PANIMULA, Sa ne 3 carla: nee’ Stalin, tinalakay natin ang kahulugan at palatandaan ng makita upang masunge at” "9 Kahulugan at mahahalagang impormasyong dapat 'S Masukat ng kauntaran Ng Isang bansa. Ipinakilala rin ang iba't ibang elemento sa buhay at Kapaligiran bitang indi mga tao 9 Kaugnay nito, ekonomiya na batayan bansa, gayi syon ng kalidad sa pamumuhay ng min ang kalagayan ng mga sektor ng Odukto at serbisyo na nagagawa ng 4 pagtatamo ng kaunlaran. ating Kikilalanin at aalan S8 Pagsukat ng mga pr ‘NdiN ang kontibusyon ng mga ito s Sisimulan natin ang Pagialakay sa Sektor ng Agrikultura. Ating susuriin oe ano ang kahalagahan ng sektor na ito Sa pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino lisa-isahin din natin ang mga suliraning kinakaharap nito at ang mga patakarang pang- Bago ka tuluyang tumungo s: @ mga lalakayan ay aalamin muna ang iyong mga Paunang kaalaman hinggil dito. Kaya ano, handa ka na ba? Tara at umpisahan nal ARALIN 2 SEKTOR NG AGRIKULTURA i bahaging ito ay tutukla ‘Ang mga gawain sa sa sektor ito sa ekonomiya ng bansa sa iyong kaalaman tungkol ginagampanan ng sektor na 403Gawain 1: KANTANG BAYAN ~ ALAM KO! Mag-isip ng limang bagay 0 anoman na pumapasok sa isip mo kapag binabasa, naririnig o inaawit ang 'Magtanim ay ‘Di Biro"? Halina, halina, mga kaliyag, | | Magtanim ay di biro Kay-pagkasawing-palad | Maghapong nakayuko: Ng inianak sa hirap, Tayo'y magsipag-unat-unat. | Di naman makatayo {Ang bisig kung di iunat, | Magpanibago tayo ng lakas | | Di naman makaupo Di kumita ng pilak Para sa arawngbukas | | Bisig ko'y namamanhid | Sa umagang pagkagising | (Braso ko'y namamanhid Baywang ko'y nangangawit | Baywang ko'y Lahat ay iisipin | nangangawit. Kung saan may patanim | Binti ko'y namimintig | Binti ko'y namimintig May masarap na Sa pagkababad sa tubig.) | Sa pagkababad sa tubig. | pagkain a El ary 13,2015 Pinaghunan Retrieved from hip Magaloglang comFlipine-MusiTagalog-Fok Songs!magianim-ay stro html on Jan Pamprosesong Tanong: 1. Bakit ang limang bagay na ito ang naisip mo kaugnay ng awiting "Magtanim ay Di Biro"? 2. Anoang nabubuo o pumapasok saisipan mo habang inaawit ang “Magtanim ay Di Biro"? 3. Anong sektor ng ekonomiya nabibilang ang tema ng awitin? Ipaliwanag. Gawain 2: KILALA KO ANG SEKTOR NAITO! Balikan natin ang awiting “Magtanim ay ‘Di Biro’. Kumuha ng isang bagay sa id-aralan o paaralan na sa iyong palagay ay maglalarawan o nagmula sa loob ng sili ka-triad at talakayin ang bagay na napili at ang sektor ng agrikultura. Humanap ng kaugnayan nito sa sektor. Pamprosesong Tanong: +. Ano ang naging batayan mo sa napiling bagay? 2. Paano mo ito iniugnay sa sektor ng agrikultura? 3 pars ea iyo, ano ang kahalagahan ng sektor na ito at sa buong bansa pang matugunan ang pangangallangan ng bawat isa? Patunayan Sp susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang dayagram upang ir sektor ng agrikultura tmasukat ang iyong nalalaman tungkol 404Gawain 3; 'DEYA.KONEK \ thalintulad ang sari Sais laman tulad s, SaNQ puno na cacaral ia talim ng Ugat ng © Na nasa larawan, Sukatin natin ang iyong kaa ee latin, ng kaalam PUNO. Kung gaano kalalim ang ugat ng isang pund, sa baba 2" Mo Sa sektor ig agrikultura, Sagutin ang tanong | ois ang alam ko sa _Sektor ng agrikuttura? Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol s2 sektor ng agrikultura, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng sektor na ito. Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol alin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa $2 avail ga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo tung 0 io Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutunan ng — aaral ang mahahalagang ideya o Konsepto tungkol sa sektor mo bilang mags ee hang magagabayan ka ng mga inihandang gawain ng agrikultura, vr gsagot ang Katanungan na kung ano ang bahaging at teksto ee na ‘sektor ng agrikultura sa ekonomiya ng bansa. Halina’t ginagampane® Te pamamagitan ng gawain na nasa ibaba umpisé ANG SEKTOR AGRIKULTURA mulang na 7,100 isla ang bumubuo sa Pilipinas, Dahil sa lawak Humigit ku in, napabilang ang Pilipinas sa mga bansang agrikultural dahil ig mga an \g ginagamit sa mga gawaing pang-agrikultura, Sa katunayan hagt ne tga mamamayan ang nasa sektorna ito ng ekonomiya tulad ng 0 ananayan 1. Makikita na sa taong 2010, nasa mahigit 12 milyong ipinakikit@ stonggagawa ‘ang kabilang dito, pangalawa sa sektor ng paglilingkod na