å LO>Ë "åiH˜ #"≥∂"åHÍÅ∞. P<å\˜ L=∞‡_ç ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ [<åÉèÏ ã¨∞=∂~°∞ 25
HÀ>Ë!¡ P [<åÉèÏÖ’ =∞ǨÏ=∞‡nÜ«ÚÅ∞, ¢H+˜ Üì≤ ∞« #∞¡, W`«~° =∞`åÅ"å~°∞ áÈQÍ +¨μ=∂~°∞ 20

140 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

HÀ@¡=∞Ok Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅÖ’ ѨkHÀ@¡=∞Ok ¢ãÅΑ x =∞#O J#∞‰õΩO>Ë P ¢ãÅΑ Ö’ ^•^•Ñ¨Ù 43
ÅHõÅΔ =∞Ok ÉÏÅq^è=Œ Å<åfl~°O>Ë Ç¨Ï$^ŒÜ∞« q^•~°H"õ ∞≥ #ÿ q+¨Ü∞« O HÍ^•? XHõ ã¨O=`«û~°O֒ѨÙ
q^è=Œ Å∞ U ^ÕâO◊ Ö’<≥<· å, U Ü«ÚQÆOÖ’<≥<· å L<åfl~À ÖË^À Ѩiâ’kèOKåeû# q+¨Ü∞« O.
<å=∞Hõ~} ° O [~°Q@
Æ O`À<Õ q"åǨÏO, =∂@Å∞ ~åHõÑÓ¨ ~°fi"Õ∞ "≥^· =Œè º¢áêÑ≤Î J<Õk =∞#O
D<å_»∞ TÇ≤ÏOK«Ö=Ë Ú. HÍx [iyOk =∂¢`O« Ü«∞^è•~°O÷ .

W\Ï¡ ÉÏÅq`«O`«∞ q"åǨefl Ãã·`«O ^èŒ~°‡âߢã¨ÎHÍ~°∞Å∞ x¿+kèOK«@O=Å¡, D

q`«O`«∞=ÙʼnõΩ =¸_Õ =∂~åæÅ∞<åfl~Ú.
1. rq`åO`«O "≥^· =Œè ºO`À ^Œ∞~°ƒ~ù "° ∞≥ #ÿ rq`«O QÆ_∞» ѨÙ`«∂, D ÃÑ^ŒÅÌ KÕ`« Ѩu¢=`«,
Ѩq¢`∞« ~åÅ∞ J<Õ a~°∞^•xfl á⁄O^Œ@O.
2. Éè~í `ΰ Àáê>Ë ã¨ÇϨ QÆ=∞#OKÕã≤ D ã¨=∂[O #∞O_ç, D ^è~Œ ‡° ~°H‰Δõ Ωõ Å
#∞O_ç q=ÚH˜Î á⁄O^Œ@O.
3. â◊s~° "åOKè«efl, ã¨Ç¨Ï["≥∞ÿ# HÍ=∂^Œ∞efl Ju¢Hõq∞OK«ÖËHõ,
=ºaèKå~åxH˜ áêÅÊ_»@O, ã¨OѶ∞¨ |Ç≤Ïëê¯~åxfl J#∞Éèqí OK«@O, P^ŒiOKÕ
W`«~° =∞`åŠѨOK«# KÕ~@
° O.
D q^èŒ"≥∞ÿ# ÉÏÅq`«O`«∞=ÙÅ∞ HÍ=∞"åã¨<墿Ñi`«∞Öˇ· ^èŒ#=O`«∞Å
Ѩ[#˚ KÕi, "åiH˜ ~°ÇϨ 㨺 Éè’QÆ™ê^è<Œ åÅ∞QÍ LѨÜ∂≥ QÆÑ_¨ #ç @∞¡ HÍ=∞âߢãOΨ =Å¡
`≥Å∞™ÈÎOk ––
''q^è"Œ å ufi¢xÜ
Ì ∞« ^Ò~°ƒÖϺ Kå`«∞~å Éè’y#O QÆ∞}ã¨OѨ#flO
q<Õ`Ì « ™œMϺi÷h ™êH˜ÖÏ#ºO q<Õ`Ì —« — (HÍ=∞âߢãOÎ̈ 4–2, 39, 41)
D q`«O`«∂^•fiÇ¨Ï x¿+^èOŒ =Å¡ Hõey# =ÚYº Ѷe¨ `åÅ∞ ~Ô O_»∞. (1) ã¨ÇϨ QÆ=∞<åKå~°O
¢Ñ|¨ Å@O (2) =ºaèKå~°O ¢Ñ|¨ Å@O, `«^•fi~å "Õâº◊ Å<Õ ¢H˘`«Î =~°O‚ "åi ^•fi~å ™êOѶ∞≤ Hõ
ã¨=∞㨺Å∞ H˘xfl ¢H˘`«QÎ Í Ñ¨Ù@ì@O, g\˜=Å¡ Hõey# J#∞+¨OyHõ Ѷe¨ `åÅ∞ –– (1) *ÏfÜ«∞â◊HΘ
#tOK«@O (2) =~°ã‚ O¨ Hõ~O° (3) ¢É∂íè }ǨÏ`«ºÅ∞ (4) "Õâº◊ Å=Å¡ ‰õΩÅ¢ãÅΑ Hˆ Ǩx HõÅQÆ@O
(5) "Õâߺ=$uÎ =$kúá⁄O^Œ@O (Ü«∞fO¢^"Œ ∂≥ ǨÏ<£^`Œ ∞« ÖÎ ÏO\˜ "å~°∞ H˘O`«=∞Ok ã¨=∂[
âߢãA Î̈ Å˝ ∞ "Õâº◊ Ö’¡ #∂\˜H˜ 75 =∞Ok Ç≤ÏO^Œ∂ q`«O`«∞=ÙÅx ÖˇH¯õ Å∞ K«∂Ñ≤OKå~°∞) (6)
q^è"Œ å q"åǨÅ#∞ P^ŒiOKÕ =∞`åŠѨOK«#∞ KÕ~@° O (7) ÉÏÅ q`«O`«∞=ÙʼnõΩ ¢H˘`«^Î ~Œè å‡efl
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 141
ã¨$+≤Oì Kåeû ~å=@O, ã¨ÇϨ QÆ=∞#O KÕÜ∂« e. â◊√Éèí HÍ~åºÅ‰õΩ ^è•i‡Hõ HÍ~åºÅ‰õΩ Ñ¨xH˜~å^Œx
t~À=∞O_»#O KÕ~ÚOKåÅx, JÅOHÍ~åÅ∞ ѨxH˜~å=x, ™êufiHõ Éè’[#O KÕÜ∂« Åx, "åiH˜
J<ÕHõ ¢=`åÅ∞ LѨ"å™êÅ∂ U~åÊ@∞KÕâß~°∞. Éè~í ΰ K«xáÈ~Ú# Ñ≤=∞‡@ U_®k =~°‰Ωõ <ÕÅg∞^Œ
Ѩ_∞» H˘O@∂, HõO^Œ=¸ÖÏÅ∞ uO@∂ â◊s~åxfl Hõ$tOѨKÜ Õ ∂« Åh, rq`åO`«O=~°‰Ωõ ã¨ÇϨ #O
Hõey, ¢=`«jÅO Hõey, ¢|ǨχKåi}˜QÍ LO_®Åh, D <åÅ∞QÆ∞ ^è~Œ å‡Å∂ áê\˜¿ãΠѨ٢`∞« Å∞
ÖËHáõ È~Ú<å, q`«O`«∞=Ù ã¨fi~åæxH˜ "≥_∞» `«∞Ok Jx, =∞#∞㨇 $uÖ’ 5–157 #∞O_ç 160
=~°‰Ωõ K≥Ñʨ |_»k¤ .
É’^è•Ü«∞#∞_»∞ ''ã¨O=`«û~°O ¢¿Ñ`«=ffl =∞^è∞Œ =∂O㨠=∞^躌 Å=}Ïx =~°̊Ü∞Õ ^Œ^óŒè
â◊~¸`ü, +¨}χ™êxu =∞ø^ŒÅæ ºó—— É∫.^è.Œ ã¨∂. 2–2–66, 68 JO@∂ P"≥∂^Œ =Ú¢^"Œ âÕ ß_»∞.
=t+¨ª ^è~Œ ‡° ã¨∂¢`åÅ∞ (17–55, 56) Ö’#∞, Ѩ~åâ◊~ã° ‡¨ $u (4–31) Ö’#∞, ÃÑ· q+¨Ü∂« ňH
P"≥∂^ŒO `≥eáê~°∞. =$^Œú Ǩs`« 㨇 $uÖ’ (11–206 #∞O_ç 210) =~°‰Ωõ
qѨÙÅOQÍ q`«O`«∞ ^èŒ~å‡Å∞ K≥ѨÊ|_®¤~Ú –– `«Å ^Œ∞=ÙfiHÀ‰õÄ_»^Œ∞.
`åO|∂ÅO "Õã∞¨ HÀ~å^Œ∞. QÆO^èOŒ , ѨÙ+¨ÊO, PÉè~í } ° ÏÅ∞, ~°OQÆ∞ =¢™êÎÅ∞,
^èiŒ OK«‰Äõ _»^∞Œ . Ö’Ç¨Ï áê¢`Ö« ’¡ Éè’[#O KÕÜ∞« ~å^Œ∞. ~ÀA‰õΩ ~Ô O_»∞™ê~°∞¡
=∂¢`"« ∞Õ u<åe. HÍ@∞Hõ ÃÑ@∞ìHÀ~å^Œ∞. WO¢kÜ«∂Å#∞ [~ÚOz, `≥Å\¡ ˜
=¢™êÎÅ∞ Hõ@∞ìH˘O@∂, HõѨ@O, ™È=∞i`«#O ÖˉõΩO_® ÉèíQÆ=O`«∞x
ѨÓlOKåe. <ÕÅg∞^Œ, KåѨg∞^Œ Ѩ_»∞HÀ"åe. ~°[ã¨fiÅ J~Ú#ѨÙÊ_»∞
x~åǨ~°O`À<Õ LO_®e. W\Ï¡ XHõ ã¨∂¢`H« Í~°∞_»∞ H˘xfl =∞~°z<å, "Õ~˘Hõ
ã¨∂¢`H« Í~°∞_»∞ "å\˜x ѨÓiÎQÍ q^è"Œ å ^è~Œ å‡efl ¢QOÆ ^è㌠O÷¨ KÕâß~°∞. D q^èOŒ QÍ
q`«O`«∞=Ùefl Ç≤ÏOã≤OKå~°x =∞#O J<åfl, J=hfl "åi P~ÀQƺO HÀã¨O K≥Ñʨ |_ç# ã¨∂¢`åÅx
ã¨=∞i÷OѨ*Ïe# ѨO_ç`∞« Å∞<åfl~°∞. W\Ï¡ ã¨=∂*Ïxfl Ѩq¢`O« QÍ, ^À+¨~Ç° Ï≤ `«OQÍ LOK«_®xÔH·
"å~°∞ KÕÜ∞« =Åã≤#^ŒO`å KÕâß~°∞. Pâ◊Û~°ºHõ~"° ∞≥ #ÿ q+¨Ü∞« O U=∞O>Ë, âߢãHÎ̈ Í~°∞ʼnõΩ D
q+¨Ü«∞OÖ’ (q^èŒ=efl Hõ@∞ìÉÏ@∞Ö’ ÃÑ\ì̃ Ç≤ÏOã≤OK«@OÖ’) "å~°∞ PtOz# ^•xHõO>ˇ
Z‰õΩ¯= Ѷe¨ `«O HõxÑ≤OzOk. JO>Ë, "åi J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ∞ WOHÍ <åÅ∞QÆ∞ P‰õΩÅ∞ Z‰õΩ¯=
K«kq#"å~°#fl=∂@.

¢áêp# HÍÅOÖ’x q^è=Œ ʼnõΩ t~À=ÚO_»#O LO_Õ^•? ÖË^•? J<Õk YzÛ`«OQÍ

`≥eÜ«∞^Œ∞. H˘O`«=∞Ok ѨO_ç`«∞Å∞ "Õ^ŒHÍÅO#∞O_ç t~À=∞O_»#O PKå~°OQÍ LO^Œx

142 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

 JO\Ï~°∞. H˘O`«=∞Ok Ѩ^=Œ â◊`å|ÌO `«~∞° "å`«<Õ D PKå~°O U~°Ê_»^¤ OŒ \Ï~°∞. |∞∞ˆQfi^ŒOÖ’
'q^è=Œ — J<Õ â◊|OÌ =∂¢`"« ∞Õ "å_»|_»k¤ . =ÚO_»#=∞<Õ =∂@ ÖË^∞Œ . J^è~Œ fi° "Õ^OŒ Ö’ XHõ\ ˜
~Ô O_»∞ KÀ@¡ 'qˆHâß— J<Õ=∂@ =zÛOk. D =∂@‰õΩ 'qH©~Hˆ‚° t— (K≥ÖÏ¡K^≥ ~ÔŒ #· A@∞ìHÅõ k)
J<Õ J~°O÷ HÍQÍ, =ÚO_»#=∞O>Ë ~Ú+¨Oì QÆŠѨO_ç`∞« Å∞ ã¨O^Œ~åƒùxH˜ J#fi~ÚOK«Háõ È~Ú<å
'qQÆ`Hˆ« t— J<Õ J~°O÷ fã≤ "Õ^HŒ ÍÅO#∞O_ç q^è=Œ ʼnõΩ t~À=ÚO_»#O L#fl^Œ<åfl~°∞. ™êÜ«∞}∞_»∞
Ãã`· O« 'qH©~Hˆ‚° t— J<Õ J~°O÷ K≥áêÊ_»∞. A@∞ìÖxË k J<Õ J~°O÷ K≥Ñʨ ÖË^∞Œ . É’^è•Ü«∞#∞_»∞ `«#
Ñ≤`«$"Õ∞^èŒ ã¨∂¢`åÖ’¡ (1–4–3) ''J㨺 ÉèÏ~åºó Hõx+¨ª ¢Ñ¨^äŒ=∂ó ¢Ñ¨H©~°‚ˆHâ’º ¢Ñ¨*ËÜ«Úó
áêOã¨∂#O¿ãëêfi =Ѩ=∂<åó—— Jh. JO^Œ∞Ö’<Õ (1–4–13)Ö’ ''U= =∞=∂`åº U=O
¢ãÜ Î≤ ∞« ó ã¨OÜ«∞=∞ºˆHâß<£ Ü«∞^è`Õ O« ¢uó ѨÙ#ó ¢Ñu¨ ѨiÜ«∞xΗ— JyflǨϟ¢uÜ≥∞ÿ # ѨÙ~°∞+¨μ_»∞ K«xáÈ`Õ
P`«x ÉèÏ~°ºÅ∞, z#fl ÉèÏ~°º JO^ŒiHõO>ˇ =ÚO^Œ∞O_»QÍ, q~°É’ã≤# A@∞ì`À â◊‡âß<åxH˜
áÈ"åe `«=∞ |∞*ÏÅÃÑ· ^Œ∞=Ú‡ K«Å∞¡HÀ"åe, Ñ≤=∞‡@ `«=∞ A@∞ì =Ú_ç"ãÕ ∞¨ H˘x
=¸_»∞™ê~°∞¡ ¢Ñ^¨ HŒ } Δ̃ O KÕÜ∂« e,—— Jx K≥ÑÊ≤ , P Ñ≤=∞‡@, =∞$`«∞x ^ŒQ~æÆ °
|O^è∞Œ =ÙÅ∞ g∞™êÅ∞ QÆ_®¤Å∞ Q˘iyOKåÅ<åfl_»∞. P<å_»∞ P PKå~°O LO>Ë,
|O^èŒ∞=ÙÅ g∞™êÅ∞ QÆ_®¤Å∞ Q˘iyOKåÅ#fl"å_»∞. ÉèÏ~°º q+¨Ü«∞O
=∞~°záÈ`å"å? q^è=Œ ‰õΩ t~À=ÚO_»#O K≥Ñʨ HõáÈQÍ P É’^è•Ü«∞# Ñ≤`$« "Õ∞^äŒ
ã¨∂¢`åÖ’¡<Õ ã¨Ê+ì̈OQÍ q^è=Œ ‰õΩ t~À=ÚO_»#O ÖË^<Œ åfl~°∞. (2–3–17) ''#
¢ã}Α ÏO Hˆ â◊=Ѩ#O q^Œº`Õ, #zuˆ~fl+¨Hì Í # ѨÙ#~ÀÌÇϨ Ÿ, ^•~°∞=¢fûÎ }ÏO áê¢`å}˜
Éè=í hÎu q*Ï˝Ü∞« `Õ—— J<åfl~°∞.
P<å_»∞ q^èŒ=ʼnõΩ t~À=ÚO_»#"Õ∞ LO_ç LO>Ë, =∞#∞=ÙÖÏO\˜
㨇 $uHÍ~°∞_»∞ L^ŒÇϨ iOK«‰Ωõ O_® LO_»_∞» . Ü«∂[˝=ů º 㨇 $uÃÑ· q∞`åHõ~Δ ° "åºYºÖ’ (3–17)
q`«O`«∞ t~À=ÚO_»#O x+≤^OúŒ J<åfl_»∞ –– 'q^Œº kfi¢Ñ#¨ $Ѩ¢ã} Α ÏO <Õ+º¨ `Õ Hˆ â◊"åѨ#"£∞.
|∞∞`Õ =∞Ǩáê`«H<˜ À QÀǨÏã¨∞âÎ ßÛ=H©i#‚ ó—— Jx. =$^Œú Ǩs`«ã‡¨ $uÖ’ Ãã`· O« x+≤^úŒ q+¨Ü∂« Å#∞
q™êÎ~O° QÍ =i‚Oz, t~À=ÚO_»<åxfl K≥Ñʨ ÖË^∞Œ –– Hˆ â◊~O° [#O ѨxH˜~å^Œ<åfl~°∞ –– ''ˆHâ◊
~°O[#`å QÆO^èŒÑ¨ÙëêÊk ¿ã=#O—— (Ѩ$. Ǩ. 㨇 $. 11–206) Jx ˆHâßÅOHõ~°}O
ѨxH˜~å^Œ<åfl~°∞.
J\Ï¡Qˆ , =∞ǨÉèÏ~°`O« ¢ãÑΑ ~¨ fi° O 16–18 Ö’ ''¢ÑH¨ ~© ‚° Hˆ âßó ¢HÀâ◊hóÎ , ‰õΩ~°si= =∂^è=Œ ——
Jx A@∞ì qiÜ«∞É’ã¨∞H˘x U_ÕÛ HÀO_»¢_»#∞ QÆ∂iÛ QÍO^è•i K≥Ñ≤Ê#@∞¡Ok. J\Ï¡ˆQ
¢ãÑΑ ~¨ fi° OÖ’<Õ 17–25 Ö’ –– ''¢ÑH¨ ~© ‚° Hˆ âßO ã¨∞¢â’}©O ^Œ∞~Àº^è#Œ â◊√ÉèÏOHõ<å"£∞—— JO@∂
^Œ∞~Àº^è#Œ ∞x X_çÖ’ qiÜ«∞É’ã¨∞H˘#fl A@∞ìQÅÆ ÅHõΔ ‡}∞x `«ex¡ =i‚OKå~°∞. =∞øã¨ÅѨ~fi° O
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 143
7–17 Ö’ ''¢ÑH¨ ~© =‚° ¸~°*ú Ïó ã¨~åfió q=ÚHÍÎÉ~íè }° ¢ã[¨ ó—— =ã¨∞^Õ=Ùx =∞~°}Ï#O`«~O° P`«x
JO`«óѨÙ~°OÖ’x ¢ã‘ÎÅ#∞ =i‚ã¨∂Î ¢Ñ¨H©~°‚"≥∞ÿ# ˆHâßÅ∞ HõeyL#fl>Ë¡ K≥áêÊ~°∞. ÃÑ·QÍ,
â◊OÉè∞í ã¨OÇ≤Ï`«Ö’ ''[#‡~À=∞}˜ Ü«∂<ås ‰õΩΔ ~°H~õ ‡° ã¨=∂K«~ˆ `ü, Hõ<åº "å q^è"Œ å "åÑ≤ ~“~°=O
#~°HõO ¢Ñ¨*Ë`ü.—— Hõ#ºQÍh, q^èŒ=QÍx, ѨÙ@∞ì"≥O¢_»∞HõÅ#∞ Q˘iy¿ãÎ ~“~°= #~°HÍxfl
á⁄O^Œ∞`«∞O^Œ<åfl~°∞. =∞#∞ã¨OÇ≤Ï`«Ö’ (=∞#∞㨇 $u HÍ^Œ∞) Éè~í Öΰ xË ¢ãΑ QÆ#∞Hõ `«Å Q˘iy¿ãÎ
K«O_®ÅÜ≥∂xÖ’ [x‡ã¨∞OÎ ^Œ<åfl~°∞. W=hfl ¢H.© â◊. 100 ã¨O=`«û~åʼnõΩ Ñ¨Ó~°fiO ~°zOѨ|_ç#
¢QOÆ ^ä•Å∞, HÍ|\˜ì JѨÊ\˜=~°‰Ωõ q`«O`«∞=Ù‰õΩ t~À=ÚO_»#O PKå~°OÖ’ ÖË^∞Œ Jx `≥Å∞™ÈÎOk.
ÃÑ·QÍ, P HÍÅOÖ’ <åã≤ΉõΩÖˇ·# *∫# É∫^Œ∞úÅ∞. =∂¢`«"Õ∞ t~À=ÚO_»#O (tYÖˉõΩO_®
Q˘iyOK«@O) KÕ~ÚOKÕ" å~°∞ HÍ|\˜ ì J\Ï¡ Ѩ Ó iÎ QÍ ¢ã‘ Î Å ‰õ Ω `« Å Q˘iyOK« @ O
"≥k· Hõ=∞`å#∞Ü«∂Ü«ÚÖˇ#· =∞# ^è~Œ ‡° âߢãHÎ̈ Í~°∞ʼnõΩ W+ì̈O LO_ç LO_»^<Œ kÕ ã¨Ê+ì̈O. *ˇ#·
É∫^•úÅ∞ H©Δ}^Œâ◊Ö’ L#flѨÙÊ_»∞ *ˇ·#É∫^Œú aè‰õΔΩ}˜Å∞ Ѩq¢`«`«HÀã¨O `«Å
Q˘iyOz#@∞¡QÍ, q^èŒ=ŠѨq¢`«`«#∞ HÍáê_»\ÏxH˜, `«~°∞"å`« =zÛ#
^è~Œ ‡° âߢãHÎ̈ Í~°∞Å∞ =ÚO_»<åxfl qkèOz LO_»=K«∞Û.
t~À=ÚO_»# =∞<Õk "≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ ™ê¯O^ŒÑ¨Ù~å}OÖ’, HÍj
YO_»OÖ’ 4–75 ''q^è"Œ å Hõ|s|<Àú Éè~í ΰ $ =<å÷ºÜ«∞ *ÏÜ«∞`Õ
t~°™È=Ѩ#O `«™ê‡`ü HÍ~°ºO q^èŒ=Ü«∂`«Ü«∂.—— K≥ѨÊ|_ç# D
â’¡HÍxfl P^è•~°OQÍ `«~°∞"å`«"å~°∞ q^èŒ=ʼnõΩ t~À=ÚO_»#O qkèOz
LO\Ï~°∞. ¢H.© â◊. 1000 ã¨O=`«û~åxH˜ `«~∞° "å`«^#·≥ "åºã¨ã‡¨ $uÖ’ D
â’¡HÍxfl L^ŒÇϨ iOKå~°@. U"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H,© q`«O`«∞ t~À=ÚO_»# =∞<Õk
¢H.© â◊. 1000 ã¨OII `«~∞° "å`«^QÕ Íx, ѨÓ~°fiOkHÍ^Œ∞ J<Õ q+¨Ü∞« O ã¨Ê+ì̈O.

