ധർ രാജാ

സി. വി. രാമൻ പി

 ധർ രാജാ

സി. വി. രാമൻ പി

സായാ ഫൗേ ഷൻ
തി വന രം
2017
Dharmarāja
Malayalam novel
by C. V. Raman Pillai
First published: 1913

Sayahna’s first wiki/pdf version published: 2017

These electronic versions are released under the provisions of Creative Commons Attribution Share
Alike license for free download and usage.

The electronic versions were generated from sources available at WikiSource, futher marked up in
LATEX in a computer running gnu/linux operating system. pdf was typeset using XƎTEX from TEXLive
2016. The Mediawiki version was generated by TEX4ht from the same LATEX sources. A cloud based
framework namely, ഇതൾ (ithal) has been used to process the documents and generate various
output formats.

The base font used was traditional script of Rachana, contributed by KH Hussain, et al., and
maintained by Swathanthra Malayalam Computing. The font used for Latin script was TEX Gyre
Pagella developed by gust, the Polish TEX Users Group.

Sayahna Foundation
(Sayahna Open Access Publishing, incorporated as a Non-Profit Company under Section 8,
Companies Act 2013, India)
JWRA 34, Jagathy, Trivandrum, India 695014
url: http://www.sayahna.org
 കാരെ ഖ ര

മാ ർ ാ വർ എ ആഖ ായിക എ തിയ അപരാധ ി ്, എെ അന

രപര രകളായ വാ
െകാ ് എെ അത ധികം അസഹ െ
ാർ ഒ ശി എ േപാെല, ചില അേപ കൾ
ി. സർ കലാശാലയിെല മാ ാൈന
ക ംെകാ ് സേഹാദരാവകാശ രായ ഈ ഉപ വികളിൽ ചിലർ ര ാമതായി ഒ
ആഖ ായിക ടി എ തിേയതീ എ ് നിർബ ശാഠ ം ട ി. അവ െട നിേത ാ
ാഹം ാര വലയിതമായ എെ ത ിെയ ഇള ി. ആ േവാ ാഹ ിെ
അ ീണേ രണ െട ഫലമായി ഈ ‘ധർ രാജാ’ എ ആഖ ായിക ം റെ .
ഇതിൽ വ ആസ ാദ തേയാ, അനാസ ാദ തേയാ ഉെ ിൽ അതിേല സംഭാ
വനെയ ൻപറ ഉപ വകർ ാ ാരിൽ നായേകാപനായക ാരാ രാജ ീ
എ. േഗാപാലേമേനാൻ എം. എ. അവർകൾ ം, സാഹിത ശലൻ രാജ ീ സി. എസ്.
ണ ൻ േപാ ി ബി. എ. അവർകൾ ം, മലയാളഭാഷയിൽ എം. എ. ബി ദകാം
ിയായ രാജ ീ എ. ശ ര ി ബി. എ. അവർകൾ ം ദ ം െച െകാ തി ്
ഇതിനാൽ സ തിദാനം െച ിരി .
തി വിതാം ർ രാജഭ ാരി ം രാജ േ മകാം ികളി ം വ ് ഥമഗണനീയ
ം ജാ േലാ ംസ മാ ീമാൻ രാജാ േകശവദാസ് ദിവാൻജി അവർക െട
ജീവിതസംേ പമായ ഒ രാ നിർ ിതി ാ ് എെ വസ ദേയാപ വി
കൾ എെ ഉേദ ാഗി ി ്. എ ാൽ കഥ െട ആസ ാദ ത ം ആ മഹാ ഭാവെ
ജീവിതസംഭവ െട ർ ത ം ഏകീഭവി ി ് ഒ ഒ ആഖ ായികാ െ
നിർ ി ് അത ധ ാനെമ േതാ കയാൽ, ആ മഹ ീവിതകഥെയ ായി
ഭാഗി ് ഥമഭാഗെ ഈ ‘ധർ രാജാ’ എ ആഖ ായികയിൽ കഴി സംഘ
ടി ി ിരി . രാജാ േകശവദാസ് എ മഹാ ഭാവെ ജീവചരി സംഭവ െട
ഹണം, ആ മ ിമ ലദിവാകരെ സ ം അേ ഹ ിെ ധാനഭാര െട
വക ം ആയ തറവാ കേളാ ് എനി ് ജനനകാലം തൽ ഗാഢപരിചയ ിനി
ടയിൽ സ ാദിതമായി താ ്. അഭി ാ ം പക വയ ാ ം ആ ആ
തറവാ കളിെല അംഗ ളിൽ നി ് ഐതിഹ പ ി ം മ ം കി ീ ാ

v
vi

െളയാ ് ഈ കഥാരചനയിേല ് മാ ീ ്. കഥാ ഷനായ രാജാ

േകശവദാസ് മ ി മഹാ ഭാവെ േശഷ ാര ം അഭ േയാഗ ം ധർ പര ാ
രിൽ വരി മായ മ. രാ. രാ. െക. പ നാഭൻ ത ി ബി. എ., ബി. എൽ. (തഹശീൽദാർ)
അവർക ം അേ ഹ ിെ അ ജൻ എഡിൻബെറാ സർ കലാശാലയിെല െവദ ശാ
കലാംഗ ിൽ ശ വിജയിയായ ഡാ ർ രാജ ീ െക. രാമൻ ത ി അവർക ം
ഈ ചരി വിഷയ ിൽ എനി എെ സാ ിെ വിശ ാസ ത ് ഉ മ
സാ ികളാ .
ഈ കഥാഗാ ം എെ ി എ ി ം, ജനകൗ കാകർഷണ ി അതിെ
വ ാഭരണാദ ല ാരസംഘടനകെള തി വന രം രാജകീയേകാേളജിെല മലയാള
പ ിതരായി രാജ ീ െക. ആർ. പി ബി. എ. അവർക ം ഇേ ാഴെ
പ ിതരായ രാജ ീ എ. പിഷാരടി അവർക ം ഹായ പമായി പരി
േശാധി ് സ പണംെച ി വയാ ്. അ കളിെല അഭിരാമത ആ ഭാഷാ ഢ
ാർ ് ഇദം ഥമമായി ഒ അഭിമാന തേയേയാ ഖ ാതിേയേയാ നൽേക തി .
അരമ ാംശ ൾ ശി ാർഹൻ കർ ാ തെ . ആ ര പ ിത ാ
െട ം വിലേയറിയ സഹകരണ ി എെ അഭിന നെ യഥാ ത ം ഞാൻ
ാവി െകാ .
കഴി െകാ ിൽ ശരീരാസ ാ ചികി ായി ഗവെ െമ ിൽ നി ം
സക ണം അ വദി ആറര മാസെ സാവകാശല ിയിൽ ഈ രചന നിവർ
ി ാൻ സംഗതിയായതിനാൽ, ആ മഹാക ണാദാന ി ് എെ ദയംഗമമാ
ത തെയ ഈ സ ർഭ ിൽ സവിനയം കടി ി െകാ .
 1
“ധീരനാ മാര ം െമ േവ
ചാ സേരാജേന ൻപദാംേഭാ ഹം
മാനസതാരി റ ി ഭ നാ-
യാന േമാേട നട ട ിനാൻ.”

ീ വീരമാർ ാ വർ

മായി സ ാദി െ
ലേശഖരെ മാൾ മഹാരാജാ ് തി വിതാംേകാ
് സം ാനവി തിെയ വർ ി ി ് രാജ ഭരണംെച
ച നാേ രി തലായ േദശ ളിെല ജാസംഘ ൾ ി
കാല ്, നവ

ടയിൽ ചില അ ി ം രാജേ ാേഹാദ മല ളായ കലാപ ം സംഭവി

. പാ േദശീയ ാരായ ചില പാളയ ലവ ാർ 927-ൽ കൗശലവി തനായ രാമ
ൻദളവയാൽ അമർ െ െവ ി ം, ‘ ് കിടെ വര െ ’ ണം േപാെല വീ ം
തി വിതാം റിൽ സം മി ാ ർേ ദ യലാഞ്ഛന െള കാ ി ട .
സിംഹപരാ മനായ ൈഹദരാലിഖാൻ ബഹ ർ ൈമ ർ രാജാവിെ പദാതികൾ ചരി
വി തരണ രനായ െവ ി റായ് േസനാധിപെ േന ത ിൽ മ രപ ണ ി
െ ഉ ര േദശ െള നിേരാധി ിരി കയാൽ ആ അ ാ ഷ് ഭാവ ിെ അ
ര ആവിർഭാവ ം ര വർഷ ചകമായ െകാ ിമീെന േപാെല ഒ മഹാവി
ാ ിെയ വ ാപരി ി . ഈ ആപ ക െട നിവാരണ ിനായി മഹാരാജാ ്
തെ അ ൗഹിണീബ ലെ ഭാഗി ് രാജ ിൽ സഹ പർവതനിരേയാ ം സ
തീരേ ാ ം േചർ േദശ ളി ം ഉ രപര ളി ം പാളയ റ ി ിരി .
രാജ ിെല ശ ിെയ ഇതി ം വിനിേയാഗി തി റെമ വിേദശീയരി
െട ാനെ ത മാർേ ണ നിേരാധി തി ്, ആർ ാ നബാബ്, ഇം ീഷ്
ഈ ിൻഡ ാ നി തലായ മഹ ിക െട ആ ാന ളിേല ് മഹാരാജാ ്
അത വിശ ം കാര വിദഗ് മായ ഒ ാനാപതിെയ ഢമായി നിേയാഗി
ക ം െച .

1
2 അ ായം ഒ ്

രാജ കാര െട ഏവംവിധ ളായ ിതിഗതികൾ ിടയിലാ ് ഈ വി ം

ഭാ ായ ിെല സംഭവ ൾ നട ്. ദ ിണതി വിതാം ർകാരായ ജന ൾ
‘ആപദി ഭജ ി’ ന ായെ അ സരി ് െകാ ം 929-െല ശിവരാ ി തെ
േത ക േയാ ം, ശിവ രാണേ ാ മാ മാർ െ ത മായി അ സരി ം,
അ ി . സാമാേന ന ആബാല ം ഉപവാസം അ ി ആ ദിവസ ിൽ
രാതനത ം, ത ം, ധനസ ി എ ിവെകാ ് അേനകശതവർഷ ളായി, കിരീട
ധാരണ ിയ ടാെത, രാജാധികാരെ നട ിവ ി ഒ ംബ ിെല പരി
ചാരകനായ ഒ ബാലൻമാ ം തലംഘകനായി ീർ ിരി . സ ംബെ
വർ ി ്, അനന ശരണനായി ഐശ േര ാൽകർഷദീ ിതനായി, ആ ഹ ിൽ
േവശി ബാലൻ അതിെ നാഥനായ മഹാ വിെന രായസ ാരനായി േസവി
തി ് ഉപേയാഗെ േപാ തിനാൽ ംബാംഗ ൾ ം േകവലം ത ൻമാർ ം
ഇടയിൽ, അ മി ം േചരാ ഒ ാം കാരനായി, ആ ര ് വർ ാ െട ം
അ യാപാ മായി അവിെട പാർ വ ി . ശ ജയ ി ് ഉപ മായി ്
ആേരാഗ ർ മായ കായംതെ എ സി ാ ാലായിരി ാം, ബാലൻ ആ
രാ ിയി ം പാചക ശാല െട ൻപി തള ിൽ നിയമ കാരം അ ാഴ ി ്
ഇ പിടി . ആ ത െ കളയാെത ചില ത നാരദ ാർ ജവ ിൽ ഹനായിക
െട അ ികം ാപി ് ഐശ ര നാശകമായ ആ ർ ാർശനസ ടെ ധരി ി .
സ ം േകാ ക ജലാശയ ിൽ ഥമമാ ം, കസ േചല, ആഭരണസ യം,
സി രാദ ല ാര ൾ എ ിവകളിൽ ആവർ ി ം മ നം കഴി ്, സ ം അ ി
മാള ൻേകാവിലിെല ശിവസ ിധിയിൽ ര ാം യാമ ജ ് ദർശനംെചയ്വാനായി
ചമയം കഴി ിരി ംബിനി, ഔ ത ംെകാ ് പാഷ തെയ അവലം
ബി ിരി ബാലെ രാചാര ിെന ശി ി ാൻ, താൻതെ അവെന ഊ ി
ളയാെമ ് നി യി ്, ഇ ി മ ം തെ പാദഭാരം ഏൽ തള ം
തകർ േപാകാെത ം, എ ാൽ മഹിമേച കൾ ് േലാപം വരാെത ം, കഥ
കളിേവഷ ാർ അണിയറയിൽനി ് അര േ റെ േ ാ ചല ധ നി
ല മായ ആഭരണധ ാന േളാ ടി ം, അവർ ‘ഗ ദ ിപ ൗഢമ ’ ഗമനം ട
ി. ബാലൻ ഇരി പിടി ി തള ിൽ േവശി േ ാൾ, കർേ ജപ ാ െട
േ രണെയ ിേയ, ബാലെ അപരാധെ ക േപാ നാട ിേയാ ടി
ആ ഭവൈനശ ര സംവർ ിനി അവേലാകനാ ര വ െള അഭിനയി . ത ാർ
ത ൾ േമാദകരമാ അന രെചാ ിയാ െ ദർശനംെചയ്വാൻ ഹർഷേ ാ
ടി നട ാർ ് ആവശ രംഗ ലെമാഴി ി ്, വ ിൽ നിലെകാ . മാംസ
േഗാ രശരീരിണിയായ ഭ ി വിള സാഹസംെകാ ് വിയർ ം തളർ ം ചമ ്
ഹനായകനായ മ ഥ ് രതിയായി വർ ി തിനിടയിൽ ണയകലഹ
ൾ െകാ ് ചില അവസര ളിൽ അേ ഹെ രമി ിേ ിവ ി ്. അ
െന സ ർഭ ളിൽ മാ ം ീണെമ അവ െയ പരിചയി ി തെ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 3

ഗാ െ തളർ ിയ ബാലേനാ ് പിതയായി, അവെ ഉദരഗഹ രാഗാധതെയ,

ഭർ ധനെ സംര ി ാ കാം ാധിക ംെകാെ ് നീതീകരി ാെമ ി ം,
ബീഭ മാ ം അതിനി ണമാ ം അപഹസി . അന രം, “ െഞരിെയ േവല
െച ാൽ വയ നിറെയ േചാർ” എ ് വിദ നായ അഭിഭാഷകെ നിലയിൽ ബാലൻ
ിവാദം വാദി ം, “പ ായ ടി െച ാനെ ാ ് മാമ ാ ് ഏലാ ടി േനടി
വ ിരി ണമ ീ! അ ാ ് പി പി ാ ്, ീെല േനാവാറമാ ാ ് ” എ ് ഭ ി
ൈദവെ മറ ് ബാലെ ദാരി ിതിെയ മാ ണ ി വിരാമ േളാ
ടി അപഹസി ം, ആ ഭ നവാക് ല ൾ ൽപീഡിതനായ ബാലനിൽ തറ ്,
ഇ േപാെലതെ ഒ ശാസന തനി ് ഇതി ് െ ാരി ൽ കി ിയി തിെ
രണെയ അവനിൽ ഉണർ കയാൽ, അവെ ഖ ് ലേ ാ ാവിെ ല മായി
േസ ദബി ൾ രി ം, അവെ ഉ ിൽ തിള തി ിയാകാം ആ ദമന
ശ ിെയ പരാജിതമാ ി, “െപ ര നാ ിൽ ‘െപൺപടതി ച ; ആൺപട അല
ച ’ പിെ ിെന േനാവാ വാ ്?” എ ് ആ ഭ ി തെ ഭർ ാവിെ േമൽ
നട തായി സി ി അധികാര ര രതെയ അവെനെ ാ ് അവ
െട സ ര ി ം ഭാഷാരീതിയി ം ത പഹസി ി ം; അ ളവാതിൽപടിയിൽ
നി ി ഭ ി ആഭരണാദിക െട താളസാഹാ േ ാ ടി േ ാ തി ് താൻ
വഹി ി തവി (കയിൽ) െകാ ് ബാലെ ർ ാവിൽ ഹരി ം, അവ െട
അസാമാന മാംസ ിേയാ ടിയ കര ിെ ഘനെ ആ യി ഊേ ാ
ടി ഹരം പതി യാൽ, തവി െട ർ വ െകാ ് ബാലെ ർ ാവിൽ
റിേവ ് ര വാഹം ട ിയ ം എ ാം ഒ ഇടേ ാകംെകാെ േപാെല ഏതാ
ം നിമിഷ ൾ ിൽ കഴി . ബാലൻ െവ െകാ ണ ിൽ ഉ നായ
ധിരെ െച നൽ ഭ ചിത ഖേ ാ ടി എ േ . അവെ ഉ ിൽ അ രി
പരിതാപല ാഭാര ൾ ഇതരമേനാവികാര െള പാെട തി ംഭി ി . അപരാധി
നിയായ ഭ ി തെ ലമര ാദേയ ം, ആ മധർ േ ം, ബാലെ അനന ഗതി
കത േ ം മറ ് െപശാചികമായ േകാപാേവശംെകാ ് ി ർഭാഷണ ളാൽ
അവെന അഭിേഷചനംെച . ഭ ി െട ഈ കഠിന ത ം വലിയവായാ േരാ
ഷാ ഹസ ം െവളിപാ ക ം ർേ വതാ ം ക ം േക ം, ത ാർ ് ഇട
യിൽ സ ർഭവി തിതെ സംഭവി േപായി എ ി ം ഉദരംഭരികളായ ആ സാ ൾ
ത െട ഹനായിക െട ിയകളിൽ സ ദയത ം അഭിനയി . “ഈ എേ ാ ി
േതവീെട േപ ിൻ േകേ ാ ് വ ം പാേ ാളിൻ ഏഴിയ ടെ ാ ം തി ടി ണ
ം േകാേ ാലാ ം നീ ണാേരാ, ഈ ചനിയ ി ിെന െചവിയാെല ിഎ ്
േമേലപട ിൽ െകാ ് ച ാ ്?” എ ് ഗർജജനംെച ് ഭ ി തെ ഇളകിയാ െ
അവസാനി ി .
തെ ആ ഹ ിൽനി ം ബഹി രി തി ് ഭ ി ഇതി ം തെ ത
ാേരാ ് ആ ാപന അ ളിെ േ ാൾ, നിണമണി ഖേ ാ ടിയ ബാ
ലൻ, മ ഷ േലാക ി ം ബ േകസരിക െട ജനനം താണനിരകളിലാ ് എ
4 അ ായം ഒ ്

ാണിശാ തത െ ാപി മാ ്; ംഭിത ാഗ നായി സമ വി മധാമമായി

ആ നായിക ം മ ം കാണെ . മ ബ രായ സർ െളേ ാെല നായിക ം ത
ം നി തിനിടയിൽ “ആ അടി ൈക വാഴെ ! ഇ ് നി ൾ എെ തലയിൽ
ളംേതാ ി … നാെളെയാ കാല ് ഇവിടംതെ ളംേകാരിേ ാകാം. എ ാ ി ം
ഈശ രൻ സാ ി. എ ായാ ം, ആ ത വായ് ഉ നീ ടി േപാ ം. അ പറ
യാം േശഷം,” എ ശാ തേയാ ം ഗാംഭീര േ ാ ം പറ െകാ ് ബാലൻ അവി
ട ് നി മി . ഭ ി െട േകാപാ ി പ ാ ാപ വണ ാൽ ശമി ി െ
േ ാൾ അ െ സംഭവം തെ ഭർ ാ േപാ ം അറി േപാക െത കഠിന
ശാസനെ ത ർ ് െകാ . അതിെന ലംഘി ാ അ ഭവെ ഊഹി ാൻ
ശ ാരായി ത വർ ിൽ ശി ാഭയംെകാ ് ആ സംഭവ ിെ തിേപാ
ം മാ േപായി. എ ാൽ ഭ ി െട മന ിെന മാ ം അവ െട അപരാധം ഒ
അപ ാരബാധേപാെല ബ കാലം പീഡി ി െകാ ി .
ചാപ മായ ശര ിെ േവഗ ാൽ ബാലൻ, തനി ് ഒ ഭാഗ േസാപാനെമ
് ക തി പാർ ി ഭവന ി റ ായി. ത ശിഖര ളി ം ഹര ളി
ം നി െയ അവലംബി ിരി ദശവയ നായ ആ ബാല ് ത രിതഗതി ിടയി
ായ ശ ാസേവഗം വീ ം മെ . ന പങ് ികൾ ആകാശ ിൽ േമാഹനത
രമായി േശാഭി െ ി ം തെ ഗമനെ വിഷമെ നിബിഡാ കാര
േ ാ ടിയ ഒ വ േമാഹം ബാലെ മന ി ം വ ാപി . ഷപദ ിൽ നി ്
പതിതനാ െ ിരി എെ ാരവ െകാ ് അവെ മാനേസാ ാസൈനർ
ം സ ാ യയ ി ം ന മായി. എ ി ം; സത നി നായ ന ായാധിപെ
നിലയിൽ തെ ആ േശാധനെച ്, ഭ ി െട ശംസതെയ മറ ് തെ തി
െകാ ് അവെര േകാപി ി ഭാഗം സംഭവെ റി ് േ ശി . വിദ ാഭ സനകാല
വിശ െകാ വല േ ാൾ ഭ ണം ലഭി ാ തെ മാതാേവാ ശ ടി “ഒഴ
രി ് വഴി േതടിെ ാ വേ ാം” എ ശപഥംെച ് േപാ ദരി നായ താൻ
അഹ രി ് വലിയ ഢത ം ർഖത ം ആയിേ ാെയ ് ബാലെ മന ് േവദന
െ . തേ ാ േത കിെ ാ വാ ല ബ നാഥാ ഹ ാൽ അേഹാ
രാ ശാസേനാപേദശ ൾമാർേ ണ ന െ വി ാനം വ ർ മായി എ േതാ
ി അവെ ല ം വ ഥ ം വർ ി . ഗർഭാശയ ിൽ നിേ പി മായി ി
ട കാല തെ ഗർഭ ി ം സംഭവി േപാെയ ിൽ താൻ എ ഭാഗ വാനായി
എ പ ാവിേല ് തെ ചി കൾ വ തിയാനം െച . ജീവധാരണം നരകജീവി
തെമ ആ ാഹം അവെന സി ട ി. തെ റകിലായി ഒ ര നാഴിക
ര ് ര സ െ ശരണം ാപി ് ാപ ികാരി ളിൽനി ് നാ ക
േയാ? എ ാൽ ഭ ണരംഗ നി ് േപാ േ ാൾ ഈശ ര ൽ സമർ ി ് േഘാഷി
ഭാവിസംഭവ ൾ ് താൻ എ െന സാ ിയാ ം? വിശിഷ , മാ സംര ണമാ
ഥമർ േമാചനെ നിർവഹി ാൻ ജീവി ിരി തി ് താൻ ബ മേ ?
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 5

വിശാലമായ ആകാശമ ലം അതിെ സഹ േകാടി േന ളാ ന

െട രണംെകാ ് അവെ ഈ തത േബാേധാദയ െള അഭിമാനി തായി ഒ
ദിവ സം ഹർഷം ബാലെ അ രംഗ ിൽ ചരി യാൽ, അവെ ആ ാ ം തി
വിതാം റിെ ഭാൈവശ ര ം ര െ . ആ ീയപഥ െള ആ യി ചി ക
െള അവസാനി ി െകാ ്, സംേ പമായി അ െ ർ രംഗസംഭവെ റി ്
വീ ം പര ാേലാചനെച ് തെ ശിര ിൽ ഏ ി റിവി േവ ചികി
മാർ െ റി ് വിചാരം ട ി. വഴിയരികി രാമ ിെ ഇലകൾ പറി ് കര
ചീകരണം സാധി െകാ ് അതിക ണേയാ ടി ശിര ി ം ര ം വഹി ി
ഭാഗ ളി ം ഒ ർശി . അേ ാ ായ ര ർശംെകാ ്, ബാലെ സകല നാ
ഡികൾ ം ഒ നർ ംഭണം ഉ ായി. ആ ണം എ ാല ം, നവജീവേനാ
ടി, സ ർ ർവശമന ി ് ഒ ശാശ േതാപേദ ാവായി, േവദനെയ ന ിെ ാ ിരി
െ , എ ് വിധി െകാ ് തെ ഗമനെ ടർ .
ഏകേദശം ഒ നാഴിക രം നട േ ാൾ ൻഭാഗ ് ജനബഹള ിെ സ ാരാ
രവ ം േകൾ മാറായി. ആകാശ ിൽ മ സര ം, െചടിക െട ം െട ം
ഇടയിൽ ടി ദീപ ഭ ം ക ട ി. തെ യജമാനൻ അ കാല ് പാദരാ
യി വരി ിരി േയാഗീശ രെ ഭജനസംഘമായിരി ാെമ വിചാരേ ാ ടി
ബാലൻ പാദശ ം അമർ ി ജനസംഘം ടിയിരി തിെ ാ ിൽ അ ്,
െചടിക െട ഇടയിൽ തെ േദഹെ മറ നി . തെ േന ൾ ് ആദ മായി
േഗാചരമായ ്, ഗജെ േ ാെല മ മായി ശിര ലനം െച െകാ നി തെ
യജമാനൻതെ ആയി . ഈ വിെ ഏഴടി െപാ ം ടി മാർവി ാര
ം ി െട ഒ അതിവിേശഷകകർ മായി അ ാല ് വിചാരി െ ി ി .
അവിദ ം അരസിക മായ രകനാൽ അേ ഹ ിെ ശിര ിൽ ഊർ ഭാഗ ്
ധ രാശിയിൽ ാപി െ ി മ െദർഘ ം മാർ വ ം റ ് ഇട ഭാഗ
േ ാ വിതറി ിട തിെന ധരി ിരി ് സ സ ദായ കളി തിപ ി
െയ സാ ീകരി . കർ ളിൽ ര േകാഹി ർകൾേപാെല േശാഭി
ലദ ം കര ളിൽ മ ാം ലികൾ ഒഴിെക മ ് എ ി ം ർവകാലാം ലീയ
െട ഒ ദർശനെമ േപാെല ആ വർ ം ആഭരണ െള ധരി ിരി ം, “േപാ
ിടെ ാം പ കാശിെ ക ് ൈക ലിലിരി ണം” എ അേ ഹ ിെ
കാരണവ ാ െട സി ാ െ അ ി കെകാ മാ മായി . അേ ഹ ി
െ േന ൾ ആ തിയി ം വർ ി ം െതാ ി ഴേ ാ സാമ ം വഹി
െ ി ം, ഗ ളിൽ വളർ ചാമര ളായി താ ൾ അേ ഹ ി
െ ഗാംഭീര െ ഒ ൗര രസ രിമെകാ ് ീകരി െ ി ം, അ ക
െള ാം അേ ഹ ിെ പരമാർ സ ഭാവെ സംബ ി ിടേ ാളം വ ാജവ ാ
ളായ തിപാഠക ാരായി . അേ ഹം ധരി ിരി രവീതിയി ക ി
ം കവിണി ം, ഉദര ിെ പരമാർ പരിമിതിെയ മറികട മട കവിണി ം,
6 അ ായം ഒ ്

ശരീര ിെ നാനാഭാഗ ളി ം അണി ിരി ഭ ി ം, ഏകേദശം

ഒ ഗർ ഭ മ സ ർ ം െക ിയി ം ഓേരാ മണി ം ഒ നാര േയാളം ഴ
ം ആയ ാ മാല ം, ‘െപ മ ടയാളം’ എ ്, ീ ൻ, ആകാശം, പർ തം,
സ ം, ഗജം എ ിവകെള ാ മാ ി അേ ഹം േഘാഷി മാ ഗജേമചകവർ
െ കഴി േഗാപനംെച ി .
വിെ സ ഭാവമാർ വം അറി ി ബാല ് അേ ഹ ിെ ൻപിൽ േവ
ശി തി ് ലവേലശ ം അൈധര ം ഇ ാതി െവ ി ം, നാ ിനാ പി മാർ,
ൈശവ ാരായ ാനിക ാർ, വിെ വർ ാരായ നായർ മാണികൾ ആദിയാ
യി ഏകേദശം പ നാ േറാളം ജന ൾ അേ ഹെ ിനി കാ കയാൽ,
അേ ഹ ിെ ഉപാ േവശനെ അവൻ ആ ഘ ിൽ കാം ി ി . രാജ ി
് ‘ആപച് ലം’ ക ിരി ആ കാല ്; അേ ഹ ിെ ഭവനംവക ാചീനപാ
ളയ ം പടനില മായ ആ ൈമതാനെ , മതസംബ മായ ഒരാേഘാഷ ിനാകെ ,
അ വദി ് വിെ സ ാഭാവ ിതികൾ ് ഒരാ ര സംഭവമായി ബാല േതാ
ി. ബാലൻ ആ ലെ ം അവിെട തെ യജമാനെ ഭവന ാരകമായി നിർ ി
െ ി ക മ പെ ം സംബ ി ് ഓേരാ ഐതിഹ ൾ ആ ഭവന ിൽ
തെ സഹചാരികളാ ാരിൽനി ം േക ി ായി േത . േഷാഡശ
ണ േളാ ം വിചി വി ഹേവലകേളാ ം െവൺമാടമായി പണിെച െ ി
ക മ പെ േനാ ിയേ ാൾ, അ ് തൽ ാലം ഒ േയാഗീശ രവസതി ് േയാ
ഗ മാ ിതീർ െ ി എ ി ം, ജീവരേ ാപ ളായ ബ വിധം ആ ധ
േള ം വിവിധ ഖ ാരായ കി ര ാേര ം അതിനക ് കാ കയാൽ, അതിെ
നിർ ാണാവശ െ െ ആ മ പം അേ ാ ം നിറേവ തായി ബാലൻ അ
മി . മ പ ിെ പിൻഭാഗ മിയിൽ തിമിർ ഗാ േളാ ടിയ അശ ം,
ഷഭം, ഗർ ഭം … തലായ ഗ െള നിർ ീ ായി .
മ പ ിെ േരാഭാഗം അവർ നീയമാ സാ ി േ ാ ടി േശാഭി
. ആ െവളി േദശ ിെ മ ിൽ ർ ദ ിണപ ിേമാ രഭാഗ ളിൽ
അ ി ൾ വളർ ിയിരി . ജടാഭാരം, കാഷായാംബരം, േയാഗേവ ി, േയാ
ഗദ ം ഇത ാദി ധരി ി ചില ശിഷ ധാന ാർ ഈ ളിൽ ബ വിധപ
ദാർഥ ൾ അർ ി ് അ യജ ാലേയാ ടി അ ിെയ േപാഷി ി െകാ ിരി .
ആ ച െട മ ിൽ അ ക െട േതജഃ ം ർ ീഭവി േപാ
െല ഒ േജ ാതി ാൻ, ആശാപാശവിനിർ ം സർവവാസനാവർ ിത ം വർ
മാനനി ം തേമാഹ ാരവിരഹിത ം എ നിലയിൽ ഭ പീഠ ിേ ൽ
ിതിെച . വാമാം ാ െ ഊ ി മട ിെവ ി പാദ ിെ ഊ വി
േ ൽ ദ ിണപാദ ം അതിേ ൽ വാമഹ ം ാന േയാ ടി ദ ിണഹ ം
ാപി ്, ന ഖനായി, നാഭിെയ ല മാ ി ിരവീ ണേ ാ ടി, േ ാ
ണി േവശംെകാ ് പീഠ ർശംെച ാെത, േകവലം കാ ശരീരനായി ഒ വിഷമ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 7

േയാഗാസനെ അവലംബി ിരി ,ആ ഷെന ക േ ാൾ അവിെട സ ിഹി

തരാ മ ് ബ ജന െളേ ാെല ബാല ം താൻ അറിയാെത ബ ാ ലിയായ്
ഭവി . സതീദഹനാന രം സാ ാൽ വാമേദവൻ അ ി ദീർഘേയാഗ ിെ
രൗ ഭ ഈ േയാഗീശ രനിൽ ർ മായി പകർ ് കാണെ . ാ ം, ആർഷം,
ാ ം എ ീ ധർ ൾ ടമായി രി ആ ആകാരം അ ക െട സംഗമമാ
ഹാ ംെകാ ് ിേവണീമാഹാ െ ം അധഃകരി . അതാ ധ ാന ിൽനി
ം വിരമി ആ ദാ ാവിെ േന ൾവ രണ േളാ ടി േശാഭി ് അ ി
ളിെല ഭെയ സരമാ . അ ർഭാഗ ിേല ് അത ഗാധതേയ ം,
ബഹിർഭാഗ ിേല ് അതി രവീ ണശ ിേയ ം ത മാ ി നീലര സ ി
ദ തികെള വിത ആ േന ൾ, ആ ഷനിൽ വാമേദവത ം കാമേദവത ം
കാലധർ ാ സാരമായി ിമസ ലനംെച ിരി തിെ വ ചക ളാ
യി വിള . സൗ ര ാദില ണ ൾ സ േവലാവിലംഘികളായി വില ആ
ശാരീരം കലികാലെ നവമേനാധർ ളിൽ പരിചയി ി ഒ നവവിധാതാവി
നാൽ െ ി െ ിരി ണം. ഉ ത ം ശാ ത ം ത ളിൽ മ രം കലർ
് കളിയാടിെ ാ ിരി ആ ഖ ിെല അ ണേച ാേഭദ ൾ േ ക
ാർ ് അേ ഹ ിെ സ ഭാവ ഹണം ഷ് ാപമാ . ിയാ കനായ
ഭാർ വരാമെ ഗാംഭീര േ ാ ടിയ ശിര ലന ൾെച ് അ വാദ ചക ൾ
അ ആ മഹാ ഭാവൻ ിയ ലസംര കനായ ര രാമബാലെ ശാ
ലസ ര ിലാ ് വാചാക നകൾ നൽ ്. സരസ തീകരലസ ായ വീണ െട
േചേതാഹാരിത േ ാ ് ടിയ അേ ഹ ിെ വച കൾ സകലചരാചര േള ം
വശീകരി . പാദ ളിൽ വീ ് െതാ ഭ ാെര നി ീമമായ നാട കലാൈവ
ദ േ ാ ടി അേ ഹം സേ രം കടാ ം െച ഹി . സംഭാവനയായി
സമർ ി െ വ െള ന േവഷധാരികളായ ചില കാര ാർ ഭ ാര ിൽ
നിേ പി തിെന സ ധർ വിേലാപമായി അേ ഹ ിെ കരവിേ പ ൾെകാ
് നിേരാധി തിൽ എ ധർ ശാ ൾ അ ർഭവി ിരി ?
േയാഗീശ രൻ, അ െ േയാഗസമാധി ം ഉപഹാരസ ീകരണ ം അവസാനി
േ ാൾ, ധ ാനപരി മംെകാ അലസതെയ രി ി തായ അധര െള
വി ർ ി ചില ആ കെള അ ളിെ . അ കെള െചവിെ ാ തിനായി
ജനസംഘ ൾ അ ി േളാ ് അണ ് ഒ ജനവലയാകാരമായി ിതി
െച . എേ ാ വിേശഷമായ ഒ വം ളിൽ അർ ി െ .
ളിൽനിെ മം ം വ ാപി ് ഭ തതിെയ പരമാന ാധീനരാ . മ ിെ
വിേശഷഗ ം ബാലെ അപക മാ ം, ആ രാ ിയിെല മ ൾെകാ ് ീണമാ
സ്നാ െള ളർ ി ിെയ മ ി ി ; ർശം െവടി ് ശരീരം
ആകാശസ ാര ം ആരംഭി േപാ ഒ മെ ഉദി ി ; ൈമതാന ം
മ പ ം േയാഗീശ ര ം ഭ ാ ം സ കീയ പ െള ത ജി ് കാനൽജലമായ
േപാെല േതാ ി ; ാ മണ ിനിടയിൽ സ ശരീരം ശിഥിലീകരിെ ്
8 അ ായം ഒ ്

പരമാ ളായി ീർ േപാെല ം, അനശ രമായ ആ ാ ് അന മായി സ

സ ാരം െച േപാെല ം ഒരാ ാ തി അവ ് സ ാതമാ .
ഇ െന മേനാവികാര ൾ ധീനനായി ബാലൻ സം മി തിനിടയിൽ
േഡാല ്, സാര തലായ സംഗീതമ ികേളാ ടി േയാഗീശ രൻ ഒ ശിവ വഗാ
നം ആരംഭി . മധ മ തിയിൽ ി ാനെ അവലംബി ് മാ ം, ടമാ ം,
സ ര മണചാ രികേളാ ം, അ ഭവരസേ ാ ം, ാ ം നിശാേദവി ം പരാശ
ി ം വി േപാ ം വ ം ഒ വിേദശീയകീർ നെ സി ൻ ഗാനംെച . അംഗ
വിേ പേഗാ ികെളാ ം ടാെത സ രമാ ര ംെകാ ് ജീവേലാകെ വശീകരി ്
നിർ ീവസാധന ളാ േയാഗീശ രൻ ഒ ഗ ർവെന േപാെല സദസ ർ ്
അേ ാൾ കാണെ . സ ീർ ന വണ ിെ ദിവ ാന ലഹരിെയ അ ഭവി
ഇവ െട മന ിൽ ആ േദശം േദവവനിതമാ െട മ പംതെ എ
ഒ മായാവി മം ഉദി . അവ െട ഉ ി ായ േ ാഭ െട തിര െകാ ് പല
ം ഉ രി ് ആ അവ തെന അവതാര ഷനാ ി ി ് അവർ ആരാധനെച .
തലായ സദസ ർ ് സ ർ ാ തിെയ ഉ ാ ിയ ആ സംഗീതം ബാലെ
ആ ാ ് അ ഭവി െകാ ി ാന നിർ ിേശഷമായ നിർ തിെയ ഭ ി .
രാജ ൾ ് വില േപാ തായ ആ സംഗീത ിെ ആരംഭ ിൽ െ ബാ
ലൻ അവെന സി ി സം മണ ിൽനി ് വി നായി. ശിേരാമാംസേഭദനം
െച െ സ ർഭ ി ം ആ ൗഢിെയ ദർശി ി ബാലൻ സംഗീതവർഷേമ
േ ാൾ ാണഭയംെകാെ േപാെല ഗാ ഡമായ േവഗേ ാ ടി ആ മിയിൽ
നി ം പലായനംെച . മാർ നി യമി ായി െവ ി ം ന െട ഗതിെയ
റി ാനം അവൻ സ ാദി ി തിനാൽ രാ ി എ ായി എ ം താൻ
ഏ ് ദി ിേല ് േപാ െവ ം, നിർ യി ാൻ അവ ് സാധി . ചില വന
േദശ ൾ, കർഷക ാരാൽ ര ിതമായ പറ കൾ, ജല ന മായ സര കൾ,
വിളെവ ് െവയിൽെകാ ് വര വി തായ പാട ൾ, നിലംപ ി വള ൾെ
ടിക െട നിബിഡതെകാ ് പാ വർ ിതമായ മ മികൾ, ഇ കെള ാം കട ്
അ ണ ഭക ട ിയേ ാൾ തി വന ര നി ം ആ വാെമാഴിേകാ
രാജപഥ ിൽ ‘വി ി ിറി’ എ ലെ ി, േനെര പടി ാ േനാ ി നട
. റ രം നട തിെ േശഷം തെ അഭീ സിധി ായി അഗേ ാപേദശമായ
ആദിത ദയമ െ
“അഭ ദയം നിന ാ വ വാ-
നിേ ാളിവിേട ് വ ി ഞാെനെടാ.”
എ ാരംഭഭാഗം തൽ ഉറെ ം ശ പദവ ികേളാ ം പാരായണം ട
ി. ഏകാ ചി നായി മ ജപേ ാ ടി ബാലൻ നട തിനിടയിൽ ീ
ബാ േലയെ വിവാഹസൗധെമ േപർെകാ ിരി േവളിമല െട സാ മായ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 9

മരതക വി ക ട ി. ീസ ർ മായ ആ വി ഹർ ിെ ഖമ പം
േപാെല ഉദയഗിരി എ ർ ം അതി ് മ ട ഷാ ംഭമായി തി ി െ ി
ധ ജ ം, ഉദയവാതേപാത ാൽ മ മായി ചലി െ ശംഖ ാ ിതപതാക ം,
േക വിെ ഇ ഭാഗ ം ർ ിെ പാർശ വർ ിയായ േ ിൽ വസി
ർ ാ ഗളംതെ ക ിനി, ഗർഭധ ംസിനി എ നാമ െള ധരി ് ര ിതാ ളായി
നി േപാെല കാണെ വലിയ പീര ിക ം, ർ െ ആവരണംെച ഉ
തമായ ഛി ാകാര ം, ദി ജ ൾേപാെല എ ് ദിശാഭാഗ ളി ം ഉറ ി െ ി
െകാ ള ം, ആ ല ളിെല ഛി ദ ാര ളിൽ ടി ൈവരിവാര ൾ ് ഭയ
ദമായി വദനര െള കാണി െച തരം പീര ിക ം, അവിെട സ രി
ഭടജന െട കര ളിൽ ലസി വ ം ര ഭത ി വ ശാലകൾേപാെല േശാ
ഭി വ മായ ആ ധ ംആ ലെ ീഡാസേ േതെമ ് ഉൈ രം
േഘാഷി െകാ ി . രാജപഥ ിനരികി െകാ ള ിെ സമീപ ബാ
ലൻ എ ിയേ ാൾ േകാ ക നി ് ഉ സ ര ി ചില ൈസനികാ ക ം,
പ ാള െട പടഹകാഹളശബ്ദ ം, അ കെള ടർ ് ർ േഭദനംെച മാ
ആർ ക ം േകൾ മാറായി. നിർ ീവരാശികൾ ം ജീവൈചതന െ ദാനംെച
തായ േയാഗീശ രസംഗീത ിൽ വിരസനായ ബാല ് ഗംഭീരമായ ൈസനികവാദ ാ
രവം സ ാരസ യി മായ സരളസംഗീതെമ േതാ ി; അവെ ഉേ ഷം വളർ ്,
‘സ ാപനാശകരായ നേമാ നമഃ’ എ ് പാരായണെ ിെ ാ ് ബാലൻ േകാ
െട പ ിമദ ാര ിേല ് സ ർഭ മായ ഗാംഭീര േ ാ ം ഉ ാഹേ ാ ം
നട ട ി.
പാ നായ മാരെ വണ ളിൽ പീ ഷേസചനംെച ് കാഹളാദിരവ ൾ
രാജശാസനേ ാ ടി റെ ാനാപതി ് ന െ ൈസനികാചാരേഘാഷ
ളായി . ാനാപതിയായ ം സഹകാരിക ം അവ െട പരിചാരക ം
ഉൾെ െട ആ സംഘ ിെ യാ കാ തിനായി വിശാലമായ രാജപാത
യിൽ അസംഖ ം ജന ൾ പാർശ ളിൽ ഒ ി അത ാദരേ ാ ടി നി ി .
കാ യിൽ ഒ വ ാപാരസംഘെമ േതാ ി തി ഒ േളാ ടിയാ ്
ആ സംഘം റെ ്. എ ാൽ, ന െ ക ം ഭാ െ ക ം ശരീരര
ആ ധനിേ പ ാന െള ് കൾ ് കാണാമായി . സംഘ ലവ
നായ െച ാവർ ി ഒ അറബി തിര റ ് ആേരാഹണംെച ്
അതിെന ഢമായി നട ി റെ ംവഴിയിൽ ജനതതി ആന ഭരിതരായി ആർ
കൾെകാ ് വിജയെ ആശംസി . അേ ഹ ി ് അ യാ യായി തിര െട
അ ടി നട ി സ ം കാര നായ ഒ നായർ, ബാലെ അഭി ഖമാ
ആഗമനം ക േ ാൾ നശ െകാ ് “അ േ , െപാ ാശ നമ േയാ കാ
്?” എ ് മ ി .
: “എ ശ ന ൾ ക ; എെ ാം ശ ന ിഴകൾ അ ഭവി ! നീ തിരി േപാ.
േ ാ വ കാൽ പിൻവലി ാൻ മടി ്.”
10 അ ായം ഒ ്

നായർ: “േവ ി അ െ അേന ഷി ാൻ ടിഅ േയാ അ ് േപാണ ്?

അ െകാ ്, ശ നം ാ ാെത േപായാേലാ?”
തെ ര ാമെ ി െട ഭർ ാ ് ചില സംഗതികളാൽ സ ഭാര േയ ം
ഹേ ം നാ ിേന ം ത ജി ് േപായിരി സംഗതിേയ അേ ാഴെ യാ ാരം
ഭ ി ം തെ ഭ നായ ഹകാര ൻ ഇതി ം തെ ഓർ ി ി േ ാൾ
ിെയ റി വാ ല ംെകാ ് അേ ഹ ി ് േ ശാവർ ന ായി. എ ാൽ,
മ പടി പറ ് ഇ െനയായി : “സ ം കാര ം കിട െ , രാജക നെയ ലം
ഘി ടാ. ബാല ം തൽേ ജീവൻ ാദ ിൽ പണയെ േപായി. അ െ ചര
മാ ം ആ പണയ ാടിെന േഭദെ െത ാ ്; ഞാൻ ലി ാരന അ
െകാ ് ക ന ത സമയെ ഭാ ഭെ മാ േമ േനാ ാ . അവി െ കാ
ര ി ീപ നാഭൻതെ ന ് ണ.”
വിെ വാ കൾ ായ ഉപ തി അേ ഹ ിെ അ െ ിയ ബാല
െ ,
“ഇ മാദിത ദയം ജപി നീ
ശ യം വ ീ ക സത രം.”
എ മ സമാ ിയായി . അ േക ് അത ം സാദേ ാ ടി
തെ കാര േനാ ് ഇ െന പറ ് അയാെള ആശ സി ി : “അവൻ ജപി വ
മ േ ാൾ ഉ മമായ ശ നം എ ാ ്? ഭയെ േട , എ ാം ഭമായ്
വ ം”
നായർ: (ബാലെന ി േനാ ി, വർ ി പരിഭവേ ാ ടി) “േചാര എറ ിേ ാ
്വ വൻ ന ശ നെമ ് വേല ാ പറേ ാ ാൽ …”
: (ബാലേനാ ് ) “നീ എേ ാ ് േപാ അ ൻ?” വിെ ക ണാ രിതസ ര
ി േചാദ ം േക ് ബാലൻ തിരി നി . ശ ളാ നായ ഭരത മാ
രൻ ഥമദർശന ിൽ സ പിതാവിെ അംഗവിേലാകനം ഗംഭീരനായി െച
േപാെല ബാലൻ വിേന ം അശ േ ം ല ണശാ െ ഭാവ ിൽ
േനാ ി ട ി. ബാലെ അംഗസൗഷ്ഠവ ം ഭ ം ായ ം തെ തനായ
ഒ െന ഓർ ി ി യാൽ അവെ േനർ ് േത കമായ ഒ വാ ല ം
വിൽ അ രി . അേ ഹ ിെ േചാദ ിെന ലമായ സ ര ിൽ ഒ
ടി ആവർ ി ് േയാഗീശ രെന ാൾ സൗ ര സ ംസസ ർ
േയാഗ ം എ ് ബാലെ േന ൾ ് േതാ കയാൽ, അേ ഹ ിെ
ി ് ാതരാശാകാം ിടയി ം അവൻ കനി …“ ി ാള ിൽ
േചരാൻ േപാ . െപാ ത രാെന േസവി ാൽ കേ ാ െട കാ പിടിേ
െ ാ.” വിെ രിക ം ഓഷ്ഠസ ിക ം ഈ വാ കൾ േക ായ ചി
കൾ ിടയിൽ അർ വ ായി ചലി േപായി. അ െന സംഭവി ് ി
ാള ിൽ േച തി ് ായം ഒ ംതെ അ ി ി ാ വനായ ബാലെ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 11

റ ാ െകാെ ് േത കമായി നടി ്, അവെ മന ിൽ ഉദി ് ഖ ്

സരി ട ിയ നീരസെ ിമാനായ നീ ി, രാജേസവനെ റി
് അഭി ായെമാ ം റെ വി ാെത, “ഈ റി ് നിനെ െന കി ി?”
എ ് േചാദ ം െച .
ബാലൻ: “നാ ിെ െനറിേക െകാ കി ി.”
: “െകാ തി ് അേ ാ െകാ ാെത നീ േപാേ ാ? നിെ ക ി ് ഒ െറാ
ിയാെണ ് േതാ േ ാ.”
ബാലൻ: (നില േനാ ി ആ ഗതമായി ാെണ ി ം, ഉറെ ) “എ െച ാം! ത
് െപ െയേ ാെല ഒ െപൺപിറ വരായിേ ായി!”
ബാലെ സേ ാച ൾ ടാ മ പടിക ം ഒ വിലെ ആ ഗത ം േക
േ ാൾ വി ് അവനിൽ കാ യിൽ െ ജനി സാദം വളെര വർ ി .
വിെ അ റകിലായി േവെറാ അശ ിൽ ആേരാഹണംെച ് റെ ി
ആലി ഹസൻ ് േപാ ് മര ായർ ് എ േപേരാ ടിയവ ം
േപാ സാ തലാളി എ സി വർ കെ ംബ ിൽ ഒ ധാനാംഗ
മായ വാ ് തെ വാഹന ിൽനി ം താ ചാടി, ബാലെ ആ ഗതെ അ
േമാദി , “സബാഷ്! നീ ബഹ ർ! ന ് ത ി! തലവർ പിൈ ” എ ് പലതട ം
പറ െകാ ്, അവെ ബ ജാലക േളാ ടി ം മലിനമാ വ ി ്ആ
സംഘ ിെ ആഡംബര േളാ ൈവപരീത െ ഗണി ാെത അവെന എ ്
തെ തിര റ ി ി താ ം കയറി. തെ ആ മി മായ മഹ ദീയവർ ക
മാരെ മഹാമന തേയാ ടിയ ഉചിത ിയെകാ ് ബാലൻ തെ സംഘേ ാ ്
സഹയാ ാരനാ െ തിനാൽ, നഭയം ൈദവഗത ാ രീകരി െ എ
സേ ാഷേ ാ ടി ാനാപതി ആ ിയ െട മഹത െ തി .
: (കാര േനാ ് ) “ഇ ാൾ നേദാഷം തീർ േ ാ. ഇനി നിൽ . ഞ ൾ
േപായി വ വെര വീ ി വെര അസഹ െ ാതിരി തിൽ തെ
സാമർ ം കാണി ണം. െകാ ിണി െട കാര ം …”
തെ അ ർഗതെ ഉ രി ാൻ ശ ന ാെത ഹ ംെകാ മാറ ് ത ി ി
സേ ാഷംവ േ ഭാരം താൻ വി രി യിെ ് കാര െന ധരി ി .
വിപരീത േച കെളാ ം ടാെത അശ ിെ റ െഞളി ് വീരനായി ിതി
െച ബാലൻ ൈദേവ യാ ല മായ േസാപാനാേരാഹണെ ‘അവി പരിസമാ
ർ ം’ ഗാഢമായ ാർ നേയാെട ആരംഭി .
 2
“അ ാല ളിലതി ജവി മ–
ധി തശ പരാ മനാകിയ
ന രപതി രാവണെനെ ാ
ശ ൻ വ പിറ ധരായാം”

എ വീ ിൽപി മാ െട ജീവനാഡിയായി
അധിവാസേദശ ് ഒൻപതാം
കഴ
ാ ിൽ, ചില ിനഴിയ ് (
ചില ിേന ് ) എെ ാ ഭവനം ‘പ ിണി ം പരിവ ം’ എ വിധം കാലേ പ ി
ംബ ിെ
േ ർ:

മാ ം േവ സ േ ാ ടി ഉ ായി . ആ ശതവർഷാവസാന ിൽ, അതി

് ആ ഭവന ിൽനി ം െകാ ാര ര ് ഒ ശാഖ പിരി േപായ നീ ി ചില ി
നഴിയം ല ംബം ഹ ിന രാദി ഖ ാതരാജധാനികെളേ ാെല ബ വിഷയ
മായിേ ാേയ മാ ് നിർ നതേയ ം, കഴ ഭവന ിൽ വളർ വ ി ഒ
ബാലൻ ഒഴിേക അംഗ ൾ കാലഗതിേയ ം ാപി . കഴ പി മാ െട
ംബേ ദനാന രം ച വർ ികൾ ് വാസേയാഗ മായ ഒ മ ിരം ചില ിേന
് വക ർ ഭവന ാനെ അല രി . സ ർ ഭമായി േശാഭി ഉ ത
മരഭി ിക ം, വിശാലമായ റി, അറ, തളം എ ിവക ം േസനാനിരകൾ അണിയി
നി േ ാ ക േ ാൽ ിക ം, ക ാടിേപാെല േശാഭി തറക ം, വിചി
മരേവലക ം മ ം വിള ിെ ാ ് അ ാല ് േകരള ിെല ഭവനവർ ിൽ ഥമ
ാനെ അർഹി , തിആ െക ധാനമ ിര ം, മഠം, പാചകശാല, ത ശാല,
കരി ൽെ ്, നീരാഴി, ള രമാളിക, ഉ തമായ മതിൽെ ്, ആനെ ാ ിൽ, േകാ
ടിവാതിൽ തലായ എ ക ം, അ െത ിൽ ക ിനിയാര ാ െട ഉപേദശ
കാരം പാ ാത രീതിയിൽ തീർ െ ച ം േചർ ്, ചില ിേന ദി നവ
ഹമ ലം േലാകവി യെ സ ാദി . ഇ കാരം മഹത ംെകാ ചില ിേന ്

12
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 13

ഭവന ിെ വക എ ണ പദവിെയ ആകാം ി ് പറ ക ം പാട ംആ

ഭവനേ ാ ് േചർ ട ി. േദവിെയ ടർ ് ം അതിെന ടർ ് ല ീ
േദവി ം ചില ിേന ് ഭവന ടി ൽ േസവനം ട ി. രാതനഭവനെമ
മാഹാ െ ടി ഉ ാ വാനായി, അവിടെ അറകളിെല സ യ ൾ സർ
ാ ാരാൽ ര ിതെമ ം, ധാന തള ളിെല െവ ല കൾ നിേ പ ഴ
കളാെണ ം മ ം ചില ഐതിഹ ം ആ മ ിരെ ി ള ് പടർ ട ി.
ധനരാശീശെ പരി ർ ാഭി ഖ ംെകാ ് ആ ഭവനം രാമവർ മഹാരാജാവിെ സിം
ഹാസനാേരാഹണകാലേ ാ ടി ഒ ര ാംല െ ാ ഖ ാതിെയ ാപി . ചില
ിേന ് ദശക െ ഹർ ൾ, മശകമ ികാ മാധിശല ളാൽ ബാധി െ
ടാെത അ യ കാശേ ാ ടി െ സർ കാലം േശാഭി െകാ ി .ബ ശ
ത ത ജന െട സ ാരനിേകതനമായി െ ി ം, ഒ നഖേലാമശകലംേപാ ം
ആ മണിമ പ ളി ം അ ണ ളി ം ഥാസ ാരം െച യി . ആവശ െ ാൽ
ജടാതാഡനത ംെകാ ് മി പിളർെ േപാെല, ഉ ാ തസ യ റ ാ ്
ഏവേന ം വി മി ി ക ം െച ം. അവിടെ അനവരതമായ നി തതെ
ആ ഭവേനശെ താപപാ ജന മായി . അതി ാഠ ാരനായ കാകൻേപാ ം
േസവനമാർ െ പഠി ്, ആ ഭവന ി ം അ േദശ ളി ം ബ
തെ ആചരി .
ഈ നവല ാനാഥെ ഇംഗിതെ ികാല ാനശ ിെകാ ് ധരി ിെ
േപാെല അനന സാധാരണമായ ഒ മാ കയിൽ െ അേ ഹെ ാ ്
നിർ ാണംെച . ഇ േ ാൽവി ഒ െവ കിൽേഗാള ിൽനി ് ശി വിദ
ഗ് െ ിമകരകൗശലംെകാ ് നിർ ി െ ആ പെ അംഗം തി പരി
േശാധി ാ ം മി തിെ ിയി ം േഗാളധർ ം വി തമാകാെതതെ പനിർ
ാണം നിർ ഹി െ ി െവ ് കാണെ ം. വി തലലാട ി ് റേകാ
ചരി ം െത െത ം, േന ഗർ ളിൽനി ് ഉ ിനി വ ക െട
മണികൾ പിംഗലത ം, ചിരി േ ാൾ കർ െള എ ിലാ വാ െട
ൈദർഘ ം, പ നാഭസ ാമിേ ിെല മീനമേഹാ വ ിൽ നി െ
പാ വ തിമകളിൽ കാണെ േപാ ദ ര ക െട െവൺമ ം, കഥകളി
ാ െട ക ായം ശകലി ് പതി േപാ േരാമാവലിഭംഗി ം, മി േഭേദാ
പാഖ ാന ിെല പിംഗളർഷഭെ റെ ാ ശ േഘാരത ം, ശിവകി രനായ
േ ാദരെ ഹാലാസ രാണ സി മാ അതിേരാചകത ം സ ാര ിൽ
‘പാരിെലെ യി ാരറിയാതവർ’ എ ് േചാദ ംെച തലെയ ം; വദനാ ംെകാ
് ആകാശപ ിൽ േലഖനംെച തിൽ അ ർഭവി ഉ ത ം ി
േ ർ ാൽ, ആ അമാ ഷെ ആ തി ം ഏതാ ം തി ം ഒ വിധം ഹി ാ
താ ്.
അജ ൗതിഷിക ാരായി അേ ഹ ിെ മാതാപിതാ ാർ അവ െട സ ാ
ന ിെ ഭവിഷ ൽ ഭാവെ ഹി ാെത അതി ് അ പമ ാ വിധ ിൽ
14 അ ായം ര ്

നാമകരണം െച . ആ നാമേ ാ കാരണവെ നാമ ം േചർ ് ‘കാളിഉടയാൻ’

എ േയാഗി ി ം, ഏെറ െറ മര ത ം വ യാൽ, പരി മശീലനായ ഉടയാൻ
പി സ ിെയ േ ശി ി തെ ഭവനേ േരാ േച േ ാൾ ഗംഭീരമായി ധ നി
ഒ ാനനാമെ രാതന വരികൾ പരിേശാധനെച ് തിരെ .
ചില ിേന ് എ നാമേ ാ ‘ച’ കാരാദ ര ാസ ം, ‘ ’ എ രസം
ഘടനെകാ ് രവ ഴ ‘ച ാറൻ’ എ ഉേദ ാഗനാമെ സ ീകരി േ ാൾ
അേ ഹ ിെ സർ ാർ സി ി ് ഒ വിധം ർ ി ായി. ‘ചില ിേന
ച ാറൻ’ എ നാമേധയം ണകാലംെകാ സി ിവിഷയ ിൽ ‘ ലേശഖ
രെ മാൾ’ എ ാനേ ാ ല തെയ സ ാദി . ഈ ാനനാമല ി െട
ചരി േ ം സംേ പമായി വിവരി ാം. കഴ പി മാ െട ലൈദവേ
മായ ‘ചാ ി ാ ് ’ എെ ാ േദവസ െ ആ ംബധ ംസനാന രം ഉടയാൻ
പി തെ സ ാധീന ിലാ ി. വളെര സ ം നിറ ഭ ാര ം വിലേയ
റിയ ആഭരണ ം അളവ െവ ലപാ ം ീേകാവിൽ, നാല ലം, േസാപാനം,
ഗർഭ ഹം എ ിത ാദി സാമ ിക ം ഉ െകാ ് ഐശ ര സ ർ മായി ഊ ം
പാ ം താലെ ാലി ം മ ം പല ആേഘാഷ ം നട ിവ ആ മഹാേ െ
കര മാ ിയേ ാൾ, ച ാറൻ എ ഉേദ ാഗനാമേ ം അേ ഹം അണി
ട ി. എ ാൽ അേ ഹ ിെ ഭരണ കർ െകാ ് ആ േ ം അചിേരണ
െപാളി ് ഇടി ്, ഒ തറ ം ാന രായ ചില കരി ക ം, ർ രണേ ത
െട ഒ ശവ ാ ം ർ ാൽ അ ടാ തായ ഒരഗാധ ഴി ം േശഷി .
നാവി ാവിശ സ പിണി െട സ കെള ാം അ കെള സം ഹി ാൻ പരമശ
ി തൽ ാലം വഹി ാന ് ലയി എേ പറവാ . േദവസ ം നശി
എ ി ം, ഉടയാൻപി സ ായ മായി ധരി ച ാറ ാനം ഒ ാർ ആഫ്
ഇൻഡ ാ േപാെല മഹായശ രബി ദമായി അേ ഹെ അല രി . ഘാതകശി
േരാമണിെയ ് ന ായേബാധ ാരാൽ വിധി െ ി രാമനാമഠ ിൽപി
െട ഏകസ ാനമായി ഈ വി മൻ േ റെയ ടി തെ ഭാവാർ ി ്
ആ തിെച ാ തിെന റി സേ ാഷിേ േത ഉ .
സ സംഭാവനകൾ ് ആരാധി െ വ ി മ ി വീണ ാർ ആ ദാന െള
രാജ ത ിൽ ‘സം ാനപര രത’ എ ഖ ിൽ ഉൾെ ി സ ീകരണം
െച വരികയാൽ, ച ാറനായ ഇട െ മാൾ ആ അഭിമാന ി ് തിഫല
മായി സ മി ളായ ഉേദ ാഗവനരാ ക െട ഭാര െള, തെ വി തമഹാമന ത ്
സ േദശ ളിൽ ഉൾെ മഹാരാജ ജകളിൽനി ് ലഭ മായ കാ ക െട താരത
മ ം അ സരി ്, വിധിക ം വ വ ാ ാപന ം ക ി ് ല കരി വ ി .
അ ാൽ േലഹനംെകാ ് വ ന ം, അ ിെ ിൽ ആദരശ ിയാ േയാഗ
ാൽ അ ണേ ാഹ ം വിേരാധെ ാൽ സ ാധികാരവ ംെകാ ് ഢഹതി ം
— ഈ വിധ പരമ ടിലനയ ിതയ ാൽ േവളി തൽ വർ ലവേര ം, െന മ ാ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 15

തൽ പ ിമസ ംവെര ം ഉൾെ േദശെ ച ാറമഹാറാ ് സ ടനിേവ

ദന ൾ ് സംഗതി ം മാർ ം ടാെത പരിപാലനം െച വ . അവിട ളിൽ
സവം തൽ ശവദാഹംവെര യാെതാ ിയ ം സംഭവ ി ം ച ാറേനാ
തിനിധിേയാ ളിെയ ില ാെത നിർ ാഹണേമാ പര ാ ിേയാ ഉ ാ ത ായി
.
ദശ ീവല ാനാഥൻ സാമേവദ നായി െവ ിൽ, ച ാറലേ േശ ം
ാനസ േ ാ ് ചില സംബ ായി . സ ഭാഷ യൗവനദശെയ ാപി
് അേനക സരസകവിസ ാന െള ഉ ാദനംെച ി അ ാല ് ചില ിനകം
വക െകാ ാര ര ാഖയിെല ഒ േശഷ ാരൻ നാടകാല ാരപര വ ിെയ
ശ മാംവ ം സ ാദനംെച ി . എ ് മാ മ , ച ാറഭരണാതിർ ി
യിൽ പാർ വ ി ഒ കണിശ ണി ർ ‘കാളീശമഥനം’ ന ണി ാ ്, ‘ഒമാസ
യ രം’ കല ാണ ളി ാ ്, തലായ കാവ െള രചി ി ായി . ഇതി ം റ
െമ, നാ ി തൽ ഭരതവാക ംവെര സ ി ് മേനാനിർ ാണം െച ി നാടക ിൽ
ഒ ാമ മായ ഭവനനിർ ാണ ം ര ാമ മായ വ ാർ ന ം ാമ മായ സ ാധീ
നസ ാദന ം നാലാമ മായ യശഃ ാപന ം അരേ ം കഴി ി നീ ി
അ ാമ മായ മ ിപദാേരാഹണ ം കഴി േ ാൾ പി െ അ മായി കാർ ിക
തി നാൾ രാമവർ മഹാരാജാവിെന ടർ ് ‘തഥാ മ ി’ എ ന ാേയന ച
ാറ ം ചില കവന ൾെച ് ചിര ീവയശ നാവാൻ നി യി ി ്. ഇ ം
േപാെര ിൽ, സംഭാഷണ ിൽ തമിഴിെന ഗീർ ാണീകരി ം ഗീർ ാണെ ാ തീ
കരി ം അേനക നവപദ ികൾ അേ ഹം െച ംവ ി ! ശ ശാ ാെര
തെ കവിതാരസികത െ ഇ െന ആസ ദി ി ച ാറൻ വനിതാരസികത
െ കെ ാ നില ം വർ നീയമാ താ ്. ച ാറെ താപേജ ാതി ്
സർ ാദിശാ ളി ം വ ാപരി േ ാൾ, മി നായർ ംബ ം അേ ഹേ ാ ്
സംബ േമാ ചാർ േയാ ബ ത േമാ അവകാശെ ട ി. എ ി ം, ഒ വിവാ
ഹംെകാ ടി തെ ഹ നിലെയ ിരീകരി ണെമ ് നി യി ് ഒ വലിയ
ംബ ിൽനി ്, ജ പ ികയിൽ പാപ ഹവസതിയായ സ മരാശിേയാ ടിയ
ഒ ത ണീര െ ‘അ ള ാരി’ യായി ച ാറൻ േവ . ആ പരി ഹ ം
അതി ല്പ യായ ഒ ‘െപ ം’ അ ള ള ി ് അല ാര തിമകളായി ാ
പി െ ി .
ധർ ഘാതക ാ െട അഭീ ൾ ് അ േമയശ ി െട നിർ ണത ംെകാ ്
നിയേമന ാ ി ം, ധർ ത ര ാ െട സംഗതിയിൽ വിപരീതഫല മാ ് േലാക
രീതിയായി കാണെ െത ി ം ചില ിേന ച ാറെ ഒരി ് സാ ം
വരാെത അേ ഹം േ ശി ം അ െകാ ് താ ം ി ശ ിമാൻതെ എ
ഢേബാധ ാൽ സ ല്പം മദശമന ാ ക ം െച . എ വീ ിൽപി മാ െട
കണ്ഠേ ദനം െച ം, ആ ംബ ിെല ീവർഗ െള ൈകവർ ാർ ് ന ി
16 അ ായം ര ്

ജാതി രാ ിയ ം, അവ െട സർ സ േള ം രാജ ാന ിേല ക

െക ിയ ം, രി നായി ഉ ാദവാനായി വർ ി ി ച ാറ ് മഹാേലാകച
ര യാ നവജ െ ന വാൻ ഉപനയനസം തിേപാെല േയാജകീഭവി . ര
ിളേ ാ ം മാംസെ ാ േ ാ ം വർ ി ി ആ ായ ിെല രാജാധികാര
തികൾ അയാൾ ് േലാകദ ാരം റ ്, നവ ം ദീർഘ മായ അേനകം പ ാ െള
കാ ിെ ാ . രാജ സർ ാധികാരിപദമായ സ ർണമ ിൽ ആേരാഹണംെച ്,
പൗരദാസസഹ െളെ ാ ് സ ർ ദ െവ ാമരവീജനം െച ി ്, ര മയമ
ിൽ വാ ഷെനേ ാെല മിെയ സ കായവി തി ് കീഴട ി യനംെച ്,
തെ ജാ ദവ യിെല േന നിേമേഷാേ ഷഖഡ്ഗ ൾെകാ ് ഭരണംെചയ്വാൻ
േമാഹബീജാർ ണ ം െച . തെ നാടക ിൽ ാ മെ ് സ ി െ
തായ ഈ ഷ ാ ി ് ാ ഒര ിെല ഒ രംഗമാ ് അേ ഹ ിെ
മന ിൽ സ നിലയിൽ ലയി േപായിരി ്. കഴ ് ംബ ി ്
അന വ ൾ അട ീ തായ ഒ നിേ പം ഉെ ് അ ാല ് േകരള ി
െല ം സി മായി ഇതി ം അതിസ ാ കരമായ ഒ സാധനം സ ഹ
ഹണ ി ് േവ സാമീപ െ അവലംബി ് ിതിെച േ ാൾ ച ാറ
നി ാകാെത ബ രാ ികൾ കഴി തിെന റി ് അതിശയി ാ േ ാ? അ
കര മാ ിയാൽ തെ ധനദാഹശമന ം, കവി ദയം സി ീകരി െ ി ി ാ
തായ ഏഴാമ ടിയാ ിെ നിർ ഹണ ം ഇ െന ഏകാ േയാഗംെകാ
് പ ിദ യഹനനം സാധി ാൻ അേ ഹം ബ യ ൾ െച ് ലെമ ാം
കിണറാ ി, കിണ കെള ളമാ ി, ളെ കായലാ ി, കായെല കടലാ ി, സ
െ കീേ ം െചരി . എ ി ം ച ാറേനാ മനഃ ർ വിേരാധംെകാെ േപാ
െല നിേ പം പാതാള ിേല ് അവഗാഹനംെച െകാ തെ യി . “േപാേ
തം ആൾെ ാ ി” എ വി മഭർ നം െച െകാ ് ച ാറൻ ഈ അപ
ജയരംഗെ സ നാടക ിൽനി ് ബഹിഷരിേ കള .
െകാ ം 942-െല സ ർ ി മാസം ഉദയമായി. ചില ിേന ഭവന ിൽ ആ
ആ െ സംഭാര മിയ ം ആരംഭി . കിഴേ വരാ ളിമ ിൽ സാലപ നിർ
ിതമാ സധർ ാസന ിൽ തെ സ തസഹചാരിയായ പി ാ ിേയാ
ടി ടവയർേഗാളെ ി െകാ ി ് ഉദി യ ആദിത െ കിരണ െള
െ ാ ് ത ഗ്േദശ ിേല ം െത െതെര വ ഓണ ാ ക െട സ ീകരണംെകാ
് അ ർഭാഗ ിേല ം ശീേതാപശാ ി ഷ പരമഭാഗ ാംേഭാനിധിയായ ച
കാറൻ നിർവർ ി . അേ ഹ ിെ പി ാ ി െട ഴ ക ം, ചില േന റി
ക ം, വാ റ ാ പ ിളി ക ം െകാ ് സംഭാവന ാേരാ ് സ ാഗത ം ശല
ം സൽ ാര ം യാ യയ ം കഴി . വ േച സാമാന െള ത ാർ
ഉട ടൻ മാ ിെ ാ ിരി തിനിടയിൽ െവ നായ ഒരാൾ കിഴേ െ ി
താ െതാ . േന േഗാള െള നിയമ ിലധികം റ ി ം, ദ ിേഗാളാർ ൾ സം
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 17

തമാ താടിെയ ഒ യർ ി ം േഗാളസാ ളായ ഗ െള ംഭി ി ം ശി

േരാേഗാളെ റേകാ ചായി ം ച ാറ കാണി ടാെത വ ‘നിർ
മ’ൻ ആരാെണ റിവാൻ ഒ േനാ ം കഴി . ഇതിനിടയിൽ ആഗതനായ വിേശഷ
ഷൻ ഭവന ിെ വട വശം ി ഒ ദ ിണം െച ് അക കട ് ച ാ
റെ റകിെല ി ഒ മ . മ മായി ഒ റയി ്, ച ാറൻ തെ ഘനമാർ
ക െ ക ദേഗാളസഹിതം തിരി റേകാ േനാ തിനിടയിൽ, ഹ ി
നക േവശി ാൻ നി ‘ജലജ കൻ’ പടി ാ വശം ി വരാ െട വ ി
േകാണിൽ എ ി പാദ െള പര രം ഉ ി ം, അവ ളായ ചില ശ െള
റെ വി ം, മാേറാടണ ് െക ിയിയിരി ഴംൈകകെള പര രം െചാറി ം,
സ ശർ നിദാനമായ ച കാറെ സ ിധാന ിൽ വീ ം അ ലി സമാരാധനം
െച . ഭവനനാമ ംഖലെകാ ് കീർ ി ം, അനവധി ഹ േളാ ചാർ ം,
ഒ വിധം ന സ ം, വലിയെകാ ാരംരായസെമ ഉേദ ാഗ ം, വിേശഷാൽ ചി
ല ിേനെ ഢചാരിത ം, ‘അ ള ാരി’ വഴി തെ അ സംബ ി ം ആയി
ഉ ഈ ആെള, വാ ി നി സർ ിെ ചാ ാ േളാ ടി ക േ ാൾ,
ച ാറൻ മ ജന െള ം ത െര ം അവിെടനി ് ആ ി റ ാ ി, േഗാ ര
വാതി ം ബ ി . ഒ ദീർഘ റയായ സംേബാധനേയാ ടി ഉ ിണി ി െയ
ആഫണലാം ലം ച ാറൻ ഒ ് പരിേശാധി . ആ സരസൻ ആ േനാ െ ആദരി
് മി ൽ ിണർേപാെല വിറ . ഉ ിണി ി , ഒ പരി ഹണയ ിൽ ‘കാമ ം
വിധിതാ ം ഖലൈവരികളാ’യി ീ കയാൽ വിവാഹകാം യാ മാ ഥനിേദശ
കാരിെയ ദയശിലാമ ിരഗഹ ര ളിൽ എ ാ ് ബ നം െച ി . സംഗതി
മണംെകാ ് ര ാമ ം ഉ ിണി ി െട ർവാ രാഗ വാഹ ായി. വീ ം
ഴ ി ം ണയജലധി െട തരണം അയാെള വിഷമി ി യാൽ, വിധികാമ ാ
െട അ ഹ ി ് ജപതപ െള ട ിയി . ഈ ിതിയിൽ, മെ ാ അനർ
ം േനരി ്, അയാ െട മേനാവ ഥെയ വർ ി ി . ലിപിേലഖന ിൽ അതിച
രനായി െകാ ് മഹാരാജാവിെ കവന െള പകർ തി ് സ കാര എ
കാരനായി ടി ഉ ിണി ി നിയമി െ . ാലൈവഭവം അയാെള അവിെട
ം ടർ . ‘ജാരസംഗമേഘാര രാചാര’ എ മഹാരാജാ ് രചി ി തിൽ ‘ജാര’
എ പദേ ാ സംന ാസപദ ാ ിെകാ ായ വി തിയാൽ, രാജ തി രാജധി
തിയാ മാ ് ‘രാജസംഗമേഘാര രാചാര’ എ ് ആ നിർഭാഗ വാൻ പകർ ി. രാ
മവർ മഹാരാജാവിെ പരമധാർ ികേന ൾ ം ഉ ിണി ി െട മേനാധർ
ാപരാധം വ മെ ് േതാ ിയതിനാൽ, വിഷമമാ േജാലികളിൽനി ം
അയാെള ഒഴി ് പകട ാല എ രായസമ പ ിൽ ഇ ് അയാ െട ധ ാന ി
കെള നിർബാധമായി ടർ െകാ തി ് അ വദി ാൻ മഹാരാജാവ് സാദി .
ഉ ിണി ി െട അ െ ഖ ീണം വ തായ ി യെ ം ഇ ാഭംഗ
െ ം മേനാവ ാധിെയ ം ചി ി കയാൽ ച ാറൻ അയാ െട േനർ ്! തി
രി ി ് വാ ല ർവം േചാദ ംെച : “എ ിണാ! മാനമിട വീ േ ാ?
18 അ ായം ര ്

അേതാ െപ െവ ം േകറിവ േ ാ? െതാലി രി ഓ ിെനേ ാെല നീ േപ ി

േ ായിരി ണെത ്?”
സ സംബ ി െട ക ണ ഉ ിണി ി െട തി ിനി ി വ സന രകെള
േഭദനംെച . അയാൾ േന െള ക നീർവാർ ീ െകാ ് കാശി ് െതാ
ഇടറി തെ പരിേദവനെ ഇ െന ഉണർ ി : “ത രാെന േസവി മാനംെക
െപാ ടയേത. ഇേ ാൾ ഇതാ, നീെ േവല ഒഴി വ . അ ം ഇ പെ
വർഷം അ ദീപാളി ് ഓലപറ ി ിക ഇവ ് ം! എ ാ ് കിട ,
ക ജാതി, വീ ം ടി ം പറവാനി ാ െച െന, െതാലിേമനിമി ം മാ ം
േനാ ി എെ തല മീെത ഉ ിേ ിയിരി … തി ാൻ വകയി ാ ാേണാ
േസവി ാൻ േപാണ ്! തല റ വാ യായി ി െപാ ത രാ ാർ തി ം
െകാ ത അ ഭവെ ഇ െന െമാട ി ള ാൽ എവിെടെ വിളി ാം
സ ടം?”
ഉ ിണി ി തെ സ ടേബാധനം നി ിയേ ാൾ ച ാറൻ ഇ െന
ണേദാഷി : “േനാെ െ മ്ണാ! ഇ യ ാ, ഇതിേലെറ ം വ ം! ധർ ം േകറി ആറാ
ടണതാണിെതാെ . എ ാലെ ാ ് … േനാ ്! അവിെട നി ് ചിണ ാ ്
നി േകള്. നീെ ിെ ിൽ നീ എരേ ാെട േമാടാ? ചില ിേന ് കല
ിലിടണ െവ ം െതള ം ന െട മ ി ം ഉരിയ ിവാ ിേയാ? ഇതി
െനാെ ത രാ ാെര പിണപറയാെത. അവർ ് ശ (സ ) െവസന ംമ
െമാ ്. ഇ ധാസി ിെ ിൽ നാെള ധാസി ം! ഞാൻ തെ അവിെട േക
റിയാ ം ഇ െന െചല അളി ിയാ ം അമളിക ം വ േ ാേയ ാം! നീെ ്
േപാെയ ിൽ െ ാേ േപാ ! എ ി വാ സ തി … ഇനി കാര ം വ െമാ
െ ിൽ െചാ ്! വർ ് ി ാ അെ ിൽ നീ എ ച ി?”
‘മ ി’ എ പദ ി ് പകരം ‘ച ി’ എ േയാഗി ് ആയാേളാ േ
ഹവിശ ാസ െട ആധിക െ സാ ീകരി തിനാൽ; ഉ ിണി ി വാെപാ ി
ര െകാ ് “ഇ വിലി േന എെ േപാ െകാ ി െപാറംെകാ ിയാ ി
ള െകാ ് മനെ രി ണ േ ! അതാ ് താ ാൻ വ ാ ് ” എ ് േബാ
ധി ി . ആർ നാദ ിൽ ഒ വിലെ സ ടവചനെ അറിയി തിനിടയിൽ
അയാ െട േന ാ ളിൽ ഒ െചറിയ ംഗാരരസം അയാെള വ ി ്, റെ തി
നാൽ, അയാ െട അ ർഗതെ ച ാറൻ മന ിലാ ി “മ ി ാ, മന ിലാ
െയടാ! വാ ് െകളതണെത ിെന ്! നീ ആദ ം പയനം (ഭജനം) ഇ ി േയാ? …
അ െ ാ ിയ തെ ഇ ം െചാ … ഒേര വാ ്! അതിനി െവ ം വാ ിെവ
്! ആ െകാലം ി ട ലവെ േമാെള നീ േവ ടാ … െച കേ രിയിൽ ച ണ
കാ ് െചല ിേന തീ ി ടാ! െചല ിേന കാ ം െച കേ രി ാ ം െനഴ ്
െവല ി െടടാ … െവല ി ടാ” എ മ പടി ായി.
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 19

ഉ ിണി ി : “പട ലവൻ എെ ി ം ആവെ !” എ ് സ ാ രാഗഭാജന ിെ

പ വാദിയായി വാദ ഖ ാപനം െചയ്വാൻ തിർ േ ാൾ, തലയി ം ഖ
ം ഹംതെ ഇടി വീണേപാെല, ഊേ ാ ടി ഒ സംഘടന ായി.
“ച !” എ ് നിലമറ ് ശ ാസനാളംെകാ ് ഉറെ നംെച ് അയാൾ
നില പതി . സംഗതി െട പരമാർ ിതിെയ റി ് േബാധ ാ
യേ ാൾ, നരസിംഹ ർ ിെയേ ാെല േരാഷസ ർ ിതശരീരനായിരി
ച ാറെന കാ മാറായി. തെ ഖ വലിെ റിയെ ധർ ാ ത
ിെന ളിവി ഷിതഗാ നായ ഉ ിണി ി എ ് മണൽ ത ി ള ്,
ജാ ൾ ഇട ം ഉദരം സി ം ദിഗ് മ ാ ഴ ം േ ാ ് നട ം റ
േകാ ് ആ ം പിെ ം നട ം ഇ െന ആ ാ സ ിധിയിലണ ്,
ആ ദിവ ാസനെ ർവ ാനസമീപ ിൽ നിേ പി .
ഉ ിണി ി െട ബീഭ ത ൾ ക ് ച ാറൻ അലി . “എടാ െപൺ
െകാതിയാ! നിെ മന വി ാെളത െയ ി ്, ഈ ച ാറെ ത െ മാ
െനെ ാ ി ം ആ ധാമേ ാവി േയാടാ? അവെന ഞാ ം മാന ് േക ണെമേ ാ?
അവെ ടർമാല ശാർ ാൻ കാലം വ ം! അ കള … നിെ സാമീെട െപാടിപാ
െട ാെയ പറ. േലാകം െപര ാ വിത െയാെ വ ണ ച യ ിേയാടാ
ന െട ഇവിടം? അവ ം െകാ േപാ ് അവെ വീതം. നാെള വ െമാ ൻ, പറ
രാമ ാമി എ ം പറേ ാ ്; ഇ ം വ ിരി ണതാ ്? ആശ ാമാേവാ? എ
മാെവ ി ം, ന െട ആ ക ് െതാ യിെ ാടാെത വി ിേയാ? േഫാടാ, േഫാ!
േയാഗിശ ര ാമി … യമേലാഹംെപര ി … നി ം േനരം േചാ വിള ണ
മ ം അവെ ത ിയിെലാെ ിൽ, അെത ാൻ പറ!” ഈ സംഗ ിനിടയിൽ
ഉ ിണി ി വി ശ രശ ിസഹ നാമ ളിൽനി ് ഒ പ ി നാമ
െള ആ ര തിേഷധപരിതാപ ചക ളായി മ ാവസാനധ നിയിൽ ഉ രി ക
ഴി . സംഗം അവസാനി േ ാൾ അയാൾ ഭ ി ിളേ ാ ടി െതാ പിടി ്
ഇ െന പറ : “പരമാർ മറി ാൽ അ െ അഭി ായ ം … നാരായണ!
ഇ ് ത ീേവദവ ാസരാ ് സ ാമിതി വടിക ് … െപാ ത രാൻതെ
സ തി േപായിരി .”
ച ാറൻ: “ചവ ്, ചവ ്! അ ം കള ക് ! ൈമ െ െവ ം ഏ വെരേ റി?”
ഉ ിണി ി : “ൈമ ർ ാള ിെ കാര ംെകാെ േ ാ വലിയ അമിളി ഒ ്. നീ
േ ൽ നീ ം കായിത ിേ ൽ കായിത ം, നാഴിക നാഴിക േപാ ംവ മി
രി … ഒ മാ ം െവളി വി ണി … െചവി െചവി അറിയാെത എ ാം
െപാതി െക ി നട .”
ച ാറൻ: “ ! െചവി െചവി അറിയാെത മറി ാൻ മീ െയാ വനാെരടാ
അവിെട?” (ആ ഗതം) “ആ ക നിയാ ാ െട േതാ ിറ ത ിരി ്.”
20 അ ായം ര ്

(ദീർഘമാ ം ഉറെ ം ആകാശെ ആ ാണംെച ് ബഹി സി െകാ ്,

ആ ഗതെ ട . ) “ആ െചറ ി ഒെ ള ാൻ ച ാറെ ഈ
ൈ കഴി ം. അ ഴെ െവ ് എെ ാം എ േ ാ ് േപാ ം? …
യ! യഃ” ( കാശം) “മ ി! കാര ് േമായം തെ ! എ ി ം എ ാം ടി
ത ി, ത ി … ിവ ം, അ ം വ േയാടാ ഒ േമളം? സർവാധി ം,
ദളവാ ം, അതിെ േമ ം വ ് പിടി േയാ ച ാറെ താടി ്?” (വല
ൈകയിെല െപ വിരലിെന ം മധ വിരലിെന ം വായി കശ ിെ ാ ് )
“ഇതി ാെത ി ാളം ല േമാ? മതിര ട ചാൺനീ േമാ? ക നി ട ാ
ാ ് ന െട ക ം െചളി ം ച ാൻ വ േമാ? എടാ! െവ ല റവ ് അള
ത ണം, കി കിലാ എ ്! അതി േപാ ആണി ാെരടാ. ഇ ാറന ാ
്? അ വാ, സ തി ് … അ ാ ് നിന സ തി.” അഗ പർ ത
ിെ ശിഖര ിൽനി ് ഒ വലിയ െച പാ െ ഉ ിയാൽ ഉ ാ
േഘാരതേയാ ം, കാലൈദർഘ േ ാ ം, രവേഭദ േളാ ം ച ാരൻ ഒ
െപാ ി ിരി . അല്പേനരം റി േന േളാ ടിയി . പി ാ ി
ച ഹാസം െവളി ാടിെ നാ കംേപാെല സി . ആ കാ ക േ ാൾ
സാ ാൽ ശൈനശ രൻ ത മായി രാജ ി ക ക നിദശാരംഭ ി ്
തിർ ് ഉദയം െച ിരി േപാെല ഉ ിണി ി േതാ ി. അയാൾ
ഒ ന ി. ആപൽ രമായ രാജ കാര ിൽനി ് ച ാറെ ചി
ിെയ സ ാഭീ ത ിേല തിരി ാൻേവ ി ഉ ിണി ി പിെ ം
േയാഗീശ രവർ നെയ ട ി: “സ ാമികൾ അ ഹം െകാ ് ഫല ൾ പറ
ാൽ ക േപാെല ഒ ിരി ം. മ െമ ്? മ െ ്? േജാസ െമ ്?
വര െള ്? ഒ ം പറവാനി . അ െ ാ ക ാൽ …”
ച ാറൻ: (ആേലാചനേയാ ് ) “മഷിയിയി േനാ ാേന … അതിനറിയാേമാടാ?”
ഉ ിണി ി : “ ം! മഷി! സ ാമിതി വടിക െട െവ ം േകാരി ടി അ ം അതി
െ അ റ മറിയാം! സ ാമി ് കാ ം കനക ം കളിമ ം ഒ ം. എ ് ആ
ഹിേ ാ ് എവിെടെ േ ാ, സമാധിയിൽ ക മട ി ്, െമ ാം ഉട
നടി അ ളിെ ം സി ര േയാ? അ ഹിെ ാ തിലകം ത ാൽ അ മി
േ ാ ് േപാണവഴിെ ാെ ജയം!”
ച കാറൻ: “നീ ശി ന ിേയാടാ? ഒ തിലസ ം വാ ിേ ാ ് േപായി നീെ
്പ ി ാ െത ്? അതി ശി ാൻ ഇവിെട വരണം. േപാ ക േധ
വി രായം പറയാ ്. (തെ ആേലാചന കി) “ആ ക ാടിെയ ഇവിെട
ഒ ് െക ിെയ ി ് … ച ാറൻ െതളി തരാം െ ാം.”
ഉ ിണി ി : (ഭയനാട ിൽ) “ഇ െന ഉ രവാക ്! നശി േപാ ം! തി വ
ടിക ് മഹാ ണ വാൻ.” പിെ എനി റിയാം ‘ഒ കാര ം ടി’ എ ്, അ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 21

ണ ്ച ാറെ െചവിയിൽ ഉ ിണിപി എേ ാ സ ം സ കാര

മായി മ ി . അ േക േ ാൾ ച ാറൻ ർ ശ ിേയാ ടി െതളി
ര ഭഗവാെ അത ണകിരണ ളാ ം ബാധിതനാകാെത ആ തിള
േഗാളെ റി ക കേളാ ടി ഇമയിള ാെത േനാ ി, ചലനമാകെ ശ ാ
സമാകെ ാെത, തെ പി ാ ിെയ ഉ ം ൈകകൾ ിടയിലാ ി വിചാര
ന തേയാ ടി കാൽനാഴികേയാളം കറ ിെ ാ ി േപായി. റ ക
ഴി ് ർ ിതിയിൽ െര മാറിനി ി ഉ ിണി ി െയ അ വി
ളി ്, അ െ സംഭാഷണസംഗതികെള ഏതാ ം അഭി ായേഭദ േളാ ടി
ആവർ നംെച : “ഉം! മ ി, ശരി, ശരി! നിെ ദമയ ി, െകാ ണിെ ാ
്, ക െ ഉശിര ിേയാ? അതിെ ത ഉ െനജമാെ േമാള്! അതിെന
നിന ് അവെള നിന ് കി ി ാൻ ഞാ ം പണിയാം! പിെ േവണം?”
ഉ ിണി ി : “അ െന ആയാൽ പിെ എ ായാ ം േവ ാ. ഉ െകാ ് മാ
നമായി കഴിേ ാളാം! അ െ േപാെല മന ് ഇവനി .”
ച ാറൻ: ( സാദേ ാ ടി) “െപെ െ ടാ? പിെ െ ടാ? ആണായി ിറ
ാൽ ഒ ഒ െപ െ ി ം േനാ ണം. അ ാ ് പിറവി എ ി ്? ഉയി
െര ി ്? ആ െച െ കാര ി ് … അവെന ാൻ കഴി ്, ഇ േ ാൽ
തറയിെ േ ാ?”
ഉ ിണി ി : (രസി ് അതിയായ ഖ സ തേയാ ് ) “അ ് വിചാരി ാൽ
നാൽേ ാ ാ ം!”
ച ാറൻ: “അതിെനാ ക താേ ാ ് കിട ണേ ാമ്ണാ. വാ തലാളി അവ
െ ത െയ ില് …”
ഉ ിണി ി : “ത േയാ ത േയാ? അവൻ അവിടെ െതാ ിൽപിറ നാ .
തലാളിെട െതര ം പേ ാല െമ ാം അവ ്വ . അവ ് ദളവാസ ാ
മിമഠ ിൽേപാെല െച െചല ് അവർ നട . ആ ജാതി ാ െട ഭാഷ
ം അവനറിയാം.”
ച ാറൻ: “അതാണെ ാ … ആ െകാ ണം െച ് െചാരിയണ ക റ ൻെമാ
തലാളി എവിെട! നാ കാശൻ നാം എവിെട?” (ദീർഘശ ാസമി ്, േറേനരം
മി ാതി ്, ആ ഗതം) “ൈമ ലി െപ ട ിെന അ ി. ഈ ശനി
യൻ ശാമി വല ം, ആ പട ലവൻ ഇട ം, െമാതലാളി ര ംെക വനാ ം,
എ ാം ടി നെ അടിയ ാൽ! ആഹ! പാടിലാ, അ ്. ആ ശാമി െന ന
പിടി ണം; അതാ ് ക ി” ച ാറെ േന ൾ ജ ാലാ ഖികൾേപാ
െല കാശി . അയാൾ കെള സ െമാ വി ർ ി, ശിേരാ ിയിൽ കാ
േപാെല കർ ം തൽ കർ ംവെര ദ നിരെയ ഒ െഞരി . അന
22 അ ായം ര ്

രം ഇ െന ഒ ഗർ ന ം െച : “നിെ ചാമിെയ വി ടാ! െകാ ാ ഇവി

െട ആ കയം ഇ ളെന, ഞാെനാ കാണെ ! തി വിതാം ർ ര കാ
ലിെല ി ം നി േണാ, ഫരി ാൻ ആ ് േവണം.” ഉ ിണി ി ക ട ്
തല ി ഒ വിലെ അഭി ായെ ശരിവ .
ച ാറൻ: “അ ിെന ന ി ല െ ടമ്ണാ! ആ ളി ാ െകാറ, വല
െകാറ. കഴ ളരിയിെലേ ാെല ചില പി േവണം. ക െവ ിെ ാ ്!
എ ാം ഒെ ള ി, ഒ ി, കല ി ളി ് ംവ ി, കലയ ം കഴി
ാ ് പിെ , ചില ിേന ് ച ാരൻ ഭരി ാൽ തി വിതാംേകാ ് ഭ െമാ
െ ാ േനാ ികളയാം” എ പറ െകാ ്, ‘ഭ ’ എ േയാഗ ിെ
ചാ ര െ വിചാരിേ ാ, സ ാ ഗത െട ിതി ് ഉ ിണി ി െയ പി
രി യ ാ തിെകാേ ാ പി ാ ി മായി ിറ ി, തെ സ
ം ഘന വ മായ ൈകകെള വീശി, െതേ ാ ം വടേ ാ ം ഒ നട ി ്
ച ാറൻ ഉ ിണി ി യാ യ ന ി. “വടേ റ േപായി, വ
െ ിൽ വാ ി ടിേ ാ േപാ! ഒ ം കാ ാ. വ വിള ാൻ വീ ി
നക വൗെ ാ വ േവ േയാ?”
ഉ ിണി ി യാ െതാ ്, വ വിള കാര െ റി ായ സ ാഭി ായെ
അട ി ംെകാ ് വടേ വശേ േപായി. ച ാറൻ വീ ം തെ ആസന
െ അവലംബി ് താഴെ നട ിൽ ര കാ ം ഊ ി വിറ ി െകാ ് ദീർഘ
മായ ആേലാചനയിൽ ഇ . ഒ വിൽ ഇ െന തീർ െ ി: “അതെത … അ
േവണം … എ ാെ ാെ കാ ം … യിേ ാം … േചതെമ ്? േദവീ ് ഒ െ
ിെലാ . അെ ി, ആ ക ് വാ ം … ആ മി ം മതി … എേ വിചാരി ഞാൻ?
‘നാെള നാേളതി’ എ ാ അ ാ പറ ി ്. ചാ ിഅ ്, േപാെ , ന െട
കണ ് ടിയിരി ാൻ ഒ മാടെമ ി മിരി െ ! അവിടെ കാെടാെ ഒ െതളി
്, ഒ ം സി ം ൈകേ ാെട. ആ കള ാെ െതാ തി ി െ കരയിൽ ിന
ട ണെമ ിൽ വ െ ഇതി ് േവ ിയ ത ്.” ഇ െന പരി ാരനി യ ം, അതി
േല ് ഉടെന ത തിരി ം െച ്, ച ാറൻ കാര നട ി ് പാദരഥ ിൽ ആേരാ
ഹണംെച . വാതിൽ റ ് റ ിറ ിയേ ാൾ പടി ൽ ഒ വലിയ സംഘം കാ
കേളാ ടി കാ നി ി . അവേരാ ്, സാമാന െള ാം അക െകാ വ ി ്
അ ദിവസം വ തി ് ഉ ര കൾ െകാ െകാ ് അേ ഹം ചാ ിേ
റയിേല ് നട ട ി. “അവെന ാണണം ആ ഇ ല ലിയാൻ ചാമിയാ
െര. നിധീെട േവേരാ ം ഒ േനാ ി കളയാം. പിെ , ഉ ിണി പറ േപാെല
വ മാെണ ിൽ, െവ ം റ ് ച ാര ം” എ ി െന അ ർ ത ൾ
െകാ ് േകാശഭാഗ െട വർ നമാർ െള നിർ യംെച ് നട തിനിടയിൽ
ചാ ി ാ ്േ ംവക താൻ അട ീ തലിെ ഒ കണ ് മന െകാ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 23

ച ാറൻ ത ാറാ ി. അ ് ച ാറേഗാള ിെല നീലഞര കെള ഒ വിളറി

എ ി ം, ഈശ ര ാ െട കടാ ാലാണേ ാ മ ഷ ർ അ ഹീതരാേക ്,
എ ് മന ി സമാധാനം വ ി, അേ ഹം േ റ ിൽ എ ി.
ആകാശവീഥിയിൽ ആദിത ഭഗവാൻ അത ദീ ിേയാ ടി വിള ി, തെ അ ി
മയകിരണ െള ആ ശ ാമളാംബികാേവദിയിൽ സ ജാർ ണം െച . തൽ
േദശ േദവി ം ാഹകർ സാ ിണിയായി ഭവി അപരാധ ി ് ശി യായി
എരിെപാരി ്, ശാശ ത ണാമയായി മാപണ നം െച . അവിടെ ത
ജാല ൾ പരാശ ിേ ാഹകെ ഹതി ാ ച ദ െള വ ം അവെ
ര ർ ഹണ ിനായി, ഹതാര െട പ ാവിൽ ിേര ണ ാരായി
നി . പ ാദിക ം, ൈദവേ ാഹ വിൽ ജാതരായ പരിതാപെ വഹി ് ീ
ണരായവർ ശാപദാനംെച ് അന ാപദെ ാപി ം േശഷ വർ ശാപ ിക
െള ഉയർ ി അവസൈരകകാം േയാ ് വർ ി ം െച . നാരകീയമായ ഒ
നി ത ആ േദശെ ബ ി ിരി . അവിടെ ഓേരാ അ വിൽനി ം
മാംസകർ ൾ ് േഗാചരമ ാ ഹമായ ഓേരാ പരിേദവനം സ ർനീതിപീ
ഠ ി േല ് െപാ ിെ ാ ിരി . തി തെ മിയായി ീർ ്,
സർവാ ാ ളാ ം വർ ി െ ആ ർേ ശ ്, സാ ാൽ വിശ സംര ണശ
ി, ധർ ബ ന ിൽനി ് അപ യാ െ കയാൽ, സ ത ചാരിണിയായി
ക ാ കാലനടനെ െച . ഈ ദി ിേല ് ഉടയാൻപി േവശി േ ാൾ
അവിടെ മ ാഹനദ തി ം ഏകാ ം സ നി തിക െട തി ം അയാൾ ്
ഒ ദയ ംഭനെ ഉ ാ ി. വട കിഴ ് ് നീരാഴിയിൽനി ് ഒ ‘ ം’ കാ
രധ നി െവ ിൽ എേ ാ വീണ ശ മായി റെ ് അധർ ചി ാഭരിതമായ
ച കാറെ മന ി ് ഭയ രമായി േതാ കയാൽ, അേ ഹ ിെ ആ ഗ ൾ
ം കായഗതി ം വി ം സംഭവി ി . ആ ശ െ േദവി െട അനി ചക
മായി അേ ാഴെ ിതിയിൽ വ ാഖ ാനി യാൽ, അേ ഹം ചി ാ നായി,
തറ െ േപാെല നിലെകാ . അേ ഹ ിെ േദഹ ി േരാമാവലി
എ ാം ൻേകാ കൾേപാെല നിവർ ് ംഭി . തെ ഇ െന ച ലെ ാൻ
സ യായ േദവിെയ ശി ി ്, ‘മാട മി ാ ട മി ’ എ വിധി െകാ ്, സ ഭ
വന ിേല മട തിനായി അേ ഹം ആരംഭി . അേ ഹ ിെ മാ ഷ കമായ
േന ൾ േഗാചരമായ കാ എ ാണ ്? ത േലാകമാ നായ ച ാറൻ,
അല്പഗാ നായി വിയർ വിറ . ക കെള കഠിനമായി തി മീ ം അേ ഹം
ക കാ മറ ി . പ ാരിവ ം ട ിയ തെ ദയപടഹെ തടവി ഒ ീ
ം, അതാ ആദ ം കാണെ സത ി ് ൈവശദ ം വർ ി വ േത . ച
ാറമഹാ ാവിെ നിര ാണഗതി ് പാ കമായി ചാ ീഭഗവതീവി ഹം െത
വട വീ കിട ഉയർ ഗർഭ ഹ റ െട മ ിൽ, ജഗേ ാഹനകരമാ ം,
സാ ാൽ ൈ േലാക ംബിനി െട മ ാർ ദ തിേയാ ം ആപാദ തമായ നീ
24 അ ായം ര ്

ല ളഭാരേ ാ ം, ക ണാ ത ളായ വിശാേല ണ േളാ ം, അനംേഗാ ല

ളായ വ േ ാ ം, ഗൗരവേ രാധര വാളേ ാ ം മണി ലഹാരാവലികൾ
െകാ ് പരി ഷിതമാ ം, ര ാംബരപരിേവ ിതമാ ം, നവയൗവന ൗഢിെകാ ്
ഭാസ ാ ം ഉ ഒ വി ഹം ത മാ . ഇ െന ഒ അംബികാ പം
അവിെട ക ് ൈദവമഹാഗതി എ േതാ ി ച ാറൻ, ജീവനാഡികൾ ഭി മാ
യി ത വശനാേ ാ െമ ിതിെയ ാപി . എ ാൽ തെ ീ ിയെ
ആകർഷി മാ ് അേ ാൾ ഒ മാ ഷ കമായ വിലപനം േകൾ യാൽ, ഉടയാൻപി
െട ൽചലനം സ ല്പം ആശ സെ ് വിലാപ ിെ കാരണം എ ാെണ
േനാ ി ട ിയേ ാൾ ആദ ം ക പ ിെ ിലായി മെ ാ പം ര വർ
വ ധാരിണിയായി ി മാറ ം തലയി ം ത ി ഹമായ േവദനേയാ ടി
ഃഖി ് കാണെ . ഇ ൈദവികമായ കാ യെ ഒരാശ ാസം അര ണ
േനരം ച ാറ േതാ ിെയ ി ം െത ി ാടിെന െഞരി െകാ ് േമഘാ
കാരമായ ഒ സത ം ആ രംഗ ് േവശി േ ാൾ, സ ല്പം ് തി വിതാം ർ കീ
േ ൽമറി ാൻ ക െക ിയ കഴ ് കളരിയിെല വീര രെ മാൾ പി ിരി ്,
മി ിെ ാ ് കവ ിേവഗ ിൽ മ കെനേ ാെല കാ കൾ വി ർ ി,
ചാടി മ ി ട ി. സംഭവ െട സംഘടനാവിേശഷംെകാ ് ന മന ാ ി
വാനായി ധാവനംെച ് ട ിയ ച കാറൻ അര ണംെകാ ് ഒരി ി
ലകെ േപാെല നി െ . അേ ഹം തിരി േനാ ിയേ ാൾ കാണെ ്
രാ സ ലബല ിേലാ യമൈസന ിേലാ േചർ ഒരംഗമായിരി ണെമ േതാ
ി. തെ ഒ ൈക ് പിടി മർ ിനി വി പനായ ദീർഘകായൻ, ക
ക ാവട ൾെകാ മാ ം ഉ ാ െ ഒ സത ംേപാലി . വള പിരി ്
അവിടവിെട വ െ ിയ ശദീർഘ ഢശരീരം, ഏകേന ം, അതിൽ ായ, ര
ടി െജടെക ി തിമർ നിൽ േകശമീശകൾ, നീ ക ് ആ ഏതാ ം
ദ ൾ, െപ ാ കൾേപാ ൈകകാ കൾ, തലയിൽ ക െകാ വലിയ
െറ ിെ ്, അരയിൽ ഷി കാ ി ി ് … ഇ െന ഒ പമാ ്
ഉടയാൻപി െയ പിടി ടിയിരി ്. ച ാറെ പി ാ ി േയാഗ ം
െമ ം കഴ ് കളരിയിെല അട ക ം ഈ മ ഷ രടിേയാ ് അ ി .
ആ നര ഗം പി ാ ിെയ പിടി പറി ് റകിൽ തി കിെ ാ േതാലി എ റി
ി ി ാ ച ാറവിശ വിജയിെയ ി എ ് നീരാഴി ിെന മറ
കാവി ിേല തിരി . അ ക േയാ ടിയ നിേരാധാ കൾ തി ാേദ
ശ നി ം േകൾ െ . ഈ ഭയ രസത ിെ വണദ ാര ളിൽ അ
കൾ േവശനം ഉ ാ ി . അയാ െട ചീ ലിെ ം ഖേ ാഭ ിെ ം
ആ ര ത അവർ നീയമായിരി . ച ാറെ ഹരംെകാ ് കരി
ം ളിയാ െമ വരികി ം ഈ സത ിെ ൈകയിൽ അേ ഹം പ ിെകാ
െക െ പാവെയേ ാെല ല പദാർ മായിരി . ഉടയാൻപി െയ നില ി ്
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 25

അമർ ിെകാ ് അേ ഹ ിെ ജീവര െ പാനംെച തിനായി അേ ഹ ി

െ പി ാ ിെയ െ ആ കരടി ാൻ ഉയർ . അതിൈദന സ ര ിൽ െര
നി ം “െകാ ാെത ാ! െപാ ാ ർ ം െച ടാ ് ” എ ് േരാഗവാർ ക ൾ
െകാ ് ീണതെയ ാപി ിരി െവ ് അ മാനി ാ തായ ഒ ീ െട
സ രം അേപ ി . ഇ ം ഫലെ ടാെത പി ാ ി കിഴ്െ പതി ക ം ധീ
രനായ ച ാറൻ നിര ാണ ി സ ാഗതം പറ ക ം െച . ച ാറെ
സംഗതിയിൽ ഈ വിധ ര ം ൈദവനീതി ് സ ിവ ംവ പരിണാ
മമാകാ െകാ ായിരി ാം, ‘വി ാൻ’ എെ ാ കാകളീസ രം സമീപ
േകൾ െ . എ മാ മ , പി ാ ി പിടി ിരി ക ാളിഉല േപാ
കര ിെന ത ടക ൾേപാെല ര േകാമളഹ ൾ ആവരണംെച ം െച
. ല ീസ ശയായ ഈ പെ സമീപ ക സത ം ആർ ഭാവെമ പറ
റിേയ തായ ചില േച കൾെകാ ് വാ ല കടാ ൾ െച തിനിടയിൽ
ഷ ർ ി കഴി ായംെച തായ േരാഗിണി അവിെട എ ി. ൻഎ
വിളി െ വൻ എ േ ്ച ാറെന റ ര മാ ിനി ി താൻ കാവലായി
നി . ഉടയാൻപി െയ അ ക േ ാൾ േചല െട ഒ വി ി ഉയർ ി ഖം
മറ െകാ ് തെ വേ ാേഭദനംെച ഃഖെ അട ാൻ അശ യായ
കര ട ി. യാ ാ ീണംെകാ ് ലളിതമാ െ ഏ ം ദർശനീയമായിരി
സൗ ര ഭേയാ ടിയ ബാലിക െയ െക ി കി േലാടി ആശ സി ി .
ച ാറൻ കി രേന ം ാബാലികമാേര ം വീ ം വീ ം േനാ ീ ്, “െച
ാലടി ം ച ാറ േനദ ം” എ ചി ി ം, കരടി ാെ ഏകേന ത െ
അഭിനയി ് അർ വ ായ ഒ ളൽെകാ സ ച ഹാസ ർ െയ ചി ി ം
െച െകാ ് െയ താ െതാ ് ഓ ാനി നി . മ ഷ രടി ഏതാ ചില
ഞ ക ം ബീഭ മായ ചാ ാ ൾെകാ ് ച ാറെ മര ാദെയ അഭിന ി
ം, ബാലിക െന ൈക പിടി ് ഒ ചായി ് കർ ിൽ “ഇവരാര ാൻ?”
എ ഢമായി േചാദ ംെച ം െച .
 3

“തത േബാധ ാൽ ഹ തിെ ാ വൻ,

സത ണംെകാ വി േല ാദയൻ,
ശാ വി ാേനന ശം ല ൻ ന -
ശ ാ വിദ ാ ഭാർ വൻതാനവൻ.

