DSM 5 RUT GON
Tiéu chi chan dodn va chan doan phan biét
S6 TAY THONG KE ROI LOAN TAM THANDSM 5 RUT GON TIENG VIET
TIEU CHi CHAN DOAN VA CHAN DOAN PHAN BIET
DSM 5 la cudn Sé tay Théng ké va chan doan Réi loan tam than phién ban 5 do Hiép
hdi Tam thn hoc Hoa Ky phat hanh nam 2013 thay thé cho phién ban ci truéc d6 1a
phién ban DSM 4. Ban rat gon nay chon loc bién dich hon 130 muc réi loan tam than
khdc nhau gdm tiéu chf chan doan va chan doan phan biét trong DSM 5.
Muc dich chinh cia ban rit gon chi nh&m liét ké va giéi thigu mét cdch co ban, cling
nhu gitip tang tinh thuan tign cho viéc tra c(ru nhanh danh myc réi loan tam than cho
nhieng ai quan tam dén linh vue ste khée tam than hodc tham khao cho muc dich hoc
t@p. Cho nén tuyét déi khéng thé sir dung ban rat gon nay dé chéin doan hay phan djnh
vé ban than hay ngwéi khdc, moi hau qua do si dung cdc ndi dung cia ban dich thi
ngwéi st dung mc nhién tu chiu trach nhiém. Béi ban rit gon khéng phan Anh hét
toan bé cdc réi loan tam thn, tam ly bat thwéng va ngay ca sy phite tap cla chinh cdc
r6i loan tam than duge liét ké trong day.
Réi loan tam than 1a tinh trang xéo trn, nhidu loan, sai léch va bat thwéng v8 cdc khia
canh cita tam lf ngudi chang han nhw nhan thitc, nhan cdch, cam xtic, tinh cam va
hanh vi khéng phi hop voi béi canh van héa hodc gay khé dau, nguy hai cho ban than
hodc ngwéi khac mét cach dai dang, tai dién. piéu nay anh huéng nghiém trong toi
sinh hoat cd nhan, cdc méi quan hé xa hdi, cong vide, chat lwgng cudc sng va site khoe
tam ly (tam than, tinh than). R6i loan tam than (con duge goi 1a bénh tam than, bénh
tam If, r6i loan tam Iy) van chju trong minh anh nhin dinh kién tir lau cia xa hgi, durge
miéu ta béi nhimg tt ngi hét sire ghé ron, ghé tom va cé tinh ky thi cao nhw “khdc
ngudi”, “khang”, “dién rd”, “bénh hoan”, “bién thai”, “than kinh”, “dau 6c c6 vain dé”,
“khuyét tat”, “quai dn’”,... Dc biét voi xu hwéng van chuong hoac nghé thuat héa
cang khién cho nhimg hiéu biét chua ding, dinh kién ngay cang nang thém. Nhing
inh kién nhw nay nay can phai duge ditt khoat loai bé néu muén nhan thre ding din
vé r6i loan tam than néi rigng va strc khée tam than néi chung. Béi vi chinh nhimg
djnh kién va hiéu nham nhu vay dan t6i thyc trang can tré va coi nhe hoc khong quan
Psychology Translationist Network 2tam téi strc khée tam than cita ban than va cling khéng biét cach tng xir sao cho ding
v6i m6t ngudi chang may cé van dé vé sire khée tam than.
‘M6t suy nghi sai lm phé bién vé réi loan tam than dé 1A nhing nguoi réi loan tam
than c6 suy nghi khdc ngwoi, tam ly bat thudng hoje cé mau hanh vi ky quai va lic
nao cling phai biéu hién ra ngoai nhw vay. Vay thi nhw thé nao duge coi 14 “suy nghi
khdc ngwéi”, nhw thé nao “tam ly bat thwéng” va nhu thé nao 1a “hanh vi ky quai”?
Nhimng ngudi gn cho ngwéi khéc nhiing tty ngir nay lay cai gi lam tiéu chuan hay quyén
han gi dé dan nhan nguwéi khac bj bénh tam thin hay cé van dé vé tam ly can phai sita
di? Chac chan khéng thé cin ctr vao chi minh s6 déng duge.
Dé xdc dinh va danh gid ding m@tc ligu dau 1a réi loan tam than hode mot hién trang
bat thong tam ly va can phai dwoc chita chay khong phai dé dang va van con nhiéu
su tranh cai trong giéi chuyén mén. Cé nhiéu quan diém, mé hinh va ly thuyét va phan
logi. 6 day, ching t6i gidi thigu va khuyén khich st: dung mé hinh 4D dé xac djnh. Mac
du DSM 5 mang tinh chat thuéng 1é cia nganh y té 1a phan loai va dinh danh bénh tat
dya trén c4c nhém trigu ching nhung it nhat cing dap tng téi thiéu 2/4 tiéu chi cia
mé hinh 4D cho méi mét réi loan tam than duge liét ké. M6 hinh 4D nay bao gdm
Deviance (sy léch chuan theo truc doc hodc true ngang mang tinh chat dinh Ivgng),
Dysfunction (suy giam hodc réi loan chtrc nang duoc két luan béi cdc biéu hién 1am.
sang, cac bai kiém tra tuong tng), Distress (sy Iéch chudn hoic réi loan chic nang gay
ranhtng khé khan, cing thang, suy nhugc hogc dau khé) va Dangerous (4a, dang hodc
tién Iwgng cé thé sé gay nguy hiém cho ban than hode ngudi khéc). Nhung diém quan
trong dd 1a mé hinh nao van 1a phai dwa trén tinh than nguyén tac nghién ctu khoa
hoe, thure nghiém, str dung céc cong cu, phong phép chan doan hoac hé tre chén doan
c6 dO higu lye va tin cay cao va dc biét 1 phai can than diéu tra, déi chiéu dya trén
bang ching khdch quan. Chan doan réi loan tam than cing nhw chan doan cdc tinh
trang bénh khc, 1a cng viéc di héi sy ti man, tan tam va thau hiéu, khong thé qua
loa.
Bang ban dich nay, ching ti mong muén nhieng tiéu chi chin doan va chan doan phan
biét du6i day duge ngwéi doc chi coi nhu 14 mét dau hiéu dé nhan dién va phat hién
sém, thc day né lc thim kh4m tam than chuyén nghiép va cé duoc mét két luan
chinh thitc béi nhig chuyén vién tham van tam ly, nha tam ly hgc lam sang, nha tri
5 Lite 3ligu tam ly hoc bac si tam than. Nhimng nguéi nay dugc dao tao mét cach bai ban,
chinh quy, cé kinh nghiém thyc hanh cao trong linh vue sttc khée tam than cht tuyét
di khéng dua vao mt cuén sdch, mét ban dich hay mét bai viét trén mang lam cin
ctr xét doan,
Ban than nhém bién dich xac dinh DSM 5 14 m6t cudn séch nang tinh chuyén mén, ¢6
ham long hoc thuat va dai héi kinh nghiém thyc hanh lam sang rat cao. Nhém bién
dich di da tham chiéu téi nhiéu cuén sach song phn lén dya vao sé hgc ban than dé
bién djch 1a chinh. Cho nén ching t6i y thtte ré sy thiéu hut va han ché nhat dinh trong
ban dich rit gon nay. Bi vay chting tdi chan thanh mong muén cé dugc sy déng g6p
quy bau tir d6c gid va nhiing nha chuyén mén 4é c6 dugc mot ban dich hoan thign, chat
long cao téi tay moi ngwai.
Tran Tién Giang
‘Thay mat nhom bién dich
Psychology Translationist Network 4PsyTransnet
Tran Tién Giang t91109s@gmail.com
ude s6ng ngdn nail, hn thi chi tan phd nhting gl ma ban dang cb. Hay cubi khicé thé va quén di nhitng gl khong thé
thay a6i
Hoc van: Dién tir Cong nghiép, Cao dang Co dién Ha Néi
Céng viée: Ky thuat vién, Samsung Display Vietnam
V6 Thj Diéu Linh malinn1103@gmail.com
Khi ban khéng thé nhin thay mét tich cyc, minh co thé’ ngdi cing ban trong bong téi.
Hoc van:
- Civ nhan Quan tri nha hang va dich vy &n dng, Dai hoc Cong nghé Hd Chf Minh
- Thac sf Kinh doanh quéc té, Dai hoc Greenwich, Anh Quéc
- Dang hoc Tam ly hoc (VB2), Dai hoc Khoa hoc xa héi va nhan van H6 Chi Minh
Nguyén Xuan An Chung wormcandies3@gmail.com
Tinh yéu dich thirc bét du noi tinh yéu véi ban than.
Hoe van: Sinh vién nam cuéi, chuyén nganh Tam ly hoc Lam sing, Dai hoc Bellarmine, Hoa Ky
Nguyén Thi Mai Anh anip:
Diu gi khéng thé giét chét ban, sé khién ban manh mé hon
Hoc van: Dang hoc Cao hoc Tam ly hoc Lam sang, Dai hoc Khoa hoc xa héi va nhan vin Ha Noi
95 @gmail.com
Céng viée: Chuyén vién tham van hoc dung, Hé théng giéo duc Vin School
Vietnames 5 LiteMUC LUC
CHUONG 1. ROI LOAN PHAT TRIEN THAN KINH ...
1. Réi loan phat trién tri tué 13.
2. R6i loan ngén ngo. 15
3. R6i loan phat am
4. Réiloan Iwu loat 6 tré...
5. R6i loan giao tiép xA hdl... oven senna 2A
6. Réi loan phé ty ky.
7. Réi loan tang déng gidm chu y 27
8. Réiloan hoc tap biét dinh 33
9. Réi loan phdi hop phat trin...
10. Réi loan van dong rap khudn........
CHUONG 2. ROI LOAN LIEN QUAN DEN LOAN THAN...
11. Réi loan hoang tudng. 43
12. Loan than bénh ly ng&n han ........0..0e
18. Réi loan dang phan lit...
14, Tam than phan lit
18. Réi loan phan liét cam xuc.....
16. Cng trong Ive biét dinh,
CHUONG 3. ROI LOAN LUGNG CUC.
17. Ri loan Iwéng cye I... sss ccenstcacoss OF
18. ROI loan IWGNg CUC I eesesesssen sere senses 63
19. R6i loan khi sac chu ky. 68
CHUONG 4. ROI LOAN TRAM CAM...
20. R6i loan diéu héa khi séc . oo eenenene seen 7O
21. R6i loan tram cam chi yéu....
Psychology Translationist Network 622. R6i loan tram cam truéng dién 7
23. R6i loan cam xiic tién kinh nguyét .
CHUONG 5. ROI LOAN Lo AU
24. R6i loan lo au chia tach... 84
25. Cam chon loc 87
26. Am anh so’ chuyén biét.... . 88
27. R6i loan lo au x4 hdi a1
28. Réi loan hoang sy 95
29. Am sq khoang tréng 98
30. ROi OAM 10 AU La 168. eeenetentenseeneee 101
CHUONG 6. ROI LOAN AM ANH CUONG CHE
31. Réi loan am anh cur6ng ché 104
32. R6i loan am anh dj dang co thé. 107
33. R6i loan tich tri.
34, R6i loan nhé téc. i ” . 113,
35. R6i loan boc da..... Desperrrcee aaa
CHUONG 7. ROI LOAN LIEN QUAN DEN SANG CHAN VA CANG THANG...
36. Réi loan phan ting gn bé....
37. R6i loan gan b6 xa hdi gia te ché 124
38. Réi loan cng thang sau sang chan.
39. Réi loan cang thang cép tinh..........
40. R@i loan thich ung 135
CHUONG 8. ROI LOAN PHAN LY...
41..R6i loan nhan dang phan ly...
42. Quén phan ly
43. R6i loan giai thé nhan cach hoac thuc tai 146
CHUONG 9. ROI LOAN TRIEU CHUNG CO THE.
44, R6i loan trigu chung co thé ...