HÍÅ¢H"õ ∞Õ } PKå~° =º=Ǩ~åÖ’¡ ѨÙ~°∞+¨μÅ ^Œ$HõÊ^äOŒ Ö’, ¢ãÅΑ PÖ’K«<åq^è•#OÖ’

=∂~°∞ÊÅ∞ =KåÛ~Ú. ã¨OѶ∞¨ ã¨O㨯~°ÅÎ ∞ q^è"Œ å q"åÇ¨Ï q+¨Ü∞« OÖ’#∞, q`«O`«∞=ÙÅ ã≤u÷ QÆ`∞« efl
ÉÏQÆ∞KÕÜ«∞@OÖ’#∞ q∞H˜¯e ¢â◊^Œú =Ç≤ÏOKå~°∞. POQÆ¡q^Œº, POQÆ¡ <åQÆ~°Hõ`å ã¨OѨ~°¯O.
¿ÇÏ`«∞"å^Œ ¢áê|źO, ¢ãΑ q^Œº, P~ÀQƺO =$kú K≥O^Œ@O "≥Ú^ŒÖ#·ˇ HÍ~°}ÏÅ=Å¡ ÉÏź
q"åǨÅ∞ `«Q@ æÆ O [iyOk. =∞~°}ÏÅ ã¨OYº `«Q@ æÆ O=Å¡ ÉÏÅq`«O`«∞=ÙÅ ã¨OYº `«yOæ k.
D q^èŒ"≥∞ÿ# ã¨`«Êùe`åÅ∞ HõxÑ≤ã¨∞Î<åfl~Ú. ѨO_ç`« Dâ◊fi~°K«O¢^Œ q^•º™êQÆ~°∞_»∞ KÕã≤#
Éèwí ~°^Œä ¢ÑÜ
¨ ∞« `«flO=Å¡ 1853 Ç≤ÏO^Œ∂ ѨÙ#ifi"åǨÏO K«@Oì J=∞Å∞Ö’H˜ =zÛOk. nx=Å¡Å
144 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
¢ã‘ΠѨÙ#ifi"åǨÏO K«@ìã¨=∞‡`«"≥∞ÿOk. D q+¨Ü«∞OÖ’ =∞# PO¢^èŒ^Õâ◊OÖ’ HõO^Œ∞‰õÄi
gˆ~â◊eOQÆO ѨO`«∞Å∞QÍ~°∞ =∞#‰õΩ ¢áê`«ã‡¨ ~°}Ü © ∞« O. W\Ï¡Qˆ , J<ÕHõ q+¨Ü∂« Ö’Å  㨇 $`«∞Å∞
K≥ Ñ ≤ Ê # P^Õ â ßefl ¢QÆ ∞ _ç ¤ Q Í áê\˜ O K« @ O =∂x"Õ ã ≤ , `åi¯Hõ O QÍ PÖ’zOK« @ O
¢áê~°OaèOK«@O=Å¡ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ KåÅ=~°‰Ωõ =∂i<å~Ú. J^Œº`«ãɨ Ïè qÖ’ q`«O`«∞=ÙʼnõΩ
ã¨OѶ∞¨ OÖ’ JO^ŒiÖÏQÍ<Õ ã¨=∂# Q“~°=O, P^Œ~}° , Pi÷HÍkèHÍ~åÅ∂ ã¨O¢Hqõ ∞OKÕ ã¨∂K«#Å∞
HõxÑ≤ã¨∞Î<åfl~Ú.

q"åǨÏO`À ã¨O|O^èŒO HõeyL#fl q+¨Ü«∂ ÅxflO\˜h =∞#O K«iÛã¨∞Î#flѨÙÊ_»∞,

ã¨Ç¨ÏQÆ=∂<åÅ#∞ QÆ∞iOz ‰õÄ_® `≥Å∞ã¨∞HÀ"åeû LOk. q^èŒ"å q"åǨÅÖÏQÍ<Õ D
ã¨Ç¨ÏQÆ=∞# ã¨=∞㨺 ‰õÄ_® H˘<åflà◊§áê@∞ X Hõ TѨ٠TÑ≤ =^ŒeOk.
ã¨Ç¨ÏQÆ=∞#O, J#∞QÆ=∞#O ÖË^• ã¨Ç¨Ï=∞~°}O J#∞=∞~°}O Jx Ô~O_»∞
q^è•Å∞QÍ nxx =∞#O K≥Ñʨ =K«∞Û. Éè~í `ΰ Àáê>Ë J^Õ zu֒Ѩ_ç Éèãí ‡¨ "≥∞áÿ È`Õ
ã¨ÇϨ QÆ=∞#O, Éè~í Üΰ ∞≥ Hõ¯_À ^Œ∂~°^âÕ O◊ Ö’ K«xáÈ~Ú# "å~°qÎ x zu¿Ñ~°∞ÛH˘x
JO^Œ∞֒Ѩ_ç Éèãí ‡¨ "≥∞áÿ È`Õ Jk J#∞QÆ=∞#O. L^•Ç¨Ï~°}QÍ K≥ÑÙ¨ ÊHÀ"åÅO>Ë,
=∂¢kk ã¨ÇϨ QÆ=∞#O, ~°f^Õqk J#∞QÆ=∞#O J=Ù`«∞Ok.
=∞# Ç≤ÏO^Œ∂ "≥"· åÇ≤ÏHõ =º=ã¨Ö÷ ’x JѨ¢â√◊ `«∞Ö’¡ Z‰õΩ¯= HõÖ’¡ÖÏxfl
HõeyOz# q+¨Ü∞« O ã¨ÇϨ QÆ=∞#O J<Õk. =∞# =∞`«OÖ’<ÕH͉õΩO_®, J<ÕHõ
=∞`åÅ"åi qâßfiã¨O U=∞O>Ë, K«xáÈ~Ú# =ºH˜Î U Ö’HÍxH˜ áÈ~Ú<å,
JHõ¯_»‰Äõ _® D Ö’HõOÖ’ J`«xH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ =ã¨∞=Î ÙÅhfl J=ã¨~O° J=Ù`åÜ«∞<Õ #=∞‡HõO
LOk. JO^Œ∞KÕ`<« Õ K«xáÈ~Ú# =ºH˜Î `åÅ∂‰õΩ =ã¨∞=Î ÙÅxflO\˜h Jux`Àáê>Ë áêuÃÑ_»`å~°∞,
H˘O^Œ~∞° . H˘O^Œ̂~"≥∂ J`«xH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ =ã¨∞=Î Ùefl ^•#OKÕ™êÎ~∞° . J#flO, ÖË^•, aÜ«∞ºO,
K≥O|∞, Q˘_»∞QÆ∞, K≥ÑÙ¨ ÊÅ∞, =¢™êÎÅ∞, Ñ‘@Å∞, ѨÙã¨HÎ ÍÅ∞ =ÔQ~· åÅ∞. g\˜ JxflO\˜`Àáê@∞,
Ѩ~Ö° ’HõOÖ’ Ãã`· O« ѨÙ~°∞+¨μxH˜ J`«ºO`å=â◊ºHõ"∞≥ #ÿ k ÉèÏ~°º. ÃÑQ· Í, ÉèÏ~°º Éè~í Åΰ ‰õΩ q_»nÜ«∞~åx
^è•i‡Hõ ã¨O|O^èOŒ L#fl^Œx, ÉèÏ~°º JO>Ë J~å÷Oy HÍ|\ì̃, Éè~í ΰ K«xáÈ~Ú#ѨÙÊ_»∞ "≥^· "Œè åºxfl
J#∞Éèqí ã¨∂,Î D Ö’HõOÖ’ ÉÏ^èÅŒ ∞ J#∞Éèqí OK«@OHõO>ˇ, Éè~í `ΰ Àáê>Ë Ñ¨~Ö° ’HÍxH˜áÈ~Ú,
J`«x`Àáê>Ë LO_»@O =∞Oz^Œ<Õ ÉèÏ=O D ã¨ÇϨ QÆ=∞#O J<Õ PKå~åxH˜ =¸ÅÉèÏ=#
J~ÚLO_»=K«∞Û. J~Ú`Õ, ÉèÏ~°º =ÚO^Œ∞QÍ K«xáÈ`Õ, ÉèÏ~°º‰õΩ ‰õÄ_® Éè~í ΰ J=ã¨~O° LO@∞Ok
HÍ|\˜ì Éèí~°Î‰õÄ_® ZO^Œ∞‰õΩ ã¨Ç¨ÏQÆ=∞#O KÕÜ«∞‰õÄ_»^Œ∞ Jx Z=~°∂ J_»QÆ~åx ¢Ñ¨â◊fl,

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 145

H˘O`«=∞Ok ¢ãÅΑ ∞, =∂¢kÖÏO\˜"å~°∞. J`«ºO`« ¢¿Ñ=∂ã¨Ê^Œ∞_≥#· Éè~í ΰ K«xáÈQÍ Éè~í ΰ $qÜ≥∂QÍxfl
Éèií OK«ÖHË ,õ rq`«O g∞^Œ ~Àã≤, ã¨ÇϨ QÆ=∞#O KÕ¿ãÎ KÕãL≤ O_»=K«∞Û. ¢`åQÆ∞É’`«∞`À, E^ŒQÍx`À
D Ö’HõOÖ’<Õ Ñ¨_~» åx áê@∞¡ Ѩ_,ç Ѩ~Ö° ’HõOÖ’ ‰õÄ_® ~¸ ÉÏ^èÅŒ ∞ Ѩ_\» ÏxH˜ U ¢ãΑ
ã¨fiK«ÛOù ^ŒOQÍ JOwHõiã¨∞OÎ k?
ã¨~ˆ , "≥Ú^Œ@ ã¨fiK«ÛOù ^ŒOQÍ [iy# D Ѩ^uúŒ `«~∞° "å`«, `«~∞° "å`« XHõ PKå~°OQÍ
|Å=O`«OQÍ `«Ü∂« ~Ô · ¢ãÅΑ áêe@ XHõ âßѨOQÍ `«Ü∂« ~Ô · LO_»=K«Û. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’<ÕHÍHõ,
J<ÕHõ áêâßÛ`«º^ÕâßÖ’¡ Ãã·`«O, W@∞=O\˜ J#∞QÆ=∞#O, ã¨Ç¨ÏQÆ=∞#O J<Õ PKå~åÅ∞
L#fl@∞¡QÍ, _®II q#ì~xü `üû, _®II "≥ã~ì̈ ü =∂~ü¯ ÖÏO\˜ áêâßÛ`«º Kåi¢`‰« Ωõ Å∞, q^•fiOã¨∞Å∞
J~Ú#"åi ¢"å`«Å=Å¡ `≥Å∞™ÈÎOk. K≥<· åÖ’ Ãã`· O« W@∞=O\˜ ã¨ÇϨ QÆ=∞#O KÕã#≤ ¢ãÅΑ #∞
P^ŒiOz#@∞¡QÍ K«i¢`« K≥ÑÙ¨ `ÀOk.
"Õ^•Ö’¡ ã¨Ç¨ÏQÆ=∞# Ѩ^Œúu L#fl@∞¡ HõxÑ≤OK«^Œ∞. |∞∞ˆQfi^ŒOÖ’x
=∞$`«∞ºã¨∂HõÎOÖ’ Ãã·`«O nx ¢Ñ¨™êÎ=#ÖË^Œ∞. qeÜ«∞OɡO\˜H± HÍÅOÖ’
J<ÕH=õ ∞Ok ѨO_ç`∞« Å∞, XHõ\ ˜ ~Ô O_»∞ =∞O¢`åÅÖ’x â◊ÉÏÌÅ J~å÷Å#∞
=∂iÛ, uHõ=∞HõKÕã≤, ã¨Ç¨ÏQÆ=∞#=∞<Õk "Õ^ÀHõÎ=∞x ~°∞A=ÙKÕÜ«∞\ÏxH˜
qѶŨ Ü«∞`«flO KÕâß~°∞. WO_À Ü«¸~°ÑÜ ≤ ∞« <£ HÍÖÏxH˜ K≥Ok# PKå~°OÜ≥ÚHõ¯
J=âı+O¨ QÍ q∞ye L#fl@∞¡ J^ä~Œ fi° "Õ^OŒ Ö’x (18–2–1) =∞O¢`åxfl |\˜ì
W\Ï¡ `≥Å∞™ÈÎOk –– P<å\˜ PKå~åxfl |\˜ì Éè~í Ü Î° Ú≥ Hõ¯ zug∞^Œ‰Ωõ P`«x
Éè Ï ~° º ZHͯe. Ñ≤ = ∞‡@ P"≥ ∞ #∞ ky~° = ∞‡h, h=Ù h Ѩ Ù ¢`« ∞ Å`À
^èŒ#^è•<åº^Œ∞Å`À ã¨∞YOQÍ ¢|`«Hõ=∞x ¢áêi÷™êÎ~°∞. `≥·uÎsÜ«∞ P~°}ºHõO
(6–4) Ö’ ''^è#Œ ∞~›™êÎ^•^Œ^•<å =∞$`«ãº¨ , ¢tÜ≥∞ÿ ¢|Ǩχ}Ë `Õ[¿ã |ÖÏÜ«∞ P„`≥=· `«¯=∞ǨÏ=Ü«∞O
#∞âı"å qâßfió ã¨ãû¨ ^èÀ c[`Õ~Ü °̊ ∞Õ =∞ó Éè~í Ü
ΰ Ú≥ Hõ¯ |ÖÏÜ«∞ J¢`=·≥ `«¯=∞ǨÏ=Ü«∞O ã¨∞âı"å
qâßfió ã¨Ê $^èÀ aè*Ïf~°Ü ˚ ∞Õ =∞—— Éè~í Ü
ΰ Ú≥ Hõ¯ zug∞^Œ‰Ωõ ÉèÏ~°º ZH˜¯, P`«x KÕuÖ’#∞#fl ^è#Œ ∞ã¨∞û,
|OQÍ~°O, ~°`åflÅ∞ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ "å\˜x fã≤H˘x uiy ~å"åÅx, Ñ≤=∞‡@ P"≥∞ ã¨∞YOQÍ
rqOKåÅx ¢áêi÷™êÎ~∞° .
nxx|\˜,ì "≥k· HõHÍÖÏxH˜ W@∞=O\˜ ã¨ÇϨ QÆ=∞#=∞<Õ PKå~°O U^≥<· å LO_ç LO>Ë,
Jk H©}
Δ ^ŒâÖ◊ ’ J=âı+O¨ QÍ q∞ye L#fl@∞¡ `≥Å∞ã¨∞OÎ k.
¢Hã© ∞¨ ‰Î Ωõ ѨÓ~°fiO, 600 ã¨OII #∞O_ç ¢H.© â◊. 300 ã¨OII =~°‰Ωõ ~°zOѨ|_»¤ QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÖ’¡
D ¢Ñ¨™êÎ=# ÖË^Œ∞. ^èŒ~°‡ã¨∂¢`åÖ’¡#∂ ÖË^Œ∞. LO_ç LO>Ë, q"åǨÏO, Kå=Ù, ¢âß^ŒúO
146 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
"≥Ú^ŒÖÏ#"å\˜x qѨÙÅOQÍ =i‚Oz K≥Ñ≤Ê# D¢QÆO^ä•Ö’¡ ã¨Ç¨ÏQÆ=∞<åxfl QÆ∞iOz
K≥Ñ≤Ê=ÙO_»HõáÈ~°∞. q^èŒ=ʼnõΩ =O^ŒÅH˘Ån Hõ~îÀ~° xÜ«∞=∂efl K≥Ñ≤Ê# D ¢QÆO^ä•Ö’¡
ã¨ÇϨ QÆ=∞<åxfl QÆ∞iOz K≥Ñʨ ‰õΩO_® LO\Ï~å? nxx QÆ∞iOz# ¢Ñ™¨ êÎ=#‰õÄ_® ÖË^∞Œ . É∫^Œú
¢QÆO^ä•Ö’¡#∂ HõxÑ≤OK«^Œ∞. ã¨Ç¨ÏQÆ=∞#=∞<Õk LO_ç LO>Ë, Ѩâ◊√Ç≤ÏOã¨<Õ ã¨Ç≤ÏOK«ÅˆH
=ºuˆ~H˜Oz# É∫^Œ∞Åú ∞ =∂#= ǨÏ`«ºÅ‰õΩ q∞#fl‰õΩO_Õ"å~å? P<å\˜ q^ÕâÜ ◊ ∂« ¢u‰õΩÅ∞ Ãã`· O«
–– "≥∞QÆã¨÷hãπ `«# WO_çHÍÖ’QÍx, H“\˜Å∞º_»∞ J~°÷âߢãÎ̈OÖ’QÍx ¿Ñ~˘¯#ÖË^Œ∞. q^èŒ"å
^è~Œ å‡Å#∞ qѨÙÅOQÍ K≥ÑÊ≤ # =∞#∞=Ù, Ü«∂[˝=Å∞¯ º_»∂ Ãã`· O« ¢Ñ™¨ êÎqOK«Ö^Ë ∞Œ . HÍ|\ì̃,
"Õ^HŒ ÍÅOÖ’#∞, ¢áêp# ã¨∂¢`H« ÍÅO`À#∂ ‰õÄ_® D PKå~°O ÖË^xŒ `≥Å∞™ÈÎOk.
=∞ǨÉèÏ~°`O« Ö’ ã¨ÇϨ QÆ=∞<åxfl QÆ∞iOz# ¢Ñ™¨ êÎ=# KåÖÏ™ê~°∞¡ =zÛOk. ã¨O㨯 $`«
HÍ"åºÖ’¡, <å@HÍÖ’¡ ã¨ÇϨ QÆ=∞#O J<Õ PKå~°O =i‚OѨ|_»k¤ . "å`åûºÜ«∞# HÍ=∞ã¨∂¢`åÅ∞
(6–2–53)Ö’, "Õâ◊ºÅ∞ `«=∞ ¢¿Ñq∞‰õΩÅ`À, "å~°∞ K«xáÈ~Ú# Ñ≤=∞‡@,
"åi`Àáê@∞ ã¨Ç¨ÏQÆ=∞#O KÕ™êÎ=∞x K≥Ñ≤Ê, "åix Ö’|~°K«∞H˘<Õ"å~°x
K≥ѨÊ|_»¤k.
D PKå~°O =ÚO^Œ∞QÍ HõΔ¢uÜ«ÚÖ’¡ P~°OÉèí"≥∞ÿ#@∞¡ `≥Å∞™ÈÎOk.
¢ÉÏǨχ} ¢ãΑ ã¨ÇϨ QÆ=∞#O KÕÜ∞« ~å^Œx âߢ™êÎÅ∞ K≥ÑÙ¨ `«∞<åfl~Ú. JѨ~å~°∞¯_»∞
'ÃÑsî#ã≤— JOy~°, "庢Ѷ¨∞áê^Œ∞Å "åHͺÅ#∞ L^ŒÇ¨Ïiã¨∂Î ¢ÉÏǨχ}¢ã‘Î
ã¨ÇϨ QÆ=∞#O KÕÜ∞« ~å^Œ<åfl_»∞.
''=∞$`å#∞ QÆ=∞#O <åã≤,Î ¢ÉÏǨχ}Ϻó ¢|Ǩχâßã¨<å`ü
W`«~ˆ ëêO`«∞ =~å‚<åO ¢ã^Α ~Œè À‡ Ü«∞O Ѩ~ó° 㨇 $`«ó (ÃÑs· #î ã≤)
''Ü«∂¢ãΑ ¢ÉÏǨχ}*ÏfÜ«∂ =∞$`«O Ѩi=∞#∞¢=*Ë`ü
™êã¨fi~°æ =∂`«‡Ñ¶∂¨ `Õ# <å`å‡#O ѨuO #ÜÕ∞`ü. (JOy~°)
''#¢q∞ÜÕ∞`« ã¨=∞OÉè¢í ~åÎ ¢ÉÏǨχ}© â’Hõ"∂≥ Ç≤Ï`å
¢Ñ¢¨ =*ϺQÆu =∂áÈflu =∞~°}Ï^•`«‡Ñ¶∂¨ uh. ("庢Ñ∞¨¶ áê^Œ)
ÃÑQ· Í ã¨ÇϨ QÆ=∞#O #~°H¿õ ÇÏ`«∞=x, P`«‡Ç¨Ï`«º`À ã¨=∂#=∞h ‰õÄ_® J<åfl~°∞. J~Ú`Õ,
giH˜ `«~∞° "å`« ѨO_ç`∞« Å∞ ''¢ÉÏǨχ} ¢ãΑ Éè~í ΰ zuH˜ ^Œ∂~°OQÍ "Õ̂~zuÖ’ ã¨ÇϨ QÆ=∞#O
KÕÜ∞« @O áêѨ=∞h, P Éè~í ΰ zug∞^Œ<Õ ã¨ÇϨ QÆ=∞#O KÕÜ∂« Åh—— J~°O÷ ÖÏQÍ~°∞. K«^∞Œ =Ù,
`≥eq`Õ@Å∞, Z‰õΩ¯= J~Ú<å, ¢Ñ=¨ ∂^Œ"∞Õ J<ÕO^Œ∞‰õΩ Wk K«H¯õ x L^•Ç¨Ï~°}. Ju `≥eq`Õ@Å∞
ÖÏQÍ<Õ, Ju áêO_ç`º« O Ãã`· O« ¢Ñ=¨ ∂^Œ¿ÇÏ`«∞"Õ J<ÕO^Œ∞‰õΩ K«H¯õ \˜ ^Œ$ëêìO`«O.
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 147
 J~Ú`Õ ¢ÉÏǨχ}¢ãHΑ ˜ =∂¢`"« ∞Õ ã¨ÇϨ QÆ=∞#O JHõ¯~°Ö^Ë xŒ ZO^Œ∞‰õΩ J<åfl~°∞? JO>Ë,
¢ÉÏǨχ} =~°O‚ ѨÓ~°fiHÍÅOÖ’ ¢â+ı "ª̈ ∞≥ #ÿ n, ^è~Œ ‡° Ѩi~°HHΔõ "õ ∞≥ #ÿ n HÍ|\ì̃, ¢ÉÏǨχ} q^è=Œ
`«Ñ㨠∞¨ û`À xÜ«∞=∞ѨÓ~°fiHõOQÍ rq`åO`«O "≥^· "Œè åºxfl QÆ_Ñ» Q¨ ÅÆ ^Œh, W`«~∞° ʼnõΩ P^Œ~≈° OQÍ
LO_»QÅÆ ^Œh, ÉèÏqOz LO\Ï~°∞. =∞ǨÉèÏ~°`O« Ö’, ¢^À}∞x ÉèÏ~°ºÜ≥∞ÿ # Hõ$Ñ≤, Éè~í ΰ =∞~°}O
`«~°∞"å`«, qÅ∞e`« ˆHâßÅ`À HõxÑ≤ã¨∞ÎO^Õ `«Ñ¨Ê ã¨Ç¨ÏQÆ=∞#O KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. áêO_»∞~åA
=∞~°}Ï#O`«~O° , =∂¢k ã¨ÇϨ QÆ=∞<åxH˜ ã≤^ÑúŒ _¨ Q» Í |∞∞+¨μÅ∞ "åiOKå~°∞. JѨÙÊ_»∞ =∂¢k
''<Õ#∞ WO¢kÜ«∂Å#∞ =â◊OÖ’ LOK«∞HÀÖË#∞. ÃÑ·QÍ, ‰õΩ=∂~°∞ ÅO^Œi Ü≥∞_»Å ã¨=∂#
¢¿Ñ=∞#∞ Ãã`· O« K«∂ѨÖ#Ë ∞—— Jx, ã¨ÇϨ QÆ=∞<åxfl Z#∞fl‰õΩOk. nxx|\˜ì WO¢kÜ«∞ x¢QÇÆ Ï¨ O`À
¢|ǨχK«~åºxfl, "≥^· =Œè º xÜ«∞=∂efl áê\˜OK«ÖxË ¢ãÅΑ ‰õΩ, SzÛùHOõ QÍ =∂¢`"« ∞Õ ã¨ÇϨ QÆ=∞#O
K≥áêÊ~°x ¢QÇÆ Ï≤ OKåeû =ã¨∞OÎ k. ã¨ÇϨ QÆ=∞<åxfl, 㨇 $uHÍ~°∞ÅO`å ‰õÄ_® QÆiƒù}Ü ˜ ∞ÿ≥ # q^è=Œ
q+¨Ü∞« OÖ’ x¿+kèOKå~°∞.
WHõ, K«i¢`«Ö’ K«∂¿ãÎ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x Jxfl ¢áêO`åÅÖ’#∂,
ã¨Ç¨ÏQÆ=∞<åÅ∞ [iy#@∞¡ ™êHΔͺÅ∞<åfl~Ú. ~å[Ѩ٢`« K«i¢`«, `«#
Ѩ~å¢H=õ ∂xH˜, ^ÕâÉ◊ Híè HÎ̃ ,© ZO`« ¢Ñ㨠k≤ Kú O≥ kO^À ã¨ÇϨ QÆ=∞<åʼnõΩ Ãã`· O«
JO`«\ ˜ ¢Ñ㨠k≤ xú á⁄OkOk. ã≤‰Ωõ ¯Ö’¡#∂, =∞Ǩ~å¢+μ¨ Öì ’¡#∂ ‰õÄ_® D
PKå~°O LOk. KÕk, KÀà◊ =∞O_»ÖÏÖ’¡ D PKå~°O L#fl@∞¡ ™êHΔͺÅ∞<åfl~Ú.
KÕk =OâßxH˜ K≥Ok# ~åA, QÆOQÆÜ∞« ^Õ=Ù_»∞. `«# 150 =∞Ok ¢ãÅΑ `À
ã¨Ç¨ , ¢ÑÜ
¨ ∂« QÆÖ’x =@=$HõOΔ ¢HO˜ ^Œ =ÚH˜xÎ á⁄Ok#@∞¡ tÖÏÖËY LOk.
D PKå~°O ¢H.© â◊. 1000 ã¨O=`«û~åʼnõΩ Ñ¨Ó~°fiO ÖË#@∞¡ `≥Å∞™ÈÎOk.
Hõ~åfl@HõÖ’x tÖÏÖËYÅ=Å¡ ¢H.© â◊' 1000 #∞O_ç 1400 =~°‰Ωõ 11 =∞Ok =∂¢`"« ∞Õ
ã¨ÇϨ QÆ=∞#O KÕã#≤ @∞¡ `≥Å∞™ÈÎOk. "å~°∞ <åÜ«∞HõQ“_» ‰õΩÖÏʼnõΩ K≥Ok#"å~°∞. D ã¨OYº#∞|\˜ì
K«∂¿ãÎ Wk SzÛùHOõ QÍ KÕã#≤ "Õ `«Ñʨ qkèQÍ KÕã#≤ q HÍ=x `≥Å∞ã¨∞OÎ k. _®. JÖËHì ~õ ü ¢"åã≤#
The Position of women in Hindu Civilization J<Õ ¢QO Æ ^äOŒ Ö’, ~å[Ѩ٢`« ™ê÷#OÖ’,
¢H.© â◊. 1300 #∞O_ç 1800 ã¨OII =~°‰Ωõ , 500 ã¨O=`«û~åÖ’¡ #∂\˜H˜ 25 =∞Ok ã¨ÇϨ QÆ=∞#O
KÕã#≤ @∞¡ LOk. Wk TǨÏÜÕ∞ HÍ=K«∞Û.
J^Œ$+ì̈=âß`«∞Î 19 = â◊`å|ÌO ѨÓ~åfi~°O÷ #∞O_ç D PKå~°O `«Q∞Æ =æ ÚYO Ѩ\ Oì˜ k.
QÆ=~°fl"≥∞O@∞ iHÍ~°∞Ť #∞|\˜ì 19 = â◊`åaÌ "≥Ú^Œ\ ˜ 25 ã¨O=`«û~åÖ’¡ JѨÊ\˜ ÉÁOÉÏ~Ú,
=∞¢^•ã¨∞ ~å¢ëêìÖ’¡ ~Ô O\˜Ö’#∞ HõeÑ≤ 50 =∞OkHõO>ˇ Z‰õΩ¯==∞Ok ã¨ÇϨ QÆ=∞#O KÕÜ∞« ÖË^∞Œ .

