UNIVERZITET U SARAJEVU

FARMACEUTSKI FAKULTET

STRUKTURNE HROMOSOMSKE ABERACIJE

SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA BIOLOGIJA SA GENETIKOM

Predmetni profesor: Student:

Prof. dr. Nefić Hilada Spahić Amna

Sarajevo, januar, 2023. godine

1
 Sadržaj

1. UVOD................................................................................................................................................3
2. HROMOSOMI..................................................................................................................................4
2.1 Uloga hromosoma............................................................................................................................4
2.2 Građa hromozoma...........................................................................................................................5
2.3 Građa DNK......................................................................................................................................6
3. HROMOSOMSKE ABERACIJE.....................................................................................................7
3.1 Mutacije broja.................................................................................................................................7
3.2 Nastanak mutacije broja.................................................................................................................7
3.3 Bolesti mutacije broja......................................................................................................................8
4. STRUKTURNE ABERACIJE HROMOSOMA.............................................................................11
4.1 Uzrok prekida hromosoma...........................................................................................................11
4.2 Delacija ili parcijalna monosomija...............................................................................................12
4.3 Ring-hromosom.............................................................................................................................12
4.4 Duplikacija ili čista parcijalna trisomija......................................................................................12
4.5 Izohromsomi i telocentrični hromosomi......................................................................................13
4.6 Dicentrični hromosomi..................................................................................................................13
4.7 Inverzije..........................................................................................................................................14
4.8 Translokacije..................................................................................................................................14
4.9 Robertsonova translokacija..........................................................................................................15
5.0 Insercije..........................................................................................................................................16
5.1 Intrahromosomske strukturne aberacije.....................................................................................16
5.2 Interhromosomske strukturne aberacije.....................................................................................17
ZAKLJUČAK.....................................................................................................................................19
LITERATURA....................................................................................................................................20

2
1. UVOD

Hromosomske aberacije su anomalije u građi i broju hromosoma. Bolesti koje uzrokuju su

neizlječive te ostavljaju najčešće velike posljedice na život. Iako se za njih zna, te je poznato
kako mogu utjecati na život osobe, nauka još nije uspjela odgovoriti na mnoga pitanja vezana za
bolesti nastale tim uzrokom. Glavna tema su hromosomske aberacije koje se javljaju u čovjeka.
To su nagle, iznenadne i neočekivane promjene genotipa. Čimbenici mogu biti različiti, a
mutacije se mogu dogoditi i spontano. U nastavku ovog rada detaljnije će biti definisane
strukturne hromosomske aberacije kao i njihov utjecaj na ljudski organizam.

3
2. HROMOSOMI

Hromosom je niz DNK omotan oko povezanih proteina koji daju strukturu povezanim bazama
nukleinskih kiselina. Tokom interfaze ćelijskog ciklusa, hromosom postoji u labavoj strukturi,
tako da se proteini mogu prevesti iz DNK, a DNK se može replicirati. Tokom mitoze i mejoze,
hromosom se kondenzuje, organizuje i odvaja. Supstanca koja se sastoji od svih hromosoma u
ćeliji i svih njihovih povezanih proteina poznata je kao hromatin. Kod prokariota obično postoji
samo jedan hromosom, koji postoji u obliku prstena ili linearnog oblika. Hromatin većine
eukariotskih organizama sastoji se od više hromosoma. Svaki hromosom nosi dio genetskog koda
potrebnog za proizvodnju organizma.

Podjela cijelog genetskog koda na različite hromosome omogućava mogućnost varijacije kroz
različite kombinacije hromozoma sa različitim alelima, ili genetskim varijacijama koje sadrže.
Do rekombinacije i mutacije hromozoma može doći tokom mitoze, mejoze ili tokom interfaze.
Krajnji rezultat su organizmi koji funkcioniraju i ponašaju se na različite načine. Ova varijacija
omogućava populaciji da se razvija tokom vremena, kao odgovor na promjenjivo okruženje.

2.1 Uloga hromosoma

Hromosom sadrži ne samo genetski kod, već i mnoge proteine odgovorne za njegovo
izražavanje. Njegov složeni oblik i struktura diktiraju koliko često geni mogu biti prevedeni u
proteine i koji geni se prevode. Ovaj proces je poznat kao ekspresija gena i odgovoran je za
stvaranje organizama. Ovisno o tome koliko je hromosom gusto spakovan u određenom trenutku,
određuje koliko često će gen biti izražen. Kao što se vidi na slici strukture hromosoma prikazanoj
u nastavku, manje aktivni geni će biti čvršće upakovani od gena koji prolaze kroz aktivnu
transkripciju. Ćelijski molekuli koji reguliraju gene i transkripciju često rade tako što aktiviraju
ili deaktiviraju ove proteine, koji mogu kontrahirati ili proširiti hromosom. Tokom ćelijske diobe,
svi proteini se aktiviraju i hromatin postaje gusto upakovan u različite hromosome. Ove
gustemolekule imaju veće šanse da izdrže sile povlačenja koje se javljaju kada se hromosomi
odvoje u nove ćelije.

