PHAN HAI . THO DO TRE EM VIET Chuong I KHAI QUAT CHUNG I. TRE EM VOI THO CA Tré em rat gan gai vdi tho ca. Khong phai ngau nhién ta goi tré em 1a “tuéi tho”, “tudi nu”, “tudi hoa”... béi ban than su trong tréo, tinh nguyén day chat thd cha céc em da 1a nhiing bai tho. C6 thé néi, tinh chat tré tho 14 bat dau cua tinh tha, né dé nhap lam m6t véi tinh tho. Ngay trong nhiing 1di 1é thudng cua céc em da mang nhiéu tinh chat tho. Diéu dé giai thich tai sao cé nhiéu em bé chua biét chit da biét lam tho, vi du Hoang Da Thi, Ng6 Thi Bich Hién... Day 1A nhiing bai tho Ngé Thi Bich Hién lam khi 5 tuéi, khi em con chua biét doc, chua biét viét: CAU THE HUC "C4u Thé Huc dé, dd, dd, dd, Cay bén cau xanh, xanh, xanh, xanh, Nuéc duéi cdu trang, trang, trang, trang, Nhin xuéng dui sd, so, sd, sd, Di trén cau thich, thich, thich, thich!" 129MUA "Mua mua mua Roi rdi roi Lép bép bép Trén mai nha Thanh chum hoa Dudi hé nuée Ust wét ust Trén canh cay Lay lay lay Canh ctia s6 Sach dudng pho Mat déi chan Trdi tanh dan Yéu mua lam!" Cac em sang tac khong theo mot dé tai dn dinh truéc (nhu ngudi lén) ma thudng viét theo ngau hing, theo nhiing cai ma cac em nhin thay, nghe thay va thich tha. Cac em cé nhiing cam nhan, suy nghi theo 1éi riéng cua minh, ngoai tinh chat tré tha, tho ngay, d timg mat, timg khia canh cy thé, nhiéu khi cing rat sau sac va day chat tri tué, vi du cau tho sau day cia Nguyén Héng Kién: "Thuong 6ng chau viéng mo ba Ba di dé lai tudi gia riéng dng". V6i nhu cau tu thé hién, tu béc 16, tho cia cdc em trudc hét 1a ndi vé ban than cdc em va cuéc séng cia chinh cac em. Thé gidi tré thd v6 clung phong phi va né ciing di vao tho cia cc em mot cach hét stic tu nhién. Qua cai nhin hén nhién, trong sang cla cdc em, cuéc séng xung quanh luén luén hap d4n, dep dé va tuoi mdi, duéng nhu tat ca déu dude “cdi ldo hoan déng”, sinh déng va day stic séng. 130Nhiing nam gan day, Héi Nha van Viét Nam thudng phéi hgp véi cac dia phuong, cdc bdo, tap chi va cae cd quan chiic nang dé t6 chitc cac cuéc thi sang tac trong lita tuéi thiéu nhi nham dong vién, khuyén khich phong trao sang tac cua cac em. Cac em lam tho nhiéu hon viét van xuéi. Nhiing tac pham cia cac em da dude dang tai trén cc bao ti trung udng dén dia phuong, déi khi cé nhiing tap mong. Tuy vay, khéng cé nhitng hién tugng tho déc dao nhu thdi ki chéng Mi. Mat khac, sang tac cua cdc em giai doan sau hién nay van chua dude suu tam, tap hgp mét cach cong phu, day du. Diéu nay sé raét khé khan d6i véi ngudi hoc, vi thé, sau day chting tdi chi xin gidi thiéu mang tho cla cdc em sang tac trong thdi ki chong Mi. Il- THO CUA CAC EM NHUNG NAM CHONG MI 1. Sw tw nhan thie cuéc séng cua tuéi tho D6 1a nhiing nam 60 cia thé ki XX, lan dau tién trong lich st van hoc Viét Nam xuat hién hang loat cac em bé lam tho va lap tiie dude céng nhan 1a cé tho hay. Mé dau 1a “than déng” Tran Dang Khoa, tiép theo 1A hang loat nhiing tén tuéi khéc nhu Hoang Hiéu Nhan, Nguyén Héng Kién, Cém Tho, Chu Héng Quy, Tran Thi Thuy Giang..., sau nay cé thém Ngo Thi Bich Hién, Khanh Chi... Tuy cac em khéng dude truc tiép cam sting ra chién truéng, nhung khong khi chung cua thoi dai da it nhiéu anh huéng téi nhitng suy nghi va nhan thie cia cdc em, bdi hang ngay cAc em dude chting kién nhiing canh ném bom tan sat ca dé quéc Mi, nhiing tran dia phéng khéng cua cdc chi dan quan va nhiing doan quan néi dudi nhau ngay dém ra tién tuyén... V6 tinh tré thanh nhiing nhan ching cua lich stt, cac em df ghi lai bang tho mét cach that v6 tu nhiting gi ma cdc em quan sat dude, d6 14 su bao tan cha quan cudép nuéc. Tran Dang Khoa da ké cho ban bé thiéu nhi trén khap thé gidi cing biét: 131"Thang Mi no dén nuéc téi Bup bé no giét, bao ngudi né tra No ban ca cu mi loa Né thiéu ca bé chua va dude cém". (Guti ban Chi Lé) Téi dc cha ké tha hang ngay dude phoi bay trude mat cdc em, cha dap lén nhiing tam hén trong trang, thd ngay cua ching. Tran Dang Khoa cé bai tho khéc con ché Vang rat xtc d6ng: "... Nghe bom thang Mi né May bé chay di dau? Tao ché may da lau Com phan may dé ctta Sao khong vé ha ché? Tao nhé may lam d6 Vang di 1a Vang o (Sao khong vé Vang oi !) Bai tho toat lén néi dau cha mét c4u bé bi mat con chd Vang, ndi dau ay thdm vao méi ngudi lén ching ta bdi con ché ay da bi ké tha cudp di. Tiéng khéc nhu mt 1di té cdo, mot tiéng chuéng canh tinh nhan loai hay canh giac cao d6 véi quan x4m luge, bao vé su séng va su binh yén trén trai dat. Bon cuép nuéc hung hang va ngao nguoe nhu thé nhung chting cing that hén nhat. Cdm Tho da hinh dung ra su that tran tham hai cua ching 6 Mién Nam qua ldi ké cua chu giai phong quan va em da kh6ng gidu néi su khinh bi: Mi thua cing khéc nhu nhiéu tré em Chap tay lay ma xin com Em ma cé déi cha thém thé dau. (Chu gidi phéng quan) Su hén nhat cia ké that tran tham sng sd chét qua cai nhin cia Tran Dang Khoa cang dang khinh bi, nuc cudi: 132Thang giac chét réi Tay con gid lén trdi Rang cia rung hét Cai nguc nat bét... (A ! Em biét thang Mi réi !) Co lé trong nhan thite ngay tho cia cdc em khong thé hinh dung ra duge lai cé mét loai ngudi da man nhu dé quéc Mi, cho nén khi duge tan mat ching kién thang giac 14i Mi chét roi trén canh déng lang, Tran Dang Khoa da vé cing ngac nhién: O, né ciing gidng ngudi Ma sao 6 trén tréi N6 4c thé! (A ! Em biét thang Mi réi !) Cuéc khang chién chéng Mi kéo dai suét hai mudi nam, khéng chi 14 kéo dai su dau thuong mat mat, ma con kéo dai cai nghéo, cai khé. Cung véi ngudi 1én, cdc em ciing phai ganh chiu mét phan gian nan vat va, nhung cing chinh ti do, cudc séng da ch4p cAnh cho nhiing suy nghi cla cdc em, tao cho céc em mot su gid dan truéc tudi. Cac em hiéu trach nhiém cia minh, biét rang minh phai lam gi dé gop stic vao su nghiép chong Mi cttu nuéc. Tran Dang Khoa khi 9 tudi da biét Dain em 6 nha: "... ding cé chdi xa May bay Mi ban khong ra kip ham". Nguyén Ba Tro, 14 tudi, gap chu lai xe trén dudng ra hoa tuyén da lo lang vi 14 nguy trang khé héo nén em da gitp chu dé dua hang tdi tién tuyén an toan. Day 1A nhiing viéc lam tuy nho nhung mang ¥ nghia rat lén: "Déi ban tay nho nhd Chat canh 14 nguy trang Chau che cho xe hang An toan ra tién tuyén. (Gap chi hém nay) 133Hay Hoang Hiéu Nhan mii 8 tuéi da biét viét thu cho bé 6 chién trudng va htia hen: "Cha oi ! Cha cit yén tam Con cing biét thé nao 14 danh Mi" Qua 1a nhiing suy nghi Ay, nhiing cau tho ay vdi lita tudi cdc em 1a gia dan, khén ngoan, nhung dé 1a hién thuc. Cudc séng, hoan canh va diéu kién da tao ra va ddi hdi cac em su gia dan &y. Chinh cac em ciing biét: "Anh ché bao em 1a kh6n truéc tuéi Cai gi can nhé truéc thi nhé trudéc Cai gi khong can thi tam nhé sau" (Bon tré x6m em - Hoang Hiéu Nhan) Cé thé néi dé la sv tv nhén thite cia tudi the truée hién thu cuéc séng. Thai dai da dé lai d&u 4n dam nét trong mdi suy nghi cua cac em gitip céc em nhin ro su dA man cua ké tht va tu thé binh tinh, tu tin, trong sang cua con ngudi Viét Nam, dat nude Viét Nam. Hoang Hiéu Nhan da néi Jén niém tu hao cia thé hé tré tho dat Viét: "O dau bing dat nude em Da giau dep lai vang tén anh hing". (Qua dia céu) 2. Nhitng tinh cam trong sang Tho cia cdc em bao gid cing 1a su thé hién cua nhiing cam xue chan thanh, hon nhién, trong tréo, bdi su yéu ghét trong cac em rat ré rang va thang than. Cac em thudng boc 16 tinh cam yéu thuong vdi van vat, vdi nhiing con ngudi ma cdc em yéu quy, vi du: 6ng ba, bd me, thay cé, bé ban... Riéng trong tho théi ki chéng Mi, cdc em da thé hién tinh cam hét ste sau nang véi Bac H6 kinh yéu va anh bé déi. 1342.1. Tinh cam véi Bac H6 kinh yéu Trong thd cia cac em théi ki chong Mi, nhiing bai tho viét vé Bac Hé6 chiém ti lé kha cao. Diéu nay cing dé hiéu, bdi 1é sinh théi cing nhu lic ra di, Bac da dé lai muén van tinh thudng yéu cho cac chau, nhu chinh Bac da ting néi: "Ai yéu cc nhi déng Bang Bac H6 Chi Minh." Cac em hau hét déu chua dude gap Bac, nhung lai cd mot khai niém vé Bac rat rd rang. Bac nhu mét ngudi 6ng, ngudi cha gian di, nhan hau va vé cung gan giti. Day la hinh anh Bac trong mdi gia dinh: "Nha em treo anh Bac Hé Bén trén 1a mét 14 cé dé tudi Ngay ngay Bac mim miéng cudi Bac nhin chung chau vui choi trong nha Ngoai sn c6é may con ga Ngoai vudn cé may qua na chin réi Em nghe nhu Bac dan Idi: “Chau oi ding cé choi bdi dau xa Tréng rau, quét bép, dudi ga Thay tau bay Mi nhé ra ham ngéi...” Bac lo bao viéc trrén ddi Ngay ngay Bac van mim cudi vdi em". (Anh Bac - Tran Dang Khoa) Véi niém yéu kinh Bac, Tran Dang Khoa lic nao cing huéng vé Ha Néi, tha do cua dat nudc, ndi cé Bac H6 kinh yéu dang 6. Chinh vi thé, khi nghe tin giac Mi ném bom Ha Ndi, Khoa cam thay c6 méi nguy co dang de doa Bac Hé va ti trong trai tim non nét tho ngay, Khoa da bat lén tiéng kéu thang thot: - Cac chu bé déi - Cac chu bé déi oi! 135Thang gidc Mi ném bom Ha Néi réi Ha Noi cé Bac Hé dang 6. (Ha N6i cé Bac Hé) Nam 1969, Tran Dang Khoa duge lén Ha Néi. Khi qua quang trudng Ba Dinh lich sti, v6 cing xtc déng, Khoa da béi héi tu héi: "Sang nam Bac tam mudi réi Bac di! Bac thay trong ngudi khoé khéng?" (Dat trai sing lam hom nay) Va cing chinh é ndi lich st trang nghiém nay, Tran Dang Khoa da hiéu ra mét diéu that 1a sau sac: "Bac lo nghi suét mot doi Dé cho chiing chau vui chdi titng ngay" (Dét troi sing lam hém nay) Trong sé cac em, Cam Tho 1a ngudi may man hon ca viem da dude gap Bac trong mot lan theo ma di du hdi nghi. Niém sung suéng bat ngd khién em: Nhay ca trong héi nghi ... Quén hét chi céng an Em muén hat Em muén reo (Em gap Bac Hé) Cam Tho ngay tho khéng kim nén néi nhiing tinh cam bét phat trong long, em “quén” ca nguyén tac trong hdi nghi va cing chinh vi vui suéng, vi yéu Bac qua nén Cam Tho da phat hién ra mét diéu that thu vi: Bac dting trén cao ma em thay rat gan Vi em 4 trong con ngudi cua Bac. (Em gdp Bac Hé) Khac véi Cam Tho, Nguyén Héng Kién khéng dude gap Bac truc tiép, Kién chi duge vé tham noi Bac 6 khi Bac da qua ddi. 136Cam xtc trong bai thd Chdu vé tham Bac cha em khong 6n Ao nhu khi Cam Tho gap Bac ma né di vao su tram lang cha suy tu, ngim nghi: "Day 161 soi ém Day cay vi stia Day mat hé trong Day phong Bac nghi Oi gid Bac con Chic la Bac bé Chac 18 Bac hén... " Khi Bac qua ddi, ca dan téc dau thuong nhé Bac. Riéng déi véi tré em, néi dau cang day, cang nang. D6 1a tinh cam cia “pup trén canh” déi véi géc, véi cdi. Cac em da thé hién nhiing tinh cam d6 trong nhiing léi tho nghen nudéc mat. Chi xét riéng Trén Dang Khoa, Cam Tho, Nguyén Héng Kién da cé téi bay bai the cing viét ngay sau khi Bac mat: Tran Dang Khoa: - Chau thé phan ddu suét dai (04/9/1969) - Em gap Bac Hé (9/1969) Cam Tho: - Nhé Bac (04/9/1969) - Khéc (9/1969) - Ngay truy diéu Bac (9/1969) Nguyén Hong Kién: - Bac c6 thdéu long tré tho (04/9/1969) - Bac van cui nhin em (9/1969) Riéng véi Tran Dang Khoa, khi Bac mat, em dang phai diéu tri trong vién mat trung uong. Ngay sau khi bénh vién lam 1é truy diéu Bac, Tran Dang Khoa da nam mo dude gap Bac Ho: "Bac cudi rung rung chém rau Mat Bac sao ma thuong thé Téc Bac thom ling gid bé Thom nang dudng xa Bac cho em nhiéu quaVa khen em dao nay béo khoé". (Em gap Bac Hé) Khoa da tao cho minh dude mot lan gap Bac that hgp Ii. Tam long cha Khoa doi vdi Bac da két hop duge véi tri tuéng tugng ngAy tho tuyét voi théng minh. Bai tho cé cai thuc, cé cai 40, tao nén mot khéng khi huyén thoai nhu cé tich. Bac hién lén trong gidc ngu cua em hién lanh, nhan hau nhu mot ong tién. Bac au yém, cham séc em, can than cai ting khuy 4o, gan gai nhu mét ngudi 6ng..., nhung khi Khoa tinh day, phai doi mat véi su that, em cang thay long quan dau: "Bac di! Bac di réi! Em béng 08 lén khéc Tinh day thay uét dim mi toc Nhin xem Bac cé dau day Chi thay day trdi dén sang, mua bay Ngu@i ngudi lang im di viéng Bac..." (Em gap Bac Hé) Tinh cam cua cdc em déi vdi Bac thuc su thiéng liéng va cé chiéu sau riéng cua no. Cam Tho san sang déi tat cA moi nhu cau, moi sé thich dé Bac Hé duge séng mai: ... Tat ca ching em déu khéc Nuéc mat chay khong kip lau Viia khéc viva bao nhau Gia ching minh dugec ngu mét gi&e Ngu khong can an banh di choi Dé Bac Hé séng mi di didi... (Khée) Nguyén Hong Kién ti ndi so tan, nhé me, trong dém trung thu ngdm trang day trdi, em tudng nhu Bac van dang con song: 138"Trang ram sang lam me Gi Nhin trang con tudng Bac cudi nhin con Con choi duéi anh trang trong Tudng nhu Bac am vao long Bac hén". (Bac cé thdu long tré tho) Nhin trang, nhé Bac, Nguyén Héng Kién béng nay ra mét suy nghi, mét lién tudng bat nga, tao bao: "Me di trang sang, trang tron Hay 1a doi Bac treo guong gitia trdi". So sénh cuéc déi Bac nhu vang trang treo cao vinh vién giita trdi xanh 14 mét lién tudng tao bao, rat dep va hop vdi cach nghi, cach hiéu cua cac em. Tam guong trong gitta bau tréi trong sé mai mai chiéu sang cho muén didi, chiéu sang cho muén nha, va dé cho méi ngudi ching ta déu cé thé tu ngdm minh trong tam guong do. Tran Dang Khoa da thay mat ban bé cing thé hé hia véi Bac: Chau thé phan dau suét ddi Nhu 1di Bac day nén nguéi Bac mong. (Chau thé phan dau suot dai) Nhin chung, tinh cam véi Bac Hé 1a ndi dung dac biét gop phan tao nén nét dic tha cua thd thiéu nhi nhing nam chéng Mi. Sau nay tré em ciing cé lam nhiéu tho nhung dé tai vé Bac khong phai chiém vi tri quan trong va nhiing bai tho viét vé Bac cing khéng cén cé cai cam xtc néng héi va cam dong nhu nhiing trang tho cua cdc em giai doan nay. 2.2. Tinh cdm voi anh b6 déi Cu Hé C6 thé n6i, mét phan yéu thuong su kin va rong lén cha cac em thiéu nhi thdi ki chong Mi 14 tinh cam danh cho anh bé ddi. Anh bé déi chinh 14 niém nguGng mé, 1a su tran trong, long biét on va tin yéu cua nhan dan ca nvéc, 1a than tugng dé cc 139thé hé tré thd noi theo va mo uéc. Cac em da thé hién nhiing tinh cam thiéng liéng nay trong nhiing van tho gian di, chan tinh. Anh bé déi trong con mat cia cac em truéc hét 1a nhitng ngudi kién cuing ding cém va luén luén chién thang ké thi. Nhiing chién céng lting lay cia cdc anh da dé lai cho cac em su kham phuc va ngudng m6: "Em dude nghe trong chuyén cua anh Chu bi thuong tu tay chat tay minh Tay con lai 6m bom lao vao dén gidc Cht tip bung xuéng day thép gai nhon hoat Cho déng déi bang qua nhu mét chiéc cau..." (iéu anh quén khéng ké - Tran Dang Khoa) Véi anh bé6 déi, cac em cé nhiing suy nghi rat cu thé: Cac anh chinh 14 nhiing ngudi dem lai su binh yén cho moi nha, moi ngudi: "Chu giét giac Dé cttu cdc em bé Dé citu cdc ba me Dé cttu cdc cu gia (Thit nay phdi tra dén doi con - Nguyén Hing Kién) C6 thé néi, su ding cam chién dau va luén luén chién thang, su hi sinh quén minh cho T6 quéc, cho lé song hoa binh cia anh bé di 14 bai hoc séng dong nhat, sau sac nhat giao duc cac em léng yéu T6 quéc va biét dn nhiing ngudi da dé mau dé gitt gin cuédc sng yén vui cho cac em. Day 1a su nh4n thie cua céc em qua mét hinh anh thuc té vé long ding cam, su hi sinh cua anh bé6 déi- nguéi thay giao thuong binh da dugc Tran Dang Khoa ghi lai trong bai tho Ban chan thay gido: "Dau nang hai bén nhu hai hang 16 ddo Chting em nhan ra ban chan thay giao Nhu nhan ra cai chua hoan hao Cilia ca cudc déi minh... " 140Cac em yéu quy anh b6 déi khong chi 6 su dang cam lam nén nhiing chién thang lay ling cua anh ma con bdi cdc anh la nhiing nguoi hét site gidn di, khiém ton, tim hén trong sang, dat dao tinh cam: "Chau nghe cht danh nhiing dau Nhiing tau chién chay, nhiing tau bay rdi Dén day chi thay chu cudi Chu di ganh nuéc, cht ngéi danh bi". (Gui theo cde chii b6 doi - Tran Dang Khoa) Cac anh lam céng tac dan van, gitp dan, yéu tré that tuyét véi béi ban chat cc anh 14 nhiing ngudi hién lanh, chat phac, tit dan ma ra. Anh ké chuyén chién dau cho céc em nghe, chuyén vé déng déi cha anh diing cam kién cudng, nhung: "Chi cé mét diéu anh quén khong ké Anh vita dude tuyén duong 1a mét anh hing (iéu anh quén khong ké - Tran Dang Khoa) Su khiém tén cia cdc anh 1a tam guong dang dé cdc em hoc tap. Ngay dém ndi bom dan, ngay dém gidp mat vdi cai chét, hon ai hét, cdc anh hiéu gia tri cua nhiing gidy phut hiém hoi duge gan giii vui vé bén nhiing ngudi than yéu, dude nang niu nhiing khoanh khae quy gid cua hoa binh, cho du chi 14 hoa binh qua nhiing gidy phut im lang cua chién tranh; Phao vudn theo ngon cd héng Trong tay mét chi vy trong nang chiéu Canh déng vui reo Gio déng réng rai Nong phao bong nhién ding lai Bao nhiéu cai ma lang nghe Xa xa tt! mot ngon tre 141Tiéng chim chich choé dang hot". (Tiéng chim chich choé - Tran Dang Khoa) Véi doan thd nay, nha tho Xuan Diéu viét: “Khoa da sd téi dude, dung téi dude cai tinh vi én lao cua su séng!”