45. R6i loan lo au nghi bénh......
Vietnamese DSM 5 Lite 746. R6i loan gid bénh. 156
CHUONG 10. ROI LOAN AN UONG VA NUOI DUONG. 158
47. Dj thye. 159
48. ROI loaM MN Iai... 161
49. R6i loan trdnh an hoae an it 162
50. Chan n tam IY... 166
51. Réi loan an nhiéu — 6i ra. 168
52. Réi loan cudng an. 170
172
CHUONG 11. ROI LOAN BAO THAL
53. Chung tiéu dam...... 173
84. Ching dai tién tuy tién.... 174
CHUONG 12. ROI LOAN GIAC NGU. 175
55. R6i loan mat ngit 176
56. R6i loan ngit nhiéu.. 2179
87. Chimg ngi ra 182
58. Ngii ngat giam théng khi phé nang 185
59. Ngit ngat trung wong 188
60. Gidm théng khi lién quan dén gidc ngéi 189
61. Ri loan gidc ngui nhip sinh hoc. . seorrsee 100
62. Céc r6i loan ngu - thtrc khéng van déng nhan cau nhanh..... 191
63. R6i loan ac méng.......
64. Réi loan hanh vi trong gidc ngu van dong nhan cau nhanh 196
65. Hoi chung chan khong ngizng dong 198
CHUONG 13. ROI LOAN CHUC NANG TINH DUC. 200
201
66. Xuat tinh cham.
67. Réi loan cong dong 203
68. R6i loan cue khoai 6 ni 205
69. Réi loan hung thu hoac kich thich tinh duc née 207
70. Réi loan lam dau ho&e xam nhap ving xuong chau sinh duc. 209
Psych
y Translationist Network 871. R6i loan ham muén tinh duc nam 211
72. Xuat tinh som 213
CHUONG 14, MUON PHIEN GIO TINH 214
73. Muon phién gigi tinh 6 tré nhd. 215
74. Mun phién gidi tinh & thanh thiéu nién va nguéi lon. . wove 216
CHUONG 15. ROI LOAN KIEM SOAT HANH VI 217
75. R6i loan thach thre chéng di 218
76. R6i loan bung phat gin doan.. 221
77. R6i loan dao dire i - . 224
78. Cudng phong héa... 227
79. An cp vat... 229
CHUONG 16. NGHIEN VA LAM DUNG CHAT.. 230
80. Nghién ruqu. 231
81. Ng6 doc nugu... 233,
82. Cai rvgu 235
83. Ng6 déc Caffeine. 236
84. Cai Caffeine. 238
85. Nghién can sa... 239
86. Ng dOc CAN $8... eso “ avevanceciusses ai soo
87. Cai can sa... 243,
88. Lam dung Phencyciidine....
89. Ng6 doc Phencyclidine 246
90. Nghién cac chat gay do gic. 248.
91. Ng6 doc khi dung cac chat gay ao giac......
92. Nghién chat hit ion wii 7 ser DO:
93. Ng6 déc chat hit........... 255,
94. Nghién Opioid... .. 257
95. Ng6 doc Opioid. 259
96. Cai Opioid 260
Vietnames
5 Lite 997. Lam dung thuéc an than, thuédc ngui va thuédc chéng lo au .. ove 262,
98. Ng6 déc thudc an than, thudc ngui va thuéc chéng lo au. 265
99. Cai thudc an than, thuéc ngu va thudc chéng lo au 267
100. Nghién chat kich thich 269
101. Ng@ dc chat kich thich 27
102. Cai chat kich thich... 273
103. Nghién thuBc fa... seo seven 27,
104. Cai thude la 276
105. Nghién cd bac. 278
CHUONG 17. ROT LOAN NHAN THUC THAN KINH. 280
106. Mé sang. 281
107. Réi loan nhan there than kinh nhe hoa chil yéu... 283
108. R6i loan nhan thirc thn kinh nhe 284
109. R6i loan nhan thirc than kinh nhe hoac chi yéu do benh Alzheimer. 286
110. R6i loan nhan thirc than kinh nhe hoc chi yéu viing tran thai dong 289
111. R6i loan nhan thirc than kinh nhe hoac chdi yéu voi tiéu thé Lewy.... 292
112. Réi loan nhan thi than kinh nhe hoc chil yéu do mach mau n&o seventeen 294
113. R6i loan nhan thie than Kinh nhe hoac chil yéu do chan thuong so nao...
114. R6i loan nhan thirc than kinh nhe hod chi yéu do HIV 297
115. R6i loan nhan thirc than kinh nhe hoac chi yéu do bénh nha tu. 298
116. R6i loan nhan thirc than kinh nhe hoc chi yéu do bénh Parkinson 299
117. R6i loan nhan thir than kinh nhe hoac chdl yéu do bénh Huntington . 301
118. R6i loan nhan thirc than Kinh do da nguy€n MhAN eons 908
CHUONG 18. ROI LOAN NHAN CACH 304
119. R6i loan nhan cach hoang twéng. 305
120. R6i loan nhan cach phan let 307
121. R6i loan nhan cach dang phan lit 309
122. R6i loan nhan cach chéng déi x4 héi 312
123. ROi loan nhan cach ranh gidi........ 315
Psychology Translationist Network 10124. R6i loan nhan cach kich tinh, 318
125. R6i loan nhan céch ty yéu... 320
126. R6i loan nhan cach né tranh 323
127. R6i loan nhan cach phy thude 325
128. R6i loan nhan cach ém anh cudng ché. 307
CHUONG 19. LECH LAC TINH DUC.. 330
129. Réi loan thi dam. 331
130. R6i loan pho dam 332
131. R6i loan co xat. 333
132. R6i loan khé dam...
133. R6i loan bao dam 335
134. R6i loan du dam...... 336
135. R6i loan ai vat. 337
136. Loan duc cai trang 339
PHU CHU
PHY LUC 1
PHY LUC 2..
PHY LUC 3
N5 Lite 1Chuong 1. Réi loan phat trién than kinh
R6i loan phat trién than kinh 1a mét nhém cdc réi loan duoc khéi phat va biéu hién
s6m trong qué trinh phat trién - thurdng 1a truéc khi tré vao lép, va duge dic trung
béi sw kém phat trigén gay ra sy suy giam chtéc nang ca nhan, xa hdi, hoc tap hode nghé
nghiép. Nhigng thiéu hut vé sr phat trién nay khac nhau vé pham vi, tty nhing han ché
rat cy thé trong viéc hoc tap hoc kiém soat cdc chtrc nang diéu hanh dén sy suy giam
toan dién vé ky nang xa héi hodc tri thong minh.
Céc r6i loan phat trién thn kinh thudng dng thoi xay ra: vi du, nhéng ngudi mac réi
loan phé ty ky thudng bj khiém khuyét tri tué (réi loan phat trién tri tug), va nhiéu
tré rdi loan tang dng gidm chi ¥ cling gap phai réi loan hoc tap biét dinh. Déi voi mot
86 r6i loan, biéu hién lam sang bao gdm cdc triéu ching thira cting nhw thiéu hyt va
cham tré trong viéc dat dug cdc méc mong dgi.
Psychology Translationist Network 121. Réi loan phat trién tri tué
Intellectual Developmental Disorder (F70 - F79)
1. Tiéu chi chan doan
Khiém khuyét tri tué (hay con goi 14 R6i loan phat trién tri tug) 14 mét r6i loan cing
kh@i phat trong giai doan phat trién bao gém sw thiéu hut chit nang tri tué va thich
‘eng nh§n thitc, x4 hdi, va thyc hanh. Dé chin doan cAn phai dap tng ba tiéu chi:
A. Thiéu hut chive nang trf tué: chang han nhw vé mat suy luan, giai quyét van d@, lap
ké hoach, tu duy tru twgng, ra cdc quyét dinh, hoc tap ly thuyét, va hoc td kinh
nghiém, doc x4c nh4n béi (1) danh gid 1am sang, (2) dnb gia cé nhan va (3) bai kiém
tra tri tué tiéu chudn.
B. Thiéu hut chite nang thich mg dan dén that bai trong viée phat trién, tiép nhan van
héa xa
6 mite co ban cho sy déc 4p c4 nhan va trach nhi
c6 sy hé trg lién tuc, sw thiéu hyt sé 1am han ché cac hoat dng cugc séng hang ngay
Néu nhw khéng
nhu giao tiép, gia nhap xa hOi va ty lap trong nhiu méi trudng nhu 6 nha, treong
hoe, noi lam viée va cng dong.
C. Sw thigu hut tri tué va kha nding thich éng phai khéi phat trong giai doan phat trién
ban than.
2. Chan doan phan biét
Chain don réi loan phat trién tri tué nén duoc thuc hién bat ct théi diém nao néu dap
‘ng tiéu chi A, B va C. Chan doan cho réi loan phat trign tri tug khong nén duge gia
‘h vi mét tinh trang di truy8n hoc bénh cy thé. Mét héi ching di truyén lién quan
én réi loan phat trign tri tug nén dug hu y 14 chan dodn déng thdi v6i réi loan phat
trign tri tué.
R@i loan nhan thirc than kinh nhe hoac chu yéu: R6i loan phat trién tri tué duoc
phan loai vao nhém réi loan phat trién than kinh va né khac véi réi loan nhan thirc
than kinh, Réi loan nhan thie than kinh duge dic trung béi sy suy giém/mat chite
n&ng nhan thre va cé thé gay ra khiém khuyét tri tué. Trong nhing trwéng hop nhu
vay c6 thé dua ra ch4n doan cho khiém khuyét trf tué va réi loan nhan thite thn kinh.
Vietnamese 5 Lite 13RGi loan hgc t4p biét dinh va réi loan giao tigp: Day déu 1a nhiing réi loan phat trién
than kinh nhung chi dc trung trong Linh vue giao tiép va hoc tap, khong thé hién sw
thiéu hut tri tué va hanh vi thite tng. Song chiing c6 thé xay ra cing hic véi réi loan
phat trién tri tué. Do dé, o6 thé dua ra chan doan cho ca hai néu nhw dap tng day di
cdc tiéu chi.
Ri loan phé tw ky: Khiém khuyét tri tué 18 dic diém phé bién & réi loan phé tu ky.
Danh gia khiém khuyét tri tug 6 réi loan phé ty ky c6 thé phire tap hon vi cA nhan réi
loan phé ty ky thiéu hut kha nang giao tiép xa hdi va hanh va digu nay can tro nhing
hiéu biét va tuan thu quy trinh danh gid. Danh gid chitc ning tri tué phi hgp trong roi
loan phé ty ky 1a rat can thiét voi sy @énh gid xuyén sudt trong thdi ky phat trién bi
diém 1Q trong réi loan phé tu ky c6 thé khéng 6n dinh, aac biét a tré nhé.
Psychology Translationist Network 142. Réi loan ngén ngi
Language Disorder (F80.2)
1. Tiéu chi chan doan
A. Gap khé khan lién tuc trong viéc tip thu va sir dung ngén ngét (vi dy nhw néi, viét,
ng6n ng cir chi, hoc nhitng dang khac) do thiéu kha nang hiéu va sir dung nhing
di’u sau day:
1. Han ché sé lugng tiv vung (biét va sir dung tw).
2. Han ché vé ngir phap (kha nang két hop céc tir v6i nhau dé tao thanh céc cau
diva trén cdc quy tac ngir phap va cau tric cau).
3. Din dat kém (Ikha nang sir dung tir vung va két néi cdc cau dé giai thich hodc
mé ta mét chu d8, chudi sy kién hoc mot cudc trd chuyén).
B. Kha nang ngén ngtr kém hon mite mong doi & lita tudi hién tai, diéu nay sé gay ra
nhing han ché trong viéc giao tiép hiéu qua, gia nhap xa hdi, thanh tich hgc tap, ho&c
hiéu sudit cong viéc,...
C. Khéi phat cdc triéu ching trong giai doan phat trién sém.
D. Nhiing khé khan nay khéng phai 1a do suy gidm thinh gidc hode cdc giéc quan khéc,
chitc nang van ddng, hay do thudc hojc tinh trang thin kinh, va nguyén nhan chit yéu
khOng phai béi khiém khuyét tri tué (ri loan phat trién tri tué) hodc cham phat trién
toan dién.
2. Chan doan phan biét
Bién thé binh thwong cia ngén ngir: Réi loan ngén ngit can phan biét voi cdc bién
thé binh thudng cita ng6n ngir va diéu nay khé thc hién triréc 4 tudi. Khi danh gid c&
nhan nao dé bi khiém khuyét ng6n ngir cn phai xem xét cdc yéu t6 van héa, dan téc,
vang mién (vi du tiéng dia phong).
khiém thinh hoc suy gidm céc giac quan khde: Khiém thinh can dugc loai trv 18
nguyén nhan chinh gay khé khan vé ng6n ngit. Thiéu hut ng6n ngir 6 thé lién quan
dén khiém thinh, hoe suy giam giéc quan khac, hodc thiéu hut van ddng phat 4m. Khi
5 Lite 15thiéu hyt ng6n ngir qua mic do céc vain dé trén mang lai thi chdn doan réi loan ngon
ngi.
Ri loan phat trién tri tug: NgOn ngi chm tién thudng 1a dc diém ciia khiém khuyét
tri tué va chan doam c6 thé khdng dugc thyc hién cho dn khi hoan thanh cach danh
gid tiéu chun. Chan doan réi loan ng6n ngir riéng biét sé khong duge dwa ra trv khi
thiéu hut ngén ngir vot qué gidi han cia tri tué.
R6i loan than kinh: R6i loan ng6n ngir cé thé lién quan dén cac réi loan than kinh,
bao gém ching d6ng kinh (vi du: mat ng6n ngi hoc héi ching Landau-Kleffner).
Ng6n ngé thoi trién: Mat kha nang ngén ngét 6 tré du6i 3 tudi cé thé 1 d&u hiéu cia
r6i loan phé ty ky hoc mét bénh than kinh cy thé, nhu hdi ching Landau-Kleffner. 0
tré trén 3 tudi, mat ngén ngir cé thé la trigu ching ciia con dong kinh va d4nh gid tiéu
chuan 1a can thiét.
Psychology Translationist Network 163. Réi loan phat am
Speech Sound Disorder (F80.0)
1. Tiéu chi chan doan
A. Khé khan dai dang trong viéc phat 4m 10i n6i gay ra sy khé hiéu va can tré’ giao tiép
bang 1di ndi.
B. Sy khé khan nay gay ra nhiing han ché dan dén thiéu hiéu qua trong giao tiép xa
hGi, thanh tich hoc tp, higu sudt ngh® nghiép hoc bat cir didu gi khdc.
C. Khéi phat cac triéu ching trong giai doan phat trién som.
D. Nhiing khé khan kh6ng phai 1a do cdc tinh trang bam sinh hoac mac phai, chang han
nhw bai nao, he ham éch, diéc hoc mat thinh gidc, chin thuong so nao hdc cdc tinh
trang bénh hoac than kinh khéc, khiém khuyét tri tué (réi loan phat trién tri tué) hodc
cham phat trién toan dién.
2. Chan doan phan biét
Bién thé binh thwong cia 4m ngif: Cac bign thé cia gigng ndi theo khu vyc, xa hi
hoc ving van héa/dan téc cn duoc xem xét truéc khi dua ra chéin dodn.
khiém thinh hogc suy giam giéc quan: Khiém thinh hodc diéc cé thé dan dén bat
thudng ve 10i néi. Sy thiéu hut trong viée phat 4m cé thé lién quan dén khiém thinh,
suy giam giéc quan hoic khé khan trong “dién dat” [speech-motor]. Khi cé nhiing thiéu
hut trong viée phat am vurot qué nhirng van dé thudng lién quan dén nhig thiéu hyt
nay, c6 thé chan doan réi loan phat am.
Chitng khé dgc: Suy giam kha nang néi cé thé 18 do réi loan van d6ng, chang han nh
bai nao. Phan biét ching khé dgc voi réi loan phat am dya trén cac déu higu than kinh
cing nhw cdc dc diém khac biét lién quan dén giong néi, mac di 6 tré nhé (dwéi 3
tuéi) c6 thé khé phan biét, dic biét 1a khi khéng c6 ho’c cé sy tham gia van dong co
thé néi chung (vi du nhw chtrng khé han [Worster - Drought]).