4
2.2 Građa hromozoma

Struktura i lokacija hromozoma su među glavnim razlikama između virusa, prokariota i

eukariota. Neživi virusi imaju hromosome koji se sastoje ili od DNK (deoksiribonukleinska
kiselina) ili RNK (ribonukleinska kiselina); ovaj materijal je vrlo čvrsto upakovan u glavu virusa.
Među organizmima s prokariotskim stanicama (tj. bakterijama i plavo-zelenim algama),
hromosomi se u potpunosti sastoje od DNK. Jedan hromozom prokariotske ćelije nije zatvoren
unutar nuklearne membrane. Kod eukariota, hromosomi su sadržani u membranom vezanom
ćelijskom jezgru. Hromosomi eukariotske ćelije se prvenstveno sastoje od DNK pričvršćene za
proteinsko jezgro. Takođe sadrže RNK. Ostatak ovog članka odnosi se na eukariotske
hromosome.

Svaka eukariotska vrsta ima karakterističan broj hromosoma. Kod vrsta koje se razmnožavaju
aseksualno, broj hromozoma je isti u svim ćelijama organizma. Među organizmima koji se
spolno razmnožavaju, broj hromosoma u tjelesnim (somatskim) stanicama je diploidni (2n; par
svakog kromosoma), dvostruko veći od haploidnog (1n) broja koji se nalazi u polnim stanicama
ili gametama. Haploidni broj nastaje tokom mejoze. Tokom oplodnje, dvije gamete se kombinuju
da bi proizvele zigotu, jednu ćeliju sa diploidnim skupom hromosoma.

Somatske ćelije se razmnožavaju dijeljenjem, procesom koji se naziva mitoza. Između staničnih
dioba hromosomi postoje u nesmotanom stanju, proizvodeći difuznu masu genetskog materijala
poznatog kao hromatin. Odmotavanje hromosoma omogućava da započne sinteza DNK. Tokom
ove faze, DNK se duplira u pripremi za ćelijsku diobu.

Nakon replikacije, DNK se kondenzira u hromosome. U ovom trenutku, svaki hromosom se

zapravo sastoji od skupa duplikata hromatida koje zajedno drži centromera. Centromera je tačka
vezivanja kinetohora, proteinske strukture koja je povezana sa vretenastim vlaknima (dio
strukture koji vuče hromatide na suprotne krajeve ćelije). Tokom srednjeg stadijuma diobe ćelije,
centromera se duplira, a par hromatida se razdvaja; svaka hromatida u ovom trenutku postaje
zasebni hromosom. Ćelija se dijeli i obje kćerke ćelije imaju kompletan (diploidni) skup
hromosoma. Hromosomi se odmotavaju u novim stanicama, ponovno formirajući difuznu mrežu
hromatina. Među mnogim organizmima koji imaju različite spolove, postoje dvije osnovne vrste
hromosoma: polni hromozomi i autosomi. Autosomi kontroliraju nasljeđivanje svih

5
karakteristika osim onih vezanih za spol, koje kontroliraju polni hromosomi. Ljudi imaju 22 para
autosoma i jedan par polnih hromozoma. Svi djeluju na isti način tokom diobe ćelije.

Lomljenje hromosoma je fizički lom podjedinica hromosoma. Obično je praćeno ponovnim

spajanjem. Prekid i ponovno spajanje homolognih hromosoma tokom mejoze osnova su
klasičnog modela ukrštanja, koji rezultira neočekivanim tipovima potomaka parenja.

2.3 Građa DNK

Hromosomi su, ranije je već rečeno, građeni od molekula DNK i proteina. DNK je kratica za
deoksiribonukleinsku kiselinu. U ljudskim stanicama DNK je smještena u staničnoj jezgri.
Deoksiribonukleinska kiselina je nukleinska kiselina oblika dvostruke, spiralno zavijene
zavojnice koja sadrži genetičke odrednice za specifični biološki razvoj staničnih oblika života i
većine virusa. DNK je dugački polimer nukleotida i kodira redoslijed aminokiselina u proteinima
koristeći genetički kod tj. trostruki kod nukleotida. DNK je građena od dušične baze koja može
biti adenin, guanin, timin, citozin. Sve sadrže ugljik, vodik i kisik osim adenina koji nema kisik.
Prve dvije spadaju u purinske baze, a zadnje dvije u pirimidinske. Razlika je u tome što su
purinske biciklične, građene od dva prstena, dok su pirimidinske građene od samo jednog prstena
te su samim time i lakše.

