You are on page 1of 423
DSM 5 RUT GON Tiéu chi chan dodn va chan doan phan biét S6 TAY THONG KE ROI LOAN TAM THAN DSM 5 RUT GON TIENG VIET TIEU CHi CHAN DOAN VA CHAN DOAN PHAN BIET DSM 5 la cudn Sé tay Théng ké va chan doan Réi loan tam than phién ban 5 do Hiép hdi Tam thn hoc Hoa Ky phat hanh nam 2013 thay thé cho phién ban ci truéc d6 1a phién ban DSM 4. Ban rat gon nay chon loc bién dich hon 130 muc réi loan tam than khdc nhau gdm tiéu chf chan doan va chan doan phan biét trong DSM 5. Muc dich chinh cia ban rit gon chi nh&m liét ké va giéi thigu mét cdch co ban, cling nhu gitip tang tinh thuan tign cho viéc tra c(ru nhanh danh myc réi loan tam than cho nhieng ai quan tam dén linh vue ste khée tam than hodc tham khao cho muc dich hoc t@p. Cho nén tuyét déi khéng thé sir dung ban rat gon nay dé chéin doan hay phan djnh vé ban than hay ngwéi khdc, moi hau qua do si dung cdc ndi dung cia ban dich thi ngwéi st dung mc nhién tu chiu trach nhiém. Béi ban rit gon khéng phan Anh hét toan bé cdc réi loan tam thn, tam ly bat thwéng va ngay ca sy phite tap cla chinh cdc r6i loan tam than duge liét ké trong day. Réi loan tam than 1a tinh trang xéo trn, nhidu loan, sai léch va bat thwéng v8 cdc khia canh cita tam lf ngudi chang han nhw nhan thitc, nhan cdch, cam xtic, tinh cam va hanh vi khéng phi hop voi béi canh van héa hodc gay khé dau, nguy hai cho ban than hodc ngwéi khac mét cach dai dang, tai dién. piéu nay anh huéng nghiém trong toi sinh hoat cd nhan, cdc méi quan hé xa hdi, cong vide, chat lwgng cudc sng va site khoe tam ly (tam than, tinh than). R6i loan tam than (con duge goi 1a bénh tam than, bénh tam If, r6i loan tam Iy) van chju trong minh anh nhin dinh kién tir lau cia xa hgi, durge miéu ta béi nhimg tt ngi hét sire ghé ron, ghé tom va cé tinh ky thi cao nhw “khdc ngudi”, “khang”, “dién rd”, “bénh hoan”, “bién thai”, “than kinh”, “dau 6c c6 vain dé”, “khuyét tat”, “quai dn’”,... Dc biét voi xu hwéng van chuong hoac nghé thuat héa cang khién cho nhimg hiéu biét chua ding, dinh kién ngay cang nang thém. Nhing inh kién nhw nay nay can phai duge ditt khoat loai bé néu muén nhan thre ding din vé r6i loan tam than néi rigng va strc khée tam than néi chung. Béi vi chinh nhimg djnh kién va hiéu nham nhu vay dan t6i thyc trang can tré va coi nhe hoc khong quan Psychology Translationist Network 2 tam téi strc khée tam than cita ban than va cling khéng biét cach tng xir sao cho ding v6i m6t ngudi chang may cé van dé vé sire khée tam than. ‘M6t suy nghi sai lm phé bién vé réi loan tam than dé 1A nhing nguoi réi loan tam than c6 suy nghi khdc ngwoi, tam ly bat thudng hoje cé mau hanh vi ky quai va lic nao cling phai biéu hién ra ngoai nhw vay. Vay thi nhw thé nao duge coi 14 “suy nghi khdc ngwéi”, nhw thé nao “tam ly bat thwéng” va nhu thé nao 1a “hanh vi ky quai”? Nhimng ngudi gn cho ngwéi khéc nhiing tty ngir nay lay cai gi lam tiéu chuan hay quyén han gi dé dan nhan nguwéi khac bj bénh tam thin hay cé van dé vé tam ly can phai sita di? Chac chan khéng thé cin ctr vao chi minh s6 déng duge. Dé xdc dinh va danh gid ding m@tc ligu dau 1a réi loan tam than hode mot hién trang bat thong tam ly va can phai dwoc chita chay khong phai dé dang va van con nhiéu su tranh cai trong giéi chuyén mén. Cé nhiéu quan diém, mé hinh va ly thuyét va phan logi. 6 day, ching t6i gidi thigu va khuyén khich st: dung mé hinh 4D dé xac djnh. Mac du DSM 5 mang tinh chat thuéng 1é cia nganh y té 1a phan loai va dinh danh bénh tat dya trén c4c nhém trigu ching nhung it nhat cing dap tng téi thiéu 2/4 tiéu chi cia mé hinh 4D cho méi mét réi loan tam than duge liét ké. M6 hinh 4D nay bao gdm Deviance (sy léch chuan theo truc doc hodc true ngang mang tinh chat dinh Ivgng), Dysfunction (suy giam hodc réi loan chtrc nang duoc két luan béi cdc biéu hién 1am. sang, cac bai kiém tra tuong tng), Distress (sy Iéch chudn hoic réi loan chic nang gay ranhtng khé khan, cing thang, suy nhugc hogc dau khé) va Dangerous (4a, dang hodc tién Iwgng cé thé sé gay nguy hiém cho ban than hode ngudi khéc). Nhung diém quan trong dd 1a mé hinh nao van 1a phai dwa trén tinh than nguyén tac nghién ctu khoa hoe, thure nghiém, str dung céc cong cu, phong phép chan doan hoac hé tre chén doan c6 dO higu lye va tin cay cao va dc biét 1 phai can than diéu tra, déi chiéu dya trén bang ching khdch quan. Chan doan réi loan tam than cing nhw chan doan cdc tinh trang bénh khc, 1a cng viéc di héi sy ti man, tan tam va thau hiéu, khong thé qua loa. Bang ban dich nay, ching ti mong muén nhieng tiéu chi chin doan va chan doan phan biét du6i day duge ngwéi doc chi coi nhu 14 mét dau hiéu dé nhan dién va phat hién sém, thc day né lc thim kh4m tam than chuyén nghiép va cé duoc mét két luan chinh thitc béi nhig chuyén vién tham van tam ly, nha tam ly hgc lam sang, nha tri 5 Lite 3 ligu tam ly hoc bac si tam than. Nhimng nguéi nay dugc dao tao mét cach bai ban, chinh quy, cé kinh nghiém thyc hanh cao trong linh vue sttc khée tam than cht tuyét di khéng dua vao mt cuén sdch, mét ban dich hay mét bai viét trén mang lam cin ctr xét doan, Ban than nhém bién dich xac dinh DSM 5 14 m6t cudn séch nang tinh chuyén mén, ¢6 ham long hoc thuat va dai héi kinh nghiém thyc hanh lam sang rat cao. Nhém bién dich di da tham chiéu téi nhiéu cuén sach song phn lén dya vao sé hgc ban than dé bién djch 1a chinh. Cho nén ching t6i y thtte ré sy thiéu hut va han ché nhat dinh trong ban dich rit gon nay. Bi vay chting tdi chan thanh mong muén cé dugc sy déng g6p quy bau tir d6c gid va nhiing nha chuyén mén 4é c6 dugc mot ban dich hoan thign, chat long cao téi tay moi ngwai. Tran Tién Giang ‘Thay mat nhom bién dich Psychology Translationist Network 4 PsyTransnet Tran Tién Giang t91109s@gmail.com ude s6ng ngdn nail, hn thi chi tan phd nhting gl ma ban dang cb. Hay cubi khicé thé va quén di nhitng gl khong thé thay a6i Hoc van: Dién tir Cong nghiép, Cao dang Co dién Ha Néi Céng viée: Ky thuat vién, Samsung Display Vietnam V6 Thj Diéu Linh malinn1103@gmail.com Khi ban khéng thé nhin thay mét tich cyc, minh co thé’ ngdi cing ban trong bong téi. Hoc van: - Civ nhan Quan tri nha hang va dich vy &n dng, Dai hoc Cong nghé Hd Chf Minh - Thac sf Kinh doanh quéc té, Dai hoc Greenwich, Anh Quéc - Dang hoc Tam ly hoc (VB2), Dai hoc Khoa hoc xa héi va nhan van H6 Chi Minh Nguyén Xuan An Chung wormcandies3@gmail.com Tinh yéu dich thirc bét du noi tinh yéu véi ban than. Hoe van: Sinh vién nam cuéi, chuyén nganh Tam ly hoc Lam sing, Dai hoc Bellarmine, Hoa Ky Nguyén Thi Mai Anh anip: Diu gi khéng thé giét chét ban, sé khién ban manh mé hon Hoc van: Dang hoc Cao hoc Tam ly hoc Lam sang, Dai hoc Khoa hoc xa héi va nhan vin Ha Noi 95 @gmail.com Céng viée: Chuyén vién tham van hoc dung, Hé théng giéo duc Vin School Vietnames 5 Lite MUC LUC CHUONG 1. ROI LOAN PHAT TRIEN THAN KINH ... 1. Réi loan phat trién tri tué 13. 2. R6i loan ngén ngo. 15 3. R6i loan phat am 4. Réiloan Iwu loat 6 tré... 5. R6i loan giao tiép xA hdl... oven senna 2A 6. Réi loan phé ty ky. 7. Réi loan tang déng gidm chu y 27 8. Réiloan hoc tap biét dinh 33 9. Réi loan phdi hop phat trin... 10. Réi loan van dong rap khudn........ CHUONG 2. ROI LOAN LIEN QUAN DEN LOAN THAN... 11. Réi loan hoang tudng. 43 12. Loan than bénh ly ng&n han ........0..0e 18. Réi loan dang phan lit... 14, Tam than phan lit 18. Réi loan phan liét cam xuc..... 16. Cng trong Ive biét dinh, CHUONG 3. ROI LOAN LUGNG CUC. 17. Ri loan Iwéng cye I... sss ccenstcacoss OF 18. ROI loan IWGNg CUC I eesesesssen sere senses 63 19. R6i loan khi sac chu ky. 68 CHUONG 4. ROI LOAN TRAM CAM... 20. R6i loan diéu héa khi séc . oo eenenene seen 7O 21. R6i loan tram cam chi yéu.... Psychology Translationist Network 6 22. R6i loan tram cam truéng dién 7 23. R6i loan cam xiic tién kinh nguyét . CHUONG 5. ROI LOAN Lo AU 24. R6i loan lo au chia tach... 84 25. Cam chon loc 87 26. Am anh so’ chuyén biét.... . 88 27. R6i loan lo au x4 hdi a1 28. Réi loan hoang sy 95 29. Am sq khoang tréng 98 30. ROi OAM 10 AU La 168. eeenetentenseeneee 101 CHUONG 6. ROI LOAN AM ANH CUONG CHE 31. Réi loan am anh cur6ng ché 104 32. R6i loan am anh dj dang co thé. 107 33. R6i loan tich tri. 34, R6i loan nhé téc. i ” . 113, 35. R6i loan boc da..... Desperrrcee aaa CHUONG 7. ROI LOAN LIEN QUAN DEN SANG CHAN VA CANG THANG... 36. Réi loan phan ting gn bé.... 37. R6i loan gan b6 xa hdi gia te ché 124 38. Réi loan cng thang sau sang chan. 39. Réi loan cang thang cép tinh.......... 40. R@i loan thich ung 135 CHUONG 8. ROI LOAN PHAN LY... 41..R6i loan nhan dang phan ly... 42. Quén phan ly 43. R6i loan giai thé nhan cach hoac thuc tai 146 CHUONG 9. ROI LOAN TRIEU CHUNG CO THE. 44, R6i loan trigu chung co thé ... 45. R6i loan lo au nghi bénh...... Vietnamese DSM 5 Lite 7 46. R6i loan gid bénh. 156 CHUONG 10. ROI LOAN AN UONG VA NUOI DUONG. 158 47. Dj thye. 159 48. ROI loaM MN Iai... 161 49. R6i loan trdnh an hoae an it 162 50. Chan n tam IY... 166 51. Réi loan an nhiéu — 6i ra. 168 52. Réi loan cudng an. 170 172 CHUONG 11. ROI LOAN BAO THAL 53. Chung tiéu dam...... 173 84. Ching dai tién tuy tién.... 174 CHUONG 12. ROI LOAN GIAC NGU. 175 55. R6i loan mat ngit 176 56. R6i loan ngit nhiéu.. 2179 87. Chimg ngi ra 182 58. Ngii ngat giam théng khi phé nang 185 59. Ngit ngat trung wong 188 60. Gidm théng khi lién quan dén gidc ngéi 189 61. Ri loan gidc ngui nhip sinh hoc. . seorrsee 100 62. Céc r6i loan ngu - thtrc khéng van déng nhan cau nhanh..... 191 63. R6i loan ac méng....... 64. Réi loan hanh vi trong gidc ngu van dong nhan cau nhanh 196 65. Hoi chung chan khong ngizng dong 198 CHUONG 13. ROI LOAN CHUC NANG TINH DUC. 200 201 66. Xuat tinh cham. 67. Réi loan cong dong 203 68. R6i loan cue khoai 6 ni 205 69. Réi loan hung thu hoac kich thich tinh duc née 207 70. Réi loan lam dau ho&e xam nhap ving xuong chau sinh duc. 209 Psych y Translationist Network 8 71. R6i loan ham muén tinh duc nam 211 72. Xuat tinh som 213 CHUONG 14, MUON PHIEN GIO TINH 214 73. Muon phién gigi tinh 6 tré nhd. 215 74. Mun phién gidi tinh & thanh thiéu nién va nguéi lon. . wove 216 CHUONG 15. ROI LOAN KIEM SOAT HANH VI 217 75. R6i loan thach thre chéng di 218 76. R6i loan bung phat gin doan.. 221 77. R6i loan dao dire i - . 224 78. Cudng phong héa... 227 79. An cp vat... 229 CHUONG 16. NGHIEN VA LAM DUNG CHAT.. 230 80. Nghién ruqu. 231 81. Ng6 doc nugu... 233, 82. Cai rvgu 235 83. Ng6 déc Caffeine. 236 84. Cai Caffeine. 238 85. Nghién can sa... 239 86. Ng dOc CAN $8... eso “ avevanceciusses ai soo 87. Cai can sa... 243, 88. Lam dung Phencyciidine.... 89. Ng6 doc Phencyclidine 246 90. Nghién cac chat gay do gic. 248. 91. Ng6 doc khi dung cac chat gay ao giac...... 92. Nghién chat hit ion wii 7 ser DO: 93. Ng6 déc chat hit........... 255, 94. Nghién Opioid... .. 