വി
ച ാറെ
േദശീയവ ധാരിണികളായ ീകെള തെ ഭവന ിന
റിയ ഹ ിൽ ച
ദയവ െ
ാറൻ പാർ ി . ആ അതിഥിസംഘ ിെല വതി
ത രി . ആ അപരാധ ി ശി യായി, താൻ
ഒ െച

ആരാ നിധിെയകാ ത ി ് ആ രഭിെയ ബലിെകാ േ െ ്

ചില ിനഴിയം സം ാനെ അസല ീൽേ ാടതി െട നിലയിൽ അേ ഹം വിധി
നി യി . എ ാൽ, ച ാറെ അന രവനായ വിദ ാർ ി ം സംബ ിയായ
ഉ ിണി ി ം അേ ഹ ിെ അ ർ ത ൾ ധരി ാെത പരിണയകാം േയാ
ടി ബാലിക െട വാസ ഹെ ി മര ദി ണം ട ിയ െകാ ് ആ ബലി
കർ ശി ാവിധിെയ നട വാൻ സൗകര ം ഉ ായി . നിേ പല ി മെ ാ
മാർ മായി ക ി േയാഗീശ രകാമേധ ംച ാറെ ഹിതാ വർ ിയായി
അേ ഹ ിെ ഭവന ിേല ്, ‘െക ി എ ി ’െ തി ് അ ഹി ി . ഈ
ിതിയിൽ രവിസം മം ര കഴി ് ലാവർഷ ം ഇടി, മി ൽ, സ േകാപാരവം
ഇത ാദി ആേഘാഷ േളാ ടി ആരംഭി . അ മനം അ േ ാെഴ ം േമഘകംബ
ളം ആകാശേ ം, അ കാരനിേചാളം മിേയ ം മറ ് ഗതാഗത ി ് അതിൈവ
ഷമ െ ഉ ാ ഒ സ യിൽ ച ാറ അന ശയന രവീഥികെള
തെ പാദപി െളെ ാ ് പരി തമാ ി. ഉ ിണി ി െട വക തി വന
ര ഭവന ിൽനി ് ക ി ം കവണി ം ഉ ് െത േക ി ഭ റിക ം

26
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 27

തലയിൽ വലിയ വ െ ം ധരി ്, ച ാറൻ റെ യാ യിൽ ക ി ലിെ

രി ച ലവ , വലിയ ഓല ട, െച ം, പിടിെമാ എ ീ സൗകര സാധന ം
ചില കാ സാമാന ം വഹി ് ഉ ിണി ി തലായ േസവക ാ ം ത ജന ം
ച ാറെ ം പി ം അക ടി ാരായി ഗമനംെച . ീപ നാഭസ ാമിേ
ിെ പടി ാെറ േഗാ ര ിന ഒ േയാഗീശ രമഹാവാട ിനക ്
ഈ സംഘം േവശി . മണൽ രിേപാ ം വീശാൻ ഒഴി ലം വിടാെത തി
ിനി ആൾ ിനിടയിൽ ച ാറ തികൾ കട േ ാൾ കാഷായവ ം
ധരി ചില ന ിേകശ ര ാർ അവെര എതിേര . ഉ ിണി ി െട ചില കടാ സം
കൾ തേ ാ ടി വ ിരി സാർവഭൗമെ ഹിമാ ിസ ിഭമായ െകേ മത
െ ആ കി ര ാെര മന ിലാ ി. ച ാറൻ എ നാമ ിെല ആരംഭദിവ ാ
രദ യം അേ ഹ ിെ വി തശരീര ി ് ൈകകെള സ ർഭ മാംവ ം വീശി,
ൈസ രഗമനം െചയ്വാൻ േവ മാർ െ െതളി െകാ .
ഏതാ ം തള ൾ കട ് േയാഗീശ രെ ജാമ പ ിൽ ച ാറൻ േവ
ശി . മാണികൾ ഇടതി ി നി ി ആ ല ് അനവധി ദീപതാര ൾ തി
ബിംബി ര ളാൽ ഖചിത ം, മണമാർ ഹാര ൾെകാ ് അലം ത ം
നീരാളാംബര ഭാ രിത ം ആയ വിമാന ിനക ് ിജഗദംബികാവി ഹം സജീ
വ തി എ േപാെല അ ഹമായ സ ഖമായി കാണെ . സ യ ി
െ സ ർ കമായ സൗരഭ ം, ശ ാസനാളെ േഭദി തായി പ ിയിൽനി ്
റെ മഗ ം, പരിചാരക ധാനികൾ വീര സൗ ര പരി ർ മായ
ഗാ ൗഢി ം, ജാധികാരിയായി നി ഒ സി െ േവഷവിേശഷ ം,
ഭ ാ െട ബ ലത ം ക േ ാൾ േയാഗീശ ര ം അനൽപസാമർ വാനായ
ഒ ധാരൻതെ എ ് അഭി നായ ച ാറ േബാ െ . േയാഗീശ
രെന കാൺമാ തി േ ാ ടി ച ാറൻ വ മി േനാ ം ട ി. ‘ മി
ണം, അെ ിൽ അ ി േപാരാ’ എ ് ഉ ിണി ി േന ിമാർ ം അറി
െകാ . ദീപാരാധന ആരംഭി . അതിമേനാഹരമാ നാഗസ ര ം ഗംഭീരമാ
നഗരാേഘാഷ ം, അസംഖ ം േച ലക െട നാദ ം സ ിഹിതരായ ജന ളിൽനി
് റെ ഭ ി രിതമായ ഉൽേഘാഷ ംച ാറെ മന ിേന ം ഇള ി.
അയാെളെകാ ം ഒ െതാ വി . ദീപാരാധന അവസാനി . വ തായ പ ി
യിൽ രംഭാപ ിെ ആ തിയിൽ ജ ലി കർ രദീപെ ഓേരാ ർത ി
ിര ി അ ിേ ാ ണം െച തിനിടയിൽ സാ ാൽ േവ െ ാ മകൻതെ
പാവകദീ ിേയാ ടി അവതീർ നായ േപാെല ഒ ഷൻ ത നായി. ആ
േദശം ശ ാേസാ ാസപര ം ശ ം ആ െ . ഇ കാര ായ വി മണ
ിനിടയിൽ ച ാറൻ റേകാ ൈകനീ ി, താൻ െകാ വ ി പ ാംബരം,
സ ർണ നിനീർ ി, ഫല ക ൾ എ ീ സാധന െള വാ ി, പ മഹാദാ
നമായി േയാഗീശ രപാദ ളിൽ സമർ ണംെച . വരദാനഹ െ ഉയർ ി േയാഗീ
28 അ ായം ്

ശ രൻ അ ഹി . േയാഗീശ രെ ഖ ം േച ക ം ച ാറെ മന ിൽ ബ
രമായ തകാലെ തിക ം ത യത േ ാ ം പേ അവ മാ ം ഉണർ ി,
അേ ഹെ അ ര സര ിൽ വീഴി . ആ അ ഭവ ിെ രഹസ െ ഹി ാൻ
ിേ ശംെച ് പരവശെ അേ ഹ ിെ കർ ളിൽ ലമേ ാപേദശ ം,
ഹ ിൽ ബ ം, ലലാടാദിേദശ ളിൽ ാധാരണ ം, ശിര ർശം െച ്
ആ സം രണ ം േയാഗീശ ര വര ൻ യഥാ ാനം നിർവഹി . ച ാറെ
ആ ാ ് കാ ാൽ അയ കലെമ വ ം േയാഗീശ ര ഭവ ാൽ ആകർഷി
െ . ച ാറെ ഹ െള ഹി ്, ബ വ ലത ംെകാ ് േകരളീയവാ
ണിയിൽ േയാഗീശ രൻ ശല ൾ ടി ിയേ ാൾ സ നായ ശിഷ ‘മഹിഷൻ’
ഉ ത ം ഉ ത ം ആയ േയാഗീശ രെ ൈവദ തകാ ി ഉ ലി ഖ ്
ത താ ചകമായി തല ഉയർ ി ഒ േനാ തി ് നി . േയാഗീശ ര
െ കാ ന ഭമായ ഖതല ിൽ േന മണികൾ ടികമയതേയാെട തിള ി.
ച ാറെ താ ശ ിെയ ആവാഹി ്, അതിെ േച കെള ഉദ സനംെച .
േയാഗീശ രെ മണികളിെല അ ൾ ് അചി മായ േവഗ ിൽ ഒ സ ി
ചലനം ട ി. ണംെകാ ് ടികൈനർ ല േ ാ ടി ശാ നിലെയ
ാപി ം, ഉ ര ണ ിൽ ആ േന ൾ ആകാശമാ ളായ ഷിര ളാ
യി ച ാറ േതാ ക ം െച . നിർ ീവവീ ണനായി നി േപായ ച
ാറ ് ഗർഭ മാ ഒ വ നിേ േപെ ‘അ ന ട’ േയാഗംെകാെ
േപാെല േയാഗീശ രെ അന െമ േതാ െ േന വിലം കാ ിെ ാ ം
െച . ച ാറെ സർവധാ ം ജ ാരധിക ം െകാെ േപാെല വിറെകാ .
അേ ഹ ിെ മ ി ം അ മയമായി. കാലസ ർഭ െള വിേവചനം െചയ്വാ
അേ ഹ ിെ ശ ി ം നശി . ആ വിെ വ ാേമാഹപാരവശ ം ക ് േയാഗീ
ശ രൻ േത ക ശിഷ ാെര ആദരി മ ിൽ ര ൈകകളാ ം ശിര തൽ
കരനഖപര ം സാവധാനമാ ം ശ ാസബ േ ാ ം തേലാടി അ ഹി .
ച ാറൻ അേ ഹ ി ായ ആഭിചാര ല മായ സ ിൽനി ം ഉണർ .
ച ാറെ നാടക ിെല ‘നിധിലാഭം’ എ രംഗ ി ് അേ ഹ ിെ തിയിൽ
ര ാമ ം ലം കി വാ േഗാ രകവാടം ഇ െന റ െ . സ ാധികാരായ
മായ രാ ം, ധനജനപര ം നശി ാ ം തെ പൗ ഷ താപസാമർ െള
ാനേന വാനായ േയാഗീശ രെന ധരി ിേ െ ് ഒ മഹാേനർ ആ
ർ ിൽ ച ാറനായ ധനാരാധകൻ െച .
ച ാറേയാഗീശ ര ാ െട സ ർശനെ ടർ ് രാജ ാധികാരികൾ േ
ശകരമായ ചില സംഭവ ൾ നട . ത ാൽ ഭരി െ രാജ ിൽ ിമകല
ഹാദ ൾ ടാെത ജകൾ വർ ിേ തിേല ് രാമവർ മഹാരാജാ ് തെ
മ ത ൈന ണ െള േയാഗി വ ി . ഇതി വിഘാതമായി കഴ
പി മാ െട വകയായ ഒ േമാതിരം തി വന ര ് െപാൻവാണിഭ േബരൻ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 29

അ ാവ വിൽ െ എെ ാ തി ഊ രവർ മാന വർ നശാലയിൽ

നി സി ീകരണം െച െ . ഈ സംഗതി മ ിമാർ ധരി ഉടെന തെ ാ
ഹ മശ േയാ ടി അ ാവ െന പിടി ടാ ം അേന ഷണ ൾ നട ാ ം അവർ
ഒ െ . ആ ാ ണെ മഠ ിൽനി ം േമാതിരം കി ി എ ി ം അയാെള ക
കി ാ യാൽ വിചാരണകൾ ് തട ായി. മഹാരാജാ ം മ ിമാ ം സം മ
േ ാ ടി ആേലാചനകൾ ട ിയേ ാൾ, അവിടെ േത കതി ി
പാ മായ നീെ േകശവ പി ആ അം ലീയവി യെ റി പര ാേലാചി
തിൽ ിമെമാ ം കാ ിെ ം ഇ െന സംഭവെ അധികാരികൾ
ഗൗരവമായി ഗണി എ ് റ വ ് അേനകധാത വി മാെണ ം തി
മന റിയി . മഹാരാജാ ് ഈ അഭി ായെ അഭിന ി ്, േമാതിരെ െകാ
ാര ിൽ ി തി ം തെ ത ധാന ാർ അേന ഷണ െള ട ്
ഢമായി േവ െത ം വ വ െച .
“േലാകവി ിവ വാനാെ ാ
േലാകപാല ാർ നട െമ ാട ം”
എ േ താ ഗ ിൽ ീരാമൻ കൽപി േപാെല, കലികാലധർ സംര
ണാർ ം സ രി ി ഒ അവതാര ഷൻ, അ ാല ് അന ശായിേസവാര
തനായി തി വന ര ് ആ മ ാപനംെച ് പാർ ി . ഹിമാ ിേസ
ളായ ഉ രദ ിണായനച െട മ ിൽ ചരി ി ഈ ഭാേക , അ
െ വരാജ മാര ് ഇ മേഹ ാദിജാല ളിൽ ഉപേദശദാതാവായി. ഈ ഹ ി
െ ജ മി, പരമാർ നാമം, ജാതി, വയ ് എ ി കെള റി ് തി വതാംേകാ ്
ആർ ം തെ ഒ പ മി ായി . എ ി ം സ ചിരംജീവികളിൽ കല ാ ാ
രംഭേ ാ ് ഏ ം അ കാല ജീവി ി അശ ാമാ ് ീപ നാഭേസ
വാർ ം അന രതീർ െട ാ േദശവാസം അ ി താെണ ് ഒ
ഐതിഹ െ ബ ജനമേനാധർ ം ി . ‘ഹരിപ ാനനസ ാമികൾ’ എ
ജനവചനംെകാ നാമകരണം െച െ ആ സി ൻ സൗഭ നായ മാരെന നി
ഹി അശ ാമാവാെണ വിശ സി െ ി എ ി ം, അേ ഹ ിെ ഖ
സർവദാ രി െകാ ി രസം ‘ആ വൽ സർവ താനി’ത ംതെ ആയി .
ഹരിപ ാനനൻ സ ജസാധന േളാ ം ഭ ാരേ ാ ം ഏതാ ം ത േരാ ം
ഒ ി ് േകാ ക ് ച ാറേനാ ായ ടി ാ നട ല ം, അനവധി
ഭട ാർ, ഗജ രഗാദി ഗ ം, ഒ മഠാധിപതി ് ഉചിതമാ മ ് സാമ ികേളാ ം
ടി േകാ ് റ ് ആര ശാല എ ല ം താമസി ി . േകരള ിൽ ധാ
നേ െള സ ർശനം െച ്, േകരളീയാചാര ം ഭാഷ ം ഗാഢമായി അേ ഹം
ഹി ി .
ൻ ാവി അം ലീയവി യാന രം അ െ ാ ദിവസം ഹരിപ ാനന
സ ാമി അ െ ാഴഭി അ േത ം കഴി ് തെ തേപാവാട ിൽ അ ർ
30 അ ായം ്

ഭാഗ ് ഒ വിശാലശാലയിൽ ഇ ് സർ പ ഴലിൽനി ് ാ ടി

തിനിടയിൽ, ചില സായിെല ജലെ െ ാ ് വർ ാലാപം െച ി ്
വിഹരി . ഇട ിെട മെ ിമാ തികളാ ി ബഹി രി ംആ പ
െട വിവിധത െ ക രസി ം ഭി ാ ത ിെ ദ ത ം സ ി ം തി ി
ിമർ ് വി കയാൽ ചില ഓ ാരധ നികെള റെ വി ം െച . തെ
അ വ ിരി വാൽ ാടിെയ എ ് േനാ ി, േകാതി ഒ ി റേകാ ി
ിരി ജടാഭാരേ ം, ൗരകർ ംെകാ ് അരി കൾ ഭംഗിയാ െ ലലാ
ടേദശേ ം, രികൾ ് ലഭി ി ാൽ ച വർ ികേള ം കറ മായി
വിജയേതാരണ േള ം, നാട തരംഗ തപര രയാൽ ഭരതശാ പാരംഗത ാേര
ം വല േന േള ം, മധ ിൽവ ് വ ് ഇ ഭാഗേ ാ ം ചീകി ഒ ി
െമ കി ് ഗ ംഗ ൾേപാെല തി കിനിർ ീ മീശേയ ം, മ േയാഗ മാ
യി വിരി ് ഘനം വ േദശേ ം േനാ ി, ‘നാഥനാ ി ഞാൻ
ജഗ ി ് ’ എ ് സമർ ി ാ തായ ‘അഹേമവ ജഗ ർ ം’ എ പരമത
തെ അഭിനയപരിശീലനംെച . ഏതാ ് ചില ആ ഗത േളാ ടി ചി
ി െട സ ർ ഖെ വായിൽനി ം എ ്, മെ ഉദ മി ് സ വ ി ്
ഒ തിര തിെയ ി . മ ിര നീ ിയതിെ േശഷം വിജയേനാ േളാ
ടി തിരിവിതാംേകാ ചില ാ െട നാമ െള ഉ രി വിര കൾ മട ി
അവ െട എ െ കണ . അന രം വീ ം മാശനം ആരംഭി ് ചി ാമ
നായിരി . വിശാലേന െള റി ്, അതിഭയ രനാട േ ാ ടി ‘േകശവൻ’
എ നാമെ ഉ രി ് ൽ ാരേ ാ ടി കെയ കഫാദിസഹിതം .ഈ
അ േഹാമ ി ൽനി ം ഉൽ തനായ േപാെല െന ി തലായ ല ളിൽ
തി വന ര സകലേ ളിെല ം ച ന മമ ാണാദി സാദ ം
മ ിടയി ം െചവിമട ി ം നിർ ാല സ യ ം കരസ ികളിൽ ഉേദ ാഗ
യായ െചാറി െട ശൽ ം തെ നിയേമന വിദ തികാത ം വഹി ്
പകട ാലവ ാസരായ ഉ ിണി ി ആവിർഭവി . േയാഗീശ രെ വിേശഷവിശ
ത ് പാ മായതിനാൽ ആ മഠ ിൽ ഏ ല ം ഏ സമയ ം േവശി
തി ് ഉ ിണി ി ് ർ സ ാത ം കി ിയി . ആ അൈദ താേ താ ്
തെ െന ിെയ നില ് െതാ വി ാെത ഒ കസർ െകാ ് പാദ ളിൽ സാ
ാംഗ ണാമംെച ് എ േന നി . ഹരിപ ാനനൻ തെ ച മായ േ ാഭ െള
െവടി ് ൈപ മായ വാ ല െ സ ാനംെച ഖേ ാ ടി ഉ ിണി
ി ് ആശി ം സ ാഗത ം അ ളിെ . ആശ ാഹിയ ം െകാ ാര ി ം
നഗരവീഥികളി ംനി ് േമാതിരസംഗതി സംബ മാ ം മ ം ഹി ി കഥക
െള ാം ഒെ ാഴിയാെത പാദപ ളിൽ സ നവമനംെച . േയാഗീശ രൻ ഒ
ത െര വിളി ് ചി ിെയ അവിെടനി ം മാ ി തിെ േശഷം ഇ െന ശാ മായി
അ ളിെ : “ പ ം നട ാൻ െച മ ! … കീരവി ള ് അശ മായി
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 31

എ ് ആ താൻ േക ി ്? ആ േമാതിരവി ന ീരാ ിജല ിെല ലവണ വാ

ഹെ ഉ ാ ി േമാ? നി ാരമായ ഭയ ൾ! മഹാരാജാ ഘന ി എ േ ാ നാം
ചി െകാ ി ്? ഹായ്! എ ജളത ം?”
ഉ ിണി ി : “ഊ ം! സ ാമി ഇ െനേയാ കാര ൾ മന ിലാ ്. ആ െകാ
േമാതിരം ആ െട തലയിെല ാം അപരാധം േക െമ ് സ ാമി റിയാേമാ?
ഇ െന ചില കളികളി ് തലവീ ം െതാറേക ം നട ് തല റ ഒ കഴി ി
ി ാ, ഈ തീെ ാരി മറി മറി എവിെട എ ാം േകറി ിടി െമ ് ൈദവ
ിെന അറിയാ .”
ഹരിപ ാനനൻ: “ന ായമായ സംശയം. സംഗതി രാജേ ാഹം … രാജക ം, ജനക
ം ഈ ര ിെലാ ിെ നാശംെകാേ അതിൽ നി ി ാ . േമാതിരം
കഴ പി െട സ ് …” (ശ ം താ ി പാരേദശികത െ അവലംബി
് ) “നമ ് ച ാറർ ് അ ാനി ഹ മാക േഗാ ബ െമ ടി? എ
ഉ ിണി ിെ ? നിജെ െശാ ം. ഉടയാൻപി അവാെള കാ ാ േവ ി
യ ്.”
ഇ ം ചകം െകാ തെ കാര ം എ െന പരിണമിേ ാെമ ് ഉ ിണി
ി ് മാ കയാൽ തനി ് ഉേദ ാഗ യ ം ഉ ാവാ പടി ന മായിേ ാ
കാെമ ് അയാൾ ഭയെ . സ ല്പം ഉണർ വ േ ാൾ അതിദയനീയമായ സ ര
ിൽ തെ അഭി ായെ േയാഗീശ രസമ ിൽ ഇ െന ധരി ി : “ഈ അപ
വാദം വ ം മ ി േക ാൽ ഉടവാെള േ ാ ് െവളി െ ം. പി െ കഥ പേട
നിതെ . െനാണ ് നട ൾ ഇ വ ം േക ാൽ െപാടി ം െതാ ംവ ്
തി ിൽ െകാ ് അടിയറവ ം. അേ ാൾ നാ രാജാ ടവാ ം. മ ി കാ രാ
ജാ കള മഴി ം. പിെ , ഇ ംച ം െപാടി. അെ ിൽ മ ി ം അവിെട
േചർ വർ ം േമ ാമ പം തെ ശരണം. അ ം ഒ യശ തെ , സ ാമിതി വ
ടികൾ ഇവിെട ആ കെള റി ് എ റി ?”
‘അ ം ഒ യശ തെ ’ എ വാ കൾ ഉ ിണി ി െട നാവിൽനി ം
റ ായേ ാൾ ആ തേപാധനപ ാസ െ ശരീരം േരാമാ ംെകാ ് ഒ ചലി .
ഉ ിണി ി െട ഒ വിലെ വാ കൾ അേ ഹ ിെ അധരസൗ ര െ ഒ
വികട ിരിെകാ ് വ ി ി ക ം െച . ആവശ ം േപാെല ച ാറെന തെ
ഒരാ ധമാ ി േയാഗി ാൻ സ ർഭം ലഭി ിരി എ ക ് േയാഗീശ രൻ
ഥാർ നായി, ഉ ിണി ി െട അഭി യ െള റി വീ ം പരിചി നം െച ്,
‘ചി ാ നാ ി കിലാ നാ ി’ എ വീണാനാദ ിെ ഖകരമായ മാ ര േ ാ
ടി കീ ര ിൽ ഗാനം െച െകാ ് ചി ാ നായി . േയാഗീശ രെ ഗാനെ
േക ് രസി ാൻ ഉ ിണി ി െട മന ിെ അേ ാഴെ അസ ാ ം അ വദി ി
. ഗാനെ ട ് അയാൾ ഇ കാരം പറ : “മ ി ഈ തി സ ിധികളിൽ
32 അ ായം ്

മാ േമ േതാ ിെ ാ . ഇവിെട ി േപായ ശരിതെ . മെ ടെ ാം മ ിത

െ രാജാധിരാജൻ, വീരാധിവീരൻ. കാണാൻേപാണ രം ഞാനിേ ാൾ വി രി ്
േകൾ ി െത ി ്? അ െന ഉ ആൾ ് വ ം ഇടി വ ാൽ …”
ഹരിപ ാനനൻ: (സ ർഭം േപാെല ച ാ ാറെന ിലാ ാൻ വഴി െ
മന ിലാ കയാൽ താർ നായി) “അേഹാ, ാ ൻ! നമ ് ശിഷ ാ ധാ
നർ … ച ാറ ിൈ അവാ ് ” (ഹി ാനിയിൽ ചില ഗർ ന ൾ
െച െകാ ് ) “അഭയ ലം, െചാ ്ടാമ പ നേഭാമ ലം …”
ഈ ിവാ കൾ ഊദ ാഗ ാൽ ായസം നിറ ഒ വാർ ിെന സാ ാ
സാ ാവിേവചന ന നായ ഉ ിണി ി ് ശ മാ ി. അയാൾ തെ സംബ ി
യായ ച ാറൻ രാജ ഭരണം െച താപെ റി ് അഹ ൾക ്
രസി തിനിടയിൽ, ഹരിപ ാനനൻ അഭൗമമാ ഒ അനിവാര ശ ി െട
േ രണംെകാെ േപാെല നിവർ ി ് ക കൾ അട ് ശ ാസേവഗേ ാ ടി
ഇ െന െവളിപാ െകാ : “ഉ രദിശിയിെല തീ ഭാ രൻ ഉദയംെശ റാർ … ഓ!
അംബിേകൈ അ ടിയാ? അ മനം മേഹ ാ ിയിെലയാം അരെര! അവ െട ച
കിരണംഗൾ …” ൈദവികമായ ഒ ഉേദ ാഗേ ാ ടി വിറ ംെകാ ് േയാഗീശ രൻ
അർേ ാ ിയിൽ വിരമി . ഉ രമലയാളെ ആ ാദനംെച ിരി ൈഹദരാലി
ൈമ ർ മഹാരാജാവായ രാ ബിംബം തി വിതാം ർ സം ാനെ ം നി യ
മായി സി െമ ് ഹരിപ ാനനെ അ ള ാ ് ഉ ിണി ി െയ മന ിലാ ി.
ൈഹദരാലി െട ൈസന ം മഹാരാജാവിെ ി ാള ം ത ിൽ ഉ ാേയ ാ
ിൽ തനി ം തെ സംബ ികൾ ം അഭയ ദനായി ഹരിപ ാനന
സ ാമിക െ ് അയാൾ ആശ സി െകാ ് ഇ െന സ മായ ഒ കാര ിെ
ാവനയിൽ േവശി : “െച കേ രിയിെല അവെള ഒ ിണ തി ് ” (താടി
ാളം പിടി െകാ ് ) “തിലക ം ത ,ആ ൻെപ ിെ കാര ം പറ ി ്
അന മി … േപാ ്!” (ഭജനഭാവ ിൽ ക ട ് ) “സന ാസേവളിമതി, അതിേന
തലയിൽ വര ിെ ാ !” (വ സനം നടി .)
ഹരിപ ാനനൻ: “െപാ െ ാ അ ൻ! … പട ലവെ ിെയ േമാഹി ടാ.
പരഭാര ാവരണം പാടിെ ് നാം പറ ് േഭാേ ാ? കർ ഫലം കി ാ
ിയയിൽ ന െട സഹായം ഉ ാ ാ. ആ ൻ ി െട കാര ിൽ …”
(േയാഗീശ രെ സന സമഭാവനകൾ നീ ി രാജസമായ ധർ ംശശി ാ
ഗൗരവം രി ് ) “അ ഉ ി ാ െട മകനിട ിൽ അവൾ േപാക മ ാ …
ദാേരഷണെ ഹതം െച ിട് … ശാ ി!”
ഉ ിണി ി : “എ ാൽ െകാ ിണിെയ കി ാൻ തി ായി അ ഹി
ണം.”
ഹരിപ ാനനൻ: “എെ ടാ? അ േമാതിര ിെല ഇവള ് ആൈ വ ാേന?”
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 33

ഈ േചാദ േ ാ ടി േയാഗീശ രൻ ഒ ളി ാ ം അതിന താള ം ട ി.

അ ാദശാവധാനിയായ അേ ഹം റ ായ ചില േചാേദ ാ ര െളേ .ഒ
ത ൻ േവശി ് മഹാരാജാവിെ ആ ാകര ാർ സ ാമിപാദ െള സ ർശനം െച
യ്വാനായി വ ിരി എ ് ഉണർ ി . ഹരിപ ാനനൻ ചില ആ കൾ െകാ
് അ റിയിേല ് തിരി . േയാഗീശ രെ ധ ാനസമാധികൾ ായി ത ൻ
മെ ാ റിയിൽ പീഠമി ് ത ാറാ ി. ൈതലമയം ടാെത ചിതറി ിട ജടാദ
ം, അ കളിേ ം ഖ ം കർ ളി ം വിതറിയ ഭ ം ക ം തൽ പാദംവ
െര മറ ഒ കാഷായെന ം ായ ം അതിെ കളിൽ വ ൾ പതി ഒ
െചറിയ ഗൗരീശ രസമന ിതമായ വർ ാ മാല ം ധരി ്, ധ ാനഭാര ാൽ
ന ശിര നായി, വാമഹ െ അഭയ യിൽ വഹി ് ഹരിപ ാനനേയാഗീശ രൻ
പീഠ നായി. ആ േവഷം ക ് പരിചയ ായി വലിയെകാ ാരം സ തി രാ
മ ം നീെ േകശവ പി ം അേ ഹെ യേഥാചിതം അഭിവാദന ൾ െച
ം, അേ ഹം ‘മഹാരാേജാ വിജയീഭവ !’ എ ് അ ഹി െകാ ് രാമ ്ഭ ം
െകാ ക ം െച . ആ ാ ണൻ അതിെന വാ ി ശിേരാലലാട ളിൽ ധരി
െകാ ് ശി െ േകശവ പി ് െകാ തി ഭാവി . അതിെന സ ീകരി
തി ഭാവം ടാെത േകശവ പി നി തിെന ് ഹരിപ ാനനൻ േകശവ
പി െയ സമീപ വിളി ് ൈകപിടി ് ഒര ഹമ േ ാ ടി ഭ ദാനംെച .
ഇ െന ഉ ായ കരസ ർ ം പര രവി ാ ാ ൾ എ േപാെല അനാ ാ ഭ
വെ ര േപർ ാ ി. സാദഭ െ വാ ിെ ാ ് േകശവ പി റേകാ
മാറി. പ നാഭസ ാമിേ ിനഭി ഖമായി ിരി ധ ാനേ ാെട, അതിെന
ശിര ിൽ ധരി . സ ാമികൾ ഏേതാ ഭാഷയിൽ തെ ത ് ഒ ഉ ര െകാ .
അവൻ സ ൽപസമയ ിനിടയിൽ വലിയ ഒ സ ർ പ ിയിൽ നിറെയ കർ ര
മി ക ി ് േയാഗീശ രെ ിൽ െകാ വ . അേ ാൾ റിയിൽ അതിവിേശഷ
മായ ഗ ം വഹി . രാമ ൻ ദീപെ യഥാവിധി വ ി . േകശവ പി റ ി
റ ി സഹചര ാരായ പ ാർ ് ചില ആ കൾെകാ ് സാവധാന ിൽ മട
ിവ . ഇ ാഭംഗകാ ഷ ംെകാ ് ഹരിപ ാനെ ദ നിരകൾ ത ിൽ ഉ ി,
ആ േയാഗിപ ാനനൻ ഒ സമാധിയി ി ് േകാ ി .
ഈ അവസര ിൽ േകശവ പി െയ ഒ ് വർ ി ാം: ഇ പ ിനാേലാളം
വയ ഈ വാ ് മാർ ാ വർ മഹാരാജാവിെ ഒ ര ാം പതി ായി,
വി ീർേ ാ തലലാട ം ഉ തനാസ ം സിംഹേന ം ല ം ദീർഘ
ബാ ം ആയി എ േക ി ്. സ മാ ലനായ രാജേകസരി െട ാരകമായ
പസാമ െ വിചാരി ് രാമവർ മഹാരാജാവി ് ഈ വാവിൽ അേഭദ മാ
വാ ല ം വിശ ാസ ം ജനി . ച ാരെനേ ാെല ഈ വാ ം മ ിപദ ാ
ിവെര ഒ നാടകെ മേനാരചനംെച ി വനായി . എ ാൽ സ ർ െവ
ാമരാദിസ ാധികാര മ താംഗ ം, ടിയാ തിക ം ഈ കവി െട അവ
സാനാ ളിൽ സംബ ി ി ി ായി . ച ാറനാ കവി ് മാണം
34 അ ായം ്

ഏകനായ താൻ; ഈ കവി ് ജനേകാടി ർ മാ േലാകം, ച ാറ ഷ ്

കാമ ം സ ഖം; േകശവ വാവി ് സ രാജ െട ഐശ ര ം; ച ാറെന സ നി
യ ണാധീനമാ ഇഹേലാകമ ാെത മെ ാ ിെ തത ം സ ികളിൽ
പരമൈധര വാനാ ി ീർ ി ; േകശവ പി സകലം ൈദവാധീനെമ
വിശ ാസ ാൽ കർ വ ാകർ വ ളിൽ സ ാത ചാരിയ ായി ;ച ാ
റൻ സർവദാ കശീലനായി ; ഈ വാ ് ിൽ മാ ം ശാർ ലവി മ ം
രാജസ ദായ ഹകാര ളിൽ പരമകാ ണിക ം ആയി .ച ാറൻ മേക
േപാെല സ ല്പകാലേ ് അത ാ ര േ ം ഭയേ ം വ ാപരി ി ് അ മി
ഒ ഹാലാഹല ഭയായി ; ഈ വാ ് ബ ജൈനശ ര ി േവ ി സ ജീവ
െന െ ം നി ലമനേ ാെട ത ജി ാൻ സ മായി നായർവർ ിെല
ഒ ര ംഭമായി െവ ് ഈ കഥ ് റേമ അേനകം സാ ്.
ഹരിപ ാനനൻ ആരംഭി സമാധി ഏകേദശം അരനാഴികെകാ ് അവസാനി
ക ം അേ ാൾ സ ാമി െട ഉപാസനാഫലമായി ഇ െന അർ മാ ഒ അ ള
ാ ്, അേ ഹം സ ർഭം േപാെല ഉപേയാഗി വ മി ഭാഷയിൽ, ഉ ാ ക ം െച
. “ഓം നേമാ! …” (അ ം) “രാജാ ധർ കവച ാേല ര ിതർ! ടില ിമ
ാർ സമീപവർ ികളാക പരിേസവി ിറാർ! ത ാലഭയാദി ം ഏതൽ ിതിക
ടയഫല ലാ േമൽ േവറ ്! അ : ഛി േ ാഭ ൾ ബഹളമാക ഭാവിയിെല കാണ
െ കിറ ്. ര വർഷജീവനാശ ജനസ ാപ അ ിഭയ മഹാ ധ ാന ംശ അനീ
തിവിജയ … ആഹാ! രംഗാ രംഗാ! … എ വെയ ാം ശ മാകിറത്? യാവ ം
ധാരനാക, േമാഹ രിതനാക, സർവരംഗപാ നാക, കാ കിറ ്. അന ശായി,
ക ണാരാശി ര ി ം. െഹാം നേമാനമഃ! അ പം യാ േടതംബാ?” ഈ േചാദ
േ ാ ടി ഒ േബാധ യ ിൽനി ണർ ് തെ ത ാല ിതികൾ ് ജാഗ
കനായ േപാെല േകശവ പി െയ േനാ ി േയാഗീശ രൻ ക ണാേ രേ ം കടാ
കാ ണ േ ം െപാഴി .
രാജ ത ാ െട ആഗമനം, േമാതിരവി യ ിെ ലം വ ാ ി പര വസാനം ഇ
കെള ി ംെച ് ഹരിപ ാനനെ മ പടി അറി വ വാൻ മഹാരാജാവിെ
ക ന ായ െകാ ായി . എ ാൽ ആ സി ൻ ചാരല ണമാ ാൽ ആഗ
മേനാേ ശെ ധരി താ ം ഭഗവതീ സാദ ാൽ ൾ ് ഉ രം അ ളിെ
താ ം കാണി േ ാൾ, സ തി അ ൻ അത ാ ര സ തഭാവ േളാ ടി േകശവ
പി െട ഖ ് േനാ ി. േകശവ പി െട ഖഭാവം േകവലം അർ ന മായി
തിനാൽ ആ വാവിേനാ ്, സേഹാദരസൗഹാർ വാനായി സ തി അ ൻ
േയാഗീശ രെ െവളിപാ െകാ ് ിെയ ാപി ാെത ഇ െന േചാദ ം ട ി:
“അവിടെ ശ ി അതിദിവ ം! ഞ ൾ കല്പന കാരം വരികയായി . ഉ രം
കി ിയ വിഷയെ റി ് ം അറിവാൻതെ വ ം. എ ാൽ ആ േമാതിരം
എവിെടനി ം വ ? ആരാൽ, എ ി വി െ എ ാ ് തി മന ിേല വ
മായി അറിവാൻ ആ ഹ ്.”
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 35

ഹരിപ ാനനൻ: “അതി ടയ ർവ ഉടമ ൻ യാര ാ?”

സ തി: “കഴ പി എ എ വീ ിൽ ി മാരിൽ ഒ നീചരാജേ ാഹി.”
ഹരിപ ാനനൻ: (സതീദഹന ാ െ േക േ ാൾ ീപരേമശ രെ ാം
ിൽനി വഹി േപാെല േയാഗീശ രെ േന ളിൽനി ചില
കനൽ കൾ രാമ െ േനർ റെ എ ് േകശവ പി െട ി
് കാണെ .) “ആം! ആം! അവെരേ ? അവ െട ംബെമേ ? അവ െട
സ െളെ ?”
സ തി: “യാവ ം രാജശി ്ഭ മായ് വി ാർ. സ െ ാം പ ാരവകയിെല
എ മാ ് ” .
ഹരിപ ാനനൻ: (ചിരി െകാ ് ) “അ ടിയാനാൽ, അം ലീയം രാജഭ ാര ിലി
താെന വ ി േവ ം? എ ാ? അ ടിയ വാ, േകശവ പിേ ? രാജ
ത ാൾതാൻ ഇ െ ാം ജവാബ് െശാ േവ ിയ ്. അ രാജശ വംശം േശ
ഷി ാ?
േകശവ പി : “ആ വംശശ ിഇ ം തി വിതാംേകാ ് ള തഴ വ .”
ഹരിപ ാനനൻ: (ഈ ഉ രം ഉേ ശി ാ ഒ സലതാഡനമായി ഫലി എ ി
ം, േയാഗീശ രെ ഖശാ ത ് േരഖാമാ േ ാളം േഭദ ായി .) “അേര!
അെത ? അെത ടിയ ാ? െശാ , േകൾ ം. എ ശ ി?”
േകശവ പി : “ആ കഥകെള ാം സ തി അ ാവികൾേ വിവരമായി അറിയാ .
ആ കാലം കഴി ാ ് എെ ജനനം.”
ഹരിപ ാനനൻ: “െശാ മ ാ സ തിഅ െര! അ രാജേ ാഹ െട ഉ വതീർ
ം എെ ?”
സ തി: “എ വീ ിൽ ി മാർ താൻ അ െ ാം കാര കാരണകർ ാ ൾ”
േകശവ പി : “അതിൽ ഒ െത ്. ധ ംസനംെച െ ിൽ ാ ണ ം
ഉൾെ ി . ൈവദിക ം അൈവദിക ാ ം േയാജി നട കാര
ളിൽ, ൈവദികശ ിയാ ് ി… മ വർ അവയവ ം ആ ധ ം
മാ േമ ആ . ഇ ം നായ ാർ രാജേ ാഹ ി മി െ ിൽ അതിെ
ഉല്പ ി സ ാമി െട സി ിെകാ കാണാ തായിരി ണം. നാ നീ ിയ
തി മന ിെല കാല ് വീരനയംെകാ ം ഇ ഴെ െപാ ത രാൻ തി
മന ിെല കാല ് ക ണാനയംെകാ ം സ ട ി ം ശ ം ഉ വഴി
കളട . ഇേ ാൾ േ ാഹ ാകണെമ ിൽ െപാ ത രാൻതി േമനി െട
അധികാരേ ാ മ ര ഒരധികാരേമാ ശ ിേയാ പണിെച ട ിയിരി
ണം. സ ാമി ് ദിവ ച െ ് ജന ൾ പറ . െപാ ത രാ േവ
ി ഒ മന ി ി േനാ ി തി മന ിെല ി ്ഉ ര ാകണം.
36 അ ായം ്

തി മന ിെല പാ കാരാ ് േ ാഹ ി ് മി െത മാ ം ഞ ൾ
െച റിവി െത െന? േമാതിരെ വാ ിയ ാ ണെന കാൺമാനി .
ഉ ടിെയ അയാ െട ഭവന ിൽനി ് എ മിരി .” (ഹരിപ ാനനൻ
േയാഗി സ ദായ ി ഒ േനാ െ ത മായി ഉപേയാഗി ് )
“അ ാവ ൻ േപായ മാർ ം അറിവാൻ ഇവിടേ ് സാധി െമ ് അറി
കി ി മിരി . അ ാവ ൻ ഹാജരാകെ … രാജേസവക ാരാ ് േ ാ
ഹികെള ിൽ അവ െട േപ കെള അയാൾ വിളി പറയെ . അ േവ ,
അവി െ ഉപാസനെകാ ് ിമ ാെര ത മാ ാെമ ിൽ അ െന
െച ണം. അെ ിൽ രാജേസവക ാെര േചർ നിർ ി, അവി ി
ാണി ണം. അ മാ ഉപേദശ ൾ െച ് പരി ാ ാവായ തി മ
ന ിെലെ ാ ് അപനയം വർ ി ി ്. എ മ പടിയാ ് ഞ ൾ
ഉണർ ിേ െത ് ഒ ടി ആേലാചി പറയണം.”
േകശവ പി െട ഈ സംഗം എേ ാ യവനഭാഷയാെണ ് രാമ േതാ ി.
എ ാൽ, അതിെ ഒ വിലെ ഭാഗം തെ അ ർ ത േള ം തിബിംബി തി
നാൽ േകശവ പി െയ മന െകാ ് അഭിന ി ് അയാേളാട േചർ നി .
ഹരിപ ാനനെ മന ് അേ ാൾ വി േ ാഭ െട ഒ ാ ണമായി .
േകശവ പി െട അഭി ായ ിെല ർ ഭാഗം, അയാൾ ് സ ദായ ൾ ത ി
മ രജീവിതെ റി ഹണെ ടമാ ിയ െകാ ായിരി ാം,
േയാഗീശ ര ് ഏ ം ചി . താ ം േകശവ പി ം ഒ േപാെല വരാജാവിെ
ഇ െ സ ാദി ം, ആ തി ിൽവ പര രം സ ർശി ം െച ി െ ി
ം അവർ ത ിൽ മ രികെള േപാെല വർ ി വ ി . ബ കലാപാ ിത ം
െകാ ് ഹരിപ ാനനൻ അനൽപപൗ ഷനായി . േകശവ പി ൈദവദ മാ
ിമാ ംെകാ ് രാജേസവനംെച ് ഉപജീവി വ മായി എ ി ം,
ര േപ ം പര രമഹിമകെള ധരി ി . േകശവ പി െയ സ ശിഷ വർ ിൽ
േചർ ാൽ തെ മ ൾ ല കരി െ െമ വിചാരി ് അതിേല ായി ഹരി
പ ാനനൻ പല വിദ ക ം േയാഗി . അവെയ ാം ആ വാവിെ പ ാ സാ
രിത ംെകാ ് നി ലമായി ഭവി . അ െ ദിവസ ി ായ ടി ാ യിൽ ആ
വാവിെ ആഗമനം ഒ അ ലസ ർഭെമ ഹരിപ ാനനൻ ക തി, അസാ
ധാരണമായ ലൗകികേ ാ ടി അയാൾ ് അേ ഹം വി തി ദാനം െച . അ
ഫലെ ി എ മാ മ , തെ സി ി െട ഫലമാ ം മ ം ഉ ായ ാവനകെള
േകശവ പി െട സംഗം ഖ ി ക ം െച . ഹരിപ ാനന ് അ ശല സമാ
നമായി അ ർമർ ളിൽ തറ . അ ാവ െ നാമ ാവന ിൽ അഭിനയി
നാട ിെ അർ േ ം ഹരിപ ാനനൻ മായി ഹി . ഇ െന മ രവി
ഷരസ െട സ ലനാ ഭവ ായേ ാൾ േകശവ പി തനിെ ാ നീ ാശ ം
തേ ാ ് ല മായ ഒ മഹ ി ം ആെണ ് ഹരിപ ാനനൻ അ മാനി . തെ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 37

അ ർവികാര െള നിയമ കാര ശാ ശീതളമ ഹാസ ളാൽ മറ െകാ ്

അേ ഹം സ തിഅ േനാ ് ഇ െന പറ : “േദവീവദനേ ാ െ നാൻ െശാ
േ ൻ. അൈത മഹാരാജസ ിധിയിെല ധരി ി േവ ിയ ്. േമ ം ജാേവളയിെല
ജഗദാംഗികാ സാദെ ാർ ി െകാ കിേറൻ. രാജ ിെല എ ള ് സമാധാന
മി ാ ം അരമന ൈ രാജ ാരി ്.” ആ സംവാദ ിൽ േയാഗീശ രെ
അഭി ായ ൾ മി വാ ം തെ േനർ ് രാജേകാപെ ഉ ാ വാൻ രാമ ൻ
വഹി . രാജകർണ ളിൽ യഥാവസരം േചർ തി അ ളാെണ ് മന
ിലായി, േകശവ പി െട ര ി ് അ മായ ത ി, അട ാൻ മി ി ം
അട ാ വര ിള ിൽനി ് ഇ െന ഒ മ പടി െപാ ി റെ േപായി:
“േലാക ിൽ ാ ാ േപാെല.”
ഹരിപ ാനനൻ: (ശാ തെകാ പദ െള ദീർഘമായി ഉ രി ് ) “ആമ … ഇ ാ
ലം കലികാലംതാേന?”
േകശവ പി : (നയേകാവിദനായ രാമ നാൽ ത മായി ത െ ി ം) “ദശാന
നൻകാലമായ േ താ ഗ മായിരി ാം.”
ശകലംേപാ ം േമഘം ടാെതയിരി ആകാശ ിൽനി ് ര കിരണ െള
േഭദി ് വിദ ലാക മിയിൽ പതി ് വായന ാർ ക ിരി മേ ാ. അതി
ംതെ േകശവ പി െട ശാ സ മാ ഖ നി ം ഢാർേ ാേ ശ ം
ടാെത റെ ഒ വിലെ ജ നം േജ ാതി ർ ി പരിലസി ആ സാ
ി ിെ മഹിമാവിെന ലംഘി ് ഹരിപ ാനനെ സ തത സം ാഹിയായ
ദയ മാെവ േഭദനം െച . അരനിമിഷേ കാ തീേപാെല ഹരിപ ാനന
െ ശരീരം തീ കാശമായി. അേ ഹം െപെ ്സ ാനെ ഉേപ ി ് രാ
മ ് യാ ാ ഹ ം ന ി ജാ റിയിേല തിരി . ആ ാ ണെ ി ്
ഹരിപ ാനനെ സം മണ ി ് മതിയായ കാരണെമാ ം കാണെ ടാ തിനാൽ
അയാൾ ം ആ േയാഗീശ രെന റി ായി ബ മതി ് അ ം വിഘാതം സംഭ
വി . രാമ ം േകശവ പി ം അവിെടനി ം യാ യായ ഉടെന ഹരിപ ാനനൻ
റ വ ് വാതലട ി ്, ഒ വമ ഷ രടിെയ വിളി ് ഈർഷ ാേകാപ േളാ
ടി ചില ക നകൾ െകാ . അതിെ േശഷം ഉ ിണി ി െയ വ ി, തനി ്
ഒ ം താമസം ടാെത ച ാറെന കാണണെമ ം, അതിേല താൻതെ ചില ി
േന ഭവന ിേല ് യാ െചയ്വാൻ ത ാറാെണ ം അ ളിെ .
 4

“ഏവം നി െട ഭാവെമ ില ് ഞാൻ െച ീ വാൻ സാദരം

ഭാവം േനാ ി ര ിടാ ടനറി ീടാമവൻഭാവ ം”

അ ഹശാപ ൾ ് അധി ത ാരായ പരമഹംസ ാർ ഭവിഷ ർശന

ശ ി ടി െ നാനാമത ളി ം ഇതിഹാസ രാണ ൾ േഘാഷി
്. ഐശ രമായ ഈ ശ ിെകാെ ഭാവ ിൽ മഹാരാജാവിെ ധാരണ
ിനായി ഹരിപ ാനനനാൽ സമാദി ളായ ചില വി വ ൾ അ കാല ത
െ സംഭവി . രാജഭ ാര ിൽ ി െ ി േമാതിരം ചാ ഷവിദ െകാ
െ േതാ മാ ് ആ റിയിൽ നി ് അതിെ ആ വശ ളി ം ബല േയാഗ ി
െ യാെതാ ചി ം ടാെത േമാ ി െ . െകാ ാരം അധികാരിക ം ഭ ാര
ര ിക ം ജഡജീവ ൾ േയാജി ിരിേ ആ വിേയാഗം സംഭവി േപാെല വിഷ
മി . േമാതിരവി യ ിെ ഗൗരവെ ഈ േമാഷണം ശത ണീകരി . ഹരിപ
ാനനെ ദീർഘദർശനഫലെ ധരി ി വർ അേ ഹ ി ൈകലാസാചലര
പീഠ ിേല കയ ം െകാ . ഢമന നായ മഹാരാജാവിെ നി ർഷയായ
ക നകൾെകാ ് ഈ ാ ം െകാ ാരമതി കൾ ക ് ഉപ ഹനം െച െ
. അധി ത ാർ ഢമായ കാവ കൾ നാനാഭാഗ ളി ം ഉറ ി . വിദ ചാര ാർ
വിവിധേവഷ ൾ ധരി ് ജന ഹ ളിെല അ ർവ ാപാര െള ആരാ എ ി ം,
ഹരിപ ാനനേയാഗീശ രെ ഭ ിമാർ ചരണമ ാെത യാെതാ വിേശഷസംഭവ
ിെ അറി ം ആർ ം ല മായി . ആ ര കരമായ ഈ േമാതിരേമാഷണ ിെ
വാ വം െവളിെ ടാെത കഴി ഓേരാ ദിവസ ം, േ ാഹേക ം പരിചാരകച ി
നക തെ എ ഹരിപ ാനനേയാഗീശ രെ െവളിപാടിെന മഹാരാജാവിെ
മന ിൽ സംശയെ ടിയായി േവ ് ഊ ി . എ ാൽ അവി െ നി ൽമഷ ി
സേ ഹാ മായ െതളി ടാെത യാെതാ ത േന ം േത കം സംശയി ാൻ

38
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 39

സ മാകാ െകാ ്, അപന ായമാ പീഡന ൾ സംഗതി ായി .

അ ാവ േ ം േമാതിര ിേ ം കഥകൾ ദിനാവർ ന ൾ ിടയിൽ േമണ
മറ .
ഏതാ ം മാസ ൾ കഴി ് ീ ർ വിൽ ഒ പൗർ മി ദിവസം അ .സ
ഭർ േ ാഹമാ അപരാധ ാൽ അവ മായി ഏകാ നി േരാദനം െച
കഴ േദശ ിെന പാദ ർശ ാൽ സം മാ ിെ യ്വാൻ ഹരിപ ാനനൻ
എ െ ഭരാ ി സമാഗതമാ . ആ മഹാമഖ ിെ ർവദിവസം േര ാ
ദയ ി ് ‘നാം’ എ പദെ പര രം ഉപേയാഗി ാൻ അവകാശ ര
മഹാ ഷ ാർ പരിചാരകാദിജന െള ബ ര ാ ീ ് അത ഗൗരവ െത
ഊഹി ാ തായി ഒ സംഭാഷണെ രാജമ ിര ിനക ഒ പ ിയറ
യിൽവ ് ആരംഭി ിരി . ജാമദ െനേ ാെല േകാപേജ ാതി ാനായി ഹരിപ
ാനനേയാഗീശ രൻ ഒ പീഠെ സംഭാവനംെച . സംരംഭേവഗം, ധി തി,
ഭ നം, േസാൽ ാശ ിതി, അപഹാസം എ ി െന തേപാധർ വി ളായ
വികാര ളാൽ ക ഷമായി വഹി ആ േയാഗീശ രെ സ ീർ നധാര, ആ
ര രസംെകാ ് വികസി ഖകമലേ ാ ടി ഉപധാന െള പരിരംഭണംെച
െകാ ് സ മ ിൽ ശയി രവിവർ ാഖ നായ വരാജ മാരെ നി ാസ ി
െയ രീകരി . ഈ രാജ മാരൻ ‘സിംഹവി മപരാ മ ം’ േജ ാതാവിെ
േനർ ഭ ിയിൽ ‘ഭരതസമാനന ം’ ആയി എ കവികൾ കീർ ി ി
ടാെത, മാർ ാ വർ മഹാരാജാവിെ വീര സമ തേയ ം അതിലംഘി ്,
അന രകാലീനനായ േവ ിദളവാ െട തദയാവിഹീനത െമ ് ശ ി ാ
കഠിനമായ നീതിനി െയ ഈ ത ണ വയ ി ം അ വർ ി ി എ കിംവദ
ി ം ഉ ്. ഇവി ് സരസകലാംഗ ളിൽ അഭി ചി ം പ ത ം രസികജീവിത
ിൽ സ ി ം കഥാകാലമായ തെ ഈ കൗമാരദശയി ം ദർശി ി ി .
ഖംേനാ ാെത പേരംഗിത െള നിരസി തിൽ ഈ വരാജാ ് കടി ി ി
സ ാത ി ീർ ിപര വസായികളായ മാർ ളിേല ് നയി യ ിക
െട പേദശ ളിൽനി ് അവി െ ര ി . സ രാജ ിെ ഐശ ര െ ം
ംബ ിെ അഭിമാനെ ം സംര ി െയ ് അവി െ ഖ ദീ യായി
അ ി െ ി തിനാൽ മഹാരാജാവിെ വിശ ാസപാ ളായ േകശവ പി
തലായവെര ആ നിലയിൽ െ അവി ം വരി ി .
അ ദിവസം ഉദയ ി ്, താൻ ച ാറെ അതിഥിയായി ചില ിേന
് എ വാൻ നി യി ി െ യാ അറിയി ി ്, തി മാടേ ാട ായം മാ
ം െച ി ആ രാജ മാരേനാ ് ഹരിപ ാനന തൻ ചില കലിേ രണ ൾ
ട ി. സ ർഭവശാെല ഭാവ ിൽ അന േമാതിര ിെ സംഗതിെയ
റി ് ാവം ആരംഭി ം േകശവപി െട േപരിെന ആ ാവേ ാ സംഘ
ടി ി ം െച . വരാജാവിെ ഖം ആ ഉദയകാല ിെന അർ ാ കാര ി ം
40 അ ായം നാ ്

ാനമായി കാണെ . തെ ആ ാ ം േകശവപി ം േവറെ ം. എ ാൽ ീ

പ നാഭസ ായ വ ിരാജ ിെ ഐശ ര െ കാം ി മാ ം താൻ മി ാ
മി േഭദം ടാെത ഒ രാ ീയത െ വദി താെണ ം ഹരിപ ാനനൻ ഉപന
സി . എവെരാ വനിൽ ധർ സി ാ ം, തീ ി, ിര ത, മരണൈധ
ര ം എ ീ ണഭാവ ൾ അന ാ ശമായി കാണെ േവാ അവൻ രാജ ി ് അവ
ശ ം േവ തായ സ ർഭ േ ാപായ െള അ വർ ി ാെത ധർ വാദിത ം െകാ
് മഹാകാര ൾ ് വിഘാതം വ ിേയ ാെമ ം, ഇ െന വെന രാജ
ദയം ഹി ാൻ അ വദി ് രാജധർ വിേലാപ ിൽ പരിണമിേ ാെമ ം
ആ േയാഗി മാണസഹിതം സംഗി .
വരാജാ ്: “അവി ് ഉ ിരി ിൽ മാർ ാ ി സർ ാധികാര ാർ, ദളവാ
മാരായി ആ ഖംപി , രാമ ൻ, അ ൻ മാർ ാ ി എ ിവ
െട കഥകൾ േക ി ിേ ? ഇേ ാൾ പറ ണ െള ാം അവർ ായി .
അവ ം താണ ിതികളിൽനി ്, അ ാവ ാെര േസവി ്, വലിയ ാന
െള ാപി . അവെരേ ാെല േകശവ ം …”
ഹരിപ ാനനൻ: “വ ! എ േചാദ മാണി ്? നാം ഈ രാജ ിെ ചരി ം
ഹി ി ്. ആ മ ിമാർ ന െട മതാ യായികളായി . േകശവെ ം
ബം, മതം, അ ാന ൾ, എെ ് അവി ് അറി ിരി േ ാ? മഹ
ദിയ േട ം നവയവന ാ േട ം ഇ െ അവൻ സ ാദി ിരി . മി
ഭാവ ിൽ ശ വായി ിരി ് വ ന ട ിയാൽ ഈ രാജ െമവിെട? രാ
ജശ ിെയവിെട? അ ഹ ാനികൾ ർഖ ാരായി . അവ െട ദർശ
നം ഇവിടെ കേള ം മലകേള ം കവി ി ി . അ മായ താ
പെ ഇ ി ി അവർ ് മി െട സ ാധീനതയ ാെത എ ബലം?
എ സ ാഹം ഉ ായി ? അവ െട ആ ധാഭ ാസ ം പരിചയ ം അതി
മായി ിേ ? അവർ രമായ കാര ൾ േകശവ ് ി സാ
ളേ ? ന െട ി ് ശ മായതിെന നാം ഇവിെട ധരി ി . രാപ
കൾ നീ ി എ ് ധീമനായ മഹാരാജാ ം സ ചി നായി വർ ി .
അേഹാ! ക ം! അ േര ാദയം … േഭാ രാജ മാരാ! നെ ധർ
ചാര ിെ കാം യ ാെത മെ ് േ രണംെച ? ആപ ിെ ഉദയം
ഏ ംഅ ിരി . മഹാ ക ം! ീകാശീവിശ നാേഥാ ര !”
രാജ മാരെ ഖ ് അസേ ാഷ ായ സരി ് അവി െ തെ
ദർശി ി ട ി. ഹരിപ ാനനൻ രാജ കാര െള റി ് ഉപേദശി ാൻ ൈധര
െ ് അവിഹിതെമ അവി േ േതാ ി, മ ിൽനി ിറ ി അേ ാ മി
േ ാ ം നട . ആ േയാഗിയാകെ അപമാനിതനായ വിെ ഗൗരവഭാവേ ാ
ടി പീഠ ിേ ൽ ഇ ്ഒ ള ്, മി ംഗൻ, ഷലൻ എ ിത ാദി രാജ
ത ാർ സ സ ാമിനി ഹ ം കിരീടധാരണ ം െച ി കഥകെള ഖ ാപനംെച .
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 41

േകശവപി േപാ സാവർ കെ ആ ിതനാകയാൽ ൈഹദ െട ചാരനാെണ

് അേ ഹം വാദി . ൈഹദർ, ൈമ ർരാജ ംബെ സിംഹാസന മാ ിയ
േപാെല േകശവപി ഒ ക ൈ േനാ ിേയ ാെമ ് ബലമായ ചകെ ഊ ി
ഉറ ി ; ഈ അഭി ായം മഹാരാജാ ം ധരിേ താെണ ് ഉപേദശി . തനി ്
ഗംഗാ ാ ളിൽ നദീജലകണവാഹിയാ വാത ാൽ ശീതളമാ െ ഏകാ
വനതല ൾ ഖവാസേദശ ളായി ഉെ ാവി ് യാ യാരംഭി ംെച
. ബാലനായ രാജ മാരൻ അ േനരേ ഴ ി. ഹരിപ ാനനെ കരെ
ഹി ് തനി ് എേ ാ സംശയ നി ി വരാ െ ം അതിേല ് റ ടി
ടമായ അറി കി ണെമ ം ഉ ഭാവ ിൽ േയാഗീശ രെ മാർ െ നിേരാധി നി
. േയാഗീശ രെ അ തി ഒ വളർ ്, വ രാജ മാരെന സാ ാൽ മഹാവി
എ േപാെല അേ ഹം സ ഹ ാൽ രാജ മാരെന െതാ ഹി തേലാ ക ം
നിസർ മായ വാങ്മാ ര വർഷേ ാെട ഒ രാജതേ ാപേദശം െച ം െച .
ഏക ാധിപനായ സാർ ഭൗമേനാ ് േ ാഹ ി ട വെന കായവധം െച ാ
െത േതേജാവധം െചേ താെണ ്, ഒ നവരാജധർേ ാപനിഷ ്, ആ ിയ െട
അ ാനപ തിസഹിതം അ ളിെ െ േക േ ാൾ രാജ മാരൻ വീ ം മ ാ
സനെ അവലംബി . തെ ഉപേദശാഭിചാരം നി ലമായിെ ് ഹരിപ ാനനൻ
സേ ാഷി . ആ രാജ മാരെ അ ണ ് കർ ിൽ സ കാര മായി, “അ ാ
വ ൻ തി ിവ ിരി ് … അവൻ എറ േപാകെല … ഇ െവടിയിറ രാ ിയിേല
ം അവ ം മാരർ ഭ നായ േകശവ പിൈ മ ം സംഘടി ാർ … ഹേരാ
ഹര! ഹേരാഹര! എ െത ാം തമാശാ കാണേ ാകിറേതാ? അംബിൈക … ഏ ം
ബാ … ര ി ം” എ മ ി െകാ ് േയാഗീശ രൻ തടിത് ഭേപാെല മറ .
വരാജേയാഗീശ ര ാ െട സംവാദ ിനിടയിൽ വലിയ െകാ ാര ിനക ത
െ മെ ാ സംഭാഷണ ം രാജ കാര സംബ മായി നട െകാ ി . ശി
ഷ ാർ ത ി ായ സംഭാഷണ ി ് സാ ി ായി ി . ര ാമെ സം
ഭാഷണെ തി വിതാംേകാ കാ െട ദയസാ ി കാരം കള രാഹിത ംെകാ ്
ഥമഗണനീയനായ കാർ ികതി നാൾ രാമവർ മഹാരാജാ തെ േകൾ
തി ് സംഗതിയായി. ഈ മഹാരാജാവിെന സംബ ി ് ജക െട ം ചരി കാ
ര ാ െട ം േദശസ ാരിക െട ം അഭി ായം ഐകകേ ന േ ാ പരി ർ
മായിരി . മലിനേരഖാസ ലനം ഇ ാ അവി െ യശ തെ അവി െ
അന മയമായ ഭാഗ മഹിമെയ ഖ ാപനംെച . ൗര ം, കാപട ം, വ നം,
ദ ി എ ിത ാദിയായ ിത ികൾ അവി േ ഭരണനയ ിലാകെ
ദിനചര യിലാകെ ലവേലശ ം സംഗി ി ി . സകല ദയ ളാ ം ആർ മാ
ഭ ിേ ഹ െട പരി ർ തേയാ ടി അ ം ഇ ം എ ം ആരാധനീയ
നാവാ ണസ ിെന അവി െ ിരമായ ധർ തൽപരത സ ാദി .
“ധർ രാജാ ് ” എ ശാശ തവിഖ ാതിെയ സ ാദി രാമവർ മഹാരാജാ തെ
42 അ ായം നാ ്

അ െ ജാസഭ ം അ ം ആയി . സ ജക െട സ ാപ േള ം
അഭിലാഷ േള ം ചാര േഖന ഹി ്, അ അ കരണീയ ളായ നി ിക
െള അ ളി, സ രാജ ര ണം ീപ നാഭനിേവദിതമായ ധർ െമ ് സ ി ് നട
ിവ . മഹാവി സാദ ാൽ രാജവീര സഹിതം മാദി ണസ ം, ല ീ
സാദ ാൽ ഐശ ര ം, സാദ ാൽ സൗ ര ദീർഘാ ക ം, സരസ
തീ സാദ ാൽ കവന ൈവദ ം, മേഹശ ര സാദ ാൽ ഖലസംഹാരകത ം,
പാർ തീ സാദ ാൽ കാര നിർവി ത ം, ണ സാദ ാൽ സം ാമവി
ജയിത ം സി ി ി ഈ ണ േ ാകെ നാമേധയെ മഹാജന ൾ ഇ ം
നിർവ ാജഭ ി ർ ം െകാ ാ .
ഈ സംഭവദിവസം ഭാത ിൽ വലിയെകാ ാര ിെല പലഹാര ര ടിവാതൽ
റ നിൽ . അതിനകേ ാ, റ സമീപേ ാ, ആ ശാല െട ഭാഗ വാ ാ
രായ ഭരി കാ െട സാ ി ിെ ല ണ ൾ കാൺമാനി . ൻഭാഗ ടി
െകാ ാര ിെല േജാലി ാർ പല ം അേ ാ ം ഇേ ാ ം ഗതാഗതം െച . അവ
രിൽ അതി ർ ദനാ വ ം അത ാകർഷണശ ളായ പദാർ െട സംഭാര
ലമായ ആ ശാല കേ കട ാൻ, എ േവ , ക ിടാൻേപാ ം ൈധര െ
ി . എ െകാെ ാൽ, അവെര ാവ ം ആ ഹവ ശാലാേഹാ ി െട വ ണീ
ര ിൽ നി ി മാ ജിഹ ാ ംഭകാ ിെ നീള ം ന ർ ം െകാ ാെ ാല
െച ാ ശ ി ം ന തി ം അ ഭവി റി ി ായി . പലഹാര ര െട
ഖ റിയിൽ; ഉയർ ് ‘െമാ ാണം’ ഒ േഹാ ീ േദവ ് അന ശയനം െചയ്വാൻ
ഉ ാ െ ി . മ ഭാഗ ളിൽ നിര ി വ െ പ ായം, ഭരണി മൺകലം ഉ
ളി തലായ സാധന ം കാണാമായി .
ആ ം േവശി ാ തായ ഈ റി ക ് ഭാത ിൽ വ ായാമ ിനായി
സ സ ാരം െച തിനിടയിൽ വിേശഷിെ ാ േ ശ ം ടാെത മഹാരാജാ ്
േവശി . അവി ്എ തിെന അ മി ം നി ക ആ കൾ അത ാ
ദരേ ാ ഖംകാണി ് അവരവ െട പണി ായി ണ ിൽ െപാ ള . മഹാ
രാജാ ് പലഹാര രയിൽ സ രി തിനിടയിൽ “സ ാമി, സ ാമി,” എ വിളി
െകാ ് വാ ൽ ഒരാൾ വരികയാൽ അവി ് ഒ പ ായ ിെ റകിൽ മറ
. ര ാമതായി ആ ലെ ിയ ന െട േകശവപി സ ാമിെയ ാണാ
യാൽ വാതൽ ടിയിൽ കയറി നി ായി. ഹരിപ ാനനെ തേപാവാട ിൽ ഉേദ ാ
ഗ ാഗല്ഭ േ ാ െച ് വിദ വാ ിയായി വാദംെച ് ഉ തൻ, ശാ ം ലളിതശീ
ല മായ ഒ േകാമള വാവായി അേ ാൾ കാണെ . െറ ഴി ് പലഹാര ര
സം ാനാധിപെ ആഗമനമായി. ചാക ാ ാ െട പാ ാലീസ യംബരകഥാ സം
ഗ ളിെല ‘െപാ ാ ണ’ പസ ിെ അസൽ ഈ ാ ണനായി ിരി
ാം. ഈ അഭി ായ ിൽനി ് അയാ െട ആ തി ഹണം ഒ വിധം സാധി ാ
താ ്. എ ാൽ, ിെ ആധിക ം െകാ ് വാ ം ം ക ് തഴ ി ്, കീ
ിെ ഇ ഭാഗ ം അരഅം ലംവീതം നീള ിൽ ദം ാ തിയിൽ ര ് ചാ കൾ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 43

വീണി വ അയാ െട ജീവചരി ിൽ ഒ ധാന ാന ി ് അവകാശ

െ ി സംഗതിെയ ടി ഇവിെട േചർ െകാ . നാമകരണ ർ ംമ മ
മായി െകാ ായിരി ാം, ‘െവ ിേടശ രൻ’ എ ് സം രി െ ബാലൻ
ശ യിൽ ‘മാമാെവ ിടൻ’ ആയി കലാശി . ‘െവ ിടഘനപാഠികൾ’ എ ിത ാദി ബ
മാന ചക ളായ പദ െള േയാഗി ാ ം െവ ിേടശ രന ാവി െചകിടെന നടി
കള ം. സംേബാധനയിൽ ‘െവ ിടമാമ’ എ ം ഥമ ഷപദമായി ‘മാമാെവ ിടൻ’
എ ം അയാ െട ഇ ാ സാരം ശരിയായി അഭിധാനംെച ിെ ിൽ ആ ാ ണ
െ െയ ലഭി ാൻ മഹാരാജാവായി ാ ം വിഷമി മായി . ‘മാമാ’ എ
മാ ം േയാഗി ക ാർ ് പലഹാര രെയ വ ം അയാൾ നീർവാർ ് ദാ
നംെച ക ം െച മായി .
മാമാെവ ിട ് പല നിലേഭദ ്. െക ാെത വിതിർ ി മ, നാഭി താ
െഴവ ് ധരി ് േ ാളംമാ ം എ വാൽ റിേ ാർ ്, സാഹസികത ം,
മാണിത ം, വിളി എ ിവകേളാ ടിയ പലഹാര ര ാവി; തലേയാ
േചർ ് ഇ ിെ ിയ മ, ച നേഗാപി, നില ിഴ ം ടവയ ിൽ വ
മായ േകാ ാറൻ ഇര ാ ാ ്, വലിയ തീയൻക കൾ വ ക ൻ േജാടി,
ഊ ൻ ഉ േമാതിര ം, പാ ക െട മീെത ധരി സർ ര ാണം,
ഗാര ഴ ത ം, കാഹളക ത ം, ഹാരദാ ത ം എ ിവകേളാ ടിയ കഥകളി
ഭാഗവതർ; മ ിൽ െകേ ാ ടിയ മ, രി ാഭ റി, െന ിയിൽ പതി
ച ന ഉ ള, െചവി ിടയിൽ ളസി, ാ ൻ, േവ ിവ ാൽ പണയംവ
തി ് ഒേ ാ രേ ാ േമാതിരം, നാഭി ി ഉ ് ി ് ഒ ചാൺ താെഴ എ
പാ ി ി ്, ക ിൽ മട ടവ, വലിയ ഓല ട, ാൻെപാതി, ചതയൻ
പാ െവ ി, സർ ണേദാഷകഥനം, ‘നാഴികതികെ ാ നാൾ … വാ േവനെ ാേര
ട ം’ എ സ തി ാനിവര െ സ ാരിത ം, എ ിവകേളാ ടിയ
സ ദായാംഗം … ഇത ാദി ഭാവേഭദ ൾ അയാെള അപരിേ യനാ ാെത പരിചി
തേലാക ി ് ‘ ടികസ ാശൻ’ എ ് വിഷമം ടാെത ഹി ി ാൻ ഒ ടീക
യായി ഉപേയാഗെ . മാമാെവ ിട ് അ പതിൽ രം വയ െ ി ം േദഹശ ി,
ഉ ാഹശീലം, സരസവചനത ം, മേനാലാളിത ം എ ിവകേളാർ േ ാൾ, അയാൾ
ബാല ാവ യിൽനി ം യൗവന ടിയിേല ് കയ ി ് അേപ േബാധി ി ്
തീർ െയ തീ ി ് നിൽ േത എ േതാ ിേ ാ ം.
നീെ േകശവ പി ഈ ാ ണെ നിത ജാ ർ ികളിൽ ഒ ായി
. ആ വാവിെ ആ തി ണ േള ം ിവിേശഷ േള ം തി ് സർ
േലാകബ വായ ആ ാ ണെ മാ ാ ികാ ാനമായി . തെ ഉേദ ാ
ഗശാല െട േഗാ രപാലകനായി നി േകശവപി െയ മാമൻ ക ടെന ‘ലീല
േഗാപ മാരഹേര’ എ ം, പി ീ ് അ െച ് ആ വാവിെ തലയി ം േതാളി ം
തേലാടിെ ാ ്, ‘വദന ധാകരകലിതാ തരസ’ എ ം ഗാനംെച .
44 അ ായം നാ ്

േകശവ പി : “ഇ ് അക േകറണം. പാേട കാലമ ി ്. അടിയ ിൽ ഒ

സ കാര ം പറവാ ്. ഈ വാതിലി െന റ ി ി ാൽ ക വർ േകറി,
െപാ ത രാെ തലിെന െകാ േപാ േയാ? അ െകാ ് മാമ ് േചത
മിെ ായിരി ാം?”
മാമാെവ ിടൻ: (വല കര ിെല വിരൽ നീ ി. അ െന ഒ ിയ നട ക
അസാ െമ ് കാണി ് ) “ഏറിനാ ാൽ ‘ ാസനെ ധിരം’ താനിൈ ”
(ദാനശീലെ അഭിനയി ് ര ൈകക ം മലർ ിനീ ി) “െകാ േപാ മ
േ ൻ … രാശാ തൽ താേന … എേ ാ ം ശാ ട ം. നിറെയ ശാ ട ം. എ
ൻ വീ തലാ? രാശാ, രാജ േ േതാ നാരാേ … െകാഴ കൾ െകാ
േപാക ം … കളവാ ഇെ ഏ താ? അ നടവാത് … അ യവൻ …
പിഴ ി ്! അെട! രാശാ താനിൈ ഏ വാനാ?” (വാ റ ് കബ നാട
േ ാ ടി “വി ങ്ഗി വൻ … ഒേര വി ങ്ഗ്! രാശാ, കീശാ, എ ാം മാമൻകിെ ,
‘േഗാ നാഥ ാെര ാ ം, അ വ വണ ’ … അ ടിയാ ം. െപരിയ
രാശാ, ഇൈ ളിയിെല വള വർതാേന? വിേല, ഒനെ ാ മ ം പഴ ൈഥ
െതരിയാത് … േകാപെ ടാ ം, ഉ ീ! ഒ െട കാര െ െശാ ിമാ ് … െവടി
ം േ െശാ ് … എ ഉർ ശി? എ േമനൈക, രംൈഭ, തിേലാ ൈമ?
എൻ ഴ ് നാ മി ം പി ായ് … എവളവാനാ ം ന ാൾ ് ധർ ദാ
രംഗ ൾതാേന?”
േകശവ പി : “ആ ാ ് വിളി ംേപാെല ാ ടാെത വർ മാനം പറയണം, മാ
മാ. അതിസ കാര മായി ഒ കാര ം പറവാ ്. മ ാെര ം വിശ ാസമി ാ
ി ാ ് മാമെ അ ് വ ത് … കിട വിളി ാൽ എ ിയിരി ി
ട ം േകൾ ം.”
മാമാെവ ിടൻ: (ഗായകനായ തെ ശ ം ധി രി െ തിനാ ായ നീരസ ാൽ,
അത ിൽ) “േഭാഗീ േഭാഗശയനം വൈനകനാഥം’ േകൾ േമൻ … അേ
… െപരിയരാശാതാൻ േകൾ ം. അവ െട തിതാേന മാമൻ പാടറെത ാം.”
േകശവ പി : “ഇെത നാശം! െചവിതരാ ാൽ കാര ം എ െന പറ ം? വാേയ
ഉ . അ െകാ ് ിടാെന േകാ .”
മാമാെവ ിടൻ: (േകൾ ാ ഭാവ ിൽ സ കാര മ മായി) “െകാ ം മലർെ ാടി
സാ ട് …”
േകശവ പി : (അ മനായി) “അത ാ ഇേ ാഴെ ആവശ ം.”
മാമാെവ ിടൻ: (വാ മാ േമ എ ് ായ ആേ പ ി ് ത ാേ പമാ
യി) “ഒന ് വായ്, കീയ്, വയർ, കിയർ ഒെരള മിൈ . ഇേതാ, ഇ ഡാെ
േ ൾ അ ൈവദ ർ ം െതരിയാ േയാഗം. പ സാരെ ാടി ഇെതാ ഇവള
്, ശീന ൽ ് ൈകെ ാ ്, നാ മ ് െര ്, അറബി നിനീർ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 45

ടം ാൽ, ന നാേ ല രി പനിെര ്, േതാവാഴ ഇലമി ം പഴ ാറിേല,

… േവണെമ ാൽ െകാ ം കരമനയാ ് ജല ം … േശർ ്; കല , ടി
ാ ാൽ, ‘ രഭില ൈമർ വിരാജമാനം’ … അ ടി, നവരസം വഴി േ
ഇരി ാൻ!”
േകശവ പി : “തി ാ ം ടി ാ മ ാ ഞാനിേ ാൾ വ ്. തി മന ിെല ഒ
കാര ിനാ ്.”
മാമാെവ ിടൻ: “ആമാമാ? രാശാ ാര മാ? േപാെ ാ ്! അ വർഷമാ ് േസവി ി
േറൻ. പ പറ െന ടൈമ … വീരശ ിലി ത ിതാ?”
േകശവ പി : “മാമെ തല തൽ ഉ ാ വെര പ ി േ ാൽ ിൽ ം, ഇട
ം, െകാ മഠ ി, േതവാര ര, േഹാമ ര കളരി, മാർ ാ മഠം, സാ ി,
ാ ം, ഗണപതി േഹാമ ര ഈ ല ളിെല േചാ ം എവിെടവിെട എ
ഞാൻ യമപടംേപാെല കാണി ാം.”
മാമാെവ ിടൻ: “‘േകശവ വദ തവ വചസാ മാമക േചതസി േമാദം വള ധികം’ അെട!
വിളയാ ് െശാ െത ാം കാര മാെയടാെത. രാശാവിട ിൽ െചാ ടാെത …
െക ടാ ം പി ായ്! എ ൻ സർവാധിയാനാൽ എൻപിൈ കാര െ
ം വിശാരി െ ാ … െവ ിടൻ മ ടിയിെല േപായ്വി വാൻ അവെന പാ
ം ാ ം പലഹാര ം വിടാെത. ഒം ടി എ റാെന? എെ യാവ ്
ൈകതാ ി ശാ ാ ് വഴി െകാ വി ്. ഹരി! ഹരി! േകശവ പി ് മാമ
െ സമറാഴ മ ിേയാ കാണണം? പരീ ി െകാ . രാജാ, അ ദാന കാ
ര ം … േകശവ പി െട നിർേദശം … മാമാെവ ിടൻ ിേലാകസ ർ െള
െപാടിെപ ിേയാ? െശാ … കാര െ അ ാം െശാ ് … െശവിയാ
െല േകൾ ിേറൻ.”
േകശവ പി : “മാമൻ ചില ിേന ്ച ാറൻ എെ ാരാെള േക ി േ ാ?”
മാമാെവ ിടൻ: “േക ി േ ാെ ാ? ആ അ െക ിടാ ണ വാളെന അറി െമ
േ ാ? ഓേഹാ! ‘ഞാനറി െമ വൻ നെമെ മറി ം’”
േകശവ പി : “അവിെട നാെള കാല ് ഹരിപ ാനനസ ാമി േപാ ്.”
മാമാെവ ിടൻ: “അ മേക വാ? ആനാൽ കലി രരാ ്! ഉ ാഹിനാഥകലി
നാ”
േകശവ പി : “ഉറ കിട ് വിളി െതെ മാമാ …”
മാമാെവ ിടൻ: (അ ഹാസം െച ം വ ം … േയാഗീശ രെന ഭ ി ം) “ജാതിയി
െത ിവനറി ി േ ാ” (േകശവ പി വാ പിടി മർ ി വി ഉടെന) “ജാ
തിധർ മിവനി െത േ ാ” (േകശവ പി േദഷ േ ാ ടി മാമാെവ ിട
46 അ ായം നാ ്

െന പിടി ി) “ഇ ് പാതക ണ െള തിവ െ ാ” … (േകശവ പി

കയർ ് അവിെടനി േപാകാൻ ഭാവി .)
മാമാെവ ിടൻ: “നി ാ, െശാ ാ!” എ പറ െകാ ് മൗനെ അവലംബി ്,
കഥകളിയിൽ മഹർഷിേവഷ ാെരേ ാെല കാലിേ ൽ കാ മി ് ജപേ ാ
ടി ഇരി ായി.
േകശവ പി : “നാെള ാല ചില ിേന ് എ ാൻ ത ാ േ ാ?” (മാമൻ കഥ
കളി ാ െട രീതിയിൽ സ തെ അഭിനയി ് ) … “അവിെടെ േമള െള
ാം ി റി വരണം.” (അേ േവ േവാ എ ് ശിര ം കര ംെകാ
് േചാദ ംെച .) “നി ാരമായ സംഗതിേപാ ം, ഒ ം വി േപാക ് ” (േഛ!
േഛ! ഒ ം വി കയിെ ് അഭിനയി ് ) “തി മന ിെല േ മെ സംബ ി
ഒ കാര മാ ്. തി മന ിേല േവ ി അ ് ജീവൻ കളേയ ആളാ
്.” (തെ ഭ ിേയാ ടിയ ഷ ് പാ മായ ഉ ിയാ ് മഹാരാജാ ്
എ ് അഭിനയി .) േകശവ പി തെ സ രെ വളെര താ ി. “ഇേ ാഴെ
ആ േമാതിരസംഗതി െ ാ …” (മാമാെവ ിടൻ ചാടി എ േ . താൻതെ
ശ സംഹാരം െച െ ് അതിരൗ േ ാ ടി അഭിനയി . മെയ
ിെ ി ‘ മദാവനമി ് ഭ ി േ ൻ’ എ പാടി, ഏകേദശം ആ ം ട
ി. പി ീ തിരി നി ് േകശവ പി േയാ ് ഇ െന പറ .) “െപാ
േ ാ അ ൻ! ഇെത ാം േകശവൻ െട വിേനാദ ്. അെ േപാനാൽ
മാമാെവ ിടൻ ‘രാജമ ി സേമാ ഭവ’ ഇെ അ വ ാർ? േചാദ ം വ ാൽ
…”
േകശവ പി : “അതിെന ാം സമാധാന ാ ിെ ാ ാം. കിവരികയാെണ
ിൽ കാര െ െ തി മന റിയിേ ാം. അടി ടി തി ിൽ െച
പ വി ാെത, ഇ െന ചി റ കാര ൾ ഉ ം േചാ ം തി നാം
തെ സാധി ണം. ഞാനിനി പകടശാലയിൽ േപാെ . അപകടെമാ ാ
്. ലം വീ ്, ആ കൾ … ആ ം െപ ം … കാര ിട ്, നടപടി
എ ാം ഒ ം വിടാെത ി റി േപാരണം. മി െ ിൽ എ ് കൗശ
ലംെകാെ ി ം സ ാമിയാേര ം സൽ ാരിേയ ം …” (നഖം ര ി േന
വിേ പംെകാ ് ) ‘പിണ ാേമാ’ എ ് േചാദ ം െച .
മാമാെവ ിടൻ: (കാര നായി) “അ ര സാ ളിടയിെല േപാറാേത തി
കകഷായമാ മി ്. ആനാ ം അ ദാന സ ാമികാര ിെല മാമാെവ
പ ജാ പാഹി ശൗെര!” ( ാർ നെകാ ് വി മനായി ് ) “ശ ാള യക
െള! രാമരാവണരാ മാ നാ? … എൻ ഴ യാനാൽ ഒ വായ് മലർെ ാടി
ശാ െകാ േപാ.”
േകശവ പി : “േവ മാമാ, വയർ പ ായം േപാെല വീർ ിരി .”
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 47

മാമാെവ ിടൻ: “ക യൽ! കാല ാെല പഴ ി ല ിെല ംഗി ാനാ ം.”

(േകശവ പി തല ി.) “ആമാ … തല ്. ഒൻ ക വടെമ ാം ന ്
െതരി ാ ്! അ അ ാ ിക വാവാ ം തി ിവ ി ിറാേന അവ
െനേ േപായി ാൻ? ഏൻ തി ിവ ാൻ? അവനിട ിൽ ഉനെ
ഇടപാ ്?”
േകശവ പി : “ഉറ ിെല കിനാവിെന പകൽ ല ിെ ാ ് നട ാൽ വ വ ം
ാ െന ് പറ ം.”
മാമാെവ ിടൻ: “ക ് ക െ െ ാടാ ം പി ായ്, റ ക ാെല ക ്
കിനാവാ?” (വിേനാദവാർ എ ഭാവ ിൽ) “ചി യൽ! രാ ിയിെല
‘അേ ാടടൻ നരിേ ാടടൻ’ അ ടി േപാറേപാ ് ആരാവ ് ര േപാ ടാവ
ടി ് മാമ ം ടർേ ൻ.” (ഗൗരവ ിൽ അഭിന നമായി) “അ അ ാ ി
െല ചരെ െ ? … ക ി ാറ യൽ! നീ ് വ വാൻ െത ിവി ്!
അ േമാതിരം ഴ കെള ം വിടറതിെ …” മാമെ അഭി ായ
െള ർ ിയാവാൻ സ തി ാെത അയാെള ഊേ ാ പിടി ത ീ ് േകശവ
പി പകടശാലയിേല ം വാതലിെന വലി ചാരിെ ാ ് മാമാെവ ിടൻ
തെ യാ ് സ ം ചില ഏർ ാ കൾ െചയ്വാ ം തിരി . പ ായ ിനടി
യിൽ ടി മാമാെവ ിടെ അഭിനയ െള ക േ ാ ായ ചിരിെയ അമർ
തി ് ടി വിെ ആ മണെ തട വാ ായതി ം അധികം ൈവഷമ ം
മഹാരാജാവി ് േനരി . അ തെ മാമാെവ ിടെ മക ് പകട ാലയിൽ
ഏ ് പണ ം മാമ ് അ പറ െന ് ഉടമയിൽ ത ം പതി . ഈ ഭാഗ
െ റി ് ആ ാ ണൻ േക േ ാൾ േകശവ പി േയാട ായ ടി ാ
െട ഫലെമ ് അയാൾ വ ാഖ ാനി . അ ാവ െന റി ് മാമൻ െച ്
ാവനകൾ േക േ ാൾ സ വി മേമാ എ മഹാരാജാ ് അത ാ ര െ
എ ി ം, തെ ചാര ാ ം േതാ സംഗതിയിൽ േകശവ പി െട ി
എ തിെന റി ് സേ ാഷി . യാ ികമായി കി ിയ ആ അറിവിേ ൽ
യാെതാ ിയ ം റെ ടാെത, തെ ിമാനായ േസവകൻ ൈകേയ ്
നിർവഹി അേന ഷണെ പര വസാനം വെര അയാൾ ടരെ എ
നി യെ െ ാ ് അവിടെ തൽ ാലചി കെള സമാപി ി . മാമെന
ഭരേമ ി ദൗത ം ഫല ാ മായിെ ി ം അപകട ിൽ പര വസാനി ാെത
കഴിയേണ എ ് ഒ ാർ ന ം അവിടെ അക ാ ിൽനി ് വാർ .
 5

“സാദരം നീ െചാെ ാ െമാഴിയി , സാ വ മേത!

