FILE 20230311 140705 0XYhu

CHƯƠNG 3: TÍCH PHÂN ĐƯỜNG, TÍCH PHÂN MẶT
Bổ sung
2
1 ) Đường phẳng (trong
0
) có phương trình
y  y ( x) (1) ( a  x  b)
 x  x(t )
hoặc  (2) (  t   )
 y  y (t )
(dạng tham số)
§1. TÍCH PHÂN ĐƯỜNG LOẠI MỘT
20 ) Cung AB xác định bởi phương trình dạng (1)
gọi là cung trơn nếu hàm số y ( x) có đạo hàm liên
tục trên  a, b .
0
3 ) Cung AB xác định bởi phương trình dạng (2)
gọi là cung trơn nếu các hàm số x(t ), y (t ) có đạo hàm
liên tục trên  ,  .

0
4 ) Cung AB được gọi là trơn từng khúc nếu nó gồm
hữu hạn cung trơn.

I) TÍCH PHÂN ĐƯỜNG LOẠI MỘT TRONG MẶT PHẲNG
1) Định nghĩa:
Cho hàm số f ( x, y ) xác định trên cung phẳng AB.
Chia AB thành n cung nhỏ bởi các điểm chia A  A0 ,

A1 , A2 ,..., An  B.
Trên mỗi cung Ai 1 Ai chọn một điểm (i ,i ) tùy ý.
Gọi si là độ dài cung Ai 1 Ai

n
Nếu giới hạn lim
maxsi 0
 f ( , )s
i 1
i i i tồn tại hữu hạn,
không phụ thuộc phép chia AB, phép chọn các điểm
(i ,i )  Ai1 Ai thì giới hạn đó gọi là tích phân đường
loại một của hàm số f ( x, y ) trên cung AB.
Kí hiệu:  f ( x, y )ds.
AB
Khi đó ta nói f ( x, y ) khả tích trên cung AB.

* Nhận xét:
Nếu hàm số f ( x, y ) liên tục trên AB và cung AB
trơn thì f khả tích trên AB.

2) Tính chất
*)  ds  l (l : Độ dài AB )
AB
*)  f ( x, y )ds   f ( x, y )ds
AB BA
* Tích phân đường loại một có các tính chất tương

tự tích phân hai lớp.
3) Cách tính:
Giả sử f ( x, y ) liên tục trên cung trơn AB
a) Nếu cung AB có phương trình tham số
 x  x(t )
 (  t   )
 y  y (t )
thì

 f ( x, y )ds   f (( x(t ), y (t )) x (t )  y (t ) dt
2 2
AB 
b) Nếu cung AB có phương trình
y  y ( x) ( a  x  b)
thì
b
 f ( x, y )ds   f ( x, y ( x)) 1  y ( x) dx.

 2
AB a
* Tương tự, nếu cung AB có phương trình
x  x( y ) (c  y  d )
thì
d
 f ( x, y )ds   f ( x( y ), y ) 1  x2 ( y ) dy
AB c
Ví dụ: 
Tính I  ( x  y )ds
L
L là biên của tam giác với các đỉnh O(0,0), A(1,0), B(0,1).
Giải:
y
1 B
I  ( x  y)ds   ( x  y)ds   ( x  y)ds
OA AB BO
A
O 1 x
* OA có phương trình y  0 (0  x  1)
1 2 1
x 1
 ( x  y)ds   ( x  0) 1  0 dx  2  .
2
OA 0 0
* AB có phương trình y  1  x (0  x  1)
1
 ( x  y)ds   ( x  1  x) 1  (1) dx 
2
2.
AB 0
* BO có phương trình x  0 (0  y  1)
1 2 1
y 1
 ( x  y)ds   (0  y) 1  0 dy  2  .
2
BO 0 0
1 1
Vậy I   2   1  2.
2 2
Ví dụ: Tính I  
L
x 2  y 2 ds
L là đường tròn x 2  y 2  ax (a  0)
Giải:  a  a
22
L: x   y 
2
 2 4
PT tham số của L là:

a a
x   cos t
2 2 (0  t  2 )
a
y  sin t
2
a a
x(t )   sin t , y(t )  cos t
2 2
2
a2 a2
I  (1  cos t ) . dt
0
2 4
2 2 2 2
t a a t
  dt  
2 2
a cos . cos dt
0
2 4 2 0
2
2  2 2
a t a t
  cos dt   cos 2 dt
2 0 2 2
 2
t t
 a sin 2
 a sin
2
 2a . 2
20 2
4) Ứng dụng của tích phân đường loại một

0
1 ) Độ dài AB là  ds.
AB
20 ) Nếu cung phẳng AB có khối lượng riêng tại ( x, y )

là  ( x, y ) thì:
* Khối lượng cung AB là: m    ( x, y)ds
AB
* Trọng tâm cung AB là: M 0 ( x0 , y0 )
1 1
trong đó: x0   x  ( x, y )ds, y0   y  ( x, y )ds.
m AB m AB
II. Tích phân đường loại một trong không gian
* Tích phân đường loại 1 của hàm số f ( x, y, z ) trên

3
AB ( trong ) kí hiệu là:
 f ( x, y, z )ds.
AB
* Cách tính:
Giả sử cung trơn AB có phương trình tham số:
 x  x(t )

 y  y (t ) (  t   )
 z  z (t )

và f ( x, y, z ) liên tục trên AB. Khi đó:


 f ( x, y, z )ds   f ( x(t ), y (t ), z (t )) x2 (t )  y2 (t )  z 2 (t ) dt


AB
§2. TÍCH PHÂN ĐƯỜNG LOẠI HAI
I. TÍCH PHÂN ĐƯỜNG LOẠI HAI TRONG MẶT PHẲNG
1) Định nghĩa
a) Định nghĩa:
Cho P( x, y ), Q( x, y ) là các hàm hai biến xác định trên
cung phẳng AB.
Chia cung AB thành n cung nhỏ bởi các điểm chia

A  A0 , A1 ,..., An  B.
Trên mỗi cung Ai 1 Ai chọn một điểm (i ,i ) tùy ý.
Gọi si là độ dài cung Ai1 Ai .
Giả sử Ai1 Ai  (xi , yi )

n
maxsi 0
 P( , )x  Q( , )y
i 1
i i i i i i
tồn tại hữu hạn, không phụ thuộc phép chia AB,
phép chọn các điểm (i ,i )  Ai 1 Ai thì giới hạn đó được
gọi là tích phân đường loại hai của các hàm số P( x, y ),
Q( x, y ) dọc theo cung AB.
Kí hiệu:  P( x, y)dx  Q( x, y)dy.

AB
b) Nhận xét:
Nếu AB trơn và các hàm số P( x, y ), Q( x, y ) liên
tục trên AB thì tồn tại  P( x, y)dx  Q( x, y)dy.