257 95. Ng6 doc Opioid. 259 96. Cai Opioid 260 Vietnames 5 Lite 9 97. Lam dung thuéc an than, thuédc ngui va thuédc chéng lo au .. ove 262, 98. Ng6 déc thudc an than, thudc ngui va thuéc chéng lo au. 265 99. Cai thudc an than, thuéc ngu va thudc chéng lo au 267 100. Nghién chat kich thich 269 101. Ng@ dc chat kich thich 27 102. Cai chat kich thich... 273 103. Nghién thuBc fa... seo seven 27, 104. Cai thude la 276 105. Nghién cd bac. 278 CHUONG 17. ROT LOAN NHAN THUC THAN KINH. 280 106. Mé sang. 281 107. Réi loan nhan there than kinh nhe hoa chil yéu... 283 108. R6i loan nhan thirc thn kinh nhe 284 109. R6i loan nhan thirc than kinh nhe hoac chi yéu do benh Alzheimer. 286 110. R6i loan nhan thirc than kinh nhe hoc chi yéu viing tran thai dong 289 111. R6i loan nhan thirc than kinh nhe hoac chdi yéu voi tiéu thé Lewy.... 292 112. Réi loan nhan thi than kinh nhe hoc chil yéu do mach mau n&o seventeen 294 113. R6i loan nhan thie than Kinh nhe hoac chil yéu do chan thuong so nao... 114. R6i loan nhan thirc than kinh nhe hod chi yéu do HIV 297 115. R6i loan nhan thirc than kinh nhe hoac chi yéu do bénh nha tu. 298 116. R6i loan nhan thirc than kinh nhe hoc chi yéu do bénh Parkinson 299 117. R6i loan nhan thir than kinh nhe hoac chdl yéu do bénh Huntington . 301 118. R6i loan nhan thirc than Kinh do da nguy€n MhAN eons 908 CHUONG 18. ROI LOAN NHAN CACH 304 119. R6i loan nhan cach hoang twéng. 305 120. R6i loan nhan cach phan let 307 121. R6i loan nhan cach dang phan lit 309 122. R6i loan nhan cach chéng déi x4 héi 312 123. ROi loan nhan cach ranh gidi........ 315 Psychology Translationist Network 10 124. R6i loan nhan cach kich tinh, 318 125. R6i loan nhan céch ty yéu... 320 126. R6i loan nhan cach né tranh 323 127. R6i loan nhan cach phy thude 325 128. R6i loan nhan cach ém anh cudng ché. 307 CHUONG 19. LECH LAC TINH DUC.. 330 129. Réi loan thi dam. 331 130. R6i loan pho dam 332 131. R6i loan co xat. 333 132. R6i loan khé dam... 133. R6i loan bao dam 335 134. R6i loan du dam...... 336 135. R6i loan ai vat. 337 136. Loan duc cai trang 339 PHU CHU PHY LUC 1 PHY LUC 2.. PHY LUC 3 N5 Lite 1 Chuong 1. Réi loan phat trién than kinh R6i loan phat trién than kinh 1a mét nhém cdc réi loan duoc khéi phat va biéu hién s6m trong qué trinh phat trién - thurdng 1a truéc khi tré vao lép, va duge dic trung béi sw kém phat trigén gay ra sy suy giam chtéc nang ca nhan, xa hdi, hoc tap hode nghé nghiép. Nhigng thiéu hut vé sr phat trién nay khac nhau vé pham vi, tty nhing han ché rat cy thé trong viéc hoc tap hoc kiém soat cdc chtrc nang diéu hanh dén sy suy giam toan dién vé ky nang xa héi hodc tri thong minh. Céc r6i loan phat trién thn kinh thudng dng thoi xay ra: vi du, nhéng ngudi mac réi loan phé ty ky thudng bj khiém khuyét tri tué (réi loan phat trién tri tug), va nhiéu tré rdi loan tang dng gidm chi ¥ cling gap phai réi loan hoc tap biét dinh. Déi voi mot 86 r6i loan, biéu hién lam sang bao gdm cdc triéu ching thira cting nhw thiéu hyt va cham tré trong viéc dat dug cdc méc mong dgi. Psychology Translationist Network 12 1. Réi loan phat trién tri tué Intellectual Developmental Disorder (F70 - F79) 1. Tiéu chi chan doan Khiém khuyét tri tué (hay con goi 14 R6i loan phat trién tri tug) 14 mét r6i loan cing kh@i phat trong giai doan phat trién bao gém sw thiéu hut chit nang tri tué va thich ‘eng nh§n thitc, x4 hdi, va thyc hanh. Dé chin doan cAn phai dap tng ba tiéu chi: A. Thiéu hut chive nang trf tué: chang han nhw vé mat suy luan, giai quyét van d@, lap ké hoach, tu duy tru twgng, ra cdc quyét dinh, hoc tap ly thuyét, va hoc td kinh nghiém, doc x4c nh4n béi (1) danh gid 1am sang, (2) dnb gia cé nhan va (3) bai kiém tra tri tué tiéu chudn. B. Thiéu hut chite nang thich mg dan dén that bai trong viée phat trién, tiép nhan van héa xa 6 mite co ban cho sy déc 4p c4 nhan va trach nhi c6 sy hé trg lién tuc, sw thiéu hyt sé 1am han ché cac hoat dng cugc séng hang ngay Néu nhw khéng nhu giao tiép, gia nhap xa hOi va ty lap trong nhiu méi trudng nhu 6 nha, treong hoe, noi lam viée va cng dong. C. Sw thigu hut tri tué va kha nding thich éng phai khéi phat trong giai doan phat trién ban than. 2. Chan doan phan biét Chain don réi loan phat trién tri tué nén duoc thuc hién bat ct théi diém nao néu dap ‘ng tiéu chi A, B va C. Chan doan cho réi loan phat trign tri tug khong nén duge gia ‘h vi mét tinh trang di truy8n hoc bénh cy thé. Mét héi ching di truyén lién quan én réi loan phat trign tri tug nén dug hu y 14 chan dodn déng thdi v6i réi loan phat trign tri tué. R@i loan nhan thirc than kinh nhe hoac chu yéu: R6i loan phat trién tri tué duoc phan loai vao nhém réi loan phat trién than kinh va né khac véi réi loan nhan thirc than kinh, Réi loan nhan thie than kinh duge dic trung béi sy suy giém/mat chite n&ng nhan thre va cé thé gay ra khiém khuyét tri tué. Trong nhing trwéng hop nhu vay c6 thé dua ra ch4n doan cho khiém khuyét trf tué va réi loan nhan thite thn kinh. Vietnamese 5 Lite 13 RGi loan hgc t4p biét dinh va réi loan giao tigp: Day déu 1a nhiing réi loan phat trién than kinh nhung chi dc trung trong Linh vue giao tiép va hoc tap, khong thé hién sw thiéu hut tri tué va hanh vi thite tng. Song chiing c6 thé xay ra cing hic véi réi loan phat trién tri tué. Do dé, o6 thé dua ra chan doan cho ca hai néu nhw dap tng day di cdc tiéu chi. Ri loan phé tw ky: Khiém khuyét tri tué 18 dic diém phé bién & réi loan phé tu ky. Danh gia khiém khuyét tri tug 6 réi loan phé ty ky c6 thé phire tap hon vi cA nhan réi loan phé ty ky thiéu hut kha nang giao tiép xa hdi va hanh va digu nay can tro nhing hiéu biét va tuan thu quy trinh danh gid. Danh gid chitc ning tri tué phi hgp trong roi loan phé ty ky 1a rat can thiét voi sy @énh gid xuyén sudt trong thdi ky phat trién bi diém 1Q trong réi loan phé tu ky c6 thé khéng 6n dinh, aac biét a tré nhé. Psychology Translationist Network 14 2. Réi loan ngén ngi Language Disorder (F80.2) 1. Tiéu chi chan doan A. Gap khé khan lién tuc trong viéc tip thu va sir dung ngén ngét (vi dy nhw néi, viét, ng6n ng cir chi, hoc nhitng dang khac) do thiéu kha nang hiéu va sir dung nhing di’u sau day: 1. Han ché sé lugng tiv vung (biét va sir dung tw). 2. Han ché vé ngir phap (kha nang két hop céc tir v6i nhau dé tao thanh céc cau diva trén cdc quy tac ngir phap va cau tric cau). 3. Din dat kém (Ikha nang sir dung tir vung va két néi cdc cau dé giai thich hodc mé ta mét chu d8, chudi sy kién hoc mot cudc trd chuyén). B. Kha nang ngén ngtr kém hon mite mong doi & lita tudi hién tai, diéu nay sé gay ra nhing han ché trong viéc giao tiép hiéu qua, gia nhap xa hdi, thanh tich hgc tap, ho&c hiéu sudit cong viéc,... C. Khéi phat cdc triéu ching trong giai doan phat trién sém. D. Nhiing khé khan nay khéng phai 1a do suy gidm thinh gidc hode cdc giéc quan khéc, chitc nang van ddng, hay do thudc hojc tinh trang thin kinh, va nguyén nhan chit yéu khOng phai béi khiém khuyét tri tué (ri loan phat trién tri tué) hodc cham phat trién toan dién. 2. Chan doan phan biét Bién thé binh thwong cia ngén ngir: Réi loan ngén ngit can phan biét voi cdc bién thé binh thudng cita ng6n ngir va diéu nay khé thc hién triréc 4 tudi. Khi danh gid c& nhan nao dé bi khiém khuyét ng6n ngir cn phai xem xét cdc yéu t6 van héa, dan téc, vang mién (vi du tiéng dia phong). khiém thinh hoc suy gidm céc giac quan khde: Khiém thinh can dugc loai trv 18 nguyén nhan chinh gay khé khan vé ng6n ngit. Thiéu hut ng6n ngir 6 thé lién quan dén khiém thinh, hoe suy giam giéc quan khac, hodc thiéu hut van ddng phat 4m. Khi 5 Lite 15 thiéu hyt ng6n ngir qua mic do céc vain dé trén mang lai thi chdn doan réi loan ngon ngi. Ri loan phat trién tri tug: NgOn ngi chm tién thudng 1a dc diém ciia khiém khuyét tri tué va chan doam c6 thé khdng dugc thyc hién cho dn khi hoan thanh cach danh gid tiéu chun. Chan doan réi loan ng6n ngir riéng biét sé khong duge dwa ra trv khi thiéu hut ngén ngir vot qué gidi han cia tri tué. R6i loan than kinh: R6i loan ng6n ngir cé thé lién quan dén cac réi loan than kinh, bao gém ching d6ng kinh (vi du: mat ng6n ngi hoc héi ching Landau-Kleffner). Ng6n ngé thoi trién: Mat kha nang ngén ngét 6 tré du6i 3 tudi cé thé 1 d&u hiéu cia r6i loan phé ty ky hoc mét bénh than kinh cy thé, nhu hdi ching Landau-Kleffner. 0 tré trén 3 tudi, mat ngén ngir cé thé la trigu ching ciia con dong kinh va d4nh gid tiéu chuan 1a can thiét. Psychology Translationist Network 16 3. Réi loan phat am Speech Sound Disorder (F80.0) 1. Tiéu chi chan doan A. Khé khan dai dang trong viéc phat 4m 10i n6i gay ra sy khé hiéu va can tré’ giao tiép bang 1di ndi. B. Sy khé khan nay gay ra nhiing han ché dan dén thiéu hiéu qua trong giao tiép xa hGi, thanh tich hoc tp, higu sudt ngh® nghiép hoc bat cir didu gi khdc. C. Khéi phat cac triéu ching trong giai doan phat trién som. D. Nhiing khé khan kh6ng phai 1a do cdc tinh trang bam sinh hoac mac phai, chang han nhw bai nao, he ham éch, diéc hoc mat thinh gidc, chin thuong so nao hdc cdc tinh trang bénh hoac than kinh khéc, khiém khuyét tri tué (réi loan phat trién tri tué) hodc cham phat trién toan dién. 2. Chan doan phan biét Bién thé binh thwong cia 4m ngif: Cac bign thé cia gigng ndi theo khu vyc, xa hi hoc ving van héa/dan téc cn duoc xem xét truéc khi dua ra chéin dodn. khiém thinh hogc suy giam giéc quan: Khiém thinh hodc diéc cé thé dan dén bat thudng ve 10i néi. Sy thiéu hut trong viée phat 4m cé thé lién quan dén khiém thinh, suy giam giéc quan hoic khé khan trong “dién dat” [speech-motor]. Khi cé nhiing thiéu hut trong viée phat am vurot qué nhirng van dé thudng lién quan dén nhig thiéu hyt nay, c6 thé chan doan réi loan phat am. Chitng khé dgc: Suy giam kha nang néi cé thé 18 do réi loan van d6ng, chang han nh bai nao. Phan biét ching khé dgc voi réi loan phat am dya trén cac déu higu than kinh cing nhw cdc dc diém khac biét lién quan dén giong néi, mac di 6 tré nhé (dwéi 3 tuéi) c6 thé khé phan biét, dic biét 1a khi khéng c6 ho’c cé sy tham gia van dong co thé néi chung (vi du nhw chtrng khé han [Worster - Drought]). CAm chon lge: Cam chon loc 14 mét ri loan lo au dug dc trung béi sy im lang khong néi trong mét hoan canh nhat dinh nao d6. Han ché néi cé thé 18 dau hiéu ciia r6i loan nay. Cam chon loc cé thé phat trién 6 tré bj réi loan phat am vi nhing khiém khuyét 5 Lite 7 cia réi loan phat 4m nhung lai cé thé néi binh thuong & méi trudng “an toan”, nhu & nha hodc ban bé than thiét. Psychology Translationist Network 18 4. Réi loan Iwu loat & tré Childhood-Onset Fluency Disorder (F80.1) 1. Tiéu chi chan doan A. R6i loan vé sy luu loat binh thudng va théi gian phat ng6n khéng twong tng voi tuéi cia ngwoi dé va ky nang ngén ngi, tin tai theo thoi gian, dugc dic trung béi su xudt hién thuong xuyén va durge danh dau cia mét (ho&e nhiéu) biéu hién sau: 1. Am thanh va 4m tiét lap lai. 2. Su kéo dai am thanh cla phy am cing nh nguyén 4m. 3. TY ngt that thudng (ngung nghi trong mét td). 