148 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

^ŒH}
Δ̃ Ï# `«O*Ï=Ó~°∞ lÖÏ¡ ã¨ÇϨ QÆ=∞<åʼnõΩ Hˆ O¢^OŒ QÍ LO_Õk@. JHõ¯_» 1817 ‰õΩ Ñ¨Ó~°fiO
1 1/2 ã¨O=`«û~åÅÖ’ 24 =∞Ok ã¨ÇϨ QÆ=∞#O KÕâß~°@ –– ã¨O=`«û~åxH˜ 16 =∞Ok
J#fl=∂@.
"å~°}Ïã≤, ã¨<å`«# Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨O¢Ñ¨^•Ü«∂ʼnõΩ ˆHO¢^ŒO Jx =∞#‰õΩ `≥Å∞ã¨∞.
J~Ú#ѨÊ\˜H˜ Z_»fi~°∞¤ ^ä•OѨû<£ÖÏO\˜ POˆQÜ
¡ Ú« Å∞ ã¨OáêkOz Éè¢í ^ÑŒ ~¨ z° #, 1825 #∞O_ç
1828 =~°‰Ωõ ã¨ÇϨ QÆ=∞<åÅ ã¨OYºÅ#∞|\˜ì K«∂¿ã,Î P<å\˜ HõÅHõ`åÎ _çq[<£HOõ >ˇ |<å~°ãπ
_çq[<£Ö’x ã¨ÇϨ QÆ=∞<åÅ ã¨OYº KåÖÏ `«‰Ωõ ¯= Jx, =∞ǨÏ=∞‡nÜ«ÚÅ∞, JkèHOõ QÍ L#fl
_èH» ͯ _çq[<£Ö’ WOHÍ `«‰Ωõ ¯= Jx `≥Å∞ã¨∞OÎ k.
P<å\˜ HõÅHõ`åÎ ~å[^è•xQÍ QÆÅ _çq[#∞¡
„H©.â◊. 1825 #∞O_ç 1828 =~°‰Ωõ ã¨ÇϨ QÆ=∞<åÅ ã¨OYº
HõÅHõ`åÎ _çq[<£ (Ç≤ÏO^Œ∂ „áê^è•#ºO) 5099
_èH» ͯ _çq[<£ (=∞ǨÏ=∞‡nÜ«∞ „áê^è•#ºO) 610
=Úi¬^•ÉÏ^£ _çq[<£ (=Úã≤O¡ „áê^è•#ºO) 260
áê\Ïfl _çq[<£ (Ç≤ÏO^Œ∂ „áê^è•#ºO) 709
|ˆ~b _çq[<£ (Ç≤ÏO^Œ∂ „áê^è•#ºO) 193
|<å~°ãπ _çq[<£ (ã¨<å`«# Ç≤ÏO^Œ∂ „áê^è•#ºO) 1165
(Mill and Wilson - History of British India chapter 9
page 371)

Hõ Å Hõ ` åÎ _ç q [<£ Ö ’ ã¨ Ç ¨ Ï QÆ = ∞<åÅ∞ Jkè H õ O QÍ LO_» \ ÏxH˜ HÍ~° } O ––

^•Ü«∞ÉèÏQÆxÜ«∞=∂efl |\ì̃, Ѩ٢`∞« Å∞ÖËx q^è=Œ ‰õΩ Ãã`· O« , Éè~í ΰ Pã≤ÖÎ ’ JkèHÍ~°O LOk.
JO>Ë, Éè~í ΰ Pã≤HÎ ˜ "å~°ã∞¨ ~åÅ∞ J=Ù`«∞Ok. JO^Œ∞KÕ`,« P"≥∞‰õΩ ~Ú+ì̈O ÖËHáõ È~Ú<å, Pã≤xÎ
HÍ*ËÜ∞« \ÏxÔH· |O^è∞Œ =ÙÅO`å HõÅã≤, |Å=O`«OQÍ<≥<· å P"≥∞KÕ`« ã¨ÇϨ QÆ=∞#O KÕ~ÚOKÕ"å~°∞.
P<å\˜ ÉÁOÉÏ~Ú, =∞¢^•ã¨∞ ~å[^è•#∞Å HõO>ˇ, ɡOQÍÅ∞Ö’ ã¨Ç¨ÏQÆ=∞<åÅ∞ Z‰õΩ¯=
[~°Q\Æ ÏxH˜ HÍ~°}O W^Õ J~ÚLO_»=K«∞Û. <å\˜ ɡOQÍÅ∞ ~å¢+Oì¨ Ö’x ÉèÏQÍÖË J~Ú#
J™êûO, cǨ~ü, Xi™êû, Ü«Ú. Ñ≤. ¢áêO`åÖ’¡HOõ >ˇ HõÅHõ`åÎ ¢áêO`«OÖ’<Õ Z‰õΩ¯=QÍ [iˆQq.
Jq‰õÄ_® ¢ÉÏǨχ}*Ïu ¢ãÅΑ Ö’ WOHÍ Z‰õΩ¯=QÍ [iˆQq –– "åiH˜ ã¨ÇϨ QÆ=∞#O x+≤^"úŒ ∞Õ
J~Ú<å!

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 149

 19 = â◊`å|ÌOÖ’ ~å*Ï~å=∞"≥∂ǨÏ#~åÜ«∞Å∞ ÖÏO\˜ ã¨OѶ∞¨ ã¨O㨯~°ÅÎ ∞ ¢áê~°OaèOz#
L^Œº=∞ ѶŨ OQÍ 1929 Ö’ ÖÏ~°∞¤ qeÜ«∞O ɡO\˜H,± ã¨ÇϨ QÆ=∞<åxfl JѨ~å^èOŒ QÍ KÕã∂¨ ,Î
ã¨ÇϨ QÆ=∞<åxfl x¿+kèOKÕ K«\Ïìxfl `≥KåÛ_»∞. D K«\ÏìxH˜ q~°∞^ŒOú QÍ ã¨<å`«#∞Öˇ#· Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞
PO^Àà◊# ¢áê~°OaèOz ¢Ñg‘ H“xûÖòÖ’ JÑ‘ÊÅ∞KÕâß~°∞. g~°∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ JO`å uiy
Hˆ =ÅO 800 =∞Ok ã¨O`«HÍÅ#∞ =∂¢`O« ¿ãHõiOK«QeÆ QÍ~°∞. nxx|\˜,ì ™ê=∂#º ¢Ñ[¨ Ö’¡
ã¨Ç¨ÏQÆ=∞<åKå~°O Z_»Å ZO`«\ ˜ "≥·=ÚYºO LO^À `≥Å∞ã¨∞ÎOk. PO¢^èŒ^Õâ◊OÖ’x ÉÏÅ
q^è=Œ Å ^Œ∞ã≤u÷ H˜ HõO^Œ∞‰õÄi gˆ~â◊eOQÆO ѨO`«∞Å∞QÍ~°∞ ¢Ñu¨ ã¨ÊOkOz#>Ë,¡ ɡOQÍÅ∞Ö’x
¢ãÅΑ ã¨ÇϨ QÆ=∞# ^Œ∞~åKå~åxH˜ ~å=∞"≥∂ǨÏ#~åÜ«∞Å∞ ÖÏO\˜"å~°∞ ¢Ñu¨ ã¨ÊOkOKå~°∞. ¢H.©
â◊. 1829 #∞O_ç ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ D ^Œ∂~åKå~°O JO`«"∞≥ áÿ È~ÚOk. P<å\˜ q`«O`«∞=ÙÅ#∞
|Å=O`«OQÍ ã¨Ç¨ÏQÆ=∞<åxH˜ JOwHõiOѨ *ËÜ«∞@O, zux U~åÊ@∞KÕ¿ã Ѩ^Œú`«∞Å∞,
ã¨ÇϨ QÆ=∞#OKÕ¿ã ¢ãxΑ ÖË=‰õΩO_® zug∞^Œ∞ LOKÕ Ñ¨^`úŒ ∞« Å∞, Jhfl =∞#‰õΩ
ÅÉèºí "≥∞<ÿ å ~ÚѨÙÊ_çHõ J#=ã¨~O° Jx ¢"åÜ«∞ÖË^∞Œ . ã¨ÇϨ QÆ=∞<åxfl QÆ∞iOz
ZO^Œ∞‰õΩ ¢"åÜ«∂eû =zÛOk? JO>Ë, D ѨÙã¨ÎHõO ¢"åã¨∞Î#fl D
ã¨O=`«û~°OÖ’<Õ ã¨Ç¨ÏQÆ=∞<åxfl QÆ∞iOz# q"å^ŒO XHõ\ ˜ PiáÈ~Ú#
^Œ#∞‰õΩ#fl xѨÙÊ#∞O_ç ÖËz# ~°=fiÖÏQÍ ÖË=@O, P ~°=fi#∞ Ñ‘~åî kèÑu¨
ÖÏO\˜"å~°∞ Tk ~°Q∞Æ ÖÁ¯ÖÏÊÅx ¢ÑÜ ¨ ∞« uflOK«@O=Å¡ ZO^Œ∞HÔ <· å =∞Oz^Œx
áê~ Ωõ Å =ÚOn q+¨Ü∞« O ‰õΩÑ¡ OΨ QÍ LOK«@O [iyOk.
WHõ¯_» =∞#O QÆ∞~°∞KÎ ãÕ ∞¨ HÀ"åeû# =ÚYº q+¨Ü∞« O XHõ\ ˜ LOk.
J^Õ, D ѨÙã¨HÎ Oõ ¢"åÜ«∞\ÏxH˜ ¢¿Ñ~°} J~Ú#k. J^Õ=∞O>Ë –– P<å_»∞
^ÕâO◊ "≥Ú`«OÎ g∞^Œ [iy# ã¨ÇϨ QÆ=∞<åÅ ã¨OYºHõO>ˇ, D<å_»∞ XHõ¯lÖÏ¡Ö’ [iˆQ Hõ\ÏflÅ
ǨÏ`«ºÅ∞ H˘xflÔ~@∞¡ JkèHOõ QÍ L<åfl~Ú. ¢H.© â◊. 1815 Ö’ ã¨=∞+≤ì ɡOQÍÅ∞ ~å¢+Oì¨ Ö’
378 ã¨ÇϨ QÆ=∞<åÅ∞ [iQÍ~Ú. JO>Ë, <Õ\ ˜ J™êûO, cǨ~ü, Xi™êû, Ü«Ú. Ñ≤. ɡOQÍÖò
~å¢ëêìÅ∞ JxflO\˜Ö’#∂ HõeÑ≤ 378 J#fl=∂@. D<å_»∞ U XHõ¯ lÖÏ¡Ö’<≥<· å ã¨~ˆ , ¢ãÅΑ
ǨÏ`«ºÅ∞, P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ∞ (Hõ\ÏflÅ∞, J`«"Î åi ^Ò~°̊<åºÅ HÍ~°}OQÍ) JO`«HOõ >ˇ Z‰õΩ¯=QÍ
[~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú? x[OQÍ ~Úk ǨÏ$^ŒÜ∞« q^•~°H"õ ∞≥ #ÿ q+¨Ü∞« O. D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ ¢Ñ[¨ Å#∞
¢QÍ=∞ ¢áêuѨkHõÃÑ· ã¨g∞HõiOz L^Œº=∂xfl #_çÑO≤ Kåeû# JQÆ`º« O ZO`≥<· å LOk. D
Ѩx ™êfi~°÷Ѩ~°∞Öˇ·# ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ=Å¡ HÍ^Œ∞. ~å=∞"≥∂ǨÏ#~åÜ«∞Å∞ ÖÏO\˜
x™êfi~°Ñ÷ ~¨ ∞° Öˇ#· ã¨O㨯~°ÅÎ =Å¡ D Ѩx [~°QÍe. D Ѩx ZO`« `«fi~°Ö’ P~°OÉè"í ∞≥ `ÿ Õ *ÏuH˜
JO`« =∞Ozk.
150 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
 ѨÓ~°fiHÍÅO, Éè~í ΰ rqOz LO_»QÍ HÍx, K«xáÈ~Ú# Ñ≤=∞‡@QÍx, ã¨O`å#O ÖË#ѨÙÊ_»∞
Éè~í Ü
ΰ Ú≥ Hõ¯ `«=Ú‡xÖËH,õ ã¨ÑO≤ _»∞x ^•fi~å ã¨O`å<åxfl á⁄O^Œ\Ïxfl 'xÜ≥∂QÆO— JO\Ï~°∞.
"≥k· Hõ ¢QOÆ ^ä•Ö’¡, QÆ$ǨϺã¨∂¢`åÖ’¡, =∞ǨÉèÏ~°`O« ÖÏO\˜ ¢áêp# ¢QOÆ ^ä•Ö’¡ D Ѩ^uúŒ L#fl@∞¡
HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. nxx QÆ∞iOz JkèHOõ QÍ ¢Ñ=¨ ∂}ÏÅ#∞ L^ŒÇϨ iOK«@OHõO>ˇ ¢Ñ^¨ •è # q+¨Ü∂« Å#∞
K≥Ñʨ @O =∞Oz^Œx Jaè¢áêÜ«∞O ––
(1) WO^Œ∞‰õΩ ÃÑ^ŒÌÅ J#∞=∞u ¢Ñ¨^è•#OQÍ HÍ"åe. (2) ¢ã‘Î W+¨ìѨ_®e. (3)
|∞∞`«∞HÍÅOÖ’ =∂¢`"« ∞Õ ã¨=∂QÆ=∞O [~°QÍe. (4) =∞~°kÖË#ѨÙÊ_»∞ ã¨ÑO≤ _»∞_»∞, ã¨QÀ¢`∞« _»∞
J~Ú LO_®e. (5) XHõ~∞° ÖËHõ W^Œ~Ì ∞° Ѩ٢`∞« ÅHõO>ˇ Z‰õΩ¯==∞Okx Hõ#~å^Œ∞. (6) W\Ï¡
ѨÙ\˜#ì "åxx Hˆ ¢Δ `A
« _»∞ JO\Ï~°∞. J`«xH˜ B~°ã∞¨ xÖÏQÍ<Õ Jxfl JkèHÍ~åÅ∂
LO\Ï~Ú. (7) ¢áêp# 㨇 $uHÍ~°∞Å∞ PѨãOΨ |∞_»∞, É’^è•Ü«∞#∞_»∞ D Ѩ^uúŒ x
=ºuˆ~H˜OKå~°∞. =t+¨μ_ª ∞» Q“`«=Ú_»∞ ‰õÄ_® nxx xOkOKå~°∞. (8) ¢Ñ㨠∞¨ `Î «
HÍÅOÖ’ ã¨=∂[OÖ’ W@∞=O\˜ Ѩ^uúŒ xO^ŒºQÍ `«ÅK«|_»∞`ÀOk. (9)
(â’^è#Œ <åoHÍ tâ◊√=Ùefl) QÍAQ˘\ÏìÖ’¡ Ñ≤Åe¡ fl (Test tube Babies)
`«Ü∂« ~°∞KÕã∞¨ #Î fl D ~ÀAÖ’¡ D xÜ≥∂QÍxH˜ P^Œ~} ° LO_»^∞Œ . JO^Œ∞KÕ`«
nxx ~ÚO`«\ `˜ À =^Œe"Õã∞¨ <Î åflO.

Ѩ٢`∞« Å∞ ÖË#ѨÙÊ_»∞ ã¨QÀ¢`,« 㨢Ñ=¨ ~°, ã¨ÑO≤ _»∞Å#∞O_ç Ѩ٢`∞« xQÍ XHõxx
^Œ``Ϋ « KÕã∞¨ H˘<Õ PKå~°O LOk. Wk ¢â√◊ u 㨇 $u ã¨=∞‡`«OQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ Ѩ|_»∞`ÀOk. ^Œ`∞« _Î ∞» ,
B~°ã∞¨ xÖÏQÍ<Õ Jxfl JkèHÍ~åÅ∂, Hõ~"ΰ åºÅ∂ L#fl"å_Ò`å_»∞. ѨÓ~°fiO ¢ãHΑ ˜ ^Œ``Ϋ « KÕã∞¨ H˘<Õ
JkèHÍ~°O LO_ÕkHÍ^Œ∞. 1955 ã¨OII K«\Ïìxfl J#∞ã¨iOz q^è=Œ ^Œ``Ϋ « KÕã∞¨ H˘<Õ JkèHÍ~°O
á⁄OkOk. JO`ÕHÍ^Œ∞, Ö’QÆ_» ѨÙ~°∞+¨μx =∂¢`"« ∞Õ ^Œ``Ϋ « fã¨∞H˘<Õ"å~°∞. WѨÙÊ_»∞ P_»ÑÅ≤ #¡ ∞
Ãã`· O« ^Œ``Ϋ « fã¨∞HÀ=K«∞Û. ã¨=∂<åkèHÍ~åÖË ã¨O¢Hqõ ∞™êÎ~Ú. xÜ≥∂yOѨ|_Õ PKå~°O HõO>ˇ
Wk (^Œ``Ϋ )« L`«=Î ∞"≥∞#ÿ Ѩ^uúŒ QÆ^•!

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 151

 <åÅæ= J^蕺ܫ∞O

WO`«=~°‰Ωõ =∞#O K«kq# q+¨Ü∂« efl |\ì̃ K«∂¿ãÎ ¢áêp# âߢãHÎ̈ Í~°∞Å∞ ¢ãΑ ѨÙ~°∞+¨μÅ
^è~Œ å‡Å#∞, Hõ~"ΰ åºÅ#∞ JkèHÍ~åÅ#∞ x~°~‚ ÚOKÕ ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ ~Ô O_»∞~°HÍÅ
H˘Å|^ŒÅÌ #∞ LѨÜ∂≥ yOKå~°<kÕ ã¨Ê+¨Oì J=Ù`ÀOk. =∞# 㨇 $uHÍ~°∞Å∞
`«=∞ ^Œ∂~°^Œ$+≤ì`À ã¨=∂[ ¢âıÜ«∞ã¨∞ûHÀã¨O ^èŒ~å‡Å#∞ Hõ~°Î"åºÅ#∞
ã¨∂¢fHõiOKå~°<Õk xifi"å^Œ"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞O. KåÅHÍÅOáê@∞ "å~°∞
PtOz#q^èOŒ QÍ ã¨=∂[ =º=ã¨÷ H˘#™êyOk. HÍx, "å~°∞ LѨÜ∂≥ yOz#
~Ô O_»∞~°HÍÅ =∂Ѩ^OŒ _®Å=Å¡ ¢ãΑ *ÏuH˜ #+ì̈=Ú, ѨÙ~°∞+¨μÖ’¡ qâ◊$OYÅ`«
ÃÑiyáÈ~Ú, ã¨=∂*ÏxH˜ H˘O`« #+¨Oì "å\˜eO¡ k J<Õ q+¨Ü∞« O ‰õÄ_®
=∞#O JOwHõiOz f~åe. ¢Ñ¨=~°Î#‰õΩ, jÖÏxH˜ ã¨O|OkèOz K≥¿ÑÊ
ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ ¢ãÅΑ ‰õΩ qkèOz# Hõ~"ΰ åºÅ∞, "Õ~∞° , ѨÙ~°∞+¨μʼnõΩ qkèOz#q
"Õ~∞° . ¢ãÅΑ ‰õΩ QÍ~°›ãº÷¨ r=#OÖ’, "≥^· =Œè ºOÖ’ J<ÕHõ Hõi#î xÜ«∞=∂Å∞ K≥áêÊ~°∞. ѨÙ~°∞+¨μʼnõΩ
P xÜ«∞=∂Å#∞ =iÎOѨKÜ Õ ∞« ÖË^∞Œ . J\Ï¡Qˆ ¢ãÅΑ ‰õΩ, q^è=Œ ʼnõΩ Hõ~"ΰ åºÅ#∞ QÆ∂iÛ# ÃÑ^ŒÌ
Ѩ\ Hì̃ õ ~ÚKåÛ~°∞. ¢Ñu¨ ã¨fiÅÊ q+¨Ü∞« OÖ’#∞ qkè x¿+^è•Å∞ J<ÕHOõ K≥áêÊ~°∞. ѨÙ~°∞+¨μÅ
q+¨ Ü « ∞ O =KÕ Û @Ѩ Ê \˜ H ˜ =∞ø<åxfl J=ÅOaOKå~° ∞ . "åi ^Œ $ +≤ ì Ö ’ Ѩ Ù ~° ∞ +¨ μ Å∞
ã¨ÇϨ [^è~Œ ‡° Ѩ~åÜ«∞}∞Åx, "åiH˜ K≥Ñʨ =Åã≤O^Õg∞ ÖË^hŒ , ¢ãÅΑ ∞ ã¨ÇϨ [OQÍ K«ÑŨ z`«∞ÅÎ ∞
HÍ|\˜ì "åiˆH K≥ÑÙ¨ `«∞<åfl=∞#fl@∞¡QÍ LOk. "åi ^èÀ~°},˜ ÉÏÅ q"åǨÅ ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’,
q^è"Œ å q"åǨÅ ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’, Pi÷Hõ q+¨Ü∂« ÅÖ’, "å~°ã`¨ fi« x~°Ü ‚ ∞« ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ "≥^· =Œè ºO`À
¢|uˆH q+¨Ü∞« OÖ’#∂ W\Ï¡ Jxfl q+¨Ü∂« Ö’¡#∂, ¢ãxΑ ѨÙ~°∞+¨μx Ü≥ÚHõ¯ Pã≤QÎ Í, ѨiQÆ}O˜ Kåˆ~
`«Ñʨ , ã¨fi`«O¢`º« =ºHÎ̃`fi« OQÆÅ =∞x+≤QÍ QÆ∞iÎOK«Ö^Ë ∞Œ . D HÍ~°}ÏÅ=Å¡ J<ÕHõ â◊`åÉÏÌÅáê@∞
=∞# Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨=∂[OÖ’ ã¨QÉÆ Ïè QÆO, Uq^è"Œ ∞≥ #ÿ L#flux ™êkèOK«\ÏxH˜ gÅ∞ÖËHáõ È~ÚOk.
152 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
q^Œº "≥Ú^ŒÖ#·ˇ J<ÕHõ q+¨Ü∂« Ö’¡ "≥#∞Hõ|_ç áÈ~Ú#\ì̃ ™êfi`«O¢`º« O ÖË#\ì̃ ¢ãΑ ã¨=∂*ÏxH˜
ѨÙ\˜ì# ã¨O`å#O U U q+¨Ü«∂Ö’¡ ZO`≥O`« #+¨ìáÈ~Ú#n ¢Ñ¨`ÕºHõ Ѩiâ’^è•<åOâ◊"Õ∞
J=Ù`«∞Ok. HÍ|\ì̃, D ¢Ñ㨠∞¨ `Î « HÍÅOÖ’, ¢ãHΑ ˜ ѨÙ~°∞+¨μx`Àáê@∞ Jxfl ~°HÍÅ ™êOѶ∞≤ Hõ,
Pi÷Hõ ~å[<≥u· Hõ, ^è•i‡Hõ q+¨Ü∂« Ö’¡#∂ ã¨=∂# ǨωõΩ¯Å∞ LO_®Å<Õk, <Õ\ ˜ xifi"å^•Oâ◊O.
PÜ«∂ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ D q+¨Ü∞« O K≥Ñʨ @O [iyOk.