CAm chon lge: Cam chon loc 14 mét ri loan lo au dug dc trung béi sy im lang khong
néi trong mét hoan canh nhat dinh nao d6. Han ché néi cé thé 18 dau hiéu ciia r6i loan
nay. Cam chon loc cé thé phat trién 6 tré bj réi loan phat am vi nhing khiém khuyét
5 Lite 7cia réi loan phat 4m nhung lai cé thé néi binh thuong & méi trudng “an toan”, nhu &
nha hodc ban bé than thiét.
Psychology Translationist Network 184. Réi loan Iwu loat & tré
Childhood-Onset Fluency Disorder (F80.1)
1. Tiéu chi chan doan
A. R6i loan vé sy luu loat binh thudng va théi gian phat ng6n khéng twong tng voi
tuéi cia ngwoi dé va ky nang ngén ngi, tin tai theo thoi gian, dugc dic trung béi su
xudt hién thuong xuyén va durge danh dau cia mét (ho&e nhiéu) biéu hién sau:
1. Am thanh va 4m tiét lap lai.
2. Su kéo dai am thanh cla phy am cing nh nguyén 4m.
3. TY ngt that thudng (ngung nghi trong mét td).
4. N6i mt cach bé lieng (tam ngung hoc khong hoan thanh cau néi).
5. N6ilé thé, vong vo (khng vao dwg trong tam).
6. Co’ thé cing thang qué mic khi néi.
7. Lap lai cc tir don am.
B. Sy khé khan nay gay rao 4u khi ndi, va ning han ché dn dén thiéu hiéu qua trong
giao tiép x4 h6i, thanh tich hgc tap, hoac hiéu suat ngh nghiép hodc bat cir diéu gi
khac.
C. Kh@i phat cac triéu ching trong giai doan phat trién som.
D. Sy khé khan nay khéng phai do ddng co’ néi, thiéu hut cam gidc, r6i loan chite nang
vé than kinh nhu dét quy, khéi u, chan thuong,... hoe mét tinh trang bénh Kkhéc, va
mét réi loan tam than khdc.
2. Chan doan phan biét
Suy gidm gidc quan: Néi viét khong tréi chay [dysfluencies] c6 thé lién quan dén viée
suy gidm c4c gide quan, khiém thinh hoic dién dat khé khan. Khi néi viét khong troi
chay vugt qua nhing van dé lién quan dén nhimg sy thiéu hut, suy gidm va khé khan
nay cé thé chan don réi loan lu loat & tré.
Noi viét khéng tr6i chay mang tinh binh thong: Réi loan luu loat & tré phai duge
phan biét véi viée néi viét khéng trdi chay 1a binh thuéng, thudng xuyén xay ra & tré
Vietnamese
5 Lite 19nhé, bao gém lap lai ton b9 tir hodc cum ti (vi du: “T6i, t6i mudn, t6i muén 3n kem”),
cum tir khéng day dui, than tir [interjections], ngap nging [unfilled pauses], va nhan
xét dat trong ngoac don [parenthetical remarks]. Néu nhing khé khan nay tang vé tan
suat hoac mire dé phitc tap khi tré lén 1én, chan doan réi loan leu loat & tré 1a thich
hop.
Tac dung phy cia thuéc: Néi lap cé thé xay ra nhy mét tac dung phy cia thuéc va cé.
thé dugc phat hién béi méi quan hé tam théi véi viée tiép xtic voi thudc.
N6i viét khéng tréi chay khéi phat 6 ngwai trvéng thanh: Néu khéi phat néi viét
khOng trdi chay trong hodc sau tuéi thiéu nién, thi dé 1a “néi viét khOng tréi chay khot
phat & ngudi treéng thanh” hon 1a réi loan phat trién than kinh. Ngoai ra néi viét
Khéng tréi chay & ngwoi trong thanh khéng cé mat ch4n doan trong DSM-5.
Psychology Translationist Network 205. Réi loan giao tiép xa hdi
Social Communication Disorder (F80.82)
1. Tiéu chi chan doan
A. Nhiing khé khan dai dang trong viéc giao tiép xa hdi baing ng6n ngir va phi ng6n ngir
dugc thé hign béi tat ca nhizng diéu sau day:
1. Nhiing thiéu sot trong vi
chao héi va chia sé théng tin, theo c4ch phi hop vi béi cdnh xa hdi.
sir dung giao tiép cho cdc muc dich xa hi, nh
2. Suy gidm kha nang (thiéu hut link hoat) thay adi cach giao tiép 4@ phd hop
véi béi canh va nhu cau ngwéi nghe, chang han nhw néi chuyén trong lép hoc
khdc vi céch néi chuyén & sn choi, biét phan biét cdch giao tiép voi tré em va
ngw9i lon, va tranh ding ngén ngif trang trong mét cach thai qua.
3. Khé kh&n trong viéc tuan theo cdc quy tac cho cuéc tré chuyén va ké chuyén,
chang han nhv thay phién nhau trong cue trd chuyén, dgec lai khi bj higu lam
va biét cach st dung tin hiéu bang 161 néi va phi ng6n ngir dé didu chinh sw
tuong tac.
4. Khé hiéu nhimng gi khong dug néu r6 rang (vi dy: dua ra suy Iuan) va y nghia
khéng theo nghia den hoac mo hé cia ngén ngir (vi dy: thanh ngi, hai huée, an
dy, nhigu ¥ nghia phy thudc vao ngif canh dé giai thich).
B. Sy thiéu hut dan dén nhirng han ché chirc nang trong giao tiép hiéu qua, tham gia
xa hdi, cdc méi quan hé xa
hodc két hop.
i, thanh tich hoc tap hoc higu suat nghé nghiép, cA nhan
C. Khéi phat cac trigu chimg trong giai doan phat trién sém nhwng nhiing thiéu sét
Khong biéu hién dugc day ait cho én khi nhu cau giao tiép vugt qué kha nang giao
tiép.
D. Cae trigu ching khéng lién quan dén mét tinh trang bénh hodc tinh trang than kinh
khdc hoac kha nang kém trong cc linh vue cau trite tir va ngi phap, va nguyén nhén
cha yéu khéng phai béi réi loan phé ty kj, khiém khuyét tri tué (réi loan phat trién tri
tué), chm phat trién n6i chung hoc réi loan tam thn khdc.
5 Lite 212. Chan doan phan biét
RGi loan phé ty ky: Réi loan phé tw ky dugc xem xét 1a chan doan chinh cho céc ca
nhan khiém khuyét giao tiép x4 hdi. Réi loan giao tiép x4 hdi va réi loan phé tyr ky
due phan biét béi cdc kiéu hnh vi, s6 thfch, hoat dng han ché va lap di lap lai ¢6
trong réi loan phé tw ky nhung lai khéng 6 trong réi loan giao tiép xa héi. Tuy nhién,
cdc ca nhan réi loan phé ty ky chi biéu hién céc kiéu hanh vi, sé thich, hoat déng han
ché va lap di lap lai trong giai doan phat trién ban dau do dé can mét tién str toan dign.
Cho nén, sé khéng loai trix chain doan réi loan phé ty ky dit vang mat cc kiéu hanh vi,
s6 thich, hoat dng han ché va lap di lap lai trong hién tai nhung cac biéu hién a6 vin
c6 mat trong qua khér cla cd nhan. Vi vay, chi nén chan doan réi loan giao tiép xa hoi
néu nhu tién str phat trign khéng cé6 bat ky bang chting gi cho thay cé nhan c6 cae kiéu
hanh vi, sé thich, hoat dong han ché va lp di lap lai.
RGi loan tang dong giam cha y: Nhimg thiéu sét cia r6i loan tang dng gidm chi y
c6 thé lam cho hoat déng giao tiép hiéu qua, tham gia x4 hdi va thanh tich hoc tap bi
han ché.
RGi loan lo Au xa hGi: Nhimg trigu chéng cla rdi loan giao tiép xa hdi chdng chéo voi
r6i loan lo u xa hGi. Tuy nhién c6 thé xem xét dc diém phan bién béi thdi diém xuat
hién. Trong réi loan giao tiép x4 hgi, c4 nhan chwaa bao gid’ ¢6 dwg giao tiép higu qua,
con r6i loan lo au x4 hGi thi cdc ki nang giao tiép x4 hOi van phat trién nhung sé kém
hiéu qua do anh hwéng béi lo au, so hai hodic dau khé khi twong tac xa héi.
RGi loan phat trién tri tué va cham phat trién toan dién: Nhirng ngwoi mac réi loan
ch4m phat trign toan dign cé thé thiéu hyt ky nang giao tiép xa hi
i loan giao tiép xa hi & céc cA nhan nay phai cé sy vot qué giéi han tri tué
mét cach r6 rang méi dua ra mét chan doan riéng biét.
Psychology Translationist Network 26. Réi loan phé tu ky
Autism Spectrum Disorder (F84.0)
1. Tiéu chi chan doan
A. Nhiing thiéu sot dai dang trong giao tiép x4 hdi va twong tac x hdi biéu hién trén
nhiéu béi canh trong ca tién sir str 1n hién tai béi tat cd nhieng diéu sau day:
1. Nhiing thiéu sét trong tinh tuong tac vahé tro cam xtc x
tiv céch tip cn xa hdi dén vide that bai trong cudc trd chuyén binh thudng; suy
giam va phan tan sy chi y, cdm xtic; khong thé bat dau hodc dap tng voi cae
nhw bat thuéng
tong tac x4 hdi.
2. Nhiing thiéu sét giao tiép phi ng6n ngir dug sir dung cho twong tac xa héi:
tir sy thiét lap kém trong giao tiép bang 16i néi va phi ngén ngir dén nhing bat
thong trong giao tiép bang mat va ngén ngir co thé hodc thiéu hut trong viéc
higu va si dung cit chi - thiéu biéu cam trén khuén mat va trong giao tiép phi
ngon ngit.
3. Nhiing thiéu hut trong viée phat trién, duy tri va hiéu dwgc céc méi quan hé:
khé khan trong viée diéu chinh hanh vi phd hyp voi cac boi cdnh xa hoi khac
nhau; gap khé khan trong “choi tuéng twong” hoc két ban; khéng htmg tha
hoat dng theo nhém. Mitc d6 nghiém trong cu thé: Mic d6 nghiém trong dua
trén nhiing thiéu s6t trong giao tiép x4 hdi va nhi¢ng mé hinh han ché, lap di lap
lai ciia hanh vi.
B. Céc mau hanh vi, sé thich hoe hoat déng bi han ché, lap di lap lai, duge biéu hién
béi it nhat hai trong sé nhing diéu sau day trong hién tai hode qua khtr:
1, LOi n6i hoac str dung dé vat mOt céch rap khuén, lip lai.
2. Khang khang gitr nguyén 16i sinh hoat, nhimg nghi thite chudi hanh vi phi
ngén ngtr hodc 16i néi (vi du: cuc ky cing thang voi nhing thay déi nhé, gap kho
khan trong chuyén déi, 16i suy nghi va nghi thirc chao héi cig nhac, cn phai
di cing mét con dwéng va An thitc An giéng nhau mdi ngay).
Vietnamese 5 Lite 233. Han ché cao vé nhiing sy hing thi cé dinh bat thuéng va cvéng d6 tap trung
(vi dy: gin b6 manh mé hodc ban tam véi cae vat bat thudng, nhitng sy hing
thi bi han ché qué mirc).
4. Tang hoac giam sy cém nhan hoac quan tam thai qua vi mdi trwdng (vi dy:
thé & voi cdm gidc dau, nhiét a6, am thanh gay hai hoe say mé thi gidc véi anh
sang chuyén déng). Mtrc dé nghiém trong cu thé: mirc dé nghiém trong dua trén
nhimng thiéu sét trong giao tiép x4 h@i, va cdc han ché, lp di lp lai trong hanh
vi.
C. Cac trigu ching phai cé trong giai doan phat trién sém nhung c6 thé khong biéu
hign day du cho dén khi nhu ciu x4 hi vegt qué kha nang, hodc c6 thé bj che gidu bi
cdc chign luge tg phé da hoc trong cue séng sau nay.
chimg gay suy gidm dang ké chite nangxa hdi, nghé ng)
hode cdc Tinh,
vuc quan trong khac vé mat lam sang.
E. Nhitng tinh trang trén khéng giai thich tét hon béi khuyét tat tri tué (réi loan phat
trién tri tug) hoc cham phat trién ton dién. Khuyét tat tri tué va réi loan phé ty ky
thudng xuyén xay ra déng thoi; dé dwa ra chan dodn xay ra déng thi 1a réi loan pho
ty ky va khiém khuyét tri tué, kha nang giao tiép xa h6i nén & du6i mite dy kién cho
mite d6 phat trién chung.
2. Chan doan phan biét
ching Rett: Twong tac xa hdi bj gin doan c6 thé duoc quan sat trong giai doan
thodi lui ciia héi chting Rett (thwéng 1a tly 1 - 4 tudi); do dé, mot ty 16 dang ké cac tré
gai bj anh hudng cé thé cé mét sé biéu hién dap tg tiéu chi chén doan cho réi loan
phé tu ky. Tuy nhién, sau giai doan nay, hau hét nhizng ngudi mac héi ching Rett déu
cai thign ky nang giao tiép xa hdi va cdc dc diém ty ky khéng cOn 1a van dé chinh dang
Jo ngai. Do 46, réi loan phé ty ky chi nén dug xem xét khi dap tng tat ca tiéu chi chén
don.
Cam chon loc: Trong cm chon loc, six phat trién s6m thuréng khong bi x40 tron. Dita
tré bj anh hwéng thwng thé hién ky nang giao tiép pha hgp trong cac béi cénh nhat
dinh. Ngay ca khi trong mi treéng khién ching khéng néi, tinh x4 héi cita ching
Khong hé suy gidm va cling kh6ng cé cc kiéu hanh vi lip di lip lai.
Psychology Translationist Network 24RGi logn giao tiép x4 hGi va réi loan ngén ngi: Trong mét sé dang réi loan ng6n nge,
6 thé c6 van dé v8 giao tiép va mét s6 kh6 khan xa hi thér phat. Tuy nhién, céc réi
loan ngén ngit cu thé thuéng khéng lién quan dén viée giao tiép phi ng6n ngir bat
thong cling nhu khong c6 sw hign dién ctia cdc hanh vi, sé thich, hoat dong bj han ché
va lap di lap lai. Khi cc 4 nhan thé hién sw suy yéu trong giao tép xa hdi va cdc hoat
dng twong tac x4 hi khdc nhung khéng thé hién hanh vi ho§c sé thich bj han ché thi
4p dung tiéu chi vé mt x4 hi cho réi loan giao tiép x4 héi thay vi rdi loan phé tur ky.