6
3. HROMOSOMSKE ABERACIJE

Hromosomske anomalije predstavljaju veliku promjenu u genomu: promjena broja hromosoma

i/ili promjena strukture hromosoma. Jedno od 400 novorođenčadi nosi neku hromosomsku
anomaliju koja može biti lakše ili teže naravi. U zdravih plodnih muškaraca je 10% spermija
abnormalno zbog neke hromosomske anomalije koja opet može biti manja ili veća.

3.1 Mutacije broja

Svako odstupanje od normalnog broja hromosoma (euploidija) za određenu vrstu predstavlja

numeričku ili brojčanu aberaciju hromosoma. Normalan broj hromosoma u tjelesnim
stanicamačovjeka je 46 (diploidan broj - 2n), a 23 (haploidan broj - n) je u spolnim stanicama
(gametama).

3.2 Nastanak mutacije broja

Poliploidija je numerička hromosomska aberacija karakterizirana povećanjem broja haploidne

kromosomske garniture (3n, 4n, 5n itd.). Tipovi poliploidije su triploidija (3n = 69), tetraploidija
(4n = 92), pentaploidija (5n = 115), itd. Ona je karakteristična više za biljke s obzirom da
predstavlja jako veliku pogrešku u prepisivanju koda koju je praktički nemoguće dobiti kod
životinja i ljudi. Ukoliko se ona i dogodi, nije moguće da takav organizam preživi (npr. humani
triploidni fetus ima šansu 1/1 000 000 da preživi do rođenja kada nastupa smrt zbog
mnogobrojnih fizioloških i anatomskih defekata). Aneuploidija je numerička hromosomska
aberacija koju karakterizira promjena broja hromosoma unutar para hromosoma. Razlikuju se
polisomiju i monosomiju. Postojanje 3, 4 ili 5 homolognih hromosoma predstavlja trisomiju,
tetrasomiju ili pentasomiju kao tip polisomije. Od tih polisomija, najčešće se javlja trisomija, te
je najmanje letalna s obzirom da druge polisomije najčešće utiču na unutarnje organe.
Monosomija je vrsta aneuploidije kada umjesto dva homologna hromosoma postoji samo jedan.
Promjena broja hromosoma ima uvijek za posljedicu i promjenu fenotipa nositelja. Većina

7
otkrivenih i opisanih hromosomopatija ima određene karakteristike kojima se razlikuje jedna od
druge. Ipak u gotovo svih hromosomopatija nalaze se jače ili slabije zastupljene ove fenotipske
promjene:mentalna i/ili somatska retardacija; malformacije, odnosno dismorfije lica, šake i
stopala; malformacije unutarnjih organa, osobito srca, bubrega, mozga i crijeva;- abnormalnosti
vanjskog spolovila;- patološki dermatoglifi. Najčešće aneuplodije i polipoloidije karakteriziraju
udruženi specifični simptomi koji se nazivaju sindromima. Promjene broja hromosoma
posljedica su hromosomskog nerazdvajanja koje se može dogoditi tijekom mejoze ili mitoze.
Novonastale aneuploidne stanice nastavit će se dalje dijeliti stvarajući tkiva s promijenjenim
brojem hromosoma. Pojavu stanica u organizmu s različitim brojem hromosoma naziva se
mozaicizmom ili miksoploidijom. Takav tip miksoploidije (kada dijeljenjem se stvaraju tkiva s
promijenjenim brojem hromosoma), naziva se razvojna miksoploidija. . Miksoploidija je češće
vezana uz gonosome. Jedan od mehanizama nastanka aneuploidije je i anafazno zaostajanje, pri
čemu pojedini hromosom tijekom anafaznog razdvajanja zaostane i ne doputuje s ostalim
hromosomima na poldiobenog vretena. Time ne biva uključen u novu jezgru, što također
rezultira brojčanom aberacijom hromosoma.

3.3 Bolesti mutacije broja

Downov sindrom uzrokuje pogrešan prijenos hromosoma tijekom stanične diobe spolnih stanica,
tako da se u jednoj stanici nađe višak cijelog ili dijela jednog hromosoma, hromosoma koji je
numeriran brojem 21. U tom slučaju stanice ne sadrže 46 hromosoma, već 47 jer se pojavljuje
jedan prekobrojni hromosom. Budući da postoje tri kopije 21.hromosoma, Downov sindrom se
često još naziva i "trisomija 21". Osim klasične trisomije 21, postoje i pacijenti s Downovim
sindromom koji imaju dvije različite vrste stanica, jednu s normalnim brojem hromosoma, a
drugu s 47 hromosoma, tj. mozaicizam. Postoji i treći oblik, kada se dio 21.hromosoma odvoji
tokom podjele stanica i ''uhvati'' za drugi hromosom, pa ne dolazi do promjene ukupnog broja
hromosoma (uobičajena translokacija). Dakle, iako je ukupan broj hromosoma 46, prisutnost
odvojenog dijela 21.hromosoma uzrokuje pojavu simptoma Downovog sindroma. Mozaicizam se
javlja u samo jedan do dva posto slučajeva Downova sindroma, a translokacija se javlja u tri do
četiri posto slučajeva. Poznato je da kod žena iznad 35 godina starosti postoji veća vjerojatnost (1