<Õ_∞» QÍ~°›ãº÷¨ rq`«OÖ’, Ü«Ú=fÜ«Ú=‰õΩÅ =ÚO^Œ∞#fl\ì̃ ã¨=∞㨺֒¡, ¢Ñ^¨ •è #"≥∞#ÿ k

‰õΩ@∞O|xÜ«∞O¢`}« ã¨=∞㨺. ã¨O`å#=∞<Õk ѨÓ~°fiHÍÅOÖ’ q"åǨxH˜ ¢Ñ^¨ •è <À^ÕâÌ O◊ . ã¨O`å#
=∞<Õk, ѨÓ~°fiHÍÅOÖ’ =ºH˜QÎ `Æ « q+¨Ü∞« OQÍ LO_Õk –– Z=iH˜ ZO`«=∞Ok ã¨O`å#O
HÍ"åÖ’ Z=iH˜ "åˆ~ x~°~‚ ÚOK«∞H˘<Õ "å~°∞. ÖË^•, XHõ x~°Ü ‚ ∞« =∞O@∂
ÖˉΩõ O_®<Õ ã¨O`å<åxfl Hõ<"Õ å~°∞. HÍx, ~å#∞ ~å#∞ ~Úk ã¨=∂*ÏxHõO`«‰Ωõ
ã¨O|OkèOz# ã¨=∞㨺QÍ =∂iOk.
™ê=∂lHõ ã¨=∞㨺 J=\ÏxH˜ HÍ~°}"Õ∞=∞O>Ë, ¢Ñ¨*ϢѨÉèí∞`«fiOÖ’
¢Ñ[¨ ʼnõΩ ‰õÄ_»∞, h_», QÆ∞_»,¤ P~ÀQƺO, q^Œº Láêkè J=HÍâßÅ∞ HõeÊOK«@O
J<Õq ¢Ñ¨Éèí∞`«fi Hõ~°Î=º"≥∞ÿOk. JO>Ë Ö’QÆ_» Z=i ã¨O`å<åxfl "åˆ~
áÈ+≤OK«∞HÀ"åeû# ÉÏ^躌 `« LO_Õk. WѨÙÊ_»k ã¨=∂[O (¢Ñɨ ∞íè `«fiO) ÉÏ^躌 `«
J~ÚO^Œ#fl=∂@. D q^èOŒ QÍ, áœ~°∞Å =ºH˜QÎ `Æ "« ∞≥ #ÿ ã¨O™ê~° q+¨Ü∞« OÖ’
Ãã`· O« ¢Ñɨ ∞íè `«fi *’HõºO J=ã¨~"° ∞≥ Oÿ k. ^ÕâO◊ Ö’ [<åÉèÏ =$kú J~Ú#H˘nÌ
¢Ñɨ ∞íè `«fi ÉÏ^躌 `« ÃÑ~°∞QÆ∞`ÀOk. JO^Œ∞KÕ`,« [<åÉèÏ#∞ J^Œ∞ѨÙKÕÜ∂« eû# JQÆ`º« O HõeyOk.
D J^Œ∞Ѩ٠|Å=O`«OQÍ KÕÜ∞« =K«∞Û. ã¨fiK«ÛOù ^ŒOQÍ#∂ KÕÜ∞« =K«∞Û. =∞# ¢Ñɨ ∞íè `«fiO áœ~°∞ÖË
ã¨fiK«ÛOù ^ŒOQÍ ‰õΩ@∞O| xÜ«∞O¢`}« #∞ áê\˜OKÕ@@∞¡ KÕÜ∂« Å<Õ x~°Ü ‚ ∂« xH˜ =zÛOk. ¢ÑK¨ å~°"∞Õ
WO^Œ∞‰õΩ ¢Ñ^¨ •è # ™ê^è#Œ O. W`«~q° ^è•Öˇ#· ¢áÈ`åûǨÅ∞ =∞~˘ ™ê^è#Œ O. ¢Ñ[¨ ʼnõΩ Hõ+#ì̈ ëêìÅ∞
`≥eÜ«∞*ˇÑ≤Ê "åiKÕ`« ‰õΩ@∞O|xÜ«∞O¢`«} ã¨fiK«ÛùO^ŒOQÍ KÕ~ÚOK«@OHÀã¨O qѨÙÅ"≥∞ÿ#
¢Ñ¨Kå~°O KÕÜ«∂eû=™ÈÎOk. ¢Ñ¨Kå~°"Õ∞ HÍHõ L^ÀºQÆ∞ʼnõΩ r`«OÖ’ =$kú (WO¢H˜"≥∞O@∞¡)
ÖÏO\˜ ¢áÈ`åûǨÅ∞. W`«~° ~°HÍÅ ¢â=◊ ∞r=ÙʼnõΩ Pi÷H"õ ∞≥ #ÿ ¢áÈ`åûǨÅ∞ HõeÊã¨∞<Î åfl~°∞.
‰õΩ@∞O| xÜ«∞O¢`}« =∞<Õk, Ö∫H˜H~õ å[º"≥∞#ÿ =∞#^ÕâO◊ Ö’ ~å[H©Ü∞« ã¨=∞¿ãºH͉õΩO_®,
=∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# ã¨=∞㨺QÍ ‰õÄ_® `«Ü«∂Ô~·Ok. JO>Ë, =∞#^Õâ◊OÖ’<Õ. H˘xfl =∞`åÅ"å~°∞
`«=∞ =∞`åxH˜ ‰õΩ@∞O| xÜ«∞O¢`} « =∞<Õk =ºuˆ~HõO JO@∂ áê\˜OK«@OÖË^∞Œ . Z=i
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 153
=∞`« qâßfi™êÅÖ’#∂ *’HõºO HõeyOK«∞HÀ‰õÄ_»x Ö∫H˜H~õ å[ºO HÍ|\˜,ì J@∞=O\˜ "åix
¢Ñɨ ∞íè `«fiO Ug∞ J#^Œ∞. =∞# Ç≤ÏO^Œ∂=∞`«O Ãã`· O« , U ^è~Œ ‡° ¢QOÆ ^ä•Ö’¡#∂ ã¨O`å# x~À^è•xfl
K≥ÑÊ≤ LO_»Ö^Ë ∞Œ . J~Ú<å Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ ‰õΩ@∞O| xÜ«∞O¢`} « Ïxfl áê\˜OK«=Åã≤=™ÈÎOk.
W\Ï¡, H˘xfl =∞`åÅ"å~°∞ ¢áêu‰õÄÖϺxfl K«∂Ñ≤OK«@O=Å¡, "åi [<åÉèÏ ÃÑiy, F@∞ǨωõΩ¯`À,
F@¡ |ÅO`À U~°Ê_Õ ¢Ñɨ ∞íè `åfiÅ∞ HÍ|\˜,ì Wk ~å[H©Ü∞« ã¨=∞㨺~°∂ѨO ^•Å∞™ÈÎOk. W\Ï¡
W`«~° =∞`åÅ [#ã¨OYº ÃÑiy#O^Œ∞=Å¡ Hõey# Ѷe¨ `åefl ^ÕâO◊ J#∞Éèqí ã¨∂<Î Õ LOk.
HÍ|\˜,ì D ‰õΩ@∞O|O xÜ«∞O¢`} « #∞ =ºuˆ~H˜OKÕ ~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞ ѨÙ\˜<ì å ѨÙ@ì=K«∞Û.
ã¨O`å# x~À^èŒO, ÖË^•, ã¨O`å# x¢QÆǨÏO J<Õ^•xH˜ =∂~°∞ ¿Ñˆ~ ‰õΩ@∞O|
xÜ«∞O¢`} « O! ¢Ñɨ ∞íè `«fiO"åi L^ÕâÌ ßxfl |\ì̃ W^Œ~Ì ∞° ÖËHõ =ÚQÆ∞~æ ∞° a_»Å¤ HõO>ˇ Z‰õΩ¯==∞Okx
Hõ#=^ŒxÌ Hõ$¢u"≥∂áêÜ«∂Å^•fi~å<≥<· å ã¨~ˆ a_»Å¤ #∞ Hõ#‰õΩO_® PѨ=∞x K≥ÑÙ¨ `«∂, nxH˜
‰õΩ@∞O|xÜ«∞O¢`} « =∞<Õ Q˘Ñ¨Ê ¿Ñ~°∞ ÃÑ\Ïì~∞° . ¢Ñɨ ∞íè `«fiO K≥¿ÑÊ^Õ=∞O>Ë,
[#ã¨OYº ÃÑiyáÈ`ÀOk. =#~°∞Å∞ `«Q∞Æ `æ ∞« <åfl~Ú, ^•=∂ëê##∞ã¨iOz
PǨ~° =ã¨∂`Î Ê« `«∞ÅÎ ∞ ÃÑ~°Q@
Æ O Hõ+=ì̈ ∞x, W\Ï¡ [<åÉèÏ ÃÑiyáÈ`«∂ LO>Ë
Hõ~=° ÙHÍ@HÍÅ∞ U~°Ê_Õ ¢Ñ=¨ ∂^ŒO LO^Œx, *Ïu|ÅÇ‘Ï#"≥∞ÿ áÈ`«∞Ok Jx.
H˘O`«=∞Ok q^•º"Õ`ÅΫ ∞ Ãã`· O« WO^Œ∞‰õΩ aè#flOQÍ U=∞O\Ï~°O>Ë
–– D ã¨O`å# x~À^èOŒ J<Õk. =∞OK«Og∞^Œ Ѩ_∞» ‰õΩ#fl"åx HÍà◊√§ ÉÏ~°∞QÍ
L<åfl~Ú HÍ|\˜,ì =∞OKåxH˜ ã¨iѨ_@Õ @∞¡ HÍà◊§#∞ #~°H=õ ∞#fl@∞¡Ok. HÍà◊§‰õΩ
ã¨iѨ_@
Õ @∞¡ =∞OKåxfl ã¨iKÕÜ∂« ÖË `«Ñʨ #~°H@ õ O Uq∞\˜? J\Ï¡Qˆ , J#flO
KåÅ^Œx Hõ$¢u=∞OQÍ =∂#"À`«ÊuÎx |Å=O`«OQÍ PѨ@O J<Õk, huHÍ^Œ∞.
h\˜=ã¨`∞« Å∞ HõeÊOz, Z~°∞=ÙÅ∞ "å_ç, ¢\ÏHõ~ì ∞° Ö¡ ÏO\˜ P^è∞Œ xHõ Ѩx=Ú@∞¡ "å_ç, =∂#=â◊HxΘ
ѨÓiÎQÍ LѨÜ≥∂yOz, ^Œ∞ÉÏ~å `«yæOz L`«ÊuÎ ÃÑOKåÖË `«Ñ¨Ê, =∂#=ÙŠѨÙ@Hõ#∞
|Å=O`«OQÍ PѨ~å^Œ∞. ¢ÑH¨ $õ u KÕÜ∂« eû# Ѩx ¢ÑH¨ $õ u KÕã∞¨ ‰õΩO@∞Ok.
¢Ñ¨Éèí∞`«fiO =∂¢`«O ˆ~_çÜ≥∂, \˜. q. ã≤x=∂Å∞, <å@HÍÅ∞, W`«~° –– ¢Ñ¨Kå~°
™ê^èŒ<åÅ^•fi~å T^Œ~° H˘_»∞`ÀOk. r`åezÛ ¢Ñ¨Kå~°‰õΩÅ#∞ xÜ«∞q∞™ÈÎOk. WO^Œ∞‰õΩ
¢Ñɨ ∞íè `«fiOÖ’ XHõ ¢Ñ`¨ ºÕ Hõ âßY ѨxKÕ™ÈÎOk. |Ǩï=∞`«∞ezÛ, PѨ~ˆ +¨#∞¡ KÕ~ÚOK«∞H˘#fl"åiH˜
_»|∞ƒ, =¢™êÎÅ∞, aÜ«∞ºO WzÛ Z<Àfl q^è•Å Hõ$+≤KãÕ ∞¨ <Î åfl~°∞. D ‰õΩ@∞O| xÜ«∞O¢`} «
q+¨Ü∞« "≥∞#ÿ H˘xfl x<å^•Å∞, ã¨∂‰õΩÅÎ ∞, z#flÑ≤ÅÅ¡ ‰õΩ Ãã`· O« HõO~îÀáê~îO° J~Ú<å~Ú.
XHõ~∞° =Ú^Œ∞,Ì W^Œ~Ì ∞° ǨÏ^Œ∞Ì PÃÑ#· WHõ=^Œ∞.Ì
154 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
 =∞#O W^Œ~Ì ∞° –– =∞#‰õΩ W^Œ~Ì ∞° .
W^Õ q^è Œ O QÍ @∂ºÉˇ H õ ì g ∞, "åÃãHõ ì g ∞, Å∂Ѩ Ù , x~À^è £ , =Ô Q · ~ å Ѩ ^ •Åhfl
ã¨~fi° ™ê=∂#º"≥∞<ÿ å~Ú. JkèHõ ã¨O`å#O ^•i¢^ºŒ ¿ÇÏ`«∞=Ù J<Õ q+¨Ü∂« xH˜ JkèHõ ¢áê^è•#ºO
=zÛOk. Ü«Ú=`«~O° JO`å Ñ≤ÅÅ¡ HÍ<≥fiO@∞ K«^∞Œ =ÙÅ∞, W`«~° Y~°∞ÛÅ∞ Éèií OK«Ö=Ë ∞<Õ
x~°‚Ü«∂xH˜ =ã¨∞Î<åfl~°∞ –– ã¨O`å# x~À^è•xH˜ J<ÕHõ LáêÜ«∂Å∞ ã¨fiK«ÛùO^ŒOQÍ<Õ
áê\˜ã¨∞Î<åfl~°∞. W^ŒO`å Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÖ’¡, =∞^茺`«~°QÆu, kQÆ∞= =∞^茺`«~°QÆu"åi Ѩiã≤÷u,
x=∞fl*Ï`«∞Ö"åiÖ’, ¢â=◊ ∞r=ÙÖ’¡ ã¨O`å# x~À^è•xH˜ ¢áê^è•#º`« `«‰Ωõ ¯=. "åiH˜ WOH˘Hõ
a_»L¤ O>Ë, Ѩâ√◊ =Ùefl HÍÜ«∞\ÏxHÀ, `«=∞ =$uÎÖ’ ™êÜ«∂xHÀ, ã¨O™ê~åxH˜ U^À q^èOŒ QÍ
LѨÜ∂≥ QÆÑ_¨ `» å~°∞. HÍ|\˜ì "åiH˜ Ñ≤ee¡ fl áÈ+≤OK«Ö=Ë ∞<Õ kQÆ∞Å∞ ÖË^∞Œ . WHõ, H˘xfl =∞`åÅ"å~°∞
`«=∞ =∞`«O JOwHõiOK«^xŒ K≥ÑÙ¨ `«∂ "åi =∞`«O ¢Ñ™¨ êkOz# ™œHõ~º° O "Õ∞~°‰Ωõ #Å∞QÆ∞i
ÉèÏ~°ºÅ#∞ KÕã∞¨ ‰õΩO@∂ ^Õ=Ù_çzÛ#O`« =~°‰Ωõ HõO@∞<åfl~°∞. Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ D
q^èOŒ QÍ H˘#™êy`Õ Éèqí +¨º`«∞Î Z\Ï¡ LO@∞O^À K«i¢`=« Å¡ =∞#‰õΩ `≥Å∞™ÈÎOk.
ã¨O`å# ã¨=∞㨺, =∞`« ã¨=∞㨺HÍ^Œ∞, ™êOѶ∞≤ Hõ ã¨=∞㨺 J<Õ ^è~·≥ º° O ¢Ñɨ ∞íè `åfixH˜
ÖË^∞Œ –– P =~°Oæ "åi F@∞¡ Ѩ_H» áõ È=K«∞Û.

x*ÏxH˜ U `«e^¡ OŒ ¢_∞» Öˇ<· å `å=Ú ÃÑOz áÈ+≤OK«QeÆ y#O`«=~°̂H

a_»e¤ fl Hõ<åe. Wk ^è~Œ ‡° O. `«=∞ a_»e¤ fl ã¨`ÒÊ~°∞Å∞QÍ fiÛ k^ŒQÌ ÅÆ QÍe.
WO^Œ∞‰õΩ P`«‡x¢QÆǨxfl JÅ=~°K«∞HÀ"åe. JO`Õ `«Ñ¨Ê, |Å=O`«OQÍ
Hõ$¢u=∞OQÍ QÆ~ƒ° ù x~À^è•xfl áê\˜OK«‰Äõ _»^xŒ H˘O^Œ~∞° ã¨=∂[ huâߢãA Ψ Å˝ "å^Œ#, ¢Ñɨ ∞íè `«fiO
=∂¢`O« Hõ$`«xâ◊ÛÜ«∞O`À, HÀ@¡‰Ωõ HÀ@∞¡ Y~°∞ÛÃÑ_»∞`«∂. birth control [#‡ x~À^è•xfl
J=∞Å∞Ѩ~∞° ™ÈÎOk. J<ÕHõ ¢ÑÖ¨ ’ÉèÏÅ#∞ K«∂Ñ≤™ÈÎOk. Å∂ѨÙÅ∞, PѨ~ˆ +¨#∞¡, ~°|ƒ~°∞ `˘_»∞QÆ∞Å∞
=ÔQ~· åÅ∞ Lz`«OQÍ KÕ~Ú™ÈÎOk. z=~°‰Ωõ QÆ~ƒ° áù ê`åefl Ãã`· O« , ¢É∂íè }ǨÏ`«ºefl Ãã`· O« K«@|ì ^ŒOú
KÕÜ∞« \ÏxH˜ "≥#∞HÍ_»@O ÖË^∞Œ . W\Ï¡ KÕÜ∞« @O=Å¡ =∞~˘Hõ q^èOŒ QÍ =ºaèKå~åxfl K«@|ì ^ŒOú
KÕã#≤ >Ë¡ J=Ù`«∞O^Œx, Ü«Ú=f Ü«Ú=‰õΩefl `«ÑÙ¨ Ê=∂~åæxH˜ ¢uѨÊ@"Õ∞#x, WѨÊ\˜Hˆ QÆ~ƒ° áù ê`åÅ
(Abortions) ã¨OYº ÃÑiyáÈ`ÀO^Œx ã¨^•Kå~åxH˜ uÖ’^ŒHÍe"åfieû =ã¨∞O Î ^Œx H˘O^Œ~∞°
JO\Ï~°∞. WO`ÕHÍ^Œ∞, ã¨OѶ¨∞â◊HÎ̃ˆH Ǩx HõÅ∞QÆ∞`«∞O^Œx, =∂#=â◊H˜Î (Man power)
`«yæáÈ`«∞O^Œx, Zxfl =∞~°}ÏÜ«Ú^è•Å∞<åfl =∂#=â◊H˜ÎÖËx ^Õâ◊O <åâ◊#OHÍHõ `«Ñ¨Ê^Œx
JO@∞<åfl~°∞. PKå~°=∞<Õk ^è~Œ å‡xH˜ ¢áê}OÖÏO\˜k. ã¨^•Kå~åxH˜ ǨxHõey`Õ ã¨=∂[ã≤u÷

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 155

Z\Ï¡ LO@∞O^À qA˝Å∞ TÇ≤ÏOK«=K«∞Û. ã¨OѶ∞¨ â◊HHΘ ˜ ǨxHõeQˆ U Ѩh ¢Ñɨ ∞íè `«fiO KÕÜ∞« ~å^Œ∞.
ã¨O`å# x~À^è•xH˜ Y~°∞ÛÃÑ>Ëì HÀ@¡H˘Åk ^è<Œ åxfl aHõ‰Δ Ωõ Å á⁄@ìxO¿Ñ HÍ~°º¢H=õ ∂ÅHÀã¨O,
^•i¢^ºŒ x~°∂‡Å#HÀã¨O, JkèHÍǨ~À`«ÊuÎ HÀã¨O, q^•ºaè=$kúHÀã¨O Y~°∞ÛÃÑ_ç`Õ ã¨O`å#
x~À^èOŒ ^•#O^Œ@ J^Õ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. ^•i¢^•ºxH˜ JkèHõ ã¨O`å<åxH˜ ã¨O|O^èOŒ LOk
HÍ|\ì̃ ã¨O`å# x¢QÇÆ Ï¨ =∞<Õk ¿ãfiK«ÛQù Í P`«‡x¢QÇÆ Ï¨ O`À [~°QÍÖË`Ñ« ʨ |Å=O`«OQÍ Hõ$¢u=∞
LáêÜ«∂Å`À [~°Q~Æ å^Œ∞. "å~°∞ K≥¿ÑÊ =ÚYº"≥∞#ÿ JÉèºí O`«~åÅ∞ ––
1. ^ÕâO◊ Ö’ =∂#=â◊HΘ `«yáæ È`«∞Ok. `«^•fi~å ^Õâ|◊ ÅO, ¢Ñɨ ∞íè `«fi |ÅO `«yáæ È`«∞Ok.
^Õâ◊ ~°HõΔ}‰õΩ =∂#=â◊H˜Î KåÖÏ J=ã¨~°O. JO`«~å˚fÜ«∞ Ѩiã≤÷`«∞efl |\˜ì ѨÙ~°∞+¨â◊H˜Îx
`«yOæ K«∞HÀ=@O =∞OzkHÍ^Œ∞.
2. Ç≤ÏO^Œ∂*Ïu ã¨fi^ÕâO◊ Ö’<Õ JÅÊã¨OMϺHõ =∞ÜÕ∞º ¢Ñ=¨ ∂^ŒO LOk.
"Õ~åÊ@∞ ^èÀ~°}∞Å∞ ÃÑ~°QÆ=K«∞Û. ^Õâ◊ qÉèí[#=Å¡ W@∞=O\˜ "Õ~åÊ@∞
^èÀ~°}∞Å∞ ¢Ñ|¨ Å@O=Å¡ HõeQˆ ^Œ∞+¨Êi}Ï=∂Å#∞ ^ÕâO◊ J#∞Éèqí ™ÈÎOk
–– "å\˜x Z^Œ∞~À¯=@OÖ’ ã¨`=« ∞`«=∞ø`ÀOk. ^Õâ◊ ¢ÑQ¨ uÆ ‰õΩO@∞Ѩ_∞»
`ÀOk. ^Õâ<◊ åÜ«∞‰õΩÅ∞ D q+¨Ü∂« xfl PÖ’zOKåeû# JQÆ`º« O LOk.
3. D Ѩq¢`«"≥∞ÿ# ÉèÏ~°`«^Õâ◊Ѩ٠QÆ_»¤ÃÑ· ѨÙ@ì=Åã≤#, *Ïu
ã¨OѨ^ÖŒ ÏO\˜, J<ÕH=õ ∞Ok g~°∞Å∞, ѨO_ç`∞« Å∞, <åÜ«∞‰õΩÅ∞, âߢãA Ψ Å˝ ∞
J~Ú#"å~°∞ ѨÙ@ì‰Ωõ O_® áÈ=@O =∞~˘Hõ J#~°O÷ Jx g~°∞ JO\Ï~°∞.
ZO^Œ∞KÕ`#« O>Ë –– KåÅ=∞Ok Q˘Ñ¨Ê"å~°O`å *˺+¨μŪ ∞ UÔHH· õ ã¨O`«#=¸
HÍ^Œ∞. *ÏuÑ≤`Ü « ∞ÿ≥ # QÍOkè=∞Ǩ`«∞‡_»∞ "åi `«e^¡ OŒ ¢_∞» ʼnõΩ =¸_»= ÖË^• <åÅæ= ã¨O`å#O.
~°gO¢^Œ<å^äŒ~îåQÆ∂~°∞ `«# P~°∞QÆ∞~°∞ ™È^Œ~°∞Ö’¡ z=i"å_»∞. ã¨∞ÉèÏãπK«O¢^ŒÉ’ã¨∂ JO`Õ!
¢ÑѨ O¨ Kåxfl `«# Ѩ~å¢H=õ ∞O`À QÆ_Q» _Æ » ÖÏ_çOz# <≥áÈeÜ«∞<£ P`«x `«O¢_Hç ˜ P~°= ã¨O`å#O.
W\Ï¡ J<ÕHõ L^•Ç¨Ï~°}Å∞ ^˘~°∞‰õΩ`å~Ú. ã¨O`å#O q+¨Ü∞« "≥∞ÿ XHõ~∞° W^Œ~Ì ∞° J<Õ POHõΔ
qkè¿ãÎ J<ÕH=õ ∞Ok =∞ǨѨÙ~°∞+¨μÅ∞ ѨÙ>Ëì J=HÍâ◊"∞Õ ÖËHáõ È=K«∞Û Jx W=hfl H˘O^Œ~∞°
"Õ∞^ä•=ÙÅ∞ K≥¿ÑÊ JÉèíºO`«~åÅ∞ J~Ú`Õ g~°∞ JkèHõ ã¨O`å#Og∞^Œ ¿ãfiK«Ûù`À ‰õÄ_ç#,
P`«‡x¢QÇÆ Ï¨ O`À ‰õÄ_ç# xÜ«∞O¢`} « LO_®Åh, |Ǩï=∞`«∞ ezÛ, ¢ÑÖ¨ ’ÉèÏÅ∞ K«∂Ñ≤, #~åÅ∞
HõuiÎ OK«\Ïxfl =∂¢`O« =ºuˆ~H˜™êÎ~∞° .
W^ŒO`å ZO^Œ∞‰õΩ K≥Ñʨ =Åã≤ =zÛO^ŒO>Ë, D<å\˜ Ü«Ú=`«~O° q"åǨxH˜ ѨÓ~°fi"Õ∞.
D ‰õΩ@∞O| xÜ«∞O¢`}« q+¨Ü∞« O ‰õÄÅOHõ+O¨ QÍ K«iÛOK«∞H˘x, ^ÕâÉ◊ qíè `«"åºxfl ^Œ$+≤Öì ’
156 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
LOK«∞H˘x XHõ x~°Ü ‚ ∂« xH˜ ~å=Åã≤ LOk. `«=∞ ~Ú+¨Oì `À KÕã∞¨ H˘#fl x~°Ü
‚ ∞« O J~Ú#O^Œ∞#
LÉèÜ
í Ú« , P`«‡x¢QÇÆ Ï¨ O`À =º=ǨÏiOz *ÏuH˜ ã¨`ÒÊ~°∞efl, g~°∞efl ¢Ñ™¨ êkOK« QÆÅ∞QÆ∞`å~°∞.
WO`«=~°‰Ωõ q"åÇ¨Ï =º=ã¨Ü÷ Ú≥ Hõ¯ ѨÓ~°fi ã¨fi~°∂áêxfl ã¨OHˆ ÑΔ O¨ QÍ =i‚OK«@O [iyOk.
x*ÏxH˜, D ѨÓ~°fi K«i¢`« JO`å QÆ`«[Å¿ã`«∞|O^èŒ#"Õ∞ J~Ú<å, U^≥·<å ã¨=∞㨺#∞
Ѩi+¨¯iOKåÅx J#∞H˘#flѨÙÊ_»∞ P ã¨=∞㨺 =¸ÖÏhfl, ^•x ѨÙ@∞ìHõ#∞ ã¨fiÉèÏ"åhfl
`≥Å∞ã¨∞‰õΩO>Ë `«Ñʨ Ѩi+¨¯iOK«Ö=Ë Ú. J\Ï¡ HÍHõáÈ`Õ ~ÀQÍxfl =^Œe ÅHõ} Δ ÏʼnõΩ zH˜`û«
KÕã#≤ @∞¡O@∞Ok. HÍ|\˜ì =∞#‰õΩ D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ ѨÓ~°fi K«i¢`« J=ã¨~O° J=Ù`ÀOk. WHõ
D<å\˜ "≥"· åÇ≤ÏHõ ã¨=∞㨺Å∞, "å\˜ Ѩiëê¯~° =∂~åæÅ∞, Éèqí +¨º`«∞ÖÎ ’ q"åÇ¨Ï =º=ã¨Ü ÷ Ú≥ Hõ¯
ã¨fi~°∂Ѩ ã¨fiÉèÏ"åÅ∞ Z\Ï¡ LO\Ï~Ú? J<Õ q+¨Ü∂« Å#∞ QÆ∞iOz PÖ’z^•ÌO.

D<å_»∞ =~°∞Å∞ KåÅ=∞Ok K«^Œ∞=ÙH˘#fl"å~°∞, Jx =∞#O

J#∞‰õΩO\ÏO. HÍx, ~Úk ã¨`«ºOHÍ^Œ∞, #∂\˜H˜ =ÚѨÊk=∞Ok ‰õÄ_®
JHõ Δ ~ å㨠∞ ºÅ∞ ÖË x =∞#^Õ â ◊ O Ö’ Z‰õ Ω ¯==∞Ok =~° ∞ Å∞, =^è Œ ∞ =ÙÅ∞,
K«^Œ∞=Ù~åx"åˆ~ "≥Ú`«ÎO q"åÇ¨Ï =Ü«∞ã¨∞û =zÛ# "åiÖ’ #∂\˜H˜
#ÅQÆ∞~Ô ^· ∞Œ QÆ∞~°∞ =∂¢`"« ∞Õ JHõ~Δ åã¨∞ºÅ∞O\Ï~°∞ L^ÀºQÍÅ∞ KÕ¿ã"å~°∞O\Ï~°∞,
J<Õk #QÆfl ã¨`«ºO. q∞QÆ`å"å~°O`å =º=™êÜ«∞ ‰õÄbÅ∞, HÍi‡‰õΩÅ∞,
¢â=◊ ∞r=ÙÅ∞, gi q+¨Ü∞« OÖ’ =∞#O K≥Ñʨ =Åã≤O^Õg∞ ÖË^∞Œ . ZO^Œ∞KÕ`#« O>Ë,
g~°∞ ã¨=∞㨺efl ã¨$+≤Oì K«~∞° . ã¨$+≤Oì K«Ö~Ë ∞° . giH˜ HÍ=Åã≤Ok Hõ_∞» ѨىõΩ Éè’[#O,
Hõ@∞ìQ∞Æ _»¤ LO_»\ÏxH˜ h_», giH˜ `«=∞ q"åÇ¨Ï q+¨Ü∞« "≥∞#ÿ ÃÑ^ŒÌ HÀiHõ ÅO@∂ LO_»=Ù.
QÆO`«‰Ωõ `«QæÆ ÉÁO`« J#fl@∞¡ "åiH˜`Q« æÆ ã¨O|O^èOŒ `ÕeQÍæ<Õ ^˘~°∞‰õΩ`«∞Ok. giH˜ÃÑ^ŒÌ Pâ◊Å∞
LO_»=Ù. =^è∂Œ =~°∞e^Œ~Ì ∂° ¢â=◊ ∞r=ÙÖˇ`· Õ KåÅ∞ "ås¢â=◊ ∞‰õΩ "≥#∞HÍ_»~∞° . giH˜ "Õ∞_»Å∞,
z#flHÍ~°∞¡, \˜.q. Å∞ ã¨∂¯@~°∞¡, A. C. Å∞ =ÔQ·~å Éè’QÍÅ∞ HõÅÖ’xH˜ ‰õÄ_® ~å=Ù.
JO^Œ∞KÕ`« gix =iOKÕ Hõ<åº^•`«Å∞QÍx =^è∞Œ =ÙÅ∞QÍh P ™ê÷~ÚÖ’<Õ LO\Ï~°∞. giÖ’
¢|`«∞‰õΩg∞^Œ ~Àã≤, –– J`«HÎ À_»O¢_» áÈ@¡@Å∞ HÍ~°}OQÍ –– H˜~ã° <¨ å~ÚÅ∞ <å¢â~◊ ÚOK«@O
HõxÑ≤OK«^∞Œ . giH˜ `å=∞O`« `å=Ú ¢|`«HQõ ÅÆ =∞<Õ ^è~·≥ º° O, `«=∞ ~Ô Hõ¯Å Hõ+Oì̈ g∞^Œ qâßfiã¨O
Z‰õΩ¯=QÍ LO@∞Ok. HÍx, giÖ’ ¢`åQÆ∞_»∞, ¢ÉÏÔH\ò E^ŒO ÖÏO\˜ ^Œ∞~°ÉÏè º™êÅ∞, =ºã¨<åÅ∞
JkèHOõ QÍ L#flO^Œ∞# ã¨O™ê~åÅ∞ HÀÅ∞HÀ=Ù. XHõ"àÕ ◊ D =~°Oæ "åiÖ’ q"åÇ¨Ï qKÕÛ^ù OŒ
JO@∂ [iy<å, W~°∞=Ù~°∂ ѨÙ#ifi"åǨxH˜ ("åi ÉèÏ+¨Ö’ =∂~°∞ =∞#∞=Ù‰õΩ) ѨÓ#∞‰õΩ<åfl

