Professional Documents
Culture Documents
ЛЕКЦИЯ
ЛЕКЦИЯ
ДӘРІС КЕШЕНІ
(ТЕСТІЛЕРМЕН ЖӘНЕ ӨЗІН-ӨЗІ ТЕКСЕРУ ҮШІН СҰРАҚТАР)
Алматы, 2020
Дәрістік сабақтар
Сақтандыру белгілері:
1.Төтеншелігі – ол сақтандыруды белгілі бір қоғамдық өндірісті қорғаумен
байланыстырады.
2.Тұйықтылық – сақтандырушымен неғұрлым үлкен көлемде территориямен
сақтандырылған обьектілер алынса, соғұрлым сақтандыру саласын қайта бөлу тиімді
болады.
3.Шығындардың өтілімділігі – сақтандырушылар арасында шығынды болу зиян
шеккендер саны әрқашан сақтандырылғандар санынан кем болатындыққа негізделген.
4.Қайтарымдылық – салынатын төлемдер көрсетілген территория масштабында орташа 5
жыл.
Сақтандыру қызметтері:
№ Жеке өндіріс деңгейінде Бүкіл халықтық өндіріс деңгейінде
Сақтандыру принциптері:
-Сақтандыру іс-әрекеті эквиваленттілік және абайсыздық принциптеріне негізделген.
-Эквиваленттілік принципі – сақтандыру компаниясының табыстары мен шығыстары
арасындағы тепе-теңдікті талап етеді.
-Сақтандыру компаниясы банкротқа ұшырамас үшін, оның түсімдері шығындарымен
балансталуы керек.
-Сақтандыру сомаларының төленуі
-Сақтандырукомпаниясының шығындары
Сұрақтар:
1.Сақтандыруда қолданылатын негізгі ұғымдар мен терминдер.
2.Сақтандыруды сыныптаудың қажеттілігі.
3.Сақтандыру сыныптамасының негіздері.
4.Сақтандыру обьектісі және қауіп түрі бойынша сыныптамасы.
5.ҚР-ғы сақтандыру сыныптамасы: саласы, түрлері, сыныптары.
6.Міндетті әлеуметтік сақтандыру және оны жүргізу жағдайлары.
7.Әлеуметтік және жеке сақтандырудың жалпы белгілері.
8.Сақтандырудың нысандары және әдістері.
Сұрақтар:
1.ҚР сақтандыру заңының дамуы және қалыптастыру этаптары.
2.18.12.00. ҚР «Сақтандыру қызметі туралы» ҚР заңының негізгі ережелері.
3.Қазіргі нерықтық жағдайда 18.12.00. ҚР «Сақтандыру қызметі туралы» ҚР заңының
пайдалану әдістері және тәсілдері.
4.Сақтандыру қызметі реттейтін заңды және нормативті актілер.
Сұрақтар:
1.Сақтандыру қызметінің ұйымдастыру құқықтық формасы.
2.Сақтандыру компаниясының жұмысын ұйымдастыру.
3.Сақтандыру ұйымдарының құрылымы.
4.Сақтандыру компанияларының қызметінің экономикалық негізі.
5.Сақтандыру компаниялардың басқарудың негізгі принциптері.
6.Сақтандыру қызметін ұйымдастыру.
Сақтандырушы.
Міндеттенеді:
1.сақтанушыны сақтандыру ережелерімен таныстыру
2.сақтанушымен сақтандыру жағдайына тәуекелді төмендету,төмендету өткізген жағдайда
не әрекеттегі құнын ұлғаю жағдайында сақтандыру келісім шарты бойынша қайта жасау
3.сақтандыру жағдайы кезінде заң бойынша белгіленген мерзімде сақтандыру төлемдерін
жасау.
1.келтірілген мүлікке зиянды ұлғайтылуымен азайтылуы үшін сақтандыру жағдайы
кезінде сақтандырушымен жасалған, шығындарды өтеу; егер ол сақтандыру тәтібімен
қарастырылған болса;
2.КР заңымен қарастырылған жағдайлардан басқа, сақтанушы мен оның мүліктік ереже
туралы мәләметтерді жария етпеу.
3.сақтандыру келісім шартында сақтандырушының басқа да міндеттері қарастырылуы
мүмкін.
Құқығы бар:
1.сақтандырылған обектінің жағдайын тексеру, сонымен қатар оған сақтанушы мен
сақтандыру обектісі туралы мәліметтерді хабарлаумен сәйкес
2.азаматтық жауапкершілікті сақтандыру кезінде сақтандырушы 3 тұлғаларға келтірілген
зиянды өте туралы келісімдерде сақтанушыға ұсынуға құқығы бар
3.сақтандырылған обектіні қорғауға және сақтауға қатысу;
4.абандонға сақтандырылған обектінің толық көлемінің өтелуін төлегеннен кейін.
Абандон, яғни одан сақтандыру сомасын толық көлемде алу мақсатымен сақтандырушы
пайдасына сақтандырылған мүлікке сақтанушының өз құықтарынан бас тарту.
5.келісімшарт міндеттемелерін орындаудан бас тарту, немесе зиянды өтеу шартын өзгерту
немесе сақтандыру сомаларын төлеу.
-тәуекел деңгейі туралы талқылау үшін маңызы бар жағдайлар туралы дұрыс емес
мәләметтерді, егер сақтанушы хабарласа;
-егер сақтанушы сақтандырушыны тәуекелдің өзгерістері туралы мәлімдесе;
-егер сақтанушы белгіленген тәтіппен сақтандыру жағдай туралы сақтандырушыға
мәлімдесе
-егер сақтанушы зиян мөлшерін анықтау үшін қажетті құжаттарды ұсынбаса
-егер сақтанушы зиянның туындауына немесе оның мөлшерінің ұлғаюына әкелген зиянды
азайту немесе орнына келтіру үшін шаралар қолданданбаса.
Сақтандыру келісім шартын тоқтату.
Сақтандыру келісім шартын тоқтатқан кезде негізгілерін айыру қажет, олар болашақ
ликвидацияланады.