Nhung sé chéin dodn cho réi loan phé ty ky thay cho réi loan giao tiép x4 hGi bat cit lic
nao néu nhu théa man céc tiéu chi chan dodn réi loan phé ty ky. Va can edn than xem
xét tién str c6 nhéng hanh vi lap di lap lai hay khong.
RGi loan phat trién tri tué kh6ng cé réi loan phé tw ky: R6i loan phat trién tri tué
Kh6ng cé réi loan phé ty ky voi r6i loan phé ty ky c6 thé khé phan biét 6 tré nhd. Cac
cd nhan khiém khuyét tri tug khéng phat trién ng6n ngir va hinh thanh cdc ky nang
biéu twong la théch thie cho chan dodn phan biét, vi hanh vi
p di
p lai cing thong
xay ra @ cdc cd nhan nhw vay. Chén dodn réi loan phé ty ky & cé nhan khiém khuyét
tri tué khi giao tiép va tuong tac x hi bj suy giam dang ké so voi mtrc dd phat trién
cdc ky nang phi ngén ngir cla ca nhan (vi du ky nang van déng tinh té, giai quyét van
dé khéng 161) 1 phi hyp. Ngugc lai, chain doan réi loan phat trién tri tué 1 chén doan
thich hop khi khéng cé sy chénh léch ré rang gitra cdc ky nang giao tiép va cdc ky nang
tri tué khdc.
RGi loan van dng rap khuén: Cac hanh dong lap di lap lai theo khudn mau 1a dic
diém chan doan cia ri loan phé ty ky. Do 46 mot chain doan b6 sung r6i loan van dong
khuén khong duge dua ra néu nhw cdc hanh déng lap di lp lai nay dug giai thich
t6t hon bang r6i loan phé ty ky. Song ch4n doan cho ca hai néu nhw cdc hanh vi lap di
1p lai nay gay ra thong thich va tré thanh trong tam diéu tri.
RGi logn tang d6ng gidm chi y: Sy bat thudng ciia sw chit ¥ (t4p trung qua mirc ho&c
8 bi phan tam), ciing nhw sy hiéu dong 1a dc diém phé bién & nhivng cA nhan r6i loan
phé ty ky. Can xem xét chén doan r6i loan tang d6ng gidm chit ¥ khi kh6 khan vé cha
¥ hoac tang d6ng vwot qua mie thudng thay 6 nhiing ngwéi cé tuéi tam ly tuong
duong.
Vietnamese 5 Lite 25‘Tam than phan liét: Tam than phan liét khéi phat 6 tré nhé thuong tién trién sau mot
thi gian phat trién binh thuéng, hodc gan nhw binh thudng. Mt giai doan tién triéu
ching [prodromal] duge mé ta suy giam x4 hdi, ng tht va niém tin khéng dién hinh
xay ra c6 thé bj nham lan voi nhimg thiéu sot x4 hdi trong réi loan phé ty ky. Ngoai
ra hoang twéng va ao giac, 14 dc diém chinh cia tam than phan liét chtr khong phai
16i loan phé ty ky. Tuy nhién, can phai tinh dén cdc kha nang cé nhan mac r6i loan pho
ty ky tré nén cu thé trong
ctia tam than phan liét (vi du
gidi thich cdc cau héi lién quan dén cac dic diém chinh
‘Ban cb nghe thay ging n6i khi khéng 6 ai 6 6 khéng”).
Psychology Translationist Network 267. Réi loan tang déng giam chu y
Attention Deficit Hyperactivity Disorder (F90)
1. Tiéu chi chan doan
A. Din bién kéo dai ctia sy mat tap trung va (hod) tang déng can tro chire nang ho&c
phat trién nhw dugc dic trung béi (1) va (hodc) (2):
1. Khéng chit : 6 (hoc nhiéu hon) cAc trigu chiing sau day aa ton tai it nhat 6
thang dén mét mirc 6 khOng dong nhat v6i mite 46 phat trién va tac dong tryc
tiép khia canh xa hOi va hoat dng nghé nghiép:
Lau y:
thre, thd dich hogc khong hiéu c4c nhiém vy, chi dn. Déi vi thanh thiéu nién
‘4c triéu chtrng khéng chi 1a biéu hién cita hanh vi déi nghich, thach
16n tudi va nguoi lén (tir 17 tudi tré lén), c4c trigu ching kéo dai mét nam.
a. Thong khéng chii ¥ dén chi tiét ho&c mic 16i bat can trong hoc tap, tai
noi 14m viée hode trong cc hoat d6ng khac.
b. Thwéng gp khé khn trong viée duy tri sw chi ¥ trong cdc nhiém vu
hodc hoat d9ng giai tri.
c. Thwdng xuyén khong lng nghe nhirng 101 ngudi khac tryc tiép n6i voi
minh.
a. Thwéng khéng lam theo huéng dan va khéng hoan thanh viéc hoc, cong
viéc hoac nhiém vy tai noi lam viée (vi dy: bat dau lam viée nhanh chéng
nhwng cing mau mét tap trung).
e. Thwéng gap khé khan trong viéc sap xép cac nhiém vu va hoat déng (vi
dy: kh6 khan trong viée quan ly céc nhiém vy; khé khan trong viec gitr va
sap xép a8 dac theo thir ty; céng viéc 16n x6n; kha nang quan ly théi gian
kém; tht bai trong viéc hon thanh céng viéc dting thdi han).
£. Thuong né tranh, khéng thich, khéng mun tham gia cc hoat dong,
nhiém vy ddi héi sy kién tri va ¥ chi (vi dy: vie hgc hay bai tap vé nha;
d6i véi ngudi 1én 1a nhieng ban bao cdo, van ban hoan chinh, chinh siva
-)-
nhing van ban dai
Vietnamese 5 Lite 27g. Thuong danh mat nhimg thir can thiét cho viéc hoat dng hoc nhiém
vu (vi dy: 43 ding hoc tap, sch, dung cu, vi, chia khoa,
i. Thuong hay quén trong cdc hoat dng hang ngay (vi du: lam viée nha,
chay vige vat; 46i voi nhig ngw0i 16n 1a dap lai cudc goi nho, tra tién
hang thang, ghi nhé nhiing cuéc hen).
2. Tang dong va bc déng: 6 (hodc nhiéu hon) cae triéu ching sau day da ton tai
it nhat 6 thang dén mt mite 4 kh6ng déng nhét voi mirc dO phat trién va tac
Ong tryc tiép khia canh xa hdi va hoat déng nghé nghiép.
Lwu ¥: Cac triéu ching khéng chi 1a biéu hién cla hanh vi d6i nghich, thach
thre, tha dich hogc khéng hiéu cdc nhigm vy, chi dan. Déi véi thanh thiéu nién
16n tuéi va ngwoi l6n (tir 17 tuéi tré lén), ft nhat 5 triéu ching tré-lén.
a. Thwéng cir déng chan tay, ding ngoi khong yén.
b. Thuong rdi khdi ché trong cdc tinh hudng, trudng hep yéu cau phai
ngdi nguyén vj tri (vi du: dé ai dé trong 16p hge, trong van phéng ho&c
noi 1am viéc, hodc trong nhimng hoan canh can phai gitr nguyén vi tri).
c. Thuong chay nhay, leo tréo trong cc tinh huéng khéng phi hgp (Luu
¥: & nguwdi lon, cé thé han ché déi véi cam gidc khéng dug nghi ngoi).
d. Thuéng khéng thé choi hay tham gia cdc hoat déng mét cach trat tu.
e. Thwéng td nhu 1a “ban ron”, ban than nhw thé “bj gan ddng co” (vi du:
khOng 6n dinh hojc khong thoai mai khi & yén mt ché trong khoang thoi
gian dai, 6 nha hang hay nhimng cud:
khdc cho rang dé 1a biéu hién cia sy khong duge nghi ngoi hodc khé theo
ap mat; c6 thé dwg nhiing ngwdi
kip nguéi khéc).
£. Thuong néi chuyén qua nhiéu.
g. Thuong n6i nhanh nhau truéc khi nghe xong cau hoi (vi dy: hoan thanh
cau néi cia nguéi khdc, khéng thé dgi dén lwgt minh trong cugc adi
thoai).
h. Thwng khéng thé chd dgi dén lt minh (chang han nhu xép hang).
Psychology Translationist Network 28i, Thuong xuyén phién nhiéu, xen vao van dé ciia ngwdi khdc (vi dy: chen
vao cae cude adi thoai, trd choi, hoac cdc hoat ddng; cé thé sit dung dé vat
ctia ngwrdi khac ma khéng xin phép hodc kh6ng duge sy cho phép; déi voi
ngwéi ln, cé thé tranh gianh viéc ma ngwoi khdc dang lam).
B. Mét s6 triéu ching khéng ch ¥ hodc hiéu déng-béc dong da xuat hién tree 12 tudi.
C. Mét sé triéu chteng khéng cht y hoac hiéu déng-béc déng c6 mat & hai hoac trong
nhiéu béi canh, méi trudng (vi dy: & nha, trwéng hoc, ho&c noi 1am viéc; voi ban bé
hodc ngwai than; trong nhing hoat déng khac).
D. Cé bang chirng ré rang rang cdc triéu chirng da tac déng vao hodc lam giam chat
lwong ciia cdc chit nang x4 héi, hoc tap hoc nghé nghiép.
E. Cc triéu chimg khéng chi xay ra trong giai doan cla tam than phan liét hoge nhom
bénh loan than va khéng duoc giai thich tét hon béi bat ctr r6i loan tam than nao (vi
dy: réi loan cam xtc, r6i loan lo au, réi loan phan ly, r6i loan nhan céch, ng dc chat
hode cai nghién)
2. Chan doan phan biét
R6i loan thach thirc chéng d6i: Cac cé nhan rdi loan thach thire déi lap co thé chéng
Jai cdc nhiém vu trong céng viéc hoac quy dinh & truéng hoc vi ho chéng lai viéc tuan
thii cdc yéu cu cla ngudi khdc. Hanh vi cita nhing ngwoi nay duge dac trung béi sw
tiéu cyc, thi djch va thach théte. Nhing trigu chimg nay phai dugc phan biét voi dc
cam vi trwéng hoe hoge cae nhiém vy déi héi tinh th’n do khé khan trong viée duy
tri né luc tinh than, quén hwéng dan va béc déng & nhing ngwéi mac réi loan tang
dong giam chi ¥. Chan doan phan biét c6 thé phttc tap hon do c4 nhan réi loan tang
déng giam chu ¥ cé thé phat trién thai d6 chéng déi thr phat d6i véi cac nhiém vy duoc
giao va lam giam tam quan trong ciia cc nhigm vy nay.
RGi loan bing phat gian dogn: Réi loan ting déng giam chit ¥ va rdi loan bing phat
gidn doan cing chia sé cdc hanh vi béc déng & mite a9 cao. Tuy nhién, nhiing ngwdi
mae réi loan bing phat gidn doan cho thay sw gay han nghiém trong déi voi ngwoi
khdc ma day khéng phai la dic diém ciia réi loan tang dong giém chit ¥ cing nhw réi
loan bing phat gidn doan khéng gap phai van dé véi sw chi y duy tri nhw thay trong
r6i loan tang d9ng gidm chu y. Ngoai ra, réi loan bing phat gién doan 1a rat hiém xay
5 Lite 29ra trong théi tho du. Réi loan bing phat gian doan cé thé dugc chan doan véi sy hién
dién ciia réi loan tang d9ng gidm cht y.
Réi loan phat trién than kinh khdc: Hoat déng van déng gia tng cé thé xay ra trong
ri loan tang d9ng gidm chti ¥ can phai dug phan biét v6i hanh vi van d6ng lap di lap
lai dac trung cho réi loan van dong rap khuén va mét sé tréng hop ciia r6i loan pho
ty ky. Trong réi loan van dOng rap khuén, hanh vi van d6ng néi chung 1A c6 dinh va
1p di lp lai (vi du: rung chuyén co thé, ca ring) trong khi viée ding ngOi khong yén
[fidgetiness] va hiéu dng [restlessness] trong rdi loan tang déng gidm chti ¥ thwong
duoc khai quat héa va khéng duge dic trung béi cdc chuyén ddng rap khuén lap di lip
lai.
RGi loan hgc tp biét dinh: Tré cé ri loan hgc tap biét dinh cé thé khéng tap trung vi
that vong, thiéu hing tht hoc kha n&ng han ché. Tuy nhién, sy khéng tp trung &
nhirng ngwéi mac réi loan hoc tap biét dinh nhung khéng mac réi loan tang déng giam
chi ¥ nhitng hoat dng bén ngoai céng viéc hoc tap khéng bi suy giam.
RGi loan phat trién tri tué: Cac triéu ching ciia réi loan tang d6ng giam chi ¥ phd
bign & tré em dugc dt trong mdi trudng hoc thuat khdng phi hgp véi kha nang tri
tué cia ching nhung lai khéng r6 rang trong cdc nhiém vu phi hoc thuat khac. Chan
doan ri loan ting déng giam chti ¥ 6 cé nhan khiém khuyét tri tué doi hoi sy mat tap
trung hodc hiéu déng thai qu déi so voi tudi tam ly.
RGi loan phé tw ky: Cac ca nhan mac réi loan tang dong giam chi ¥ va nhing ngwéi
mac r6i loan phé tw ky déu biéu hién sy khong tap trung, réi loan chite nang xa hi va
hanh vi khé quan ly. Réi loan chite nang x4 hGi va ti chéi ca nhan déng lira [peer
rejection] nhin thay & nhiing ngw6i mac r6i loan tang dng giam chti ¥ phai duoc phan
biét véi giai tte ché [disinhibition] x4 hdi, sy c6 14p va sw thé o véi tin hiéu giao tiép
trén khuén mat va tong mau nhin thay & nhéng ngwoi bj rdi loan phé ty ky. Tré bj réi
loan phé ty ky cé thé biéu hién con gin dit vi khéng thé chiu dung duoc sw thay déi
so v6i tién trinh dy kién cla chting. Ngugc lai, tré bj r6i loan tang déng giam chit ¥ 6
thé hoat dong sai hodc néi con thinh nd trong qué trinh bién déi chu yéu vi sy béc déng
hodc kha nang ty kiém soat kém.