. Trong bai tho Tiéng dan bau va dém trang, Tran Dang Khoa ké vé céc chi van cong quan giai phong vé nha em choi, cae cha da gay lén khuec dan bau that tuyét vdi dé ca x6m lang cuing thudng thtic: "Chung em ling nghe, nin thd Luc ay rung rung bom no Bong cau nga xu6dng cay dan Lung lay Nhu ban tay Xoa di nhiing am thanh do ban Dé tiéng dan va chi co tiéng dan 6 tudn trao vé tan Mat trong nhu sui dau nguén... Hinh anh bong cau nga xudng cay dan that dep va dung hic. N6 vita cé hinh nét lai vita c6 tam hén, va chinh vé dep tam hén nay da xod di nhitng Gm thanh do ban ma dé quéc Mi cé tinh dem dén héng huy diét cudc séng cla ching ta. C6 thé néi, trong the cua cac em thdi ki chong Mi, hinh anh anh bé déi hién lén that tron ven. Cac anh 1a hién than cho cai dep hoan hao cua chi: nghia anh hing cach mang. Tran Dang Khoa da ndi lén su ngudng m6 va long biét dn sau sac cua tré tho Viét Nam déi véi cac anh: "Chu thanh thay giao chau réi Day cho chau hoc thanh ngudi Viét Nam". (Gii? cho ching chau khodng trai binh yén) Va Cam Tho cing néi lén ude mo ca ca thé hé minh: 142Muén xin chiéc mii tai béo Lam cé giai phong vuot déo Trudng Son. (Chu giai phong quan) 3. Gidi thiéu mét sé bai tho cia cAc em Em gap Bac Ho (Tran Dang Khoa), Chu gidi phong quan (Cam Tho)... EM GAP BAC HO C6 ai se sé ngéi xudng dau giudng Dua ban tay mat nhu kem stia Xoa lén tran em dang diu lia Vuét lén mat em dang bét md A! Bac Hé Bac Hé ta do! Bac mac tam 4o ka ki Bang bac sung rting Pac Bé Tran Bac cé ngéi sao Thao nao Bac di dém khong lac - Bac oi! Bac !... Bac cudi rung rung chém rau Mat Bac sao ma thuong thé! Toc Bac thom ling gid bé Thom nang dudng xa Bac cho em nhiéu qua Va khen dao nay em béo khoe. Hon ngay xua nhiéu Ctic Ao em bi duit tit chiéu. 143144 Dém phanh ra hd nguc Bac dap vao cho em Réi Bac ra rat ém... Bac di! Bac di réi ! Em béng 6a lén khéc Tinh day thay uét dim mai t6e Nhin xem Bac c6é dau day Chi thay ngoai trdi dén sang mua bay Neudi ngudi lang im di viéng Bac Bong dén rung rung nude mat... Dung réi ! Bénh vién em vita truy diéu Bac chiéu nay Nhung Bac yén nghi ban ngay Chi ban dém 1a Bac réi linh citu Bac chao cht: dting gac Réi di vong quanh khap trén thé gidi Dé cham séc tré con Nhat 1a ban nao phai nam trong bénh vién. Tran Dang Khoa 9/1969 CHU GIAI PHONG QUAN Chu 1a cha em Chu di tién tuyén ntta dém chu vé Ba 16 con céc to bé Mi tai béo bé vanh xoé trén vai Ca nha mting qua chit di Y nhu em da mo réi dém nao Chu vé ké chuyén vui saoMi thua cing khéc nhu nhiéu tré em Chap tay lay ma xin com Em ma cé d6i cha thém thé dau... Muén xin chiéc mii tai béo Lam cé giai phéng vudt déo Trudng Son (Cém Tho) Kién thie co ban can luu ¥ 1. Tré em va tho ca cé nhiéu diém gan gai véi nhau. Dé 1A su hén nhién trong tréo. Tré em rat thich tho va cing rat thich lam tho. Tré em viét tho nhiéu hon sang tac van xudi. Tho cia cac em thé hién nhiing cdm xtc chan thanh, tinh yéu thudng véi van vat va nhiing con ngudi ma caéc em yéu quy. Hién nay, phong trao sdng tac cla cAc em rat dude chu y. Nha trudng cing nhu céc cd quan chtic nang dac biét chi y déng vién khuyén khich kip théi nhiing m4m non van hoc. 2. Nhiing nam chong Mi, the cua cdc em dac biét phat trién véi nhiéu tén tuéi néi bat nhu: Tran Dang Khoa, Nguyén Héng Kién, Hoang Hiéu Nhan, Cam Tho, Chu Héng Quy... Trong dé, Tran Dang Khoa dude xem nhu 1a mét “than dong” thd. Cac em da cé su tu nhan thie sau sac trude cudc song, trude thdi dai. Cuéc séng, thdi dai da tao cho cac em ban linh viing vang véi nhiing suy nghi gia dan hon lita tudi cla cdc em. 3. Tho cua cdc em nhiing nam chéng Mi da thé hién nhiing tinh cam hét sttc chan thanh cam déng véi Bac Hé kinh yéu va anh bé ddi Cu Hé. Bac Hé trong con mat cia cdc em that hién tu gian di, gan gui va than thuong nhu mét ngudi éng, mot ngudi cha. Nhung cing chinh vi thé ma Bac that vi dai bdi vi Bac 14 mét lanh tu. Tinh cam cua cac em déi véi Bac cu thé 1a niém vui khi dude gap Bac, 1a néi lo khi ké tha ném bom vao ndi 145Bac 6, 14 su dau buén khi Bac qua ddi... Tinh cam Ay that khé gap lai duac trong tho cua cac em giai doan sau. Bén canh hinh anh Bac gian di ma vi dai, hinh anh anh b6 déi cing gay xtc dong khong kém trong long ban doc. Cac anh la niém tin, 1A su nguGng mé, 1a dich phan dau cua cac em. Cac anh vita la nhiing ngudi ding cam kién cudng lam nén nhiéu ki tich, viva 1A nhiing ngu@di cé tam hon I6n, khao khat hoa binh, giau long yéu thuong cac em nho. Cac anh chinh 1a nhiing ngudi da tao nén Dang ditng Viét Nam va dé cho dang dting ay duge “tac vao thé ki’. Cau hdi va bai tap 1. Su tu nhan thtic cuéc song cua tré em trong thdi ki chéng Mi duce thé hién nhu thé nao? 2. Hinh tugng Bac Hé trong tho cia cac em nhiing nam chéng x4m luge My. 8. Hinh tugng anh bé déi cu H6 trong tho cua thiéu nhi nhtng nam chéng x4m luge My. 4. Tai sao trong thdi ki chong Mi lai nd ré phong trao cac em lam tho? 5. Hay so sanh noi dung co ban duge thé hién trong tho cha thiéu nhi thdi ki khang chién chéng x4m luge Mi va tho cua céc em ngay nay. 146Chuong II THO TRAN DANG KHOA 1- GIGI THIEU TAC GIA Tran Dang Khoa sinh ngay 26 thang 4 nam 1958 tai thon Dién Tri, x4 Quéc Tuan, huyén Nam Sach, tinh Hai Duong, trong mt gia dinh néng dan. Bé me Tran Dang Khoa thuéc rat nhiéu truyén va thd ca cé. Anh trai - Tran Nhuan Minh va em gai - Tran Thi Thuy Giang - déu 14 nhiing ngudi say mé van hoe, yéu thd va thich lam tho. Riéng Tran Dang Khoa, sau, bay tudi di thude rat nhiéu ca dao va tho cd, hoc hét va long (lép mot bay gid) da ham doc sach. Khoa thich nghe truyén cé tich, thich nghe anh Minh doc tho, va thich bat chuéc anh 1Am tho. Trong gia dinh luén luén cé mét bau khéng khi thd ca, va dé cing chinh 1A cai néi van hoa dau tién cha mét tam hén the tré. Trén Dang Khoa co tho dang bao ti nam 8 tudi. Nha tha Xuan Diéu da viét bai gidi thiéu thd anh trén bao. Nhiéu ngudi ham m6 “than déng” da lan li vé tan thon Dién Tri dé tan mat “xem” anh lam thd. Tho anh dude dich in 6 nhiéu nuée trén thé gidi nhu: Phap, Dic, Bun-ga-ri, Hung-ga-ri, Na Uy, Bé Dao Nha, Ca-na-da, Tiép Khac, Thuy Dién, Mi, Lién X6 (ci) vv... Trong céng viéc lam tho, anh c6é cai may man 1a dude gap gd vdi nhiéu nha tho, nha van néi tiéng nhu Xuan Diéu, Té Hitu, Huy Can, Té Hoai, Ché Lan Vién... Nhiing nha tho, nha van nay da tan tinh diu dat dé anh sém vu¢t qua su 4u tri, phat trién tw duy nghé thuat va nhanh chong trudng thanh trong céng viéc lam tha, vi du: Bai thd anh Bac, lic dau Khoa viét: 147Nha em treo anh Bac Hé Bén trén 1a chiéc ban thé do tudi Don gian 1a vi 6 nha anh, cing nhu moi gia dinh khac trén mién Bac hic bay gid, déu cé mot t&ém anh Bac treo trinh trong gitta noi dat ban thd. Anh thay sao thi viét nhu thé. Cau tho sau duge ngudi bién tap sta thanh: “Bén trén 14 mot 14 cd dé tudi’, Khoa thay ¥ nghia qua, bdi hinh anh Bac luon gan vdi la co T6 Quéc, va dé cing chinh 1a biéu tudng thiéng liéng cha dat nude. Luc dé anh cang tham thia rang tho khéng phai 1 su sao chép thé thién ma phai dugc sang tao mét cach cong phu. Anh hay trao déi thd véi Xuan Diéu. Hau nhu cac bai viét cha anh déu dude Xuan Diéu doc trude va gop y kién. Anh chiu anh hudng sau sac cua ngudi thay nghiém khac nay, nhung cing vi thé ma anh da trudéng thanh viing vang hon. Anh da lao déng thuc su nhu mét nha thd, mét nghé si. Tho Khoa da vuct qua su ngay tho, hén nhién cua mét em bé lam thd. Méi mét bai tho, mot cau tho, tham chi mét ti cing déu thé hién su suy nghi, tran tré cua anh. Va ciing chinh tw nhiing bai tho ay, anh da khéo léo “tao nén su khao khat” 6 ngudi doc, bat ho “phai nhé, cam xtc va suy nghi”. Chinh vi thé, tho tudi thd cua anh da dat dude mot théng bao “phi thdi gian, phi khong gian” (Nhiing chit dang cua Phan Ngoc, xem Tho la gi, Tap chi Van hoc s6 1/1991). Danh gia tho tudi tho Tran Dang Khoa khong thé khong xét téi yéu t6 qué huong. Mot ving néng thon yén a, thanh binh, tuoi mat va trong tréo, nhung co thé néi, chinh cai “hén qué” d6 da tao nén “hén tho” cua Tran Dang Khoa “ti mau sAc dén linh hén”. Anh da viét rat nhiéu va rat hay vé ving néng thén gan gui va than thuong cua anh. Trong trudng ca Khiic hat ngudi anh hung, anh viét: "Mai tranh oi héi mai tranh Ngém bao mua nang ma thanh qué huong" 148Cau tho sau sac nhu mau thit cua ca mot ddi ngudi. Anh tam su: “Téi chi c6 thé viét dude vé cai gi toi d& thuc su thay bang mat, chi rung cam vé cai gi thuc su toi da trai trong tam tri minh. Co thé tim thay trong tho téi nhiing su viée hoan toan co thuc cua ban thn tdi, gia dinh tdi, lang qué to nhiing ndi tdi song... Ti da viét vé nhiing con ngudi quen thuéc cua lang qué tdi, trong nhiéu canh ddi khac nhau, tinh huéng vui buén khac nhau, cé ngudi anh hung ca nuéc biét dén, nhung hau hét déu