Сақтандыру келісім шарты болашақта әрекетсіз деп танылады:
1.Сақтандыру келісім шартының әрекетілігінің мерзім өткенде;
2.сақтандырушы мен сақтанушы алдында сақтандыру келісім шарты бойынша толық
көлемде міндеттемелер орындалады.
1.Сақтандыру келісім шарты бойынша белгіленген мерзімде сақтанушы мен сақтандыру
жарналары төленбегенде.
2.заңды тұлға болып табылатын сақтанушының ликвидациясы болды немесе егер басқа
тұлға мен сақтанушының өзгеруі болмаса жеке тұлға болып табылатын сақтанушы өлімі.
1.Заңмен қарастырылған тәртіпте сақтандырушыда ликвидация болды.
2.Сақтандыру келісім шарты әрекетсіздігі сотпен шешілсе.
3.КР заң актілерімен қарастырылған басқа жағдайларда.
4.Екі жақы келісім бойынша сақтандыру келісім шарты тоқтатылуы мүмкін.
Сақтандыру келісім шартына отырғаннан бастап әрекетін егер:
1.Сақтандыру жағдайы басталғаннан кейін сақтандыру келісім шарты жасалады.
2.Сақтандыру обьектісі болып жекешелендіруге жататын мүліа табылады.
3.Сақтандыру келісім шартын әрекетсіз болып сотпен шешілді.
4.Сақтанушы сақтандырудың обьектісі ретінде мүліктік сақтандыруда бұл қатынастар
келесідей формада болуы мүмкін:
-меншіктік құқығы мүлікті жалға алу құқығы;
-уақытша сақтауға, қайта өңдеуге бөтен біреудің мүлкіне жауапкершілік.
Мүліктік сақтандыруда, сақтандыру қызығушылығы мүлік құнымен шектелген. өмірді
сақтандыруда сақтандыру қызығушылығы шектелмеген, әр адам өмірді сақтандыруда
шектелмеген қызығушылық білдіреді, сондықтан оны кез келген салаға сақтандыруы
мүмкін, бірақ сақтандыру жарналарын төлесе. Сақтандыру қызығушылығының принципі
шектеулі болуы мүмкін: көптеген елдерде басқа тұлғаларды сақтандыруға тиым
салынады. Өмірді сақтандыруда кезкелген сақтандыру қызығушылығымен түрлері бар,
солайша кредитор өмірде өзінің қарызгерінен шектелген сақтандыру қызығушылығын
алады.
Жоғарғы адалдық принципі. Сондықтан принципте мұратта барлық іс операциялары
жүзеге асырылуы қажет, яғни ол алданушылықтың және оның мүдделерін білдіреді.
Сақтандыруда тек сақтанушыға ғана сақтандыру хаты туралы барлық фактілер белгілі.
Өтеу принципі зиянды өтеудің 4 тәсілі:
1.ақшалай өтелісі.
2.Ремонт
3.Алмасу;
4.Қайта құру.
7 -дәріс. Актуарлық қызмет.
Сұрақтар:
1.Экономикалық зерттеулердің жеке сақтандыру обьектісі ретінде оның
классификациясы.
2.Жеке сақтандырудың негізгі категориялары: сақтандыру қатынастарының субьектілері,
сақтандыру тәуекелдері түрлері.
3.Ұзақ мерзімді жеке сақтандырудың түрлері.
4.Жеке сақтандыру бойынша өтеу және сақтандыру салаларын анықтау және төлеу.
Өмірді сақтандыру бойынша және оның нормативтік құқықтық базасының қызметін
сақтандыруда ұйымдастыру.
Жеке сақтандыру халықтың әлауқатын қамтамасыз ететін маңызды қаржылық
механизімі болып табылады. Жеке сақтандыру хаты адам өмірімен байланысты тәуекел.
1.Өлім тәуекелі
2.Сырқау тәуекелі
3.Аяқ асты жағдайларының тәуекелі
4.Кәрілік бойынша еңбек қабілеттілігін жоқалту тәукелі.
ҚР лицензиялау шарты бойынша жеке сақтандырудың сақтандыру жүйесінің
қалыптастыратын 3 саласы бар. Өнерді сақтандыру Англия 17 ғ.
Қазіргі жағдайларда өмірді сақтандыру келесідей жағдайлар бойынша
сақтандырушының міндеттерін білдіреді:
1.Адамды кәрілікте қамтамасыз ету және еңбек қабілеттілігін жоғалту кезінде.
2.несиенің ең алдымен ипотекалық несиені қамтамасыз ету.
3.Балалардың білім алуына төлеу үшін қаражаттарды жинау немесе олардың кәмелеттік
жасқа жектен кезде оларға қаржылық қолдау көрсету үшін.
Аннуитеттер түрлері:
1.қарапайым аннуитет (классикалық) сақтандырылған бір жолғы сыйақы төлегенде
жылдық сыйақы өмірлікке беріледі. Егер сақтанушы ерте қайтыс болса, қалған қалдық
сақтандырушыда қалады. Егер сақтандыру соммасы сақталса (сақтанушы тірі болса)
сақтандырушы ол өлгенше еөрсетілген сомманы төлейді.
2.Шегерілген – мұнда келісімге қол қойылғанда қол қою мерзімі және аннуитетті төлеу
ара мерзімі белгіленеді, яғни рентаны төлей бастауды.
3.Дереу аннуитет, бұл сақтандыру келісімде рентаны нақты күнге дейін Кепілденген
аннуитет келісім бойынша өмірлік рента өмір бойы төленеді немесе кепіліденген уақытқа
дейін өтеледі,қайсысы ұзақ болуына қарай.Егер қаржы алушы уақыттан ерте дүниеден
өтсе,қалған қалдық ұрпғына беріледі.
4.Капиталды сақтау аннуитеті келісім бойынша сақтанушы немесе мұрагері берілген
сыйақыны премия түрінде бәрі –бір алады.Егер төленген сомма берілген сыйақыға тең
болса, қалған қалдық мұрагерлеріне беріледі.
5.Сақтандыру келісімін сатып алу құны.