RGi loan phan tng gan bé: Tré mac réi loan phan tng gan bé cé thé biéu hién sw gis
ite ché xA hgi, nhung kh6ng phai 1 cym trigu chung day di cua réi loan tang dong
Psychology Translationist Network 30gidm chi y va biéu hién cdc dic diém khac nhw thiéu céc méi quan hé lau dai khong
phai la dc diém ciia réi loan tang d9ng gidm cht y.
RGi loan lo Au: Réi loan tang ddng gidm chi ¥ chia sé cac trigu chimg mat tap trung
[inattention] v6i r6i loan lo au, Cae c4 nhan mac réi loan ting dong gidm cha y mat
tap trung vi ho bi hap dan v6i cdc kich thich bén ngoai, cae hoat dong méi hode méi
ban tam véi cdc hoat déng tha vi. Digu nay duoc phan biét voi sw m4t tap trung do lo
ling va sy tram tw [rumination] thay trong cac réi loan lo au. Sy thdp thom
[restlessness] c6 thé duc nhin thay trong cc réi loan lo au. Tuy nhién, trong réi loan
gidm ting dng gidm cht y, trigu ching kh6ng lién quan dén lo u va sy tram tu.
RGi loan tram cdm: CAc cd nhan réi loan tram cam c6 thé khOng c6 kha nang tap trung.
Tuy nhién, kém tap trung trong cdc réi loan lién quan dén tam trang chi tro nén néi
bat trong giai doan tram cam.
RGi loan lwéng cye: Cac ca nhan bj réi loan Iwéng cyc c6 thé c6 hoat dong tang 1én,
kha nang tap trung kém va ting tinh béc déng, nhung cdc dic diém nay phéi két hop
thanh giai doan, xay ra vai ngay mét lan. Trong réi loan long cu, tang tinh béc dng
hogc khdng tap trung dugc di kém v6i tam trang tang cao, hoang twéng khuéch dai
[grandiosity] va céc dic diém Inéng cue cu thé khéc. Tré bi réi loan tang déng giam
chi ¥ cé thé cho thay nhiing thay déi dng ké vé tam trang trong cing mét ngay; kha
nang nhw vay 1a khac biét v6i m6t giai doan hung cam, phai kéo dai 4 ngay tro lén dé
tré thanh mét chi sé 1am sang ciia r6i loan lw6ng cuc, ngay cd & tré em. Réi loan leong
cure hiém gp 6 tré vj thanh nién, ngay ca khi dé bj kich thich va tite gian nghiém trong
néi bat, trong khi réi loan tang ddng gidm chi ¥ 14 phé bién & tré em va thanh thiéu
nién khi thé hién su tite gidn va d8 bi kich thich qué mire.
RGi loan diéu héa khi sac: Réi loan diéu héa khi séc dug dic trung béi sw céu kinh
lan toa, va khong hap thu sy that vong, nhung béc dng va sy chi y khong t6 chirc
kh6ng phdi 1a dac diém chinh yéu. Tuy nhién, c4 nhan réi loan diéu héa khi sac van cé
trigu ching dap tng r6i loan ting déng gidm chit ¥, do dé can chan doan rigng biét r6i
loan tang dng gidm chi §.
R6i loan nhan cach: G thanh thiéu nién va ngwoi truéng thanh, cé thé khé phan biét
r6i loan tang ddng gidm cht ¥ véi réi loan nhan cach ranh giéi, réi loan nhan cach te
yéu va céc réi loan nhan cach khac. Tat cd nhing réi loan nay c6 xu huéng chia sé cc
Vietnamese 5 Lite 31dic diém cia khéng cé trat ty, xao tron [disorganization], tinh xam pham xa hdi
[intrusiveness social], réi loan chic nang cdm xtc va nhan thite. Tuy nhién, réi loan
tang déng giam chit ¥ khéng duge dic trung béi ndi sy bi bé roi, ty gay thuong tich,
yéu ghét [ambivalence] cue diém hodc cac dic diém hdc ciia réi loan nhan céch. C6
thé can quan sat lam sang mé rdng, phong van cung ep théng tin hoc lich st chi tiét
dé phan biét hanh vi béc ddng, xm pham xa hdi hoac hanh vi khong phi hgp véi hanh
vi tw yéu, hung hang hodc héng hach dé thc hién cac biéu hién nay.
Nh6m bénh loan than: Réi loan ting dng gidm chi § kh6ng dugc chain doan néu nhw
cdc trigu ching thiéu tp trung va hiéu dng chi xay ra trong qué trinh nhém bénh
Joan than.
Thuéc gay ra triéu ching Réi loan tang d6ng giam chi y: Cac triéu ching khéng tap
trung, tang déng hoac béc déng do st dung thuéc (vi du: thuéc gian phé quan,
isoniazid, thuéc an than kinh (dan dén bénh ngdi khong yén [akathisia]), thudc thay
thé tuyén gidp dugc chan doan 1a cdc réi loan khac duoc chi dinh hoac khéng xac dinh).
R6i loan nhan thire thin kinh: Réi loan nhan thie than kinh chit yéu s6m (mat tri
nh6) va (hogc) réi loan nhan thtve than kinh nhe khong dwgc biét 1a 6 lién quan dén
r6i loan tang déng gidm chu ¥ nhung c6 thé c6 cdc dac diém lam sang twong ty. Nhing
diéu kién nay duc phan biét v6i rdi loan tang dng gidm cht ¥ khéi phat mudn.
Psychology Translationist Network 328. Réi loan hoc tap biét dinh
Specific Learning Disorder (F81)
1. Tiéu chi chan doan
A. Khé khan trong viéc hoe va sir dung cac ky nang hoc tp, dug biéu thi bang sy hién
dién ctia it nhat mét trong cdc trigu ching sau day da ton tai it nhdt 6 thang, mac di
a dua ra cdc bién phap can thiép nhdm vao nhiing khé khiin dé:
1. Doc tiv khong chinh xdc hoc cham (vi du: doc cdc ti don 1é khéng chinh x4c
hoc cham va do dy, thuong xuyén doan tt, gp khé khan khi phat am to).
2. Khé hiéu y nghi digu ma minh doe (wi du: c6 thé doc chinh xée van ban nhung
khong hiéu trinh ty, méi quan hé hay suy luan ¥ nghia ciia n6).
3. Khé khan vé viét ding chinh ta (vi dy: thém bét, hodc thay thé nguyén am va
phy am).
4. Dién dat bang van ban khé khan (vi dy: nhiéu 16i ng phap, t6 chic doan van
kém, van ban khé thé hién ¥ twéng).
5. Khé khan trong viéc nam bat sé cau, sé lwong ¥ hoac tinh toan (vi du: kém
hiéu biét vé sé, v8 méi quan hé cilia c4c s6; phai dém ngén tay trong ca nhtng
phép tinh don gian ma khéng nhé duge nhw céc ban cling tuéi, nam Lan trong
tinh toan, cdc phép tinh).
6. Khé khan trong suy Iuan ton hoc (vi du: gap khé khan nghiém trong khi 4p
dung cac khai niém, sy kién hoac quy trinh toan hgc dé giai quyét céc van dé
dinh lwong).
B. Cac kf nang hoc tap co’ ban thap hon so voi mong doi so 6 dé tudi ca nhan dé va gay
tac dong dang ké trong két qua hoc tap va ngh® nghiép, hodc hoat déng thuong ngay
duoc xéc nh4n béi thang do va danh gid lam sang toan dién. Danh cho ca nhan ti 17
tuéi tré lén, cdc danh gid tiéu chudn cé thé duo thay thé béi qua khit hoc tap clia c4
nhan nay.
C. Nhiing khé khan trong hoc tap bat dau trong nhting nam tudi di hoc nhung cé6 thé
Khéng biéu hién day dit cho dén khi nhu cau vé nhirng ky nang hoc tap
5 Lite 33vugt qué kha nang cA nhan (vi dy nhw cdc bai kiém tra, bao cdo phitc tap nang tinh
hoc thuat, chuyén sau).
D. Nhiing khé khan trong hoc tap khéng dugc giai thich t6t hon boi khuyét tat trf tué,
cdc tat vé mat va tai, réi loan tam th’n hodc thin kinh khdc, nghjch ch tam ly xa hdi,
thiéu hut sy dao tao.
2. Chan doan phan biét
Bién thé binh thwong trong thanh tich hgc tap: Réi loan hgc tap biét dinh duge phan
biét véi cdc bién thé binh thong trong thanh tich hoc tap do cdc yéu t6 bén ngoai (vi
dy: thiéu co hdi giéo duc, giang day kém, hoc ngén ngit thir hai), bai vi nhing khé
khan trong hoc tap van tn tai khi c6 co’ hdi gido duc day dui va tiép xtc véi cling mot
hwéng din nhw nh6m dng liva va nang lye trong ngOn ngir gidng day, ngay ca khi nd
Khdc vi ngén ngtr me dé ctia mot ngwoi
Réi loan phat trién tri tué: R6i loan hoc tap cy thé khac v6i nhing khé khan hoc tap
néi chung lién quan dén réi loan phat trién tri tué, vi nhing khé khan trong hoc tap
xy ra khi chite nang tri tué cé mite 46 hoat déng binh thudng (tite 18: chi sé 1Q t6i
thiéu 70 + 5). Néu sy khiém khuyét tri tug hién dign, réi loan hoc tap biét dinh chi
dwoc chan doan chi khi nhiing khé khan hoc tap vugt nhieng van d@ 1ién quan dén
khiém khuyét tri tué.
Hoe tap khé khan do réi loan giéc quan va thin kinh: R6i loan hoc tap biét dinh
duge phan biét voi nhiing khé khan trong hoc tap do réi loan than kinh hode réi loan
giac quan (vi du: dét quy & tré em, chan thuong so nao, khiém thinh, suy giam thi luc),
boi vi trong nhiing trudng hop nay c6 nhimng phat hién bat thudng vé kiém tra thn
kinh.
R6i loan nh4n thirc than kinh: Réi loan hoc tap biét dinh duge phan biét véi cdc van
8 hoc tap lién quan dén r6i loan nhan thi thin kinh, béi vi trong réi loan hgc tap
biét dinh, biéu hién lam sang cua nhiing khé khan hoc tap biét dinh xay ra trong thoi
ky phat trién, va nhirng khé khan khéng biéu hién nhy mot sw suy giam ré rét tir trang
thai truée day.
RGi loan tang dng giam chi ¥: Réi loan hoc biét dinh cé thé dugc phan bi két
qua hgc tap kém lién quan dén réi loan tng dng gidm chit y, béi vi trong diéu kién
Psychology Translationist Network usau cdc van dé c6 thé khng nhat thiét phan 4nh nhimng khé khan cy thé trong viéc hoc
cdc ky nang hgc tap ma c6 thé phan 4nh nhitng khé khan khi thyc hién céc ky nang 46.
Tuy nhién, sw xudt hién cia réi loan hoc tap biét dinh va réi loan tang dong giam cht
§ thudng xuyén hon dy kién. Néu céc tiéu chi cho cd hai ri loan dug dap tng, ca hai
chan doan déu cé thé duoc dwva ra.
Nhém bénh loan than: Réi loan hoc tap biét dinh duoc phn biét véi nhiéng khé khan
trong hgc tap va xir ly nhan thirc khé lién quan én tam than phan ligt hoc nhém bénh
loan thn, béi vi voi nhimng réi loan nay 6 sy suy giam (thwong 1a nhanh chéng) trong
cc linh vy chite nang.
5 Lite 359. Réi loan phéi hop phat trién
Developmental Coordination Disorder (F82)
1. Tiéu chi chan doan
A. Cac ky nang van dng doi hoi sy phéi hgp kém hon so véi nhiing gi cé thé dat dugc
& d6 tudi mong dgi. Biéu hién cia sy khé khan 1a vung vé (hay 14m roi vo dd vat) nhw
1a sy cham chap va khéng chinh xac trong viéc thyc hién céc ky ning van déng (vi du:
cam nam mét ® vat, sir dyng kéo hoi dao kéo, viét tay, di xe dap hogc tham gia céc
mén thé thao).
B. Sy thiéu hut ky nang van déng trong tiéu chi A tac dng dang ké va lién tuc vao cac
hoat d6ng ctia cudc sng hang ngay phi hyp voi d@ tuéi cé nhan (vi dy nh cham s6c)
va téc dong dén nang suat hoc tap, trudng hoc, cdc hoat déng thyc hanh va day nghé,
giai trf va vui choi.
C. Khéi phat cac triéu ching trong giai doan phat trién sém.
D. Sy thiéu hut ky nang van déng khéng duoc giai thich tt hon bang khuyét tat tri tué
hofc suy gidm thi luc va khéng dwgc quy cho mét tinh trang than kinh anh huéng dén
chuyén dng.
2. Chan doan phan biét
Suy giam van déng do mot tinh trang bénh: Cac van dé trong phéi hop cé thé lién
quan dén suy giam chive nang thi loan thn kinh cu thé (vi du: bai ndo,
tdn thuong tién trién ciia tiéu nao, réi loan than kinh co [neuromuscular]). Trong
nhiing trudng hop nhw vay, cé nhiing phat hién bé sung vé kiém tra than kinh.
RGi loan phat trién tri tué: Néu khiém khuyét tri tu hién dién, n&ng lye van ddng c6
thé bj suy giam theo mtc 6 khiém khuyét tri tué. Tuy nhién, néu nhing kho khan van
dong vugt qué nhimng gi cé thé duge gidi thich béi khiém khuyét tri tué va cac tiéu chi
cho réi loan phéi hop phat trién dug dap tng, cing déu cé thé dua ra chan doan cho
r6i loan phéi hop phat trign,
Réi loan tang d6ng giam cht ¥: Cac cA nhn bi réi loan tang déng giam chi ¥ cé thé
nga, va vao cdc vat thé hodc lam d6 moi thé. Quan sat cn than trén cdc béi cdnh khdc
nhau 1a cin thiét dé xac djnh néu thiéu nang lye van dOng c6 thé quy gan cho sy mat
Psychology Translationist Network 36tp trung va béc déng hon 1a réi loan phéi hgp phat trién. Néu réi loan tang dong giam
chy ¥ va réi loan phéi hep phat trién dap tng cdc tiéu chi thi chan doan cd hai.