la nhiing ngudi binh thudng, séng va lam viée binh thudng 6 déng ruéng. Lang qué téi véi su hi sinh khong tén tudi nhung ngam ra thi v6 cling I6n lao. Tdi thuc sy biét dn cai lang qué nhd bé cua minh da nudi duGng tdi nhu . (Tit ngon lua sinh ra - Bao Tién Phong sé ra ngay 16/4/1974) Bude qua giai doan tudéi thd, dén thdi ki Khoa hoe cap III (1972-1975), tho anh da bat dau lang vao nhiing ngam nghi, suy tu. Néu nhu trudc day. viét vé Hat gao lang ta, Khoa da cam nhan duge néi vat va, lam li cua ngudi nong dan, thi dén bay gid, khi da “lang nghe duge 4m diéu cia lia”, day dit vdi nhiing cau hoi “Dat di, nim rudt ti dat gitt 6 noi nao” va nhat 1a khi true tiép “sue ban chan tran trui xuéng bun”, anh cang thay rd “C6 cai gi rat qué hudng lam 6c tim téi run ray” va cam nhan dén coi nguén tat ca nhiing gi la mau thit cua nong thon: "Trong tinh yéu, me téi da tré thanh dat dai Va téi moc lén, nhu cai cay con non dai... " (Dat oi) Anh da nghe bang tiéng lua ri rao, di thd bang huong thom cua lia va da doc bang nhiing hat nang viét trén béng lia vang may dep. Trai tim anh: .. “ed tu nhién ca hat Nhting 1di tt ngon lua sinh ra” (Am diéu ctia lia) 149Nam 1975, dang hoc lép 10 (tudng duang lép 12 bay gid), trong dot tong déng vién khi cude khang chién chéng Mi vao giai doan cuéi cing, anh tinh nguyén vao bé ddi. Cau bé lam tha aA tré thanh anh chién si. Anh tam su: “Trong tho tdi, mot con dung da duge néi én ti cai goe sin nha ngay tho bé dén nhiing hon dao xa x6i nhat cua Td Quéc ma tdi dA cé mat. Toi viét vé moi ngudi Iinh ma toi yeu mén, va hi vong cé thé néi lén duge mét phan nao tu tudng, tinh cam cua ho mét cach chan thuc. Nhung khi ho lién tuéng vé qué hudng chang han, thi ngudi linh ay, da 6 bat cH noi nao déu tim vé médt néo dudng quen thudc va nho bé dé tré vé cai lang qué cua tdi, vdi ngdi nha . va trong moi hoan canh cia cudc doi, ti sAu tham tam tu anh van “vang vong tiéng mua roi, tiéng éch cua téi, ba me cua té: nhai uém udm noi ao chuédm déng ruéng qué nha...”. Noi dy c6 can nha 4m cung, c6 ngudi me gia luén thuong yéu, nh6é mong dia con trai cua minh, cing nhu anh Ifnh 6 chién trudng lic nao cling thuong nhé vé me. Va ho da nghi: "Ngay mai, ngay mai néu minh khéng tré vé Cau cé nhé 161 ré vao nha minh khéng cau Cuc tan xanh, to vang phoi ngang dau Me minh thudng ding 6 do nhin ra... (Ngay mai ra tran) Cuéc khang chién chéng Mi két thc, Tran Dang Khoa vé hoe 6 Trudng Si quan luc quan, réi hoe tiép 6 Trudng viét van Nguyén Du khoa II. Sau dé, anh duge ett di hoe tai Hoe vién van hoc thé gidi mang tén Gode-ki (Céng hoa Lién bang Nga). Sau khi vé nude, anh lam viée 6 tap chi Van nghé Quan déi (trang li luan phé binh), réi chuyén sang Dai Tiéng noi Viét Nam. Nam 1998, anh cho xuat ban tap Chan dung va déi thoai (Tap 1): “Véi 161 viét hom hinh, Tran Dang Khoa da co gang dung lén mét so chan dung cae nha van anh quen biét, hoae van 150s6ng bén anh. “Chan dung” do c6 thé 1a ca mét bai viét cong phu, song khéng it “chan dung” chi hién hién 6 vai ba cau déi thoai, mét d6i nét cham pha...” (Léi néi dau tap Chan dung va déi thoai, Nxb Thanh nién, 1998). Day la tap séch da gay nén nhiéu tranh cai trong gidi li luan phé binh va sang tac van hoc. Nhin chung, 6 linh vue nao anh cing c6 nhiing dong gop tich cule mét cach sac sao, tuy vay, trong cam nhan cua déng dao céng ching ban doc, Tran Dang Khoa truéec sau van 1a nha tho cua thiéu nhi, nhu anh ting ude nguyén: "Suét ddi em thich tho hay Gang céng hoc tap ngay ngay em cham". * Nhitng tac phaém chinh (giai doan tuéi the) + In d trong née: - Tw géc sn nha em (1968) - Tho Tran Dang Khoa, tap 1 (tuyén 1966-1969) (1970) - Géc san va khoang tréi (1973) - Khu hat nguéi anh hung (trudng ca - 1975) - Ké cho bé nghe (1979) - Tho Tran Dang Khoa, tap 2 (tuyén 1969-1975) (1983) + In 6 nude ngodi: - Tiéng hat con tiép tuc (Phap, 1971) - Géc san va khoang trdi cua téi (Cu ba, 1973) - Canh diéu no gié (CHDC Diic, 1973) - Con buém vang (Hung-ga-ri,1973) Tran Dang Khoa da dude nhan nhiéu giai thudng vé tho: Giai thudng tho bao Thiéu nién tién phong (ba lan: 1968, 1969, 1971); giai thuéng van hoc 27/7 cha Bé Lao déng - Thuong binh xA hdi (1975); giai A cudc thi tho bao Van nghé (1981 - 1982); giai thudng thd bao Ngudi giao vién nhan dan (1987)... Dac biét 1a anh da vinh du duge nhan Gidi thuéng Nha nwéc vé van hoc nghé thuat. 151Sau day chting téi xin gidi thiéu vai nét vé nhiing gia tri cha tho Tran Dang Khoa sang tac trong giai doan tudi tho. Il. NHUNG NOI DUNG CG BAN CUA THO TRAN DANG KHOA Thé gidi thién nhién, loai vat va con ngudi trong thd Tran Dang Khoa hién lén that séng dong. Dén véi tho anh, ta duge sOng véi mét bau khong khi rat riéng - khéng kh{ cia lang qué néng thon Viét Nam. Nha nghién cttu phé binh van hoc Neguyén Dang Manh goi anh 1a “nha tho muc déng”, 1a “mot cay but chuyén mén thuc su” viét vé néng thén, va khi li giai “cdi mam tho Khoa da lén lén tw miéng dat nao”, Nguyén Dang Manh da khang dinh: “Lang qué da tao nén tho Khoa tit mau sac dén linh hén”. Theo 6ng, khi ké dén nhiing nha tho cia néng thén Viét Nam, ngoai nhiing ngudi dan qué, tac gia cha hang tram cau ca dao bat hu, chi c6 thé nhac téi Nguyén Khuyén. Mot sé cay but viét vé néng thoén xuat hién trong phong trao Tho moi nhu Neguyén Binh, Doan Van Cu, Anh Tho... nhung thuc ra ho chua that su nhap than vi hién thuc d6. Sau Cach mang thang Tam, ngudi dan cay dude hoc tap van hoa tdi trinh dé cao, cc nha tho néng thén méi dan dan cé diéu kién xuat hién. Trén Dang Khoa 1a mét trong sé d6. Doc tho Khoa, c6 thé thay néng thén 1a nguon chat liéu hao phéng déi vdi nghé thuat. Chi can chiu khé quan sat bang tam long tha thiét, chan thanh thi tu khac canh vat nao, su vat nao cing san long dai lai mot van the it nhiéu cé Nong thén Viét Nam trong tho Tran Dang Khoa duce thé hién 6 hai phuong dién: thién nhién néng thén va con ngudi nong thén trong chién tranh. 1. Thién nhién néng thén Day 1a mang néi dung ndi bat nhat trong tho Tran Dang Khoa. Ca tudi thd cla anh gan b6 véi néng thén va déng rudng. 152Anh da dua vao thd nhiing hinh anh hét stic quen thuéc ca lang qué Viét Nam: Tw canh “Ngoai san 16i may chi ga liép nhiép, Di tim mdi cing me bat giun sau” dén “Vudn em cé mot ludng khoai, C6 hang chuéi mat véi hai ludng ca”; tY mot dong séng “chdép trang” canh cd dén mét canh déng “Mui bin dang ngau, Mui phan dang hoai, Véi chwa tan han, Con hang ranh cay” ... v6 cing quen thuéc nhung khi vao tho Khoa van gay nhiéu ngac nhién tht vi cho ngudi doc. Tran Dang Khoa da nhin, da cam, da nghi vé nhiing canh vat ay khong chi bang tam hon cua mot cau bé da dn lén cing nhiing tré chan trau, tha diéu, bat cA ma thuc su con bang mau thit cha ngudi néng dan. Truéc hét, thién nhién trong tho Tran Dang khoa la mét thién nhién trong tréo, tinh nguyén, ki diéu va day chat tho. Trong bai Trang sdng sdn nha em, Khoa viét: "Ong trang tron sang td Soi rd sn nha em" Anh trang ving vac chan hoa khap moi ndi. Trdi cang khuya, trang cang sang. Canh vat nhu chim di cho su thie day cua trang. Ca hang cAy, ca con chim, con sau déu lang di trude su huyén diéu cia thién nhién: "Hang cy cau lang ding Hang cay chuéi dting im Con chim quén khéng kéu Con s4u quén khéng kéu Chi c6 trang sang td Soi r6 san nha em..." Vang trang cua Khoa qua 1a cé stic hut that manh liét. Anh kh6éng miéu ta chi tiét nhung ngudi doc van nhu bi théi mién bdi 4nh trang dang gidi ra ménh mong khap dat trdi. 6 nhiing bai thd khac nhu Tréng trang, Trang di... tit dau dén, Tiéng dan bau va dém trang..., ving trang cing dude Khoa miéu ta véi vé 153dep hén nhién, trong tréo, rat dac trung cia nhiing dém trang néng thén, va cé lé cing chi 6 néng thén, dac biét 1a néng thén nhiing nam 60, nhiing dém trang mdi thuc su cé ¥ nghia, thuc su la nhiing dém hdi cia tré tho. Trong bai Trang di... tit dau dén, Khoa cé nhiing lién tudng that ki diéu: "Trang héng nhu qua chin Ling lo lén truéc nha... Trang tron nhu mat ca Khéng bao gid chép mi... Trang bay nhu qua bong Ban nao da lén trdi..." Su vat thi ai cing cé thé nhin thay nhung chi tam hén tho mdi c6é su phat hién tinh té va dem cam xtic ay dén cho ngudi doc. Va ciing chi cé tam hén tho mdi cé su so sanh doc dao, tha vi nhu vay. Tho Khoa ludn gdi cho ban doc cam nhan vé mét thién nhién néng thon thuan nhat, tinh nguyén va hét stic thd mong (Khong phai 1a nhiing ving néng thon da bi dé thi hoa). Bai the Chom thu la nét dep déc dao