Сатып алу құны- бұл ақшалай сомма, сақтандырушының белгілі –бір себеп бойынша
сақтандыру келісімін үзем дегені үшін дайын сомма болып табылады.
Сатып алу құны сақтандыру құнынан кем болады.Негізінен полистік артында сақтандыру
бағасынан гарантиялық құны көрсетіледі.
Сақтанушы қызмет ету мерзімінің әр кездерінде сатып алу құнының 90% дейін аванс
немесе қарыз ала алады.
Жеке сақтандыру келісімі.
Жеке сақтандыру келісімі басқа сақтандыру келісімдерінен келесі 3 аспенті бойынша
айырылады:
1.Жеке сақтандыру келісімі –ұзақ мерзімде,созылыңқы қызмет мерзімді болады;
2.Жеке сақтандыру келісімі –шығынды өтеу келісімі,мұнда барлық құны
көрсетіледі.Өмірді сақтандыру келісіміне төлеу бойынша шектеу жоқ, барлық келісімде
келтірілген төлемдер бойынша сақтандыру төлемдері жүреді.Тек бір ғана шектеу алынып
отыратын сақтандыру соммасының сақтанушының сақтандыру сыйақысын төлей алуы.
3.Өмірді сақтандыру келісімінде сақтандырушы сақтандыру жағдайының алдын ала
құнын біледі,және де нақты сақтандыру жағдайының уақытын,өмір сүру және өлу
уақытын "х"уақытын немесе "х+n" уақытына жетуді статистикалық таблицадан біледі.
4.мір таблицасын қолданғанда сақтандыру сыйақыны есептегенде барлық жағдайлар
қаралады,бұл есептеулер сыйақы көлеміне әсер етеді. Сақтандыру тарифін есептеуде
антуарий келесі мәселелерді шешуі тиіс:
1.Территория мен келісім түріне қарай,өлім деңгейі кестесінің қайсысын алуды шешуі
тиіс.Өмірді сақтандыруда әйелдерге ер адамдарға қарағанда жоғаралау зейнетақы
аннуитеттер қолданылады.Дереу сақтандыруларда ер адамдарға көп қолданылады;
2.Процент вставка динамикасын және инвистициядан кіріс деңгейін болашаққа болжау;
3.Сақтандыру көмегінің ағымдағы және болашақ шығындарды қарастыру.
4.Рисктердің сұрыптаруын жүргізу;
5.Әр типтегі полис, жастағы,уақыттағы келісімнің сыйақы есебінің жағдайын дайындау.
6.Медициналық сақтандыру мен оқыс жағдайлардан сақтандыруда сақтанушының
мамандығы,ауруының тарихы және мұрагерлері ескеріледі.
7.Сақтандыруды қабылдау және андеррайтинг
Сақтандырушы келісім түрлері бойынша 4 түрлі шешім қабылдай алады:
1.Қарапайым жағдайдағы сақтандыру рисктерін қабылдайды.
2.Келісімге келуден бастарту
3.Үлкен сыйақы үшін үлкен рисктерді қабылдайды.
4.Тәеукелді қабылдауға болады кепілдемені аз алып, жағдайды төмендету келісімді
жүреді.
5.Сақтандыру сомманы және төлеу келісімін төмендету
6.Сақтандырушының жасын жалған көтеруі;
Сұрақтар:
1.Мүліктік сақтандырудың экономикалық және қаржылық мағынасы.
мүліктік сақтандырудың түрлері,тарифтері.
2.Мүліктік сақтандыруды төлеуді ұйымдастыруы мен ережелері.
3.Регресивті рисктер
4.Заңды және жеке тұлғалардың мүлікті сақтандыру ерекшеліктері
5.Андеррайтинг стратегиясы
Автокөліктерді сақтандыру.
Осы сақтандыру түріне заңды және жеке тұлғалар қатыса алады. Автокөлікті
сақтандыру сақтандырудың ерікті түріне жатады.Ұйым,заңды тұлға,автокөлікті
сақтандырады,тепе-теңдікте болады, кейде уақытша мерзімге,кейде жасалынған лизинг.
Сақтандыру объектісі әртүрлі өзіндік автокөліктерде болуы мүмкін,мемлекеттік тіркеуге
жатады.Автокөлік барлық түрлері сақтандырылады.Осы сақтандыру жағдайлары КАСКО
объективті түрде автокөлік жиынтығы заводта жасалады.Біздің отандық
сақтандырушылар,әдетте, КАСКО сақтандыруын ұсынады және толықтырылған
жабдықтау бір жиынтықта сақтандырылуы керек,автокөлікте орналасқан және автокөлікті
келесі қағида бойынша сақтандырады:
1.Жаңа жағдайда толығымен осы соммада бағаланады.Нарықтық баға келісім кезінде
қойылады.
2.Есеп индексі автокөлікті қорғау үшін пайдаланады.
3.Уақытша алынған автокөлікке жауапты сақтандырушы алынған ұйымға жүктеледі.
4.Төленбеген төлем екі жаққа теңдей жүктеледі.Келісім,осы төленген сақтандыру
өтемі,толық емес түрде,өзінің іс-әрекетінің аяғына дейін сақтап,өзара сақтандыру
соммасы мен сақтандыру төлемі келісілген уақытына дейін жүргізіледі.
Тәукелдер(риски), сақтандырылатын автокөліктер, сақтандыру келісім-шарттарына
көбіне ұрлау тәуекелдері жатады.
12-дәріс. Азаматтық-құқық жауапкершілігінің сақтандыруы (АҚЖС)
Мақсаты: экономикалық және сақтандыру жауапкершілігін анықтау, бекіту және оқу.
Сұрақтар:
1.“Жалпы сақтандыру” саласына жататын жауапкершілік мағынасы және
сақтандыруының мәні.
2.Өз ерікті және міндетті жауапкершілік сақтандыруының негізгі түрлері
3.Транспорттық жабдықтар иелерінің АҚЖС классификациялық белгілері және
спецификалық ерекшеліктері.