RGi loan phé tw ky: Cac cA nhan réi loan phé ty ky c6 thé khéng quan tam dén viéc
tham gia vao cac nhigm vy ddi héi cdc ky nang phéi hp phitc tap, chang han nhw thé
thao hode 44 béng, sé anh huéng dén hiéu suat va chtte nang kiém tra nhung khong
phan anh nang luc déng co’ cét 1di. Viéc xay ra déng théi ca réi loan phéi hop phat
trién va réi loan phé ty ky 1a phé bign. Néu cdc tiéu chi cho ca hai réi loan nay durge
dap (ng, ca hai chan doan déu cé thé duge dua ra.
Hi ching réi loan khép: Cac khp co thé bi suy gidm do hdi ching nay gay ra (duoc
tim thay khi khém thyc thé; thudng cé phan nan vé dau khop) 6 thé c6 cae trigu ching
twong tw nhw cac réi loan phéi hop phat trién.
5 Lite 3710. Réi loan van déng rap khuén
Stereotypic Movement Disorder (F98.4)
1. Tiéu chi chan doan
A. Hanh vi van d6ng lap di lap lai, dwéng nhy bj diéu khién va khong co muc dich (vi
du: lac tay hodc vay tay, rung lac co’ thé, dap dau, tu can, tu danh vao co’ thé minh).
B. Hanh vi van déng lip di hoc thuat ho&c
cdc hoat dng khac va cé thé dn dén ty gay thuong tich.
Iai tac dong vao cdc hoat dgng xa hi
C. Kh6i phat cdc trigu ching trong giai doan phat trién som.
D. Hanh vi van d6ng lap di lap lai khéng lién quan dén céc téc d6ng sinh ly cia mot
chat hoac tinh trang than kinh va khéng thé giai thich tét hon béi mét réi loan phat
trién than kinh hoac tam than khéc.
2. Chan doan phan biét
Phat trién binh theéng: Nhing hanh d9ng rap khudn don gian phd bién & tré nhé va
vj thanh nién. Chuyén dong dung awa [rocking] c6 thé xay ra trong qué trinh chuyén
tiy nga sang thitc, mét hanh vi ma ching ta thudng giai quyét theo tuéi tac. Cac khudn
miu phitc tap it phé bién hon @ tré dang phat trién dién hinh va thuong cé thé bj tr
ché béi sy xao lang hoc sy kich thich giéc quan. Thi quen hang ngay ciia tré hiém
khi bj anh hw6ng va cdc van dong néi chung khong gay ra dau khé cho tré. Chan doan
sé khéng phit hop trong nhimg trudng hop nay.
RGi loan phé ty ky: Chuyén ddng rap khuén cé thé 14 mt trigu chérng phé bién cia
réi loan phé ty ky va nén duge xem xét réi loan phé ty ky khi dang danh gid cdc chuyén
dong va hanh vi lap di lip lai nay. Nhing thiéu s6t trong giao tiép xa hdi va biéu hién
C6 di 6 lai trong réi loan phé ty ky thudng khong c6 trong réi loan van dong rap
Khuén, va do dé su tuong tac, giao tiép xa hi va sé thich, hanh vi lap di lap lai 1a
nhéeng dic diém khdc biét. Khi da cé réi loan phé ty ky, réi loan van d6ng rap khuén
chi duge chan doan néu dan dén viéc ty t6n thwong hoge khi cdc hanh vi rap khuén dit
nghiém trong dé tré thanh trong tam diéu tri
Ri loan lién quan téi 4m anh cwéng ché: R6i loan van déng rap khuén duoc phan
bit v6i réi loan 4m anh cwong ché vi ban chat eta cdc hanh vi lap di lap lai khong phai
Psychology Translationist Network 38do ndi am anh dem lai. Trong réi loan am anh cwéng ché, cd nhan cam thay bj thiic day
6 thyc hign cac hanh vi lap di lap lai 4 dap tng voi néi Am anh hodc theo cée quy tac
phai thy hién mot cach cing nhac cc hanh vi, trong khi trong réi loan chuyén dong
rap khuén, cdc hanh vi trong nhw bj diéu khién song lai khong o6 muc dich. Réi loan
nhé téc va réi loan béc da durge dc trung béi cdc hanh vi lap di lap lai tap trung vao
co thé (vi dy: mhé téc va béc da) chtr khéng han 1a bj diéu khién thyc hién mot cdch
Khéng cé chit dich. Hon nita, khéi phat réi loan nhé téc va réi loan béc da khéng dién
hinh & giai doan phat trién s6m, ma la vao khoang tuéi day thi hoc mugn hon.
Tinh trang bénh va tinh trang thn kinh khac: Chin dodn cac chuyén dong rap khuén
440i h6i phai loai trv céc thoi quen, cach cu xit, réiloan van dong kich phat [paroxysmal
dyskinesias] va bénh di truyén anh tinh. M6t tién sir than kinh cau va bai kiém tra can
dugc dua ra dé danh gid cac dic diém ggi ¥ cho cdc ri loan khéc, chang han nhw rung
giat cor [myoclonus], loan truéng lyc co [dystonia], réi loan tics va mia giat [chorea].
Chuyén dong khéng tw nguyén lién quan dén mét tinh trang than kinh cé thé duge
phan biét béi céc dau hiéu va triéu chtimg eta ho. Vi du: cdc chuyén dng lap di I
lai,
rp khuén trong chérng loan dng cham [ardive dyskinesia] c6 thé dug phan biét bang
tin si sir dung thuéc an than kinh man tinh va réi loan van déng d&c trung ctr déng
KhOng déu 6 than, miéng, mat, chan. Nhimng logi chuyén déng nay khéng dan dén ty
gay thyong tich. Chan doan réi loan van déng rap khuén khéng phi hop vi viéc béc
da hode tray xwé6c lap di lap lai lién quan dén ng6 ddc ho&c lam dung amphetamine (vi
dy: cA nhan durge chén dodn mac r6i loan 4m anh do lién quan dén chat gay nghién va
lién quan dén thuéc).
5 Lite 39Chuong 2. Rdi loan lién quan dén loan than
Logn than [psychosis] la tén goi chung cho mét nhém céc triéu chimg sai léch tri gidc,
nh4n thirc thyc tai méo mé bao gém hoang tuéng, do gidc, loi néi hoc hanh vi v6 t6
chite va céc triéu chtmng 4m tinh khac,... Bat ky m6t c4 nhan cé chtra did chi mét trong
cdc triéu ching trong nhém loan than thi van cé thé goi la c6 biéu hién loan than. Nhw
tram cam, 1a mét tinh tt tam trang ma ai cing cé thé gap phai trong cugc doi, nhung
tram cam théi khéng chwa dui lam cho ca nhan tré nén cé van d@. Twong ty, loan than
cfing chi la nhing biéu hién ma c4 nhan thong thwng cé thé gap phai thoang qua hodc
kh6ng nghiém trong hay kéo dai. Mt vi du khdc, nhiing cé nhén uéng regu khéng phai
nghién, ciing khéng cé tinh trang bénh khac, khi say (ng6 déc) cé thé sinh ra do gide.
Do dé, néu quy két loan than mac dinh mang nghia bénh ly thi sé dan dén sy chan doan
bénh vo co.
Loan than bénh ly [psychotic] 1a ti nguyén dwgc ghép v6i tir psychosis (loan than)
va otic (bénh) nhm chi mirc dé nghiém trong ciia loan thin khéng chi ding lai nh
nhiing trigu chérng loan than théng thong ma né cdn tao thanh bénh ly riéng biét kéo
dai, man tinh, gay xdo tron va anh hwéng nang né dén chat lwyng cugc sing cia nhiing
cA nhan nay. Mtre 46 nghiém trong, théi gian hién hivu va tan suat xuat hién ctia loan
than [psychosis] lam diém phan biét lic nao nén két luan va str dung “psychosis” (loan
than) va “psychotic” (loan than bénh ly) dé miéu ta mét c4 nhan nao dé.
Nhém bénh loan than [psychotic disorders] IA cdc r6i loan tam thn déu cé dic diém
chung 1a cdc triéu chérng loan than & mirc d@ nang va nghiém trong tuy nhién van cé
mét sé tiéu ch{ nham phan biét nhw vé cdc yéu té tam trang, thdi gian... Chang han bao
gom loan than bénh ly ngin han, réi loan hoang twéng, réi loan cam xtic phan liét, r6i
loan dang phan liét, r6i loan phé tam than phan liét,
Dac diém loan than bénh ly [feature psychotic], triéu ching loan than [symptoms
psychotic] tic 14 chira nhiing dac diém hodc biéu hién cdc triéu chtrng cia loan than
bénh ly hode lién két v6i mét s6 cdc r6i loan trong nhém bénh loan than.
Hoang twéng 1a nhimg niém tin cé dinh khéng thé lay chuyén mic da cé bang chérng
trai nguyre. Noi dung cé thé 1 nhiing chii dé khac nhau (vi dy nhw: bj hai, co thé, ton
gido, khuyéch dai). Hoang twOng bj hai (niém tin rang minh sé bi lam hai, quay réi hay
Psychology Translationist Network 40tong ty béi mt cd nhan, t6 chirc hoc nhém ngudi nao dé) 1a ph bién nhdt. Hoang
tung lién hé (tin rang ning cit chi, nhan xét, tin higu méi trudng va tuong ty déu
nham dén ban than minh) cting phé bién. Hoang twéng khuéch dai (khi mét ngudi tin
r&ng minh cé kha nang dic biét, giau c6 hoc néi tiéng) va hoang twéng duge yéu (khi
mét ngwoi lam twéng rang mét ai 46 yéu minh) cting thong thay. Hoang téng hw v6
c6 nghia 1a mét ai dé tin rang mét tham hga lon sé x4y ra. Hoang twong vé co thé tap
trung vao nhirng méi lo lang vé sitc khée va chirc nang cdc co quan cita co thé minh.
Hoang twéng bi coi 1a ki quai néu chting hoang dwdng ré rét, khé hiéu adi voi nhirng
ngwéi séng cing mét nén van héa, va khéng xudt phat tir nhiing trai nghiém trong
cud séng hang ngay. Mét vi dy vé hoang twong ki quai la niém tin rang c6 mét thé lye
én ngoai da lay m4t néi tang cia minh, va thay thé bang néi tang cla nguéi khac ma
khong dé lai vét thuong hay vét seo nao. Mét vi du vé hoang twéng khéng ki quai 18
niém tin rang minh dang bi canh sat theo déi, mc di khéng cé bang ching thuyét
phuc nao. “Hoang twéng biéu hién sw mat kiém soat d6i voi tam trt hod co thé theedng
duge coi 1 ki quai, trong a6 bao gém niém tin rng suy nghi cia minh da bi ly di bot
mé6t thé luc bén ngoai (tu duy bj danh cap), va thay thé bang suy nghi cia nguéi ngoai
hanh tinh (tw duy bi 4p dat), hode rang co thé hay hanh déng cia minh dang bi diéu
khién hodc thao ting bét mét thé lc bén ngoai nao dé (hoang tuéng bi kiém soat). Su
phan biét gitta mot hoang tuéng voi mét G twéng duge tin manh mé thinh thodng bj khé
Khén, mét phan phu thudc vao mtéc dé thuyét phuc cia nim tin, mac dit da c6 bang
chitng déi lap ré rang hay hop ly vé sw xdc thie cia chting”.
Ao gic 1a cdc trai nghiém nhv tri gidc dién ra ma kh6ng 6 tac nhan kich thich tir bén
ngoai. Ao giac cé tinh séng déng, ré rang, véi day strc manh va tac déng dén cac tri
gidc binh thudng duéi sy kiém soat ty ¥. Ao giac cé thé dién ra theo bat ki phuong
thite giéc quan nao, nhwng do than 1a phé bién nhdt cia tam than phan liét va cdc r6i
loan cé lién quan. Ao thanh thudng dug trai nghiém duéi hinh thite nhiing giong néi
(la hoac quen), duc cam nhan khac véi suy nghi ciia hg. Ao gidc phai xuat hién trong
béi canh ctia ¥ thite sang sta; con nhiing ao giac xuat hién khi ngu (gié ng) hodc khi
thire gidc (gid thirc) duoc coi 1A nam trong ngu6ng trai nghiém théng thuéng. Ao gidc
c6 thé 14 mét phan binh thwOng cila trai nghiém ton gido & nhiing béi cdnh van hoa
nhat dinh.
5 Lite 4Hanh vi v6 té chic hoc hanh vi van d§ng bat thwéng r6 rét cé thé biéu hién theo
nhiing cAch khéc nhau, tty biéu hién ngéc nghéch nhw tré con dén sy kich dng bat ng.
Van 48 ¢6 thé ghi nhan & bat ki hinh thie hanh vi cé muc dich nao, dan dén kh6 khan
trong viéc thy hién céc hoat déng cita cudc séng hang ngay.
Hanh vi cing truong luc 14 mot su gidm r6 rét trong phan tng voi méi trong. Hanh
vi nay dao déng ti viéc cong lai c4c huéng dn (sw pha dinh); duy tri mét tu thé
cig nhac, ki quai mét cach khéng phi hop; dén vigc thiéu hoan toan cac dp tng 16i
néi va van d9ng (khéng néi va sting so). NO cling cé thé bao gdm hoat dong van dong
khéng myc dich va qua mire khéng cé nguyén nhan r6 rang nao (kich déng cng treong
luc). Nhitng dc diém khée gm c6: cae cir dng rap khudn lap di lap lai, nhin cham
cham, nhan mit, tinh trang khéng néi va nhai lai 161 ndi. Mac dit cng trong lyre vé
mt lich st di kém véi tam than phan liét, nhéng triéu ching ca né 18 khong déc
trung, va cé thé xay ra 6 cac truéng hop réi loan tam thin khac (vi dy nhw: réi loan
tram cm hoic long cuc voi cng truong lye) va trong nhting bénh ngi khoa (réi loan
cng trong lire do bénh ly ngi Khoa khdc).
