ÑE'ẼJOAJUNGATU (Sintaxis):

He’iséva: Ñ e'ẽjoajungatu ñ anembo`e ñ amohenda porâ hagua ne`ê ñ e`êjoajú pe,

ñ aikumby porâ ve haguá icha

ÑE'ÊJOAJU (oración): Ha'e ñ e'ẽ térã ñ e'ẽnguéra ijehegui hemiandukatú va.

Techapyrã: Amo karai marangatu ohó kuri kokuépe kuehe

Oje'e avei ñ e'ẽjoaju ha'eha ñ e'ẽ’apesã térã ñ e'ẽ aty oguerekó va peteĩ ñ e'ẽtéva
mosusũ mbyre. Ko mba'e sapy'á nte ndoikó i Guarani ñ e'ẽme, ñ e’ẽjoajú pe ndaipó rigui
ñ e'ẽtéva térã ndoje'éi térã ndojehaíri; upéicharõ jepe oñ eñ andu ñ e'ẽtéva oĩha.

Techapyrã: Kó va che ró ga ha amó va nde ró ga

kóva = terarã ngue/ che = teroja moteĩva mba'éva /róga = tero /ha =
ñ e'ẽjoajuha /amóva = terarã ngue /nde = teroja motẽva mba'éva /róga = tero /

ÑE'ẼJOAJU ÑEMOHENDA.
1. Ñe'ẽjoajuteĩ: ha'e umi oguerekó va peteĩ ñ e'ẽtéva mo-susũ mbyre.
2. Ñe'ẽjoajueta: ha'e umi oguerekó va peteĩ ñ e'ẽteva mosusũ mby.

1. ÑE'ẼJOAJUTEĨ:
1.1. Ñ e'ẽjoajuteĩ tee (oració n simple enunciativa)
1.2. Ñ e'ẽjoajuteĩ porandú va (oració n simple interrogativa)
1.3. Ñ e'ẽjoajuteĩ apoukapýva (oració n simple imperativa)
1.4. Ñ e'ẽjoajuteĩ potapýva (oració n simple desiderativa)
1.5. Ñ e'ẽjoajuteĩ mo'ã va (oració n simple dubitativa)
1.6. Ñ e'ẽjoajuteĩ momorã va (oració n simple exclamativa)

1.1. Ñe'ẽjoajuteĩ tee: Ha'e pe he'íva peteĩ mba’e, omonei térã ombotove. Techapyrã :

Moneíva: Peru oguata pya'e / Mbotovéva: Peru ndoguatapya'éi.

1.2. Ñe'ẽjoajuteĩ porandúva: Ha'e pe oñ eporanduhá pe peteĩ mba'e térã peteĩ

mba'ére. Guaraníme ñ aporandú vo jaipuruva'erã ñ e'ẽpehẽtai "pa" ha "piko".
Techapyrã : Rejú tapa ko'ẽrõ - Ohó tapiko hó gape

1.3. Ñe'ẽjoajuteĩ apoukapýva: Ha'e upe ojepurú va ojejerure, oñ embotove térã

oñ eñ e'ẽpohýi hagua.

Techapyrã : Eju á pe; Ejú ke á pe; Ejumi á pe; Ejú na á pe; Ejumína á pe; Ejumíkena á pe;
Tereho; Anive repurahéi.

1.4. Ñe'ẽjoajuteĩ potapýva: Ha'e pe oñ anduká va jaipotá rõ ojehu térã nahá niri peteĩ
mba'e.
Techapyrã :Ahase nde ró gape Kame; Ounga'u che ru ko ka'arú pe

1.5. Ñe'ẽjoajuteĩ mo'ãva: Ha'e pe ndajaikuaaporã irõ jaipotá pa ojehu peteĩ mba'e térã
nahá niri.
Techapyrã :Nde sy oú ne ko'ẽrõ . Ikatúko oú mba'e ko'ẽrõ .

1.6. Ñe'ẽjoajuteĩ momorãva: Ha'e pe jaipurú va ñ amomorã ha jahecharamó vo peteĩ

mba'e.
Techapyrã :Iporã itépa pe nde ao.