േഖദമിതി ടയ വിവരമിതറിക നീ, േകവലംപരനാരിയിൽ േമാഹം.”

ിൽ പിടികി ാ അ ാവ ൻ ര ാമ ം ിമരംഗ േവശം െച ിരി

വാർ െയ ഉടൻതെ വരാജാ ് മഹാരാജാവിെന അറിയി . ആ ാ
ം അറി ി മഹാരാജാ ് ഖ ിൽ വിേശഷേ ാഭെമാ ം ടാെത അതിെന
വി തിെ േശഷം, വരാജാവിെ ശല െള ി െപാ വാ ം, സം തപാഠ
െള റി ് േത കമാ ം ചിലെത ാം േചാദി ് ചില സ ാന ം അ ാവ െ
സംഗതി മ ാ ം അറിയ െത ് ക ന ം ന ി രാജ മാരെന അയ . ഈ സമയ ്
ചില ിേന ഭവന ിെ അ ് െത വശ ഒ നാ െക ിൽ ഹ ജീവി
തെ പരമാന പരി ർ മാ ി ീർ വിവാഹ ിയ ് അവശ ം േവ തായ
ഒ മനെ ാ പരീ നട െകാ ി . ഇവിെട ീപ നാഭേസവിനി (ഈ
ാനം അ ് സ ീകരി െ ി ി ) വ ിധർ സംവർ ിനി രാജരാേജശ രി ഉമ
യ മഹാരാ ിയാൽ സൽ ത ം വി തധീര ം ശ ാ വിദ ം ആയി
േകാ യ ് േകരളവർ ത രാെ അ ചരനായി വ ി ഒ വി ാ േയാ ാവി
െ ഭാഗിേനയൻ ിേ ാ ിഅ ൻ എെ ാ ഉ ഷൻ ് താമസി ി .
ഇേ ഹം ആ വാേ രി കാ മാട ്, പാ േമ ാ ്, േച (മംഗലം) ്, മ ി ത
ലായ വി ത മലയാള ാ ണ െട ഇ േ കളിൽ അ ർഭവി മ ത ാദിശ
ിക െട ഒ സം ഹ ം; നരസിംേഹാപാസനം, ഹ മൽേസവനം, രാജരാേജശ രിഭ
ജനം എ ീ അ ാന ളാൽ സി ിെയ ാപി വ ം, വിശിഷ േവ െ ാ മകൻ
എ കിരാതാംശക ർ ി െട േത േകാപാസക ം കലി ഗസി മ ാ ധ ർ
േവദ ിെ ാ ദർശനം എ നേയാ സി ി ശ േജതാ ം ആയി െവ ്

48
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 49

േകൾവി ്. ഒ വിൽ ക േ ദം െച െ കഴ പി െട േജ സേഹാദ

രിെയ ിേ ാ ി ൻ പരിണയി ്, തെ മായ ഏകാ വാസ ാല ് മ
ട ് എ അേ ഹം േപരി നാ െക ിൽ കഴി ്, ാ ണപരിചര േയാ ടി തെ
േതവാരാദികൾ നട ിവ ി . ഈ മഹാമാ ികൻ ഗാ ലാവണ ഭാവ ൾ
െകാ ് േദവരാജ ല നായി െ ി ം, അേ ഹ ിെ കായൈദർഘ ം ഖ
സർവദാ വ ാപി ി നരസിംഹ ൗര ം അേ ഹ ിെ ഏകാ വാേസ െയ
അ ലി . മ േലാകെര ാം നി ാര ാെര ഗണി വ ി ഇേ ഹെ െകാ
് ഒ സംസാരി ി കെയ ് ്റസാ മായി . എ വീ ിൽപി മാർ ്
ആപൽ ാല ിെ ശ ന ൾ ക ട ിയേ ാൾ അേ ഹം ഭാര ാ തസ
േമതം തി വിതാം റിൽനി മറ . അ തൽ ആൾപാർ ി ാെത നാശം ാ
പി ട ിയ ആ ഭവന ം ച ാറെ പാദാരവി െള ശരണം ാപി . ഈ
ഭവന ിെല പടി ാേറെ ് ിേ ാ ി െ ജാ ലമായ റ ാ റിക
ം ആൾ കയറാ മ ം ആൾ ഇറ ാ ക റക ം േചർ തായ താ രയായി
. പടി ാേറ െക ിേന ം അതിെല നിലവറേയ ം റ തിേനാ പരിേശാ
ധി തിേനാ, ിേ ാ ി െന തെ വൻക കൾതെ ക ി െകാ ്
അ ത ചാ ിെയ സാെത ടിയിള ിയ ച ാറ ം ൈധര െ ി .
ചാ ി ാവിൽവ ് ച ാറ ് ഉ ാദം ജനി ി തായ ബാലികാര ം േചർ
ി സംഘ ാർ ിേ ാ ി േനാ ടി റെ സംഘം വർ ി തിൽ േശഷി
അേ ഹ ിെ ഭാര ി ര രി എ കഴ ംഭവന ിെല യായ സ ാ
നവ ി ം, അവ െട ദൗഹി ി ം, ബാല ം തൽ ി ര രിഅ െയ േസവി നട
ി ത ം ആയി . അവ െട ഹം പ ാരവകയായിേ ർ തിനാ ം േ
ം ഉേപ യാ ം നശി േപായതായി ക ് േക ട ിയ െയ ച ാറൻ
തെ േമാഹേക മായ നിധിെയ ാപി ാ േസാപാനെമ ് ക തി, സാഹസി
കനായ ാരിൽനി ായ അവമതിെയ മറ ് മ ട ഭവന ിൽ പാർ ി
. ഉ േദവതാസാ ി േ ളിെല േപാെല, ഐഹികമാ േഭാഗകാം
കെള വർ ി ്, പരി ചി കേളാ ടി മാ ം ചരിേ തായ മ ട ഭ
വനം, ച ാറെ മന ിൽ അംബികാ മെ അ രി ി ആ ബാലിക െട
േവശനേ ാ ടി അനംഗചാപല ൾ ് ഒ രംഗമായി ീർ . സമീപവാസിക
ളിൽ െട സമകാലീനരാ വർ ആ ീ െട തത െ അറി ി െവ ി ം
അ ക േയാ ം വിധിച ിെ ഗതിവിഗതികെള ഓർ ് സഹതപി ം, അവ െട
അ ാതവാസെ ലംഘി ാൻ തിർ ി . മ ജന ൾ ‘ഇെ ൻ ത ജന ില
ി േമാ ര ൻ തപി ി േമാ’ എേ ാണം താപവാനായ ച ാറെന ഭയ ്
ആ സംഘ ിെ ചരി െ അേന ഷി ാൻ തല ഇ ി . ത ാ ീജിതനെ
ി ം ‘അ ാ ’ എ ് വിളി െ ി മീനാ ി ിഅ േയാ ് സംഘടി ദിവസം
തൽ ച ാറ നിൽ കാമബാണ ൾ വി വിൽ പാർ ാ ംേപാെല
50 അ ായം അ ്

റിേവൽ ി ാെത ഏ ട ി. അയാൾ അധികമായ ളി ം റിെതാട ം വ

ധാരണ ം ആരംഭി ; ഗർ ന െള അൽപം ല ളാ ി; മ കയാനെ ഉേപ
ി ് ഗജഗമനെ അ വർ ി ; േന റി കെള ശാ മാ ാൻേവ ി വിേശ
ഷരസ ർ മായ ഒ ഇമയാ ം അഭ സി . അർ ൻ ഒ ദി ് അ മി തിനിട
യി നാഴിക ഓേരാ ം ച ാറെ മ ടേ ഓേരാ യാ െയ ദർശനം
െച . സാപ രിതം അ ഭവിേ ിവ ാ ം ഈ ഓേരാ യാ ം ആ വിജയമാ
യി പരിണമി ്, ഭർ ാവിെ ദയം മ ഷ ാർ മാകെ എ ് പാചകശാലാപരൈദ
വമായ ച ാരി, ആ ലീന െട ഓജ ന മാ െ ആ ാ െകാ ് ാർ ി .
ഹരിപ ാനനേയാഗീശ രെ അ ദിവസ എ ി ് േവ ഒ ൾ
െച ത തികൾ ിടയി ം, ച ാറൻ മ ട ് നാ െക ിനക ്, ്
കണിയായിെ േപാെല അതി രാവിെല ർ ചേ ാദയം െച . മാതാമഹി െട ശ
യിൽ ഇ ി ബാലിക എ േ ് മാറിനി . സ ാ ിതേലാക ിെ ഹിതനി
യ ാവായ ച ാറൻ താൻ അ ദിവസം നട ാൻേപാ മേഹാ വ ിൽ
സ ാതിഥികൾ ഭാഗഭാ കളാേക തിേല ് താൻ ത ാറാ ീ ഒ കാര പരിപാ
ടി അവെര േകൾ ി . “ഒദയ ി ്, ളിെ ാ ി അെ ണം. നടയിൽനി
് സാമീെട എ േര ് കാണാം. ധീവാരാണ നി െതാഴാൻ േത നം െപ
രെയാ ്. അ ാ ി േവണം, വീ കാറിയായി മി ിനി ാൻ. എ ാം ന െട മ ി ്
ഉ െ ാ ി … റ ണെത ി ്? േവ െപാ ം െപാടി െമാെ അണി ്,
ധ ജം ഭ (സ യം ഭ) മാരായി വ ്, അവിടെമാെ ഔലസ (ഉ ാസ) മാ ടണം …
എ ് േ ? ചിരിെകാ െവ ി ണെത ാം നാെള, ചില ിേന വീ ി ്, െവ
വാ െപാെല അ െന െതാള ിെ ാ ് നി ാൻ ന െട വീ ി ം ഒ ത ലാൾ
േവ േയാ? എ ാ ി ം സാരധി (സാരഥി) യായി ഉ ിണിെയ വിേ ാം … ന െട
മ ിേയ …”
: “ഞ െള ഉപ വിേ . എനി ് നട ാ ം ിൽ ടാ ം ശ ിയി .
ഗതിെക ിെന ് സം ാ ി ം തി േവാണ ം?”
ച ാറൻ: “െഗതി ം െഘതിേക ം ച ാറെ എമയട െതാറ ിലേ ാ?
അ വധി ാൽ, അ ാ ി ഈ ിൽ ചില ിേന ് അക
െ െ ില … പിെ , പ ാരവക െവല ം െവളംബര ം, ചാ ടി ം
േപാ ടി ം െകാ വരാൻ ഉയിരാർ ്?”
ഈ േ മവാദം അതിശയമാ ം തെ നില ് േച ംവ ം അ ാ ം സാധി
എ ്സ നായി, ച ാറൻ ആകർ ഗതമായ ദ വടിേമഖലെയ െത െത
െള വിള മാ ് കാ ിെ ാ ്, ന ണി മീ സ ര ിൽ ഒ ചിരി . െട മന
്, ‘ഇതി ം കാലം വ െ ാ ഭഗവാേന’ എ വ സനെ സർ േലാകവ ാ മാ
പാദ ളിൽ സമർ ണംെച െകാ ം സ ംബേ ം ഭർ ാവിേന ം ധ ാനി
ം, നിേ മായി . ച ാറ ് െട അ ർ തം മന ിലായി, അവ െട
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 51

തൽ ാലമേനാഗത ി ് അ ലമായി ഇ െന പറ : “െപെ ്! െപാ തി

എ ്? മ ജ െമ ാൽ നിർ ാണപദം േതടണം, അ തരാൻ സാമിെയേ ാെല
െ ാ േവദാ ികള താെരാ ്! അവെര ാലിൽ ഒെരാ ി ാ ്, ഒരായിരം
ൈകലാഷം!” ംഗാരരസ ിെ തി ൽ െകാ ് ഭാഷാപരി തിേയാ ടി അ ള
െ ഈ നേവാേമാ സംഹിത അ ാ എ ബാലിക െട ഖഗൗരവെ ഭ ി ്
ചില മ ിത െള റെ വി . ച ാറൻ അ ക ് സം ീതനായി, തെ വാമ
കര ിെല ഊർ ഭാഗേഗാള ിേ ൽ ദ ിണഹ ാ ം േചർ ് വിജയ ചകമായ
താളം ട ി. “അ ാ ി ്… ച റ ാവൻ കാല ് അ ാവൻ, ൈവ ം
േവേറ മാേമ … പറ െതാെ ം സ ധി . അ െന ഇരി … െന
പറ ?”
ഈ സംഭാഷണെ േകൾ ാൻ റ വാതൽ ടി ് ഹാജരായി നി ി
ാർ എ പരിചാരകേനാടായി ഒ വിലെ േചാദ ം. േചാദ േ ാ ടി
െ മ പറ ാൽ ആ ണ ിൽ കഥകഴി കള ം എെ ാ േനാ ം റ
െ . ാർ മി ാെത നി .
ച ാറൻ: “മൗനം അ വാസം. എ ാം ഞാൻ പറ േപാെലതെ . ഉ ിണി
വ ി ്. േച ി ശമയി ാ ം മ ം വല ശ ിയാണവൻ. എ ാം ഒ
ിഅ ാ ിെയ അവൻ ലംഭയാ ി േമാടിപിടി ി ം.” എ പറ െകാ
് വിപരീതവാ കൾ ിടെകാ ാെത യാ യായി. അവിെട േശഷി സം
ഘ ാർ ഫണ തേമ സർ ാ ാെരേ ാെല ീണവീർേ ാ ടി ള .
ഉ ിണി ി െട ആഗമനം ഉ ാ െമ േബാധം ം പൗ ി ം ഒ
ംഗമഹാഭയെ ജനി ി .
ഏകേദശം ഒ നാഴിക ലർ യായേ ാൾ ളികഴി ് പടി ാ വശ
തി യിലി ് ജപം ട ി; മീനാ ിഅ ം ളികഴി ് രാവിലെ
ഭ ണ ി ് മാതാമഹി ടി വ േച തിനായി, നന ി തല ടിെയ മാ
ടിഉണ മേ ാ ടി നാ െക ിനക ് നട െകാ ി . ബാലിക െട
സാ ി ാൽ ആ ഭവന ിെല ആഭിചാര ർ ികൾ ീണി ി െ േപാെല
അവിടം േശാഭി ി . പരേലാകവാസിയായ ിേ ാ ി െ ആ ാ ം സ ദൗ
ഹി ി െട നവ ണ ൾ ക ് സ ീതമായി സാദവർഷെ ആ ഭവന ിേ ൽ
െചാരി േപാെല കാണെ . സ േകശാ ം ർശം െച ാെത ി ് വിര
കൾ ിടയിലാ ി ഉയർ ി ീ ബാലിക, തെ അഭിന ി മാതാമഹെ
ീതി ാെയ േപാെല ഒ ാർ നാഗാനം ട ി: “സബി സി ല രം
ഗഭംഗര ിതം, ദ ിഷദ ിപാപജതകാരിവാരിസം തം,” എ ട ിയ നർ ദാ ക
പാരായണ ിെ ആേരാഹാരവചാ രിേയാ ടിയ മ രസ രതരംഗ ൾ അവിെട
വഹി േ ാൾ, ആ ഭവന ി ് ആ ബാലികതെ ശർ ദയായി ഭവി . േശാഭാ
വാഹികളായ ആഭരണ രംെകാ ് അല രി െ ടാെത ശ മാ ആ പം കാ
52 അ ായം അ ്

കേലാക ി ് വി മേ ം സത ചി ാർ ് അലഭ ദർശനലാഭാന േ ം

ന െമ തി ് സംശയമി . േബര ല നായ ഒ പിതാവിനാൽ ലാളി ് വളർ
െ തിെ ചി ൾ ഒ ംതെ കാ ി എ ി ം, മീനാ ി ി െട േനാ
ി ം വാ ി ം നടയി ം സകല േച കളി ം ആ കന ക െട ആഭിജാത ം ലളിത
മായ ഒ പൗ ഷ ം ശാ മായ ഊർ സ ലത ം മായി അ ര ി ി .
ീളാനി തമാ സൗ ര ം വി കന ാത ിെ പവി തെകാ ് ഷിതമാ
േ ാളെ ിവിദ അതിെ പരമമായ പരി തിഫലേ ം അതിശയി ്.
ഇ കാര സൗ ര പരമകാ െയ ാപി ി മീനാ ി ഉ വസ ർ െട
മഹനീയതയാൽ സ ർ ംഗാ ല യായി ൈനർ ല വി ികൾെകാ ് സർവ സം
ിേയ ം സേ ാഹനേ ം വിതരണംെച വാൻ അ ഹശ ി ഒ പാവ
നശീലവതിയായി . ആ നാ െക ിെല ത ലാം കളി ം േച പടികളി ം ം
ഭനി ംഭമഹിഷാ രാദിമർ നരംഗ ം അന നരസിംഹവാ കിവ ാളിേവതാളാദി
വി ഹ ം ഭീഷണ പ ളായി െകാ െ ി കൾ മീനാ ി ി െട േകാമ
ളിമാവിപര യംെകാ ് ഷണ ളായി ീർ ിരി . ാർ നാഗാനം അവസാ
നി ാറായേ ാൾ ച ാറെ സംബ ിയായ ഉ ിണി ി നാ െക ിനക ്
സർവ രീകാ കെന വിലാസ േളാ ടി േവശി . നർ ദാ ക ി
െല അവസാനേ ാകഗാന ിെ മാ ര െ അയാ െട കർ ൾ അ തംേപാെല
പാനം െച . മീനാ ി െട േകശനിബിഡതാൈദർഘ േള ം, വിേലാചനാേസ
ചനകമായ അവ െട അംഗ ഭാസൗ വ േള ം, ആദ മായി കാ േപാ
കൗ കേ ാ ് ടി അയാൾ മിഴി േനാ ി ട ി. ാർ നാവസാനംവെര, തെ
ഹരിപ ാനനസ ിധിയിെല അഭ ാസശ ിെകാ ് ികെള ദമനംെച നി .
അന രം “ത ണീ നി ടയ സ ാര നതര, ചരണനളിനപരിചരണപരൻ ഞാൻ”
എ ഗാന ിെ സഹായം ടാെത, അതില ർഭവി അ രാഗെ തെ
കരസ ിയിെല െചാറിയിേ ൽ െച ് വീണാം ലീ േയാഗ ൾെകാ ് ധ നി ി .
ഉ ിണി ി െട േ മവാ വെ ധരി ്, ത രാഗ ി പകരം ഭാഗിേനയത
െ പരേമാ ാഹമായി അ വർ ി വ ി മീനാ ി, അയാെള ക േ ാൾ
മാതാമഹിേയാ ടി ഭ ണം കഴി ാൻ ണി .
ഉ ിണി ി : “അ ാ ി വിള ി രാൻ കാലം വ േ ാൾ മെ ാെരട ് ഞാൻ
േപായി ഉ േമാ? പഴം നീ ീ ് െതാലി ത േ ാെല എെ കബളി ി ്.
േതേനാ ആ ൈകകൾ എനിെ ം വിള ി രാൻ സംഗതി വരെ . എെ
നിത ാേ ശ രി ആ ാന േയാ ഞാൻ േനാ ്?”
ഇ െന വിടസംഭാഷണ ിൽ പ വാ ഉ ിണി ി ൗഢവയ യായ
െകാ ിണി എ ീേയാ േതാ എ ി ം, സ ിയാവാൻ മാ ം ായ ഈ
ബാലിക െട സംഗതിയിൽ അയാ െട വാ ിത ംെകാ ് വിജയം േനടാെമ ് അയാൾ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 53

വിശ സി ി . ഉ ിണി ി െട ംഗാരേഗാ ിമയമായ അഭി ായ ി ് മീനാ

ി ഇ െന മ പടി പറ : “വിള കാര െ റിെ ാ ം വിചാരിേ .
ഇ തെ അ ാവ ് ഞാൻ വിള ി രാം. പേ , േതൻ െട ് വിചാരി ്
കട ൽ മാേയ ാം.” ഈ ഉ രേ ാ ടി ഒ െച ചിരി ം റെ വി .
ഉ ിണി ി : “മന ിണ ി വിള ിയാേല സ ാ ാ . ഈ ാമ ർ ിേവഷ ം
കളയണം. എ ാൽ ന ഖമായി കഴിയാം. അ ാ ി അ െന ചിരി
തിെന ാൾ േനെര എെ ക ിെലാ കയേ േഭദം?”
മീനാ ിി: “ഇതിലധികം എ െനയാ മന ിണ ാ ? അ ാവെന ാ
േ ാൾ എനിെ ് ഉ ാഹം? എ സേ ാഷം? ക ിൽ ്
അ ാവൻ ത ാൻ െച െ ാ.”
ഉ ിണി ി : (െചവി െപാ ിെ ാ ് ) “ഈ അ ാവൻ വിളി എെ െകാ .
തൽ ാലേ ് േച ാ എെ ാ മെ ാ വിളി േതാ?”
മീനാ ി ി: “നാ മറ ാ ം മറ ാേമാ? അ ാവൻ ഈ ജ േ ് എനി ി
നി അ ാവൻതെ . േച ാ എ വിളി ാൽ അ ാവ ് അവ റവാ ്.”
മീനാ ി െട മ പടിയിൽ ആദ ഭാഗം മീനാ ി െട ം ഉ ിണി ി െട ം
ംബവ ത ാസെ ചി ി എ ് ഉ ിണി ി േതാ ി. അ വ
ചിേപാെല ഉ ിണി ി െട ദയ ിൽ തറ . അയാൾ േകാപാരംഭേ ാ
ടി ഇ െന പറ : “ആർ ം സൗ ര ിള െകാ . അഹ ാര ി ം
േവലി േവണം. നാ ം ംെകാ തിള ്, ഒരി ൽ ക ം റ ം േകറി … ഇനി
ം കാ േകറ ്, പറേ ാം.”
മീനാ ി ി: (േകാപവ സന ൾ ഇടകലർ ് ക ഷവദനയായി) “ക േകറിയവർ
േ ാ കാടിെന ഭയം? ഇെതാ ം അ േകൾ ്.”
ഉ ിണി ി : ( റ ടി േദഷ േ ാ ടി) “േക ാൽ പ ാ ി കള േമാ?
ഞാൻ മി . നാളേ നി െട കാര െമ ാം എെ മതലെ
ിയിരി യാ ്. സ ാമി തി വടികൾ എ തി ് ര ിെലാ
തീർ യാ ണം. ന െട കാര െമ ാം ഞാനവിെട ധരി ി ി ്. ഇവിെട
വ േ ാൾ തീർ യാ ാെമ ് ഒ ം അ ളിെ ി ്.”
മീനാ ി ി: “സ ാമി അവർകൾ വ െ ാേഴ ര ിെലാ തീർ യാ ിവ ാൻ
അേ ഹം എെ അ േനാ? അ ാവേനാ? െകാ ിണിഅേ ട ം ഇ
െനതെ യാേണാ മ ി നി ം? െപ ാ ാൻ േവ േ ാ െമ േ ാ ്
റെ ടാ േ ാ? ഒ ഞാൻ തീർ പറയാം … അ ാവൻ അ ാവനായിരിേ
. േവെറവിധം അവകാശം െകാ വരികയാെണ ിൽ ഇനിേമൽ അ മി .”
54 അ ായം അ ്

ഉ ിണി ി : “ഈ വീരവാദെമ ാം ഏ വെര? എെ ൈകയിൽ ചില മ ്.

ഒേര ഒ വാ ിൽ നി െട ിതി എവിെട ിട ം?”
മീനാ ി ി: “ച ാറ ാവ ്ഞ സഹായം.”
ഉ ിണി ി : (ച ാറസ ര ിൽ െപാ ി ിരി െകാ ് ) “ആ അ ാവൻ കി ാ
വ മാകാം! ഈ അ ാവെ കാര ിൽ ശാ െമ ം, റെയ ം, തറെയ
ം … അെത, മി മിനാ ിരി ം, മന ിെന കി കിരാ ് െചാറിയി ം.
ച ം! േഹേഹ! മിഴി , ആ അ ാവ ം ഭാര യാ ാൻതെ െക ി മ
നട ്. അ ാ േ ാ അേ ാമ ് ?”
മീനാ ി ഒ റ ിരി ് പാചകശാലെ ിേല ് നട ട ി. ഉ ിണി ി
ധർ ം മര ാദ ം മറ ്, ആ കന കെയ ൈക പിടി ് ത . സിംഹശ ിേയാ
ടി ൈക ത ീ ് സിംഹിെയേ ാെല േകാപംെകാ ് ംഭിതമായ ഖേ ാ ടി മീ
നാ ി തിരി നി . ജം കെനേ ാെല താടി വിറ ്, താ ്, സ േനരം നി ി ്,
ചില അമർ ിയ ഊളികേളാ ം കിതേ ാ ം ഉ ിണി ി മീനാ ിഅ െയ പരിരം
ഭണം െചയ്വാൻ ഉ ാേദാേദ ഗവാനായി േ ാ ് തി . ഉ ിണി ി െട അഭീ
വിഘാതം ഉ ായി എ ് മാ മ ാ, അയാൾ തെ ഒ പരിരംഭണ ിൽ അകെ .
നായ അര െ ികൾ ിടയിൽ അയാ െട ഴംകാ കൾ തള െ , ാസ
നഭ സനം െച ംവ ം തലകീഴായ് തിനിടയിൽ ഉ ിണി ി മ ംകണ
് പിട . െ ഏകേന ം റി ് ഇളകിയാ ം ട ി. അയാ െട നാസാര
ൾ ിടയിൽ ടി അേനകം അ നാസിക ൾ ഒ ി േചർ ചില ഘനശ
ൾ റെ . ജപി ംെകാ ി േവശി ് ീണസ ര ിൽ െ
സാഹസെ ശാസി േ ാൾ ഉ ിണി ി ർവ ിതിയിൽ പാദ ളിേ ൽ നിർ
െ . െട േചാദ ൾ ് മീനാ ി ഉ രെമാ ം പറയാെത നി യാ ം,
േകാപ ി ിനിടയിൽ റെ െ സമാധാന ൾ ർ ഹമായി തിനാ
ം, ഉ ിണി ി േയാ താൻ ക കഥ കാരണെമെ േചാദ ംെച . ഉ ി
ണി ി ജനി തിൽ ിെ അ വെര ദർശി ി ി ി ാ തായ േകാപപാ ഷ കാ
ഷ േളാ ടി ി, നിലയിൽനി ാെത, ശ ാസം ി ഇ െന പറ : “കഥ ം
രാണ െമ ാം ഞാൻ പറ തരാം. ഹി ി െയാ? െത ി രിഷകള്! നാള
േ ടം … ഒ ദിവസം കഴിേ ാ ്. െതാറേക നി ൾ ്. െപെ ം കിഴ വ
ടെമ ം … ാ ാെത ക േക ി ിെ ിൽ, ഛീ! രാജ ം െവ രി ാ ണമായിേ ാ
യി ി ാ.”
െട ഖം ഹാസ രസംെകാ ് ഒ വലിയ തളികേയാളം വി ാരമാർ . ഉ ി
ണി ി െട ആയിട പരിചയഗതിയാൽ ഹരിപ ാനനേന ളിെല ഉ ര ി
കൾ ആ െട നര രികെ ാടികൾ ് കീ ക കളിൽനി ം റെ താ
ം, ര സരംെകാ ് മായ െട ഖം ഹരിപ ാനനേയാഗീശ രെ അം
ബികാവി ഹ ഖേ ാ ് ല േതജ താ ം അയാൾ ് ഒ ഛായാ മ ായി.
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 55

ആ ീ െട പൗ ഷേ ാ ടിയ പ ഷവാ കൾ ഹരിപ ാനനെ വാക്പ തേയ

ം അതിശയി ്, അയാ െട അ രാധാര െള ഭി മാ ി. “ഫ്! എ ് പറ നീ?
ആെര ് വിചാരി ് പറ ? വാടാ രൾെകാ ലെമ ് നീ േക ി ി േയാ? അ
ലം െപ മ മാേരാ െത ി രിഷകൾ? ഞ െള ഠി ി ാൻ ആശാ വെന ഒ ്
കാണെ ! െതാറേക ം ക േക ംെകാ ് ഇ ല ി ് എ ് റ വെ ടാ? മഹിമെപ
മാറാേ ് ല ി ം ി ം േചർ ! അ ാെത ടാ? ഞ ം നീ മായി
ഇ തൽ സ ംബ ം അ . േപാ, േപാ! മറയ ് േപാ!”
െവടിതീർ േപാ ‘ഫ് ’ എ ആ െകാ ് ഉ ിണി ി ാൽഭാഗ ം,
ഒ വിലെ ഊർ ിതമാ വാ കൾ െകാ ് വ ം, ായി എ ി ം
അവിടം വി ് േപാ തിനിടയിൽ ഇ ം വീരവാദം പറ : “എെ നാഥ
ാദ ൾ ഇവിെട എ െ … നി െളെ ാ ് നാ െളേ ാെല എെ റെക
വാലാ ിേ ാം. അതി ് നാഴിക നാ ം മ ം േവ .” ഇതി രമായി ശാ ്
ഉ ിണി ി െയ ടർ ് െച ്, “ണിെ ഷാമീെണ തലമണ്ഹ!” എ ് അയാ െട
ിെ ിയതായ ഒ ഭ നെച ്, റ ാ ി വാതിലട ്, ചാണകം തളി ്
ിയാ ഭാവ ം കാണി ് ‘ഹണി ിണി!’ (ഹരിഃ ീ) പഠി ി ാൻ വ വൻ!
എ ം മ ം, മലയാള അ രമാലെകാ ് ധരി ി ാൻ ശക മ ാ ഭാഷയിൽ ചില
ആേ പ ം വീരവാദ ം െച െകാ ്, ീക െട സ ിധിയിേല ് മട ി.
മീനാ ിഅ െട ര ാമെ കാ കഖലെ ഭീഷണിേയ ം ശപഥേ ം റി ്
ഊണിനിടയിൽ ം ദൗഹി ി ം ഒേ െറ സംഭാഷണംെച ് എ ി ം മന
ആ ര ് ീകൾ ം ഭ ണ ി ് ഒ ംതെ ചി റ ായി . അവ െട
േ മഭാരവാഹിയായ ാർ വീരവാദിയായി, ധീേരാ തനായി ഊണിനി ി ം,
ഒ മണി അരിേപാ ം ആസ ദി ാൻ അയാൾ ് ആകാം ാകാ തിനാൽ,
തെ പാചകൈവഭവെ അധിേ പി െകാ ് എണീ ് ൈകക കി; അ ാ ൈക
െവ ം ശാപ േളാ ടി ര െ േനർ ് അർ ി ക ം െച . ആ സംഘ ിെ
പരമാർ ിതിെയ ഉ ിണി ി പരസ ംെചേ ാെമ ശ െകാ ് അ
ദിവസെ ആേഘാഷ ളിൽ അവർ േച ിെ ം, ത െട ഭവന ടി ൽ നി ്
അ ഹദാതാവാ മഹാേയാഗിെയ സ ർശനംെച െകാ ാെമ ം, ച ാറ
െ അേപ കാരം േവഷംേഭദംെച ാെത ആ സ ർശനം നിർ ഹി ണെമ ം
അവർ തീർ യാ ി. ാമെ നി യം ഏ ം നി ാരെമ ി ം േലാക ിൽ
ചില നി ാരസംഭവ ൾ അതിെ മഹാഗതിെയ നിയ ണംെച വ ം, ആ നി
യം ഈ ചരി ിെ ഗതിയിൽ സാരമായവിധ ിൽ വർ ി .
സ േയാട വെര അ െ ദിവസശി ം ആ ഭവന ി വർ ്
ചി ാേമഘ മായി െ കഴി . ആ സംഘ ിെ ർ ഗാമിയായി ആ ഭവന
ിൽ താമസി ി ഉ മേ ാപാസകൻ ആരാധനെച തിൽ അവിടെ ആകാശ
ിൽ സരംെച ് േശഷി ആ ാരാധനാബി ം, അന േന േഗാചരമാകാ
56 അ ായം അ ്

െത പടി ാേറെ ിനക ് ർ ജാവാഹനാദി ിയകൾെകാ ് സാ ാൽ രി

െ ് ിതിെച വി ഹ ം ദൗഹി ിെയ എ ി ം ര ി െ എ ്
അവകാശേബാധേ ാ ടി അ രാ നാ ാർ ി . ദയാ ർ ാളം തപി
ായ ആ ാർ ന ഉടൻതെ ഫേലാ ഖമായി കാണെ ക ം െച .
അ മയ ി ് റ ായി പരിചിതസ ര ില ാെത ഒരാൾ പടിവാ ൽ വി
ളി , വാതലിെ ി ഇള മാ ് ിേ ാ ി ് ഉറെ ആ ദി ിെന െ പഴി
പറ ട ി. ആ സ ർഭ ിൽ ് വ ായാമ ിനായി നട െകാ ി
ആ ക ഷവാ കെള േക ് െചവി െകാ ് ി തിൽ, അ കൾ ഒ ാ
ണെ േകാപജ ന ളാെണ ് മന ിലാ ി, തെ ത െന വിളി ് വാതിൽ റ
ാൻ ച ം െക ീ ് നാ െക ിേല ് തിരി . വാതിൽ റ േ ാൾ ഉ ായ േവശ
നം െവ ിേടശ രഭീമേസന േടതായി . ാർ വാതിലിെന പിെ ംബ ി
. ചില ിേന ് നട േകാലാഹല ൾ ിടയിൽ ഖനി ് സൗകര മിെ
ആേലാചനയാൽ അവിെടനി ് േപാ , ഈ പറ ിനക ് കട മാമാെവ ിട ം
ത ം പര രം ഒ ഖപരിേശാധന കഴി . ത െ ആ തി ഒരി ൽ ക ാൽ വി
രി േപാ ത ാ തിനാൽ, മാമാെവ ിടൻ തെ നിയമ കാര സ ാത
സംേബാധനയിൽ ട ി: “അേട അ വ ാ!” എ ് പറ ് അർേ ാ ിയിൽ വി
രമി , അ ം ഴ ിനി എ ി ം, പിേ ം വിേനാദെ െ ടർ : “ഉെ
അപഹസി ാ ാൽ കബ നായി േമാ? ശപി ടാ മ ാ! െവ ിടിെയ മറ ിയാ?
ശി െവ ിടിെയ? വാറയാ?” അവസാന ിെല േചാദ ംേക ് ാർ
് മാമാെവ ിടെന മന ിലായി. ആ ത െ ഏകേന ം വർഷി ് അ വാഹം
അയാെള ഒ സ ാ ാനം കഴി ി . ാ ണെന പിടി െകാ ് സ ം െത മാ
റി അ നാസിക രമായ അയാ െട േത കഭാഷയിൽ സ ാഗതം പറ . പി ീ ്
ര േപ മായി ദീർഘമായ ഒ സംഭാഷണ ം കഴി . അതിെ വിഷയം അവ െട
വിേയാഗാന രമായ കാലെ ചരി ിെ സംേ പമായിരി ണെമ ് വായന
ാർ ് ഊഹ മാണേ ാ. സംഭാഷണ ിെ അവസാന ിൽ, ാർ “അേ ാം
ണീ! അേ ാംണീ!” എ ് വിളി . അ ാ അ ിണി എ പദെ സംേബാധനാ
പ ിൽ േമൽ കാരം േയാഗി ് ാർ വിളി േ ാൾ, പടി ാേറവശ ് നി
ി മീനാ ി ത മാ ക ം മാമൻ ാവനെയാ ം ടാെത “ പാംഗ ി
േതാദ ൽ രരസമ രം ാഹതം േമാഹനാംഗി” എ ്, താൻ ക സൗ ര ധാമ ി
് േ ാ മായി ക ം െച . തെ ജാബിംബമായ കന കെയ തി ഗീത
മാെണ ് മന ിലാ ി ാർ രസ കൾെകാ ് മാമ ് ബേല പറ .
മാമാെവ ിടെന േ ാൾ അന നായ ഒ ഷെ ആഗമന ിൽ ആ ര േ ാ
ം, എ ാൽ ാഹമണനാെണ ് കാണെ െകാ ് േത കം ആദരേവാ ം സ
ം നി ി ്, മീനാ ി െട സമീപേ തിരി . “ഇതാ ഈ കന കാര മാ ്
ഞ െട വലിയ ഭാരം” എ ് ഏകേന ം കര ംെകാ ് ാർ ഉപന സി .
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 57

മാമാെവ ിടൻ: “എെ ടായി ്! തായാർ െര ാവ ം ഴ യായി, ല ീ പമായി

വ ിതാ? ആ ര ം! ‘വി ി മി നം … അന േലാക ി ം’ … സേ ഹ
മിെ ാ… ന ാ ി െ ാ … ക പയാ ൾെകാ െതാ ി െട
ടാ ്.”
ൻ: ‘ശ വാ ാമി’ എ ് ആേ പി െകാ ് അയാെള കാൽക കി ്, നാ െക ി
നക ാ ി, ഇ ി ് ഒ പായ് വിരി െകാ . അത ാദരേവാ ടി െക ി
നക കട ാ ണെന േ ാൾ ി േനാ ി, ഇതി ിൽ
കാളിഉടയാൻപി െയ േ ാൾ ഉ ായതി ം അധികം പരവശതേയാ ടി
കര . അ ക ് പതിവായി െപാ ാനിപാ മാമാെവ ിടൻ െട ഃ
ഖഘ ാര ി ശ ിടിപാടാൻ ഇല ാളം ൈകേയ .
ഏകേദശം അ നാഴിക അ മി േ ാൾ എ ാവ ം േചർ ് നാ െക ിെ കി
ഴേ ള ിൽ ഒ സംഘം ടി. മട കസാലേപാെല െക ി തള ിെ വട
കിഴ ലയിൽ ാർ ൈകമട ിേ ൽ തലെചരി വ ്, സ േന െ മാ ം
വിള ് െതളി മാ ് കാ ിെ ാ ് അ ാസനെ വഹി . മാമാെവ ിടൻ തെ
അ ാഴ ി ് ത ാറാ ി, മ വർ ം െകാ പദാർ െളേ ാെല മ രമാ
പദാർ ൾ അട ിയ സംഗ െളെ ാ ് സദസ െര രസി ി ാൻ ത ാറാ
. എ ാൽ ആ ഗ വാഗീശ രെ സംഗാരംഭെ ചില ആ ഗത ൾ റ
േനരേ ് ഏകേദശം ഇ കാരം നിേരാധനം െച : “നിധി എ ാൻ റെ േ ാൾ
തം റെ േപാെല ആയി ന െട കാര ം. വലിയെകാ ാരം പലഹാര ര ാ
വി ം കഴ െ ി ം ത ിൽ ഇതാ ശ യിലായി. രാമരാജകാര നി ി
ായി ഢസ ാരം െച തിനിടയിൽ ഈ ബാലിക മായി േകശവപി സംഘ
ടി ി ്. ഇവളിൽ അയാൾ ് അ രാഗ ം ഉദി ി ്. നാളെ ആൾ ിര ിൽ
ഇവെള സംര ണം െചയ്വാനാ ് വിശ നായ നെ നിേയാഗി ിരി ്. ീ
ക ൾെ െട ിതികെള അറി വരാനാണേ ാ അയാൾ നി ർഷി ്.
ഗതിെകാ ് ഇതിൽ വ ് ചാടി. ഇവെര വി െകാ ാേമാ? അ ദാതാവായ സ ാമി
െയ വ ി ാേമാ? ന െട വ നായ േകശവപി െയ വ ിലാ ാേമാ? ആയാ ം
ഈ കന ക ം പാ ം പ സര െമ വ ം േച മെ ാ. പെ , േകശവപി െട
ജാതി എെ ം, ംബേമെത ം, നാം തെ അറി ി ി . ആ ിതി ് വി
വാഹാേലാചന ് ഉേദ ാഗി ാൽ, … അേ ാ! നെ ശാനയാ തെ േകാ
ി വിേ ാം. േകശവപി ം ഇവ ം ത ിൽ ദാ ത ായാൽ അയാ െട ഭാഗ
േമാ? ല ! മഹാരാജ ീതി പറ േപാ േ ? നാശം! എ ി ം എ ം വരെ .
അ േ ാൾ ക േപാെല നട ാം. ഈശ േരാ ര … ഇവെര സഹായി ണം.
ൈധര െ അവലംബി ് ഒ െപാടിെ റെ വി ാം” … ഈ സ കാര നി യ
േ ാ ടി മാമൻ ഥമനി യെ സദ ിൽ സി മായി സമർ ണം െച : “വി
58 അ ായം അ ്

ളി പറയാൻ പ രാണെ ാ. അ ാ ിെയ ഇ െന വെ ാ ി ടാ. ‘അർേ ാ

ഹി കന ാ പരകീയ ഏവ’. അ വദി ാൽ …”
: “ െയേ ാ? അവ ം യശ ം ാന െമ ാം മ ടി േപായി,
വ ാഴവ ം ായി േയാ? െകാ എ വിളി ാൽ മതി.”
മാമാെവ ിടൻ: “നാ ിൽ അ വഴ െയാ! അ എ മാ ം പറയാം. അ ് ഇട
. ി ് ത തായ ഒ ഭർ ാവിെന േവഗ ിൽ ഉ ാ ണം. ഈ ചാ
യ ണികൾ െര ള ക ം േവണം … ന െട ഒ ഇതിെന … മ ള ീത
ിെന … അ ് ‘ഹേതജഗൽ ാണ േത’ എ മ ാ .”
: “അതി ് തരം വരാെത െച ം? എ ാ ം മരിെ ാ ി. ം എനി ം
ഇനി കാലെമ ്? ഞ െള ിയിരി ആപ ് തീർ ാെത ഇവെള
ആ െകാ േപാ ം? അതി വഴിെയ ? േവ െചലവിടാം.” ( ം
മ ദാരി ിതിയിൽ ഇരി യാെണ ം, അതിെ നി ി ് എെ ി ം
താൻ അ ഴേ ാൾ സഹായി ണെമ ം മാമൻ ആേലാചി ി . സ ി
ാ ക ം അവെര ബാധി ിെ ് അറി േ ാൾ മാമെ മന ിൽനി
് വ തായ ഒ ഭാരം നീ ി.) “സഹായി ാൻ ാ ി ം േന ം ഉ വെര
ഇ ് കി േയാ? ഈ പരമാർ ൾ വ ം ച കാറേനാ തെ പറ
വാൻ പാടി . തേ ാടാകെകാ ് പറ .” (താൻ നാരായേവരായ ബ വാ
െണ ് മാമൻ അഭിനയി .) “ഈ േദശംവി ് ഇവൾ ് ഒ െപാ തി കി ി
യാൽ വല ഭാഗ മായി. അതി േവ വഴി േനാ ാനാ ് ഇേ ാ േപാ
തെ .”
ാർ ക െകാ ് മാമെന സകല കാര ം ഭരേമ ി . ‘െവങ് ാമി’
എ ് സംേബാധനെച െകാ ്, ാ ണെ ഉ ിൽ അ രി ി അഭി ായ
െള സൈധര ം പറവാൻ അയാൾ ഉ ാഹി ി . മാമൻ ഇ ി ല നി
് പല ആ ി ഇളകി റ ്, ടയിൽ താള ം പിടി ് മ ്, ക ം െതളി ്,
ക ണേയാെട അ ാ ിെയ കടാ ം െച േ ാൾ, ആ ബാലിക അ തനി ്
ഭർ വർഷെമ വിചാരി ് ഒ ിരിെ ാ .
മാമാെവ ിടൻ: “ ിരി കറയാ? ന ം രാജാധികാരമി ്. ബ നം െച
ടേറൻ പാർ!” ( േയാ ം) “ന െട സ ാധീന ിൽ ഒ ി ്. എ
ിൽ ധൻ പഠ ം; ക ാേലാ രാജേകസരി. മിണമിണ െന
നി ണത ം വഴി ം. എ ി വി രി ? ന െട േകശവൻ ിെന ഒ
ക ാൽ …” അ ാ ി മി പിളർ ് തിേരാഹിതയായ േപാെല മറ .
അർ വ ാജഗൗരവം നടി . ൻ “അ െന! അരമനരഹസ ം അ ാ
ടി ാ ് ” എ സ ഭാഷയിൽ െട േമാഹാ ലമായി നട െകാ ി
ഒ മം റ വ േപായി എ ് അപഹസി ചാ ാടി. മാമാെവ ിടൻ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 59

ലാ ി െകാ എ ് തെ ിെയ അഭിമാനി ് ഉ ാഹ മം െകാ ിള

കി, ഒ ിണീസ യംവരകഥ നട ാൻ േച ല ം േകാ ം ൈകെ ാ ്
രാഗാലാപം ട ി.
 6
“നീ മമ സഹായമായിരി ിൻ മേനാരഥം
മാമകം സാധി ീ മി സംശയേമ ം.”

വി
വായന ാ െട സമ
മേചാള േലാ ംഗ െചൽവപാദ രശരാന, േചരനാ ീേരാരായിര
ം ത ി വിശ നാഥൻ പിരാ ി എ െവ േമാപചാര ര രം
് േവശി ി െകാ െ . ഒ ാം അ ായ ിെല ഭ
സംഘ ലവൻ ഇേ ഹംതെ ആയി . അേ ഹം വഹി ാനമാന ൾ
സ ാ മസി മെ ് ഖ ി ് പറ ടാ. അേ ഹ ിെ ംേബാ വെ
റി ് വരികളിൽനി ് ഹി ാൻ സാധി ിടേ ാളം സംേ പെ ഇവിെട
േചർ — േചരഉദയ മാർ ാ വർ മഹാരാജാ ് നായ ാ െട വസതിയാ
േദശ ിെ ദ ിണ ാ െ പാരേദശിക ര ാ െട ആ മ ളിൽനി ് ര ി
ാനായി, ഇരണിയൽ, കൽ ളം എ ീ താ ക െട െത േകാട ്, ഏതാ ം
നായർ ഹ െള പടി ാ ് സ തീരം തൽ കിഴ ് സഹ പർവതതട ൾവെര
ഒേര നിരയായി ഉറ ി . ഈ ഏർ ാടിൽ അ ാസന ാന ിേല ് അവേരാധം
മഹാരാജാവിൽനി ് സി ി ് േലാ ംഗരാജവംശ നായ ഒ വിെ സ ാന
വർ ിൽനി ് േവണാ ് രാജേശഖരപാദ െള ശരണം ാപി ഒ ശാഖ ായി
. ഇവർ ് േവ െര ദി ിൽ സ തീര നി ം അധിക രമ ാെത ഒ
രമണീയ േദശ ് േകാ ം െകാ ള ം പാളയ ം പടനില ം തനി ള ം േകാവി
ം ഏർെ ി, േവ വിളി ം വിളി ം അധികാരം െപ ്, പ ്, പ ട, െപാ
ിൻെകാടി, വിള ്, രശ്, പ വാദ ം തലാന പദവി അ പ ിനായ് ം,
ആച താരേമ സ തി േവശേമ െച , ക നാ ി െച ിൽ പ യ ം െകാ വിട
തി ായി. ഇ െന ഉ വി ഭവന ി ് കള ാേ ാ എ നാമകരണ ം
െച െ . ആദിയിൽ േകരളീയ ീസ ർ ാരായി കള ാേ ാ ിമാർ

60
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 61

‘ ർഭഗമാരായ രാ സ ീകേളാെടേ ാ താം സംസർ കാരണാൽ’ ല ാല ി

െട സൗ ര ം രാ സീയമായി ീർ േപാെല, കാലാ രം െകാ ് ആ തിയി ം
തിയി ം ഒ ആ രവർ മായ് ഭവി . ആ ഭവനെ കൾ ിടയി ഓേരാ
അ ണ ം ഓേരാ ഹതശരീര ിെ സമാധി ലമാ െ തിനാൽ അനവധി
ര ക ം േ ത ം അവിെട സം മി ി . ഇ െന ാചീനതാല
െ ആ ഭവനം വഹി ട ിയതിെന അ ലി മാ ് േകാ കൾ ഇടി ം
കിട കൾ ർ ം െക ിട ൾ വി ം ട ി. എ ി ം, ആ ംബം ർവവൽ
യശഃ സരേ ാ ം രാജസ ിഭ ഭാവേ ാ ം ടി െ കഴി .
ന െട ഈ കഥാകാലെ കാരണവ ാടായ വിശ നാഥൻ പിരാ ി ി,
അെ ിൽ ി, തെ തറവാ മഹിമെയ വഴിയാംവ ം ലർ ി രണീയ
മായ ഒ നിലെയ ാപി ് ഈ കഥയിെല സാരമായ ഒ പർവമാ . ി
കള ാേ ാ െ മാളായി വാണ കാല ്, അേ ഹ ിെ ഒ വിളിെകാ ് നാ ി
നാ പിടാക പതിെന ം, തി നാൾ ആദരി ാൻ എ തി ം ത മായി േ ാ
ടിള ം. ള ൽ തൽ കന ാ മാരിവെര റ ാർ ം, നാടാ ാർ ം, അ രാ
ളവർ ർ ം ‘അര ം മ ിരി ം’ ി ാ ൾ തെ ആയി . കാര
ണവ ാ െട വിശദ ി അവകാശരീത ാ ി ് സി ി ാ െകാ ം,
മാർ ാ വർ മഹാരാജാവിെ സമ ബല ാപനേ ാ ടി രാജ ിൽ ഗണ
നീയമായ ാന ചാരം ഉ ായതിനാ ം, സ ർവഗാമിക െട താപാ ിയിൽ
ർ രണം ാപി െ േഹാമാദി ിയകൾ െകാ ് ാരാ ി ീർ ിെ
ിൽ തെ ഭവൈനശ ര ം േസ ാ ലമായ സ ത്കർഷെ ാപി യിെ ്
ത ി േ ശി ട ി. ഇ െനയിരി കാല ്, ആ േദശ ് അവതീർ
നായ ഒ അവ തനിൽനി ്, ഹബാധകേള ം ആ ബാധകേള ം അപസാരണം
െച തി ചില ഉ ാടനവിധാന െള ത ി ഹി ം ജീവ നായ ആ
േയാഗീശ ര ം ത ി ം ത ിൽ ഢമായ ൈമ ി ാപി െ ക ം െച . 940-ാ
മാ ിനിട ് ര ാമ ം ആ േയാഗീശ രൻ േവ ർ ദി ിെന പരി മാ ാൻ
എ ിയേ ാൾ, ത ി െട അതിഥിയായി ഏകേദശം മാസേ ാളം താമസി
്, അവസാന ിൽ തെ പരമാർ േ ം അേ ാഴെ സ ാേരാ ശ േ ം
ത ിെയെ ാ ് ഖഡ്ഗ ി സത ം െച ി ്, ധരി ി . ഈ വിധം േയാഗ മാ
ഒ ിയ തെ െ ാ െച ി തിനാൽ െ , േയാഗീശ രെ അതി ഢ ം
തര മായ തത ം ാവായ ത ി ് ർ മായി േബാ െ . നിേയാ
ഗാ സാരമായി സ പട ള ിൽ ാ ണ ിൽ ഒ ഭജനമഠേ ം
അേതാ േചർ ് അേനകം ശാലകേള ം തീർ ി ് സ യം താചാരമായ ഭജന ം സ
ംവപാര ര െ ടർ ് അ ാല ് ചാര മായി േസനാസ ീകരണ
ം ട ി. ഈ ഉദ മ ൾ ർവകാരണവ ാരാൽ ‘ഈടം’ വ െ ി ധനെ
അതിെ പരമാർേ ാ ി മായ വിനിമേയാപേയാജ തെയ നിർവഹി തിനായി
62 അ ായം ആ ്

റ ിറ ി. െകാ ം ര കഴി േ ാൾ ി െട സ സ ാദ
ളായ ചില ആഭരണാദികൾ സാമാന ജന െട അംഗ െള അല രി െകാ തി
ന് ഉദാരമതിയായ അേ ഹം അ വദി . ചില ദരി ിെ ഉ ാരണ ിനായി
ത ി െട സ ിൽ നി ാരമായ ഒ ര അംശ െട അ ഭവൈകവശ ം
മാ െ . ഈ വ യ ൾനിമി ം ഉ ായ ന ം ഭാവിയിൽ മഹാേ യ കെള
ആശംസി തെ ശിഷ ത ി ം േസനാനിത ി ം ത ി അഭിനിേവ
ശേ ം ാ ിേയ ം വർ ി ി േത . രാജ ിെ േകാണ ംഭ ളായ
ംബ ൾ രാജ മ പ ടെ അതിൽ സം ാപിതമാ ജീവ ികാസഹി
തം വഹിേ താെണ ്, വാത ി ക ാദി സംഭവ ളി ം അസംഭി ൈധര
മായി അതിെന ര ിേ താെണ ം ഉ രാജ ര ാനിദാന െള പര രാസി
മായ ഊർ സ ലത ംെകാ ് ി ന തി ം ഹി ി . ിൽ
തെ ഭവന ാപനംതെ രാജ ര ായി ാകയാൽ ആ പരി മ ിൽ േനരി
ന ം ധീര ാരാൽ അഭിലഷിതമായ ആ ബലിതെ എ ് അേ ഹം പരിഗണനം
െച ി . രാമവർ മഹാരാജാവിെ ക ന ടാ പടെയാ ൾ രാജ ാഹ
ല മായി ഗണി െ ടാമായി െ ി ം മ ിമാർ ഖാ ിരമ ാെത മഹാരാജാ ്
സ വിശ ാർ േഖന ചില കാര ൾ നിർ ഹി വ ി തിനാൽ ത ി െട
ികെള ളയിൽ െ േഛദംെചയ്വാൻ സമീപാധി ത ാർ തിർ ി . രാജ
ംബാ യ ാൽ ഒ ഉൽ പദവിെയ ാപി ി കള ാേ ാ ഭവന ിെല
കാരണവർ മഹാരാജാ ടാെത പടേ ാ ാൻ റെ ് എ ് പേരാ ാധി
കാര ിേ ലാെണ ് വഴിേയ മാ താ ്.
കള ാേ ാ യിേല ് അ മാ ായ ധന യെ നിക തി ് ഹരിപ
ാനനൈമ ിയാൽ ചില ാധാന ം ത ി ് സി ി . തി വന ര നി
ം രാജ കാര സംബ മായി ഓേരാ ഭട ാ ം ചാര ാ ം അടി ടി കള ാേ ാ
യിേല വ െകാ ി . പ നാഭ ര ് എ േ ാൾ അ േത കഴി
ടൻതെ മ രവിഭവ െട ഒ പകർ ത ി ് അയ ക നിയമമായിരി
എ ം അ െ ാഴി വ ഖ സർവാധി ഉേദ ാഗ ി ് ത ിെയ െ നിേയാ
ഗി ാൻ മഹാരാജാ ് നി യി ിരി എ ം, ക ന കാര ം വരാജാവിെ
ാനേ ാ ടി ം, തി വന രെ ിഅ ഹി സാ ാൽ
ീപര പാദരായ ഹരിപ ാനനേയാഗി പ ാസ സ ാമിതീർ ൻ തി ീ ്
ി െട ിരി ിൽ ആ ഒ തിമ മാ മാെണ ം, അ െകാ
് തി വിതാംേകാ സം ാന ം ആ േയാഗിസ ിധിക െട ാനാധികാരം
വ ാപി ി ഭാരതഖ ം വനി ം ത ി വിചാരി ാൽ അസാ മായി യാെതാ
ം തെ യിെ ം, ‘ഡി ിപാ ാ ം’, ‘ൈമ രിെല ാ ം’, ‘ആർ ാ ിെല
നഭാ ം’, െവ ാ െട റ ഖ ളിെല ‘ മേ ാദര ാ ം’, ‘ഗൗണേധാരണ ാ ം’
അേ ഹ ി ് കറി ാകൾ അയ ാ െ ം, അേ ഹ ം അേ ഹ ിെ േവ ാ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 63

ം സി ം െച വ . ഇ കാര ജന തി പലേ ാ ം വാ വമായി പരിണ

മി ാ തിെന വിചാരി ്, അതിെ ചാര ിയാൽ ത ി െട ഥാഭിമാന ം
േപാഷി െകാ ി .
ഇ കാരം താപ നായി ഴി ത ിേയ ം ഒരാൾ ‘െകാടി ി ് ആചാ
രം’ െച ി വ ി . േലാക ിൽ സാഹിത രസെമെ ാ െ ിൽ, അതിെ
സാരസർവസ െ ഹി വർ ഈ മര ാദെ ി ം ത ിെയ അഭിന ി ാതിരി
യി . ഹജീവിതച ിെ സംഘർഷണ ന ം നി മായ ഗതി ് ൈതല
ം െകാ ംേപാെല ഉപേയാഗെ ഈ മഹാ ഭാവത ം ഹ മറകളിെല മർ
മായി അഭി ാർ ൈകെ ാ . േലാകരാവണനായ രാവണമഹാരാജാ ം
“ച ലമിഴിനി െടയടിമലരിൽ വീ ഴ ടിമെ െ െ െവടിയ ് നാേഥ!” എ ്
യാചി ്, സ പ ിയായ മേ ാദരി ് ‘നാഥ’ എ പദെ നൽകിയിേ ? അ
െകാ ് ത ി ായ അൽപമായ മട ം അേ ഹ ിെ മഹിമാസാ മായി
മാനി െ േട താ ്. കള ാേ ാ യിൽനി ് അ ാഴം ഊണിൽ റിേവ െകാ
് േപായ ബാലെ കഥേപാ ം ആ ഭവന ിൽ േകൾ ാനി ാെതചമ . എ ാൽ
ഒ സ ർഭ ിൽ തെ വക ഒ തീ രെ വാചകഗാംഭീര േ ാ ടി ചാർ ാൻ
േനരി ക ിനിടയിൽ “വ െമാ ് ഴി ാൻ ഒ െപാടിയ ായി ം േപാ
യിേ ാെ ാഴി ” എ ് ത ി പരിഭവെ േ ാൾ, അ ായി ആഭരണ
ിെ കി കിലാരവം െകാ ്, േ മവതിയായ സ ഭാര െട സാമീപ ി ്
അേ ഹം ജാഗ കനായി േ േശാ ാരണ െള ഉപസംഹരി ് തല െചാറി െകാ ്
ട ി. ‘പാതി ം ഷ ് ഭാര ’ എ മാണം ഒ ിടംെകാ ് ഒ കാര േ ം
െച ് െട മാണവാദിയായ ി െട സംഗതിയിൽ, ഇര ി എ ,
അതിലധിക ം വ ാ ിേയാ ടി അേ ഹ ിെ ദിനചര യിൽ അ കരി െ ി
. എ ി ം, ഭർ ധികാരെ അേ ഹേ ാളം കണിശമായി െച മാൻ
ഇ ാംകാ െട ഇടയി ം ഇെ ് അേ ഹം അഹ രി ാ ാ തിെന അേ
നാം വിശ സനീയസാ മായി ഗണിേ ്? വിേശഷി ം ി ഒ
കാര ിൽ അര മ ി ിെയ അേപ ി ് താ ായി സംഗതി ം,
അേ ഹ ിെ മര ാദ അപമര ാദ എ തെ കണ ാ െ ാ ം അതിെ ഗൗരവ
െ ല കരി മേ ാ. ി ് തെ ംബ ാൽ സ യം സ ീ തമാ
പദവികള ാെത ‘കണ ് ത ി െചൺപകരാമൻ’ എ ാനം അേ ഹ ിെ ം
ബ രാണത ം ഭാവ ി ം അ പമായി കി ീ ി ായി . ത ി െട തറവാ
ിേല ്, അതിെല അംഗ ളിൽനി ് രാജ ാന ിേല ായ സഹായ ൾ ്
തിഫലമായി ഇര ി ി ഖ ം െചൺപകരാമ ം ത ി ാന ം മാർ ാ
വർ മഹാരാജാവിനാൽ െ ന െ ി . മെ ാ സംഗതി ം ത ി െട
േമൽേകാ െയ ഉറ ി . ത ി െട ൻപറ ഉദ മ ംഅ ാന ം ആപൽ
ര ം ധനനാശക ം എ ് േതാ ിയതിനാൽ, ഈ ദ തിമാ െട ബ ം േവർെപ
64 അ ായം ആ ്

ാൻ ടി ഭാര ാ ഹ ാർ ഇട ാല ളിൽ ആേലാചി . എ ാൽ അര മ ി

സതീനി വീര േ ാെട ഭർ പ ിൽനി െകാ ് ഈ മെ ഭ ി .
പ പതിനാ ് ‘ഏ ’ കാള ം അ േ ാളം കരി ം, കറവ ം ചാണക ി ം
േവ തിലധികം പ ം, നാ ് ആ ിൻപ ം, എ പ ് വ ല മാണ
വേ ാൽ ം, നി ല മായ വലി േ ാ ടിയ കള ം കളിയ ം, പ ്
േകാ നില ം അളവി ാേ ാ ം കാ തരി ക ം, അറ ിൽ കിട
സ ർ േ ന, െപാൻകദളി ല തലായ നിേ പ ം തെ വക എ പറവാൻ
അവകാശ വനായ ത ിെയ, വിേശഷി ം ആേറ ് സ ാന െട അ യായതി
െ േശഷം, ഉേപ ി ് േവർപിരിയാൻ സ യാക ് സതീത െ സാ ീകരി
ിെ ചിലർ വാദിേ ാം. കഥ നട േ . ത ി െട ആ മഹിമെയ ഹി
ാൻ നികേഷാപലമായ ഒ സ ർഭ ാ ം. ത ി െട ിരമന തെയ ഉ തമാ
ാൻ അവ െട സേഹാദരാദികൾ ് സാധി ാ തിനാൽ അവർ അട ി ാർ .
അതിനാ ം, ആരി ം നി ് ഒ ബാധ ം ടാെത ി ദ ിണദി ിേന ം
അര മ ി ി ിേയ ം യേഥ ം ഭരി ാ ായ വിധിമത ി ്
ലംഘന ായി .
ഹരിപ ാനനേയാഗീശ രെ എ ് കഴ ാറായേ ാൾ, കള ാ
േ ാ ിെല കാരണവർ പാലാഴിമഥന ിെല മ ധ നിേയാ ടി ർ ംവലി ് സ
ഖേ ം അ ഭവി ് ആന ി കയായി . ഏഴരനാഴിക ലരാ േ ാൾ
ത ി െട നി ാവിഘാതംെചയ്വാൻ ഖ ടിവാതിൽ റ തി ് ചില വിളിക
ായി. അവ ് തി തികളായി, അേ ാൾ ഉണർെ േ ക കാലിക െട ക
മണികൾ നാഴികമണി െട ഉ ണർ ിയ ം േപാെല റ േനരേ ് ഴ ി.
അവിെട കിട ി പരിചാരക ാർ ഉണർ എ ി ം, ഒേ റേനരേ ് അവർ
അർ നി ാവശ ാരായി മ ികളായി കിട ം ഇ ം കഴി ി. ഉറ സദ
േശഷം ഉറ ം ലായ ഒ ല ഖാ ഭവ ിെയ ടി ത ർ ൈകെ ാ
ത് ആ സാ ി ് നി ് കി സ ല്പസമയെ കഴി ദീർഘി ി ്,
ീണശമനം സാധി െകാൾവാൻ മാ മായി . ത ാർ അർ ാരായി
വർ ി തിനിടയിൽ ി ആ ാകർഷണ ാെല േപാെല ഉണർ ്
റ ായ േകാലാഹല െട കാരണെമ ാെണ ് ആേലാചി തി ് ഭാര െയ
ഉണർ വാൻ മി . ആ മഹതി േകാപഹാസ നീരസ െള ചി ി ചില ആ
കേളാ ടി തെ ച മ ിെ ച ം ട ം കാ ക ം തകർ േപാ ാ ് ഒ
തിരി കിട ത ാെത ഭർ േചാദ ി ് യാെതാ ആഭി ഖ േ ം ന ിയി .
‘എടാപാെട’ എ ത ി തെ അ മെയ ഉദ മി . “അേ ! േകാ ! നിലംപാ ്
േപാ ടെണാ?” എ ത ി െട ര വാ ി ് ഇര ിയായി ത ി തെ ത
പർവതത െ കടനംെച . “ഒ ചവ ാെന ി ം എ ത ടേയാ?” എ ്
ത ി ം, “എെ െ ് ര ് ” എ ത ി ം, “ന െപാ ംെകാടത ി
ണിയ ിേയാ?” എ ംഗാരമായി ത ി ം, “ഉദി ംേവളയിൽ െകട ് െവളയണ ്
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 65

ക ിെല ാ?” എ ് സരസമ പടിയായി ത ി ം — ഇ െന ആ ദ തിമാർ അവർ

് രസകരെമ ് േതാ ിയ ഒ രഹ ാപംെകാ ് റ േനരം കഴി . അേ ാൾ
അവർ കിട ി അറ െട െതെ വശ ം, എ ി ് പറ ,മ ല ളി
ം നി ് “െകാ ! അ േ ! അ ീ” എ ് ത ാർ പരി മേ ാെട വിളി
ി ട ി. ത ി ച ാറെനേ ാെല ക കന ായി . സ ംബ ി ം
ഒ ദളവാേയാ സർവാധിേയാ ഉ ായി ിെ അ യാശകല ം, ഉ ാവാ
അതിേമാഹശകല ം ഇ കളിൽനി ് ശാഖകളായി ബ രം വീശീ ചില ചി റ
ചാപല ശകല ം അ ാെത മെ ാ വിധ ി ം ത ി െട സ ഭാവം മ ഷ സാമാ
ന ിെ സ ഭാവ ിൽനി ് വളെര ഭി മായി ി . ത ി െട ഖനി ാലംഘ
നമായി ത ാർ വിളി ിയേ ാൾ, അേ ഹം തെ ശയന റി െട വാതിൽ റ ്
അവ െട സം മകാരണെമെ ് അേന ഷണംെച .
അ നാഴിക െവ േ ാ ടി ‘പടി ൽ’ വിളി പറയർ ം മ ം ഷിയാ ധ
െള എ െകാ ാനായി അവിടെ ര ാം വിചാരി കാരിൽ ഒരാൾ വാതിൽ റ
േ ാൾ, ഖ ് ഒ കാ കാണെ . ആ സംഗതി പരസ മാ ാെത യജമാനെന
ധരി ി ാൻ മി ്, ഉണർ ി ത െട െയ ആകർഷി . വിചാരി കാര
ം ത ം ത ിൽ ാ ിമ രം ഉ ായി. കാര ം വ തായ തിര ിൽ കലാശി .
ത ി െട അേന ഷണാരംഭ ിൽ, സ മ ിൽ കിട െകാ തെ എെ െരടാ,
െകാള ിൽ തീ പിടി െ ാ?” എ ് ത ി േചാദ ം െച േ ാൾ “ചാമീ ് െമാവ ്
അവസാനി ണാ” എ ് ത ൻ അറ ര ി യിൽ കയറി ത ിേയാ ് സ കാര മാ
യി ഉണർ ി . ത ി ് ത ൻ പറ തിെ അർ ം മന ിലായി, അേ ഹം പര
മാന ാ ിയിൽ ി. ത ി ം ത െ വാ ് േകൾ യാൽ ത ഗകാലേ ്
േചർ ഭീമാ തി കാൽ കണെ ക ിലിൽനി ് എ ി ഉയർ ് ഭർ ാവി
െ റകിെല ി, സ മന ാ ി ് വിേരാധമായി “ഇവിെട ിട ് ാനി
ണം, ഞാനിതാ അന ാേനാ കാ ാേനാ േപാേണൻ” എ പറ ് തെ പാചകശാ
ലാഭരണ ിെന ഭാവ ിൽ റെ ടാൻ ഭാവി . “ആങ്ഹാ! ഇ െനേയാ േവ
ം േവ ്?” എ ് കാര മായി െ ണയപരിഭവം പറവാൻ ത ി ഭാവി
തിനിടയിൽ, ത ി ത െര വിളി ് ആ െക ിട ിനക ായി വയിൽ സ മ
െമാഴി ് സകല ം അവിെടനി ം മാ ി . തെ ഭാര െട സഹകാരിത ം ക ്
സ നായി, ത ി ഖപാദ ാളനാദ ൾ ായി േപായി. അകെ തള ം
ം അടി വാരി ളി ി ്, ജപ ലക, ലിേ ാൽ, വ തായ ഇര ീപം എ ിവ
തള ി ം, കംബേളാപധാന ൾ, വീ തി ് ആലവ ം എ ിത ാദികൾ മ ി
േ ം, ജല ർ മായ വലിയ കലശ ാനക ം കി ിക ം തി യി ം ഒ ംെച
തിെ േശഷം, ശി ം താൻ ടിയ കാര മെ ഗൗരവേ ാ ടി അര മ ി
ി വടേ െ ി ം മ ം നി ് ികെള ശകാരി ം ത ി ം ഉണർ ിെ ാ ്,
അ ളെ ിേല ് െപാ ള . ത ി ദ ധാവനാദി ശരീര ി ിയകൾ െച ്,
66 അ ായം ആ ്

ഭ ം ാ മാല ം ധരി ്, വ ം മാറി ഖ ് എ ി െര മാറിനി ് തല നി

ല മാ ് അേനകം െ ാഴ കൾ ഇടകലർ െന ംെതാഴ കൾ ം ദയ
ര രം കഴി . ത ാ െട ഉ ാഹൗദാര ളാൽ അവിെട െകാ വ െ ി
ദീപ െട ഭ ിടയിൽ ഹരിപ ാനനേയാഗീശ രൻ ാണായാമ ിയാമ നാ
യി, സംവി യ വർ വി ഹനായി ിതിെച ് കാണെ . അതികായനായ
ത ി െട ണാമസാഹസ ൾ സ ാമിക െട സമാധിബ െ ധ ംസി . സ
മായ ച നേലപന ാൽ ജടിലമാ െ മീശെയ തേലാടിെ ാ ്, ൈവ വദ തിമാ
നായ േയാഗീശ രൻ, വിശ ാ തി ദർശനെ ന വാെന വ ം ഉ ാനംെച . ഭവ
ബ േമാചകമായ ആ ണ ല ി ായി ത ി അതി ര ് മാറി വാ െപാ ി ഓ ാ
നഭാവ ിൽ തെ ശരീര ി ് അതിവിഷമമായ േ ാ അവനമനെ അവ
ലംഘി നി . േയാഗീശ രൻ സഹജമാ ക ണാവീ ണംെകാ , മഹാ
ൾ ് ഉചിത ം ഗംഭീര മായ ശിരഃക ന ാൽ ത ിെയ ആദരി . ച ാറെ
ഭവന ിെല സാമാന ിതിേപാെല േയാഗീ ാവിർഭാവം െകാ ് ി െട
ഭവന ം ത സ ാരവിഹീനമാ െ . ഏെഴ വ ് റകിൽ ിയാൽ പരി
േസവിതനായി േയാഗിരാജൻ അറ ര ക കട ് ശാർ ലചർ ിേ ൽ ഒ േയാ
ഗാസനെ ൈകെ ാ ി . താഴ ് തി യിൽ െത കിഴ ് മാറി ർവവൽ
അത ാദരഭാവേ ാ ടി ത ി നില ം ഉറ ി . രാജസകാ ി ം ശാ േതജ ം ഇട
കലർ േയാഗീശ ര ഖം ത ി െട സ ിധിയിൽ ആന ിൽ എ ി ാൻ
ഒ െ ഭാമധ മായ ബിംബംേപാെല േശാഭി . അേ ഹ ിെ ശ ധാടിയി
ം ശരീര ി ഭകളി ം ഉദയേവളയിൽ ഇതരജീവജാല ൾ ് നിശാവി മ ാൽ
സി ി ി അഭിനവൈചതന ം ത മായി . എ ാൽ ഹരിപ ാനനെ
സാ ാൽ തമാ പ ാനനത ം ആ സ ർഭ ിൽ ശ മായി ി .
ബ പരിവാരസേമതനായി എ രാജതീർ പാദർ അേ ദിവസം
സ േസവ നായി െ എ ിയിരി തിെന വിചാരി ്, ആ ആഗമന ി ്
എേ ാ ഗൗരവേമറിയ കാരണ ായിരി െമ ് ത ി ശ ി . േയാഗീശ രൻ ത ി
േയ ം ംബേ ം ഹേ ം മി േള ം രാജനാമെ സംഘടി ി ാെത
രാജ േ ം യഥാവിധി അ ഹി . ഭാര ാസ ാന െട ശല െള ി പാർ
മന നായി അേനകം ൾ െച . അന രം ത ി െട ഖ േനാ ിെ ാ
് ശാ നി തേയാ ിതിെച . ത ി ൈക ി റ ് അ ണ ്
മന േ ാചേ ാ ടി ഇ െന ഹഹനായകെ നിലയിൽ സംഭാഷണഭാരെ
വഹി : “ഇ ് എ ിയിരി ണ ് തി മന ിൽ എേ ാ െവ െകാ ി ാെണ
് അടിയെ പഴമന ിൽ േതാ . ക ന എ ായാ ം ൈക ാ െചയ്വാൻ
അടിയൻ കാ ിരി . ാ ്, കിടാ ളട ം ാദം േചർ ്. തി വടി
ക െട തി ം അ ളിെ ണം.”
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 67

േയാഗീശ രൻ: “നീ ത ി മാ മ , ന ം രാജ ി ം െപരിയ ന ിയാ ്. അ

ാർ കഥയി ാ ഉ ികൾ, ഈ തറവാ ിെ മഹിമെയ അറി ി . ആെ ,
നാംതെ എ ാം ശരിയാ ാം. ന െട ആൾ ഒ വ ം. അ ് നീ തി വന
രേ ് തിരി ണം. നിെ ആൾ ാെരെയ ാം ശരിേയ ത ാറാ ിെ ാ
ണം. ഒ ര ായിര റ െന ് ി ് തി വന ര ് അള ം തരണം.
വായിരം രാശി ം േ െറ ണം. കടമായിേ േവ . സ ാനമായി ഒ ം
േവ . കണ ി ‘പലിശേയാ ടി മട ി രാം. അെ ിൽ ത ണ ം
അ ഭവ ം കാ ി രാം. എ ാ … ത ി ആേലാചി ?”
ത ി: “െപാ തി വടിക െട കല്പന ായാൽ അടിയ ൾ ് പഴമന ിൽ
ആേലാചന എ ്? ഇതി ് ഇ െന പാ െപ ് എ ിയ ് േപാരാ േ ടാ
യി എ പഴമന റ െകാ താ ്.”
േയാഗീശ രൻ: “അതിെലാ മി . ണം െകാ ് അേ ാ ം എ ി ഴി ം. ത ി
മറി പറ എ ്ന ് വിശ ാസ ായി . കാര ം മഹാകാര ം അടി
യ മാക െകാ ാ ് നാം തെ റെ ്. ആേവാ! വിഷമം! വല ആപ
്വ . നാെടാെ ാ ് ന ്അ ല ്. എ ി ം നീ തെ യാ ്
ന ് വലംൈകയായി നിേ ്.” (േയാഗീശ രൻ ഒ മഹാമ കീർ നം
െച ് ) “സത േലാക ഖ ം മായാേലാക ഖ ം ര തെ യാ ്. അ ഭവി
േ അറിയാ .” (ത ി തല വളെര താ ി ഈ അഭി ായെ സ തി ) “നീ
ശരി ് നി ാൽ എ ാം ഭം. ധ ാന െള ാം ശരിയായി നട ിേ ?”
ത ി: “ഒ റ ം പടി ം െത ാെത എ ാം തി വടിെ ൽവംെകാ നട .”
േയാഗീശ രൻ: “ഐശ ര ം വർ ി ം. എ ാൽ പറ െതാെ ശ ംെചേ ണം
… േകേ ാ?”
ത ി: “അടിയൻ! അടിയൻ! തി വ ളി ് ഇ ി റ വരാെത ാം വിടെകാ ് ാ
ദം േചർ െകാ ാം.”
േയാഗീശ രൻ: “ഒ റി ിരി െ . ചില േഭഷജ ം ഭീഷണ ം ഇതിനിടയിൽ
ഇളകിേയ ം.” ഈ ഉപേദശ ിെല ‘ഭ’ കാരം േചർ പദ െട അർ ം
ത ി െട ി ് എ ാൻ അധികം ര ായി െ ി ം, താ ം േക ി
ചില തിക െട ഓർ യാൽ കാര ം ഒ വിധം മന ിലായി. അേ ഹ ി
െ ഖകാർ ം ഒ ് വർ ി . േയാഗീശ രൻ പാ ിെന ആടി ംവ ം ൈക
യർ ി വി ർ ി സാവധാന ിൽ ആകാശെ തേലാടി. അേ ഹ ിെ
ക ണാ രിമ പരമേലാലമന നായ ത ി െട ആ സത െ വർ ി ി .
(ത ിെയ അ വിളി ് അേ ഹ ിെ കരെ അമർ ിെ ാ ് ) “ഒ ്
െകാ ം ഇളകി ജാള ം കാ ിേ ാക ്! ഒെ ാ ക ത വ ാൽ വരെ ! അ ്
68 അ ായം ആ ്

പി െ യ ിെന ഇര ിയാ ം. നെ നെ വിശ സി െകാ . അലസ

്!”
മഹാേഗാ രാ മായ പഗർഭ ിൽനി ് തിധ നി ഴ േ ാ ടി റ
െ ശ ി ായ േയാഗീശ രെ അ ള ാടി ്, ‘അടിയൻ അടിയൻ’ എ ്
ആവർ ി ് മ പടി പറവാൻമാ ം ത ി ശ നായി . കാഷായവ സിതമാ
യി ഹ ദ െ േയാഗീശ രൻ റ നീ ി, കനക ഭമാ അേ ഹ ിെ
കര ിൽ നീലമരതകവർ മാ ഒ െചറിയ സർ ം കടകമായി ബ ി െ ി
തിെന കാ ി േന ാ ലംെകാ ് ഒ ക നെകാ . ഫണെ ഉയർ ി വി
ർ ി, മണികെള രി ി ്, ജിഹ ദ െ ചലി ി ്, േയാഗീശ രരഹിത ി
െന അ കരി ് ിതിെച ി സർ ിെ തലയിൽ ഞര ിള േലശം ടാെത
ത ി കരംെകാ ് തേലാടി സത ദാനം െച . സാ ാൽ ൈവ വമായ ശാ താ ര
ാൽ ര ാധർ ം രി െകാ ി ഖ ിൽ ഏതാ ംഭാഗം ആ ാദനംെച ി
ഭ െ ര ൈകകളാ ം ട ്, േയാഗീശ രൻ ത ിെയ അ ഹി ്, ആലിംഗ
നംെച . ക ണാ ംെകാ ് ി ം പരാജിതനാ െ ടാ ത ി ആന ബാ ം
െചാരി . അേ ഹ ിെ ശരീരം വിറ ് ആന ാ ിയിൽ ി ഒെ ാ ് മയ ി.
അതിൽനി ണർ േ ാൾ േയാഗീശ രൻ അ ത നായി . ത ി േയാഗീശ രൻ
ഇ ി ലിേ ാലിെന െതാ ് ക കളിൽവ താ െതാ . ത ി െട ചില
ആേ ാശന ൾ േക ഭാര ം ത ം എ ി. അവിെട നട തിൽ േഗാപനീയമെ
് ത ി ് േതാ ി റ ് പറയെ കഥകെളേ ്, എ ാവ ം വി യി . പരം
േജ ാതി ിെ ലീലാേഭദെമ ് മ വ ം, സ ർ വാസം െകാ ് സി ി ശ ി െട
ദർശനെമ ് ത ി ം മന െകാ ് തീർ െ ി. അ െന ആ ര സംഭ
വ ിെ സാ ിയാവാൻ സഹ പർവത ിെ മ ടാല ാരമായി ബാലഭാ രബിം
ബം കാശി ട ി.
േയാഗീശ രെ ാർ നാ സാരമാ സംഭാര െള േശഖരിേ തിെന സം
ബ ി ് ഭാര േയാ ത ി ആേലാചന ട ിയേ ാൾ ദാ ത ണയെ അതി
മി ഒ കലഹവാദം അവർ ത ി ായി. അ െകാ ം അ െ അനർ ം
അവസാനി ി . ഹരിപ ാനനമഹാ ാവിെ രദർശനം ി ഫല ാ മായ
േപാെല, തെ ഭാര ാസേഹാദരെ ഒ എ ് ഏ നാഴിക ലർ േ ാൾ ത ി െട
ൈകയിൽ കി ി. ഭവനം വി േപായ ബാലെ ാനംവഹി ി പര ൻ ച ിെയ
ഉടെന വ ി അയാെളെ ാ ് എ ിെന വായി ി .
“തലവർ ള ിലിരി ം കണ ത ി െച കരാമൻ അ ൻ കാര ം … മ ി
േബാധി ംപടി ് ” എ ് ട ി, “വലിയ ാ ് ൾ ് െകാ ാ ാ ിയ
ചീടകലം ഒ ം രാമ ൻ ക ാലയ ണ” താ ം “തി വന ര ് മാരൻത ി
െജ ്റാള ാവെ ഒ എ വ വായി ് േക തിൽ കള ാേ ാ യിൽ ാ
ംപ െ എ വീ ിെ െകാഴാമറി ി ക ം മ ി ട ിയിരി താ
ം അെ ികൾ തി മന റി ം വലിയ െപാ ാ കൾ വ േച ം” എ ം മ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 69

അവ കെളേ ം, “േമലേ ാ ണ” ഉൾെ െട, ര ാം ിെന തലയിൽെക ി,

നിവർ ് ഒ വള നി െകാ ് ‘സാധനരാഗ ിൽ’ ശ ാസംവിടാെത, പര ൻപി
കള ാേ ാ കേ രി ് േചർ തായ അ േ ാ ് ടി വായി േകൾ ി വ ക ം
െച .
എ വായന അവസാനി േ ാൾ ത ി ം അര മ ി ി ം ഖേ ാ
ഖം േനാ ി. തെ സേഹാദരെ എ ിൽ അ ർഭവി ണേദാഷം സ ീകാര
മാ െത ം അതി വിപരീതമാ ി നാശേഹ കെമ ം ആ ണവതി
ണേദാഷി . “ഓേഹാ! വരണെത ാം വരെ . ഞാനറി കാര ം തെ െച ്റാള
ാ െ ം കി ്റാള െ ം ക കടിെ ാഴാമറി ിലി ് ആടണെമ ിൽ േകാ
യി ി ലംമാറി റ ണം” എ പറ ്ഉ ി ായ ചാ ല െ മറ െകാ
് ത ി ചിരി കള .
 7

“പാരെ മര ിലി െ ാ
പ ി വ ് വലംേതാളിെല വീഴ-
െതാ െതാ റിപലം െപാ ാെത
േതാകയർതാ ം മാ െത, …”

ൈക ലാേസാ ാരണമായ അഹ ാര ിയ ് ച ഹാസഖഡ്ഗം വി വ

ിെ ദ ിതീയ
ആ ഹത ാ മം അ യദശക ത ം െകാ ് അ
സംഭാവനയായി കി ി. ആ വീരാ ഗണ െ
ഹി െ . ഇ െന ിയ
ം ഫല ി ം ത ി വി തെകാ ് ൈദവ ാധീന ാര ാ ഒ ം
പരാ മികൾ േലാക ിൽ വിജയി െ ് മ ഷ ാ ഭവ ിൽ കാണെ .
ഈ വക േജതാ െട മ ല ിൽ ഒ ാന ി ് ന െട ച ാറ ം അവകാ
ശ ായി . തെ സ മാ ം െകാ ് ലകാല രതകെള വിേ ദി ാൻ മതി
യാ മായി അധികാരബലം അേ ഹ ി ം അധീനമായി . എ ി ം, ചില
ഒ ൾ െചയ്വാ ം മഴ ം മ ം മാറി അവസരെ തീ ി ം, ഹരിപ
ാനനസൽ ാര മേഹാ വെ ഫാൽ നമാസേ മാ ിവ . ആ േയാഗീശ
ര മാ ായ സ ർശനം കഴി ് മട ിയതിെ േശഷം ച ാറെ ഭാവ ി
വളെര പകർ ായി. ജീവേലാകസഹജമാ അവ ാ യ ി ം അേ ഹം
തെ ദളവാപീഠെ മേനാഭ സനം െച . ഉേദ ാഗ ധാന ാർ അ ി
തായി ക ി ഉദയ ാനാദിദിനചര ാ മ േള ം വ ധാരണസ ദായ േള ം
ൈകെ ാ ട ി. അരാജസ ളായ ‘അ ണാ’ദി ശ െള ഉേപ ി ്, രാജസ
ഭാമാന മാ ‘അനിയാ’ദി സം തസംബ ികളായ പദ െള സ ീകരി ്, സംഭാ
ഷണരീതിേയ ം ഒ നവീകരി . അേ ഹ ിെ പരിചിതവർ ി ് നിർഭരമായ
ആ രെ ഉ ാ മാ ് ഭാര ാ ാദികേള ം ംബാംഗ ളായി െപ മാ

70
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 71

തി ് അവെര ഉചിതകളാ ി ീർ ാൻ ത വ ം പരി തരീതിയി ദിനചര ാ

പാഠപ തികെള അ യനം െച ി . രാജ ഭാരനായകത െ വഹി തി ് ഒ
െചാ ിയാ മായി സ ി ്, ഹരിപ നാനസൽ ാരെ ആ ജീവസർ സ ദാന
ാ ം നിർവഹി ാൻ ച ാറൻ ബ ക ണ ം ആയി. തെല ിെന സർ ഥാ
േപാഷി ി ം െചല ഭാഗെ ജ മായി േശാഷി ി ം നടേ ജഗ യമനന
െ ദി ിതമാ ീ ച ാറമനീഷി ്, ഈ പരീ ഥാ മമായി .
ി ർ ികൾ തെ ത രായി ശാശ തസാ ജ േമാ അ കാലദളവാപദേമാ േവ
െത ് ച ാറേനാ േചാദ ം െച ി ാൽ, ആ ഉേദ ാഗ ിെ ാം ലീയ ം
ഖഡ്ഗ ം ധരി ാ സൗഭാഗ ം െനാടിയിടേനരേ െ ി ം ന ി അ ഹി
ാൽ മതിയാ െമ ് നി ംശയമായി അേ ഹം ാർ ി േപാ മായി . ഈവി
ധം മ ി ാന യാൽ എരിെപാരിെ ാ ച ാറൻ േയാഗീശ രാഗനമേഹാ
വെ , ‘ഇരയി ാെല മീൻ പിടി ാ ’ എ ദാശ മാണെ ആ ദമാ ി,
അത ാഡംബരേ ാ ടി െ ആേഘാഷി ാൻ സ നായി.
േയാഗീശ രെ എതിേര ി ് ചില ിേന ഭവന ിൽ നി ് കാൽ കാതം അക
ല ഒ ജലാശയ ിെ തീര ിൽ അേ ഹ ി ് രാ ി പ ി റ ി ം
േതവാര ി ം േവ രകൾ തലായ ം, ആ ലം തൽ ഭവനംവെര അവിടവിെട
േതാരണ ൾെകാ ് അല രി െ ഒ വി തമായ നിര ം, ഭവന ടി ൽ ഗം
ഭീരമായ മകരേതാരണ ം, ഭവനവിള ിനക ് സൽ ാര ി ം സദ ം വിതാനി
െ െന രക ം ച ാറ വിെ വ കൾ ഒ ട റ െകാ മാ ം
പണിതീർ . അല ാരാവശ ൾ ായി, വാഴ ല, േ ാല, ക കിൻ ല
എ ിവ ദാരി ം ടാെത േശഖരി െ ി തിെ ഫലമായി സമീപവാസിക െട
ഹ ളിൽ റ കാലേ ് ദാരിേ ശ രീ തി ാപന ം നിർ ഹി െ —
അതാരറി ? — ചില ിേന ഭവന ിൽ സംഭരി െ സസ ാദിവിഭവ ൾ ം,
ആ ഭവന ിെല അറകളിൽനി ം റ ിറ െ െപാൻ, െവ ി, െവ ലപാ
ൾ ം, ച ാറെന സഹായി ാൻ ടിയ ഷാര ി ം കണ ി ായി .
എ ാൽ േയാഗീശ രെ ഭി ് അരി ം, കാ റിേ ാ ക ം ൈത ം വിറ ം
ള ം മ ം ഇന ി ടി ഇ വീതെമ ം, ഇ തി ് ഭരി ാൻ ഇ ാരി ാെര ം
കാണി ം, അട ി രി ാൻ േപർ ചാർ ാേത ം വിവരമാ ം നി ർഷാവാചക
േളാ ടി ം ഒ വരിേയാല ഉ ിണി ി തയാറാ ിയ ് “അട ിപരി ം പഴ ം
നീത ളിയാ” എ അഭി ായസമന ിതം ച ാറനാൽ അ വദി െ . മാ
മാെവ ിടൻ മ ട ് സംഘ ിൽവ ം മീനാ ീപരിണയ ി ് വരനി യം
െച െകാ ി ർ ിൽ, ചില ിേന ് ഭവന ിനക ് നട െകാ ി
േകാലാഹലം അവർ നീയമായി . തൻകര, അയൽ രക ൾെ എ ാ
കരകളിെല നാഥ ാ ം, ആശാ ാ ം ാ ം — എ , എളിമെ വ ം പല
വക െതാഴില ാ ം — ഇ െന പല പടി ാരായി ടിയ മ ാരിൽ “പാർ െ
72 അ ായം ഏ ്

അ െകാ ാെതയി ാ ം ളിൽ” എ ് പറയെ േപാെല, ച ാറെ

ഹ ഗദാ പതനം ഏൽ ാെത ആ ം തെ േശഷി ി .
അർ രാ ി അ േ ാൾ ച ാറെ തിനിധിയായി ഉ ിണി ി ം
ഏതാ ം കര ാ ം േയാഗീശ രെന എതിേര ാനായി ൻപറ ള രയിൽ ഹാ
ജരായി. അ വെര നിർ ലനീലിമേയാ ് കാശി ി ആകാശ ൽ പ ിമ
സ ിൽനി ് ഉ ിത ളായ േമഘപീതാംബരഖ ൾെ ാ ് സവിേശഷം
വിതാനി െ . ത െട അേധാ വിൽ നട വി ിയക െട തേ ം
പരിണാമേ ം അറിവാനായി ന ാൽ നിേയാഗി െ ചാര െര
േപാെല ചില വിദ കൾ ആ േമഘ ൾ ിടയിൽ ടി ഇട ിെട എ ിേനാ
ി മറ . ‘ന ’ മാണ ാരായ കഴ വാസികളാൽ ആരാധിതനായ ഒ
മഹാെ ആഗമനസ ർഭ ിൽ ന േ ശനായ താൻ ടി ആകാശമ ിൽ നില
െകാ ് അ ചിതെമ ് ക തിേയാ, മ ാകാശഗതനായ ച ൻ പടി ാേറാ
മാറി േമഘേമൽ ി ിടയിൽ മറ . േമഘശകല ളിൽ ചില ് കാർ െ
അവലംബി . ച ികാ കാശം യി േ ാൾ, നിശാചാരി ധ ംസക ാരായ കാക
ാർ കർ ാ ദ ളായ സം ന ൾെകാ ് ത െട േ മഗീതെ വി രി ്
ട ി. ഈ അധർ ിെയ ശാസി തിെന േപാെല കിഴ ക െട
കളിൽ ധർ സംര കനായ പാകാരി െട ഖഡ്ഗം ഇളകി കാശി . ആകാശ
ഖ ിെ ക ഭാവ ം അകാലകാകധ നി ം ഉ ിണി ി തികെള അപശ
നശ ാേവശംെകാ ് വല തിനിടയിൽ, ര നി ് ലമായ േമനാ ള കൾ
േകൾ മാറായി. ച ാറെ പരിചാരക ാർ ദീപയ ിക ം ിവിള ക ം െകാ
ടിവിള ക ം െചാ നക ം ക ി ് ആ സ ർഭെ അമംഗളമാ ാൻ മി
ന ച ാദിക െട ദർ െ വിേ ദനംെച . ഗജമായ ാരായ േപാ ാ െട
മലിൽ വഹി െ േമനാവിൽ ആേരാഹണംെച ് ഹരിപ ാനനസ ാമികൾ,
പ ്, ട, തഴ, െവ ാമരാദി ാനസാമ ികേളാ ടി അവതീർ നായി. ആ
ാ െ അടയാളെവടികളായ വാർ ാവാഹക ാർ ചില ിേന റിയി .
നാലാം യാമ ിെ ആരംഭ ിൽ േയാഗീശ രൻ ഗംഗെയ ഉണർ ി, പ ിനീരാ
കഴി ് പ ിേ വാര ിനായി ജാ റിയിൽ േവശി . ആ റി കെ അതിനി
ത ഉ ിണി ി തലായവ െട മന ിൽ േയാഗീശ രെ ഉഭയസമാധിെയ ദർ
ശനംെചയ്വാൻ ബലവ ായ കൗ ക ാ ി. അവർ സി തികളായ
പാദാ ചര ാരിൽനി ് തിബ െമാ ം ടാെത ജാശാല കേ ാ ് േനാ ാൻ
നി . െചറിയ ഭഗവതീവി ഹം വ ല രി െ ി സിംഹാസന ം, അതിെ
റകിൽ ചില സാമാന ം ിൽ ചില വ ം ജാപാ ം അ ാെത മെ ാ
ം അവിെട കാൺമാനി ായി . േയാഗീശ രെ ജഡജീവ ൾ അവിെട ആകാ
ശഗമനംെച ി തിനാലായിരി ാം, അേ ഹ ിെ സാ ി ദർശനം അവർ ്
സാ മായി . ഉ ിണി ി തലായവർ അവിേവകം ലം െച പരീ ണെ ി
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 73