Trigu ching 4m tinh chiém ti 1é dang ké cta bénh ly kém theo tam th’n phan liét,
song it néi bat hon & nhiing nhém bénh loan than khéc. Hai triéu ching 4m tinh dae
biét néi bat 6 tam than phan liét 18 suy gidm biéu hién cam xtc va gidm yj cht. Giam
biéu hign cdm xiic gdm cé gidm biéu hign cam xiic trén mit, tiép xtc mat, ngik digu cia
10i néi, va cdc clr dGng clia tay, dau, va mat ma théng thwdng gitip nhdn manh cam xtic
cho léi néi. Giém ¥ chi 1a tinh trang suy giam nhimg hoat déng cé muc dich, ¢6 dng
luc do ban than khéi xuéng. C4 nhan c6 thé ngdi khong nhiéu gid 1ién va it hing tha
tham gia cdc hoat dng céng viéc hay xa hdi. Nhtmg triéu chimg 4m tinh khac gm ¢6
ching mat kha nang néi, giam hang thd, va phi xa hi. Mat kha nang néi dug biéu
jéc suy giam kha nang san xut 1éi néi. Giam hing thi la giam kha nang trai
nghiém hing thd ti nhiing tae nhan kich thich tich cuc, hoe suy giém kha nang hdi
tung lai hing thei ting cé truée day. Phi xa hdi la sy thiéu r6 rang sy quan tam trong
nhieng twong tac xa hdi va cé thé kém voi sy gidm ¥ chi, song cling cé thé 1a biéu hién
cita viéc han ché co héi tong tac xa hdi.
Psychology Translationist Network 211. Réi loan hoang tuéng
Delusional Disorder (F22.0)
1. Tiéu chi chan doan
A. Hoang tung c6 théi gian tir 1 thang tro én.
B. Kh6ng théa man tiéu chi A cia tam than phan liét.
Lwu ¥: Ao gidc, néu cé, khéng néi bat va cé lién quan dén hoang twong (vi du nhw: cam
gidc bi nhiém c6n tring lién quan dén hoang twéng vé sv phd hoai).
C. Cac chire nang ndm ngoai tac déng cla hoang tuéng khong bi suy giam ré rét va.
hanh vi ré rang khong ky quai.
D. Néu cdc con hung cam hode tram cam da xay ra, thi théi gian cla ching ngan hon
so Vi céc giai doan ciia hoang twéng.
E. Sy r6i loan khéng dwge quy cho cac tac d6ng sinh ly cla mét chat ho&c mét tinh
trang bénh khdc va khéng dugc gidi thfch tét hon béi mét réi loan tam than, ching
han nhw réi loan am anh dj dang co thé hoac réi loan 4m anh cwong ché.
2. Chan doan phan biét
R6i loan lién quan dén 4m anh cuéng ché: Néu mét cd nhan mac réi loan 4m anh
curéng ché hoan toan tin rang niém tin 4m anh cu6ng ché cia minh 1a dting, thi nén
chan doan 1a r6i loan 4m anh cu@ng ché, véi chan dodn xéc dinh thiéu vang niém tin
hoang tuong. Twong tu nhw vay, néu mét nguéi mac réi loan 4m anh di dang co thé
hoan toan tin rang niém tin am anh dj hinh ca ho 1a ding, thi nén chén doan réi loan
4m anh di dang co thé, véi viéc xac dinh sy vang mat niém tin hoang twéng, thay vi
chan doan réi loan hoang tuéng.
Mé sang, réi loan nh§n thitc than kinh chi yéu, nh6m bénh loan thin do tinh trang
bénh, chat hogc thuéc kha: Nhitng ngwéi mac céc réi loan nay cé thé xuat hién voi
cdc triéu ching goi ¥ cho réi loan hoang tuéng. Vi du: hoang twéng khiing bé don gian
trong béi canh réi loan nhan thitc than kinh chi yéu sé dwg chan doan 1a r6i loan
nhan thie thn kinh chi yéu, v6i réi loan hanh vi. Mét r6i loan tam than do thuéc hoe
chat gay ra cé thé giéng hét triéu chimng réi loan hoang tuéng nhung cé thé duge phan
Vietnamese DSM 5 Lite 43biét thong qua théi gian khéi phat va loai trix niém tin hoang tuéng khi str dung chat
hodc thuéc.
RGi loan dang phan liét va tam thin phan liét: R6i loan hoang tuéng c6 thé duge
phan biét v6i ri loan dang phan liét va tam than phan liét béi sw vang mat cita cdc
cdc triéu chtg dac trung tromg giai doan tam than phan liét.
RGi loan cam xtc phan liét va réi loan lwéng ewe hose réi loan tram cam: Nhiing
r6i loan nay cé thé dugc phan biét v6i rdi loan hoang twéng boi méi quan hé tam thoi
gira réi loan cam xtic va hoang tuéng, cing nhu mirc dé nghiém trong ctia cdc triéu
ching khi sc. Néu hoang twéng chi xay ra trong cAc giai doan tam trang, chan don
1a réi loan tram cam hodc r6i loan lwong cyc voi cdc dae diém loan than bénh LY. Cac
trigu ching khi sc dp tng day di cdc tiéu chi cho mét giai doan tam trang ¢é thé
chéng 14p 1én trén réi loan hoang tuéng. Réi loan hoang twéng chi cé thé duoc chan
doan néu téng thoi lwgng ca céc giai doan réi loan cdm xtc cng Iai ngan hon so voi
thdi gian réi loan hoang tuéng. Néu khéng thi chan doan phi hgp 18 phé phan liét
duge bigt dinh hode khéng biét dinh; nhém bénh loan than khac kém theo réi loan
tram cdm dugc biét dinh dinh; céc réi loan tram cém kh6ng biét djnh, r6i loan lwong
cuc biét dinh va réi loan lwong cuc khong biét dinh cing nhw cdc r6i loan lién quan
khdc.
Psychology Translationist Network 4412. Loan than bénh ly ngan han
Brief Psychotic Disorder (F23)
1. Tiéu chi chan doan
A. Sy hign dién cia mét (hoc nhi’u) cdc triéu ching sau day. ft nh&t mot trong sé nay
phai 1a (4), (2) hoac (3):
1, Hoang tuéng.
2. Ao gidc.
3. Néi nang huyén thuyén, khéng t6 chtéc (ngat quang, lac a8).
4. Hanh vi v6 t6 chic, cing trudng luc.
Lwu ¥: Khong dug coi la triéu ching néu nhw dé 14 m6t phan tng phé bién cla
nén van hod.
B. Réi loan kéo dai it nhat 1 ngay nhwng khdng qué mot thang va cdc chite nang tro vé
binh thudng nhu truée dé.
C. Sy r6i loan khong dugc giai thich tt hon béi réi loan tram cém hoc lwong cyc voi
cdc dic diém loan than bénh ly ho&c nhém bénh loan than khac nhw tam than phan liét
hofc cng trung luc, va khong dug quy cho cac tac dng sinh ly cla mét chat (vi du:
sy lam dung thuéc, dug phdm) hodc mét loai thudc.
2. Chan doan phan biét
Tinh trang bénh khéc: M6t loat cdc réi loan khdc cé thé biéu hién giéng nhw céc triéu
ching loan than bénh ly trong thi gian ngan. Nhém bénh loan than do mdt tinh trang
bénh khéc ho&c mé sang duge chén doan khi cé bang chimg tir tién str, kham thyc thé
hoc xét nghiém trong phéng thi nghiém rang hoang twéng hodc ao giac 1a hau qua
sinh ly tryc tip cla mét tinh trang bénh cy thé (vi du: h6i ching Cushing, khdi undo).
RGi loan lién quan téi chat: Nhém bénh loan than do chat hoac thuéc, mé sang do
chat, va ng@ déc chat duoc phan biét véi loan thn bénh ly ngin han béi thy té 1a mot
chat (vi di
1a c6 lién quan dén cn nguyén gay céc triéu chtng loan thin bénh ly. Cac xét nghiém
lam dung (r6i loan sir dung) thuéc, tiép xtic véi chat ddc) duge danh gid
- nhuw sang loc nude tiéu ho&e ndng a6 cdn trong mau, c6 thé
trong phéng thi nglhiru ich trong viéc dua ra quyét dinh nay, can can than vi cé thé cé tién sit vé vide str
dung chat. Chti ¥ dén méi quan hé tam thdi gitta lwgng hap thu va khéi phat céc triéu
chtrng khi bat dau si dung chat.
RGi logn tram cam hogc lwéng eye: Khong thé chan dodn loan than bénh ly ngan han
néu nhu cdc triéu chttng loan than bénh ly dug¢ giai thich ro hon bang mét giai doan
tam trang (nghia 1, cdc trigu ching loan than bénh ly chi xay ra trong mét giai doan
tram cam, hung cam hodc hén hgp day di).
Nhom bénh loan than khac: Néu cac triéu chirng loan than bénh ly dién ra trong 1
thang hodc lau hon thi chan dodn tét hon 1a réi loan dang phan liét, r6i loan hoang
tuOng, réi loan tram cam vi dic diém loan than bénh Ly, réi loan long cyc voi dic
diém loan than bénh ly, ho&c phé tam than phan liét biét dinh hoac khéng biét dinh
hoc nhém bénh loan thn kha tity thudc vao cdc triéu ching khdc cé théa man cdc tiéu
chi chan doan cia réi loan nao. Sy khé khan trong chan doan phan biét voi nhom bénh
loan thn 1a khi cac triéu ching loan than bénh ly da thuyén gidm truéc 1 thang do dap
tng diéu tr] thanh céng bang thuéc. Can chi ¢ cn thn dén kha nang mét réi loan tai
phat (vi du: r6i loan luéng cyc, cdc dgt cfp tinh ciia tam than phan liét tai phat) c6 thé
Ja nguyén nhan tai phat cla bat ky dot loan than bénh ly nao.
RGi loan gid bénh: M6t giai doan ctia réi loan gid bénh, voi céc dau hiéu va triéu chtrng
chu yéu la tam 1y, c6 thé co sy xuat hién cla loan than bénh ly ngan han, nhung trong
nhing truéng hop nhu vay cé bang cheng cho thay cdc triéu ching dugc tao ra cé chit
J. Khi néi mét céch tiéu cyc lién quan dén cdc trigu ching loan than bénh ly ro rang,
thudng cé bang chéng cho thy rdi loan dang dwgc gid mao cho mt muc tiéu chung.
RGi loan nhan cach: 6 mét s6 c nhn bj réi loan nhan céch, céc yéu té gay cng thang
tam 1y xa hi cé thé 1am lang xuéng cdc triéu chting loan than bénh ly trong thdi gian
ngan. Nhing triéu ching nay thudng thoang qua va khéng dam bao chén doan riéng
biét. Néu cac triéu chimg loan than bénh ly kéo dai it nh&t 1 ngay, chan doan thém vé
loan than bénh IY ngan han cé thé phi hop.
Psychology Translationist Network 4613. Réi loan dang phan liét
Schizophreniform Disorder (F20.81)
1. Tiéu chi chan doan
A. Cé hai hoac hon céc biéu hién sau day, thoi gian xuat hién dang ké trong khodng 1
thang (hodc it hon néu diéu tri thanh céng). ft nhat trong s6 nay phai cé (1), (2) hodc
(3):
1. Hoang tuéng.
2. Ao giac.
3. Néi nang huyén thuyén, v6 té chiéc (ngat quang, lac dé).
4. Hanh vi v6 t6 chic, cng trudng luc.
5. Céc trigu ching am tinh (tite 1a: gidm thé hién cdm xtc hogc sy tho 0).
B. Giai doan ciia réi loan kéo dai tir 1 dén 6 thang. Khi chéin doan ma khéng can cho
hdi phuc thi dé 1a sw chan doan tam thoi.
C. Réi loan phan li¢t cam xitc va r6i loan tram cém hodc lwOng cue ¢6 dc diém loan
than bénh ly phai duge loai trix b6i vi: (1) Khéng 6 giai doan hung cém hod tram cém
xay ra déng thdi khi cdc triéu chieng dang & trang thai hoat déng hodc (2) Néu giai
doan cam xtic xy ra khi cdc trigu ching dang hoat déng, ching chi xudt hién mét thoi
gian ngan trong téng thdi gian hoat dng va nhing giai doan cén lai cita réi loan.
D. Su réi loan khéng dug quy cho cac téc dng sinh ly cia m6t chat (vi dy: sy lam
dung thuéc, dwge phém) hoje mét tinh trang bénh khac.
2. Chan doan phan biét
Tinh trang bénh va réi loan tam than khac: Mot loat cdc tinh trang bénh va réi loan
tam than c6 thé biéu hién véi cdc trigu ching loan than bénh ly phai dwgc chan doan
phan biét véi réi loan dang phan liét. Chiing bao gdm nhém bénh loan than do mét tinh
trang bénh khdc hogc qué trinh diéu tri nd; mé sang hoc réi loan nh§n thie than kinh
chi yéu; nhém bénh loan than do chat, thuéc hodc mé sang; r6i loan tram cam hoc
lwong cyte véi cdc dic diém loan than bénh ly; thé phan liét; réi loan wong cyc biét
dinh hodc khéng biét dinh va cdc r6i loan 1ién quan; réi loan tram cam hode réi loan
Vietnamese 5 Lite 47luOng cyc voi cdc dic diém cing truéng lyc; tam thin phan liét; loan than bénh ly
ngan han; r6i loan hoang twéng; phé tam thn phan liét khéc biét inh hoac khong biét
dinh va nhém bénh Joan than khdc; réi loan nhan cach phan 1ié
réi loan nhan cdch
thé phan liét, hoge réi loan nhan cach hoang twéng; réi loan phé ty ky; céc ri loan
dién tién thoi tho au voi 16: n6i v6 t6 chite; réi loan tang déng gidm cht ¥; r6i loan am
Anh cong ché; réi loan cng thang sau sang chén; va chan thwong sq nao. Vi tiéu chi
cho réi loan dang phan liét va tam than phan liét ch yéu kc nhau vé théi gian mac
phai réi loan, nén chan dodn phan biét cho tam th’n phan liét cling 4p dung cho réi
loan dang phan liét.