8
od 400 djece) da će roditi dijete s Downovim sindromom. Postoji preko pedeset karakterističnih
obilježja Downovog sindroma, a njihov broj i intenzitet razlikuje se od djeteta do djeteta. U
dijagnozu Downova sindroma najčešće se može posumnjati odmah nakon poroda, zbog
specifičnog fizičkog izgleda djeteta.

Najčešća karakteristična obilježja izgleda djeteta s Downovim sindromom su:

 Mišićna hipotonija, smanjenje napetosti mišića,

 Široki vrat. Dijete može imati kratak, široki vrat s previše kože i masnog tkiva,
 Kosi položaj očnih otvora,
 Okruglo lice izravnanog profila,
 Abnormalni oblik uški,
 Kratke šake, na dlanu postoji specifična poprečna brazda,
 Malena usta i nos s neproporcionalno velikim jezikom,
 Kratke i široke ruke i noge, često postoji i velik razmak između nožnog palca i susjednog
prsta,
 Kraći prsni koš neobičnog oblika,
 Malena glava.

Kod djece i odraslih s Downovim sindromom postoji veći rizik od urođenih bolesti ili kasnije
pojave nekih bolesti, poput:

-Srčanih bolesti. Oko 50 posto djece s Downovim sindromom rađa se s prirođenim srčanim

greškama koje je potrebno liječiti u ranoj životnoj dobi.

-Bolesi štitnjače - javljaju se kod otprilike 15 posto djece s Downovim sindromom. Ponekad

se otkrivaju odmah nakon rođenja, ali najčešće se javljaju kada je dijete starije ili kod odraslih,

- Problemi s probavnim sistemom - zbog hipotonije mogu se javiti zatvori,

- Problemi s očima - postoje 60-postotni izgledi da će dijete rođeno s Downovim sindromom

imati i neki problem s očima. Najčešće se radi o blažim oblicima, poput blokiranih suznih kanala,

9
astigmatizma, strabizma, dalekovidnosti ili kratkovidnosti, dok se rjeđe javljaju teža oboljenja
poput katarakte ili bolesti rožnice,

- Alzheimerova bolest - odrasli ljudi s Downovim sindromom imaju povećani rizik od pojave
Alzheimerove bolesti,

- Leukemija - iako je vjerojatnost pojave dječje leukemije vrlo mala, odnosno manja od 1 posto,
ipak je veća nego kod zdrave djece. Kao najčešće metode za dijagnosticiranje Downovog
sindroma se koriste amniocinteza i analiza materijala plodovih ovoja (horionskih resica).

- Patauov sindrom - je poslije Downova sindroma jedna od češćih trisomija autosoma (1 : 5000
novorođenčadi) klinički karakteriziran vrlo teškim malformacijama mozga, očiju, rascjepima
usne, čeljusti i nepca, polidaktilijom te anomalijama srca (defekti septuma), bubrega (cistični
bubrezi, potkovasti bubrezi) i probavnog trakta (malrotacije crijeva). Životna prognoza je loša i
većina djece umire u prvim mjesecima života.

- Triploidija se u humanoj genetici susreće uglavnom prilikom citogenetičke analize spontano

pobačenih plodova. U 80% triploidija dodatna haploidna garnitura hromosoma očeva je
podrijekla dovodi do razvoja parcijalne mole hidatidoze, vrste patološke trudnoće gdje su
prisutne promjene placente. Interesantno je spomenuti da u slučaju viška majčine haploidne
garniture hromosoma ne dolazi do takve promjene placente. Ovaj fenomen razlike u ekspresiji
gena, odnosno hromosoma s obzirom na njegovo roditeljsko podrijeklo naziva se genomic
imprinting.

Iznimno rijetko dolazi do rađanja djece s triploidnim kariotipom. Ali, budući da su simptomi
dosad opisanih slučajeva prilično karakteristični, može se govoriti o sindromu triploidije.
Karakterističan izgled lica, očnim kolobomima, sindaktilijom 3 i 4 prsta te mnogobrojnim
anomalijama unutarnjih organa, a često je promijenjena i placenta. Vitalnost je vrlo slaba, tako da
uglavnom umiru na porođaju ili nakon nekoliko dana.