2. ÑE'ẼJOAJUETA:
2.1. Ñ e'ẽjoajueta ojoykereguá va (oració n compuesta yuxtapuesta)
2.2. Ñ e'ẽjoajueta ñ e'ẽjoajuhá va (oració n compuesta coordinada)
2.3. Ñ e'ẽjoajueta poguyguá va (oració n compuesta subordinada)
2.1. Ñe'ẽjoajueta ojoykereguáva: Ha'e umi ohó va ojoapykuéri, oñ emopa'ũ va
kytakuéra rupi, ha oĩhá icha ojoja hikuéi.
Techapyrã : Peru osê; oho, oñ ani tapére.

2.2. Ñe'ẽjoajueta Ñe'ẽjoajuháva: Oñ emohendajey kó icha:

- Ñe'ejoajuhaite rupi (coordinada copulativa): Ha'e mokõ i térã hetave ñ e'ẽjoaju

oñ embojoajú va hikuá i ñ e'ẽjoajuhaite rupive. Ojepuru "ha".
Techapyrã : Peru osẽ ha oguata

- Ñe'ẽjoajuha mbojoaju'ỹva rupi (coordinadadisyuntiva): Ha'e mokõ i térã hetave

ñ e'ẽjoaju ndojokupytýiva. Ojepuru "ỹrõ " ha "téra".
Techapyrã : Peru oguata térã oñ ani. Peru oguata'ỹrõ oñ ani.

- Ñe'ẽjoajuha mbohovakéva rupi (coordinada adversativa): Ha'e mokõ i térã

hetave ñ e'ẽjoaju oñ embojoajú va hikuéi ñ e'ẽjoajuha mbohovakéva rupive. Ojepuru
"upéicharõ jepe", "je-péramo (jepémo)", umíva.
Techapyrã :Oñ eno upéicharõ jepe ndokéi. Jepémo oguata noñ aníri

2.3. Ñe'ẽjoajueta Poguyguáva

Ha'e mokõ i ñ e'ẽjoaju ohó va ojoapykuéri, ha ndojojá iva, oĩgui peteĩ
oñ emomba'eguasuvéva. Techapyrã :

1) Cherayhúva añ ete ojapo hekó pe che rembipota

Ojapo hekopete che rembipota. Má va: cherayhú va

2) Reikuaa porã maymá va omanova'erãha

Reikuaa porã . Mba’e: maymá va omanova’erã ha

3)Embohasa nde po oikotevẽvape

Embohasa nde po. Má vape: oikotevẽvape

5) Kuñ ataĩ ojerokýva hendive ohejarei ichupe

6) Rekarupa rire reju che rendá pe;

7) Nde reho che ahahápe

8) Che che'angekó i ha'e noguahẽi rupi

9) Rejuva'erã ko'ẽrõ ajerurehaguéicha ndéve.

10) Nde nderasykatúrö rehova’erä pohä nohá rape

ÑE'ẽJOAJU PYPEGUA (Elementos de la oración)

Teroñe’ẽ (sujeto): pe má va oñ e'ẽvagui ñ e'ẽjoajú pe.

 Amo karai Irala marangatuete Choreygua ojoguá kuri

Teroñe’ẽje’éva (predicado): oje'éva guive teroñ e'ẽre.

ojoguá kuri ao Kamépe kuehe nendive

TEROÑE’ẽ PYPEGUA:

Teroñe'ẽte (Núcleo del Sujeto): ñ e’ẽ oñ emomba’eguasuvéva.