Tray ng nenapbunay 88 Ga Piping i 405Talahanayan 1. Kabuuang Tr | sercos vase | ase | as | ee vzore | gem | 2s | rzase | srt | sears | samee jkunan: Labour Force Survey, National Sta rabaho ayon sa Sektor at Kabuuang Lakas Paagawa (Total Employment by Industry and Total Labor Force) 2000-2010 (numbers: in thousands) ve 2002 | 2003 | 2004 | 2008 | 20 | 7058 24593 | 35,478 | 36.489 aaaee | snare | 36120 | 25620 | 26.404 ar77s | anes | sas | 31,863 | 91741 Foun | van | ans | rer | sues | am | rae | vee | zane | zoe | ae ‘asa | aaa | seo | ages | 4aes | aeao | sare | Stee | S364 i © Office. wwainscb gov pivbayondthenumbers/201H04122013_ 11ga_agriasp Retrieved on October 12, 2014 Malaking bahagi ng ekonomiya ay nakadepende sa sektor ng agrikultura Sinasabing ito ang nagtataguyod sa malaking bahagdan ng ekonomiya dahil ang lahat ng sektor ay umaasa sa agrikultura upang matugunan ang pangangailangan sa pagkain at mga hilaw na sangkap na kailangan sa produksiyon. Nahahati ang sektor ng agrikultura sa paghahaiaman (farming), paghahayupan (livestock), pangingisda (fishery), at paggugubat (forestry). Paghahalaman. Maraming mga pangunahing pananim ang bansa tulad ng palay, mais, niyog, tubo, saging, pinya, kape, mangga, tabako, at abaka, Ang mga pananim na ito ay karaniwang kinokonsumo sa loob at labas ng bansa. Ayon sa National Statistical Coordination Board (NSCB), tinatayang umabot ang kabuuang kita ng sekondaryang sektor na ito sa Php797.731 bilyon noong 2012. Ito ay nagmula sa mga produktong palay, mais, at iba pang pangunahing Pananim ng Pilipinas. Kasama rin dito ang produksiyon ng gulay, halamang- gubat, at halamang mayaman sa hibla (fiber). Gayundin an - 1g mani, ké kahoy, kamote, bawang, sibuyas, kamatis, repolyo, talong, eaciend at kalamansi. Paghahayupan. Ang paghahayupan naman a kalabow, baka, kambing, Daboy, manok, pato at Nakatutulong sa pag-supply ng ating mga pangangailan. gan sa kan Bagkain, Ang paghahayupan ay gawaing pangkabuhayang winabibi mane ang mga tagapag-alaga ng hayop. Mayroon ding mga pribadong kormoney ee asa ganitong hanapbuhay. fe Serporasyon 'y binubuo ng pag-aalaga ng iba pa. Ang paghahayupan ay 406Pangingisda, Ntinutur In m tagatustos ng isda 9 Ng Pilipinas bilang isa sa mga pinakamataking ; 8 hulingisda aymalteny, ng Mundo. Isa sa pinakamalalaking daungan ng mga Sa tatlo - komersiyay ee bansa, Samantala, ang pangingisda ay nauuri ay tumutukoy ga uri pe at aquaculture. Ang komersyal na pangingisda kapasidad na hihigt satan ne eane_gumagamit ng mga bangka ne Tay Pagnenegosyo, Sakon sa ot lnelaa para sa mga gawaing pangkalakalan © Ng pamahalaang bayan "s erasyon ay 15 kilometro sa labas na nasasakupan 1g 15 kilometro sakon Ng munisipal na pangingisda ay nagaganap sa loob na tatlong tonelada 0 19 Munisipyo at gumagamit ng bangka na may kapasidad 19 Mga ohing an ae Mababa pa na tind nangangaiangan ne gumamit pip Salah at satire Ang pangisdang aquaculture naman ay tumutukoy $2 ng tubi glinang ng mga isda at iba pang uri nito mula sa iba’t ibang uri 9 Pangisdaan - fresh (tabang), brackish (maalat-alat) at marine (maalat) (BOI, 2011). Sa mga ito, ang aquaculture ang pinakamalaki ang naitala sa kabuuang produksiyon ng pangisdaan na umabot sa Php92,289.9 bilyon noong 2012. Kasunod nito ang pangisdaang munisipal na may Php79,527.4 bilyon at komersyal na may Php85,894.2 bilyon. Bahagi din ng gawaing pangingisda ay ang panghuhuli ng hipon, sugpo, at pag-aalaga ng mga damong dagat na ginagamit sa paggawa ng gulaman. Paggugubat. Ang paggugubat ay isang pangunahing pang-ekonomikong gawain sa sektor ng agrikultura, Patuloy na nillinang ang ating mga kagubatan bagamat tayo ay nahaharap sa sulranin ng pagkaubos ng mga yaman nito. Mahalaga itong pinagkukunan ng plywood, tabla, troso, at veneer. Bukod samga nabangait na produkto, pinagkkekitaan din ang rattan, nipa, anahaw, kawayan, pulot-pukyutan at dagta ng almaciga. Makikita se Talahanayan 2 ang natamong kita ng sektor ng agrikullura para sa taong 2012. Batay rio, an 80% na kabuuang ani ay mula sa iba’t ibang tanim kung saan ang may pinakamataas Na bahagdan ay palay na nasa 20%. Samantala, nasa 6% naman ang pinagsama Sang dami ng tubo, mangga, at pinya. Ang paghahayupan naman ay nakapagtala ng 13% kung saan ang pagmamanukan ay may 11% na bahagi Sa aspeto naman ng pangisdaan, mayroong 19% na kinita para sa nasabing taonng Php1,247 bilyon ikultura ‘Sa kabuuan, nakapag-ambag ang sektor ng agrikul