10
4. STRUKTURNE ABERACIJE HROMOSOMA

Strukturne aberacije hromosoma su mutacije uzrokovane lomovima i/ili spajanjem odlomljenih

krajeva. Odlomljeni dijelovi mogu promijeniti položaj na hromosomu, biti premješteni na neki
drugi hromosom, zaokrenuti se unutar hromosoma ili se izgubiti tijekom stanične diobe. Ova
vrsta aberacije može biti balansirana i nebalansirana, ovisno o tome postoji li višak ili manjak
genetičkog materijala. Hromosomi mogu prekinuti na bilo kom stadijumu ćelijskog ciklusa G1, S
i G2 fazi interfaze u toku mitoze ili mejoze. Ako se prekid dogodi u G1 fazi interfaze, kada se
hromosom sastoji samo od jedne hromatide, označen je kao hromosomski prekid. Ako prekid
nastane u G2 fazi samo u jednoj hromatidi, to je hromatidni prekid, ako prekid zahvati obje
hromatide u istom lokusu, nastane izohromatidni prekid. Balansirane strukturne aberacije obično
ne uzrokuju promjene fenotipa. Mogu nastati (svježa mutacija) ili biti naslijeđene od roditelja.
Dijele se na intrahromosomske, u kojih je došlo do premještanja hromosomskih segmenata
unutar jednog hromosoma, i interhromosomske, u kojih postoji izmjena segmenata između dva
ili više hromosoma. Razlikujemo četiri osnovna tipa strukturnih aberacija hromosoma:

a) Delecije,
b) Duplikacije,
c) Inverzije,
d) Translokacije.

4.1 Uzrok prekida hromosoma

Spontani prekidi i prerasporedni hromosoma se javljaju u malom broju ćelija svakog čovjeka.
Njihova učestalost varira od osobe do osobe, a u prosjeku se sreću u oko 0.8% ćelija. Očigledno
je da genotip svake individue određuje osnovni nivo aberacija. Određeni hromosomi kao što su
X, 2, 10, 11, 12, 17, 20, a naročito 16q imaju osjetljiva mjesta, koja su podložna prekidanjima.

11
4.2 Delacija ili parcijalna monosomija

Delecije se mogu svrstati u dvije grupe: čiste delecije – koju seu posljedica prekida na
hromosomu i gubitka prekinutog dijela bez centromere. Ako se na hromosomu pojavi samo jedan
prekid, takva delecija je terminalna, a ako se u nivou jednog kraka dogode dva prekida, pa, se dio
hormosoma između prekida izgubi, delecija je intersticijalna.

Druga grupa delecija predstavlja kombinaciju sa duplikacijama i nastaje uslijed balansiranih

strukturnih prerasporeda u roditelja, inverzija i translokacija. Delecije su u suštini parcijalne
monosomije.

Prvi delecioni sindrom je definirao Lejeune sa saradnicima 1963. godine. To je bila delecija
kratkog kraka hromosoma 5 (del 5p).

4.3 Ring-hromosom

Ring-hromosom predstavlja deleciju u genetičkom smislu, jer nastaje poslije prekida na oba kraja
hromosoma kada se izgube telomerni regioni koji obezbjeđuju stabilnost hromosoma. Mada se
telomere morfološki ne razlikuju od ostalog dijela hromosoma, one su neophodne za održavanje
njihovog linearnog integriteta. Zato prekinuti krajevi bez telomere kao da su "ljepijivi”,
međusobno se spajaju u jednu prstenastu strukturu označenu kao ring-hromosom. Ring-
hromosomi su nađeni u svim hromosomima čovjeka.

4.4 Duplikacija ili čista parcijalna trisomija

Prisustvo dijela hromosoma u višku u hromosomskom komplementu označeno je kao

duplikacija. Povećanje odredenog segmenta u hromosomu, tandem duplikacija, može nastati
insercijom segmenta iz jedne hromatide u drugu, poslije tri prekida u sestrinskim hromatidama,
insercijom segmenta sa jednog lanca DNK u drugi, ili insercijom segmenta iz homologog
hromosoma.

12
Duplikacija nastaje i nepravilnim crossing overom, kada se homologi hromosomi asimetrično
sparuju ili nepravilnom razmijenom sestara hromatida u mitozi i mejozi.

Duplikacije manje ostečuju fenotip nego delecije. Ipak duplikacije određenih genetičkih regiona
djeluju slično genskim mutacijama i mogu prouzrokovati jasnu kliničku sliku, dok su u drugim
slučajevima fenotipski efekti vrlo blagi.

Duplikacije su značajne hromosomske promjene sa stanovišta evolucije, jer obezbjeđuju dodatni

genetički materijal, potencijalno sposoban za nove funkcije (divergencija gena).

4.5 Izohromsomi i telocentrični hromosomi

Pravilo je da se centromera hromosoma dijeli uzdužno u anafazi mitoze na dvije hromatide.