4.Транспорттық жабдықтар иелерінің АҚЖС негізгі шарттары
5.Ауыл жүк тасушылардың жолаушылар алдындағы АҚЖС негізгі шарттары
6.Аудиторлар АҚЖС негізгі шарттары
7.Нотариус АҚЖС негізгі шарттары
7.Туроператорлар және турогенттер АҚЖС негізгі шарттары
o Сақтандырушы
o Жәбірленуші
Жауапкершілік сақтандыруы
Жауапкершілік сақтандыруы – бұл 100 жылдан асқан сақтандырудың жаңа саласы.
Жауапкершілік сақтандырудың дамуы қолдан – қолға өтіп, ҒТП – ның дамуымен сәйкес
келеді. Сақтандырушыға да, жәбірленушіге де жауапкершілік сақтандыруды маңызды
мағынаға ие, өйткені, үшінші тұлғаға зақым тиген. Жағдайда сақтанған тұлға зақым
өтемін өздігінен төлемейді, ал ол үшін сақтандырушы төлейді.
Жәбірленуші осы жағдайда өтемсіз қалмайды, бірақ оны сақтандыру компаниясынан
алады.
Мемлекетке бұл сақтандыру түрінің дамығаны тиімді өйткені залал өтемін
сақтандырушы төлейді, сақтандырылған және жәбірленуші тұлға сол қалпында, сол
игілікті тұрмысында қалады.
Жауапкершілік сақтандыруы, сала ретінде өзінің бастауын 1875 ж. алады бұл жылы.
Неміс К.Т. Мольт салалардың нақты бөлінісін жүргізді. Жауапкершілік
сақтандыруының дамуына қазіргі кезде көп фактор көмектеседі:
-Халықтың әл-ауқатының өсуі
-Заң шығарушы негіздің тұрақты өсуі
-Ғылыми – техникалық прогресс
Халықтың ұтқырлығының өсуі
Бүгінгі таңда Батыста жауапкершілік сақтандыруды қозғалысқа бай, дамуы кең саланың
бірі болып табылады, онда ерекше орынды автоазаматтық жауапкершілік алады.
Жауапкершілік сақтандыруды мүліктік сақтандырудан және жеке сақтандырудан
ерекшеленеді. Егер мүліктік. Сақтандыру затты сақтандырса, бағасы бәрімізге мәлім және
залал шамасы осы бағадан аспайды, жауапкершілік сақтандыру кезінде алдын ала залал
кімге тиетінін және оның шамасы айтылмайдынақты нақты айтқанда мүлік сақтандыруды
қандай да бір нақты затты сақтайды, ал жауапкершілік сақтандыруды адамның әл-ауқатын
түгелмен сақтайды.
Жеке сақтандырудан жауапкершілік сақтандырудың айырмашылығы –сақтану
соммасы жауапкершілік сақтандыруда залал сақтандыруы
Жеке сақтандыруы- бұл мүмкін болатын 3 тұлғаға тиетін залал жағдайының
сақтандырылуы.
Бірақ сақтандырушы тек сақтану сомасы мөлшерінде ғана жауап береді, ал
сақтандырылуға тек азаматтық жауапкершілік жатады, ешқашан қылмыстық
жауапкершілік сақтандырылмайды.
Қандай да бір залал тиген жағдайда талапты тікелей жәбірленушілер ғана айта алады,
жанама жәбірленушілер талап
қоюға ешқандай құқықтары жоқ.
Талаптар қою үшін қажет:
1. кінәнің болуы немесе құқыққа қарсы әрекет немесе бұзушының әрекетсіздігі
2. залалдың бар болуы
3. 1 және 2айтылғандардың арасындағы байланыстың болуы, болу керек
Залал кез кеоген формада білдірілуі мүмкін:
1. физикалық (өлім, мүгедектік, уақытша еңбеккеқабілетсіздік, эмоциялық немесе
эстетикалық залал)
2. адамгершілік
3. материалдық (толық немесе бөлшектеп құрту және де заңсыз жабдықтарды шығындау);
Қаржылық залал-бұл болашақ кірістен, түсімнен, пайдалану құқығынан айырылу.
Үзгілік залал – азаматтың жеке мүліктік емес қасиеттерін бұзатын әрекет (жекебастың
атағы, құрмет және жақсы ат, іскерлік бедел, авторлық құқық және т.б.)
Кінә -қазір көпшілік жағдайларда сақтандыру барысында кінәні дәлелдеу қажет емес,
бірақ маңызы сұрақтар бойынша зиян келген тұлға кінәні дәлелдеу қажет. Әдетте тәртіп
бұзған тұлға тарапынан қарсы әрекет шешімі қабылданады.
Себептілік байланыс қандайда бір тұлғаның жәбірленуші өздігінен әрекеттсіздігінің
қорытындысында. Өзіне залал тигендігін дәлелдеу керек.
Маңызды ерекшелігіміен сақтандыру жағдайын реттеу сақтандырушы мен
жәбірленушінің арасындағы тікелей баланыс болып табылады.
Сақтандырушы
-Залал сақтандыру
-сыйлығы
-талап сақтандыру
Жәбірленуші
Сақтанушы
-өтемі
-тікелей байланыс мүмкіндігі
Азаматтық жауапкершілік сақтандыруы әрбір елде өзінің азаматтық жауапкершіліктің
түрінің классификациясы және барлық жауапкершілік сақтандыру өзерігімен.
Автоазаматтық жауапкершіліктің сақтандырылуы
Әлемде жыл сайын жол-транспорттық уақиғадан адамдар жарақаттар алады,
автокөлікке және жүкке залал тиеді. Барлық Әлемде қаржылық ауыртпалықтар.
Сақтандыру компаниясына жүктеледі. Автоазаматтық жауапкершіліктен сақтандыру
жағдайы 3 түрде болуы мүмкін.
1. адамдардың денсаулығына және өміріне залал тигізумен сақтандыру жағдайы;
2. тек материалдық залалды қабылдаумен сақтандыру жағдайы;
3. Адам құрбандығымен, материалдық залалмен сақтандыру жағдайы.