4. N6i mt cach bé lieng (tam ngung hoc khong hoan thanh cau néi). 5. N6ilé thé, vong vo (khng vao dwg trong tam). 6. Co’ thé cing thang qué mic khi néi. 7. Lap lai cc tir don am. B. Sy khé khan nay gay rao 4u khi ndi, va ning han ché dn dén thiéu hiéu qua trong giao tiép x4 h6i, thanh tich hgc tap, hoac hiéu suat ngh nghiép hodc bat cir diéu gi khac. C. Kh@i phat cac triéu ching trong giai doan phat trién som. D. Sy khé khan nay khéng phai do ddng co’ néi, thiéu hut cam gidc, r6i loan chite nang vé than kinh nhu dét quy, khéi u, chan thuong,... hoe mét tinh trang bénh Kkhéc, va mét réi loan tam than khdc. 2. Chan doan phan biét Suy gidm gidc quan: Néi viét khong tréi chay [dysfluencies] c6 thé lién quan dén viée suy gidm c4c gide quan, khiém thinh hoic dién dat khé khan. Khi néi viét khong troi chay vugt qua nhing van dé lién quan dén nhimg sy thiéu hut, suy gidm va khé khan nay cé thé chan don réi loan lu loat & tré. Noi viét khéng tr6i chay mang tinh binh thong: Réi loan luu loat & tré phai duge phan biét véi viée néi viét khéng trdi chay 1a binh thuéng, thudng xuyén xay ra & tré Vietnamese 5 Lite 19 nhé, bao gém lap lai ton b9 tir hodc cum ti (vi du: “T6i, t6i mudn, t6i muén 3n kem”), cum tir khéng day dui, than tir [interjections], ngap nging [unfilled pauses], va nhan xét dat trong ngoac don [parenthetical remarks]. Néu nhing khé khan nay tang vé tan suat hoac mire dé phitc tap khi tré lén 1én, chan doan réi loan leu loat & tré 1a thich hop. Tac dung phy cia thuéc: Néi lap cé thé xay ra nhy mét tac dung phy cia thuéc va cé. thé dugc phat hién béi méi quan hé tam théi véi viée tiép xtic voi thudc. N6i viét khéng tréi chay khéi phat 6 ngwai trvéng thanh: Néu khéi phat néi viét khOng trdi chay trong hodc sau tuéi thiéu nién, thi dé 1a “néi viét khOng tréi chay khot phat & ngudi treéng thanh” hon 1a réi loan phat trién than kinh. Ngoai ra néi viét Khéng tréi chay & ngwoi trong thanh khéng cé mat ch4n doan trong DSM-5. Psychology Translationist Network 20 5. Réi loan giao tiép xa hdi Social Communication Disorder (F80.82) 1. Tiéu chi chan doan A. Nhiing khé khan dai dang trong viéc giao tiép xa hdi baing ng6n ngir va phi ng6n ngir dugc thé hign béi tat ca nhizng diéu sau day: 1. Nhiing thiéu sot trong vi chao héi va chia sé théng tin, theo c4ch phi hop vi béi cdnh xa hdi. sir dung giao tiép cho cdc muc dich xa hi, nh 2. Suy gidm kha nang (thiéu hut link hoat) thay adi cach giao tiép 4@ phd hop véi béi canh va nhu cau ngwéi nghe, chang han nhw néi chuyén trong lép hoc khdc vi céch néi chuyén & sn choi, biét phan biét cdch giao tiép voi tré em va ngw9i lon, va tranh ding ngén ngif trang trong mét cach thai qua. 3. Khé kh&n trong viéc tuan theo cdc quy tac cho cuéc tré chuyén va ké chuyén, chang han nhv thay phién nhau trong cue trd chuyén, dgec lai khi bj higu lam va biét cach st dung tin hiéu bang 161 néi va phi ng6n ngir dé didu chinh sw tuong tac. 4. Khé hiéu nhimng gi khong dug néu r6 rang (vi dy: dua ra suy Iuan) va y nghia khéng theo nghia den hoac mo hé cia ngén ngir (vi dy: thanh ngi, hai huée, an dy, nhigu ¥ nghia phy thudc vao ngif canh dé giai thich). B. Sy thiéu hut dan dén nhirng han ché chirc nang trong giao tiép hiéu qua, tham gia xa hdi, cdc méi quan hé xa hodc két hop. i, thanh tich hoc tap hoc higu suat nghé nghiép, cA nhan C. Khéi phat cac trigu chimg trong giai doan phat trién sém nhwng nhiing thiéu sét Khong biéu hién dugc day ait cho én khi nhu cau giao tiép vugt qué kha nang giao tiép. D. Cae trigu ching khéng lién quan dén mét tinh trang bénh hodc tinh trang than kinh khdc hoac kha nang kém trong cc linh vue cau trite tir va ngi phap, va nguyén nhén cha yéu khéng phai béi réi loan phé ty kj, khiém khuyét tri tué (réi loan phat trién tri tué), chm phat trién n6i chung hoc réi loan tam thn khdc. 5 Lite 21 2. Chan doan phan biét RGi loan phé ty ky: Réi loan phé tw ky dugc xem xét 1a chan doan chinh cho céc ca nhan khiém khuyét giao tiép x4 hdi. Réi loan giao tiép x4 hdi va réi loan phé tyr ky due phan biét béi cdc kiéu hnh vi, s6 thfch, hoat dng han ché va lap di lap lai ¢6 trong réi loan phé tw ky nhung lai khéng 6 trong réi loan giao tiép xa héi. Tuy nhién, cdc ca nhan réi loan phé ty ky chi biéu hién céc kiéu hanh vi, sé thich, hoat déng han ché va lap di lap lai trong giai doan phat trién ban dau do dé can mét tién str toan dign. Cho nén, sé khéng loai trix chain doan réi loan phé ty ky dit vang mat cc kiéu hanh vi, s6 thich, hoat dng han ché va lap di lap lai trong hién tai nhung cac biéu hién a6 vin c6 mat trong qua khér cla cd nhan. Vi vay, chi nén chan doan réi loan giao tiép xa hoi néu nhu tién str phat trign khéng cé6 bat ky bang chting gi cho thay cé nhan c6 cae kiéu hanh vi, sé thich, hoat dong han ché va lp di lap lai. RGi loan tang dong giam cha y: Nhimg thiéu sét cia r6i loan tang dng gidm chi y c6 thé lam cho hoat déng giao tiép hiéu qua, tham gia x4 hdi va thanh tich hoc tap bi han ché. RGi loan lo Au xa hGi: Nhimg trigu chéng cla rdi loan giao tiép xa hdi chdng chéo voi r6i loan lo u xa hGi. Tuy nhién c6 thé xem xét dc diém phan bién béi thdi diém xuat hién. Trong réi loan giao tiép x4 hgi, c4 nhan chwaa bao gid’ ¢6 dwg giao tiép higu qua, con r6i loan lo au x4 hGi thi cdc ki nang giao tiép x4 hOi van phat trién nhung sé kém hiéu qua do anh hwéng béi lo au, so hai hodic dau khé khi twong tac xa héi. RGi loan phat trién tri tué va cham phat trién toan dién: Nhirng ngwoi mac réi loan ch4m phat trign toan dign cé thé thiéu hyt ky nang giao tiép xa hi i loan giao tiép xa hi & céc cA nhan nay phai cé sy vot qué giéi han tri tué mét cach r6 rang méi dua ra mét chan doan riéng biét. Psychology Translationist Network 2 6. Réi loan phé tu ky Autism Spectrum Disorder (F84.0) 1. Tiéu chi chan doan A. Nhiing thiéu sot dai dang trong giao tiép x4 hdi va twong tac x hdi biéu hién trén nhiéu béi canh trong ca tién sir str 1n hién tai béi tat cd nhieng diéu sau day: 1. Nhiing thiéu sét trong tinh tuong tac vahé tro cam xtc x tiv céch tip cn xa hdi dén vide that bai trong cudc trd chuyén binh thudng; suy giam va phan tan sy chi y, cdm xtic; khong thé bat dau hodc dap tng voi cae nhw bat thuéng tong tac x4 hdi. 2. Nhiing thiéu sét giao tiép phi ng6n ngir dug sir dung cho twong tac xa héi: tir sy thiét lap kém trong giao tiép bang 16i néi va phi ngén ngir dén nhing bat thong trong giao tiép bang mat va ngén ngir co thé hodc thiéu hut trong viéc higu va si dung cit chi - thiéu biéu cam trén khuén mat va trong giao tiép phi ngon ngit. 3. Nhiing thiéu hut trong viée phat trién, duy tri va hiéu dwgc céc méi quan hé: khé khan trong viée diéu chinh hanh vi phd hyp voi cac boi cdnh xa hoi khac nhau; gap khé khan trong “choi tuéng twong” hoc két ban; khéng htmg tha hoat dng theo nhém. Mitc d6 nghiém trong cu thé: Mic d6 nghiém trong dua trén nhiing thiéu s6t trong giao tiép x4 hdi va nhi¢ng mé hinh han ché, lap di lap lai ciia hanh vi. B. Céc mau hanh vi, sé thich hoe hoat déng bi han ché, lap di lap lai, duge biéu hién béi it nhat hai trong sé nhing diéu sau day trong hién tai hode qua khtr: 1, LOi n6i hoac str dung dé vat mOt céch rap khuén, lip lai. 2. Khang khang gitr nguyén 16i sinh hoat, nhimg nghi thite chudi hanh vi phi ngén ngtr hodc 16i néi (vi du: cuc ky cing thang voi nhing thay déi nhé, gap kho khan trong chuyén déi, 16i suy nghi va nghi thirc chao héi cig nhac, cn phai di cing mét con dwéng va An thitc An giéng nhau mdi ngay). Vietnamese 5 Lite 23 3. Han ché cao vé nhiing sy hing thi cé dinh bat thuéng va cvéng d6 tap trung (vi dy: gin b6 manh mé hodc ban tam véi cae vat bat thudng, nhitng sy hing thi bi han ché qué mirc). 4. Tang hoac giam sy cém nhan hoac quan tam thai qua vi mdi trwdng (vi dy: thé & voi cdm gidc dau, nhiét a6, am thanh gay hai hoe say mé thi gidc véi anh sang chuyén déng). Mtrc dé nghiém trong cu thé: mirc dé nghiém trong dua trén nhimng thiéu sét trong giao tiép x4 h@i, va cdc han ché, lp di lp lai trong hanh vi. C. Cac trigu ching phai cé trong giai doan phat trién sém nhung c6 thé khong biéu hign day du cho dén khi nhu ciu x4 hi vegt qué kha nang, hodc c6 thé bj che gidu bi cdc chign luge tg phé da hoc trong cue séng sau nay. chimg gay suy gidm dang ké chite nangxa hdi, nghé ng) hode cdc Tinh, vuc quan trong khac vé mat lam sang. E. Nhitng tinh trang trén khéng giai thich tét hon béi khuyét tat tri tué (réi loan phat trién tri tug) hoc cham phat trién ton dién. Khuyét tat tri tué va réi loan phé ty ky thudng xuyén xay ra déng thoi; dé dwa ra chan dodn xay ra déng thi 1a réi loan pho ty ky va khiém khuyét tri tué, kha nang giao tiép xa h6i nén & du6i mite dy kién cho mite d6 phat trién chung. 2. Chan doan phan biét ching Rett: Twong tac xa hdi bj gin doan c6 thé duoc quan sat trong giai doan thodi lui ciia héi chting Rett (thwéng 1a tly 1 - 4 tudi); do dé, mot ty 16 dang ké cac tré gai bj anh hudng cé thé cé mét sé biéu hién dap tg tiéu chi chén doan cho réi loan phé tu ky. Tuy nhién, sau giai doan nay, hau hét nhizng ngudi mac héi ching Rett déu cai thign ky nang giao tiép xa hdi va cdc dc diém ty ky khéng cOn 1a van dé chinh dang Jo ngai. Do 46, réi loan phé ty ky chi nén dug xem xét khi dap tng tat ca tiéu chi chén don. Cam chon loc: Trong cm chon loc, six phat trién s6m thuréng khong bi x40 tron. Dita tré bj anh hwéng thwng thé hién ky nang giao tiép pha hgp trong cac béi cénh nhat dinh. Ngay ca khi trong mi treéng khién ching khéng néi, tinh x4 héi cita ching Khong hé suy gidm va cling kh6ng cé cc kiéu hanh vi lip di lip lai. Psychology Translationist Network 24 RGi logn giao tiép x4 hGi va réi loan ngén ngi: Trong mét sé dang réi loan ng6n nge, 6 thé c6 van dé v8 giao tiép va mét s6 kh6 khan xa hi thér phat. Tuy nhién, céc réi loan ngén ngit cu thé thuéng khéng lién quan dén viée giao tiép phi ng6n ngir bat thong cling nhu khong c6 sw hign dién ctia cdc hanh vi, sé thich, hoat dong bj han ché va lap di lap lai. Khi cc 4 nhan thé hién sw suy yéu trong giao tép xa hdi va cdc hoat dng twong tac x4 hi khdc nhung khéng thé hién hanh vi ho§c sé thich bj han ché thi 4p dung tiéu chi vé mt x4 hi cho réi loan giao tiép x4 héi thay vi rdi loan phé tur ky. Nhung sé chéin dodn cho réi loan phé ty ky thay cho réi loan giao tiép x4 hGi bat cit lic nao néu nhu théa man céc tiéu chi chan dodn réi loan phé ty ky. Va can edn than xem xét tién str c6 nhéng hanh vi lap di lap lai hay khong. RGi loan phat trién tri tué kh6ng cé réi loan phé tw ky: R6i loan phat trién tri tué Kh6ng cé réi loan phé ty ky voi r6i loan phé ty ky c6 thé khé phan biét 6 tré nhd. Cac cd nhan khiém khuyét tri tug khéng phat trién ng6n ngir va hinh thanh cdc ky nang biéu twong la théch thie cho chan dodn phan biét, vi hanh vi p di p lai cing thong xay ra @ cdc cd nhan nhw vay. Chén dodn réi loan phé ty ky & cé nhan khiém khuyét tri tué khi giao tiép va tuong tac x hi bj suy giam dang ké so voi mtrc dd phat trién cdc ky nang phi ngén ngir cla ca nhan (vi du ky nang van déng tinh té, giai quyét van dé khéng 161) 1 phi hyp. Ngugc lai, chain doan réi loan phat trién tri tué 1 chén doan thich hop khi khéng cé sy chénh léch ré rang gitra cdc ky nang giao tiép va cdc ky nang tri tué khdc. RGi loan van dng rap khuén: Cac hanh dong lap di lap lai theo khudn mau 1a dic diém chan doan cia ri loan phé ty ky. Do 46 mot chain doan b6 sung r6i loan van dong khuén khong duge dua ra néu nhw cdc hanh déng lap di lp lai nay dug giai thich t6t hon bang r6i loan phé ty ky. Song ch4n doan cho ca hai néu nhw cdc hanh vi lap di 1p lai nay gay ra thong thich va tré thanh trong tam diéu tri. RGi logn tang d6ng gidm chi y: Sy bat thudng ciia sw chit ¥ (t4p trung qua mirc ho&c 8 bi phan tam), ciing nhw sy hiéu dong 1a dc diém phé bién & nhivng cA nhan r6i loan phé ty ky. Can xem xét chén doan r6i loan tang d6ng gidm chit ¥ khi kh6 khan vé cha ¥ hoac tang d6ng vwot qua mie thudng thay 6 nhiing ngwéi cé tuéi tam ly tuong duong. Vietnamese 5 Lite 25 ‘Tam than phan liét: Tam than phan liét khéi phat 6 tré nhé thuong tién trién sau mot thi gian phat trién binh thuéng, hodc gan nhw binh thudng. Mt giai doan tién triéu ching [prodromal] duge mé ta suy giam x4 hdi, ng tht va niém tin khéng dién hinh xay ra c6 thé bj nham lan voi nhimg thiéu sot x4 hdi trong réi loan phé ty ky. Ngoai ra hoang twéng va ao giac, 14 dc diém chinh cia tam than phan liét chtr khong phai 16i loan phé ty ky. Tuy nhién, can phai tinh dén cdc kha nang cé nhan mac r6i loan pho ty ky tré nén cu thé trong ctia tam than phan liét (vi du gidi thich cdc cau héi lién quan dén cac dic diém chinh ‘Ban cb nghe thay ging n6i khi khéng 6 ai 6 6 khéng”). Psychology Translationist Network 26 7. Réi loan tang déng giam chu y Attention Deficit Hyperactivity Disorder (F90) 1. Tiéu chi chan doan A. Din bién kéo dai ctia sy mat tap trung va (hod) tang déng can tro chire nang ho&c phat trién nhw dugc dic trung béi (1) va (hodc) (2): 1. Khéng chit : 6 (hoc nhiéu hon) cAc trigu chiing sau day aa ton tai it nhat 6 thang dén mét mirc 6 khOng dong nhat v6i mite 46 phat trién va tac dong tryc tiép khia canh xa hOi va hoat dng nghé nghiép: Lau y: thre, thd dich hogc khong hiéu c4c nhiém vy, chi dn. Déi vi thanh thiéu nién ‘4c triéu chtrng khéng chi 1a biéu hién cita hanh vi déi nghich, thach 16n tudi va nguoi lén (tir 17 tudi tré lén), c4c trigu ching kéo dai mét nam. a. Thong khéng chii ¥ dén chi tiét ho&c mic 16i bat can trong hoc tap, tai noi 14m viée hode trong cc hoat d6ng khac. b. Thwéng gp khé khn trong viée duy tri sw chi ¥ trong cdc nhiém vu hodc hoat d9ng giai tri. c. Thwdng xuyén khong lng nghe nhirng 101 ngudi khac tryc tiép n6i voi minh. a. Thwéng khéng lam theo huéng dan va khéng hoan thanh viéc hoc, cong viéc hoac nhiém vy tai noi lam viée (vi dy: bat dau lam viée nhanh chéng nhwng cing mau mét tap trung). e. Thwéng gap khé khan trong viéc sap xép cac nhiém vu va hoat déng (vi dy: kh6 khan trong viée quan ly céc nhiém vy; khé khan trong viec gitr va sap xép a8 dac theo thir ty; céng viéc 16n x6n; kha nang quan ly théi gian kém; tht bai trong viéc hon thanh céng viéc dting thdi han). £. Thuong né tranh, khéng thich, khéng mun tham gia cc hoat dong, nhiém vy ddi héi sy kién tri va ¥ chi (vi dy: vie hgc hay bai tap vé nha; d6i véi ngudi 1én 1a nhieng ban bao cdo, van ban hoan chinh, chinh siva -)- nhing van ban dai Vietnamese 5 Lite 27 g. Thuong danh mat nhimg thir can thiét cho viéc hoat dng hoc nhiém vu (vi dy: 43 ding hoc tap, sch, dung cu, vi, chia khoa, i. Thuong hay quén trong cdc hoat dng hang ngay (vi du: lam viée nha, chay vige vat; 46i voi nhig ngw0i 16n 1a dap lai cudc goi nho, tra tién hang thang, ghi nhé nhiing cuéc hen). 2. Tang dong va bc déng: 6 (hodc nhiéu hon) cae triéu ching sau day da ton tai it nhat 6 thang dén mt mite 4 kh6ng déng nhét voi mirc dO phat trién va tac Ong tryc tiép khia canh xa hdi va hoat déng nghé nghiép. Lwu ¥: Cac triéu ching khéng chi 1a biéu hién cla hanh vi d6i nghich, thach thre, tha dich hogc khéng hiéu cdc nhigm vy, chi dan. Déi véi thanh thiéu nién 16n tuéi va ngwoi l6n (tir 17 tuéi tré lén), ft nhat 5 triéu ching tré-lén. a. Thwéng cir déng chan tay, ding ngoi khong yén. b. Thuong rdi khdi ché trong cdc tinh hudng, trudng hep yéu cau phai ngdi nguyén vj tri (vi du: dé ai dé trong 16p hge, trong van phéng ho&c noi 1am viéc, hodc trong nhimng hoan canh can phai gitr nguyén vi tri). c. Thuong chay nhay, leo tréo trong cc tinh huéng khéng phi hgp (Luu ¥: & nguwdi lon, cé thé han ché déi véi cam gidc khéng dug nghi ngoi). d. Thuéng khéng thé choi hay tham gia cdc hoat déng mét cach trat tu. e. Thwéng td nhu 1a “ban ron”, ban than nhw thé “bj gan ddng co” (vi du: khOng 6n dinh hojc khong thoai mai khi & yén mt ché trong khoang thoi gian dai, 6 nha hang hay nhimng cud: khdc cho rang dé 1a biéu hién cia sy khong duge nghi ngoi hodc khé theo ap mat; c6 thé dwg nhiing ngwdi kip nguéi khéc). £. Thuong néi chuyén qua nhiéu. g. Thuong n6i nhanh nhau truéc khi nghe xong cau hoi (vi dy: hoan thanh cau néi cia nguéi khdc, khéng thé dgi dén lwgt minh trong cugc adi thoai). h. Thwng khéng thé chd dgi dén lt minh (chang han nhu xép hang). Psychology Translationist Network 28 i, Thuong xuyén phién nhiéu, xen vao van dé ciia ngwdi khdc (vi dy: chen vao cae cude adi thoai, trd choi, hoac cdc hoat ddng; cé thé sit dung dé vat ctia ngwrdi khac ma khéng xin phép hodc kh6ng duge sy cho phép; déi voi ngwéi ln, cé thé tranh gianh viéc ma ngwoi khdc dang lam). B. Mét s6 triéu ching khéng ch ¥ hodc hiéu déng-béc dong da xuat hién tree 12 tudi. C. Mét sé triéu chteng khéng cht y hoac hiéu déng-béc déng c6 mat & hai hoac trong nhiéu béi canh, méi trudng (vi dy: & nha, trwéng hoc, ho&c noi 1am viéc; voi ban bé hodc ngwai than; trong nhing hoat déng khac). D. Cé bang chirng ré rang rang cdc triéu chirng da tac déng vao hodc lam giam chat lwong ciia cdc chit nang x4 héi, hoc tap hoc nghé nghiép. E. Cc triéu chimg khéng chi xay ra trong giai doan cla tam than phan liét hoge nhom bénh loan than va khéng duoc giai thich tét hon béi bat ctr r6i loan tam than nao (vi dy: réi loan cam xtc, r6i loan lo au, réi loan phan ly, r6i loan nhan céch, ng dc chat hode cai nghién) 2. Chan doan phan biét R6i loan thach thirc chéng d6i: Cac cé nhan rdi loan thach thire déi lap co thé chéng Jai cdc nhiém vu trong céng viéc hoac quy dinh & truéng hoc vi ho chéng lai viéc tuan thii cdc yéu cu cla ngudi khdc. Hanh vi cita nhing ngwoi nay duge dac trung béi sw tiéu cyc, thi djch va thach théte. Nhing trigu chimg nay phai dugc phan biét voi dc cam vi trwéng hoe hoge cae nhiém vy déi héi tinh th’n do khé khan trong viée duy tri né luc tinh than, quén hwéng dan va béc déng & nhing ngwéi mac réi loan tang dong giam chi ¥. Chan doan phan biét c6 thé phttc tap hon do c4 nhan réi loan tang déng giam chu ¥ cé thé phat trién thai d6 chéng déi thr phat d6i véi cac nhiém vy duoc giao va lam giam tam quan trong ciia cc nhigm vy nay. RGi loan bing phat gian dogn: Réi loan ting déng giam chit ¥ va rdi loan bing phat gidn doan cing chia sé cdc hanh vi béc déng & mite a9 cao. Tuy nhién, nhiing ngwdi mae réi loan bing phat gidn doan cho thay sw gay han nghiém trong déi voi ngwoi khdc ma day khéng phai la dic diém ciia réi loan tang dong giém chit ¥ cing nhw réi loan bing phat gidn doan khéng gap phai van dé véi sw chi y duy tri nhw thay trong r6i loan tang d9ng gidm chu y. Ngoai ra, réi loan bing phat gién doan 1a rat hiém xay 5 Lite 29 ra trong théi tho du. Réi loan bing phat gian doan cé thé dugc chan doan véi sy hién dién ciia réi loan tang d9ng gidm cht y. Réi loan phat trién than kinh khdc: Hoat déng van déng gia tng cé thé xay ra trong ri loan tang d9ng gidm chti ¥ can phai dug phan biét v6i hanh vi van d6ng lap di lap lai dac trung cho réi loan van dong rap khuén va mét sé tréng hop ciia r6i loan pho ty ky. Trong réi loan van dOng rap khuén, hanh vi van d6ng néi chung 1A c6 dinh va 1p di lp lai (vi du: rung chuyén co thé, ca ring) trong khi viée ding ngOi khong yén [fidgetiness] va hiéu dng [restlessness] trong rdi loan tang déng gidm chti ¥ thwong duoc khai quat héa va khéng duge dic trung béi cdc chuyén ddng rap khuén lap di lip lai. RGi loan hgc tp biét dinh: Tré cé ri loan hgc tap biét dinh cé thé khéng tap trung vi that vong, thiéu hing tht hoc kha n&ng han ché. Tuy nhién, sy khéng tp trung & nhirng ngwéi mac réi loan hoc tap biét dinh nhung khéng mac réi loan tang déng giam chi ¥ nhitng hoat dng bén ngoai céng viéc hoc tap khéng bi suy giam. RGi loan phat trién tri tué: Cac triéu ching ciia réi loan tang d6ng giam chi ¥ phd bign & tré em dugc dt trong mdi trudng hoc thuat khdng phi hgp véi kha nang tri tué cia ching nhung lai khéng r6 rang trong cdc nhiém vu phi hoc thuat khac. Chan doan ri loan ting déng giam chti ¥ 6 cé nhan khiém khuyét tri tué doi hoi sy mat tap trung hodc hiéu déng thai qu déi so voi tudi tam ly. RGi loan phé tw ky: Cac ca nhan mac réi loan tang dong giam chi ¥ va nhing ngwéi mac r6i loan phé tw ky déu biéu hién sy khong tap trung, réi loan chite nang xa hi va hanh vi khé quan ly. Réi loan chite nang x4 hGi va ti chéi ca nhan déng lira [peer rejection] nhin thay & nhiing ngw6i mac r6i loan tang dng giam chti ¥ phai duoc phan biét véi giai tte ché [disinhibition] x4 hdi, sy c6 14p va sw thé o véi tin hiéu giao tiép trén khuén mat va tong mau nhin thay & nhéng ngwoi bj rdi loan phé ty ky. Tré bj réi loan phé ty ky cé thé biéu hién con gin dit vi khéng thé chiu dung duoc sw thay déi so v6i tién trinh dy kién cla chting. Ngugc lai, tré bj r6i loan tang déng giam chit ¥ 6 thé hoat dong sai hodc néi con thinh nd trong qué trinh bién déi chu yéu vi sy béc déng hodc kha nang ty kiém soat kém. RGi loan phan tng gan bé: Tré mac réi loan phan tng gan bé cé thé biéu hién sw gis ite ché xA hgi, nhung kh6ng phai 1 cym trigu chung day di cua réi loan tang dong Psychology Translationist Network 30 gidm chi y va biéu hién cdc dic diém khac nhw thiéu céc méi quan hé lau dai khong phai la dc diém ciia réi loan tang d9ng gidm cht y. RGi loan lo Au: Réi loan tang ddng gidm chi ¥ chia sé cac trigu chimg mat tap trung [inattention] v6i r6i loan lo au, Cae c4 nhan mac réi loan ting dong gidm cha y mat tap