Nekada more doći do greške, centromera se podjeli poprečno (crosswise) pa nastaju telocentrični
hromosomi, koji su uglavnom nestabilni, a u sljedećoj replikaciji nastaju dva metacentrična
izohromosoma koji se sastoje od dva identična duga ili kratka kraka hromosoma.

Izohromosomi mogu biti i diceatrični. Ovi nastaju izolokusnim prekidima hromatida jednog
hromosoma i spajanjem prekinutih djelova.

Izrohromosom može nastati i prekidima sestara hromatida iznad i ispod centromere i

prerasporedom prekinutih djelova. Ovaj mehanizam nastajanja i (Xq) i (Yq) dokazan je u
čovjeka. Izohromosomi i telocentrični hromosomi autosoma su rijetki.

4.6 Dicentrični hromosomi

Ova hromosomsla aberacija rijetko nastaje spontano, ali se vrlo često sreće u ćelijama na koje je
djelovao neki mutagen u G1 ill G2 fazi.

Dicentrični hromosomi nastaju poslije prekida i prerasporeda da nehomologa ili dva homologa
hromosoma. Ako se prekidi vrše na istim tačkama sestara hromatida jednog hromosoma, nastaje
izodicentrični hromosom koji predstavlja palindromsku strukturu.

13
Većina dicentrika je rezultat prekida u G2 fazi i translokacije između hromatida dva homologa ili
nehomologa hromosoma koji formiraju kvadriradijalne figure u diobi.

4.7 Inverzije

Ova hromosomska aberacija nastaje poslije dva prekida u okviru jednog hromosoma I obrtanja
segmenta između prekida za 180°. Na ovaj način se remeti linearni raspored gena u jednom hro-
mosomu. Ako inverzija nastane u nivou samo jednog kraka hromosoma i ne obubvata
centromeru, označava se kao paracentrična inverzija. Prekidima na oba kraka hromosoma, kada
segment između prekida zahvata i centromeru, nastaje pericentrična inverzija.

U pericentričnoj inverziji mijenja se položaj centromera ukoliko prekidi nisu na istom rastojanju
od centromere. Ako su male, ove simetrične inverzije mogu ostati nezapažene.

Paracentrične inverzije nisu mogle biti otkrivene prije primjene tehnika traka, jer se oblik
homosoma ne mjenja u ovoj aberaciji. Učestalost inverzija u opštoj populaciji je teško utvrditi.

Nosioci inverzija su uglavnom fenotipski normalne osobe, jer ne postoji gentički debalans u ovoj
aberaciji. Štetnost inverzije se izražava u potomstvu. Zbog specifičnog ponašanja hromosoma u
profazi mejoze nastaju aberantni hromosomi koji se prenose na potomstvo.

4.8 Translokacije

Translokacije predstavljaju izmjenu segmenta između homolognih i nehomolognih hromosoma.

Razlikuju se tri tipa:

a) Recipročne translokacije,
b) Robertsonove translokacije,
c) Nerecipročne translokacije.

Nosioci recipročnih translokacija su uglavnom fenotipski normalne osobe, koje u procesu

gametogeneze mogu formirati gamete sa abnormalnom hromosomskom konstitucijom, zbog

14
specifičnog ponašanja translociranih hromosoma i njihovih normalnih homologih hromosoma u
mejozi. Homologi hromosomi u zigotenu obrazuju sinapsis, precizno se sparuju homologi
segmenti. Ovo pravilo važi i za translocirane segmente, pa bog toga sinapsiraju četiri
hromosoma. Normalni hromosomi i hromosomi sa translokacijom formiraju jednu krstoliku stru-
kuru - kvadrivalent - koja omogućuje sparivanje homologih segmenata između ova četiri
hromosoma.

Postoje četiri macina razdvajanja (segregacije) ovih hromosoma:

1. Alternativna segregacija - na jodan pol ćelije polaze oba normalna hromosoma, a na drugi pol
oba hromosoma sa translokacijom, tako de jedan tip gameta imati potpumo normalnu
hromosomsku konstituciju, a drugi tip gameta imate balansiranu translokaciju. Oplodenjem će
ovi gameti dati potomstvo sa normalnim kariotipom i fenotipom I potomstvo sa balansiranim
kariotipom i normalnim fenotipom.

2. Susjedna segregacija - 1 - nastaje kada se homologe centromere razdvajaju i na suprotne

polove ćelije polaze po jedan normalan homosom i jedan hromosom sa translokacijom.
Oplodenjem sa normalnim gametom nastaju zigoti sa ne-balansiranim kariotipom, delecijom i
duplikacijom za odredene segmente.

3. Susjedna segregacija – 2 - homologe centromere se orijentišu prema istom polu ćelije, pa se u

gametima nađu normalan hromosom i njegov homologi hromosom sa translokacijom. Ovaj tip
segregacije se rijetko dešava, a genetički debalans je znatno veći nego u susjednoj - 1 segregaciji.
Procenjuje se da je samo 34% potomaka sa nebalansiranim kariotipom rezultat susjedne - 2
segregacije i tada su uglavnom akrocentrični hromosomi i hromosom 9 uključeni u translokaciju.