അത ധികം അ േശാചി ം; ആ നാ, അപരാധ മാ ാർ നകൾ െച ം, റ ി

റ ി നി ാസ ാരായി ദ ാരപാല ിെയ അ ി .
മ കാല ളിൽ നിർ നമാ ആ േദശം ഒ കഴി േ ാൾ ജീവജാലനിബി
ഡമാ ം, സ ാര ലമി ാെത ശ േഘാഷ ഖരിതമാ ം തീർ . ച ാറെ
ഉ ാഹവിലാസേ ാ ടിയ ഗർ ിതാ കൾ സകല േച കൾ ം ധ നികൾ
ം ഉപരിയായി ഴ ി ട ി. കള ാേ ാ യിൽ ൈവ വ ഹരിപ ാനനെ
തിര തിെയ സമാരാധനംെച ് ര കിരണ ൾ തെ കഴ െ ജലാശയതീര
ിൽ കാഷായാംബരധരനായ ൈശവഹരിപ ാനനെ ആവിർഭാവേ ം സമാരാ
ധനം െച . ിവേപ ർ, ആറാ ഴ എ ീ ല ളിെല രെ ാടി രേ ം
ജയി ്, അണിെവടികൾ ഏകനിനാദമായി ീർ ്, പടി ാ ് സ തരംഗനിരയി
ം കിഴ ് പർവതേ ണിയി ം തി നി . ാ കടാഹേഭദകമാ ആ
ഭീഷണരവേ ം ജയി ്, “ജയശ ര! ജയേഗാവി ! ജയജഗദംബിേക!” എ ് മാ
മാെവ ിടെ റ ാ െകാ ് േ രിത ാരായി ഭ ണ തി ഹേലാ പ ാരായി
എ ിയിരി ാ ണർ കീർ ി േകാലാഹല ം, േയാഗീശ രെ സ ം
ച ാറനാൽ ഏർ ാ െച െ മായ നഗരാനാഗസ രാദിവാദ െട േഘാഷ ം
സാമാന ജന െട ആർ വിളിക ം െപ െട മദമമ രേ ാ ടിയ വാ രവ
ക ം േചർ ് േയാഗീശ രേഘാഷയാ ാ ാ െ ഇ പദ ിൽ എ ി .
കളിൽ ച വിതാനം ടാെത മാലക ം കസ ം േകസര ംെകാ ്
അല രി െ ദ േ ാ ടിയ പ ിൽ േയാഗീശ രൻ ആേരാഹണം െച െ .
വാഹക ാർ പ ിെന ഉയർ ി, ബ വ ൾെകാ ് സവിേശഷം വി ത
നായ ച ാറൻ പാർശ േസവനേ ാ ടി, േയാഗീശ രേഘാഷയാ ് സകല ം
ത ാറായി. വ ിരാജേസനാനായകൻ ആകാൻ േപാ ച ാറെ േന ാ ല
ാബലം െകാ ് ബ സഹ ജനസ ലനമാ ആ സംഘം വഴിമ ിൽ വി
രി െ ട ിയ രസികൻ മണലി ഭംഗിഭംഗം വ ാെത ം, കാേലാ കാ
ത ാെത ം, േതാേളാ േതാ ാെത ം കവാ റ ് നടെകാ തി ് ര ണി
യായി നിര നി . െപാ ണി ഗജ ം െകാടിതഴക ം ാന ിെ
ഥമാംഗമായി അണിയി . െചകി െപാടിെപ പടഹാദിവാദ ാർ കാഹളാ
ദിസേമദം ഗജനടകൾ ് റകിൽ നിര . അന രം േകാലടി ാർ, കല ാണ ളി
ാർ, പാ ിവാദ ാർ എ ി െന ഓേരാ സംഘം അ മമായി നിലെകാ .
അതിന ് റകിൽ ഭജനസംഘ ം പി ീ ് ാ ണസംഘ ം അതിെന ടർ ്
വിേശഷവിദ ാരായ നാഗസ ര ാ ം, അവ െട പി ിൽ അ മംഗല ം വഹി
കന ാജന ം, രാജശാസനയാെല വ ം ത മാ ം ഴ ൾ ടാെത ം റ
ാ വ െ ീകരി . അന രം േയാഗീശ രബി ദവാഹക ാ ം പരിവാര ം
േയാഗീശ രപര ം പൗരജന ം, ഇ െന പർവവിഭാഗം െച ് റെ ് ട ിയ
േഘാഷയാ േകരള ിൽ “ന േതാ ന ഭവിഷ തി.” െര എ ി സംഖ
74 അ ായം ഏ ്

ാ ണസംഘ െള േ ാ ഗീത ം, െച തലായ വാദ ൾ താളസ രലം

ഘികളായി കർ ആരവ ം ഇട ിെട റെ “േഗാവി നാമസ ീർ നം!
േഗാവി ാ! േഗാവി ാ!” എ ആർ ക ം, ാരിൽ േരാമാ േ ം വാ
ളിൽ ഉേ ഷേ ം ബാല ാരിൽ ീേഡാ ാഹേ ം ഉടയാൻ പി െട
മനഃപ ിൽ ചാരിതാർ മ വിേന ം ഉ ാദി ി . ഭ ിപാരവശ ംെകാ ്
ഷ ാ ം, ബാേധാപ വ ല മായ മംെകാ ് ീക ം, ചിലർ ി ട ;
ഉപവാസ ിനിടയിൽ ഉദയ ര ര ികൾ ത കയാ ം, വാദ േഘാഷ ിെ ഇട ി
െട തീ െവടിക േട ം ബഹള ൾെകാ ് സിരാബ ൾ ീണി ം ചിലർ
േമാഹാലസ െ ം വീ . ഇവ െട ആലസ പരിഹാര ിനായി മി ് മ ചിലർ
് ീണം വർ ി തിനിടയിൽ, ഉ ാഹ ർ േയാ ടി വാദ ാർ ത െട
േമളകളകളെ . സ ീർ ന ാ ം, കല ാണ ആർ കാ ം, രവ ാരിക
ം േ ാ ാഹരായി മ രം കലർ ് ത െട ശ നാളശ ിെയ പരീ ി .
എ ാ ി ം ായി െമേ ാണം േയാഗീശ രെ ധാന അേ വാസിയായ
ഉ ിണി ി െകാ നാനക െട വാ കൾെതാ ് ക ിൽവ ം, േകാലടി ാർ ് പാ
താള ്, ആകാശവീ ്, എ ചില െപാടിൈ കൾ ഉപേദശി ം കല ാണ ളി ാ
േരാ േചർ ് ചില േചാ കൾ ചവി ി ം, പരിചിതരായ ാ ണ െട വീ ടവകെള
ത ിെ റി ി ം, അ മംഗല വാഹിനിക െട അണികൾ ശരിയിടീ ം; േയാഗീശ രവാ
ഹന ി ് അ ദ ിണ ൾ െച ം; അേ ഹ ിെ ഭട ാെര േദശവിേശഷ ൾ
പഠനംെച ി ം, െച േ ാലിനടിയി ം െകാട ാ െട ക ിനിടയി ം െവടി
ാ െട ി നകളി ം ഏകകാല ിൽ െപ മാറി ം, ഒ ൈകയിൽ വിശറി ം
മ തിൽ ക മായി, അഴി പറ ടമ െക ാൻ സമയം കി ാെത, അേ ാ
േ ാടി, ഇേ ാ ് പാ ്, അവിെട ി ി, ഇവിെട ി, ഒരിട ് ഒ വി മി ്,
മെ ാരിട ് ഉ ാഹം െകാ ് ആടി, ഇ െന ച ലഗതി ിടയിൽ തനി ം
എ ാവർ ം വീശി ം സർവാധികാരഭരണം നിർവഹി ്, സർ വില ് മാ ം
െകാ ് ഈ ാന ി ് േഘാഷയാ എ േപ ് ത രം അർ വ ായി
രി .
നീരാളപരിേവ ിതമായ പ ിേ ൽ ആ ഢനായി നേഭാേദശേ ് ഉയർ
േ ാൾ, ആ േയാഗീശ രൻ, ത ാ ൈശവേതേജാമയെന ി ം ബാലേഗാവി ല
വി ഹനാ ം ക ണാ ലേന നാ ം ആർ ഹസിതനാ ം കാണെ . അേ ഹ ി
െ ദീ തരമായ ിപാതം തജാല െട ഇ ിയ ിെയ നിേരാധി ാ
േപാെല, കഴ േദശ ിെ സ ർശനം മ ശ ിയാെല േപാെല േയാഗീ
ശ രെ ബാഹ ാ ഃകരണ േള ം പാേട ംഭി ി . േയാഗിജീവിത ിെ കഠി
ന താ ാന ൾെകാ ് സ തരമാ െ െത ി ം, അേ ഹ ിെ ദയം
മ ാമാംസര സ ലിതരായ മ ഷ ർ ് സാധാരണ ളായ വികാര ളാൽ അ
മ ായി എ േതാ ി ി മാ ് അേ ഹ ിെ േന ൾ ആ േദശ ിെ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 75

തി വിലാസചാ ര െ ദർശനം െചയ്വാൻ കൗ കേ ാ ടി നാ ദി ി ം

സ ാരം ട ി. അേ ഹ ിെ േന േളാടിട ഓേരാ ാ ം ഹ
ട ം അേ ഹ ിെ മന ിൽ േ ാദി ണ ല ൾ ് മാ ം ശക മാ
ഒ ആന ാ തിെയ അ രി ി . േയാഗീശ രൻ തെ ആ ീയശ ിെകാ ്
ച ാറെന വ ാേമാഹി ി എ ിൽ, ഇതാ ച ാറെ ലൗകീക ിരി ാൽ
േയാഗീശ രൻ ച ലചി നായി, ഢസാധാരണമാ പരവശതകെള ദർശി ി
ട ിയിരി . പ ബ വി നായി അേ ാഭ യനായി ജന ൾ
് കാണെ ആ േയാഗിപരമഹംസെ മന ിൽ െപാ ി ിള െകാ ി
വിചാര ൾ എ ായി ിരി ാം? ഓേരാ േന ി ം നി ് ഓേരാ അ ധാര
നാസികാ ാ മാർ മായി വഹി ് അധര ടേ ം മീശേയ ം നന െകാ ് ഉദ
ര ിൽ പതി . അേ ാളിക ിൽ അേ ഹെ ആവരണം െച ര പേടാ
പധാന ൾ ിടയിൽ ാന ി ം സ ർഭ ി ം ഉചിതമായ ൗഢതേയാ ടി
ിതിെച തി ് അജ ളായ എേ ാ േചേതാവികാരേ ാഭ ൾ അേ ഹെ
അ വദി ിെ ് അസ ാ ചക ളായ ചില അംഗചലന ൾ ത െ
. താൻ തരണംെച ആകാശെ സ മാ നപയെ േപാെല അേ ഹം
അത ൽ േയാെട പാനം െച . അേ ാള ിൽനി ് താഴ ചാടി ആ േദ
ശല ിെയ ണാമംെച കളകേയാ എ ം അേ ഹ ി ് ഒ വ ാേമാഹാേവശം
ഉ ാ . ‘സർവം മയം’ എ തത ം െകാ ് പരി രിതമായ അേ ഹ
ിെ പാവന ദയ ിൽ ഇ െന വികാര ൾ അ രി ് ഏ ജ െ
ബ ിെ ഫലെമ രഹസ ം തൽ ാലം രഹസ നിലയിൽ െ ഇരി െ .
ആ േഘാഷയ നാല നാഴികെകാ ് ചില ിേന പടി ൽ എ ി. അേ ാ
ായ േകാലാഹലം ിലേ തിേല ം അതിശയി ് ച മായേ ാൾ ാ ണ
െട ഇടയിൽ ‘യസരീകാഭരാ ’ എ േഘാഷധ നി ം ഴ ി ട ി. അതിെന
ശാസി ് ഒ വലിയ ശ ം പടി ൽനി ം റെ . അ േക ണർ ായ ാ
ണസംഘം സ ർഭഗൗരവെ മറ ് “മാമാ േജ, െവ ിടാ േജ!” എ ്, അതിരാവി
െല ളി റി തലായ ം കഴി ് സ ദായാംഗേവഷ ിൽ ചില ിേനെ ിയിരി
മാമാെവ ിടെന അഭിമാനി ്, ത ൾ അറിയാെത ഉൽേഘാഷി േപായി, അതി
േന ം േകാപ ർ ം ഭ ി നി ഭീമാകാരനായ മാമെന േ ാൾ ച ാറെ
ം ഉ ിണി ി െട ം ഉ ാഹ വാഹം െപെ ് ഒ നില . എ ി ം അവർ
ണമാ ിൽ ഊർ ിതഭാവെ ൈകെ ാ ് ൈകകൾ വീശിയേ ാൾ, യാ ാ
രംഭ ിൽ ഉ ായ േപാെല െവടിക ം രവക ം ആർ ക ം സ ീർ ന ം വാ
ദ േഘാഷ ം, ഒെ ാ മി തകർ . ചില ിേന േഗാ രദ ാര ിൽ എ ിയ
പ ിെന താ ി അക െകാ േപാ തി ് വാഹക ാർ ഒ െ തിനിടയിൽ
േയാഗീശ രെ ക കൾ െതേ ാെ ാ യാ െച . അ ം ര ായി വിചി വർ
േളാ ടിയ വ െള അേകരളീയസ ദായ ിൽ ധരി നി ര ് ീകൾ
76 അ ായം ഏ ്

അേ ഹ ി ് േന േഗാചരമായി. അേ ഹ ിെ തിസി മായ സിംഹേനാ ം

അേ ാൾ ആ ഖ ് ആവർ നം െച . േമാഹാേവശകിരണ ൾ ആ ക നീലേന
താര ളിൽനി റെ . േയാഗീശ രെ ന നീയമാ ന മാരത ം മാറി ഹരി
പ ാനന ൗഢി പിെ ം വിലസി. വാഹനെ നി തി ് അേ ഹ ിൽനി
് ഒ ക ന റെ . ച ാറെന സമീപ വിളി ്, ആ ീകൾ ആരാെണ ്
ഢമായി ഒ േചാദ െ മ ി . സ ാ യവർ ിനികളായ ചില അനാഥകളാെണ
് നി ാരകാര ം േപാെല ച ാറെ മ പടി ം ആ സ ര ിൽ െ ഢതമ
മായി ഉണർ ി െ . പ ിെ െത വശ ് അേ ാൾ നിലെകാ ി ഉ ി
ണി ി െട േന ൾ ാർ നാശത െള സ ാമിപാദ ളിൽ സമർ ണം െച .
സമർ നായ ി ാരെ കായസാധകേ ാ ടി േയാഗീശ രൻ പ ിൽനി ം
താഴ ചാടി, സകല േഘാഷ േള ം ഒ കരവിന ാസംെകാ ് തിബ നംെച
. ത െട താൽ ാലികമായ േകവലാവ ്അ പമായി ഴി ാൻ ർ ദിവ
സ ിൽ െച െ നി യെ ം ദൗഹി ി ം അ ി െകാ ് ‘വ
ടിയതന ഥാ.’ വ െട വർ വിേശഷ ാ ം, അവെയ ധരി ി രീതിേഭദ ാ
ം േയാഗീശ രെ അവരിൽ ആകർഷി െ . അവർ നി ി ലേ
് അേ ഹം രാജരാേജശ ര ഭാവേ ാ ടി നട ട ി. േയാഗീശ രെ കാൽ
നടയായ എ ിൽ അേ ഹ ിെ ാനഗൗരവെ േപാഷി ി തിേനാ
ത െട ലധർ െ യഥാവിധി അ ി തിേനാ, കഴ െ വി തികാര
ക ാരായ പ ാര ൾ ത െട ശംഖ െള ധ നി ി ; കര ം കളരി ം നാഥ ാ
രായ ആശാൻ, ് എ ിവർ ിൽ നട വഴികാ ി; ചാ ി ാവിെല തറവാ പ
ര ര ാരനായ െവളി ാ ് പിടി ഖഡ്ഗെ വഹി ് ക ടി േസവി ;
അ രവിദ നായ ഉ ിണി ി വിശറി മാ ി, ഒ െവ ാമരം വഹി ് വീശി ട
ി; ച ാറി െട കാരണവൻ ര ാം ിെന തലയിൽ െക ിെ ാ ് ച വാള
ട പിടി ; ച ാറ സർ സ ാ ് േയാഗീശ രെ പാ കെ വഹി . ഈ സ ാ
ഹ െളാ ം തെ മന ിൽ കട ാെത മ ടേദവതക െട ആേവശംെകാെ
േപാെല േബാധവർ ിതനായ േയാഗീശ രൻ ഇമനിേമഷ ൾ ടാെത നി ി
ലെ ി. മീനാ ി പടി ക േവശി ്, ാ െട റകിലായി നി .
അേ ാൾ ഒ നവ മാരനായ ശശാ െ തതരാ മയം ഉ ായതിെന
ിയായ േയാഗീശ രൻ കാണാതി ി . േയാഗീശ രെന െതാ തിനായി ളീ
തമായ െട ൈകകെള അേ ഹം ണ ിൽ സ കര ളിൽ ഹി ്, അ ലി
നിേരാധനംെച . ഭർ സ ാന െട പരിചരണ ാൽ ീണ ളായ ആ കര
െള ബാ ർ മായ േന േളാ ടി തെ ശിര ിേ ൽ പതി ി ് എേ ാ ഒ
ണാമേ ാകെ െചാ ി അേ ഹം െട വയഃ ർ ിെയ ആരാധി , ആ സം ർശ
ലാഭ ിൽ െട മന രീര ൾ അനിർവാച മായ ദിവ ാന ലഹരിെയ ആസ ദി .
ഈ വികാര ിെ ബല ാൽ ് േശഷി ി ായി കായബലം നശി ം,
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 77

ീവർ സാധാരണ ം അപ ാരശ െയ ജനി ി മായ ഒ ർ ് അധീനനാ

യി അവർ േയാഗീശ രെ മാറിൽ പതി ം െച . െട ഖ ് ഒ ി
േനാ ിയേ ാൾ, േയാഗീശ രെ ശരീര ം കഠിനമായി വിറെകാ . അേ ഹം വിള
റിയ ഖേ ാ ടി, േബാധ ന നായി, ക ണാപരി തനായി ് െയ മാേറാടണ ്
െക ണർ . പര രകരബ രായി ം േയാഗീശ ര ം നി ഘ ിൽ
ാർ േയാഗീശ രെന നമ ാരംെചെ േ ് നിർഭരമായ ഭ ിഭയ േളാ ടി
െട അ െച ് ക നീർ വർഷി ആ ീെയ േയാഗീശ ര ജ ളിൽനി ് േവർ
െപ ി സ ര യിൽ ഏ . േയാഗീശ രൻ തെ അ ം അ ാവ ം അെ ്ഒ
ദിവസം ് വാദി മീനാ ി ഭ ാന ാർ േന േളാ ടി അേ ഹ ിെ അ
ലീ ണാമം െച ് മാതാമഹി െട പാർശ ിൽ സഹായ ിനായി എ ി. ക നി
വർ േയാഗീശ രെ മേനാമാർ വെ ം തദയേയ ം െകാ ാ ക ം, ഇ െന
പരമ ണവാനായ മഹാവ തെന സൽ രി ാൻ ത ൾ ായ ഭാഗ െ നിന ്
ആന സാഗരമ ാരാ ക ം െച .
ഹരിപ ാനനവാസ ി ് േത കം ഒ െ തായ ഇര നില യിേല ്
ആദ േമതെ അേ ഹെ എ ി ാെത, ധാനെക ിട ിെ നാ െക ി
വിശാലമായ തള ിൽെവ ് ഥമസൽ ാരം കഴി െകാ ് ച ാറൻ േയാഗീശ ര
െ ആ െയ കാ ് വിനീതനായി ര മാറിനി . േയാഗീശ രെ ഖം വിളറി ം
ഓജ ് വളെര യി ം സാധി ാനേഭദംെച ് അേ ഹ ിെ അ ഃകരണം വി
വംെച േപാെല ം കാണെ . മീനാ ി െട സൗ ര സ ത്കർഷ ാൽ അേ
ഹം വശീ തനായി എ ശ ി ്, ച ാറ ം ഉ ിണി ി ം ആ സ യം താനർ
ിെ പരിണതിെയ ചി ി ്, ഓേരാവിധമായ ഉപശാ ിമാർ െ ക പിടി
.അ റിൽപരം ാ ണർ ടിയേ ാൾ െന രകളിൽനി ് വ തായ
ശ ം ഴ ി ട ി. അതിെന യഥാശ ി േപാഷി ി ാെന േപാെല ‘ശേ ാം!
ശേ ാം,’ എ ം മ ം വിളി ിെ ാ ്, ഇതിനിടയിൽ കലവറയി ം, വ ്, വിള ്
തലായ െന രകളി ം, ച , ളി ര തലായ െക ിട ളി ം, സർ ീ ം പരി
േശാധന ം കഴി ് എ ിയ മാമാെവ ിടൻ െക ിനക കട ടി. ആ ാ ണൻ,
‘ആശീർവാദമ െ ’ എ ് ച ാറെന അ ഹി തിെ േശഷം, ര ാം ിെന
ഒ മട നിവർ ് പടിേമലി ്; അ ് താൻ േക ി തി ം േലാഹ
നിർ ിതംതെ േയാ എ നിർ യെ ാൻ അതിേ ൽ നഖംെകാ ് ഒ കലാ
ശം െകാ ി െവ ല തെ എ തീർ യാ ിെ ാ ് അതിേ ൽ ചാടി ഇരി
റ ി .അ െ റ ാടിെന റി ് “േകമമായി! കൗരവ െട േഘാഷയാ ംഇ
േകമമായി ി ” എ ് അയാൾ ട ിയ ശംസ ഉപമാനം ശരിയായി ിെ േതാ
ിയതിനാൽ “ രീകനയനാ ജയ ജയ” “അൈ … ഇനി വ ം ശല ൾ േമൽ
േമെല” എ സ ർഭസംബ മ ാെത ഗാന ിൽ അവസാനി . ഈ അബ
ി ് ിപ മായി ആ ഭവനവർ ന ് ആരംഭി േ ാൾ, േയാഗീശ രൻ െയ
78 അ ായം ഏ ്

കാൺമാൻ റെ ംഅ ാ ിെയ കടാ ി ം തനി ് േവ ി ആയിരി ാെമ

് വ ാഖ ാനി ്, ഉ ാദം െകാ തിള ്, ച ാറെ സാ ി േ ം മറ ് േയാ
ഗീശ രെ ഇ ശിഷ നിലയിൽ അ നിരേമൽ ചാരിനി ഉ ിണി ി െയ
മാമൻ ക ്, അയാേളാ ് ഇ െന ശലംപറ : “അെട! എെ ടാ, ഇെ ് മാ
ിളവ േമാ ഇ ിടയൻ േദാൈശ ഇ പ ിനാൈല ഒ വായാെല അ ിറ ഈനാ
ചാനാ ി!” ഇ െന അസംബ കടന ൾ െര റെ വ േയാഗീശ
രെ മന ിേന ം ആകർഷി എ ി ം, തെ ആ ാവിെന സി ി ഗാഢമായ
വ ാേമാഹ ാൽ അ നായി ീർ ്, മാർ ദർശന ി ് വിഷമെ അേ ഹം
നിേ നാ ം സ ാ ർേവദനെയ ഖ ് രി ി ാ തായ ഗൗരവേ ാ ടി ം
ഇ േത ഉ . ആ ഗൗരവെ മാമാെവ ിടെ വാ കളാൽ ഉല്പാദിതമായ നീരസ
െമ വ ാഖ ാനി ്, ആ ാ ണെ ക െ േഛദി കളവാൻേപാ ം ച ാറൻ
സ നായി. എ ാൽ േയാഗീശ ര ം ഉ ിണി ി ം ാ ണ മഹാരാജാവി
െ േസവകനാെണ ം, അതിനാൽ അയാേളാ െപ മാ ം വളെര ി േവ
താെണ ം ഖഭാവ ൾെകാ ് ണേദാഷി . ച ാറൻ െവളിയിൽ ഇറ ി, ആർ
വിളി െകാ ി ാ ണേരാ ് േദഷ െ ് തെ േകാപെ തീർ െകാ
മട ിവ . മാമാെവ ിടെ വി വായ ം സ ർഭ ിെ മഹിമെയ തീെര ലംഘി
െമ ശ ി ് ഹരിപ ാനനൻ അൈദ തസാര ർ മായ ഒ സംഗം െകാ ്
റ േനരം കഴി തിെ േശഷം എ േ ് സംഗീതരസ ർ ിയാൽ മാമാെവ ിട ം
ആ ര ാ ംവ ം ചില േ ാക ൾ െചാ ി ച ാറെന അ ഹി . അന
രം റ െച ് ാ ണസംഘെ അഭിവാദന ം, ഭ ണസമയ തേ ാ ് േച
തി ് മാമാെവ ിടെന ണ ംെച െകാ ്, ച ാറനാൽ നീതനായി തെ
ജ ്ഒ ിയി ലേ േയാഗീശ രൻ നടെകാ .
ര ാമ ം ാനംകഴി ് ഹരിപ ാനനൻ ജ ാരംഭി . ജാ റിയിൽ േവശി
േയാഗീശ രേനാ ് പരികർ ിയായ സി ൻ എേ ാ അേ ഹ ിെ ഭാഷയിൽ
ധരി ി . േയാഗീശ രൻ ച മായി േകാപഭ ന ൾ െച െകാ ്, സി
േനാ ് എേ ാ അ ളിെ . അയാൾ റ േപായി ഒ െചറിയ കരിം ര സ
പ മായി മട ിെയ ി. ര ാമ േവശി വേനാ ് േയാഗീശ രൻ ർഖസ ര ിൽ
ചില േചാദ ൾെച . ർ രാ ിയിൽ േയാഗീശ രാ കാര ആേളാ ് തി
വിതാം ർ വി ് തത്കാലം താമസി ാൻ ണേദാഷി ് എ ം അതി മ പടിയായി
അയാൾ ചിരി കള എ ം, അയാെള േബാധംെക ിെ ാ േപായി ബ ന
ിലാ ി ഒളി തി ് ഭ ം േയാഗി തിൽ ഫലി ിെ ം, അതിനാൽ അയാ
െട ൈകയിലി നാരായെ പിടി പറി ് മാറിൽ ിയിറ ിയി ് േപാ
എ ം ത ൻ േബാധി ി . അന രം തെ വ ിനിടയിൽനി ് ഒ െചറിയ
െപാതിെയ ് േയാഗീശ രെ ിൽ വ ് നമ രി . അവൻ ഉടൻ തെ ആ റി
ക നി ് അയ െ . ആ ഘ ിൽ സി ൻ പരിചാരകഭാവം വി ് ഹരിപ ാ
നന ് സി ി ി അധികാരെ വി ് നട െ ആ ിയെയ ഉടെന തെ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 79

നാഥെന ധരി ി െമ ം അവി ് മ പടി വ തിനിടയിൽ ഇതി ം ഇനി ഒ

ിയ ടി നട െ െ ിൽ പരമാർ ിതി എ ാം രാമവർ മഹാരാജാവിെന
ധരി ി െമ ം ഗൗരവമായ ഒ താ ീ ് െകാ . ച ാറേനാ പരിചയം
തെ മ െള പരാജേയാ ഖമാ തിെന ി േ ശി െകാ ് മ പടിെയാ ം
പറയാെത േയാഗീശ രൻ അട ിയി .
ഭി ാ േത സമയ ് േയാഗീശ രൻ മാമാെവ ിടെന ടി ഇ ി രാജേയാ
ഗ ം േദവേയാഗ മാ സദ െട വിഭവ െള സരസസംഭാഷണ ർ ം ാ
ണെനെ ാ ് സ ാശനം െച ി . േയാഗിവര ൻതെ ചില മ രപദാർ ൾ
പകർ െകാ ക ം െച . അ േനരം കഴി േ ാൾ, അമിതഭ കനായ ആ
ാ ണെ ശിര ി ് ഒ മാ ം ട ി. റ േനരംെകാ ് അയാ െട അവശത
വർ ി ് താടി െനേ ാടമർ ് ക കളട . റ കഴി േ ാൾ ആ ഭീമാകാരൻ
ൈകകാ കൾ നീ ി, അതിദയനീയമായ ിതിയിൽ േബാധംെക ് െന ടിേപാെല
കിട മായി. ല ചില ൈവദ ാ ം ഭിഷഗ രനായ ഹരിപ ാനന ം പഠി
വിദ കെള ാം പരീ ി ി ം, തി മലർ ാ ണ ് ഉണർ ാ ാൻ കഴി
ി . ആ െന ഇനി ം ഇവിെട താമസി ി ് വിഹിതമെ തീർ യാ
ി, ച ാറൻ അയാെള ഉടൻതെ എ ി ് തി വന രേ യാ യാ ി.
ച ാറെ ി ർ മാ ഈ ഉചിത ിയ ക ായ സേ ാഷെ
ചി ി ് േയാഗീശ രൻ തെ ൈകവശ ായി വിലേയറിയ ഒ േജാടി ര െ
ച ാറ സ ാനി .
ര രമണിേയാ ടി സ ാമികൾ സ മായ ഒ നി ാരംഭി . ച ാറൻ വട
െ ാ െക ിൽ െച ി ് ംബസംബ മാ ഒ കാര വിചാരം ട ി.
ചില ിേന തറവാടിെ ഒ ശാഖ െകാ ാര െര പാർ റ ി ി െ ം, ആ
തായ്വഴിയില ാെത അേ ഹ ി ് മ േശഷ ാരിെ ം, ഇതി ിൽ ചി ി
ി േ ാ. ആ ശാഖയിൽ ഒ ീെയ ന ിയ ി ാൻ എ മാട ി പരി ഹി
്ഒ ഷസ ാനം ഉ ായി ്. അ ി ാൻ ധനിക ം ധീേരാദാ ം
വലിയ വിദ ാ ം ആയി . സം താഭ സന ി ് നിേയാഗി െ ൻ നാ
ിൻ റ നാഥ ാ െട പാ ിത പരിമിതിെയ കവി കയാൽ ഉ ി ാൻ
അയാെള തർ വ ാകരണാദി പഠന ിനായി തി വന ര താമസി ി ് സാം
ബദീ ിതർ എ ഒ വി തശാ െന ഭരേമ ി ി . ചില ിേനെ സ
ൾെ ാം അവകാശിയായി ഈ വിദ ാർ ി അന ായദിവസ ളിൽ
അവിെട െച ് േപാരാ ായി . ഹരിപ ാനനസ ാമികെള എതിേര തി ്
അ ദയേ ാ ടി എ ി ം ആ വാ ം െച േചരണെമ ് ത േഖന കാരണവർ
ണി ി ായി . അയാ െട സാ ി ം ടാെത എതിേരൽ ം മ ം നടേ ി
വ െകാ ് ന ായമായി കാരണവർ ായ േകാപെ അട ിെ ാ ി ി ്,
സാവകാശംകി ിയേ ാൾ അന രവെ അപരാധെ ി വിചാരണ ട ി. ആ
80 അ ായം ഏ ്

വാ ് വളെര താമസി ് എ ീ െ റി കയാൽ അയാെള തെ ിൽ വ

ി. ഒ മാട ി െട മകനായി െകാ ് ‘ ്’എ ാനപദം േചർ ്
‘േകശവൻ ് ’ എ ് വിളി െ ി ഈ വാവി ് ഇ പ ിനാ വയ ് ാ
യ ായി . ഈയാൾ ശീല ാരായ ആദിമനായ ാ െട ശരീരല ണ ൾ
ടാെത, നാ ിൽ സമാധാനവ ാ ിേയാ ം നവമായ സ യ ിെ ചാരേ ാ
ം ഉ വി ശാ ത ം രേജാ ണ ധാന ം ആയ ൻവർ ിെ ഒ
മാ കാ ഷനായി . വിനയമര ാദകളാൽ ഒ ി ം, അപരാധകെ ിരി
കി ം, തെ ിൽ േവശി പ വേകാമള ം വ ീ ശ മായ ആ ശരീര ിെ
േചേതാഹാരിത ം ഉ നായ ച ാറേ ം ദയെ സ െമാ വി ി . ശിര
ിെ ർ ഭാഗം വൻ വളർ ് നീ ി േന ാേപാെല െക ി ം വികസി ്
റേകാ വാലി ിരി മ ം, ൗരകർ ംെകാ ് നീലിമേയാ േശാഭി േശ
ഷം ശിരഃ േദശ ം, ആ വർ േ ാ തെ അതിമി സമായി വിള ഗ ൾ
ം താടി ം േമൽ ി ം ഇട ് ര വർ മായി േശാഭി അധര ം, ശാ മായ
തിഗൗരവേ ം അഗാധതമമായ വി ാനേ ം ടീകരി േന ം,
പൗ ഷ ചകമായ വി ീർ ലലാട ം, ളിടയി ം വി ാരിൽ മാ ം
കാണെ വർ േകാമളിമാ ം ടിയ ഈ വാ ് ച ാറെ സ ിധിയിൽ,
ആ വിെന ി ൈക ിഴ ് ാ ് പിഴ ളിയ ഒ വിശി നിർ ാണമായി
വിപര യെ . ആ വാവിെന േ ാൾ, ആ ക കെ ദയ ി ം വായ ഒ
േകാ െ ് െതളിയി മാറാ ് േക വി ാരം ട ിയ ്.
ച ാറൻ: “ഉേ ാ നീ?”
േകശവൻ ്: “ഉേ .”
ച ാറൻ: “എേ ാൾ? വ ി ം െച ി ാേണാ തി ്?”
േകശവൻ ്: “ഊ കഴി ്ഒ ര നാഴികയായി. അ ാവൻ ഉ ഇല
യിൽ, അ ാവി വിള ി .ല ി ി ം അവിെട െ ഇല വ .”
ച ാറൻ: (േകാപം ാേല ാണി ം ശമി . തെ ി െട അ ്ഉ ാ
നി എ പറ ്, മാണിത ം ജാതിേ ത ം ഉ ഒ പഴയ
ംബേ ാ ് ആ വാവിെന സംഘടി ി ് തനി ബലവാ ാരായ സംബ ി
കെള ഉ ാ ണം എ താൻ ക തി ഇരി തിെന, വി െ ിേയ
േമാ എ ഭയെ ് ) “യ ി ിെ അ ം മ ം അ െന െച ാ ം
മ ം േവ . ഞാനതിെനാെ ത ം തര ം േനാ െണാ ്. നീ നാല രം
പടി വന േയാ? ന ട േവണം േചരാൻ, എേ ാ ിരി ് തി വന ര
്?”
േകശവൻ ്: “എെ ാ െവ ി ്.”
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 81

ച ാറൻ: “അ കാലെ േപാെ ിൽ െപല ിവിെട എ ാെ ്?”

േകശവൻ ്: “െവ ിേടശ രഭാഗവതർ ഇേ ാ േകറിയേ ാൾ ഞാൻ െത വ .”
ച ാറൻ: “എ ിേ ാ? അവിെട വ ആണി ം നിെ ഒട ി ിടിേ ാേ ാ?”
േകശവൻ ്: “ആ ാ ് എെ അകേ ാ വിളി .”
ച ാറെ അഭി ായ കാരം, രാജ സ ദായ ഹകാര െട ജീവനാഡിയാ
ധർ ം ആ ാ സരണമാ ്. ആ ാലംഘനാപരാധെ തെ ജീവ ഖ
ി ് സ ിപാതജ രം എ േപാെലയാ ് അേ ഹം ഗണി ിരി ്. ഈ വാ
വിെന ആ പരേദശ ീക െട പാർ ിട ിൽ കയ െത ് ആ ീകൾ ് േത കം
ക നകൾ അേ ഹം െകാ ി ായി . അവെയ ലംഘി ാ െട
ിെയ റി ് അേ ഹ ി ് അറി ് കി ിയേ ാൾ ആ സംഘെ ആ ല നി
് ആക ാെട ര ിേയ െ ് നി യി എ ി ം അതിയായ ഒ ീണ
ം ദയനീയത ം തെ അന രവൻ കാണി കയാൽ അേ ഹ ിെ േകാപം പകർ
്, ം, ഹാസ ം, വിേനാദം ഇ െന ഓേരാ പടികളിൽ ടി ക ണയിൽ െച വ
സാനി . അന രവ തെ തെ തിേഷധക ന െകാ ്, തനി ് അനി മാ
യി സംഭവി ാ ബാ വെ തട കളയാെമ ് നി യി െകാ ് അേ ഹം
എ േ ്, തളർ വാടി നി അന രവെ സമീപ ് െച ്, ആ വാവിെ
ഖ ് േനാ ിെ ാ ്, ഇ െന ആ ാപി : “ഇനി ഒ ദിവസി നീ അതിനക ്
േകറിേ ാെണ ി ് … ആഃ. ഇ തെ സാമി തി ി ് അവെര േപയാ ം എ
േചലായി ! ഛീ! ഛീ! … ഛവ ്! ആ െപ ളാെര നിന റിയാേമാ?”
േകശവൻ ്: “അ ാവെ ആദ െ ഭാര െട അ ം മക ം …”
ഉടയാൻ പി െട നാസികേഗാളദ ാര ൾ വിടർ ്, േന ായ പകർ ് ഇട ി
െട ഇമകൾ അട ്, െന ് അമർ െപാ ി — ഇ െന േച ാഭാവ ൾെകാ
് െപാ ാൻ ട ിയ ചിരിെയ അേ ഹം ബ സാഹസം െച ് അമർ ി തെ അന
രവൻ ആ ഭവന ിൽ േവശി ിരി ം ന ായേ ം റേയ ം ആ ദമാ ി
ആണെ ാ എ ച ാറൻ ആശ സി . െട ജാമാതാ ം വ രി െട ജന
ക മാകാൻ തനി മഹിമ ം ഭഗത െ ് അന രവ േതാ ീ ം തെ
വ ത ി ്സ ി ദമായി ീർ . “എെ അ ാവീം മക േമാ? ഏ ് ാഗര
ണ ീ ് പിടി അ ്? അവർ ന ് േചരാൻ െകാ ണവര ! ഞാനിരിെ നീ
ഒ ം അറിയ . േപാ ിൽ പാടണ ് പാ ്. അവിെടെ ാ ് െചവിവ ാൽ െകാ ം!
െകാ ം! േപാ! േഫാ! േപാരാ ഒ ം വ ് … അെ ി നി ്.” ഇ െന പറ
െകാ ് അന രവെ കാതിൽ കിട െചറിയ വ വ ക ൻ അഴി െകാ
് പകരം തെ ൈകയിൽ ഇ ി കനൽ ല െള അയാ െട കർ
ളിൽ സംഘടി ി . കിൽ തേലാടിേയാ എ സംശയം േതാ മാ ് ഒ ർശി
തിെ േശഷം, അന രവെന യാ യാ ി. േകശവൻ ് കിഴേ വശ േപായി
82 അ ായം ഏ ്

റ േനരം പ ഷാേലാചനേയാ ടിയി . അ രാവിെല ം ത ാൽ ദർശി െ

മേനാഹാരിത േട ം ആ ി േട ം ആവാസമായ ആ ബാലികെയ എ െന
ല യായി സ ൽപി ം? സാ ത ം ൗഢി ം സൗ ര ം സൗശീല ം ഗാം
ഭീര ം േ ഹ ം മഹത ം സംേയാജി ് അധിവസി ആേ െ എ െന
താൻ തിര രി ം? അ ാവെ ണേദാഷം ര മാസ ൾ ക് ് ലഭി ി
െവ ിൽ തെ ഷത ി ം സത നി ം ഭംഗംവ ാെത താൻ നട െകാ
മായി . ഇ െന ആേലാചി ്, തൽ ാലം കരണീയെമെ ചി ട ി.
‘ഇനി’ ഒ ദിവസം ആ ഭവന ിനക േകറിേ ാക െത ാണേ ാ കാരണവ െട
ആ എ ം, ആ ിതി ് അ ദിവസം ഉദി വെര അവിെട േവശി
തി ് തിബ മി േ ാ എ ം ആ താർ ികൻ വാദി . ീണ തി ാർ
അ ത ാ കരണ ി ് ക പിടി ഏതദ ിധമായ ിവാദേ ാ ടി കാരണ
വ െട ആ െയ അ സരി തി ് ഉറ ി േകശവൻ ് തള ിൽനി ം
തി യിൽ ഇറ ി ഒ ലാ ി. അവിെട നി ം ം നി ് പടി വാ ം
എ ി. അയാ െട അ ഃേ ാഭ ിനിടയിൽ, അ മതി ടാെത പാദ ൾ സ ത ച
രണംെച ് അയാെള മ ട പടി ൽ എ ി ; പടിവാ ൽ അയാ െട ൈക
ിയ ം അ വാദാ സാരമായ . ആ സംഘ നാർ െ ഹി ് ാർ വാതിൽ
റ ്, ‘ദിനമപി രജനീ സായം ാതഃ’ എ ് കാലച മണ ിൽ തിനീത
സരണമായി നട ഒ സംഭവംേപാെല കഴി .
 8
“കല ാണീ! കളവാണീ! െചാ നീയാെര ം
ധേന ! നീ ആ ടയ ിെയ ം”

നാ െവ ി മാമാെവ ിടൻ മ ട ് ആദിത ര ി ർശം ഉ ായി

ി ാ നീരാഴിയിൽ ളികഴി ് മട ടവ തലായ സ ദായാംഗേ ാ ക
ളണി ് ചില ിേനേ റെ . ആ ാ ണെന അ ം അ യാ െച തി
െ േശഷം ന െട ഏകേലാചനൻ അേ ാ ം ഇേ ാ ം സ രി ജനാവലികെള
േനാ ി േലാകവിേദ ഷകനായി ക ഷചി നായി നി േ ാൾ, കവിസ ശ ിെയ
അതിലംഘി ംവ ം ബീഭ മായ അയാ െട ഖകബളം അനവധി ജ ക ൾ
ഒ ായിേ ർ ് പിണ ിട ള ംവ ം സേ ാഷംെകാ ചലി ട ി.
തനി േശഷി ി പ ക െട ഒ കാേന മാരി എ വ ം അയാൾ വാ
െപാളി ് അവെയ വൻ റ കാ ി, വി ിതമായ ഖ ിെ ഏകപാർശ ംെകാ
് ആന രസബി െള വർഷി . ഈ മഹാ സാദ ിെ കാരണം ചില സഹച
ര ാേരാ ടി ായ േകശവൻ ിെ ആഗമനമായി . ദ ിണസ ിൽ
വസി ി ഛായാ ഹണി െട സാമർഥ േ ാ ടി അയാൾ േകശവൻ ിെന
മാ ം പിടി പടി ക ാ ി വാതിലിേന ം ബ ി . അന രം േകശവൻ
ിെ ിൽ ചില പിശാചതാ വ ൾ െച െകാ ്, “ ിെ കൺമണി
അ ിണി നാ െക ിനക മി മിെന മി ിെ ാ നിൽ . വലിയ ിണി
ളി ാൻ േപായിരി ,” എ ് സ കീയമായ അ നാസികഭാഷയിൽ ാർ
ണേദാഷി . അധർ ചാരിത ിൽ അതി നായ ാരാൽ ഈവ ം േചാ
ദിതനായി ആ വാ ്, ജ ബ ിെ േ ഷകത ംെകാെ േപാെല നാ െക
ിൽ സ ണയിനി െട സമീപെ ി, േകശവൻ ിെ രദീ ് ഇ കാരം
പൗേരാഹിത െ അ ി തിെ േശഷം, ാർ കിഴേ ാ തിരി നി ്

83
84 അ ായം എ ്

തെ ഇ േദവതയായി ഉദി യ ആദിത ഭഗവാേനാ സ ാഭീ സി ി ായി

ഒ ാർ ന ം നട ി. സാഹസികത ംെകാ ് മ വിേവകനായ േകശവൻ ്
നാ െക ിൽ കട േ ാൾ, ആ ലം ിേ ാ ി െ അ ി ടീരെമ േപാെല
ശാ മാ ം അരമ മാ ം കാണെ . ആ കാ കെ ൽേ ാശം സ യി ി
കാളിദാസ തികളായ കവിച വർ ിക െട ഉ ംഗ ംഗാരാശയ ൾ ആ
നാ െക ിനകെ ഭയാനകമായ ഗൗരവ ാൽ അപഹരി െ . അകാരണമാ
ഒ ഭയസേ ാച ം, ീേലാലതാസഹജമാ ല ം അയാ െട മന ിെ
ം ശരീര ിെ ംസ ഗതിെയ നിേരാധി . ര വർ മായ ഒ പ േചല ം,
സാമാന ം വിലപിടി ആഭരണ ം ധരി ് നിൽ മീനാ ി േകശവൻ
ിെന ക േ ാൾ ച ാറൻ, ഉ ിണി ി എ ിവ െട ിൽ ദർശി ി
കൗമാരസ ാത െ ൈകവി ം അപ ത സഹായിനിയായി ീർ േപാെല സം
മി ം ഒ േനരം നി . എ ി ം മര ാദെയ ലംഘി െട വിചാരേ ാ ടി,
“ഇരി ണം, അ ഇേ ാൾ ളി വ ം” എ സൽ രി ി ് വടേ െ ിേല
തിരി ാൻ ട ി. ബലാൽ ാരമായ കന ാജനകര ർശേമാ ഗതിനിേരാധനേമാ
തനി ് അ വദനീയമെ രി യാൽ ഉ ിണി ി െയേ ാെല കീചകനയ
േയാഗ ി വ ം ടാെത, േകശവൻ ് പടി ാേറാ ് തിരി നി ി
ാ െട സഹായെ തെ ൈദന ഭാവംെകാ യാചി . അരസിക ം
വി പ ം എ ി ം പര ദയ ം ആയി ാ ്. േകശവൻ ിെ
സ ടാവ െയ ഹി ്, ിേകാ ി െ ഉപാസനാ ർ ികളിൽ ശനിേദാഷഹ
ാവായ ശാ ാെവ േപാെല നാ െക ിേല കട . ഉൽ മന നായ ആ
മാരെന ധി രി ് സ ല ിെ മഹിമെയ െ ധി രി യാെണ ്
അയാൾ ഏകേന ംെകാ ് മീനാ ിെയ ശാസി . മീനാ ി തെ ഗതിെയ ട
രാെത ം എ ാൽ, താൻ ശാസിതയായി എ ഭാവെ ദർശി ി ാേത ം
ൗഢമായ നിലയിൽ അ ം ഒ ിേയാെട പടി ാെറ നിരചാരിനി . ർ
ഖ ാർ മര ാദേയ ം അ ഭവന ിെല ത തികേള ം റി ് ചില വിമർശന ൾ
െച െകാ ് അവിെടനി ് നടെകാ . ണയപാശ ാൽ പര രബ രായ ആ
വാ ൾ പവി രായി െകാ ്, ല ാമാ ര േ ാ ം ദിഗ് മ ാൽ
ഴ േപാെല ം ഒ േനരം അ ര നി . മീനാ ി ഒ ചി വി ഹംേപാെല
നിേ മായി നിൽ തിനിടയിൽ, േകശവൻ ിെ ഖകരപാദ ൾ േയാ
ഗി വിന ാസ ൾ ലൈ കബാണരായി പ ശരവിജയം െചയ്വാൻ റെ
അവിേവകിക െട േഗാ ികൾ തെ യായി . തെ ികളാൽ നഖേഭദ ക
ായം കവി ിരി േ മം അപാ ദ മായി ിെ ് ആശ സി ം, എ ാൽ,
അേ ാഴെ സ ർഭം തെ ഷത െ ധ ംസി ് ആ കന കാ സ ിധിയിൽ
തെ ബീഭ നാ എ ല ി ം, അയാൾ അവി ് േമ േതാ എ വ
രാെത നിർ മി ാ ഉപായെ റി നി പണം െച ട ി. ഇതിനിടയിൽ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 85

മീനാ ി െട േന ൾ ശി ി ് വർ സ ലന ി ൈവദ ൈവക

ല ം നിമി ം േകശവൻ ിെ പാദനഖ ളിൽ േശാണത െറ അധികെ േപാ
യി എ ഷണംെച . ആ വതീമണി െട വർ കർഷെ കവ തിനായി
പ േചലകൾ ആ േകാമളശരീര ിൽ ി ി ിട േ ാ എ ് ആല ാരികെ നി
ലയിൽ േകശവൻ ് മനസാ ഉൽേ ി . അന രം എെ ി ം മര ാദയായി
ഒ പറ െപാെ ാൻേവ ി അയാൾ ആ ല ിെ നി തെയ ഇ െന
ഭ ി : “െവടിക ം മ ം േക ട ീ ് റ േനരമായി. കാണാൻേപാ തി കാ
ലം ൈവ ായിരി ാം റിെതാട ം മ ം കഴി ാ േ ാ. ഞാൻ േപാേയ ാം.
ഇ െ ഗൗരവഘനം വർഷി ട ിയാൽ എ ാം ം!”
മീനാ ി: (മൗനപരീ യിൽ താൻതെ ജയി എ ഉ ാഹേ ാ ടി) “േപാ
കാൻ അ വാദം എേ ാ േചാദി െത ി ്? ഇ ിൽ ് ഞാന െ ാ.
അ വ ക ി ാെണ ിൽ അ െന. ഞാനിവിെട നി വിേരാധെമ
ിൽ …”
േകശവൻ ്: “അദ ാപി ആക ം പരിഭവം ഇെത േപാെയാ ം ഭഗവാേന?
അ ാ ി െട ഒ വാ േകൾ ാൻ ഭാഗ ാെയ ിൽ സമ ഷാർ
ം സാധി !”
മീനാ ി: “ ഷാർ ം നാ ം ഭാഗ വാനായ അവി േ ് ജ ാവകാശസി മ
േയാ? അവി െ േ ാഹി ാൻ അ ാം ഷാർ െമെ ാ ടി ഉ ാ
േയാ? എ ാൽ േവദാ ാ ം അവി െ ാരണ ാൽ വ ിലായി.”
േകശവൻ ്: “അതെത. പ ികൾ ചില കാലമാണി ്. ാ ല ം. പ ി
ക െട കാര ം പറ െകാ േചാദി , ചാതക ം േമഘ ം ത ി
സംബ െ അ ാ ി അറി ി േ ാ?”
മീനാ ി: “അവർ ത ി വർ േഭദ ം ര ം എനി റിയം. ചാതക ി ് എ
െപാ ിൽ പറ ാെമ ം, േമഘം അതിെല ഏെറെ ാ ിൽ ചരി
െ ം ഞാൻ േക ി ്.”
േകശവൻ ്: “ഈ ഒ പ വി മാ േമ ഇവിെട പഠി ി . ലവ ത ാസം, ല
ള ം, ലഹാനി! ഇ െന ൈവഷമ ം പറ വില ് പരേദശസ ദാ
യമായിരി ാം. എ ായാ ം ഈ നാ കാരാനായ ഞാൻ മട ാൻ ഭാവി ി ി .
ല ം ടാെത വ ാപാരമിെ ിൽ അതി ം ഞാൻ ഒ ്. അ ാ
ി ചില സ ാന ൾ െകാ വരാൻ മി ് ആ അ ാവ െന തിര ിനട
് കാെല ാം െവെ ായി. അയാൾ ി െകാ ാ ് ഈ ി ാ
ിൽ വ കെ ടാൻ സംഗതിയായ ്. അെ ിൽ രാ ിതെ ചില ിേന ്
എ ിേപാ മായി .”
86 അ ായം എ ്

മീനാ ി: “എനി സ ാന േളാ? എ ി ്? ഞാൻ വില േ ാൾ അവി ്

വില ഇടി കളയാ നാ വിദ ം െകാ ് വരികയാേണാ? ഓേഹാ! അ ാ
വ െ അ േ ാ പഠി ്. ൈകകണ കൾ പറവാൻ ആ കടയീ ് അഭ
സി തായിരി ാം.”
േകശവൻ ്: “അ ാവ ് ഏറിവ ാൽ ാനമേ ഉ . അ ാ ി ്
സാ ാന മാണേ ാ. അ െകാ ് ആ വ ന െച ാെത ം െച ി ാ
െത ം എനി പറവാ കണ പറ തീർേ ാം. കളി പറ ്ആ
കളവാൻ അ ാ ി െട കളി ായം എനി കഴി േപായി.”
മീനാ ി: “അതിെന ്? നാം ര േപ ം ഒ ായമാ വെര കളി പറയാെത
കഴി ണം. അേ ാൾ ‘അശ ാമബലിവ ാേസാ …’ എ ിൽ ആദ നാ
കാം.”
േകശവൻ ്: “ഭാവാർ ം മന ിലായി. ക ി േമൽെകാ ് ചാ വാ പറ
വാൻ വാേ വിവർ ാർ േത കം വര സാദ ്.”
മീനാ ി: “സരസ തിെയ േസവി വർ ം ആ മി െ ് ഇേ ാൾ െവളിെ .
എ ി ം സത ം പറവാൻഭാവി ിതി ് അതിൽ സരസ തി സാദി
െത െനെയ കാണെ .”
േകശവൻ ്: “ഇവൻ ക നകെള ാം േകൾ ണം. അ ാ ി േതാ ിയേപാ
െല ം. ന ന ായം! എ ി ം, അ െനതെ നട െ . ഞാൻ പറവാൻ ട
ിയതേ േകൾ ിേ ്? അ ാ ിെയ ക തൽ എെ രണ
െയ ാം ഇ ്. അ േപാെല എെ േനർ ാകാൻ, അ േ ാൾ േമഘ
െളേയാ മേ ാ, സേ ശ ൾ െകാ യ ാൻ എനി ദിവ ത ം മഹത മി .
അതിനാൽ അ ാ ി െട ദയ ിൽ എെ രണെയ സദാപി ജനി ി
തി ്, ചില സേ ശവാഹികെള ആവിര കളിൽ ബ ി തി ് ഞാൻ
േനാ …”
മീനാ ി േകശവൻ ിെ സംഭാഷണെ ത ാെത േക നി േപായ
െകാ ്, അയാൾ ഇ െമ ി ം ദീർഘമായി തെ അ രാഗെ ാവി ാൻ
സ ർഭം കി ി. ല ാര ം അഭിമാനി ം ധർ ത ം വംശ ം ആയ തെ
കാ കെ ഈ ഉപന ാസ ിൽ ആ വാവിെ അഗാധ ം നിർവ ാജ മായ ണയം
ത രം ധ നി തായി മീനാ ി േബാധ െ . എ ാൽ രാജേകാപ മാ
തെ ംബേ ാ ് ആ വാവിെ ഭാവിെയ സംഘടി ി ് ര േശാഗർ ിൽ
അയാെള പതി ി ് അതിനീചമായ സ ാർ നി യാ മേ ാ എ വ സനി ്,
മീനാ ി പതി േപാെല തെ അ രാഗെ മറ ് വിേനാദഭാവ ിൽ ഇ െന മ പ
ടി പറ : “അ െന പാണി ഹണംകഴി കളയാെമ ായിരി ാം! ആൾ മ വർ
മന ിലാ ീരി ംേപാെല േ ാ. ആ വില കൾ എവിെട?”
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 87

േകശവൻ ്: “ഞാൻ ് പറ ി േയാ? പ ർ പ ി . അയാെളെ ാ ാ

അനർ ൾ പറവാനി . അന േമാതിരെമ ാെത അവിട ളിൽ
മെ ാ ം േകൾ ാനി .”
മീനാ ി: “ഏഴര നി ാ ് അതിെന വി ്. ം ണി ം വാ ാൻ വി േമാതി
രം എ കശ ാ ! അ കൾ ിനി ഉ ടാ, ഉ ടാ എെ ാം ച ം
വ മായിരി ാം. ആ പ ർ ്, ക ിെന ി റി ് സ ർ ിെന ഉ
ി, ര ിേന ം വിലയാ ിെ ാ ടായി േ ാ?”
േകശവൻ ്: “അേ ഹം ന വൻ. ംെക ഞാൻ െതാ കാര മാകെകാ ്
അ െന വ ലാശ ിലായതാ ്. അേ ഹം പേ റെ േപായി തിരി
വ ി ്, ആദ ം പ ി ് നെ . അ ാ ി ന ിയേ േപാരണം.”
മീനാ ി: “അ ാ ി േപാ ! അ ാ ചരിതം ആ ഥ െക ി ാ ി ആ
െവ ിടഭാഗവതെര പഠി ി ് മഹാേയാഗ തതെ ! അപകട ാരെന ് െകാ
ടി ംെക ി നട ആളിെ റേക േപാ തി േവെറതെ ആ ാ
ണം. അ െപാ ിയ ഞാൻ.”
േകശവൻ ്: “ആ ഥേയാ? െവ ിടഭാഗവതേരാ? ഇതിഎ ഥ?”
മീനാ ി: “േയെഹ! കാര തനടി ാൽ േപാരാ. ിയിൽ അ കാണണം.
നാം വലിയ പരിചയ ിലാെണ ം മ ം അയാൾെ െന മന ിലായി?”
േകശവൻ ്: “ആ വി വായെന ഞാൻ ക േതാ േക േതാ? നാം പരിചയ െ
തെ അയാെള െന അറി ?”
മീനാ ി: “ന വിദ ! േചാദ ി േചാദ ം! അയാളിതാ, ഇേ ാൾ ഇവി േപാ
യേത . േവെണ ിൽ തിരിെയ വ ാം. അവി െ വലിയ ച ാതി ം
ലർ ം െകാ ാട ം ആെണ നടി ് ഇ െല രാ ി വൻ ഇവിെട ഇര
െ െകാ ിേഘാഷി യായി .”
േകശവൻ ്: “തി വന ര ്, ആകാശ തെ വിത ാ ം ആ വി ് വളർ
് പടർ ്, വീ ം ടി ം ഇളെ ഫലിേ ം. അ െകാ ് അവി
ടെ താമസം േവെ വ ാൻ തെ തീർ യാ ി. ആ മാമെന െപാ
ാ ണ മായി എനിെ മി , െക മി . അയാെളേ ാ ഇള ി; നി
ൾ േക രസി .”
മീനാ ി: “ഞ ൾ മാേയാ? അേ ഹം േപ വിളി ് പറ ്, ക ാല െന …
കാര ിലി െന … എെ ാം തി .”
േകശവൻ ്: “എനി െതാ ം േകൾ . കളിപറയാെത കാര മായി മ പടിപ
റ . ടിേ ാരാൻ സ ത േ ാ?”
88 അ ായം എ ്

മീനാ ി: “‘മ വാ േഹാമ വ മിവിെട ായ് വ ം’ എ ് ശ ളെയേ ാെല

ഞാ ം മ പടി പറ ാൽ അവി േ സേ ാഷമായിരി ാം. എ ാൽ
അവി ത പാഠെ അ സരി ് ഞാ ം പരമാർ െ െ പറയാം.
ഞ ൾ വിധിെക വർ മാ ്. അ െകാ ്, അവിടെ സൗഭാഗ ിൽ
പ െകാ ാൻ ഞ ൾ സംഗതിവ േമാ? ഞ െട ിതി അ െന ഉ
താ ്. അവിടേ േചരാൻ പാ േത അ …”
ഇ ം പറ േ ാൾ മീനാ ി െട ഖം കഠിനമായി വ ം, േന ളിൽ
െട ലവണജലം െപ കി ം; ദയഗാംഭീര ം ആ സത ം ീണ ളാ ം
ചമ . ഇ െന ഭാവ കർ ക േ ാൾ, േകശവൻ ിെ സാ ാ
ഷത ം സഹനശ ി ം മായി കാശി . “വ സനി ്! ഞാൻ രാവിെല
വ േവ ാസനം ല ിയതിെന മി ണം. പേ , ൈദവഗതി ആ ക , ആര
റി ?ന ത ി ് േചർ പാടി ാ വിധം േദാഷം നി െട ംബ ി ായി
രി യിെ ് എെ ആ ാ ് തീർ യായി പറ . പിെ ാ േവ ്? വലി
യ െട സ തം മാ ം …”
“അ തേ യാ ് വിഷമം േ ; നിെ അ ാവൻ സ തി ാ ം അ ൻ സ
തി ാ ം, േലാകർ ് നിര ാ ം കാര മായി . നിെ കി ് ഞ ൾ വലിയ
ഭാഗ ം തെ . എ ി ം, നിന ആപ ാ ് ഞ ൾ ആേലാചി ണമേ ാ.
ഞ െട വഴി ഞ െള വിേ ്. വി രിെ ാ ം േചാദി !” എ സംഗി
െകാ ് നാ െക ിനക േവശി , മീനാ ി െട അ െച ്, ആ ബാലി
ക െട ഖ ി േനാ ീ ് ഹാസ മായി ഇ െന പറ . “അ ാ! ഇ െന ം
ഒ കാലം വേ ാ? ക ം! കാലംതെ േഭദി േപായി. ക നീർ െചാ ക ്
ഇ ാദ മായി നീ ജനി ല ിൽ കാ കയാ ്. നില വീ ം െ ട ്. മി
െയെ ാ ടി െവ ി ാെത.”
േകശവൻ ്: “െവ ാ ം നിര ാ ം ഒ മി േ ! അ െ സ തം ഞാൻ വ
ിെ ാ ാം. എ ം അ െയേ ാെലതെ അ ാ ിെയ ത െ ാ
ടിയായി വളർ ിെ ാ ം. ഈ േദശം ന കാ േക േവ . നി ൾ
േപെര ടി ഖമായി ലർ ാൻ ഞ ൾ വഴി ്”
: (സ ംബാഭിമാനഗർവേ ാ ടി) “സ ിെ കഥ െര ളേ ്. ഞ ൾ
ം വ െപാ ം െപാടി ം അരി പിറ ാ ാ ം. വിഷമം ആ വഴി .
നിെ അ ൻ സ തി ാ ം അ ാവൻ േക ി ം.”
േകശവൻ ്: “അ ാവെ സ ്ഞ േവെ വ ാേലാ?”
: “ഞാ ം അ ാവെനേ ാെല തട ം െച ം. ഉടയാ ി െട അഭി ായെ
അ ലിേ എനി നി ി .”
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 89

ഈ വാ കൾ, തെ അ ാവെ ശ വാണ ം, ആ കന ക മാ ല ി

യാെണ ം, ആ മന ൻ സംശയി ി തിെന ിരെ ി. െട വാ
കൾ റ നി ി ാ െട ജീവനാളെ െപാളി . അയാൾ അക കട
്, പല െപാടിപാ ക ം െപ ി. േകാപ ീ ിനിടയിൽ നാസികാര ളിൽ
ടി ചില ര ികെള നില വീഴി ം െച . തെ ികൗശല ാൽ
സാധിത ായമായ ഈ വ വര ാ െട ഘടനയിൽനി സി ി ാൻേപാ ണ
െള ഗതിയാ ം ംബഗർവ ാ ം തട തെ സ ാമിനി െട നിർ ര ാദ
െ ാർ ഈവിധം ശാസി േ ാൾ ് സംഗതി മന ിലായി. സ ംബഭ
നായ ത െന തിശാസി തിേനാ, അയാേളാ ശ ാ തിേനാ നിൽ ാ
െത അവർ പരിഭവേ ാ ടി റ ിറ ി തെ ജപ ലേ ് തിരി . ാർ
മീനാ ി െട ബാ െള ട ് തെ ഇംഗിതാ സരണമായി വർ ി ിെ ിൽ
ആ ബാലിക െട നാസാേ ദനം െച െമ ് വിേനാദഭീഷണി കാ ിെ ാ ം, ‘വിധിർ
വാ ഗതിർവാ’ േയ ം ച ാറേന ം േതാൽപി തി ് തെ ൈകയിൽ ഒ
പരമശ ി െ നാട േ ാ ടി ം, േകശവൻ ിെന പിടി ടി ആചമനാ
ദി ിയകൾ ായി െകാ േപായി.
േയാഗീശ രെ എ ് ചില ിേന പടി ൽ എ വെര മീനാ ി
െട സഹവാസസൗഭാഗ െ അ ഭവി െകാ ് േയാ സംഭാഷണം െച
വ ാജ ിൽ േകശവൻ ് മ ട താമസി . േഘാഷയാ ചില ിേന
േ ാൾ ം മീനാ ി ം മ ട ് റവാതിലിെ േരാഭാഗ നി ്
അതിെന ദർശി . അ തീ ിതമായി േയാഗീശ രൻ ആ ല തെ െച ് അവ
േര ം െപാ നെവ മറ കള േകശവൻ ിേന ം ക കഥകെള ർ ാ
ായ ിൽ വർ ി ി െ ാ. േയാഗീശ രെ േന മാർ ിൽ പതി തിെ േശ
ഷം അവിെട നിൽ ാെത ആ വാ ് ഒ ഊ വഴി ടർ ് ചില ിേന വള ിന
ക കട . െട േബാധ യ ിൽ, മീനാ ി ം ാ ം സഹായികളായി
താ ിയേ ാൾ എ െനേയാ അവർ ഉണർ ായി. കരനാഥ ാ െട ം മ ം
സഹായേ ാ ടി നാ െക ിനക േവശി ി െ തിനിടയിൽ, ച ാ
റ ം ഉ ിണി ി ം അവനവെ ഢമായ മ രവിചാര ൾെകാ ് റ നി
േത . േയാഗീശ രൻ ‘വാ ലേവഗ തിനീയമാനമാം േക െ ചീനാം കെമ
േപാലെവ’ മന ിെന മ ട ് േശഷി ി ി ്, ശരീരം മാ ം േ ാ ഗമി േപാെല
അവിെടനി ം പിരി .
തെ ബാധി േകവലം വാർ ക ീണമായി െവ ് സഹായ ിനായി
വ കരനാഥ ാേരാ ം മ ം സമാധാനം പറ ് മനഃശ ിയാൽ മ വയ യായ
ന െട അവെര യാ യാ ി. എ ാൽ സ ശ യിൽ ശയി ാൻ ട ിയ അവ
െട േന ൾ എേ ാ പരി മാേവശ ചകമായി ചലി െകാ ി ് മീനാ ി
90 അ ായം എ ്

ഏകാകിതിത ിെ ർവചി ദർശനമായി േതാ ിയതിനാൽ, അ ് ആ ബാലി

കെയ അതിയായി പരവശെ ി. ം ദൗഹി ി ം സർേവാപേദ ാ ം സർ
വകാര നിർവാഹക ം ആയ ാർ ആ സ ർഭ ിൽ, എ ാ ര ം! െട
ർഘടെ കാ ി . മീനാ ി െട ഖ മായി കാശി അഗാധ
ക്േളശേ ം ധരി ി . മ ട പടി ൽനി ം ചില ിേനേ േപാ
േ ാൾ ഹരിപ ാനനൻ ഏ ിതിയിൽ ഇ േവാ, അ േപാെല തെ ഈയാ ം
ജീവനായി ീർ ിരി . ആപദ്ഭയ ന നായ ആ രാ സസ ഭാവൻ ഭ ി
ര രം സ യം വരി ി ര ാ ിയിൽനി ് അയാൾ നി നായ േപാെല
വർ ി . ഈ ിതികെള ാം ക ്, മീനാ ി മതിമറ ് ഇ െന വിലപി :
“അേ ാ, മഹാപാപേമ! ഞ െളെ ാ വാലാ ിേ ാെമ ് ഉ ിണി ി ാൻ
പറ വീരവാദെ അ രം െത ാെത പ ി ിരി െ ാ! സ ാമിയാ ് േ ാഹി
ാൻ പ ിൽനി ം ചാടി റെ െ ാ. ആ സന ാസി, ആ പരമവ കൻ നശി
…”
ഹരിപ ാനനേയാഗീശ രൻ ചാരി േകാപാ ിയിൽ ദഹി േപാ മാ ഒ ശാ
പവചനം മീനാ ി െട നാവിൽനി ് റെ െമ ഭയെ ് ം ാ ം ഒേര
മാ യിൽ െ ഝടിതിയിൽ ശാേപാപസം തി ാെ ാ യ ി . െട മന
സിെന ബാധി ി ീണെ വംശപര രാസി മായ ാഗ േ ാ ടി അമർ
ിെ ാ ്, അവർ ദൗഹി ിെയ ഇ െന ആശ സി ി : “െകാ ം െവടി ംമ ം േക ്
എെ പതിവായ ീണം വ താ ് മകേള! റ കഴി േ ാൾ മാ ം. നീ വ സനി
േ . എേ ാ ചില സ ൾ ക േപായി. വയ ായേ ാ. എ ിൽ മന
കലി ിേ ാ . സന ാസിെയ നീ ശപി ാെത, അേ ഹം െമാ ം െച ി ി .
ഒ വയ ിെയ ബ മാനി … അേ . ശീ! മെ ാ ം വിചാരി ാെത.”
അേ ഹം അേ ഹ ിെ വഴി േപായി. ഇ െന വ ം േപാ ം എെ ാം ക !
അേ ഹ മായി നാമിനി ഇടേയ . “ െട സാ ന ൾ ഒ വിലെ ഭാഗ ിൽ
എ വെര ാർ ആശ സി നി . അവസാനെ വാ കൾ ഒ ‘അറ’ ശ
െയ അയാ െട മന ിൽ ഉ ാദി ി ്, അയാെള നാ ി. ആ േകാപ ിെ കാ
രണെ റി ് േചാദ ം ട ിയേ ാൾ, ിേ ാ ി ൻേപാ ം, കഴ ്
ംബ ിെല ഒ ബാലിക െടേനർ ാകെ േയാഗി ാൻ തിർ ി ി ാ ഗർവ
േ ാ ം ാർ അവിെടനി ം നട കള . േയാഗീശ രൻ െട ം ാ
െട ം മന കളിൽ, അവർ എ വ ാജ ൾ കഥി ാ ം നടി ാ ം, അതി മായ
അസ ാ െ ഉ ാ ിഎ ് െട ീണ ം ാ െട േകാപ ം
ത ീകരി .
മ ടെ പാർ കാർ ചില ിേന നി ം പകർ െകാ വ അ ാദിവി
ഭവ ൾ ഭ ി ി ്, നി ാസ ളി ം മീനാ ി മേനാരാജ സ ളി ം ലയി
. ാർ നിയമവി മായി ചില ിേന നട ആേഘാഷ ൾ കാ തി
നായി റെ . ആ സ ാര ിനിടയിൽ േയാഗീശ ര ത നായ കരിം ര മായി
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 91

അയാൾ ി ി. നാനാ ിതിേഭദ മ ഷ േലാക ിൽ, ാനജാത ാദിവ

ത ാസ ൾ ടാെത ല ബലമായി ചരി േ ഹബ ം നി മായ ദരി ാവ
യിൽ ജീവി ജന െട ഇടയി ം എ േ ാളം ഉൽ ത ാപി ാെമ ്
നിർ യംെചയ്വാൻ, ഈ ര സത ം േചർ ് ഒ വിജന ല െവ ് നട
ടി ാ തരമായ മാനദ മായി . ഏകേദശം നാല നാഴിക കഴി ്
മട ിയേ ാൾ ാ ്, ഹര നായ വീരഭ െനേ ാെല അ ഹാസ ംെകാ ്
ക നംെചയ്വാൻ സ െന േപാെലയാ ് വ ്. സ ഖ ിൽനി വിരമി
് വി മി െകാ ി ം മീനാ ി ം ാ െട ഭാവേഭദ ിെ കാരണ
െ റി േചാദി തി ് ഉ രമായി അയാൾ രാജ ക്േളശ ളിൽനി ് െപെ ്
വി നായ ഒ രാ ാധിപെ സ ത ം ഗർവ ം നടി ് ആക ാെട ഹരിപ ാ
നനേയാഗീശ രെ ആഗമനം ത ൾ ് ാലെ ഉദി ി എ മീനാ ി തീർ
യാ ി. മനസ ിനിയായ ് ബാലയായ മീനാ ിെയ ാൾ ർവചരി ാ
നം ഉ ായി തിനാൽ, ാ െട ഭാവേഭദ ി ് േഹ തമായ സംഗതിെയ വഴി
െയ ഹി െകാ ാെമ ് അവർ അട ി ാർ . എ ി ം ർവസംഭവ െട തി
യാൽ പീഡിതമായ അവ െട ദയം ട െട വാടി ം തളർ ം ഇ .
‘അനർ ം വ േ ാൾ േ ാെട’ എ വിധിവാനരത ം ഈ സാ േള ം
പരിതപി ി . ഏകേദശം ഏ നാഴിക അ മി ാ േ ാൾ ജനസ ാരധ നിക
െട ഇട ് പടിവാതിലിൽ േകശവൻ ിെ ഹ ാഡന ാർ ന ഉ ാ ക ം
ാർ കവാടേമാചന ാൽ ആ ഭ െന അ ഹി ക ം െച . എ ാൽ സാഹസ
െ ക െക ി പരിശീലി ാ ം ആ വാവിെ ഖ റെ ടാ േകാപഭാവേ ാ
ടിയാ ് അേ ാൾ േകശവൻ ് േവശി ്. മ ചാ ല േഹ
െള എ ാം മറ ്, ാർ സർവാഭീ ദായകത ം തനി സി െമ ഭാവ ിൽ
ആ വാവിെ സമീപ ണ . ആ വാ ് അേ ാൾ ആ ല േവശി ്
അ കാലെ ണയകലഹ ാൽ ജളനാകെ തിെ േശഷം പരിത ജി െ
തിന . തെ അ രാഗഭാജനമായ കന ക െട മാതാമഹി ം ഗർ ഗർഭ മായ ഒ
െട മാ നിർവിേശഷെമ ി ം, തി രസാവസായിയായ, മ േരാ ികളാൽ വ ി
തനാവാ മ . മരണപര സാ ഖ ി നിദാനമായ ഒ വിജയസി ി ാ
യി ് തഖഡ്ഗനായി റെ ിരി യാ ്. മി സ ി ം രവിച താര ൾ പാ
താളേദശ ം, ചില ിേന ഭവനം അതിേനാ േചർ കൗേബരമായ ധനസ യ
ം ആ തി ി ം, താൻ പഠനംെച ി ാവലികൾ അ ക െട കർ ാ
െളേ ാെലതെ കാലതിര തിയി ം ആ േപാകെ . തൽ ാലം തെ ജീവിത
ധാരണം സ േ മസർവസ മായ ആ മീനാ ി െട ംബപരമാർ ഹണം ഒ ി
മാ മായി . വ ണാലയേഭദനാർ ം േയാഗി െ ദിവ ാ ിെ േവഗ
ശ ികേളാ ടി, ര ാ ണൻ പകർ ് ധന യനായി ീർ ിരി േകശ
വൻ ്മ ട നാ െക ിനക േവശി . െകാ ംകരൾെകാ ല ിൽ
92 അ ായം എ ്

ജനി ി ര രി വലിയ ം ആ സ ർഭ ിൽ േകശവൻ ിെന ്

െഞ ി എ േ ാൻ ഭാവി . അയാളിൽ കാണെ രൗ ാ ിശിഖ, ക ർ സൗ ര ം
േപാെല മീനാ ി െട മന ിൽ സാദഹർഷ െള ഉ ാ ി, അയാ െട പരിചയാ
രംഭം തൽ പരിചരണ ം േ മവാദ ം െകാ ് സി മാകാ തായ അവ
െട വശീകരണെ സാധി .
അ രാവിലെ ദർശന ിൽ ിെകാ ഖം വീർ ി നി ആ ബാലിക,
െട ം ാ െട ം പരി മെ ാ ാെത, േകശവൻ ിനാൽ പരിണീ
തയായ ഹിണി െട നിലയിൽ ർ കഥെയ ം ാവനകെള ം മറ ് ആ വാ
വിെന സ ംബാംഗമാ ി അയാേളാ ് ഇ െന ശലാേന ഷണംെച : “ന ് േവ
വർെ ാം ഒ േപാെല ഇ ഖേ തെ . (ബ വചന ിൽ ‘ന ്’ എ
ായ േയാഗ ാൽ േകശവൻ ് റ ് ശീതളനായി) അ ാവേനാ ് ശ ടി
ഴി എ േതാ . എ ായാ ം ഇവിേട ് ഒ ം േചർ യി ാ ഈ സംഹാ
ര െ േവഷം അഴി കളയണം. (ആ വാവിെ നവ ല െള േനാ ി) ന
ക നി േ ാൾ അതി േവ താപം താേന വ േപായി!”
ാ ം ം മീനാ ി െട വാൈഗ ഭവെ അ േമാദി ്, ഈ സൽ ാര
െ താ ി റ . മീനാ ി െട ഭാവ കർ ം േ ഹ ർ മായ വാ ക ം േക
ശവൻ ിെന സ നാ ി എ ി ം, താൻ അവലംബി രൗ രസെ മനഃ ർ
ം ടർ െകാ ്, മീനാ ി െട സൽ ാരം കന ാധർ വി മാെണ ് അർ
മാ ഒ േനാ ിൽ അയാൾ അതിെന അനാദരി കള . എ ാൽ ആ
വാവിെ കര െള ഹി ് അയാെള തെ സമീപ ി ി അയാ െട ഭാവേഭദന
ി ് കാരണെമെ േചാദി . അതിെന ധി രി ് വികടമ പടി പറവാൻ േവ
മനഃശ ി അയാൾ ് അേ ാൾ േശഷി ി ി .
േകശവൻ ്: “ഞാൻ ഇതാ ഇേ ാൾ െ ന ിയേ േപാ . ആക
ാെട ിതികെള ാം േക തിൽ, ഒ ടി േചാദി െകാ േപാകണെമ
തീർ യാ ി. നി ൾ സത െ ിൽ … എേ ാ േ ഹേമാ മര ാദേയാ
ഞാൻ ആവശ െ ി … നി ൾ സത െമെ ാ െ ിൽ, ആെര ം
ഏ ഭവന ാെര ം പറയണം. പറ ിെ ിൽ വിദ ാഭ ാസ ം േവ ാ,
ചില ിേനെ അന രത ം േവ ാ, അ ാ … നി േളാ ് … ഒ സാ
ജ ം േവ ാ.”
ം ാ ംപ ലിലായി. ാർ ് പരമാർ െ പറ തി ്
െട അ മതി മാ േമ േവ ിയി . േ ാ, ച കാറെ അ മതി ടാെത
തെ വാ വെ അേ ഹ ിെ അന രവെനേ ാ ം ധരി ി ാൻ അേ ാഴെ
ിതികൾെകാ ൈധര ായി . എ ാൽ ആ വാവിെ മർ ട ി അയാ
െട അ െ ിര തി െയ ഓർ ി ി തിനാൽ, അയാ െട അേപ െയ െപാ
നേവ നിേഷധി കാര ിൽ, കഴ െ ി ര രി വലിയ ം “ഒ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 93

ശ ാ ൾ വഴിെയ േതാ ീല” — അതിനാൽ അവർ ഇ െന സാമവചന ൾ

േയാഗി ട ി: “ഞ ൾ ീകെള, എെ ി െന െഞ േ ാ. ഞ
െട സത ം നിെ അ ം അ ാവ ം അറിയാം. അവേരാ േചാദി ് ി ് അറി
െകാ േതാ?”
േകശവൻ ്: “ഇ െന ഒഴിയ . അ ാവെ വഴിെയാ ം എനി പമി .
അ ൻക േപായാ ം പറക മി . ഞാൻ നി െള റി പല എ ം
അയ . നി െട കാര ം സംബ ി മാ ം മ പടികളിൽ ഒര ര മി . മന
ാെണ ിൽ പറയണം.”
: “ഈ സ ാമികൾ േപായി ഴിയെ . ച ാറേനാ േചാദി െകാ ്, അയാ െട
സ തമിെ ി ം പറയാം.” ച ാറെ സ ത ാ കയിെ ് നി യ
ായി െകാ ്, കിയ ആയ ി കടവ ണെമ ക തി േകശ
വൻ ് ഇ െന പ ഷം പറ : “നി ൾ … ഞാൻ പറയാം േയാഗ തക
െള … അ ാവൻ ത േമാതിരം വി ാൻ എെ വിശ സി ാം. അതിൽനി
ായ ബഹളം അറിവാൻ അ ാവൻ േവ … ക പരേദശിക െട കാൽ
ിടാൻ ഇവൻ േവണം. നി െള ൈകവിടാെത സ കാര െ ര ി െകാ
ാൻ എനി സാമർ ്. നി ൾ ഏ ംബെമ ് അറിയണെമ ിൽ,
അവിെട െവ ിലെ വ െതാഴണം, ഇവിെട പതികിട ണം, ാമെതാരിട
് െകാഴവനാകണം! കളി ി ാൻ ന തരം ക !” (ഇ ിട
നി ് എ േ െന ൈകവ െകാ ് ) “ഇതാ ീപ നാഭനാണ, ഞ
െട ം ലൈദവമായ ചാ േ ശ രിയാണ …”
കട ് ആ വാവിെ സത െ ട ്, സം മം െകാ ഴ ് ഇ െന
പറ : “എെ നി ്. എ േയാ ൻ നീ! പരമാർ ി! അ ാവൻ ത
േമാതിരേമാ? അതിെന ാൾ ീരാമസ ാമീെട തി വാശി എ പറ. ച ാറെ
ക തി തി ാൻ കാലം കഴ ടേയാർ ് ഇ വെര വ ി ി അ െന … ഇനി
വരാെത ം േപാെ .”
േവ തറി . അ െ ര ാ മനം ബ േകാടി ര ാർ ഒ േചർ ് ഉദ
യംെച േപാെല കാശ െത ് േകശവൻ ി ് േതാ ി. വയ പതി
നാ ം മീനാ ി ര ം മാ േമ എ ം, ാർ തേ ാ സമവയ ം ല
ഭഗ ം ആെണ ം ബാണവിജയ ‘ൈവജയ ി’ യായ ആ ദിനാ ിൽ ആ
വാവി ് ആന മാദ ായി.
ർ ച ദി ് മ ട കാർ ് അ തകിരണ െള െ വർഷി .
പലകയിട ം പ വിരി ം വിള വ ം ടാെത ഒ വിവാഹം സമ സേ ളനസഹി
തം നട േപാെല ആ ഭവനം സേ ാഷ ർ മായി വില . മ ട ്
നാ െക ിെ കിഴേ ി യിൽ ഇ ് ച ാരാധനംെച ം േകശവൻ
ി ം മീനാ ി ം ത ാല ിതി െട മേനാഹരത ം ഭാവി െട മ രിമ ം
94 അ ായം എ ്

മന ിൽ തി ി, സരസസംഭാഷണ പമായി വഴി . ഉ ാഹംെകാ േപ ം

ഈശ രകഥാലാപനം ട . ചില ിേന പരമാന ദമായ സൗധ ിൽ
സമാധിയായിരി ഹരിപ ാനനേയാഗീശ ര ം െചവികെള വ ംപിടി മാ ്,
െട നിേയാഗ കാരം മീനാ ി ഭഗവതിേ ാ മായ ചില ശ്േളാക െള ഗാനം
െചയ്വാൻ ട .
ഹാ! “േഭാഗ െള ാം ണ ഭാച ല” െമ ് ഏ ം അവിതർ ിതം
തെ . കാലച മണ ിെ േവഗത ആരറി ? മി ൽ ടാെത ം ഇ ഖഡ്ഗ
നിപാതം എ ജീവജാല െള ഹനി ! മീനാ ി െട സംഗീതമ ഝരി ആ
ല വഹി ് അവിടെ ഗായകപ െട ാഗ െ സ ഗമനം െച
ി േപാെല, ചില ിേന ് അതിസരളമായി ധ നി െകാ ി നാഗസ രം
െപാ നേവ നിലെകാ . ഗംഭീരമായി അവിടവിെട ഴ ിെ ാ ി ച
ാറെ അ ഹാസ ം അമർ . ആ ര ചകമാ ചില ശ ൾ
മാ ം മ വാതം വഹി ് മ ട ് എ ി . അ പാചകശാല അതി
െല മ ാരാൽ ഉേപ ി െ േപാെല നി ലമായി ീർ ിരി .
സർ വണനായ ാ ം ചില ിേനെ വിേശഷനി തയാൽ ആകർഷി
തനാ . ആ ര ഭയസേ ാച േളാ ടി അയാൾ മ േപ േട ം ിൽ
യമവാർ ാവഹെന േപാെല വ വദനനായി എ . എേ ാ ഭയാനകമാ
സം മ ാൽ സം മിതരാ െ േപാെല ആ കൾ ഓടി ട . പാദശ ൾ
കിഴ വഴിയിൽ േക ട . ചില ിേന ഭവന ി ് അ ിഭയം േനരി േവാ
എ സംശയി ്, േകശവൻ ് അവിേട ് റെ ടാൻ ഭാവി . കർ വിപാ
കേദാഷംെകാ ് അയാ െട ഗമനെ തിബ ി . റ േനരേ ്
പരിസര േദശെമ ാം നി മായി. അന രം കിഴ വഴിയിൽ േകൾ െ
പാദവിന ാസശ ൾ െപെ ് മ ട പടി ൽ എ ി. രാജാധിരാജാ
േപാെല വാതൽ റ ാൻ ഒ വിളി ായി. േകശവൻ ം മ ം ഖേ ാ ഖം
േനാ ി ആ ര ഭരിതരായി ിറ ി നി . പടിവാതിൽ ായ വിളി അതി
േഘാരമായി കി. ത െട പരമാർ ം െവളിെ േപായി എ മാറ ല .
െട പരവശത ക ് മീനാ ി വാടി ളർ . മ വ െട ഖേ ാഭ െള ം
ീണ െള ം ക ്, ഹാസ രസേ ാ ടി േകശവൻ ് നി . എ ാ ി ം
നി ി താൻ ക ി െ ൈധര േ ാ ടി ാർ േ ാ ് വാതൽ
റ . ജല ളയം േപാെല വാതൽ ടി ം അേതാ േചർ ക ാലക ം േഭദി ഒ
ജന വാഹം ആ േ ാ ായി. വാൾ ാ ം േകാൽ ാ ം, താ ് തലായ ാ
ധാരികളായ തൽേ ര ാ ം, വ േല കാരായ വി ാ ം കാണിക ം തട
മായി എ ിയിരി വീരരായ കര ാ ം, ാസന ല നായ ഉ ിണിപി െട
മദാേടാപ ാൽ നയി െ ്, തലായവ െട ിൽ നിര . അ ദയ ിെല
േഘാഷയാ യിൽ അതിബ ല ം നിബിഡ മായി ജനതതിെയ അണിനിര ി
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 95

നട ിയ ച ാറമഹാമാ ികൻ, അേ ാഴെ ആൾ ിര ിനിടയിൽ അകെ

െഞ ിെഞ ി രസായനപാകമാ െ . അേ ഹ ിെ ഖം പാ ാലീവ ാ
പഹരണമഹാപമാന ിൽ ഭീമേസനേ േപാെല നരസിംഹ ഭമായി എ ി ം
ആ മഹാ ഭാവ ം അേ ഹ ിെ ബ സഹ ം എേ ാ മഹ ായ രണ
െകാ ് േകവലം ജീവ ാരായി നി േത . ക ന ി ായി ഉ ാ
നി ലത ല മായി സകല ം നിെ , ച ാറനാ താപവാ ം അേ ഹ
ിെ കഴ കളരിയിെല വീരാ ഗണ ാ ം കാൺെക, ഒ മാണിയി ം
ാണിയി ം … ഹാ ക ം! ാണ ണയിനിയിെല ി ം … നി ് ഒ തട ശ
ാകാെത സകലേന ാന കര ം പാവനധാർ ിക ം ആയ േകശവൻ ്
പരമാർ ഘാതകെ േന ദ ം ആ ിയാസ ർശനംെകാ ് ആ ര ജലധിയിൽ
ി നീ തിനിടയിൽ നരഹത ാപരാധ ി ് ഉ രം പറവാൻ അര ണം െകാ
് രാജാധികാര നായി അവിട ് യാ യാ െ .
 9

“തി ിവ െ ാ േചാരയണി ം
ക റി മരി കിട
ക ൻതി വടി ക ാനേ ാൾ.”