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 157

JÉèºí O`«~O° LO_»^∞Œ . ÉèÏ~°º#∞ áÈ+≤ã∞¨ <Î åfl#<Õ QÆ~fi° O Éè~í ‰Î° Ωõ LO_»^∞Œ . =∞# ^è~Œ ‡° ã¨∂¢`H« Í~°∞Å∞
K≥ÑÊ≤ # 'J~å÷Oy— 'Ѩufl— J<Õ â◊ÉÏÌÅ∞ giH˜ K«H¯õ QÍ J#fi~Ú™êÎ~Ú. ZO^Œ∞KÕ`#« O>Ë, g~°∞
`«=∞ Éè~í Åΰ ∞KÕ¿ã Ü«∞[˝OÖ’ (=$uÎÑx¨ Ö’) ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅ∞QÍ LO@∂LO\Ï~°∞. P ^Œ$+≤`ì À<Õ
ÉèÏ~°º#∞ K«∂™êÎ~∞° . ÉÁK«∞Û ‰õΩHõ¯Ñ≤Å#¡ ∞ "≥O@ "Õã∞¨ H˘x ¢uÑ≤Ê#@∞¡ ÉèÏ~°º#∞ ¢uѨÊ@O "åiÖ’
LO_»^∞Œ . x["≥∞#ÿ ^•OѨ`º« O giÖ’<Õ L#fl^Œx JxÑ≤ã∞¨ OÎ k. WO\˜ Ѩ#∞ÅÖ’ ã¨ÇϨ HÍ~°O
J<Õk LÉèÜ í ∞« ¢`å LO@∞Ok. ^•i¢^ºŒ O=Å¡, ã¨O`å# áÈ+¨}O, Ñ≤ÅÅ¡ K«^∞Œ =Ù ã¨O^躌 Å∞
"åiH˜ Hõ+Oì̈ QÍ LO@∞Ok. gi Pi÷Hõ Ѩiã≤u÷ ÉÏQÆ∞Ѩ_`ç <Õ Õ `«Ñʨ W`«~° ã¨=∞㨺Å∞ L`«Ê#flO
HÍ=Ù.
ã¨OѶ¨∞OÖ’ =∞~˘Hõ =~°æO"å~°∞<åfl~°∞. "å~°∞ L#fl=~°æO"å~°∞ – JO>Ë ã¨OѨ#fl
=~°Oæ "å~°∞. =∞O¢`∞« Å∞QÍ, âßã¨# ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ, áêi¢âßq∞Hõ "Õ`ÅΫ ∞QÍ ^Õâ◊ Éèqí `«"åºxfl, ^Õâ◊
Pi÷Hõã≤÷ux `«=∞ KÕ`«∞Ö’¡ LOK«∞H˘#fl"å~°∞, gix|\˜ì. giH˜QÍ#∞
ѨiáêÅ#™êQÆ∞`«∂ LO@∞Ok. D =~°Oæ Ö’ ÃÑ^ŒÌ L^ÀºQÆ∞Å∞, JkèHÍ~°∞Å∂
‰õÄ_® LO\Ï~°∞. g~°∞ _»|∞ƒHÀã¨O ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ áœ~°∞Å∞QÍ LO\Ï~°∞. P
_»|∞ƒ#∞ q^ÕâßÅÖ’ J#∞Éèíq™êÎ~°∞. gi ã¨O™ê~°OÖ’x ã¨Éèí∞ºÅO^ŒiH©
q^ÕâßÅÖ’x ÉÏO‰õΩÅÖ’ MÏ`åÅ∞ LO\Ï~Ú. q^Õâ◊ Ѩi¢â=◊ ∞Ö’¡ "å\ÏÅ∞
LO\Ï~Ú. gi r=#q^è•#O ÉèÏ~°fÜ«∞O HÍ^Œ∞. gi PÖ’K«<å ^èÀ~°}˜
ÉèÏ~°fÜ«∞O HÍ^Œ∞. gi r=#O, ÉèÏ~åº Éè~í Åΰ ã¨O|O^èOŒ , `«e^¡ OŒ ¢_∞» Å`À
Ñ≤šʼnõΩO_Õ ã¨O|O^èŒO JO`å Hõ$¢u=∞"Õ∞! gi PKå~° =º=Ǩ~åÅhfl
Hõ$¢u=∂ÖË! g~°∞ q^ÕâßÖ’¡ K«^Œ∞=Ù(#∞) H˘O\Ï~°∞. P H˘#flK«^Œ∞=Ù`À
Ѩi¢â◊=∞Ö’¡#∞, ¢Ñ¨Éèí∞`«fiOÖ’#∞ KÕi Ô~O_»∞ KÕ`«∞Ö’Î, <À\˜`À ã¨Oáêk™êÎ~°∞. qÖÏ™êÅ∞
J#∞Éèqí ™êÎ~∞° . gˆ~ ^ÕâÉ◊ qíè `«"åºxfl fiÛ k^Œ∞`Ì å=∞O\Ï~°∞. rq`« Ѩ~=° ∂~°÷ "Õ∞q∞\’ Z#fl_»∂
PÖ’zOK«~°∞. gi ¢Ñ¨=~°Î#Ö’ P_», =∞QÆ ÉèË^ŒO LO_»^Œ∞. QÆ∞iÎOK«@O ‰õÄ_® Hõ+¨ì"Õ∞!
`«e^¡ OŒ ¢_∞» Å∞ `«=∞ ã¨O`å#O Ü≥ÚHõ¯ ¢ÑÜ ¨ ∂≥ [Hõ`åfixH˜ ~åHõ™Δ ê#O^ŒO á⁄O^Œ∞`å~°∞. gi
¢Ñ=¨ ~°#Î Ö’x ¢‰Ωõ à◊√§, JѨãfi¨ ~åÅ∞. cÉè`í û« O Ö’HÍxH˜ `≥eÜ«∞#O`«\,˜ HõxÑ≤OK«#O`«\ ˜ Z`«∞ÖÎ ’,
^Œ∂~°OÖ’ LO\Ï~°∞. HÍ|\˜,ì D =~°Oæ "åix QÆ∞iOz =∞#O K«iÛOz<å ¢ÑÜ ¨ ∂≥ [#O
ÖË^∞Œ . "åiH˜ ã¨=∂[O`À ѨxÖË^∞Œ . ã¨=∂*ÏxH˜ "åi=Å¡ ÖÏÉèOí ÖË^∞Œ .
D ~Ô O_»∞ =~åæʼnõΩ =∞^躌 #∞O_Õ =~°Oæ XHõ\ ˜ LOk. P =~°"æ ∞Õ Zxfl ã¨=∞㨺Å<≥<· å
Z^Œ∞~˘¯O@∂, ã¨∞MÏÅHÀã¨O P~å@Ѩ_»∞`«∂, ÉÏ^èŒÅ`À ã¨`«=∞`«=∞ø`«∂, K«^Œ∞=Ù
<Õ~∞° ÛH˘#flO^Œ∞# L^ÀºQÍÅ∞ KÕã∂¨ ,Î `«=∞ Ñ≤ÅÅ¡ HÀã¨O Ys^≥#· K«^∞Œ =Ù#∞ H˘O@∂, P K«^∞Œ =ÙÅ
158 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
Ys^Œ∞‰õΩ `«@∞ìHÀÖËHõ `«Å¢H˜O^Œ∞Ö∫`«∂, `«=∞ Ñ≤šʼnõΩ =∞g∞‡ _®_ô ã¨O㨯 $ux
XO@|\ì̃OK«\ÏxÔH· ¢ÑÜ ¨ ∞« uflã¨∂Î ÃÑ· =~°Oæ "åi ÖÏQÍ `«=∞ Ñ≤ÅÅ¡ #∞ ¿ãfiK«ÛQù Í =^ŒÅÖËH,õ
áê`« ã¨O¢Ñ^¨ •Ü«∂Å qÅ∞=efl HÍ^Œ#ÖËH,õ ¢H˘`«áÎ ÈHõ_Å» ‰õΩ PHõi¬`∞« Ö∫`«∂ LO_Õ gˆ~ ã¨Q@ Æ ∞
ÉèÏ~°fÜ«∞ ¢Ñu¨ x^è∞Œ Å∞. gi K«∞@∂ì ã¨=∞㨺ÖË! g~°∞ K«^∞Œ =ÙH˘#fl"å~°∞ HÍ|\ì̃ K≥ÑÊ≤ #^•xx
#=∞‡~°∞. H˘#fl K«^Œ∞=Ù HÍ|\˜ì PÖ’K«# ã¨iQÍ LO_»^Œ∞. L^ÀºQÍÅ∞ H˘O`«=~°‰õΩ
ǨïO^•`«<åxfl ~ÚzÛ<å, ÃÑ· =~åæxfl JO^Œ∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ `«QæÆ ^è#Œ O LO_»^∞Œ ¢HO˜ k =~åæxH˜
ky~åÖË~°∞. gik ¢uâ◊O‰õΩ ã¨fi~°æO. W`«~° ã¨=∞㨺Å`Àáê@∞, gi "≥·"åÇ≤ÏHõ ã¨=∞㨺Å∞
H˘Å¡Å∞.

=∞# ^ÕâO◊ Ö’x =∞^躌 `«~Q° uÆ "åiÃÑ· ‰õÄ_® Ü«¸~°ÑÙ¨ QÍÅ∞Å∞ ÉÏQÍ
gã¨∞<Î åfl~Ú. K«^∞Œ =ÙÖ’¡, uO_çÖ’. PKå~° =º=Ǩ~åÖ’¡, PÖ’K«<å ^èÀ~°}∞Ö’¡,
P_»=∞QÆ Éè^Ë OŒ ÖˉΩõ O_® JO^Œ~∂° P"≥Ñ· Ù¨ ‰õΩ PHõi¬`∞« Ö∫`«∞<åfl~°∞. HÍÖËl
K«^∞Œ =ÙÖ’Î áê@∞ ã≤x=∂Å∞, \˜. q. Å∞, #=ÅÅ∞, "≥Ú^ŒÖ#·ˇ =hfl gix P
kâ◊‰Ωõ PHõi¬ã∞¨ <Î åfl~Ú. =ÚYºOQÍ ã¨OѨ#fl=~åæÅ"åiÖÏQÍ `å=Ú ‰õÄ_®
LO_®Å<Õ ÉèÏ=O D =~åæÅ "åiÖ’ ‰õÄ_® HõxÑ≤™ÈÎOk. P áÈHõ_Å» ∞ áÈ~Ú,
Z^Œ∞~°∞^≥|ƒÅ∞ ux, Pã¨Ê¢`«∞ÅáêÖ∫`«∞<åfl~°∞. ÃÑ^ŒÌʼnõΩ =∞#óˆH¡âßxfl
Hõeyã¨∞<Î åfl~°∞. HÍ|\ì̃ ¢Ñ㨠∞¨ `Î O« Ü«¸~°ÑÙ¨ Ö’x ^èÀ~°}∞Å∞ Z\Ï¡ L<åflÜ≥∂
`≥Å∞ã¨∞HÀ=@O =∞Ozk. JK«@ J=∞Å∞Ö’#∞#fl H˘xfl q"åÇ¨Ï Ñ¨^`úŒ ∞« efl
QÆ∂iÛ `≥Å∞ã¨∞‰õΩO^•O.
(Trial marriage)

=∞#O |*Ï~°∞Ö’ aÜ«∞ºO, ѨѨÙÊÅ∞, QÀOQÆ∂~°ÖÏO\˜ =ã¨∞Î=Ùefl H˘<åÅx

J#∞‰õΩ#flѨÙÊ_»∞ =∞#‰õΩ "å\˜ <å}º`« q+¨Ü∞« "≥∞ÿ J#∞=∂#OLO>Ë (L_»∞‰õΩ`åÜ«∂? ÖË^•?
U"≥∞ÿ<å HõbÎ LO^•? Jx) =ÚO^Œ∞ H˘O`« =∞K«∞Û‰õΩ "å_ç K«∂z ÉÏQÆ∞O>Ë, `«~°∞"å`«
H˘O\ÏO. J\Ï¡Qˆ , |Å∞ƒÅ∞, ~ˆ _çÜ∂≥ ÖÏO\˜ =ã¨∞=Î Ùefl ‰õÄ_® "≥eyOz, ¢"∂≥ yOz, ѨsH˜OΔ z
fã¨∞‰õΩO\ÏO. =∞i q"åǨÏ=∞<Õk rq`åO`«O LO_Õ |O^èOŒ . J`«ºO`« ¢Ñ^¨ •è #"≥∞#ÿ q+¨Ü∞« O
HÍ|\ì̃ `˘O^Œ~Ñ° _¨ ç "≥∂ã¨áÈ=@O HõO>ˇ ѨsHΔ̃Oz K«∂z KÕã∞¨ HÀ=@O =∞Oz^Œ<Õ ã≤^•úO`«"∞Õ
D q^è"Œ ∞≥ #ÿ q"åǨʼnõΩ =¸ÅHÍ~°}O. Ü«Ú=f Ü«Ú=‰õΩÅ, XHõi =∞<ÀÉèÏ"åÅ∞, JÅ"å@∞¡,
Ѩ^Œú`«∞Å∞, =∂@Å∞, XHõi H˘HõiH˜ #K«∞Û`åÜ«∂? ÖË^•? Jx H˘O`« HÍÅOáê@∞
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 159
ѨsHΔ̃OK«∞HÀ=\ÏxÔH· Hõeã≤ LO\Ï~°∞. HÍ=∞"åã¨#Å∞ f~°Û@OÖ’ XHõi H˘Hõ~∞° ã¨=∞~°∞Å÷ x
J#∞‰õΩO>Ë q"åǨÏO KÕã∞¨ ‰õΩO\Ï~°∞. W\ì̃ ѨsHõ}
Δ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ "å~°∞ HõÅã≤ L#flѨÙÊ_»∞
"åi ÖˇO· yHõ ã¨O|O^è•Å‰õΩ J_»∞¤ LO_»^∞Œ . "åiH˜ #zÛ`Õ ÃÑO_ç¡ KÕã∞¨ H˘O\Ï~°∞. ÖËHáõ È`Õ
q_çáÈ`å~°∞.
D q^èOŒ QÍ Ñ¨sHõ} Δ q"åǨÏ=∞<Õk ã¨O`å#O Hõey# Ñ≤=∞‡@ ‰õÄ_® KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û.
_®. "≥ã~ì¨ =ü ∂~°∞¯ `«# Future of marriage J<Õ ¢QOÆ ^äOŒ Ö’ D q^è"Œ ∞≥ #ÿ ѨsHõ}Δ q"åǨÅ∞
Ü«¸~°ÑÖπ ’ Ö’QÆ_» ‰õÄ_® LO_Õ=x, WѨÙÊ_»∂ L<åflÜ«∞h ¢"åâß_»∞ –– Trial marriage
has been and is still in Practice on a large scale in Europe – Jx 'iá¶ê~ ˆ ‡+¨<—£
ã¨O㨯~°}ʼnõΩ ã¨O|OkèOz# PO^Àà◊#‰õΩ Ñ¨Ó~°fiO ™ê¯@¡O_£Ö’ Wk XHõ PKå~°OQÍ<Õ
LO_Õk. JHõ¯_» |Ç≤Ï~°OQÆ ¢Ñ^¨ âÕ ßÖ’¡<Õ ¢ãÅΑ #∞ Z#∞flH˘<Õ"å~°∞ –– XHõ U_®káê@∞ HõÅã≤
LO_Õ +¨~`° ∞« Å`À! D<å\˜H© @∂º\ÏxH± ^ÕâßÖ’¡x ¢QÍ=∂Ö’¡ Wk XHõ
ã¨O¢Ñ¨^•Ü«∞OQÍ<Õ LOk. [~°‡hÖ’x J<ÕHõ ¢áêO`åÖ’¡ #∂\˜H˜ #ÅÉèˇ·
Ü«∂Éè̌=· ∞Ok. XH˘¯Hõ¯KÀ@ #∂\˜H˜ `˘OÉè=·ˇ ∞Ok Dq^èOŒ QÍ q"åǨxH˜
ѨÓ~°fiO [x‡Oz#"åˆ~! g~°O`å K«@ìã¨=∞‡`«"≥∞ÿ# áœ~°∞ÖË! WOQÆ¡O_»∞Ö’
‰õÄ_® KåÖÏ ÉèÏQÍÖ’¡ Dq^è"Œ ∞≥ #ÿ Free unions (¿ãfiKåÛù HõÅ~ÚHõÅ∞)
K«@ìã¨=∞‡`«OQÍ<Õ Ñ¨iQÆ}˜OѨ|_»∞`«∞<åfl~Ú. KåÖÏ^ÕâßÖ’¡ D<å_»∞
K«@|ì ^Œ"ú ∞≥ #ÿ q"åǨxH˜ ѨÓ~°fi"Õ∞ Ü«Ú=f Ü«Ú=‰õΩÅ∞ ÖˇO· yHõ ã¨O|O^è•Å∞
HõeyLO_»@=∞<Õk =∂=¸Å∞ q+¨Ü∞« "≥∞ÿ áÈ~ÚOk. Clera Colate ¢"åã≤#
Educated Working Women J<Õ ¢QO Æ ^äOŒ Ö’, `«∂~°∞Ê ÅO_»<Ö£ ’x
ã¨QÆ ÉèÏQÆOÖ’, Ü«Ú=`«∞ʼnõΩ a_»Å¤ ∞ ѨÙ@ìÉ’ÜÕ∞ ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ K«@ãì =¨ ∞‡`«"∞≥ #ÿ
q"åǨÏO [~°∞QÆ∞`ÀO^Œx ¢"åÜ«∞|_»¤k. J"≥∂iHÍÖ’ Ãã·`«O, KåÅ=~°‰õΩ W^Õ Ñ¨^Œúu
H˘#™êQÆ∞`ÀOk. [~°‡hÖ’ ã¨~ˆ ã¨i! W\Ï¡ Ü«¸~°Ñπ ^ÕâßÅÖ’ |Ü«∞Å∞^Õi# Trial marriage
QÍÅ∞Å∞ =∞#^Õâ◊O"≥·Ñ¨Ù‰õΩ gã¨∞Î<åfl~Ú. q^Õâ◊ x"åã¨O, q^ÕâßÅ`À ã¨O|O^èŒO, "åi
ã¨OѨ~¯° O`À =∞#^ÕâÑ◊ Ù¨ L#fl`« =~åæÅÖ’ ¢Ñ"¨ tÕ Oz, "≥∞Å¡QÍ #=ÅÅ∞, ã≤x=∂Å∞, =ÔQ~· åÅ∞
q+¨Ü«∞*Ï˝<åxfl ¢Ñ¨™êkOK«QÍ, Ñ≤H˜flH±ÖÏO\˜ ã¨=∂"ÕâßÅ∞, Ü«∂¢`«Å∞ J#∞Éèí= *Ï˝<åxfl
¢Ñ¨™êkã¨∂Î =∞# Ü«Ú=`«~åxfl PHõi¬ã¨∞Î<åfl~Ú. H˘kÌ~ÀAÖ’¡ ã¨OѨ#fl =~åæÅ`ÀÉÏ@∞,
=∞^躌 `«~Q° uÆ "åiÖ’ ‰õÄ_® D Ѩ^uúŒ ¢Ñ"¨ tÕ Oz "åºÑ≤ÖÎ ’H˜ =KÕÛ ã¨∂K«#Å∞ HõxÑ≤ã∞¨ <Î åfl~Ú.
ZO^Œ∞KÕ`«#O>Ë, =∞# ^Õâ◊OÖ’x Ü«Ú=fÜ«Ú=‰õΩʼnõΩ =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷ QÆ∂iÛ#
J=QÍǨÏ##∞ =∞#O HõeyOK«@OÖË^∞Œ . ÉèÏ~°fÜ«∞ q"åǨÏ^è~Œ å‡Å#∞ QÆ∂iÛ "åiH˜ Ug∞
`≥eÜ«∞^Œ∞. =Ü«∞ã¨∞û=Å¡ HõeQˆ "åOKèåѨi`«$Ñ≤HÔÎ · ¢áê‰õΩÖÏ@ =∂¢`"« ∞Õ "åiÖ’ HõxÑ≤™ÈÎOk.
160 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
 (Companionate marriage):

Ü«¸~°Ñπ ^ÕâßÅÖ’x Ü«Ú=fÜ«Ú=HõÅ∞ ¿ãfiK«ÛQù Í HõÅ∞ã¨∞H˘<Õ U~åÊ@∞¡, J=HÍâßÅ∂

JkèHOõ QÍ L<åfl~Ú. HÍ|\ì̃ ã¨ÇϨ "åã¨OHÀã¨O KÕã∞¨ H˘<Õ q"åǨÅ∞ Ãã`· O« "åºÑ≤ÖÎ ’ L<åfl~Ú.
D Ѩ^uúŒ ¢ÑH¨ Í~°O ¢ãΑ ѨÙ~°∞+¨μÅ∞, ã¨O`å<À`«ÊuÎx HÀ~°‰Ωõ O_®<Õ HõÅã≤"∞≥ Åã≤ `«=∞‰õΩ HÍ=Åã≤#\˜ì
"åã¨#Å#∞ f~°∞Û‰õΩO@∂ XHõKÀ@<Õ x=ã≤ã∂¨ Î LO\Ï~°∞. Dr. M.M. knight `«# ''The
Companionate marriage and family'' J<Õ Ñ¨Ùã¨ÎHõOÖ’ W\Ï¡ ¢"åâß~°∞ –– ''A
marriage of the Companionate type is a union of two People for sexual
Companionship without the intention of Producing offspring '' Jx, ¢Ñ㨠^≤ úŒ
<åºÜ«∂nèâ√◊ _≥#· Lindsey D q^è"Œ ∞≥ #ÿ q"åǨxfl QÆ∂iÛ `«# ''The Companionate
marriage'' J<Õ ¢QO Æ ^äOŒ Ö’ W\Ï¡ ¢"åâß~°∞ –– ''The Companionate marrige, is a
legal marriage with legalised, birth - control and with the
right to divorce by mutual consent for childless Couples. It
is a state of lawful wedlock, entered into for love,
companionship and co-operation by persons who, for reasons
of health, finances, temperament etc, are not prepared at
the time of their marriage to undertake the care of a family ''
ã¨O`å#OÖËx ^ŒOѨ`∞« ʼnõΩ `«=∞H˜+"ì¨ ∞≥ #ÿ ѨÙÊ_»∞ ã¨O`å<åxfl Hõ<Õ ¿ãfiK«Ûù K«@sì `åº
LOk. P~ÀQƺs`åº x~°ƒÅ∞Öˇ· Pi÷Hõ™ÈÎ=∞`«∞ ÖËx"åÔ~·, ™êfiÉèÏqHõ"≥∞ÿ#
^Ò~°ƒÖºO=Å¡ ã¨O`å#ÉèÏ~åxfl =Ç≤ÏOK«ÖxË Jã¨=∞~°∞Å÷ HÀã¨O D q"åǨÏO
<åºÜ«∞"≥∞#ÿ kQÍ<Õ Ñ¨iQÆ}O˜ Ѩ|_»∞`«∞Ok. ¢¿Ñ=∞, ™êOQÆ`º« O, ã¨ÇϨ HÍ~°O, J<Õk
WO^Œ∞Ö’ ¢Ñ¨^è•#O. L^ÀºQÍÅ∞KÕã¨∂Î ÖË^• ‰õÄeѨ#∞Å∞KÕã¨∂Î LO_Õ ¢ã‘Î
ѨÙ~°∞+¨μʼnõΩ, ã¨O™ê~åxfl, Ñ≤ÅÅ¡ x áÈ+≤OK«ÖxË `«‰Ωõ ¯= P^•Ü«∞O HõÅ"å~°∞, D Ѩ^uúŒ x
Z#∞fl‰õΩO@∞<åfl~°∞. ~Ày+≤ª `«e^¡ OŒ ¢_∞» Å∞, Jã¨=∞~°∞Ö÷ #·ˇ , ^Œ∞~°ƒÅ∞Öˇ#· ã¨O`å<åxfl Hõ#‰õΩO_®
LO_»\ÏxH˜ D Ѩ^uúŒ q"åǨÅ∞ LѨHiõ ™êÎ~Ú. ã¨O™ê~°ÉÏè ~°O ÖˉΩõ O_® HÍ=∞"åã¨<å`«$Ñ≤Î
J<Õk D Ѩ^uúŒ Ö’x ¢Ñ^¨ •è <åOâ◊O.
(Temporary marriages):

H˘kÌ xs‚`H« ÍÅOáê@∞, Ѩ~㰠ʨ ~° X_»O|_çHÖõ ’ [iˆQ q"åǨÅ∞ –– Wq ã≤~÷ O° QÍ,

Z‰õΩ¯=HÍÅOáê@∞ H˘#™êQÍÅ<Õ L^ÕÌâ◊ºO`À KÕã¨∞H˘<Õq HÍ=Ù. q"åǨÅ=Å¡ HõeˆQ
^Œ∞+¨Êi}Ï=∂Å#∞ D Ѩ^uúŒ q"åǨÅ=Å¡ JiHõ@=ì K«∞Û#x áêâßÛ`«º ã¨=∂[ âߢã"Ψ `Õ ÅΫ
Jaè¢áêÜ«∞O. W@∞=O\˜ q"åǨÏOÖ’, =ÚO^Œ∞QÍ Ñ¨~㰠ʨ ~° X_»O|_çHõ KÕã∞¨ ‰õΩO\Ï~°∞ ––

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 161

U J~Ú^Œ∞ ã¨O=`«û~åÅáê\’ ÉèÏ~åºÉè~í Åΰ ∞QÍ LO_»\ÏxH˜ LÉèÜ í Ú« Å∞ JOwHõiOz q"åǨÏO
KÕã¨∞‰õΩO\Ï~°∞. D J~Ú^Œ∞ ã¨O=`«û~åÖ’¡#∂ XHõi =∞#ã¨Î`«fiO =∞~˘Hõ~°∞ ÉÏQÍ
J~°O÷ KÕã∞¨ HÀQÆey`Õ, LÉèÜ í Ú« ʼnõΩ W+ì̈"∞≥ `ÿ Õ q"åÇ¨Ï X_»O|_çHõ HÍÖÏxfl á⁄_çyOK«∞HÀ=K«∞Û.
~°^∞Œ Ì KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û, ÖË^• âßâ◊fi`« q"åǨÏOQÍ =∂~°∞ÛHÀ=K«∞Û. X_»O|_çHõ HÍÅOÖ’ g~°∞
ã¨O`å<åxfl Hõ#=K«∞Û. J\ì̃ ã¨O`å#O K«@ãì =¨ ∞‡`«"∞≥ #ÿ kQÍ<Õ Ñ¨iQÆ}O˜ Ѩ|_»∞`«∞Ok. D
^ŒOѨ`∞« Å∞, `«=∞ ¢¿Ñ=∞ ã¨iÜ≥∞ÿ #k HÍ^Œ#∞H˘O>Ë, X_»O|_çHõ HÍÅO `«~∞° "å`« q_®‰õΩÅ∞
fã¨∞HÀ=K«∞Û. X_»O|_çHõ J=∞Å∞Ö’ L#flO`«HÍÅO q_®‰õΩʼnõΩ gÅ∞O_»^Œ∞. nx=Å¡
XHõi<˘Hõ~∞° ÉÏQÍ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀQÆÅ∞QÆ∞`å~°x, =∂\˜=∂\˜H˜ q_®‰õΩezÛHÀ=@O, X_»O|_çHõ
HÍÖÏxfl ÃÑOK«∞‰õΩO@∂ LO_»@O HõO>ˇ, âßâ◊fi`« q"åǨÏ|O^èŒ<åxfl HõeÊOK«∞HÀ=@"Õ∞
=∞Oz^Œx H˘O^Œ=∞Ok ÉèÏ=O.

