10.
Sınıf
3 ŞİİR - 4
Divan Edebiyatında Beyitlerle Kurulan Nazım Biçimleri
Gazel
Divan edebiyatının en çok kullanılan nazım şekillerinden biri gazeldir.
Divan şiirinde aşk, kadın, şarap konularında yazılan lirik şiirlere gazel
denir.
Gazellerin nazım birimi beyit, birim sayısı 5-15 arasındadır.
Kafiye örgüsü “aa, ba, ca, da...” şeklindedir.
Gazelin ilk beytine “matla” son beytine “makta”, en güzel beytine
“beytül gazel” denir.
Gazelin son beytinde şairin mahlası geçer.
Aralarında konu birliği bulunan gazellere “yek ahenk”, her beyti
aynı güzellikte olan gazellere “yek avaz” gazel denir.
Mahlas, genellikle makta beyitte (son beyit) yer alır.
Bazı gazellerde iç kafiyeye yer verilir.
Dize ortaları kafiyeli olan, ortadan ikiye bölünüp dörtlük
o
yapılabilecek şekilde yazılan gazellere musammat gazel denir.
Gazeller çok zaman başka şairler tarafından birkaç dize ilavesiyle
bent şekline dönüştürülebilir.
Aşk konulu mesnevilerin aralarına da gazeller serpiştirilebilir.
.c
Gazelde aruzun hemen her kalıbı kullanılmıştır.
Divan şiirinde gazele büyük önem verilmiştir. Gazeller işledikleri konulara ve bu konulara
bağlı üsluplara göre çeşitli adlarla anılır.
Aşkla ilgili her türlü acı, sıkıntı, mutluluk, sevgi, yakarış vs. içli duyguların anlatıldığı
gazeller, âşıkane gazel adını alır (Fuzûli’nin gazelleri gibi).
ur
Eğlence ile ilgili çeşitli düşünceler, dünyaya ve hayata aldırış etmeme, yaşamaktan zevk
alma vs. konulu gazellere rindâne gazel denir (Bâki’nin gazelleri gibi).
Kadını ve aşkı şûhâne anlatan gazellere şûhâne gazel denir (Nedim’in gazelleri gibi).
Hayat dersi veren, öğretici ve veciz söyleyişli gazellere de hakimâne gazel denir (Nabi’nin
gazelleri gibi).
ud
Bâki; divan edebiyatının önemli şairlerindendir. Genellikle din dışı konularda şiirler
yazmıştır. Bâki, Kanuni Dönemi’nde yaşamış; şiirleriyle meşhur olmuş, devlet erkanından
iltifat görmüştür.
Kaside
Kaside, divan şiirinde din ve devlet büyüklerini övmek için yazılan şiirdir.
tb
Kasidenin beyit sayısı 33-99 arasındadır.
Aruz ölçüsüyle yazılır.
Kafiye şeması gazel gibidir: aa- ba- ca- da-ea...
Kasidenin ilk beytine “matla”, son beytine “makta”, en güzel
beytine “beytü’l-kasîd”, şairin mahlasının geçtiği beyte “taç beyit”
adı verilir.
no
Kasidenin Bölümleri
1. Nesib ya da Teşbib: Kasidenin giriş bölümüdür. 15-20 beyit kadar
olan bu bölümde, konuyla ilgisi olmayan durumların (bahar, kış,
ramazan vb.) tasvirleri yapılır.
2. Girizgâh: Kasidenin, nesib bölümünden asıl bölüm olan methiye
bölümüne geçerken söylenen beyit ya da beyitlerden oluşan bölümdür.
Bu bölüm iki bölümü birleştiren basamak görevindedir.
3. Methiye: Kasidenin sunulduğu kişinin övüldüğü bölümdür.
Kasidenin asıl bölümüdür. Beyit sayısı sunulan kişiye ve şaire göre
değişir.
4. Tegazzül: Gazel söyleme anlamına gelir. Kasidede, kaside ile aynı ölçü
ve kafiyede bir gazel söylenmesidir. Bu bölümün her kasidede
bulunması zorunlu değildir.
5. Fahriye: Kasidede şairin kendisini ve sanatını övdüğü bölümdür.
6. Dua: Kasidenin son bölümüdür. Bu bölümde övülen kişi ile ilgili iyi
dileklerde bulunulur, dua edilir. Edebiyatımızı en çok etkileyen
konulardan biri Hz. Muhammed ve hayatıdır.