Techapyrã :
Amo karai Irala marangatu Chorey -gua ojoguá kuri
ñ e’ẽri
Ñ e’ẽysajakuaa: teroja tero tero teroja tero ñ e’ẽtéva
regua
 Teroñ
Ñ e’ẽjoajungatu Teroñ e' T e r o Teroñ e'ẽje'
:
Teroñ e'ẽ ẽ
Teroñ e'ẽ Teroñ e'ẽ e'ẽje'é
ñ e'ẽ éva
va
Teroñ e'ẽ te

Tero moĩmbaha (Complementos o modificadores del Sustantivo)

Moĩmbaha Moteĩva (Complemento determinativo)
Moĩmbaha Teró va (Complemento apositivo)
Moĩmbaha Tekome'ẽva (Complemento atributivo)
Moĩmbaha Mba'éva (Complemento diferencial o especificativo')

Moĩmbaha Moteĩva: Ha'e pe teroja moteĩva (Techaukarã , mba'éva, papapýva, térã

kuaa'ỹva) omoambuéva teró pe.
Techapyrã :
Amo karai
Ñ e’ẽysajakuaa: teroja tero
moteĩva
Ñ e’ẽjoajukatu: teroñ e‘ẽ teroñ e‘ẽ
moĩmbaha teroñ e’ẽte
moteĩva

Moĩmbaha Teróva: Ha'e pe tero omoambuéva teró pe. Mokõ ive oĩva’erã ojoykére.
Techapyrã :
Amo karai Irala marangatuete

Ñ e’ẽysajakuaa
teroja tero tero teroja
:

moteĩva tekome’ẽva

Ñ e’ẽjoajukatu: teroñ e‘ẽ teroñ e‘ẽ teroñ e‘ẽ teroñ e‘ẽ

moĩmbaha moĩmbaha teroñ e’ẽte
moteĩva teróva

Moĩmbaha Tekome'ẽva: Ha'e pe teroja tekome'ẽva omoambuéva teró pe.

Techapyrã :
Amo karai Irala Marangatuete

Ñ e’ẽysajakuaa: Teroja tero tero Teroja

Moteĩva tekome’ẽva

Ñ e’ẽjoajukatu: teroñ e’ẽ teroñ e’ẽ teroñ e’ẽ teroñ e’ẽ

moĩmbaha moĩmbaha teroñ e’ẽte moĩmbaha
moteĩva teró va tekome’ẽva

3.2.4. Moĩmbaha Mba'éva: Ñ e'ẽriregua "gua" ojoaju peteĩ teró re ha péicha -oñ ondive-
omoambue hikuá i peteĩ teró pe.
Techapyrã :
Amo karai Irala Choreygua

Ñ e’ẽysajakuaa
teroja tero tero tero ñ e’ẽriregua
:
 Moteĩva iñ e’ẽpehẽteĩva

Ñ e’ẽjoajukatu: teroñ e’ẽ teroñ e’ẽ teroñ e’ẽ teroñ e’ẽ

moĩmbaha moĩmbaha teroñ e’ẽte Moĩmbaha
moteĩva teró va mba’éva

Jesarekopyrã
Sapy’á nte moĩmbaha mba’évagui ojehekýi térã noñ embojoapýi pe ñ e’ẽriregua “gua”,
jepémo upéicha ha’e gueterei moĩmbaha mba’éva. Noĩmbá itei.
Techapyrã :
Amo kure ka’aguy Oñ ani pya’e

Ñ e’ẽysajakuaa: teroja tero tero ñ e’ẽtéva ñ e’ẽteja

moteĩva Tekoguá va

Ñ e’ẽjoajukatu: teroñ e‘ẽ teroñ e‘ẽ teroñ e‘ẽ teroñ e’ẽje’éva teroñ e’ẽje’éva
moĩmbaha teroñ e’ẽte moĩmbaha teroñ e’ẽje’ete moĩmbaha
moteĩva mba’éva opaichaguatekoguá va
Ñ e’ẽjoaju “Amo kure ka’aguy oñ ani pya’e” ja’étarõ hekopete, ja’eva’erã “Amo kure
ka’aguygua oñ ani pya’e”.