cha tho Khoa, déng thdi cing 1a nét dep ki diéu cua m6t ving n6ng thon. Sau cau dau théng bao vé thdi gian dang vao luc nua dém, tac gia bat dau cam nghe vé su déi thay cua thi tiét: "Lua thua vai hat mua ngoai hang cay Nghe trdi trd gié heo may" Nia dém, nam trong nha, phai tinh ldm méi c6 thé “nghe” (ma 1é ra phai nhin) va hinh dung ra trdi mua nhu thé. O day, c6é cd su cam nhan (bang kinh nghiém va su két hgp hai hoa, nhay bén cua cac giac quan) véi kiéu mua dac biét chi c6 6 déng bang Bac Bé. Vai giot mua lua thua ay chi 1a diém xuyét thém cho cai rét dau mua, cai rét heo may. Cau cudi cung: "Sang ra vai nuéc rung day hoa cau" 154Khong gian nhu uép huong thom. Thién nhién trong tréo, nén tho ta dén véi con ngudi, va con ngudi cing md léng hoa nhap véi thién nhién. Tac gia da thé hién rat tai tinh cai “hén qué” trong cAu tho gian di cua minh. Cau thd nhu mét 1di ké binh thuéng ma sau sac, tham dam tinh ngudi. Thién nhién trong tho Tran Dang Khoa khéng chi la su yén tinh tho méng ma con day site séng, luén luén van dng va phat trién. Trong bai 0 6 o... va Budi séng nha em, khung canh nhiing budi sang 6 nong thén dude Khoa miéu ta that 6n ao, nao nhiét. Dé 1a nhiing budi binh minh cia nha néng. Canh vat muén thud ma van thay mdi la, hap dan: Tiéng ga Giuc qua na M6 mat Tron xoe Giuc hang tre Dam mang Nhon hoat Giuc budng chuéi Thom ling Triing cudc Giuc hat dau Nay mam Giuc bing lia Uén cau Giuc con trau Ra déng Giuc dan sao Trén trdi Chay trén (060...) 155Khap bén bé lang x6m déu ram ran tiéng ga. Moi canh vat déu biing tinh xén xang bat dau vao céng viéc, vao mot ngay mdi. Mot tran mua rao cing dugc anh miéu ta hét site sinh déng. Thién nhién thi quay cuéng: “La khé - Gié cuén - Bui bay - Cuén cuon...”; manh vudn, géc san thi ha hé: “Cay diva - Sai tay - Boi - Ngon ming toi - Nhay mua...”. Con mua hién lén trong tho anh giéng hét mét cuéc ra quan khong 16 cua va tru. Diéu co ban 1a anh d& miéu ta con mua, miéu ta thién nhién véi tat ca su séi dong va stic song tiém tang an chia trong né. Qua cdi nhin cha anh, thién nhién da duge nhan cach hod nhu con ngudi. Cang v6i 16i nhin ay anh viét vé cay dia: “Dang tay don gid, gat dau goi trang” nhu mét ngudi ban nhan hau va thuy chung cua con ngudi. O bai thé Thd diéu, anh miéu ta vé dep riéng cua cénh déng chiéu. Buc tranh qué hién lén that yén binh khi canh déng vita xong mia gat hai, ngudi dan qué thu thai tha diéu choi. Cénh diéu than thuong vit lén bau trdi qué vita la biéu tugng cua tam hén ngudi dan qué, vila tugng trung cho stic séng manh liét cua dan téc Viét Nam. Nhung viét vé thién nhién khong chi la dé noi thién nhién. Duéi cai nhin ctia Khoa, hau nhu tat ca nhitng hinh anh cia thé gidi tu nhién déu la biéu trung cho con nguéi lao déng va cuée séng cua ho 6 néng thén. Bai thd 6 6 o... khéng chi la hinh anh dep dé séng déng cia thién nhién ma con 14 4m thanh nao ntic, rén rang ctia cuéc sng. Thén x6m vao mia mang khong khi tép nap, khan truong riéng biét cua ngay mia 6 néng thon: "San kho may tuét lia M6 miéng cudi Am 4m Théc mac 4o vang 6ng Thd hi hép trén san" C6 thé néi cudc séng néng thon da anh hudng vao tho Khoa rat nhiéu gidp anh nhin nhan, cam hiéu nhiing van dé that sau sac. Day la cach anh miéu ta canh Dam ma bac giun: 156"Ho hang nha kién kéo ra Kién con di truéc, kién gia theo sau Cam huong kién dat bac dau Khoc than kién canh khoac mau 4o tang Kién hia dét dude do lang Kién kim chéng gay, kién cang nang vai..." Bai tho béc 16 mét kha nang quan sat tinh té va 6c tuéng tugng phong pht nhung y nghia sau xa cua bai tho khéng chi la su miéu ta con giun cdi kién. Néu khéng cé nhiing dam ma thuc 6 ngoai ddi véi nhiing canh cé ban linh dinh, ngudi ngéi an, ké chay xudi chay ngugc, cé 1é cing khéng cé cai canh xay ra trong bai tho nhu thé nay: "Kién den udéng rugu la da Bao nhiéu kién gié bay ra chia phan..." Xa héi loai kién da dude Khoa miéu ta nhu x4 héi cia con ngudi vay. Thong qua biic tranh sinh d6ng cua thién nhién, anh da trinh bay dude mét van dé ban chat cua cuéc séng néng thén vdi nhting tap tuc xua con rét lai. N6i téi su vat va lam la cia ngudi néng dan, Khoa thudng ding hinh anh 4n du: con cd. Trong ca dao Viét Nam, con cd cing duge nhac tdi rat nhiéu. D6 1a hinh anh tugng trung cho ngudi néng dan can cu, chiu thudng chiu khé, lan 161 dém ngay vat va nhung trong trang, thanh cao. Ngudi nong dan da mugn ddi séng con cé dé biéu hién ddi séng cing vdi nhiing tam tu va khat vong cua minh. Nhung néu nhu con cé trong ca dao 1a con cé nho bé, dang thuong truée cudc déi thi trong tho Khoa, con cd kh6ng cén nhé nhoi, céi cuit nita. N6 c6 bay cé ban, khoé khoan, manh bao va tu do, dac biét, ti hinh anh con cé, tac gia da khai quat nén mét phan nao hién thuc cla cudc séng va con ngudi néng thén. Khoa da day hinh anh tugng trung con cé trong ca dao dén mét mite dé khai quat sau sac, day 4n tugng. Dé 1a hinh 157anh con cé xudt hién trong néi thuong cam xét xa cua chi Budi khi cai chét dang can ké: "Me gia di, Dém ngu c6 yén khong? Lan 16i con c6, con vac, con néng Dén hic chét, ké chan con dinh dat... " (Khic hat ngudi anh hing) Tom lai, thé gidi thién nhién néng thén qua su cam nhan cua tudi tho Tran Dang Khoa that phong phi, sinh dong va trong sang. Tac gia da thé hién mét nang luc quan sat hét sttc nhay bén, tinh té, dac biét la kha nang cam nh4n thién nhién bang moi gidc quan, bang su md rong cua tam hén va tri tudng tugng phong phi, déc déo. Day 1a tién dé dé anh cé thé di sau tham nhap vao ban chat xa héi cua hién thuc cuéc séng 6 néng thén. 2. Hinh anh nguwdi néng dan Viét vé con ngudi, tho Tran Dang Khoa chi yéu nhac téi ngudi néng dan 6 lang qué. Ngudi néng dan ay truédc hét 1a bé em, me em. Anh nhac tdi ho véi tat ca léng biét on, kinh trong va su cam thong sau sac. Mdi 9 tui, khi dugc me khen, Khoa da lién tuéng ngay tdi néi nhoc nhan cia me: "Ao me mua bac mau Dau me nang chay téc Me ngay dém khé nhoc Con chua ngoan, chua ngoan". (Khi me vang nha) Bai Hat gao lang ta nhu 1a mét bai ca vé ngudi néng dan. Bai tho dude viét véi nhiing cam xtc manh mé vé su cam théng, thudng x6t va long biét dn ngudi lao déng. Hinh tugng hat gao dude x4y dung xuyén suét bai tho. Hat gao 1a két tinh cua nhiing gia tri tinh than va gia tri vat chat trong may nghin nam 158lich sti dan téc. Hat gao duge két tinh ti ndi nhoc nhan, vat va va su lam la cua ngudi néng dan trong qua trinh vat lén véi thién nhién kh4c nghiét vA bom dan tan khéc cua ké tha: "Nhiing trua thang séu Nuéc nhu ai nau Chét ca ca cd Cua ngoi lén bd Me em xudng cfy..." Khoa khéng miéu ta nhiéu vé thién nhién, khéng n6i nhiéu vé cai nang, cai néng, chi vdi hai hinh anh di lap “cua ngoi lén bo” va “me em xuéng c4y”, nhung ngudi doc thay tham thia v6 cling néi cd cue cha ngudi néng dan. Tréd lai bai Mua. Nhu trén da néi, su tai tinh trong viéc quan sat va tudng tugng da giip Tran Dang Khoa thé hién thién nhién trong con mua that sinh déng va hap dan. Nhung bat ngd 1A doan két cla bai tha: "B6 em di cay vé Déi sim D6i chép D6i ca trdi mua". Khéng phai ngAu nhién Khoa viét: bé em “déi sam, déi chép, doi ca tréi mua”, 1a tét ca nhiing gi thudc vé stic manh siéu nhién dit déi va khiing khiép. Dong mau cia “than tru tréi” nhu da truyén vao co thé ngudi nong dan, va tu thé cha ho mdi sting sting va viing vang lam sao. Dén day, moi hinh anh cua bai tha chi cén quy tu lai mét diém dep nhat, sang nhat la bite chan dung ngudi néng dan day ding cam, ty tin va chién thang... Tae gid da cam hiéu rat sau sac niém vui cua ngudi néng dan la niém vui duge lao dong, dude cong hién va duge gat hai nhiing thanh qua lao déng ctia minh. Khé cé thé tim thay 6 dau cé niém vui tap thé binh di, trong tréo nhu niém vui trén déng rugng: 159"Noi nay may bac cay Pau nghiéng nghiéng chiéc n6én Tiéng trau va tiéng ngudi Vang ruéng dai l6m bim Noi kia 1a may chi Thi thom tat gau dai Nuédc reo theo long mang Bot tung trang hoa nhai; Noi ay may cé cdy Negtia tay phia mat trdi Ma bén hang dting thang Hén nhién trong tiéng cudi". (Canh dong lang Dién Tri) Va niém vui dude mia: "Chi chi nhiém ra rom Anh dan quan dap lia Thoc né bung nhu sao Nhuém vang ca trdi cao". (Vao mita) Niém vui cua ngudi néng dan cing gian di, trong sang nhu chinh cuéc s6éng cua ho, nhu thién nhién xung quanh ho. Su quan quyt gitia canh qué, ngudi qué duge héi tu kha day da trong bic tranh qué Khi mia thu sang Khoa viét nam 1973: "Mat tréi lan xudng bd ao Ngon khéi xanh 1én, lung liéng Vuin sau gié chang duéi nhau La vn bay vang sn giéng. X6rm ngoai, nha ai gia cém Lan sudng lam méng, rung rinh Ban nhé cuGi trau vé ngé 160Tu minh lam nén biic tranh. Rao thua, tiéng ai cudi goi TrOng ra nao thay dau nao Mét khoang trdi trong leo léo Thinh linh hién Jén ngéi sao Nhiing muén kéu to mot tiéng Thu sang réi day! Thu sang! Long béng nhd éng Nguyén Khuyén, Céng chau chay rong khap lang...” R6 rang, anh dé cap dén mét van dé khéng méi mé nhung ngudi doc thay toat 1én chiéu s4u cia tam hén va y thie. Dudng nhu hudng vi déng qué da trd thanh mét phan khong nhé trong con nguéi anh. Chinh tu anh cing cam thay: Dat trdi cach mét gang may Va téi cling véi luéng cay toa hung... (Déng chiéu) Di trong ngao ngat Niém vui gieo tréng Thit da ta cing Toa hoi ruéng dong... (Huong déng) Don gian nhu anh van tiing tu hao: “Me t6i la néng dan, con téi sinh ra d néng thén”, “Téi mi mai chi 14 anh néng dan lang Dién Tril”. 