faldng begay. sa, (current prices) sa buong GDP ng bansa (Php10,565 B). Ito ay naka uae aa Pilipinas na may malaking populasyon at umaasa sa bigas at pag tubig at pagsasaka Talahanayan 2. Kabuuang kita ng Agrikultura sa Taong 2012 GNI (at current prices}: Php 12,609 billion (at constant 2000 prices): Php 7,497 billion GDP (at current prices): Php 10,565 billion (at constant 2000 prices): Php 6,312 billion Share of agriculture in GDP__| 11% ‘GVA in agriculture and fishing : (at current prices): Php 1,247 bilion {at constant 2000 prices): __| Php _ 695 billion Distribution by sub-sector: rops: 50%: Palay 20% . com 6%, coconut 4%, banana 5% sugarcane 2%, mango 2%, pineapple 2%, others 9% Tvesook. 13% Poulty 11% Fishery 19% Agricultural acviies and sendees 7% Pinagkunan: Bureau of Agriculture 2012, Rerived from ot bas Q0v2h on September 14,2044 Kahalagahan ng Agrikultura ‘Ang pag-unlad ng isang bansa ay nakabatay sa laki at taas ng kita ng mga sektor ng ekonomiya, Mahalagang mapagtuunan ng pansin ng pamahalaan ang laft ng sektor, partikular ang agrikultura sapagkat dito nagmumula ang mga pagkain na tumutugon sa pangangailangan ng mamamayan, Dahil dito, ang agrikulura ay nararapat na bigyang-pansin upan, na kahalagahan: 4, Ang agrikultura ay pangunahing pinagmumutan n, lupain ng Pilipinas ay akma na tamnan ng mga pro palay, mais, tubo, patatas, at iba pa. Mayroon din tulad ng mangga, pinya, kopra, at saging. Mainam qj dito bilang lokasyon sa pag aalaga ng mga hayop na ang-araw-araw na pangangailangan ng mga tao, May mapagkukunan ng mga pagkaing mula sa katubigan’ isang napakahalagang sektor sa bansa dahil mga pagkain ng mamamayan 9 Pagkain. Ang duktong tulad ng aaning mga prutas n ang temperatura ginagamit sa mga oon ding sapat na Ang agrikultura ay Ng pinagmumulan ng 408a i} Ula ba sang Meal para makabuo ng bagong produkto. is at karagat,* #0 ang mga hilew ne sangkap mua sa Kagubatan, bugpune Fv 2 mazarng gamtioca produksiyon. Halimbawa, ne numulan ng gome ay gamit para sa paggawa ng gulong; 9 "uwebles Mayaman sq hibla para sa tela at sinulid; kahoy para sa at dahon at ugat Para sa pagkain, kemikal, o gamot ku i dolyar ng Pee ng kitang pantabas, Isang mahalagang pinagkukunan ng ees 8Y mula sa mga produktong agrikultural na naibebenta ‘3 Pamilihan, Kabilang sa mga iniluluwas ng bansa na ™G8 hilaw na sapit2"9 dolyar ang kopra, hipon prutas, abe a be pang wma Sangkap na ginaga ie Pagbuo ng iba't ibang produkto. Pangunahin, 9 nagbibi Statistics Qgine abibigs #Y ng trabaho sa mga Pilipino, Ayon sa National m fice (NSO) para sq ‘aong 2012, 32% ng mga Pilipinong nate abaho ay abibilang sa sektor ng agrikultura, Karaniwan silang aeattabaho bilang ng8 magsasaka, mangingisda, minero, o tagapag- alaga sa pagh ‘ahayupan, 409Gawain 4: CONCEPT DEFINITION MAP. Mula sa mga impormasyon tungkol sa sektor ng agrikultura, bumuo ng Concept Definition Map gamit ang modelo sa ibaba. ‘Ano ito? ‘Ano ong mga burmubuo dito? U___—__J | Sektor ng | as Agrikultura ] i Pamprosesong Tanong: 1 a | sektor ng agrikultura? Ipaliwanag 410 Bakit mahalagang sektor ng ekonomiya ang agrikultura? 2 Sa iyong palagay, paano ka magiging kaakibat upang maitaguyod angGAWAIN 5: 5: Larawany Kilalanint Batay gq i nakapaloob sq gaye binasa, isu KIO ng agrik ang bahaging ginagampanan ng bawat gawaing ultura, . GAWAIN {= GAWAIN Pamprosesong Tanong: _ Ano-ano ang bumubuo sa sektor ng agrikultura? 2. Paano nakatutulong ang sektor ng agrikultura sa pamumuhay ng tao sa komunidad? 3. Sa iyong palagay, sapat ba ang naitutulong 0 pagtugon ng sektor ng agrikultura sa mga pangangailangan ng maraming Pilipino? Bakit> 4. lugnay ang papel ng sektor ng agrikultura sa pagkakamit ng kaunlaran ng bansa anSuliranin sa Sektor ng Agrikultura Malaki ang kontribusyon ng agrikultura sa ating Para sa taong 2012, ang 11% ng kabuuang kita ng ekono! Na ite (NSCB), Sa pangkalahatan, kung ating titingnan ang ang naging kontribusyon ng Sais sa kita ng bansa sa ibat eee Gayumpaman, kapuna-puna mula rito ang mabagal na pag-uniad kung | sa sektor ng pagiilingkod. llan sa kadahilanan ay ang sumusunod: pambansang ekonomiya. miya ay nagmula sa sektor talahanayan 3, makikita Talahanayan 3. Gross Domestic Product by Industrial Origin t Qtr 2000 - Ath Qtr 2010 (in million Php) _____ At Current Prices ‘at Constant 1985 Prices | Agriculture, Agriculture, | Period i 2 | Fishery and| Industry | Service | Fishery and| Industry | Service Forestry