Автоқұқықтық жауапкершіліктің сақтандырудың барлық дамыған елдерде және кейбір
таяу шетелдерге ең міндетті түрі болып табылады, яғни, барлық
автотранспорт жабдықтардың иегері, заң бойынша, өзінің жауапкершілігін транспорттық
жабдықтың иесі ретінде сақтандыру міндетті.
Транспорттық жабдықтың иесі транспорттық жабдықтың қақтығысы кезінде тиген
зиянына жауапты: азаматтар айналадағыларға қаупі бар жоғарғы қызметпен байланысты
заңды тұлғалар және азаматтар жоғарғы қауіптің көзімен тигізілген зиянның өтемін өтеуге
міндетті. Зиян өтемін өтеу меншік құқығында шаруашылық енуде, оперативтік басқаруда
және заңдық негізде жоғары қауіптің көзін меңгерген заңды немесе физикалық тұлғаға
жүктеледі. Осындай жағдаймен, шын мәнінде сақтандырушы және сақтанушы өз
еріктерімен 3 тұлғаға тигізген зияны үшін сақтандыру шартын бекітеді.
Өзінің автоазаматтық жауапкершілігін сақтандыруға қабілетті заңды және физикалық
тұлғаларға болады. Егер шарт заңды тұлғамен бекітілсе, онда оның әрекеті берілген
транспорттық жабдықтармен басқаруға жіберілген барлық тұлғаларға айтылады.
Физикалық тұлғаның шарты бойынша транспорттық жабдықты сенім қағазы арқылы,
басқарып жүрген тұлғаның автоқұқықтық меншік жауапкершілігі сақтандырылған болып
табылады. Сақтандырудың шарты бойынша сақтанушы көрсетілген лимит құқықтық
жауапкершіліктің мөлшерінде (залал жауапкершілігі) өтемін өтеуге міндетті.
Сақтандырушы, заң күшінде, 3 тұлғаның денсаулығына, өміріне, мүлкіне тиген зияны
үшін орнын толтыруға міндетті.
Автоқұқықтың жауапкершіліктің сақтандыруының
объектілері транспорттық жабдықтың қақтығысуы кезінде тиген 3 тұлғамен зиянының
жәбірленушінің шығысының орнын жабумен байланысты заң шығарушы ҚР
сақтандырушының мүліктік көзқарасына қайшылық емес болып табылады.
Транспорттық жабдықтың қақтығысуымен және өзімен бірге алып кететін байланыстылар
сақтандырылған жағдайлар сәттермен болып табылады:
-еңбекке қабілеттіліктің шығыны, жәбірленушінің өлімі
-3 тұлғаға кіретін мүлікті жоғалту немесе бұзу
ҚР сақтанушылар сақтандырылмаған сәттер деп санайды мыналарды:
1.Жанұя мүшесіне келтірілген залал;
2.Оларда жұмыс істейтін тұлғаларға немесе транспорттық жабдық қақтығысында
табылған тұлғаларға
3.Сақтандырушының немесе оның жетекшілерінің дөрекі байқаусыздықтарымен, және де
жабдық қақтығысының , өртке қарсы қорғаныс ережесін, жарылғыш және қауіпті
жабдықтарды сақтау ережесін бұзуы.
4.Транспорттық жабдықты оқытуға қойылған пайдалану, жарыстарға және раллиға
пайдалану, және беріктікке тексеруге пайдалану;
5.Игерілмейтін күш және стихиялық бедствие;
1.Әскери әрекеттер, азаматтық бойсұнбау и массалық тәртіпсіздіктер;
2.Конфискация, бостандығынан айыру және басқа білікті басқару;
3.Ядерлық энергияның әсері, уландырғыш заттардың әрекеті және т.с.с.
Сақтандырушы және сақтанушы сақтандыру шартын бекітер алдында сақтандыру
жағдайларының тізбесін анықтайды, сақтанушы. Қай кезде сақтандыру өтемін өтеуге
міндетті екенін білу керек. Сақтандыру өтемі сақтандырушының өтініші негізінде аралық
немесе азаматтық соттың шешімі негізінде, сақтандыру жағдайын дәлелдейтін құжаттар
негізінде төленеді. Сақтандыру өтемінің мөлшері залал тиген және оның салдары туралы
факт құжаты негізінде және де анықтама есебімен, шоттардың, басқа құжаттардың
есебімен (шыққан шығындарды растайтын) төленеді. Сақтандыру өтеміне сақтанушылар
мыналарды енгізеді:
1. жәбірленушінің денсаулығына әсер еткен зақым салдарынан еңбек қабілетін
жоғалтқан кездегі айрылған жалақы;
2. денсаулықты қалпына келтірумен байланысты толықтауыш шығыстар;
3. жәбірленушінің асырауында болған тұлғаға келген жалақының бөлігі;
4. жерлеуге кеткен шығыстар;
5. мүлікке тиген залал.
Батыста және бізде де заң жобасымен гарантиялық фондтың, құрылуы
қарастырылуда, оннан адамдар белгіленбеген транспорттық жабдықтан зиян көргенде
орнын толтыруға өтем ала алады.
Бұл гарантиялық фондқа әрбір, сақтанушы өзінің автоқұқықтық жауапкершілігін
сақтай отырып, жиналған
сақтандыру жарнасының белгілі пайызын шығарады.
Батыс елдерінде бұл сақтандырудың түрі жеке тұлғаның сақтандырылу сферасында
қарастырылады және өзіне келесі түрлерді қосады:
1.жанұя басшысының азаматтық жауапкершіліктің сақтандырылуы, бұл жағдай жанұя
басшысы барлық жанұя мүшелері үшін сақтандырылуына негізделеді.
2.Аңдар иесінің азаматтық жауапкершілігін сақтандыру
3.Үйлесінің азаматтық жауапкершілігін сақтандыру
4.Ластанған сулар үшін азаматтық жауапкершілігін сақтандыру
5.Құрылыс кезінде тапсырушының азаматтық жауапкершілігін сақтандыру
6.Жеке құрал иесінің азаматтық жауапкершілігін сақтандыру
7.Аңшының азаматтық жауапкершілігін сақтандыру
Заңды тұлғаларды сақтандыруда мұның барлығы белгілі бір тәтіп бойынша
кәсіпорында сақтандыру полисі арқылы қорғалып отырады. Сақтандырудың бұл түрі.