W\Ï¡ ¿ãfiK«ÛQù Í, qK«ÛÅq_çQÍ q"åǨÅ∞ KÕã∞¨ H˘<Õ J=HÍâßÅ∞#fl

áêâßÛ`«º ^ÕâßÖ’¡x Ü«Ú=f Ü«Ú=‰õΩÖ’¡, D JâßOu LO_»\ÏxH˜ HÍ~°}O
Uq∞\˜? JO>Ë, q"åǨÏO q+¨Ü∞« "≥∞ÿ "åi‰õΩ#fl J=QÍǨÏ#Ö’x ֒ѨO
J#Hõ`«Ñ¨Ê^Œ∞. "åi ^Œ$+≤ì ˆH=ÅO Ö∫H˜Hõ qÖÏ™êÅÃÑ·, Éè’QÍÅÃÑ·
Hˆ O¢nHõiOѨ|_»@"Õ∞! +≤HÍ~°∞‰õΩ ("åǨºoH˜) "≥à§ı @ѨÙÊ_»∞ XHõ ÉÁK«∞Û‰õΩHõ¯#∞
"≥O@ÃÑ@∞ì‰Ωõ áÈ=@O, "≥#∞Hõ\ ˜ ~ÀAÖ’¡, ã¨OѨ#∞flÅ ã¨~^° •QÍ LO_Õk.
P ã¨~^° •HÀã¨O, P ‰õΩHõ¯‰õΩ a㨯@∞¡ÃÑ\ì̃ áÈ+≤OKÕ"å~°∞. JO`Õ `«Ñʨ , P
‰õΩHõ¯g∞k ¢¿Ñ=∞`À, r=HÍ~°∞}º ÉèÏ=O`À HÍ^Œ∞. J\Ï¡ˆQ, D<å\˜
Ü«¸~°ÑÙ¨ Ö’x KåÅ=∞Ok ã¨OѨ#∞flÅ∞, `«=∞ "≥O@ ¢HHÔ˜ \ò \’~°fl"≥∞O@∞û‰õΩ, QÆ∞é]ÑÙ¨ ѨO^ÕʼnõΩ
W`«~° q<À^•Å‰õΩ "≥à§ı @ѨÙÊ_»∞ "≥O@ LO_»\ÏxÔH· XHõ ¢ãΑ ¿ãflÇ≤Ï`«∞~åex HÀ~°∞`«∞<åfl~°∞.
W\Ï¡Qˆ , J~°Éò^âÕ ßÅÖ’# H˘O^Œ~∞° ã¨OѨ#∞flÅ∞ Ãã`· O« , `«=∞ Jã¨Å∞ ÉèÏ~°º#∞ WO\˜Ü∞« O^Œ∞Oz,
+≤HÍ~°∞‰õΩ \’~°fl"≥∞O@∞û‰õΩ, Hõ|¡ ∞ƒÅ‰õΩ, QÆ∞é]ÑÙ¨ ѨO^ÕʼnõΩ "≥O@ɡ@∞ìH˘x áÈ=\ÏxÔH· ¢ãΑ
¿ãflÇ≤Ï`«∞efl HõO¢\ωõΩì Ѩ^uúŒ Ö’, `≥K∞« Û‰õΩO@∞<åfl~°∞. gi `«à√◊ ‰õΩ Éˇà√◊ ‰õΩʼnõΩ, W`«~° ^ÕâßÅÖ’x
=∞^躌 `«~Q° uÆ "å~°∞, ã¨"∂≥ ‡Ç≤Ï`«∞Öˇ· QÆ∞@HõÅ∞ ¢q∞OQÆ∞`«∞<åfl~°∞. "åi "≥"· åÇ≤ÏHõ =º=ã¨Ö÷ ’ x["≥∞#ÿ
¢¿Ñ=∞, ^è•i‡Hõ"∞≥ #ÿ ã¨O|O^èOŒ ÖË^∞Œ . `«∞K«Û"ù ∞≥ #ÿ HÍ=∞"åã¨<å Ѩi`«$Ñ≤,Î Hõ$¢u=∞ P_»O|~åÅ∞,
#@#, g\˜H˜ =∂¢`"« ∞Õ ¢áê^è•#ºO LOk. ™êOѶ∞≤ Hõ q+¨Ü∂« ÅÖ’ "åiH©, "åi q"åǨxH©,
"åi ã¨O`å#O ^•fi~å L#fl ÉÏ^躌 `«Å#∞, "å~°∞ QÆ∞iÎOK«@O ÖË^∞Œ . ^è•i‡Hõ^$Œ +≤ì J<Õk ÖË<Õ

162 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

ÖË^∞Œ . W^ŒiÌ Ö’, Z=i HÍ=∞"åã¨<å `«$Ñ≤HÎ ˜ P@OHõO Hõey<å, q_®‰õΩÖË â◊~}° ºO! =∞m§ Hõ^Œä
=∂=¸ÖË! h‰õΩ ã≤QÆ∂æÖË^Œ∞, <å‰õΩ ZQÆ∂æÖË^Œ∞, =ã¨∂Î áÈ`«∂ LO_»∞! J#fl@∞¡ D<å_»∞
J"≥∞iHÍ, Ü«¸~°Ñπ ^ÕâßÅÖ’, q_®‰õΩÅ ã¨OYº, =¸_»∞ ѨÓ=ÙÅ∞, P~°∞ HÍÜ«∞Å∞QÍ, =$kú
J=Ù`ÀOk. ¢Ñu¨ P~°∞ q"åǨÅÖ’, XHõ q"åǨÏO q_®‰õΩʼnõΩ ^•i f™ÈÎO^Œx, QÆ}ÏOHõ
q=~åÅ∞ K≥ѨÙ`«∞<åfl~Ú. WѨÙÊ_çѨÙÊ_Õ, ™ê=∂#º"≥∞ÿ# JÅÊq+¨Ü«∂ÅÃÑ· q_®‰õΩÅ#∞
x¿+kèOKåÅ<Õ ¢ÑÜ ¨ ∞« `åflÅ∞, ™êQÆ∞`«∞<åfl~Ú. W\˜ì `«~∞° }OÖ’, =∞# Ü«Ú=`«~O° P"≥Ñ· Ù¨ ‰õΩ
PHõi¬`∞« Ö∫`«∂ LO_»@O ^Œ∞~°^$Œ +ì̈H~õ O° !
P ^ÕâßÖ’¡x ™ê=∂lHõ |O^è#Œ O, ^è•i‡Hõ |O^è#Œ O, ѨÓiÎQÍ tkèÅ"≥∞ÿ áÈÜ«∂~Ú.
Jk U Ѩiã≤u÷ H˜ KÕiO^ŒO>Ë, U ѨÙ~°∞+¨μ_≥<· å ã¨~ˆ , U ¢ã=Α ^ŒHÔÌ <· å áÈ~Ú `«=∞ HÍ=∞"åã¨#efl
¢ÑH¨ \õ O˜ z, `«$Ñ≤ÑÎ ~¨ K° =« ∞x HÀ~°=K«∞Û! `«ÑÙ¨ ÊÖË^∞Œ ! ã≤Q∞Æ Öæ ^Ë ∞Œ ! `«# ÉèÏ~°º HÍx"åi`À Z\Ï¡
¢Ñ=¨ iÎOz<å, Uq∞ KÕã<≤ å `«ÑÙ¨ ÊÖË^∞Œ . ã¨=∂[O Ѩ\ Oì̃ K«∞HÀ^Œ∞ ã¨=∂*Ïxfl
"å~°∞ Ѩ\ ˜ìOK«∞HÀ~°∞. D Ѩ^Œú`«∞Åhfl =∞# ^Õâ◊OÖ’x ã¨OѨ#fl=~åæÅÖ’
¢Ñ"¨ tÕ ã¨∞<Î åfl~Ú =∞^躌 `«~Q° uÆ "åix PHõi¬ã∞¨ <Î åfl~Ú kQÆ∞= `«~Q° uÆ "åiH˜
H˜OHÍ q<À^ŒOQÍ, qO`«QÍ `Àã¨∞<Î åfl~Ú.
JHõ¯_», H˘xfl Ü«¸~°Ñ^π âÕ ßÖ’¡, =∞#ÖÏQÍ ÉèÏ~°º`À, Ñ≤ÅÅ¡ `À ã¨O™ê~°O
K≥Ü∞« º@O JO>Ë JO`« `ÕeHõHÍ^Œ∞. "åi JÅ"å@∞¡, PKå~åÅ∞, áÈHõ_Å» ∞
J@∞=O\˜q. `«=∞‰õΩ Ñ¨Ù\ì̃# a_»Å¤ ∞ `«=∞ˆH J_»∞.¤ "å~°∞ `«=∞`À LO_»\ÏxH˜
gÅ∞ÖË^∞Œ . J\Ï¡ Ñ≤ÅÅ¡ ∞ `«=∞`À LO>Ë, "å~°∞ `«=∞ ^•OѨ`º« r=<åxH˜,
ã¨∞MÏxH˜ J_»∞.¤ (D q^è"Œ ∞≥ #ÿ ^èÀ~°}˜ =∞# ^ÕâO◊ Ö’x ã¨OѨ#fl =~åæÅÖ’
¢Ñ|¨ Å@O=Å¡<Õ <Õ_∞» Wxfl ~Ô ã≤_x≥ ¬Ü∞« Öò HÍ<≥fiO@∞¡, ã¨∂¯à◊√§, HÍÖËrÅ∞ ÃÑiyáÈ`«∞<åfl~Ú)
"åiH˜ W`«~¢° `å, ~ÚO\˜#∞O_ç ^Œ∂~°OQÍ U~åÊ@∞¡ KÕÜ∂« e. "å~°∞ ZHõ¯_À ÃÑ~°QÍe. HÍ|\˜ì
"åi Y~°∞ÛÅ∞ Éèií OKåe. JK«\ ˜ rq`«O KåÖÏ qâßÅ=O`«"∞≥ #ÿ ^≥#· O^Œ∞#, LÉèÜ í Ú« ʼnõΩ
¢`åQÆ∞_»∞, ã≤Q~ÔÆ @∞¡, uO_ç, Hõ|¡ ∞ƒÅ∞, ~ˆ ã¨∞Å∞, Ñ≤Hfl˜ H±Å∞, =ÔQ~· å Hõ$¢u=∞ Éè’QÍÅ∞, q<À^•Å∞,
P_»O|~åʼnõΩ KåÖÏ Y~°∞Û J=Ù`«∞Ok. JO^Œ∞KÕ`«<Õ Ü«Ú=‰õΩÅ∞ KåÅ=∞Ok q"åǨÏO
JO>Ë<Õ ÉèíÜ«∞Ѩ_»`«∞<åfl~°∞. "åiH˜ =∂`å Ñ≤`«$ ¢¿Ñ=∞, ã¨O™ê~° ÉÏ^茺`«, ‰õΩ@∞O|O`À
ã¨O|O^èOŒ , ÖËHáõ È=@O=Å¡, "åiÖ’ U^À XHõ "≥eu, XO@i"åà◊§=∞<Õ ÉèÏ=O, KÀ@∞
KÕã¨∞H˘O\’Ok. P_»"åà◊√§ Ãã·`«O, L^ÀºQÍÖ’¡, Hõ~å‡QÍ~åÖ’¡ HÍi‡‰õΩÅ∞QÍ<À, ѨxKÕã¨∂Î
LO\Ï~°∞ HÍ|\ì̃, "åiH˜ QÆ$ǨÏHõ$`åºÅ∞ KÕã∞¨ HÀ=\ÏxH˜, Ñ≤Åe¡ fl áÈ+≤OK«\ÏxH˜, J=HÍâ◊O

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 163

LO_»^∞Œ . JO^Œ∞KÕ`<« Õ XHõi H˘Hõ~∞° q∞¢`∞« efl "≥^∞Œ ‰õΩ¯O@∂ LO\Ï~°∞ `À_»∞HÀã¨O! gix
K«∂KÕ =∞# ^ÕâO◊ Ö’x Ü«Ú=f Ü«Ú=‰õΩÖ’¡ ‰õÄ_® Boy friends, girl friends `«Ü∂« ~Ô <· å~°∞.
`«∞"≥∞‡^ŒÖÏ¡O\˜ r=#O HÀã¨O! =∞^è∞Œ =Ù ^˘iH˜#O`«=~°‰Ωõ XHõ ѨÙ=Ùfi! PÃÑ#· "Õ~˘Hõ ѨÙ=Ùfi!
JO^Œ∞Hˆ , ''WO\˜H˜ P=Ù#∞ `≥zÛ Ñ≤uH˜ áêÅ∞ ~Úã¨∂LÎ O>Ë, P=Ù#∞ "Õ∞Ñ≤ áÈ+≤OKÕ ÉÏ^èŒ
ZO^Œ∞‰õΩ Ñ¨_®e?—— J<åfl~°∞. W@∞=O\˜ Ü«Ú=f Ü«Ú=‰õΩÅ∞ q"åǨÏO, ã¨O™ê~°O J<Õ
ÉÏ^躌 `«#∞ ZO^Œ∞‰õΩ `≥zÛÃÑ@∞ìH˘O\Ï~°∞? "å~°∞ J@∞=O\˜ ÉÏ^躌 `«‰Ωõ JOwHõiOKÕ@ѨÊ\˜H,˜
rq`«OÖ’ J=¸Åº"≥∞#ÿ ÉèÏQÆO QÆ_z» áÈ<Õ áÈ`«∞Ok. XHõ"àÕ ◊ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl, W~°∞=Ù~°∂ P
ÉÏѨ`Õ HÍ|\ì̃ `«fi~°Ö’<Õ q_®‰õΩÅ∞ `«Ñʨ =Ù. D q^è"Œ ∞≥ #ÿ ^Œ∞+¨Êi}Ï=∂Å=Å¡ q"åǨÅ
ã¨OYº ^ÕâßxH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# [#|ÅO (Man power) `«yæáÈ`«∞O^Œx PÜ«∂^ÕâßÅ
„ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ HõÅ=~°Ñ_¨ ∞» `«∞<åfl~Ú.
=∞# ^ÕâO◊ Ö’ q"åÇ¨Ï ã¨O|O^èOŒ J<Õk ã≤~÷ "° ∞≥ #ÿ k ^è•i‡Hõ ¢áê^è•#ºO
HõÅk, K«ÑŨ z`åÎxH˜, Hˆ =ÅO âßs~°"åã¨#ʼnõΩ `å=Ù ÖË#\ì̃k. ^è~Œ ‡° =∞<Õ
ѨÙ<åkg∞^Œ xi‡`«"∞≥ Üÿ Ú« #fl =º=ã¨÷ HÍ|>Ëì â◊`åÉÏÌÅ `«~|° _ç P@∞áÈ@∞ʼnõΩ
`«@∞ì‰Ωõ O@∂ (q^ÕâßÅ`À_ç ã¨O|O^è•Å∞ LO@∞<åfl) xez LOk. q"åǨÏ
qKÕÛù^•Å‰õΩ WHõ¯_» J^Œ~°} ÖË^Œ∞. q"åǨÏ=∞<Õk ÉèÏ~°fÜ«∞ ^Œ$+≤ìÖ’
rq`åO`«O LO_Õ ^è•i‡Hõ|O^è#Œ O. JO`ÕHÍ^Œ∞, rq`åO`«=∞O^Œ∞, `«~∞° "åu
[#‡Å`À Ãã·`«O ã¨O|O^èŒO L#fl\˜ì âßâ◊fi`« |O^èŒ#O. JO`Õ `«Ñ¨Ê,
áêâßÛ`«∞ºÖ’¡ÖÏQÍ X_»O|_çHõ Jh, ¢ã‘ΠѨÙ~°∞+¨μÅ ™ê=∞~°÷º ѨsHõΔ Jh,
HÍÖËr ã¨ÇϨ "åã¨O Jh, [O`«∞ ã¨ÇϨ ["≥∞#ÿ ÖˇO· yHõ Ѩi`«$Ñ≤Î Jh J#\ÏxH˜
gÅ∞ÖË^∞Œ . =∞# ^ÕâO◊ Ö’ ã¨O`å#O JHõ¯~ˆ x¡ "å"åǨxfl TÇ≤ÏOK«<<·≥ å TÇ≤ÏOK«Ö=Ë Ú=∞.
=∞# ÉèÏ~°º Éè~í Åΰ J#∞|O^èOŒ ÖÏQÍ<Õ ã¨O`å#OÜ≥ÚHõ¯ J#∞|O^èOŒ ‰õÄ_® `«~`° ~« åÅ∞
xez LO_Õk. HÍ=∞"åã¨# J<Õk J#∞+¨OyHõO. ^è~Œ ‡° O J<Õk ¢Ñ^¨ •è #O. ѨÙ\˜#ì <å\˜#∞O_ç
`«# ã¨O`å#O, `«#‰õΩ ^Œ∂~°OQÍ LO_®Åx HÀ~°∞H˘<Õ ÉèÏ~°fÜ«∞ ¢ãΑ LO_»^∞Œ . =∞# "≥"· åÇ≤ÏHõ
QÍ~°›ãº÷¨ rq`«OÖ’x âßOuH˜, xO_»∞`«<åxH˜ HÍ~°}O W^Õ! D QÆ∞}ÏʼnõΩ áêâßÛ`«∞ºÅ∞
=ÚQÆ∞úÖˇ· W@∞ PHõi¬`«∞Ö∫`«∞#fl `«~°∞}OÖ’ =∞# Ü«Ú=`« "åix J#∞HõiOK«\ÏxH˜
ѨÓ#∞HÀ=@O ^Œ∞~°^$Œ +ì̈H~õ O° HÍ^•?
=∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷Ö’ ^ÀëêÅ∞ ÖË"å? JO>Ë, L<åfl~Ú. P ^ÀëêÅ#∞
`˘ÅyOK«∞HÀ"åÖË `«Ñʨ ¢H˘`«^Î ÀëêÅ#∞ H˘x`≥K∞« ÛHÀ‰õÄ_»^∞Œ .

164 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

 ¢Ñ㨠∞¨ `Î O« =∞# q"åǨÏ=º=ã¨Ö÷ ’ L#fl ^ÀëêÅ∞, "å\˜ HÍ~°}ÏÅ∞
1. ÃÑ^ŒÅÌ ∞ J`«ºkèH"õ ∞≥ #ÿ ÉÏ^躌 `«#∞ <≥u#Î "Õã∞¨ HÀ=@O, WO^Œ∞=Å¡ Ü«Ú=f Ü«Ú=‰õΩÖ’¡
Jã¨O`«$Ñ≤Î HõÅQÆ\ÏxH˜ J=HÍâ◊O LOk. q"åÇ¨Ï ã¨O|O^è•xfl ‰õΩ^Œ~°Û@OÖ’
`«e¡^ŒO¢_»∞Å∞ Ü«Ú=f Ü«Ú=‰õΩÅ Jaè¢áêÜ«∂ÅHõO>ˇ, `«=∞ JcèëêìʼnõΩ J`«ºkèHõ
¢áê^è•#ºO ~Ú=fi@O `«ÑÙ¨ Ê.
2. `«=∞ ÉÏ^躌 `«Å#∞ ã¨O`å#OÃÑ· "≥∂Ѩ@O ÃÑ^ŒÌ `«ÑÙ¨ Ê. J<ÕHõ =∞^躌 `«~Q° uÆ kQÆ∞=
=∞^茺`«~°QÆu ‰õΩ@∞OÉÏÖ’¡ `«e¡^ŒO¢_»∞Å∞ `«=∞ ã¨O`å# ÉÏ^茺`«Å#∞ H˘_»∞‰õΩÅÃÑ·
‰õÄ`«∞à◊§ÃÑ· "≥∂Ѩ@O=Å¡, "åi rq`«O ^Œ∞óYÉèÏ[#O J=Ù`ÀOk. =∞# ã¨q∞+≤ì
‰õΩ@∞O| =º=ã¨#÷ ∞, Dq^èOŒ QÍ ^Œ∞ifixÜ≥∂QÆÑ~¨ ∞° ã¨∞<Î åfl~°∞. `«=∞ H˘_»∞‰õΩÅ, ‰õÄ`«∞O¢_»
ã¨Oáê^Œ#ÅÃÑ,· ‰õΩ@∞O| ã¨É∞íè ºÅ ÉÏ^躌 `«#∞ "≥∂Ѩ@O [~°∞QÆ∞`ÀOk.
3. H˘_»∞‰õΩÅ ^•fi~å Hõ\ÏflÅ∞ `≥zÛ, ‰õÄ`«∞à◊§ q"åǨÅ∞ KÕ^•Ì=∞x
ÉèÏqOK«@O. `åǨÏ`«∞‰õΩ q∞Oz# ã¨O|O^è•ÅHÀã¨O ¢áê‰õΩÖÏ_»@O,
ã¨=∂[OÖ’ XH˘¯Hõ¯Ñ¨ÙÊ_»∞, XH˘¯Hõ¯ K«^∞Œ =Ù K«kq#, XH˘¯Hõ¯ L^ÀºQÆO
KÕã∞¨ #Î fl =~°∞Å ~ˆ @∞, _ç=∂O_»∞ ÃÑ~°Q@Æ O, J@∞=O\˜ ã¨O|O^è•Å
HÀã¨O ¢áê‰õΩÖÏ_»@O (XHõÑÙ¨ Ê_»∞ WO[h~°∞‰õΩ, _®Hõ~ì ∞° ‰õΩ ZHõ¯_»ÖxË
~ˆ @∞ ÃÑiyáÈQÍ, XHõÑÙ¨ Ê_»∞ "åiH˜ Ñ≤Åh¡ Ü«∞\ÏxH˜ =ÚO^Œ∞‰õΩ =KÕÛ"åˆ~
HõxÑ≤OK«x ~ÀAÅ∞<åfl~Ú. J\Ï¡ˆQ XHõѨÙÊ_»∞ ÉϺOH˜ L^ÀºyH˜
_ç=∂O_»∞ Z‰õΩ¯= LO@∞Ok) Wk q"åǨxH˜ U =∂¢`=« ¸ `«QxÆ
^èÀ~°}˜.
4. q^è"Œ å q"åǨÅ∞ ÖËHáõ È=@O XHõÖ’@∞.
5. Jã¨=~°‚ q"åǨʼnõΩ –– ‰õΩÖÏO`«~,° âßMÏO`«~° q"åǨʼnõΩ J#∞=∞u ÖËHáõ È=@O.
6. Ü«Ú=fÜ«Ú=‰õΩʼnõΩ q"åǨxfl QÆ∂iÛ# ã¨iÜ≥∞ÿ # J=QÍǨÏ# ÖËHáõ È=@O.
7. q"ÕHÍxfl ÃÑOK«ÖxË D<å\˜ q^Œº.
8. 㨇 $uHÍ~°∞Å∞ ¢ãΑ ѨÙ~°∞+¨μÅ q+¨Ü∞« OÖ’ ~Ô O_»∞~°HÍÅ =∂Ѩ^OŒ _®efl LѨÜ∂≥ yOK«@O.
9. q_®‰õΩʼnõΩ JOwHÍ~åxfl K«∂ѨHáõ È=_»O.
10. QÍO^è~Œ fi° q"åÇ¨Ï Ñ¨^uúŒ H˜ ã¨=∂*òÖ’ P^Œ~}
° ÖËHáõ È=@O.

<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 165

11. ‰õΩÅ=º=ã¨,÷ ã¨OѶ∞¨ OÖ’ Z‰õΩ¯= `«‰Ωõ ¯= ÉèÏ"åÅ∞ H˘#™êQÆ@O.
12. |Ǩ˙ q"åÇ¨Ï x¿+^èOŒ QÆ\ Qì˜ Í áê\˜OK«Háõ È=@O.