trung vi ho bi hap dan v6i cdc kich thich bén ngoai, cae hoat dong méi hode méi ban tam véi cdc hoat déng tha vi. Digu nay duoc phan biét voi sw m4t tap trung do lo ling va sy tram tw [rumination] thay trong cac réi loan lo au. Sy thdp thom [restlessness] c6 thé duc nhin thay trong cc réi loan lo au. Tuy nhién, trong réi loan gidm ting dng gidm cht y, trigu ching kh6ng lién quan dén lo u va sy tram tu. RGi loan tram cdm: CAc cd nhan réi loan tram cam c6 thé khOng c6 kha nang tap trung. Tuy nhién, kém tap trung trong cdc réi loan lién quan dén tam trang chi tro nén néi bat trong giai doan tram cam. RGi loan lwéng cye: Cac ca nhan bj réi loan Iwéng cyc c6 thé c6 hoat dong tang 1én, kha nang tap trung kém va ting tinh béc déng, nhung cdc dic diém nay phéi két hop thanh giai doan, xay ra vai ngay mét lan. Trong réi loan long cu, tang tinh béc dng hogc khdng tap trung dugc di kém v6i tam trang tang cao, hoang twéng khuéch dai [grandiosity] va céc dic diém Inéng cue cu thé khéc. Tré bi réi loan tang déng giam chi ¥ cé thé cho thay nhiing thay déi dng ké vé tam trang trong cing mét ngay; kha nang nhw vay 1a khac biét v6i m6t giai doan hung cam, phai kéo dai 4 ngay tro lén dé tré thanh mét chi sé 1am sang ciia r6i loan lw6ng cuc, ngay cd & tré em. Réi loan leong cure hiém gp 6 tré vj thanh nién, ngay ca khi dé bj kich thich va tite gian nghiém trong néi bat, trong khi réi loan tang ddng gidm chi ¥ 14 phé bién & tré em va thanh thiéu nién khi thé hién su tite gidn va d8 bi kich thich qué mire. RGi loan diéu héa khi sac: Réi loan diéu héa khi séc dug dic trung béi sw céu kinh lan toa, va khong hap thu sy that vong, nhung béc dng va sy chi y khong t6 chirc kh6ng phdi 1a dac diém chinh yéu. Tuy nhién, c4 nhan réi loan diéu héa khi sac van cé trigu ching dap tng r6i loan ting déng gidm chit ¥, do dé can chan doan rigng biét r6i loan tang dng gidm chi §. R6i loan nhan cach: G thanh thiéu nién va ngwoi truéng thanh, cé thé khé phan biét r6i loan tang ddng gidm cht ¥ véi réi loan nhan cach ranh giéi, réi loan nhan cach te yéu va céc réi loan nhan cach khac. Tat cd nhing réi loan nay c6 xu huéng chia sé cc Vietnamese 5 Lite 31 dic diém cia khéng cé trat ty, xao tron [disorganization], tinh xam pham xa hdi [intrusiveness social], réi loan chic nang cdm xtc va nhan thite. Tuy nhién, réi loan tang déng giam chit ¥ khéng duge dic trung béi ndi sy bi bé roi, ty gay thuong tich, yéu ghét [ambivalence] cue diém hodc cac dic diém hdc ciia réi loan nhan céch. C6 thé can quan sat lam sang mé rdng, phong van cung ep théng tin hoc lich st chi tiét dé phan biét hanh vi béc ddng, xm pham xa hdi hoac hanh vi khong phi hgp véi hanh vi tw yéu, hung hang hodc héng hach dé thc hién cac biéu hién nay. Nh6m bénh loan than: Réi loan ting dng gidm chi § kh6ng dugc chain doan néu nhw cdc trigu ching thiéu tp trung va hiéu dng chi xay ra trong qué trinh nhém bénh Joan than. Thuéc gay ra triéu ching Réi loan tang d6ng giam chi y: Cac triéu ching khéng tap trung, tang déng hoac béc déng do st dung thuéc (vi du: thuéc gian phé quan, isoniazid, thuéc an than kinh (dan dén bénh ngdi khong yén [akathisia]), thudc thay thé tuyén gidp dugc chan doan 1a cdc réi loan khac duoc chi dinh hoac khéng xac dinh). R6i loan nhan thire thin kinh: Réi loan nhan thie than kinh chit yéu s6m (mat tri nh6) va (hogc) réi loan nhan thtve than kinh nhe khong dwgc biét 1a 6 lién quan dén r6i loan tang déng gidm chu ¥ nhung c6 thé c6 cdc dac diém lam sang twong ty. Nhing diéu kién nay duc phan biét v6i rdi loan tang dng gidm cht ¥ khéi phat mudn. Psychology Translationist Network 32 8. Réi loan hoc tap biét dinh Specific Learning Disorder (F81) 1. Tiéu chi chan doan A. Khé khan trong viéc hoe va sir dung cac ky nang hoc tp, dug biéu thi bang sy hién dién ctia it nhat mét trong cdc trigu ching sau day da ton tai it nhdt 6 thang, mac di a dua ra cdc bién phap can thiép nhdm vao nhiing khé khiin dé: 1. Doc tiv khong chinh xdc hoc cham (vi du: doc cdc ti don 1é khéng chinh x4c hoc cham va do dy, thuong xuyén doan tt, gp khé khan khi phat am to). 2. Khé hiéu y nghi digu ma minh doe (wi du: c6 thé doc chinh xée van ban nhung khong hiéu trinh ty, méi quan hé hay suy luan ¥ nghia ciia n6). 3. Khé khan vé viét ding chinh ta (vi dy: thém bét, hodc thay thé nguyén am va phy am). 4. Dién dat bang van ban khé khan (vi dy: nhiéu 16i ng phap, t6 chic doan van kém, van ban khé thé hién ¥ twéng). 5. Khé khan trong viéc nam bat sé cau, sé lwong ¥ hoac tinh toan (vi du: kém hiéu biét vé sé, v8 méi quan hé cilia c4c s6; phai dém ngén tay trong ca nhtng phép tinh don gian ma khéng nhé duge nhw céc ban cling tuéi, nam Lan trong tinh toan, cdc phép tinh). 6. Khé khan trong suy Iuan ton hoc (vi du: gap khé khan nghiém trong khi 4p dung cac khai niém, sy kién hoac quy trinh toan hgc dé giai quyét céc van dé dinh lwong). B. Cac kf nang hoc tap co’ ban thap hon so voi mong doi so 6 dé tudi ca nhan dé va gay tac dong dang ké trong két qua hoc tap va ngh® nghiép, hodc hoat déng thuong ngay duoc xéc nh4n béi thang do va danh gid lam sang toan dién. Danh cho ca nhan ti 17 tuéi tré lén, cdc danh gid tiéu chudn cé thé duo thay thé béi qua khit hoc tap clia c4 nhan nay. C. Nhiing khé khan trong hoc tap bat dau trong nhting nam tudi di hoc nhung cé6 thé Khéng biéu hién day dit cho dén khi nhu cau vé nhirng ky nang hoc tap 5 Lite 33 vugt qué kha nang cA nhan (vi dy nhw cdc bai kiém tra, bao cdo phitc tap nang tinh hoc thuat, chuyén sau). D. Nhiing khé khan trong hoc tap khéng dugc giai thich t6t hon boi khuyét tat trf tué, cdc tat vé mat va tai, réi loan tam th’n hodc thin kinh khdc, nghjch ch tam ly xa hdi, thiéu hut sy dao tao. 2. Chan doan phan biét Bién thé binh thwong trong thanh tich hgc tap: Réi loan hgc tap biét dinh duge phan biét véi cdc bién thé binh thong trong thanh tich hoc tap do cdc yéu t6 bén ngoai (vi dy: thiéu co hdi giéo duc, giang day kém, hoc ngén ngit thir hai), bai vi nhing khé khan trong hoc tap van tn tai khi c6 co’ hdi gido duc day dui va tiép xtc véi cling mot hwéng din nhw nh6m dng liva va nang lye trong ngOn ngir gidng day, ngay ca khi nd Khdc vi ngén ngtr me dé ctia mot ngwoi Réi loan phat trién tri tué: R6i loan hoc tap cy thé khac v6i nhing khé khan hoc tap néi chung lién quan dén réi loan phat trién tri tué, vi nhing khé khan trong hoc tap xy ra khi chite nang tri tué cé mite 46 hoat déng binh thudng (tite 18: chi sé 1Q t6i thiéu 70 + 5). Néu sy khiém khuyét tri tug hién dign, réi loan hoc tap biét dinh chi dwoc chan doan chi khi nhiing khé khan hoc tap vugt nhieng van d@ 1ién quan dén khiém khuyét tri tué. Hoe tap khé khan do réi loan giéc quan va thin kinh: R6i loan hoc tap biét dinh duge phan biét voi nhiing khé khan trong hoc tap do réi loan than kinh hode réi loan giac quan (vi du: dét quy & tré em, chan thuong so nao, khiém thinh, suy giam thi luc), boi vi trong nhiing trudng hop nay c6 nhimng phat hién bat thudng vé kiém tra thn kinh. R6i loan nh4n thirc than kinh: Réi loan hoc tap biét dinh duge phan biét véi cdc van 8 hoc tap lién quan dén r6i loan nhan thi thin kinh, béi vi trong réi loan hgc tap biét dinh, biéu hién lam sang cua nhiing khé khan hoc tap biét dinh xay ra trong thoi ky phat trién, va nhirng khé khan khéng biéu hién nhy mot sw suy giam ré rét tir trang thai truée day. RGi loan tang dng giam chi ¥: Réi loan hoc biét dinh cé thé dugc phan bi két qua hgc tap kém lién quan dén réi loan tng dng gidm chit y, béi vi trong diéu kién Psychology Translationist Network u sau cdc van dé c6 thé khng nhat thiét phan 4nh nhimng khé khan cy thé trong viéc hoc cdc ky nang hgc tap ma c6 thé phan 4nh nhitng khé khan khi thyc hién céc ky nang 46. Tuy nhién, sw xudt hién cia réi loan hoc tap biét dinh va réi loan tang dong giam cht § thudng xuyén hon dy kién. Néu céc tiéu chi cho cd hai ri loan dug dap tng, ca hai chan doan déu cé thé duoc dwva ra. Nhém bénh loan than: Réi loan hoc tap biét dinh duoc phn biét véi nhiéng khé khan trong hgc tap va xir ly nhan thirc khé lién quan én tam than phan ligt hoc nhém bénh loan thn, béi vi voi nhimng réi loan nay 6 sy suy giam (thwong 1a nhanh chéng) trong cc linh vy chite nang. 5 Lite 35 9. Réi loan phéi hop phat trién Developmental Coordination Disorder (F82) 1. Tiéu chi chan doan A. Cac ky nang van dng doi hoi sy phéi hgp kém hon so véi nhiing gi cé thé dat dugc & d6 tudi mong dgi. Biéu hién cia sy khé khan 1a vung vé (hay 14m roi vo dd vat) nhw 1a sy cham chap va khéng chinh xac trong viéc thyc hién céc ky ning van déng (vi du: cam nam mét ® vat, sir dyng kéo hoi dao kéo, viét tay, di xe dap hogc tham gia céc mén thé thao). B. Sy thiéu hut ky nang van déng trong tiéu chi A tac dng dang ké va lién tuc vao cac hoat d6ng ctia cudc sng hang ngay phi hyp voi d@ tuéi cé nhan (vi dy nh cham s6c) va téc dong dén nang suat hoc tap, trudng hoc, cdc hoat déng thyc hanh va day nghé, giai trf va vui choi. C. Khéi phat cac triéu ching trong giai doan phat trién sém. D. Sy thiéu hut ky nang van déng khéng duoc giai thich tt hon bang khuyét tat tri tué hofc suy gidm thi luc va khéng dwgc quy cho mét tinh trang than kinh anh huéng dén chuyén dng. 2. Chan doan phan biét Suy giam van déng do mot tinh trang bénh: Cac van dé trong phéi hop cé thé lién quan dén suy giam chive nang thi loan thn kinh cu thé (vi du: bai ndo, tdn thuong tién trién ciia tiéu nao, réi loan than kinh co [neuromuscular]). Trong nhiing trudng hop nhw vay, cé nhiing phat hién bé sung vé kiém tra than kinh. RGi loan phat trién tri tué: Néu khiém khuyét tri tu hién dién, n&ng lye van ddng c6 thé bj suy giam theo mtc 6 khiém khuyét tri tué. Tuy nhién, néu nhing kho khan van dong vugt qué nhimng gi cé thé duge gidi thich béi khiém khuyét tri tué va cac tiéu chi cho réi loan phéi hop phat trién dug dap tng, cing déu cé thé dua ra chan doan cho r6i loan phéi hop phat trign, Réi loan tang d6ng giam cht ¥: Cac cA nhn bi réi loan tang déng giam chi ¥ cé thé nga, va vao cdc vat thé hodc lam d6 moi thé. Quan sat cn than trén cdc béi cdnh khdc nhau 1a cin thiét dé xac djnh néu thiéu nang lye van dOng c6 thé quy gan cho sy mat Psychology Translationist Network 36 tp trung va béc déng hon 1a réi loan phéi hgp phat trién. Néu réi loan tang dong giam chy ¥ va réi loan phéi hep phat trién dap tng cdc tiéu chi thi chan doan cd hai. RGi loan phé tw ky: Cac cA nhan réi loan phé ty ky c6 thé khéng quan tam dén viéc tham gia vao cac nhigm vy ddi héi cdc ky nang phéi hp phitc tap, chang han nhw thé thao hode 44 béng, sé anh huéng dén hiéu suat va chtte nang kiém tra nhung khong phan anh nang luc déng co’ cét 1di. Viéc xay ra déng théi ca réi loan phéi hop phat trién va réi loan phé ty ky 1a phé bign. Néu cdc tiéu chi cho ca hai réi loan nay durge dap (ng, ca hai chan doan déu cé thé duge dua ra. Hi ching réi loan khép: Cac khp co thé bi suy gidm do hdi ching nay gay ra (duoc tim thay khi khém thyc thé; thudng cé phan nan vé dau khop) 6 thé c6 cae trigu ching twong tw nhw cac réi loan phéi hop phat trién. 