Батыста кеңінен тараған, сол себепті осы сақтандыру полисі арқылы кәсіпорынның
тәуекелі, оның құқықтық қарым-қатынысы және де іс-әрекеттері сақтандырылады.
Кәсіпорынның өндірістік тәуекелдері әрқашанда әртүрлі, сондықтан да мұнда бір түрлі
тариф болмайды.
Профессионалды жауапкершілікті сақтандыру (Жауакершілікті мамандықты
сақтандыру).
Сақтандырудың жаңа түрі. Мұнда дәрігерлер, адвокаттар, архитекторлар және т.б.
тұлғалар өздерінің мамандықтары бойынша шығармашылықтарын сақтандырады, яғни өз
жауапкершіліктері кәсіпорынның (мекеменің) жауапкершілік шеңберінде сақталмаған
тұлғалар. (Егер жауапкер тұлға өз ісінде қандай да бір жағдайды жіберіп алғанда, дұрыс
қарастырмағанда немесе абайсыздығынан болған жағдайларды профессионалды
жауапкершілікті сақтандыратын сақтандыру орны орындалады).
Профессионалды жауапкершілікті сақтандыру жауапкер тұлғаның өз ісінде қандайда бір
жағдайды жіберіп алуынан, дұрыс қарастырмауынан немесе абайсыздығынан іске
қосылады. Алайда жауапкер адамдар өз ісіне мұқиятпен қарайтындығы және де өз ісінің
шебері екендігі барлығымызға мәлім. Осы тұлғалардың квалификациялық деңгейін
дәлелдейтін бірден бір құжат болып сертификат, диплом жәнебасқа да құжаттар
табылады. Мамандықтарына байланысты жауапкер мамандарға әр қилы қауіптер төнуі
мүмкін, мысалы денсаулығына (дәрігерлерге, фармоцептерге, көлік жүргізушілерге және
т.б.), материалдық (архитекторларға, құрылысшыларға, инженерлерге және т.б.) және
13 Дәріс: Кәсіпкерлік тәуекелдікті сақтандыру.
-тағайындалуына байланысты;
-жүзу ауданына байланысты;
-құрастырылған материалдарына байланысты;
-қозғалысына байланысты;
-қозғаушысына байланысты.
Жүзетін заттарды сақтандыру, оларды пайдалану мақсатына байланысты болады. Ең
ірі сақтандырылатыны болып сауда кеме-жайлары табылады.
КАСКО сақтандыруы көлік құралдарының жоғалуынан болған зақымдардың орнын
толтыруды көздейді.
Сақтандыру келесілер бойынша жүреді:
-кеме-жай;
-машина құралдары;
-борттағылардың барлығы бойынша.
Кемені жүргізуде болған барлық шығындарды сақтандыра отырып, кеменің толық
құруы мен кеменің толық конструктивтік құруы деген түсінікті айыра алады.
Кеменің толық батып кетуі (құрып кетуі) – бұл кеме иелерінің кемені қайтарусыз
жоғалтқандығын білдіреді. Кеменің толық конструктивтік құрып кетуі – қайта тұрғызуға
келмейтін дәрежедегі меншік, бұл егер кемені жөндеуге кететін шығын кемені жөндеуге
бергеннен кейінгі бағасынан көп болып кеткен жағдайда мойындалады.
Сақтандыру кезінде құтқарушылардың қызметін енгізу болған апаттан қоршаған
ортаны қорғау үшін қажет болды.
Кеме-жайды (кешені) сақтандырудың негізгілері болып:
1)Сақтандырудың ауданын шектеу, дүние жүзінде 80 мың (кеме-жай) болғандықтан, ол
бәсекелестік жағдайында болады.
2)Сақтандыру мерзімі әдетте бір мерзімді ғана құрайды.
3)Полисте міндетті түрде жүктің жоспарланған географиялық орны көрсетіледі.
4)Кеменің мінездемесінде және кемелерді қолдануда бірдей шарттар болмағандықтан
сақтандыру сомасы мен тарифі әрбір кеме үшін жекелей белгіленеді, ал тарифтік
ставкасына келесі көрсеткіштер әсер етеді:
-кеменің құны
-кеменің жылы
-кеменің тегі
-жүк көтергіштігі
-қозғағышының күші
-классификациясы
-кеме жүріп жүретін флаг
-менеджмент (басқару) (капитал, экипаж)
-жүзу ауданы
-сақтандырудың шарттары
Сақтандыру шарттарына байланысты сақтандыру көлемі:
Кемені Құруына Зақымда-нуына Құтқаруға Тек толық
сақтандыру және байланысты кеткен құруына ғана
шарттары зақымдануы жауапкершілік шығынды жауапкершілік
Сақтандырудың на пен қарау қоспағанда-ғы пен қарау
көлемі байланысты тек толық
жауапкер- құруына
шілікпен жауапкершілік
қарау пен қарау
Кеменің толық + - + +
апатқа
ұшырауына
байланысты
жағалтулар
Корпусының, + + - -
машина
механизмінің,
құралдарының
зақымдануын
болдырмауға
кеткен шығындар
Жалпылама апат - -
бойынша
жоғалтулар,
шығындар, төлем
дер
Кемені + - + -
құтқарумен
байланысты
шығындар
Қосымша + + + -
азаюларға және
келтірілген
зақымдарға
қатысты қажетті
және мақсатты
өндірістік
шығындар
Сұрақтар:
1. Сақтандырушылардың қаржылық ұйымдарының жалпы принципі.
2. Сақтандыру қорының құрылымы.
3. Сақтандыру резервтерінің түрлері және олардың құрылу ережелері.
4. Сақтандыру компанияларының сенімдіоігін және қаржылық тұрақтылығын бағалау.
5. Сақтандыру ұйымының қаржылық тұрақтылығын қамту шарттары.
6. Сақтандырудың міндеттерін қолдану және активтердің нормалық қатынасын.