AB
c) Tính chất:
10 )  P( x, y)dx  Q( x, y)dy    P( x, y)dx  Q( x, y )dy

AB BA
20 ) Tích phân đường loại hai có các tính chất giống

tích phân xác định.
d) Chú ý:
Nếu đường cong L kín thì ta quy ước chiều dương
trên L là chiều sao cho khi ta đi trên L theo chiều
L
ấy thì thấy miền giới hạn bởi L ở bên trái.
Khi đó tích phân đường loại hai của các hàm số P( x, y ),

Q( x, y ) dọc trên L theo chiều dương kí hiệu là:
 P( x, y)dx  Q( x, y)dy
L
2) Cách tính:
Tính  Pdx  Qdy

AB
( P, Q liên tục trên cung trơn AB )

 x  x(t )
a) Nếu cung trơn AB có phương trình tham số 
 y  y (t )
t A ứng với điểm A
t B ứng với điểm B
thì  P( x, y)dx  Q( x, y)dy 

AB
tB
  P ( x (t ), y (t )). x (t )  Q ( x (t ), y (t )). y (t )  dt

tA
b) Nếu cung trơn AB có phương trình y  y ( x)
x A là hoành độ điểm A
xB là hoành độ điểm B
thì  P( x, y)dx  Q( x, y)dy 

AB
xB
  P( x, y( x))  Q( x, y( x)). y( x) dx.

xA
Ví dụ: Cho A(0,0), B(1,1). Tính I   x dx  xydy

2
nếu:
AB
a) AB là đoạn thẳng
b) AB là đường y  x.
Giải:
a) AB có phương trình y  x
x A  0, xB  1
1 1 3 1
x 2
I    x  x.x.1 dx  2 x dx  2
2 2
 .
0 0 3 0
3
b) AB có phương trình x  y 2
y A  0, yB  1
1 1
I 
      2 y  y  dy
4 2 5 3
y .2 y y . y  dy
0 0
1
y y 
6 4
1 1 7
      .
 3 4  0 3 4 12
Ví dụ: Tính I   xdy  ydx

L
x2 y 2
L là đường elip 2  2  1.
a b
Giải:
Phương trình tham số của elip là:
 x  a cos t
 (0  t  2 )
 y  b sin t
2 2
I   a cos t.b cos t  b sin t.(a sin t ) dt
0
 ab  dt  2 ab.
0
3) Công thức Green
Định lí: Cho D là miền liên thông, bị chặn, có biên L
là một hoặc nhiều đường cong kín, trơn từng khúc, rời
nhau từng đôi một.
P( x, y ), Q( x, y ) là các hàm số liên tục, có các đạo hàm
riêng cấp một liên tục trên D.
 Q P 
Khi đó:  Pdx  Qdy      dxdy
L D 
x y 
Chiều dương trên L là chiều sao cho khi ta đi trên L
theo chiều ấy thì thấy miền D ở bên trái.
D
D
L1
L L2
L  L1  L2
Chứng minh:
Trường hợp 1: D là miền đơn liên, mọi đường thẳng
song song với Ox,Oy cắt D tại nhiều nhất hai điểm.
y
y  y2 ( x ) D xác định bởi:
n
D m B
A a  x  b
y  y1 ( x) 
O a x  y1 ( x)  y  y2 ( x)
b
P P
b y2 ( x ) b
D y dxdy  a y ( x ) y
dx dy    P ( x , y 2 ( x ))  P ( x , y1 ( x ))  dx
1 a
  P( x, y )dx  
y
P( x, y )dx y  y2 ( x )
AnB AmB
n
D m B
A
  P( x, y )dx    P( x, y )dx
L O
y  y1 ( x)
BmAnB a b x
Q
Tương tự,  dxdy   Q( x, y )dxdy.
D
x L
 Q P 
Vậy  Pdx  Qdy      dxdy
L D 
x y 
Trường hợp 2: D là miền đơn liên, như hình vẽ
y  y2 ( x ) P
b
P
y2 ( x )
D y dxdy  a dx y ( x ) y dy
y
A B
D 1
D C b
y  y1 ( x)    P( x, y2 ( x))  P( x, y1 ( x))  dx
a
O a b x
  P( x, y)dx   P( x, y)dx
AB DC
  P( x, y)dx   P( x, y)dx   P( x, y)dx   P( x, y)dx

CD DA AB BC
P
D y dxdy   L P( x, y)dx.
Q
Tương tự trường hợp 1,  dxdy   Q( x, y )dxdy.
D
x L
 Q P 
  Pdx  Qdy      dxdy
L D 
x y 
Trường hợp 3: D là miền đa liên, giới hạn bởi các

đường L1 , L2 như hình vẽ.
Ta chia D thành các miền nhỏ

L2 như ở các trường hợp 1,2.
Áp dụng công thức Green cho

L1
các miền đó rồi cộng lại ta có:
 Q P 
D  x  y  dxdy  LLL Pdx  Qdy
1 2
Hệ quả:
Nếu đường kín L là biên của miền D thì diện tích
miền D là:
1
S    ydx  xdy.
2L
Ví dụ: Tính I   ( x  y)dx  ( x  y)dy

C
C là đường tròn x 2  y 2  R 2 .
Giải:
Đặt P( x, y )  x  y, Q( x, y )  ( x  y )
P Q
  1,  1.
y x
 Q P 
Theo công thức Green, I      dxdy
D 
x y 
D xác định bởi: x  y  R .
2 2 2
 I  2  dxdy  2s( D)  2 R 2 .

D
  x arctan x  y  dx   x  2 xy  y e  dy
2  y3
Ví dụ: Tính I  2
C
C là nửa đường tròn x 2  y 2  2 y ( x  0) từ điểm O(0,0)
đến điểm A(0,2).
Giải:
y Gọi D là miền giới hạn bởi C và đoạn
2 A
thẳng AO.
1
Đặt P ( x , y )  x arctan x  y 2
2  y3
O x Q( x, y )  x  2 xy  y e
P Q
  2 y,  1 2y
y x
Áp dụng công thức Green, ta có:
2  y3
I 2
AO
 Q P  1
     dxdy   dxdy  s ( D)  
D 
x y  D
2
AO có phương trình x  0 ( y A  2, yO  0)
2 2  y3
AO
2
0
1  y3 11 
y e 2  y3
dy  e  . 8  1
2
3 0 3 e 
11  
Vậy I   . 8  1 .
2 3 e 
4) Điều kiện để tích phân đường không phụ thuộc

đường lấy tích phân
Định lí:
Giả sử P( x, y ), Q( x, y ) là các hàm số liên tục, có các

đạo hàm riêng cấp một liên tục trên một miền đơn liên D.
Các mệnh đề sau là tương đương:

Q P
0
1)  ( x, y )  D
x y
Q P
0
1)  ( x, y )  D
x y
20 )  Pdx  Qdy  0
L
với mọi đường kín L nằm trong D
(miền giới hạn bởi L cũng nằm trong D)
30 )  Pdx  Qdy chỉ phụ thuộc vào hai điểm A, B mà

AB
không phụ thuộc đường nối chúng ( AB  D)
4 ) Biểu thức Pdx  Qdy là vi phân toàn phần của một

0
hàm số u ( x, y ) nào đó trên D.