3. Am vang cia théi dai qua mét tam hén tho tré May chuc nam da tréi qua, mét thdi dai da tréi qua nhung .dau an cua né cén nong héi trén méi trang thd cha Tran Dang aKhoa. Anh khéng di vao miéu ta, liét ké lich su, ma dau 4n thdi dai déi vao thd anh da bién thanh nhiing hinh tuong - thanh so phan cua mét lép ngudi, mét thé hé trong chién tranh. Bai tho Danh tam cic 1a mot vi du. Néu chi c6 nhiing doan ké 1é nhu: Bé vao lo gach - Me ra déng cay - Anh di cong tac - Chi san may bay, thi bai tho ch4c sé khéng con “séng” dén hom nay. Van dé cét 16i 1a ngudi doc thay 6 d6 than phan cua mt em bé thoi chién tranh véi hinh anh bé Giang ngéi chdi tam cuc véi con méo khoang, r6i ninh né vi sd né bé di mat: - Quan nay may duge Quan nay tao chui! Méo ta phéng mii “Ngoao! Ngoao!” mét héi - Quan nay may chui Quan nay tao duge! Méo bong dong tai Mat xanh nhu nude - A théi may dude Bé Giang dé danh Méo thé ludi dé . Liém vao rang nanh... An sau tré choi con tré, ngudi ta thay hinh anh nhiing em bé t6i nghiép tha than choi mét minh vi ngudi lén ban hét ca, khéng ai con thdi gian quan tam téi ching. Nhung ciing chinh vi thé ma cdc em sém biét tu lap, cting cdi, tu tin trong hoan canh kh6 khan: "Chung téi dén 6p ngay ngay Mii rom téi déi, tii day thude men". (Gui ban Chi Lé) 162Va biét lo toan cho nhau: "Me cha ban viéc ngay dém Anh ngéi trong Idp lo em 6 nha" (Dan em) Bai tho Sao khong vé Vang di ? 1a bai thd khéc con ché Vang cua Khoa. Khi nghe bom Mi né, con Vang bé chay di dau khéng biét. Niém vui cha Khoa sau méi ngay tan hoe, dude cau Vang ra don bong bi danh cap: “H6ém nay tao béng thay Cai céng réng thé nay! Vi khéng thay béng may Nm ché tao truée ctta Khong nghe tiéng may sta Nhu nhiing budi trua nao... ...May khong bat tay tao Tay tao buén lam sao ! “Sao khéng vé ha ché ... Tao nhé may lam dé Vang oi 14 Vang oi !" Ro rang, tran bom ay da gay mét vét thuong lén trong tam hén Khoa. 6 day khéng cén 1a cu chuyén mat con ché Vang nia ma tw canh ngé nay, Khoa da gian tiép t6 cdo téi 4c cha giac Mi, giang lén tiéng chu6éng canh tinh nhan loai hay canh giac 4m muu tham déc va su tan sat dA man cua ké thu... Am vang cia thdi dai - Théi chién tranh chéng Mi - di vao tho Khoa con thé hién trong cdch anh miéu ta thién nhién. Diéu ki diéu 14 Khoa nhin cuéc chién tranh tan khéc di déi mét cach v6 cing binh than: "Ao trudng van nd hoa sen B6 tre van chti dé mén vuét rau". (Giti ban Chi Lé) 163"Em di hoc vé Thay u phao gitta déng qué Bao nhiéu khau phao déu ré ré néng Ph4o vugn theo ngon cd héng Trong tay mét ché vay trong nang chiéu..." (Tiéng chim chich choé) Trong sAc cd héng duéi nang chiéu ruc rd, u phdo béng nhién tré thanh mét bé phan hai hoa cla déng qué em va chién tranh nhu bi day lui béi: "Xa xa ti mét ngon tre Tiéng chim chich choé dang hot". (Tiéng chim chich choé) Cam hing nay cén dude tréd di tré lai trong nhiéu bai tha khac. Trong bai Tiéng dan bau va dém trang, véi hai hinh anh doi lap: Tiéng dan, dém trang va bom dan, Khoa da chting minh mét diéu 1A stic manh vat chat cua ké tht khéng thé nao huy diét dude déi séng tinh than cua dan téc Viét Nam: "... Laie dy ring ring bom né Bong cau nga xuéng cay dan Lung lay Nhu ban tay Xoa di nhiing 4m thanh do ban Dé tiéng dan va chi c6 tiéng dan, tuén trao vo tan Mat trong nhu suéi dau nguén...” Cang nhu vay, da nhiéu chuc nam tréi qua, canh diéu manh mai cia Tran Dang Khoa van ngao nghé vuon lén nhu mét su thach thitc ké tha: "Tiéng diéu vang nang Trdi xanh cao hon 164Day diéu em cam Bén bé hé bom... (Tha diéu) I. MOT VAI DAC SAC VE NGHE THUAT CUA THO TUOI THO TRAN DANG KHOA 1. Tam hén tré tho qua cach nhin, cach ta canh vat Trong cai nhin cia Khoa, tat ca thé gidi xung quanh déu nhu cé tam linh, déu 1a bau ban. Anh thu@ng st dung bién phap nhan cach hoa dé miéu ta canh vat. Va cing véi cai nhin “vat ‘nga déng nhat”, anh cé thé két ban véi mét cht ché vang (Sao khéng vé Vang oi 2) va chuyén tré than thiét vdi ngudi ban cua nha néng (Con traéu den long muot) hoac véi cay trau (Danh thite trdu). Bé Giang cé thé cing choi vdi con méo khoang (Danh tam cic)... Budi sang nha em v6i 6ng trdi, ba san, cau méo, mu ga, cai na, cu chudi, chi tre, bac néi dong v.v... lam nén mot thé gidi ddy h&p d4n vdi su nh6n nhip, dong vui day stic song cha mét buéi sang, mét ngay mdi bat dau. Trong Em ké chuyén nay, “Nhiing chi lia phat pho bim téc”, “Nhiing cau tre ba vai nhau thi tham ding hoc”... quay quan xung quanh nhiing cau bé théng minh tinh nghich tao thanh mot thé gidi tré tho that vui tuoi, song dong. Citing véi 16i nhan cach hoa nhu vay, anh viét vé cay dita, khi thi nhu ngudi ban hao phong: “Dang tay don gid, gat d4u goi trang”, khi thi nhu mét ngudi linh: "Dung canh trdi dat bao la Ma dita dung dinh nhu 1a ding choi" (Céy dita) Va miéu ta canh Budi sdng nha em véi nhiing nhan vat that song dong: "|. Cau méo da day tu lau Cai tay rtia mat, cai dau nghiéng nghiéng 165Mu ga cuc tac nhu dién Lam thang ga tréng huyén thuyén mot héi Cai na da tinh gide réi Dan chudi diing vé tay cudi vui sao..." Ca nggi nhiing vé dep cia thién nhién, giao cam vdi tao vat trong nhiing sac thai rung déng, tinh vi nhadt, Khoa nhu tim thay 4 thién nhién mét su hoa diéu vé tam hén. Bai tho Danh thie trau 1A mot vi du. Ldi tho nhu tiéng chuyén tré tht thi: "Da ngu réi ha trau Tao da di ngu dau Ma tréu may da ngu?" Diu dang nang niu 14 trau bé bong, hai mét 14 cing sd trau dau, anh phai hat mai dé danh thite trau day. Déi véi anh, cay trau cing biét cam giac, ciing “nghe” dude nhiing tiéng tam tinh cua con ngudi: "La nao muén cho tao Thi may chia ra nhé Tay tao hai rat nhe Khong lam may dau dau..." Cing chinh vi giao cam véi thién nhién, tao vat nén Khoa cé thé nghe duge: "Chiée ngo nha Thé suong dém Ong trang lén Cudi trong 14" (Chiéc ngé nho) Chiéc ng6 nhé trong con mat cia anh cing c6 cude séng riéng day soi dong, c6 mét thé gidi tam hén phong phu va khéng kém phan tho mong. Chiée ngo nhé gan bé véi con ngudi va cudc s6ng cua ho. Khi cae cht b6 déi hanh quan di qua, di xa, “chiée ngo nhé, é lai nha”, né cing xao xuyén va nhé mong... 1662. Tri twéng twong phong pha bay béng va su lién tuéng, so sanh ki diéu Khéng bao gid Khoa nhin su vat trong su don nhat, tran trui ma luén luén phat hién ra nhiing méi lién hé cia ching hodc lién tuéng téi nhiing hinh anh tuong déng khac dé ti dé khai quat lén mét cai gi dé cao hon. Tw mét canh diéu, khi thi tudng tugng ra: "Sao trdi tréi qua Diéu thanh trang vang" Khi lai thay: “Diéu hay chiéc thuyén Tréi trén séng NgAn..." “Diéu 1a hat cau Phoi trén nong tréi “Diéu em- ludi liém Ai quén bd lai..." (Tha diéu) Ki diéu nhat 1a tw tiéng sao diéu, anh thay canh déng lia nhu xanh hon, bau tréi nhu cao hon va nang nhu cing vang ruc ré hon — Cuéc séng binh yén trén qué hugng anh 1A vinh vién. Hay tit mét vang trang, cé lic thay: "Trang héng nhu qua chin Ling lo lén truéc nha" Cé khi hinh dung ra: "Trang tron nhu mat ca Chang bao gid chép mi" Va tao bao hon nita 1a: "Trang bay nhu qua bong Ban nao da Jén trdi..." (Trang oi ... tit dau dén) 167Nhiing lién tudng bat ngd cha Khoa luén tao nén chat lang man ki diéu trong tho. C6 thé tim thay trong tho anh khéng hiém nhiing c4u tho nhu thé nay: "Vusn xanh biée tiéng chim Doi chiéu khua chang vang Ai dat ong trang vang Tha chai trong lum nhan." (Huong nhan) 3. Ngén ngiv chinh xac, biéu cam va giau 4m thanh, nhip diéu Hau nhu méi ti, méi cu trong tho Tran Dang Khoa doc lén déu thay rd su gia céng, sang tao cua tac gia. Anh ta canh Me 6m: "Canh man khép long ca ngay" Khéng phai lA cénh man khép chat, hay cénh man khép ho ma phai ding 1A cénh man khép long. Néu khép chat thi ra ngudi da chét, khép ho gan gidng nhu khép long nhung sac thai biéu cam cia n6 mé hon, nhat hon. Canh man khép léng vi thudng xuyén cé ngudi vao ra tham hdi, va con vi dang sau canh man dé luén luén cé cau bé con ngdi cham ba me 6m. Chi can mét tit hé ra théi ma hién lén cd mét thé gidi tam hén sau sac. Thong cam véi néi nhoc nhan cua me, Khoa ciing khong viét nhiéu ma chi bang mét cau: "Nang mua ti nhiing ngay xua Lan trong déi me dén gid chua tan," ngudi doc cing cé thé cam nhan duge biét bao yéu thuong va su tran trong 4n chia trong ti “lan” ay. Hoac khi viét: San kho may tuét hia M6 miéng cudi 4m 4m 168Théc mac Ao vang 6ng Thé hiO hop trén san (Thén x6m vao mia) Anh dung tw “hi hop”. Khi dang bai nay 6 dia phuong, bién tap da stia lai la “Thoe mac 4o vang 6ng, Nhdy nhot mdi trén sin”. Lic d6 Khoa 10 tuéi, anh thdc mde: “Sao lai chita cia em! Hét ngay mua thi théc 1Am sao nhay nhét dude mai. Em néi 1A théc né thé hi hép kia ma!”