15-дәріс. Қайта сақтандыру – сақтандыру компаниясының
Сұрақтар:
1. Сақтандырудың және қайта сақтандырудың теоретикалық негізі және маңызы.
2. Қайта сақтандыру – сақтандыру операцияларының қаржылық тұрақтылығының әдісі
ретінде.
3.Қайта сақтандырудағы берілетін тәуекелдердің әдістеріне байланысты қайта сақтандыру
операциялары.
4. Пропорционалды және пропорционалды емес қайта сақтандырудың келісімдері.
5. Қайта сақтандыру пұлының мәні және мағынасы.
Қайта сақтандыру.
Бұл жүйе сақтандыру компанияларының арасындағы қаржыны және келісімшарттық
қарым-қатынастарының негізі болып келеді. Бұл процесте сақтандырушы сақтандыру
тәуекелін өзіне алып қолда бар келісімшарттардың өзінің қаржылық мүмкіншіліктері мен
жағдайларының есебі мен жауапкершілік бөлігін алады, бұл жауапкершілік келісілген
жағдайлар мен басқа сақтандырушыларға беріледі.
Алғашқы сақтандырушы өз шотына тек оның сақтандыру қаржының қаржылық
тұрақтылық және қамтамасыз етушілік жағдайларынан сақтандыру келісімшарттарының
шығынының тек белгілі бір бөлігін ғана ала алады.
Қайта сақтандырушының алғашқы тәуекелдерін қайта сақтандырудың көлемі мен
қажеттілігін келесі факторлармен анықтайды:
-сақтандыру қаржысының көлемі мен құрамы;
-тәуекел түрі;
-сақтандыру ресурстары.
Қайта сақтандырудың экономикалық мәні болып, құрылған алғашқы сақтандыру қорының
сақтандыру компанияларының арасында қайта тарату табылады.
Қайта сақтандырудың 2 тәсілі бар:
1.бірге сақтандыру (қоса сақтандыру).
Сақтандырушы №1 (60%)
Сақтандырушы өндірістік кәсіпорын
Сақтандырудың келісімшарттары
Сақтандырушы №2 (30%)
Сақтандырудың келісімшарттары
Сақтандырушы №3 (10%)
Сақтандырудың келісімшарттары
2.қайта сақтандыру.
Сақтандыру тәуекелдерін тапсырудың сызбасы.
Тәуекелді алғашқы Тәуекелді екінші Тәуекелді үшінші
сақтандыру сақтандыру сақтандыру
Қайта сақтандырушы
Цессионарий
Цессионер
Ретроцедент
Сақтандырушы
Сақтандырушы
Қайта сақтандырушы
Цедент
Ретроцессионарий
Қайта сақтандырушы Ретроцессия
Цедент (сақтандырушы, қайта сақтандырушы) – қайта сақтандырушыға тәуекелін
тапсыратын сақтандырушы.
Цессионер – қайта сақтандырушыға тәуекелін қабылдайтын сақтандырушы.
Ретроцедент – ретроцессияға қабылданған қайта тарату тәуекелдерін тапсыратын
сақтандырушы немесе қайта сақтандырушы.
Ретроцессия – ерте қабылданған сақтандыру тәуекелін тапсырудың процесі.
Ретроцессионарий – ретроцеденттен тәуекелді қабылдап алатын қайта сақтандырушы.
Өзіндік ұстаным – сақтандырылған тәуекел бойынша жауапкершілікті алатын
сақтандырушының сақтандыру сомасының бөлігі.
Эксцедент - өзіндік ұстанымды жоғарылататын сақтандыру сомасы.
Квота – қайта сақтандыруға қатысқан сақтандырушының үлесі.
Жауапкершілік лимиті – сақтандырушының келісім бойынша мүліктік жауапкершілігін
шектейтін сома.
Приоритет – сақтандыру келісімі бойынша жауапкершілік негізіндегі цедент сомасы.
Ұстаным деп аталынатын әрбір маңызды сақтандыру жағдайларынан үлесті цедент өзінің
қаржылық жағдайына байланысты жауапкершілігін қайта сақтандыруға ұстайды.
Үстінен қайта сақтандыруда цедент өзінің белгілі бір қаржылық жағдайына байланысты
ұстаным деп аталынатын әрбір жағдайларды сақтандыру мүмкіндігінің үлесін ұстайды.
өзіндік ұстанымның лимитін жоғарылататынның барлығы қайта сақтандыруға жіберіледі.
Тәуекелдер цедентпен алынғандықтан тәуекелдерді қайта сақтандыруға тапсырудың
шарттары бірге сақтандырудан ерекшеленеді және ол оларды өз қалауынша пайдалануға
құқығы бар. Ал тәуекелдерді тапсыру Марапаттау Марапаттайтын болып цедентпен
ұсталынатын қайта сақтандыру комиссиясы табылады. Перспективалық тәуекелдермен
сақтандыру премиясының үлесін қайта сақтандыруда цедент цессионерді олардың
болашақ табысына қатысуын талап етеді. Комиссиядан басқа сақтандырушылар, кейбір
кезде тантьемдер сақтандыруда шығындарға ұшырамағандықтан басқа тәуекелдердің
қайта сақтандыруға қабылдануы өте үлкен көлемде пайдалы болып келеді.
Қайта сақтандырудың әртүрлі формалары:
Факультативті қайта сақтандыру. Бұл қайта сақтандыруда цедент тәуекелдің бірақ
немесе бөлігін қайта сақтандыруға тапсыратындығын өз бетінше шешеді және
сақтандырушыны өз бетінше таңдайды. Ол өз тәуекелдерін тапсырған цессионерлерге
ешқандай мүдделі емес, өз жағынан цессионер де цедентке мүдделі емес, ол тәуекелді
бірақ немесе бөлігімен қабылдап ала алады және де өзінің шарттарын ұсына алады немесе
тәуекелді қабылдаудан бас тартуы мүмкін.