5 Lite 37 10. Réi loan van déng rap khuén Stereotypic Movement Disorder (F98.4) 1. Tiéu chi chan doan A. Hanh vi van d6ng lap di lap lai, dwéng nhy bj diéu khién va khong co muc dich (vi du: lac tay hodc vay tay, rung lac co’ thé, dap dau, tu can, tu danh vao co’ thé minh). B. Hanh vi van déng lip di hoc thuat ho&c cdc hoat dng khac va cé thé dn dén ty gay thuong tich. Iai tac dong vao cdc hoat dgng xa hi C. Kh6i phat cdc trigu ching trong giai doan phat trién som. D. Hanh vi van d6ng lap di lap lai khéng lién quan dén céc téc d6ng sinh ly cia mot chat hoac tinh trang than kinh va khéng thé giai thich tét hon béi mét réi loan phat trién than kinh hoac tam than khéc. 2. Chan doan phan biét Phat trién binh theéng: Nhing hanh d9ng rap khudn don gian phd bién & tré nhé va vj thanh nién. Chuyén dong dung awa [rocking] c6 thé xay ra trong qué trinh chuyén tiy nga sang thitc, mét hanh vi ma ching ta thudng giai quyét theo tuéi tac. Cac khudn miu phitc tap it phé bién hon @ tré dang phat trién dién hinh va thuong cé thé bj tr ché béi sy xao lang hoc sy kich thich giéc quan. Thi quen hang ngay ciia tré hiém khi bj anh hw6ng va cdc van dong néi chung khong gay ra dau khé cho tré. Chan doan sé khéng phit hop trong nhimg trudng hop nay. RGi loan phé ty ky: Chuyén ddng rap khuén cé thé 14 mt trigu chérng phé bién cia réi loan phé ty ky va nén duge xem xét réi loan phé ty ky khi dang danh gid cdc chuyén dong va hanh vi lap di lip lai nay. Nhing thiéu s6t trong giao tiép xa hdi va biéu hién C6 di 6 lai trong réi loan phé ty ky thudng khong c6 trong réi loan van dong rap Khuén, va do dé su tuong tac, giao tiép xa hi va sé thich, hanh vi lap di lap lai 1a nhéeng dic diém khdc biét. Khi da cé réi loan phé ty ky, réi loan van d6ng rap khuén chi duge chan doan néu dan dén viéc ty t6n thwong hoge khi cdc hanh vi rap khuén dit nghiém trong dé tré thanh trong tam diéu tri Ri loan lién quan téi 4m anh cwéng ché: R6i loan van déng rap khuén duoc phan bit v6i réi loan 4m anh cwong ché vi ban chat eta cdc hanh vi lap di lap lai khong phai Psychology Translationist Network 38 do ndi am anh dem lai. Trong réi loan am anh cwéng ché, cd nhan cam thay bj thiic day 6 thyc hign cac hanh vi lap di lap lai 4 dap tng voi néi Am anh hodc theo cée quy tac phai thy hién mot cach cing nhac cc hanh vi, trong khi trong réi loan chuyén dong rap khuén, cdc hanh vi trong nhw bj diéu khién song lai khong o6 muc dich. Réi loan nhé téc va réi loan béc da durge dc trung béi cdc hanh vi lap di lap lai tap trung vao co thé (vi dy: mhé téc va béc da) chtr khéng han 1a bj diéu khién thyc hién mot cdch Khéng cé chit dich. Hon nita, khéi phat réi loan nhé téc va réi loan béc da khéng dién hinh & giai doan phat trién s6m, ma la vao khoang tuéi day thi hoc mugn hon. Tinh trang bénh va tinh trang thn kinh khac: Chin dodn cac chuyén dong rap khuén 440i h6i phai loai trv céc thoi quen, cach cu xit, réiloan van dong kich phat [paroxysmal dyskinesias] va bénh di truyén anh tinh. M6t tién sir than kinh cau va bai kiém tra can dugc dua ra dé danh gid cac dic diém ggi ¥ cho cdc ri loan khéc, chang han nhw rung giat cor [myoclonus], loan truéng lyc co [dystonia], réi loan tics va mia giat [chorea]. Chuyén dong khéng tw nguyén lién quan dén mét tinh trang than kinh cé thé duge phan biét béi céc dau hiéu va triéu chtimg eta ho. Vi du: cdc chuyén dng lap di I lai, rp khuén trong chérng loan dng cham [ardive dyskinesia] c6 thé dug phan biét bang tin si sir dung thuéc an than kinh man tinh va réi loan van déng d&c trung ctr déng KhOng déu 6 than, miéng, mat, chan. Nhimng logi chuyén déng nay khéng dan dén ty gay thyong tich. Chan doan réi loan van déng rap khuén khéng phi hop vi viéc béc da hode tray xwé6c lap di lap lai lién quan dén ng6 ddc ho&c lam dung amphetamine (vi dy: cA nhan durge chén dodn mac r6i loan 4m anh do lién quan dén chat gay nghién va lién quan dén thuéc). 5 Lite 39 Chuong 2. Rdi loan lién quan dén loan than Logn than [psychosis] la tén goi chung cho mét nhém céc triéu chimg sai léch tri gidc, nh4n thirc thyc tai méo mé bao gém hoang tuéng, do gidc, loi néi hoc hanh vi v6 t6 chite va céc triéu chtmng 4m tinh khac,... Bat ky m6t c4 nhan cé chtra did chi mét trong cdc triéu ching trong nhém loan than thi van cé thé goi la c6 biéu hién loan than. Nhw tram cam, 1a mét tinh tt tam trang ma ai cing cé thé gap phai trong cugc doi, nhung tram cam théi khéng chwa dui lam cho ca nhan tré nén cé van d@. Twong ty, loan than cfing chi la nhing biéu hién ma c4 nhan thong thwng cé thé gap phai thoang qua hodc kh6ng nghiém trong hay kéo dai. Mt vi du khdc, nhiing cé nhén uéng regu khéng phai nghién, ciing khéng cé tinh trang bénh khac, khi say (ng6 déc) cé thé sinh ra do gide. Do dé, néu quy két loan than mac dinh mang nghia bénh ly thi sé dan dén sy chan doan bénh vo co. Loan than bénh ly [psychotic] 1a ti nguyén dwgc ghép v6i tir psychosis (loan than) va otic (bénh) nhm chi mirc dé nghiém trong ciia loan thin khéng chi ding lai nh nhiing trigu chérng loan than théng thong ma né cdn tao thanh bénh ly riéng biét kéo dai, man tinh, gay xdo tron va anh hwéng nang né dén chat lwyng cugc sing cia nhiing cA nhan nay. Mtre 46 nghiém trong, théi gian hién hivu va tan suat xuat hién ctia loan than [psychosis] lam diém phan biét lic nao nén két luan va str dung “psychosis” (loan than) va “psychotic” (loan than bénh ly) dé miéu ta mét c4 nhan nao dé. Nhém bénh loan than [psychotic disorders] IA cdc r6i loan tam thn déu cé dic diém chung 1a cdc triéu chérng loan than & mirc d@ nang va nghiém trong tuy nhién van cé mét sé tiéu ch{ nham phan biét nhw vé cdc yéu té tam trang, thdi gian... Chang han bao gom loan than bénh ly ngin han, réi loan hoang twéng, réi loan cam xtic phan liét, r6i loan dang phan liét, r6i loan phé tam than phan liét, Dac diém loan than bénh ly [feature psychotic], triéu ching loan than [symptoms psychotic] tic 14 chira nhiing dac diém hodc biéu hién cdc triéu chtrng cia loan than bénh ly hode lién két v6i mét s6 cdc r6i loan trong nhém bénh loan than. Hoang twéng 1a nhimg niém tin cé dinh khéng thé lay chuyén mic da cé bang chérng trai nguyre. Noi dung cé thé 1 nhiing chii dé khac nhau (vi dy nhw: bj hai, co thé, ton gido, khuyéch dai). Hoang twOng bj hai (niém tin rang minh sé bi lam hai, quay réi hay Psychology Translationist Network 40 tong ty béi mt cd nhan, t6 chirc hoc nhém ngudi nao dé) 1a ph bién nhdt. Hoang tung lién hé (tin rang ning cit chi, nhan xét, tin higu méi trudng va tuong ty déu nham dén ban than minh) cting phé bién. Hoang twéng khuéch dai (khi mét ngudi tin r&ng minh cé kha nang dic biét, giau c6 hoc néi tiéng) va hoang twéng duge yéu (khi mét ngwoi lam twéng rang mét ai 46 yéu minh) cting thong thay. Hoang téng hw v6 c6 nghia 1a mét ai dé tin rang mét tham hga lon sé x4y ra. Hoang twong vé co thé tap trung vao nhirng méi lo lang vé sitc khée va chirc nang cdc co quan cita co thé minh. Hoang twéng bi coi 1a ki quai néu chting hoang dwdng ré rét, khé hiéu adi voi nhirng ngwéi séng cing mét nén van héa, va khéng xudt phat tir nhiing trai nghiém trong cud séng hang ngay. Mét vi dy vé hoang twong ki quai la niém tin rang c6 mét thé lye én ngoai da lay m4t néi tang cia minh, va thay thé bang néi tang cla nguéi khac ma khong dé lai vét thuong hay vét seo nao. Mét vi du vé hoang twéng khéng ki quai 18 niém tin rang minh dang bi canh sat theo déi, mc di khéng cé bang ching thuyét phuc nao. “Hoang twéng biéu hién sw mat kiém soat d6i voi tam trt hod co thé theedng duge coi 1 ki quai, trong a6 bao gém niém tin rng suy nghi cia minh da bi ly di bot mé6t thé luc bén ngoai (tu duy bj danh cap), va thay thé bang suy nghi cia nguéi ngoai hanh tinh (tw duy bi 4p dat), hode rang co thé hay hanh déng cia minh dang bi diéu khién hodc thao ting bét mét thé lc bén ngoai nao dé (hoang tuéng bi kiém soat). Su phan biét gitta mot hoang tuéng voi mét G twéng duge tin manh mé thinh thodng bj khé Khén, mét phan phu thudc vao mtéc dé thuyét phuc cia nim tin, mac dit da c6 bang chitng déi lap ré rang hay hop ly vé sw xdc thie cia chting”. Ao gic 1a cdc trai nghiém nhv tri gidc dién ra ma kh6ng 6 tac nhan kich thich tir bén ngoai. Ao giac cé tinh séng déng, ré rang, véi day strc manh va tac déng dén cac tri gidc binh thudng duéi sy kiém soat ty ¥. Ao giac cé thé dién ra theo bat ki phuong thite giéc quan nao, nhwng do than 1a phé bién nhdt cia tam than phan liét va cdc r6i loan cé lién quan. Ao thanh thudng dug trai nghiém duéi hinh thite nhiing giong néi (la hoac quen), duc cam nhan khac véi suy nghi ciia hg. Ao gidc phai xuat hién trong béi canh ctia ¥ thite sang sta; con nhiing ao giac xuat hién khi ngu (gié ng) hodc khi thire gidc (gid thirc) duoc coi 1A nam trong ngu6ng trai nghiém théng thuéng. Ao gidc c6 thé 14 mét phan binh thwOng cila trai nghiém ton gido & nhiing béi cdnh van hoa nhat dinh. 5 Lite 4 Hanh vi v6 té chic hoc hanh vi van d§ng bat thwéng r6 rét cé thé biéu hién theo nhiing cAch khéc nhau, tty biéu hién ngéc nghéch nhw tré con dén sy kich dng bat ng. Van 48 ¢6 thé ghi nhan & bat ki hinh thie hanh vi cé muc dich nao, dan dén kh6 khan trong viéc thy hién céc hoat déng cita cudc séng hang ngay. Hanh vi cing truong luc 14 mot su gidm r6 rét trong phan tng voi méi trong. Hanh vi nay dao déng ti viéc cong lai c4c huéng dn (sw pha dinh); duy tri mét tu thé cig nhac, ki quai mét cach khéng phi hop; dén vigc thiéu hoan toan cac dp tng 16i néi va van d9ng (khéng néi va sting so). NO cling cé thé bao gdm hoat dong van dong khéng myc dich va qua mire khéng cé nguyén nhan r6 rang nao (kich déng cng treong luc). Nhitng dc diém khée gm c6: cae cir dng rap khudn lap di lap lai, nhin cham cham, nhan mit, tinh trang khéng néi va nhai lai 161 ndi. Mac dit cng trong lyre vé mt lich st di kém véi tam than phan liét, nhéng triéu ching ca né 18 khong déc trung, va cé thé xay ra 6 cac truéng hop réi loan tam thin khac (vi dy nhw: réi loan tram cm hoic long cuc voi cng truong lye) va trong nhting bénh ngi khoa (réi loan cng trong lire do bénh ly ngi Khoa khdc). Trigu ching 4m tinh chiém ti 1é dang ké cta bénh ly kém theo tam th’n phan liét, song it néi bat hon & nhiing nhém bénh loan than khéc. Hai triéu ching 4m tinh dae biét néi bat 6 tam than phan liét 18 suy gidm biéu hién cam xtc va gidm yj cht. Giam biéu hign cdm xiic gdm cé gidm biéu hign cam xiic trén mit, tiép xtc mat, ngik digu cia 10i néi, va cdc clr dGng clia tay, dau, va mat ma théng