Forestry | 526,868| 1,082,431| 1,743,428| 192,457 345,041 435,462 1,191,707| 1,933,241] 199,568] 348,165) _ 453,982 592,141| 1,308,219 2,122,834| 206,198] -361,167| 478.718 631,970| 1,378,870| 2,305,562| 215,273 363,486 | —_ 506,313 734,171| _1,644,351| _2,503,002| 226,417 382,419| $45,458 1,735,148 2,030,521| _230,954| 396,882 583,616 7,909,434] 3,268,012| 239,777| 414,815| 621,564 2,098,720 3,606,057| 251,495, 442,994 672,137 2,347,803 | 259,410| 464,502 1,138,334| 2,318,882| 4,221,702 259,424| 460,205 1,182,374 | 2,663,497| 4,667,166, 258,081| 515,751 Dotals may not edd up fo lotals dve fo rounding Data are 3s 0f 31 January 201 Pinagkunan: National Staistical Coordination Board (NSCB) 2013 Relieved om biiglimww nsch gaunhisecstad accounts. 2p ‘on September 12,2014 A. PAGSASAKA 4. Pagliit ng lupang pansakahan. Ang patuloy na paglaki ng populasyon, paglawak ng panirahan. komersiyo, at industriya ay nagdudulot ng paglit ng mga takdang lupain para sa pagsasaka. Dahil dito, kinakallangang mapalakas ang pagiging produktibo ng mga natitrang lupain sa agrikultura upang makaagapay 5a patuloy na paglobo ng populasyon ng bansa na nasa 100 lyon rigayong 2014. Kaakibat ng sulraning ito ang conversion o pagpay Cea mga kagubatan at Kabundukan upang maging pansakahan re noaising dahilan sa pagkasira ng natural na tahanan (natural habitat) ne one hayop at halaman (Adler, 2002). Ang ganitong sistema ay naka ) ng _ mga ng higit pang mga sulranin Kung hind magkakaisa ang eran at pamahalaan na mapabuti ang kalagayan ng ating kapatigican 4122. Paggamit ng teknolohiya. 2 ay higit Te maken Kok@vahang mapataas ang produksivan 7, rpakabasond Ha amit sa pamamagitan ng paggamit NS teknolohiy ni : mmakabago"d kaalaman sa paggamit ng mga pataba. We ese ng pest® AUTALS amon ‘eknolohiya sa pagtatanim ay magiging kapakrakinabene tesxakulangan ng lumalaking populasyon. Ayon kay Cielito Habito (2005), ang ka aan $4 ng pamahalaan na bumalangkas ng isang polsiva Na magbibia?y sa sa isang kapaligirang angkop sa pagpapalakas "9 ating agrikultura ang oe mga kahinaang dapat matugunan. Dahil dito, ang pagpapatatag $2 anic® ng teknolohiya sa sektor ng agrikultura ay angangailangan "S ts atensiyon ng pamahalaan Kakulangan ng mga pasilidad at imprastruktura $8 kabukiran. Isa rin sa mga dapat na mabigyan ng atensiyon ay ang kakulangan sa mga imprastrukturang magagamit ng ating mga magsasaka. |sa ito sa mga nakita nina Dy (2006), at Habito at Bautista (2008) batay sa isinulat nina Habito at Briones (2005) na kinakailangang matugunan. Ang Batas Republika 8436 (Agriculture and Fisheries Modernization Act of 1997) ay naghahangad ng modernisasyon s@ maraming aspekto Ng sektor upang masiguro ang pagpapauniad dito. Inaasahang sa wastong pagpapatupad ay matutugunan ang ilang suliranin sa ingasyon farm-to-market-road, at iba pa. Sa panahon ng panunungkulan ni Pangulong Beane S. Aquino Ill, ang pamahalaan ay nakapagsagawa ng mga kalsada at iba pang kaugnay na proyektong nagkakahalaga ng P83 B. May kabuuang 1,147 na pamayanan ang naikonekta sa 7 pangunahing daanan mula noong 2011 4, Kakulangan ng suporta mula sa iba pang sektor. ‘Ang pagtutulungan sa lob at labas ng sektor ay magtutulak upang higit na maging matatag ang agrikultura. Ayon sa Batas Republika 8435, ang pagtutulungan ng iba't ibang ahensiya ng pamahalaan ay binigyang- diin bilang suporta Sa implementasyon ng modemisasyon sa ai rial “fi ‘ang pagsusuiong sa batas na ito ay isang pagkilala sa fae ay pangangaangang maaaring hindi Kayenin ng departamento ea triae: oareang suliranin sa irigasyon, enerhiya, komunikasyon, i ae isa. Fukasyon ay mga tungkulin.na maibibigay ng mga hanna: pangunahing resporsiblidad ay tungkol sa mga rab enensyang ang pangignd Bank of the Philppines ay partkular na mak Stine Cee on apagpautang sa mga magsasaka upang tugunan al atutulong upang Trangangallangan sa pagtatanim tulad ng gastusin ng Mga pangunahing pe sa abono, but, at iba 4135 a. uur ayon kina Habito pamahalaan sa pagbibigay ndaigdigang pamilihan. Ito group.com. Ang kawalan hina sa agrikultura. Mas. at pangangalaga ang Jay-prayoridad sa sektor ng indu: Isa sa mga nagpahina sa kalagayan 9 at Briones (2005) ay ang naging prayoridad ng ng proteksiyon sa mga favored import sa pal ay nabanggit din sa website na oxfordbusinesst at pagbibigay ng bigat sa industriya ang ne binibigyan ng pamahalaan ng maraming prot industiva Dahil dito, naan ng mga manggagawa at