Chứng minh:
 Q P 
1 )2 )
0 0
L Pdx  Qdy  D  x  y  dxdy  D 0dxdy  0
20 )  30 ) Giả sử AmB, AnB là hai cung bất kì trong D.
m
A
B Có  Pdx  Qdy   Pdx  Qdy  0
AnB BmA
n
  Pdx  Qdy    Pdx  Qdy   Pdx  Qdy
AnB BmA AmB
30 )  40 ) Lấy M 0 ( x0 , y0 ) bất kì thuộc D.
Đặt u ( x, y )   P( x, y )dx  Q( x, y )dy  C

M 0M
M ( x, y )  D (C : hằng số)
Hàm số này hoàn toàn xác định vì tích phân trên cung
M 0M chỉ phụ thuộc hai điểm M 0 , M mà không phụ
thuộc đường nối chúng.

u u
Ta chứng minh được  P,  Q.
x y
40 )  10 ) Giả sử Pdx  Qdy là vi phân toàn phần của

một hàm số u ( x, y ) nào đó trên D.
Có ux  P, uy  Q.
P Q
 uxy  , uyx 
y x
P Q
Do , liên tục trên D nên uxy , uyx liên tục trên D
y x
 uxy  uyx ( theo định lí Schwarz)
P Q
Vậy  .
y x
Hệ quả 1:
Giả sử P( x, y ), Q( x, y ) là các hàm số liên tục, có các
đạo hàm riêng cấp một liên tục trên một miền đơn liên D.
Nếu Pdx  Qdy là vi phân toàn phần của một hàm số

f ( x, y ) nào đó trên D thì
 Pdx  Qdy  f ( B)  f ( A)
AB
( AB  D)
Thật vậy:
Giả sử Pdx  Qdy là vi phân toàn phần của f

 f ( x, y )  u ( x, y )  K ( K : hằng số)
trong đó u ( x, y )   Pdx  Qdy, M ( x, y )

M 0M
 Pdx  Qdy   Pdx  Qdy   Pdx  Qdy

AB AM 0 M 0B
 u ( B)  u ( A)  f ( B)  f ( A)
Hệ quả 2: Giả sử P( x, y ), Q( x, y ) là các hàm số liên

2
tục, có các đạo hàm riêng cấp một liên tục trên .
Nếu Pdx  Qdy là vi phân toàn phần của hàm số u ( x, y )
thì u ( x, y ) có thể xác định bởi công thức:
x y
u ( x, y )   P( x, y0 )dx   Q( x, y )dy  C
x0 y0
x y
 
hoặc u ( x, y )  P( x, y )dx  Q( x0 , y )dy  C
x0 y0
2
trong đó ( x0 , y0 ) bất kì thuộc , (C : hằng số)
Ví dụ: Chứng minh rằng biểu thức

6 xe dx  (3x  y  1)e dy
y 2 y
là vi phân toàn phần của một hàm số u ( x, y ) nào đó.

Tìm hàm số ấy.
Giải:
Đặt P( x, y )  6 xe y , Q( x, y )  (3x 2  y  1)e y
P Q
 6 xe 
y
y x
2
P, Q và các ĐHR cấp một của chúng liên tục trên .
 Pdx  Qdy là vi phân toàn phần của một hàm số u ( x, y )

2
nào đó trên .
Áp dụng công thức:
x y
u ( x, y )   P( x, y )dx   Q( x0 , y )dy  C
x0 y0
với x0  0, y0  0, ta có:
x y
u ( x, y )   6 xe dx   ( y  1)e dy  C
y y
0 0
2 y x y y
 3x e  ye C  3 x 2 y
e  ye y
 C.
0 0
x y x y
Ví dụ: Cho hai hàm P( x, y )  2 , Q ( x, y )  2
x y 2
x y 2

Tính I  Pdx  Qdy nếu:
L
a) L là cung AB nằm trong góc phần tư thứ nhất và

không đi qua gốc tọa độ, với A(1,0), B(2,2).
b) L là đường cong kín bất kì không bao quanh gốc tọa

độ và tích phân lấy theo chiều ngược chiều kim đồng hồ.
c) L là đường tròn tâm O bán kính R và tích phân lấy

theo chiều ngược chiều kim đồng hồ.
d) L là đường cong kín bao quanh gốc tọa độ và tích

phân lấy theo chiều ngược chiều kim đồng hồ.
Giải:
a) P, Q và các đạo hàm riêng cấp một của chúng liên tục
trên miền D 
2
\ (0,0).
Có
P

 x 2
 y 2
 (1)  ( x  y)2 y
y x 2
y 
2 2
y  2 xy  x
2 2
Q
  .
x 2
y 
2 2 x
  Pdx  Qdy không phụ thuộc đường nối AB nếu
AB
AB không đi qua điểm O(0,0).
Chọn AB là đường gấp khúc ACB trong đó C (2,0)

y
2 B
I  
AC CB O 1 A 2C x
AC có phương trình y  0 ( x A  1, xC  2)
x y x y 2
1
 x2  y 2 dx  x 2  y 2 dy   xdx  ln 2.
AC 1
CB có phương trình x  2 ( yC  0, yB  2)
x y x y y2
2
 x2  y 2 dx  x2  y 2 dy  0 y 2  4dy
CB
1 d ( y  4)
2 2 2
dy
  2  2 2
20 y 4 0
y 4

2
 ln  y  4   arctan
1 2 y 1
2
 ln 2  .
2 0 20 2 4
3 
Vậy I  ln 2  .
2 4
b) L và miền giới hạn bởi L nằm trong D
  Pdx  Qdy  0.
L
(Vì P, Q và các ĐHR cấp một của chúng liên tục trên D,
P Q
 , ( x, y )  D ).
y x
c) y
Phương trình tham số của L là:
 x  R cos t
O R x  (0  t  2 )
 y  R sin t
2
 R cos t  R sin t R cos t  R sin t 
I  ( R sin t )  .R cos t  dt
0  
2 2
R R
2
  dt  2 .
0
y
d) Gọi C là đường tròn tâm O bán
E L
kính r nằm trong miền giới hạn
C
O r x bởi L.
E là miền giới hạn bởi L và C.
 Q P 
E  x  y  dxdy  0   Pdx  Qdy   Pdx  Qdy
L C
Chiều lấy tích phân trên L ngược chiều kim đồng hồ.
Chiều lấy tích phân trên C cùng chiều kim đồng hồ.
 I   Pdx  Qdy    Pdx  Qdy  (2 )  2 .