TEROÑE’ẽJE’ÉVA PYPEGUA (Elementos del predicado)

Teroñ e’ẽje’ete (Núcleo del Predicado)

Ñ e’ẽtéva moĩmbaha (Complementos o Modificadores del Verbo)

Teroñe’ẽje’ete: Péva ha’e ñ e’ẽtéva, ha’égui pe ñ e’ẽ tee térã katu ñ e’ẽ
oñ emomba’eguasuvéva terone’ẽje’évape.
Techapyrã :
Irala ojoguákuri ao Kamépe Kuehe

Ñ e’ẽysajakuaa: tero ñ e’ẽtéva tero tero ñ e’ẽiregua ñ e’ẽteja

iñ e’ẽpehẽteĩva Araguá va

teroñ
teroñ e‘eje‘ teroñ e‘eje‘ teroñ e‘e
Ñ e’ëjoajukatu: teroñ e’ẽ e‘eje‘
é va é va je‘é va
é va
Teroñ e’ẽje’ete

ÑE’ẽTÉVA MOĨMBAHA
Moĩmbaha mbohasapyréva (Complemento Directo)
Moĩmbaha mbohasapyre’ỹva (Complemento Indirecto)
Moĩmbaha Opaichaguá va (Complemento Circustancial)

Moĩmbaha mbohasapyréva: Ha’e pe ñ e’ẽ térã ñ e’ẽ aty ho’á va á ri ñ e’ẽtéva

mbohasapyréva remiandu. Ha’e avei pe ombohová iva porandu “mba’épa”.
Techapyrã :
Amo karai ojoguá kuri ao

Ñ e’ẽysajakuaa: teroja tero ñ e’ẽtéva tero

mbohasapyrév
moteĩva
a
Ñ e’ëjoajukatu: teroñ e’ẽ teroñ e’ẽ teroñ e’ẽje’éva teroñ e’ẽje’éva
teroñ e’ẽje’ete moĩmbaha
mbohasapyréva
Moĩmbaha mbohasapyre’ỹva: Ha’e pe moĩmbaha mbohasapyre rireguá va, ho’á va á ri
avei ñ e’ẽtéva remiandu. Ha’e avei pe ombohová iva porandu “má vape”.
Techapyrã :
Amo karai ojoguá kuri Ao Kamépe

Ñ e’ẽysajakuaa
teroja tero ñ e’ẽtéva tero tero ñ e’ẽriregua
:
mbohasapyrév Mbohasapyrév
Moteĩva iñ e’ẽpehẽteĩva
a a
teroñ e’ teroñ e’ẽ je teroñ e’ẽ je teroñ e’ẽ je’é
Ñ e’ẽjoajukatu: ẽ teroñ e’ẽ
’é va ’é va va
teroñ e’ẽje’ete moĩmbaha moĩmbaha
mbohasapyrév mbohasapyre’ỹv
a a

MOĨMBAHA OPAICHAGUÁVA:
Araguáva (De Tiempo); Tekoguáva (De Modo); Mba’ereguáva (De Causa);
Tendaguáva (De Lugar); Moirũguáva (De Compañ ìa); Mba’epeguáva (De Medio);

Araguáva: Ha’e ñ e’ẽteja araguá va omoambuéva ñ e’ẽtévape. Ombohová i porandu

“araka’á pa”.
Techapyrã : Amo Karai ojoguá kuri ao kuehe

Tekoguáva: Ha’e ñ e’ẽteja tekoguá va ha papyguá va omoambuéva ñ e’ẽtévape.

Ombohová i porandu “mba’éichapa”.
Techapyrã : Pe kuñ ataĩ oguata porã

Mba’ereguáva: Ko moĩmbaha ha’ehína pe ombohová iva porandu “mba’ére”.

Techapyrã : Kalo ndoú i hasykatúgui

Tendaguáva: Ko moĩmbaha ha’ehína ombohová iva porandu “moõ ” térã “mamo”.

Techapyrã : Kalo ojogua ijao Paraguaýgui

Moirũguáva: Ko moĩmbaha ombohová i porandu “má va ndive”.

Techapyrã :Peru ojoguá kuri ao nendive

Mba’epeguáva: Ko moĩmbaha ombohová i porandu “mba’épe”.

Techapyrã :Tani ohó kuri mba’yrú pe