menue sa sektor ng agrikultura. Mas pipiliin pa nila ang pumunta sa in a. a dahil sa mga insentibo rito na nagbunga sa pagbaba ng produksiyon at kita sa agrikultura. Pagbi Pagdagsa ng mga dayuhang kalakal. Isang malaking kompetisyon ang kasalukuyang hinaharap ng bansa dulot ng pagdagsa ng mga dayuhang kalakal. Maraming magsasaka ang nahihirapang makipaglaban sa presyo ng mga murang produkto mula sa ibang bansa. Bunga ito ng pagpasok ng pamahalaan sa World Trade Organization (WTO) kung saan madaling makapasok ang mga produktong mula sa mga miyembro nito. Dahil dito, maraming magsasaka ang naapektuhan, huminto, at sa kalaunan ay ipinagbili na lamang ang kanilang mga lupa upang maging bahagi ng mga subdibisyon. Climate Change. Ang patuloy na epekto ng Climate Change ay lubhang nakaaapekto sa bansa tulad ng pagdating ng bagyong Yolanda na may pambihirang lakas noong 2013. Milyon — milyong piso ang halaga ng mga raaken kabuhayan at personal na mga gamit. Maaaring mabawasan ang epekto Ng pagbabagong ito sa klima ng mundo kung magkakaisa ang mga bansang iwasan ang mga dahilang nagpapalala at na ng mundo. gPapabago sa klima B. PANGISDAAN 1 Mapanirang operasyon ng malalaking komers Mula sa aklat nina Balitao et al (201 na barko na ginagamit sa paghuli ng ian as 1 nakzonpt 3 Komersiyal sa mga korales. Bunga ito ng pamamaraang thraw! nee a nakasisira ang mga mangingisda ay gumagamit ng malataig ing na kung saan Ito ay hinihila upang mahuli ahg lahat ng isdan malak. Dahil dito, pati ang mga korales na nageta mga isda ay nasisira. Sinusugan ito ni Michael Alon’ gan at bahay ng na sa kabila ng mga polisiya sa Pilipinas, bukay o's! (2002) na nagsabi nababantayan ng mga namamahala ang mga gue 'hat at halos hindi ng reefs ang namatay 0 nasira. Kung hindi magbae 2848 Kaya marami mga mangingisdang ito, darating an, 890 at mapipigilan ang 19 Panah isa sa mga pangunahing pagkain ng Mamamaymnauubos ang mga isda na yal na mangingisda 414YON 8a pangisdaan n 88 aklat nina Balitao et al (2012) ang patuloy n& de Bay at Manila Bay dahil sa mga polusyon n@ coming ahanan, agrikultura, at industriya, Ang mae dui Pagtatanim, amit! Na sangkap sa mga abono 0 pataba na gamit $3 Mga anyong qt Kemikal na mula sa mga pabrika ay pumapatay '2-tubig ng bansa, Dahil sa polusyon, ang mga yamang-tubig ay Naaapektuh: na an sa Pagdating ng parchon ne, makaapekto rin sa mga mamamays naekasia ng Laguna la Lumalaking populasyon sa bansa Ng patuloy na pagtaas sa bilang ng mga mamamayang Pilipino Agaadudulot ng mataas na pressure eh yamang tubig ng bansa at sa ‘ahat ng yamang-likas, sa kabuuan. Kung hindi magkakaroon ng patuloy na Pag-unlad, halimbawa sa teknolohiya, mahihirapang makaagapay ang bansa sa lumalaking pangangailangan ng mamamayan dulot ng Pagdami ng tao. Kung magkagayon, maaaring maganap ang sapantaha ni Thomas Malthus na ang patuloy na paglaki ng populasyon ay maaaring magdulot ng kahirapan na sa kalaunan ay kakulangan sa pagkain. Dahil habang lumalaki ang bilang ng populasyon, unti-unti rin ang pagbaba sa bilang ng mga yamang-dagat at lahat ng likas na yaman dahil sa dami ng kumokonsumo Kahirapan sa hanay ng mga mangingisda. ‘Angmgamagsasaka atmangingisdaay isa samay pinakamababang sahod na natatanggap. Dahil dito, sila ay nabibilang sa mga pangkat na hikahos sa buhay. Ayon kay Jose Ramon Albert (2013), ‘hindi kataka- taka na sa lahat ng sektor, ang mga mangingisda (41.4%) at magsasaka (36.7%) ang may pinakamataas na poverty incidence noong 2009. Ito ay kapansin-pansin na mas mataas nang bahagya sa_Kabuuang populasyon ng mahihirap sa ating bansa (26. 5%). Ang mababang kita sa uri na ito ng Ranapbuhay ay hindi naghihikayat sa mga batang miyembro ng kanilang pamilya na manalil 63 sektor. Dail dito, Karaniwan ng makikita ang kanilang pagpunta sa mga kalunsuran upang makipagsapalaran, 415C. PAGGUGUBAT lalo na ng kagubatan. 4. Mabilis na pagkaubos ng mga kas na yaman lao MN, wabilis na Malawakan ang paggamit 62 ating M00 ay na sangkap sa nauubos ito dahil sa mga pangangaliangen i‘ roduksiyon tulad ng mga troso at mine! law na sangkap na ODahi dito, nababawasan ang suplay ng mga a ginagamit ng mga industriya. tiral b. Sa pagkawala ng mga kagubatan, nawawalan 09 hayop kaya hindi sila makapagparam. 