L C
II. TÍCH PHÂN ĐƯỜNG LOẠI HAI TRONG KHÔNG GIAN

3
* Giả sử AB là một cung trong trong .
P( x, y, z ), Q( x, y, z ), R( x, y, z ) là các hàm số xác định
trên AB.
Tích phân đường loại hai của các hàm số P( x, y, z ),

Q( x, y, z ), R( x, y, z ) dọc theo cung AB kí hiệu là:
 P( x, y, z )dx  Q( x, y, z )dy  R( x, y, z )dz

AB
Cách tính:
Giả sử AB trơn (hoặc trơn từng khúc).
P, Q, R liên tục trên AB.

 x  x(t )

Nếu AB có phương trình tham số:  y  y (t )
 z  z (t )

(t A ứng với điểm A,
t B ứng với điểm B )
thì  P( x, y, z)dx  Q( x, y, z)dy  R( x, y, z)dz 

AB
tB
  P  x(t ), y(t ), z (t )  x(t )  Q  x(t ), y(t ), z (t ) . y(t )  R  x(t ), y(t ), z (t ) .z(t )  dt.
tA
§3. MỘT SỐ KHÁI NIỆM VỀ MẶT
1. Mặt trong 3
* Mặt trong 3
có phương trình tổng quát là:
F ( x, y, z )  0 (1) (( x, y, z )  S )
* Mặt có phương trình dạng (1) được gọi là liên tục nếu
hàm số F ( x, y, z ) liên tục trên S.
* Cho mặt S xác định bởi phương trình F ( x, y, z )  0.
Điểm M 0  S được gọi là điểm chính quy nếu Fx, Fy, Fz
tại M 0 tồn tại và không đồng thời bằng 0.
Điểm không chính quy gọi là điểm kì dị.

* Pháp tuyến của mặt F ( x, y, z )  0 tại M 0 có vectơ
chỉ phương là:  F (M

x 0 ), Fy( M 0 ), Fz( M 0 )  .
* Mặt S được gọi là trơn nếu nó liên tục, có pháp tuyến
biến thiên liên tục ( mọi điểm của S đều là điểm

chính quy).
2) Mặt định hướng

* Cho mặt cong S. Lấy điểm M 0 bất kì thuộc S.
Gọi n là vectơ pháp tuyến của mặt S tại M 0 .
Cho n di chuyển theo một đường cong kín L bất kì
trên S (L không cắt biên của S) sao cho n vẫn là
pháp tuyến của mặt S. Khi trở về vị trí M 0 ,
nếu n không đổi hướng thì S là mặt có hai phía,

nếu n đổi hướng thì S là mặt một phía.
Ví dụ: (Lá Mobius)
Xét băng giấy hình chữ nhật ABCD.
Vặn băng giấy rồi dán hai cạnh AB, CD sao cho A  C ,
B  D ta được mặt một phía.
* Ta thường gặp những mặt có hai phía. Nếu mặt kín thì
có phía trong, phía ngoài. Nếu mặt không kín thì có phía
trên, phía dưới.
* Mặt đã xác định phía bằng cách chỉ rõ vectơ pháp

tuyến tương ứng gọi là mặt định hướng.
z z
n
O O
y y
x x
n
Mặt trên
Mặt dưới
Véc tơ pháp tuyến xác định
Véc tơ pháp tuyến xác định
hướng hướng lên trên
hướng hướng xuống dưới
(tạo với tia Oz góc nhọn) (tạo với tia Oz góc tù)
n n
Mặt trong
Mặt ngoài
Véc tơ pháp tuyến xác định Véc tơ pháp tuyến xác định
hướng hướng ra ngoài. hướng hướng vào trong.
§4. TÍCH PHÂN MẶT LOẠI MỘT
1) Định nghĩa
a) Định nghĩa:
Cho hàm số f ( x, y, z ) xác định trên mặt S.
Chia S thành n mảnh S1 , S2 ,..., Sn tùy ý.
Trên mỗi mảnh Si chọn một điểm ( xi , yi , zi ) tùy ý.
Gọi Si là diện tích mảnh Si ,

di là đường kính mảnh Si .
n
max di 0
 f (x
i 1
y , zi )Si tồn tại hữu hạn,
i, i
không phụ thuộc phép chia S, phép chọn các điểm
( xi , yi , zi )  Si thì giới hạn này gọi là tích phân mặt loại
một của hàm f ( x, y, z ) trên mặt S.
Kí hiệu:  f ( x, y, z )dS.
S
b) Nhận xét:
Nếu mặt S trơn và f ( x, y, z ) liên tục trên S thì tồn tại
 f ( x, y, z )dS.
S
c) Tính chất
 dS  s(S )
0
1) ( s ( S ) là diện tích mặt S )
S
0
2 ) Tích phân mặt loại một có các tính chất giống tích
phân hai lớp.
0
3 ) Giả sử mặt S có khối lượng riêng tại ( x, y, z ) là
 ( x, y, z ). Khi đó:
* Khối lượng mặt S là: m    ( x, y, z )dS

S
* Trọng tâm mặt S là điểm M 0 ( x0 , y0 , z0 )
trong đó: 1
x0   x  ( x, y, z )dS
m S
1 1
y0   y  ( x, y, z )dS , z0   z  ( x, y, z )dS .
m S m S
2) Cách tính:
Giả sử mặt S có phương trình z  z ( x, y )
D là hình chiếu của S lên mặt phẳng xOy.
z ( x, y ), zx , zy liên tục trên D.

f ( x, y, z ) liên tục trên S.
Khi đó:
 f ( x, y, z )dS   f  x, y, z ( x, y )  1  z x 2  z y 2 dxdy
S D
     dS
2 2 2
Ví dụ: Tính I z x y
S
S là phần của mặt cầu x  y  z  R

2 2 2 2
ứng với
x  0, y  0.
Giải:
I   z 2
x 2
 y  dS   z
2 2
x 2
 y  dS
2
S1 S2
S1 là phần mặt x 2
 y 2
 z 2
 R 2
với x  0, y  0, z  0
S2 là phần mặt x  y  z  R với x  0, y  0, z  0.