Loan thin bénh ly ngan han: Sy khdc biét gitta nhom bénh loan than va réi loan dang
phén liét 14 théi gian cia loan than bénh ly ngan han 1a duéi 1 thang.
Psychology Translationist Network 4814. Tam than phan liét
Schizophrenia (F20)
1. Tiéu chi chan doan
A. Hai (hogc) nhiéu hon céc biéu hién duéi day, xuat hién trong khoang 1 thang (c6
thé it hon néu diéu tri thanh céng). ft nhat mét trong sé nay phai 1a (1), (2) hoc (3):
1. Hoang tuéng.
2. Ao gidc.
3. Noi nang huyén thuyén, vé té chitc (ngat quang, lac dé).
4. Hanh vi v6 t6 chite, cing truéng lure.
5. Cac trigu ching am tinh (suy gim biéu hign cém xiic hoc v6 cém).
B. Trong mét khoang thoi gian dang ké tir khi khéi phat, mitc dé chirc nang cia mot
hodc nhiéu Linh vy nhwr cong viée, quan hé gitva ngwéi va ngwoi hoac tw cham séc bi
gidm r6 rét so voi trade dé (déi voi truéng hop khéi phat & lita tuéi tré em hoac thanh
thiéu nién, c6 sy that bai so voi mong dgi chttc nang tuong tac gitra ngudi va ngudi,
hoc tap hoac nghé nghiép).
C. Déu hiéu ciia réi loan lién tuc kéo dai it nht 6 thang. Trong 6 thang ny, cdc triéu
chimng trong tiéu chi A phai oé it nhat mét thang phat tac (hodc it hon néu diéu tri
thanh céng) va bao gém théi gian truéc khi xuat hién trigu ching va khi trigu chtng
dang hoat dng. Trong thdi gian tién triéu chimng va khi cdc triéu ching dang hoat
déng, biéu hién ca réi loan chi 1a cdc triéu chtrng 4m tinh hoac 2 hay nhiéu hon cae
triéu chtrng ciia tiéu chi A nhung khéng r6 rang (vi du: nhing niém tin ky la, nhing
trai nghiém nhan thire bat thuong).
D. R6i loan phan ligt cdm xtic va réi loan tram cdm hoac lwdng cuc véi trigu ching
loan than phai dug loai trir béi vi: (1) Khéng cé giai doan hung cdm hode tram cam
xay ra dong théi véi cdc triéu chiing trong giai doan dang hoat déng hodc (2) Néu giai
doan cam xtc xay ra trong giai doan dang hoat ddng, ching chi xuat hién mét théi gian
ngan trong téng théi gian hoat dong ho&c nhimng giai doan cén lai ctia réi loan.
Vietnamese DSM 5 Lite 49E. Sy réi loan khéng duge quy cho cac téc dong sinh ly cla mot chat (vi d
dung thuéc, dug phdm) hoc mét tinh trang bénh khac.
F. Néu cé tién sir r6i loan phé ty ky hodc r6i loan giao tiép khéi phat & tré em, chain
dofn thém vé tam than phan liét chi dwgc thyc hién néu hoang twong hojc do gidc néi
bat, ngoai cdc triéu chtrng can thiét khac cia tam than phan liét cé mat it nhat 1 thang
(hodc it hon néu diéu tri thanh céng).
2. Chan doan phan biét
RGi loan tram cam cht yéu hoac réi loan lwéng cue c6 dac diém loan than bénh ly
hoac cang truwéng le: Su khac biét gitra tam than phan liét va réi loan tram cam hoac
r6i loan lwéng cyc lén véi cdc dic diém loan than bénh ly hoc c’ng treéng lc phy
thuge vao méi quan hé tam théi gitta sy xdo trOn tam trang va loan than [the
psychosis], va mite dé nghiém trong ciia cac triéu ching tram cam ho&c hung cam.
Néu hoang twéng hoc do giac chi xay ra trong mét giai doan tram cam hogc hung cam
chit yéu, chan doan 1a
bénh ly.
loan tram cam hoic lwong cyc voi cdc dic diém loan than
RGi loan cam xic phan ligt: Chan dodn réi loan cdm xiic phan ligt d6i héi mét giai
doan tram cdm hoc hung cam chi yéu xay ra cing lite cc trigu ching 6 giai doan ¢6
mit cdc triéu chtmg cia tam than phan liét va cdc triéu ching tam trang c6 mat trong
phan 16n tong théi gian trong toan bé giai doan.
Loan than bénh ly ngan han va réi loan dang phan liét: Nhing réi loan nay cé thoi
gian ngan hon tam than phan liét khi ma tiéu chi C cil tam than phan liét yéu cau
trigu ching kéo dai duge 6 thang tromg khi dé réi loan dang phan liét thi hién dién ft
hon 6 thang va loan than bénh ly ngan han c6 céc trigu ching cé mat it nhat 1 ngay
nhung dw6i 1 thang.
RGi loan hoang twéng: R6i loan hoang twé ng c6 thé duyc phan biét v6i tam than phan
ligt do khéng c6 cdc triéu chitng khéc dc trung cua tam than phan liét (vi du: hoang
tuéng, do gidc, Ao thanh hoac ao thi, 1éi néi, hanh vi vé t6 chtrc hoc cAng truéng luc,
cc trigu ching am tinh).
Psychology Translationist Network 50RGi loan nhan cach dang phan liét: Réi loan nhan c4ch dang phan liét c6 thé dugc
phan biét v6i tam than phan liét béi céc triéu ching dwé6i nguong cé lién quan dén cdc
dc diém tinh cach dai dang.
RGi loan 4m anh cuéng ché va réi loan 4m anh di dang co thé: Cac c4 nhan mac r6i
loan 4m anh cu@ng ché va réi loan 4m anh di dang co thé cé hiéu biét kém hodc khéng,
va méi ban tam cé thé dat dén mic hoang twéng. Nhung nhing réi loan nay duge phan
biét véi tam thin phan ligt béi nhéing 4m anh néi bat, sy ép bugc, méi ban tam voi
ngoai hinh, béc mii co thé, tich tri ho&c hanh vi lap di lap lai tap trung vao co thé.
Réi loan cdng thang sau sang chan: R6i loan cdng thang sau sang chan cé thé bao
gdm hdi tudng cé sy do gidc chat lwgng, va tam trang dé phong cao [hypervigilance]
dat dén mite hoang tuéng. Nhung cAc sy kin sang chan va céc dic diém dac trung lién
quan dén viéc séng lai hodc phan tng véi sy kién sang chan duge yéu cau thyc hién
dé chan doan.
: Nhing réi loan nay cing cé thé c6 cdc
RGi loan phé ty ky hoac réi loan giao ti
trigu ching giéng nhu mét giai doan loan than bénh ly nhung duge phan biét béi
ai lap
nhieng thiéu s6t twong tig ciia chung trong twong tac xa hi véi cdc hanh vi ld
ai va han ché cing nhw céc khiém khuyét vé nh4n thttc va giao tiép khac. Mét c4 nhan
r6i loan phé ty ky hoc réi loan giao tiép phai c6 cdc triéu ching dap tng day dit cc
tiéu chi cho tam than phn liét, voi ao giac hoac hoang twéng néi bat trong it nhat 1
thang dé chan dodn tm than phan liét nh mét tinh trang réi loan dong théi.
R6i loan tam than lién quan dén giai doan loan than bénh ly: Chan don tam than
phan
quy cho céc tac dng sinh ly clia m6t chat ho&c mét tinh trang bénh khéc. Céc 4 nhan
chi duge thyc hin khi giai doan loan than bénh ly kéo dai va khéng durge
mé sang hoc réi loan nhan thite than kinh chit yéu hodc nhe cé6 thé c6 céc triéu chimg
loan than bénh ly, nhung nhimng ngwéi nay cé méi quan hé tam thdi voi sy khoi phat
cia nhing thay déi nhan thirc phi hop véi nhing réi loan 46. Nhimng ngwéi réi loan
tam than do thuéc hodc chit c6 thé cé céc trigu chirng dic trung ciia tiéu chi A tam
than phan liét, nhung réi loan tam than do thuéc hogc chat thudng cé thé duge phan
biét bang méi quan hé theo théi gian cia viée khoi phat khi ding hodc ngung str dung
thuéc hod chat.
5 Lite15. Réi loan phan liét cam xtc
Schizoaffective Disorder (F25)
1. Tiéu chi chan doan
A. Hung cém hodc tram cam kéo dai (khéng bj gian doan) xudt hién dong thoi voi cdc
tiéu chi A ciia tam than phan liét.
Luu ¥: Cac giai doan tram cam chi yéu bao gém tiéu chi A1 ca réi loan tram cam.
B. Hoang tudng hodc do gidc kéo dai 2 tuan tré 1én néu nhu hung cam hojc tram cam
Khong 16 rét.
C. Cée trigu chimg dap tng cdc tiéu chi cho mét giai doan tam trang quan trong hién
dign trong phan ln t6ng thdi gian cla cdc phn hoat dng va phan cdn lai cia ri loan.
D. Sy réi loan khdng lién quan @én tac dng cia mét chat (vi du: sy lam dung thuéc,
durge pham) hoge mét tinh trang bénh khac.
2. Chan doan phan biét
R6i loan tam than va tinh trang bénh khac: M6t loat cac réi loan tam than hoac tinh
trang bénh khac cé thé biéu hién véi cac triéu ching loan than bénh ly va tam trang
phai dugc xem xét trong chan doan phan biét cia réi loan cam xitc phan liét. Ching
bao gém nh6m bénh loan thin do mét tinh trang bénh khae; mé sang; réi loan nhan
thitc thn kinh chu yéu; nh6m bénh loan th’n do chat hoac thuéc hode réi loan nhan
thite thin kinh; rdi loan lwéng cye voi cac dic diém loan than bénh 1y; réi loan tram
cém chu yéu voi cac dic diém loan than bénh ly; réi loan tram cam hoac réi loan long
cuc vi cac dac diém cang truéng luc; réi loan nhan cach phan liét, dang phan liét,
hoc hoang twéng; loan than bénh ly ngan han; réi loan dang phan ligt; tam than phan
ligt; r6i loan hoang twéng; va céc rdi loan phé tam than phan liét biét dinh hoge khong
biét dinh va cdc réi loan tam than khéc. Tinh trang bénh khéc va sir dung chat kich
thich cé thé xudt hién véi sw két hop cita cdc triéu chteng loan than bénh ly va tam
trang, va do dé réi loan tam than do mét tinh trang bénh khae can phai duge logi trix.
Viéc phan biét réi loan cam xtc phan liét va réi loan lwéng cy hoac réi loan tram cam
v6i cdc dc diém loan thn bénh ly theéng rat kh6 khan. Tiéu chi C duge thiét ké dé
phan biét r6i loan cam xitc phan li¢t voi tam than phan ligt va tiéu chi B dwgc thiét ké
Psychology Translationist Network 52dé phan biét réi loan cam xtc phan ligt v6i réi loan tram cm hoic réi loan lung eye
v6i céc biéu hign loan than bénh ly. Cy thé hon, réi loan cam xtc phan liét c6 thé duge
phan biét véi réi loan tram cam hodc réi loan lwéng cue vei cdc dc ¢iém réi loan than
bénh lf do sy hién dién cia hoang twéng va (hogc) do giéc n6i bat trong it nhat 2 tun
khi khong ¢6 mét giai doan tam trang nao kéo dai. Ngwgc lai, trong céc réi loan tram
cam hoac r6i loan Iwéng cyc c6 dac diém loan than bénh ly, cdc biéu hién loan thin
bénh ly cha yéu xay ra trong (cdc) giai doan tam trang. Béi vi ty 16 trong déi ciia nhing
giai doan tam trang nay v6i cdc trigu chérng loan thn bénh lf cé thé thay ai theo thdi
gian, chan doan thich hop ¢é thé thay déi sang réi loan cém xtte phan liét (vi dy: chéin
dodn réi loan cdm xtic phan ligt di voi giai doan tram cam chi yéu va néi bat kéo dai
3 thang trong 6 thang dau tién cia loan than bénh ly dai dang sé due chuyén thanh
tam than phan ligt néu cdc trigu ching loan than bénh ly hoat dng hodc céc trigu
ching néi bat tén tai kéo dai trong vai nim ma khéng tai phat mot giai doan tam trang
Khac)
Nhém bénh loan thin do thuéec hode chat: CAc tinh trang bénh khdc va viée sir dung
chat kich thich cé thé biéu hién v6i sw két hyp cia céc triéu chung loan than bénh ly
va tam trang, va do dé nhém bénh loan than do mét tinh trang bénh khac can phai
duge loai tre.
RGi loan tram cam, réi loan lwong eye va tam thin phan ligt: Viéc phan biét réi
loan cam xtc phan liét v6i tam thin phan liét va ri loan lwong cy hdc réi loan tram
cam véi cde dc diém loan than bénh ly thong rat kh6. Tiéu chi C duge thiét ké dé
phan biét r6i loan cam xatc phan li¢t v6i tam than phan ligt va tiéu chi B dwge thiét ké
dé phan biét r6i loan cam xtic phan liét v6i rdi loan tram cam hode réi loan long cure
6 dac diém loan than bénh ly. Cy thé hon, réi loan tam than phan liét 6 thé dugc
phn biét véi réi loan tram cam hoc réi loan heéng cy véi cdc dc diém réi loan tim
than dya trén swe hién dién cia hoang twng va (hodc) 4o gidc néi bat trong ft nhat 2
tuan khi khéng c6 giai doan tam trang cht yéu. Ngwoc lai, trong réi loan tram cam
hoc réi loan lung cyc cé cdc dic diém loan than bénh ly, céc biéu hién loan than
bénh ly chii yéu xay ra trong (cdc) giai doan tam trang. Béi vi ty 16 twong déi cia tim
trang voi cdc triéu ching loan than bénh ly cé thé thay d6i theo thdi gian, chain doan
thich hyp cé thé thay déi sang réi loan cdm xtic phan liét. Vi dy, chan dodn réi loan
cam xtic phan liét d6i v6i giai doan tram cam chit yéu va néi bat kéo dai 3 thdng trong
Vietnamese DSM 5 Lite 53