7 ktaryan ¢ Negiging sani Tin ito ng pagbaha na sumisira sa libo-libong ektaryang pananim taon-taon, d. Naapektuhan din ng pagkaubos ng niga balers ang suplay ng tubig na ginagamit sa irigasyon ng mga sakahan. e. Ang pagkaubos ng kagubatan ay nagdudulot din ng pasa hes a Dahil sa kawalan ng mga puno, natatangay ng agos ng fu ei nl pe sa ibabaw, kasama ang sustansiya nito. Hindi nagiging produktibo ang mga pananim na itinatanim dito. han ang mga Poaghunan: Cepaent st Eacaton, Culture an Spor (OECS) (na) Pret EASE Mode Pasig Oty DECS Balan 6 Ong. Cerates M. Pangan Nola, UF (aUi2) Ckonomks. Mga Kensepto at Apkayen, Quezon Cy Prapores. ViiPustoen ona BSronee oentroht 203 Pine acute fo 2020 Theat and Opporuntes om iba Trade Retrieved rom wi ids gow prop anaes apubyeur se orsaan ie Fragine Agus ove" he Years Petmaee Poke and Pita, abo CA rons, R (2005 Reteved em Nites Seapecon pscach gePnppnesAgrarceoertes ious aarPeermanceicespokcessandeP lay ZCeriabtoe Cran SSiovesc Atcqstniopeshgneares cncethesYoaroarPorempenn 2c. PossestanPtls SEcebtese sandy Sronessa-Réage-ctre 6501 s2oyessorcodscwoaten sn 968e-UTF 8 om AugtTZONe iors 202) Sustanae nvecprertPemetng Pomane ar PapetetngPoretvy tstyen Pris Docks 1, Neca! SittalCooinaton Bond RBCS) 018 tees fm min or ibejonsnenoe eS O4T22079 pa 416cna Siecitcaaoia A ng Kahalagahan ng Likas Kayang Paggamit sa Pangingisda at Pagtotroso ativan kina Balitao et al. (2012), kabllang sa kanilang iminumungkahi upang 1g lokal na pars *2¥2N9 paggamit sa pangisdaan ay ang tuwirang ugnayan sa pagitan teen ta bamahalaan, Samahang mangingisda, at ang mga miyembro ng kapulisan bumuo ng feere"9 mang paraan ng pangingisda. Ang samahang ito ay maaaring rae fined Pangkat na ang pangunahing adbokasiya ay pangalagaan ang tubig. Kasam 3 P2%9 anyong tubig na pangunahing pinagmumullan ng mga yamang. Kabilang sa ngang, 98 bakawan kung saan madalas na mangitlog ang mga isda ang $2 Mga dapat na mabantayan ay ang paggamit ng mga lambet na masyadong pa na padbabawal sa pamaraang thraw! fisting, at paggamt ng mga pampasabog na Nagdudulot ng mataking pinsala sa karagatan. Dapat ding maging mahigpit ang paranalaan sa pabibigay ng mga lisensiya at pagkilala sa malalaking kompanya na Fe muisda ang negosyo. Siguraduhin na sila ay susunod sa itinatakdang pamarann Ng pangisdaan at hindi Manghuhuli ng mga isdang nanganganib nang maubos. Ito ay mangangahulugan ng tunay at tapat na implementasyon ng mga panuntunan upang masiguro ang kaligtasan ng ating katubigan Sa isyu_ng pagtotroso, mahalagang maipaalam sa bawat Pilipino ang kahalagahan sa pag-iingat ng ating mga kagubatan.llan sa mga inisyalibong maaaring gauin ay sa pamamagitan ng pagpapasok sa kurikulum tungkol sa pag-iingat at likas- Kayang paggamit sa mga produktong mula sa kagubatan. Maaarl ding gamitin ang mga social networking sites at media upang maipabatid ang papel ng bawat isa upang Mapangalagaan ang mga likas na yaman, Muling binigyang-diin nina Balitao et al, (2012) na ang pagkakaisa ng mga mamamayan ay isang mahalagang hakbang upang masiguro ang kaliglasan ng ating mga yaman mula sa kabundukan. Kanila ring kinikitala ang kakayahan ng mga katutubo sa pag-aalaga sa kalikasan na nagpasalin-salin na sa maraming henerasyon. Isa sa mga rekomendasyon na kanilang iminungkahi ay ang gampanin ng pamahalaan na makabuo at tunay na maipatupad ang isang polisiya na magpoprotekta sa ating mga kagubatan. Sa lahat ng ito, inaasahan din na ang mamamayan ay maging kabahagi sa paggamit ng tama at matalino para sa mga susunod na saiinlahi ng mga Pilipino. Ayon kay Michael Alessi (2002), ang pagbibigay-karapatan sa mga mamamayan na pangalagaan ang mga natatanging yaman bilang pangunahing pinagmumulan. ng kanilang ikinabubuhay ay makapagtutulak sa kanila na ingatan ang mga ito. Dahil kung dito sila kumukuha ng kanilang kita, malaki ang kanilang interes na mapangalagaan ang mga ito. 47Gawain 6: CONCEPT WEB Batay sa binasang teksto, punan ang kahon ng mga salita na may kaugnayan sa suliranin ng sektor SULIRANIN NG AGRIKULTURA Pamprosesong Tanong: 1, Ano-ano ang suliranin ng sektor ng paghahalaman, paggugubat, paghahayupan, at pangingisda? 2. Ano-ano ang kasalukuyang solusyong ginagawa ng pamahalaan, mga magsasaka, at mga nasa pribadong sektor? 3. Sa iyong palagay, paano mahihikayat ang kabataan na gumawa ng mga hakbang na makatutulong sa sektor ng agrikultura? 