q"åÇ¨Ï ã¨O|O^è•xfl ‰õΩ^Œ~Û° @OÖ’ ÃÑ^ŒÅÌ ∞ KåÖÏ ~Ú|ƒO^Œ∞ʼnõΩ ÉÏ^èÅŒ ‰õΩ QÆ∞i
J=Ù`«∂ LO\Ï~°∞. ã¨ÑO≤ _», ã¨QÀ¢`.« Jã¨=~°‚ ã¨O|O^è"Œ ∞≥ #ÿ ~Ú|ƒO^Œ∞Å#∞ JkèQqÆ ∞OK«@O
U=∞O`« Hõ+¨ìOHÍ^Œ∞. W=hfl =ÚO^Õ `≥eã≤áÈ`å~Ú. WѨÙÊ_»∞ KåÖÏ Ñ¨@ì}ÏÅÖ’ U
‰õΩÖÏxH͉õΩÅO"å~°∞ q"åÇ¨Ï ã¨O|O^è•Å‰õΩ "ÕkHõefl U~åÊ@∞ KÕã∞¨ ‰õΩO@∞<åfl~°∞. =^è∂Œ =~°∞Å
`«e^¡ OŒ ¢_∞» Å∞ `«y# ã¨O|O^è•ÅHÀã¨O JHõ¯_çH˜ =™êÎ~∞° . JHõ¯_ç"å~°∞ `«=∞=^Œ#Ì ∞#fl iHÍ~°∞#¤ ∞
|\˜ì, "åiH˜ Ѩ~°ã¨Ê~°O ѨiK«Ü«∂Å∞ KÕ™êÎ~°∞. áêsìÖË `«~°∞"åu ã¨O¢Ñ¨kOѨÙÅ∞
H˘#™êyOK«∞‰õΩO\Ï~°∞. =∞^茺=~°∞ÎÅ∞ HÍ"åÅ#∞‰õΩO>Ë LO\Ï~°∞. Wk
x[OQÍ ã¨O`« Ѩ^uúŒ Ö’ ™êQÆ∞`«∞Ok. HÍ|\˜,ì U ~ˆ @∞"å~°∞ P ~ˆ @∞"åi=^ŒHˆÌ
"≥_`» å~°∞. ÉË~åÅ∞ ™êy™êÎ~∞° .
J~Ú`Õ, ÃÑ^ŒÅÌ ‰õΩ Z^Œ∞~“`«∞#fl ÃÑ^ŒÌ ã¨=∞㨺 Hõ\ÏflÅ ã¨=∞㨺. ã¨O`«Ö’
Ѩâ◊√=ÙÅ ÉË~°QÍ_»∞ `å#∞ H˘<Õ@ѨÙÊ_»∞ K≥¿ÑÊ =∂@Å∞"Õ~°∞. `å#∞
J"Õ∞‡@ѨÙÊ_»∞ K≥¿ÑÊ =∂@Å∞ "Õ~∞° . J\Ï¡Qˆ , `«# H˘_»∞‰õΩ¯ ÉèÏ~°º#∞ (`«#
HÀ_»efl) `≥KÛÕ @ѨÙÊ_»∞ K≥¿ÑÊ =∂@Å∞, P ^èÀ~°}˜ "Õ~∞° . `«# ‰õÄ`«∞iH˜
Éè~í #ΰ ∞ (JÅ∞¡x) `≥KÛÕ @ѨÙÊ_»∞ K≥¿ÑÊ =∂@Å∞, P ^≥#· ºO, P =ÚYHõ=oHõÅ∞
"Õ~∞° . `«=∞‰õΩ Hõ@flO ~Ú=fi@O ~Ú+ì̈OÖË#ѨÙÊ_»∞ fã¨∞HÀ=\ÏxH˜ ‰õÄ_®
J~Ú+¨`ì #« ∞ K«∂áêe. =∞~˘Hõ q+¨Ü∞« O Uq∞@O>Ë, –– `å=ÚKÕ¿ã ÉË~O° Ö’ KÒHõQÍ ÅaèOKåe
–– `«‰Ωõ ¯= ^è~Œ Ö° ’ Z‰õΩ¯= Ü≥∂Qƺ`«Å∞#fl"å_»∞ ÅaèOKåe –– JO^ŒOQÍ L#fl"å_»∞, =∞Oz
K«^∞Œ =Ù, L^ÀºQÆO, P L^ÀºQÆO `«fi~°Ö’ ¢Ñ"¨ ∂≥ +¨#∞¡ =KÕÛn, ÅOKåÅ∞ ^ŒO_»∞HÀ=\ÏxH˜
gÖˇ#· n, ‰õÄ`«∞ifl ZH˜¯OK«∞H˘x ¢uѨÊ\ÏxH˜ "åǨÏ#Ü≥∂QÆO L#fl"å_»∂ J~Ú=ÙO_®e.
Pã≤÷ LO_®e, Éè∂í =ã¨u ÖËHáõ È~Ú<å |ã‘ÖÎ ’¡ ã¨fiO`« ~Úà◊√§, ã¨ÖÎ ÏÅ∂ LO_®e. J`«=Î ∂=∞Å∞
~Ú^Œ~Ì ∂° ÖËHáõ È`Õ L`«=Î ∞O. J`«ÖÎ HË áõ È=@O =∞^躌 =∞O. W^Œ~Ì ∂° LO_»@O J^è=Œ ∞O. Jã¨Å∞
P_»∞a_»¤Å∞ ÖËHõáÈ=@O L`«Î=∞O. ÃÑO_ç¡HÍ=Åã≤# P_»∞a_»¤Å∞ ÖËHõáÈ=@O =∞^茺=∞O.
ÃÑO_çH¡ Í=Åã≤ P_»∞a_»Å¤ ∞ LO_»@O J^è=Œ ∞O. `«# ‰õÄ`«∞iH© JÅ∞¡_Hç © ¢áêѨOzHõ Éè’QÍÅ∞
`«Ñʨ , ¢áêѨOzHõ HõëêìÅ∞ LO_»‰Äõ _»^∞Œ . HÍÉ’ÜÕ∞ JÅ∞¡x *Ï`«HÍxfl *’ºu+¨μ¯ÖO`å UHõ¢w=OQÍ
P"≥∂kOKåe. W\Ï¡ J<ÕHõ HÀiHõÅ∞ ֒ѨŠÃÑOK«∞H˘x JÅ∞¡à◊§#∞ "≥^ŒHõ\ÏxH˜
166 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
|Ü«∞Å∞^Õ~∞° `å~°∞. ÉèQí =Æ O`«∞x ã¨$+≤ì ^ŒfiO^•fiÅ`À ‰õÄ_ç#\ì̃^xŒ , HõëêìÅ`ÀÉÏ@∞ ã¨∞MÏÅ∞,
ã¨∞MÏÅ`Àáê@∞ HõëêìÅ∂ LO@∂<Õ LO\ÏÜ«∞<Õ *Ï˝#OLO_»^∞Œ . WHõ `«# H˘_»∞H˜¯ ÉèÏ~°º#∞
(`«# HÀ_»efl) "≥uHˆ @ѨÙÊ_»∞ ^èÀ~°}˜ "Õ~∞° . XHõ¯`Õ ‰õÄ`«∞~Ô · LO_®e. J¢ÉÏè `«$Hõ J~Ú`Õ
L`«"Î ∂≥ `«=Î ∞O. 㨢ÉÏè `«$Hõ J~Ú`Õ =∞^躌 =∞O. JHõ¯K≥ÖO¡ˇ ¢_∞» , Z‰õΩ¯==∞Ok LO>Ë J^è=Œ ∞O.
Hõ@flO J_çy#O`« W"åfie. #QÆÅ∞ ÉÏQÍ ÃÑ\ì̃ ѨOáêe. ÖÏOKè<« åÅ∞ [~°áêe. WO\˜
™ê=∂#O`å ~Ú"åfie. Ñ≤Å¡ JO^Œ=Ú, J}‰õΩ= Hõey J`«Î K≥ÑÊ≤ # Ѩx <À~°∞ "≥∞^ŒÑ‰¨ Ωõ O_®
KÕ¿ã^≥· LO_®e. L^ÀºQÆOKÕã≤ _»|∞ƒ ã¨OáêkOKÕ^`·≥ Õ WOHÍ =∞Ozk. ¢Ñu¨ ѨO_»H¯˜ JÅ∞¡}‚˜
fã¨∞‰õΩáÈ~Ú =ã¨∞"Î åǨÏ<åÅ∞ K«kqã¨∂Î LO_®e. Ñ≤Å¡ `«e^¡ OŒ ¢_∞» Å∞ Ãã`· O« `å=Ú K≥ÑÊ≤ #@∞¡
qO@∂ =∞~åº^ŒQÍ LO_®e. W\Ï¡ LO\Ï~Ú HÀiHõÅ∞.
W@∞=O\˜ kfiq^èŒ =∞#ã¨`Î fi« O HõÅ"åi=Å¡<Õ ã¨=∞㨺Å∞ JkèHOõ QÍ L`«Ê#fl=∞ø`«∂
LO\Ï~Ú. D J*Ï˝#∞ʼnõΩ *Ï˝<À^ŒÜ«∞O J~Ú`Õ `«Ñ¨Ê D ã¨=∞㨺‰õΩ
"≥∂HõOΔ ÖË^∞Œ . ÖË^•, Ü«Ú=`« J~Ú<å =∂~åe. HÍx, ¢Ñ㨠∞¨ `Î O« Ü«Ú= "≥#∞flѨÓã¨
HõÅkHÍ^Œ∞. =∂`å Ñ≤`$« Éè‰í Ωõ ÖÎ Ï¡QÍ LO\Ï~°∞. |Ü«∞@ Zxfl "Õ+Ö¨ <·ˇ å "Õ™êÎ~∞° .
Zxfl JÉèí∞º^ŒÜ«∞ ÉèÏ"åÖ<≥·<å ¢Ñ¨^Œi≈™êÎ~°∞. g~°∞ÖÏ¡QÍ, HÍ~°ºâ◊¥~°∞ÖÏ¡QÍ
=∂\Ï¡_∞» `å~°∞. giH˜ QÆ∞O_≥|Å=Ú, HõO_»|Å=¸ ~Ô O_»∂ LO_»=Ù. ã¨fi`«O¢`«
=ºHÎ̃`fi« O HõÅ"å~°∞ HÍ~°∞. ѨÓ~°fiOÖÏQÍ z#fl=Ü«∞ã¨∞"åÔ~,· Ug∞ `≥eÜ«∞x
"å~°∂ HÍ~°∞. W\˜ì gi=Å¡<Õ J<ÕHõ q"åÇ¨Ï ã¨=∞㨺Å∞ L`«Ê#fl=∞ø`«∞<åfl~Ú.
ÉÏźq"åǨÅ∞, Ju=$^Œú q"åǨÅ∂ ‰õÄ_® PyáÈ~Ú<å~Ú. HÍ|\˜ì
Wq D<å_»∞ ã¨=∞㨺Å∞QÍ ÖË=Ù. ZHõ¯_À, ã¨<å`«#∞Ö’¡ JHõ¯_»Hõ¯_» ÉÏź
q"åǨÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∞<åfl Jq ÖˇH¯õ Ö’xH˜ ~å=Ù. ã¨Q@ Æ ∞ P~ÀQƺO ÉÏQÍ =$kúKO≥ k#O^Œ∞=Å¡
ÃÑ^ŒQÌ Í ã¨=∞㨺Å∞ L`«Ê#flO HÍ=@OÖË^∞Œ . ~°[ã¨fiÅ J~Ú#`«~∞° "å`« [~°∞QÆ∞`«∞<åflÜÕ∞ `«Ñʨ
ѨÓ~°fiHÍÅOÖ’ÖÏQÍ 4, 5 ã¨O=`«û~åňH [~°Q@ Æ OÖË^∞Œ . =$^Œ∞Åú ‰õΩ ÉÏeHõefl ~ÚzÛ Hõ@@ì O
J<Õk ã¨=¸ÅOQÍ<Õ #tOzOk J#=K«∞Û.
D<å\˜H© q^èŒ"å q"åǨÅ q+¨Ü«∞"≥∞ÿ ã¨OѶ¨∞OÖ’ ã¨OHÀK«O HõxÑ≤ã¨∂Î<Õ LOk.
ѨÙ~°∞+¨μÅ q+¨Ü∞« OÖ’ ѨÙ#ifi"åǨxH˜ ã¨OHÀzOK«x"å~°∞, ÉÏeHõÅ q+¨Ü∞« OÖ’ ZO^Œ∞‰õΩ
ã¨OHÀzOKåÖ’ J~°O÷ HÍx q+¨Ü∞« O. W^Õ kfiq^è=Œ ∂Ѩ^OŒ _»O! ÉÏÅq`«O`«∞=ÙʼnõΩ, q^è∞Œ ~°∞ʼnõΩ
‰õÄ_® xs‚`« =Ü«∞ã¨∞û֒ѨŠq"åǨÏO KÕÜ∂« Å<Õ ÉèÏ=O ã¨OѶ∞¨ OÖ’ |ÅѨ_®e. Ü«Ú=‰õΩÖˇ#·
q^èŒ∞~°∞Å∞ q`«O`«∞=ÙÅ#∞ =∂¢`«"Õ∞ q"åǨÏO KÕã¨∞HÀ"åÅ<Õ âßã¨#O Ãã·`«O LO_»@O
J=ã¨~=° ∞x `À™ÈÎOk. W@∞=O\˜ c^Œ^OŒ Ѩ`∞« Å∞O>Ë "åiH˜ Láêkè ™œHõ~åºÅ∞ HõeÊOKåe.
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 167
 Jã¨=~°‚ q"åǨÅ∞ D<å_»∞ K≥^∞Œ ~°∞ =Ú^Œ∞~°∞QÍ [~°∞QÆ∞`«∞<åfl, WOHÍ Z‰õΩ¯= ã¨OYºÅ∞
[~°QÍeû# JQÆ`º« O LOk. =~°É‚ ^Ëè OŒ –– ‰õΩÅÉè^Ë OŒ –– J<Õk =∞# ã¨=∂[OÖ’ ~å[H©Ü∂« Ö’¡
qHõ$`«~°∂ѨO ^•eÛLOk. K«^Œ∞=Ùã¨O^茺Å∞, <åQÆiHõ`« ÃÑiH˜ Jxfl ‰õÄÖÏÖ’¡#∞ =∞Oz
ã¨O™ê¯~°O Hõey#, ã¨^•Kå~°ãO¨ Ѩ#∞flÖˇ#· Ü«Ú=fÜ«Ú=‰õΩÅ∞ `«Ü∂« ~“`«∞#flѨÙÊ_»∞ `«y#
=^è∂Œ =~°∞Å#∞ W`«~‰° Ωõ ÖÏÅ #∞O_ç Z#∞flHÀ=@OÖ’ `«ÑÙ¨ Ê HõxÑ≤OK«^∞Œ .
=∞`åO`«~° q"åǨÅ#∞ ã¨=∞i÷OKÕ ™ê÷~ÚH˜ =∞#^ÕâO◊ ~åÖË^<Œ Õ K≥áêÊe. D QÆ_ä» Ñ·
ѨÙ\˜ì ÃÑiy#"åˆ~ D QÆ_g¤» ∞k =∞`åxfl ã¨ÇÏ≤ OKÕ ã≤u÷ Ö’ ÖË#ѨÙÊ_»∞, D ^Õâßxfl =∂`«$^ÕâO◊ QÍ
ÉèÏqOK«QÆey# ã≤÷uÖ’ ÖË#ѨÙÊ_»∞, ™êOѶ≤∞HõOQÍ#∞, ~å[H©Ü«∞Ѩ~°OQÍ#∂ ‰õÄ_® J<ÕHõ
ã¨=∞㨺Å∞ L`«Ê#fl=∞ø`å~Ú. Hõhã¨O q"åÇ¨Ï q+¨Ü∞« OÖ’<≥<· å ã¨=∂# Ѩ^`úŒ ∞« Å∞ xÜ«∞=∂Å∞
ÖË=Ù. XHõ =∞`«O |ǨïÉèÏ~å`åfixfl ã¨=∞i÷™ÈÎOk. JkèHõ ã¨O`å<åxfl HÍ"åÅO\’Ok.
J@∞=O\˜ =∞`åÅ=Å¡, Ö∫H˜Hõ ÉèÏ"åÅ∞ HõÅ"åi ã¨O|O^è•Å∞ KÕ¿ãÎ J<ÕHõ
™êOѶ∞≤ Hõ ~å[H©Ü∞« ã¨=∞㨺Å∞ ѨÙ@∞ìH˘™êÎ~Ú. "åiH˜ ѨÙ>Ëì a_»Å¤ =Å¡ Ãã`· O«
ã¨=∞㨺Å∞ L`«Ê#fl=∞ø`å~Ú. JO^Œ∞KÕ`«<Õ, W@∞=O\˜ =∞`åO`«~°
q"åǨÅ#∞ qA˝Å∞ J<ÕHõ=∞Ok =ºuˆ~H˜ã¨∞Î<åfl~°∞. ÉèÏ=™ê~°∂ѨºO
ÖËx"åi`À ã¨O|O^è•Å∞ q<åâ◊¿ÇÏ`«∞"Õ! =∞# ã¨=∂[O =∞`åO`«~° q"åǨÅ
™ê÷~ÚH˜, JO`«~å˚fÜ«∞ q"åǨÅ ™ê÷~ÚH˜ Z^ŒQÖÆ ^Ë ∞Œ .
D<å_»∞ HÍÖËrÖ’¡ Ãã‰õΩû q^Œº#∞ É’kèOKåÅx KåÖÏ=∞Ok
JO@∞<åfl~°∞. Ãã‰õΩû q^ŒºHõO>ˇ, Ü«Ú=fÜ«Ú=‰õΩʼnõΩ q"åÇ¨Ï q+¨Ü∞« OÖ’
=∞# ÉèÏ~°fÜ«∞ P^Œ~å≈Å#∞ QÆ∂iÛ# Ѩi*Ï˝#O HõeyOK«@O J=ã¨~O° .
D<å\˜ Ü«Ú=fÜ«Ú=‰õΩÅÖ’ Éè’QÆÖÏÅã¨`« ÃÑiyáÈ~ÚOk. ^è#Œ O LO>Ë ã¨∞YO LO@∞O^Œx
ÉèÏqã¨∞<Î åfl~°∞. L^ÀºQÆOKÕ¿ã ÉèÏ~°º HÍ"åÅx Ü«Ú=‰õΩÅO`å HÀ~°∞`«∞<åfl~°∞. W^Œ~Ì ∂° ã¨Oáêk¿ãÎ
JkèHõ Éè’QÍÅ∞ ÅÉèºí =∞ø`åÜ«∞x! U Ü«Ú=ux ѨÅHõiOz<å ÃÑ^ŒÌ L^ÀºQÆã∞¨ _Î ∞» Éè~í Hΰ Í"åÅx
JO\’Ok. `å#∂ L^ÀºQÆO KÕÜ∂« Åx HÀ~°∞`ÀOk. LÉèÜ í Ú« ʼnõÄ L^ÀºQÍÅ<Õk ZHõ¯_À
`«Ñ¨Ê ™ê=∂#ºOQÍ ÅaèOK«@O Hõ+¨ìO. P_»Ñ≤Å¡Å q+¨Ü«∞OÖ’ "åi `«O¢_»∞Å∞ L^ÀºQÆ
¢Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞, ÃÑo§ ¢Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ Ô~O_»∂ ™êyã¨∂Î LO\Ï~°∞. U H˘kÌáê\˜ L^ÀºQÆ"≥∂
^˘~°∞‰õΩ`«∞Ok. P L^ÀºQÆO KÕ~Úã¨∂<Î Õ P _»|∞ƒÅ∞ =^ŒÅ\ÏxH˜ ~Ú+¨Oì ÖËH<õ ,Õ ã¨O|O^è•Å"Õ@
™êyã¨∂Î LO\Ï~°∞. W\Ï¡ 10, 12 ã¨O=`«û~åÅáê@∞ uiy uiy z=~°‰Ωõ =^è∞Œ =Ù `«Å
<≥i¿ã ã¨=∞Ü«∂xH˜, `å=Ú u~°ã¨¯iOz# ã¨O|O^è•Å=O\˜ =∂=¸Å∞ ã¨O|O^è•ÅˆH
`«ÅXQÆ∞`æ å~°∞. ÃÑO_çÜ¡ Ú≥ Hõ¯ ¢áê=ÚMϺxfl, =Ü«∞ã¨∞Ü≥ÚHõ¯ ¢áê=ÚMϺxfl "å~°∞ QÆ=∞xOK«~∞° .
168 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
=∞# ÉèÏ~°fÜ«∞ "≥"· åÇ≤ÏHÍ^Œ~≈° O, ^è•i‡Hõ ™ê=∂lHõ q+¨Ü∂« Ö’¡ ÉèÏ~åºÉè~í Åΰ ã¨ÇϨ ^è~Œ ‡° K«~} ° O,
Jx QÆ=∞xOK«HõáÈ=@"Õ∞ D J#~å÷ʼnõΩ HÍ~°}O J#Hõ `«Ñ¨Ê^Œ∞. Éèí~°ÎKÕ¿ã Ü«∞[˝OÖ’
áêÅ∞ѨOK«∞HÀ=@O ÉèÏ~°ºÜ≥ÚHõ¯ (Ѩufl, J~å÷OyÜ≥ÚHõ¯) ^è~Œ ‡° O. WѨÙÊ_»∞ ѨÙ~°∞+¨μÅ∞ Ü«∞*Ï˝Å∞
KÕÜ∞« @O ÖË^∞Œ QÆ^•! Jx ¢Ñt¨ flOKÕ"å~°∞<åfl~°∞. ''ã¨fi~°Hæ Í"≥∂Ü«∞*Ë`—« — Jx ã¨fi~°Oæ HÀã¨O Ü«∞[˝O
KÕÜ∞« @=∞<Õk ѨÓ~°fiO LOk. D<å_»∞ Ü«∞[˝O JO>Ë, 'ѨÙ~°∞ëê~°O÷ HÀã¨O KÕ¿ã ¢ÑÜ ¨ ∞« `«flO—
J<åe. ^è~Œ å‡xfl –– PK«iOK«@O, ^è~Œ ‡° =∂~°Oæ Ö’ J~°ã÷ O¨ áê^Œ#, `«^•fi~å HÍ=∞¢áêÑ≤Î Jx
`≥Å∞ã¨∞HÀ"åe. Wk XHõq^è"Œ ∞≥ #ÿ Hõ~‡° Ü≥∂QÆO. nx^•fi~å "≥∂HΔÍxH˜ J~°›`« Åaèã∞¨ OÎ k. J~Ú`Õ,
ѨÙ~°∞+¨μx ^è~Œ ‡° O Uq∞\˜? U^À XHõ L^ÀºQÍxfl, ÖË^• XHõ =$uÎx P¢â~◊ ÚOz <åºÜ«∞OQÍ,
huQÍ J~°ã÷ O¨ áê^Œ#KÕÜ∞« @O, P ^è#Œ O`À ÉèÏ~°ºa_»e¤ fl áÈ+≤OK«@O, Ñ≤Åe¡ fl ^è~Œ ‡° Ѩ~∞° Å∞QÍ,
L`«=Î ∞ áœ~°Å∞QÍ fiÛk^Œ@Ì O J<Õq. Dq^è"Œ ∞≥ #ÿ ã¨fi^è~Œ å‡K«~}° OÖ’ JqhuH˜, J<åºÜ«∂xH˜,
J`åºâ◊‰Ωõ `å=ÙÖË^∞Œ . W^Õ Hõ~‡° Ü≥∂QÆO. Dq^èOŒ QÍ Ñ¨Ù~°∞+¨μ_»∞KÕ¿ã Ü«∞[˝OÖ’
áêÅ∞ѨOK«∞HÀ"åe. q^•º=uÜ≥ÿ∞, Éèí~°Î‰õΩ P`«x L^ÀºQÆ =$`«∞ÎÖ’¡
KÕ^À_»∞"å^À_»∞QÍ LO@∂ 'Ѩufl— ã¨ÇϨ ^è~Œ ‡° Kåi}˜, J~å÷Oy J<Õ Ñ¨^•Å#∞
™ê~°H÷ Oõ KÕÜ∂« e. P<å_»∞ Éèqí +¨º`«∞ÖÎ ’ ã¨fi~°ãæ ∞¨ MÏÅ#∞ HÀi, HõëêìÅ∞ ã¨ÇÏ≤ Oz
Ü«∞*Ï˝Å∞ KÕã≤#>Ë¡, Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’ ã¨∞YOHÀã¨O ÃÑ·#K≥Ñ≤Ê# ѨÙ~°∞ëê~°÷HÀã¨O
¢Ñܨ ∞« `«flO KÕÜ∞« @O ‰õÄ_® Ü«∞[˝"∞Õ ! Dq^èOŒ QÍ `«=∞ ã¨O`å<åxfl L`«=Î ∞
áœ~°∞Å∞QÍ ^è~Œ ‡° =~°∞eflQÍ fiÛk^•Ì=∞x, `«# L^ÀºQÆOÖ’ =$uÎÖ’ J<åºÜ«∞O,
Jqhu, ¢^ÀǨʼnõΩ áêÅÊ_»Ö^Ë xŒ , D q^èOŒ QÍ D [#‡‰õΩ <å =O`«∞ ^Õâ¿◊ ã=
KÕ â ß#<Õ `« $ Ñ≤ Î "å~° ÷ H õ º OÖ’ Hõ Å QÆ @ OHõ O >ˇ 㨠∞ YO U=ÚO@∞Ok?
J<åºÜ«∂i˚`O« `À, Éè’QÆÖÏÅã¨∞Öˇ,· ^è~Œ ‡° ^Œ∂~°∞Öˇ#· "åiH˜ z=~°‰Ωõ q∞yÖËk Jã¨O`«$Ñ≤,Î =∂#ã≤Hõ
"Õ^#Œ , HõëêìÖ!Ë D ã¨`åºxfl ¢QÇÆ Ï≤ OK«@O J=ã¨~O° .
¢ãÅΑ ∞ K«^∞Œ =ÙHÀ"åeûO^Õ! Jxfl K«^∞Œ =ÙÅ∂ K«^"Œ åeûO^Õ! Jxfl L^ÀºQÍʼnõΩ HÍ=Åã≤#
J~°›`Å« ∂ ã¨OáêkOKåeûO^Õ! ^˘iH˜`Õ L^ÀºQÍÅ∞ KÕÜ∂« eûO^Õ! Éè~í ΰ ã¨Oáê^Œ#=Å¡ ã¨O™ê~°O
QÆ_=» HõáÈ`Õ `å#∂ L^ÀºQÆOKÕã≤ ã¨OáêkOKåeûO^Õ! HÍx, H˘O`«=∞Ok ¢ãÅΑ #∞ ''g∞~°∞
L^ÀºQÆO ZO^Œ∞‰õΩ KÕã∞¨ <Î åfl~°∞? g∞ "åiH˜ =¸_»∞"ÕÅ ~°∂áêÜ«∞Å r`«OQÆ^•!—— Jx J_çy`Õ
''WO\’¡ Ug∞`ÀK«Hõ KÕã∞¨ <Î åfl——=∞x, ¢á⁄^Œ∞QÌ _Æ =» Hõ KÕã∞¨ <Î åfl=∞x ã¨=∂^è•#O =ã¨∞OÎ k. D
Ѩ@Éì ¢íè ^∞Œ ~åO¢_‰» Ωõ HÍ<≥fiO@∞Ö’¡ @∞º\’iÜ«∞Å∞ûÖ’ <≥ʼnõΩ 3, 4 =O^ŒÅHõO>ˇ Z‰õΩ¯= ~Ú=fi~°∞.
P ã¨fiÅÊ ã¨Oáê^Œ#HÀã¨O L^ŒÜ∞« O Éè~í ‰Î° Ωõ , Ñ≤ÅÅ¡ ‰õΩ PáêºÜ«∞OQÍ ¢¿Ñ=∞`À uO_≥<· å ÃÑ@ì‰Ωõ O_®,
ã≤\ © |ã¨∞ûÖ’¡ K≥=∞@Å∞ ¢H‰õ Ωõ ¯‰õΩO@∂ =zÛ, ™êÜ«∞OHÍÅO^•HÍ, Éè~í Kΰ `Õ « ‰õÄ_® u#x
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 169
p"å@∞¡uO@∂, ZO^Œ∞‰õΩ D `ÀK«x L^ÀºQÆO KÕã∞¨ <Î åfl~À J~°O÷ HÍ^Œ∞. WO\’¡ Ѩx=∞x+≤H,˜
QÆ∞_»Å¤ ‰õΩ, ã≤\ © |ã¨∞ûʼnõΩ, Ǩϟ@Öò uO_çH˜ JÜÕ∞º Y~°∞ÛňH D ã¨Oáê^Œ# ã¨iáÈ`«∞O^Õ!
WO\’¡<Õ LO>Ë D Y~°∞ÛÅ∞ `«ÑÙ¨ Ê`å~Ú. Ñ≤ÅÅ¡ ‰õΩ =∂`«$¢¿Ñ=∞ Åaèã∞¨ OÎ k. WO\’¡ ‰õÄ~°∞Ûx
‰õÄ_® <≥ʼnõΩ ~Ô O_»∞ =¸_»∞ =O^ŒÅ∞ ã¨OáêkOK«QeÆ Qˆ KÕuѨ#∞Å∞ KåÖÏ L<åfl~Ú. D
WO\˜=^ŒÌ `ÀK«x q^•º=`«∞Å^•fi~å ÅHõΔʼnõΩ ÅHõΔÅ∞ Pi˚ã¨∞Î#fl"å~°∞ #QÆ~åÖ’¡ L<åfl~°∞.
W@∞=O\˜ ¢ãÅΑ =Å¡ x[OQÍ ã¨Oáê^Œ# J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ "åiH˜ J=HÍâßÅ∞ ÅaèOK«Háõ È=K«∞Û
QÆ^•!
Éè∂í QÆi+ì̈ Ѩiq∞u K«@Oì ÖÏQÍ<Õ, WO\˜H˜ XHõ¯ L^ÀºQÆ"∞Õ J<Õ x<å^ŒO ã¨OѶ∞¨ OÖ’
qxÑ≤™ÈÎOk. H˘xfl ã¨O™ê~åÖ’¡ `«e,¡ `«O¢_,ç H˘_»∞‰õΩ, HÀ_»Å∞, ‰õÄ`«∞à◊√§ ‰õÄ_® L^ÀºQÍÅ∞
KÕã∞¨ <Î åfl~°∞. H˘xfl ã¨O™ê~åÖ’¡ Z=iH© L^ÀºQÆO ÖË^∞Œ . L^ÀºQÆO LO>Ë<QÕ Íx ѨÙ~°∞+¨μ_»∞QÍx,
¢ãΑ QÍx, q"åǨÏO KÕã∞¨ H˘<Õ J=HÍâ◊OÖË^∞Œ . W@∞=O\˜ K«@"ì ∞Õ QÆ#∞Hõ
=¿ãΠѨi}Ï=∂Å∞ Z\Ï¡ LO\Ï~Ú? Éè∂í ™êfi=ÚÖ’¡ D<å_»∞ KåÅ=∞Ok
K«@sì `åº q_®‰õΩÅ∞ ѨÙK«∞ÛH˘#fl"åˆ~! "åi "≥∞#ÿ ~°∞ Ñ≤ÅÖ¡ ’Î Ãã`· O« "åiH˜
ã¨O|O^è•Å∞ iHÍ~°∞s¤ `åº LO_»=Ù –– JO^Œi ¿Ñ~°∞g∞^Œ á⁄ÖÏÅ∞ QÆi+¨ª
Ѩiq∞uH˜ ã¨iѨ_Lç O\Ï~Ú HÍ|\˜!ì J\Ï¡Qˆ , WO\˜H˘Hõ¯ L^ÀºQÆ"∞Õ J#flѨÙÊ_»∞
WO\˜ ÃÑ^ŒÖÌ ’¡, H˘_»∞‰õΩÅ∞, HÀ_»à√◊ §, JÅ∞¡à√◊ § ‰õÄ`«∞à◊√§ ÃÑO_çH¡ ÍQÍ<Õ q_®‰õΩÅ∞
fã¨∞HÀ"åe! ÖËHáõ È`Õ L^ÀºQÍÅ∞ LO_»=ÙQÆ^•! J~Ú`Õ, `«~∞° "å`« ѨÙ>Ëì
ã¨O`å<åxH˜ `«e¡^ŒO¢_»∞Å∞ Z=~À "åˆ~ K≥áêÊe. ^èŒ#Og∞k "≥∂A`À,
L^ÀºQÆOg∞k ¢¿Ñ=∞`À `«# ÉèÏ~°ºHÍ^Œx, `«# Éè~í Hΰ Í^Œx, `«# ã¨O`å#O
HÍ^Œx K≥Ñʨ \ÏxH˜ ‰õÄ_® ã≤Q∞Æ Ñæ _¨ ~» ∞° . K«^∞Œ =Ù‰õΩ, =ÚYºOQÍ ¢ãÅΑ K«^∞Œ =ÙʼnõΩ L^ÀºQÆ"∞Õ
Ѩ~=° ∂=kèQÍ LO_»~å^Œ∞ –– J=ã¨~"° ∞≥ `ÿ <Õ Õ `«Ñʨ .
^˘OQÆÅ∞ Ѩ_#ç P~°∞<≥ÅʼnõΩ ‰õΩHõ¯Å∞ "≥Úiy<åÜ«∞@. =∞# Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨=∂[OÖ’
=^èŒ∂=~°∞Å Hõh㨠ÃÑO_ç¡=Ü«∞ã¨∞û KåÖÏ ÃÑiyáÈ~ÚOk. =∞^茺`«~°QÆu ‰õΩ@∞OÉÏÖ’¡
=∞QÆÑÅ≤ "¡ åxH˜ 30 ã¨OII֒Ѩ٠P_»ÑÅ≤ Å¡ ‰õΩ 25 ã¨OII֒Ѩ٠q"åǨÅ∞ KåÖÏ J~°∞^Œ∞QÍ
[~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. ZO^Œ∞KÕ`#« O>Ë LÉèÜ í Ú« Å ^Œ$+≤,ì K«^∞Œ =Ùg∞^Œ, L^ÀºQÆOg∞^Œ, ã≤~÷ "° ∞≥ #ÿ
ã¨Oáê^Œ#g∞^Œ LO_»_»"Õ∞ HÍ~°}O, ¢âßq∞Hõ =~åæÖ’¡ Ãã·`«O =^èŒ∂=~°∞Å Hõh㨠q"åǨÏ
=Ü«∞ã¨∞û 18, 21 HõO>ˇ Z‰õΩ¯=QÍ<Õ LOk. WѨÙÊ_»∞ ¢Ñɨ ∞íè `«fiO K«@Oì KÕã≤ \˜.q.Å∞, ~ˆ _çÜ∂≥ Å#∞
J^Œ~°H˘_»∞`ÀOk. ¢Ñ¨Éèí∞`«fiO ÃÑO_ç¡H˜ QÆi+¨ª=Ü≥∂Ѩiq∞ux x~°‚~ÚOKåeû# ~ÀAÅ∞
=ã¨∞<Î åfl~Ú. ZO^Œ∞KÕ`#« O>Ë, D<å_»∞ 40 ã¨OII~åÅ∞ =~°∞Å∞, 35 ã¨OIIÅ∞ ÃÑ· |_ç#
170 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷
Hõ#ºÅ∞ ‰õÄ_® HõxÑ≤ã¨∞Î<åfl~°∞. =∞# Ѩ^Œú`«∞Å∞ U"≥·<å JuQÍ<Õ LO\Ï~Ú. KÕ¿ãÎ
JuÉÏźq"åǨÅ∞, HÍHõáÈ`Õ Ju¢áœ_è» q=ǨÅ∞! W\ì̃Ñi¨ ã≤`÷ ∞« Ö’¡ áêâßÛ`«º ^ÕâßÖ’¡ ÖÏQÍ<Õ
Jq"åÇ≤Ï`«∞Ö’¡ QÆ~ƒ° áù ê`åÅ∞ ÃÑiyáÈ=K«∞Û Jx "≥^· ∞Œ ºÖË JO@∞<åfl~°∞. =∞#‰õΩ P~ÀQƺO
W=fiÖËx uO_ç ZO`« J#~°÷^•Ü«∞Hõ"≥∂, q"ÕHÍxfl ~Ú=fiÖËx K«^Œ∞=ÙÃã·`«O JO`«\ ˜
J#~°÷^•Ü«∞Hõ"Õ∞!