2 2 2 2
* Tính I1   z  x  y  dS
2 2 2
S1
S1 có phương trình z  R  x  y 2 2 2
Hình chiếu của S1 lên mặt phẳng xOy là miền

 x2  y 2  R2
D:
 x  0, y  0
x y
Có zx  , zy  ,
R2  x2  y 2 R x y
2 2 2
I1      x2 y2
R 2
 x 2
 y 2
x 2
 y 2
1 2  2 dxdy
D
R x y
2 2
R x y
2 2
 
Đặt x  r cos  0   
 2
y  r sin  0  r  R

R
 d   R  r .r .
2
I1  2 2 2 R
.rdr
0 0 R r
2 2
 R
 .R  R 2  r 2 . r 3dr
2 0
Đặt r  R sin t  dr  R cos tdt
 2
I1  .R  R cos t.R 3 sin 3 t.R cos tdt

2 0
 
 2

R 6  sin 3 t 1  sin 2 t  dt
2
  sin t.cos t dt 
6 3 2
R
2 0 2 0
 
 2
 2
 R 6  sin 3 tdt  R 6  sin 5 tdt
2 0
2 0

6 2!! 4!!   6 2 8   R 6
 R    R    .
2  3!! 5!!  2  3 15  15
Do mặt S có tính đối xứng qua mặt phẳng xOy

và biểu thức dưới dấu tích phân chẵn đối với z nên
 6
với 2    dS. Vậy I  15 .

2 R
I1  I 2 I  z 2
x 2
 y 2
S2
§5. TÍCH PHÂN MẶT LOẠI HAI

1. Định nghĩa
a) Định nghĩa
Cho S là mặt định hướng.
f ( x, y, z )   P( x, y, z ), Q( x, y, z ), R( x, y, z )  là hàm vectơ
xác định trên S.
( P,Q,R là các hàm ba biến xác định trên S )
Chia S thành n mảnh S1 , S2 ,..., Sn tùy ý.
Gọi Si là diện tích mảnh Si , di là đường kính mảnh Si .

Trên mỗi mảnh Si chọn một điểm M i ( xi , yi , zi ) tùy ý.
Gọi ni là vec tơ pháp tuyến đơn vị ứng với hướng đã
z
chọn của mặt S tại M i . cos  i
ni   cos  i ,cos i ,cos  i 

i ni
 
y
i  (ni ,Ox), i  (ni ,Oy ),  i  (ni ,Oz ) O
x
n
Xét giới hạn lim
maxdi 0
 f ( x , y , z ).n .S
i 1
i i i i i
n
 lim
maxdi 0
  P( x , y , z ).cos 
i 1
i i i i  Q( xi , yi , zi ).cos i  R( xi , yi , zi ).cos  i Si
Nếu giới hạn này tồn tại hữu hạn, không phụ thuộc phép
chia S, phép chọn các điểm M i  Si thì nó được gọi là
tích phân mặt loại hai của hàm f ( x, y, z ) trên S
kí hiệu là  f ( x, y, z )dS
S
hoặc gọi là tích phân mặt loại hai của các hàm số
P( x, y, z ), Q( x, y, z ), R( x, y, z ) trên S.
Kí hiệu:  P( x, y, z )dydz Q( x, y, z )dzdx  R( x, y, z )dxdy

S
b) Nhận xét:
10 )  P( x, y, z )dydz  Q( x, y, z )dzdx  R( x, y, z )dxdy 
S
   P( x, y, z ).cos   Q( x, y, z ).cos   R( x, y, z ).cos   dS
S
trong đó n (cos  , cos  , cos  ) là vectơ pháp tuyến đơn vị

ứng với hướng đã chọn của mặt S tại ( x, y, z ).
(   (n,Ox),   (n,Oy),   (n,Oz ))

0
2 ) Nếu đổi hướng của mặt lấy tích phân thì tích phân
đổi dấu
0
3 ) Nếu S là một mặt định hướng, liên tục, có véc tơ
pháp tuyến tương ứng biến thiên liên tục, P,Q, R là
các hàm số liên tục trên S thì
tồn tại  Pdydz  Qdzdx  Rdxdy
S
0
4 ) Tích phân mặt loại hai có các tính chất tương tự
tích phân đường loại hai.

2) Cách tính
Tính I   P( x, y, z )dydz  Q( x, y, z )dzdx  R( x, y, z )dxdy

S
* Đưa về tích phân hai lớp
I   P( x, y, z )dydz   Q( x, y, z )dzdx   R( x, y, z )dxdy

S S S
* Tính  R( x, y, z )dxdy
S
Giả sử mặt S có phương trình z  z ( x, y )  ( x, y )  D 

D là hình chiếu của S lên mặt phẳng xOy
+) Nếu véctơ pháp tuyến xác định hướng của mặt S

tạo với tia Oz góc nhọn thì
 R( x, y, z )dxdy   R  x, y, z ( x, y)  dxdy
S D
+) Nếu véctơ pháp tuyến xác định hướng của mặt S

tạo với tia Oz góc tù thì
 R( x, y, z )dxdy   R  x, y, z ( x, y)  dxdy

S D
* Khi tính  P( x, y, z )dydz,  Q( x, y, z)dzdx

S S
ta làm
tương tự.
* Cách khác:
Trong nhiều trường hợp, khi tính tích phân mặt loại hai,
có thể đưa về tích phân mặt loại một.
 P( x, y, z )dydz  Q( x, y, z )dzdx  R( x, y, z )dxdy 

S
   P( x, y, z ).cos   Q( x, y, z ).cos   R( x, y, z ).cos   dS

S
với n (cos  , cos  , cos  ) là vectơ pháp tuyến đơn vị

xác định hướng của mặt S tại ( x, y, z ).
Ví dụ:
Ví dụ 1: Tính I   xdy dz  dxdz  xz dxdy
2
S là phía ngoài của mặt cầu x  y  z  1 nằm trong

2 2 2
góc phần tám thứ nhất.
Giải:
I   xdy dz   dxdz   xz 2 dxdy

S S S
* Tính I1   xz dxdy
2
S
Mặt S có phương trình z  1  x  y 2 2
( x  0, y  0)
Hình chiếu của S lên mặt phẳng xOy là miền:
y
 x2  y 2  1 1
D1 :  D1
 x  0, y  0 O 1 x
Vectơ pháp tuyến xác định hướng của mặt S tạo với
tia Oz góc nhọn.
 I1   x 1  x  y  dx dy
2 2
D1

 x  r cos  0  
Đặt  2
 y  r sin  0  r 1

1
I1   d  r cos  1  r 2  rdr
2
0 0
 2 1 1
   
 r 
   cos  d  .  r  r  dr
3 5
r
  sin  02  .  
2 4
0 0    3 5 0
 
1 1 2
   .
3 5 15
* Tính I 2   xdydz
S
Mặt S có phương trình x  1 y  z
2 2
( y  0, z  0)
Hình chiếu của S lên mặt phẳng yOz là miền:
z
 y2  z2  1 1
D2 :  D2
 y  0, z  0 O y
1
tia Ox góc nhọn.
 I 2   1  y  z dydz
2 2
D2

 y  r cos  0  
Đặt  2
 z  r sin  0  r 1
 1
1
 1
1  r .rdr  .( )  1  r 2  d 1  r 2 
2
1 2
I2   d 
2
0 0
2 2 0
3 1
 2 
  . .1  r 
2 2
 .
4 3 0
6
* Tính I 3   dxdz
S
Mặt S có phương trình y  1 x  z
2 2
( x  0, z  0)
Hình chiếu của S lên mặt phẳng xOz là miền:
z
 x2  z 2  1 1
D3 :  D3
 x  0, z  0 O x
1
tia Oy góc nhọn.