thwdng gitip nhdn manh cam xtic cho léi néi. Giém ¥ chi 1a tinh trang suy giam nhimg hoat déng cé muc dich, ¢6 dng luc do ban than khéi xuéng. C4 nhan c6 thé ngdi khong nhiéu gid 1ién va it hing tha tham gia cdc hoat dng céng viéc hay xa hdi. Nhtmg triéu chimg 4m tinh khac gm ¢6 ching mat kha nang néi, giam hang thd, va phi xa hi. Mat kha nang néi dug biéu jéc suy giam kha nang san xut 1éi néi. Giam hing thi la giam kha nang trai nghiém hing thd ti nhiing tae nhan kich thich tich cuc, hoe suy giém kha nang hdi tung lai hing thei ting cé truée day. Phi xa hdi la sy thiéu r6 rang sy quan tam trong nhieng twong tac xa hdi va cé thé kém voi sy gidm ¥ chi, song cling cé thé 1a biéu hién cita viéc han ché co héi tong tac xa hdi. Psychology Translationist Network 2 11. Réi loan hoang tuéng Delusional Disorder (F22.0) 1. Tiéu chi chan doan A. Hoang tung c6 théi gian tir 1 thang tro én. B. Kh6ng théa man tiéu chi A cia tam than phan liét. Lwu ¥: Ao gidc, néu cé, khéng néi bat va cé lién quan dén hoang twong (vi du nhw: cam gidc bi nhiém c6n tring lién quan dén hoang twéng vé sv phd hoai). C. Cac chire nang ndm ngoai tac déng cla hoang tuéng khong bi suy giam ré rét va. hanh vi ré rang khong ky quai. D. Néu cdc con hung cam hode tram cam da xay ra, thi théi gian cla ching ngan hon so Vi céc giai doan ciia hoang twéng. E. Sy r6i loan khéng dwge quy cho cac tac d6ng sinh ly cla mét chat ho&c mét tinh trang bénh khdc va khéng dugc gidi thfch tét hon béi mét réi loan tam than, ching han nhw réi loan am anh dj dang co thé hoac réi loan 4m anh cwong ché. 2. Chan doan phan biét R6i loan lién quan dén 4m anh cuéng ché: Néu mét cd nhan mac réi loan 4m anh curéng ché hoan toan tin rang niém tin 4m anh cu6ng ché cia minh 1a dting, thi nén chan doan 1a r6i loan 4m anh cu@ng ché, véi chan dodn xéc dinh thiéu vang niém tin hoang tuong. Twong tu nhw vay, néu mét nguéi mac réi loan 4m anh di dang co thé hoan toan tin rang niém tin am anh dj hinh ca ho 1a ding, thi nén chén doan réi loan 4m anh di dang co thé, véi viéc xac dinh sy vang mat niém tin hoang twéng, thay vi chan doan réi loan hoang tuéng. Mé sang, réi loan nh§n thitc than kinh chi yéu, nh6m bénh loan thin do tinh trang bénh, chat hogc thuéc kha: Nhitng ngwéi mac céc réi loan nay cé thé xuat hién voi cdc triéu ching goi ¥ cho réi loan hoang tuéng. Vi du: hoang twéng khiing bé don gian trong béi canh réi loan nhan thitc than kinh chi yéu sé dwg chan doan 1a r6i loan nhan thie thn kinh chi yéu, v6i réi loan hanh vi. Mét r6i loan tam than do thuéc hoe chat gay ra cé thé giéng hét triéu chimng réi loan hoang tuéng nhung cé thé duge phan Vietnamese DSM 5 Lite 43 biét thong qua théi gian khéi phat va loai trix niém tin hoang tuéng khi str dung chat hodc thuéc. RGi loan dang phan liét va tam thin phan liét: R6i loan hoang tuéng c6 thé duge phan biét v6i ri loan dang phan liét va tam than phan liét béi sw vang mat cita cdc cdc triéu chtg dac trung tromg giai doan tam than phan liét. RGi loan cam xtc phan liét va réi loan lwéng ewe hose réi loan tram cam: Nhiing r6i loan nay cé thé dugc phan biét v6i rdi loan hoang twéng boi méi quan hé tam thoi gira réi loan cam xtic va hoang tuéng, cing nhu mirc dé nghiém trong ctia cdc triéu ching khi sc. Néu hoang twéng chi xay ra trong cAc giai doan tam trang, chan don 1a réi loan tram cam hodc r6i loan lwong cyc voi cdc dae diém loan than bénh LY. Cac trigu ching khi sc dp tng day di cdc tiéu chi cho mét giai doan tam trang ¢é thé chéng 14p 1én trén réi loan hoang tuéng. Réi loan hoang twéng chi cé thé duoc chan doan néu téng thoi lwgng ca céc giai doan réi loan cdm xtc cng Iai ngan hon so voi thdi gian réi loan hoang tuéng. Néu khéng thi chan doan phi hgp 18 phé phan liét duge bigt dinh hode khéng biét dinh; nhém bénh loan than khac kém theo réi loan tram cdm dugc biét dinh dinh; céc réi loan tram cém kh6ng biét djnh, r6i loan lwong cuc biét dinh va réi loan lwong cuc khong biét dinh cing nhw cdc r6i loan lién quan khdc. Psychology Translationist Network 44 12. Loan than bénh ly ngan han Brief Psychotic Disorder (F23) 1. Tiéu chi chan doan A. Sy hign dién cia mét (hoc nhi’u) cdc triéu ching sau day. ft nh&t mot trong sé nay phai 1a (4), (2) hoac (3): 1, Hoang tuéng. 2. Ao gidc. 3. Néi nang huyén thuyén, khéng t6 chtéc (ngat quang, lac a8). 4. Hanh vi v6 t6 chic, cing trudng luc. Lwu ¥: Khong dug coi la triéu ching néu nhw dé 14 m6t phan tng phé bién cla nén van hod. B. Réi loan kéo dai it nhat 1 ngay nhwng khdng qué mot thang va cdc chite nang tro vé binh thudng nhu truée dé. C. Sy r6i loan khong dugc giai thich tt hon béi réi loan tram cém hoc lwong cyc voi cdc dic diém loan than bénh ly ho&c nhém bénh loan than khac nhw tam than phan liét hofc cng trung luc, va khong dug quy cho cac tac dng sinh ly cla mét chat (vi du: sy lam dung thuéc, dug phdm) hodc mét loai thudc. 2. Chan doan phan biét Tinh trang bénh khéc: M6t loat cdc réi loan khdc cé thé biéu hién giéng nhw céc triéu ching loan than bénh ly trong thi gian ngan. Nhém bénh loan than do mdt tinh trang bénh khéc ho&c mé sang duge chén doan khi cé bang chimg tir tién str, kham thyc thé hoc xét nghiém trong phéng thi nghiém rang hoang twéng hodc ao giac 1a hau qua sinh ly tryc tip cla mét tinh trang bénh cy thé (vi du: h6i ching Cushing, khdi undo). RGi loan lién quan téi chat: Nhém bénh loan than do chat hoac thuéc, mé sang do chat, va ng@ déc chat duoc phan biét véi loan thn bénh ly ngin han béi thy té 1a mot chat (vi di 1a c6 lién quan dén cn nguyén gay céc triéu chtng loan thin bénh ly. Cac xét nghiém lam dung (r6i loan sir dung) thuéc, tiép xtic véi chat ddc) duge danh gid - nhuw sang loc nude tiéu ho&e ndng a6 cdn trong mau, c6 thé trong phéng thi ngl hiru ich trong viéc dua ra quyét dinh nay, can can than vi cé thé cé tién sit vé vide str dung chat. Chti ¥ dén méi quan hé tam thdi gitta lwgng hap thu va khéi phat céc triéu chtrng khi bat dau si dung chat. RGi logn tram cam hogc lwéng eye: Khong thé chan dodn loan than bénh ly ngan han néu nhu cdc triéu chttng loan than bénh ly dug¢ giai thich ro hon bang mét giai doan tam trang (nghia 1, cdc trigu ching loan than bénh ly chi xay ra trong mét giai doan tram cam, hung cam hodc hén hgp day di). Nhom bénh loan than khac: Néu cac triéu chirng loan than bénh ly dién ra trong 1 thang hodc lau hon thi chan dodn tét hon 1a réi loan dang phan liét, r6i loan hoang tuOng, réi loan tram cam vi dic diém loan than bénh Ly, réi loan long cyc voi dic diém loan than bénh ly, ho&c phé tam than phan liét biét dinh hoac khéng biét dinh hoc nhém bénh loan thn kha tity thudc vao cdc triéu ching khdc cé théa man cdc tiéu chi chan doan cia réi loan nao. Sy khé khan trong chan doan phan biét voi nhom bénh loan thn 1a khi cac triéu ching loan than bénh ly da thuyén gidm truéc 1 thang do dap tng diéu tr] thanh céng bang thuéc. Can chi ¢ cn thn dén kha nang mét réi loan tai phat (vi du: r6i loan luéng cyc, cdc dgt cfp tinh ciia tam than phan liét tai phat) c6 thé Ja nguyén nhan tai phat cla bat ky dot loan than bénh ly nao. RGi loan gid bénh: M6t giai doan ctia réi loan gid bénh, voi céc dau hiéu va triéu chtrng chu yéu la tam 1y, c6 thé co sy xuat hién cla loan than bénh ly ngan han, nhung trong nhing truéng hop nhu vay cé bang cheng cho thay cdc triéu ching dugc tao ra cé chit J. Khi néi mét céch tiéu cyc lién quan dén cdc trigu ching loan than bénh ly ro rang, thudng cé bang chéng cho thy rdi loan dang dwgc gid mao cho mt muc tiéu chung. RGi loan nhan cach: 6 mét s6 c nhn bj réi loan nhan céch, céc yéu té gay cng thang tam 1y xa hi cé thé 1am lang xuéng cdc triéu chting loan than bénh ly trong thdi gian ngan. Nhing triéu ching nay thudng thoang qua va khéng dam bao chén doan riéng biét. Néu cac triéu chimg loan than bénh ly kéo dai it nh&t 1 ngay, chan doan thém vé loan than bénh IY ngan han cé thé phi hop. Psychology Translationist Network 46 13. Réi loan dang phan liét Schizophreniform Disorder (F20.81) 1. Tiéu chi chan doan A. Cé hai hoac hon céc biéu hién sau day, thoi gian xuat hién dang ké trong khodng 1 thang (hodc it hon néu diéu tri thanh céng). ft nhat trong s6 nay phai cé (1), (2) hodc (3): 1. Hoang tuéng. 2. Ao giac. 3. Néi nang huyén thuyén, v6 té chiéc (ngat quang, lac dé). 4. Hanh vi v6 t6 chic, cng trudng luc. 5. Céc trigu ching am tinh (tite 1a: gidm thé hién cdm xtc hogc sy tho 0). B. Giai doan ciia réi loan kéo dai tir 1 dén 6 thang. Khi chéin doan ma khéng can cho hdi phuc thi dé 1a sw chan doan tam thoi. C. Réi loan phan li¢t cam xitc va r6i loan tram cém hodc lwOng cue ¢6 dc diém loan than bénh ly phai duge loai trix b6i vi: (1) Khéng 6 giai doan hung cém hod tram cém xay ra déng thdi khi cdc triéu chieng dang & trang thai hoat déng hodc (2) Néu giai doan cam xtic xy ra khi cdc trigu ching dang hoat déng, ching chi xudt hién mét thoi gian ngan trong téng thdi gian hoat dng va nhing giai doan cén lai cita réi loan. D. Su réi loan khéng dug quy cho cac téc dng sinh ly cia m6t chat (vi dy: sy lam dung thuéc, dwge phém) hoje mét tinh trang bénh khac. 2. Chan doan phan biét Tinh trang bénh va réi loan tam than khac: Mot loat cdc tinh trang bénh va réi loan tam than c6 thé biéu hién véi cdc trigu ching loan than bénh ly phai dwgc chan doan phan biét véi réi loan dang phan liét. Chiing bao gdm nhém bénh loan than do mét tinh trang bénh khdc hogc qué trinh diéu tri nd; mé sang hoc réi loan nh§n thie than kinh chi yéu; nhém bénh loan than do chat, thuéc hodc mé sang; r6i loan tram cam hoc lwong cyte véi cdc dic diém loan than bénh ly; thé phan liét; réi loan wong cyc biét dinh hodc khéng biét dinh va cdc r6i loan 1ién quan; réi loan tram cam hode réi loan Vietnamese 5 Lite 47 luOng cyc voi cdc dic diém cing truéng lyc; tam thin phan liét; loan than bénh ly ngan han; r6i loan hoang twéng; phé tam thn phan liét khéc biét inh hoac khong biét dinh va nhém bénh Joan than khdc; réi loan nhan cach phan 1ié réi loan nhan cdch thé phan liét, hoge réi loan nhan cach hoang twéng; réi loan phé ty ky; céc ri loan dién tién thoi tho au voi 16: n6i v6 t6 chite; réi loan tang déng gidm cht ¥; r6i loan am Anh cong ché; réi loan cng thang sau sang chén; va chan thwong sq nao. Vi tiéu chi cho réi loan dang phan liét va tam than phan liét ch yéu kc nhau vé théi gian mac phai réi loan, nén chan dodn phan biét cho tam th’n phan liét cling 4p dung cho réi loan dang phan liét. Loan thin bénh ly ngan han: Sy khdc biét gitta nhom bénh loan than va réi loan dang phén liét 14 théi gian cia loan than bénh ly ngan han 1a duéi 1 thang. Psychology Translationist Network 48 14. Tam than phan liét Schizophrenia (F20) 1. Tiéu chi chan doan A. Hai (hogc) nhiéu hon céc biéu hién duéi day, xuat hién trong khoang 1 thang (c6 thé it hon néu diéu tri thanh céng). ft nhat mét trong sé nay phai 1a (1), (2) hoc (3): 1. Hoang tuéng. 