4. Ano ang iyong maaaring maiambag upang maging kabahagi sa pagtugon sa mga suliranin sa sektor ng agrikultura? Foci te hunter ftelgsthTesteriech Agta tana Bane 6 Ong’ Carries M. Pnsaan J Nlace, 8 Rl, | 2012} Elona ge Konseplo st Atanyn bai Pushshing Hows In <2) Sustandde Dovetemant Promoting Progresso” Perptuatns overt? London Profle Books ia Quezon Ci, Mga Patakaran at Programa upang Mapaunlad ang Sektor ng Agrikultura Maraming batas at programa ang pamahalaan na ginawa upang mapalakas ang sekior ng agrikultura. Hindi maitatangg! ang kasalukuyang kalagayan ng agrikulture at ng mga mamamayang dito umaasa. Ang mga suliraning kinakaharap nito ay bunga ng mga nakaraan at kasalukuyang desisyon na ginawa ng mga mamumuno ng bayan, gayundin ng mga Mamamayan na naging Mapang-abuso sa hkas na yaman ng bansa Dahil dito, dapat nang mapag-ibayo ang implemantasyon ng mga batas at programa tipang masiguro ang Kaayusan sa sektor ng agnkultura, Eee| MGA B) ATAS TUNGKOL SA SEKTOR NG AGRIKULTURA ‘ MGA BATAS TUNGKOL SA LUPA : : | 1. Land Ito ay sistemang Torrens sa panahon ng pananakop | ' ' Registration {ng mga Amerikano na kung saan ang mga titulo ng lupa ay! Act ng 1902 _| ipinatalang lahat | Nakapaioob dito ang pamamahaai ng mg | 2. Public Land | pampublilko sa mga pamilya na nagbubungkal ng lupa. Ang Act ng 1902 bawat pamilya ay maaaring magmay-ari ng hindi hihi¢ ina ektarya ng lupain. Nakapaloob dito ang pagtataiag sa _ Natio Resettlement and Rehabilitation Administration (NARRA) na 3. Batas Republika | pangunahing nangangasiwa sa pamamahaci ng maa lupain Bilang 1160 | Para sa mga rebeldeng nagbalik oob sa pamahalaan. Kasama E rin sa mga binibigyan nila ay ang mga pamilyang walang lupa 4. Batas iio ay batas na nagbibigay-proteksiyon laban sa pang-| . Republika Big. | abuso, pagsasamantala, at pandaraya ng mga may-ari ng 1190 ng 1954 _ | lupa sa mga manggagawa ito ay simula ng isang malawakang reporma sa lupa | | na nilagdaan ng dating Pangulong Diosdado Macapagal | noong ika-8 ng Agosto 1963. Ayon sa batas na ito, ang mga 5. Agricultural |nagbubungkal ng Iupa ang itinuturing ne tunay na may-ari pong Reform nite, Kabilang din sa inalis ng batas ang sistemang kasama. ode ‘Ang pagbili ng pamahalaan sa mga lupang tinatamnan ng | mga magsasaka ay sinimulan. Ang mga lupang ito ay muling | | ipinagbili sa mga magsaseka sa paraang hulugan at katulad | ng presyong ibinayad ng pamahalaan sa may-aring|upa. | [ope ccm en Shc ee eA Mee ee |_-—_ 7 "tinadhana ng kautusan na isailalim sa reporma sa | 6. tad a lupe ana buong Pilipinas noong panahon ni dating Pangulong | | ng 1972 eee sear eta }-—] Kaalinsabay ng Atas ng Pangulo Big. 2 ay ipinatutupad | ang balas na ito na sinasabing magpapalaya sa mga | | magsasaka sa tanikala ng kahirapan at pagiilipat sa kanila ng | pagmamay-ari ng lupang sinasaka, Sinakop nito ang lahat ng | | {upa na tinatamnan ng palay at mais. Hindi kasama rito ang | |7. Atse ng malalawak na lupain na tinatamnan ng niyog, tubo, pinya, at | Pangulo Big. | aiid | | | iba pang pananim 27 ‘Ang mga magsasaka ay binigyan ng pagkakataong | | magmay-ar ng limang ektarya ng lupa kung walang patubig | | at tatlong ektaryang lupa kapag may patubig. Ito ay kanilang | | bubungkalin | 419| | Kilala sa tawag na Comprehensive Agrarian Reform Law (CARL) na inaprobahan ni dating Pangulong Corazon Aquino noong ika-10 ng Hunyo, 1988. Ipinasailalim ng batas na ito ang lahat ng publiko at pribadong lupang agrikultural Ito ay nakapaloob sa Comprehensive Agrarian Reform Program (CARP). Ipinamamahagi ng batas ang lahat ng lupang agrikultural anoman ang tanim nito sa mga walang lupang | magsasaka, May hangganan ang matitirang lupa sa mga | may-ari ng lupa. Sila ay makapagtitira ng di hihigit sa limang ektarya ng lupa. Ang bawat anak ng may-ari ay bibigyan ng tallong ektarya ng lupa kung sila mismo ang magsasaka nito ‘Ang pamamahagi ng lupa ay isasagawa sa loob ng 10 taon. Hindi sakop ng CARP ang ginagamit bilang 6 Baie + liwasan at parke mga gubat at reforestration area mga palaisdaan tanggulang pambansa paaralan simbahan sementeryo templo + watershed, at iba pa ‘Ang pagbabayad sa lupa ng pamahalaan sa mga may-ati ay isinasagawa sa iba't ibang paraan. Maaaring magbayad ng salapi ng ilang porsiyento at ang ilang bahagi ay Sa panagot 0 bonds ng pamahalaan. Ang lupaing higit sa 50 ektarya ay binabayaran ng 25% na salapi at 75% ay anagot o bonds ng pamahalaan. Ang 24-50 ektarya ng | lupa ay 30% ng salapi. Ang natitang bahagi ay bonds ng pamahalaan. Isa pang paraan ay pagbibigay ng kredito sa buwis na binabayaran ng may-ari ng lupa, Republika Big. 6657 ng 1988 Pinagkuran: impenal © (2008) Pana-par 420Mga Patak, t@n at Programang