I3   dxdz  s( D )
D3
3 
4
.
2  
Vậy I    .
15 6 4
Ví dụ 2: Tính I   ( y  z )dydz  ( z  x)dzdx  ( x  y)dxdy

S
S là phía ngoài của mặt nón x 2  y 2  z 2 (0  z  h)
(h không đổi)
Giải:
z
Pháp tuyến của mặt S tại ( x, y, z )
có VT chỉ phương là: (2 x,2 y, 2 z ).
n Vì VTPT xác định hướng của mặt

O S tạo với tia Oz góc tù nên
x y
vectơ pháp tuyến đơn vị xác định hướng của mặt S

tại ( x, y, z ) là:
 2x 2y 2 z 
 , , 
 4 x2  4 y 2  4 z 2 4 x2  4 y 2  4 z 2 4 x2  4 y 2  4 z 2 
 
 x y 1 
 , , 
 2z 2z 2
 x y 1 
I   ( y  z )  ( z  x)  ( x  y)  dS
S  2z 2z 2
 2  ( y  x) dS .
S
Mặt S có phương trình: z  x 2

 y 2
Hình chiếu của S lên mặt phẳng xOy là miền D: x  y  h .

2 2 2
x y
zx  , zy 
x y2 2
x y
2 2
x2 y2
I  2  ( y  x) 1  2  2 dxdy.
D
x y 2
x y 2
 2 ( y  x)dxdy  2 ydxdy  2 xdxdy

D D D
Do miền D có tính đối xứng qua trục Ox và biểu thức

f ( x, y )  y lẻ đối với y nên  ydxdy  0.
D
Tương tự,  xdxdy  0.

D
Vậy I  0.
Ví dụ 3: Tính I   zdydz  x dxdy

2
S
S là phía trên của mặt cong z  x 2  y 2
(1  x  1,  1  y  1)
Giải:
Pháp tuyến của mặt S tại ( x, y, z ) có VT chỉ phương là:
(2 x, 2 y,1).
Vì VTPT đơn vị xác định hướng của mặt S tạo với tia Oz
góc nhọn nên đó là vectơ

 2 x 2 y 1 
n  , , 
 4 x2  4 y 2  1 4 x2  4 y 2  1 4 x2  4 y 2  1 
 
 2 xz x 2 
I      dS

S 
2
 2
 2
 2
 
4 x 4 y 1 4 x 4 y 1 
Do mặt S có tính đối xứng qua mặt phẳng x  0 và biểu
2 xz
thức lẻ đối với x nên
4x  4 y  1
2 2
2 xz

S 4 x2  4 y 2  1
dS  0
2
x
 I   dS
S 4x  4 y  1
2 2
Hình chiếu của S lên mặt phẳng xOy là miền:
1  x  1
D:
1  y  1
2
x
I  . 1  4 x  4 y dxdy
2 2
D 1  4x  4 y
2 2
1 1 1
4
  x dxdy   x dx.  dy  4 x dx  .
2 2 2
D 1 1 0
3
3) Công thức Stokes

a) Định lí: Giả sử S là một mặt định hướng, trơn từng
mảnh, có biên L là một đường cong kín, trơn từng khúc.
P , Q, R là các hàm số liên tục, có các ĐHR cấp một

liên tục trên S.
Khi đó:  Pdx  Qdy  Rdz 

L
 R Q   P R   Q P 
S  y  z dydz   z  x  dzdx   x  y  dxdy
Chiều lấy tích phân trên L là chiều sao cho khi ta đi trên
L theo chiều ấy thì thấy mặt S ở bên trái.

Ví dụ: Tính I  ydx  zdy  xdz
L
L là giao tuyến của hai mặt x  y  z  0, x y z a .
2 2 2 2
Chiều trên L là ngược chiều kim đồng hồ nhìn về

phía z  0.
z
Giải:
n
O
y
x
Gọi S là phần mặt phẳng x  y  z  0 nằm trong hình

cầu x  y  z  a
2 2 2 2
Đặt P( x, y, z )  y, Q( x, y, z )  z , R( x, y, z )  x.
P P Q Q R R
  1,  0,  0,  1,  1,  0.
y z x z x y
Theo công thức Stokes,
 R Q   P R   Q P 
I     dydz     dzdx     dxdy
S 
y z   z x   x y 
  (0  1)dydz  (0  1)dzdx  (0  1)dxdy

S
   dydz  dzdx  dxdy

S
S là phía trên của mặt phẳng x  y  z  0.
Vectơ pháp tuyến xác định hướng của mặt S là (1,1,1).
 1 1 1 
VTPT đơn vị xác định hướng của mặt S là:  , , 
 3 3 3
 1 1 1 
I        dS
S  3 3 3
  3  dS   3 s( S )   3  a .
2
( s( S ) là diện tích mặt S )

b) Chú ý:
10 ) Nếu S là miền phẳng nằm trong mặt phẳng xOy
thì công thức Stokes trở thành
 Q P 
L Pdx  Qdy  S  x  y  dxdy
20 ) Giả sử V  3
có tính chất:
Mọi đường kín L, trơn từng khúc đều là biên của một
mặt định hướng, trơn từng mảnh S  V .
P, Q, R là các hàm ba biến liên tục, có các ĐHR cấp
một liên tục trên V.
Các mệnh đề sau là tương đương:

R Q P R Q P
i)  ,  ,  , ( x, y, z )  V .
y z z x x y
ii )  Pdx  Qdy  Rdz  0, mọi đường kín L nằm trong V
L
iii ) Tích phân  Pdx  Qdy  Rdz chỉ phụ thuộc hai điểm
AB
A, B mà không phụ thuộc đường nối chúng, ( AB  V )
iiii ) Biểu thức Pdx  Qdy  Rdz là vi phân toàn phần

của một hàm số u ( x, y, z ) nào đó trên V.
* Hàm số u ( x, y, z ) xác định bởi công thức:
u ( x, y , z )   Pdx  Qdy  Rdz  C

M 0M
(M 0 bất kì thuộc V, M ( x, y , z ) C: Hằng số)
* Nếu V  3
thì u ( x, y, z ) xác định bởi công thức:
x y z
u ( x, y, z )   P( x, y0 , z0 )dx   Q( x, y, z0 )dy   R( x, y, z )dz  C
x0 y0 z0
( x0 , y0 , z0 )  3
.
4) Công thức Ostrogradski