WO`«=~°‰Ωõ =∞#O q"åÇ¨Ï q+¨Ü∞« OÖ’ 㨇 $uHÍ~°∞Å∞ K≥ÑÊ≤ # qkè x¿+^è•Å#∞ QÆ∂iÛ
`≥Å∞ã¨∞H˘<åflO. =∞# J#∞Éè=í OÖ’ L#fl q+¨Ü∂« Å#∞ K«iÛOK«∞H˘<åflO. WHõ =∞# ¢Ñɨ ∞íè `«fiO
D q"åÇ¨Ï =º=㨉÷ Ωõ ã¨O|OkèOz U U K«\ÏìÅ^•fi~å U U ã¨O㨯~°}Å∞ fã≤H˘x=zÛO^À
‰õÄ_® =∞#O `≥Å∞ã¨∞‰õΩO^•O. ¢Ñ㨠∞¨ `Î « ã¨=∂[O U Ѩ<<·≥ å K«@|ì ^ŒOú QÍ
LO>Ë `«Ñ¨Ê JOwHõiOK«@OÖË^Œ∞. K«@ìO=Åx ÉèíÜ«∞O`À<Õ ¢Ñ¨[Å∞
=º=ǨÏiã¨∞<Î åfl~°∞. ÖËHáõ È`Õ Z@∞=O\˜ ^è~Œ å‡efl J~Ú<å Ju¢Hqõ ∞OK«\ÏxH˜
"≥#∞HÍ_»~°∞. HÍ|\˜ì, =∞# "≥·"åÇ≤ÏHõ =º=ã¨÷Ö’ U ã¨O㨯~°} J~Ú<å
K«@|ì ^ŒOú QÍ LO_»@"Õ∞ =∞Ozk.
=∞# Hˆ O¢^¢Œ Ñɨ ∞íè `«fiO
The Hindu marriage Act 1955, The
Hindu Succession Act 1956, The Hindu Adoption and
maintenance Act 1956 J<Õ K«\ÏìÅ∞, `«~∞° "å`« =zÛ# ã¨=~°}Å^•fi~å
D kQÆ∞= ¿Ñ~˘¯#fl ¢Ñ^¨ •è #"≥∞#ÿ ã¨O㨯~°}Å∞ J=∞Å∞Ö’H˜ =KåÛ~Ú.

(1) UHõÑf¨ fl q"åǨxH˜ Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨=∂[OÖ’ K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ ¢Ñu¨ ѨuÎ =zÛOk. (2)
|ǨïѨffl`«fiO, |Ǩïq"åǨÅ∞ (ÉèÏ~°º LO_»QÍ<Õ) x¿+kèOѨ|_®¤~Ú. (3) Ç≤ÏO^Œ∂ q"åǨÏ
=º=ã¨Ö÷ ’ q_®‰õΩʼnõΩ K«@Ñì ~¨ O° QÍ ™ê÷#O HõeÊOѨ|_»k¤ . (4) ã¨QÀ¢`,« ã¨ÑO≤ _» ã¨O|O^è•Å‰õΩ
ã¨=∞‡u ÅaèOzOk. (5) q`«O`«∞=ÙʼnõΩ, Ѩi`«ºHõÎʼnõΩ, q_®‰õΩbÜ«∞|_ç# ¢ã‘ÎʼnõΩ
ѨÙ#ifi"åǨkèHÍ~°O HõeÊOѨ|_»k¤ . (6) q"åǨxH˜ XˆH*Ïu ÖËHõ LѨ*Ïu ÖËHõ XˆH âßY
J~ÚLO_»#Hõ¯~°ÖË^Œ∞. D K«\ÏìxH˜ ѨÓ~°fiO [iy# ã¨QÀ¢`« 㨢Ѩ=~° q"åǨÅhfl
K«@ãì =¨ ∞‡`åÖ∫`å~Ú. (7) Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, ã≤‰Ωõ ¯Å∞, *ˇ#· ∞Å∞, É∫^Œ∞Åú =∞^躌 [iˆQ q"åǨÅhfl
K«@ãì =¨ ∞‡`åÖ∫`å~Ú. (8) q"åǨxH˜ =~°∞x Hõh㨠=Ü«∞ã¨∞û 18 ã¨O=`«û~åÅ∞, =^è∞Œ =Ù
Hõh㨠=Ü«∞ã¨∞û 15 ã¨O=`«û~åÅ∞QÍ x~°~‚ ÚOѨ|_»k¤ . (D =Ü«∞ã¨∞û x|O^è#Œ ¢Ñ㨠∞¨ `Î O«
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 171
=~°∞xH˜ 21 ã¨OII ~åÅ∞, =^è∞Œ =Ù‰õΩ 18 ã¨OII ~åÅ∞QÍ ã¨=iOѨ|_»k¤ ) D =Ü«∞ã¨∞û HõO>ˇ
`«‰Ωõ ¯= LO>Ë, P q"åǨÏO K«@ãì =¨ ∞‡`«OHÍ^Œ∞ ÃÑQ· Í tHΔÍ~°›O J=Ù`«∞Ok (8) D K«\Ïìefl|\˜ì
q"åǨÏO KÕã∞¨ HÀx Hõ#º‰õΩ, q`«O`«∞=Ù‰õΩ q"åÇ¨Ï q+¨Ü∞« OÖ’ U q^è"Œ ∞≥ #ÿ q=Hõ`Δ « LO_»^∞Œ .
q"åÇ¨Ï ã¨O™ê¯~°O Ѷ֨ Ï<å q^èOŒ QÍ<Õ [~°QÍÅx K«@Oì âßã≤OK«Ö^Ë ∞Œ . ã¨=∞O¢`H« Oõ J~Ú<å
i[¢¿ã+ì #¨ ∞ q"åǨÏ"≥∞<ÿ å XHõ>,Ë D K«@Oì q_®‰õΩʼnõΩ J=HÍâßxfl HõeÊOz<å, D kQÆ∞=
Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ –– =∂¢`"« ∞Õ q_®‰õΩÅ#∞ JOwHõiã¨∞OÎ k ––
(1) Éèí~°Î =ºaèKåi J~Ú#ѨÙÊ_»∞ (2) ‰õΩ+¨μª~Ày J~Ú<å (3) =∞~˘Hõ =∞`åxfl
J=ÅOaOz<å (4) Ñ≤zÛ"å_≥<· å (5) ã¨O™ê~°O =^Œe ã¨<åºã≤QÍ, ɡ~· åyQÍ J~Ú<å (6)
U_»∞ ã¨O=`«û~åÅ=~°‰õΩ Éèí~°Î*Ï_» `≥eÜ«∞HõáÈ~Ú<å (7) ã¨O™ê~°O KÕÜ«∞=Åã≤OkQÍ
<åºÜ«∞™ê÷#O ~ÚzÛ# f~°∞Ê#∞ ~Ô O_»∞ ã¨O=`«û~åÅáê@∞ J=∞Å∞KÕÜ∞« HõáÈ~Ú<å (8) Hõ#ºefl
JѨǨÏiOK«@O, rape KÕÜ«∞@O =ÔQ·~å <Õ~åÅ∞ KÕã≤#"å_≥·<å (9)
ã¨eOQÆ"∞≥ ^ÿ ∞Œè <åxH˜ áêÅÊ_Õ áê`«‰Ωõ _≥<· å, (10) "≥Ú^Œ\ ˜ ÉèÏ~°º ¢|uH˜LO_»QÍ<Õ
=∞~˘Hõ q"åǨÏO KÕã¨∞‰õΩ<åfl (11) Ѩâ◊√¢Ñ¨=~°Î# HõÅ"å_≥·<å q_®‰õΩÅ∞
HÀ~°=K«∞Û.
D Ç≤ÏO^Œ∂ q"åÇ¨Ï K«@Oì =Å¡ =∞# Ç≤ÏO^Œ∂ q"åÇ¨Ï =º=ã¨Ö÷ ’
qѨ"¡ å`«‡Hõ"∞≥ #ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ =KåÛ~Ú. J\Ï¡Qˆ Ç≤ÏO^Œ∂"å~°ã`¨ fi« K«@Oì ^•fi~å
‰õÄ_® ¢ã‘ÎʼnõΩ J<ÕHõ â◊`åÉÏÌÅ∞QÍ ÖËx ¢ã‘ÎʼnõΩ J<ÕHõ"≥∞ÿ# JkèHÍ~åÅ∞
K«@Ñì ~¨ O° QÍ ÅaèOKå~Ú. (1) U ¢ãΑ J~Ú<å Ѩ٢`∞« }˜Q‚ Íx, Ѩ٢uHõ#∞QÍx
^Œ``Ϋ « fã¨∞HÀ=K«∞Û. (WO`«‰Ωõ ѨÓ~°fiO ¢ãHΑ ˜ ^Œ``Ϋ « fã¨∞H˘<Õ JkèHÍ~°OÖË^∞Œ .
P_»ÑÅ≤ #¡ ∞ ^Œ``Ϋ « fã¨∞HÀ=@=¸ ÖË^∞Œ . =∞QÆÑÅ≤ "¡ åxx =∂¢`"« ∞Õ ^Œ``Ϋ « fã¨∞HÀ"åe) (2)
ÃÑO_çH¡ Íx ¢ãΑ Ãã`· O« ^Œ``Ϋ « fã≤HÀ=K«∞Û#∞. q`«O`«∞=Ù ‰õÄ_® ^Œ``Ϋ « fã¨∞HÀ=K«∞Û.
Ö’QÆ_» –– D K«\ÏìxH˜ ѨÓ~°fiO ¢ãHΑ ˜ "å~°ã`¨ fi« Ѩ٠ǨωõΩ¯ LO_ÕkHÍ^Œ∞. D K«@Oì =Å¡
¢ãHΑ ˜ "å~°ã`¨ fi« Ѩ٠ǨωõΩ¯ ÅaèOzOk –– Pi÷HOõ QÍ ¢ãHΑ ˜ ÅaèOz# Q˘Ñ¨Ê JkèHÍ~°O Wk.
"å~°ã∞¨ Å *ÏÑ≤`åÅ∞ <åÅ∞QÆ∞ ~°HÍÅ∞QÍ ~ÚKåÛ~°∞. "≥Ú^Œ\ ˜ Ã+_»∂ºÖ’¡ –– XHõ =ºH˜Î –
‰õΩ@∞O| ÃÑ^ŒÌ – K«xáÈ`Õ `«~∞° "å`« "å~°ã∞¨ Å∞ ¢H=õ ∞OQÍ (1) H˘_»∞‰õΩ (2) ‰õÄ`«∞~°∞ (3)
K«xáÈ~Ú#"åi q`«O`«∞ ÉèÏ~°º (4) K«xáÈ~Ú# "åx `«e¡ (5) JO`«‰Ωõ ѨÓ~°fi"Õ∞ =∞$`«∞_≥#·
H˘_»∞‰õΩ Ü≥ÚHõ¯ Ѩ٢`∞« _»∞ (=∞#∞=_»∞) (6) JO`«‰Ωõ ѨÓ~°fi"Õ∞ K«xáÈ~Ú# ‰õÄ`«∞i H˘_»∞‰õΩ
(^ÒÇ≤Ï¢`∞« _»∞) (7) JO`«‰Ωõ ѨÓ~°fi"Õ∞ =∞~°}O˜ z# ‰õÄ`«∞iÜ≥ÚHõ¯ ‰õÄ`«∞~°∞ (=∞#∞=∞~åÅ∞)

172 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷

W\Ï¡ ¢ãHΑ ˜ "≥Ú^Œ\ ™˜ êiQÍ Pã≤H÷ ˜ "å~°ã∞¨ ~åÅÜÕ∞º ǨωõΩ¯ =zÛOk. (J~Ú`Õ H˘_»∞‰õΩ `«~∞° "å`«
‰õÄ`«∞iH˜ ™ê÷#O W=fi@O J<åºÜ«∞=∞x, H˘_»∞‰õΩáÈ`Õ ã¨=∂# ™ê÷#O ‰õÄ`«∞iH˜ W"åfiÅx
PÖ’K«# LOk. ^Õâ"◊ åºÑÎ̈OQÍ Wk J=∞Å∞Ö’H˜=¿ãÎ Hõ\ÏflÅ ã¨=∞㨺 `«Q∞Æ =æ ÚYO Ѩ@=ì K«∞Û
–– Pã≤÷Ö’ Z\Ï¡QÀ "å\Ï =ã¨∞ÎOk HÍ|\˜ì ^•x<Õ Hõ@flOQÍ Ñ¨iQÆ}˜OK«=K«∞Û.) ÃÑ·
K«\ÏìÅ##∞ã¨iOz "≥Ú^Œ\ ™˜ êiQÍ U ¢ãΑ J~Ú<å `«# Pã≤x÷ , ¢ãΑ ^è<Œ åxfl `«# ~Ú+ì̈O
=zÛ#@∞¡, J#∞Éèqí OK«\ÏxH˜, J=Ú‡HÀ=\ÏxH˜ ǨωõΩ¯ ÅaèOzOk. Wk ã¨∂Å÷ OQÍ D<å_»∞
J=∞Å∞Ö’ L#fl\ì̃ ¢Ñɨ ∞íè `«fi K«\ÏìÅ ã¨fi~°∂ѨO.

ÉèÏ~°fÜ«∞ Ü«Ú=fÜ«Ú=‰õΩÖÏ¡~å! g∞~°∞ q"ÕH=õ O`«∞Å∞. HÍ|\˜,ì WO`«=~°‰Ωõ K≥ÑÊ≤ #

q+¨Ü∂« Å#∞ q=∞i≈OK«∞H˘x, g∞‰õÄ ^ÕâßxH˜ Uk =∞Oz^À x~°~‚ ÚOK«QÅÆ ~°∞.
g∞g∞^Œ<Õ, g∞ ã¨O`å#Og∞^Œ<Õ ^Õâ◊Éèíq`«=ºO P^è•~°Ñ¨_ç LOk. g∞~°∞
PK«iOK«x ^•xx, g∞ ã¨O`å#O#∞O_ç PtOK«Ö~Ë ∞° QÆ^•! JO^Œ∞KÕ`,« g∞~°∞
^è~Œ å‡xH˜ q~°∞^ŒOú HÍ#\ì̃ Ѩ^uúŒ Ö’, g∞~°∞ #_»∞ã¨∂,Î ^Õâßxfl #_çÑO≤ Kåe.
WO^Œ∞Ö’ ¢ãΑ ѨÙ~°∞+¨ q=Hõ`Δ ‰« Ωõ `å=ÙÖË^∞Œ . áêâßÛ`«º ã¨Éºíè `«, =∞# <ÕʼnõΩ,
=∞# h\˜H˜ LѨHiõ OKÕk HÍ^Œ∞. JO^Œ∞Ö’ U^≥<· å =∞Oz LO>Ë ¢QÇÆ Ï≤ ^•ÌO
–– ¢Q∞Æ _çQ¤ Í J#∞HõiOK«@O `«Q^Æ ∞Œ , =∞#^ŒO@∂ XHõ ã¨O㨯 $u ÖËHáõ È`Õ,
~Ú`«~°∞Å ã¨O㨯 $ux J#∞ã¨iOKåeû =ã¨∞ÎOk. =∞#‰õΩ "ÕÅH˘Åk
ã¨O=`«û~åÅ#∞O_ô, JqzÛù#flOQÍ ™êy=ã¨∞Î#fl ã¨O㨯 $u LOk. ^•xx
Ѩi~°HΔ̃OK«∞HÀ"åeû# JQÆ`«ºO LOk P ã¨O㨯 $`Õ =∞# ÃÑ^ŒÌÅ∞ =∞#‰õΩ
~ÚzÛ# `«~Q° xÆ Pã≤.÷ ^•xx =∞#O ã¨∞~°H`Δ˜ O« QÍ =∞# ã¨O`å<åxH˜ ~Ú"åfie.
=∞# PKå~° =º=Ǩ~åÖ’¡ Ö’áêÅ∞O>Ë, HÍÖÏxfl|\˜ì ã¨=iOK«∞HÀ"åeûO^Õ! HÍÖÏxfl|\˜ì
#_»=Hõ `«Ñʨ ^Œ∞. HÍx, HÍÖÏxfl|\ì̃ #_»=@O "Õ~∞° , HÍÅQÆuÖ’ Ѩ_ç H˘@∞ì‰Ωõ áÈ=@O "Õ~∞° .
J#∞ã¨iOK«@O "Õ~∞° , J#∞HõiOK«@O "Õ~∞° Jx ¢QÇÆ Ï≤ OKåe.
=∞# ¢áêp# |∞∞+¨μÅ∞, `«=∞=^ŒÌ K«^∞Œ =ÙH˘#fl t+¨μºÅ q^Œº, Ѩiã¨=∂Ñ≤Î J~Ú#
Ñ≤=∞‡@, "åiH˜ KÕã#≤ Ç≤Ï`«É’^èŒ (D<å\˜ ™êfl`«HÀѨ<åºã¨O ÖÏQÍ) –– <åÜ«∞#ÖÏ~å! g∞
q^Œº Ѩiã¨=∂Ñ≤Î J~Ú#k. HÍ|\˜,ì q"åǨÏO KÕã∞¨ HÀO_ç –– ''¢Ñ*¨ Ï`«#∞ÎO =∂ =º=KÕÛfù ûó
—— ã¨O`å#=∞<Õ ã¨∂¢`åxfl ÉèíQÆflO HÍhÜ«∞HõO_ç. Jx JO>Ë, q"åǨÏO KÕã¨∞H˘x, Ѩ٢`«
ᜢ`å^Œ∞efl á⁄Ok, ^ÕâÉ◊ Híè HΘ ˜ `À_»Ê_»O_ç, Jx J~°O÷ . h=Ù q"åǨÏO KÕã∞¨ H˘x, ã¨`û« O`å<åxfl
<Ài N<å^äŒ "ÕOHõ@ ™È=∞Ü«∂AÅ∞ 173
á⁄O^Œ@O h‰õΩ h ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ ZO`« =ÚYº"≥∂, ^ÕâßxH© JO`Õ =ÚYºO! "åˆ~ ^Õâ◊
Éèqí `«"åºxfl fiÛk^•Ìeû#"å~°∞ HÍ|\˜!ì
=∞~˘Hõ LѨ^Õâ◊O –– ''™êfi^蕺ܫ∞<凢Ѩ=∞^Œó—— ™êfi^蕺ܫ∂xfl =∞~°∞==^Œ∞Ì,
™êfi^蕺ܫ∞=∞O>Ë, ѨÓ~°fiO `«# "Õ^⌠ßY Jx J~°O÷ K≥ÑÙ¨ ÊH˘<Õ"å~°∞. P<å\˜ K«^∞Œ =Ù J^Õ
HÍ|\˜!ì D<å_»∞ J<ÕHõ âߢ™êÎÅ∞ J<ÕHõ q^ŒºÅ∞, J<ÕHõ =$`«∞ÅÎ ∞ L<åfl~Ú. Z=i K«^∞Œ =Ù
"åi ™êfi^蕺ܫ∞O, Z=i =$uÎ"åiH˜ ™êfi^蕺ܫ∞O. HÍ|\˜ì h=Ù h K«^∞Œ =Ù#∞. h =$uÎx
L¿ÑHΔ̃OK«=^Œ∞,Ì Jx ÉèÏ=O.
=∞~˘Hõ LѨ^Õâ◊O –– ''Ü«∂#º#=^•ºx Hõ~å‡}˜ `åx¿ãq`«"åºx <ÀW`«~å}˜——
xO^Œº=ÚÅ∞ HÍ#\˜ì Ѩ#∞Å#∞ =∂¢`"« ∞Õ KÕÜ∂« e. JO>Ë, =∞Oz Ѩ#∞Å#∞ =∂¢`"« ∞Õ KÕÜ∂« e?
=∞OzѨ#∞Åx QÆ∞iÎOK«@O Z\Ï¡? JO>Ë ––
X~°∞ÖËÜ∞« q Ü≥Ú#iOz#
#~°=~° J¢ÑÜ ≤ ∞« =Ú `«# =∞#O|∞#HõQ∞Æ , `å
<˘~°∞ʼnõΩ #q¿ãÜ«∞‰õΩxH˜
Ѩ~åÜ«∞}=Ú Ñ¨~=° ∞^è~Œ ‡° Ѩ^=Œä ÚÅ HÔ Å¡<.£
Z^Œ∞\˜"å~°∞ U ѨxKÕ¿ãÎ h =∞#ã¨∞û‰õΩ Hõ+Oì¨ , ^Œ∞óYO, HõÅ∞QÆ∞`«∞O^À,
P Ѩxx h=Ù W`«~∞° ÅÜ≥∞_» KÕÜ∞« ‰õΩO_® LO_»@"Õ∞ L`«=Î ∞^è~Œ ‡° O.
ã¨=∂[OÖ’ ¢ãΑ ѨÙ~°∞+¨ q=Hõ`Δ á« ÈQÍ, ã¨=∂# ¢Ñu¨ ѨuÎ ÅaèOz,
=∞#"Õ ^ Œ H Íb# "≥ · " åÇ≤ Ï HÍ^Œ ~ å≈Å#∞, =∞m§ =∞# Éè Ï ~° ` « ^ Õ â ◊ O Ö’
áê^Œ∞H˘ÖÏÊeû# Ѩq„`« ÉÏ^躌 `« g∞^Õ! =∞# ^è~Œ å‡xfl, ^Õâßxfl ~°HOΔ̃ Kåeû# ÉÏ^躌 `« g∞^Õ!
''LuÎ+`ª̈ ,« *Ï¢Q`Æ ,« ¢áê=º=~åxflÉ’^è`Œ —« —
''ÖË=O_ç! "Õ∞Ö’¯O_ç! ¢â+ı μ¨ Öª #·ˇ "åi=^Œ‰Ì Ωõ "≥o§ *Ï˝<åxfl á⁄O^ŒO_ç.——
ã¨fiã≤Î

174 =∞# q"åÇ¨Ï =º=ã¨÷