Келісілген қайта сақтандыру. Мұнда қайта сақтандырудың тәуекелдерін тапсыруымен
қабылдап алуы туралы келісімді аша отырып екі жақ құқықтық қарым-қатынасқа түседі
(қайта сақтандыруға қатысудаға ұзақ мерзімді келісім жыл сайын қарастырылып
отырады). Әдетте қайта сақтандыруға эксцедентпен ұсынылатынның азғандай үлесін
алатын бірнеше компания қайта сақтандырудың келісімінде қатысады (енгізіледі). Өзінің
шығармашылық (жұмыс) кезеңінде кез келген тапсыратын компания қайта сақтандыру
қорғанысын қажет етеді. Сондықтан да сақтандыру қоржыны оның қайта сақтандыру
ұсынысын әртүрлі вариациялармен орындайды, олжылдан жылға және әдетте жылдың
аяғында қайта қаралады.
Факультативті-облигаторлық қайта сақтандыру. Оын тағы да «ашық қорғайтын»
келісімі деп те атайды. Бұл цедентке қайта сақтандырушыға қандай мөшерде және қандай
ресурстарды тапсыру керек екендігі туралы шешімді өз бетінше қабылдауға еркіндік
береді. Цессионер алдын ала шарттармен белгіленген тәуекелдердің үлісін өз бетінше
қабылдап алуы тиіс. Цесиионерлерге бұл келісім пайдасыз және қауіпті болуы мүмкін,
себебі цедент қайта сақтандыруға ең қауіпті тәуекелдерді тапсыруы мүмкін, сондықтан да
бұл келісім толық сенім артатын цедентпен ғана бекітіледі.
Облигаорлы-факультативті қайта сақтандыру. Цедентке міндетті және цессионерге
керекті болып табылады. Басты компаниялар мен филиалдарының арасында жиі кездеседі.
Цессионер өзіне ең пайдалы тәуекелді ғана таңдап алады, ал бұл оған цедент саясатын
бақылауға мүмкіншілік береді, яғни бұл форма басқа бөлек сақтандыру компанияларына
керексіз болып табылады.
Тәуекелдік бойынша жауапкершілікті таратумен байланысты қайта таратудың келісімін
екі жақтың келісімі бойынша 2 топқа бөлуге болады:
1)Сақтандыру сомасының базасындағы қайта сақтандыру сомасы (пропорционалды қайта
сақтандыру);
2)Зақымдану базасындағы – зақымдануды қайта сақтандыру (пропорционалды емес қайта
сақтандыру).
Пропорционалды қайта сақтандыру. Мұнда цессионер цедент сақтандыру қоржынының
бір бөлігін сақтандырады және мұнда сақтандыру премиясы, жауапкершілігі және залалы
цессионер мен цедент арасында пара-пар бөлінеді.
3 формасы бар:
- квоталық келісім. Барлық цедент тәуекелдерінің белгілі бір үлісі мен квотасын
цессионер өзіне алады. Квота барлық залалға қойылмайды және мұнда көлемі мен
ауыртпашылығы ештеңе бермейді. Үлес белгілі пайызда немесе белгілі анықталған сомада
көрсетілуі мүмкін (ех: цедент ұстанымы 30%, сақтандыру сомасынан лимит 200000, 70%
цессионерді қайта сақтандырудан келеді. 1) Тәуекел 100000 – цеденттің өзіндік ұстанымы
– 30000, ал цессионердегі қайта сақтандыру – 70000. 2)Тәуекел 370000 тең – цедент
өзіндік ұстанымы – 111000, цессионерлерге 259000 мөлшерінде сома берілуі тиіс, бірақ
лимит 200000 құрағандықтан 59000 келісім-шарт маңайында қалады, яғни цедентке).
Келісімнің бұл түрі цедент өзі ұстай алатын (тоқтата) кез келген тәуекел, тіпті ең кішісі
міндетті түрде қайта сақтандырылатындығымен сипатталады. Бұл келісім бойынша 20%-
40%-дан комиссия тағайындалады және ол әдетте тантьем қабылданады. Келесім-шарт
көп шығынды қажет етпейді. Квоталық келісім көптеген мөлшердегі біртүрлі
тәуекелдерге тиімді болып табылады.
- эксцеденттік. Бұл келісім тұрақсыз сақтандыру қаржысының теңелуіне мүмкіндік береді.
Бұл мақсатында цедент өз ұстаушысының көлемін анықтайды, яғни:
Эксцедент = сақтандыру сомасы - өзіндік ұстаным.
Өзіндік ұстанымды жоғарылататын барлық тәуекел пара-пар бөлінеді.
өзіндік ұстаным / эксцедентКелісімшарттың жетіспеушіліктері:
- Қызмет көрсетудегі үлкен шығындар
- цедент өз шегерімін өзі бекіткендіктен оны тәуекел топтары бойынша
дифференциялайды, ол өз үлесіне тәуекелдің аз мөлшерін қалдырып, көп бөлігін қайта
сақтандыруға береді, бұдан цессионер әрине қауіптенеді.
Эксцедент сомасы әдетте өзіндік ұстанымнан біршама мөлшерде жоғары болады (ех:
эксцедент сомасы 10 үлеске тең; келісім шарт көлемі 11. келісім тәуекелдердің бір тобына
арналған 5000 бірлікке тең он бөлікті өзіндік ұстанымнан тұрады.
Сақтандыру жағдайларында:
1.5000 бірлік – келісім шарт бойынша тапсырыс орындалмайды.
2.50000 бірлік – 45000 бірлік тапсырылады.
3.70000 бірлік – 50000 бірлік тапсырылады, ал қалған 15000 басқа келісім шарт бойынша
қайта сақтандырулады.
- квоталы-эксцедентті.
Қайта сақтандырудың квоталы және эксцедентті келісім шарттарының
комбинацияларын өзара қарастырады. Белгілі бір квотаға, өзіндік ұстанымға қатысты
эксцедент тағайындалады.
Пропорционалды емес қайта сақтандыру. Мұнда цессионерлердің қатысуы зақымның
көлеміне байланысты анықталады. Цессионердің жауапкершілігі цеденттің өзіндік
ұстанымын жоғарылатуға орны болғанда басталады.