Định lí: Giả sử V là một miền đóng, bị chặn, có biên
là một mặt kín, trơn từng mảnh S.
P, Q, R là các hàm số liên tục, có các ĐHR cấp một
liên tục trên V.
Thế thì:
 P Q R 
S Pdydz  Qdzdx  Rdxdy  
V 
 x  y  z  dxdydz

trong đó tích phân mặt lấy theo mặt ngoài của S.
Hệ quả:
Nếu mặt kín, trơn từng mảnh S là biên của miền V

thì thể tích miền V là:
1
3S xdydz  ydzdx  zdxdy
(Tích phân mặt lấy theo mặt ngoài của S)

   
2 2
Ví dụ: Tính I y zdxdy xzdydz x ydzdx
S
S là phía ngoài biên của vật thể giới hạn bởi các mặt
z  x 2  y 2 , x 2  y 2  1, z  0.
Giải:
z
1 z  x2  y 2
x2  y 2  1
O
y
x
Gọi V là vật thể giới hạn bởi S.
Đặt P  xz , Q  x y,
2
R  y z.
2
P Q R y 2 .
  z,  x ,
2

x y z
Theo công thức Ostrogradski,
I      z  dxdydz
2 2
x y
V
Hình chiếu của V lên mặt phẳng xOy là miền:

D : x  y  1.
2 2
 x  r cos  0    2
Đặt 
 y  r sin  0  r 1
z  z 0  z  r2

2 1 r2
I  d  dr   r  z  r dz
2
0 0 0
r2
 3
1
z 
2
 2   r z  r  dr
0
2 0
1 5 6 1
3r 3 r
 2  dr  2 . .
0
2 2 6 0

 .
2
§6. LÍ THUYẾT TRƯỜNG
1) Trường vô hướng
* Cho V  3
.
Hàm số ba biến u ( x, y, z ) xác định trên V gọi là
trường vô hướng trên V.
* Cho trường vô hướng u ( x, y, z )
 u u u 
grad u ( x, y, z )   , , 
 x y z 
* Cho trường vô hướng u ( x, y, z ).

Phương trình u ( x, y, z )  C xác định một mặt, gọi là
mặt đẳng mức (hay mặt đẳng trị) của trường u ( x, y, z ).
* Nhận xét:
grad u ( M 0 ) là vectơ pháp tuyến của một mặt đẳng

mức của trường u ( x, y, z ) tại M 0 .
2) Trường vectơ
a) Định nghĩa
* Cho V  3
.
Một trường vectơ F trên V là một quy tắc cho tương
ứng mỗi điểm M ( x, y, z ) V một vectơ duy nhất

F ( x, y, z )   P( x, y, z ), Q( x, y, z ), R( x, y, z ) 
( P, Q, R là các hàm ba biến xác định trên V )
* Trường vectơ F được gọi là liên tục trên V nếu
các hàm số P, Q, R liên tục trên V.
* Trường vectơ F được gọi là khả vi trên V nếu
các hàm số P, Q, R khả vi trên V.

b) Thông lượng
Cho trường vectơ F ( x, y, z )   P( x, y, z ), Q( x, y, z ), R( x, y, z ) 
Thông lượng của trường vectơ F qua mặt định hướng

S là:
 P( x, y, z )dydz  Q( x, y, z)dzdx  R( x, y, z)dxdy

S
c) Dive, Rôta, lưu số
Cho trường vectơ F ( x, y, z )   P( x, y, z ), Q( x, y, z ), R( x, y, z ) 
* Dive của trường vectơ F kí hiệu là divF .

P Q R
divF    .
x y z
* Rôta của trường vectơ F (hay vectơ xoáy của F )
kí hiệu là Rot F
 R Q P R Q P 
Rot F    ,  ,  
 y z z x x y 
* Lưu số (hoàn lưu) của trường vectơ F dọc theo AB
hay công do lực F sinh ra khi di chuyển chất điểm
từ A đến B là:
 Pdx  Qdy  Rdz.

AB
3) Trường thế
* Cho trường vectơ F ( M )   P( M ), Q( M ), R( M ) 

xác định trên V.
Nếu tồn tại một trường vô hướng u ( M ) trên V sao cho

grad u  F thì F được gọi là trường thế.
u được gọi là hàm số thế vị của trường F .
* Nhận xét:
Giả sử P, Q, R và các ĐHR cấp một của chúng liên
tục trên V. Khi đó:
F là trường thế của u
u u u
  P,  Q, R
x y z
 Pdx  Qdy  Rdz là vi phân toàn phần của u ( x, y, z )
R Q P R Q P
  ,  , 
y z z x x y
 Rot F  0.
4) Nhận xét:
* Công thức Ostrogradski
Thông lượng của trường vectơ F qua mặt ngoài của

một mặt kín S bằng tích phân ba lớp của div F trên
miền V giới hạn bởi S.

* Công thức Stokes
Lưu số của trường vectơ F dọc theo một đường kín L
bằng thông lượng của Rot F qua một mặt định hướng
S nào đó có biên L.
Ví dụ :
Chứng minh rằng trường vectơ sau là trường thế.
Tìm hàm số thế vị của trường.
F ( x, y, z )  ( y  x)i  ( x  z ) j  ( z  y )k
Giải:
F ( x , y , z )  ( y  x, x  z , z  y )
Đặt P  y  x, Q  x  z, R z y
R Q P R Q P
  1 ,  0 , 1 .
y z z x x y
Vậy F là trường thế.

* Gọi u là hàm số thế vị của trường F .
u u u
Như vậy,  y  x,  x  z,  z  y.
x y z
Áp dụng công thức:
x y z
u ( x, y , z )   P( x, y , z )dx   Q( x, y, z )dy   R( x, y, z )dz  C

x0
0 0
y0
0
z0
với ( x0 , y0 , z0 )  (0,0,0)
ta có:
x y z
u ( x, y , z ) 
 xdx   xdy   ( z  y)dz  C
0 0 0
z
2 x
x z  2
  xy 0    yz   C
y
2 0  2 0
2 2
x z
  xy   yz  C.
2 2
Ví dụ:
Tìm thông lượng của trường vectơ
F ( x, y , z )  x i  y j  z k
3 3 3
qua mặt cầu x  y  z  1, hướng ra ngoài.

2 2 2
Giải:
Thông lượng: I    
3 3 3
x dydz y dzdx z dxdy
S
S là phía ngoài của mặt cầu x  y  z  1.

2 2 2
Đặt P  x , Q  y , R  z
3 3 3
P 2 Q 2 R
  3x ,  3y ,  3z 2
x y z
I  3 ( x 2  y 2  z 2 )dxdydz
V
V xác định bởi: x  y  z  1

2 2 2
 x  r sin  cos  0    2
 0  
Đặt  y  r sin  sin 
 z  r cos 0  r 1

2  1
I  3  d  d  r .r sin  dr
2 2
0 0 0
2 
   4 1
 3.  d   sin  d  .  r dr 
0  0  0 
 5 1 

 3.2 . cos  .
0
 r
 5 0
1
  3.2 .2. 
5
12
5
.
 