4.9 Robertsonova translokacija

Ovo je nešto jednostavniji tip recipročne translokacije koja se vrši izmešu akrocentričnih
homologih i heterologih hromosoma i podrazumijeva spajanje dugih krakova akrocentrika u
jedan metacentričan ili submetacentričan hromosom. Zato se u kariotipu osoba nosilaca ovih
translokacija nalazi 45 hromosoma. Nosioci ove abcracije su uglavnom fenotipski normalni, jer

15
se u procesu translokacije gube samo kratki kraci akrocentrika, koji sadrže gene za rRNK, ali
ovaj nedostatak ne utiče na fenotip.

Robertsonova translokacija može nastati poslije prekida u blizini centromere, na jednom

hromosomu iznad, a na drugom ispod centromere. Tada se formira jedan monocentrični
hromosom od dva duga kraka homologog para hromosoma ili dva duga kraka nehomologih hro-
mosoma i jedan minutni hromosom, koji se, iako sa centromerom, obiôno izgubi u narednoj
diobi. Ovaj tip translokacije se često označava kao centrična fuzija.

Veći rizik za rađanje trisomičog potomstva imaju nosioci translokacije u koju je uključen
hromosom 21, naročito ako je majka nosilac - 13%, a ako je otac nosilac translokadje, rizik je
3%. Robertsonove translokacije takođe remete mejozu muškaraca i dovode do infertiliteta,
najčešće prouzrokuju oligozoospermiju.

5.0 Insercije

Znatno su rijeđe od hromosomskih prerasporeda sa dva prekida. Mogu se javiti između dva
hromosoma ill unutar jednog hromosoma, umetnuti segment moze biti u pravilnom ili u
invertovanom položaju. Translokacije mogu biti i složene, kada prekidi i prerasporedi nastaju na
više od dva hromosoma.

Inverzije i translokaciie dovode do semisteriliteta nosilaca ovih preraspore-da, jer su njihovi

mejotski produkti (nebalansirani kariotipovi) često letalni.

5.1 Intrahromosomske strukturne aberacije

Delecije predstavljaju gubitak hromosomskog segmenta. Izgubiti se može terminalni ili središnji
dio kraka hromosoma. Uzrokuju parcijalnu monosomiju deletiranih lokusa. U slučaju terminalne
delecije oba kraka spajaju se slomljeni krajevi i oblikuje se prstenasti ili ''ring'' hromosom, koji
ima centromeru. Različite terminalne delecije opisane su u čovjeka i predstavljaju klinički
prepoznatljive sindrome.

16
Inverzije su vrsta balansiranih strukturnih aberacija, uzrokovanih dvostrukim lomom. Fragment
između točaka loma okrene se za 180° i ponovno ugradi u hromosom. Inverziju obično ne prate
fenotipske promjene, ali ukoliko se radi o mutacijama de novo, može doći do promjene fenotipa.
Nositelj inverzija najčešće se otkriva kariotipizacijom zbog poremećaja reprodukcije: spontanih
pobačaja ili rođenja abnormalnog djeteta. Ako invertirani dio hromosoma obuhvaća centromeru,
inverzija je pericentrična, a ako zahvata dio samo jednog kraka hromosoma, inverzija je
paracentrična. Pericentrična inverzija mijenja oblik hromosoma, dok u paracentričnoj inverziji
oblik hromosoma ostaje nepromijenjen. Inverzija ometa normalnu konjugaciju homolognih
hromosoma tijekom gametogeneze te uzrokuje stvaranje inverzijske petlje.

Izokromosom je tip strukturne aberacije koja nastaje poprečnom diobom centromere. Time
nastaje metacentrični hromosom s genetičkim materijalom dva p kraka ili češće dva q kraka.

Posljedica izohromosoma su parcijalna monosomija i parcijalna trisomija jednog hromosomskog

kraka. Izohromosom je često opisan na hromosomu X, a osoba s izohromosomom predstavlja
prepoznatljiv Turnerov sindrom.

5.2 Interhromosomske strukturne aberacije

Najčešći tip interhromosomskih aberacija su translokacije koje nastaju kao posljedica prebačaja
genetičkog materijala jednog homolognog hromosoma na drugi ili izmjene hromosomskih
fragmenata između dva i više heterologa. Razlikuju se recipročne i Robertsonove translokacije.
Robertsonova translokacija ili centrična fuzija događa se samo između akrocentričnih
hromosoma. Nakon lomova koji nastaju u centromeri ili blizu centromere dolazi do spajanja q
krakova akrocentričnih hromosoma, dok se p kraci gube. Gubitak p krakova kompenzira se
genima s drugih p krakova akrocentričnih hromosoma te je stoga ova vrsta translokacija
balansirana aberacija i uglavnom nema fenotipskih posljedica za nositelja. Ukoliko ova aberacija
nastane kao svježa, u 3% slučajeva može se javiti neka veća promjena. Recipročne translokacije
predstavljaju prebačaj odlomljenih hromosomskih fragmenata između dva ili više hromosoma.
Ova vrsta translokacije može biti intersticijska ili terminalna.