. Nha tho Xuan Diéu da cé Idi binh: “Nhan vat chinh 1a théc, 4m nhac chinh 1a théc, mia nhay chinh 1a théc... Néu 14 ng6 vang ra gitta san, thi hat ngé khong thé nao thd hi hop duge, vi né chi c6 mét cai vé trén nguyén, con hat théc 1A g6m hai manh trau quap lai thanh cai vé, nén khi théc vang ra, théc mét, thé hi hép nhu con ca cé hai mang bi nam trén can.” (M6t em nhé lam tho - Xuan Diéu) Ngon ngi tho Khoa rat giau 4m thanh, nhip diéu. Dé 1a 4m thanh rén ra, nao nic va nhip diéu khan truong cla cudc song. Bai tho "O 6 o..." la mét vi du: "O60... O60... Tiéng ga Tiéng ga Giuc qua na M6 mat Tron xoe Giuc hang tre Dam mang Nhon hot... Goi 6ng trdi Nhé Jén 169Rua mat Oi! bén bé Bat ngat Tiéng ga 060... 060..." Bai thd dude viét nam 1967. Nha tho Xuan Diéu da cé léi binh: "... Con ga gay sang da bao nhiéu triéu, bao nhiéu van nam nay, ai nay cing da nghe nham qua réi, nhung em bé va nha thd van phat hién duge cai rat 1A mdi. Chao 6i! Tiéng ga gay danh tan ca 4m khi nang né, 6 hoan canh nuéc ta dang cé chién tranh bdi gidc Mi x4m luoce..., su séng nd ra sang tuoi chién thang biét bao!" (Mét em nhé lam tho) Tho Tran Dang Khoa cé nhiing bai ngan gon, vui nhén nhu phong cach déng dao (Ké cho bé nghe, 6 6 o..., Mua, Tiéng vong kéu...), cling cé nhiing bai mang sac thai ém diu, ngot ngao, tha thiét nhu nhiing bai dan ca (Me 6m, Danh thitc trau, Cay dita, Em dang c6 mét vong hoa...). 4. Nhitng hinh anh dep sang tao déc dao Tran Dang Khoa dac biét chi y hoc tap nhiing tinh hoa van hoa truyén théng va dudng dai dé sang tao ra nhiing hinh anh dep, déc dao trong tho cua minh. C6 thé tim thay trong thd anh rat nhiéu hinh anh do duce goi y ti nhiing cu ca, diéu hat quen thuéc hodc ti nhiing cau chuyén cé hap dan trong von van hoa dan gian. Hinh tugng Thanh Giong (trong truyén Thanh Giéng), Than tru tréi (trong truyén Than tru tréi) da giup anh sang tao ra nhiing hinh anh rat dep trong bai Mua: “Ong trai Mac 4o gidp den Ra tran..." 170“Bé em di cay vé Déi sim Déi chép D6i ca trdi mua”. Tw m6t cau dé dan gian vé qua dwa: “Chan khong téi dat Cat khong tdi trdi Lo lung nua vi Ma deo bung nuéc” da giap anh viét rat hay vé cay diva: "Ai mang nuéc ngot, nudc lanh Ai deo bao ha rugu quanh cé dita" Doc bai tho Dam ma bac giun, ta cing thay thap thoang bong nhiing cau ca dao cé: “Con cé mac gid ma chét Con qua 6 nha mua nép lam chay Con cu danh tréng bang tay Chao mao déi ma lam thay doc van Chién chién vita khéc vita lan Mot bay se sé bit khan chd cd” Dac biét, viée sng tao hinh anh con cé 1a qua trinh hoc tap van dung rat nhiéu 6 ca dao, bién tinh hoa van hoa truyén thong thanh cai ca minh. Diéu dé thé hién mdt tri thtic, mot su lam viée nghiém ttc da vuot lén trén tinh tré tho cha mét tac gia con it tudi. Khéng chi hoc tap nhiing tinh hoa van hoa truyén théng, Tran Dang Khoa cén rat chti y hoc tap 4 cac tac gia hién dai. Anh luu git’ nhting thir da doc dude dé sang tao ra cai déc dao riéng cua minh, vi du: Hinh tugng Dé Mén trong Dé Mén phiéu luu ky cha TO Hoai da gitip anh viét nén cau tho néi tiéng: 171"Ao trudng van nd hoa sen Bé tre van chi dé mén vuét rau" hay tit cau thd cua Bang Ba Lan: "HGi cé tat nude bén dang Sao cé mtic nh trang vang dé di" da gai y cho Tran Dang Khoa sang tao ra hinh anh: "Me em tat nuéc, nang day trong khau" Tom lai, véi tam hén thd phong phu, nhay cam va tinh té, clung véi kha nang sang tao tuyét vdi, tho Tran Dang Khoa da chiém duge su yéu thich cla ban doc trai qua nhiéu thé hé. Dé 1a mét hién tugng the dac biét cé vi tri xting dang trong nén van hoc thiéu nhi noi riéng, trong lich sti van hoc Viét Nam néi chung. Doc thé Tran Dang Khoa, ngudi ta cam nhan dude mét tam hén tho tré trong sang, gian di, chan chtta mét tinh yéu dam thdm, thiét tha vdi con ngudi, thién nhién va cuéc séng. Tho anh dén véi tuéi thd truée tién bang nhiing rung dong, nhiing cam xtic chan thanh nh4n 4i. Tho anh con khoi day nhiing rung dong trong tam hén ngudi lén, 1am cho ho duge tré vé vdi tudi tho, tim gap lai minh trong cai trong tréo, cai tinh nguyén cua nhiing xtic cam di vdi thién nhién, déi vai nghé thuat. Tho tudi tho Tran Dang Khoa dA dude soan vao chuong trinh giang day 6 trudng m4u gido, trudng tiéu hoc va trudng phé thong co sd. Nhung khéng chi vay, thdi gian va thuc té da khang dinh tho Tran Dang Khoa da thue su chinh phuc dude thé hé tudi tho. Phai chang, cai hién thuc cu thé 6 tho Tran Dang Khoa da “duoc dat trong méi tudng quan vdi hang loat van dé bao tram hon, dai lau hon ctia thdi dai, cia lich ste” (Nguyén Van Long). 172IV. GIOI THIEU MOT SO BAI THO CUA TRAN DANG KHOA Hat gao lang ta, Tha diéu, Chém thu... (Sinh vién tu chon mét bai dé thc hanh phan tich téc phdm van hoc) HAT GAO LANG TA Hat gao lang ta Cé vi pha sa Cua séng Kinh Thay Cé huong sen thom Trong hé nuéc day Cé 1di me hat Ngot bui dang cay... Hat gao lang ta Co bao thang bay C6 mua thang ba Giot mé héi sa Nhiing trua thang sau Nuée nhu ai nau Chét ca ca cd Cua ngoi lén ba Me em xudng cay... Hat gao lang ta Nhiing nam bom Mi Trut trén mai nha Nhiing nam cay sing Theo nguodi di xa Nhiing nam bang dan Vang nhu lta déng Bat com mua gat 173174 Thom hao giao thong... Hat gao lang ta C6 céng cac ban Sém nao chong han Vuc mé miéng gau Trua nao bat sau Lia cao rat mat Chiéu nao ganh phan Quang tranh quét dat Hat gao lang ta Gui ra tién tuyén Gui vé phudng xa Em vui em hat Hat vang lang ta... (1969) THA DIEU Canh diéu no gié Sao né théi vang Sao trdi tréi qua Diéu thanh trang vang Canh diéu no gid Tiéng né trong ngan Diéu hay chiée thuyén Tréi trén séng Ngan Canh diéu no gid Tiéng né chdi voi Diéu 1a hat cauPhoi trén nong tréi Trdi nhu canh déng Xong mua gat hai Diéu em - ludi liém Ai quén bé lai Canh diéu no gid Nhac trdi réo vang Tiéng diéu xanh lia Uén cong tre lang Oi cht hanh quan Cé 14i may cay Cé nghe phdi phdéi Tiéng diéu lugn bay? Tiéng diéu vang nang Tri xanh cao hon Day diéu em cam Bén bé hé bom. (1968) CHOM THU San trang nghe da dan phai Lua thua vai hat mua ngoai hang cay Nghe tri tré gid heo may Sang ra vai nude rung day hoa cau... Kién thie co ban can liu y 1. Tho Tran Dang Khoa 1a mot hién tugng dac biét trong van hoc Viét Nam néi chung, van hoc thiéu nhi noi riéng. Cung 175thdi vdi anh va sau nay cing cé nhiéu em nho 1am thd nhung chua ai vudt qua dude nhiing bai tho anh da viét trong giai doan tudi tho. 2. Tho Tran Dang Khoa dé cap dén nhiéu van dé khac nhau trong cudc séng nhung néi dung néi bat nhat 1a tho viét vé nong thon. D6 1a néng thon mién Bac trong nhiing nam chéng Mi citu nuéc. Bite tranh qué sinh dong, déc dao da dua anh lén vi tri nhiing nha tho néng thon trong van hoc Viét Nam hién dai. 3. Tho Tran Dang Khoa duge thé hién déc dao bang nhiing thi phap nghé thuat va mot tri tué, mét su lao déng nghiém tic, vugt qua tinh chat tho ngay cua mét em nho lam tho. Chinh diéu nay da lam cho tho anh cé mét gi tri lau bén trong lich su. Cau hoi va bai tap 1. Nhiing dac sdc vé mat ndi dung va nghé thuat trong tho Tran Dang Khoa? 2. Tim hiéu hinh tugng ngudi néng dan dude thé hién trong tho Tran Dang Khoa. 3. Hinh tugng canh cé trong thd Tran Dang Khoa. 4. Vé dep ctia thién nhién néng thén dude thé hién trong tho Tran Dang Khoa? 5. Hinh anh anh bé doi Cu Hé trong tho Tran Dang Khoa? 6. Hinh anh nhiing em bé trong chién tranh dude