ഉ
നംെച
ിണി ി
പ ീകരണ ാൽ കഴ
ഖ ാ െട ര സ ാനശീലെ

ം കള ാേ ാ ഭവന ിൽ ത
േതാ ി ് ഹരിപ ാനന
ള ടവിെല ജാശാലയിൽനി േവ ാമഗമ
നാ ക ം െച േയാഗൈവഭവംേപാ
െല നീെ േകശവപി താമസി ി ീവരാഹ ഒ ഭവന ി ം അേ
തര ളായ ചിലാ ത ൾ സംഭവി . ഈ വാ ് ആ രാ ിയിെല ർവയാമ
െള അ ാവ െന വശ ാ ി അന േമാതിര ിെ പരമാർ ൾ അറിവാ
മ ിൽ അയാേളാ ടി കഴി ി . ഈ ര ാ ം ത ിൽ നട സംവാദ
ൾ ിടയിൽ തിേരാ തനായി പാർ ി ആ ാ ണെന തെ േ മാ
ല ളായ ചില കാര ൾ സാധി തി ് ന െട മീനാ ികാ കനായ േകശ
വൻ ി സ ർഭം കി ിയി , ‘ പാൽ ടി േ ാെല’ താൻ വർ ി തിെന
ആ ം ക ിെ വിശ ാസേ ാ ടി േകശവപി നിവർ ി സംഗമേ ം,
േകശൻ നിവർ ി ഥാസ ാരേ ം അ ാവ െ ത ാഗമന ാ
െ വരാജ മാമാെവ ിട ാരിൽനി ധരി െകാ ് അ രാ ിയിെല ഢസ
ാരെ ആ ാ ണൻ പാർ അ ഹാരവീഥിയിൽ കഴി ാൻ നി യി ്
േവഷനായി റെ ി രാജ നാഥൻതെ കാൺമാൻ സംഗതിയായി. ർവാസ
െ ഋഷീശ രെന ദർശനച ം പി ടർ േപാെല, േകശവപി ഉ ാേഹാ
ലനായി അ ാവ െ ഛായയായി ടിയിരി തിെന ത മായി സമാശ
സി െകാ ് മഹാരാജാ ് െകാ ാര ിേല ം അന േമാതിരം സംബ ി ് തനി
റിയാ പരമാർ െള അ ദിവസംതെ മഹാരാജസമ ിൽ ധരി ി

96
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 97

െകാ ാെമ ് അ ാവ ൻ വാ ംെച യാൽ അർ രാ ിേയാ ടി േകശവപി

തെ വാസ ലേ ം മട ി.
പടി ാ വലിയ റയിെല തിരമാലകൾ മ തേയാ ടി ഏകതാളെ േമളി ം,
സമീപ പാർ ഒ നാഗസ ര ാരൻ ഉണർ ് അഭ സനാരംഭ ിെല വിഷമത
േയാ ടി ‘സാ … രീ … ഗാ … മാ’ എ സ ര െള സാധകം െച ം, ശാ ാ സാരി
യായ ഒ ടൻ ഏഴരെവ ി ത മായി ികാല െന ഗർവേ ാ ജ
നം െച ം, അ ഒ അശ ിൽ പാളയമടി ി വാവൽൈസന ിെല
കാവൽ ണി ാർ കർ ാ ദ ളായ കാഹളധ നികൾെകാ ് നവയാമാഗമനെ
അറിയി ം, വാതേരാഗപീഡിതനായ ഒ ഭ ൻ ഉറ ായിൽ കിട ്, ‘പിൻകാ
ലിേ ൽ കടി തല കടിവിടാ ’ കഥാലാപ ാൽ ക െ േ ാഭി ി ം, േകശ
വപി െട അരിെവ കാരി ം സ ർ പാതാള േളാ സംബ മി ാ ഒ അ
രാള ഭഗവതി ം ആയ ‘ഭഗവതി’ എ ീെയ നി യിൽ നി ണർ ി, ഉദയ ാനസ
മയം ആഗതമാെയ ് ഉണർ ി . ഈവക സഹകാരികെള എ ാം ആ ി ം ശപി
ം ശകാരി ം, സ നി കെള േരഖാമാ ഭംഗംേപാ ം വ ാെത അ ി ആ
ീഅ ള ിേല ് യാമവ ത യം വ േപാകാെത ഝടിതിയിൽ റെ .
എ ാൽ, അ േപാെലതെ ത രേയാ ടി ം പല ം ല ിെ ാ ം ആ ീ ഉട
േനതെ തിരി വ ്, ചില സാധന െള തെ സർവവിശ നായ േകശവപി െയ
വിളി ണർ ി ഏൽപി ്, അ ാര ം സംബ ി ് തെ സകല ഭാര ം അതിൈവഭ
വേ ാ നിർവഹി െ എ ഭാവ ിൽ, ചാടി വീ ് അന വണേഗാചരമാ
യി ടാ േതാ ൻപാ ിെല ചില ചരണ െട ഉ ാരണേ ാ ടി വീ ം ധാവനം
ട ി.
പരമാർ ം പറ കയാെണ ിൽ, ആ ീ ് അ ന മാരാൽ നൽകെ നാമം
‘പവതി’ എ ായി . മര ാദ ് സ ീകരി െ ിരി ‘ഭഗവതി’ എ നാമം
അതിെ ഉടമ തെ േബാ മാ കയി ായി . വേയാ ിേയാ ടി ‘പവ
തി’ എ പദം ‘പവതീ ീ’ ആ ം ‘പവതിെ ാ ി’ ആ ം പീകരി . കൗ കകരമാ
ഈ പദ ിെ പരിവർ ന െള, വിേശഷി ം, തി വിതാം ർകാര ി
യായ ഒ ീ ‘െകാ ി’ എ സം ാനനാമ ി ് അവകാശെ ന ായെ , ശ ാ
ഗമ ാർ അരാ െകാ െ . പവതി ി െട സൗ ര വർ ന ിൽ കഴി
ം, പരമാർ ‘ക ിവാർ’ േകശിതെ ആയി എ ത ാെത വർ നീയമായി
മ േയാഗ തകൾ ഒ ം തെ അവർ ി ായി . ജടിലമാ ആ േകശമ ടെ
ഉട ം പിണ ം വി ർ ി നിര ാൻ ല ാ കാര െള ഭ നംെച ് വാതാ ജ
ം ി സാധ മായി . ര മ ല ാലം വൻ പീഡി ി മ രി, കണ ി
ഷിര ം എ ം കഴി ് മഷിയി ി ട ാെത ഉേപ ി കള അവ െട ശരീരം
“ഇനി കരി ം ചാ ലി ം െകാ ” എ ് ആ ീതെ വിലപി ാ ായി .
ഇ െന ായ ‘തലയിൽ പറ ലിെന’ ബ മാനി ് ആ ീ കള ാനകാം െയ
98 അ ായം ഒൻപ ്

ത ജി ം, അ െന ഏഷണ യ ളിൽ ര ിെന പരിഹരി ം െച . എ ി ം

പവതിെ ാ ി സ സി ് േലാകെ ശി ി കളയാെത, കർ പ തിെയ ആ
യി തെ ജീവിതെ നിർവഹി വ . അവ െട മത കാരം ാ ം േന
േഗാചരമ ാ ബ വിധയ ി തേ താദികൾ ഇടതി ി സ രി ഒ ‘െതാ
ലയാവ ’ ഇരണിയൽ താ ിൽ ഉ ന ം ഭയ ര മായ ഒ വി ീർ മ
മിയാ . ഈ ല വ ് ചില മരണശി കൾ ആ രമായവിധ ിൽ നട
െ െകാ ് അതി സി ി ം ജനവർജ ത ം സി ി ി . (അന വി
തി) ആയി . ഈ പിശാചസംഹതി ിടയിൽ പീഡാരഹിതമാ വാസ ി
് ആ ീ െട പണിയാ ധമായ മാർ നിെയ ദർശനച േ ാ ല മായ വി
ശി ര ാ മായി അവർ ഗണി വ ി . ഇതി റേമ, ർ ദ ാർ ് ഉപേദ
ശേയാഗ മ ാ ചില മ ം ആ ീ വശമായി . അ ര ാന ന
യായ ആ മ വാദിനി െട മാ ിക േയാഗ ളിൽ ഓം, സ ാഹ, ീം, ീം! എ
ണവാദിധ നികൾ അട ിയി എ ്, ആ ഭാഗ െട മായ ഉ ാരണ ിൽ
നി ് അവ െട സഹായാേപ കരായ ജന ൾ അറി ി . സകലകർ ൾ
ം ഈ ീ ് േത കമ ൾ ഉ ായി ടാെത, െകാതി ഒഴി ാ ം ഉ
െ ഴ ാ ം ട ിണ കൾ തീർ ാ ം ഇവർ ‘ധന രി’ ആയി . തിഫലസ ീ
കാര ാൽ തെ മ ശ ി ഹനി െ െമ ് ഈ പ ിതർ സി ാ ി ി തി
നാൽ, അവ െട ഈ ചികി കെള അേപ ി ആ രച ം ദിവേസന വർ ി െകാ
ി . മാമാെവ ിടെ േത ക ‘കലഹബ ’ വായി ഈ ഷേദ ഷിണി
്, അയാെള ം േതാ ി ാൻേവ നിശിതവാ ിത ം ഉ ായി . ‘സദാ ദ ാന
ത ാണി’ എ ് അന ര ിയായ ആേരാ അമരേകാശം പഠി തിെന േക ്
ധരി ി ായി തിനാൽ, പാചക ിേയാളം പരി ം ഉപകാര ദ മായ ജീ
വന ി മെ ാ ിെ ് നി യി െകാ ്, ഇവർ സ മായ ഒ പാചകചി ാമണി
െയ നിർ ി ്, പല ഖശരീര ാർ ം, അേരാചകാജീർണാദിദാന ം, ഘടാദിപാ
ൾ ് േമാ ദാന ം, പല ഹ േള ം പാചക ി പരേദവതയായ അ ിഭഗവാ
സംഭാവനാദാന ം െച തിെ േശഷം േകശവപി െട ഷ ായി വ േചർ
ിരി യാ ്. യൗവന ിള െകാ ്, സർവഥാ ആരാധനീയനായ മഹാരാജാേവാ
ം കയർ മായി േകശവപി ം മാധർേ ാപേദശിനിയായ ഈ നരഭ കാ
ളിേയാ ് േതാ േപാ ി .
‘രാജാേകശവദാ ് ’ എ നായർ യശഃ ംഭ ിെ അ ിവാര ാപനം തൽ
കാവൽ ണി ാരായി േസവനം െച ഈ ധന ം ആ മഹാ ഷ ം — അേ ഹ
ിെ ഭാേഗ ാൽ ർഷദശയി ം — ‘മ ൾ’ എ ം ‘അ ൻ’ എ ം പര രം വിളി
വ ി . ര േപ േട ം അനന ബ ത ാൽ അവ െട പരിചയ ാരംഭ ിൽ
െ അേന ാന ം സ ാതമായ അ ക ാബ ം എ െന ലർ െ എ ്
ഈ കഥാേശഷംെകാ ം, ‘േദവിേകാ ് ’ എ സി ഭവന ിെ മായ ർവച
രി െ ഹി ി വേരാ ് ആരാ ം അറിയാ താ ്.
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 99

സംഭരണശീല ം ടി ആയി ഭഗവതിഅ ൻ വിളി ണർ ിെ ാ സാധ

നെ വാ ി ്, ഉറ ടി ിക തീർ ാൻ േമാഹ ായി എ ി ം, ബലമായ
എേ ാ ഒ അഭിനിേവശ ാ ം ഖേലാ പത ം സ ത നിർവഹണെ ഒരി
ം ബാധി െട തെ മാണ ാ ം േ രിതനായി, അയാൾ ഉടേനതെ
അതിെന പരിേശാധി ാൻ എ േ ി . സമീപ ായി വിള ് ക ി
ി േനാ ിയേ ാൾ ശ മായ ് ര വേ ാ ടിയ ഒ അംഗേവ ിയായി
. ര ദർശനംെകാ ് അ ഭശ ായി എ ി ം ആ വ െ അ രാ
ിയിൽ െ താൻ ക ി െ ബലമായി സംശയം ജനി യാൽ, അതിെന
ന തി ം ി പരിേശാധി . ആ പ രേവ ി െട പ ി ൽഭാഗ ം
ര േ ാ ണംെകാ ് മലിനമാ ം എ ാം ടി ഒ പരി ർ േശാണാംബരമാ ം
തീർ ി . ഒ നി രകർ ിെ സാ മായ ഈ ല െ േ ാൾ,
തെ അ മാനശ ിെകാ ് േകശവപി ചിലെതാെ , മന ിൽ ഒെ ാ അ ാ
ളിേ ാ ടി തീർ യാ ി. വ ിെ ഒ േകാണിൽ എേ ാ െക ി ായി ്
ആ മേനാഗത ൾ ിടയിൽ തെ െയ ആകർഷി കയാൽ, െക ിെന അഴി ്
അതിലട ിയി സാധന ൾ ൈകയിെല ് വിള േനാ ി. ബ ഫണ
നായ സർ ാെ പം െകാ ി, േന ാന ളിൽ വ ം വലിയഭാഗ ്
നവര ം പതി ി ം, ഭീമാകാര ാർ ധരി ി ം ആയ ഒ രാതനാം
ലീയ ം ഏേതാ ഭാഗ വതിയായ ശാംഗി ധരി ാൻ അ കാല പണിതീർ
തായ ഒ വിലേയറിയ അം ലീയ ം ആ ദീപ ഭ ത ി ലിംഗവർഷം െച . ഈ
ദർശന ിൽ വിധിച ിെ അ തതമമായ മണെ ഓർ ്, േകശവപി
െട ിയിൽ ഒ താമസത ഉത്പാദിതമായി. അതിെന േണന രീകരി െകാ ്,
തെ അ മാനം ശരിയാെണ ിൽ രാജ ിതികൾ വ ഭാവെ ഭജി യ ാെത
ഗത രമിെ അയാൾ നിർ യി . ആ ഭവന ിൽ മെ ാ ഭാഗ ്, ബാലസാ
നമാ ായ താരാ ിേന ം പടിവാതിൽ ൽ ി േവശനം കി ാ യാൽ ഒ
ശ ാനൻ ക ാലേമ ിലിനിടയിൽ ടി തി ിെഞ ി അക കട ശ ം േക ്
േറെ െഞ കയാൽ മ ഷ ർ ജ സി മാ ഭീ ത െ ഓർ ് അയാൾ
ിരിെകാ . ൈ ര െ ആ യി ി അയാ െട ചി ാഗതി ഇ െന
അ ണം അ േലാമവിേലാമ െള അവലംബി . തെ ിലിരി സാ
ധന ൾ അത ം അവമാനകരമായ ശി ാബലിപീഠ ിേല ് തെ നി ർ
മായി ആകർഷി പാശ ളേ ? അ കാരം താൻ നീതിപാലക ാ െട ദ നീ
തി ധീനനായാൽ തെ അന രഗതിെയ ്? ഉൽ മായ ാനെ ാപി ്
മഹാഡംബര േളാ ം ഐശ ര വിഭവ േളാ ം മാ പാദ ൾ ക െതാ തിനായി
അ ാതവാസെ അവലംബി ി തെ ഉദ മ െള ാം ാണാപായ ി ം
അതി ം നി തരമായ മാനഹാനി മാർ ളിേല േ തെ ബലാൽ
േവശി ി ്? രാജ േ ാഭക ം അ ാവ െ ൈകവശ െ താൻ ധരി
ിരി മായ അം ലീയം ഇതാ യാ ർ ികമായി വിധിസർ െമ േപാെലതെ
100 അ ായം ഒൻപ ്

ടർ ് എ ിയിരി േ ാ. ഈ ിതിയിൽ ഒേ ഊഹ മാ . ഹരിപ ാ

നനെ അ ഹം ഇതാ യമദ െമ േപാെല തെ ശിേരാഘാത ിനായി പതി
ാൻേപാ . ഇ െന ായ മനഃേ ശ ൾ ഹരിപ ാനന രണഘ ിൽ
എ ിയേ ാൾ ആ ര ാചി കെള രീകരി ം രാജ ര ാമാർ െ ി മാ ം
ഗാഢമായി വിചി നം െച ം േകശവപി വീ ം തനി സഹജമായ ഢമന െയ
അവലംബി ് എ േ ്, വ േ ം അം ലീയ േള ം യഥാ ം േഗാപനംെച .
അേ ാൾ ഭഗവതി എ ീ ാനം കഴി ്, േതാർ ാേത ം പരി മേ ാ ടി ം
വിറ ്, “നാനായന! നാനായന! എെ ാം ക ാ ി എ െമെ ത രാ ി!” എ ്
പരിതപി െകാ ് എ ി, േകശവപി െയ വിളി ് ഒ േകാണിൽ െകാ േപായി
താൻ െകാ െച െകാ വ െ എ െച എ ് േചാദ ം െച .
േകശവപി : (ഉറ ീണെ നടി ം താൻ സംശയി ഭയ രസംഭവെ െവളി
െ ിരി എ ് തീർ യാ ി ം) “ആ ിെ ിെന കള ാ.
അ ൻ െപ ീലിരി ഇരണിയൽ രെമാ ് എ െകാ ണം.”
ഭഗവതി: “എെ െചതറാല ല ി ്, എെ മ ള് േകാ ാറ ം ത ം. അത … ഈ
ഏകാ ടി െവേ ാ കരിേ ാ േപാ ്.” (അതി ഢമായി) “ ിെന ഇ ം
ടണം. െകാള ടവിൽ നി ാൻ വി ആ കള്? വല െകാലവാസം, അ ംെകാ
ലവാസം ആേരാ െച ! ംെക മാവാവി ി ്അ തി ്
കളം ന െട നടയിേല കെ ാ . എെ മ ള് ി ണം.”
േകശവപി : (ഒ ം മന ിലാകാ ിൽ) “െകാലേയാ? എവിെട? ആ െച
? അ ൻ എ ാേ ാ ം കിനാ ം േപ ംതെ ! േഛ േഛ! വിറ ്. അ
െ മ ള നിൽ ി േയാ?”
ഭഗവതി: “ ാേവാ, എെ പ നാവാ? േപേയാ എെ െപാ ിമ േള? േപ വ
തിേ േപയ്? ാെ ാ െച ി ് ഏ കിനാ ്?” (ഊർ ിതേ ാ
്) “ യ ി … ണിെ ാല … െച ിരി . ഷ് ി ണെമ ഞാൻ
െചാ . എെ ാര യാെണ, ണിെയ കരി കളയണം … അ ം ച
െന … നെ പിടി ി ാല് … പിടി ി െമെ ാ?” (വയ ് ര ് ൈക
യാ ം ത ിെ ാ ് ) “അതാ, അവിെട െച േനാ ിൻ! ന െട ഈ വഴിയി
െ , േകാവിലിെ ന ി ് … നവേകാടി നാരായണൻെച ി അ ാ െര
ി, കീ ൻ മാ െന … എെ െപാ ിണാ, കിറിെ ള ്, മല ി ഇ ിരി
ണാ! െപ െ ാല! … അതാ, േക ി േയാ അരവം? എഴ ം ഒ ാ ം െകാ ാ
ടണ ആയിേ െട ക ി െമാ ് ആനെ െപാ ്. എെ മ ളേ ാ
േപാ … േവ …”
േകശവപി റ നി റെ ഴ ാൽ ആകർഷിതനാകയാൽ നി
നായി നി െകാ ്, ആ ീ പിെ ം ണേദാഷി ാ ം വർ ി ാ ം ട ി.
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 101

േകശവപി അവെര േനാ ി ഹലാ തിയി തെ നാസിക െട കളിൽ

വിരൽ അ ി മാ ം െച . വ െ റി ് അവരിൽനി ം ഒ ശ ം റ
വ േപാക െത ് ആ ാപി . േകശവപി െട ൗഢഭാവ ാ ം നി ലത
യാ ം ഉൽപ ൈധര യായ ആ ീ ആ നാട ിെ സാരേ ം അതിെ വ ാ ി
േയ ം മായി ഹി . തെ സ കാര ൾ കവി സംഗതികെളാ ം
തെ താൻ ധരി ി ിെ നാട േ ാ ടി, വാ ി അമർ ിെ ാ ് അവർ
ഗൗരവഭാവ ിൽ അവിെട നി തിരി .
ജനാകര ിെ ശ ം ്, വ മായി േക ട കയാൽ േകശവപി പടി
വാ ൽ െച ് േനാ ിയേ ാൾ, അ ം വട ്, േ ിെ ൻഭാഗ ് വലി
െയാ ജനതതി ആ മഹാേഘാരസംഭവെ ദർശി ാൻ ടിനി തായി കാണെ .
ആ കാ കാൺമാൻ ഓ വരിൽ ചിലർ േകശവപി രാജ കാര സംഹിതയാെണ
വിചാരേ ാ ടി, “അെതേ ാ പിേ ?” എ േചാദി ് ഉ രം കി ാെത ധാവ
നെ ടർ . ഒ കിഴവി ഓ തിനിടയിൽ “രാച േമ ടിയാൻ കാലം!
ലി ം േപയായാൽ അവിടം പിെ കരി ാ ് ” എ പരിതപി . ഇ െന
ഓേരാ ജൽപന െള ം േകശവപി യേഥാചിതം വ ാഖ ാനി ് പൗരജന ൾ ്
രാജ യ ഗതിയി ആ തെയ റി ് േ ശി . രാജ ി േദാഷ ചകമായ
നരഹത , തെ വാസ ല ി ് അ സമീപ സംഭവി ിരി സ ർഭ ിൽ
രാജ ത നായ താൻ ഉദാസീനനായി നി കള ് എെ ി ം സംശയം തെ
േനർ തിരി ാൽ തനി വിപരീതാ മാന െള ഉൽപാദി ി െമ വിചാരി ്
േകശവപി ആൾ ിനിടയിൽ േവശി . ആ െച ായ ി ം അേ ാഴെ
താ തരം ഊദ ാഗ ി ം തെ ജനസ തി സ ാദി ി േകശവപി ് ആൾ
ം സ യേമ ം ആദരേ ാ ം വഴിമാറിെ ാ . ശവശരീരം കിട ി ല ്
എ ിയേ ാൾ അയാൾ ക ് ആ ശരീരെ യ , സ സ ാമിയായ മഹാരാജാവി ം
ജ മിയായ രാജ ി ം ആസ മായ അത ാഹിതെ മാ ം ആയി . അയാൾ
് ആ സമയ ായ അ രംഗ മണംെകാ ്, അ ിജ ാലകൾതെ അയാ െട
േന ൾ ് േഗാചരമായി. ആ ജ ാല ണമാ ംെകാ ് ശമി ്, സകല ം അ
കാരമയമായി. അയാ െട സഹനശ ി ം മനഃൈ ര ം വിപാടനം െച െ ്, ജീ
വൻ പർ തസമമായ ഭാരെമ േതാ ി. അനന ശരണനായി, അപരിചിതേലാകത
നായി ചരി തിനിടയിൽ രാജപഥ ിൽ വ ് തെ സ ീകരി ് വായ
നാഥെ അ ഭവ െള റി ് അേ ഹ ിെ ഖഗളിത ളായ ാ െളേ
് അേനകപാഠ ൾ താൻ ഹി ി വെയ ഓർ കയാൽ േകശവപി ല ിതനാ
യി, രാജ ഭരണേന ത െമ ് മ പാ ിത ി റേമ, ‘അ ാ സ
ത’ എ തിെ പര ായമാെണ ം, അതി േകാ ി വൻ തെ ി തലായ
സർേ ിയ േള ം സദാ ിരമായി നിലനിർ ി രി തി ് ശ നാ ം,
അടൽ ള ിൽ തേ ം ഇതര ാ േട ം െട വഹി ര െ രാജ
േ േമ ിനായി വിനിമയംെചയ്വാൻ ത വ ം ധീരനാ ം ഇരിേ താെണ ം,
102 അ ായം ഒൻപ ്

ആ നാഥനിൽനി ് അേനകസംവ രം താൻ അഭ സി തത െള അേ ാൾ

അ രി ് അ മിതമായ തെ ആ ദാർഢ െ ഉ ീവി ി .
വ മി നിൽ ജന ിൽനി ് േകശവപി േ ാ കട ് തശരീര ി
െ അ ണ ് അതിെന ി േനാ ി. ആ ശരീര ിെ മാറ ് ഖലേകാപ
ി േവശമാർ െ നിർ ി ാൻ േയാഗി െ േപാെല ഒ െവ ിെക ിയ
നാരായം തറ നി ടാെത ദയനീയമായ റവിളി ാെന േപാെല പെലട ം
െവ ം ം ഏ ് വി മാധര െള റ കാണി റിവാകേള ം കാൺമാ
ായി . അ ാവ ൻ അണി ി ം രാജ ംബ ി േപാ ം അ യെയ
ഉ ാ ിവ മായ വലിയ വ ക വ ലദ ം കർ ളിൽനി ് മാംസ
സേമതം അപചയി െ ി . ഏകവ നായി ശയി തശരീരൻ കാലധർ ാ
ധീനനായി ് പ പ ് നാഴിക കഴി േപാെല ം കാണെ . ശരീരം വഴിയ
രിക ക ാലേയാ േചർ കിട െ ി ം ഇടവഴി െട മ േദശ ിെല
മണൽ തകർ ം േശാണവർ മാ ം കാണെ ് കലഹരംഗം ആ ലമായി
എ െതളിയി . ഘാതക ാ െട നി രത ് ഭ മായി ീർ ്, ര പ ിലനാ
യി, ശിഥിലാംഗനായി ശയി ് കഴ പി െട അന േമാതിരം വില ്
വാ ിയതിെ േശഷം അതിെന റി ് അേന ഷണം ട ിയേ ാൾ മറ കള
അ ാവ ൻതെ ആയി . ഈ സംഭവ ം, ആ േമാതിര ിെ വി യം തലായ
സംഗതികൾ രാജ േ ാഹസംബ മാ ായവ എ പരേമാൽ സാ മായി
ിരീകരി . ആ രാജ ാഹ ം ഈ കേഠാര ത ം സംബ ി വെയ കർ ാകർ
ികയാ ജന ൾ ധരി യാൽ കാ ാരിൽ ആപൽ ിയ ാര ാ രിഭാഗ ം മരി
ണവാെന ാഘിേ ാ ആ ിയ െട കേഠാരതെയ നി ിേ ാ യാെതാരഭി ായ ം
പറവാൻ ൈധര െ ടാെത കാ ക കഴി േവഗ ിൽ അവരവ െട വഴി ് െപാ
െ ാ . േകശവപി െട ിതിേയാ — രാജപരിചാരകജനം തെ േമാതിര സംഗ
തിയിൽ ിമ ാെര ഹരിപ ാനനെ ഉപാസനശ ിെകാ ് െതളി ി ്.
അതിെ വി യസംഗതിെയ റി ് ഗൗരവമായ അേന ഷണംനടേ അവശ മി
െ ദളവാ തലായവ െട അഭി ായ ി വിേരാധമായി താൻ ഉപേദശി ി ്.
െകാ ാര ിൽനി ം ആ േമാതിരം ര ാമ േമാ ി െ സംഗതി പരസ മാ ി
െട നിർബ ി ം താൻതെ . ആ ഘാതകകർ ം തെ വസതി െട ഏകേദശം
േരാഭാഗ വ തെ നട െ മിരി . മ വ ം അറി ി ഈ സം
ഗതികേള ം, ർവരാ ിയി ം മ ം താൻ അ ാവ േനാ സംഘടി ി തിേന ം,
സംശയ മായ സംഗതിേയ ം ഒ ായിേ ർ ് ചി ി േ ാൾ ആ െകാലപാതകം
തെ ഏ വിധം ബാധിേ ാെമ സംശയം അയാ െട ിെയ രതരമായി
േ ശി ി .
ണേനരംെകാ ് കാര ാർ, അധികാരി, േച മാന രൻ, മാസ ടി തലായ
വർ എ ി, േ തെ പരിേശാധി ്, ‘ക വിവര ൾ ് ആ മാസംതീയതി തൽ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 103

ഇ ടി ് കെ തിയ’ എ വസാനി വെര ഏകവാചക ിൽ പ െനടി

േയാല ീ വൻ ഇ വശ ം നിറ ഒ യാദാ ത ാറാ ക ം, നാരായം
പ ാരവക ് ക െക ക ം, ശവശരീരം ഭാര ാദികെള ഏ ി ് രസീ വാ ക ം,
െകാലപാതക ാരൻ ആെര ് അവിെട ടിയി മഹാജന േളാ േചാദ ംെച
ം െച . അവിെട എ ി കാ കെള ാം ക െകാ നി ി സാംബദീ ിതർ
േ ാ കട ് നാരായെ െതാടാെത “അതിെല, അ െവ ിമ ട ിെല; ചി
താക ‘േക’ കാരം െകാ ിയി േ ാ?” എ എതിർേചാദ ംെച . കാര ാർ നാരാ
യെ േനാ ി “ഉ ് ” എ ് എതിർേചാദ ം െച . കാര ാർ നാരായെ േനാ
ി “ഉ ് ” എ രം പറകയാൽ, “ആനാൽ, അ ് ന െട േകശവൻ േടതാ
ം. ക ാ ം കാതാ ം ബ നംെച ടാ ്. ിെച ് ന ിടം അ ി േവ
ീയ ് ” എ പരമസാ വായ ദീ ിതർ ീഗൗരവേ ാ ം സ ാധാന ച
കമായ ഗർവേ ാ ം ആ ാപി . േകശവപി ം കാര ാ ം ഏതാ ം ആ ക
ം ഖേ ാ ഖം േനാ ി. േമൽ കാര ഉ ര െകാ ആൾ മഹാവിഢ ാനാ
െണ പരസ മായി ാവി ാൻ ഒ ിയ അധികാരി ി േനാ ിയേ ാൾ
ക പ ിതവര ം, സർവാദരണീയ ം, രാജ േത ക മായ ദീ ിതെര ആക
യാൽ ആ ഉേദ ാഗ െ ഖം ാനമായി. അധികാരിെയ ാൾ കാര നായ കാ
ര ാർ ദീ ിത െട സമീപ െച ് േത കവിനീതിേയാ ടി, അേ ഹ ിെ
സഹായ ാൽ അ ലി ാൻ ഉേ ശി ശിഷ െന അ ് എ െന ബാധി െമ ്
ആേലാചി ാൻ ഢമായി അേപ ി . േലാകവ ാപാര െള റി ് പരമ േരാഭാഗി
യായ ദീ ിതർ ് ആ സ കാര വാർ രസി ി . അേ ഹം േതാൽ ാൻ ഭാവ മി .
“അവൻ തലയിെല ഹത ാ ഏ റ ് ഇ നാ ം ടിയാ ്. ന േകശവ
മാരൻ ന ിയ ി ാൻ െട യാ ം. തവിര െശ ാര ഖ ാത െട
ഭാഗിേനയ ം. കാര ാറ ി യ െ അബ െ േബാധി ി ാൽ നാം സ തി
േമാ? ഹരിേയാ ഹരി! ീവരാഹ ർ ിെയ െ ഈ ഹിംസ ് ഇ . ഏ
രാജസ ിധിയി ം … േകെ ാ സംസാരി ാൻ സരസ തി ഇെതാ (നാവിെന നീ ി) ഇതി
െന ത ഹി ി ്… ശ ാ ്!”
കാര ാർ: “സ ാമികൾ േദഷ െ ട . വി ാരം ട േ ാൾ സ ാമികൾ ് പറവാ
െത ാം േബാധി ി ാം … ഇേ ാൾ മി ണം. നട ാ ാൽ ഞ
െട തല െപാേ ാ ം.”
ദീ ിതർ: (േവദേഘാഷധ നിയിൽ) “ ത രം ധർ രാജ െശയ്വാേരാേടാ?”
േക നി വരിൽ ചിലർ ശാ ികേളാ ് ഉടെന ഇട . തി വന ര േകശ
വപി എ വിളി െ വ േകശവൻ ്, നാ ദിവസമായി അ ാവ
െന അേന ഷി ് അേ ാ ം ഇേ ാ ം നട ി എ ചില ാ ണ ം, ർ രാ
ിയിെല ച ികയിൽ ആ വഴിെയ അയാൾ പല ാവശ ം നട ി എ ചില
104 അ ായം ഒൻപ ്

നായ ാ ം അറി െകാ . ഈ സംഗതികൾ ് അവേരാെട ാം കാര ാർ ഉടൻത

െ വാെ ാഴി വാ ി ഒ ി വി . സാംബദീ ിതർ മാ ം െമാഴിെകാ ാൻ ത ാറി
െ ം, നാരായം ഉടെന തെ പ ൽ എ ിേ െത ം അെ ിൽ കാര ാെര
‘ ല േ ാ ’ െമ ം ജള ാേരാ വാദി ാൻ തെ നിത കർ ൾ സമയം അ വദി
ിെ ം ശഠി ്, അവി നടെകാ . േകശവൻ ിെന പിടി ഹാജരാ
തി ് ഉടെനതെ കാര ാർ ഭട ാെര നിേയാഗി ം, ഉേദ ാഗ ാർ എ ാം
പിരി ക ം െച . േ തെ ാ ണർ എ ് ഃഖവിവശയായി നിലവിളി
ഭാര േയാ ം, മ േളാ ം ഒ മി ് അവിെടനി ം തിരി . അവിട ് പിരി തി
് േകശവപി കാര ാെര വിളി ് അ െ അ മയംവെര ർ ിതനടപടികൾ
നി ിവ ണെമ പറ ്, ാനം െച ് ആശൗചപരിഹാരം വ ാൻ തിരി .
ദീ ിത െട ശിഷ നായ ലളിത ദയൻ നി ാരജ െളേ ാ ം ഹിംസെച
ാ തദയാപരനായിരിെ , ാ ണനി ഹമാ മഹാനി ാപരാധ ി ്
അയാെള ഉ രവാദിയാ കാലവിേശഷ ിെ ല ണെമ ് ചിലർ വ ഥി
. ചില ിേന ംബ ിെല വകാരണവ ാനികെന െകാലപാതക ാരനാ
ാൻ റെ ്, പാറ ം ഴിക ം ന മകരാദിജ ം അട ിയ അഗാധജ
ലധിെയ ീഡാതടാകമാ േപാെല ആപ ിബിഡമായ ഒ ിയാെണ
ചില ിമാ ാ ം, ന ിയ ി ാനായ മാട ി ധാനെ സ ാന ിേ ൽ
ാപനംെചയ്വാൻ കാ െക ി റെ േദശിംഗനാ ്, ഇളയ നാ ് എ ീ
േദശ ളിെല ജന േളാ ഒ േപാർ വിളിതെ എ മ ചില ിമാ ാ ം
അഭി ായെ . േകശവൻ ിെ ധന ിത ംെകാ ് സ ാദി ി അ ി
േന ം ക ് അ യാ മായി അയാെള േദ ഷി ി ഒ വക ടില ാർ അയാൾ
ഒ വിടനായി െവ ം, ർ ി ം ർ ം േചർ ് അയാെള അ ാവ െ
വലിയ കട ാടിൽ ി എ ം, അ െന അക ാ ് റ വരാതിരി ാൻ
േവ ി ാ ണെ നി ഹം സ ർഭസൗകര ം േനാ ി ത ി ് നിവർ ി താ
െണ ം ഉ ാഹേ ാെട സി െ ി. വാദ െട ചി േദവാ തേ ം
അതിെ ചാരം ൈവദ തേവഗേ ം ജയി െമ േലാക സി മാണ
േ ാ.
ഈ ദാ ണമായ നരഹത െയ റി ് അറി കി ിയ ഉടെനതെ ദളവാ േഗാപാല
ൻ േസാമെ മീെത നായർ ഉേദ ാഗ ാ െട രീതി അ സരി ് െവ വണി ം
തലയിൽ ക ി െക ം ധരി ്, സമയംകാ ്, തി ിെല ി, ൈകെക ി വാ
െപാ ി നി ്, വ തകെള ാം ‘സ ാമി’ എ പദ ിെ ധാരാള േയാഗേ ാ ടി
അറിയി . കാര ാ െട സം ി വിചാരണകേള ം പരിവാദകേലാക ാൽ ത
ചരണം െച െ അപവാദെ ം ബലമായി ആ ദമാ ി േകശവൻ തെ
ഘാതകെന ് ാപി ം, അയാെള ഉടേനതെ ബ ന ിലാ ി െകാല ം മ
ി ജീവഹാനിവ ാൻ വിധികൽപി തി േവ വ വ കൾ മാറായി െച
ിരി എ ് ഉണർ ി ം, ആ സംഗതിയി തി െ തീ ി ദളവാ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 105

നി . മഹാരാജാവിനാൽ അഭി ാതമായി ചില സംഗതിക െട രഹസ േഭദനം

െചയ്വാൻ ഉചിതമായ സ ർഭം വ ി ിെ ് അവിടേ േതാ കയാ ം, വിശി
ഷ ചില സംശയ ൾ അധി ത െട ഊഹ ൾ അേന ഷണഗതി ം വി മാ
യി അവി െ വിശാല ിയിൽ അ രി െകാ ം, മ ിമാ െട നടപടിയിൽ
േവശി ് ഒ ക നെകാ തി ് അവി ് ഉടെന സ നായി . മഹാരാജാവി
െ ഖം നിർ ികാരമായി കാണെ കെകാ ്, ആ സംഗതിയിൽ അവിടെ അ ർ
തെ ആ പതന ിൽ ർ ാഹ െമ ദളവാ മന ിലാ ി, മ തനി ് ഉണർ ി
ാ ായി സംഗതികെള ം അറിവി െകാ ്, അവിെടനി തിരി .
േഗാപാല െ റിേ ാർ ിൽ ഉൾെ െകാലപാതക ാ ം അതിെന സംബ
ി സകലവിവര ം മഹാരാജാ ് അതി തെ മായി ധരി ി .
ദളവാെയ ടർ ് ഖംകാണി സർവാധികാര ാ ം സ തിഅ ം അ ാവ
െ ർ തിെയ റി ് അഭി ായ ൾ അറിവി ാതി ി . അവ െട പ ം, ആ
സംഗതി അഗാധാേന ഷണേയാഗ മായി ഉപജാപ ിമമാെണ ം ഹരിപ ാന
നെ ദിവ േലാചനംെകാ ് “എ െവ ാം കാണേ ാറേതാ” എ ് അ ളിെച െ
തിൽ, ര ാമേ തായ ആ ിയ ം ഒ ാമേ തായ ഭ ാരേഭദന ി ം ത ിൽ
സംബ ായിരി െമ ം ആയി . ഇവ െട ഗമനാന രം ക ി ം റകിൽ
ഇര െ ാ വ ് േനരിയ െകാ വ െക ം ധരി ്, ഒ പിടി എ േ ാല ം േല
ഖനാ ധ മായി േകശവപി തി ിൽ േവശി . ‘വിദ ാൻ മാ ം വിദ ാെന
അറി ’ മാനസികമാ ധർ ിെ വർ നംെകാ ് മഹാരാജാവിെ ഖം
ൈസനികാംഗമായ താവിനാൽ ഗംഭീരമാ െ ി െ ി ം, തൽകാേലാദിതമായ
സാദംെകാ ് ക ണാ ർ മന നായ ഒ ബ സ ാനപിതാവിേ േപാെല
ലളിതേ ര ർ മായി കാശി . ബാഹ വീ ണ ി ് ശാ തടിനികെളേ ാ
െല ഗതികളായി കാണെ ഋ വച ാരായ ആ ര മഹ ിക ം, രമാ
ഔ േവഗ േളാ ടി വി ഗ മാദനാദി മഹാഗിരിവാരേഭദന ം െച ്, ഉ ി
തീർ ഖ ് സി സംഗമംെച അ ർവാഹിനികളായി . മഹാരാജാ ്
തര ഭാവനായ മാ ല നാഥെ അ ഹ ാ ംസ ിപരിചയ െട ചാ
രിെകാ ം രാജ ത ളിൽ വിദ വിപ ി ം, ആ വാ ് ആ മഹാരാേജാപാ
വാസ ം പാദ ഷണ ംെകാ ് സാദാ ഹസ ാദനെ ആരംഭി ്,
ജീവെന െ ദ ിണയായി തീ വ ം അ ധാന മായ ഒ ശിഷ ൻ
മാ ം ആയി . മ ിസ ൽസ നായി മഹാരാജാവി ് ആ വാവിെ
അംഗ ൗഢി ം ിവിലാസ ം ക ്, പരിചയാരംഭം തൽ അയാെള റി ് അതി
യായ വാ ല ം വിശ ാസ ം ഉദി ി . വത ംെകാ സ ാത ശീലെ
അവി െ ൈപ മായ പാർ തെകാ േപാഷി ി ്, അയാെള സ സ ിധിയിൽ
അനിയ ിതവച നാ ാൻ അവി ് േ ാ ഹി ി ി . എ ാൽ ആ വാവി
െ ി പിതത ം ചിലേ ാൾ അയാ െട ിതിവിേശഷ ിെ ാനേ ം
106 അ ായം ഒൻപ ്

ഉൽ ർേഷാ ഖതേയ ം േഭദി േപായി െതാഴിെക, തനി ് ഭാഗ ദായകനായി

അ ഹി വിെ ാ പാഠെ ടർ ്, ശിഷ ം ിയാമാ ദീ ി
തനായി തെ ശിഷ ാ മെ നയി വ .
േകശവപി മഹാരാജപദ ളിൽ അത ഭ ിവിനയസമന ിതം, ഓല െ
ക ിലി ി, യഥാ മം താ െതാ ്, ഉ വ െ ഒ ി, പ മട ി
നി തിനിടയിൽ, അയാെള ം അ െ ിയേയ ം സംഘടി ി ് അയാ െട
മന ് അ ദയ ിൽ ഗതിെച മാർ േടതെ മഹാരാജാവിെ മന ം ഒ
സ രണംെച . എ ാൽ ഈ അഭിനിേവശ െട ഒ ഛായേപാ ം ഖ ് സ
രി ി ാെത, അന ശയനവി ഹ ിെ വദനനി ാ ല േ ാ ടിയാെണ ി ം
ദളവാേയാ ം മ േദ ാഗ ാേരാ ം ദർശി ി ാ ഒ ക ണേയാ ടി െ
അവിട ് ഇ െന േചാദ ംെച : “എ ാ, േകശവൻ ഇ ് ഊ കഴി ിേ ?”
േകശവപി : “തി ംഅ ഹി തൽ അടിയ ് ക രി ായി ി .”
മഹാരാജാ ്: “എ ാൽ നിെ ഖമി െന ീണി കാൺമാൻ സംഗതി എ ്?”
േകശവപി : (ആദ െ പദ ിൽ ശേ ാർ ിതേ ാ ടി) “അടിയ വിേശഷി
് പ കാലെമാ മി .”
മഹാരാജാ ്: “പിെ ആർ ാ പ കാലം? നിെ നളപാക ാരി കിട ിേലാ?
ഇവിെട ഏെത ി ം മഠ ികളിൽ നി ് നിന ഊ കഴി േട? രാ
ക ഴ ശരീരം മേപാഷണമി ാ ാൽ, െച മായാ ം ണ ിൽ
യി േപാ ം.”
മഹാ ഭാവ ാ െട പ ചിലേ ാൾ സാ ജന െള ി ിൽ ഉ ായ
ഈ ക ണാ വാഹ ിൽ, ‘ഉ മാശനം’ എെ വാദ െ വഹി ാേനാ,
എെ ി ം രസകരമായ നാട െ െ ാ ് സ ാ ഭ ഹണം മഹാരാജാവി ാ
ാേനാ അയാൾ ് സാ ാൽ െ രസികത ം അേ ാൾ മനഃസ ാ ംഇ ാ
യി . അയാൾ മി ാെത നി ് ക ാ മഹാരാജാ ് പിെ ം ഇ െന അ ളി
െ : “ഇെ ാ ്, ഇവിെട വ വെര ാം ർഖ ഖ ാരായിരി ്?”
േകശവപി : “കാല ിഴെകാ ായിരി ാം, ക ന െ ിൽ സംഗതി തി മന റി
യി ാം.”
മഹാരാജാ ് സേ ാഷി . രാജ േ േമാപ മായ സംഗതികൾ തെ ഇംഗി
ത നായ ത നിൽനി ാ െമ ഉ ാഹേ ാ ടി അവിട ്, “എ ം
ഓേരാകാര ി ം േത കം ക ന േവേണാ? ഇ െനയാെണ ിൽ കാലം, അേ ാ
െച േ ാൾ നിന ക ന ത തി മാ ം എനി സമയം േശഷി ം.”
ആ മഹാരാജാ ് മ ഷ ത മേ ? സൗഭാഗ ദാനശ ാർ ഇ
െന വരദാതാ ളായി അപേദശവചഃ േയാഗ ൾെച േ ാൾ ഏെതാ ാധീ
നനാ ് വശ നായി ീരാ ്? എ ാൽ ആ അ ള ാ െകാ ് േകശവപി
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 107

മാദവാനാകാേത ം, പേ അ െനതെ സംഭവി െ എ ാർ ി െകാ

ം, ‘കാല ിഴ’ എെ വിവരണെ ട ി: “ചില ിേന ച ാറൻ
പട ാൻ ട …”
മഹാരാജാ ്: “എ ാത്? പട ാേനാ?”
േകശവപി : “അടിയൻ! പട ാൻതെ .പ ്, കളരി ം ഓണ ളി ം ഇേ ാൾ
പരി രി ് …”
മഹാരാജാ ്: “ന െട ആ േയാഗിെയ സൽ രി െകാ വാനാണേ ാ ച ാറ
േവ ി ആ ഉ ിണി ന െട അ വാദം േചാദി ്.”
േകശവപി : “കൽപന. ശിവാജിരായെ നവരാ ിേവല ം ഔരംഗബാ ് നവാബി
െ െമാഹേറാ വ ം. ഇവിെട എല അ ല ിൽ കാള ം, വ ാ ല
മണൽ ിെല േവ ം, കളി ാം ള രയിൽ കിളിയംത കളി ം, െവ ാ
ര ല ിൽ െവ ം ടി ം … ഇ െന നട കാര ൾ ് ഇേ ാൾ സം
തേ ് ഇ . ‘സപര ’ എ ാ ് േയാഗീശ രെ ശാസനവാചക ിൽ േയാ
ഗി ി ്. അ െകാ ് േ ാഹസ ഭാവ ി കലശ ിവ ി െ ിൽ
അടിയൻ പിഴവിടെകാ േപായി. കൽപി ് മി ളണം.”
മഹാരാജാ ്: (തെ വാദനിലെയ ൈകവിടാെത ം ആ വാവിെ സ കാര േന ഷ
ണി ൾ ് ഊർ ിതെ വർ ി ി ാ ം) “െഹയ്! അബ ം! േദാൈഷ
ക ് എ വിളി ് വിളിേകൾ ാൻ നീ ഹാജർ … എ ് കളിയാണി ്?”
േകശവപി : (മഹാരാജാ ് കളിയായി ധരി ി ിെ ൈധര േ ാ ടി) “തി
േമനി കൽപി ം േപാലിരി െ … എ ി ം അവിെട വലിയ പടതെ
…” (അ സംബ ി ് േവ ക തൽ താൻ െച ി െ ് മഹാരാജാ ്
രി ) “ച ാറനിേ ാൾ ിലേ തി ം താപ ാരനായി ീർ ി
്. എ വീടർ ് ത ിമാെരേ ാെല, അയാൾ ് സ ാമിയാെര കി ിയിരി .
ന ിയ ് ഉ ി ാനേ ഹ ം അവിെട എ ിയിരി ം.” (‘ ിൽ െതാടാൻ
െചവി ് ദ ിണം െചേ . അ ാവ െ കാര െ േനെര േചാദി
െകാ ’ എ മഹാരാജാ ് ചി ി ) “ഇെതാെ രാജ ി പ കാലമാ ്.”
മഹാരാജാ ്: “ര ഹ ാർ ് രാജ ി ് ആപേ ാ? ന ണേദാ
ഷം!”
േകശവപി : “ഹരിപ ാനനസ ാമി എെ ാ ർ ി ടി ഉ െകാ ് അടി
യൻ തി മന ണർ ി താ ്. അേ ഹ ി ് അടിയേനാ ം അടിയ ്
അേ ാ ം തീരാ വിേരാധെമ ് കൽപി ം. അടിയെ അൽപ ിയിൽ
േതാ ിയതി െതളിവിെന (‘ഇതാ വ അ ാവ െ കഥ’ എ ് മഹാ
രാജാ ് ചി ി ) ൈദവം ത ി ള . ഇനി അതിെന തി മന റിയി ി
108 അ ായം ഒൻപ ്

ഫലമി . എ ാൽ ആ ലം കഴ മാ ്. ച ാറൻ രാമനാമമഠ ിൽ

പി െട മക ം, ന ിയ ി ാൻ എളയിട സ പ ിെല മ ി ം
…”
മഹാരാജാ ്: “നീ ഇവിടെ ിതി ഒ ം അറിയാെത െപ ട ീ ് വരികയാ
േണാ?”
തെ രാജ ം ി ാള ാൽ ര ിതെമ ം, തെ സ കാര നി യമായി
െജൻ ാൾ മാരൻത ി ം ഏതാ ം ഭടജന ം കഴ േ ് ഢമായി നിേയാ
ഗി െ ിരി െകാ ് ആ ല ് കലാപെമാ ാവാൻ മാർ മിെ ം
ൈധര െ ് മഹാരാജാ ് ഇ െന അ ളിെ േ ാൾ മഹാരാജാവിെ അതി ഢ
മായ വ വ േയ ം തെ സാമർ ം െകാ ് ധരി ി േകശവപി ആ അറിവി
െന േഗാപനം െച െകാ ്, വ സനേ ാ ടി ഇ െന അറിയി : “അടിയനിേ ാൾ
െപ ട ിൽനി ് വിടെകാ കയ . െപ ട ിൽ െ ൈകനില ഊ ിയിരി
കയാ ്. അ േപാെല രാജ ം െ േപാകാെതയിരി ാൻ തി മന റിയി
താ ്. ആ ച ാറെ അന രവെന, റ ് താമസി ി പിടി െകാ ്
ഒ േദാഷ ം ഉ ാവാനി . അവിടെ െമ ാം അറിേക ം സ ാമി െട ഉപേദശം
അവിെട കി ാൻ സൗകര െ ിരി സമയ ം ഒ മാദ ിയെയ അവിെട വ ്
നട ് ന പായമാേണാ എ തി മന െകാ ് ആേലാചി കൽപന ാക
ണം.”
മഹാരാജാ ്: (തെ ഊഹം ഈ സമർ െ സംഗതിയി ം െത ിയിെ സേ ാ
േഷാൽ ർഷേ ാ ടി) “െകാലപാതക ാരെന ഉടെന െക കയെ േവ
്?”
േകശവപി : “െകാലപാതകംെച ് എ ിൽ ഉടെന ക ം േവണം. സാംബദീ ി
ത െട സാ ത ംെകാ ് ആ േകശവപി െടേമൽ ം മ െ താ ്.
െവ ിനാരായം എ േയാേപർ ്! ‘േക’ എ അ രം എ േകശവ ാർ
ം േകരളീയർ ം ഉപേയാഗി ാം!”
മഹാരാജാ ്: “നീ ം ഒ േകശവനാണേ ാ.”
േകശവപി : “അടിയൻ! ാ ് അതിന മാ ്. പേ , അടിയൻ ൈക ാ
് െച താെണ ിൽ, നാരായെ േദഹ നി ീ ് േപാ ായി .ഉ ി
ാനേ ഹ ിെ മകൻ േകശവപി ം, ഇ െന അയാൾ ് വിപരീതമായ
ഒ െതളിവിെന അവിെട വി ി ് േപാ േമാ എ കൽപി തെ തി മി
ി ആേലാചി ര ി ണം.”
ഈ സംശയം ആദ േമതെ മഹാരാജാവിെ മന ിൽ ധാനമായി േവശി ി
തായി . എ ി ം േകശവപി െട മന ിേന ം ഇ േ ംഒ ടി പരീ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 109

ി ാനായി അവിട ് ഗൗരവമായ ചില േചാദ ൾ ട ി. തെ ികൾ രാ

ജ ാഭിമാനി ം ഭ നായ ത ം േചർ തെ ഛായയിൽ ഒ ര േചാദ
ൾ ഉ ായ ് േകശവപി െട മന ിെന ച ലി ി . ആ േചാദ ൾ ായ
മ പടികൾ മഹാരാജാവി ് ആ സ ർഭ ിൽ സേ ാഷ ദമായി ി . ആ സംവാ
ദം അവസാന ിൽ ഹരിപ ാനനെ ഉദ മ െള റി ് ത മായി െ അ
ല തി ലവാദമായി പരിണമി . ബാല ിൽ ഊർ ിതമാ ം അന രം ശാസ
നംെകാ ് ശമിതമായി േശഷി ം അയാ െട ദയ ിൽ ടിെകാ തേകാപം
േകശവപി െയ ആ സ ർഭ ി ം അനർ ഗർ ിൽ ചാടി . ഹരിപ ാനന
െ മത ചരേണാദ മ ൾ ാഹ മ ൾ മാ മാെണ ് അയാൾ വർ ി . ർവ
രാ ിയിൽ െ എെ ി െമാ തി സംഭവ െമ താൻ കാ തായി ഹരി
പ ാനനൻ വരാജാവിേനാ പറ ം മഹാരാജാ ് ആ രാജ മാരനിൽനി ധരി
ി . അ െന ദിവ െന ഭ ി ് മതധി ാരമാെണ ് മഹാരാജാവി
േതാ ി. ഇ െന സംശയി െ അപരാധ ി ശി യായി. “ റ ദിവസേ
േകശവൻ ഇവിെട വരണെമ ി . സാധന െള ഇേ ാ യ ാൽ മതി. എേ ാ
ആക ാെട ക കാലംതെ !” എ തി േ ടാ ം ഒ വിൽ പ ാ ാപ ചക
മാ ം മതനി നായ മഹാരാജാവിൽനി ് ഒ കൽപന ായി.
രാജ ംശ ി ല മായി ത ാൽ ഗണി െ ഈ ശി താൻതെ െകാ
ലപാതകകർ ാെവ സംശയി െകാ ായെത ്, േകാപാ മായ ആ സമയ
ിൽ േകശവപി വിചാരി േപായതിനാൽ, അയാ െട ഖ ായി വിളർ
ം വിവശത ം വൻ നീ ി, രാജസ ിധിയിൽ അ വദി െ ി ി ാ തായ
ഖ സാദേ ാ ടി തെ മടിയിൽ ി െ ി അന േമാതിരെ എ
്, “എ ാൽ െതളി േപാ ം ർ ിയായിരി െ ” എ പറ െകാ ്, അതി
െന തി ിൽ സമർ ണം െച . തെ േന ൾ തെ വ ി േവാ എ
വിചാരേ ാ ടി േനാ ി, അ തെ ിൽ ത മാ ഒ ഭയ രവ തെ
എ മഹാരാജാ ് നി യംവ ി. എ ി ്, “ഇവിെട േവ , ഃശ നവലയെ നീ
തെ െകാ േപാ” എ മനഃ ർ മായ േയാ ം ഉേദ ഗേ ാ ം ക ി . േകശവ
പി അതി രമായി ഒ ം ഉണർ ി ാെത, ‘ഇ താൻ അവസാനമാം ണാമം’
എ സ ൽപി േപാെല െതാ വിടവാ ി.
േമാതിരെ ര ാമ ം അ ാവ ൻ തെ വ ശ ിെകാ ് ൈകവശെ
ക ം, അതിെന കര മാ തി ് േകശവപി െച ് യ ിനിടയിൽ ജീവഹാ
നി ് സംഗതിവരിക ം െച എ മഹാരാജാ ് അ മാനി . എ ാൽ ഇ െന
അ മാന ി വിപരീതമായി, ചില െതളി കൾ മെ ാരാെള ാരനായി
ി ാണി ം െച . ഈ ിതികളിൽ ഢമാ ഒ ാഥമികവിചാരണ
താൻതെ നട ി ളയാെമ മഹാരാജാ നി യി . അതിനാൽ േകശവപി
െയ റ ാ ി ായ ക നെയ റ െച ാെത ം, എ ാൽ അതിെന സി ീകരി
110 അ ായം ഒൻപ ്

ാെത ം, ചില ിേന ച ാറെ മ മകെന പിടി വർ അയാെള യാെതാ

ഉപ വ ം അസഹ ത ം ഏ ി ാെത തെ ിൽ ഹാജരാ ിയതിെ േശഷേമ
അന രവിചാരണകൾ നട ാ എ ് ഒ അടിയ ന റെ വി .
 10
“… … … തി ിയ
ധീരതേയാ െച ീ പിെ
പാരി പരിപാലി ിരി ്”

ത െ
ജ
ിയഭാഗിേനയെ ബ നം ച ാറ പാ
െട അവസാനംേപാെല ചരി കീർ നീയ ം ജാസ ാത
ഹാനികര മായ ഒ ഉപഗമമായി
േചാളാദി മഹൽസാ ാ

. എ ി ം തെ യൗവനാരംഭ ിെല വി വ
ി

ൾ എ െന തെ ഭാഗ ിതി ് വ ാേഴാദയമായി ഭവി േവാ, അ െന േജ ാ

തി പരിവർ നം െകാ തെ , അപമാനകരമായ ഈ സംഭവ ം തെ ഭാഗ ഭാ
രെന ‘േസ ാ ഗത’നാ ി സം മി ിേ ാെമ ് േലാഭാ ലിതനായി ആ മഹാ
സമാശ സി . എ ാൽ, തൽ ാല ിതിക െട മായ പാരമാർ ം അയാ
െട അ ഃ േദശെ വ ാ ലെ ി. തെ കീർ ി ം താപ ി ം മാന ത ം
േനരി ധി തി ് മി െട നാനാഭാഗ ളി ം തിധ നി മാ ഒ തി ിയ
ബലി നായ താൻ നിർ ഹിേ താെണ ് അത ൽ ടേമാഹമാ സ ിപാത
ജ ര ിെ ർ യിൽ അയാൾ സ ി ക ം െച . ക ാരംഭംേപാെല നാഭിനാ
ളം തൽ ഒ ദീർഘനിശ ാസംെച ് ച ാറൻ അശരണെന േപാെല ഊർ ഖ
നായി നി േ ാൾ, ആകാശവീഥിെയ ശാ മായി തരണംെച ച ൻ അയാ െട
േന േഗാള ളിൽ തിബിംബി ് അവെയ ര ച േപാത െള േപാെല കാശി
ി .േ ക ാരായ ജന ൾ, ആ ൈപശാചദർശനം െകാ ഭയാ ര ാരായി, ആ
ർ ദെ േകാപാ ിയിൽ ശലഭദശെയ ാപി േപാകാെത അവിെടനി ം ജവഗമനം
ട ി. എ ാൽ ച ാറെ േന ശശാ ാ െട പരിേവഷദ ം പിണ ിട
ലസി ം വ ം ഉ ിണി ി യായ ക കവ ി അേ ഹെ താ വ ദ ി
ണം െച െകാ നി . തലായവ െട വാസ ല വ ായ മഹാപരിതാ

111
112 അ ായം പ ്

പകരമായ സംഭവ ിൽ അവേരാ ് അ ക ാഭാവെമാ ം കാണി ാെത ം, അ

െന ഒ വക ാ െ സംഗതിേപാ ം ഗണി ാെത ം, ഋഷഭ തനായി
െ ച ാറൻ, ഈശനാകെ നാകെ തേ ാട ിയം വർ ി ർ െന
ൈവരനിര ാതനംെകാ േണന അ പാനംെച ി െ ശപഥംെച ് ചി
ല ിേനേ ് തിരി .
തലായവേരാ ് ച ാറൻ കാണി മര ാദാേലാപെ തെ സ രീതി
യിൽ ഉദാരശീലനായ ഉ ിണി ി പരിഹരി . മ ടംവി ് തനി ശർ ദനാ
അളിയെ മാെള ട തി ിൽ തെ േചാദന ാൽ േകശവൻ
േ ടം അറി സ കാമ ാ ി തിബ മായ ആ വാവിെന രാജ ത ാർ മാ
കെകാ ് അയാൾ ഉ ാസഭരിതനായി ീർ ി . തെ ശരീരവ രികത ിെ
സരസതെയ അതിശയമായി ടീകരി ം, ഏ സരസാംഗനാ ദയഭി ിേയ ം കര
നശി ി ാൻ നി ണ ഷികനാെണ നടി ം മീനാ ി െട േനർ ്, “ആെര ാ
ം ര ി ാനിനി അപരൻ വ േമാ േകണാെള” എ വിജയസേ ശമാ ം, െട
േനർ ്, “എ റി മമ ശീല ണ ം ിവിലാസ ം” എ ഭ നമാ ം,
ാർ നിൽ െമ വിചാരി ി ലെ േനാ ി “വി തം തവ ര ധാര ടി ി
ടാെതയട േമാ” എ ഗർ േദ ാതകമാ ം ഓേരാ േനാ െള േ പണം െച .
ാ െട ഒ െപാടിെയ ി ം അവിെട ഇ ാതി ് ഉ ിണി ി െട ആ ർ
ബലം േശഷി െകാ ായി .
മീനാ ി സാമാേന ന തെ വംശമഹത ിെനാ വിധം ധീരസിംഹ തിയാ
യി എ ി ം, തനി ൈദവഗത ാ സി ി കാ കെ സംഗതിയിൽ ദയമാർ
വം െകാ ് ഹരിണീസ ഭാവയായി ീർ ി . ആ വാവിെന ഒ ലളിതദിവ
സ ായി ധ ാനി ്, ആ ബാലിക മാനസ ജ െച വ ി . സ ൽസ ി ം
ംഗാരപരമാന ാ തി ം കാമി വി ത ായി മീനാ ി െട ണയം.
ആ കന ക ആ വാവിെന ഭർ ാന ിൽ സ ൽപനംെച വരി ് തെ
ഐഹികേദഹി ് ഒ ആധാര ഷനാ ം, രാസ ീഡാരഹസ ാ ർ തമായ ആ
സേ ളനസ ാരസ ദനാ ം ആയി . ആ വാ ം താ ം പര രസർ സ തെയ
ൈകെ ാ ് അേ ഹ ിെ ജ േദശമായ നാ റ ് സ ലിതമാ വി
ജന ല ിൽ രമ മാ ഒ ഭവന ിൽ അതിെ നായികാ ാനം വഹി ്,
വി മാവസര ളിൽ അേ ഹ ിെ സാഹിത ചാ രിെയ ആസ ദി ം, തനി
സി മാ സംഗീതാ ത ാൽ യഥാഹിതം അേ ഹ ിെന സ ർ ണം െച ം,
തനി യഥാ മം ഉപദി മായി ഹ മൽകവചാദിമ െളെ ാ ് ൈഹശ
ര സംര ണംെച ം, ൈദവ സാദ ാൽ സ തി ലാഭ ാ േ ാൾ ബാലപരിച
രണം ടിെ ം — ഇ െന ഹ വസതി െട ചാരി മഹിമെകാ ് സ
ല ിെ കള ം ആസകലം നീ ി ം പാപരഹിതമാ കർ സ യസ ാദനം
െച ം, ഭർ ചരമ ിൽ സതീ തെ അ ി ാൻ മീനാ ി മേനാരാജ വ വ
ാപന ൾ െച ി . ആ ബാലികെയ ഹതവിധി െപാ നേവ വ ി േ ാൾ,
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 113

ആ പരമ ഖഃ ിെ കാരണം സ ംബ തികൾതെ എ ് അവൾ സ ൽപി .

രാജേ ാഹാദിപാപ ൾെകാ ് ംഖലിതമാ തെ ംബേ ാ ്, തേ ം
മാതാമഹി േട ം ർ നി യ ൾ വി മായി േകശവ ി ് സംഘടനം
ഉ ാ മാ ് നട നി യതാം ല ിയ െട പരി ർ ിേയാ ടി െ അേ
ഹ ം രാജേകാപ നായി ീർ ിരി ് വിധിഗതി െട ന ായമായ പരിണാ
മെമ ം ആ കന ക േതാ ി. തെ ദയ ിൽ തി ിെ ാ താപെ
അ വർഷംെകാ ത ി ാൻ അവ െട അതി ൗഢതസ തി ാ യാൽ, സ ാ
ഃ ീണെ ഗൗരവ ാ േഗാപനം െച ം ഇതിനിടയിൽ വാടി ളർ ത ില
ധികം ഖി യായി നി ി മാതാമഹിെയ ഹ ഹണം െച ം നാ െക ിനക
േവശി .
ദ കവനവാസിയായ കബ െനേ ാെല ഹരിപ ാനന സ ിധിയിേല
ച ാറൻ പാ േപാ തിനിടയിൽ, അേ ഹ ിെ മഹാസൗധമാ ച
െട ാ ിൽ നി ി സി ാദികൾ ആ ഗഭീരാ െ അേ ാഴെ
ആകാരമഹാ തെയ ് ആ ര െ . അ ിമയമായ ഒ േലാഹേഗാളെമ
േപാെല മണേവഗ ിൽ അേ ഹം ഹരിപ ാനന ിച ിൽ േവശി ് ം
ഭനിലെയ ൈകെ ാ . എ തിശയം! തെ ബ ശ ം സ ാഭീ വിഘാതക ം
ആയ ാർ േയാഗികരപ ളാൽ സക ണം തേലാടെ ം, ആന ബാ ാർ
േന േളാ ടി ം, ബ പ നാ ം, ാവിഡ ാ തെമെ ാ നവഭാഷെയ
േയാഗി ം, ാര രിത രീകരണ ാർ കനായി നിൽ . മീനാ ിേയ ം,
കഴ െ വകനിധിേയ ം ഇതാ േയാഗീശ ര ൻ നഖ മാ ിെ ാ ്, പ
ട െള വിടർ ി അംബരേദശേ ാ യ എ ച ാറൻ നി പി . േയാ
ഗീശ ര വിടേന ം ാരായ ശ ഖലേന ം തെ ‘സർവം ഭ ാമി’ത ി ്
അവകാശവല ിയിൽ ാതലാ െ ്ച ാറൻ നി യി . ആ ആേ യ
ഹൽപി െ േ ാൾ േയാഗീശ ര ം ാ ം ഒ േപാെല സം മി . ഭാ
ഗ വശാൽ അത ാവശ ം പര രം ഹി ാ പറ തീർ ി തിനാൽ േയാ
ഗീശ രൻ ാർ ് യഥാനിയമം സാദെ നൽകി, അയാെള യാ യാ ി. ആ
സ ർഭ ിൽ തെ സംബ ി െട അവമാന വിപ ിൽ സഹതാപിയായി അ കര
ണം െചേ ് തെ ധർ െമ വിചാരി ്, മാളിക കളി വാതൽ ടി േട ം
അതിന േകാപ ീജ ാല ചി ിെ ാ നി ി ച ാറേ ം ഇടയിൽ
ടി, തെ ശരീരത െവ അക േവശി ി ാൻ പരിതാപചി മായി ദീർഘി
ി ഖാ െ ഉ ിണി ി േകാർ . തെ െഞരി െകാ ് അകേ ാ
േവശി അവിേവകിെയ ച ാറെ േന ാ ാ ൾ ദർശനംെച േ ാൾ
ആ ഹതഭാഗ നായ വിദ ിഹ െ ക ി ച ാദശക ൻ പിടി ടി
യാണവിഷമം ടാെത േകാണി താഴ തള ിൽ കിരാതനാൽ ദ ിതനായ
അർ നെനേ ാെല പതി ി െ . ആ ിയെച ച ാറേന ം അ ക
114 അ ായം പ ്

രസി നി േയാഗീശ രേന ംെകാ ് ൈകകടി ിേ െ ് ഉ ിണി ി

േഘാരമായ ഒ തി െച . േയാഗീശ രൻ ഈ സംഭവ ാൽ ച ാറ ം
ഉ ിണി ി ംത ി ഥബ െ മന ിലാ ി. അ െകാ ്, തൽ ാലം
കഥ നട െ .
അഭിമാനിയായ ച ാറൻ ധി ാരിയായ തെ സംബ ിെയ ഈവിധം ശാ
സി തിെ േശഷം വീ ം േയാഗീശ രെ സ ിധിയിൽ േവശി ് അേ ഹ ിെ
അ ാപ ികത േ ം ജീവ തേയ ം വി രി ് വീരധർ ാ സാരിയായി ആ
റി െട വരിൽ ിയി ഒ കഠാരിെയ ഹി ് തെ മാറി േനർ തെ
അതിെന ഉയർ ി ഓ ി. തെ സൽ ാരകനായ ശിഷ ധാന ായ അവമാന
പരിഹാരകമായ ഈ സാഹേസാദ മം ക േ ാൾ ജ നാ ര ി കനാ ആ േയാ
ഗീശ രൻ അഭിമാന ർ ം േവഗ ിൽ അ ് അയാ െട ആ ഹത മെ
നിേരാധി . േയാഗീശ രേനാ ശിഷ ബ െ ഓർ ാെത ം അവമാനസഹനാ
യി നിൽപാൻ ശ ന ാെത ചമ ,ച ാറൻ അേ ഹ ിെന ഇ െന കയർ ം
വിലപന ം ട ി: “വിടണം സാമി! ഇവനിനി ച ാെല ്, ഇ ാെല ്? മാന ം
മതി ംെക ! വാ രി തഹണവൻ കാല ാെര വായി മായി! എെ െപാ സ ാമി!
ഈഒ ടി ിനി വിലെയ ്, െനലെയ ്? ൈകവി ടണം.” േയാഗീശ രൻ ച
ാറെ ൈകവിടാെത ശാ തേയാ ടി ഇ െന ണേദാഷി : “എ ച ാറ
? അവിേവക ർ യാെല ജ ജ ാ രസി മാന മ ഷ ാ ാെവ ഹതംെച ടറതാ?
ആഹാ? പരമജാള ം! നമ ശിഷ ർ.”
ച ാറൻ: “ശിഷ ്! േനാവി ാൽ െകാ ാ പാെ ാെ ാ? ത ാ ിേന
േ ാെല ം ം െകാ ം.”
രാമനാമഠ ിൽ ി െയ ടർ ് താ ം രാജ ാഹ ി ശ ൻതെ എ
ച ാറൻ പറ തിെ താൽപര ം േയാഗീശ ര വ ാഖ ാനം ടാെത മന ിലാ
യി. ദ െളെ ാ സകല ശ േള ം േഭദനംെചയ്വാൻ സ നായി മദ ാ
േടാ ടി നി ഗജരാജെനേ ാെല സംരംഭ ർ ിതനായ ച ാറേനാ ് തെ
ശാ വാദ ം സാേമാപേദശ ം വിേദശീയഭാഷ ം േയാജകീഭവി യിെ നി
യി ്, അയാെള ഒ ശമിതഗർവനാ ി സ പാർശ നാ ിെ ാ ് അവിടം വി
േവഗ ിൽ മട തി ് േയാഗീശ രൻ ഉപായം േനാ ി. തെ അ ർ ത െള
തനി സഹജമാ നാട ൈവദ ം െകാ ് േഗാപനം െച ം, സവിേശഷമായി
ആ ര മ ഹാസെ െചാരി ം, റേ വാതൽ ടിയിൽ കയറിനി ്,
ച ാറെ കഠാരി വഹി ഹ െ സഹ ിൽനി ് േമാചി ്, േയാഗീശ
രൻ ഇ െന സംഗി : “തെ വലിയ മാനഹതി ് നാം നി ി ാ ം. തെ
അന രവെന വി െകാ ാൻ നാംതെ ഉപേദശി ്. അതിെ കാരണം േകൾ :
തെ റ ാടിെന ത ാൻ ഒ വി നിര ി നി ്. മാരൻത ി െജൻ ാ ം
വലിെയാ പരിവാര ം ഇേ ാ ം ഈ ലം ി ്.”
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 115

ച ാറൻ: “അഹഹഹ! എ സാമീ! ഞാൻ ഏ ം േപ ം െക വെനേ ാ? അ

െനയാെണ ിൽ വ ടെ ാ തീ െപ ാഴിേ ാ ി ്?”
േയാഗീശ രൻ: “െഹയ്! കാര ം കളിയ … ഞാനിവിെട ഉ േ ാൾ വലിയ ൈക ഒ ം
പാടി . പിെ ം, അേ ഹ ിെ ടി ആെള െ റി ടാ. ഒ
േറാളം ആ ിൽ ഉ ായി എ ് എനി േതാ ി; രാ ിയായ
േ ാൾ അ ് ഇര ി ിരി ം. ന െട േദഹര ് മഹാരാജാവി െന സാദി
െച ഉപചാരെ നാം അനാദരിേ ? തനി ം അവിട െച ിരി
് ഒ വലിയ അഭിമാനമേ ?”
ച ാറൻ: “അ ി ിെയാ! ശാ ് ശാ ് … ഇ േനാ ി ം മര ാധ ം അവി
െട ആൺെപറ വനാ ് …?”
േയാഗീശ രൻ: “അ ത ്. അവ യായി സംസാരി . മാർ ാ വർ മഹാരാ
ജാവിെ കാലമ ി ്. അ ാല ് ആ സിംഹെ മാ ം ഭയ ാൽ മതിയായി
. രാമവർ മഹാരാജാ ം ജാവർ ം ഒ ശരീരമാ ്. അതിനാൽ അവി
േ ം അവേര ം േപടി ണം. നി ൾ ചില മഹാ ഭാവ ാർ മാ ം അവി
െ ആഭിചാരശ ിെയ നീ ാൻ േനാ . വി വാ കൾെകാ ് അ
െന മ ി ് അപകട ാ ്. ഈ സംഗതികെള ാം മായി
അറി ി ാ ് തട ം ടാെത അന രവെന ി അയ ാൻ ഞാൻ ണേദാ
ഷി ്. ന ് ഇനി എ ാം ന തി ം ആേലാചി നട ണം. മി ിരി
കാവൽ അവിെട കിട െ . അറി ഭാവംേപാ ം നടി . ന
േവെറ കാര ൾ വ തായി പല േ ാ.”
ച ാറ ം മ ിയായി ി . േയാഗീശ രെ ിവാദം അയാൾ
ന തി ം േബാ മാ കയാൽ ഇ െന േയാഗീശ രെ സാമർ െ െകാ ാ
ടി: “സാമിക ് െകാ ി അരശ തെ . ത രാെ എടതിരി ് സാമീെട മ തിരി
അ !” ാമ പദ െളെ ാെ ി ം, ഇ െനതെ സംഭാവനംെച െകാ ്,
ച ാറൻ അയാ െട േദഷ റ ാടിെന ഉപസംഹരി േ ാൾ, ഇനി ഉ ി കാര
ിേല ് േവശി ാൻ താമസി െട േയാഗീശ രൻ നി യി . വ െന ി
ം മഹാ േബര ം മഹാ ം അപരിമിതജനസ ാധീന വ ം ആയ ഇയാെള
തെ പാർശ ിൽ അേ ദ മായ വ പാശ ം െകാ ബ ി ് സ ത ിെ
ഉദ്വ ാപന ി ് േയാജ മാ ണെമ ചി ി ്, ഉപ മണികയായി ഇ െന ട
ി: “എെ േകാെ നി ാരം! േദശ രിയായി സ രി ഒരവ തൻ. എെ
ടി പരികർ ിേവഷ ിൽ സ രി ധനികെ േതവാരെ ഞാൻ നട .
ന ല മി . ബല മി , ധന മി … െമെ ാരാധാരം മാ േമ .”
ച ാറൻ: “സാമി ഇ െന ത ൻ ഷി ്. ആ ശാ ം പ േവധ
ം പടി ്, ടല ണ വാളൻ! സാമി ാ മിെ ിൽ ച ാറ
െനാ ്.”
116 അ ായം പ ്

േയാഗീശ രൻ: (സേ ാഷേ ാ ടി) “ച ാറ ് ഉറ ം വ ിെ ിൽ റ പറ

വാ ്. തി വന ര ് ഒ േമാതിരം വി എ ം അതിെന ി ചില
തികൾ നട എ ം േക ിേ ?”
ച ാറൻ: “ആ ഉ ിണി വം എേ ാേ ാെ ഇവിെട ഒഴറി. ഞാൻ വകവ ി .
മ ിെ ാ െപഴ ണവ ് വ ള ാനി ാ ് അരിയളവി റ വ ം.”
േയാഗീശ രൻ: “ശരി തെ . േമാതിരം കഴ പി െട വക എ ് … (വളെര
ആേലാചനേയാ ടി അേ ാ ം ഇേ ാ ം േനാ ിെ ാ ് ) … രാജ മാരേനാ
… ഉ ിണിേയാ … ആേരാ എേ ാ പറ .ച ാറെന വ വിധ ം സംബ
ി െമ സംശയി ് ഞാ ം ചില അേന ഷണ ൾ െച . അ വ ,
പറയെ .” (ച ാറൻ േയാഗീശ രെ അ ണ ്എ ാ വരാേ ാ
െത സം മേ ാ ടി നി .) “േമാതിരം വി ് അന രവൻ ിയാ
്.”
ച ാറൻ: (തലയിൽ ത െകാ ് അമർ ിയ അ ഹാസമായി) “ഒ േതാ സാമി?
എ ിൽ ചതി േ ാ മാവാവി!”
േയാഗീശ രൻ: “അ െകാ ് ച ാറെ ൈകവശ നി ം ആ േമാതിരം റ ി
റ ിയെത േതാ ി, അേന ഷണെ നി ി.”
ച ാറൻ: (മനഃപാടവം അ മി ് ) “ധാമ ാവിക ് ഇ േ ാളമാ ിേയാ അവെന?
എെ ിെന അ ംചാ ി ് െകാ സാമീ, ആ ശനിപിടി ം …”
േയാഗീശ രൻ: “ആ പ െര പറെ ാ ി മഹാരാജാവി ായി സംശയ െള
തീ മാനം നീ ി. ഇേ ാൾ ആക ാെട വ ടീരി ് േമാതിരം വാ ിയ
ആെള, അ വി ആൾ െകാ എ ാ ്! അേ ാൾ കാര ം എ െന തിരി
െമ ് ച ാറൻതെ ആേലാചി .”
ഈ ാവനയിൽനി ് സംഗതിക െട ിതി ം സംഭാവ മാ ഗതി ം മന
ിലാ കയാൽ “എെ സാമീ!” എ ് ച ാറെ നാവിൽനി ് അയാൾ അറിയാ
െതാ സംേബാധന റെ ്, ആ മാളികയിൽ എ ം അത ാർ നാദ ിൽ
ഴ ി, േയാഗീശ രേന ം ഒ ി. “എെ െപാ പാഥെര ചതി കള
െ ാ ആ നീലിക ്! നാ ം ം െതരിയാ എെ പി െയ ഇടി പിഴി ് അവി
ടെ കാല ാ ് എെ ാം െച ി േമാ!” (ശ ാസം േ ാ ടി) “െഫായി സാമീ കാ
ര ം! എെ അ മെ െന െകാല ത ിയ മാവാവികെള … ഹി ം െകാ …
ഴി മീടീ ് … േനരം െവ ണ പിെ …”
ച ാറെ ഭയാനകത െ േയാഗീശ രൻ അഭിന ി . തെ അ ം മാ
യി യ ഖ നംെച എ ് അേ ഹം സേ ാഷി ം െച . എ ാൽ ‘മഹാപാ
പികൾ’ എ ് അവശംസി െ ആ കൾ താൻ അ ക മഹാമനസ ിനിയായ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 117

ം കനകേകാമളാംഗിയായ കന ക ം ആയിരി ാെമ സംശയി ് ഇ െന േചാ

ദ ം െച : “അന രവെ അപകടം വ ാ ർഘടംതെ . എ ാൽ ആരാണയാെള
വ നെച ്? അവെര െകാ െത ി ്? മഹാപാപികെള പറ ് ആെര
റി ാ ്?”
ച ാറൻ: “സാമീെട തി ി ് ഇ ് ആടാ ം െകാ ാ ം വ ി േയാ? ആ െത
വാടി ംതെ . (അേ ഹ ിെ േന ദ തി അ ജല വംെകാ ് അ ം
ടി തിള ി) മായ ം മ ംെകാ ്, െത വട തിരിയാ ിെന, െത
നമാ ി, െകാല ം െകാ കാ െ ാറേ ാലം! െപ ് … േപ ിെ
വ ാ ്, ക ം കാ ിര . െതാലിെതളി ം ക ് സാമീ കല െ , ആ
ിെന െവേ ാേനാ? െതാറേക ാെത, പടി ാെറ ട റ ് തമൺ അടി
യി ്, ഈ രാെകാ ഴി ടി, ക ി ം നടണം.”
അ ൾെകാ ് മറ െ ി ഹരിപ ാനനെ ഇ നീലേന ളിൽനി
് രാമ െ േനർ റെ തായി േകശവപി ശ ി േപാ തി ം തീ മായ
ചില ജ ാലാര ികൾ ച ാറെ േനർ റെ . ആ ത രാ സെ വദന
ിൽനി ് ‘ റേക ാെത’ എ പദം റെ േ ാൾ, േയാഗീശ രെ ദ ൾ
അേ ഹ ിെ അധരെ രമായി ദംശനംെച . മ കധ ംസന ി നായ
െകാലയാനെയ ക േകസരിെയേ ാെല താൻ ഇ ി പീഠ ിൽനി ് ഹരി
പ ാനനൻ താഴ ചാടി, ലാം ലപി െ ഴ തി പകരം ികൾ ി
െഞരി െകാ ് ആ റിയിൽ ാ ി േലഖനം െച ംവ ം തസ രണംെച
. ഇ െന റ േനരം നട ് േകാപം ശമി ി െകാ ്, ച ാറെ ഖേ ാട
േചർ ് അയാെള േലാമ പം തി ി ചികൾെകാ തംെച . അന രം
അയാൾ ഉേദ ാഗി വധെ റി ് ഇ െന അപഹസനം െച : “രാജവധം
കഴി ് ീവധ ിനാേലാചനയാേയാ? അ ൈക വധമായിരി ാം. എ ാം
കഴിയെ . അേ ാൾ രാജ ാന ി ് പര രാമെനേ ാെല ര തീർ ാനം കഴി
്ഒ ാം.”
ത ാൽ സ ിതമാ നാടക ിെ പരിണാമെ േയാഗീശ രൻ ഇ െന
തിനി നംെച േ ാൾ നിധിദർശനം െച ി ാൻ ശ നായ വിൽനി ശാപേമ
െവ ിൽ നിധി ം നാടകപരിണാമ ം ന മാ മേ ാ എ ച ാറൻ ഒ സേ
ഹി . എെ ി ം പര രാമ ർഷി െട േജ ാതിേ ാ ടി നിൽ േയാഗീ
ശ രേനാ ്, അ സരണഭാവെ ൈകെകാ കയാ മെമ നി യി ് “സാമീെട
മനംേപാല ാ ് എനിെ െരേ ? െപ ് അവിെട െകട ് എ ക ന
െയ ിൽ, അവർ െപലരെ . ര ടാൻ ക ി ാൽ പറ ടാ ം അടിയൻ ആ തെ .
അവെര ആ വിശാരമാ ് എെ ിെന മയ ി ക കി ് എരയാ ണെത മാ
ം സാമി ം ക തണം.” ച ാറെ സ രം ഇ െന താ വിനയസ തി ഉ ാ
യി എ ി ം, അയാ െട കര െള േസ ാഭംഗഭയമാ പാശംെകാ ിരമാ
118 അ ായം പ ്

യി ബ ി ിെ ിൽ ആ സാ ൾ നിര രപീഡനെ ആ ധർ വി ഖൻ െച
െമ ശ ി ്, േയാഗീശ രൻ ി ർ മാ ഒ അഭി ായെ കടി ി :
“മഹാ ഭാവ! തെ ംബമാഹാ ം എനി ഹി ാൻ കഴി ി . അന ര
വൻ ഹത െച തിെന അ ാവൻ ീവധംെകാ ർ ിയാ . ഈ ിയ
കൾ മഹ ായ ഈ മാളിക ം ഭവന ി ം ആച താരം യശ ാ ം. ഏ വി
ധ യശെ ഞാൻ പറേയ തി െ ാ. എ ാൽ ാ ണെ മരണംെകാ ്
േമാതിരം വി യാൾ അ ാവനെ ് െതളിയി ാ ഏകസാ ി കി ാ ാ ിയാ
യി. ‘മഹാപാപികൾ’ എ താൻ പറ െപ ൾ മരി ാൽ അ ് എവിട റ
ിറ ി എ തിേല ് തനി ഹാജരാ ാ സാ ിക ം മറ ം, അേ ാൾ
െകാല േശഷ ാര ം, രാജേ ാഹ മ ി കാരണവ ം രാജസ ാനം നി യം.
ഇ നേ വിചാരി .”
ം ദൗഹി ി ം തനി ് അ ലസാ ികളാകയാൽ അവെര ശി ി ക
േയാ വിപരീതെ കേയാ െച െട ം ച ാറ മന ിലായി. േയാഗീശ ര
െ ിേയ ം, തെ േനർ ക ണേയ ം അയാൾ എ ം വിനീതിേയാെട
അഭിന ി ്, തെ മതി മംെകാ കാണി നി ീമമായ ഗർവ ി ം, വദി ധി
തികൾ ം, ആേലാചി തകൾ ം മായാചനംെച ം െച . മാമാെവ ിട
െ കൗശലം ടാെത, സ ർഭവശാൽ ബാലി ീവ ാരായി ിരി ്ദ ി
േകാ ിടാൻ ഭാവി ആ ഭി തശ ികൾ, ഇതിെ േശഷം തെ സംഭാഷ
ണ ിനിടയിൽ ഏകമത ാരായി, അവർ ത ിൽ ർവ ിതിയി ം ഊർ ിതമായ
സഖ സംഘടന ം നട .
അർ രാ ി കഴി . ചില ിേന ജനസംഘ ം ഗാഢമായ നി യിൽ ലയി
. തി വിതാം ർ നിവാസികളായ ജാല െട ദയസിംഹാസന ിൽ ധർ
നിരതനായി എ ളി, ീപദ്മനാഭ ിയയായ രാജ ല ിെയ പരിചരണംെച
രാമവർ മഹാരാജാവിെ ാന ംശ ം ഖല ലേശഖരെ മാളായ ചില ിേന
കാളി ടയാൻ പി െട കിരീടധാരണയ കർ ം അവ ഥ ാനപര ം ഹരി
പ ാനനസി െ േപശലവാ ാന ൾെകാ ം ച ാറ ർ തി െട ഢമേനാ
രാജ ൾെകാ ം ആേഘാഷി ം കഴി . അത ാവശ ം േഗാപനംെചേ തായ
അവരവ െട അഭിമതിെള മറ െകാ ര േപ േട ം ദയ െള റ ം സേ ാച
വിഹീനമാ ം നിർബാധമാ ം രാജേ ാഹാേലാചനകൾ യേഥ ം അവർ പരി ർ ി
യാ ി. ഏ ് അൽപ ി ം അതിമഹെ ം നി യാസം അ േ യെമ ം
ത മാ മാ ഒ കാര പരിപാടിെയ, ദ ിണഭാരതഖ െ അ ാല
വിറ ി െകാ ി തായ ഒ നാമമ ിെ പല ഘ ി ായ ഉ ഴി
േലാ ടി, േയാഗീശ രൻ ച ാറെ ിൽ സമർ ി . ഉ ിണി ി യാൽ
തെ കർ ളിൽ തി േവാണസംഭാവനക െട സ ീകരണസ ർഭ ിൽ മ ി
െ രഹസ ം പരമാർ ം തെ എ േബാ െ ്, പരിപാടി അ സരി
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 119

കാര െട നിർവഹണ ി കഴി ജനസഹായ ം, േവ ധനം െവ ല റവ ്

കി കിലരവേ ാ ടി െ അള ത ി െചല ംെചയ്വാൻ ച ാറൻ ഭരേമ .
ച ാറൻ േയാഗീശ രെന വ ി ം േയാഗീശ രൻ ച ാറെന അ ഹി ം ആ
മേനാഹരമാ ശാല ക ് ഇ െന തി കൾ, കഴി നിൽ േ ാൾ,
േയാഗീശ രൻ അ ഹ ധാനിക െട വീേര ാ താസ യ ൾ ഏകീഭവി ം ർ ീ
കരി ം ആ ല ് അവതീർ നായ േപാെല കാണെ . ഹീന നായ ച
ാറ ം ആ വർ ിെ ദൗ ം അ ി ടസം ിെകാ ് വർ ിതശ ിേയാ
െട അവിെട സാ ി ം െച േപാെല ം കാണെ . ഇ െന തി ിേയ ം
രാജേ ാേഹാ ഖമായി സം രണം െച േപാ ി വ മായ ആ ര ശ ിക േട
ം അർ രാ ിയിെല സേ ളന ർ ിൽ, ആ റിയി ം പരിസര ളി ം ഒ
ഭയാനകത ം സരി . ആ ര ംഗ ൾ ംതെ അവ െട ആ നിലയി സംഗ
മ ിെ നിസർ മാഹാ െ റി ് ഒ മഹ ായ അഭിമാനം സ ാതമായി.
ത ാൽ ാതിനിധ ം വഹി െ എ വീ ിൽ ി മാെര ് മഹാവീരസമിതി
െട ഢസഭാേയാഗ ളിൽ ദീപ വർ െട സാ േ ാ ടി, അ കളിെല
അംഗ ൾ തി ാബ രായി ീ മാ ായി േപാെല അ െ സഖ
ംഈഅ ാനം െകാ ് ിരീ തമാകണെമ ് ച ാറൻ അഭി ായെ .
േരാമാ സമന ിതം േയാഗീശ രൻ ആ അഭി ായെ സ ീകരി . ച ാറെ ഏക
ഗർ നംെകാ ് തി ാസാമ ികെള ാം ണമാ ിൽ സ ീകരി െ .
ച കാറൻ സത വാചകം െചാ ി തെ ഭാഗം ിയെയ പരി ർ ിയാ ി. സകല
ജഗ ാശ ി പ മ ലെ ശശാ കരമാർ മായി ർശം െച ഹി
ആ മംഗല ർ െ , രാജേ ാഹവിഷയ ം രാജ േ മവിഘാതക മായ
നി തിചി കൾ െകാ ് ർ ർ മാ ിെ ം, സ യം തമാ േയാഗസന
കെള വ ഭിചരി ി ം, ഹരിപ ാനനൻ തെ വല കരെ നീ ി ഉൽ ടവീര
േ ാ ടി ദീപ ിെ കളിൽ മാംസം കരിെയ ിടി ്, സത വാചകെ ഉ രി ാൻ
ട ി. മായെകാെ െപാെല ാമതായ ഒരാൾ അക േവശി ് വിള ണ .
ഈ ിയ മഹ ത ൾ ് സാ ി െ നൽ െമ ചി േയാ ടി,
ഹരിപ ാനനൻ സത ിയെയ തിബ ിനിടയി ം, നിർവഹി ാൻ ആരംഭി .
എ ാൽ ഹി ാനിയിൽ ഉ ായ ഒരാ െകാ ് ആ തി നിേരാധി െ .
അവിെട ഇ െന ത നായ ഷൻ പ ം സ ര ംെകാ ് സി െന ്
ഊഹ മായി െവ ി ം, താൻ റ ക ി വാർ ക ം അേ ാഴെ പ
ിേലാ സ ര ിേലാ ച ാറ കാണെ ി .
അ േനരംെകാ ് ഹരിപ ാനനെ മട യാ ് സി ൻ േവ ഏർ
ാ കൾ െച കഴി . റെക റെ തി ് ച ാറ ം ഒ ൾെച .
ഇതി ം ഈ അഭീ ാർ ക ാരിൽ, മീനാ ി എ കന കേയ ം, നിധി ം
രാജ ാധികാര ം കി തിേല ് ഹരിപ ാനനാ ല ാകണെമ ച ാ
റ ായി അഭിലാഷ ളിൽ, ഒ വിലേ മാ ം അയാൾ ം, േയാഗീശ രെ
120 അ ായം പ ്

യാ ാേ ശ ളായ ഉ ിണി ി െട ദയത രിണി ആെര റിക, താൻ സം

ശയി ത ണിയാെണ ിൽ ച ാറനാദിഖല ാ െട ബാധ ടാതിരി ാൻ
േവ വ വ കൾ െച , ച ാറെ ഷധനസഹായ െള സ ാധീനമാ ക
എ ീ ം ഒെ ാഴിയാെത േയാഗീശ ര ം സാധി .
 11
“ഇനിെ െ മന ാ ിലിരി േ ാരഭിലാഷം
നിന േ ാൾ നിന ഫലി ി ാെന വം.”

ചി
അവിെട
ല ിേന സൗധ ിെല ർ
്ഒ ലാ നംെകാെ
ായ മാമാ േഘാഷ ി ം മ
ണ ൾ മഹാരാജാവിെ നി ാ ഖ ി
ി ം ഭംഗ
ടെ
ാ ിയി . അ കെളാഴി ്
അരി രംഗ ി ം ച ാ
റൻ കടി ി നവരസാതീതമാ അഭിനയവിേശഷ ം മാമെ ഉഭയഭാ ം
ഉ ദീ ി ം അ മ ം മഹാരാജാ ് ഉട ടൻ അറി ി .അ ഭാത ിൽ
സ ീർ ന ാരാൽ പ ി ണർ െ ് തി വിള ാനി േ ാൾ, മഹാരാ
ജാ ് ഒ ഭാതവിേനാദമായി േസവകജന േളാ ് േലാകവാർ ാേന ഷണംെച .
അേ ാൾ ഒ ൈവതാളികവിദ ൻ, മാമാെവ ിടൻ ാതി മ ാൽ അ ക
േ തീർ ാടനം െച ് മട ി കാലൈഭരവാരാധന ് ദീ െകാ കഥാരസ
െ വ ാവിെ മേനാധർ മാ കൽ രിേമെ ാടിെകാ ് മ രമാ ി
മഹാരാജാവിെ ആസ ാദന ിനായി പകർ . ഈ കഥയിെല ആപൽ െ
റി ് ഓർ വരികയാൽ, ആ ാ ണൻ തി വന ര ് എ േ ാേഴ തെ
അയാൾ ായ ർ ന തി ം നീ ി ആ രാ ിയിൽ െ ഒ സദ ടി ം
ഉ ാൻ ത വ ം ഖെ ി തായി അവിട ് ധരി ി എ ി ം, അയാെള
ഒ ് കാ തിനായി, അ ദയ ിെല വ ായാമസ ാരെ പലഹാര ര ല
മാ ിെ യ്വാൻ, അവിടെ പാർ ത േ ാ ാഹി ി . േകശവപി മായി
കർ കഠിനമായ ക സമരം െച െകാ ി മാമാെവ ിടൻ, മഹാരാജാവിെ
ആഗമനദർശന ിൽ െവ ിൽ വീണ െയേ ാെല േവദനെ ് ട ം
സം മി ം റ ചാടി, ദയനാളെ ാ ം അഗാധമായ ഒ സ ികയിൽനി ്
ഉദ്ഗളിതമായ ഭ ിേയാ ടി അഭിവാദനം െച ം, നാഭി െട നിര ിൽ നാസികാ ം

121
122 അ ായം പതിെനാ ്

എ ംപടി കായെ നി ് വാെപാ ി സവിനയം ബ മനാ ം, രാജക നാ

തീ കനായി നി . ഇതിനിടയിൽ ബ നംെചയ്വാൻ തരെ ടാ േകശം ഇ പാ
ം ചിതറിവീ ്, േ ാഭക ഷമാ അയാ െട ഖ ി ് ആ നിലയി ായ ഹ
മ ായെയ സവിേശഷം ീകരി . തെ ി കാര വ ളണി മാ ം
തി ിൽ പരിചരി ി മാമൻ, അേനകം ധന ാദിപദാർ െട ളികൾെകാ
് കളെമ തെ ശരീരേ ാ ം, താം ലചർ ണ ാൽ നിണെമ വാേയാ ം,
വ ി ിെ ൈദർഘ െ മമാനം മാ ം െച േതാർ േ ാ ം തി
ിൽ േവശി േ ാൾ, മഹാരാജാ ് അയാ െട േരാഗബാധ വൻ നീ ി എ ്
ആശ സി . േകശവപി േകൾെ ശലഭാഷണം നടേ െ ് ചി ി ്, മാ
മൻ ടി അ ഗമി ാൻ ആംഗ ാൽ ണി െകാ ്, പലഹാര രവാ ൽനി ം
നട ട ി. റേക എ തിനിടയിൽ മാമൻ ഏെറ െറ ഴ ി, തെ ത
തെയ അറിയി ട ി: “തി ാെല േനെ ് െപരിയ മഹാ ഹ ാ ്.
എെ ം ഏഴവർ െ ഇ ടിേയ കാ ാ ി, ഭരജഡതരാക … ജഡഭരതരാക …
ല… ശ വർ ിയാ ം ദീർഘാ ാനാക …”
മഹാരാജാ ്: “വ ട നി ം കി അ ി ് ഇവിെടയാേണാ അ ഹം?”
മാമാെവ ിടൻ: ( ാചീന ഭാരത ച വർ ിക െട നാമെ െത ി ഉ രി ി േ ാ
എ സംശയി ായ പരി മ ിനിടയിൽ) “എ യൽ ത ാ ം അ
ഹദശാംശം … അെ , ം താൻ … സ ാമി ഭാവ താെന ഉടമയിെല
െകാ ം ഏ ം, ശി ് …”
തെ അ ക ാജന മായ ഒ ിയെയ റി ശംസകൾ േകൾ തി
ൈവ ഖ ാ ം, മാമ ് വിേശഷിെ ാ ഖേ മിെ ് ിെ തിനാ ം,
മഹാരാജാ ് അയാ െട േ ാ െള തട . വലിയ അപകടെമാ ാ ാെത ചി
ല ിേന നി ് ഇയാൾ േപാ ് തെ ാർ നാൈവഭവം െകാ തെ െയ ്
ആശ സി ്, പലഹാര ര ക ിരി താരാെണ ് മാ ം മഹാരാജാ േചാദി .
മാമൻ തെ യാ െട േ കൻ ആെര പറേയ ിവ െമ ് ശ ി ം, ഏകാ
േരാ ാരണംെകാ ് തിരി റിയെ ടാൻ േവ സി ി തെ ജാ ഷ െ ്
വിചാരി ം, ‘േക’ എ മാ ം പറ നി ി.
മഹാരാജാ ്: “ആരാ ്, േകളേരാ?”
മാമാെവ ിടൻ: “ന … ാദ … േകശ …”
മഹാരാജാ ്: “ഓെഹാ! േകശവ ര ് ാണേ ?”
മാമാെവ ിടൻ: “സ ാമീ അവരൈ . അ , േകശവൻ … ് …”
മഹാരാജാ ്: “അ ാ … അവെന പിടി െകാ വരിക താൻ കഴിേ ാ? െകാല ് ശി
െകാ ാര ിൽ പാർ ം പലഹാര രയിൽ ഭ ണ ം! ഇ പരി രിേ ാ
ന ായ ിെ ഗതി!”
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 123

മാമാെവ ിടൻ: ( ർഘടതാളം ച ിെ ാ ് ) “അ പരമേ ാഹി അ ്, സ ാമീ …

ന നീെ ്, ാദ െട േകശവപിൈ .”
മഹാരാജാ ്: “അെത വാ റെ ിൽ താൻ താളംെത ി ം” എ മാ ം അ ളിെ
െകാ ് അവിെടനി ് ഗമി . േകശവപി െട നാമെ േക ടെന, തെ
താളവിഷയ ി അഗാ ർവതെയ ി മാ ം െച െകാ ് െപാ ള
് മഹാരാജാവി ് േകശവപി േയാ തി ർ ിെകാ ാെണ
് മാമൻ വ ാഖ ാനി . പരി മനാേട ാപായ ാൽ ജീവര യട എ
ഉ ാഹേ ാ ടി മാമൻ തെ റിയിേല ് തിരി െച ്, മഹാരാജാ മാ
ായ സംഭാഷണെ േവ വ ാജ ൾ േചർ ചമൽ രി ് ആ
വാവിെന ധരി ി : “അെട അ ൻ! എെ ാം േക ാർ? െറെവ ം സംഗതി
ം െവ ്, ‘ഹരിഃ തൽെ ഭമ ’ പര ം െശാ േ ൻ. മാമൻ കി ം വനാ?
രാശാ െട അ കലാശ ് മാമ െട ഡാ ്! െതരി ിയാ?”
േകശവപി : (മാമെന ചില ിേന യ ് വിഫലമായതിനാ േദഷ േ ാ
ടി) “െക ിെയ ാൻ പാ കിട െകാ േ ാൾ ഈ ഡാെവ ാം എവിെട െപാ
തി വ ി ?”
മാമാെവ ിടൻ: “അെട! െശ േപാനാൽ എ െ ാൻ െശയ ായ്? ‘വാണാ
ടയവൻ വ ാൽ വരമാേ െന ാൽ വി വാേനാ ശി ൻ’ … േയാശി ിറെത
െ ?”
േകശവപി : “കാലൻ വ ് അേ െട മ രം ഒ ് ന ിയാൽ തി ാെത വിേ
േമാ, മാമാ? ഉ ാൽ, പ ം മലർ ് േപാ ആ തെ യാ ് അ ്! എ ാം
േക കഥ … ഹരിപ ാനനൻ ീ സ ാമി! ച ാറൻ ധർ ്! അവി
ടെ േഘാഷം രാജ യം! എ ി ം, ഇ െല രാ ി ക േ ാൾ ന ം നാ മ
ട ി . െവ േ ാൾ ഇതാ ാ മഴി ിരി . അ െ ാ! ക ൾ
േക കാ മര .”
മാമാെവ ിടൻ: “ഒ െട വായിെല പൈട െത ാം െശാ ്.” (ശിമി കേളാ ടി)
“സ ർ വർ മരയ ം … മ നാദമി ് … അ ഥ വരേ ാ ിറ … േപാ
കിറ !” (പ ഷഭാവ ിൽ) “അെട! നാൻ ക ടി നാ, അ ാ? എ ടിേയാ
വി േ ൻ! അ ിവള ആർഭാടമാ?”
േകശവപി : “ഇ ംഗാരി ! ‘വി േ ൻ’ േപാ ം! ഊ റ ാെത വി
തി ് കാരണെമ ്? സത ം പറയണം. വിള ി താ ്?”
മാമാെവ ിടൻ: “കരി … ഇട ൈക … ഉ … ഏ ൻകാ നാ … ഇരി ാ
െന, അവൻ … അ , ാള ൻ … േകാണ ാമീ …”
124 അ ായം പതിെനാ ്

േകശവപി : “ ം ം മ െമ ാെര ം ഞാ മറി ം. അേ അവർ ാർ ം

ഉ ിയിടാൻ കഴി ലാ. ഒ ാമ തെ , മാമൻ െന രയിലാേണാ ഉ ്?”
മാമാെവ ിടൻ: (െച ിൽ ച ക ിെ സംഘ ന ാ സ ര ിൽ) “അത ി
േയാ കാലെ തെ പറ ്? എ തരം പറ ? ‘മനമ ം മിഴിയ ം’
എ ് െപെ നിന െകാേ ഇ ി ്, ന ാേണാ ായ ി ം വിധി
്? എ ാൽ കഥ ഒ ടി േകൾ . മഹാരാജാവിെ തിനിധിയായി
ഹരിപ ാനനേയാഗിസ ാമികൾ നെ കാൽ ക കി ജ ം െച , ടി
നീർ വാർ ് യേഥാ ം ബ മാനി . ഊ കഴി തിെ േശഷം, ബ
ണ ല ളിെല തീർ ം ത . പി ീ ് ഒ കളഭ ് … ജവാ ്,
്, പ രം …”
േകശവപി : “മതി മതി! അ ാടി ര ് അ ിഒ റിേ ം പരിമളം േചർ
ച നം േത ത എ ിരി െ … മാമ ് ത തീർഥ ം സാദ ം ച ന ം
മ ാർെ ി ം െകാ േ ാ?”
മാമാെവ ിടൻ: “അെട, അ രാജ യ ിെല ‘മഹയമഹയമ നി ദനം’ ആക, അ
ജ ന േ ആരാധി െ ം േപായ ്, എ മാഗധവംശപാ ാലമിഥിലാേച
ദിപ ്, ന ് സംഭാവിതമാനെ താന അ വി തിവിഭാഗെ ാർ.”
േകശവപി : “ഇതാ, ന തി ം ആേലാചി പറയണം. അ ് അവ െട സൽ ാ
രം െകാ ് ഒ ിളകിേ ായി. ഇനിെയ ി ം തല േതാളിൽ വേ ാ ് ഓർ ി
േനാ ി റയണം. ഊ കഴി തിെ േശഷം തീർ ം ത വിേശഷവിധി
ഒ ിെന മാ ം ആേലാചി േനാ ണം.” ഇതി ് തെ ി ട ിയി
മാമൻ േകശവപി െട ഈ ആ േക േ ാൾ അയാ െട ഹ ിളിൽ
വീ . ഗാഢമായി റ േനരം ആേലാചനയിൽ ഇ ി ്, എ േ ്ഒ ഖ
സാദേ ാ ടി നിയമ കാരം േകശവപി െട തലയിൽ ര ൈക ം വ ്
അ ഹി : “അേട െശാ ലയാ? നീ രാശാ! ഒ െട ഖ ിെല ശംഖച ാ
ദിയി ്.” (േ ശഭാവ ിൽ) “ശതി ാൻ മഹാപാപി! അ തീർഥം താൻ
െകാ ്. കശകെശ കശ ത് … മാമാ ാ ണൻ വി വി ിയായി വി േത
അ ൻ … അ മറയ യെല കരി ാസ ര െസ, ഇ െകാ ാര ിെല െയ
േവ ടാതിനിേമ …”
േകശവപി : “അേ ാൾ ഞാൻ പറ ് ശരിയാേയാ? അേ ാ ം ഇേ ാ ം െക
ിയിഴ മാ ം ലാഭം.” (ക തായ ഭ നേരാഷേ ാ ടി) “അയാ െട ഭ ം
വാ ി െത ് ഞാൻ എ തവണ െചവിയിൽ അറ േക ീ ്? അവി
െട െച േ ാൾ മാണിയായി … െപാ ാര ംെകാെ ാം മറ ? കാര
െമ ാം നാശമാ ി!”
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 125

മാമാെവ ിടൻ: (സാ വായ വാദമെ റി ി ി ം) “തീർ ിെ കാര ം പറ

ി േ ാ പിെ ? അ െനയിരി േ ാൾ ാ വീൺശ പിടിേ ാ ാ
േലാ?”
േകശവപി : (പ കടി െകാ ് ) “ക റ ്, െചവി േയാ ടി, പാ ം േനാ
ി, എ ാം നട ി ണെമ ് ഞാൻ പറ ി േയാ? ച േതാ ടി അ ം
മറേ ാ? സാദം േപാെലത േയാ തീർ ം?”
മാമാെവ ിടൻ: (മഹാശാ ഗാംഭീര െ നടി ് കാലിേ ൽ കാ ം മട ി ഇ ്)
“ഇരി ണം പിേ … അ ചാട . പി ് േവ െത ാം പാ ം, ഴ
പാ ം, േനാ ി അേന ഷി തെ , മാമൻ േപാ . പ നിൽ െപാ െ
് പി മാ ം നടിേ േകേ ാ … മാമെന അയ കാര ം സാധി െകാ
തെ വ ി ്.” ഇ െന പറ െകാ ് ംഗാരഭാവ ിൽ ക ം െതളി
സ ഗാനാ ഭ നായി ‘സ ർവ ജനമണി ി മണിമൗലിയിൽ ഖചിതര
മാം ഉർ ശീ …’ എ വി രി െചാ ി, േ ാക ർ ാർ ം കഴി േ ാൾ
േകശവപി െട ഗ ല ളിൽ ര ൈകക ം അണ ി, പിെ
ം ഗാനം ട ി. ‘അ മാം ജവം ൽ …’ എ പാടിയേ ാൾ, മാമാെവ
ിടെ ഗാനം എ ിെന സംബ ിെ ് േകശവപി ് മന ിലാകാ തി
നാൽ, “ഇ ലെ മ ് ഇ ം വി ി േയാ” എ ് അയാൾ േചാദി .
മാമാെവ ിടൻ: “അെത! മ തെ … സൗ ര ലഹരി തല പിടി മ ്. ‘ േരാപി
ത ാം നത ാ രതിനയനേലേഹ ന വ ഷാ’ … േനാ …ആക ്‘ ി
ടീംകടക’ എ ഞാൻ ധാരാളം ക ി തെ . പിെ പാ ം എ ാം
േനാ ി വരാനേ മാമെ അ ് പറ യ ്?” (ര ് വിര ം നീ ി
ി െകാ ് ) “ ിേ ശവപി ഇ സരസനാെണ ് മാമൻ അറി ി
ി . എ െന ഈ എ ൻക ് അവിെടെച എ ാ ് മാമൻ അതിശ
യെ ്. േകൾ … േകശവൻ ് എ പറ േ ാൾ െ ‘കബരി
തി കിനാൾ േമനകാ മാനേവ ് … രാ’ ഈ സ ാസി െമാ ം നേ ാ
െട േ … ംപറ ് മാമെ പാ ി േപാെ .” (അഭിനയേ ാ ടി)
“സ ി ിേ ൻ തവ ഖ മനം ൈഭമിത ാനസേ ാടി ൻ താേന വരികിലിള
കാ കാ കഥാേന രാജൻ.”
മാമാെവ ിടൻ സ യം തിയായി തനി േവ ി ഒ േ മദൗത െ നിർവഹി ്
വിജയവാദം െച യാെണ ് േകശവപി ് േതാ ി. തെ നാമെ ഉ രി േ ാൾ
ണയപരവശയായ ആ ീ ആെര റിവാൻ ആ ത വിദ നായ വാവി ് ഒ കൗ
ക ായി, മാമാെവ ിടെന പിടി ി ി. തെ വാ കളിൽനി ം യാെതാ
ചന ം ഉ ാകാെത ി ്, ഇ െന േചാദി : “പറയണം മാമാ വ ം േകൾ െ .
മാമൻ സാമാന നാേണാ? എെ ഖസേ ാഷം ക ി േയാ?”
126 അ ായം പതിെനാ ്

മാമാെവ ിടൻ െഞളി ി ് മ ലിെന പിടി ് നഖംെകാ ് തവ

േയാഗം െച ം ി വാെ ാ ി ണ താം ലാസവെ സേ ാഷ ി
രി വിള കയാൽ ി ം വാ ി ഭാഗ ചാലി ം ടി റെ വി ം, ത ാൽ
നിർവഹി െ സേ ശ െ ഇതി ം കഥി : “അ െന ‘കഥയ കഥയ
നരിെന’ െയ െ ? പറയാം.” (െഞാടി താളംപിടി െകാ ് ) “അ മാം ജവം
ൽ തി ിന രം’ ിനം എ പറ പറയാ േ ാ? ചില ിേന
ിന മ കഷായ ടം എ ഭവനംതെ . ‘ഗമി ത പവനമതിൽെ വസി
േ ൻ ഞാൻ …’ ഉപവനം ന െട കാമസന ാസീെട സേ ത ലം … അേ ാൾ,
‘അകിൽ െചം മ ാ ം’ …”
േകശവപി : “നാശമായി … ഈ ആ ാെ ാം െവ ടിെ ിൽ …”
മാമാെവ ിടൻ: “ഒ ാശെച ാൽ, പിഴ ് ി ാനാേണാ അ ഹം പിേ ? അതി
കരാറി . േപാെ , ഷിയ . കഥെയ ാം ി റേ ാം. അ ൽെപ
്! ‘കമനിര കനക’, അ ് വി . പാ ം പ സാര ംേപാെല നി ൾ ര
േപ ം ദിവ മായിേ ം. ഒ വിേരാധ മി . ിതിെയ ാം എനി റിയാം.
വളെര വളെര ന ് …”
േകശവപി : “ഏ വീ കാരിെയ ് ഒ ാമ പറയണം. ഞാൻ അ െന ഒ ി
െയ ക ി ം േക ി മി .”
ഉടെന വീ േപ ് പറവാൻ മാമൻ ത ാറി ായി . പര രം പരിചയമിെ ്
േകശവപി പറ തിെന വിശ സി ാതിരി ാൻ ആ വാവിെ ഖഭാവം ക ി
് മാമാെവ ിട ് േതാ ിയ മി . ആ അപകട ാരെ േചാദ ം മർ േചാദ മാ ്.
അതിനാൽ, അേ ാ ് അതി േചാദ ം െച ാ ാൽ േതാൽേ ിവ െമ ്
മാമാെവ ിടൻ നി യി : “ ിെ വീ േപെര ാ ്? അ പറ ാൽ മ ് പറ
യാം.” എ പറ ്ക തിരെയേ ാെല നില ി.
േകശവപി : “മ ് എനി ് േകൾെ െ വ ാേലാ?”
മാമാെവ ിടൻ ഴ ി. ഈ വാവിെ േപ ് പറ േ ാൾ, ആ ബാലിക ംഗാ
രേച കേള ം, മ വർ ഹർഷാ േള ം വർഷി െകാ ം മ ം, ഏ വിധ ം വി
വാഹെ നിർവഹി ാെമ ് താൻ വാ ംെച . അ െന ഒ ാെര ഒ വി
ധ ം പരിചയമിെ ് േകശവപി പറക ം ഭാവി ം െച . എ ി ം തെ
മെ ഒ കടവ ി ണെമ നി യി ്, ഇ െന വാദി ട ി: “അെട അ ൻ!
ഒ െട ൈകയിെല വീരശ ിലി ം േപാ ്, ഒടവാെള ം ത ാൽ, എ ടി ലസ ല
സ ാക വിളം വാേയാ, അ ടിേയ, ഉൻപ ിെല അ െ ാടി തിനിയാൾ
കമലവാഹനമാ ം കാശി ാൾ; ആകാശ മമാ ം ഒ െട മന ് എേ ാ ം
മാ സൗരഭ ാ തെ ധടധടായമാനമാക വരിഷി ാൾ! ഗാന ാെല ഒ െട മര ർ
ഗ ർവസ ർ ാന െ ാൾ; ഹ ് ദീപ ംഭമാക അവൾ േശാഭി
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 127

േ ാൾ, ശീലാവതിയാ ം ധർ പ ി ഷെയ അ ി ാൾ. ബ കാലം തപ െച

ാ ാ ംഅ ടി ഒ കന കെയ ഉന കിടയാ ്. അെട െചാ േവ മാ? എൻ
ക ക ിയ നാക ം, അ ൻ തലയിെല മിതി വനാക ം, എ അ കാ കനാഹ ം,
അ രതിവിലാസവിരാജമാനധാമെ ക ാെല പാർ േതാ, അവൻ കൈഥ … ടി!
പി ായ്, ടി!”
േകശവപി : “നാരായണ! ഇ െന പാരിജാതം എവിെട വിടർ നി ?”
മാമാെവ ിടൻ: “ചില ിേന വീ ് േനെര െത ം”
േകശവപി : “അ , മിനി ാ ് േപായ മാമൻ അവെര റി ് ഇ മാ ം തി
ണെമ ിൽ കഥ േകമമായിരി ണമേ ാ …” എ പറ െകാ ്, േകശവപി
ആ ടി ാ െയ നി തി ് തീർ യാ ി. ചില ിേന ് ച ാറ
െ സമീപ ് ംബനാമം പറ ടാ തായി താമസി ീകൾ ആരാ
െണ റിവാൻ അയാൾ ് ബലമായ ഒ ൽ ായി. തനി ് േജാലി
െ ് പറ ് അവിെടനി ം പിരി . േകശവപി െട യാ െയ തടയാ
െത മാമൻ മനഃ ീണേ ാ ടി ഇ െന ചി െച : “പാതാളമാ ം ആഴ
ി. ആനാ ം ഉ മൻ. ഇ െല ന െട വാർ െയ േക േ ാൾ എ സം മി
? നെ വലിയ പയാ ്. ആ ി ി മീനാ ിെയ ഇയാൾ േഗാപിെതാടീ
ം. അ െന മാമെ ൈവഭവം അ ം ക ,ഇ ം ക . അേ ാ ്
േപായേത ക ക നി ്. ഇനി ജ കാലം, പർ ാദഭ െ ിന
േവേ േവ . പ ർ ം ഒരി െലാെ പ ിേ ാ ം.”
മാമാെവ ിടൻ ഇ െന ആ ഗത കടന ൾ െച തിനിടയിൽ, േകശവപി
തെ ഉേദ ാഗ ല െച ്, രാജസ ിധിയിൽനി ് ബഹി രി െ ി
െകാ ് നി ാഹനാകാെത, തെ േജാലികെള ഭ ിേയാ ം ഏകാ ചി തേയാ ം
തീർ ്, താമസ ല െച ് ഊ കഴി ്, ഇ െന മേനാരാജ ം ട ി: “ഹരി
പ ാനന ് ൈദവാ ഹംെകാ ് സി ി ി ശരീര ിെ ഭഗത ം ർ
ഖ ം രാ സമാ ബല ം ി െട ദർശന ഹണാദിശ ി ം ാനസ
ിെ വിവിധത ം, കാഷായവ ാൽ ഢീ തമായ ആ ര ാവിശ ാസേ ാ
ടി, അേ ഹ ിെ േനർ ് യാെതാ അപരാധ ം െച ി ി ാ തെ രാജ
സിംഹാസനെ ഇള ാ ം എ മറി ാ ം നിേയാഗി െ . അേ ഹ ിെ
േസ ാവത ി ം എേ ാ േമാഹ മ ി ം അേ ഹം അടിമെ ്, സ ശിഷ സംഘ
െ മാ മ , ലേ ാപല ളായ സേഹാദര േള ം അ രാ ി, നാശഗർ
ിൽ വീഴി . ഇതിെന നിേരാധി തി ് ഹജനധനാദികളായ ഉപകരണ
ൾ ഇ ാ വ ം രാജ കാര ളി ം ത ളി ം േകവലം ചര ാ മ ം
ആയ ത ാൽ കഴി ് എ ്? രാജ േ ാഹ ി തെ േയാഗീശ രെ മെമ ്
മാമാെവ ിടെന അക ിയ ഉപായം െവളിെ . ആെ നി മായി പണിെച ്
128 അ ായം പതിെനാ ്

ശ സംഹാരെ സാധി ാൻ സത സ പൻ തനി ് പരമശ ിെയ നൽകി അ

ഹി െ .” അ െന ഒ ശ ി ഉെ േബാധം അയാ െട മന ിൽ ർ
ഷി ് ജ നാ സി മായ തപ ിേപാെല കാശി . ചില ിേന ് ‘കനക’ ശ ി
ം അതിെ െതേ ഹ ിൽ ‘കാമിനി’ ശ ി ം, ആ ല ് ഹരിപ ാനനസാ
ി ം സേ ളി ിരി രഹസ ാവ െട മ ഹണം ആവശ െമ ് േക
ശവപി നി യി . േയാഗീശ രമാ ികത ിെന ഭ ി ാൻ തിമാ ികശ ി
തെ ൈകവശ തിെന ഓർ ായ ിരിേയാ ടി, അയാൾ തനി ായി
രാജശി ാ ാ െ ധരി ി പാചകിെയ വ ി അവേരാ ് ത ിൽ
ഒ സംഭാഷണം ട ി:
േകശവപി : “അ ാ, ഇ െ ാെന ാം അ ്അ േപാെല.”
ഭഗവതി: “അ േപാെല കയ്െ ാ മ െള? അ െന വ െത ്?”
േകശവപി : “അ തം … േദവകെട അ േത, അ േപാെല എ ാ ് ഞാൻ പറ ്.
അ ചി ായി .” നിയമ ിലധികം താൻ ാഘി െ ്, തെ
േ മഭാജനമായ ആ വാവിെ എേ ാ സ കാേര ാ കടന ിെ ർ രം
ഗമാെണ ്, അവ െട ശാ ി ദർശി എ ി ം, അതി തി ലമായ
കൗശലരീതിെയ അ വർ ി ാൻ തെ മാ ഭാവംെകാ ് മന വരാ യാൽ,
അവർ ചിരി െകാ ് േമ തെ അ ർ തെ റ ്, “പവതി ആനേയാ
മേ ാ ആേണാ മ െള? ഛീ! ഛീ! വിഛ ാത െ ിേല മ ഷ കിട െപാ
. പറവിൻ! ാ പറവിൻ! മി ി വിളി േല ാ െചാ ണ ്.” (വിവാഹ
കാര ി േച രസെ അഭിനയി ് ) “എ രി ് ഒളി ്? ചാതകം
വാ ിേ ാ? േത ി നി യിേ ാ? ആെരെയാെ വിളി ? ചരെ റ
പണ ി ്? അ ൻ ടി ഇ ിരി േക െ .”
േകശവപി : (ആ ീ െട അഗാധ ിെയ റി അഭിന നെ അമർ ി
െ ാ ം ഗൗരവമാ ആേലാചനാഭാവെ േത കം നടി ം) “ശരിത
ാ… അ ്, അകെ ാ ് ഖെ ാ ് എ സ ദായം കാണി
ാൻ എനി കഴി ി . അ െ ക ിൽ ആർ തെ െപാടിയിടാൻ
കഴി ം?” (അ െന എ ് അവർ തലയാ ി) “ഒ … വ ട ം… അ ൻ
ചിരി … എനി ് െപ ം േവ മ ം േവ .”
ഭഗവതി: “അ െശ ാ ശതി െ . അ െന ച പിടിേ ാ ് സ സി ാൽ, പവതി
് താേലാലി ാൻ ഒ ഇ ിടിെ ാ ് കി േയാ?”
േകശവപി : “ഒ ിെയ െകാ ാൽ അ ് സഹായമാ മേ ാ എെ ാരാേലാ
ചനയാ ്.”
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 129

ഭഗവതി: “എ ി ം ഒ െതാണ ം േവ ീ. അ മാ റമ അെതാെ ക ം

ക തി ം െച ണം. ഛടഫടാെ ാ ം െച ടാ കാര മേല ാ? എ ാ
യാ ം ഒ പടി ടി േകറീേ അതാ മ െള. ആരാെ കലം മഴ ിയാ ം,
േപാ ി ാെത െപ ് െകാ ര ്. എ ം അടീം പിടീം ആ ം. ന ് േപാ
ൻെമാതലാളി അറി ാ ്, എ ം താ ം … എ ാ ം, േഛ! അ െന
പാടി . എെ മ ് െവല ട മ െള. വല ഉേദ ാഗ ിലായാ ് ആകായം
െ െവല ം. അ ം എെ മ ,ഒ െപ തരാൻ െകാ മാ
വ മി ് വരം െകാട േല ാ?”
േകശവപി : “അ ശരിതെ … എ ാൽ അ പടിയിൽ എ െച െമ ാർ
റിയാം? വയ ് ഇ പ ിനാ മായി. ന െപെ ാ ് ഒരിട ിരി ്:
അതി രി! ന ായം, ന തരം, ന ശീലം എെ ാെ േ .”
ഭഗവതി: (മാമാെവ ിടെ യാ ാഫലമായി ാ ് ഈ ർഘടം ഉ ായിരി െത ്
സംശയി ് േദ ഷ ി ം ആ േപഭാവ ി ം) “അെതയെത! ഇ േ ാ
െവളി ി ് പറയണ ക ിെല ാ? അ ാ ി കതയിൽേപാെല, ‘െന ി ി
െയാ ്, നാ കാലിെ ലെ ാ ്, വാലി വാെലാ ്, അടിവയ ി മറെയാ ്,
കാളവില കാണാൻ വാടി െപാ രീ മാേല’ എ െല െതാട ണ ്? ൈപ
െവാ കാളെയാ മെ ാ ആെണാ െപ ിെ ഴി ം ചീല ം േനാ ാൻ … എ ാ
െമാ െമ ി ം അവിെട ഇരി ്!” (സാമവാദമായി) “എെ പി ് േചർ
െപെ ാ ് … പവതി െകാ രീെ ം. അ ം ക ീം കവണീം ഉ ്, െപാ
െക ിയ നാരായ ം പി ാ ി ം െച വി, ഒര ാ പ ാ ം, ഒെ ടി
ച ലെവള ം പിടി ്, േവ ിെ യ് ി ്, ക ം വീയി, പവതി
കാണാം േപാണ െപറവടി ( ൗഢി) എവിെട? ഇ ഴെ േമനി ്, ംെക ി,
െകാ ാള ി േവഴ ി ്, ഇ ി ് േപാണ െകാ രെമവിെട? ഛീ!
ഛീ! െവളയ മ െള, െവളയ ് … പി ിേല പറി ാൽ ന ്.” ( ീകൾ ്
സഹജമാ അ സ ാനശീല ിെ േ രണെകാ ് ) “ഇേ ാഴെ ലംഭ
എവിേട ാ ്?”
േകശവപി : “ചില ിേന ് …”
ഭഗവതി: (െന ിലടി ് വിരൽ വ െകാ ് ) “ചില ല െയാ? എ വേ
ീ! അവ വല െകാേവര ാ ം െകാ ി െവായി വണ ാ മേല ാ?
അവട ് ഒ െപെ ാടി ന ് കി േമാ? ഇെതാെ ാ ്!”
േകശവപി : “ചില ിേന കാരിയ …”
ഭഗവതി: “പവതി ് െത േമാേ ? പിെ ഏ ംബ ിെല യാ ്?
േകശവപി : (പരിഭവി ് ) “എ ായി ്?”
130 അ ായം പതിെനാ ്

ഭഗവതി: “ഏെതെ െര ്?”

േകശവപി : “ചില ിേന കഴി ാൽ േയ ഉേ ാ?”
ഭഗവതി: “എെ മ ള്, ഇ പ ാ കഴി ം, െപ െകാ രണെമ െചാ ിയ
ം, പവതി ് െച ം േച ം മറ ം േപാ ്, േപാ ് … പറവിൻ. ഏ ംബ
ിെല ാ േക ്?”
േകശവപി : “അതിെ അ ് െതേ വീ ിെലാ വളാ ്.” ആ ീ ് ചില ിേന
നാമം േക േ ാ ായ ഉ ാഹം ഭ മായി. താൻ ീവരാഹ ിെ
െതേ ഭവന ിൽ അ മാ െമ ി ം തനി േ ാ? ഈ വിധ ന ായ
നിഗമനേ ാ ടി ആ ീ മി ാെത നി തിനിടയിൽ, തെ റ ്ഋ
മാർ മായ ാെത ട ിയ ത ിഴ െട പരിഹാര ിനായി, േകശവപി
തെ ലളിത വത െ നീ ി, അയാ െട സാ ാൽ തമായ കാര
ഭാവ ിൽ ഇ െന പറ : “അ ൻ ഒ േപായി െപ ക ി വരണം.
അ െനയാ ് സംഗതിെയ ാം വ ടിയിരി ്.”
അവർ ര േപ ം ത ി ബ ിെ ിതി ് േകശവപി െട അേ ാ
ഴെ നിലയി ായ അേപ ആ ീ ് ഒ ക നതെ ആയി . സാമാന
വർ േകശവപി െട ഒ വിലെ വാ കളിൽനി ് അയാൾ വിവാഹ ി ് വാ
ാനംെച േപായി എ ് വ ാഖ ാനി മായി . എ ാൽ ി ത ആ
ീ ആ വാ കെള അർ മാ ിയ ് ഇ െന ആയി . ചില ിേന ് പി
െട അന രവനാ ് െകാല ംഗതിയിൽ സംശയി െ ിരി ്. അവിെട
അ ഈ രി അതിൽ എേ ാ സംബ െ ി ്. അതിേല ് േവ താരാ
വരാൻ ഈ അഗാധാശയൻ നെ നിേയാഗി . അതിനാൽ അയാ െട അേപ
െയ സ ീകരി േയ നി ി . വിവാഹ ി തെ യാ ് റ ാെട ് കാ
െ ിൽ അതിെന തെ യാ യിൽ വിഘാതെ ാൻ േവ സാമർ ം തനി
്. എ ായാ ം അയാേളാെടാ വാ െ വാ ിെ ാ ാെത റെ ടാ.
ഇ െന ആേലാചനേയാ ം നി യേ ാ ം ആ ീ മ ാപേദശഗൗരവ ിൽ
പറ : “എെ െപാ മ െള േകൾ ിൻ. െപ േവണെമ ി ് പവതി ക വ ി
െ ാ ്. േവ ച മ േനാ ാ ് … ഒ ാമ ് െകാലം െപാ ണം. അതാ
േലാചി ാൽ ഞാൻ പറ ന െകായി ാലിെനതി ് ഏ തറവാെടാ ്? അവിട
് ഒ െപ ിെന െകാ െ ് ത രാൻതെ േക ാൽ ഒടനടി സർവാധി ് നീ
്! ഒെ ം രെ മി തി ്.” ആ ീ ഇ െന ദൗത ം തനി ല മാ കയിെ
വിചാരി ് േകശവപി മി ാതി . ‘രാജാേകശവദാ ് ’ എ തി വിതാം റി
െല ഥമദിവാൻ ന േകായി െല ഭവന ിൽനി ് പരി ഹസ ീകാരംെച ി
പരമാർഥസംഭവെ അറി ി വർ കർ ബ ംെകാ ാ ് ന െട കഥാ
വാ ് ഈ അവസര ിൽ മൗനാവലംബിയായി െത ് സമർ ിേ ാം. ആ ീ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 131

മന വ സംഗതിെയ ഉേപ ി കള വള ാ യാൽ, റ ാെലാടി കസാല

െട ആ തിയിൽ സംവി യായി, അവർ ട ിയ ാവനെയ ഉ ാഹ ർ ം
ടർ . അവ െട ദീർഘമായ സംഗ ിൽ തി വിതാം ർ ചരി കഥകളിൽ ഒ
ജാജീവബലി ഥ അട ീ െകാ ് അവ െട േദശഭാഷാനിബിഡമാ ം ാ
ചീനമായ ഒ സ ദായെ ടർ ം ആയ കഥനെ അതിെ രീതി ഭം
ഗംവരാെത സ ം മാ ം പരി രി ം പദസ ികൾ ം ിയാപദ രണ ി ം വാ
ചകാ ചകമാ ം േയാഗി െ ശ െള റ ം കഴി ം സംേ പി ം
ഇവിെട േചർ :
“സർവാധി നീെ ാടെന എ പറ െത െകാെ േ ാ? (വിളവംേകാ മ
പ ംവാ ൽ അ മന അധികാര ിൽ) ന േകായി ൽ വീ ിൽ പി
രാ ി എ െപ മാെന എെ മകൻ േക ി േ ാ? ആ ല ട, പീര ിനാ ിയ ക
ം ഉ ം െകാ ് ആദ ം ള ൽ റയില ്, ടി ടി ട ിയേ ാൾ ക ൽ ട
കാണാൻ അറ ി (ജനൽ … ജാലകം) ഇ പ ിമാട ംെക ി, പ ിമാട ിനക
ത രാെന ി. ‘അറ ി റ െ ’ എ ത രാൻ ക ന അ ളി. അേ ാൾ
‘അേ ാ ചതി േ െപാ ത രാെന! െകാതി ഴി െതറി െ ’ എ ര ; ഉ
ിൽ കാൽ പിറ ്, ിര വയ ം െച ്, അ മ മയായി വളർ ്, തി
േമനി കാവ ംെച ് െപാ ം ്, ൻനട ം ത രാെന ട പി ാ ി, ‘ചാ
േ വാ’ എ വിളി ംെകാ ്, അറ ി റ കടലിേലാ ക നീ ി. പി െ
ഥ െചാൽക ആേമാ? പ ിമാടം െക ിയേവള തേല, തി ടി ടിയ തല കാ ്,
െകാ േപാൽ പതിയി അ ലാ ക മന ം, േചരനാ ടയാർ ത രാർ ാ
യി ഉഴിെ റി തല േപാ ാ ംവ ം, ല േ ാരാളികൾ ഇടിമലേപാെല പീര ി
യണി ീവാ ൾ റ . ഇടി ീ താ ിയ തടിേപാെല ഉടൽ ചാ ് വീ ംകാ
, ാൽ ക ിറ ി, തെ ഉ റവി ് എതി റവായ്, അ ടി താ ിെ ാ ാർ
ലേശഖരർ ീവീരമാർ ാ വർ ർ, ചാേ തലയ തടിെയ, മാൻതളിർവീരവാ
ളി ാൽ ടി, െപാൻതിള ം പ ിേമനാേവ ി, െപ വയർ കാ വാനായി, വളർെകാ
ം ഴ തി, ര െപ റ ം താ ി, പാണിപ വാദ ം ഴ ി, ട
വിള ് എ ട ി രാജ സാദ റ ആചാരഭിമാനം അട േമ േചർ െകാ ്
ത രാ ം തിരി ാർ പട മാക. ഊരി ം േപരി ം െപരിയ െപാ ത രാൻ തി വര
വറി ്, ിെ അ യാർ െച ്, പ വിരി ഖം കയ ി, പ ം െപാ ം അടിയറ
വ േ വടികൾ വണ ി. ത രാൻ ഏ ി വി ി ര . ‘എെ ൻ െപാ കേന?’
എ ് അ യാൾ കനി െകാ . നാ ി ം ആ വീ ി ം ഉടയാരായ ത രാൻ എ
എ ാ ം വ വാ ി ് േചർ വാ ായി ‘ഇ ാൾ തൽ ിനി അ യാർ ് അ മ
മകൻ ഞാൻതേ ’ എ െപാ വായാല ളിെ ീവീരവ ിരാജർ. അറി ം െന
റി ആ െപ മേചർ മ യാർ, തൻതലയിൽെകാ ് വിനെയ മനംെകാ താ
ി, ‘അടിയൻ െപ േപേറ െപ േ ്!’ എ െചാ ി; രാജരാജർ മനംതടവി, ഊരറി
വാൻ ആളയ , ച ന ിത ം ി മകെന എതിേരൽ ാൻ നടയിേല കാവൽനി .
132 അ ായം പതിെനാ ്

അേ ാൾ, അ മനയിൽ െപെ ്, െപ മയിൽ വളർ വ മകൻ െപ മാൻ ഉട

റ ം വടിെവ കി െപ കിയ ക നീെര ഉ ിറ ി, അെ ം ലം പിറ മ ,
െപാൻമകെന ത കിെ ാ ് ‘എ രശർ വാ ീേരാ … അ മെ ാടി ഴകാ … ആശമ
കേനടാ അഴ മ ിരിേയ’ എ കിഴ ് വിളി ാടക നി ം ആ െകാ ാര ിൽ
തെ ഉടവാൾ ചാരിവ ്, ഉടേലാ സ ർ ം േപായ ത രാൻ േകൾ മാ ്, ഒ െമാഴി ഒ ാ
ം െചാ ി, പ തടിെയ വീ ിനക െകാ േപായി നീരാ ാടി,… ഃഖപാ ം വ വീ .
ഇ ം എഴി ി ി മകേന … എൺപ ിനാ കഴി . അവ െട താപ ീ നീ അണ
്. അതി സംഗതി വ ാൽ നീ രാജ ി ് തലവനാ ം. െപാ ത രാൻ ദഹന ം
നട ി, അ വിെട ഃഖ ിണി ം കിട . േശഷം ആ സംഭവ ിെ ഓർ ായി
ത രാൻ െചയ്തി ഏർ ാ കെള, എെ മകൻ അേന ഷി റി െകാ ക. നിന
് െപാ ിയ ായ ിൽ ഒ െകാ ന കനക നിേപാെല അവിെട ്.”
ന േകായി ൽവീ ിെ വകയായ ഇരണിയൽ െതേ ഖ വീ ് സംബ ി
ഈ കഥെയ ബ വിധ േ ാഭ േളാ ് ആ ീ പറ തിനിടയിൽ, േകശവപി
െട േന ൾഉ ലി . ദയം വികസി ് വേ ാേദശാ ികെള െഞരി . ര
നാഡികളിൽ മിസ യ െട തസ ാര ായ േപാെല ഒ വികാര ായി.
ഉ രാജ ാഭിമാനിയായ രാജഭ ശിേരാമണി െട നിര ാണെ അ കൾ ദർ
ശനംെച . ആ മഹാ ഷെ വർ ിൽ ജനി തെ ഭാഗ ി ്അ പമാ
യി ക നീ റവിളി ം, ആ കഥയിെല ധീരജനയി ിെയ ടർ ് അകേമ ംഭി .
തെ അഭിനവമാതാവിെ അഭീ െ സാധി െകാ ാൻ ൈനസർ ികമായ തി
േയാെട മനഃ തി ം െച . എ ാൽ, തൽ ാലകഥെയ സംബ ി ് അഭി ായം
പറ ് െതാ ഇടറിെ ാ ായി െ ി ം, ഇ െന ആയി : “അ െന
വലിയവേരാ ് ന ാേമാ അ ാ? ന ് ഞാൻ ആേലാചി ംേപാെല ം,
അ ൻ പറ ംേപാെല ം ത ിെലളിയ സംബ മ േയാ ന ്?”
ഭഗവതി: “അെത … അ ് ‘ഏ ില ടി’, പയ ി ് അ െന േവെ ് ആ നീതി പറ
ശാ ിതെ െചാ ീെ ാ ്. എ ായാ ം ഒ െചാ േണ … പവതി അര
ം ഉഴി വീ ിനക േക ണേമാ, അവെട മനെമണ ിയ െപ ായിരി
ണം. കഴ ് േപാണ കാര ി ് ഇവൾ ഇതാ തിരി . െചല ിേന ി
െ ? …”
േകശവപി : “േനെര െതേ ്.”
ഭഗവതി: “വീ േപ ്?”
േകശവപി : “അെതനി റി ടാ.” എ മായ േളാ എ ് മ ി െകാ ്
േകശവപി െട അേപ കാരെമ ാം നട ിവരാെമ ് വാ ം, വി
വാഹം മാ ം തെ ഇ കാരമ ാെത നട യിെ ് ഉ ിലട ിയ ഒ
നി യ ം െച ് ഭഗവതിഅ ം, ഏൽ തിലധികം നട ിവ െമ ്
സമാശ സി ് േകശവപി ം ആ സേ ളനെ ഭമായി ഉപസംഹരി .
 12
“ഇേ ാഴ േനാ േനാ ഞാനതി-
നി ാദപ ം മാണം ദയാനിേധ!”

രാ ജനീതി െട നിർ ാഹക ാരായ ഭട ാ ം കാരണവരാൽ നി

ന ം ഒ മി ് േകശവൻ
േപാെല റ രം നട േ ാൾ റേകാേ
്മ
രായ
ട ് പടി കട ് നി ാചരണം
അതിയായ ആകർഷണ ാൽ േച ാ
ന ളായ പാദ േളാ ടി അയാൾ ഒ േനരേ ് വിദ ാഡിതമായ ത ശി ം
േപാെല നി േപായി. ആ വാ ് ച മായ ഒ അ ർേ ദനെയ അ ഭവി
എ ക ് രാജ ത ാർ അത ദാേരാപചരണ ം ആർ വചന ംെകാ ് അതി
െന ശമി ി ാൻ മി . ലധനവിദ ാസൗ ര ാദികളിൽ േബരത ംെകാ ് ഇഹ
േലാക ിൽ ാ മായ കാമ ൾ യാെതാ മിെ ് മാദി വ തി ് വിപരീ
തമായി, താൻ കാം ി ദാരസംസി ിേപാ ം ആകാശേരഖേപാെല മായി ിരി
ആക ികമായ ഈ മഹാപരാധാേരാപണം കലികാല ിെ ധർ ൈവകല ം തെ
എ ് നിഗമനംെച ് അയാൾ ആശ ാസെ അവലംബിേ ിവ . ഈ വാദ
ശനി െട തൽ ാലപാപഭാവ ി ് ഒ പ ാ ം മാർ മിെ ് അയാൾ വിചാരി
എ ി ം ന ായാധിപസർ വ ിൽ അകെ േപായാൽ ായ ി കർ
ള ാെത വിേമാചന ണ കാലം ലഭ മെ ഒ പരവശത ം അയാെള ബാധി .
തൽ ാലെ മാന ംശ ം വ നാശ ം സഹനീയംതെ എ ി ം, തെ ിതി
യി ഒരാളി ് അപരാധ ിെ ആേരാപണമാ ംെകാ ാ ം ജീവാവസാ
നപര ം നിലനിൽ മായ കീർ ിമാലിന ം മാേണാപേദശ ളാ ം ായ
ി ളാ ം അപരിഹാര െമ ് േഖദി ് അയാൾ ആ പൗ ഷെ വിധിേവശ ാ
വശഗമാ ി പരിത ജി ാൻ ആേലാചി . എ ി ം, അതി ം േ മായ നി ിമാർ
ം അയാ െട മന ിൽ കാശി യാൽ, അ േമാ അർ ന േമാ ആയ ചപലവി

133
134 അ ായം പ ്

ധിേദവതെയ അവലംബി ാെത, സ ാ ധാമെ സത സ പ ൽ സമർ ണംെച

. തെ ഹതസത നാ ിയ േ മസിംഹികെയ തെ ം ണയിനി െട ം േ
മ ാ ി ായി തെ ദയ ിൽനി ് വ വേരാഹണം െച ി ് ഇതി ം തെ
മനഃൈ ര െ ന ാനം െച ം, അ നറി തെ ര െ വെര
ബ നാധീനനായി അട ി ാർ തി ് നി യി ം, േകശവൻ ് രാജധാനി
യിേല യാ െയ ടർ .
തെ വ തകൾ ് ഇ െന നിർ തി ാ ി, ആ വാ ് ാേര ം
സഹചര ാേര ം അ ഗമി ് ഉദയേ ാ ടി തി വന രെ ക ം ഏകേദ
ശം മധ ാ മായേ ാൾ, പകട ാല േ രി ല ് േത കം ം പിടി ്, പല
ക ം ചാരി ഇരി സർവാധി ധാനെ ിൽ ഹാജരാ െ ക ം െച . ഈ
മഹാ ഭാവൻ േകശവൻ ിെന ക മാ യിൽ, ഏകേദശം ഒ ടം േപാ
താം ലാസവെ വിസർ നംെച ് പരിസര േദശ െള േശാണീകരി ം, ൽ
ാരബഹളംെകാ ് താം ലാ കാദ വശി ൾ പറ ി ് വ െ മാ ി
ം ‘അ’ കാരാദ ാ രസമ േ ം അ നാസികാസ ര ിൽ ഗൗരവഭാവേ ാെട
ഉ രി ം, ആ വാേവാ ് ഒ ാഥമികാേന ഷണം െച വാൻ ആരംഭി . എ ാൽ
ഇതിനിടയിൽ തെ ം സ യി പാരിഷദരിൽ നി ് താൻ ആദ മായി മഹാരാ
ജസ ിധിയിൽ നയി െ െമ ് ധരി േകശവൻ ്, തെ കാരണവ െട കവ
നകാര നായ കണിശ ണി െട തിയായ ‘േപ ി ൽ വാ േ ണം’ എ
ഉപേദശെ രി ്, ഉ രെമാ ം േബാധി ി ാെത നി . സർവാധികാര ാരൻ
ചാടി എ േ . പ ാർ, രായസ ാർ, പരിചാരക ാർ എ ിവ െട ഇടയിൽ മാ
ദമായ ഒ ചലന ായി. സർവാധികാര ാ ം പരിവാര ം ദ ിണ ഭാഗ
ം, അതിേനാ ് േചർ ് ജ രമ പം, പടി ാേറാ ് തിരി ഇടനാഴികൾ,
ഈ ല െള അര ണം െകാ ് തരണം െച . േകശവൻ ് അവ െട ഗതി
െയ ടർ ്, ഒ മേനാഹരാ ണ ിൽ േവശി ് ചില പ വർ ിളിക െട
ീപ നാഭഗീത ളാ ം, രാജകണി ് േയാഗ മാ കരിം ര ാ െട ഭംഗ
േച കളാ ം വിേനാദി െ ്, സ ൽപേനരം നി തിെ േശഷം, ശ ി ദ്ഗരാദ ാ
ധപാണികളായ ഭട ാരാ ം, പ ിയറ, ഇലയ ്, ക േവല ര, ആ ധെമ ്, അ ി
ര തലായ വ കളിെല പരിചാരക ാരാ ം പരിേഷവിതമായ ഉ രീ (ഉ രീഗാ)
മാളിക കളിൽ പ ി മലാലയാ ർഭാഗ ്, ല ീകാ സാദ വാഹ ാൽ സൗ
ഭാഗ ർ മായ ലേശഖരമഹാരാജാവിെ വിശി സ ിധിയിൽ േവശി െ .
േകശവൻ ് തി വന ര ് എ ിയിരി വർ മാനം അറി ്,
അന േമാതിരെ വ ി, സമീപ ് ി ം, സാംബദീ ിതെര വ
തി ് തെന നിേയാഗി ം, അയാേളാ വിചാരണ ് ഒ ിയി മഹാരാജാ ്
തെ ിൽ ഹാജരാകാൻേപാ വാ ്, ഭാണസാേ ശാദി മചയ ളിെല
ംഗാരരസ ാഹിയായ ഒ വിട മരമായിരി െമ ് വിചാരി ി . എ ാൽ,
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 135

ആദി ഗധർ സർവസ ിെ അവതാരംേപാെല അവിടെ സ ിധിയിൽ, േവ

ശി ആ പരമപാവനാകാര ിെ ദർശനമാ യിൽ േര ാദയ ിൽ ഹിമാവരണം
േപാെല ഈ അേശഷം അ മി . സൗ ര സ ൽ ർഷംെകാ ് സ മായി
വിതാനി െപ ി ആ വാവിൽ, ത ല മായ ിശീലാദിസ ിേന ം
വിധാതാ ് സ യി ി െ ് ആ മാരെ സ ഭാവികമായ വിനീതഗാംഭീര ം
ത മാ ി. ഇ ശിലാനിർ ിതമായ വി ഹംേപാെല മഹാരാജാ ് നിർ
ികാരവദനനായി നി എ ി ം അവിടെ ആ ാ ൾ ശ ാേവശംെകാ ്
അസ ളായി മ . ഈ വാവിെ ദർശന ിൽ അസംഗതമായ ഒ മനസ്
തമ ് അവിടെ ബാധി . തെ അേന ഷണാരംഭം ധർ േലാേപാ ഖമായ നീതി
െട വ തിയാനേമാ എ ഭയം അവിടെ സത ാ വർ ിയായ ആശയെ
ചലി ി . അപരാധകെ സ ിധിയിൽ ന ായാധിപൻ പ കഎ നിലയിൽ
തെ ഉദ മം പര വസാനി തിെന വിചാരി ് അവിട ് ആ ര െ . ഈ േ ാഭ
ൾ മഹരാജാവിെ അ രംഗ ിൽ വ ാപരി എ ി ം, അവിടെ വദന ിെ
നി പമനി ലത ് യാെതാ ഭംഗ ം ഉ ായി . അവിടെ ജാ ധാന ാരിൽ
അ ഗണ നാ ഒ േഷാ ംസ ിെ സ ാനമായ ആ വാ ് തി ിൽ
േവശി ് ആചാരാ തമായി താ െതാ ത രീതിയി ം വിദ ാപരി തിെകാ
ഒ അഭിനവത െ ് മഹാരാജാവിെ മഹാമന ് സാദി .
ആ വാ ് ആ സ ിധാന ിൽ ‘ത ാ േശഷം ബല’നായി േവശി േ ാൾ,
അയാ െട ദയം ീരസാഗരതരംഗതാ വം ട ി. രാജപാദാരാധനെ അയാ
െട കര ൾ എ നേയാ നിവർ ി . അയാ െട േന ൾ ാദല മായി മാ ം
േച ി . ആ സൗധ ിെല ഭി ികളി ം ത ി ം തളിമ ി ം ഉ രാജസാല ാര
െട സൗഭാഗ െ ആ േന ൾ അ ഭവി ി . സമീപ ് ‘ ജ ം രാമരാേമതി’
എ ്ഒ കഗായകി കർ ാ തെ വർഷി തി ് ആ വണ ട ൾ ളിത
ളാ ം ഇ . േകശവൻ ് ഇ െന നി ീമമായ രാജഭ ിയിൽ ി മി
തിനിടയിൽ, മഹാരാജാ ്, േകവലം വാണിജ വിഷയെമ േപാെല, “നിന ് കാര െമ
ാം മന ിലായിരി മേ ാ? എ ാ ് സമാധാനം പറ വാ ്?” എ ് വളെര
െഞ ി അ ളിെ . അധികാരരസ ധാനമാ ഈ േചാദ ം േകശവൻ ി
െ ൈപ കമായ വീര െ ർ മായി വികസി ി . മഹാരാജാവിെ അ ള
ാടി ് തെ , അവിടെ അതിവിഖ ാതമായ ധർ തൽപരത െട ിതി ്
അവസാന ിൽ തനി ് അഭയസി ി ഉ ാ െമ ് ആ വാ ് ൈധര െ ി
െവ ി ം തേ താ ം, താൻ ധരി ി താ ം ഉ പരമാർ െള വൻ തി മ
ന റിയി ാൽ നിരപരാധികളായ മ ജന ൾ ടി ആപദ ലയ ിൽ അകെ െമ ്
ഭയെ ് അയാൾ രഹസ മായിവ ാൻ നി യി ാ തായ പരമാർ െള മാ ം
ധരി ി തീർ ് അവിെടനി ം വിടെകാ ര െ ടാൻ ഇ െന ട ി: “അടിയൻ
ആ … ക ി ് അടിയൻ …”
136 അ ായം പ ്

മഹാരാജാ ്: (അത ം ശാ തേയാ ് ) “പരി മിേ . നിെ അ േനാ ് പറ

േ ാെല വിചാരി ്, േപടി ടാെത സത െമ ാം പറക.”
േകശവൻ ്: “അടിയൻ ആെര ം ഉപ വി ാൻ ആേലാചി വന ; അ ്
അ നറിയാം. തി ി ം അ െന വിശ സി ണം. അ ാവ ൻ ന ി
യ ് ി രായി ് അ െ സഹായംെകാ ് നാണയവാണിഭം ട ിയ
ആളാ ്. സത െ ഭയ ് നട തിനാൽ വ ാപാരം അഭി മായി. അേ
ഹ ിെ ി ിലാ ് അടിയെന തി വന ര പഠി ി ാൻ അ ൻ
അയ ്. പ പതിനായിരം രാശിയിൽ തൽ അ ൻ അേ ഹ ിെ ക
വട ിൽ ട ീ ്. അടിയെ െചല കൾ േവ േപാെല നട ി, അ ഴ
േ ാൾ കണ കൾ അയ ്, ആ തി ് ഉഭയശി ം ന ിയ ് അയ െകാ
ം. തൽ ഇ ം അേ ഹ ിെ കണ ിൽ നിൽപാ ്. അടിയൻ അേ ാ ്
കാശി േപാ ം കടെ ി ി . ാദ െട േനർ ് അടിയൻ േ ാഹം വർ
ി ി െ ിൽ, അേ ഹെ െകാ വൻ അടിയൻതെ . അടിയെ േമൽ
ഇ െന ഒരപരാധം ആേരാപിെ ിരി എ മാ ംേക ാൽ, അ ം
പരമസാ അ ം ാണ െള ത ജി ം. തി ായി ര ി ണം.
ാദ ിൽ ഉണർ ി ാൻ ഇ യ ാെത അടിയ മെ ാ മി .”
തെ ിൽ അപരാധിയായി ഹാജരാ െ വാവിെ വാദേ ം അയാ
െട േച കേള ം, മാതാപിതാ ാർ ് സംഭവ മായ ഃഖെ റി ാവന
േയ ം രി ്, മഹാരാജാ ് നി നിർ ാ ിണ നായി. തിെയ മാന േമാചനം െച
യ്വാ വിധിക ന അവിടെ മന െകാ ് േലഖന ം െച കഴി . എ ി ം,
ഒ ര ് സംശയതമ കെള രീകരി ാനായി, അ ്വ ി അന േമാതിര
െ അയാെള കാണി ി ്, “ഇ നീ ക ി േ ാ” എ ് ആദ മായി േചാദ ം െച .
“ഇ ” എ ് ആ വാ ് സൈധര ം മ പടി പറ . മീനാ ിേയാ ് അന േമാതി
ര ിെ വി യംെകാ ് തനി ായ അനർ െ റി ് വിലപനംെച ഈ
വാ ് ഇ െന അറിയി ് വ ാജമ േയാ എ വായന ാർ വിചാരി ം. പരമസ
ത വാ ാ ം ആപൽഭയ ി ൽ അസത വാദികളായി ിരി േപാകാം. അയാ െട
പാരമാർ ികത ി ് എ േ ാളം േവ റ െ ് േശഷഭാഗം കഥെകാ ്
അറിേയ താ ്. ഇ െന ഒ സാധനം റ ് വരണെമ ിൽ കഴ ് ംബം
വക തൽ അട ീ ഒ ഭവന ിൽ നി ് േവണെമ ് വിശ സി ി െകാ ്,
മഹാരാജാവിെ അ േചാദ ം ഇ െന ആയി : “നിെ അ ാവ ് പണ ി
ി േ ാ. പിെ ാ ് ഇതിെന വി ്?”
േകശവൻ ്: “അ ാവ ് ഇ ാര ിൽ യാെതാ സംബ മി . ഉെ ്
കൽപി ് സംശയി െ ിൽ പഴവെ ആപൽ ാലം െകാ ാ ്.”
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 137

ഈ ഉ രം ആ വാവിെ സത സ തെയ റി ് മഹാരാജാവി ായി

വിശ ാസെ സ ം ഒ ചലി ി . ഇതിെ േശഷം ഇ െന ഒ തതരംഗാവ
ലിയായി േചാേദ ാ ര ൾ നട . “ഈ േമാതിരം ഇതി ് നീ ക ി ിേ ?”
“ഇ .” “അ ാവ െ ഉ രീയ ിൽ െക െ ി താണി ്. അെത െന അവി
െട വ ?” “അടിയ ് അറിവാൻ പാടി ” … “െകാല നട രാ ി നീ അയാെള ി
േ ?” “ഇ ” … “എ ്! അയാെള അേന ഷി മിേ ?” “കാണാനായി നട . നീെ
േകശവപി ആ മഠ ിൽ ഉ ായി െകാ ് കാണാൻ തരെ ി ” … “അവൻ
അവിടി ാൽ നിന ് ക ടായി േ ാ?” “േകശവപി ാദകാര നാ ്.
രാജ കാര ൾ വ ം ക ന കാരം സംസാരി യാെണ ് വിചാരി ം, ചില ിേന
് വിടെകാ ാൻ ധി തിയായി െകാ ം, അവിെട അധികം താമസി ാെത
അടിയൻ െപാ ള .” മഹാരാജാവിെ അ േചാദ ം ഒ രാജസ ഭാവേ ാ
ടി ആയി .
മഹാരാജാ ്: “ആരാ പിെ അ ാവ െന െകാ ്? നീെ േകശവെന ് നീ
ചി ി േ ാ?”
േകശവൻ ്: “അടിയൻ അടി ാനമി ാെത ഒ ം തി ിൽ വിടെകാ േപാ
കയി . ഒ സംശയ തിെന അറിയി ാം. അ ് ആ െത വിൽ ചിലർ പ
ി സ രി ി . അവെര തിര ി ിടി ടിയാൽ പേ , പരമാർ ം െവളി
െ േ ാം.”
‘പ ി’ സ രി ി ് മഹാരാജാ തെ ആയി തിനാൽ, അവിട ്
വലിയ പ ലിലായി. അ റെ അഭി ായം എെ ് നിർ യി ാൻ
ശ നാകാെത, മഹാരാജാ ് േചാദ െമാ ം െച ാെത നി െകാ ്, േകശവൻ
് തെ സംശയെ ിരെ ി ഇ െന അറിയി : “ആ കൾ അവ െട
ഖ െള കഴി ം മറ ി . ന നിലാ െവളി ം ഉ െകാ ് നിഴലിൽ
െ സ രി .” (മഹാരാജാവിെ ഖ ി േനാ ീ ് ) “അതിൽ ഒരാൾ മീശ
വളർ ീ ായി .” ( ഗതി ം പരമാർ ി ംെകാ ് ) “തി മന ിെല
ഉേദ ാഗ ാർ അ ാവ െന തിര ി നട സംഗതി അടിയ ് അേ ാൾ ഓർ
വ . റ നിൽ വർ നീെ പി െട സഹായികളായിരി ാെമ ്
അടിയൻ ഊഹി . അടിയൻ രാജ നയ ളിൽ ഒ പരിചയ മി . എ ി ം ഒ പര
മാർ ം അടിയൻ അറിയി ാം. ധി ാരെമ ് തി ിൽ വിചാരി ്. തി
മന ിെല ഊദ ാഗ ാർ തെകാ ം തെകാ ം ഓേരാ ് സ ർഭവശാൽ
തി മന റിയി േപാ ം. ഇ െന അറിയി ് െത ിേ ായാ ം, പരമസത വാ
ാ ംഭ ാ ം ആയി വർ ഒഴിെക േശഷ വർ, അവരവർ ഉണർ ി തിെന
ിരെ ാൻ മി ം. അതി ് ധർ ാധർ ചി നെ ഉേപ ി ം െച ം.
ഇതിൽ നി ് ഇേ ാഴെ സംഗതിയിൽ ചി മാ തിെന അടിയൻ വ മായി
അറിയി ി . തി മന ിെല ി ഭാവം വി തമാ ്.”
138 അ ായം പ ്

ഈ വാദ ിൽനി ് അ േമയമാ ്, വധകർ ാ ് േസ ാപേദ ാ ളായ

മ ിമാേരാ രായസം േകശവപി േയാ ആയിരി ണെമ ായി . രാജമ ിമാർ
അന േമാതിരെ സംബ ി ് ദ ാഭി ായ ൾ കടി ി ി െ ംഅ
െന അഭി ായഭി തയിൽ ഒ പ ി ് വിപരീത സാ ം അ ാവ ൽ
നി ാ െമ ായേ ാൾ ആ സാ ിെയ അധികാരഹ ൾ ് ാപ മ ാ
വിധ ിൽ മറ താെണ ം ആ വാവിെ ഇംഗിത ർവമായ ചനം മഹാരാജാ
വി ് വ മായി. ഇ െന ി മായി സംശയി വാ ് ആ രാ ിയിൽ
തെ ത െ ഹി ാ ് വലിയ ഭാഗ മാെയ ് തി മന ിൽ ആശ സി .
അതി ിമാനായ മഹാരാജാവി ് ആ അേന ഷണം അേ ാൾ ാപി ി പതന
ിൽനി ് േ ാ ് ട തി ് ശ ിയി ാെത ചമ . അവിടെ ഭാഗ ാതി
േരകംെകാ ് സാംബദീ ിതർ അ ഖ ൾേപാെല വള ഭ ി
ൾെകാ ് േശാഭി വേ ാേജാദര ി ംഭ േളാ ടി തി ിൽ േവശി .
കാര ാർ തലായ ഉേദ ാഗ ാ െട ൻപിൽ ദർശി ി ാധാന ം അേ ഹ
ിെ വിദ സഹജമായി തിനാൽ, അ തി ി ം അ യമായി
കാശി . എ ാൽ രാജസ ിധിയിലായേ ാൾ, ആ ാമണ ഭാവ ിെ ന തെയ
അത ാദരവിനയഭാവ ം വച രളത ം ദർശനീയമായവിധ ിൽ ആ ാദനംെച ി
. മഹാരാജാവി ് ‘ധാരാളധാര’യായി ആശി കെള വർഷി ം, സ ശിഷ െന മ ഹാ
സേ ാ ടി പയാ കടാ ി ം, മഹാ വായ മഹാരാജാവിെ മഹാ താപെ
ശംസി ം, ഘാതകഡിംഭനായ ആ വാവിെന ഇ േവഗം പാശാവ നാ ി ധർ
രാജമഹൽസ ിധിയിൽ േചർ കാര ാ െട നി ണതെയ രാണകഥകൾ
െകാ ് ഉദാഹരി െ മാണ െള ആ ദമാ ി അഭിന ി ം, സാംബദീ ിതർ
മഹാരാജാവിെ അ വാദെ വാ ി േകശവൻ ിേനാ ് ഇ െന ണേദാഷി :
“അ േന! സത െ െയ ാം െശാ ിവി ്. ഇ സ ിധാനം സാ ാത് ീൈവ
സമം” (സ ാർ നനായി ക ട നി നിശ സി െകാ ് ) “ഒ െട നാരായെ
അ അ ാവ ർ വ ിെല ഏ നി രിതൻ ആരാ ം?” (മഹാരാജാേവാ
് ) “സ ാമീ! വി വധ ിെല വി ർ ാഡ ിപാകനാക ദ കർ ത ം വഹി േവ
ിയ ് തി േ ാക ടാ ്.”
േകശവൻ ്: “നാരായം ന ിയെ വകയാെണ ് സ ാമികൾ റിയാമേ ാ.
ായി േകളർ ഉ ി ാൻ എെ ാ കാരണവ െട നാമാ രമാ ് അതിൽ
െകാ ിയിരി െത ം ഒരി ൽ ഞാൻ പറ ി ്. ന റ ട ിയ
െകാ ് ഉ വ ി ാൻ അ ാവ െട പ ൽ ഞാൻ ഏ ി ി .” ഈ ഉ
ര ാൽ ദീ ിതർ ായ സേ ാഷം അപരിമിതമായി . അ ാവ െ ൈക
യിൽനി ം ആ നാരായം പിടി പറി ്, ഏേതാ ഒ ൻ അയാെള ഹനി താെണ ്
സാരഗർഭ ളായ േ ാക ം അതിെ വ ാഖ ാന ം ഇടകലർ ്, അേ ഹം ഒ
ദീർഘവാദം െച . ഈ വാദം െകാ ് തെ ശിഷ ൻ അപരാധാേരാപണ ിൽനി ്
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 139

ര െ എ വിശ സി ് പാ ാലമഹാരാജാവിെ മദധ ംസനം സാധി ാണാചാ

ര െരേ ാെല ഉൽ ടസേ ാഷനായി തെ അർ നെന കടാ വലയ ൾെകാ ്
സംഭാവനം െച . ഹാ ക ം! വിേ ശ രെ േപാെല വി തമായ ദീ ിത െട
ഉദരഗഹ ര ിൽ സ യി െ ി അ െ ാശനം ഥമ ന സമന ിതം
ഭ ീ തമായി. നവാ ഭവമായ ഒ ജല െട വ ാ ി േദഹെ തപ ി . കൽപാ
കാലാ ിജ ാലയാൽ സമാ തനായ േപാെല അേ ഹം അ ര . ആ വാവിെ
കർ ിൽ ിരവീ ണനായിനി ്, ശിര ിൽ ഹ താഡനം െച : “നാരായണ!
ജനാർ ന! ശംേഭാ! മഹാേദവ!” എ ി െന ാർ നാേ ാശ ൾെകാ ് മഹാരാ
ജാവിേന ം സം മി ി . ദീ ിതെര ടർ ് മഹാരാജാ ം േകശവൻ ിെ
കർ െള ല മാ ി തെ വീ ണെ ഉറ ി . ആ വാവിെ കർ
ളിൽ കാശി കാണെ ലദ ം, അ ാവ െ ഘനേശാണിതംേപാെല
ഘാതകെന ത ീകരി െകാ ് അവിെട ിതിെച . ആ ല ൾ
േത കമായി മഹാ സി ി ഉ കളായി . കായാം വർ നായി, ശംഖച ഗദാ
സേരാ ഹ ൾ ധരി ് ച ർബാ വായി, പീതാംബരവനമാലാദ ലം തനായി, ീവ
വ നായി, ല ീസേമതം ഗ ഡാ ഢനായി ആവിർഭവി ദിവ സ പം
എ െന മഹാവി വിേ െത ് അഭിനയി െ േമാ, അതി ം ആ ഗാ ം
ി ം കാശ ം ക ം േജാടിേയാജ ത ര ൾ സംഘടി ആ സ ർ ം,
തി ം, ര ംേചർ ല ൾ അ ാവ േ തെ ് ദ ിണഭാരത ിൽ
ഏവെനാ വെന ി ം ശ ി േമാ? ഈ ര െള വ മായി ദർശനംെച തി
െ േശഷം, ദീ ിതർ തെ ിയശിഷ െ േമൽ അന രമായി നിയമദ നിപാത
ാ തിെന ദർശനംെച ാൻ നിൽ ാെത മഹാരാജാവിെ അ വാ ി ം,
അവിടെ അഭിവാദനംെച ം യാ യായി. എ ാൽ മഹാരാജാവിെ ിയിൽ
ആ ര സ ർശനം ഘാതേകാേ ശ ിെ ടിലതെയ റി അ മാന െള
വിഷമതര ളാ ി ീർ ത ാെത ആ വാവിെന ശി ാേയാഗ െന ് േതാ ി
ി . അയാൾ വധകർ ാവായി െവ ിൽ, അയാളിൽ കാശി ി ി
േട ം വിേവചനാശ ി േട ം ിതി ്, ആ ര െള അ സമീപകാല ്
അണി വാൻ സ നാ കയിെ ് രായസംേകശവപി െട വാദെ ടർ ്
അവിട ് തീർ യാ ി. ദീ ിതരായ നാഥെ അപമര ാദമായ ി നി മണം
അേ ഹ ിെ ഒ ശാപെമ േപാെല പരിതപി ി യാൽ ആ വാ ് നിേ ജനാ
യി നിൽ തിെന ൺപാർ ്, അ ക േയാ ടി അയാ െട അ െച ്
അതി വായ സ ര ിൽ “ഈ ക ൻേജാടി നിനെ വി കി ി?” എ േചാദി
ാൻ മഹരാജാവി ് കനി ായി. തെ പാദ ൾ ർശി അതിശീതളമായ
തളിമ ിൽ നി ് ഒ അ ിശിഖ ഉദി ്, തെ ശരീരെ ദഹി ി ട ിയ േപാ
അത വ ഥ ആ വാവി ായി. ആ ല െള വ ലനായ മാ ലൻ
തെ കർ ളിൽ ധരി ി തിെ േശഷം ക ാടിേനാ ി അ കെള കാ തി ്
140 അ ായം പ ്

ആ വാവി ് സ ർഭം കി ിയി ി . ദീ ിത െട വ സന ം മഹാരാജാവിെ

േചാദ ംെകാ ് ആ ല ൾ തെ േനർ ് ആേരാപി െ അപരാധെ
എ െന ിരെ എ ് അയാൾ ് മന ിലായി. സ ാർ പരനാെണ ി
ം തെ മാ ല ം, തേ ാ മാ ം ആർ ദയ ം ആ ച ാറെന തെ
സാ ംെകാ ് െകാല ി ് ഉ രവാദിയാ ് ധർ ംശമാെണ ് ആ
സ ർഭ ിൽ േതാ ിേ ായതിനാൽ അയാൾ ഉ രെമാ ം തി മന റിയി ാെത
നി . മഹാരാജാവി ് അേനകേചാദ ൾ ആ സംഗതിസംബ ി ് േചാദി ാ ാ
യി െ ി ം, തെ സ കാര വിചാരണെയ അവിെട അവസാനി ി .
ാരെ കാരണവ േട ം അ േ ം വിേ ം ിതികെള അഭിമാ
നി ്, തൽ ാലം അയാൾ താമസി ല ് പ യി ് ‘ഇടവലം ൻപിൽ
റംേപാ ട ി ം ഉടയാേരാ ം ഊരാേരാ ം വാ ം വചന ം തട ം പ ാര
വക ാവലിൽ അട ി ം, തി വാണ ടി േമൽ വിധെമ ാം നട മാ ം,
കാര ം ാ വകയിൽനി ് ീപ ാര ാര ം െച വക ായി വരിേയാല
ടി ം ധർ നീതികൾ ം ത ം തവറ ം വരാേത ം, കാര ം തീ മാനെ
വെര പാറാവിൽ പാർ ി െകാ ാൻ’ തൽ ാലം ഒ ര ് റെ . അതി ം
േകശവൻ ് ഏകാ ബ ന ിലായി. ഈ വിചാരണ ആരംഭി തി ്
ിൽ െ ച ാറ ം പ ് പൗര ാ ം രാജമ ിര ിെ ദ ിണവീഥി
യിൽ സംഘം ടിയി . ആ പൗരതതി െട സംഖ െയ ജനറൽ മാരൻത ി െട
ഭടവ ാപരണം ഇര ി ് േകശവൻ ിെ േനർ ായ തൽ ാലവിധി സി മാ
യേ ാൾ, ച ാറൻ െകാ ാര ിേ ൽ പാഷാണ ളി ിെച ാെത തെ കാള
ിരിെയ രാജമ ിരസാമീപ ി ് േച ംവ ം ായി താ ി ഒ ് ധ നി ി മാ ം
െച . ചില ിേന ച ാറെ ം ന ിയ ി ാെ ം വ മഹാനദിക
െട സേമ ാഗ ാൽ ധ ംസനം െച െ ടാ സാ േമ ്, അധികാരശ ി ഏ ്,
സ ഗർഭ ിൽ നയി െ ടാ നിയമ ാകാര േള ് എ ് മദി േഘാഷി െകാ
്ച ാറൻ തെ അ ചര ാേരാെടാ മി ് െതേ െ വിൽനി ് സർവഥാ
തെ ര ാഭാരെ വീ ി ഹരിപ ാനന വിെ വാസനിലയനേ ്
തിരി . അ തീ ിതമാ ായ ഹത െട േഘാരതേയ ം വി രി ് അവിെട
ടിയി പൗര ാർ ച ാറ വിെ അന രവെന ബ ി തി ായ
ആ െയ അപഹസി . അപരാധ ൾ ് ദ ന ാേക ് തിശാ ളാൽ
ാപിതമാ ഒ വ വ യാെണ തിേന ം മറ ് അവർ മതി മേ ാ
ടി ച ാറെ സഹതാപികളായി ീർ . ച ാറെന ടർ ഒ വലിയ
ജനസംഘം ഹരിപ ാനനെ സ ിധിയിൽ എ ി. ആ േയാഗീശ രൻ തെ സമാ
ധിപീഠ ിൽ ഇ ്, മഹാജനഗമന ിൽ ഒ നവല മേണാപേദശം ന ി, അവെര
ശാ േകാപ ാരാ ി പിരി യ . തെ ിമഫലമായി ായ വധം അന ര
സംഭവ ളറിയാെത താൻ െച സ ാനദാന ാൽ സ പാഭാജനമായ കന ക െട
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 141

കാ കനിൽ ാപി െ െമ ൈദവഗതിെയ ആ ി ധാനൻ ർ രാ ി

യിെല അവസാന സംവാദം തൽ ഹി ി . ധനാരാധകനായ ച ാറൻ ആ
ല െള സ ഭ ാര ിൽ േചർ േഗാപനം െച െമ ം, അ െകാ ് അവ
അയാ െട ക ി േനർ ് ഓ െ ഖഡ്ഗംേപാെല സദാ ിതിെച ് തനി ്
ഒ ര ാ മായി ഇരി െമ ം േയാഗീശ രൻ വിചാരി െച ദാനം അതിെ
ദാതാവായ തെ െ ആ ഖല ദാസ െ മാ ് പരിണമി ! അ െകാ
് ച ാറെ പാർശ വർ ിത െ ഇനി ം ഒ ടി ഢെ ണെമ
ക തി ജനസ ഹെ പിരി യ തിെ േശഷം ഹരിപ ാനനൻ അയാേളാ ് മഹാ
രാജാവിെ വിധി െട അനൗചിത േ ം, ധർ ാധർ വിചി ന ന തേയ ം,
ഇതര രാഷ് ാധിപ ാ െട വ ത മായ നീതി റകേള ം, മഹൗദാര ിേയ ം,
കാ ണ രതേയ ം റി ാ സമന ിതം ഒേ െറ സംഗി ് ച ാറൻ തി
വന ര തെ തൽ ാലം താമസി ാൻ ണേദാഷി . േര ാധനാദിക െട
സദ ിൽ “ച കീചകെന ിേലാ … മാ ത നേ െകാലെച നിർ യം”
എ ് ഭീ ർ അഭി ായെ േപാെല മരി ് അ ാവ െന ിൽ െകാ ് നീെ
േകശവപി യാെണ ം അതിേല േവ ല ൾ ഉ ാ ി േകശവൻ
ിെന ര ി െകാ ാെമ ം ഹരിപ ാനനൻ വാ ാന ം െച . ഹ ാ ് ഇ ാ
െര ഹരിപ ാനനെ ഢവിധി, കാ ിനാൽ വിതറെ കാ േപാെല പര .
നീെ േകശവപി യാ ് അ ാവ െന െകാ െത കഥ അതിേവഗ ിൽ
നാെട ം െപ വഴി ാ ായി. ഈ ീർ ിയിൽ, ച ാറ ായ േപാെല
സഹതാപസ ി ആ വാവി ് ല മായി . എ ാൽ ഇ െന ർവിഖ ാതി
അധികകാലതാമസം ടാെത േകശവപി ് ഒ നവമി െ ടി സ ാദി െകാ
.
 13

“കാ േനർമിഴി െട കാ ിയാം പീ ഷംെകാ-

സാ സം ർ മായ് വ ി സഭാതലം.”

അ ന ശയന രിയിെല വാർ െയ ഇവിെട സംേ പി െകാ െ — േകശ

വൻ ് പരി ബ
അപഖ ാതി ം ധരി േ ാൾ േകശവ പി
ിലാ െ
മ ട
ാ ം, തെ േപരിൽ പര
വസി ി ബാലിക െട
തത െ ആരാ വ വാ ായ നിേയാഗെ തൽ ാലേ വിളംബനംെച
. േകശവൻ ിെ േനർ ് വിധി െ കാരാവാസം നീതിനിർവഹണ ിൽ
ഒ അപഥഗതിയായി േകശവ പി െട മന ിൽ പതി . സ ാർ മാ ി
കളായ ശ െട കപടത ളാൽ ാ ണനി ഹാപരാധം തെ േമൽ ആേരാ
പിതമാേയ ാെമ ് ഒ വ ാ ലത ം അയാ െട മന ിൽ ജനി . അതിനാൽ തെ
പ ി ം മതിയായ മി െള സംഭരി ിരി ണെമ താൽപര േ ാ ടി
അയാൾ രാമവർ പട ലവേര ം േപാ ാമര ായർ എ വർ കേന ം
തെ തൽ ാല ിതിസംബ മാ യാഥാർ െള േലഖനം ലം ധരി ി ്
ബലസ ീകരണം െച ് ര ദിവസം കഴി തിെ േശഷം േകശവ പി ഭഗ
വതി അ െയ കഴ േ ് യാ യാ ി.
രാജവിശ ം യശ ം ആയ േകശവ പി െടേമൽ ഹരിപ ാനനൻ
അപവാദാേരാപണംെച ൈപ ന െ , വധപരമാർ െള അറി ി
സി ൻ ശാസനംെച . അവർ ത ി ബ വിേശഷംെകാ ് ഹരിപ ാന ്
സി െന തിശാസി െയ , അയാേളാ ് അൽപമായ ർ ഖത ഭാവി േപാ ം
ശക മായി ി . ഇ െന ഉ വി അസ രസം ദിവേസന വർ ി വ . ഇ ാല
ിനിടയി ം ച ാറൻ േയാഗീശ രെ ആ ാ സാരമായി തി വന ര

142
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 143

താമസി ് ദളവ തലായവെര ് നിയമവ ാളി െട ദം കൾ ിൽ അകെ

േപായ തെ ഭാഗിേനയെന േമാചി ാ മ ൾ െച െകാ ി .
തനി ് ഒ വ ാ എ വ ാജകാരണം പറ ് തി ിൽ േപാകാെത കഴി
േകശവ പി ് പകരം അ ഉേദ ാഗ ാനികനായ ഉ ിണി ി തി
ിൽ ഹാജരായി ട ി. ച ാറെ കരതലംെകാ ് തെ ഗള ിൽ ചാർ
െ അർ ച ാലം തി ് പമായ ഒ സ ാനെ ഗർവി നായ ആ മഹാ
വി ് ത ർ ണംെചയ്വാൻ ഉൽ ിതനാ ം, േകശവൻ നിമി ം തെ
ണയസി ി േനരി ിരി തിബ െ ഉ ലനം െചയ്വാൻ ജാഗ കനാ
ം ഇരി ആ വീണാധരൻ അ ാവ െ വധകാര ിൽ ച ാറ ം േകശവൻ
ി ം ത ബ തായി തനി ് ചില അറി കൾ ഉെ ്, ഒ ഏഷണി
തി മന ിൽ െകാ ി ാൻ ഒ മി . എ ാൽ അയാ െട ക ത ി േയാഗാ
രംഭ ിൽ െ നാദ ന മാ െ . “േര േര രാവണ” എ അംഗദ ത വ ന
ിെ അവേഹളനെ രി തായ ഒ േനാ ംെകാ ്, ഉ ിണി ി ം േകശ
വൻ ം ത ിൽ എ േ ാളം അ ര െ ് മഹാരാജാ ് ആ വി ത ിെയ
ധരി ി . തെ ഭ ച ന റിക ം ശരീരപാം ം വിയർെ ാ കി കഷായി ്,
ച ാറെ ‘മ ി’ ആയി ‘ഉ ിണി വം’ േശഷി ാണ ംെകാ ് തി
ിൽനി ് വിടവാ ി.
ഹരിപ ാനനേയാഗീശ രെ േഘാഷയാ െയ ടർ ായ ഭഗവതീേയാഗീശ
രി െട ആഗമന ിൽ കഴ ് സൽ ാേരാ വാഡംബര ൾ ഒ ം ഉ ായിെ
ി ം, ആ ലം അവ െട വാസസൗഭാഗ െ ര ദിവസേ ാളം വി രഹി
തമായി അ ഭവി . ആ ചി േലഖ െട മട ി ് താമസം വ േ ാൾ അവ െട
ദൗത ം അതിസാമർ കടന ാൽ ർഘട ിൽ പരിണമിേ േമാ എ ശ ി
് ആേറ ാന സംഖ കെള ഒേ ാെട സ ലനംെച ് ഫലനിർ യം െച
േകശവ പി െട ഗണനസാമർ ി ം അൽപെമാ ീണ ായി. എ ി
ം തെ വസതിയിലി ് േപാ ാമര ാ െട ഏ മതി ഇറ മതി ണ കൾ
പരിേശാധി തിനിടയിൽ, വ ാപാരവർ ന തായി റ ഖ ം താരി ക ം
ാപി ാൽ തെ സം ാനഭ ാര ി ് അമിതേപാഷണ ാ െമ ് അ രി
ആേലാചനകളിൽ സ രാജ വ ലനായ അയാ െട ി ലയി ് തൽ ാലെ
നി ാരേ ശ െള വി രി . ആ ിതിയിലിരി േ ാൾ, ആകാശവർ മാ
ഒ െറ ം, ചീ ി ായ ം, േതാളിൽ വ ഒ ഉ മാ ം, തലയിൽ ീംെതാ
ി ം ധരി ് ഊശാ ാടി മ ം, ിതമായ ശിര ം േമൽ മായി, പരമപരി
ചയം നടി ് െന തായ ഒ കാ വടി ഊ ി നട ്, വലിെയാ കൽസ ി ം
ി ആകാശമാനദ ംേപാെല ഒ മഹാകായൻ േകശവ പി െട ിൽ േവശി
്, “ ാം െ !” എ പറ െകാ ് ഒെര ിെന അയാ െട ൈകയിൽ െകാ
. കള ാേ ാ ിേയ ം മാമാെവ ിടേന ം ജയി ഭീമാകാരേ ം, ൗ
ഢത കാശി തായ വലിയ ക കേള ം, ിൽ ർ ച ി
144 അ ായം പതി ്

ഖേ ം, ഞര കൾ പിടി ് േവ കൾേപാെല വലയംെച പാണിദ യേ ം

േനാ ി ആ ര െ േ ാെഴ ്, “ഞ ന വ ം കറി കിറി തി ം െ , അ വാ
െല ഒട ബ ഭലവ െകാ ിരി ് ” എ ് ആ ശരീര ിസ ാദന ി
ഭ ണചര െയ ആഗതൻ ഉപേദശി . ആ നിേദശവാഹക ് കായ ിേപാെലതെ
പരിചി ഹണ ി ് ി ി െ ് അ മി െകാ ് േകശവ പി എ
െപാ ി വായി . തെ നിർവ ാജം േ ഹി േപാ ാ തലാളി, തെ
എ ി ് മ പടിയായി, തൽ ാലാപ കളിൽ തനി ജീവഭയം േനരിടാെത ി
തി ് ഒ വിശ െന അയ ിരി സംഗതിയാ ് ഖ മായി എ ിൽ അട
ിയിരി ്. അയാൾ ഈശ ര ാെരേ ാെല സഹ നാമനാെണ ി ം തേ ാ
താമസി കാല ് പ ീർസാ എ വിളി െകാ തി ം, അയാെള ർ
മായി വിശ സി ് നട ാ ം എ ിൽ ണേദാഷി ി . തനി ് ഇ െന ഒ
അംഗര കെ ആവശ ം േവ ിവരാൻ എ ് ആപ േനരി എ ് േകശവ പി
ആേലാചി . അ െന ായ അ ർ ത െട െ മന ിലാ ാെത
പ ീർസാ, താൻ േദശസ ാരംെകാ ് േലാകപരിചയസ നാെണ ം തെ മത
നിർ ൾ അ സരി ് സത വാനാെണ ം, എ ി ം െച കാലെ െകാ
െകാ ് അഹ ാരികളായ ധനിക ാർ വഹി ഭാര െള അയാൾ ല വാ ിവ
“ധൗള ് ബ പർമാസ ( മാദ) മായി ” എ ം, പരമാർ ിൽ തെ ാ ം
അ മികളായ ഉേദ ഗ ാർ ് തെ പിടികി ാ യാൽ അവർ േതാ ിയ നാമ
െള തനി ് ദാനംെച ി െ ം മ ം തെ ചരി െ േകശവ പി െയ ധരി
ി . രാജശി ാർഹനാ ആ ബ വിെ സഹായല ി, തെ ബ ി ിരി
അപവദ ിെയ ബലെ െമ ് േകശവ പി വിചാരി . പ ീർസാ ആകെ ,
തെ െന വടിെയ ഉയർ ി താൻ നിൽ െക ിട ിെ ഉ ര ിനിടയിൽ െകാ
് േമൽ ടം വേന ം ആയാസഹീനമിള ി ഉയർ ിയതിെ േശഷം അതിെന
ർ ിതിയിൽ ാപി . താൻ ധാരാളം േക റി ി ‘മായെ ാടിമ ്’എ
ഭവനേഭദകനായ രൻ േകവലം ഐതിഹ പാ മെ ് േകശവ പി ് േബാ
െ . ഈ നാമ വണമാ െ റ കാലം ജന ൾ മ രിെയ ാ ം ഭയ ി .
േബാധ ംഭകമാ അയാ െട ഭ ം (മായെ ാടി) എേ ാൾ പതി െമ ് ചി ി ്,
ആ കൾ ന ി ാർ ി . രാജ ാധികാരികൾ ിേലാകപരിേശാധന െച ി ം
ആ മഹാവിരാധെന െക തി ് സാധി ി . കായ ളം, ള ് തലായ ല
െള അന രകാല ളിൽ സി മാ ി ീർ ജനേ ാഹക ാ െട വർ ാപ
കെന ് സംശയി െ ടാമായി ഈയാ െട സാമീപ ം േകശവ പി െട ധർ
നി ് ഒ മഹാപരീ ണമായി . ഈശ രനിയമ െള അ സരി കേയാ, ആ
നിയമ െള ണീകരി ് മേദാ നായി െപ മാ ർ െ ൈമ െ അം
ഗീകരി േയാ, താൻ െചേ ത ് അ ഃേശാധനെച േ ാൾ തെ ബ വായ വർ
കൻ തെ അധർ പഥ ിൽ ചാടി േമാ എെ ാ മാ ് അയാ െട ദ
യ ിൽ ഉദിതമായ ്.
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 145

േകശവ പി െട അ െ ൽസമാഗമം ഇ െകാ വസാനി ി . പ ീർ

സാ യാ യായി റ കഴി ഉടെന സ തി രാമ െ റ ാടായി. ഇേ ഹം േക
ശവ പി െട പരമാർ ിതികൾ സമ ിയായി ധരി ി ഭാവ ിൽ, ‘അസി
ധാരാവേലഹനം’ േപാെല രാജേസവന ിെ ൈവഷമ െള റി ് സംഗം
ട ി. എ ാ കാലേ പമാർ ം ൈവഷമ നിബിഡ ളാെണ ് േകശവ പി
വാദി . അ െനയാെണ ിൽ, ഹരിപ ാനനൻ നിർബാധമായി സർ ാഭീ േള ം
സാധി ് എ െന എ ് രാമ ൻ േചാദി . ൈദവ ം േലാക ം ഒ േപാെല ‘നാ
ി’ ശ ാധീനമായി പരിഗണി പാഷ ര ാ െട ഗതികൾ വ ത സംഗ
തികളാെണ ് േകശവ പി ഉ രം പറ . “എ ാൽ, ആ രാ സൻ നി െള
െകാ ാെത ി െകാ . ഞാ ം ഇട ് റെ ാ മി േപായി. ചില കഥകൾ
എനി ിേ ാൾ മന ിലായി. ഒ ം തി മന റിയി ാൻ പാടി .” (സ കാര മായി)
“േനാ … എെ സഹായം എ െവണേമാ … എ തെ ആയാ ം സംശയിേ
േ … ആവശ െ െകാ ” എ പറ ് രാമ ൻ േകശവ പി െട ൈകയടി ,
യാ യായി. രാമ െ ഈ യാ ം സഹായ തി ം മഹാരാജാവിെ ആ
കാരമാെണ ് േകശവ പി െട ി ്വ മായി.
േകശവ പി പതി േപാെല പകട ാലയിൽ ഹാജരായി തെ ഉേദ ാഗേജാലി
കൾ ഒ ി, മട ിവ ്, മ ാ േഭാജന ം കഴി ്, തെ ആ ാന ിൽ, െവയി
ലിെ ത ാെത വിരി താ ിയി ് വി മി തിനിടയിൽ “െപ ് വീ ിലി ാ
ാലെ ാ ് ഇ െന തെ ! േകാ േപാെല െതാറ മല ി അേല ാ വ ിരി
കതവിെന!” എ ചില േകാപവിമർശന ൾ േക ട ി. പറ ിൽ ഓലമട കൾ
വിതറി ിട അനാഥത ം ആ പരിേദവനംെച ആൾ ് ഹദർശനമായിരി
. “ആ ം ആൺചാതി ം െവളിയി ാണാെ ്?” എെ ാരപരാധ ം ആ ഭവ
നവാസിക െട ശിര ിൽ േ പി െ . സർവൈവകല ൾ ം സമാധാനമായി
“പവതി െപ ം വൗതി ം (ഐശ ര ം) െപ ് ” എ ് ആ േ ാ ം െച ്, തെ
അധികാര ഭാവെ റകിൽ വ ആെള േബാ െ ിെ ാ ്, േകശവ പി
ഇരി െ ട വിരി െപാ ി, ഭഗവതി അ േവശി . വിരി െട ജാലര
ളിൽ ടി ഒ കനകേതജ കാണെ കയാൽ േകശവ പി : “ ടി ആര ാ?”
എ വി യാ ലനായി േചാദി . ഭഗവതി അ െട മ പടി, ഉഷാേമാഹാ ിയിൽ ചി
േലഖ ആ കന കേയാ ് എ വിേനാദവചന െള േയാഗി ിരി േമാ, അ ക െട
സാരമായ അഭിനയം മാ മായി . ീ ഹ മാൻ വിശല കരിണി തലായ ഔഷധ
െള “കാണാ േകാപി പർ തെ റിേ ണാ ബിംബംകണെ ” െകാ തി
രി േപാെല, മ ട കാ െട പരമാർ ം അറിവാൻ സാധി ാ െകാ ്
അവിടെ കന കെയ െ തെ ആ ാകാരിണി െകാ േപാ എ ് േകശവ
പി ഊഹി . മാമാെവ ിടെ അമാ െ ഭഗവതി അ െട ാഗ ം പരിഹ
രി . എ ാൽ അ താൽ ാലികമാ തി ം ഉപരിയായ മഹാപവാദെ ഉ ാ
146 അ ായം പതി ്

െമ ം അയാൾ നിർ യി . അയാ െട ഷര ത ം ആ സ ർഭ ിൽ ഉ

ലമായി കാശി . ഭഗവതിയായ ധാരിണി, സ െ ഖേതജ ക ്, ചാ
രിതാർ മാദേ ാ ടി, വിരിയായ തിരനീ ി, മീനാ ിയായ േമാഹിനിെയ േക
ശവ പി യായ രംഗവാസി െട ിൽ േവശി ി . േകശവ പി െട ക കൾ
് ശ മായ ലാവണ ര ിെ സാ ശ െ , താൻ സ രി ി നാനാേദശ
ളി ം അയാൾ ക ി ി ായി . ത ഗ ിൈനർ ല ം അ ാ കാല ിൽ
ജാതംെച ്, കലികാലപാശൈവ തബ ളിൽ അകെ ് അ കളിൽനി ി
െയ ാപി തി ് നിർഭര മ ൾ െച ് ാ മായ േപാെല ആ ലാവണ മ രി
ആ വാവി ് കാണെ . രയാ യാൽ ീണി ം, െവയിൽെകാ ി ം, തെ
ിയ െട അ തെയ റി ല ി ം, പര ഷദർശന ി ് അഭിമാന ണർ ം
നി ആ കന ക െട സൗ ര ാനർഘതെയ മാമെവ ിടെ അതിശേയാ ി ർ
മായ വർ നേപാ ം ാ ർശമാകെ െച ിെ ് േകശവ പി മതി . ആ
കന കയാകെ , ൗഢ രനായ ഈ വാവിെ ദർശന ിൽ, താൻ ഭഗവതി എ
ിയഭാഷിണിയാൽ വ ിതയാെയ ് ചി ി ം, നി ാവഹമാ തെ നി ലീന
ിെയ രി പരിതപി ം, അ ിതമായ േന േളാ ടി നി േപായി. ഇ
ക ് േകശവ പി ആർ മന നായി ഭഗവതി അ േയാ ് ഇ െന പറ : “അ ാ,
പ നാഭനാണ ഞ ൾ ഇതി ിൽ ത ിൽ ക ി ി … ഇ േപാെല ഒ ഉട റ ്
എനി ്. എ ന േയാ? ഞാൻ െകാ ാര ിൽ േപായി വരാം. ളി കഴി ി ്,
എെ ി ം െകാ ണം. ന ായ് ീണി ിരി . ക ിേല ാ?”
െകാ ാര ിൽ േപാ കാര ം വി േ ാൾ മീനാ ി ് ഒ േശാകാേവ
ശം നവമായി ഉ ായി. പരമാർ ം ഓർ േനാ ിയേ ാൾ, തെ ഉേ ശ െ
നിവർ ി ാൻ സഹായിയാ ഒ െകാ ാരം ഉേദ ാഗ േനാ ് പരിചയെ ാ
െമ ാെത, അേ ഹ ിെ ായേ ം മ ം ഭഗവതി അ വർ ി ിെ ം, അ
കെള റി തെ അഭി ായം സ ക ിതം മാ മാെണ ം, മീനാ ി ് ഓർ
വ . അ െകാ ് ആ ീെയ റി ് ഉദി ട ിയ രഭി ായ ിൽ മായാച
നംെച ഭാവ ിൽ, ത താ രമായ ഖേ ാ ടി അവ െട സമീപ ്
ആ കന ക േചർ നി േകശവ പി െട േച കളിൽ േ മ ായ ലവേലശെമ
ി ം കാണാ തിനാൽ, ഭഗവതി അ സേ ാഷി ്, പേയാ ടി സ ാതിഥിെയ
ഊണി ണി . തെ താമസ ല ് വഴിയാ ാരിയായിെ ് കഥാമാല
കൾെകാ തെ ം മാതാമഹിേയ ം വിേനാദി ി ്, ചില ഹര ാ ിയക ം െച
്, ര ദിവസം താമസി ഭഗവതി അ േയാെടാ ി ് സ ര കെര വ ി
റെ േ ാൾ, ഭ ണ ിെ കാര െ റി ് മീനാ ി ഒ ം ആേലാചി ി ി ാ
യി . തെ ആ സാഹേസാദ മ ിേല ് േ രി ി േ മമാകെ , ധർ ത രത
യാകെ , സത നി യാകെ , ആ ിയ െട ഔചിത േ േയാ മാന തേയേയാ ടി
ചി ിേ േ താെണ ് ണേദാഷി ി . മഹാരാജാവിെ അത േസവക ം രാ
ജ കാര ളിൽ ധാനയ ക ം ആയ േകശവ പി െട അരിവ കാരിയാ ്
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 147

ഭഗവതി അ എ ് ധരി േ ാൾ തൽ, ആ ഉേദ ാഗ െന ക ാൽ തെ അഭി

ലാഷസി ി ഉ ാ െമ ് മീനാ ി ി മി േപായി. ഈ അഭീ പര ാ ി ്,
ആവശ പ ം, മഹാരാജസ ിധിയി ം േവശി ്, സ ടെ ധരി ി ാനായി
ാ ് മീനാ ി ി റെ ിരി ്. രാജസ ിധിെകാ ം സാധ മായിെ ിൽ
ീപ നാഭദിവ പാദാരവി ളിൽ െ തെ ാർ നാ െള സമർ ി ാ
ം അവൾ ഒ െ ി ്. തി വന ര ് നട കലാപ ിെ ചില അംശ
ൾ മാ േമ അവൾ േക ി എ ി ം തെ സാ ം െകാലപാതകസംഗതിയി
െല ചില വിഷമ ിക െട അപ ഥന ി ് ഉപ മാ െമ ് ആ ിമതി
അ മാനി . തെ സാ െള അധികാര ല ളിൽ എ ി തി ് രാജപ
ര ാെത മ ാ ം അ വദി യിെ ം അവൾ ശരിയായി മന ിലാ ിയി .
ആ പരി മ ിൽ േനരിടാ ക തകേള ം അവമാന േള ം മറ ് േ മാ
താേപാപേദശം ഒ ിെന മാ ം അ സരി ് അവൾ റെ . േകശവ പി െട
ായ ിൽ ിതിേയാ, മാമാെവ ിടൻ വർ ി േകശവൻ ിെ സ ി
ധിയിേല ാ താൻ നയി െ െതേ ാ, ആ കന ക അറി ി െവ ിൽ
ഈ സാഹസ ി ് റെ കെയ ാൾ സീതാേദവി െട ാ െ അ കരി ്
മി ിൽ അ ർ ാനം െച കള മായി . രാജ ഭരണാധികാരികൾ ജര ം
നര ം ബാധി ് ടി ടവയ ം ി, പ െകാഴി േകാളാ ിവാ ം
െപാളി ്, ര ി ീ ാരായി, കന കകൾ ം കാണ വിര രായി,
ഹ ളിൽ അ ഹ ൾ വഹി െകാ ിരി െമ ് ആ ബാലിക മാദി ി .
തനി ് ആലംബനമായി ഗണി ി നീെ പി , വാ ം വിേശഷി ര ം
ആയിരി അനർ ം േകവലം അസേ ിതമേ ? എ ാൽ തെ സേഹാദര
ഭാവ ിൽ സൽ രി ആ വാ ് അ ചിതേച ാവർ ിതനായി കാണെ ്
വലിെയാരാശ ാസമായി. അേ ഹം തെ േ ഹബ മാന ൾ ം നിേവദന വ
ണ ി ം പാ മാെണ ം മീനാ ി ി ് േതാ ി ട ി. തെ ദയം ഏ
വാവിെ േ മേ മായിരി േവാ, അയാ െട പദർശനം തെ ചി ിൽ
അ രി ി േപാ വികാര ൾ ഒ ംതെ ഈ വാവിെ ദർശനം ഉദി ി
ി . എ ി ം ഭ ണകാര ിൽ അേ ഹം ആരംഭി സൽ ാരം കഴ
െട ആഭിജാത മർ ിൽ ല നേപാെല തറ . ആ കന ക െട ൈവമ
നസ ം േകശവ പി ാഹ മായി . ആ ാ ക ം അന കരണീയെ
നിർ യി ാൻ ശ ര ാെത നി േ ാൾ “ … ഗ മ ലമ ിത ല… ച
ൈവരിഖ ന ഹേര !” എ ി െന വട ൻ േകാ യ ിലമർ ി രാജവംശ
കവിേകാകിലഗേളാൽഗളിത ം, ഭ ിമ രിമാ ര ംആ ഒ ഗാനേ ാ ടി
ഒരാളിെ റ ാ ായി. മാമാെവ ിടൻ ‘ രയാ ന ി’ എ ം മ ം പാ
ടാ ് ആ ീെയ റി േ ാ ളാെണ ് ഭഗവതി അ വിചാരി ി .
ഈ റ ാടിെല ഗാനം േക ഉടേനതെ അർ നീരസഭാവ ിൽ അവർ ഇ െന
148 അ ായം പതി ്

പറ : “എ ആഷ്ഷമി ് അതാ അ ൻ െതാറ . ഈ െകാ ിെന എ

െച ം? എ ം പിടിേ ാ െവന? െന ിേലാ ിേലാ പ ാേമാ?” (െന ിൽ അടി
െകാ ് ) “ഇവിെടെ ട ി ം രാവണാ മാ ിേയാ, വീമൻപ ്?” മീനാ ിെയ
ഒളി ാൻ കഴി തി ് ിൽ െ ഹ േവഷ ിൽ മാമാെവ ിടൻ േവശി
് ആ രംഗ ിെല ൈശത െമ ാം രീകരി . അേ ഹ ിെ ഗാനെ , വിേശഷി ം
“പാ രാം ഞ െള നീ കിൽവർ ാ ൈകെവടി ിേതാ” എ ഭാഗെ രസ
യായ മീനാ ി ി കർ പീ ഷമായി ആസ ദി ഖി . േകശവൻ ിെന
െ ാ ് തെ പരിണയംകഴി ി ണെമ ് ണേദാഷി അ ാ ണൻ തനി
മി മായി െ ഇരി െമ ചി േയാ ടി, അേ ഹം േവശി ഉടെന ആ
ി അേ ഹ ിേനാ ് േച െകാ ് സ ാഗേതാ ാരണം െച . ആ വതിേയ ം
േകശവ പി േയ ം ഒ മി ക മാ യി ായ മാമാെവ ിടെ ഭാവരസ ം
ഹസന ം, ൈകെകാ ി ളി ം അവർ നീയ ളായി . “അെട തി ാ
മാ … മായമയ താ … െകാേ വം ിയാ? കീഴ ണിെയേ ാ ് െമര ി ്, േമാടി
വിദ യാേല, ക ി നിയാെള ഇഴ േ വ ാ ം? അേട, വിവാഹ ് ദ ിണ
യാവ ാ ണ ി ിയാ? ഓെഹാ! അ ം െപായ്വി െത.” (മീനാ ിേയാ ് )
“എ ിണീ? ‘അന ണനിധിപര പൻ, ഇവനവ ിജനപദ ര രൻ? … അ
് െശാ ാേ ാെല താൻ പ ി ിേയ? എൻ െശൽവേ േല! കിഴവെനേ ാ നീ ം
െമര ിേയ? ആനാ ം ‘അനൽപം വാമ ഭവ ം മമ സാേദന.’” ഈ സംഗ ിനി
ടയിൽ, എ ിയെയ അ ിേ െത പരി മേ ാ ടി മ വർ നി
േപായി. ആ ാ ണെ േകശവൻ ്, തെ ിൽ നി വാവാെണ ം,
അ ാെത തെ ണയാ ദമായ ലളിത രനെ ം, ആ കമനെ ആപേ ാചന
ിനായി ഈ ല വയ ം ല ഭാവ ം ആയ വാവിെ അ ് അേപ ി
ാൻേപാ ് വിധിവിലാസ ിെ ഗതിവിേശഷമാെണ ം മീനാ ി േതാ ി.
ഇനി മാമാെവ ിടൻതെ തനിെ ാരാധാരെമ വിചാരേ ാ ടി അവൾ ആ
ാ ണെ അ ണ ് “േപാേവാമാ മാമാ? കാലഗതിയാെല വ േ ൻ” എ
ീണി സ ര ിൽ പറ . മാമാെവ ിടൻ ആക ാെട ഴ ിലായി. എ ാൽ
ഭഗവതി അ െട പാടവ ൾ ് ഉണർ ായി, മാമെ േനർ തെ കാ ഷ
െ വർഷി : “ നിെല േപാെല വ ക ിേല ാ. ഇ ി ് ഒ
കാല മിേ േ ാ?”
മാമാെവ ിടൻ: “െമാേ ടി, കാളേമഘനിറമാ ദാനവീ!”
ഈ േ ാ ംെകാ ് ഭഗവതി അ സ യായി. തിേ ാ ി ്ഒ െ .
എ ി ം േകശവ പി സംഭാഷണ ിനാരംഭി െകാ ്, അതിെന അവർ അമർ ി
െ ാ . അനവരത മണേ ാ ടി കഴി തെ ജാതകവിേശഷെ റി ് ആ
വാ ് പരിതപി . അ തീ ിതമായി ീകൾ തെ ജീവഗതിെയ വ ി ി ാൻ ഉദ
യംെച തിെന റി ് അയാൾ ആ ര െ . തെ കാൺമാനായി ഈ കന ക
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 149

റെ ിരി ് എെ ാ ഹ ിഴയാ ്! ഇവൾ റേമ കാണെ േപാ

ഒ ീയ . താൻ സംശയി േപാെല രാജ കാര സം മണ െള ഭരി ഒ
ഉപ ഹെമ ി ം ആയിരി ണം. ഇവ െടേനർ ് മാമാെവ ിടൻ രാജകന ക എ
േപാെല ആദരെ കാണി . പരി തമിൾഭാഷയി ം സ ര ി ം ഇവൾ സം
സാരി ്. ഇനി സംശയി ാ േ ാ? തെ അ മാന ൾ ശരിയായി െ
പരിണമി . ഇവൾ േകശവൻ ിെന ര െ ാൻ റെ ിരി െകാ
് േശഷ ം ം. േദാൈഷക കളായ ജന ൾ എ വാദ േള ം പറയ
െ . രാമ ൻ േഖന തെ വാദ ൾെകാ ്, തെ അ മാന െട അവിതർ ിത
തെ മഹാരാജാവി ് േബാ ം വ ം. ഈവിധ ചി കേളാ ടി േകശവ
പി ഇ െന പറ :
“മാമാ, ഈ ി ഉ ായി ി . എവിെടെയ ി ം താമസി ി ണമേ ാ. െച ക
േ രിയിൽ െകാ ാ ിയാൽ േവ .”
ഒ കഴ പി െട ഭാര ാ ഹമായ െച കേ രിയിേല ് ആ കന കെയ
അയ ാൻ േകശവ പി ആേലാചി ് അവ െട പരമാർ െ അറി െകാ ാ
െണ മാമൻ മന ിലാ ി. ആ നി യേ ാളം ഉചിതമായ മെ ാ മാർ ം തനി
േതാ ാ യാ ം, െച കേ രി എ ഭവനനാമെ േക തിൽ ആ കന ക ം വിപരീ
തഭാവെമാ ം കാണി ാ തിനാ ം, മാമൻ “ആമാമാം … അെ താൻ ‘കിേ വീ കി
കി രി രി’ ആടറ തകിന രംഗം” എ മ പടി പറ . എ ാൽ ‘നിന വ
മ ൈദവമാർ േമ’ എ ാ െ മാ ്, േകശവ പി ബ രേദശ ളി ം
തി വിതാം റി ം ക ി ി ാ ഒ സത ം അയാ െട ിൽ ത മായി. അ
െന ത മായ ് മ ഷ വി ഹേമാ, േ താ ഗ ിൽ ദ കാരണ വാസംെച ്
തേപാവിഘാതക ാരായി ചരി വർ ിെ ഒ തിനിധി അവേശഷി ് അവിെട
അ െ നാടക ിൽ ഭരതവാക കഥന ിനായി ആവിർഭവി േതാ എ ശ ി
പമായി െ ി ം, ർവശിലാശി െ ് സ ജാതീയെന ് േകശവ
പി അഭിമാനി ്, സ ർ മഹിമാവി ് സാ മാ ആ വി ഹെ വീ ം, പരി
േശാധി . മാമാെവ ിടൻ തിരി േനാ ി, ചാടി എ േ ്, ആഗമി അ ാ ത പ
ിെ ം ംെച . എ ാൽ അയാ െട വരവിെ കാരണെ ി എെ ി
ം ഒ േചാദ ം െച തിനിടയിൽ, ചില ിേന ച ാറൻ, ഉ ിണി ി ത
ലായി ബ ജന ൾ ആ നിറ . ദ തവിജയിയായ രൻ നളെ േനർെ
േപാെല ഉ ിണി ി ബ വാചാലതേയാെട ഒ ഭ നം ട ി: “നീെ
െ െ ാം റ ്! പ ണ ി ം പ ാ ക ം, പ ാ ദയം കഴി ം മ ാേ ടി
ഇതി ൻ േക ി ി . ഇതാർ േവല? ഇെത ാം ത രാൻ േകൾ ണം. എവി
െട … െപെ വിെട? ആ ൾ വ ിരി ഉടയവരായി ്. ഉ രം പറയി ാെത
തെ വി െമേ ാ? േമ േനാ കീ േനാ പിറ നീചൻ …”
150 അ ായം പതി ്

ചില ിേന ച ാറൻ ഉ ിണി ി െയ ത : “ഛീ! ഛി! ഏെറേ ് എര

നം! മര ാധ ാർ ് ഏഴരാ ംപിടി ിരി ണ ഇ ാല ്, ഒ ി, ഒ ി നട
െയടാ …”
ഉ ിണി ി : “അ െനയ േ ! ഇ ാൾ തി ിൽേസവ െ ാെ ാ
്. ത രാ ം മാേലാക മറിയി ്, ധർ ചമ നട വയ് ക ്.
ഇവെ പ പറിേ േയാ?” ആദ മായി ് ആഗമി ാർ “ഛ്ണീ!
ഛ്ണീ! എ ം ഫ ം ഫണി ണ ഫിെ . െ വിേണ േണാ ിൻ!”
(ഭഗവതിയ െയ ി ാണി ് ) “ഇെ ണ വര് …”
ഭഗവതി അ : “ഛീ! റമാടൻ ാ ് നി വാ. തെ ‘െപ റ വെരാ’
ഞാൻ? എടാ െന നയാ! തെ െ ടി ് ആ റ വെരാ?”
ാർ ഈ വാഗ ിഷേമ െപാ ി ിരി േത . അതിെ ർ തി ം
വ ാവിെ ആ ക ം ടിയാ ം ക ് ച ാറ ം അണ ദീപംേപാെല
സ ംഒ ക നി . ഭഗവതി അ മാമാെവ ിടേന ം േകശവ പി േയ
ം െഞരി െകാ ് അക കയറി. ച ാറൻ മാമാെവ ിടേനാ കയർ ്
കാര െമ ്, ചില േചാദ ൾെച .
മാമാെവ ിടൻ: “ച ാറ െ , ‘സാ’ എ ് ട ണം. ‘നീ’യിൽ എ ാൽ
അ വെര നിൽ . ഈ അ െമാ മി . ആ ഉ ിണി ി
വിദ ിഹ ൻ! ഹ! എെ ാമാ പറ ്? പ പറി േയാ? പ ി ്
െകാതി െ ിൽ, ൻേകാ ശാന ിൽ േപായിെ ണം. അതിെ
ഹ ിഴ ഇ ിെന ഇവിെട ി , അതിേല ് േകശവ പി യാേണാ
ാരനായ ്? ച ാറന ് ന തി ം ി ഉറ ി ാേലാചി ണം.
നി െട േപാെലതെ , മാമെ മാ ്. റേകാേ ഥകളിൽ
േകറിയാൽ ചവി ം. അ െന അേ അ േ ? മി ാെത ിെന
െകാ െപാെ ാ ിൻ! അതാ മം.”
ഉ ിണി ി : “താൻ വ ടെവ ാൻ വലിയ ക ിയ ാറൻതെ …”
മാമാെവ ിടൻ: “നിെ ‘ഗ ാഗ ാ’ ് ആെര ി ം ണ ിൽ െപാലി ം. ഞാൻ വാ
ടയനാണേ ? ന കാല ് ആ ഊ രയിെല എരിേ രിവാർ ് ഒ തല െപാ
ക ായി ഇ ്. അ ായി െവ ിൽ, നീ ഒ കശ ിെ കഷണ
ി േ ാ? ഇ തര ി ് തരം ഇതാ വി ിരി . അതാ നി േകശവ
പി … പയ കാണെ … അൈ ് ഒ മട ് … കാണി ് … ാഗ ം
… ‘കി േഭാ െചാ ം വാ േദവ!’ എ ്. ഏെറ തിേ . ൈകവിലാസ
ൾഅ ര ് വേ ്. ഈ ന ീ ലിലാ ് നിെ ധനാശി എ
കേ ാ.”
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 151

ഇ െന തെ വ േവ ി തലെകാ ് മാമൻ കലശൽ തിനിടയിൽ,

ഭഗവതി അ മീനാ ി ിെയ റ ിറ ിെ ാ വ . അവെള ക ഉടെനത
െ ച ാറൻ “ േ നട” എ ് ഉ ര െകാ .
മീനാ ി: “ഞാൻ വ ി ാ.”
ച ാറൻ: “വ ണി േയാ? എ! ഇവിെട െപാ തിെ ാേ േ ാ? പിേ െട കെ
്? െച ിടാം ഴിയിേലാ െച ് ഇരി ്?”
മീനാ ി: (േകശവ പി േയാ ം മാമേനാ ം) “ഇേ ഹ ി ് എെ േമൽ ഒരവകാശ
മി . ശാസി ാ ം െകാ േപാകാ ം ഒരധികാര മി . എെ ആ ം െതാടാ
െത നി െള ി ം ര ി ണം.”
ച ാറൻ: (േദ ഷ േ ാ ് ) “െപേ ! എ ചല നീ? ആെര ക ാണീഹ
വ ാര ്?”
അധികം വാ കൾ ് ഇടെകാ ാെത ാർ േ ാ കട ് മീനാ ി ി
േയാ ് േ ഹ ര രമായി ചില കർ മ ൾ ജപി ്, അവെള വശ ാ ിെ ാ ്
അവിെടനി തിരി . ച ാറ ം ഉ ിണി ി ം അ ഗാമിക ം േകശവ പി
െട േനർ ് ഒ ലഹളെ ാ െ . ിനിടയിൽ കാ ാരനായി േവശി നി
ി പ ീർസാ േ ാ കട . അയാ െട ം ച ാറെ ം േന ളിട .
ച ാറഭാ രൻ തചരി തിെകാ ് ആ മഹ ദീയാ േനയനാൽ ഭ ി െ
െമ ് ഭയ േപാെല അരനിമിഷം അവിെട താമസി ാെത നട കള . പ ീർ
സാ ചിരി െകാ ് ഉ ിണി ി െട റ ിൽ ഒ വിരൽെകാ ് ഒ തേലാ
ടിവി . അരനാഴിക കഴി േ ാൾ ആ സരസെ നാസിക വാമകർ ഖമായി വ ി
േപായതായി കാണെ .
 14

“എ ാം േവ േപാെലയാ ി വ വൻ
േവ ാ വിഷാേദാദയം.”