17
Osobe koje su nositelji Robertsonove ili recipročne translokacija mogu pored nebalansiranih
gameta stvarati i balansirane gamete te tako imati i zdravu djecu. Stoga se tim osobama
preporuča prenatalna dijagnostika (npr. amniocenteza). Nažalost, nositelji translokacija otkrivaju
se tek nakon više spontanih pobačaja ili rođenja malformiranog djeteta.

Turnerov sindrom je također klinički prepoznat znatno ranije od otkrića njegova genetskog
uzroka (Turner, 1932.god.), a predstavlja rijetki primjer mutacije spojive s gotovo normalnim
trajanjem života. Učestalost iznosi 1: 2500 ženske novorođenčadi, a pretpostavlja se da se tek
1 :40 djece s Turnerovim sindromom rađa, dok preostali bivaju spontano pobačeni u prvim
mjesecima trudnoće. Parcijalna monosomija i parcijalna trisomija jednog hromosomskog kraka u
kombinaciji čine strukturnu mutaciju, tzv. izohromosoma.

Prepoznatljivi simptomi su malena težina i dužina pri porođaju, a na licu postoji mikrognatija,
epikantus, ptoza jednog ili oba gornja očna kapka, uz loše formirane i nisko postavljene uške.
Vrat je kratak uz kožne nabore, koji se protežu od uha do ramena.

Kosa završava na vratu nisko sravnom linijom, koža je često bogata pigmentiranim nevusima i
zglobovi su hiperelastični. Mogu postojati anomalije srca (20%) i anomalije bubrega (40-60%).
Odrasle osobe dosegnu visinu od približno 150 cm, uz primarnu amenoreju, sterilnost i izostanak
sekundarnih spolnih oznaka. Umjesto ovarija postoje samo fibrozni tračci, a stanica zametnog
epitela nema. Psihički je razvoj normalan u većine, a u manje od 20% djece javlja se mentalna
zaostalost. Životna prognoza djeteta s Turnerovim sindromom ovisi o postojanju i težini
anomalija srca i bubrega, a rast u visinu i fertilitet ne mogu se popraviti. Nasuprot tome,
supstitucijskom cikličkom terapijom estrogenima i progesteronom u doba inače očekivanog
puberteta, može se izazvati pojava sekundarnih spolnih oznaka, te izbjeći pojava psihičkih
smetnji i rana osteoporoza.

18
ZAKLJUČAK

U zaključku, strukturne hromosomske aberacije su promjene u strukturi hromozoma koje mogu

imati širok spektar efekata na zdravlje pojedinca. Ove aberacije mogu biti naslijeđene ili se
javljaju spontano i mogu biti uzrokovane raznim faktorima uključujući izloženost određenim
hemikalijama ili zračenju, određenim zdravstvenim stanjima ili određenim lijekovima.

Detekcija i dijagnoza strukturnih hromozomskih aberacija može se postići različitim metodama.

U toku je i istraživanje novih tehnologija i tehnika za poboljšanje tačnosti i preciznosti otkrivanja
hromozomskih aberacija.

Liječenje i upravljanje strukturnim hromozomskim aberacijama često je fokusirano na

upravljanje simptomima i efektima aberacije. U nekim slučajevima to može uključivati operaciju,
terapiju zračenjem ili kemoterapiju. Međutim, u mnogim slučajevima, najbolji način djelovanja
je pažljivo praćenje zdravlja pojedinca i pružanje odgovarajuće podrške.

Sve u svemu, strukturne hromosomske aberacije su važno područje istraživanja s mnogo

napretka, jer će razumijevanje ovog polja pomoći u razvoju boljih dijagnostičkih i terapijskih
strategija za genetske bolesti.

19
LITERATURA

[1] Cooper GM, Hausman RE (2004): Stanica- molekularni pristup; Medicinska naklada, Zagreb:
[2] Watson, J. (2014). Molecular Biology of the Gene. Pearson.
[3] V. Diklić, M. Kosanović, J. Nikoliš, S. Dukić: Biologija sa humanom genetikom (Beograd, 1997)
[4] https://www.osmosis.org/answers/chromosomal-aberrations
[5] https://www.sscollegejehanabad.org/study-material/610653957Chromosomal%20Aberration
%20-%20Structual%20(1).pdf

20