Tran Dang Khoa miéu ta trong tho nhu thé nao? 7. Khi di tim su li giai “Cai mam tho Khoa da lén lén tit miéng dat nao”, nha phé binh van hoc Nguyén Dang Manh khang dinh: “Lang qué da tao nén tho Khoa tit mau sac dén linh hon”. Hay lam sang to nhan dinh trén. 176PHAN BA GIGI THIEU VAN HOC THIEU NHI NUOC NGOAI A- KHAI QUAT CHUNG Cé thé néi trén thé gidi, te rat lau da xuat hién van hoc thiéu nhi. Hau nhu bat cti nha van 16i lac nao cing déu c6 vai ba tac pham néi tiéng viét cho cdc em. O kh4p moi noi trén trai dat, tré em dang ngay cang due quan tam, van hoe viét cho cac em ngay cang dude coi trong. Nhu cau thudng thife van hoc cua cac em ciing ngay cang duoc nang cao. Chinh vi thé, viéc sang tac tac phdm van hoc cho tré em dude dat ra mét cach nghiém tac. Vao thang 5 nam 1991, Héi nghi khoa hoc quéc té vé van hoc thiéu nhi da duge t6 chtte 6 Ba Lan. Trung tam cht y cia nhiéu bao cao 1a van dé van hoc “ngudi lén” va van hoc “thiéu nhi”. Tién si ng van A.V.Lipatov quan niém van hoc “ngudi l6n” va van hoc “thiéu nhi” 1A nhiing hién twgng quan hé lan nhau. D6 khong chi 1a hai dang sang tao, ma cén 14 nhiing binh thong nhau. Thiéu van hoc cho tré em thi lich st van hoc “ngudi lén” cing nhu y nghia cua no sé khong day da. Nén van hoc viét cho tré em cia nhan loai rét phong phu. O méi mét dan téc, van hoc déu phan anh nhiing sac thai riéng cudc séng cua dan téc dé. Tuy vay, nhiing tac pham hay déu gap gd nhau 6 mot diém 1a hudng vé muc dich nhan van. Cho du nhiing tac pham dé c6 néu Jén nhiing cai xau, cai ac trong cuéc song thi cing nhim muc dich dé con ngudi du tranh vuon lén nhiing chudn muc dao dtic trong cc méi quan hé xa hdi va 177trong lao dong. Nhiing tac pham nay da gép phan khéng nhé vao viéc béi dap tu tudng, tinh cam cho cdc em, duge tré em 6 kh4p moi noi yéu thich. Cang chinh vi thé ma tré em Viét Nam, trai qua bao thé hé da ting biét dén Tay du ki cha Ngé Thita An... 6 Trung Quéc; Truyén ngdn cia L.Ténxtéi; Tho cha Mac- xc... O Lién X6 (ci); Truyén ngdn cia Perén, Truyén ngu ngén cua La Phoéng-ten; Khong gia dinh cua Hecto Malo... O Php; Truyén cé tich cua Andécxen 6 Dan Mach... va gan day nia 1a Tom Xoyo cha Mac Tuén... 6 Mi; Bé tranh truyén Dérémon néi tiéng cua nha hoa si tai ba Fujiko 6 Nhat Ban... 6 Nhat Ban cé téi hang tram nha xuat ban sach giao khoa va sach cho tré em. Tw nhiéu nam nay, sé ludng sach cho tré em phat hanh ngay cang lén. Chi riéng nam 1993, Nhat Ban da phat hanh tdi 2 ti 250 triéu cudn. 6 Phap, van hoc viét cho thiéu nhi da cé mét truyén théng lau di va cé nhiing tac phdm tré thanh kinh dién, vi du: truyén ngan cua Perén, truyén ngu ngén cua La Phongten (thé ki XVII)... Ngay nay, nhc téi Perén 1A ngudi ta nhé ngay téi nhiing truyén nhu Nguéi dep ngu trong ritng, Con yéu rau xanh, C6 bé quang khan do, Con méo di hia... - Nhiing truyén da lam cho tén tudi cua Perén tré thanh bat diét. Truyén ngu ngon cua La Phéngten tran ngap chat tha, trong sang, gian di va tham thuy. Ong coi muc dich ctia van hoc 14 ran day ngudi doi bang nghé thuat ngon ngi. Nhiing sang tac cua 6ng cho dén bay gid van 14 mét kho bau v6 tan dé cho ngudi addi va nhat 1a cac nha van suy ngam. 6 Thuy Dién, nam 1967 da thanh lap “Vién sach cho tré em Thuy Dién”. Day 1a trung tam tu liéu vé van hoc cho thiéu nhi. Nam 1900, Ellen Key (1849-1926) da dua ra mot tuyén ngén néi tiéng: “Day 1a thé ki cua tré tho”, va thuc su trong thé ki XX, Thuy Dién da dude coi 1a “mét cudng quéc vé sAch cho thiéu nhi”. 178Nhan dan Dan Mach thi vé cing tu hao vi tén tuéi cha dat nuée ho da gan lién véi tén tuéi cia nha viét cé tich thién tai Andecxen. Nhiing pho truyén cé tich than tién cua Andecxen khéng chi thu hut tré em ma cén lam say long ngudi lén 6 khap moi ndi trén trai dat... Nhu vay cé thé néi, van hoc thiéu nhi da cé mot truyén théng lau ddi trong lich si van hoa cia nhan loai. Khap caéc quéc gia, thé hé nay néi tiép thé hé kia da cham lo viéc lam séch cho cac em, cham lo git gin va phat trién kho bau cua dan toc. Sau day, xin gidi thiéu mot s6 tac gia va tac pham tiéu biéu 6 méot sé nuéc trén thé gidi. B- MOT SO TAC GIA TIEU BIEU I. RABINDRANAT TAGO 1. Vai nét vé cudc ddi va su nghiép sang tac Rabindranat Tago sinh ngay 7 thang 5 nam 1861 tai Cancutta, bang Bengan, An D6. Ong 1a con thit 14 trong mot gia dinh thuéc dang c&p quy téc Ba-la-mén cé 15 anh chi em. Trong sé cdc anh chi em cua Tago cé nhiéu ngudi thanh dat va cé nhiéu d6ng gép cho su phat trién cua van hoc An D6. Tago chiu anh huéng su sdc cla ngudi cha - 6ng Dévendranat Tago. Ong Dévendranat Tago la mét triét gia va la nha cai cach xa hi néi tiéng. Tago thudng duge cha cho di du lich va tham du cae cudc mit tinh, hdi thao cua cdc nha cai cach xa héi vé chinh tri, thdi su va van hoc nghé thuat. Negay tit nho, Tago da béc 16 14 mot cau bé théng minh, hiéu hoc, tam tuéi da néi tiéng gidi van va lam thd hay, 11 tudi da dich kich Macbet cua Sécxpia tiv tiéng Anh sang tiéng Bengan. 179Ong kh6ng chi tu hoc trong sach vd ma cén chu trong hoc héi 6 nhiing ngudi xung quanh, nhiing ngu3i lao déng. Tu nam 1887, 6ng buéc vao hoat déng xa hdi va chinh tri. Ong danh nhiéu théi gian di tham nhiéu nuéc trén thé gidi. Trong cac chuyén di nay, Ong da hoc héi dude nhiéu va tranh thi t6 c4o chi nghia dé quéc, cha nghia tu ban. Trd vé nudc, éng da bé tién riéng dé xay trudng hoc cho con em néng dan. Dén cuédi ddi, mac du bénh tat, éng van khdéng ngiing sang tao nghé thuat. Ong mat ngay 7 thang 8 nam 1941. Su nghiép sang tac nghé thuat cia Tago rat vi dai. Ong la nha thd, nha van, nha viét kich lén, déng thdi cing 14 mét hoa si, mét nhac si néi tiéng. Nhung thanh tuu xudt sac nhat cha Ong 1a tho. Véi ndi dung nhan dao sAu sac, thd éng khéng chi dé cap dén long yéu con ngu3di va cuéc séng mA con phan anh khat vong hoa binh va tinh than chéng chién tranh cia nhan dan An D6. Ong dé lai 52 tap tho. Trong dé cé nhiéu tap tiéu biéu nhu: Ngudi lam vuén (1914), Mia hadi qua (1915), Trang non (1915), Tang pham cia ngudi yéu (1918), Tho ngdn (1992), Ngay sinh (1941)... dic biét 14 tap Tho Dang da duge nhan giai thudng Nében nam 1913. Ong 1a ngudi dau tién 6 chau A dude vinh du nhan giai thudng cao quy nay. Van chuong va su nghiép hoat déng chinh tri cla Tago cé anh huéng lén téi su nghiép gidi phong d&t nude cha An D6. Ong duc coi 1a “mét chién si thap ty quan chong phat xit”, mot “ngudi thay hoc vi dai” va "ngudi linh gac vi dai” ctia d&t nude nay (y kién danh gia cua Dang Céng san An Dé va nha lanh tu cua phong trao giai phong An D6-Gang di). Theo danh gia cua lanh tu Viét Nam Hé Chi Minh thi: “Dai van hao Rabindranat Tago ca thé gidi déu kinh trong” (Bao Nhan dan ngay 19/3/1958). 1802. Tap tho “Trang non” 2.1. Gidi thiéu tap tho Trang non la tap thd chi yéu viét vé tré em dude nha thd Dao Xuan Quy chon dich va gidi thiéu, Nha xuat ban Van hoc an hanh nam 1979. Tago bat ddu viét tap tho nay trong mot hoan canh rat dau buén: Nam 1902, vo chét; nam 1904, con gai thd hai qua ddi; ndm 1905, cha va anh lan lugt ra di; nam 1907, con trai dau cing mat. Qua dau dén trude nhiing mat mat nay, éng 44 ghi lai bang tho nhiing tinh cam tha thiét véi nhiing ngudi rudt thit, d&c biét 1A tinh cAm véi con cai. Tap thd dude viét bang tiéng Bengan, xudt ban nam 1909 véi tén goi Tré tha (Si su), dén nam 1915, dich ra tiéng Anh mdi co tén 1a Trang non (The crescen moon). Trang non dé cap dén nhiéu khia canh trong cuéc séng cua tré tho. Dé 1a tinh cam me con, vi du: May va séng, Nguoi an cap gid ng, Mon qua, Phan xit...; dé 1a nhiing ki niém, nhiing tré choi, nhiing ude mo cua tudi tho, vi du: Thuyén gidy, Trén ba bién, Ban hop déng cuéi cing... Bao trim lén ca tap tho 1a su bao dung va léng nhan Ai cua tac gia déi véi tré tho. Tho 6ng viét cho cc em giau stic gdi cam, vita hién thuc via lang man, vita kéo ngudi doc tré vé véi nhiing ki niém tudi tho, vita bude ho phai suy nghi, tran trong va bao vé nhiing ude mo, nhiing khat vong cua cdc em. Trang non chi la mét phan rat nhé trong su nghiép sang tao nghé thuat cua Tago nhung ca trong mét phan rat nhé Ay cing boc 16 ré tam hon va tri tué cha 6ng. Nha nghién ettu van hoc Cao Huy Dinh da cé nhan xét vé Trang non: “D6 la nhiing bai tho hét suc hén nhién trong sang, nhiing bic tranh mi 1é vé tam li nhi déng. Dé cén 1a triét li cha Tagor vé cudc didi, lam thanh nhiing bai hoc tét cho cdc bac cha me. Long yéu con tré, yéu thién nhién dat nuéc, tri tudng tudng vé cing 181