2. Ao gidc. 3. Noi nang huyén thuyén, vé té chitc (ngat quang, lac dé). 4. Hanh vi v6 t6 chite, cing truéng lure. 5. Cac trigu ching am tinh (suy gim biéu hign cém xiic hoc v6 cém). B. Trong mét khoang thoi gian dang ké tir khi khéi phat, mitc dé chirc nang cia mot hodc nhiéu Linh vy nhwr cong viée, quan hé gitva ngwéi va ngwoi hoac tw cham séc bi gidm r6 rét so voi trade dé (déi voi truéng hop khéi phat & lita tuéi tré em hoac thanh thiéu nién, c6 sy that bai so voi mong dgi chttc nang tuong tac gitra ngudi va ngudi, hoc tap hoac nghé nghiép). C. Déu hiéu ciia réi loan lién tuc kéo dai it nht 6 thang. Trong 6 thang ny, cdc triéu chimng trong tiéu chi A phai oé it nhat mét thang phat tac (hodc it hon néu diéu tri thanh céng) va bao gém théi gian truéc khi xuat hién trigu ching va khi trigu chtng dang hoat dng. Trong thdi gian tién triéu chimng va khi cdc triéu ching dang hoat déng, biéu hién ca réi loan chi 1a cdc triéu chtrng 4m tinh hoac 2 hay nhiéu hon cae triéu chtrng ciia tiéu chi A nhung khéng r6 rang (vi du: nhing niém tin ky la, nhing trai nghiém nhan thire bat thuong). D. R6i loan phan ligt cdm xtic va réi loan tram cdm hoac lwdng cuc véi trigu ching loan than phai dug loai trir béi vi: (1) Khéng cé giai doan hung cdm hode tram cam xay ra dong théi véi cdc triéu chiing trong giai doan dang hoat déng hodc (2) Néu giai doan cam xtc xay ra trong giai doan dang hoat ddng, ching chi xuat hién mét théi gian ngan trong téng théi gian hoat dong ho&c nhimng giai doan cén lai ctia réi loan. Vietnamese DSM 5 Lite 49 E. Sy réi loan khéng duge quy cho cac téc dong sinh ly cla mot chat (vi d dung thuéc, dug phdm) hoc mét tinh trang bénh khac. F. Néu cé tién sir r6i loan phé ty ky hodc r6i loan giao tiép khéi phat & tré em, chain dofn thém vé tam than phan liét chi dwgc thyc hién néu hoang twong hojc do gidc néi bat, ngoai cdc triéu chtrng can thiét khac cia tam than phan liét cé mat it nhat 1 thang (hodc it hon néu diéu tri thanh céng). 2. Chan doan phan biét RGi loan tram cam cht yéu hoac réi loan lwéng cue c6 dac diém loan than bénh ly hoac cang truwéng le: Su khac biét gitra tam than phan liét va réi loan tram cam hoac r6i loan lwéng cyc lén véi cdc dic diém loan than bénh ly hoc c’ng treéng lc phy thuge vao méi quan hé tam théi gitta sy xdo trOn tam trang va loan than [the psychosis], va mite dé nghiém trong ciia cac triéu ching tram cam ho&c hung cam. Néu hoang twéng hoc do giac chi xay ra trong mét giai doan tram cam hogc hung cam chit yéu, chan doan 1a bénh ly. loan tram cam hoic lwong cyc voi cdc dic diém loan than RGi loan cam xic phan ligt: Chan dodn réi loan cdm xiic phan ligt d6i héi mét giai doan tram cdm hoc hung cam chi yéu xay ra cing lite cc trigu ching 6 giai doan ¢6 mit cdc triéu chtmg cia tam than phan liét va cdc triéu ching tam trang c6 mat trong phan 16n tong théi gian trong toan bé giai doan. Loan than bénh ly ngan han va réi loan dang phan liét: Nhing réi loan nay cé thoi gian ngan hon tam than phan liét khi ma tiéu chi C cil tam than phan liét yéu cau trigu ching kéo dai duge 6 thang tromg khi dé réi loan dang phan liét thi hién dién ft hon 6 thang va loan than bénh ly ngan han c6 céc trigu ching cé mat it nhat 1 ngay nhung dw6i 1 thang. RGi loan hoang twéng: R6i loan hoang twé ng c6 thé duyc phan biét v6i tam than phan ligt do khéng c6 cdc triéu chitng khéc dc trung cua tam than phan liét (vi du: hoang tuéng, do gidc, Ao thanh hoac ao thi, 1éi néi, hanh vi vé t6 chtrc hoc cAng truéng luc, cc trigu ching am tinh). Psychology Translationist Network 50 RGi loan nhan cach dang phan liét: Réi loan nhan c4ch dang phan liét c6 thé dugc phan biét v6i tam than phan liét béi céc triéu ching dwé6i nguong cé lién quan dén cdc dc diém tinh cach dai dang. RGi loan 4m anh cuéng ché va réi loan 4m anh di dang co thé: Cac c4 nhan mac r6i loan 4m anh cu@ng ché va réi loan 4m anh di dang co thé cé hiéu biét kém hodc khéng, va méi ban tam cé thé dat dén mic hoang twéng. Nhung nhing réi loan nay duge phan biét véi tam thin phan ligt béi nhéing 4m anh néi bat, sy ép bugc, méi ban tam voi ngoai hinh, béc mii co thé, tich tri ho&c hanh vi lap di lap lai tap trung vao co thé. Réi loan cdng thang sau sang chan: R6i loan cdng thang sau sang chan cé thé bao gdm hdi tudng cé sy do gidc chat lwgng, va tam trang dé phong cao [hypervigilance] dat dén mite hoang tuéng. Nhung cAc sy kin sang chan va céc dic diém dac trung lién quan dén viéc séng lai hodc phan tng véi sy kién sang chan duge yéu cau thyc hién dé chan doan. : Nhing réi loan nay cing cé thé c6 cdc RGi loan phé ty ky hoac réi loan giao ti trigu ching giéng nhu mét giai doan loan than bénh ly nhung duge phan biét béi ai lap nhieng thiéu s6t twong tig ciia chung trong twong tac xa hi véi cdc hanh vi ld ai va han ché cing nhw céc khiém khuyét vé nh4n thttc va giao tiép khac. Mét c4 nhan r6i loan phé ty ky hoc réi loan giao tiép phai c6 cdc triéu ching dap tng day dit cc tiéu chi cho tam than phn liét, voi ao giac hoac hoang twéng néi bat trong it nhat 1 thang dé chan dodn tm than phan liét nh mét tinh trang réi loan dong théi. R6i loan tam than lién quan dén giai doan loan than bénh ly: Chan don tam than phan quy cho céc tac dng sinh ly clia m6t chat ho&c mét tinh trang bénh khéc. Céc 4 nhan chi duge thyc hin khi giai doan loan than bénh ly kéo dai va khéng durge mé sang hoc réi loan nhan thite than kinh chit yéu hodc nhe cé6 thé c6 céc triéu chimg loan than bénh ly, nhung nhimng ngwéi nay cé méi quan hé tam thdi voi sy khoi phat cia nhing thay déi nhan thirc phi hop véi nhing réi loan 46. Nhimng ngwéi réi loan tam than do thuéc hodc chit c6 thé cé céc trigu chirng dic trung ciia tiéu chi A tam than phan liét, nhung réi loan tam than do thuéc hogc chat thudng cé thé duge phan biét bang méi quan hé theo théi gian cia viée khoi phat khi ding hodc ngung str dung thuéc hod chat. 5 Lite 15. Réi loan phan liét cam xtc Schizoaffective Disorder (F25) 1. Tiéu chi chan doan A. Hung cém hodc tram cam kéo dai (khéng bj gian doan) xudt hién dong thoi voi cdc tiéu chi A ciia tam than phan liét. Luu ¥: Cac giai doan tram cam chi yéu bao gém tiéu chi A1 ca réi loan tram cam. B. Hoang tudng hodc do gidc kéo dai 2 tuan tré 1én néu nhu hung cam hojc tram cam Khong 16 rét. C. Cée trigu chimg dap tng cdc tiéu chi cho mét giai doan tam trang quan trong hién dign trong phan ln t6ng thdi gian cla cdc phn hoat dng va phan cdn lai cia ri loan. D. Sy réi loan khdng lién quan @én tac dng cia mét chat (vi du: sy lam dung thuéc, durge pham) hoge mét tinh trang bénh khac. 2. Chan doan phan biét R6i loan tam than va tinh trang bénh khac: M6t loat cac réi loan tam than hoac tinh trang bénh khac cé thé biéu hién véi cac triéu ching loan than bénh ly va tam trang phai dugc xem xét trong chan doan phan biét cia réi loan cam xitc phan liét. Ching bao gém nh6m bénh loan thin do mét tinh trang bénh khae; mé sang; réi loan nhan thitc thn kinh chu yéu; nh6m bénh loan th’n do chat hoac thuéc hode réi loan nhan thite thin kinh; rdi loan lwéng cye voi cac dic diém loan than bénh 1y; réi loan tram cém chu yéu voi cac dic diém loan than bénh ly; réi loan tram cam hoac réi loan long cuc vi cac dac diém cang truéng luc; réi loan nhan cach phan liét, dang phan liét, hoc hoang twéng; loan than bénh ly ngan han; réi loan dang phan ligt; tam than phan ligt; r6i loan hoang twéng; va céc rdi loan phé tam than phan liét biét dinh hoge khong biét dinh va cdc réi loan tam than khéc. Tinh trang bénh khéc va sir dung chat kich thich cé thé xudt hién véi sw két hop cita cdc triéu chteng loan than bénh ly va tam trang, va do dé réi loan tam than do mét tinh trang bénh khae can phai duge logi trix. Viéc phan biét réi loan cam xtc phan liét va réi loan lwéng cy hoac réi loan tram cam v6i cdc dc diém loan thn bénh ly theéng rat kh6 khan. Tiéu chi C duge thiét ké dé phan biét r6i loan cam xitc phan li¢t voi tam than phan ligt va tiéu chi B dwgc thiét ké Psychology Translationist Network 52 dé phan biét réi loan cam xtc phan ligt v6i réi loan tram cm hoic réi loan lung eye v6i céc biéu hign loan than bénh ly. Cy thé hon, réi loan cam xtc phan liét c6 thé duge phan biét véi réi loan tram cam hodc réi loan lwéng cue vei cdc dc ¢iém réi loan than bénh lf do sy hién dién cia hoang twéng va (hogc) do giéc n6i bat trong it nhat 2 tun khi khong ¢6 mét giai doan tam trang nao kéo dai. Ngwgc lai, trong céc réi loan tram cam hoac r6i loan Iwéng cyc c6 dac diém loan than bénh ly, cdc biéu hién loan thin bénh ly cha yéu xay ra trong (cdc) giai doan tam trang. Béi vi ty 16 trong déi ciia nhing giai doan tam trang nay v6i cdc trigu chérng loan thn bénh lf cé thé thay ai theo thdi gian, chan doan thich hop ¢é thé thay déi sang réi loan cém xtte phan liét (vi dy: chéin dodn réi loan cdm xtic phan ligt di voi giai doan tram cam chi yéu va néi bat kéo dai 3 thang trong 6 thang dau tién cia loan than bénh ly dai dang sé due chuyén thanh tam than phan ligt néu cdc trigu ching loan than bénh ly hoat dng hodc céc trigu ching néi bat tén tai kéo dai trong vai nim ma khéng tai phat mot giai doan tam trang Khac) Nhém bénh loan thin do thuéec hode chat: CAc tinh trang bénh khdc va viée sir dung chat kich thich cé thé biéu hién v6i sw két hyp cia céc triéu chung loan than bénh ly va tam trang, va do dé nhém bénh loan than do mét tinh trang bénh khac can phai duge loai tre. RGi loan tram cam, réi loan lwong eye va tam thin phan ligt: Viéc phan biét réi loan cam xtc phan liét v6i tam thin phan liét va ri loan lwong cy hdc réi loan tram cam véi cde dc diém loan than bénh ly thong rat kh6. Tiéu chi C duge thiét ké dé phan biét r6i loan cam xatc phan li¢t v6i tam than phan ligt va tiéu chi B dwge thiét ké dé phan biét r6i loan cam xtic phan liét v6i rdi loan tram cam hode réi loan long cure 6 dac diém loan than bénh ly. Cy thé hon, réi loan tam than phan liét 6 thé dugc phn biét véi réi loan tram cam hoc réi loan heéng cy véi cdc dc diém réi loan tim than dya trén swe hién dién cia hoang twng va (hodc) 4o gidc néi bat trong ft nhat 2 tuan khi khéng c6 giai doan tam trang cht yéu. Ngwoc lai, trong réi loan tram cam hoc réi loan lung cyc cé cdc dic diém loan than bénh ly, céc biéu hién loan than bénh ly chii yéu xay ra trong (cdc) giai doan tam trang. Béi vi ty 16 twong déi cia tim trang voi cdc triéu ching loan than bénh ly cé thé thay d6i theo thdi gian, chain doan thich hyp cé thé thay déi sang réi loan cdm xtic phan liét. Vi dy, chan dodn réi loan cam xtic phan liét d6i v6i giai doan tram cam chit yéu va néi bat kéo dai 3 thdng trong Vietnamese DSM 5 Lite 53

You might also like