Ví dụ:
Tìm thông lượng của trường vectơ
F ( x, y , z )  x i  y j  z k
3 3 3
qua mặt cầu x  y  z  x, hướng ra ngoài.

2 2 2
Giải:
Thông lượng: I    
3 3 3
x dydz y dzdx z dxdy
S
S là phía ngoài của mặt cầu x  y  z  x.

2 2 2
I    3x  3 y  3z  dxdydz  3  x  y  z  dxdydz

2 2 2 2 2 2
V V
V xác định bởi: x 2  y 2  z 2  x

2
 1 1
hay  x    y  z  .
2 2
 2 4
1
Đặt x   u , y  v, z  w.
2
1
Miền V tương ứng với miền V  : u  v  w 
2 2 2
4
D ( x, y , z )
 1.
D(u, v, w)
 1
2

I  3  u    v  w  dudvdw
2 2
V 
  2  
 2 1
 3  u  v  w  u   dudvdw
2 2
V 
4
 3  u  v  w  dudvdw  3 u dudvdw   dudvdw

2 2 2 3
V V
4 V
* Tính I1   (u  v  w )dudvdw

2 2 2
V
u  r sin  cos  0    2
 0  
Đặt v  r sin  sin 
 w  r cos 1
 0r 
2 1
1

 
2  2    4 
2
I1   d  d  r .r sin  dr  2   sin  d  .  r dr 
2 2
0 0 0 0  0 
 5 2
1  

 2 . cos  .
0 
 r 
 5 
1
 2 .2. 5  .
5.2

40
 
0
* Tính I 2   u du dvdw

V
Vì miền V  có tính đối xứng qua mặt phẳng u  0 và

f (u, v, w)  u lẻ đối với u nên I 2  0.
* Tính I 3   dudvdw

V
4 1 
I 3  . . 3  .
3 2 6

3  
Vậy I  3.  .  .
40 4 6 5
Ví dụ: Cho trường vô hướng u ( x, y )  x  y .

3 2
Tính hoàn lưu của grad u theo nửa trên đường tròn
x 2  y 2  1 từ điểm A(1,0) đến điểm B(1,0).
Giải:
grad u   3x ,2 y 
2
Hoàn lưu: I   dx  2 y dy
2
3 x
AB
y
1 Cung AB có PT tham số:
A B  x  cos t

1 O 1 x  y  sin t
0
I 
 t.( sin t )  2sin t.cos t  dt
2
3.cos

  cos t  sin t   2.
0
3 2


FILE 20230311 140705 0XYhu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

FILE 20230311 140705 0XYhu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CHƯƠNG 3: TÍCH PHÂN ĐƯỜNG, TÍCH PHÂN MẶT

CHƯƠNG 3: TÍCH PHÂN ĐƯỜNG, TÍCH PHÂN MẶT

20 ) Cung AB xác định bởi phương trình dạng (1)

gọi là cung trơn nếu hàm số y ( x) có đạo hàm liên

gọi là cung trơn nếu các hàm số x(t ), y (t ) có đạo hàm

liên tục trên  ,  .

§1. TÍCH PHÂN ĐƯỜNG LOẠI MỘT

Cho hàm số f ( x, y ) xác định trên cung phẳng AB.

Chia AB thành n cung nhỏ bởi các điểm chia A  A0 ,

Gọi si là độ dài cung Ai 1 Ai

loại một của hàm số f ( x, y ) trên cung AB.

Khi đó ta nói f ( x, y ) khả tích trên cung AB.

Nếu hàm số f ( x, y ) liên tục trên AB và cung AB

trơn thì f khả tích trên AB.

* Tích phân đường loại một có các tính chất tương

Giả sử f ( x, y ) liên tục trên cung trơn AB

a) Nếu cung AB có phương trình tham số

b) Nếu cung AB có phương trình

 f ( x, y )ds   f ( x, y ( x)) 1  y ( x) dx.

* Tương tự, nếu cung AB có phương trình

PT tham số của L là:

4) Ứng dụng của tích phân đường loại một

20 ) Nếu cung phẳng AB có khối lượng riêng tại ( x, y )

* Trọng tâm cung AB là: M 0 ( x0 , y0 )

II. Tích phân đường loại một trong không gian

* Tích phân đường loại 1 của hàm số f ( x, y, z ) trên

và f ( x, y, z ) liên tục trên AB. Khi đó:

 f ( x, y, z )ds   f ( x(t ), y (t ), z (t )) x2 (t )  y2 (t )  z 2 (t ) dt

§2. TÍCH PHÂN ĐƯỜNG LOẠI HAI

I. TÍCH PHÂN ĐƯỜNG LOẠI HAI TRONG MẶT PHẲNG

Cho P( x, y ), Q( x, y ) là các hàm hai biến xác định trên

cung phẳng AB.

Chia cung AB thành n cung nhỏ bởi các điểm chia

Trên mỗi cung Ai 1 Ai chọn một điểm (i ,i ) tùy ý.

Gọi si là độ dài cung Ai1 Ai .

Giả sử Ai1 Ai  (xi , yi )

gọi là tích phân đường loại hai của các hàm số P( x, y ),

Q( x, y ) dọc theo cung AB.

Kí hiệu:  P( x, y)dx  Q( x, y)dy.

Nếu AB trơn và các hàm số P( x, y ), Q( x, y ) liên

tục trên AB thì tồn tại  P( x, y)dx  Q( x, y)dy.

10 )  P( x, y)dx  Q( x, y)dy    P( x, y)dx  Q( x, y )dy

20 ) Tích phân đường loại hai có các tính chất giống

Khi đó tích phân đường loại hai của các hàm số P( x, y ),

Tính  Pdx  Qdy

( P, Q liên tục trên cung trơn AB )

thì  P( x, y)dx  Q( x, y)dy 

  P ( x (t ), y (t )). x (t )  Q ( x (t ), y (t )). y (t )  dt

b) Nếu cung trơn AB có phương trình y  y ( x)

thì  P( x, y)dx  Q( x, y)dy 

  P( x, y( x))  Q( x, y( x)). y( x) dx.

Ví dụ: Cho A(0,0), B(1,1). Tính I   x dx  xydy

Ví dụ: Tính I   xdy  ydx

Trường hợp 2: D là miền đơn liên, như hình vẽ

  P( x, y)dx   P( x, y)dx   P( x, y)dx   P( x, y)dx

Trường hợp 3: D là miền đa liên, giới hạn bởi các

Ta chia D thành các miền nhỏ

Áp dụng công thức Green cho

Ví dụ: Tính I   ( x  y)dx  ( x  y)dy

 I  2  dxdy  2s( D)  2 R 2 .

4) Điều kiện để tích phân đường không phụ thuộc

Giả sử P( x, y ), Q( x, y ) là các hàm số liên tục, có các

Các mệnh đề sau là tương đương: