You are on page 1of 18
€- 4049 1% Corrs IVILIZACAO BRASILEIRA TOMO III O BRASIL REPUBLICANO 2° Volume SOCIEDADE E INSTITUIGOES (1889-1930 } por Pauto Séeawo Pouseise, Ducias Tesxeina Monreite, Masta ‘Tenses. Sexoven Detsone, Jess” Musita. Canvacito,Hnuasa "Reonicots Pennants Jonee Nects, Acrnupo. Bost, Séncio Lovo os Mouna, Jost Mana’ Goutéa ot Auton, Bouivar Lineousten EB Uruoroxo Buss’ Bente Favsro 4? Edicao a aa HISTORIA GERAL Da CIVILIZAGAO BRASLLEIRA 3.) Frauea destecouse néc apencs pela erudlucio, percebivel na leiture de suas obras, mas por se revelar um grande pensddor, ctento aos apelos fe desctior do ismento, com gronde capacidade de percepedo, de dislego fe de festemunho de mensagem cnsté Uma consialagdo final, quanlo cos imielectuais calélices dente do Prmeira Repiblica. @ a ce sua cusénci nes grandes econtecimentos do penioda, A igreja néo esleve presente nos momentos mais significatives de eriodo, sobretude ne década de 20: Semana de Arte Moderna, as revoltas @ movimentos que precedoram a Revolucéo de 1930 cAPrIULO x FORMACAO DE UM PENSAMENTO POLITICO AUTORITARIO NA PRIMEIRA REPOBLICA. UMA INTERPRETAGAO rer Douvar Lancousten Dz Pontes Uswersidade ‘Cuda de Stn Poo Introdugéo IMPORTANCIA da tradigao de pensemento politico autriténo forme: By re par inca yee eae suet omm brasiloizos © estrangeircs, Gorporilicada sobrotudo em ensaios hisisr, cosociolégicos, essa tradicio compsere de um Conjunto de oiéas que cuitioars “0 mosel5-coisilicional de 1881. £,"porlaito, unc Uedigto de ensemonte que se fonmou tendo em vista x apée politic, com evidente Intense de influr sobre os acontecimentos. 0 abjetivo de persuadir os eles pulitcos f calturais dar época 6 visivel na propre estrulura narrative, que evens velmenie se.inicis com amplas rellexdes histricosociologicas sobre ¢ lex magie colonial do pais. estencese no diagnostico do presente —- no soso @ Repiblica Veli —e cuimina na proposigda de cigum modelo altemars de organizaséo poliicosnstitaclonal, Néo cabe diivida de que as origens desse conjunto de obras. de sua forma narrativa tanto quanto das preccupagées substantives que ele expres 10, remontam eos tempos do Imperio: a Tavares Bastos, « Jocguitn Note ros. E porém aa obra de Alberto Tortes, Olives nietAvavedo Amaral_e Francisco Campos. para, mencioncr perce igune de seus representantes mais noldvels, que a trcdigso de pensorento seiquite ma configurapdo especilica. ‘Naluralimente, n50 se trata Ge ofiriar’ que or aulcres citades sejam idéntices om toda a lhe “Ke ontrsio, eles diferem em muitos aspocios significalivon, «6 exctamente , este foo que torna compensadora a tentaiva de inlerprotélos em funcao| dde uma dimensdo implicila comum, ou seja, como momento formative de ume ideologier autoriténa, = A coordncia desse pensamento autoritiio enguanto sistema ideoldgico, ¢ necossario que 29 acrescente desde logo. nde é uma quosiée recive Aliés, lompouco o é « importincia intelectuc! e police prcliea desta gene, iu. Estes dois tiumos aspectos — o valor inlelectacl ce aluayeo polos dos ertieos da Primeira Rapiblica — néo serdo abordador nenie trsalho néo ser pelas indicagées bastante sumdrias qua se sequetn, Além da importéncie que Ihes atibuimes sob o éngulo da produgto ideo legica, os eriticos autoritérios da Primeira Hepiiblico constituem w nosso ver lum importante momento de inflexéo na vida intelectual brasileira. Ro mesmo fempo que serviam como veiculo para assimilacée de diversas dorrenles de ss | HISTORIA GERAL DA CIVILIZACAO BRASILEIRA ensmento anlliberas gor pote das elles cuits do pris, eles devam wm Hispuise considerdvel d difusdo © 4 mslitucionaizaedo académied dem ci {fess soccis. No nivel da prdtiea politec, além da prepancyas inalscual a Hevolugao de 1900, « conhecide eeu papel nas traaslormasSes ineinaconcis bubeogiente de Olivera Vienna, por exemplo, na implontayto ,, dis insiuiges previdenciion © do sistema tindical de'covte comoralrwte, ii elotma educacioacl_e cose mnistra do Estado Is orem. ¢ 0 late de que © Gripe Ge quotes « Fjque me ratizo constr © meting mete condante do que ge poderia cheaner de histor do ponsamento politics no Basi & ataves dels pela sucesava ‘reinlerprotagée de cuas obras ¢ de seu papel na histéna. que anda hole se manifesta boa parte do debote lero fobve sociedad a pelitea bie: Sllewras no petiods repablicone. -Apeser dos deccontinuidades bavides em nosve histéna plitca, com for c case do Estado Novo: ou taiver em witede doles, a telerinia a estes auiores xe impéo toda ver que procurcra ae conoxées do presente com clgum pastade relevente, ‘Sintoma dase sto or furs sobre o ansunlo, cade ver me ireqicaten © oparecimente, nos dtmos snot. de diversos wabolhos de enegese © evalicgée’ a cewwene procures ¢ ale moamo a reedicio, de obras que ete hd pouco dirseiam relogedas eo bow dao enilgildedes sniten Outta rexdo para esse releino os mlelectuais da Prineisa Repiblica é aevidente precanedade do uclaiente que até hoy se tem dodo & dlmenséo ldecldgiea nos estudos iolerentes dquele perious ee Revolugao de 1890. Neste paricular os trabalhesdisponivoss parecem caciler enre dot extomos igucimente insciisfatsnee. De tin lado, andlises eaquemetieas em gus os legentes do aconlecer histénco_qparecens come poteores de costeldes Je ceuscibnc taleetsa Temos, oss, a couscléncia "pequenoturguesa”, 0 consérvadonsmo dos “propietaios de at enddnase © descrover aquoles agentes, preiee. ssen_contaidcs universais, Nesta segunda hipétese, llermativar: ou vélos como exectiores cogos de un percurse tice procrdenado, 0 que equivale @ senuncxr © qualguet exlrgo de Jcompreesoder ou substi tis impulocSes simplistas pelo que Se poceria hamer de conslalegio do ndo sido iso &, por uma histine do que & Prime [flepiblica e a Revolucto ndo foram. [Sem desmerecer cs evenqos leon nos climes cnos. gages «pesquisa: thle caidadesce. perese cso que @ (Sihuogratia recente vem vecorrende de meneira compulsiva © faves of tipo fot tenentes née. poss Tenprcndions o gu clad fous inleeares’” A “incipiéncia” ou “imaturidade” dos egenies pete fode anarativa, tomiandose uma cotegoria explcctiva béeiea| Vale dear au © objeto da anlise hsténca te define implictomente como-e larela de | demonstra © néo coincidéncia dos processes tecis com os comcaiostimste | que sobre oles se prota; assim vet se consttuundo.pecultrisima bist | Hosratia: na quel © inérprete ¢ cxedor do pussado, ¢ noo © inverse. !deologic coven’, inlelestuis x FORMACAO DE UM PENSAMENTO POLITICO AUTORITARIO a7 £0 fato. para rotcmarmos equ: as objelives de rasente ensaio, é que a bibliogralia dicponivel, pratizamente som excepao, parte do discutivel suposto, de que es cificuldades + apreseniem apenas ne identifiayeo das bases sonitis da produce idecio,ice, ¢ née também na deserigéo imanente desta ~ Esvai-se desta forma uma boa parte do objeto de estudo — a produgdo inte. ecwal, as ideoiogias — substituida por vagas alusdes co seu grew de “maturayao", a sua “correspondéncia” ou ndo, com os processos “reais”, on alge ne Em boa medida, como ¢ ébvio, tatase da. presenga implicita de uma concepeéo madequada ao fendmeno ideolsaico, coq vid de rogra se dé um sentido resttivo © bonl._O penscmenio ¢ di \eolgiza. soe porter um citculo de commicogao imide ae ales seat : jer_nGo corresponder co que © mlérpecte acha que um sistema ideo!Sgicol| ‘de¥e” conter em suas repzesontagses, No maximo, no casa des penscdores I avtotildtios da Primeira Repiblica e dos anos trintc, admitirse-d a presenga de ideologia no sentido de pensamenia irelevante. solie, "descolade” co mun¢o real Max no s0 trate, apenas, de mulclncia concelual ¢ melodolégce: cu antes, sauieénens deste lps nae ao epreventam, no caso, desvineale des de render hstneae mar stoniatvae A malelo dex esorgee deal * odes oo estado da produgio intlectucl da Pease epitic ten malo a ver com 0 desciedio dn tiles aultitinae,« notodamenle da doug, fanaa, no apézguura. © propio lenoinene fascate dgase de poesogen potsot a ter desclo come “nto idelogis": “deeconete” mere volte Fsmo persolists« oportmista,” Cone’ podeia © pentamente eulcttans roniloo, mora imporiogSo tlc dies conti um objeto de eatude? | Gom e redemocrateagio do pris om 148, ume complexa tei de atlude @ intresses conibund pore anir Gr desconiuldouee Intelecuas produrt ee polo Estado Novo, tidcaltendo cinga mas c apeensée e a cites Go pensomento avin dar décodas antenores, para a situagéo brasileira, e em certos casos até mesmo quanto & procedén: i cit da inspiragée auteriténe que aqui vieejou, @ historiogrofia que assim desenvolveu hé muito vem reclamande uma revisdo. Até aqui, tenho folade como se existisse no Brasil uma “hisléria dos Idéios" como otividade intelectual estruturada e continua, £ ébvio que quase | ada no género exisle, se peasomos em trabalhos eriticas ou expositives de | certo flego. Nem poderia ser de outta maneira se, como vimos, pairam divides quanto a exisiéncis de eventual ebjote doses histéria. f por este raxdo que este ostudo se initia com ume discusedo sobre problemas gerais de interpretacdo e método. Através dela procuro indicar a efellva exisién- cia de uma problemética xo campo da historia do pensamento politico Drasiloire. Nas referéneice exparsce, ao vores sumariesimes, co pensamento dos criticos da Primeira Repiblica, é possivel discemir interprelagSes diver- I | i i | Equivocoda, a meu ver, quamta & importéneia tedriea, quanto & relevmcia | I ‘sas, fundades em diferentes pressuposios, ¢ cada uma delas conduzindo ' wai HISTORIA GERAL DA CIVILIZACAO BRASILEIRA SOCIEDADE E INSTITUICOES we _uma distinta estruturecéo das ndagagéee_ substantives. oa ibbiografiea detalhade, gue’ poderia ser exfedenha, oplet "pela apresenicgdo e critlea le quatro “modelos” Na segunda prvie cpresents as lishas gerais do modelo ideolésico que julgo haver se configurado na obra des trilcos de, Prmeue’ Repablics net pratica institucional neles inspiode (ou pelo menos, por eles gplew. | Gide)? sue denominel de “ideslogia de Estado" Por del mee Foincite necessGiomonte Com 0 pensamento de 4) Suaiquor “autor rsolado. & ume “reconsinugéo", ume hipslove pore Pes. | [aaises postenores. Taispouco fie eatende-sobie os bases socins “doses ede ieclégica. Suas roizes seguromente se enconttam no colepeo de ferta medalidade de libecelisme vivenciada pelos elites culturcis brenowes da epoca. © aprotundamento deste cxpecta, porem, exigina uma aborde, | Gem histoncegenstiea uma ondiiso laboriced de tezioe ok. autores espe. | ificos: empreendimente demaniedo extenso no émbite deste tabalie- 4, Prosurncas ve Inrenmeragho & Miiroxo |__ Tota investigogto hstéea que se preze vise ester algum modelo |oce objetos estudados, “f modelo, na histine das idelos, ode evforgo de Inlerpretago global de um cuter. periodo ow corrente de. pensamente. Quando Hem sucedido, 0 gjustamente toma a forme de tma ecintura ante culads de proposigses copar de dar conta, global © aimullaveamente. des cenceltes explicitos do autor ou obra estudada, des diversos planer « fig. 8 através dos qucis se desenvolve sta linguagem, de evontuaw “ince. rEncios", © assim por diente. Pouco importa te © ajuslamenta do. meaeio se fa pal tdentiticagto de um conceitochave, pela explictegdo de supscon, ou inda, por apronmagdo com algum cuter ou paredigm, conleciie Obvamente, « adequcsao do modelo dependerd de sua capacidode como instramento pare fir contornos e enconttar momentos signifcsuves de "up {ura ou transformacéo, © assim apreender « unidade tubjacente ente Gute res diversos ou deronie um peniodo Jocafaigeslone fo de modelos inter _protatives. ¢ 9 eventual desacordo entre eles, G0 tambexi momentos dé histone real. F “ Pareco:me possivel identificar quatre modeics (!) puncipars ua biblio- gratia que diteta oa indiretamente sere Ropiblica, ou mats exater © modelo do autonterisma esciarecido. Na discussdo que segue, no pro ‘curarei fozer um levantamento detalhado de ibliografia, mos sim indicat reconsirugée feai que se escocie @ cada um dest modelos. Os dois primeiros — 0 inctitucional @ © histoncisia — reconstioem @ histénc das idéios no Brasil como uma sucessdo de momentos imperfeilos — ideolégicos? — em dizegéo ao conhecimento cabal, ctentilice, da "tec lidade brasileira” Os auiores do possado, ndo importa @ partir de quando, destilam como Precursores assintdlices do proprio inlérprete, que se culo. ‘elege como paradigma de cientilicidade, Mas este suposio, comum coe dois Primextos modelos. apreseniase num ¢ noutto com implicagses bastante aistintes. © modelo institurconal-cientifiasta estabelece ume distngao radical on ire dias Jases, jomance como divisor de aguas a inslitucionclieacae des aiividades de ensino ¢ pesquisa emi ciénciae socidie nas universidades bra | a sdlidade” ¢ assim relerida & assimilegae | silexas. / qpreensée corte da dq paraiemdli ecadémica das ciénois sociais endo ¢o contetdo subs. tantivo das-interpretogSes. Tralese, como ¢ ébvio, de uma periodizacdo ru. dimentar, mas fo: a partir dele que Djacit Menezes, Costa Pinto, Fleresicn Femandes.e-oulzos.elaborarcm. texi6s_de-cérig apfludnela a9 f Tquorenic_¢ inicio. des_cinqiienta ‘socials no Brasil Tag deliaieae dos que odatam tal modelo) se inieia com ‘@_sriage. de cursos superiores, a importago de professores. estrangeircr. €a mnlredusio de téenicas de investigagto. de campo, e dade que. isto #0 26 Verlticou no, segundo, quariel deste século, sequese que a exposigao dq histéna do pensamento politico-social brasileiro ¢ extremamente simples: ‘até o segundo quarlel deste século produsiramse enscios sobre sociois, a partir de entdo produmu-se cieneia”(* Na realidade, oplicads co objeto especifico do presente eatudo, isto é, 0s ceriicos dar Primeire Republica. eequemas de anélise semelhantes ao ‘que scabomos de menciorer tém produzide resultados ainda menos dese: (1) A discssto dos ués pnmeros modlos baise em grande parte os tabalhos de Wanderley Guilherme aoe Spies enecee nar nota 7-6 8. Mini vergence som > imceroreigies esse autor fies ‘peslieme clr notes : W, G. dos Sante. “A Imapizacio PalticaSooe! Brats" Dados #* 2/3, 1967 Wer‘ nisie ape ura etgso se tabalbos exempts Js peed ns a0 HISTORIA GERAL DA CIVILIZAGAG BRASILEIRA i os ontevistos por Wanderley Guilherme dos Santos. Hs, com ‘feito, tém levado oo desmembromenio dequelan sbvas em hipsieses ow observigdes isoladas. que o intérproie aceila cu rejeita enquanin contribes ietives”, em detriments 1s uma andise sistemétice, capae de indicar sou suuiido enquanto vite de sociedade e enquanto modelo sxomplo disso talver seja 0 des} tudo asso de preferéncia a ama ‘enélise arijculada do conjtinto de sua obra. Sem divide, 0 moto “tudo 2 colonial ng colémia”. palavra de erdem do modelo que discutiremos em seguida, deixese também entrever na altitude instilucioncl-cientifieisa. que reserva pare os cutores natives, em iugar da exposigée sistematica, dignidade moxima dessa contabilidade de acertos esparsos. < _ Existe, como indicamos acima. uma versée histoncista da mesma idéia O. um Beqinds modelo que postula como paradigima, nae a insti ‘institucional das ciéncias sociais, mos apreensa través de algum pnsma nacionalista, Pr ‘anos ciigilesis, notadamenta nes que ul Superior de Estudoe Brasil culada por Guerveizo Ramos, de passagem, de alg’ dos ‘melhores ensaios sobre a histoua das idéias politicas no Bros. Pora Guer. reo Rames a justificagéo mesma dessa historic, entre més, repousava na contribuigdo que ela poderia dor para a superagdo da antinomia entre, de uum lado, valores ot interesses particulares de grupos socias e, de cutie, 0 ;Processo objetivo de “desenvolvimento nacional”. Num de seus trabathos ais conkecides, de 1954, afimmava ele como ponto de pattide a possibile \Hade de “dar ume definigto concrete do inleresse nacional anode os Ee ia”, delinigGo essa que esiaha condiGonada @ clc- ragto de”. . uma teoria socioléenes da rediidade brasileira: de uma teona ue lonnulasso"@ data dominants de sins oe ee. (Sepimel-c consigis tentane¢ seas Selene ‘exalamente no plano da \ Banets sooetsgea! (hy canes eae) emstamenle no ple se que, para Guerreiro Ramos, @ ciaicia soniclogica aleanga ease cardler de certeza indiscutivel precisamenle na medide em que se deca guiar pela “indugéo”, 0 que para ele parece sig. ilicar_observacdo sociolégiea_quiad seflextio sobre 6 “inlerecse ne onal’. Dados estes objetivos. a histéna daz idéias apreseni@se como Una ‘Parle éssencial da metodologia socieldgica, pow a teona da realidade bro leira se constitu, em parte pelo menes, pela zeconstrugao dos momentos ‘Parciais cuja progresso histérica aponle: pare.o.conhecimento cabal atraves 4a ciéneia, ou, mais exctamente. da conseléneia nacionclista: GB) A Gueriane Ramos, “Estos ke Teagio gs Resldede Brailes. Polis mente Orentados, de 1870 aos mosses Diss" in nar en Canzresia eases de Soatgae Fin Paulo, 1395} FORMAGAO DE UM PENSAMENTO POLITICO AUTORITARIO. st, eee See eee eee ee eee Como todo modelo, também esio ® selative. Mos 9 3 de ume maneia especialisuuma, que incembe assinalar. Ao contrane. do modelo anteren seu objeio se dofine, pele menos @ primeira visa, como teeomttun [reonyunto de ariculacoes que wan eontido c umd geragG0, a um penode Fou a uma encnilhada histériea, Eda mesma mance que no modelo _inallucionalcieniicista, sua principal eliculdade encontrase ng delineto ‘do estatuto teorico do erro, ot seia. da parcialidade ‘ou do, can * Gico des procusse fis do peseade. Rdmie'se desde 0 inicio gue © momento da emancipecdo, vale dizer, da tomaa de consciéncia “sient. fica” dos intereseas @ da perspective nacionalisia. néo arbierio, sees sim depondento da moturagao de condigaes moteriais objelivas ao nivel ca sociodade global. Nao obstonte, e esta ¢ precisamente a cilea da histone, ‘gralia mspirada neste modelo, 0 exame ca produsao intelectual parsed petmile dicernir antecipagdes de uma consciéncie nacioneliste: Gbietve, Pequenos fachos de tz que se deslacam num fundo de sombras, de ideo fogia, de caricata arisicerasie colonial (*). A apreenséo destas duds ‘ae. todes, como veromos, exige doif pesor © Gucs medidas, Exisiina exsim, te | ‘um lado, 0 pencamento idsclégice propnamente dito, sobienvéaca de com-| digges j# superedon ov em vic de superendo K esse pensomante aplicaes ® esquema de onde clasnste. de que’ talaremor Odlaste, pole walees ‘obvamente de pensomento socialmente determinads e que deve scr nie tm fungéo das Cress sociis, dos temas do Cotdieno @ don telegSes San ‘polices de epoca. E stata, de cute lace, 0 pensemento sae idecloace ou proses a emancipaise dd Ioslogie, ao qualche epics’ @ catego a> | Bteligenete tberar Us exemolo Geka. no caen bisulens: sens eaten | foniaa_grupo-de crlijeos da Primera Republlea, ciyo ie teller alguna detominagdo soci 6 assim consdersas of easel cot percopgi tote © objetve da realicade. See Trotase, em resumo, de uma reconstrugéo cindidar co meio. H& uma Iistéviar das lures. ¢ hd una iistéia daw teves. A historia dex luzes per JJencem Alberto Torres, Gilberto a Vieoae, Azevedo Amaral, Froneiste Campas. eves vas par rapes @ acuidade de sua per- eepyé0 scciolégica“e & perspectiva nacionalisa, que possibilita 0 registro de eventuais equivocos focisles e alé amentza, quando néo dispense por completo, « meagio do aviontariamo pollica, -A fistona. der teres per cota ideolapieda-ordem (Jackson de Figueiredo) e¢ Wisslogia de founeseh ~dorée_ (Afonso Arinos). bre Notese que a erfica aqui felte co modelo historicistanaciondlista S40 4 0 untaage mini ou aionos implisia de um cries Se Gosia me tual (e 6 disso, em iltimc cndlise, qué se Wala, pois de uma imanema ou do ottra todos os nomes citados eram “nacionalistas”); mos sim 0 fate (4) (A ecu que segue eferese 2 A, Guerea Rames, Cise do Poder 9p. Brasil (Rie de Jancis Zaher TB6H cco ile "Tes Momeni faces ce Bras pnssiiento_om vers 52 HISTORIA GERAL DA CIVILIZACAO BRASILEIRA SOCIEDADE = INsTITUICoES 33 de_umo «watise do pensa tae privisico Grape. eae Hist ‘égice. Alios. om todos os trabellios”inspitddos este modelo, of pensadores estotalcuteriémes ce ‘ome uum moments insubsistente por s1 mesmo; como “precursores" “antecipagies" up peaszteento ebjelivo, nao ideologica. Ramgs, cujo valor obviamente ndo pode ser md nota exilica, detxom entrever clarumente cs terceiro model ido — ¢ alassisto — na ia Pimeira Republica.” Nesta rubnea incluo alguns poucos estudes © um grande nimero de relerSncics fregmentarias em tre ; bathes dé ondlise tistonca, elaborados todos @ parlir de quactes conceitucas | mows ou menos cléssices da sociologia do conhecimento. Eo que se podene | shourar de tum ne histéni desde 0 exceleite’— coms a Gndlise que fae Guetieiro Roman da doree — gle o simplesmerte, atabalhoade. "Peis, come é,sabido, consisie em. tomar um auior su grupo de autores 0 cjusiar ao bred or, modelos eléscicos—valo-divet, our ‘pequeno-burguse”, reccionéno” ele. Via de regia o anlérprete que assim provade do se ve ‘ebrigodio“aéxplictar de ontemée os componentes do modelo. contentan dose om ou prestmilo sabide © comparthade palo lelir Alinal de contas, néo s4o conhecidissimos os interesses e ax formas do folsa consciéncia de "pequona burguesia"? ‘Neste partculcr, como fo1 ante “nomente meieac, cb poagées voron, ante @voplanso mectnion de jomas cléssicos & guisa de descrigdo da estratura de classes ¢ a negucao | dota eplioabiidade. través de ciusdes “inalridade” ov & "incipnle” dos classes na formagao social brasileira. Malgrado © convite que encera a imputagSes mectnicas, para néo dizer banais, sen erténeo reclamar desde } um opitifio para a perspec tiva classisia. “Uma recouslderagao mais rigorosc do axpecio ideologico. © intelectual nos estudes sobre @ Primeira Ropiblica e a Hevolucde de 1090 no poderia porém prescindir de um exame culdadoso das quesiGes aqun suscitadas, Essa necessidade se apresenta @ fortion para « histoniogiatia mais recente, na qual @ notureza des agentes do suceder histérico vem per endo a entener condigao de suposto dogudtice e paseando ao cerne mesmo a investigacao. Na condigdo de que avangos comtelatives sejam fellas na anlerpretagio dos conietdos da produgéo ideolégiea, é dbvio que o estudo das relagées entte essa produgdo e of classes sociis Cou qualquer outa categoria mndieativa de posiggo tocio-econdmica) conserva sua’ validade fe relovéncia como hipstese de trabalho. grilério ¢ imtrod: ido nesta sumori nttivas mois resentes no sentido de defur uma perspec de an Jise no campo da husténa das idéies politias tom conferide maior-éafase co conletide auioriténo do pensamento dos criticos da Primeira Republica Tnepitado, co que tudo faz crer. ne tese ce Barrington Moore Jr. sobre 2 | -desenvolviments capitalise mola via autora, Jorbas Medeuos vem pu vista de Citncia Pola sia stine de exligor sobs tole geval de “Iatrodupae oo Ponsamenin Politen Autosisna’ Brosleie” tos Sua preceupaedo 6 uel, exposiive, néo olerecends wine conceituagio explidta = diseriminativa do que sena esse pesceecate dando a entender, por omissio, que toda oF mulores ertadates COheua Vienna, Alsew. Amoroso Lima, Azovedo Amal, Franciaco Casspes Sing Salgado) 6 representaram de” mecma forma e no mesmo grau. Parece listo alirmer, com embargo, que Jaibes Medios tsabalha coin uma mips tese fraca, slo &, gonerica, sobre as elagSes da idovlogie ‘com @ peed supde que-o pensamenlo estudado achase de alguma menseg correspondéncia”, de “afinidade", ou ce “tellexo” cose ade aulortévio das relagdes sociais # das insitugses polices ley Gullherme dos Santos, Ne interretosio desenvolvida por Wand a9. sont 6 tapes to resareiso echaae plonasee conligurada, servindo-nos portions “stauple de Gueis meseke ne primate dos tds tabainor que profusts sobre’s couse Wansa cle here des Santos von pouso ciom ue um cams Eiblogaon gat Gos silica, parte da qual reprodsaimes sea, cot modiies ones Bistoncitenacondlste "© eslude ea hstina des ies a rolendo epenas & intengdo de seconstal tnd “monensin ‘elorsando equeles aulses que vse nto Uverem outs neo eae ara fomar¢ sale Ideoldgco, do que, coneaente ou seers ee Partines todos" (©), No segundo tobulbo, publcado tm 15Ir eenn eo Proposis meiodolsgica e proconts tune interpretasSe. Sages a nsec X Ginja pare « opreensdo de formas ou trees lng tee Folltico, de sua “disposi cnlerr.». tonbem chamete: aadiees fen " G). Bose propose, & primeira vst pelo menos, chee soeenne pare mc apreenséo estruural dan obras, avitedo tomeies coco nee Gu como reaizapdes imperetas de aigum puraiignse cewegicat ne Para repélas no exo eetvo de histone itlectoa ctonante, Uma tendéncia a pereobor oz process ot ticos em calegorios diotisces, dualiotess salsa ae ulor @ moldura interior de pensaiesae Biase ae ea ae ito. Sa Soe ‘que “ele cham net zante ) dos fempos-de Tapésie. Essa Pomp teri desoparcidu uo segudd opceguana he conker ce meee do movimento de 196, por exempio — compione W. G doe Santee ee TB) Ne Pere de Clean Plies, volumes 16, 17 « (8) Obra cada na ora 2, pigs. 190-191. a atc do Tapco Plice Bases” Defer 7 Tees Set wer (1H) pdr) ‘oprseinjac0 ‘oonpuibosd omstioyzoinp wn ouissai0s9) Bye. Disloal sivewjuouney "‘epopraioigo exprodmoou pum aod o sojuemey eee SP opm bum sod “sjsuiD so}uo1e fod Spina “utsapDoeioe mee Ems. opsisg oP ctijarodn x sopoloj stpnjaejojurousoi so anb ep Sascuy | | Sk Soprise eno op opSojuetioas eiwaner Djsati ‘enb 9 ojumpodan -odwia) Soar fl scoop nad! putea ete nea eae, eH | 908 90 pl “asbibd BA BS ‘soup O(a SmsyortUaD 35 3B owaypaluon © nteLgpaye "eassmijeu: sop onsers S | nk “sosening sonapopies s© “sogssod ep noon vam Dpowyp Diva oper, Droean roumser ag ",sborodure) moioqt,sejod opolester oepiney ee “piinl op opunfodend,y sjusumaioreidap oxarojer sotto we sole Aouspenys ousumjucinn op cabo Bes, ease eae ee TS Sormste 290 sop oxmud ot DinutayD sub © cpumtouspuat “Ef oot foesorjut FO Obuputoposd wou} "BaIoU > cues epee woe ees Zeaémunsui 9p opdomowu » iopaoimep © ubsomied = Oymn Pepe Bupiuom ninja » mbibuoptigs neeabing roo Omtominsere eee pi cine soieyue so, ‘omg oioby “ooiguiargord oevwt jeapor esse pert obop Dios ‘Shisis S0Uy sot “ron aptanoe souny ap acters Aepopioy opunéos og. vrsoniog topsndsou # tow nol fees ops ite » “nsanbing tepio. op ouamioe oF nasser Seo 22.5 St oun! op sono niump exsunanjon agra SropaazaslGs BESIPOH bp oDsoayuvj5 vp wisps ob GuLieTA wIBANG Son “pion eiugumonued oudoad op sabpuraine » rorodion ee ee “$98 8p sotmpqoan enb ogboyaidiot & oeenen ee fosteonid op crppugses onan op sSoymieee ag ae tt aij or ons | i9PIS BP ,dlustBlasoroy, ouald,, o semmbeseo ap uxy 9 Oaignd toped op | eweuiseisnoy 8 aypmowid onb a “oppoua vu solopoicortes or eresiey PHBE “omoaoisenjoieqomps no covley Dioner oainee me Beet bu op oprensr “Sonndog.puenrng np soynus op oDSeme 6 ey nas Rsenbing Svopro n sojumjdun 9p oun onpslgo cw OPN” 2 o\dnind onb s0gSnj top ese, 0 vind i®_ sou, soijounid $0" Opes “arb, . 2 selopoasosias “opi> iojin © opnbes opuS Cede A toe Su exSnoqt0r ore, ep ‘stuns zop suey dojrantDia eos ee a Seoupiery sepopiiiiseed sop oatoooid ou ‘oummoer sao a cette un Toe Sed btn a i ean oe ee aNb somagca, opSteaiad y “asoncing wapsoronmn any 2p eetodiSes amd srouoronit soot som ojumnt seodaeee oeene op Pioipisne © Sigamuaysure 9 seoojesoise-ovumad Sea eS oe ONY.LMOLNY OD1L1I0a OLNINVSNad WA 3a OF-ViTEOS SF 90d 1 do sows sop 9 aL (oly Teer wos ease bp eurodry seenomy aps omors ott ysu2 aod ond Sp ash ay SL Sheree bck isn Sp cour onagey Oita een on ey | susengy ap ava oasyaet bess 0° ousftny & ebee Sl Seapine ele atc {amour sp > fi {epuer'e sib emauas 3 vouTeege, op apr © OpUNGE OWES { (Be. fed supp» outing) ausipesed op conrg tinnao W's er tebe ep oemp | wba ond tuinasne # odins. Sauna oononn oposeed od euaorop ep ossuey sede “Sst Sep ubduo 'e epinguie.siusujevores ioe eed jonb y emusiop wan aet ‘uodeay HectuoloNp © Famgpler > ed. oeuoun xp JOU oxswoAyp. tastes feqpqesto se anh tustpeied’ 0. anb bwnjest so¥te 0 BL6t ap corsa one CECH) pone skoticoiop "on itope aed Spphoy © ser. She” ena neti (gel Bed ‘unui sepeuuojsuen > sepeeeoxd ope “mulazeaie Cue) me “turn Zaghs er spo ouoieoge| old ajeabe, (act Wed "(s46t) stesy © Sopa svod of "taj © ud> soprouentucs "eproapy oetdanash Sp oui unsfe Seb send So uyenr 9p ean 9, “sed oesnwIou ep ssieusunpise woxulsD tale set (Gh Ugl “CHUL "tour » Bullpen #09 °D “A {8) Seao3p "ie" anspig 04 constod owompsued 2 ojtosord 0 2 opossod o ‘opSoieidiotus DssoU “uDuomDje: oF DIOUDEE ‘anb aq jojepow assep sgansin DynaqsD as DuDIeMy Hp opsia anb :ioBepur 9/ ‘ouavpey “equDyodwy “Dryat|soiq DUDISH op soap DjwenbuTD 9 ooo sou so amnipoit opuanioored ‘pysworssasdunt oyoxSongig 9 tinoacd nb spnno ~ spjup} 2 ,popoaiesu0> Dious!Ssuoo, m ouos ‘ombefalue pan ep eluout proat ostipxy ‘consjod cjusurosund op nouoisty esiwuD D sonprdosdn , souz9} wo ouyep D sojnD o wnbID cyusmOM te siod — ,nEBHIBME WOpIO, 1! = suofei92 Djtep spoonDs D sunosi Oupsseseu wou {hp a0aiad coy.” “Le.) .Deenbing joseqy wepie op .cwueuoAo|oUNj| SUBS 0 Hadas © sysojdin! pour nb op vsise awowpoiteumpuny op, )/ Wo} soxapDIG ston|29jarmI 2 sonNOd seule Sop apOPITGIA Difa.op a Siuoe naopeid ootipid 2 9180) viljgord © anb nruepiadepny » opseg., 76d op soyuDuRop soya sop ajuermaue> oseareyin — yonpineit sftomonBt —|, in 9p DuzerKo Dixio} Domo nppjexdisjuis: 9 BfD ‘eyMaeE amDM OTDEHIO ON "G.) 2 stsypUol “sooryjod eDySIDE¥D sop oYpeaDH o sajoatiosap 93 and aS stbisedso sogSipuoa sop us spur ‘ounssD anb sopnajioa sop ogSuny Wo epu ppipussidue> pirojsorq DuOISIY Dp DppUINESeP aIuDISUOD Damn oLiCD soeindo notwrgjoop cinpjout b ‘ODUNBas Ov sjuOMDPOIOL ‘sorDsuo FOLKS Sop SON ‘Dotbg|opojow Disodord 1otjun p uloD Jax D to} oonod apopite: bu enb Danunrsgns opSprardiajui pum D appiooeeD — (,} eaussorg jolses opspurbouy put nsenBing wepid y :auoiti] 2 pubIposoy op ojmin ALON UBIs © Daay onb — ajuo091 stu otDsus ou DiNdOId soUDg TOP euLIOHTIND Aoyopuo, ‘Daypedatod ssop ousDuuo! tims Op “ZDsID] “alVerosu03 j,dbat Sind, 0's (S66) Swe, 6 SAWS OBSunlerp opiqooied m :orwo\ory pun sysoujonbt espajuscco SaSopuoumBre ep prainjsa nino -ojdmexs|/ sod ‘poygndoy pnomg Bp so>9ti9 top sojestp soltoprey wouer oF & ‘sporugboiue sp5i01 sonp ep enboysasiue ovi%> ola — esifpuD DEOFSMUTLE VUIsTiSvuE OVSVZITIAID Va THaD PIVOLSIEE ‘nse HISTORIA GERAL DA CIVILIZACAO BRASILEIRA abjetive mmitos ves sc sieteie iacepsaen Ton predator, T0b-& piopecanda vo ios tocieis Be decksao” Nido, sje di ¢ ques de coneluso, ee models vnelae w é-lislor:isinénaclonalina cos cos ciiglientd, expliitan ‘duside a9 1Sgico desiecho pelo menos uma de suas virfaclded. aca identh snail 3 do poder publica com | Lodasenvolvimento @ 0 progresso. social. Com a requinte diferenga: que © [pregresso socral e agora dofinico como o fim da “ordem burguesa’. objetive | * “ique'e autor citado atribas aos eniltberais de hoje: que o culosirisino, entes lalonte, tomase agora explicito, com a afiemagéo de sus racionalidade 2. Inmouocin pe Estano © fascnio dos snlleciuas da. Primera Repiblies, ¢ importincie 0 conliniidede Sq tifluncta por sles exereda'e & consequente somplondace as questoes que hoje se cpresentom par 9 histone das Sicies reccion Ge ume conangée de excunstancs que sera impossivel sequer eaboger Seale momonte. Eseguentemente ectledes or cope 7 ferde ao serigo do Estoua, 6 compecnaial gu Sed i ) {festorsos a retlento hutcncpolten, expiesscrdo etaver dela um ences || de fortaloaumento do poder publicn contel E auld, tom maisund do Alves, ‘oll SBunaearreatswets-desee Gerazae-"Noste nial ae gonetaidade, dior dus te'movid uma axpraqao de benelize proprio na escas co poder buiocdtte, (5 clgum sontimonto altruista, ow ainda um zecéndlilo designio de Uczer © ine ban baguo ns ug da die "ae ee eee dine Se cos aoe Sn areal Tecléiizagao, seja por feito, a_atmosfera_do_micio do. século é ian erga Se ence te Soe Snare Sas sce “tee Baer Sige ene eh ee at Den aa talons fre enbte eeoiotan fetta cae See | siologia da epoca, a que estava no ar. hoje merecedora de graves reparce! [cea feeb Se ath Teens Tanase (esccare aes sir ert ti : ceituar e-lesilimar @ faulondade do Estado como principio tuteler de sociedade. Nao haveria 4. “nesta caracterizagtio qualquer novidade — alinal ninguém desconhece a Gnfase dada pelos ensaistas dessa época co fortalecimento do poder piiblico / central — se ado fosse pela afirmacéo de que se asaistia entéo « const 0 de um nove sistema ideoligico. dominante.~ Ao tonirazo. part 7 ‘fendéacie @ do ccrasterzar 9 movimento, antelectua! do period 7 ideologia” ou “sem orientacSo programitica exato aleance dessa mfloxéo no pensamente. by domente aquilatedo, desejo ‘argumentar que o csilere 2&0 tem sido devs. Noturaimente, ume grande pte da divergénca entee a tese crlicada ¢, iinka pode ser ctribuide @ diferentes concepgées sobre © que sou ideclogia ¢ sobre a meneira apropnicda de se estuoar uis asiome wets g:20(). "O mais comum aa billisgrata tenons 6 teconhcers coats ‘ideolégico" somente aos grupor de extreme eaquerde © extreme dheiig ve ou S070, somente « minonias ferlomentainicloctuaiaeda © ponsuidores, Ce um projel expllcte do mudanga poliica “conlesinds peakere ae seas ‘ideologies um tontido asecn resi, para née diser ban Porimn, a divergéncia ¢ maié extonsa e mas substantiva do que © ind cao n0 parigrato anterior. Hla se preade, de um lace sponses todo o sistema do conceilos poltcos © socal, © & VsG0 du hetoree Ge sociedad brasilewas subiacente& predugde meloctual ee posoue vr eean @, de outro, @ sinlonie ene cs mudasges que owe 0" vorhcceree ee 45 tendéncios de maa largo escopo no Candie mecion A ileotogia de Estado, modelo que procarrel “ajuslar” ao pensemento dos atcos da Pameisa Repiblicaw aos ldeslogos aulonanios de Revalares e150 pode ser vse como ume consug mete que silts © 04 ego pdtica a um clima de ildias © de aoputcgses peices ae grange? islvdncia ocean décadan do stclo Xt ma primera mete date, Gondenea, om prmeze luger, toda @ reacto tesslce ac luminene ets . mere lager, io _ilos luminieme llciso, Aumporitncia date para a comtiieds idoologles deste 3éeulo nfo &, gocem, apenas & eXponmnciagae ao ailinaitaua mnstituicco, como de ame wade 40 mit polico nd qual to-chayen, entntayocecondicantes &nopec de un SateOESTSTe ercendo on nove des renee eee BEST He idede e em supostos consensos valorativos. in as © ino lstogie de Eat, ano mace pode poe img protende exatamonte acerlucr 9 counts com a outa imate Wc ‘Guat as opens g Marcie, Pedcena see ae eS Cie re RS cee epee ee a emg sere ingles sn ane gn rs pons ta | No modelo liberal cléssico a imagem cenual ow principio integrador 67a 0 serede "Ese qe eruticve uma vaso cbvgere de ise wer | “exegbsts exisientes registram ad at (12) Ver 4 serpeno 0 mev anigo ldelogs ¢ Repones Autoruinos: Cres a Lis Esler Coonan a 8 + ; | | | | i | ‘0 gel Ratsraime “Soe pote ‘Ez, Salée nascente opera no (pens: 5384 HISTORIA GERAL DA CIVILIZAGAO BRASILEIRA FORMACAO DE UM PENSAMENTO POLITICO AUTORITARIO. 359. © propre Estado 4 at teonzado ro seu prescuposto, ot ainda | genuine par oe dena angie sete ee cee nig de Fetzdn &, co conta, 2 mntento de domesticar 0. Mercado, & pariculsiiente © prncipio Ge mercade staanté nos pollicar.Eslan consideractes devem ser sulcieniee pata estanel Hineira ueliniva a dilerenga entre 0 modelo que estomos propane @ mlepieluges ce Wenderey Cullens eos ie ‘Ramitomos gore eigumenter, que Sede 6 Independénca cx elles rnlolectuaiz © poliliéas brasileiwas vém onéaiand® seus eslorgos « tellexoes foo sentido de “garanti o eficiente funcionamento do ordem liberal burquesa ‘Que quer _dicer sso? Que vain conscienlemsite estimilando 0 meicodo ‘polite lo Aa tofmacao-de_acgani artida He) Jaulénomas € competitivas? Interpretade cestd manoira o-Gtinmagao 6 Fink Plesmenie Telecosa. Gus vem impedinds o foncionamento do mercado politico em proveito da consiiluiae de uma erdem econémica burguesa? Por esta via quigé a afirmacdo seja mais correla, mas restana indagar: que ‘ordenagéo amaginam, neste caso, pars os smstiluicdes politicas? E. a que erdom econémica burguesa almejam: urs We competigao, wilisanco © poder do Estado para pedir « concentragao, o& um maomo de con. centragao, alcangavel tanto pela ago quento Pola omiseae do poder extatal? Nao tao estas indagecoes c fim de suger que o histona do pensamenio politico possa ser faciimente resumida sob a forma de tesposta a une is ‘mas co conirario, para indicar que, dado que elas nao comporiam feerat anees 6 lie eat Ss as See [ioe Seco Fars Pas Soe of ] ‘O modelo de ideal sequida, pretende ig de Esiode, come veremos aqreenter « tallexae do paisaneio brasleio ne iido dest aeSao como \*/ | Tair reeporcewastanla Sepeclice sew sonlenae da" srguasene de peer = > notes har fa esta manciva, iberal burguesa” abstralc, pois a sists se tom slginonte” d-de_esmpieeider-c-Sspecilica_dissonacde que a ideologi tient liberal elaesico- a VOC Srlentaroes” auteritérias” imponatias-nésprimelvaa —décadas deste século, Passeros, portanio, ¢ unc esquematizagéo do modelo da ideologia de Estado, Procurare: explicitar oito componentes dessa sstrutura ideolégiea, embora Feconhecendo que eles se superp5em em diversos pontos, tomando impre- sos © preliminares os conternes do modelo. So eles (13) Una anise que ve tambem na orgnizasio do pt fare espeiicn do proceno. de. desenvelviento.polllco pale sereocontads ost: de" Fibio Wanderley es, “Soidanedads,lniciee ¢Devsovynnente, Puts, Coleone Dep 'n* , Unneridade de Minas Gers, 1974; ¢ "Estado Sociedade em Deispetn" Gebertox BCP.1374. "Vee ambin 4 coletines eiganizuia pur Jorge Balin, Centra Pert enw na Deservoleimente. Bretewo (Sia. Paulo: Dilel 1974) ico. tanto quanto nos” ry ae L. Predominio do pnacipio “sctziol" sobte © pancipie de "mercado" Visdo orgénicocorporative da sociedade Visdo aulonténa do contlite social 5. Nao organizacdo da "seciedade evil 8. Nao mobilizagao politica 7. Elitismo = voiuntansme come vise dos precestes de mudenge politica © Lenoté benevolente, 2 ponte do portida mais geral, como i tale « weenie F-Uatigo entre eslas dice malnees” panei vere idealégice ocideninl. No modelo de mercado, e om termes tipico: ideals Be caso mgiés des séculos dezessete ¢ cezollo, ordem social ¢ natu- [reza concebiam-se o partir de ume mesma represeniagdo, dando lugar co suposto, decididamente otimistc, de que incrementos no conhecimento ra ‘cionai do unverse e da sociedade tenam como contrapartisa inerementos de cbrigagae politica, isto 6, de aceitagac de ordem emergente. Nas socie ades fonmadas pela expanséo européia, noladamente quando comecam « Superer o esquome agreexporiaces, inicimdose no camsinno da indaatia lisagdo tordia”, © universe ideolégico haseic-se numa constelagdo inlerra: mente distinta do representacées e recursos argumentatives. © predominio da motnz “estatal”, defininde-se por uma fundamental hostilidade ao prin: cipio de mercado, manifesia-se, em termos positives, por uma tendéncia & exaliar as virtualidades cricdoras da intervengéo deliherada, ¢ do controle coercitive através de um poder buroerdtico: © em termes negatives, pela Inegargo de qualquer racionalidade acs mecanismes de coordenaséo fun dados em processes competitives ou em gjustamentos aulomaticos compen: saténos. limites que a nogao econémica de mercado assume na linguagem habitual © argumento ficara mais claro ce fizermos uma distingdo simples entre dois hives de andlise: do um lado, 0 mercado econdmico, ou subsistemas dele como por exemplo 0 “mercado de trabalho"); de outro. todo 0 espectro de InstiuigSes “neo econémicas”, ou seja, sistemas de alividades not quais 0 senso comum néo identifica o funcionamento de um mercada, £ em altima enélise a extensto de um em relagco co outro, nas representagses © simbolos socims. 0 que esté em jogo na distingae entre or matrizas de Estado e Mercado. Hé toonas sociolégicas que negam quase totclmente © principio do mercado, subordinandoo, por exemplo, « uma concepséo do poder: e ha outras em que o posto se verllica: a interpretagéo dos * Gg proas 360 HISTORIA GERAL DA CIVILIZAGAO BRASILEIRA hnocessano, parc sa fins visadcs nos 0, diecalizmns estas varsdes dieaiz de um e outro principio. Contentemonos com a ofirmagée de que 2 predommnio relative de qualquer deies na percepedo social pode tei im- plicagies ideolégico-organizativas importantes. _Admitido 1ss0, parece claro Gue uma des zones de combate mais decisive® apices! dois pniieipos & senlagto das'selacten de poder. fa porir deita premisia dade 4 Waolagia de Estado con modelo de um sistema ideale, que a | gico podera talver ser examinada de manette frutitere. Trataso de alirmer, ‘y vcr (Venticas é grande propnedade, tonto agriria quanto industrial ow comercial, \ | regia ascoctadas @ nogSes de inlegracéo subjeliva ao an Precitamente, que ease sistema se define basicamente pela lendéacia a ‘giugentar do torreno da organizazae © de ogo peliticas toda consideragao de mercado, em provelio de represeniagdes hierdrquico coercilivas, via de dos valores = Tealdodes. A principal raxdo pela qual se costuma negar ao Penscmento cuisine da Prmeua Republica e foe anor trots a propnedade de sistesa ideals: sco Calém da wlizagdo banal e resriiva deste concette, Como fol essine Iedo ha posco) a suporia ausénae nolo de una visdo co cociedade © da esiutira produtiwa. "A interprelagdo que prctundemos desenvolver em toca esta questi por um prisma distinio. 9 ero basiee em torn do dual se constitui como sistema ideolégico seria, para jublooctode- poder de Estado” Nie o-5 caso de oe aupor, por Eeataglinie quo ov dverses culores que conlbuirom para © sue ele Borage compartinen uma mesma concepSo. da sociedaue. existenle ou fmameama “utopia”, Neo obsianto, parecemo posoivel slimmer polo me Zor como uma hipéless de trabalho parcicimente exercitade. a epléncia de wma ropresenicedo prelesencial, au um ambllo reterencial de. topr Seige de elena, “isto Siganicocorporativa Ga ‘Séeiedade tom como represeniagao prelsi Struune econdmies_umna va greener sbeledade Ge pequencs produfores. Fin Alberio Torees, por exempla, a topic implicit pode ‘ser descrifa como uma sociedade concorrencial fechada na [qual « existincia da pequene empresa ¢ ossagurada, e estimulade @ com Peligdo entre os produtores. O homem @ casencialments um produtor, @ propriedade 6 a acumulagéo de seu trabalho. Dei @ vituléncia de suas fe aos bancos ("") 14) © lewor wietesado crm examiner eras guesder og contents da teora soctliges rodent fee tom provera ae seginte bras Faleot Parsons The Siructire of Socal “Betion (Face Pres. 1965, quarts eda). Ralph Dabrennel. sey the Theor of Sacity. expe ‘galmente 0’ ensais “Yn. Prose of Thenumchue™¢ Stanford Uniras Press, 1988), © Bese M.'Bito, Exehonge anu Power us Socal Lie (Wes 1967). 13} Se fosems prorat ima sateen & dese apts ss asconsisns bn len eis sea certomeme © Progrinee Mowonent de miswsese norteamccane 9 to SOCIEDADE E INSTITUICOES et Porém, esta utopia néo pede ser eacontrada de maneira igualmente clara na maioria dos outros autores do perioda. Em muitos casos essa re Prasontagfo tem da aor mvestignda através da propre linguagem oryénice- corporative, vei abstraio, cossttuinds por ceneaquinie ume inleréneia sujeita ¢ boa margem de eno, A discussie ¢ seguir teleese de maneira gerel @ essa Hnguagem, e pretends cponas levaniar ciguias hipsteses ara estudo posterior A formuge da ideologia de Estado no caso brasilexo & insepardvel » a da ensimilagso elas lites inielectuars a5 pal junto dé }agias_c0- Goligicas que se coavencionou chemar de prototsseisies” ou seje, doquelas correnles que, embora exercendo inequivaca miluéncia na formegce do {escismo como doutina © como movimento pollico, #30 muito untersres & ele, achande-se plesamente contiguradas antes de 1910('"). Desde os Slims décadas do século XIX, ¢ patente a influéncia das_correntes, proto! fascistas no Brasil. For esta re2é0, mh edelérecim cimento adequedo da visio ideslogica que Site comegou a formerse ado pode delerse ua mere constatagao dat presenga do vecobulério protoiascasia, como tem sido ‘eile, pois o que se necessia ¢ um eaforgo no sentido de determinar como se dou 8 essimilagao. De qualquer mode, néo cabe divide de que © posto de partida é 0 estudo das meléforas o1ganicistas que permeiain cquela lingucger, e que se vinculam clielamente meses de argantemmoniroviisid «poses “Gopmlane der soctologie protrlascisté eivopéia. Embora soja verdadeis que “Seba soctoTogTeestewarno w-"dpoRivel” do to tala em nosso enlerwer do uma cfinidade genénco, ito 6, de ulllzagie indiferencioda ou de und arsimilaGe mercmenio imitative. Ro contrario, nossa hipétese é de que se 24 una letura seletiva e una hieraiquizardo daz diversas inflignetas, sr iguulmente pertencentes Go cxiplo lilo "protofasista” ( Gis Tinpede Waturalaeile @ ocorréacia de excesSee"que confirmam o 7090), Embora nao correspada aos objeivos desie enscio demonstrar detalnada. mente esse caréier wlotivamente estraturado da assumilagao, podemos su gent cigumas hipstees @ reepeto. Erconhecida a extensto assumida pela metétora da forma orgénica (**), no século XIX europau, como porladore da reayso-rosianlcs-concervadora 0 ifuminismo, ao renonalisme e ao uilitariame. Mas em todo o seu per curso 0 exganicisme reméntico menteve uma unidade contraditéne de dice Se So.” O prupesinsmo, cone Alberto Torts, aimeisea © forsisimenta do Estado, ‘nar de um Esteda evita, sdmnstauve, epee de asegurr 2 someone cate produces, fe necesaro faves de wea sta tepulmentagio. Ge stvidade Gas anes cmpicas, Ver 8 respeio Michael PHogen, The Tnteiecinats anid McCarthy (The M41 T Pres, 1367) (lo) Yer A, Tames Greate, The Ideals of Fasc (Free Press. 1968) (171 Ver K. Mannhea. "Conserve: Though", 1m Eszevr ow Socology ond Soci! Prrenotngs (Oxford, 1933, Faedenek Be Antz, Rese aud Revelation i8i4 109 (Oper Techn, 1963}: A Jans Greg bia sundae rns 1. ©. 8. Rouse, Orgone Form Ife of 2 fee seri HISTORIA GERAL DA CIVILIZAGAO BRASILEIRA ldo século, nsiademente a partir de 1975 (as uma conservedora © outrs revolucondne. Ne CSS reeset se sols hace [erie Gtplowiee cape inflating waist" oe callcoe ota [0 (Bberal — ‘Mosca, Pareto. Michels —¢ bem cot \ 7 etgionarig thaplienss no aspecto iausilée,” nad matics, esteticista, do (Romanuamo. ‘Sua traducao no plano politico 6 invaricivelmente voliatrste, Bobizarle. qver nc delficagés fichteana da Nacdo o do Estade, quer oot sua forma ancrquista, quer, finalmente, no. milo. sorelieno. A’ ideslogia faseista ttaliana se configura precisamente na juiigdo desis dues comen ! tes. com a contribuigée edicional dar “psicolegia coletiva” de Tarde, Sighele, | ei bon, Saar aiversay masetiee jectucl amis = anTacton (fee co nk ae seue bets None Wie ee = | [Peis bem: a abso a. ideologia_estaal 1 Weenie bresiese S idede do elamante post \-. | [vista & dos aspectes conservadores da linguayem otganista’” Dentro deze A! | Perspective, ¢ palpavel « adequagéo da motdiord orgamcisia para expres: VF | sar ume visdo conservadera do propne processo de iudanga que se'pre chy J tende acioncr, ressatondo a Uidade do passade no pretente, on. = do do erezeimente-e dc wideag coms dooneltioenc de um prin x ido nd ongem, a intiopenstvel maturagée do corpo secil heed eras 20 Stra ce eee Some Mel = sonst pane nse oy sun io SER, || Set _superada por uma cirufaia endrgiea.-came | Baler sole 0 proprio proceso. dem [dere sobyevivéncia do, gue porvontara.edsta.ae bom. Para “procesvon | /fne‘as boos quatidades", “fone die Olivers Viena: “ostoaicige oe Porém, néo se trata, como nas verses mats exacerbates de romantisio politco. de spizar d contemplogio de una plenitude da forma a cule: geilicegio da NagGo. Tratc-t, isto nim, de dar forma co que nde a poss E lata, sob este specio, a conotugaa forte co terme orousienrge Guests uulluado Ce 0 foi com frogiiencia assax cunsstive) por Alberta Tone, por iiveiee Vienna, por Gilberio Amado e muitos outios, Tralee de impriait { fonma, de predusir estruturs ¢ dilerenciogé foncional numa seciedads per. obida como emoria, amebaide C"). (U8) Fer cemplo: “A Aboliso © 1 Repihlicn, sepeser mons de Bb {5 proptears ‘omontiemente, flctamae im City Ge tnprovso, enkea “me Sa tum movimento deters nico, = outrs consume pele scvaita das force eae fem sucesito de antecedentes evouttiat. + vem extgaes de stxonsmente c mabeiee ne ihe reparasem 0 Gio, tigasscm o calm © Smtcipisiey 1s ldeos © Semantor oe ool race Alber Tones, Orgontarze Neciond (Ci Edin Nicowal Te)" pee ioe Avelinso onginal de isi (191 Em contrast com a5, soctedides “de foumacio mmemonal", a grain devert se8 amorfismo 3 ccraviio © 3 ronmagio colonst recente ¢ taprviade.” Este tum ae FORMACAO DE UM PENSAMENTO POLITICO AUTORITARIO 365 nn sSabata mete mens. re Hei peace | foc 2 aiel exge come Pmeyo rs bo ou centro coordentuss. “A eijuisgds de forme estonia “assim nav dependéncia de Sdielisadore, de une estrutura estatal (pare lembier cous tama expresso de Cénrida Mota Filho) caper da “intrometeree ei tod o no brasilewo, cespertando sua vilalidade”. Senteve amber agua a ie da concepo romanats do Eno @ le Jelinek “e uaaaes nee | da nagco guiada por uma vonlede” () E precizamenie nesta jangao dé crgumunto que se insere @ concepsio! exginitocorportina Se una haronlundas digemente seis se € ne complementaridcde fancionais dos digdos Ga sociedade: dos gra “pos, classes, proliscées. A transiormagéo orgémicovitalisa ampulmoneda dingida pelo Estado permiting, de inicio, salvar © pais do provesso, de degenerescéncia, ou pelo ments do amorlismo invertebrade que, segundo © diagnéstico desies iedlogos, 0 caractense. E em seguida, estrulurar © divisdo do trabalho © @ vida social de modo @ permitir que cada orgéo sncontre sua “verdadeira” fungde © esséncia. pautanns recomend o carter mas ves ere ds netéloras io: Hégicas. parece cabivel afirmar que os conceitos comespondenies a im: ‘gem de moreodo ~ “eoburone de consumer’, "beraase dos opentoe Ro contrato” — néo se prestam com igudl eficcexs & estruturagao verbal de lume viedo tradicionalists, ou mais exctamente, & projecao lredicionalista de tum processo de mudanca, Soja como for, o fato 6 que o desenvolvimento das representagées, =| jf ¢ id6ie do organtmo durante 9 século XIX vinclese tonto. imlensee Frocervar ume socedage de poquenos produlores ou ce cmoricer oe vices Ga acumulagéo coptalist, quota ro justice extensao de tan poet ficial uniforme sobre enlicoder polisas “premodernas™, ou endo, decom batercertas formar moe aguden, notactmente « anoruste, de, guestona, ‘mento da cutondede esata. Exist, porto, und vist lca de "ocd | girl mas ola se ache mndssoluvelaentecatocads a tna opete nto menos | banca ao nivel da eryanizagdo do poder police enquanto ta. Um compo. meno soma pos cmos histdneosocléeces gue fornecem 9 combusivel do rensemeno Eicle baler "E ces ean aut “leg Go Enado end au toe {ecos tanto etre, 0 ponto devs tetso € © at cman” Pat Metnccke por ‘emela,o Estado Naconal de forma antgn she taperteo, Nee, "o eormplso ¢ Jes fonjniado mundo wo ancien re © sala de MHNUCOS SOGuI Wea ropor tae ‘a |talthava conte » naoctingaa. Ox poles parnmonias © a conoweries idan stsorvam em erande medida © tno, pido. A hie Go todo semen es wane oe smumeras sero" Ck. Mieaich Memetke, Consonant etd The Noon Sate Pave ten, 1970), pag. 14 Addo ‘np cm slemie Ce 1907 (20), Candido Nous Fito, Alberto Tores 0 Tema dé moss: Geraio. (Rio de Ju retro Setmide Edicr, (9311. hig 198 © Te (ser): HISTORIA GERAL. DA CIVILIZAGAO BRASTLEIRA nente do contetatecto operdn tabi 20 caso bras MaRS Gece tombrer © grove ue 1817 om Sco Paulo) mus ele @ obriamente 5 ate que metanado “Togio 08 & decompose us digo necessdi ios, momentos raFepmécdo de snsaista politico no Brasil, tem sido @ insisiGncia ne necessidade de “adupicr” as ins ttuigses &"reclidade nacional”. A intezprotagao tradicional desie slogan. Telomada por Wanderley Guilherme dos Santos em seu recente Paradigme ¢ Histéno, éde que ele seria indicio da emancipacdo de quem o willie 1ace J. or xeiflcagao vastitucional deve entef: vod endéntia 9 cfer que "as tnesmice instiingées mdependenteménte de ordem I]contropondese 20 dedutivisme juridice formal, oles recorreram ao contrast “eo “pais real”, para indica « madequacao das insti ino solve do pals h E ¢ esta, com eleito, @ auicsmagem dos entices da Primetra Repiblica atte 0 "pais leg hes de 1889'a0 \ oo Suunianire powllvaie-de noicte. neve dol Tinporlenle componente da ideologic de Estado tal como els: se desenvolveu una seificagio exate no Brasil: 0 objetivismo tecnocratico. Esta atitude W | Jnonte simiisea cquela- que W.G.-ded- Santos choma de reilicagso insite. v ‘Honci Recusando a erenga de que “as mesmas insttvigdes’ produzem ) ‘sempre of metmor efeitos politicos”. implicita no dedutivisme jurfdico-formal, L) jo attude sbjetivstc teanslere a rolficagée para o nivel eupostamonte bem Jotinide de“ seslidedo" alltgads quote Ua dove conseponaer a sfinmando que « ols deve comesponder 3 ‘ol eee ee lie ‘um “modelo poliliéo”. Em oulras pdlavies, 0 objetivismo cor IGommo posllivista de UE “realidade” externa ao observador e suscelivel de apreenséio cabal com a teona das instituigées da sociofogia histérico-natu- rolista, na qual se presume a existéncia de uma correlacGo.univeca das natituieSee ow formas politicas com a “realidéda’”” Nessa sociologic, como ido, @ evolugdo Inslorica © reprozentada como um proceso de adap Tai) Name cura pougem de A Ongena Neco, Ants Tots ener ide sen thee creer a ie x manors canes dcerce Snesclshnnn sesitorer de formeo okmal = sieenidgae aor eligi ene sean Met en ergs de fla coion tur enna no amt india era, dando entender qu fe dev 90 crop ih meres Sette cai tpu sates tuts totnelegs Getic 2 mecnniens “lois comet" is Eston use liga Gert come cierto SESS QS Ueto treayat weno pedie ma cena ee enna: © I ba ot fa dopo es anaes cs ee. Obs eae pee {an W. G, ds Santon Portions © Hit. pap SOCIEDADE INSTITUIGOES 365 tagaio_do rgenisme social ¢ wx macroresideo conceitual chanade “meio ‘eircunsténcias histénicas”, ou olgo no género. Ease melo extemo tanco, identificando se &8 Yeies com 0 meio geogidlice condigan estitien ¢ externa & existinaa da sociedade propiamente dita. A despeito dessa frdgil conceituacdo, oul ale jie 0. conkecimento de 1c dirctamente & consirugas dé Unico modelo @ ela apropnado, A construsdo de,spodelos sstitucionas ado consti, @ igor, neste sen réuca(*"). O ambito de politics’ sncebide’ nao fais como um processo (por cera cOmpIeXo ‘em insumos dé conheciménio racienal) ile cscolad, néo mais ‘Valoraeao positiva, uma opgdo“técmica zespadcda num definiuvo ato de vontade; ede outre, com valoragis negative. a ctividede de partidos e Institages representctivas: tudo o que prodisa desvies @ ancomagSes no poradignc mstiueonal, prejudicenda a cupesidade de "adaplagco” der sociedade. Seria ingBnuo supor que = nogie de "adaplucio ¢ reclidade” no, tenha se tiensformado do teifiarsd moeda corrente no vocabulénne politico bre- sileiro. Ele pode adguins © segufaitents adguinu significado distinio em Gilids estruturas ideolégicas (*). © que imparta salientar, todavia, € que. no periods em estado. isto ¢, Ros momentos formativos da ideologia de Estado, ele constitu «forma narrative do objelivismo tecnocrético. A ser cone @ identiieagGo da attude ebjelisc e a delineasto de suas implcasées, porece evident stare de tam componente crucial de ing estralra idecldqica aulostand, -Néo obsnie, este Taio nao tom ido ‘salientade pelos estudiosos do penéamento politico brasileiro. Mesmo de zando de lndo cuales que siziplesmenie df forma concelvél & auledme: {gem dor idaclogoe auostrios, sllentando soa emancipagdo face ao vicio 4s relfcapto, nentuma ctengto parece ter slo dad otc © momenta Ge Implicas6ec desta atfude, ao patente no vocabulane police, Come explt Cat tal fate? Indobtaveimente, ele s@ explce, de um lado, pela legit dade que e objetiviamo ancumne’ por eaosciarse a uma’ abordayem,sacicls _ Sten couttiondose 60 dodutvanisn, judi iormaia ou religioson, © 2 (23) Este for o toms ds menagem snasyueal de Osscuta Vianns em 1953, ma oports nidade ds fansgio “da Excos de Sooologs © Politea &e Sin Pru, Por exenle, pang Entegra. + adeptage imelicn mama extraters oolitch " Cf. Pino Suzace, Puectops de Revalugta (Rie de_fanere hilisaie Bratens, 1938), Acid de Cigdide Mota Filho tains note 20) nica ce ramante que or imcgralstas fendersm S "ee" Gea miners, raiheianioo, ©. peosame ‘5 Alberea Torts sare Estacio que se devena instr no Bras eo fe | i 65 HISTORIA GERAL DA CIVILIZACAO BRASILEIRA pretensio de validade perene caiacleristica desler: de outrs, pela cssocic: $40 com o hustoncismo da sonolosia organicista, que, em aparéncia pelo fmenns, amorlece @ supose bénco do corelagao 2 redlidado/insti- st fa oped politica dentro de coda fave histérica, {ike viséo do proceso histérico come uma sucessdo de fases inlroduz ‘uma [leparéneic menos deterministica (=). Na obra de Oliveira Vienna, por ‘exemplo, « pedra de toque pare a reconstrugao do proceso hislorico. bre. tilewo & fe iungge do cf rural. Origineriamente o tnica moda- idade Vidvel de adaplagéo oo meio, Umea inslituigto capar de confers forma e funcionalidade ab corpo social, e como tal logitimado no localiemo fe no poder das cémaras munieipais, 0 cla se transforma com o coner do tempo em matnz gerodora de um estado generalizado de disfuncao. Este teoreme. co mesmo tempo que estabeloce o criténe para < delincogse das uses atravessadas pelo organismo om sua evolusée histénea, ¢ ¢ prising \Recessario e suficienle para a erltice oo modelo republicano como "erro" {He engenhena constitucional, Impotente para conter a forga cenirfuga {Ho cla, impunhase sua substitieae pelo modelo correo. Enguanie 0 modelo de mercado vé a coaflito como lie dimensde inamovivel, ¢ tiesmo constitutive, “Bae Felagses socicis, a Tomas wancio. que veiculés fara sia expresiac : logue ds Ealads epronaic'es baslanie da idSid oe- [lies ‘ois! do conto pola adoyto do modo polteo (iecnico) “apre prado, Ao contiéi, todavia. dae doutriias perleclbllistesr que esleidem {al node eo posto de pretender a inlegragdo dellaltva pela eradicarde de toda forme de desigualdade © poder, @ ideologia de Estado ressaiva ¢ ecessidade da coergéo organszada, © mesmo de seu fertalecimento, ez angae U6 SU PACU Taba Go Cohlito soci como iecionalidede, me. rifestagéo dos impulses infantis © malévolos da nalureza humana. Pare bem comproender a elaboragio desta idéia tal come ale se variicou no caso bresileio, 6 indlepenscvel ctentar para a fusde da visio patema lists com as concepsSes do conlile propnas 4 malls oblasista sucpeio Dorganicismo sociolésice de Gumplowicz, por exemplo, ¢ ao mesino Teinpo tum evolucionismo darwiniste, para'c qual @ vida em sociedede 6 ure lta constante. Nas relagées entre sociedades, « beligeréneia ec tentaive de extemminio se0 a condigao permanente e inelulgvel,Internamente, iso 6, gs relagées inomas entre or grupos que compéem uma socedade | siferem de manera qualitative apreciael das relagSes intersocielis, Vigo naerecisacutontins fo doconlea soe controlar o nivel dos’ conflites, alraves ‘do (on ge goth Queene Ramos, Ce do Poder 2, dacio sate o “mindy faseolipco” “AS supcantes que comes conidctande fo abcin caus eh most “sie teeta do desenvolumento" com ‘sa conceriscatendenea a letchiar as "staes™ ages esporindors, db subsicuise de nmortsgace ete, enguanta ero de andive polis, FORMACAO DE UM PENSAMENTO POLITICO AUTORITARIO. ser A pemaéncia do confit ontve o> grupos soci, néo o nawuresa deie/ ¢ 0 quo importa nesla perspective tosrica. O corolérie politico deste axtomd 6.0 univerulidede e o caries nacessxcviciente violeato do Estado. No por" sense, @ eis. tbutérie desta corrente toorie. © um ctaque smuitémeo ao Iiberaimo ¢ ao socialism. Griticom, naquale, © suposio aimirt dos gjustamentos automatics ¢ q consequente timides em dingir e planojar; 0 neste, a ulopis da integragdo ‘otal. Entre of ensaistas brasilewcs, @ provaveimonte Francaco Campen o que mais se Gpromize do visde gumplewiczana, Censure ele, no liberalisme, © haver concebide a realidade polities segundo a imagem do "mundo forense": no fascismo © n0 soovlisme, @ pietensdo de Inlegregdo teal. "A mlegragao politica tolls. fa— escrena FC em 1855 — apesar do nome, ndo consegue eliminar. de ode complolo. as tenses politicas inlemas. So consaguuses, deixar de oust Estodo, que e precoamente a expreseGo de um mode parcial de in ‘earacdo pollice das mosses humanas" (*). Sendo porém um tednco bastante abstrole ou, come se costume dizer, pouco propenso a “observar a reulidade aucionel” (*), Franeisco Campos Io ¢ feprecentativo nem da substéncia nem do estilo segundo ot quats se desenvaiven @ visdo do conflito not estégios formatives da ideologic. que estamos estudando. Tlefleundo de manesa muito mate direla @ experiencia vide dat YelagSes secs — 9 puterteliemo socémsaide do escranemo ta coueepgio quo amis se dévonvalve segue lik diveisa © sob Ceres aspecios alé mesmo antitéica a do darwinismo gumplowicriane, Onde este acentus o cariter irremovivel e ompresente do coaflito, o pensamenta brasilewo ielinae por uma viséo soliderista, como no corporalviamo co. tlio evropeu do final do ‘séeulo. Aa formidével poder co isracional ¢ os inconttolaveis delerminismos scociak produtores do conilito opens fmealo breslere conticpée uma teoria da bondade intrineeca do. cardter acional e uma tecriz do conflito como mora perversidade do id social (*). Projetada no tempo histrico — vale dizer, no diagaéstico da Pnmeira Repiblica — esta conceppao do coafilo adguire a seguinte forma. A socie- dade 6 vista mais ou menos como uma panela de pressGo, inolensive, ou facilmente conttolével, desde que manipelada com pridéncia. Rasim coma (B51 Fetneuco Campos. O Estado Necond: sue Estraters, sen Conteide (dealéqee {Rio de Janeto, Jose Olvapio, 1941, 9° edo), pig 30. (BY Ver a cits de Mivy Wagner Views de Gans em seu O Siteme Advnnira twee Brora (Tio de Jace, CBPEINED, 190), yap TOs segs £28) Nese seni, parcceme apenas pacaienteeoreta 2 alitmagio de Miche} Debeon segundo a quel "o que se costuma chuna, de ola braces, ou gata facional basil. 80. lem sipmiieado dvetamenteelimen” (Enrenete 4 evita Veja, n= 38h 1811976), E ‘vjatde que eteentinos oo coster maconal 0 computves cont todos of ~arqsEinoe ‘eolipeos. "Porem, do €_ pone deoconhecer 2 tmportincs asumige pola. devia se ‘ster nacjond as formulagbe sutestarn, cm lng, prcemamente de 2s ters oo. con "iho me soceaade rasa Hse stbecio owe aienago de' manga. satslaicra tstnuo dz Dame Mores Line, © Carter Necton Brufena, Sto Paulo, Ponca, SOCIEDADE & INSTITUIGOES 30 oe Rp. ws linhas de clivegem, s nol ais, @ ¢ devert permanecer baixo, a menos que ‘pss fo exacorbe alguma inlerferéneia imprudente © arlificiosa (“). Na pior des bipoteses. asto 6, mesmo quando se entievé que © desenvolrimento indus inal e ftores desea orgem indo translonnar slguma corsa na sociedade, ig mengem de manobra parc 9 empreen. Gimento de elatorar instiuigbes “adequadas” para 6 pais. Os periges: meus uma ves, epresentam-se zob a fonna de possivers eros da elite, que, ‘apnsionada fontanas filesoticas, ao "ideoliemo wlépico” © ao hébite do | “feifieagdo institucional", despreza o tempo, seu maior aliado, Ein ai, em rapide ecumo, a teméticn fundamenial de bos parte das interprelegies histénco-culturslistos de epoca: @ possibilidede de win indefinide compa: Uibllizagdo dos dissensos em fangéo du disponihilidade de recusos — egendese Pa 8 ta teen Beet conics cont nacional (3 Dessar cor 10 do conflito social depreendese faci Neorncaioe 3 Ei ‘em.que nenkum interesse se organza de forma auls- nome. Inexistindo’no Brasil, « ado ser pola Igreya Catdlica, entidades tra dicionas importantes de carter no esiatel, este quinio componente do modelo desenvolvowse de maneirc incisiva, sem necessidade de maiores qualificagées, adquinmdo duas conotagses pnncipais. Uma. o imperative do | Zooplacde anecipada dos interestes © aru [eese-enanlo agentes representatives, fica assim ne dependénas de prévic [eorporativizagdo ("); outta, « severe deslegitimasao de iodo intento de pro- "yegeo de inleresses particulares numa arena publica mais ampla. Exemplos léssicos destas regras de jogo podem ser encontiados na histéria das ins tiluig6es sindicms e partidérias; ou mais exalamente, na historia das concep- (29) Embers « noyio do “hensm cri!” soa hubitsimente astocads 20 lvro Ratz to Brande" Seo, Bastque ce Holand, ean iverprtatio em Fangio. do proto sutontere ‘cone 1 Ceesnno: Ricardo. Ver sua Contnbucio. pore a delete ao newamento. orga de rar ‘Confer reslzada na Legiso Brastars de Riberig Pret, 1936; tambon O Ho ‘ment Cordis {Tio se Jane: Mincno ds Edveno ¢ Cators 19590), (00), "Seri, enfin, wma poncace por temor de Deus, por aovnes de aunies exonbmy ‘xs, Por, mestamentoconclindor de_atets.pacolépias ‘crac, por indole herdade do potiogecs "pin om de fener concenter nu dreqas de cavios ebtivos, Pot cers SSpacial, for sentence ce hosnaldaae provindo” do barge, por neat filet sobre stna” (Cann Ricasdn, O Home Cordial.” Gu at a cara do Padre Aanoct ds Fregn 20) Ket de Por, ctads por Cassino Rican: “mandnsem offs co nesme mulheres cradss, ee tocar chartam emrides, por ser 2 tees tga © ess (BDO proceso de cooptagso ¢ saiennd nos cverios ests sore 9 isc meee ig cate menconar os ae Leones Al. Reargues. Tranence, Welfor, Neue ker, Phitipe Schmiter” =. nue peepee mots amola. por Simon Schssreman, ilo ¢ 9 Estado Naconal (io Baia, Dis, 1973) 02s ideolégicas que definem © pupet “legitimo" dessas 1 ‘de um lado, a cisto entre os papéis do “cideddo” e do "tranalhador”. que 3° foxcluem muluamente enmo tnidades no proresso de representagao de inte resres junto ao Estado, equivalends ng pritica insiiiicienal & segregarao dos oxganismos de roprerentagdo classisie om face dos poliico-partidanos. De outro, os ampedimentos que se exquem & formagie de cliongas. Sob! este aspecto, 0 alvo principal ¢ obvicmente ¢ mnstitugae do partido politico, ‘que 6 por ex Hiculader © agrogador de interesses © veiculo para. Sua comunicegco empliada. Néo por acaso, @ institugée partidéri ¢, cane olhos dos idedlogos do periodo estudado, fondamentalmente ilegitima: par goeo enador de artifcialismes, © partido politico eena acime de tudo v tranemissor do virus da facgio, perturbadar do ested natural de solide: siedade (*). domabingso RES semsler_sislematicamente host a orsanzesdo de Niomaiinéo eressen no tmbito da" socedode Civ” Ao ae ore todavia infer qua Weolegia de Estado obngue ume imengSo prépita de ‘mobiliaagae plebiscitiria. Partido unico antegrador. messianismo politico, “nade diss eo coAdina com essa estrutura ideolégiea: um cullivadianmo realismo mesclase equi com a percopgio elitisia aa israciondlidede dos menos esclarecides, dando como resultado uma inclinaccn essenciaimente nde mobilizadora na conducao do processo politico. Atenta & colides, se née funaonalidade, don esas de poder prvado, a Farts de Rslado reqUer epenas uma capiacéo controled de recursos Som GnDnerSr © som Componentes emocioncis ou mitccs carcaos de perturba 'e melaholismo sonal, A integragéo pebitica totalitana, poderseid escrever cxpliciendo um pouce mens o peneamtento de Francisco Campos, implies na ‘snulogdo do proprio Estado cemo expresso de um modo. parol de inle- ‘gragdo polltea, portato do prdpno objetivo da alividede polluea, que Guna inlegragéo apenas parcial da sociedade humana. A ideologia quo: ‘aria uma ideologia de Estado neste duplo sentido: eia visa @ integragdo pollteesocial sob a égido tulelar do Estado, ¢ née ¢ inegrocée mobllisadora: {ue desfas a demarcagao jurdiea e burocritiea entre Esiedo © Sociedade: ¢ tome oinevitével corslano da mobilisasso de masses —~ a “opansco de Clear” — que dissolve 9 Eslade como unidade jurdiea aapessoal ent lover dda aulocracia plebuscitine (). O easo de Francisco Campos ilustia de ‘monewa chsohtamente gréfiea ess pentumenlo: o opcto pelo Rechsioat pelo idecl de ordenapt juridiea consagrado polo constiucionolisme liber, fas desta ves couira‘o Uborallswo politea. Enqucalo ao preserva: larrens Jundleo, a inlengdo “eiviliaténia” Ge elite cosmopoliia, « recionalidade da besferc politica ¢ mais uma ver concebida come dominagdo cautelosa ov, pore (G2 Soore = énfsxe anyoseus mas consirgSer icoas con anos eta, ver ‘arat do Carmo Camocla ae Sours, Evedo-e Stems Pavia so Bron! (Tose de dows. rento) (33). Franco Campos, abrt ead, nota 26 ‘mesina manelra conflitiva de anteresses nas formas que’ Ihe ¢ Esicdo pode e deve igualmente dispenser as que se empenhem na suc exaltago, eslogia contim una leona ou um esnfunto de suposts sobre a natorers da madenga palin eekee * & erganiayée de poder opes sua conectaceen he ideologia equi ested, esea toone winaatn, pias Beni ae wie toes, que sb todoy almejen a algun bea ¢ elie de Eee cea preis allo bor. 0 idedlogo eats polo fonsiecsnsena ie Soe ge [de sxganicar © Bar diepeo hammonioe @ soaedenee e Seyeiete Sf Projle,necessenamente altuta @ racioncl, Tequas semen ee {dan elles e um emprego limitedo © temperate de fee ag eee Cendigies obyetvas pura o erclanecimente lon snesea eer a 5 quis 20 coniom, nataclnens. or evesarcs do memecte a odes Polilea: aparece accan como compote inelesasl, makes ae ese de de vontade.” A premissc elitisia dissolve @ oposigio wudanga eletivadis peid~via’ da” préparagiis ‘Gradual fo mero volintormo golpster s tees Tate oullé"We i COnconko intelectoa Seer tees, Otiatbennine HS StUHUNE ecg qua easton deacreresde, © Do elizame ciate oo selendarimo glpute tngindo "ab inilo um eto qua thes ‘ope 0 énimo da convivéncia": pos cose sf ob wou aa had atte sieno. "Na imagem de Hobbes, @ rattondidode ‘navidad etic ge homens ao aatralnente compelites “to destor, oe eee ae Se fie” Sts cme wins se ne nosmen"e Sencha des Tease [socieis ser logia itado. 6 orgGnico-corpotativa, o_eposio,_precisa- do “ndividualismo possessive’ hobbesieno, Pree Em noted intepretogo, o Laviolé benevolent que aparece no pensc: | nts atric brasleiza 0. quadide'¢'a lores Tl Genes oe \gualnjente benevoleate, “cordial” e cooperative. ‘Ele © bewione ‘porque refete eit ates Dace Gchdades 6 porque o conge eaeee e eeae Samanta ‘nae! oo lasplace lu Go compe naneets dS egber lists, man endnecn, porque carentos ae een ee cere oe oe quo se climentam do motvagses clenseree eines FF # 34) FH, Carder, “Nots sobre Estado © Degendéves", Cadernor Cebnap, a My FORMACAO DE UM PENSANENTO POLITICO AUTORITARIO. 34, de sociedede, o Estado ¢ tgmbém su forea vital. "um pode. ro de fix ngc0" (O. ) Gaper de Ihe dar ire serscggo nos permite ulcangar por uma vie mais em que esse conjunto de idéius ganhou solide: sstrulura, £ comum atburce co ponsamenio estatal autorititis dos @ tints uma issundvel myonuidede, que sena devide ao care: uperestrufural” de suas anéilises © projetes de reiorma: © wm papel meramente snifativo das doutnnas sobre o Estado entéo em roga na Gani européie, Ingénus, ¢ scbreludo carente de perspective tustonica, no cass @ © propna calica, nao percebendo que @ imitagdo, dé. fate euslenta,| | mndicava_@ sinlonia desses inielectuass com uma transfermmagdo histonce de. grandes, proporgées, conveaonaimente desciita como a posvagesn do Estodo gendarme co Estaao inlervencioniste. Nos puises de “industnaliaa G00 tarda”, na Europa ¢ fora dela, exsa tansiormagio, que se expressave Rotericimente no ripido crescmenio do setor piblico, em termos absolutes @ relatives, dave-se simultaneanente com 0 plopno piocesso de dessavel, vamenlo industrial; oo passo que nos paises "centraic” @ grande inilexde no crescimento dar maquina do Estado ecorre polo menos mele seculo apes @ plene constituiedo de uma eccnoma indtsinal (*"). Esta indicagdo dove ser suficionle para sugenir que o dabale sobre formas politicas “supar estruturais", no anicio deste século, encerrava nporiantes virtuclidader co nivel da erganizagéo e do desearcivimento da propria economic, fate per ecbido com razoavel cloreza por alguns dos autores de que esiamos ‘a tando, dodvel mgenuidede magmar que as opstes politiconstitu.» site deste década ‘dos séteila (pot exemplo entie © sagas anele on indlfota dos prncipais emgos execilivos) sejam indierenter em suas te: percussies_econmicosocias. Do mesma’ forind, parece aasavel super, pelo menos como hipélese a sar investigada, que os interesses objetivos ; ces slases sis foscom difemneiinente endidos, no inicio do aul, por diferentes opsdes quanto co tamemko, ou quanta a taxa de crescimento, da maquing esictal; e que expectativas desse tipo tenham tide clgo ver com a elaboragdo das idedlagios. Podase sugerir, neste sentido, que a supsia ingenuidade “superestrue tural" dos eriticos da Primeira Repiblica explice-se na realidade pela gran. de disténcia enize a estrutura de argumentagée politiea do inicio do ssculo © a do periodo que se seguiu & Segunda Guerra Mundial. Bou parte do que Alberta Torres Cherdaito. neste particular, de Augusto Comte) ule. tizava como uma nova politics — objeliva, orgénica, racionel — ¢ hove conhecido em lermos mundanos como planejamento. Mas esta trodueso, go mesmo tempo em que da a medida das Tusoes de Alberto Torres. tom = desvantagem de omiir « imporiante uojelénia ca incorporacde ao. pro. T5)_Ver Give A. D, Sos eo Byes ‘0 Nowo Esato na Aries Latina”, Estudos Cebren on HISTORIA GERAL DA CIVILIZACAO BRASILEIRA | eorgo politico do ume axpiragto de rack |(é="secto, exci do poneader nam stgnlicalive enloreo de peimucito, no ido. por cmojecor consinigbes Iistricofiestioen. Boa. pare i | i i que iedo do um novo modelo de orga | nizacéo politica, de um novo Estado, com novos tundamentos @ nove ra ! nalidede, for perdenda relovo & medida que a percopsde, politea con jomporinea foi ge acostumando do quo Gine German doncminou de ine tnegaiiagao du miuddnga. No auabite do Eotado, esve Processes 7eVela nna continua’e clé rotineira expenado pela criagdo de novos crqGes, cten donde, uno dilerencioyde, noo imporia ue real ou mmogpnana. de fongoee © Poder Coordenador tmaginedo por Alberto Torres, por exempio, um crgeo eolegiado endlogo co Poder Modercdor dos tempos do Impersa, mas com fangGes mein cmplos, ¢ hoje mera reliqua des que curem a historia do penromento poliico badiewe. Noo, como bem observa Bexbosa Line EGbnnto, "grande parte das atibuigées quo Alberto Torres Iho confenc inserese hoje no ctvidade de varies ordos admisratives, come 0 Mk Blatéio do Trabalho, 0 Contelbo de Aguas © Energia, o Minsssno da Eco oma, @ fustiga Eleitoral, 0 Suptemo Tibuncl Fodercl, os orydos legal | Gono Miswiivo da Agncullura, pare née citar senGe os mais impor ir tame. precisamente ao atentammos pain o horizonte histénco ccm reterido — pou de inflesto ne crescmento cht moquina ertaicl © na correlilva | Lf iagltmegdo idecldgica que se delineiam ciguns problemas Ge inegevel | imteresse parc a histéna daz idéias no Brasil. Por que, por | imagem do Leviat@ Benovolents ficou inprossa comm Tamene | [Seisesss seca sallica "Ao vel des couayoe“obsinee {ela conjecturar, como foi sigerido ha pouco, que a gestacdo-da desloge | da Estado correspondeu no“ Brasil «tea MOM UH Ge diinGy clase | SScie we Benencioran come espace oo Torelacibents do: podar ton | | aI A quam olaldas Gar Gatlines enisionion procura cproonder c rela | “GH entre Estado e mnterosses privades comenle na perepectiva do que ‘alguns destes interesses, acionando « seu favor a esirulura govenamental, poderiem fexer contra Oultos, segunda o-madala dio jag0_e soma Zoro (? | Bmitese assim a possibilidee, nao menos rlevante, de wine perspec ‘\ | Steste aor eelniamenton_que-pocriam an dor otvavet-do mer maquina V.\\, | governmental eventucimente. psoxdora de: cevos sou 760, racionalidee, aolorigads ste —-nuim jogo [Le] iin "medeto-a&e—desconsidora que onc: Sots @ sonangcntomente née se opse s da estntura de classes. Demande de es que 6 postivel sustoniar no tocaste @ ' de um Sequema’classista' Primo Republica e aos anes tia, 0 i (36) Barboss Lins Sobrinho. Prerencs de Alberlo Torres (Rio de Janazo, Cielzasio i Baasls, 1968), pip. 38, \ / \ yee TE Pon! SOCIEDADE E INSTITUIGOES a tame € que a consideragée simutsinea de ambus as possibilidades ccima delindades petiaile una corralativa recohsiderdicto do statute’ da aeoTecta, Sermtads Car nla nGo apenas uit neccrione de Coullament: ses em Hin de revelagss & mo a & = interesses. Em que pese « tradigéo dog- Thalia neste campo, o fato ¢ que @ conscientizago de interasses conc dentes tambem pode corresponder a interesses objetives de classe. Nesta perspective, e a titulo de hipsiese, ndo parece dificil recuperor a desericéo gue tz H. Cardone 2 Laviaté antihobbesiano, expresso. da “hecessidade de sobrevwvéncic de todos’ cONcLUSAO ‘hn coneidaragSen precedents prendem sagen que a “Igenuidade" don Sitese tes onl d6 TE ene RE wal doconaiece Ga Seas Serwthae’¢ sou faliame: A condiad®. eae Tece sera de que aigumds das questées formuladas pelc nos: ti ldeies pode nGo'ser es melneren. A verdade, pate lembiar 0 dbvie Srpus renthene nvesigense ince pode'ser melhor que a leon spl Sea paig qual el oben No chso de Primes Ropiblca, muas Gnatfer tdtemse 6 psi’ tl 04 qual agente deine de tl ou qual satis. dovora eonteponder tel ou qual aoslogia fal ou gual pate 7 sieibecrs tinea's dbvic, velrese oo propro este |< polls: 5 agie-coletiva-de unt agente sacial Aa “Suma “conseqiiéncia” de sua éxsténcic, como sé ela fosse aigo previo, 2 TEBE SG pootlona de torulagto Ideclgiea © gto pobcar "© ealude EE Giurutder weeligecn nto deve ser reste sonido, uma mera busca dr inden, ume joo @ mem de exisecia co qgenie om qesiGor mar iGzsbons's' (aver pooranamsent, 0 etude’ do coe dolenmiredoe indivi Sine ou Gripes re ease vrlento, so anolctoas — procsrom cons penton Geliunda intereses'e proatandoor em novos horton de. cok Minor escel "No que ais ‘espeo to relogSes enue come © Estado © So papel de produgge Weoligen netee coneno, tena eu Ver escas80 Sle Ue holon ‘pe coum de cnlomen a quar destos duc hipe- ies entemon’ spe conse enapaene lose, on calcio STngomomente itumentel: por pate don illecsea, na form. {ogho de ctomotvas Num e soul’ case uplicarseia esta correla obser | waa de WG doe Soees "omanee Por format antementr oda tL \sakbe Gomonstrer, ilo 6. que os processors sociait #80. de. roconclidade Sister a qual Pode ser coplode’ medictmente, com orcasra poet | dade de engano, permitinds assim aos lores socicis descobrirem tocl- mente onde wo encouvom cv seus inerssee’C W. G. dos Santos, “Paradigms e Misra”, pig. U. aM HISTORIA GERAL DA CIVILIZACAO BRASILEIRA © pressuposto vo presente hg ode Wer enorine imporins relative: desconoxti Vestar ent cmenls no faio de estar essa produgéo.reler [um momento estratesico do processo de mudausa em ‘curso na sociedade. sta maneira de ver 0 problema, digase de pacsagem, parece mais con. Ggruente com o que até 0 presente se tem alirmado sobre @ posigdo dos ira "celonialexportadora’. Nem a origam s0ci0 eco. om 0 Processo educacionel em si mesmo os dilerenciava co ponto de cnat vinculos claros e diversilicados com diferentes closses ou comaccs sociais, das qucis se fomassem representantes © porta-vores conscienios. Compartthavam. por certo, boa parle das perspeciivas da elite corano. jmercantl dommante, nas eem a ngor um apice alge saperposto & soci | dade om seu conjuntc. Em que pose aos elevaco status, ram alge marge fncis, algo muteis: uma venante topical dos bobos da corte. Por isso mesmo, uma hipétese digna de exame é a de que a fonnagio ideolagiea estideda, © que manifestamente ie 1eleie a0 procesan de State. uilding — lorléletimento do poder canted, diferenciagao da."turcéo pi. Biles" eflerisdo de ume qurisdigso unllorme Gs atividades exercides ne te uiténo — corresponde @ um momento parlculammente conscionte de iden. Lilleagéo sociolégica dos mielectuais com o centre polite. Com ou sem ruptures Greméticas, noves identificagées se formavam. A ullidade do es: quema apresentade até aqui depende precisamente da capacidade que porventura tenha de pér em releva, se no de esclorecer, tais transfor. masses. caprreLo xr AS RELAGOES INTERNACIONAIS DO BRASIL DURANTE A PRIMEIRA REPUBLICA per E, Branroro Burws Do Deputeento de Hisne te Unioridate da Cafes Lot Angler

You might also like