Türk Dili Ve Edebiyatı /@notbudur
- TYT - Güncel ve kaliteli ders notları
8
Peygamber etrafında oluşan türlerden biri de naatlerdir. Naat, Hz.
Muhammed’i öven, ona olan sevgiyi dile getiren şiirlerdir. Divan şiirinde
dinî türler içerisinde yer alır. Naatler, divanlarda tevhit ve münacattan
sonra yer alır. Çoğunlukla kaside nazım şekliyle yazılır.
16. yüzyılın büyük şairi Fuzûli aşktaki derinliğini, inceliğini ve coşkunluğunu, dine ve
peygambere olan bağlılığından hareketle naatine çok güzel bir şekilde yansıtmıştır. Bu
şiirlerinde peygamber sevgisini en lirik şekilde dile getirmiştir. Hz. Peygamber,
edebiyatımızda birey olarak en çok işlenen kişidir.
Birçok edebî tür ve eserde bu durum görülmektedir. Fuzûli, naatlerini oluştururken
m
özellikle kasidelerinde daha sanatlı bir üslup kullanmıştır. Gazelleri daha sade ve daha
anlaşılır bir dille işlenmiştir.
Konu Bakımından Kasideler
Tevhit: Allah’ın birliğini anlatan kasidelere denir.
Münacat: Allah’a yalvarıp yakarmak için yazılanlara denir.
Naat: Hz. Peygamber veya dört halifeyi övmek için yazılanlara denir.
Methiye: Devlet büyüklerini övmek için yazılanlara denir.
Mersiye: Ölen bir kişinin ardından duyulan üzüntüyü dile getirmek için
yazılanlara denir.
Cülusiye: Padişahların tahta çıkışları sebebiyle yazılanlara denir.
Hicviye: Bir kişiyi eleştirmek için yazılanlara denir.
İydiyye: Bayramda sunulan kasidelere denir.
Fuzûli’nin naatlerinde, peygamberin aşkı ve sevgisi, isim ve sıfatları, hayatı işlenmiştir.
Duygulu ve coşkulu bir şair olan Fuzûli, peygambere samimi olarak bağlı biridir. Ona olan
sevgisini divanındaki naatlerinde çok lirik bir şekilde dile getirmiştir. Ona kavuşma hasreti
çeken, onun ayrılığına sabrederken ona kavuşma ümidiyle yaşayan bir şairdir.
Şarkı
Şarkı, bestelenmek için yazılan dörtlüklerden oluşan nazım şeklidir
Bent sayısı 3-5 arasında değişir.
Bestelenmek için yazıldığından bent sayısı fazla değildir.
Şarkılarda genellikle “aşk, sevgili, eğlence” gibi din dışı konular
işlenir.
Şarkıda tekrarlanan mısraya da nakarat denir.
Kafiye düzeni “aaaA, bbbA...” şeklindedir.
Bu türün şüphesiz en büyük şairi Lale Devri şairi Nedim’dir. Şeyh Galip, Enderunlu Fazıl,
Leyla Hanım, Şeref Hanım bu türün gelişmesine katkıda bulunmuşlardır.
Divan edebiyatında “Mahallîleşme” yerli unsurların, gelenek ve göreneklerin edebiyata
girmesi olarak 18. yüzyılda daha da hızlanır. Şiirlerinde yerli unsurları daha çok kullanan
Nedim, bu anlayışın en güçlü temsilcisidir. Koşma ve türkülerin etkisiyle ortaya çıkan şarkı,
Nedim ile yaygınlaşır.
Divan edebiyatında öteden beri yazılmış olan murabbanın bestelenmiş şekli olan şarkı,
divan şiirine Türkler tarafından kazandırılmış, bestelenerek söylenmek ve okunmak için
yazılmıştır.
Etkinlik
Ben yürürem yana yana Geh eserem yeller gibi
Işk boyadı beni kana Geh tozarım yollar gibi Yunus Emre
Ne âkilem ne divane Geh akaram seller gibi
Gel gör beni ışk n’eyledi Gel gör beni aşk n’eyledi
Bu şiiri aşağıdaki özelliklere göre değerlendirip yazınız.
a. Nazım Birimi
b. Nazım Türü
c. Kafiyesi
ç. Kafiye Şeması
d. Redif
e. Tema