Pangkaunlaran sa Sektor ng Agrikultura PAGSASAKA/PAGTATANIM Batay sa ¢, ARP | malkatuparan ang nais ng oan ng mga magsasaka Pagtatayo ng baha mi ; Patuloy na isinasagawa ang sumusunod upang Pamahalaan na maiangat ang kalagayang pangkabuhayan | | ; | '-ugnayan para sa mga magsasaka upang masigurong Paton SuPertang maibibigay sa Kania; a, ‘Statayo ng gulayan para sa mga magsasaka; : | Fagsisiguro na ang mga anak ng mga magsasaka ay makapag-aaral kaya | itinayo ang Program; at KALAHI agrarian reform zones. Pangulong Diosdado Macapagal Agrarian Reform Scholarship | Ang lahat ng mga programa/gawain ay isinaisip at isinulong upang matiyak | ana kaayusan ng mga magsasakang tumanggap ng mga lupa sa pamamagitan ng | teporma sa lupa | Pagtatayo ng mga Philippine Fisheries | Fishery research. |daungan. Upang higitna —_| Code of 1998. ito. _| Ang pananaliksik at mapadali ang pagdadala sa_| ang itinadhana pagtingin sa potensiyal | | mga huling isda sa pamilihan | ng pamahalaan rg teknolohiya tulad | | 0 tahanan, nagsisilbing na nagilimita at [ng aquaculture marine | sentro o bagsakan ng mga ito | naglalayon ng resources development, ang mga daungan. Dahil dito, | wastong paggamit sa_| at post-harvest technology | | nagiging mas madali para sa | yamang pangisdaan _| ay patuloy na ginagawa | mga mamamayang maabot | ng Pilipinas, upang masiguro | ang mga produkto mula sa ang pagpaparami at mga ito. Pagpapayaman samga 7 7 yamang-tubig i - PAGTOTROSO [Community Livelihood [National Integrated | Sustainable Forest | Assistance Program Protected Areas Management Strategy _| | (OLAS) — paotiit System (NIPAS)— | — ito ay pamaraan | teknolohiya o pagtuturo ito ay programa na upang matakdaan ang | sa mga mamamayan ng ‘ang pangunahing Permanente at sukat | wastong pagiinang samga | layunin ay maingatan ng kagubatan. lto sy likas na yaman ng bansa. at protektahan estratehiya ng pamahalaan Halimbawa, ang mangrove | ang kagubatan. to farming sa Bohol, plantasyon | ay paraan upang ng kawayan sa La Union, at Lelie ang mga huwad at ilegal na plantasyon ng mga halamang /ayop at pananim dito, | pagpapatitulo ng lupa at medisinal sa Penablanca, Pagpapalit ng gamit sa | Cagayan. _ Me 8, Ong. J. Ceranes, M,Ponaaran,, NolecoL, & Rl, J. (2012) Ekonomme ag ting Hose, ne 2) Eheramits: Mg Konsopto at Aptlasyon upang maiwasan ang Suliranin ng squatting, ens Pee as ah 421\gbaba sa kita ng yang ng pag-angat isang banda yyreso Sa isang banda, on tnagagawa nto pang unti - unting Pa Sa pagdaan ng mga taon, mapupuna ang Nagkaroon Fam sektor bunsod ng mga suliraning kinakaharap nito. kamakailan dahil na rin sa pagsusumikap na makamit ang papel ng pamaalaan ay napakaholaga dahil mala are re a maaan mapabuti ang kalagayan ng bansa. Ang mga polsiya at ME PET Ang maling nitong maging prayoridad ay isa sa makapagpapatatag al i ng epekto sa takdang desisyon at prayoridad ng pamahalaan ay makapagdudulo! kakayahan nito. (% of GDP) 1985-2011 Table 12: Share of Agriculture to Economy (% of GI 1-1 at 3/a|a|g/a some 13/8) 8/8] 218[2]3 is ovavonn |] 8] 8/8/38] 2/8) 2 taunt | 5/5] 5 alale won |3/3/8] 8 [2/2] 3[8 2x satanen, Natonal Sttistea Coarsnation Scard (NSCB). 2013 Retreved from haan ascb gov phy "=ysnanonumbers/201304122013 yea ag aeoMtaot2 only 7,204 Sa kabilang banda, ang mga mamamayan mismo ay may kritikal na ig likas na yaman. Sila ang dapat na Pamamagitan ng likas-kayang paggamit ang susunod na mga salinlahi pananagutan bilang mga kumokonsumo ni manguna sa pag-lingat ng mga yamang ito sa upang masigurong mayroon pang Magagamit Pinggkunan Ba 2018 Reeves tom muri. gvsne ete Ste Cor so oherenstanabery 201904122019 pga. 422Gawain 7: -VENN DIAGRAM NA YAN! Matapos bilang pate sa ang Ppagbasa sa teksto tungkol sa mga patakaran at programa pagkakapareho i aeapatatg hg sektor ng agrikullura, isa-isahin ang pagkakaiba at Venn Diagram Baa Sokundaryang sektor ng agrikultura gamit ang istratehiyang in ito batay sa mge . agawa upang matamo ang fain ay mga programang pangkaunlaran na isinasaga\ Pagsasaka Pangisdaan Pagtotroso Pamprosesong Tanong: + Ano ang pagkakaparcho at pagkakaiba sa mga naging patakaran ng pamahalaan sa iba't ibang aspekto ng agrikultura? 2. Sa iyong palagay, mayroon bang mga naging pagkukulang upang ganap ha matamo ang layunin ng mga patakaran? Patunayan. Bilang isang mamamayang Pilipino, ano ang maaari mong maging papel uipang maging matagumpay ang pagpapalakas sa seklor ng agrikultura? 423