അ ർ രാ ിവെര രാജധാനിവർ മാന െള റി ് ഭഗവതി അ േയാ ് സം

സാരി െകാ ി ,അ
രം ദൗഹി ി െട ണാളശീതളമായ അം ലികൾെകാ
ദിവസം േര ാദയ ിൽ നിയമ കാ
പരാമർശന ാല , മ
ട നാ െക ിെ ന ചരി ര കിരണ െട ർശ ാലാ ് ഖ
നി യിൽ നി ണർ െ ്. മീനാ ി െട ഭഗവൽേ ാ കളഗീതെ വി
ഖമാകെ , വാ ല ാതിേരകമായ ആലിംഗനമകെ തനി ് ലഭ മാകാ യാൽ,
ആ ബാലിക ഉറ ണർ ി ിെ ് വിചാരി ്, തെ ദൗഹി ിെയ ഉണർ
തിനായി സ ര ിൽ വിളി . അതി ് തിശ െമാ ം ഉ ാകാ യാൽ അവർ
എ േ ് നാ െക ിെ റ ിറ ി തെ മാരിെയ േനാ ി ട ി. ആ പരിേശാ
ധന ം നി ലമായ െകാ ് സ െമാ പരി മേ ാ ടി ാെര വിളി . തെ
നിര രപരിചാരകനായ ആ ത ം വിളിേകൾ ി . കിഴേ ാ പടിവാതൽ
റ കിട ക ം െച . െട നര േകശബ ം പിംഗളസടേപാെല ംഭി .
ഉ ിണി ി ് കാണെ േപാെല അവ െട ഖവി തി ഒ വർ ി . വിശാല
േന ൾ യൗവനദശാവർ ന ാെല േപാെല നീലിമെകാ ് ഉ ലി . തര
ഗതിെകാ ് ക േദശ ിെല ര നാള ൾ പീന ളായി ടി . വാമേന ി
െ വല ഭാഗ ഒ മ ് െട രി . ് ജീവധാരണ ി ായി
േമാഹമാസകലം ന മായി. ലാ ാേരാഹണമായ ശി േയ ം അനശ രയേശാ
െയ ് ഗണി ആ നിസർ ൈധര വതി അവമാനശ ാേ ാഭംെകാ ് േ ാഹകർ
ാവിെ േനർ ് അതി യായി, സ ജീവിതഹതി ം സ യായി, തെ പരേദ
വതയായ ചാ ിെയേ ാെല ഭാവേ ാ ടി, ശരീര ിെ ീണേ ം ര

152
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 153

കിരണ െട ഔ േ ം മറ ് നി . തെ ംബ താപെ ഉ ാരണംെച

യ്വാ ബീജമായി തിയി കന ക ച ാറനാൽ അപഹരി െ ് ല
യായി ീർ ിരി .ആ ർ െ തെയ തിേരാധി ഭ ശിേരാമണി
യായ ത ൻ വധി െ ിരി . ഇ െന ഉദി വിചാര േളാ ടി, സർ വീര ം
ൈ ര ം അ മി ് ആ മാന ംബിനി വാതിലി േനർ ് േമാഹാലസ
െ വീ േപായി.
പഥികനാ ഒരാൾ ഇ െന ഒ ശരീരം കിട ക ് അനാഥേ തെമ
ശ ി ്, ഓടിേ ായി താൻ ക സംഗതിെയ ചില ിേന ധരി ി . ആ സംഗതി
യിൽ നിരപരാധിയായ ച ാറൻ അേ ാൾ അവിെട ഇ ായി എ ി ം, കഴ
ംബാവശി െട ഭാഗ ംെകാ ് അത മനായ ഒ മാണി അവിെട
എ ീ ായി . േകശവൻ ിെ ആപൽ ഥെയ അറി ് തെ െ
സഹായ ിനായി, പാചക ാരായ മലയാള ാ ണ ം, കാര ാരായ നായ ാ
ം അേനകം ത ം ഒ മി റെ രാഘവ ി ാൻ ച ാറെന ് ആദ
മായി േവ ആേലാചനകൾ െച വാൻ ചില ിേന ് ഇറ ിയി . അേ ഹ ി
് ചില ിേന മഠ ിൽ അരിെവ ി ം മ ം വ ം തിനിടയിലാ ് വഴിേപാ
െ വർ മാനം അവിെട കി ിയ ്. സം ത സാഹിത ിെ പാരംഗതനായി
ടാെത ‘സർ ാംഗ രീ’വ ഭ ം ആയി ഉ ി ാൻ നിമിഷമാ േപാ ം
താമസി ാെത തെ ഔഷധെ ി ം എ ി ് മ ടെ ി. ഇേ ഹം ആ
തിയിൽ മ രി ഴ ക ം കഷ ി ം വാർ ക ജരാനരക െട ാരാംഭല ണ
ം വാേതാപ വംെകാ ് നട തിൽ ഒ വിഷമത ം േചർ േകശവൻ ത
െ ആയി . െ േമൽ മ െ അപരാധെ റി ് േക ിരി എ ി
ം, തെ സ ാനം നീചമായ ഒ കർ ിെ കർ ാവാ ് േകവലം അസംഭാ
വ െമ ൈധര േ ാ ടി ം, മഹാരാജാവിെന ഖം കാണി ് ക ന വാ ി എ
വാദം നട ി മകെന വീ െകാ േപാ തിനാ ം, ഇതിനിടയിൽ ചില ിേന
ച ാറൻ വ ം സാഹസ ി ് റെ െ ിൽ അതിെന ത തിനാ ം
റെ ിരി താ ്. തെ സഹായംെകാ ് സ നായ അ ാവ ൻ സ േത
തെ ണവാ ം, ആ ാ ണ ം േകശവൻ ം ത ിൽ ആ മി ം ആയി
. േകശവൻ ിെന റി ് അ ാവ നിൽനി ് കി ിയി സേ ശ െള
ാം േ ഹാദര ർ ളായി . അതിനാൽ, അവർ ത ിൽ കലഹ ായി െകാല
നട എ ് കലി ഗാവ ം വിശ സനീയമെ ് ഉറ ായി വിശ സി ് ിരനി
യനായ ഈ മഹാ ഭാവൻ ചില ിേന ് എ ി. തെ ് മഹാരാജാ ് അ
ളിയിരി ഥമശി െയ റി ് േക േ ാൾ, “തി മന ിെല േചാ തെ യാ ്
നാം എ ാവ ം എ ാേ ാ ം ഉ ്. അവിടെ സ െചലവിേ ൽ അവൻ റ
ദിവസം കഴി െകാ ് എ ് അവമാനം വരാ ്?” എ ് സാധാരണ പിതാ
ാർ ാകാ തായ നി ലതേയാ ടി ആ ഷര ം അഭി ായെ ്, ഈ
154 അ ായം പതിനാ ്

ച ാറെ ഐശ ര സ ർ തയി ം, അയാ െട ഹാർ മായ േ ഹെ കാം

ി ി ി . അയാ െട സ ാദ ി ് തെ മകൻ അന രാവകാശിയായി െട മാ
യി അേ ഹ ിെ സ കാര ാഭി ായം. ടില ലാവതംസമായ ച ാറേനാ ്
തനി ് വാ വമായ ം േദ ഷ ം േതാ ിയി എ ി ം ഉ ി ാൻ തെ
അ ർ തെ ഇതര ാർ ് വി െകാ ി . ഈ മഹാ ഭാവൻ െട താമസ
ലെ ി അവെര നി ് മാ ി, നാ െക ിനക ത പടിയിൽ കിട ി,
നാഡി പരീ ി ് ചില ചികി ക ം െച . െട ക ിൽ സർ ാ തിയി
ഒ മംഗല ം, വല ക ിെ റേ ാണിന ്ഒ ക മ ം കാണെ .
ഹാ ഹാ കർ ഗതി! ഒ ടി െട നാഡിപരിേശാധി ്, േകവലം േമാഹാലസ മാ
യി എ ം തൽ ാലം ആപത്ഭയമിെ ം അേ ഹം തെ മന ി ് േബാ ം
വ ി. േയാ ് അ െച ് സ മാ സമീപ ിെല േപാെല ഇ ് ഉ ി
ാൻ േ ഹാദരഭ ികെള ടീകരി ക ണേയാ ടി ക ണ ്, ‘േച ീ’ എ
െയ വിളി . േബാധാവർ നേ ാ ടി, ീണസ ര ിൽ അതി രമാ
യി ഒ ളി. ഉ ി ാൻ തെ ര ാം ിെന മട ി െയ വീശി ട .
ദീനസ ര ിൽ “ആര ്?” എ േചാദ ംെച ; “ന ിയ ് ” എ ് ഉ ി ാൻ
ഉ രം പറ ; “രാമ ിേ േനാ?” എ േചാദി ; “അ ാ അേ ഹം മരി
േപായി; രാഘവനാ ് ” എ ് ഉ ി ാൻ തെ അറിയി ; “ ിേയാ”
എ ് പറ െകാ ് ക റ ്, അേ ഹെ േനാ ി ര ട .ര
േപ ം േ േഹാപചാരവചന ൾെകാ ് പര ര ബലവ ായ പരിചയേ ഹബ
െള ദർശി ി . ഒ വിൽ “എെ ിെന ചില ിേനെ മഹാപാപി
എ െച ?” എ ് അ വർഷേ ാെട േചാദ ംെച .
ഉ ി ാൻ: “ ിെന ച ാറൻ െകാ െപാ ള എ ാേണാ വിചാരം?”
: (ക െ ് ) “ആ സ ാമി ാഹി അ ം അതിൽ കട ം വർ ി ം. ആൺ
ണഒ ായി തിേന ം … െകാ ൈകക കിേയ … നാരായണാ!”
ലീനതെകാ ം വേയാ ിെകാ ം ക െട സഹനംെകാ ം വ യാ
ആ മഹതി െട ഃഖ ിൽ അവെരേ ാെല അഭിജാത ം സഹജഭാവാ വർ ക
ം സൗഭാഗ ർ ം ആയ ഉ ി ാൻ ർ ചരി െള വി രി ് ീ േകാ
പ നായ ഗയ ് ആ ിത ാണനി ണനായ അർ നെന േപാെല ഒ അഭയ
തി ന ി ആശ സി ി : “േച ി വ സനിേ േ . രാജ ം ഇേ ാൾ ന ഭരണ
ിലാ ്. രാപ കൾ ഒ ം വരികയി . ച ാറൻ അവെന െകാ ിരി യി .
ഞാൻ ഒ േചാദി െ . ഉ ി ഇവിെട വരാ ായി ഇേ ?”
: “കർ ബ ംഅ െന വ ിവ . ആ ി ് ആപ വ േ ാൾ എെ
മകൾ ിെ ി ം യി .”
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 155

ഉ ി ാ ് മകെ അ രാഗെ ി ആ വാവിെ എ കൾ കി ിയി

. കന ക ഏ ഭവന ാരി എ ം മ ം എ കളിൽ പറ ി ി . എ ാൽ
ഇേ ാൾ ആ വാവിെ ണയാ ദമായ കാമിനി ആെര ് ഉ ി ാ ് െവളിെ
. ് ആ കന ക െട േവർപാ െകാ ് സംഭവി ിരി ആപ ് തെ ം
ല ഃഖനാ േപാെല ഉ ി ാ ് േതാ ി.
ഉ ി ാൻ: “ ്എ പറ ് േച ി െട ഒ വിലെ മകളാേണാ?”
: “ഞ ൾ ഇവിട േപായേ ാൾ സാവി ി ം അവ െട ഭർ ാ ം ടി ായി
തറിയാമേ ാ. അേ ാൾ ൈക ികളായി ഉ ശാ ാെര ് എ ാവ ം
വിളി വ ിവി മ ം ജനാർ ന ം മാ ം ഉ ായി . അതിൽപിെ
ഞാൻ സവി ി . അവെര ാം െപാേ ായി, ഉ ീ … ൈദവം അ െന വി
ധി . ഭർ ാ ം േപായി, ഞ ൾ ഏകാ കളായി. ആദിത ം ച ംേപാ
െല ഇ ഉ േന ം, എെ മകൻ (െതാ ഇടറി ഹമായ വ ഥേയാ ് ) ശാ
േന ം തീരാവിന ാ ്, … അേ ാ … മഹാപാപികള് … ആ മറവ ാ ് െകാ
േ േപായി. ഏ വഴി േപാേയാ എേ ാ? അവ െട അ ൻ അ െന പറ
െകാ ് … അേ ഹ ിെ സ ഭാവെമ ാം അവിെട അറിയാമേ ാ … േലാക ്
ആണി ം െപ ി ം ഇണ ാ സ ഭാവം! ഞാൻ മാ ം കഴി ിയ ് എ
െന എ ് ൈദവ ിനറിയാം. ഒ വിൽ ീലം ്, ഇട ിെട ഞ െള വി
േപാ ം … അ െന ഇരി േ ാൾ തിരി വ ം. രാ ി കാണാെതയാ ം …
ആ മാസം കഴി േ ാൾ പിെ ം വ ം. മ ര, കാ ീ രം, െ ാടിന ്,
ൈവഗാ രം ഇ െന ഓേരാേരാ ാമ ളി ം പ ണ ളി ം ഞ േള ം വലി
ിഴ . ‘േഗാവി സ ാമി ’ എ ് എ ാട ം േപെര . പണം വ െചാരി
തി ് കണ ി ായി . അവിട ളിെല ആ കെള ാം ഞ െള വളെര
സഹായി . ന െട ആ കൾേപാ ം അ െന മര ാദ ം ദയ ം കാണി
. പാളയേ ാേര ം നാവാഭ ാേര ം കാ കേയാ എെ ാം െച .
തി വിതാംേകാ ് ടി ണെമ ് ഒേര തമായി. സാവി ിെയ വിചാരിെ ി
ം അട ി ാർ ണെമ ് ഞാൻ കാൽപിടി ിര ി ം ഒ ം േക ി . അ
െനയിരി േവ മീനാ ിെയ സാവി ി സവി . മാർ ാ വർ മഹാരാ
ജാവിെ കാല ം കഴി . അേ ാൾ സാവി ി െട അ ് ഉ ാഹം ടി
ട ി. പിെ കാ ം അ ർ മായി. നാ താമാ ് എ ാേ ാവ ്
ഒ ജ രംപിടി ് ഞ െള വി േപായി. അ തൽ ഇേ ാ േപാരാൻ ആേലാ
ചന ട ി. അ േപാെല സാവി ി ം അവ െട ഭർ ാ ം രാമ ി ാൻ
ഞ െട സഹായ ി ് അയ ി നായ ാ ം അ ി ം ഒ െകാ വ
രിയിൽ മരി . േന ം അ പിടി ടി, എ ി ം ര െ . ഞ ൾ െത
ാം വി പിറ ി, ഈയാ ് ആദ ം ഇേ ാ േപാ . ചാ ീശ ര ിറ ി,
156 അ ായം പതിനാ ്

ഊ രയിേലാ മേ ാ താമസി െകാ ്, വെ ട ം ഒ പറ വാ ി ടിെക

ി ാർ ാെമ വിചാരി ് അവിെട െച … എെ ശിവേന! നശി ി ാ ം
ഇ െകാടിയ നാശം െച ാേമാ? അവിെട ച ാറ ം വ ടി. എേ ാ,
മന ിര ി ഞ െള ഇവിെട പാർ ി . ഞ ൾ േപാ േ ാൾ ണ ന ി
യ നി ായി . വ േ ാ ം ന ിയെ സ ാനം ഞ ൾ ത വാൻ
വ േചർ . േദവിയാേണ സത ം … ഞാൻ അ ലി ി … േകശവൻ ി
െന ഇവിെട േകറ െത ് ച ംെക ി െവ െമാഴി ൈക ് കടി െട വിചാ
രി . എനി റിയാം … അവ ം അവ ം ക ം ക ണി മായിേ ായി. അ ്
കളിയ ാ എ വിചാരി ്, ഞാൻ ആണയി ് അവെന െവളിയിലാ ി. ഞ ൾ
ഏ വഴി ം േപാെ … ഉ ി ഉടെന േപായി േകശവൻ ിെന വി വി ണം.
എെ ് എേ ാ േപാേയാ ൈദവേമ! കഴി െമ ിൽ അവൾ േപായ വഴി
ം …”
ീണി ് തെ കഥ ം അേപ ം നി ി. ഉ ി ാ ം തെ ഭാര ം
വിവാഹ ി ിൽ ണയബ രായി ീർ ്, ചില ര ാ ൾ ആടി, ത െട
ഭവന ാെര വിഷമി ി ്, ഒ വിൽ സംഘടി ി ദ തിമാരാ ്. ം െട
ഭർ ാ ം ംബനിർബ കാരം േചർ െ വ ഭ ം ഹിണി ം ആയി .
അ െകാ ് കാമേദവെ േ രണയിൽ വാ ാ ം വതിക ം എ ചാപല ൾ
കാ ിേ ാ െമ ് ആ ീ ് അറിവാൻപാടിെ ി ം, ഉ ി ാ ് സ ാ ഭവ ാൽ
ന വ ം ഊഹി ാമായി . അേ ഹ ിെ അഭിരാമമാ ഗംഭീര ഖം സരള
ളായ അനവധി സൽപാഠ ൾ അട ീ ഒ ിെ ഖപ മായി .
ഹണശ ിെകാ ് ഢമായ ൈവശദ ം ടി ഉ ായി െകാ ് അേ ഹം മ
വിഷയ െള ര രി ് ഇ െന േചാദ ംെച : “ ൻ ബ ന ിെല ം മ ം മീ
നാ ി ് മന ിലാേയാ?”
: “പറയാെത െന കഴി ം? നാല ദിവസ ി ് തി വന ര കാരി
ഒ ീ വടെ ാേ ാ േപായി, തിരി േപാ വഴി ഇവിെടേ റി. െകാല
ഥ ം െകാ ാ ഥ ം അവ വി രി പറ . അേ ാൾ തൽ മീനാ ി
തി വന രെ കാര െള റി ് അേന ഷണം ട ി. അവെര വി പി
രികയിെ മായി. എെ അ നി മാറി, അവേരാ രാ കൽ വർ മാന
മായി. അവർ ഇ െല രാ ി ഉറ േ ാൾ രാവിെല എഴി േപാ െമ ് പറ
െകാ കിട . ഉദി ം േപാ ക ം െച .”
ഉ ി ാൻ: “എ ാൽ പിെ വ സനി ാെനാ മി . ഭർ ാവിെന വിടീ ാൻ ആ
ീേയാ ടി ഭാര േപായിരി യാ ്. അവ െട റെക ാർ തടയാ ം
റെ . ഇ േയ ഉ കഥ. അ െകാ ് ജീവെന കളയ … ‘ഭർ ാ ് ’ എ ം
‘ഭാര ’ എ ം പറ െകാ ് അവ െട വിവാഹം നട എ തെ വിചാ
രി െകാ ണം. ിെയ ക ി ിെ ി ം ഞാൻ എ ാം അ വദി . േച ി
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 157

ഇനി വ സനി ്. േജ ൻ അ പകരി . അതിലധികം ഇ ് അ ജൻ

ഏൽ . നി ൾ ന ിയ േപാരണം. ആ െകാ ക ി ആ ം അറി
യാെത ചാടിേ ായ ് െവടി ായി . ം അത രസി െമ േതാ ി
. തെ അേന ഷി ് ഒ െപ ് റെ ടാൻ േവ േയാഗ ത തനി െ ാ
എ ് അയാൾ അഹ രി വന . എ ായാ ം അെത ാം നാം ഇനി വക
െവേ . ികളാ േ ാൾ പല േഗാ ിക ം കാ ം.”
: “പേ , എ ാ ിനടിയി ം ഒ വലിയ േകാ ്… അ ടി പറേ
ാം. ഞ െട ൈകവശം ഉ ായി ഒ േമാതിരം േകശവൻ ് െകാ
േപായി അ ാവ വി . അതാ ് തി വനനത ര ഇേ ാഴെ
കല ിെന ാം അടി ാനം. േമാതിരം ആ േടെത ് സ തി േ ാൾ
ഞ ൾെ െന കി ി എ ം, ഞ ളാെര ം േചാദ ളിള ം. പി െ
ഫലം ഉ ിതെ ഊഹി .”
ഉ ി ാൻ: “ചിലെത ാം ഒളി െകാ ാ ് അനർ ാ ്. വ
് വരെ എ റ ് പരമാർ െ വൻ പറയണം. ആ ഉ ിതെ എെ
ാം വള ള ാ ് എനിെ തീ ്! അവെ ായ ം ിതി ം വർ ി
െ ാേരാല നാ വശം; ായം തിക ഷ ാർ പരിണയംെചേ ആവ
ശെ ി മെ ാേരാല അ െന; അ ന മാ െട ഇ െ അ കരിേ
റകെള ി മെ ാേരാല; എ ാെ ാ െപ ് സൗ ര വതിയായിരി തി
െന റി വർ ന, െന, െപാടി അ ര ിൽ, അവ െട സൗശീല ാ
ദി ണ ം മ ം വർ ി ് ഒ കവിത … എ ഓല എ ഞാൻ എ ീ . േച
ീെട മകെട മകള് ഒ ്, അവെള ിെ ാ വീ ിൽ േപാരണെമ താ
ര ്. അതിന വദി ണം; എ മാ ം എ തിയി ാൽ ഇതി ിൽ
െ ആ ിയ ം നട ്, ഇേ ാഴെ അനർ ം അവമാന ം ടാെത
കഴി മായി .ച ാറൻ ത ാ ം ഇവിെട ിട ് ത േക ഉ . സം
ഗതികൾ അവിെട ഖമായി നട ം.”
: “േകശവൻ ിെന െ േ . ഞ ൾ ‘ഉ ി ് ’ ‘േച ി’യാെണ ം
മ ം അയാൾ ഒ വിലെ ദിവസം സ േ അറിെ ാ .എ ി ഇേ ാൾ
െ തി വന രേ ് േപാണം. പ ണ േള ചീ ല ളാ ്.
മീനാ ി പേ , തനി ായിരി ാം. അവൾ ക ാൽ റ ് േഭദ മാ ്. ഉ ി
് കാ േ ാൾ മന ിലാ ം.”
ഉ ി ാൻ: “സാവി ി െട ഛായയാെണ ിൽ എനി കാണാെതതെ കഥ എെ
നി യി ാം.”
: “സാവി ിെയാ? …” എ ് പറ ട ീ ് തെ ദൗഹി ി െട സൗ ര െ
താൻ വർ ി ചിതമെ ് വിചാരി വിരമി . ഇ െന സംഭാഷണം നട
158 അ ായം പതിനാ ്

െകാ ിരി തിനിടയിൽ ഉ ി ാെന പിടി ണ ്, ഗദ്ഗദേ ാ ്

ഒ േചാദ ം െച : “സാവി ി െട അ ാവെന ക ി േ ാ?”
ഉ ി ാൻ: “ഉ ്.”
: “എെ വലിയാ െള … അേ ഹം ല ിെനാ ക േ ാ തെ െകാല
വാൾ ഏേ ാ?”
ഉ ീ ാൻ: “േച ി അെതാ ം േചാദി ്. അ ാലം ഒ ളയകാലമായി .
കഴി െത ാംകഴി തായിരി െ . ഇേ ഭാഗ ം നിലയി ാ േ ാഹ
ിക ായി . േച ി െട ഭർ ാ ്, ശ നി ം കർ ം ഭീ ം
ഒ ായിേ ർ ് ഒ മഹാകൗരവനായി . അേ ഹ ി ് എ ാം ത ാൻ
കഴി മായി . െപ െവ ൽ ക േ ാൾ നി േള ം െകാ ് ന ി
യ േപാ . െവ കിയേ ാൾ അവിട ം കട . ഇേ ാൾ നില
െകാ ിരി ിതിതെ എ ാം െകാ ം ഉ മെമ ് ആശ സി ണം.”
അ േയാ ി ം വിദ ം സ ംെകാ ് സ നായ േവ! അ െട ഒ
വിലെ അഭി ായ ിൽ ഒ െത െ ് അ ് അറി ി െ ാ? അ ് ഉ മ
ഷ ാ െട ഉ ംസംതെ എ സ തി ാം. പേ , ആ ംതെ പരി ർ
ിമാെന ം, സർ സാ ി എ ം നടി േപാക ്. അ ിരി ഭവന ിെ
അ ം കിഴ മാറി, ഒ വലിയ പറ വൻ വ ാപി നില് ഒ വട ംബ
ശതവർഷ ൾ ് ിൽ, ഒ സാ ാണി െട വായിൽനി ം പതനംെച ് എൺ
മണിയി ം െച തായ ഒ ബീജ ിൽനി ം ള വളർ ി താ ്. അ െന ഒ
സ ജ വി ം, േത ക ഉേ ശ ം ടാെത ം ഒ മഹത് തി ാപനം സാധി െമ
വരികിൽ, തി ിൈയക ത ം ഢനി ം ആ ം, ല ി ണശ ികൾ ഏകീ
കരി ം ഉ ഒ െ ആ ാ ് േലാക ിൽ അവേശഷി ാെത, എ ാം നില
െകാ എ നിർേ ശി െത െന? ിേ ാ ി െ കൗരവത േമാ രൗരവത
േമാ — എെ ി മാകെ — അതിെന, സ ർഭം വ േ ാൾ വർ ി ാൻ, ചില വിേശ
ഷണപദ െള ടി സംഭരി െകാ ക.
അ ് അ ാഴ ം കഴി ് രാഘവ ി ാൻ മ ട തെ താമസി .
മീനാ ി ം ാ ം തി വന ര െ ം, അ ദിവസം മട ിെയ െമ
ംച ാെ ഒ ത ൻവ ്മ ട െതര െ ി. മീനാ ി വ ക
തിെ േശഷം ആ ല നി ം തിരി ാെമ നി യി ാ ് ഉ ി ാൻ അവിെട
താമസി ്.
ഇതിനിടയിൽ ഹരിപ ാനനേയാഗീശ രെ തേപാമ ിര ിൽ നട ര സംഭ
വ െള വർ ി െകാ െ . ഉ ിണി ി െട നാസിക ് പ ാഘാതം സംഭവി
എ ക ഉടെനതെ ച ാറൻ ഉ ിണി ി മായി മർ വിദ ാവിദ നായ
േയാഗീശ രെന ് ചികിേ ാപേദശെ ാർ ി .
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 159

ഉ ിണി ി ് േനരി ആപ ിെന റി ് േയാഗീശ രൻ സക ണം അനവധി

േചാദ ൾ െച . അതിെ നിവാരണ ി ് അധികസമയം ഗാഢചി ന ംെച .
നാസാൈവ പ ം സംഭവി ിരി ് മരണല ണെമ ് വ ാഖ ാനി െ ടാെമ ി
ം, ആ ഭയം മന ിെന ബാധിേ െ ം, ആ സംഭവം മഹ ദീയ രെ കര ർ
ശം െകാ ായി തെ ം, േകവലം ഖവാതാരംഭ ിെ ല ണമാെണ ം,
അതിേല ് ചില ാരസി രാദികൾ േസവി േമണ പരിഹാരം ഉ ാേ േ താ
െണ ം, േയാഗീശ രൻ വിധി . ഉ ിണി ി െട സ ാപ ി ് ഇ െനയാ ്
ശാ ി അ ളിെ െത വരികി ം, അേ ഹ ിെ പാദ ളിൽ അ രാ ി
ാർ വീ ്, നം െച ്, മീനാ ിേയാ ് േയാഗി കർ മ െ ടർ ്
ആ കന ക െട ണിധിയായി, ഒരേപ െച േ ാൾ അവർ ത ിൽ ദീർഘമായ ഒ
സംഭാഷണം നട ്, അവസാന ിൽ ഹരിപ ാനനൻ ആേലാചനയിൽ മ നായി
ഇ . അേപ െയ നിർ ഹി ിെ ിൽ, മീനാ ി ജീവത ാഗം െച കള െമ ം,
അ േ ാള ം അതിലധിക ം വർ ി തി ് ആ കന ക സ യായിരി
എ ം ാർ ഉണർ ി . ഹരിപ ാനനെ ശിലാ ദയം ഉ കി. മീനാ ി
െട ഇംഗിത ി ് സി ി ഉ ാ െമ ് അേ ഹം അ ഹം െച . ാർ അവിെട
നി പിരി തി ിൽ േയാഗീശ രൻ ഇ െന ഒ ക ന ടിെ ാ : “അ ി
ണിെയ ആ ാവത് ദ ം െച ടാ ്. നമ യ ം ടിയ ം. അ ാൽ തകി
പടി നാേമ മാർെശയ്േവാം. ഭ ം!” പിെ ം എേ ാ ചില പറവാൻ ആേലാചി ി
്, ഉ ി ായ വികാരവിേ ാഭംെകാ ്, ആ ാര നി ം ‘പരവശ’െ നി
. ാർ ് ചില വ ം റ വ ം സ ാനി ം, അയാെള വാതൽ ടിവെര
അ ഗമി തേലാടി പരിരംഭണ ം െച ം, േയാഗീശ രൻ യാ യാ ി. ാ െട
ത ഭ ിെയ ഇതിലധികംെകാ ് അഭിമാനിേ ത േയാ?
അ ദിവസം ഉദി ് ഏെഴ നാഴിക െച േ ാൾ മീനാ ി െട ം ാ െട
ം തിരിെയ യാ ായി. േട ം ഇവ േട ം നസേ ളന ിൽ ഇ
ഭാഗേ ം വിഷമ െളാ ാകാെത ം, യാൽ മീനാ ി ി ശാസി െ
ടാെത ം ി തി ് മനഃ ർ ം അവിെട താമസി ി ഉ ി ാെ സാ ി
ംെകാ ്, േകാപ ദർശനെമാ ം ടാെത ം, എ ാൽ സ ൽപമായ അന ഥാഭാ
വേ ാ ം മീനാ ിെയ സ ീകരണംെച . തെ നാൽ സ യംവരണം െച
െ കന ക ഉ ി ാെ േന ൾ ് സാവി ി എ മാതാവിേന ം ബ മ
ല റം രീകരി ം രംഭ ് പകരം നിേയാജ യായി െ ിൽ നിത
ചാരിയായ ക ർഷിേയ ം ാപ ികനാ വാൻ േപാ മായി ം ആയ
ഒ സൗ ര ധാമെമ ്, അത ാ ര ാന െള ഉ ാദി ി . അേ ഹം ആ ൗഢക
ന കെയ സമീപ ് വിളി ്, ക ണാ ർ ം തേലാടി, സേ ാഷ ദമാ തെ നി
യ െള ധരി ി ം, തെ വാ െ അ സരി ് ഢമായി ചില ശാസേനാ
പേദശ ൾ നൽ ക ം െച . ഇ ക ം േക ം നി ാർ േവദാ ഹണേമാ
കീർ നകഥനേമാ ടാെത ‘പടിയാ ം കട ് ’ ൈകലാസ ാ നാ ക ം െച .
 15

“പാ െകാ ം ഫലി ീല, െകാ ം ഫലി ീല,

പാ ിലാ ാെന തെ വർ േതാ ി.”

ച ാറനാദിയായ ശ
േകശവ പി
ിതി ്, മാർ ബാധകളായി ട
െട അഹം തിെകാ ് അ ം ഒ ഘന യശ
ായി. എ ാൽ തനി ് ാ മായിരി
ശല ശകല ളാൽ
ല
േതാ ാഹനായി
െട

െട നി യി ്, അയാൾ തൽ ണം രാമ െന ്, താൻ അ ി ഉപായ

ിെ വിജയ ി ് േകശവൻ ിെന സ ർശനം െചയ്വാൻ ആ ഹ െ ്
ധരി ി .
ാ മായി നട നിമ ണ ിൽ താൻ െച ി തി െയ നിർവഹി
തിൽ േയാഗീശ ര ം ഉദാസീനനായി ി . ർ നഹിത െള അ ലി
തിേദവെ വി തി ംെകാ ് ആ രാ ി മ കാലമായേ ാൾ വർഷകാല
ിെ സമാഗമ ചകമായി അഭി മാ ഒ കാളിമ ആകാശെ ആ ാദി .
ബ ിൽനി ് രാകാെത ന രത െ അ വർ ി കാളി ളി
സ യം, ത െട സേ തകാരാ ഹ െള േഭദി ് സ നർ ം ട ിയ േപാ
െല രാജധാനിയിെല നാനാഭാഗ േള ം ഭയ രമായ അ ഹാസപടലിക ം ആേ ാ
ശധാരക ംെകാ ് ആക നം െച . ര ിെ േകാപാരംഭമാെണ
ജ ൗതിഷികമതം ഇ െന ഉ വി ഭയെ ിരീകരി . നി യിൽനി ണർ
തിെ േശഷ ം ജന െട കർ ളിൽ ആ േഘാരധ നികൾ ഭയജനകമാംവ ം
മാെ ാലി ഴ ിെ ാ ് അവേശഷി തിനാൽ, നാഗരര ിക െട രാ ിസ ാര ം
‘ഉ ള’ ാ െട േമൽേനാ ം ഒ കാലേ ് നാമമാ മായി.
അ ദിവസെ ര ഭഗവാ ം േമഘകവചനായി താെഴ രഥ ിൽ ആേരാഹ
ണംെച . ആ വിശ േന െ വീ ണ ാ തി തെ , ഹരിപ ാനന

160
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 161

നായ വരാജസാരഥി ആ രാജ മാരെന, രഥസാമ ി ടാ തെ സാരഥ ചാ ര ം

െകാ ് മഹാരാജസമ ിേല ് എ ി ക കഴി . ‘അ ’െ അ തീ ിത
മായ കാശവദനദർശന ാൽ വികസിത ദയനായ മഹാരാജാ ്, സ വ മാ
രെ അഭീ െമെ ് സേ രം ി . ഹരിപ ാനനെ ഭഗവൽ ഥാ കാലേ
പൈവ ഷ െ ജനം ആസ ദി ണെമ ് ഒ ാർ ന െ ് രാജ മാരൻ
സേ ാചേ ാെട ഉണർ ി . സ ംബാംഗ ളിൽ അമിതക ണനായ മഹാരാജാ
്, ആ അേപ ാനിർവഹണ ി ായി ഇനിെയാ േര ാദയ ായി െട
നി യി ്, അതി ം സാദി ളിയി ്, വ ായാമാർ െമ ഭാവ ിൽ അ ം
ഒ സ ാര ി ് റെ .
േകശവ പി പകട ാലയിേല ് േപാ വഴിയിൽ, രാജമ ിര ിെ ാകാര
ിനക കട േ ാൾ, ചി ാ നായി നി മഹാരാജാവിെന ് ഖംകാ
ണി . അനി ായാേലശ ം ടാെത േകശവ പി െയ അ വിളി ് പരമാർ
മറി ി മഹാരാജാ ് “നിെ ആശൗചം നീ ീേ ” എ ് ത ിൽ നി
രർ മായ ഒ ശല ശനം അ ളിെ . സസ കാര ആശൗച ാചാര
ാർ ആെര ് നിർേ ശി ്, വട പടി ാ പ നാഭ േ ം മഹാരാജാവി
െ പാദ േള ം േകശവ പി േനാ ി. തെ ത ഭ ിെയ ആദരി ് മഹാരാജാ
്േ ാഭി ഖമായി ിരി നി ് ാർ നാ ർവം ശിരഃക നം െച . “അടിയ
ൾ ് ര സ ിധാന ം ഒ േപാെല തെ ” എ ് േകശവ പി ആ ആംഗ ി
് അവിളംബിതമായ ത രമായി ധരി ി േ ാൾ, സത പരായണനായ മഹാരാ
ജാവിെ മന ് ആ ഭ െന സ പി ി വ ായി തെ ക ന െട
സാഹസെ ഓർ ് അ െമാ ക ഷമായി ീർ . ത ിൽ അധിേരാപിതമായ
ഈശ രത ം പ ാ രാധീനെമ ് ചി ി മാ ്, “ന െട മഹ ദീയ ജക ം നി
െ മതെ അ വർ ി േമാ?” എ ് േകശവ പി ് അസംഗതെമ ് േതാ ിയ
ഒ ായി.
േകശവ പി : “ഇെ ിൽ, ക നിയാെര ം മ ം േനാ ാെത ഇതി തെ ഇേ ാ
് ആ മി തി ് ൈഹദർ രാജാവിെന ൈധര െ ാൻ ഒ ക ി ഇവി
െട ഉ ാ മായി .”
മഹാരാജാ ്: “നിെ ഹരിപ ാനനമാർ ാേരാ?”
േകശവ പി : “ആ മാർ ാ ം േന മാർ മറി േ ാൾ േനർവഴി ് നിൽ ം!”
മഹാരാജാ ്: “അവ െട ഇേ ാഴെ ഗമനം േനർവഴിവി ാെണ ് ഇനി ം നീ വിചാ
രി േ ാ?”
മഹാരാജാവിെ പരി ർ വിശ ാസംെകാ ് അ ഹി െ ി കാല ം,
അവിട ് ഈവിധ വിതർ ിത േചാദ ൾ േകശവ പി േയാ ് േചാദി ാ ാ
യി . തി ം സ ി മാ അ െ ിതിയി ം, രാജ ിൽനി ് ം
162 അ ായം പതിന ്

ശ ായാ ം, അസത ം അപഥ മാ തിെന, സ ാ വ നം െച ്, രാജസ ി

ധിയിൽ ധരി ി ാൻ അശ നായ േകശവ പി അ ത നി നായി ഇ െന
അറിവി : “ആ സ ാമിയാർ െത ം വട ം, ഇവിട ളി ം എ ായിട വെര തല
െത ി എ ് അടിയൻ ഇേ ാ ം തി മന റിയി െകാ തിെന ക ി ്
മി ര ി ണം. റ നാ കാ ം പല പല ജന ൾ വ ്, അേ ഹേ ാ ് േച .
ഇ െല രാ ിയി ം ഒ വലിയ സഹായി ആേരാ വ േചർ ി ്.”
മഹാരാജാ ്: “നിെ കാണാൻ വ േപാെല വ േദവകന ക ം അേ ാ ം റെ
തായിരി ാം.”
സ ാർ ചാരി ം വാ മായ തെ വിശ ത നിൽ അർ നെനേ ാെല അപ
ഹാസ ാൽ ഉൽ വീര നാ ക എെ ാ സ ഭാവൈവശി ം ഉെ ് മന ി
ലാ ിയി മഹാരാജാ ്, അയാ െട പൗ ഷെ അ ം ഉ ലി ി തിനാ
യി ഈ വിേനാദവാർ െയ േയാഗി തായി . എ ാൽ ആ വിരസൻ അതിെന
ഗൗരവമായി ധരി ്, ഇ െന അറിയി : “അടിയൻ, എ ാം ആപ ിെ ഇറ മതി
കൾതെ . ാദ ിെല അ ഹംെകാ ് ക ി ് വ ് രികംവഴി േപാ
. അടിയൻ അറിയി ാെത പരമാർ െമ ാം തി മന റി ി ്. ൈഹദ െട
കാര ിൽ ആപ ി ാ വിധ ിൽ തി മന ിെല ി ഭാവം ബഹളെമാ ം
ടാെത എ ാം ഒ . എ ാൽ, ഇവിടെ ിതികൾ … അടിയെ പഴമന
ിൽ െകാ ി ് റ ദിവസം കഴി ്, എ ാം ാദ ിൽ വിടെകാ െകാ
ാൻ കൽപന ാകണം.”
മഹാരാജാ ്: “ന ിയ ി ാെ മകെന ക ി ് വ കാര െ ിൽ, അ
െന െച െകാ ാം. വിേരാധമി . അവൻ ന െട ൈകയിൽനിെ ാഴിെ ി
േല ഭം ഉ ാ .”
സാഭി ായമായ ഈ അ മതിെയ അ ളിെ ്, മഹാരാജാ ് നടെകാ . രാമ ൻ
േഖന ായ തെ അേപ ് രാജാ വാദം ഇ ലാഘവ ിൽ ലഭി െകാ ്
തെ ത ൈവ വാൽ സവിേശഷം താൻ അ ഹി െ എ ം, മീനാ
ിെയ സംബ ി തെ േമാേ ശ െ അവിട ് ർവ ാഖ ാനം െച ാെത
ാ ധരി ിരി എ ം േകശവ പി േമാദി .
മ ാ ഭ ണ ിനായി േകശവ പി തെ ഭവന ിൽ െച േ ാൾ അവി
േട ം േമാദകരമായ ഒ വിേശഷസംഭവ ായി: തെ നവ ായ പ ീർസാ
ം, അ ാവ െ കണ കേളാ ടി ആ ാ ണെ കാര ാ ം അവിെട കാ
നി ി . അയാേളാ ് ഇടപാ കൾ ഉ തിൽ ഒ മാണി ് േകശവ പി െയ
മാ േമ വിശ ാസ എ ംആ ി െട േപർ റ പറ ് അേ ഹ ി ്
സ തമെ ം, അ െകാ ് ത ാ െ കണ കൾ അ ം ഒ ് പരിേശാധി
്, ധാന ികൾ സംബ ി ് അേ ാ മിേ ാ കട ാടിെ ആക ക ഒ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 163

വ ിെ ാ ണെമ ം ആ കാര ാർ അേപ ി . േസവി ാൻ സ ൽപി

െ ൈദവം ത നാ േപാെല ഈ സ ർഭം തനി ് കി ിയ ് അപാര
ൈദവേയാഗമാെണ ് സേ ാഷി ്, ഝടിതിയിൽ ഭ ണ ം കഴി ്, േകശവ പി
തനി ് കണ വിഷയ ി സവ സാചിത െ അത ം കർ നീരസമാ
ഒ നാസാ രളേലാ ടി േയാഗി ട ി. ആ പരിേശാധനയിൽ േകശവ പി
െട ിയിൽ ചില ഫലദർശന ൾ അ തസംഗതികളായി പതി . ഒ ാമതായി,
താൻ സംശയി ി തി ് വിപരീതമായി ഹരിപ ാനനെ നാമേധയം ആ ഓല
ണകളിൽ എ ംതെ കാൺമാനി ായി . ര ാമതായി, േകശവൻ ്ആ
ാ ണേനാ ് കടെ ി ിെ ് മാ മ , കണ ിൻ കാരം ആ വാണിജ സംഘം
ന ിയേ ് പതി വായിരം രാശിയിൽ തൽ കടെ ി ്. ാമ ം ഖ
മായി, േപർ പറയാെത ഒ ിയിൽ പ ം വര ം എ തി അ ായിരം വരാഹേനാളം
അ ാവ ് വ ലാേക ം തലായി നിൽ ് എ തിയിരി . ജ േ രി ി
ജ നായ ഹരിപ ാനനനായിരി ണെമ ് േകശവ പി അ മാനി . ാമെ
േ രി ആക ക േക േ ാൾ, അവ മായ ചില േ ാഭ േളാ ടി പാ ീർസാ
ൈക തി ി. തെ സ കാര നി പണെ പേരംഗിത ാഹിയായ അവെ മേനാ
ദർ ണം ഹണംെച എ ം േകശവ പി വ ാഖാനി . ഇ െന ഒ സംഭ
വ ായ ് തനി ് അ ് ര ാമെ മഹാഭാേഗ ാദയെമ ് േകശവ പി േമാദി
േ ാൾ അവിെട ടിയി സകല േട ം കർ ം ക ക ം െപാടി ംവ ം
ഒ മി ൽ, ഇടിരവേ ാ ടി അ അേനകം നാളിേകര െള ഏകസമ
യ ് ഭ ീകരി . താൻ സേ ാഷി തി ് വിപരീതമായി ൈദവവിേരാധല ണം
കാണെ കയാൽ േകശവ പി െട മന ച ലെ . കടി ാണിൽ നിൽ ാ
അശ െ ശാസനംെച ംേപാെല പ ീർസാ ആ സംഹാരശ ി ദർശന ിൽ
സ ദയത ം െകാേ ാ, അ രീ േകാപ ി തി ാധമാേയാ ഹി ാനിയിൽ
ചില ഉദ്ഗാര െള േഘാഷി .
അ മി ് നാല നാഴിക ഇ ിയേ ാൾ േകശവ പി േകശവൻ ിെ
കാരാ ഹ ിേല ് റെ . ബ ന െന കാ നി ി ാർ രാജമ
തം അറി ി േപാെല േകശവ പി െയ ക മാ യിൽ െ ആ ഉേദ ാഗ
െന ആദര ർ ം അകേ ് ിെ ാ േപായി, കാശിെ രി ദീപ ിെ
സമീപ ്, രസാ തിയിൽ ലയി ി േകശവൻ ിെ ിൽ േവശി
ി . ഓേരാ ല ളിൽവ ് കാ കമാ ംെകാ പരിചയ ാരായ ആ ര
േപ ം ആ സമാഗമ ിൽ ഖേ ാ ഖം േനാ ി അന രകരണീയമാ മര ാദ
െയ റി ് വിേവക ന ാരായ േപാെല ിതിെച . ഊർ ിത ം കഠിന മാ
മഹാരാജാ െയ അ സരി ് തെ ബ ന ിലാ ിയിരി ിതി ്
അന നായ ഒ ഷെ ആഗമനം തനി ് അനി മാ ഫലെ ചി ി
എ ് േകശവൻ ് ഥമ ിൽ െ വിചാരി . എ ാൽ മഹാരാജാവിേനാ
164 അ ായം പതിന ്

ായ സംഭാഷണ ിൽ നാമ ാവന ായ േകശവ പി യാ ് േപാ ിരി

െത ് ക േ ാൾ മര ാദെയ ലംഘി ് വിഹിതമെ ് വിചാരി ് ആ വാ ്
എ േ ് േകശവ പി െയ ഇരി തി ് സൽ രി . മാമാെവ ിടനാൽ തനി ്
സ ൽപി െ കന ക െട കാ കെ ഭഗത ക ് േകശവ പി പരമാ തവശ
നായി, മ ിതേ ാ ടി അയാ െട ഹ ഹണംെചയ്വാൻ ഉദ മി . “െതാട ്,
േചാര ര ൈകയ േയാ?” എ ് പറ െകാ ് േകശവ പി ് അസംബ െമ
് േതാ ിയ ഒ ധാർ േ ാ ടി േകശവൻ ് ൈകകെള പിൻവലി . േക
ശവൻ ിെ ക ാവ െയ റി ് സഹതാപേ ാ ടി “ചില പറവാ ്…
അതിനാ ് ഞാൻ വ ിരി ്.” എ ് േകശവ പി െട ഭാഗം സംഭാഷണാരം
ഭി .
േകശവൻ ്: “അന ചി ം അറിക ബ രസമാ ്. ഞാൻ പഠി കാവ
ം ശാ ം… ഈ ിൽ അട ിയ ം … എ ാം ഓേരാ മഹാ ാ െട
മേനാധർ ളാ ്. നി േട ് അറിവാ ം എനി ് കൗ ക ്; ട ണം.”
താൻ ഒ ചി മ ാരെ ർ ാപരസംബ വിഹീനമായ ജൽപന ിെ
േ ാതാവായി ഭവി ിരി േവാ എ ് േകശവ പി സ േനരം സംശയി . എ ി
ം, േകശവൻ ിെ ഓേരാ പദ ളി ം രി ആേ പരസം വ ാവിെ ചി
െ ചലി ി വ ഥാധിക ിൽനി ് ഉദ് തെമ േതാ കയാൽ േകശവ
പി മാപരനായി, മൗനെ അ ി . േകശവൻ ് തെ ഉ ിക െട നീര
സത ം സകാരണമെ ് പ ാ പി ് വീ ം േകശവ പി െയ ഇരി തി ്
ണി . ദീപ ിെ ഓേരാ പാർശ ിലായി ആ ര േപ ം ഇ േ ാൾ അവ െട
ആ തികൾ ിമഹിമ അതിെ പരേമാ തയി ം എ െന വ ത ാസസംകലി
തമായിരി ാെമ ് അ തമായി ാ ീകരി . ല വയ ം ഏകനാമധന ാ ം
ആയ ആ വാ ൾ സൗ ര ി ം ഒ േപാെല അ നിലയ ാരായി െവ ി ം
ഒരാളിെ സൗ ര ം ാ മായ നായകത േ ം, മേ ആളിേ ് ശാ ാ
ണ േതജ ിേന ം അ കരി . േകശവ പി െട അംഗസൗ വം ൗഢ ം
ആദരണീയ ം, േകശവൻ ിെ കായലാളിത ം ആകർഷക ം ആരാധനീയ ം
ആയി . സ ഭാവ ി ം ഈ വിധമാ ഭി ത അവർ ത ി ായി .
േകശവ പി ിേതജ ം േലാകത വിദ ം ത നി ം സംഖ ാശാ
ശല ം, േകശവൻ ് ആ സത ം ാനവിഭവ ം ധർൈ കദീ ിത ം
കാവ രസ ം, േകശവ പി സ പൗ ഷ ാൽ ദീ ം, േകശവൻ ് ലജ
നധനയേശാധന ം, േകശവ പി സ ാ േയാ ത ം, േകശവൻ ് ജന ൾ
് വശംവദ ം, േകശവ പി തേകാപി ം, േകശവൻ ്അ േദാ ിനി
ണ ം ആയി . ഇ െന ഭി ത ാരാെണ ി ം, ആ ര ഷര ം
അശ ിനീേദവ ാെരേ ാെല അവിടെ ദീപ ഭാേമഖലയിൽ േശാഭി . േകശവ പി
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 165

േകശവൻ ിെ രാപ ിെന റി ് സഹതപി . മീനാ ി േട ം ച ാറ

േ ംസ ിധിയിൽ ലളിതസ ഭാവനായി േകശവൻ ്,
“ ി വനംത ിെലാ വ േ ാ െചാ-
ഭിമാന യമ ഭവിയാെത”
“അ െന നട ം േലാകം” എ ് അർ നേനാ േവദവ ാസവചനെ മാ
ണമാ ി തെ താപസഹനതെയ പൗ ഷേ ാ ടി ദർശി ി .
േകശവ പി : “അെതെ ി മാകെ . ആക ാെട ഇ െന താമസി ് നി
െട അവ ം ായ ി ം ിതി ം ക മ േയാ?”
േകശവൻ ്: “അതെത. എ ാൽ ‘രാേമാ േയന വിഡംബിേതാപി വിധിനാ ചാേന
ജേന കാ കഥാ’ എെ ാ േ ാക ്.”
േകശവ പി : (തെ കളിയാ എ നീരസേ ാ ടി) “ മാണ ൾഒ
വഴി കിട ം. ഇതി ് എ ിൽ നി ി ്.”
േകശവൻ ്: (അസാധ െമ ഭാവ ിൽ) “നി ിേയാ? ‘സർ ഃ കാലവേശന
നശ തി നരഃ േകാ വാ പരി ായേത.”’
അശ ദയമ നായ നളെന അ ദയ നായ ഋ പർ ൻ േതാൽപി
േപാെല േകശവൻ ിെ സം ത ി ് തെ ഗണിതവിദ ാമഹാജാലെ
ഒ ് കടി ി േയാ എ േകശവ പി വിചാരി . ഇ െന മ ര ി
ഉ ായതിനിടയി ം ഃഖ േളാ ് നിര രപരിചിത ം മഹാമന മായ ആ വാ ്
േകശവൻ ിെ രാപ ിൽ അ ക ാർ നായി പിേ ം തെ കാര വാദെ
ടർ : “നി ൾ വിദ ാനാണേ ാ …”
േകശവൻ ്: “നി ൾ റ വിദ ാേനാ? േഭാജൻ, വി മാർ ൻ, പാ ൻ,
അനംഗഭീമൻ, േമ സാഹി തലായ രാജസദസ െര എ ാം ഏ മിടീ
ാൻേപാ ഉ േകസരിയ േയാ നി ൾ? കാ രാജ ് കരടകമ ി!”
േകശവ പി : (ആ ര മായ വിധ ിൽ മെയ വരി െകാ ് ) “പിെ … ആ േപ
രിെന വലി ിഴ . ചീ യാ ം.”
േകശവൻ ്: “എ ്! ഉല ടയെപ മാള് ഉല ടെപ മാൾതെ , അേ രിെന
ന െട ശ യിൽ െകാ വരിേക! … ഏയ് … ഏയ് …”
‘ഉല ടെപ മാൾ വാ ംകാലം
പല ടയി ധരി ിയിെല ം
വിലപിടിയാ ജന മി …’
എെ ാെ ന ാരാശാ ം വർ ി .”
166 അ ായം പതിന ്

േകശവ പി : (ഇയാൾ മാമാെവ ിടെ റി എ ിതെ െകാ ് ) “േ ാക ം

പാ ം േവെറ സാവകാശ ിലാവാം. ഞാൻ വ ിരി ് റ ് ണേദാഷം
പറവാനാ ്. ഒ േ ഹിതെ നിലയിൽ േകൾ ാെമ ിൽ അെതെ പറ
യാം …”
േകശവൻ ്: “ ണപാഠെമ ിൽ േകൾ െ . സം തേമാ എല ണേമാ?”
േകശവ പി : “ഒ മണി വാളകാര മാ ്. കഴ പി െട അന
േമാതിര ിെ സംഗതി …”
േകശവൻ ്: “അന ശയനചരി മാെണ ിൽ ാ രാണ ിൽ എ
പറ ി െ ് ഞാൻ പറയാം. ഗ ഡ േമാതിര ിെ കഥ ഗാ ഡ രാ
ണ ിലായിരി ണം … അെതനി ് പമി .”
േകശവ പി : “അന … ഗ ഡ യ . ആ േമാതിരെ വി െത ി ്? ആ ്?
അ ് പറ ാൽ ഇ തെ വീ ിൽ േപാകാം.”
േകശവൻ ്: “അ ം െകാ ് േപാകാൻ ഒ . അ ് പറ േ ാൾ, അ ാവ
െന െകാ താ ്? എ ടം േചാരവാർ ? ആ ് കവിൾെ ാ ? ഏ
ഭീമേസനൻ അടർ ള ിൽ നടനംെച ? ഈ േചാദ െള ാം വ ം. ഭാരത
കഥേയ ആപൽപര വസായിയാ ്. രാ ി സംസാരി ാൻ െകാ കഥ വ
െ ിൽ അഴി ണം.”
ഈഉ രം േക ് േകശവ പി റ േനരം ആേലാചനേയാ ടിയി . േക
ശവൻ ് പരമാർ വാദിയാകെകാ ് ഉ രെമാ ം പറയാെത ഒഴി താെണ
ം െഞ ിയാൽ സത മായ ഉ രം കി െമ ം ഊഹി : “നി ൾ ാരനെ
് ാപി ാനാ ് എെ മം. അ െകാ ് തർ ം ടാെത സത ം പറയണം.
േമാതിരം എ ി ് വി ? ആ െട വക?”
േകശവൻ ്: (അധികമായ ഭാവ ിൽ) “പ നാഭസ ാമി എേ ാ ം പ ി
റ ംെകാ െത ്? ഇ ് എ ാേ ാ വീണ ഇടി ആരാ ് വീ ിയ ്?
ഇേ ാൾ ആദിത ഭഗവാൻ ഉ േ ാ ഉറ േ ാ?”
േകശവ പി : “േമാതിരേ ാ ് ഒ സംബ മിെ ് നടി ് േപാെ … നി
ൾഉ ാ ി ൻ േമാതിര െള എ െച ?”
േകശവൻ ്: “പാലാഴിമഥന ിൽ, വാ കി െട വാൽ ഴ ത ി, കട േപായി.”
േകശവ പി െകാ േപായി അം ലീയ െ എ ് േകശവൻ ി
െന കാണി . അയാൾ സം മേ ാ ് എ േ ്, ര മാറിനി ്, വിേദ ഷ ം പരി
താപ ംെകാ ്, “ക ം! ീപ നാഭാ! ഇനി എ ് െതളി ് േവണം? അ ് അേ ഹ
േ ാ ടി സ രി ്, െകാലെച രാ സൻ ഇതാ കാര നായി കാര െമ ാൻ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 167

നട . ഞാൻ ബ ന ി ം വല . ഇതാ ധർ രാജ ം! എ വീ ിൽ ി

മാർ ഈ നരക ിെന സ ിൽ ാ ് ക മായിേ ായി. തീ ാെത എണി
നട . എ ാം ഈശ രനറിയേ !” എ ഗർ ി . േകശവൻ ് തെ െകാ
ലപാതക ാരനായി സംശയി ് സംഭാഷണ ിൽ താർ ിതത െ അവലംബി
താെണ ം, അ െപാ നെവ ആ േമാതിര െ റെ ് അ ത മായി
എ ം േകശവ പി മന ിലായി. എ ാൽ തെ യാ േകവലം നി ലമായി
െ ം അയാൾ ആശ സി . േകശവൻ ിെ കൗശലവിഹീനമായ ഭാവേഭദ ം
േശാകസംരംഭ ം ക േ ാൾ അ ാവ െ വധെ സംബ ി ിടേ ാളം അയാൾ
നിരപരാധി എ ം ആ േമാതിര ം മീനാ ി േവ ി അയാളാൽ ഉ ാ ി െ
െത ം ആ പരമത ് േബാ മായി. േകശവൻ ിെ ലാപേഘാഷം
േക ് ഓടിവ കാവൽ ാെര ര മാ ീ ്, ഇ െന ഒ വാ പായെ േയാഗി :
“നി െള ര ി ാനായി നി െട മീനാ ി ി തി വന ര വ ി .”
േകശവൻ ിെ ഖം െച ി േപാെല വ ് അയാ െട ഗാ മാസക
ലം ഒ വിറ . ൈക ര ം െകാ കർ െള െപാ ി, മീനാ ിയ ഹരിണാ ി
പരം ആയാ ം േകശവ പി െട പി ീ ായ ഭാഷണ ൾ മ പടിപറയാെത നി
ലെകാ . ഹരിപ ാനനെ േനർ േപാ ം ജയെ ാപി വ േകശവ പി
െട സാമർ ം മന ം അകൗശല മായ ഈ വാവിെ സംഗതിയിൽ വി
പരീതഫലകമായി ഭവി . േമാതിരവി യേ ം മീനാ ി െട പരമാർ േ ം
റി ് േകശവൻ ിെ അ ർ തം അറിവാൻ കഴി ി . എ മാ മ , താൻ
അയാ െട വിേദ ഷസാധന ം ആയി ീർ േപായ െകാ ്, േകശവ പി േശഷി
ിടേ ാളം ാഗ ം െകാ മട കതെ എ നി യി . എ ി ം, േപാ
തി ായി ഇ െന ഒ ം ടി െച : “േഹ! ഈ ന ിൽ കിട ാെത
റ ചാടാൻ ക ി കാ ി ാേലാ?”
േകശവൻ ്: “ആ േചാദ ം വ െമ ്, നി ൾ വ േ ാൾ ഞാൻ ക തി. അതി
രം ത ാ ്. ത രാെ പ ിയാേ ാള ിൽ കയ ി, ി ാള ം, െകാ
ടി ടതഴ ആലവ ം െവ ാമരം ഭ ാരം … ഈ പരിവാര േളാ ടി എെ
യാ യാ ാെമ ിൽ, ഞാൻ ചാടിയ , പറ തെ േപാരാം.”
ഈ വാചകം ർ ിയാ തി ിൽ, തനി ് കി ിയടേ ാളം ല ംെകാ
്, എ ാം അ ദിവസം ശരിയാ ിെ ാ ാം എ അ ർ തേ ാ ടി, േക
ശവ പി അവിെട നി ം തിരി . ഈ ര വാ ാ േട ം ഒ വിലെ ചി
കൾ ് വിപരീതമായി ‘ൈദവം അന ചി േയൽ’ എ പരിണമി ം ആ രാ ി
യിെല ഒ സംഭവംതെ ആയി . േകശവ പി ആ ഭവന ിൽനി റേ
പടി െല ിയേ ാൾ, അർ നി യിൽ തല മാേറാ നി ം, കാൽ നീ ി ം
‘ല’കാര പമായി, ഇ െകാ ് തിരി റിവാൻ പാടി ാ തായ ഒ സത ം ഇരി
് ക . അയാൾ അതിെന ഗണ മാ ാെത തെ വാസ ലം േനാ ി നട
168 അ ായം പതിന ്

ട ിയേ ാൾ ആ സത ം അയാെള ടർ ്, “വവ ം വയിേ ാ ്, ക െപ ൾ

േവ ി, അവെര നായ ാർ ് ഒതവാൻ നട ാ, മെ ാ വ ്, ഉയി മട ി, എ
െന വീ ിെ ട ം? കാലേമാ െപാ ാ ാലം … ഒ അലവറെയ ാം െകട ് ഇ
െല അ ്റാസി ് ആ ം േക ി ിേയാ? ഇ േനരമ ാേനര ് … എെ ാം ഞാൻ
ത രവി” എ ല ിയേ ാൾ, തെ നി ാമമായി േ ഹി ഒ ബ െവ ി
െ ് േകശവ പി സ ീതനായി.
 16
“ലളിതം നടനം മേനാഭിരാമം
കളസംഗീതകമംഗലം വിള ി.”

രാ ജ ദാസ ം കാവ രസിക മായ േകശവാഖ ാർ ര േപ േട ം സംഭാ

ഷണ ിെല അഭിമതവി
താളേമളസ രസംഗീതസാഹിത
ത ിടയിൽ, വലിയ െകാ ാരം മ പം
െട സംേയാജമ രിമെകാ ് കലിംഗാദി മഹാര
ാധിപ ാ െട നവരാ ിസേ ളന േള ം ഭി ാടം െച ി . മഹാരാജാവി
െ അ മതിേയാ ടി ആരംഭി ിരി ഹരികഥാകാലേ പെ അ ഭവി ് കാ
ലേ േപാപ മായ അവിടെ സാദഫല െള സ ാദി ാൻ, ആ ‘സഭാക ത
’െവ പൗരാണിക ചേകാര ം കവിവരമ ര ം ഗായകേകാകില ം ശാ ാപ
ം അഭിന നീയമാംവ ം മ നംെച . ആ സഭാതല ിെ ഒ പാർശ െ
ദളവാ, സർവാധി, ജനറൽ, സ തി എ ിത ാദി വികസിത മ ളാൽ രചിത
ളായ ഹാര ം, മെ ാ പാർശ െ ദളവാദി ാനേകാരക ളായ കണ ത ി
െച കരാമനിരക ം സവിേശഷം അഭിരാമമാ . പടി ാ ് ഭാഗ സൗധാ
രം ‘മി ം േ ല’ക െട അവികലവിമലഭാ െകാ ് അളി ലസ ീർ മാ
കമല വലേയ ീവരാദി ദള െട ച ലവിലാസ ളാ ം, കർ ഷകളാ െപാ
േ ാലക െട കാ ി രണംെകാ ം, മണികനകമയമായ മാലാകലാപം െകാ ം,
‘അ ത ീവിലാസ’മായി പരിലസി . ആ അ ർ ഹ ിൽനി ് ചരി
മ ികച കാദി മചയ ിെ പരിമള തെയ, ആ സദ ിെന അല രി
േദവതതി െട വ ാ ർ ഹ ിൽനി ് വഹി അ ശാലാരസാള ിെ
കട വസ ി ണം ന നാരാമ ി ം ർ ഭമാ ഒ വിശി സൗരഭ മാ .
മ തെകാ ് തിബ ം ടാെത പി പാദപരിസര ിെല േപാെല സ
യി ി പൗരജനാവലി െട നിസ നംെകാ ് കളകളായിതമായി ആ രംഗം,

169
170 അ ായം പതിനാ ്

മഹാരാജാവിെ ആഗമന ചകമാ അക ടി ാ െട േവശന ിൽ സാ ാൽ

ചിദാ ദമായ ൈവ ിെ മാഹാ േ ം പ ി െട ർവഗാമിയായ
ശാ തേയ ം ൈകെ ാ . ആ മ പ ിെല സകല ജീവചലന ൾ ം ഇ
െന പ ത ഭവി മാ യിൽ, ആ രംഗം അഖിലജനമേനാഹരനായ ഒ ശാരദീയേകാ
കില ിെ ീഡാവനമായി വിഡംബനെ അവലംബി . പ ഖനായ ആദിമ
പിതാമഹെനേ ാെല വിശി നായ ഒ ാസംഗികൻ ആ സഭാതല ാ െ
ഭരണം െചയ്വാൻ നിൽ െ ് സഭാവാസികൾ സാമാേന ന ധരി ി
എ ി ം, അവ െട േനേ ിയ ൾ ് ശ മായ ് േമചകവർ മായ േകശബ
പിെയ വഹി ഒ കസ പ ാംബര ഴയായി . ആ രാജസാല ാര െട
വാഹകെന േപാെല ാസംഗികനായ െ രചിതമാ ഖഹ പാദ ൾ
കാ മാറാ . ര സംഖചിത ളായ കനകകാ ീവലയാദിക ം, വ ല
ം, ച ദീപയ ിദ ംേപാെല അേ ഹ ിെ ിൽ േശാഭി ഹംസനിലവി
ള കളിെല ദീപശിഖകെള അേനകവർ ളായി ന േകാടികൾ എ േപാെല
തിബിംബി ി . ാസംഗിേകാ ൻ ആദി ാേവാ ് സാമ വാനാെണ ി
ം, ാര ി ് പരമായി ഉ മായ അനവധി കരകൗശല െട അേപ യാൽ
അേ ഹ ിെ അ െ േവഷൈവഭവം പരി മാ െ ി . േകശമീശക െട
അതിർ ികൾ ായി േരഖാ ത ം രമ ത ം രകേ ം, റേകാ ്
ബ ി ിരി േകശമ ട ിൽ മായി തി കിയിരി ഹാരം ഒ ദാമാ
വിേ ം, അേ ഹം അണി ിരി ച ന മ ൾഒ ൈസര ി േട ം,
വ ാഭരണ ൾ അതതിെ വിദ നിർ ാതാ േട ം സാഹാ െ ത മാ
. ഖ ിെ സ ർ ഭ ് ചാ ികാത ാ വാൻ േവ ി അ ർ േയാ
ഗേ ം ാസംഗികനടരാജൻ അേപ ി ിരി . അേ ഹ ിെ െന ിയിൽ
െതളി മ റി െട േശാണതെയ ഗ പരി ർ മാ താം ല വ
െട ചർവണംെകാ ് േശാഭി ം തനി അജിത ഗ ത ് അ പകമായ
ഒ സദ ് അവിെട ലഭി തെ നിർഭാഗ ാൽ േശാചി ം ആയ അധ
ര ൾ അപഹരി . ത ാഗരാജേഗാവി സ ാമി തികളായ ഗായകേകസരിക
േട ം ‘ പാദ ് ’ എ സ ൽപി െ ടാ ആ ാസംഗികനായ ഉ തസി െ
േന ൾ കനകജലസ ിൽ ഇ നീലമ ൾേപാെല കളിയാടിെകാ ിരി
. ആ മഹാരാജസമ ം രാജാ മാ ര ് സാ ാണി ികളിൽ ാസം
ഗികെ ത ാരാൽ തി കെ തിരികളിൽനി ് വഹി പരിമളവിേശഷം
ഭ ിേദ ാതക ം ി ംഭക ം ആയി പരിലസി . ദംഗാദിവാദ സ ര െട
താപേ ാ ് ലയി ി ്, ഹരിപ ാനനൻ സ തിഝരികെയ ണവശ സം
തമായ ീപ നാഭനാമേഘാഷേ ാ ടി മ ള വാഹം െച ി ട ിയേ ാൾ,
മഹാരാജാ ം മയ ി ട ി. ഹരിനാമ ണ ദ ിൽനി ് ഉൽ തമായ അ ത
വാഹം നാ മലഹരിയാദി ഗിരിസാ ം, സാ ക ണമായ ഘ ാഗാദി വന
തല ം, േകദാരവാരാട ാദിശിലാദ ീപ ം, ൈസ വസൗരാ ാദി വി തിക ം,
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 171

ഗളമാളവാദി രവര ം, കല ാണികാേമാദരിയാദി ൈച രഥ ം, േതാടിൈഭര

വിയാദി വിഷമശാഡ ല ം, ആഹരിബലഹരിയാദി കർ മേദശ ം തരണംെച ്
ആരഭീ ശ ശീതളാ തിേയാെട, പാള ാന സാഗരേ ാ ് സംഗമി . േഗ
േ ാൽപതനം േപാ ആേരാഹ ം, നദിഝരികകൾേപാ അവേരാഹ ം,
ഗജ ൗഢിേയാ ടി പാത ം, സർ വ ല മാ മണ ം, ആകാ
ശമ നായ ഗ ഡെ പ നി ലതേപാെല വർ നം െച സ രലയ
ം െകാ ് സരസ തീേദവിെയ സംഗീതാ ികയായി ആ ാസംഗികഗായകൻ
അവിെട ത യാ ി. കഥാവിഷയം, നശ രമായ പ ിൽ ആ ാെവാേ
ശാശ തമാ എ ം അ ് പരമാ ാവിെ ൈചതന മാകയാൽ പരമാ ാ തി
െയ സ ാ ാവിനാൽ സാധി ണെമ ം, അ ് സാദല ിയാൽ ബാല ാർ ്
ി സാ മാെണ ം ഇതി ് ാ ം വരാജ മാേരാപാഖ ാനംതെ എ ം
ആയി . ാസംഗികനായ ഹരിപ ാനനെ സംഗീതതരളത ം സ രമാ ര ം
അഭിനയൈന ണി ം വചന ൗഢി ം രംഗവാസികെള ആ മാ ാരാ ി: സൗ
ധാ ർ ഹവാസിനികളായ മഹാരാജാസംബ ികെള ാ ം വപദ ിേല ്
ഗമി ി . ഗായകശ വായ മാമാെവ ിടെനെ ാ ് സ ർഭാ സാരമായ സ ാപ
ഹർഷാ താപാ െള വർഷി ി : മഹാരാജാവിെ ഭ ിസം ർ മാ മന ി
െ പൗ ഷെ ഉ ലനംെച : ഇ യി ം പരം ആ ര മായി അവിെട സ ിഹി
തരാ വരിൽ ീണചി ാെരെ ാ ് നാൽ അല രി െ അ േ ാ
ടിയ ഉ ാനപാദേന ം, മ േരർഷ ാക ഷയായ ചിേയ ം, ീല ടനായ
അ നാൽ അധി ി നായ രാജ മാരേന ം, പാരവശ ം ക ് പരിപീഡിതയായ
നീതിേയ ം, വി പാദാേന ഷകെ നിലയിൽ ര ാമ ം രാജ മാരേന ം, തേപാ
മാർേ ാപേദ ാവായ ീ നാരദ ർഷിേയ ം, ൈവനേതയവാഹനാ ഢനായി
അവതീർ നായ മഹാവി വിേന ം കഥയിെല അതാ ഘ ിൽ ഹരിപ ാനനവി
ഭവനിൽ സ ർശനം െച ി . കഥാമ ിൽ ീ ാവതാരരാ ിയിെല േപാെല
െച െച ് ഇടി ഴ ം ീപ നാഭവിജയാശംസകമായ മംഗളഗാനേഘാഷ േളാ
ടി ഹരിപ ാനനൻ ദീപവ നംെച ് കഥെയ സമാപനംെച .
മഹാരാജാ ് ആ രാ ിയിെലേ ാെല പരമാന ം അതി ് അ ഭവി ി ി ായി
. കഥാരംഭം തൽ അവസാനം വെര അര ണംേപാ ം വി മ ിേനാ ദാഹശാ
ിേ ാ നി ാെത ം, ശ ി ് ീണ ം സ രവ ി ് ഭംഗ ം ടാെത ം ശരീ
ര ിൽ വിയർ ിെ ലവേലശമി ാെത ം സംഗം െചയ്വാൻ സാധി േയാഗസി
ി െട മഹത െ അവിട ് അത ം ശംസി . തനി ായ ല വായ വി ാ
ി ആ സി െ ഖഗളിതമാ ഹരികഥാലാപന വണ ിൽ ലയി ായ
ാന ഫലെമ ് സ കാര മായി വിധി ്, മഹാരാജാ ് ഹരിപ ാനനേയാഗീശ രെന
തെ സമീപ ് വ ി, ഒ സ ർ ളികയിൽ വിലേയറിയതായ േജാടിസാൽവ
ം സ ർണ പാ ാദിക ം വ ്, സംഭാവനയായി ദാനം െച . തെ കര ളാൽ
172 അ ായം പതിനാ ്

ലൗകിക ത ൾ ് തിഫലസ ീകാരം വർ ി െ ിരി താെണ ി ം, ീ

പ നാഭദാസെ കരപദ ളാൽ സ ാനി െ തിെന താൻ ആരാധി അം
ബിക ് സമർ ി െ ഉപഹാരമായി സ ീകരി േയ നി ി എ ് സം
ഗി ം, തി മന ിേല ് ദീർഘാ ിെന ാർ ി ാെത, ആ ഖെ ആശംസി
ം, അേ ഹം ആ സംഭാവനെ സ ീകരി . ഈ സ ാനസ ീകരണ ിനിടയിൽ,
മഹാരാജാവിേ ം േയാഗീശ രേ ം കര ൾ പര രം ർശി . അേ ാൾ ഹരിപ
ാനനെ േന ൾ ഒ വിേശഷകാർ േ ാ ടി ഉ ലി ം, “ആഹ! ഇ ാ
സാരമായ എ ന അവസരം!” എ ് അേ ഹം മന െകാ ് ചി ി ം െച .
എ ാൽ അേ ഹ ിെ കാപട ക ഷമായ േന ാ ം ആ ധപാണികളായി നിൽ
അനവധി പരിചാരക ാേര ം, വിേശഷി ം ശിലാബിംബംേപാെല നി വാ
ളിേന നായ ജനറൽ മാരൻ ത ിേയ ം, മ ാരായ ഭടജന േള ം ദർശനംെച
യാൽ സ ാ ർഗതെ അ ഃേകാശ ളിൽ നി ഹനംെചേ ിവ . േയാഗീശ
രനിൽ കാണെ േ ാഭ ൾ സ സാ ി ം െകാ ായെത ് മഹാരാജാ ് വ
ഖ ാനി . അേ ഹേ ാ ് മനസാ േ ഹ തി െചയ്വാ ം അവിട ് സ നാ
യി.
ഹരിപ ാനനെ അ ഗാമികൾ ം വിലേയറിയ സ ാന ൾ െകാ ് അേ
ഹ ിെന മഹാരാജാ ് യാ യാ ി എ ി ം, ഉടെന നി ാവി മെ ആരംഭി
തി ് അവിടേ ് സൗകര ം ലഭി ി . വിളറിയ ഖേ ാ ടി സർ ാധികാര ാർ
അവിടെ ിൽ എ ി വിറെകാ ് നി . അസംഖ ം കീഴ്ജീവന ാ ം സം
മാധീന രായി രാജമതെ തീ ി ് അവിടവിെട നിലെകാ . ൈഹദരാലി
മഹാരാജാവിെ ൈസന ം തി വിതാം റിെന ആ മി എ വർ മാനെ
ധരി ി ാൻ സർ ാധികാര ാർ എ ിയിരി എ ് മഹാരാജാ ് സംശയി ്,
െതാ യട ം വിറ ം നിൽ സർ ാധികാര ാേരാ ് വിേശഷെമെ ് േചാദ ം
െച .
സർ ാധികാര ാർ: “ക ി ്, മി ര ി ണം, ഇേ ഹം … ഇേ ഹം …”
മഹാരാജാ ്: “ഇേ ഹം … എേ ഹം? എ െച ? പറ !”
സർ ാധികാര ാർ: “അയാെള കാൺമാനി … െകാ െപാ ള , െപാ ത രാ
േന, െകാ െപാ ള . അടിയ െട വായിൽ മ മടി !”
മഹാരാജാ ്: “അനർ മായി! ഒരേ ഹ ിെ കഥെയ ്? കാൺമാനി ാ താ
െര? േപ കൾ പറ ് കഥ ഒ .ഈ ളയഭയ ാ ് ഇവിെട ഴി
രംഗ ി ് ിേദാഷം തീരാേനാ?”
സർ ാധികാര ാർ: “േകശവൻ െ ് പറ െകാലപാതക ാരെന ഈ സ ാ
മിയാ ് െകാ ് െപാ ള െപാ ത രാെന! അതാ ് വായിൽ മ ടി
എ റിയി ്!”
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 173

മഹാരാജാ ്: ( മ അ മി ് ) “എ ് േകശവൻ ിെന ഈ സ ാമിയാ ് െകാ

േപാേയാ? ഇതാ ് സ ം ക ?”
സർ ാധികാര ാർ: “കിനാ ക ത … അ ാ, െപാ തി േമനീ … ഈ േവഷം,
കാശീ കള്, ൈവര ൻ, പടിയര ാണം … എ ാം ഇ തെ , ഈ േവ
ഷംതെ . അവിെടെ കാവൽകിട വെര മയ ി ിെയ െകാ േപാ
യി! തിരിെയ ിടി ാൻ േവ മ ൾ െച . അ ൽ തിരക ം നാ വ
ഴി ം ഓടീ ്.”
മഹാരാജാ ്: (േരാഷഹാസ േ ാ ് ) “തിെര ിടി ് തീെയ ിടി േപാലാക
്. തടിയ ാർ എ ാം കിട റ ി … മി ാർ െകാ കട ! പഴി മ
ാൻ െകാ വ ം െകാ വ ം ക നി വ മ , സർ വ ാപി ഹരിപ ാ
നനൻ. ഇനി ൈഹദരാലിഖാൻ രാജ ം ഇ േപാെല ഒ രാ ി ൈക ലാ ി
െ ാ ് പറ എ ം വേ ാം. ഭാഗ വാ ാർ ് സമർ ാരായ മ ിമാ
ായി . ന െട ഭാഗ മി െന! ഈ ക ിൻ ിൽ പതിന നാഴി
കയായി നിൽ ഹരിപ ാനനൻ, അതിനിടയിൽ അവിെട പറ െച ്,
അവെന െകാ േപായി എ ് ഒ വിദ ാൻ ഒ സ ം ടാെത പറ ! മ
േയാഗ ാർ വാ ം റ ്, നാം ജളനാ ് ക രസി ാൻ വ മി ് നിൽ
! കാര ൾ ഒ ം നി ൾ അേന ഷി . േനരം െവ െ . ഇനി
അവേനാെ കാര ം അവേനാൻ േനാ ിെ ാ ാം. ദളവാ ം വലിയ സർ ാ
ധി ം സർ ാധി ം! സഹിേ േ െപാളി േക ാൽ? ആ േകശവെന രാവിെല
ഇവിെട വ ി നി ിേയ െ … ഉണ േ ാൾ കാണണം.”
മഹാരാജാവിെ േദഷ ം േഹ വാൽ സർവാധികാര ാർ വിറ വിയർ ് ക
നീ ് വാർ ട ി. േകശവ പി െട ജീവചരി ിെല ഒ സംഭവം ഇതിഹാസ
മായി ഇ ം നട ി േ ാ. അയാ െട േവശനാരംഭ ിൽ അയാെള മഹാരാജാ ്
ഒ ദിവസം കണിയായി കാ ക ായി. ാ തെ ദർശന ി ായ നീരസ
ാൽ അയാെള മഹാരാജാ ് ബ ന ിലാ ി. അ ാല ് പ സാര ാമം ബാ
ധി ് േ ിൽ ചില നിേവദ ൾേപാ ം ിയി . എ ാൽ ഇ െന ായ
കണിദിവസ ിൽ ഒ ക ൽ പ സാര തി വന ര ് റ ഖ . ഈ
സംഭവ ി ായ സേ ാഷ ിെ ചകമായി േകശവ പി െയ ബ ന ിൽ
നി ം േമാചി ി . എ മാ മ , പകടശാലയിൽ എ േവല ് നിയമി ക ം
െച . ഈ ശി ം സ ാന ം നൽകിയ ് മാർ ാ വർ മഹാരാജാ ം, േക
ശവ പി പട ലവേ ം േപാ സാ തലാളി േട ം പാർശ കാരം രാമവർ
വരാജാവിനാൽ അവിടെ എ കാരനായി സ ീകരി െ ് അവിടെ േസവി
ി കാല ം ആയി െ ി ം അയാെള വ ി നിർ ണെമ ് ഈ കഥാരാ
ിയിൽ ക ന ഉ ായ ് േക ്, “നാെള ം പ സാര ൽ വ െമ ായിരി ാം വി
174 അ ായം പതിനാ ്

ചാരം; എ ം കാണണെമ ിൽ ക ിനക ി ടേ ാെ ” എ ് അ യ ാരായ പരി

ചാരക ാർ ഓേരാവിധം അഭി ായെ . മഹാരാജാവിെ നിേയാഗതാ ര ം വായന
ാർ ഊഹി ിരി ാം. അവി ് ആ വാവിെ സ ർശനം ആവശ െ ്, േകശ
വൻ ിെന ക െകാൾവാൻ അയാൾ ് നൽകിയ അ വാദെ ഏ വിധ ിൽ
ഉപേയാഗി എ ് നിർ യംവ ീ ് ആ സംഗതിയിൽ അേന ഷണം നട ാൻ മാ
മായി .
േകശവ പി െയ റി ക ന ം അതിെന റി ഢാപഹാസ ം െകാ
ം, ആ രംഗം അവസാനി ി . ദ ാദശി ഊ ി ് ആതിഥ നിമ ണം െച തിെ
േശഷം തെ ടാെത അംബരീഷമഹാരാജാ ് പാരണവീടിയതിേല ് ശി െച
യ്വാനായി, അ ി നായ ർവാസാ ് തിള ഗർവേ ാ ം എരി േകാപേ ാ
ം ആ മഹാരാജാവിെ ിൽ ത നായ േപാെല, ഇതാ വീ ം ഹരിപ ാ
നനൻ രാമവർ മഹാരാജാവിെ സ ിധിയിൽ േവശി ിരി . ഭ ം ക
സർ ിെ ചീ ം അകേമ സരി െ ി ം, അേ ഹ ിെ േരാഷദീ മായ
ഖം മഹാരാജാവിെ ിതച ികാവിലാസ ാൽ ണ ിൽ ശാ മായി, രാമ
ണീയക ിെ പരേമാൽ ർഷെ ാപി ്, ആ രാജേശഖരെന ആ ര സര ിൽ
മ നാ . ഹരിപ ാനനൻസി സിംഹൻ ആ േവശ ിൽ ിലേ തി ം
ദീർഘഗാ നാ ം ദാ ണഭാവ ാൽ ക ഷ ഖനാ ം ചമ ിരി . അ വ
െ കടി ിെ കളിലായി അരയിൽ ി ം, ജടാഭാരെ അഴി ി ം, മീശ
െയ ഉ ൈവരാഗിെയേ ാെല വിതർ ി ം, വിയർ ികെള ൈവ ര ശകല ൾ
േപാെല ശരീര ിൽ മി ി ം, ഉൽ ലമാ ധി ാരമദെ രാജസ ിധി
പമായവിധ ിൽ അട ാെത ം, മഹാരാജാവിെ തി േമനിേയാ ് സംഘ നം
െചയ്വാൻ ത വ ം അ . പരിസര ിത ാരായ പരിജന ളിൽനി ് ഭയ
ചകമാ സീൽ ാരേഘാഷം െപാ തിനിടയിൽ, ഹരിപ ാനെ റകിൽ
തടി ിഹ േപാ ഒ ഖഡ്ഗം അതിെ കിരണ െള വർഷി . സ ാമിേ ാഹം
ക ് വിചാര ന നായി േയാഗീശ രദർ െ ശി ി ാൻ അണ ജനറൽ
മാരൻ ത ി േട ം മഹാരാജാവിേ ം േന ൾ ഇട . തെ ജബലെ
േലഹനംെചയ്വാൻ താ ഖഡ്ഗ ിെ ഗതിെയ മായി ഹി ഹരിപ ാന
നനൻ േകവലം ഒ മ ഹാസ ാൽ അതിെന ആദരി . ഹരിപ ാനനെ ർഗർവ
െ തിഹാസംെകാ ് ആദരി നി മഹാരാജാവിെ നിേരാധ േച െയ ്,
ഡിലനായി െട ഥമാേ വാസിയായ ത ി തെ ആ ധെ ഉപസംഹരി
തി ് ഉേദ ാഗി . എ ാൽ അേ ഹ ിെ ഉയർ െ കരം മെ ാ കര ാൽ
ബ ി െ . തെ ഹ െ വലയംെച ഉ തഹ ം വീര ംഖലെകാ
ആവരണ ി ് േയാജ മാ െത ് അ യ ടാെത അഭിമാനി ം, അ ് സ വർ
ഗ േ തായിരി േണ എ ് അഭിലഷി ം മാരൻ ത ി തിരി േനാ ിയേ ാൾ
കാണെ ് ഹരിപ ാനനൻ വ സാഹസ ം വർ ിേ െമ ശ ാേവശ
േ ാ ടി അേ ഹെ പിൻ ടർ സി നായി . തെ സാഹസ ാ ം
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 175

അതി ് കി ിയ ശി യാ ം ല ിതനായി മാരൻ ത ി മഹാരാജാവിെന ഖം

കാണി ് മാറിനി . ഇതിനിടയിൽ അ ഥെയാ ം ധരി ാ േപാെല ഹരിപ ാ
നനൻ മഹാരാജാവിെന സം ത ിൽ ഇ െന ഭാവ ാ മാ ് സംേബാധനം െച :
“അ േയാ മഹാരാജാധിരാജൻ! ളയാവർ ന ാ ം േക ിേ ? അവിടെ ജ
കൾ, ത ാർ, എ ് മഹാ മാർഗികൾ! ഹരിപ ാനനൻ ഘാതകെന ര ി
െകാ ് േപായിേപാ ം! ഹരിപ ാനന ജഡ ം ജീവ ം ആ സമയ ് മഹാരാജ
സ ിധിയിൽ െ ആയി ിേ ? േയാഗസി ികൾ ര ശ രമായി ീ ്
ഈ രാജ ിൽ! ഏകജീവാ ാ ഏകമാ യിൽ ര ല ളിൽ വർ ി
അ തകർ ം ഈ രാജ ിൽ! ഹരിപ ാനനെ സർേ ിയ ം മഹാരാജ
സ ിധിയിൽ ജാ ായി േച ി െകാ ി േ ാൾ ഹരിഎ പ ാനനൻ മഹാ
ഘാതക ാണ ിനായി ശരീരജീവ ാേരാ ടി ഇതര േദശ ് ആവിർഭവി ം
തി മന ിെല രാജ ഭാവം! േയാഗികൾ ംതെ ദ ിദിശാസാ ി ം ഏകമാ
ിൽ സാധ മെ ് രാണകഥകെള ാം സാ ീകരി തിെന ീപ നാഭ
ദാസനായ അവിടെ രാജ ിെ നവ രാണം ഖ ി ! സർവവ ാപിത ം
പര പി ് േത കം വിവ ിതമായ ല ണം. ീ ഭഗവാൻ ബ ലാശ
തേദവ ാ െട േമാദ ിനായി ഒേരസമയ ് ര ല ളിൽ ത ീഭവി .
അ െന സർവവ ാപിത ം ഈ അൽപ ാണി ് സാധ േമാ? ീപ നാഭദാ
സ േഭാ! ധർ വിഭവ! രാജാധിരാജൻ! ഈ രാജ ം വി േപാ തി ് കൽപനത
ഹി ണം. അന േദശീയനായ ഇവെ സത വാദിത ംെകാ ് ിമാ ാ ം
ബലവാ ാ ം ആയ ശ െള ഇവിെട സ ാദി . അവർ ദിനം തി വർ ി ംവ .
ീപ നാഭേസവനം ഒ വിധം കഴി . ഈ സ ിധിയിൽവ ചരമം ാപി ാൻ
േമാഹി ി തിെന അവിടെ ജക െട ധർ ം അ വദി ി . അവിടേ ്
ആ ഖ ം ാര ഃഖതരണ ം സ ർ തി ം ഗമമാകെ !”
േയാഗീശ രെ വാദം അവിതർ ിത ം, അേപ അ വദനീയ ം ആയി .
ഹരിപ ാനനെന സമാധാനെ തിനായി ക ണാ രേ ാ ടി അേ ഹ ി
െ കര െള ഹി ാൻ മഹാരാജാ ് േ ാ േ ാൾ, ആ േയാഗീശ രെ വിഷ
േ ാഹഭയ ളാൽ എ േപാെല െപാ നെവ റേകാ ് മാറി. രാമവർ മഹാരാജാ
്, േയാഗീശ രൻ വിചാരി േപാെല മാരൻ ത ി ം േകശവ പി ം അ ായി
. അഭയ ദാനമായി നീ ിയ സ ഹ െള ഹരിപ ാനനൻ തിര രി മാ
യിൽ മഹാരാജാവിെ മന ിൽ ദിവ മായ ഒ ഉേദ ഗം ഉണർ . ഹരിപ ാനനെ
ഖമ ളതേയ ം വിജയി സൗഹാർ ഭാവേ ാ ടി ആ േയാഗീശ രെന ഇ
ി, താ ം ഇ ്, മ വെര അകല ാ ീ ്, ആ ീയമാ ം ലൗകീകമാ ം രാ
ജ കാര സംബ മാ ം ഉ ഓേരാ വിേശഷ െള ി അവിട ് സംഭാഷണം ട
ി. ഒ വിൽ ഹരിപ ാനനൻ ആ ഘ ിൽ തെ രാജ ം വി ് േപാ ് അവി
ടേ ം അ ജൻ വരാജാവി ം മന ാപകാരണമായി ീ െമ ം, ജള ാ െട
176 അ ായം പതിനാ ്

അ വിശ ാസാധിക ം െകാ ലപന ൾ എ ായാ ം, അ െ അ തസം

ഭവെ സംബ ി ് ീപ നാഭൻ സാദി ിെയ േയാഗി ് ധർ ാ
സാരമാ ം, രാജ േ മ ദമാ ം ഉ വിധ ില ാെത താൻ ഒ ം വർ ി
തെ ം അ ളിെ ് ഹരിപ ാനനെന യാ യാ ി. മഹാരാജാ ം ഹരിപ ാ
നന ം ത ിൽ ിരമാ ൈമ ീബ ം ഉ ായിരി എ തി ഉദ
യ ി ് രവാസിക െട ഇടയിൽ പര .
അ ദിവസം ഉദി തി ിൽ െ ഈ ാ െള ാം മഹാരാജാ
വി ് േകശവ പി െയ കാണണെമ ായ ക നസഹിതം അയാൾ ് അറി കി
ി. ബ ന നായ േകശവൻ ിെന സ ർശനംെച ് അത നർ കാരണമാ
യി എ ം, രാമ ൻ േഖന മഹാരാജാേവാ ് താൻ െച ി അേപ നിമി ം അവി
ടെ അ ീതി ഈ വിഷയ ി ം തെ ബാധിേ ാെമ ം ഉ സംശയ ാൽ
േകശവ പി െട ചാ ല ൾ ് നിലയി ാെത ആയി. േകശവൻ ിെ ബ
േമാചനം ഹരിപ ാനനാൽ െച െ െത ായ ാവെ േകശവ പി ർ
മായി വിശ സി . എ മാ മ , അയാ െട ിയിൽ അ തകരമായ ഒ സം
ശയ ം ഉദി , ർ രാ ിയിെല പിശാചേഘാഷ ം, താൻ േകൾ െ േപ ി
ഹരികഥാ സംഗ ം േകശവൻ ിെന ത രി ാ മത വിൽ േകാർ െ
മണികെള ം, ച ാറെ േയാ മീനാ ി െടേയാ ഇ ാ സാരമായി േയാഗീശ രൻ
ഇതര ാധ മാ ആ ിയെയ നിവർ ി താെണ ം അയാൾ വിധി . രാജശാ
സനെ അ സരി ്; അയാൾ രാജമ ിര ിൽ െച ് മഹാരാജാ ് തി മന ിെല
സമയം കാ നി . പ ിനീരാ ി ് കടവിെല തി ിൽ മഹാരാജാ ്
അയാെള വ ി േകശവൻ ിെന സ ർശനംെച േവാ എ മാ ം േചാദ ം െച
. അയാൾ ബ ന ഹ ിൽ നട പരമാർ െമ ാം അറിയി . ആ സംഗതിയിൽ
തെ ത ൻ നിരപരാധി എ തീർ യാ ിയ ഭാവ ി ം അയാേളാ ് അഭി ായെമാ
ം േചാദി ാെത ം മഹാരാജാ ് അയാെള െപാെ ാ തി ് അ വദി .
 17

“ന നാ വിരാധ ൻതെ
വ ാെത ാഹി ികേവഷമായ്
ക േനരമമാത ാര -
ായതി വനാെര ം തദാ;
പിെ ം പിെ ം ി േനര
ധന നാം മ ി ത ി ായി.”

ാ ണഘാതകെ ഹരണ ാ ം േര ാദയ ി ് ർവമായി െ

പര . ആകാശ ിൽ ഭാേദ ാതനംെകാ ് ഇ ാല ് വാർ ാവ ാ
പരണം െച െ . എ ാൽ ന െട ഉ ിണി ി ് ഇതി ം ല വായി വാർ ാ
സരണം െച തി വിദ വശമായി . വിഷയ ഖാ വർ ിയായ തെ
അപ കാമ ി ് തിബ മായി ഗണി െ ി ഷെ അ ർമാന ി
ായ സേ ാഷം പ ീർസാ െട കര ർശം നാസിക ് സംഭവി ി േപാെല
അയാ െട തലേ ാറിേന ം വ ാെത വ ി ി . പ തീർ ിൽ ചാടി ഒ ാന
ം, അ ് ീകേ ശ ര ് ഒ ധാര ം, പാൽ ള ര ഭഗവതി ് ഒ മാർ
ന ം, അവിട ് മണ ാ പറെ ി ശാ ാവി ് ഒ ശർ ര ായസ ം, വരാഹ ർ
ി ് ഒ ഉഷ ം ഇ െന ആ നഗര ിെല ഓേരാ ദിവ ർ ിക േട ം ീണനം
സാധി േതാ ടി ആ ാ ം അതിെ കാരണ ം അനവധി പ ാധിപ സംഗം
െകാ ് സാധ മാ തി ം അധികം അ തവ ിേയാ ടി സി മായി. പ ി
മാം ധി ം ാചീനാചല ം ത ിൽ ‘േമഷ ം’ െച ് അന ശയന നഗരെ
ജം കഗതിെയ ാപി ി ാൻ ആരംഭി േപാെല ഒ ഭയാനകൈവ ബ ം ആ
നഗര ിെല ആകാശ ിൽ െ ചരി . േകശവൻ ിെന അപരാധകനാ ി
യ ം, ബ നാലയ ിൽനി തിേരാ തനാ ിയ ം, ച ാറേയാഗീശ ര ാ െട

177
178 അ ായം പതിേന ്

േനർ ് നയാ വർ കരായ ചില ഭരണാധികാരികൾ അ ി മി േഭദത

മാെണ ് ഒ ഗീത ം വിവിധകാവ പമായി വ ാപരി . അനി ാപഹരണം
ദ ാരകാവാസിക െട ഇടയിൽ രാജപ ാ ലമായ ഒ സംരംഭ ാ ിയതി ് വി
പരീതമായി േകശവൻ ിെ രാപ ് തി വന രനിവാസികളിൽ രാജവി
േദ ഷകമാ അഭിനിേവശ വാഹെ ജനി ി . രാജ ത ാർ വ ി െ
എ ാ ം രാജമ ിര ിെല മ പ ി ായ സർ ാധികാര ാ
െട അഭിനയ ം, മഹാരാജാവിെ േകാപാപഹാസ ം, നാനാദി കളി ം രാജ
ചാര ാർ ആ വാവിെ ഗതിെയ ആരാ ം, എ ാം േകവലം നിർ ിതകഥ ം
നാട ം േഭാ ം േഭഷജ ം ആെണ ് ഒ ിര തി ജന െട ഇടയിൽ പര .
“െചാെ മർ നൻതെ തി മകൻ, വ വീവ ഭാ, നിെ മ മകൻ” എ ് ഗാ ാരി
യാൽ നിർേ ശി െ അഭിമന െവേ ാെല ര നി ീമ താപ ാ െട ഏകവ
െ ത രണം, ര ാധികാരിക െട ദം ം ജാേ മെ ഖാദനം െച തിെ
ത ല െമ ് ആബാല ം സകലജന ം സകലജനസംഗമ ല ളി ം
മാദവാദം െച . സംഗതി െട ഹണ ി ് മി ാെത അപവാദരസാ
തിയിൽ ഉ ക ാരായ ചില നാ കാര ശൗ ാർ ണം തി വളർ വ
ഈ ബഹളെ അപരിമിതാ തിയാ ി ീർ .
ഇ െന കഴി ഓേരാ വിനാഴിക ം പൗര ാ െട േകാപെ വർ
ി ി . ജനസംഘ ൾ വ ാ ലചി രായി നഗര ിെ ഓേരാഭാഗ ളിൽ
സ രി ്, ഏക േണാദന ാൽ ഭരിത ാെര േപാെല തീ സാഹസ െള വർ
ി ക ം വിേവക ിേ ം ണേദാഷചി േട ം നിയ ണ െള അതി മി
ം െച . രാജമ ിര ിേല ് േപാ മ ി ധാന ാെര ആേ പഗീത ം
ളി ി ംെകാ ് സ ാനിത ാർ ആ . വ ാപാരശാലകൾ റ വ ിരി
വാണിജ ാെര ഭയെ ക ം, േ ളിേല ം അ ശാലയിേല ം റ ാ ്
ട ാ ണെര ം പാഠശാലയിേല ് ഗമി ബാല ാെര ം ബലാൽ ാ
േരണ അവരവ െട ഹ ളിേല ് തിരി യ ക ം െച . ി ാള ിെ
സാ ി വിഹീനതതെ അ െ കലാപ ിൽ ൈസനികമായ രാജശ ി െട
മാഹാ െ ജന െളെ ാ ് രി ി . ഈ മഹ ായ പൗരസംരംഭം അതി
െ ഉേ ചനത രെകാ തെ വിനി മാകേ എ വിചാരിെ േപാെല ഭാരവാ
ഹിക ം ത ീേസവനംെച ് ത െട താപെ േഘാഷണം െച . േയാഗി
വാട ിേല ് റെ ട ിയ ച ാറ ് പൗരതതിയിൽനി ായ സൽ ാ
രാരവംെകാ ് ആകാശമ ലം െപാടിെപാടി . അര ർ ലസാകല ിേ ം
അക ടിെകാെ േപാെല ഉ ി ലെ വെര ച ാറലേ ശൻ പൗ
രതതിയാൽ പരിേസവനം െച െ . ഉേദ ാഗ ാ െട മൗന ം, ഇ ഥെയാ
ം അറിയാ േപാെല മഹാരാജാവിെ നിയമ കാര േകാവിെല ം,
പൗരസംരംഭെ മ ീഭവി ി . േപാെര ിൽ, അ ിയിൽ ഹിമവർഷംേപാെല ആ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 179

ഘ ിെല ‘അനി ’െ അ ൻ ഉ ി ാൻ സ ർഭമഹിമ ് ഏ ം വി മായ

ശാ വദനേ ാ ം, േച ാവിഹീനമാ േനാ േ ാ ം ജളേലാക ി ം ആദര
ണീയെമ ് േതാ ിയ ഥ േ ാ ം ആ നഗര ിൽ േവശനം െച . ച ാറ
ായതി ം ഗംഭീരമാ ഒ േകാലാഹലേ ാ ടി അേ ഹം എതിേരൽ െ
. അേ ഹ ിെ ഭാവഗൗരവ ം, ആ അനർഹമായ ആദരെ ശാസി തായ
ഭംഗ ം ക ് ഭേ ാ ാഹ ാരായ േ ാഹ വർ ക ാർ “അ ിളിഅ ാ ാ …
ടയിെലേ ാ ് … വാളൻ ളിയ …” എ ബാലഗാനംെകാ ് അേ ഹ ിെ
അംഗ ിെ ഭേയ ം ത ിെ അനാസ ാദ തേയ ം ഹസി എ ി ം, ആ
െട അേ ാഴെ ഉ ാദജ ാല ആ ശമധനെ സാ ിധ ാൽ അണ െ .
ഈഘ ിൽ േലാക സേ ാഷസമ ത രാജപാർശ ി ം ജനപാർശ
ി ം സമവ നായി ീർ ിരി ഹരിപ ാനനേയാഗി െട ദയ ഡ ൾ
ിൽ സം ഹി െ . തെ ഭാഗ സ ിയി ആ ാദലഹരിെയ നിയമനം
െചയ്വാൻ ശ നാകാെത ജിേത ിയനായ സി ൻ തെ ജാ റിയിൽ ർവരാ ി
യിെല ാവശി മായ ഒ മ വിലാസെ അഭിനയി . അേ ഹ ിെ
േവദാേ ാപന ാസ ം ഉപാേയാപേദശ ം, ഹ ഗതമായി വിചാരി െ വിജയ
ിെ വീരവാദ ം െകാ ് സാ ിതനാകാെത അ നിൽ ച ാറൻ
തെ ഖ ിൽ കടി ി വിവിധചാപല േ ാഭ ൾെകാ ് ആ അഭിനയ ിെ
ൈവ േപ ാൽ ർഷെ ശത ണമാ . േയാഗീശ രൻ തെ ജാബിംബേ ാ
ടണ ് അതിെ ർ ാവിൽ ൈകവ ് റ േനരം ധ ാനേ ാ ടി നി ി ്, േക
ശവൻ ിെന താൻ െതാ കേപാ ം െച ി ിെ ്, പാദേദശമായ പാതാളം തൽ
ർ ാവായ സത േലാകപര ം ച ർ ശേലാകേ ം ഏ േദവി സ ഗാ ിൽ
അട ി വിശ ഭരണംെച േവാ, ആ ല തി ം പ സ പിണി ം ആയ
ജഗദംബിക െട വി ഹെ െതാ ് സത ം െച .
ച ാറൻ: “ േലാകം ഫരി ണ സാമിെയ െപാ ി മയ ാ ം െഹ (യ) മെ ര ൻ
ത രാെനാ േ ാ … പിെ ിനി ദ ം െന വാശക ം? നി ൾ ഇ വ ം
ഒ മയായി േചർ ് െസാർഘം പിടി ിൻ. ഓല ി ് ഒറ നിന ച ാ
റൻ ഓ മാകെ . ഒ െനനേ ാളിൻ … ക വെ െകാ ിെന തി ാൽ,
… അ ളിയിൽ െകാതിെപ േപാം! ഓതാൻ മ ം കാ …മ ം കാ
. ഇ കെ ാ ം ച ാറനാ . നി െട ത ി െപാ ാൻ വിേ
െമ വി ാരി ീംേവ … സാമി ് ( ) രെ മയി െലാെ ി ്,
ച ാറ ് ൈകവാ ിെല അ െതെ ാ ്.”
േയാഗീശ രൻ: “ഏെഹ! അബ ം! നാം രാജബ വ . അ െന മി . എ
പ പാ ം, ഉ രണി, സ ർ ളിക ക താ ് ന െട ക കൾ! മഹാരാ
ജാവിെ സംഭാവനകൾ ന െട െച വിരൽ ഒ േമാതിര ിെ വില ്
180 അ ായം പതിേന ്

േപാരി . ഞ െട ബ ത െമ കഥ അഴി കഥി . ച ാറൻ ഷി

ത ള ാെത രാജത ളറി ി ി . ബ ളായ നെ ിണ ാൻ
ിെന മറ െകാ ്, ന െടേമൽ െ ആേരാപി . ഇ െല രാ ി
െകാ ാര ിൽ എ േമാഹിനിയാ മായി ! ഓേഹാ നി െട ധർ രാജാ ്
എ ് പാതാളേഭാഗീ ൻ! നാം പറ തിെന വിശ സി ിെ ്ച ാ
റെ ഖം പറ .”
ച ാറൻ: “എ വി സി സാമീ? ച ാറ ം ഉലഹം ഒെ ാ ക വ
നാ ്. അതിെന ര െകാ ി ത ടി ിെ േ ഒ . സാമീെട െകാ ം േകാലാ
ലഹ ം ടാെത ച ാരൻ െചല ിേന ി േ ാ ് െക ിവ െപ േ ാ
സാമീെട ാല് അതിനഹ വ ം െതാട ി വാനംെപളർ . ച ാറൻ
വാണ വാ കാേ ാെട മഴേ ാെട മാന ം പറ . സാമീ! അ െത ിേല …
അവടം െചല ിേന ് നട ാടിൽപരം ര … അവെട പരിഷ പല
െമാ ്. അവെര കേ ാൽ െമട െമട ിലിെന സാമി തി വിള ളിെകാ
് ശരഫേര ് പിരിേ കള ! ഇനി എ ി ം, അവേനാെ പാ ി െപയ്,
അതിെന വീ ം മനയ് ാൽ േച െകാ േമാ എ േനാ െ .” ( ഹേകാ
പവ സന ൾെകാ ് ) “എെ െകാ ിെന െതാ ണവെന ഉയിരട ി ഉ ളതി
ാൻ വി െമ ് എെ പാഥേരാ ത രാൻ തി വടികേളാ കേ ി േമാ
ണ മിടാ ി ം ക ത .”
ഇ െന പറ െകാ ് ച ാറൻ േയാഗീശ രേനാ ് പിണ ി ിരിയാൻ
ആരംഭി . രാജധാനി സ പാർശ ിൽ േചർ ിരി ആ സ ർഭെ രി ്,
േയാഗീശ രൻ ണ ിൽ ച ാറെ ശരീരെ പിടി ടി ബ വ ലത ംെകാ
െ േപാെല െക ണർ ്; പാതരംഗികെന േപാെല അംബികാവി ഹ ി
െ ർ ഭാഗ ് െകാ നി ി ഭ േലപന ം െച . ച ാറെ േകാപ ം
പരിഭവ ം സ സംഭവ െള േപാെല മാ ട ി. രാജ ഷ ാ െട ചതി
യാൽ െ തെ മ മകൻ ത രി െ ിരി എ േശാകപാരവശ ം മാ
ം അവസാന ിൽ അയാ െട മന ിൽ േശഷി . േയാഗീശ രൻ സാദി ് ഇ
െന അ ളിെ : “ബ േവ, ന ജയകാലം അ ിരി . റേ കഥകൾ
നി ൾതെ ക ിേ ? നി െട മ മകെ ഒ േരാമെ ആെര ി ം ന മാ
െ ിൽ, തി വിതാം ർ … കട ം കായ ം കര ം മല മട ം ഭ ം! പ ്
പൗ കവാ േദവെ കാശീ രം േപാെല ഒരായിരം വ രം ഇ രം എരി മ ം.
അതി ് ജഗദംബികസഹായം. മ മകൻ എവിെട എ റിയണം … അേ ? നിൽ .”
ഇ െന പറ െകാ ് േയാഗീശ രൻ വിശ ദർശനം െചയ ാ സാ ാൽകാര
ധ ാനെ അ ി . പേ ിയബ ം െച ്, റ േന േളാ ടി ം ഇമനി
േമഷ ൾ ടാെത ം ഹ െള ഉയർ ി അം ലിക െട അ െള സംഗി ി ം
പാദാം ൾമാ ം നില ി ം നിൽ ആ മഹാേയാഗബ െന ്
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 181

ച ാറൻ ശിലാവി ഹംേപാെല നിേ ജീവനായി നി . ഹരിപ ാനനെ

േന ദ തി അ മി ് േകവലം ശിലേപാെല ാകാശ ന മാ ം, ഖ ം ക
ം ദീർഘമാ ം, അ ികൾ വ മാ ം, ഉദരം അതിനി മായി വ ി ം ചമ .
ഏകേദശം ഒ നാഴികേയാളം ഇ െന നി േ ാൾ, േയാഗാഭ ാസമഹിമകെള റി ്
ചില ഐതിഹ ൾ മാ ം േക ി ച ാറൻ തെ വര െ സി ി ഭാ
വെ അത ം ആദരി ; റ കഴി േ ാൾ, േയാഗീശ രെ ജീവൈചതന ം ആ
ജഡ ിൽ നഃ േവശനംെച ് അേ ഹ ിെ അധര ൾ വിടർ ് ഇ െന മ ി
ട ി: “ഹാ ഹാ! വിശ ംഭരചാ ര ം! അ േന, ഉെ രാജ ത ാർ ഉപശാരം
െച റതാ? േന ി! േന ി! സേ ാഷമടയ് ിരി റയാ? അ ടിയി ് ഉെ നാേമ
ര ിേ ാം. അേരംബാ … എ േഘാരവനാ രം! േമഘ ർശിതമാന ഗ മാദന ി
െല നികദംബേസവ മാന മ പ ിെല, ഇ കാ ശിലാ രണ ിെല, ഉൈ
േചർ വ റയാ? ഇര് … ഇര് … അ ിര് … പതറാമലിര് … ഇേദാ …” ഇ േന ം മ ം
റ േനരം വിശ ദർശനഫലെ ഉ രി ്, േയാഗീശ രൻ വിരമി . ഹരിപ ാനനൻ
േയാഗബ െ ഖ ി ്, ബാഹ ാനെ ാപി േ ാൾ, ർവവൽ താപ
നായി ഹാസ ചകമായ ഒ മ ഹാസേ ാ ടി ച ാറേനാടി െന േചാദി :
“എ െശാ ാൾ പര സ പിണി?”
ച ാരൻ: “സാമീ! അറിയാെത പറ െത ം ഷമി ണം. സാമിതെ അവെന
രഷ്ഷി തരണം. ഏ വനാ ര ിൽ െകാ െപയ് അവെന ഒളി ിരി
േണാ, ൈധവ ിനറിയാം. ഇ െന ഒെ …”
േയാഗീശ രൻ: “നി ൾ മഹാരാജാതി മന ിെല അടിയാരിൽ ഒ ഭാരി ഹ
നാ ്. േകൾ ാൻ സംഗതിയായ വചന ളിൽ രാജാ തി െ ിൽ
റ ് പറയ ്. ന െട സ ാഹ ൾ പരി ർ മാ ംവെര മി ണം. ഇതിെന
ാം കണെ ി ശി െകാ െകാ ാം.” ഇ കാരം േയാഗീശ ര ം ച ാറ
ം സംഭാഷണ ൾെച ് നിൽ തിനിടയിൽ, ഒ ത ൻ േവശി ്, ന ിയ ്
ഉ ി ാൻ എ േയാഗീശ രപാദ െള വ ി ാൻ കാ നിൽ എ ് ധരി
ി . ഉ ി ാെ ആ ല ം ടി ലഭി േ ാൾ അരാജകക ി ് ർ ബലം
സി ി െമ ് േയാഗീശ ര ം ച ാറ ം ആശി ി . എ ി ം ഈ വാർ ാ
വണ ിൽ ച ാറൻ ഇ ാഭംഗഭയംെകാ ് െഞ ി. ഹരിപ ാനനൻ ദയം
ഗമമായ ഭ ി കടനേ ാ ടി ഭഗവതിവി ഹ ിെ സ ിധിയിൽ കളീ തപാ
ണിയായി നി . മ ഷ െട അ രംഗപരിേശാധനേയാളം വിഷമമാ മെ ാ
വ ാപാരമിെ ി ം, അതിെന ട വർ ് മേനാഹരമായ ദർശനഫല ം ചില
േ ാൾ ാ മാ താ ്. ഹരിപ ാനനെ അ രംഗെ അേ ാൾ പരിേശാധി
എ ിൽ, ആദരം യം ഭ ി എ ീ ധർ ം സൽ ാരദാനൈവ ഖ ം
ത ിൽ േപാർെച അസംഭവ െ വാ വസംഭവമായി സാധനപാഠെമ േപാെല
ദർശനംെച ാമായി . അേ ഹം ആംഗ ംെകാ ് ആ വിെന എതിേരൽ ാൻ
182 അ ായം പതിേന ്

ച ാറ ് കൽപന െകാ . ആ െവ ം ഒ ൈവമനസ ം ബാധി ട ി

എ ി ം, ആ ാ സാരമായി റെ െക ിൽ കട . െന സംബ ി
ആപൽസംഭവ െട ഃഖംെകാ ് ക ഷമായിരി ഉ ി ാെ ൗഢമായ
ഖം ക േ ാൾ ച ാറ ളികാകാരനായി, താൻ വഹി ാതിനി
േ ം അ ിേ ഉപചാരേ ം മറ . വി നാമഘടനയാൽ മഹിതമായ
ഒ മേ ാ ാരണധ നി ജാശാലയിൽനി േക ട ി. േയാഗിക െട േ ാ ം
അ ാർ ് േക ടാ വകയി തായി എ ി ം, ഉ ി ാൻ വി നാ
യി തിനാൽ അതിെന വണംെച ് ഭ ചകമായ ഉപ തിെയ ് ആന ി .
ച ാറ ് േവദധ നി ം കാകശ ം ഒ േപാ അർ ന ഗീത ളായി
െകാ ്, “സാമികള് വലിയ അടേവേതാ െതാട ് ” എ വ ാഖ ാനി മാ ം
െച . ഐഹികാ ിക െള ത ജി സി നായ ഹരിപ ാനനൻ കർ ിക െട
അ ന െള ട ് പ ിത ൻ അ രമാലാഭ സനം െച േപാെല
േതാ ി, ഉ ി ാ ് ഒ സംശയ ദി . ഇ െന നിൽ േ ാൾ ദീപാരാധനാഫല
മായി േയാഗീശ രവാട ി ് സഹജമാ ദിവ ഗ ം വീശി ട ി. “ക ൻ!
ഏമാെന ാൻ മായെ ാടി കരി ണാ!” എ ് ച ാറൻ ബ സ ാത
േ ാ ടി ഉ ി ാേനാ ് പറ . ഭഗവൽേ ാ ിെ മ വാഹ ാൽ സി
മായ ദയവ ിേയാ ടി നിൽ ഉ ി ാെ നാസാ ടെ ആ ഗ ം
ീണനംെച . ആപാദമ കം ഭ ിയാൽ കവചിതമായ ഒ ശരീരം ഉ ി ാെ
ിൽ േവശി . കാഷായവ ംെകാ ി ം േയാഗേവ ി മ ാെത,
സ ാമികൾ ആഭരണ േളാ മേലപന േളാ അേ ാൾ അണി ി ി . ച
ാറൻ സ വിെന ഭ ി ർ ം ആ ദർശന ി ം െതാ . ഉ ി ാെ ിൽ
ആ പം ത മായേ ാൾ, അേ ഹം ാ ണ േ ാ ് കാണിേ തായ ഭ ി
േയേയാ ഹരിപ ാനന തായി േക ി േയാഗസി ി ് അ പമായ വിന
യാദര േളേയാ യേഥാചിതം കടി ി ാെത താൻ കാ പ ിേ ം േക
ശ ിേ ം വിശി തയാൽ ബേ ിയനായി നി . അതീതമായ മന ാ
ല ം െകാ ് ഉ ി ാെ ി സ ൽപെമാ മി . എ ി ം, േയാഗീശ രെ
ആദ ദർശന ിൽ പസാമ ംെകാ ം മ ം ച ാറൻ അ ര നി േപാെല,
ഉ ി ാൻ തെ ആ പൗ ഷെ േയാഗീശ ര ് പാദകാണി യാ ിയി . അേ
ഹം ിൽ നി പെ നി നായി ഒ പരിേശാധി ്, താൻ േക
േഘാഷെ വീ ം രി . ആ ആകാരെ അേ ഹം അതി ് കാ ക ം
സ രെ േകൾ ക ം െച ി െ ് അേ ഹ ിെ ി ടവാദം െച . േയാ
ഗീശ രെ ഭാവേച കൾ നാട ൈവഭവ ാൽ സരളതര ളായി െ ി ം ഉ ി
ാെ ശ െയ ിരീകരി േത . സാമാന മനീഷി െട നിലയിൽ ഇ െന
ിവിധമാ ഒ സാമ രണ അേ ഹ ിെ മന ിൽ ഉ ാദി എ ി ം, ആ ർ
േ ദസാേ തിക െ ിെയ േയാഗി ് തെ ആവിശ െയ വിേവചി േ ാൾ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 183

അ ് േകവലം അസംഗതമായ അ ഃ വെമ ് അേ ഹംതെ നി പണംെച . ച

വനമഹർഷി ് േരാഗേമാചന ം ഖാവ ം ആ തേപാധനനാമെ ധരി
സി ൗഷധംെകാ ് പരി ർ മായി ലഭി എ ് ആ ർേ ദം സ തി െ ി
ം, ദ വിഹീനമാ ം േരാമംെകാഴി പ വാർ ക െ ഉ തതാ ണ മാ ി
ഉ രി ി ക ആ ദിവ ൗഷധ ി ം ശക മെ ് അേ ഹം ഖ ി . എ ാൽ,
േയാഗിസാമ മാ ക േസവനംെകാ ് കായ പാ രം നി ി ാ തിെ
തത ൾ അേ ഹ ി ് ഢമ ായി . വിേശഷി ം തെ ിൽ നിൽ
ആകാരം തെ മന ിൽ തമാ പെ ാൾ സ മാ ം കാണെ ക ം
െച . എ ാൽ കാർേ ാടകദംശനംെകാ ് നളെ ശരീര ി ് ഇ െന
േഭദ ം സംഭവി ി െ ം അേ ഹം വാദി . ന ിയ ി ാെ ച രാദീ ിയ
ം അേ ഹ ിെ പാ ിത ം ത ിൽ ഇ െന ഇട ് േപാരാടി തെ മന ി
െന അസ മാ ി ീർ തിനിടയിൽ ച ാറൻ, “സാമിക ്! െതാഴണം …
സാഷ്ഷാൽ േവധവ ാസ ്!” എ ് ഓേരാ േഢാപേദശ ൾ റെ വി െകാ ്,
“ന െട മ ിണൻ ന ിയേ മാൻ … അന രവൻ െകാ െ ത … അ ാങ്
ധ ം മ ം െമ ം … വലിയ സൗപതീകൻ … എളയടെ ാ വ ിെല മ ിമാര് …
െകാ ം െന ം …” എ ിത ാദി േ ാ ളാൽ ന ിയ ി ാെ തി
പാഠകത െ വഹി ് അേ ഹെ േയാഗീശ ര ് പരിചയെ ി. ഉ ി ാൻ
ഇതി ം നി ലനായി നി േത . അേ ാഴെ േവഷെ അവലംബി ാൻ േ
രി ി തെ ജളത െ റി ് പരിതപി ഹരിപ ാനനൻ ഉ ി ാെ മന ിെന
വല ചി െട ആഴേ ം വി ാരേ ം ഒ േനാ ാൽ അള നിർ യി
. സഹ ളാൽ േകശേ ം മീശേയ ം ഒ ് ഷണംെച ്, േന ിൽ
അൽപമായ ധാർ േ ം അധര ിൽ ൗഢമായ ംഗാരേ ം രി ി
േ ാൾ, അേ ഹ ിെ സാ ാ സൗ ര സ ത് ർഷ ം വി ാനേജ ാതി ം
പകർ ് ബീഭ ർഖതയായി പാ രി . ഇ െമേന അേ ഹം അനഭി െ
സം ത ിൽ ഉ ി ാേനാ ് ശല ം െച . അതിൽ നാരായണീയാദി േകരളീ
യസം ത െട രസം കലർ ി തായി, വിവിധകാലേദശ ളിെല ം സം
തസാഹിത ിെ നാനാശാഖകളിൽ അഭി നായി ഉ ി ാ ് േതാ ി.
േയാഗീശ രൻ, നർ ദാതീര ിൽ അവതീർ നായി ആ മ യേ ംഅ ി ്
അ ിൽ തപ െകാ ് പദ ിൽ ാപി തെ പിതാവിെ ം പരേലാക
ഗതയായ മാതാ ് തലായവ െട ം ചരി േള ം അൈദ താദി സി ാ േള ം
സംബ ി ് ഒ സംഗി . ഉ ി ാൻ അ കൾ രമായി അഭിവ നം മാ ം
െച . വാർ ാേന ഷണ ി കൗ കം േചാർ േപായ േപാെല, ആ സം
ഗതിയിൽ ഉപേദ ാവായി ക തിയി േയാഗീശ രെ സ ിധിയിൽനി ് പിരി
തി ് ഉ ി ാൻ അവമര ാദമാ ഒ അ മേയ ം കാണി കയാൽ, അേ
ഹെ സ ാധീന ിലാ തി ് കരമായ മെ ാ മാർ ം ിയിൽ കാശി
184 അ ായം പതിേന ്

ഹരിപ ാനനൻ, തനി ് ചില വിേശഷമായ അ ാന െ ം, അ െകാ ്

പി ീെടാ ദിവസം കാ തി ് േമാഹ െ ം പറ ്ആ വിെന യാ യാ
ി. ആ സ ർശന ിെ അ തീ ിത ം ആശാഭ ക മായ പരിണാമ ാൽ
പിതനായ ച ാറൻ തെ ഹ പി ം നഖദ ം േയാഗി ്, ‘മ ിണ
െന’ നാമാവേശഷനാ ി ളയ േയാ എ ് ആേലാചി . ഉ ി ാൻ റ ിറ ിയ
ഉടെന തെ ഹരിപ ാനനൻ നി ി ിട നി ് ഒ ിരിെ ാ തിെന
വ ാഖ ാനി തായാൽ, അതിേല േത കെമാ ം വിനിേയാഗിേ ിവ
ം. അേ ഹം ച ാറമാ ിേയ ം മാർ നം െച ് ബഹി രി മാ േവഗബ
ലേ ാ ടി ജാ റിയിൽ േവശി ്, തെ ഖനായ ത െന വ ി, ഉടെന
മ ട ് േപായി, ാേരാ ചില സംഗതികൾ ധരി ി ാൻ ഒ ക ന െകാ .
ന ിയ ി ാൻ അ തെ സ ചിതമാ കാ കേളാ ടി മഹാരാജാവി
െന ഖംകാണി . ഇ ാലെ േ ാെലതെ അ ം ജകൾ ് മഹാരാജാവിെ
ാദദർശനം ലഭമായി . േ ാണാദ ാചാര ജന െള േജ പാ വൻ ആദ
രി േപാ േപാ ഉപചാര േളാ ടി മഹാരാജാ ് ഉ ി ാ ് സ ാഗതമ ളി.
വിദ ൽേകസരികളായ ആ ര േപ ം ബ കലാരാ ളിൽ ത രിതസ ാരംെച ി
ം, വിഷയ ിൽ േവശി ാൻ ഉ ി ാൻ ഉൽ ൺഠാേലശേ ം കടി ി
ാ തിനാൽ, മഹാരാജാ ് അേ ഹ ിെ ിെയ റി ് അനൽപമായി
സാദി ്, അവസാന ിൽ “വിേശഷി ്? …” എ ഏകപദംെകാ ് അഭി ായഗർ
ഭമായ േചാദ ം െച ്, ഉ രം എ തെ ദീർഘേമാ അപഥ േമാ ആയാ ം േകൾ ാൻ
സ ം സേ ാഷവാ ം എ ഭാവ ിൽ നി . ഉ ി ാൻ മഹാരാജാവി
െ ആ രാർ മായ ഹിതെ മന ിലാ ി ഇ െന അറിയി : “അടിയെ മകൻ
ബ നെ ലംഘി എ തി മന ിൽ സംശയി േ ാ?”
മഹാരാജാ ്: (ഉ ി ാെ വാ കെള തട ് ) “ഏെഹ! ആ വിധ സംശയേമ
ഇവിടി . അ െന വരിെ ്ന ് തെ നി യ ്! അവൻ ആൾ വീര
നാ ്.”
ഉ ി ാൻ: “ഇവിെട വ തിെ േശഷം േകൾ കഥകൾ ിെയ െ ചലി
ി .”
മഹാരാജാ ്: “ന െട ആ യാൽ മറ െ ിരി എ ം േക ിേ ?”
ഉ ി ാൻ: “േക ; ക ം! തി മന ിെല ക നെയ ഉ ി ലംഘി ിെ ് തി മ
ന ിൽ േബാധ ് അടിയ ് ആശ ാസമായി. േശഷം ഈശ േര േപാെല
നട െ .”
ഇ യ ാെത തെ മകെ േമൽ മ െ നരഹത ാപരാധെ ി ഉ ി
ാൻ ഒ ം ഉണർ ി ി . ഉ ി ാെ ിെയ റി ് മഹാരാജാ ് അ
രാ നാ പിെ ം അഭിന ി .
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 185

മഹാരാജാ ്: “ച ാറെ വായ ഹരിപ ാനനേയാഗിെയ ക ിേ ?”

ഉ ി ാൻ: ( വിഷയ ി ം ദർശി ി ാ ഖേ ാഭേ ാ ടി) “ക ,
രൻ, വീരൻ, ന നടൻ.” ( റ േനരം ആേലാചനേയാ ടിനി ് ) “അടിയ ്
തി മന ിെല ജയായി കഴിയാേന ൈവഭവ . സ സി ം മ ം (േ
ശഭാവ ിൽ) മ വർ കഴി െ . ാദശരണെ താമസം ടാെത ചിലർ
ാപി ം. അേ ാൾ വിടെകാ േക ിൽ അടിയ ാ ം. ൈവ
വമായ പാതിേരകെ വർഷി ് അ ാണനം െച ണം.”
മഹാരാജാ ് ഈ വാ കെള വ ാഖ ാനി ാൻ ആവശ െ ടാെത ം, എ ാൽ ആ
വിഷയെ ടരാൻ സ ന ാെത ം, അത ാർ മന നായി ഇ െന ഉപേദശി :
“മകെ ഭാഗേ ് േവ െത ാം ദളവാേയാ ം കാര ാര ാേരാ ം പറയണം. േവ
ഉ ാഹ ൾ െച ് െതളി െകാ ണം. ഉ ി ാ ് േപാരാ െത ് േതാ
കയിെ ിൽ ഒ ടി ണേദാഷി ാം. നീെ േകശവ ്. അവേനാടാേലാചി
് ഈ സംഗതികൾ േവ ് നട തി ് നാം അ വദി . ഈ ണേദാഷം
സ കാര മായിരി െ .”
മഹാരാജാ ് േചാദ ണേദാഷാദികൾ നി ി. ഐശ രമായ ി ം പരമാർ
സത് ത ം േചർ ടം അനർഹേ ാ ം കിഴി സ ാർ ന ം െഞ
ി ിഴി ക നീ ം ടാെത കാമേധ െവേ ാെല ചി ിതാ ഹെ കാ
േലാചിതം അനർ ളമായി ദാനം െച െമ ് ഢമായി വിശ സി ി ഉ ി ാൻ
അ െ ഖംകാണി ം അവസാനി ി .
 18
“മി പദവീഗതവിചി മണി ടനാ–
െയ ം വില ധാ ീധേര ൻ.”

ക നകകാ ിെകാ ് കമനീയതര ം ളമ രിെകാ ് ആസ ാദനീയ മായി

കവിമേനാധർ ാൽ നിർ ിതമായ േലാക ിൽ െ ഇേതവെര െപ
മാറി ം, േഘാരഘാതക ാ െട ൈസ രവാസ ാൽ നരക ല മായിരി പര
മാർ േലാക ിൽ േകവലം പരിചയ ന മാ ം ഇ േകശവൻ ി ് േകശവ
പി െട ഉപേദശ ൾ സ ാർ പര ം ീജിത ം ആയ ഒ ടിലവിടെ ിമ
ളാെണ ് േതാ ിയേ ാൾ, തനി ് േനരി ആപ ിെ ആരംഭ ിൽ അയാ െട
ഉ ിൽ അ രി മർ ി വിശ വിേദ ഷ ി ് നവമായ ഒ വി ംഭണം ഉ ായി.
എ ാൽ ആ വാ ാ െട രസനാ ം അവസാനി േ ാൾ, േകശവ പി
േയാഗി അ ളിൽ ‘മീനാ ി’ നാമലിഖിതമായ ഒ മാ ം ആ നാമെ സദാ
രി േകശവൻ ിെ ദയ ിൽ ലാ ി ് തറ ്, അവിെട വസതിെകാ
. പാർവതീശാപംെകാ ് പാർ ബാണ ൾ ് പാ രം ഉ ായ േപാെല,
വ ായി തെ ട ിൽ ലയി ആ രണയാ ായ ആന േ ാ ടി േക
ശവൻ ് നി ാർ ിയായി ശയനം െച . ലീനയായ തെ ണയിനി അപരിചി
ത ം ദാസ ിയിൽ കാലേ പംെച വ മായ ഒ വാവിെ സ ിധിയിൽ
േവശി ് അ ർ ന തെ ലംഘി ാ ം അയാ െട മന ിൽ
മായ അഭ യെയ ജനി ി . എ ാൽ തെ മന ത ് അർ ാവകാശിനിയായി
വരി െ കന ക രാചാരവർ ിതമായ ചാരി സേ തമാെണ ം അയാൾതെ
വിധി . തനി േപാെല നി ള ത ം ധർ നി ം അന ചി േള
ം അല രി ാെമ ് നിർ ലമായ അയാ െട അ ഃകരണം ഉപന സി തിനാൽ,
വീ ം ശാ മായ അയാ െട ആ ാ ് ിപദെ ല മാ ി യാണം ട

186
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 187

ി. എ ാൽ, ജാ ദവ യിൽനി ് നി ാപഥ ിൽ ഗതി ട ിയ അ വിേവക

നായ ആ ശരീരപാ ൻ, മാർ മ മായ ഒ േഗാ ര ിെ കവാട ൾ സ യേമ
നീ കയാൽ ത മായ സ വിേല ് ബലാൽ ആകർഷി െ . അവിെട,
ക മായ വിസർ ിെ ഉ ാരണ ിൽ ‘ഹ’കാരവ ി ശരിയാവാ തിെന
ി അ പദം ശാസി െകാ ് ശിഷ ാ െട ന വിൽ ഇരി തെ നാഥൻ
ആദ ിൽ ശ നാ . ദ ജാപതി ദീ ി േപാ ഒ മഹായാഗ ി
െ ദർശനം അ േപാെല േകശവൻ ിെന ആന ി ി ;ആയ കർ
ിൽ േ മാർ ം അ നായ ഉ ി ാൻ നവനിധികെള സംഭാവനയായി
ദാനം െച . സാംബദീ ിതരായ അധ രി െട ആശിേ ാ ടി അേ ഹ ിെ
ൈകയിൽനി ് താൻ സാദെ സ ീകരി േ ാൾ, ിയതമയായ മീനാ ി തെ
വാമഭാഗെ അല രി . ഈ യ ിെ അവസാന ിൽ മീനാ ി െട
പാണി ഹണമേഹാ വം സ പദീപര ം സമാപനംെച െ . മീനാ ി െട
മ ലമായ കര ർശന ാൽ ഉൽ തമായ നിബിഡാന ം അയാെള ഉ നാ
കയാൽ, അന രാ ഭവ ൾ അ ട ളായി ീ . പരിണയ ി ് ് തേ ാ ്
ണയപരിഭവം ടാെത വർ ി ാൻ പ േതാ ിയ അവസര ളിൽ ല ാവതി
യായി ആ നേവാഢ ഇതാ ഈ സദ ിൽ േവശ ാഭാവ ിൽ തെ ർശി ്
തേലാടി താേലാലി . ഭർ ാവിെ ഇംഗിതലംഘനമാ ലടാ ിെയ പ
ഷക ഷമായ ിപാത ാൽ താൻ ശാസനംെച . ീണമായ ദീപ ഭയിൽ
തെ കാ െട ച ികാധവളമായ ലലാട ം ദ ദർ ണ ിെ േതേജാവിപര
ാൽ ദ ി ണിത ഭേയാെട േശാഭി വർ ളായ രികെ ാടിക ം സ
േശാഭേയാ ം ച ല ഭാവേ ാ ം ത മാ . വിേദശ ീക െട മാതിരിയിൽ
ശിര ിെന ആ ാദനംെച പ േചല േകശപാശെ മറ െ ി ം ഈ ആവ
രണെ അതി മി ് സരി അളക െട നീലവർ ം ജാ ദവ യിെല
ത യത േ ാ ടി ആ വാവിെ േചത ിെന പരമാ ാദ ർ മാ . ണയ
മ സര ിൽ ഉ മായ കനകകമല ിൽ നി ് മകര ാപഹരണംെച ് െപാ
മര െളേ ാെല ക ണാകടാ രമായ േന ഗളം േ മധാരാവർഷംെകാ ്
ആ അ രാഗപരിതപെ മന ിെന ശീതളമാ . േ മസ ികളായ മ രമ
ൾ, തെ ജീവനായിക ് സഹജമാ ൗഢമ ളതയാ ം ല െകാ
അ ടതയാ ം അയാ െട മന ിെന നി ണം വല . ആ സരളവചന െള
വഹി ഓ ാദിഭാഗം ഖാർ ം പാപാരവശ ംെകാെ േപാെല പ ാംബ
രാ ിെല വർ േകാടിയിൽ നിലീനമായിരി . ച നാദിചർ നംെകാ ്
അയാൾ പരമാന മ നായി പാർശ വർ ിയായി പരിേസവനം െച സർ ാഭര
ണ ഷിതമായ വി ഹ ി ് വശംവദനാ . ശകട െള അ ക െട േനതാ ാർ
വാഹനശാലകളിൽനി ് റ ിറ േ ാെല താൻ ഒ നിർ ീവസത മായി തെ
ശ ാ ഹ ിൽനി ് നയി െ ് ിജലവാഹിയാ മിയിേല ് നി മി ി
188 അ ായം പതിെന ്

െ . നിശ െട നി കാശത കാർേമഘ ളാ ം തെ േന ൾ ് സംഭവി

ിരി അ ത ഒ വി മേമഘ ാ ം പാതാളതമ ല മാ െ . ഹരികഥാ
സദസ രിൽ ജളമതികളായ ചില െട ദർശന കാരം ഹരിപ ാനന ീനാരദ ർ
ഷി ഹരിപ ാനന വരാജ മാരെ കർ ളിൽ ീനാരായണ ധ ാനമ െ
ഉപേദശംെച ഹി ർ ിൽ, േകശവ മാരെ വണര ളിൽ
ഒ ാ മണാരവം ഴ ി ട ി. ജിഹ ാ ലം നിർഭരമായ ഘനേ ാ ടി
ശ ാസസ ികാഗർ ിൽ അവഗാഹനംെച . ആ ജീവ ികൾ ഒ േദ
വതയാെല േപാെല സ ലം േഛദി െ .
ജീവ ം ആ ാ ം സമ ബാേഹ ിയ ം ൈചതന ന മായി ഭവി എ ി
ം, ആ വാവിെ ി എ ശ ി അന സത േളാ ബ ം േവർെപ
ം, വ ാേമാഹപ ര ിൽ ബ ി െ േപാെല ം സ ാനെ അവലംബി ്
നി വീര േ ാെട വർ നംെച . ജനിസാഗരെ തരണംെച ് പരേലാക
േവശനം െച എ ് ഒ േബാധം അ ായമായി ീർ ിരി ആ ിേക
ിൽ ജനി . ജീവശരീര ിൽനി ് യാതനാശരീര ിേല ് പരിവർ നം
എ കാലംെകാ ് നിവർ ി െമ ് ആ ി ് പ ാ ി . ഈ യാ
യിൽ എ പാ മ ിര ളിൽ താമസി എ ം, നശ രമാ തെ അംശ ി ്
എ െന േപാഷണം സാധി എ ം, അയാൾ ് വ മാ ി . സകല ം അ
കാരമയ ം ാതീത ം ആയി ഴി … പരേലാക ാ ം സമീപി േപാ
െല ഇ ിയമൗഢ ൾ നീ ി ട ി. സ ാരംഭ ി ് ർവമാ ിതിയിൽ
ശ ാേസാ ാസം െച തി ം അവയവ െള ചലി ി തി ം ശക മായി. ശിര
ിെന അവനമനംെച ി തായ ഒ ല ഭാര ം, കർ ട െള ശാ മായി ബാ
ധി ഒ രളീസ ര ം പീഡാവശി ളായി അയാൾ അ ഭവി . ബലാൽ ാ
പി ിരി നവേലാക ിെ ിതികെള അ ര േ ാ ടി പരിേശാധനംെച .
അതിശീതളമായ ശിലാശ യിേ ൽ മ ലമായ ഉപധാന ിെ സഹായേ ാ
ടി താൻ ഖശയനംെച എ ് അയാൾ ാന ായി. ഇ കാ ശി
ലാനിർ ിതമായ ഒ മണിയറയിൽ, ബാലതതികൾേപാെല വിഹരി മ ക
ളാൽ ആ തനായി, േചേതാഹർഷക ളായ പരിമളേഭദ െള അ ഭവി ്, അയാ െട
ദയം പരമാന വ ാ തമായി. അ ര ക െട വർ ാലാപ ൾ എ ് േതാ മാ
് നാനാപ ിവർ െട ഉേ ഷസഹിതമായ ജന ം അയാെള ആന ി ി .
ആ സംഗീത ി ് തം തി എ വ ം ഉപാ േദശ ഒ െചറിയ അ
വിയിെല ജലനിപാതം ധ നി െകാ ി . മണിമ ിര ിെ ഒ ഭാഗ ് ൈദർ
ഘ ം ടിയ ം വി ാരം േലാം റ മായ ഒ ജാലകനിര കാണെ . ആ ദ ാര
പ ്തികളിൽ ടി നാനാവർ മാ വ ീദളാദികൾെകാ ് അലം തമാ
ഗിരികന ാവ െ േപാെല ഒ ദിവ ദർശനം ല മായി. ആ ശ ാമളാവിശ സ
പിണി െട കിരീടവലയെമ േപാെല േമഘമ ല െട ഭാസ ലന ം മായി.
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 189

ഈ ന നാരാമ ിെ ദർശന ിൽ േജ പാ വനായ ധർ െരേ ാെല താ

ം നരകെ ദർശനംമാ ംെച ് സാ ാന നിബിഡമാ ഇ േലാകെ ാപി
ിരി എ ് ആ മാരപ ിതൻ അ േനരം മി .
ഇ െന േബാധ ൾ ് വിശദത ഉ ായേ ാൾ േകശവൻ ് തെ ശരീ
രേ ം വ േള ം ആഭരണ േള ം വിേശഷി ം തെ ആപ ിൽ ചാടി
ല േള ം പരിേശാധി . മരണാന രം ആ ാവിെ വസതി ് പരേലാക
മാ ഒ ശരീരെ ദാനംെച ക ത നിയമ ിെല ഒ വ വ യാെണ
വരികി ം, തി ാ ാ െട വ ാദ ല രണ ൾ ടി പരേലാകഗതി ാ
് അസംഭവ െമ ് േതാ കയാൽ താൻ സജീവനായി മ ഷ േലാക ിൽ െ
തെ ഖ െള ടി ക ജന െട അധീന ിൽ ിതിെച എ ്
അയാൾ ണ ിൽ അ മാനി . ഇതിെ േശഷം ആ വാവിനാൽ ഥമമായി
അ ി െ ് ഗാഢമായ ഒ ാർ നയായി . താൻ ിതിെച റി
െട ഒ ഭാഗ ടി െവളി ിെ േവശന ാ ് ര ാൾെപാ ിൽ ഒ
ൈകേപാ ം കട ാൽ പാടി ാ ഇ ിയ ഒ ജാലകനിരയിൽ ടിയാെണ
കാണെ . അ െകാ ് ആ നിലയന ം ഒ ബ നശാലതെ ആയിരി ാെമ ്
അയാൾ തിർ യാ ി. നാനാവർ ളായ ണികൾ െച പ ായ ം
വർ മായ തല ാ ം ധരി ഒ ഗിരിരാജ മാരനാ ് ജാലക ളിൽ ടി
കാണെ െത ം, ആ െച പർ തനിരയിെല നിബിഡമായ ലതാസ യ ിൽ
ര ര ികൾ പതി ാ തിഫലനമാ ് ആ മ പ ി ് നീല ടിക ിെ
ഭെയ നൽ െത ം ആ കാവ സ ൻ വ ാഖ ാനി . കായ ഖ ദ ളായ
ദിവ ൗഷധത ളിൽ തടവി വ വാ ധന രിേദവെനേ ാെലതെ ആ ക
തയിൽ ശരീര ഖ ി ് അ ഹി എ ചി ി ്, അയാൾ തെ അ െ
ഇ േദവതയായ ആ ർ ിെയ മന െകാ ് േ ാ ംെച . എ ാൽ താൻ ആ
ല ് എ െന, ആരാൽ എ ിനായി െകാ േപാരെ എ േചാദ ം ആ
വാവിെ മന ിൽ ഉടേന തെ ഉൽ വനംെച . താൻ തെ അ നാ ം അ ാ
വനാ ം ബ ന ിൽനി ് േമാചി െ ി െവ ിൽ തനി േബാധ യ ം
അേ ാഴെ എകാ വസതി ം സംഭവി തി ് ഇടയിെ ് അയാൾ തീ മാ
നി . േകവലം േവ ളായ ഖല ാ െട ത മാെണ ിൽ തെ നിര ാണം വ
ി ലാദി സാധന െള അവർ അപഹരി മായി എ ം അയാൾ വാദി .
തെ ബ േമാചന ി ് സഹായി ാെമ ് ണേദാഷി േകശവ പി മീനാ ി
െയ അപഹരി ാനായി, രാജേസവ ലം അയാൾ അധികാരെ േയാഗി ്
തെ നി ഹനംെച ിരി താെണ ് ന െട താർ ികൻ അവസാന ിൽ തീർ
യാ ി. േലാക ിൽ ക ി ് ആന ം ർശ ി ് മാർ വൈശത ം,
ആസ ദി ാൽ തി ം േചർ ചില വിഷ െള േപാെല േകശവ പി മഹാ
േദാഷസം ാമനായി ധർ രാജ ിെ പാപദശാഭരണം െച എ ് ിേന ം
190 അ ായം പതിെന ്

പരഹിതേ ം ആ ദമാ ി നിർ യി ം െച . ആ ഘാതകെ നി ര ർ

യെ ഹണം െച ിരി തനി ് അതിെന സി മാ വാ സൗക
ര ം ന മായിേ ായിരി തിെന റി ് േകശവൻ ് േ ശി . എ ാൽ ഈ
ചി കൾ േവഗ ിൽ മാറി തെ മാതാപിതാ ാ േട ം ണയിനി േട ം ധ ാ
ന ിൽ േവശി . ആ സമയ ിൽ തെ റി െട വാതൽ റ ് രാജപദാതി െട
േവഷ ിൽ ആ ധപാണിയായ ഒ വൻ േവശി ്, “ഒ ളി േയാ?” എ ്
അതിവിനീതനായി േചാദ ം െച . േകശവ പി െട േനർ ായ സംശയ റ .
തെ ിൽ നിൽ രാജഭടെന ഹനി കളകേയാ എ ീണ ം നിരാ ധ ം
ആയ ന െട ബ ന ൻ ആേലാചി . മ വ െട പാതക ാ ൾ തനി ്
അ വർ നീയമെ േപ ി ്, ദിവേസന ര സ ാ ാനം കഴി വ ി
ആ വാ ് ആ ണനെ ഒ മഹാസൗഭാഗ മായി സ ീകരി ്, ർ സ തഭാവ
ിൽ എ േ ് ഭടെ ിെല ി. ക ്ള ് കരി െകാ ം, വാതൽ ആനയാ ം
തകർ ാൻ കഴിയാ വിധ ിൽ ഘന പലകെകാ ം പണിെച െ ി ദാ
രെ ട ് ദീർഘ ം വ ംആ ഹാ ര െള തരണംെച ്, റേ
പടിയിൽ േവശി . “ഗേജ ം ഗഗേന പറ ാർ” എ േ ാകപദെ യഥാർ
മാ വാൻ മതിയാ ഊേ ാ ടി വീ കാ േമ ്, റ ളിമ ിൽ ആ വാ ്
നിലെകാ േ ാൾ സാ ാൽ വിശ പദർശനംേപാെല പരമാന കരമായ ഒ കാ
അയാൾ ് ലഭി . വിചി വർ േളാ ടിയ േള ം പ ി േള ം
വഹി ത ൾ, നിബിഡതെകാ ് ആ െകാ ാ ി ം നി ലമായി കാരപ
ര രകൾ േപാെല േമഘമ ലപരിസര ിൽനി ് സമ മിവെര ആ ാദനംെച ്
നിൽ തിെ മേനാഹരത, വിശ കർ ാവിെ മേഹ ജാല ി ം ാധമായ
ഒ വിതാനമായി പരിലസി . അ ത സരംെകാ ് േകശവൻ ിെ േന
െള റി ി തായ ഹരിതേജ ാതി ് കനകരജതാചല െട ഭേയ ം അ
മി ി . ഇ െന കാരാ ം തൽ ബ േയാജനവി ാര ം ര പട
ാൽ ആ തെമ േപാെല മേനാഹര മായ ഈ രംഗ ിൽ ത പിണികളായി
േവഷനാനാത െ അവലംബി ് േകരള ീ ദിവ ം ട . ല നീല വി
കലർ ആകാശമ പം േമൽ ിയാ ം ശ ാമളദ തിയായ സ ം റംതിര
ീലയാ ം, സ ർ പികകെള വഹി ് അവിടവിെട ഉയർ കാണെ ചില
േഗാ ര ം ര ഭ ത ി കാശി ജലാശയദർ ണ ം സ ചിതരംഗസാ
മ ികളാ ം, താൻ നിൽ പർവതനിര രംഗവാസിക െട മ സ യമാ ം, ആ
മ പെ അല രി . ബ കാവ നാടകാദിക െട സാരസർവസ ിെ
അ തിെയ ണമാ ംെകാ ് സാധി ി ആ പരമരമണീയമായ ആേലാക ിൽ
ഖല മായി തെ പീഡി ി ബ നാപനയ ം വ െമ ് േതാ ി.
അയാ െട ദയ ിൽ ിമഹിമെയ റി അഭിന നം ഒ മാ ം േശഷി
. തെ േന ൾ ് േഗാചരമാ േ ാ സമതലവി തി നാ ിനാടാ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 191

ഐശ ര ഖനി ം ഗഗനചാരികളാ യ കി രാദിവർ െട വി മാർ െമ

േപാെല വിേശേഷാ തിേയാ ് െപാ ിനിൽ േഗാ രം മേഹ െ പാപശാ
ി ായി ി ർ ിക െട സേ ളന ാൽ ധന മായ ാ മാലയേ ിെ
േരാഭാഗ ം ആയിരി െമ ് കൽപി െകാ ് ആ ലെ ല മാ ി ആ വാ
് പരമശിവപരമായ മാനസിക ണാമം െച . താൻ നിൽ ലം േയാഗിക െട
ിയവാസേദശമാ മ ത ാൻ എ ണ ഗിരിയാെണ ് നി യി െകാ ം,
അവിടെ വാസം സർൈവശ ര ി ം ആ ദെമ വിര ിസി ാ േ ാ ം
അയാൾ ാന ം ഭ ണ ം കഴി . എ ി ം, തെ കാരാ ഹ ിനക ശീത
ളമായ ശിലാശ യിേ ൽ പിെ ം ശയനം ആരംഭി േ ാൾ അയാ െട ാ മായ
വമന ് തെ മാതാപിതാ ാേരാ ം മീനാ ിേയാ ം ന ംഗമ ി ് ാര
ാർ നം ആ ക ം െച .
േകശവൻ ിെ തിേരാധാനസംഗതിയിൽ മഹാരാജാ ് ഉദാസീനനാ ം ന ി
യ ി ാൻ നി ദ മനാ ം കാണെ എ ി ം രാജചാര ാ ം വനസ രണ
ിൽ പരിചിത ാരായ ഉ ി ാെ ത ാ ം തി വിതാം റിൽ നാനാഭാഗ ളി
ം പരസ മാ ം ഢമാ ം ആ വാവിെന ആരാ . എ ി ം അപഹർ ാ ് ആെര
റിവാൻ ഒ ല ം ആർ ംതെ കി ിയി . ജന െട ഇടയിൽ അത ം
സ ാധീന ഒ ക ിയാൽ ആ വാ ് അപഹരി െ ിരി ണെമ ്, ഈ േതാ
ലിയിൽനി ് മഹാരാജാ ് അ മാനി . അവിടെ േസവകനായ േകശവ പി െയ
ആ സംഗതിയി ം ബാധി ട ിയ വാദെ പരിഹരി തി ്, അയാൾതെ
റെ ് ഒരേന ഷണം െചയ്വാൻ ഭാ ം ിയതിെന പ ീർസാ െട ഢമായ
ചില ഉപേദശ ൾ തിബ ി . േകശവ പി ് ആ ബ വിൽനി ് കി ിയി
ടേ ാളം പരമാർ െള മഹാരാജപാദ ളിൽ സമർ ണംെചയ്വാൻ അയാ െട
ദയം കിത . പ ീർസാ െട ‘കറി കിറി’ േഭാജന ാൽ തി ൾ മാണേ ം
കവി ി അയാ െട ഖ ി ് തൽ ാലെ ഒ കാർ ായെകാ ് ഉപമാ
നേ ാ ് സാമ സ ർ ി സി ി യാൽ ആ ആേലാചന ം തിബ ി െ .
ദിവസ ൾ കഴി . േകശവൻ ിെ ര ാധി തനായ ഭടൻ നാഴികമണി
െട ത തേയാ ടി അയാെള ൈദനംദിനാ ാന ൾ ് ഇറ തി ം ഭ ണം
െകാ തി ം ഹാജരായിവ . രസാളാദികളായ േഭാജ വിഭവ െള ാം വിദ പ
ചിത ളായി എ ി ം, വിരഹിയായ ആ വാവി ് അവ ‘നിേവദ ’മാ ളായി
ഭവി . തെ കാലയാപന ിനായി തനി ് സക ണം നൽകെ വിശി
െള ശാരീരികമായ േഖാപേഭാഗ ളിൽ ൈവരാഗ ം ഉദി ട ിയ അയാ െട മന ്
കാകനഖേലഖന ൾേപാെല നിരർ ളായി ഉേപ ി . അയാ െട മന ് സർവ
കാല ം മീനാ ിധ ാന ിൽ ലീനമായി. പർ തപാർശ െള അല രി വന
മ ം മ പസ ഹ ം വ ീസ യ ം എ േവ , സകല ശ ം, മീനാ ീ
രണെ ഉൽപാദി ി . ആകാശ ിൽ സ രണം െച ് ത െട നിഴ കെള
192 അ ായം പതിെന ്

ജാലകനിരകളിൽ ടി കാരാ ഹ ിൽ പതി ി ഓേരാ പ ി ം സ കാ കപര

േദവതയായി ആ ഉപവന ിൽ സ രി മീനാ ി െട ആ ാവാെണ ഒ
സ ൽപം െകാ ് അയാൾ ആന ി . ൗ േകാകിലാദിക െട ജന ൾ അയാ
െട വണ ട ളിൽ അവ െട മ രഗീതെ അ സ രം തിധ നി ി . വർഷർ
വിെല മഹാകാളിമെയ അവലംബി േമഘ ൾ പാദാ ാവലംബിയായ േകശചാമ
രെ റി ് ദാ ണമായ രണകെള ഉ രി . ആകാശ ിൽ കാശി ഇ ചാപ
ിെ ഓേരാ േരഖ ം തെ ണയിനി െട ഓേരാ അംഗ െള റി ് അയാ െട
മന ിൽ ഓേരാ ഉൽ കെള സംജാതമാ ി, ി വന ളി ം വ ് ഉൽ ംതര ം
നിർ തികര മായ ാനം മ ട ഭവന ിെല നാ െക തെ െയ ് അയാൾ
നിർവിശ ം തീർ െ ി.
ആ വാ ് പർവതവാസം ആരംഭി കാല ് ാംബര ായെയ അവലംബി ി
േമഘ ം സാ മായ കാർ െ അവലംബി . ധാര റിയാ കാലവർ
ഷം ഉപാ േദശ െള ാം ഭയ ര ം തെ ബ ന റി ശിശിരതര ം ആ ി ീർ
. കാലാവ െട ഭയാനകത െ ഹൽ രി ാെന േപാെല ഇടിരവ ം
ഗിരിമ ട ളിടയിൽ േദവഡിംഡിമംേപാെല ഴ ി. അ മയസ പരിതാപമാ
േ ാെട േപാെല ദീർഘഗമനം െച ് നിശാ കാരേ ാ ് സ ി . േമഘ ൾ വി
സർ ി വർഷധാരകൾ സാധ ിയായ തെ മാതാവിെ േശാകാതിേരകേ ം,
തിേകാപ ിെ ല ണ ൾ പിതാവായ ഉ ത വിെ ൗഢമായ തി ി
യാസാഹസ േള ം രി ി . അഴി ല േകശേ ാ ം അതിമലിന ളായ
വ േളാ ം ഭ ണനി ാദി ഖ െള പരിത ജി ം അത ാധിവശയായി പരിേദവ
നംെച മാതാവിെന മനസാ സ ർശി േ ാൾ മാ കമായ തെ ർബലതെയ
ത ീകരി ് ആ പൗ ഷമന ൻ ബാലെനേ ാെല േക ട ി. എ ാൽ വി
രഹ ഃഖ ി ം തെ പൗ ഷെ പരിത ജി ാെത നാ ം കാ ം ആരാ ് തെ
ആപ ിൽനി േമാചി ാൻ അ ൻ നിര ര മനായി റെ െമ ് അയാൾ ൈധ
ര െ . മഹാരാജാവിെ പദാതികളാൽ ആ ബ ന ലം പരിപാലനം െച െ
െകാ ് അവിട തെ ഗതിെയ അറിവാൻ സംഗതിയാ ക ം, തനി ് േമാച
ന ാ ക ം െച െമ ം അയാൾ നിർ യി . എ ാ ചി കൾ ം ഉപരിയായി
തെ ഇ ിയ ൾ ് േഗാചരമാ ഋ േകാപ ൾ തെ ൈവരിക െട ശിര ിൽ
പതി ാറായിരി ൈദവശി െട ല ളാെണ തത ം അയാെള ിര
തി നാ ി.
ആ വാവിെ പരിചരനായ ഭടൻ ദിനാ രം െകാ ്, വിശ ഭാവെ ൈക
െ ാ ് ണേദാഷ ൾ പറ െകാ തി ് തനി ് അവകാശ െ ് നടി
ട ി. ബ ന നായ വാവിെ കാരണവരായ ച ാറ പാർശെച ്,
ഉപജീവനമാർനമായി താൻ വഹി ഉേദ ാഗം തനി ് കി ീ താെണ ം, അതി
നാൽ ആ വാവിെ ആ ിതനാ ം തെ ക തണെമ ം, അയാൾ േകശവൻ
ിെന ധരി ി . തെ കാരണവെ ഔദാര െ അ വെര അ രി ാെത, ആ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 193

ഭടൻ നവമായ ഒ അവ ാേഭദെ ട േപാെല സൗജന സംഭാഷണ ി ്

െപെ ് ആരംഭി റ ാടിെന േകശവ പി െട ിമേ രണയായിരി ാെമ ്
േകശവൻ വ ാഖ ാനി . അ ് ഒ ദിവസം ഭ ണസമയ ് േകശവൻ ി
െ അ േനാ അ ാവേനാ േമൽവിലാസംവ ് ഒ സേ ശെ െകാ െ ിൽ,
ആയതിെന ഭ മായി േമൽവിലാസ ാന ് എ ി ാൻ താൻ ഏൽ എ ്ആ
ഭടൻ ചാ േ ശ രിെയെ ാ തെ സത ംെച . േകശവൻ ് ഇതി രമാ
യി തെ േരാഭാഗ ് അേഭദ ാകാരമായി കാണെ പർ ത ിെ നി ലത
െയ ൈകെ ാ ് ഇരി േത . തെ ഒ ഉദ മ ം നി ലെമ ക തിനാൽ,
ആ ഭടൻ മെ ാ ദിവസം ണേദാഷ ംെകാ ് റ ാടായി. വാവി തെ അറി
കാരം ച ാറമഹാരാജെ പാദ ം, നവകിംവദ ി കാരം മഹാരാജാ ്
തി മന ിെല അർ ാസനാവകാശി ം ഉ ി ാൻ വിെ ആ മി ംആ
ഹരിപ ാനനേയാഗീശ രെന ശരണം ാപി ാൽ തൽ ാലാപ കൾ ് നി യമാ
യി നിവാരണ ാ െമ ് ഒ ചകെ ഉദാരഭാവ ിൽ ആ ഭടൻ റെ വി .
ആ ണേദാഷെ ളിേ ൾ തി േപാ ം േകശവൻ ് കനി ി . അ
ദിവസം േയാഗീശ രെ താപൈവഭവ േള ം ജനസ ാധീനേ ം ആ വി
വായൻ വർ ി ട ി. അ പർ തനിരകെള ക കി കടലാടി ാെന േപാ
െല വ ഴ െചാരി കയാൽ, ആ ആരവ ിനിടയിൽ ഭടെ നിർബേ ാപേദശ ൾ
നി ലശ േ ാഭ ളായി പരിണമി . അ െ സ ാഭ ണസമയ ം നിർ
ബ ശീലനായ ഭടൻ, നിയമമായി ചമ ട ിയ ണേദാേഷാപേദശ ളരിയിൽ
കയറി, അര ം തല ം ി വ ് പല ംവ . തെ ിതി ് ആ ഭടൻ സമര
േയാഗ നെ ി ം, തനി ് നിര േരാപ വിയായി ീർ ിരി തിനാൽ അവ ്
ഒ െച പാഠെ നൽ വാൻ േകശവൻ ് ഒെ ാ തിർ . േകശവ പി
േയാ ് േയാഗി പ ിതസ ര ില ാെത ഇടനാടൻ മാട ി െട യാ കളിേസാ
പാനമ ിൽ, നായർസാമ ് േച പരി തിേയാ ടി, ഇ െന ട ി: “എേടാ!
തനിേ , എെ ര ി ാൻ താൽപര െ ിേല, ഇ െയാെ െഞ ി ണ
േദാഷി േണാ? ഞാൻ എ തീേ , എെ വർ മാനം അ െനെയാ അ ാവെനേയാ,
അറിയി ാ ? അതിെന ാൾ തനി തെ ര വരി, താൻ നടി ിടേ ാളം
ത നാെണ ിൽ, എ തി ാ ി ള കളയ േത? താൻ െകാ വ േചാറി
െന ഞാൻ എ ൈധര േ ാ ടി ഉ എ ് താൻ കാ ിേ ? എ ാ ി ം
വ തായ ആപ ് മരണമേ ? അതിെനേ ാ ം ഞാൻ ഭയെ േ ാ? പറ , േതാ
െതെ ്? ഭയെ ആളാെണ ിൽ, ഓേരാ േനര ം തെ ഊ ീ ാെത
ഒ േവള െതാ മായി േ ാ? ക ാൽ സാരി എ ാൻെകാ െപൺേകാലെമ ്
തനി േതാ ീ ് … ഇേ ? അ െന ഗതിെകാ ് … ആ … േതാ ിേ ാ ം,
ചില മാണികൾ ം. എ ാ പറവാൻ ട ിയ ്? അതേത തെ േയാഗീശ രൻ
… അേ ഹ ിെന ഞാ ം ക ി ്. എേടാ … ചില െട സാരം സം ഹം
194 അ ായം പതിെന ്

െകാ തെ അറിയാം. അ െകാ ്, അേ ഹ ിെ കഥ കിട െ . തെ ഈ

ായമിടീ ാ െട കഥ ആദ ം എ ാം, അവരിൽ ചിലേര ം ഞാൻ ക ി
്.” (ഇവിടം ആയേ ാൾ സ രം ഒ മാറി) “രാജ െ ലർ വെര ് നടി
െകാ ാരിൽ ചില െട േയാഗ തകൾ ഞാ ം റ ് മന ിലാ ിയി ്. നര
കംതെ ല ി ് പാതാള ിൽ മറ കള ിരി ് എ െകാെ ് താൻ
അറി േ ാ? എെ ിൽ േവ . ആ ധർ ാഹിക ം ദീർഘാ േ ാടിരി െ …
പരമകാ ണികനായ തി േമനി െട ധാർ ികത ം എനി ് ശരണ ്; സാ ാൽ
വിശ സ പിണി എെ ൈകെവടി ക മി . ആഭാസ ിേയാ ആ തേയാ
ആ പ ഴിയിൽ അ ാ ഞാൻ േവേരാടി വളർ ിരി ്. ഈശ രൻ എെ ാ
െ ് താൻ േക ി ിേ ? ഇെ ി ം ഉെ ി ം ചില പരേമാപേദശ ൾ എെ
മന ി ദീപ ളായി വിള ്. ആ ദീപം എനി ് കാ ി മാർ െ ,
ഭമാകെ , അ ഭമാകെ , ഞാൻ ട ം. അ േ എനി ് ൈവഭവ . ഇനി തെ
ഹരിപ ാനനസ ാമിക െട കഥ േകൾ ! യമഘാതകാ കൻ എ ാനേ ്
ആർെ ി ം േച െ ിൽ ആ രാ സനാ ്. ‘ഹരി’ ശ ംമാ ംെകാ
് അയാ െട ത ് േപാരാ തിനാൽ, ‘പ ാനന’ശ ം ടി ആ േപേരാ ് േചർ
ആൾ എ സരസൻ! അേ ഹ ിെ പാദ െള ശരണം ാപി െയ ാൾ, …
ഒ സാ വായ കന കെയ ക േ ാൾ വി മി ് പറെ ിയ ചപലസന ാസി …
അ ാവൻ പേ , രാ ഹിെയ ി ം, അേ ഹെ വ ംകറ ാൻ എ ിയിരി
വ കസന ാസി … എേടാ! ൈദവം എനി ം ര ് ക ് ത ി ്… ആ ാ
സ ാ ് ചില ിേന മാളികയിൽ പ ിയമർ േ ാളേ , കാ െത ി ിരി
ിയ െനേ ാെല എെ പിടി ടി തെ കാർ െകാ േപാ ്? അ
തെ ഹരിപ ാസ സ ാമിക െട വി മം, രാജേസവ, അ ഹശ ി …” േകശവൻ
ിെ വാക്പ ത അ മി . അയാ െട സംഗം ആ വാവിെ ജീവേനാ ടി
ഉദരപാദ ൾ മാർ മായി ആ ശിലാതളിമെ േഭദനംെച ് പാതാളമാർ േമ പലായ
നംെച . തെ റി പ ഷഭ ന ൾ ദിവ േ ാത ളാൽ വണം െച ി
െ േപാെല ഹരിപ ാനന ൻ സ ർ സ ാശനായി ത ീകരി ്, ആ
ക റെയ ദീപാരാധനാസമയ ീേകാവിൽേപാെല ഭാസമാനമാ ി. ആ രംഗ
ിെ ഉപ മണ ി വി ഷകനായി റെ ി രാജഭടൻ േകശവൻ ിെ
ാഗ െള അ ധാവനംെച േപാെല, നി ി ല തെ അവഗാഹ
നം െച ്, അ ത നായി.
 19

“ ൻ ഭവാനതി ി നാ ി മി-
ത ികൾ േക ാൽ െപാ ടാ ഢം.”

ശിഷ ാേരാ പര രാരാധക ാേരാ ഏകാ ാ കേരാ — വരാജഹരിപ

ാനന ാർ ത ി സംബ ം എ ായി ാ ം േയാഗീശ രെന ി
മഹാരാജാവിെ മന ിൽ അഭിമാന ാ വാനായി ആ രാജ മാരൻ െച ഏർ ാ
ടിേന ാൾ ആപൽ രമായ ഒ ആ ല ം മെ ാ ി ായി . ഈ കഥയിെല
അന രസംഭവ േളാ ് അതിഗൗരവമാ ൈനമി ികബ ം ഹരികഥാ ാന
ി ് ഉ ായി. േകശവൻ ിെ അപഹരണമാ അപരാധം ത ിൽ ആേരാ
പി െ തിെന ി പ ഷനിേവദനം െചയ്വാൻ രാജസ ിധിയിൽ േവശി േയാ
ഗീശ ര ് ക ണാഭിമാന ർ ം മഹാരാജാ ് രദാനംെകാ ് സാ നമ ളാൻ
ഒ ിയേ ാൾ, സ ർ െന തെ വിവ ി െ േട തായ ഹരിപ ാന
നപാദ ൾ, പ ധാരെ നിയ ണംെകാെ േപാെല, ഒ ് അതിയായി
വ തി. രാജഹ െള തി ഹണം െചയ്വാൻ േയാഗീശ ര ായ ഇലിമാ
േനരെ ൈവമനസ ം ആ േയാഗിെയ റി േകശവ പി െട സംശയ ൾ
അടി ാന ന ളെ ്, പരി ടസാ ളായി മഹാരാജാവിെന ദർശി ി .
ധർ വിേലാപം വരാെത ം രാജ ിൽ മഹ ായ േ ാഭ െളാ ം ഉ വി ാ
െത ം േയാഗീശ രെ വിഷമശാ െള നയ ത ംെകാ ് ഭി മാ വാൻ അവി
ട ് ബ പരികരനായി. ഈ നി യേ ാ ടി േയാഗീശ രെന തെ പാർശ ിൽ
ഇ ി. സം ാന ിെ ഭരണം നയഗതി എ ിത ാദി ലൗകികകാര െള സംബ
ി ം, സർ പദേയാഗ നായ ഹരിപ ാനനെ മത െള ആരാ . എ ാൽ,
മഹാരാജാവിെ േന ൾ ്, വനമാർ ാരെ വീ ണ ത ായി

195
196 അ ായം പെ ാൻപ ്

എ ിൽ, ഹരിപ ാനനെ േന ൾ മേഹ ഗിരി െട ശിര ിൽ നി െകാ ്

േയാജന ര ല ാ രെ വ മായി ദർശനംെച സ ാതി എ
വരേ കൾതെ ആയി . മഹാരാജാവിെ സൗജന ൗദാര ൾ ക ്,
അവിടെ ി താൻ വീ വലകെള േമലിൽ ഒ ം താമസം ടാെത ി, താൻ
ഉേ ശി യ സമിതി െട നിവർ നം സാധി ാൻ േയാഗീശ രൻ ഉറ . അ
ദിവസംതെ പതിേനഴാം അ ായ ിൽ വർ ി ി തി ം ന ിയ
ി ാെ സഖ െ സ ാദി ാൻ മി . ആ മാർ ം ർ െമ ് കാ കയാൽ
ികളിൽ സ ം, ന ിയേ ം കഴ േ ം ല രാണ െള ഹി
ി വ ം ആയി അേ ഹം, അേ ഹ ിെ ി ് ശ മായ ർ െ മ
ട ് താമസി യായ ല ാല ി െട സ ീണനംെകാ ് ഭ ി ാെമ
നി യി ്, ർ ാരായ േസ ാവർ ിക െട സംഗതിയിൽ ധർ ാദിശാ
ം പേരംഗിതഗതിക ം ആ സ ാ ക െട നി യ െള അവലംബി ണെമ തി
നാൽ, സ ർ ി ശ നാദി തീ യാൽ നിർ ഹണെ താമസി ി ക
സഹജമ േ ാ. എ ത സാ ാ ലിയായിരി ാൻ നിർബ ിതയാ
യി ജീവധാരണംെച എ ് ഹരിപ ാനന ് രണ ായ രാ ിയിൽ െ
ആ െട തി ഷനായ ാെര വ തി ് തെ വിശ ത നായ
െച കരടി ാെന കഴ േ ് യാ യാ ക കഴി .
അ ദിവസേ ് മ ടഭവനര ണം ആ ത നിൽ ാപി െകാ ്,
സേ വകനായ ാർ ഹരിപ ാനനവാടെ ാപി . അ െ സ ർശന
ിൽ ാർ ് േയാഗീശ രൻ നൽകിയ അ ള ാ കൾ കൗരേവ നായ േയാധ
നമഹാരാജാവിെ ഭാവേ ാ ടിയായി . സ ർഭേയാജ തെയ ബീഭ മാ ാ
െത ാർ, േ ാണ പാദികളായ ആചാര ാ െട ിവി ാനസമ തേയാ
ടിയവൻ എ േപാെല ആ ഗൗരവമായ സംവാദ ിൽ നീതിേഭദ െള ഖ ാപനംെച
്, രാജ ത വിദ െ ഉൽ ട ാഗ േ ാ ടി ഹരിപ ാനനെ ഉദ മെ
തിേഷധി . സകല തിഭാവിഭവ ം സമ കാര വിജയി മായ ഹരിപ ാനനൻ
ആ ഗമ ഷ േനാ ് സാമവാദ ം അേപ ം യാചന ം ാർ ന ം െചേ
ി വ . എ ി ം ഹരിപ ാനനെ രാരംഭെ ർവകഥാ ാ വാദ ൾെകാ
്ആ ൻ ഢസി ാ മായി നിേരാധി . തി ാ ാരായ ചില മഹാ ഭാവ
ാ െട നാമ െള വചി ് ആണയി ക ം ജന െട തിനിധി ാന ിൽ
ഹരിപ ാനന ് അേ ഹ ിെ േ ാഹ മ ളിൽനി ് വിരമി ാൻ ഒ കൽപന
നൽ ക ം െച . ഹരിപ ാനനേകസരി െട സടാപങ് ി ഉ ംഭി ; േന ൾ
ര ദ തി കലർ ; ഭാവ ം നില ം പകർ ് വ ് വി തമായി; കരാം ി
കൾ െഞരി . അേ ഹ ി ് ജ നാ എ മാ മ കർ ണാ ടി സി മാ
േസനാനിപദെ അവലംബി ്, േകവലം ത നായ ാെര തെ നിയ ണേയാ
ഗ ിൽനി ് ബഹി രി ്, “ ര ിൽ മ ം മഹാജന ം കൾെപ െ ം
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 197

നാഗരികജന ം നാ ിൻ റ വസി േമാേരാ ജന ം ഇ േകൾ ണെമെ

യാ ” എ േപാെല സമ ിയായി ഒ വിളംബരെ ആ അവ െ ം മ ം
അറിവിനായി സി മാ ി. ഏെതാ നാമെ ആ ദമാ ി ാർ ശാസനം
െച േവാ, അലംഘ ാ നായ ആ മഹാ വിെ നാമ ി ം ാന ി ം താൻ
കൽപി തിെന േകൾ ാ ാൽ ‘െകാ ം സേ ഹമി ’ എ ് ഹരിപ ാനന
സി നായ ആ ാകരൻ അ ളിെ ം െച . തെ യജമാന ിെയ േസവി ്,
ഒ വിലെ ജലം അവരിൽനി ് വാ ി ക േസചനം െച ്, ജ ബ ം േമാചി
— എ ി െന വരിയിൽ തെ ജീവചരി ം ഒ വാൻ ാർ നി യി ി
. ഇതി വിപരീതമായി മ ം മ ര ം െകാ ് നാ ം ടി ം വി ് — എ ം പ ം
െഞരി ്, ര പ ീരാ കാല ിലധികം ൈദ താടവീവാസ ം അ ാതവാസ
ം അ ി . ഇനിെയ ി ം ജീവിതാ മനകാലെ സമാധാനസമന ിതം ജ
മിയിൽവ ് കഴി ാെമ ് കാം ി ആ ൻ േയാഗീശ രനാ ബ വിെ
കേഠാരാ േക േ ാൾ െപാ ി ര . സഹ േന ം സാധി ാ ധാരകെള
അയാ െട ഏകേന ം വർഷി ; മർ ളിൽ ശ ഭിഷ ിെ ആ ധ േയാഗം
െകാ ായ േവദനയാെല േപാെല ആപാദമ കം വിറ ; താൻ ജനി ർ
േ ം വാസരവ ര േള ം വ സനാധിക ാൽ ശപി ; േകാപാതി മം െകാ
ാവിഹീനതയാൽ, ക ക ാർ ശവശരീര െള െ കാം ി െമ ം,
അ െന ദൗ ി ് വിധിയ ാെത േവെറ ചികി കനിെ ം, അയാ െട ജീ
വിതകാലേസവന ി ം വാർ ക ി ം ഭ ി ഢത ം േച ംവ ം അധിേ പ
ഗർഹണം െച . ഹരിപ ാനനെ േന ളിൽനി ് തടി ല ൾതെ വർഷി .
ഹമാ േകാപ ി ് അധീനനായി, ബ ഭാഷക െട സ ി ണേ ാ ടി
ഇ െന അർ മാ മാ ് അേ ഹ ം കൽപാ ാ ഹാസം െച : “ശഠാ, രാജ േ
ം ഹേ ം ജനേ ം േലാക ിൽ സകലതിേന ം െവടി ്, േദശാ ര
ൾേതാ ം ഭി ിെയ അ ി ്, നരസിംഹസത െന ി ം നാ ം നരി ം
ദാസ െ അ വർ ി ്, താ ണ ം യൗവന ം ഷത ം ഒ േപാെല വ ർ
മാ ി, വിെ ആ ാനിർവഹണെ നാം ദീ ി . മരണ ാ ിൽ
എ ിയിരി ത ർഖൻ നീ ശാഠ ംെകാ ്, അതിവ നാ വിനാൽ
അ ഹീതനായ ഈ ശിഷ നിൽ തി ാ ർവം സം ി മാ നിേയാഗെ
തിബ ി . ന ാൽ ആരാധി െ ഭഗവതിയാണ, ന ് ഈ ആ ാവി
െന നൽകിയിരി പര ാണ, ശരീരെ നൽകിയിരി അ നാണ, നി
െ ം നിെ യജമാനന ിേയ ം, നി െട സകല ഭാവിേ യ ി ം നിദാനമായി
സ ൽപി ിരി ആസർ ാവേയ ം, ഉ േ ിൽനി ് ഇതാ ഇ ണം
തൽ ബഹി രി ിരി . നി െള േപാ നിധി നേ ാ േചരെ … നി ൾ
ഇ ിനം തൽ നിരാധാരസത ളായി, ഭി ാംേദഹികളായി, െത ി ിരി വിൻ!
ഹ ടികളിൽ വീ കര ് പിടിയരി വാ ി ഭ ണവ ധാരണ െള നിർവഹി
198 അ ായം പെ ാൻപ ്

ിൻ! ശ ികൾ യി േ ാൾ, നി െട ജാതിഹീനത ് േചർ തായ നരകസാ

ാജ ി രകളിെല ഉറനീർ വാ ി അ കാലകഫ സരണെ അമർ വിൻ!
മരി േ ാൾ അനാഥേ ത ളായി …”
ാ െട ിയ അ രമാല ം നിഘ ം ഈ േകാപദർശന ിൽ
നഖാ മാർ മായി വണംെച . തെ ത തെ യഥാധർ ം താൻ നിർവ
ഹി എ ് സമാശ സി ്, ധാരയായി വർഷി െകാ ി ക നീരിെന അയാൾ
ട . സകല ം കർ ാധീനെമ ് വിധി ം, ഈ ിതികളിൽ ഉ ര ണ ിൽ
തിതെ േമാ െമ ് സ ൽപി ം, കൽപന എ ായാ ം അതിെന നിർവഹി ാ
െമ ് സത ം െച ം െതാ െകാ ് ാർ കാ േശഷമായി അവിട നി മി
. എ ാൽ ഹരിപ ാനനമത ം ന ിയ ി ാെ ഇംഗിത ം ി ര രി
വലിയ െട യ ാർ നകൾെകാ ം ഏകീകരണെ ാപി ിെ ് ഇവി
െട ിൽ ാവി കഴിേ ാം. അേ ഹം മകെ അ ൻതെ ആയി .
ഹരിപ ാനനെ ഉദ മവിഷയ ിൽ അേ ഹ ം ഗിരിസഹജമാ അേഭദ ത െ
ദർശി ി .
ഈ രംഗം ഒ മഹാ ിെ ർവരംഗമായി േത . ഇ ഴി രംഗ
ിൽ േയാഗീശ രെ വ ് ര ാമ ം ഒ പിഴ . ാർ അേ ഹ ിെ സ ി
ധിയിൽനി ് മറ ണ ിൽ, േകശവൻ ിെ അപ തി തൽ മീനാ ി
പരി ഹണ ി ് വീ ം കാ െക ി നിർ ംെകാ ് േയാഗീശ രെന ഇ ി ി
ഴി ിൽ െച വ ഉ ിണി ി സർ ിരിക ം േ ളിെല സാദ
ഭാര ം വഹി ്, അ റിയിൽനി ് ആകാര ന നായ രാ െവേ ാെല ഉദയം
െച . േയാഗീശ രെ ിൽ േവശി ഉടെന അേ ഹ ിെ ഖ ് കാണെ
രമായ ഭംഗെ ് അതിെന ആദരിെ േപാെല ര വ ് റേകാ ചാടി,
പാദ ൾ ഒ ി നി ി ്, ഉരഗാ തിയി സ ാതെ അ ി . ഇ െന
നമ ാരാന രം േയാഗീശ രെ പരമാർ െട ഏകേദശെ താൻ അ വെര
ഹി ് നീ ി േശഷെ ം അേ ാൾ േക േകാപശാസന ളിൽനി ് അവധാര
ണംെച ിരി എ ം, എ ി ം ശിഷ ം ആ ിത മായ ത ിൽനി ് യാെതാ
രാപ ിേന ം ഭയെ േടെ ം, അ വെര അ കരി ാൻ ൈധര െ ടാ ഒ
മി നാട േ ാ ടി ഓേരാ കരേ ം ഗ മാറി തേലാടിെ ാ നി . തനി ്
ൈഹദരാലി െട ആ ല െ ് ആ ജളജ കൻ ഹി ി തായി േയാഗീശ രൻ
അറി ക ം, അ െന അയാൾ അറി ി തിെന അറി തായി നടി ് അേ ഹം
ഓേരാ ് വർ ി ം െച ി ്. എ ാൽ, ാേരാ ായ അ െ സംഭാ
ഷണ ിൽ അട ിയ പരമാർ ൾ മായി അയാൾ ധരി എ ിൽ, വിജയസ
മീപ മായ തെ മ ൾ ഭ ി െ െമ ് അേ ഹം ഭയെ . ച ാറേനാ ്
മ ര ം വിേരാധ ം അ രാ നാ ട ി, അേ ഹെ ം തെ ം അയാൾ
ഷണംെച ് നട താ ം േയാഗീശ രൻ അറി ി . താപസ ി ് ഒ ം
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 199

അ പമ ാ വിവാഹദൗത െ ഉ ിണി ി തെ േമൽ െഞ ിേ

്, തെ വാ വ ിതിെയ ഹി ി തിനാൽ അയാൾ ് തെ േമൽ ഢമായ
ഒ പിടി കി ിയി െ ൈധര ിെ ല മ േയാ എ ം അേ ഹം ശ ി .
അ െകാ ് തേ ം ാ േട ം അ െ പ ഷഭാഷണ ിൽ നി ് ഉ ി
ണി ി , എെ ാം, എ േ ാളം, ധരി ി െ ് കൗശല ിൽ അറിവിനായി,
‘ ം’ ശ േ ാ ടി ശിര ലന ാൽ ഉ ിണി ി െട വരവിെ ഉേ ശ
െമെ ് േയാഗീശ രൻ േചാദ ംെച . ഉ ിണി ി െതാ പിടി ൈകകെള
വ മായ നാസികേയാ ് േചർ ് േ ാ ചലി ി െകാ ് “ഇേ ാൾ മന ിലായി
സ ാമി. ഇ ാൾ രാ ി വലിയ േമനാവിൽ എ ിയതാെര ് ” എ ് അയാൾ
് േതാ ിയ പരമാർ െ റ പറ . ഉ ിണി ി െയ ഉടൻതെ ഹനി ്,
അയാെള തെ ആ ാേവാ ് േചർ തി ‘ േ ാഹത ം’ അേ ഹ ിെ മന
ിൽ അ രി എ ി ം േവദാ േഗാപ ൾ ധരി ി ി ാ ആ േലാകം അതി
േന ം വധെമ തെ ഹസി െമ ് ഭയെ ് സാ ജ ദാന ി ് റെ ടാെത
ഒ േചാദ ം ടി െച : “അ ടിയാ? ന ്! എ െന ിന യാർ?”
ഉ ിണി ി : (താൻ സമർ െന ഭാവ ിൽ) “േചാദി ാ േ ാ? െപാ സ ാമി
തി വടികെട സ ാമി സ ിധീ തെ . നാരായണ! ഇെത ാം മ ി അറി
േ ാൾ എ ് ഭാഗ ം! പരമാന ം! മീനാ ി െയ കി ാൻ എനി ്
ഭാഗ മി . അ ഞാൻ ൈകവി . സ ാമി ര ി ് എെ െച കേ രിയിൽ
േചർ ത ാൽ മതി. മ െതാെ നാ നാഴികയിെല കിനാ ്. െകാ ിണി
ം െകാ ിണി ം ത ിൽ േപർെ ാ െമ ി െമാ ്.”
പരമാർ ം വേന ം മായി പേ , ധരി ിെ ി ം താൻ ാേരാ ്
ഗർ ി തിൽനി ് െവ ് നിർേ ശി െ ഒ മഹാ ഭാവൻ ടി തി വിതാം
േകാ ് േവശി ി െ ം, താ ം മ ട നിവാസിക ം ർ പരിചിതരാെണ
ം ആ ക ലൻ ധരി ിരി തായി േയാഗീശ രൻ ഊഹി ണ ിൽ, എേ രി
തേമ! പരമക േമ! ഉ ിണി ി െട ക ിൽ കാലപാശം വീശി ഴി . അന
ശയന രം വ ം ന ംവ ം േയാഗീശ രൻ ഒ െപാ ി ിരി . ഹിരണ കശി
വിെ ര ാധാരയിൽ മ നായ നരസിംഹ ർ ി ഹർഷ ം െച േപാെല
േയാഗീശ രൻ ആ റി ക ് ഏകപദ ിൽ അർ ദ ിണം െച . അേ
ഹ ിെ ദ ൾ ിര ിേ ം ധാവള ം ഉ ിണി ി ് അയാ െട അഭീ
സി ി ാെയ ് ഒ സ ി ാ ി. േയാഗീശ രെ ചിരി ം ം ദ ി
ണ ം അവസാനി േ ാൾ ഉ ിണി ി അേ ഹ ിെ മാേറാ ് േചർ ് — പാവന
കര ളാേലാ, പാപനഖര ളാേലാ ബ ി െ . പി ീ ായ ചാ ാ ം േയാഗീ
ശ രെ ഭാഷയിൽ ‘രംഗാ രംഗാ!’ തെ ആയി . ഉ ിണി ി സ തീസാധ
സ ൾെകാ ് േയാഗീശ രെ വി ലവ ഃ ല ിൽ ബാ നിനീർ േ പി .
േയാഗീശ രൻ “ഉന ാന ാ, അ െകാ ിണി ഉന ാൻ … നമ യ ം
200 അ ായം പെ ാൻപ ്

ടിയ ം. അ ാൽ വ കിറ ഥമ ർ ിെല, ഒ ടയ മരതകഗാ െ അ

നകസ ട ിെല നാേമ സംഘടി ിേ ാം. ബഹ ് ബഹ ർ! ശാ മായിര്, ജഗ
ദംബികെയ ന ായ് ഭജി േ ാ … സത ം!” എ ് ഉ ിണി ി െട കർ ിൽ
ഢമായി മ ി . രാമവർ മഹാരാജാവിെ ണ മഹിമയാൽ അ ് സി െ
കർ ളിൽ പതി . േയാഗീശ രേനാ ് ആ സി ായി ം േകശവ പി െയ
റി ് വാദ ിെകാ ് ശിഥിലമാ െ ം ആയ ബ ം േയാഗീശ രൻ അറി
യാെത പരി ർ മായി ഖ ി െ .
മി ന ിേല ് രവിസം മം കഴി ്, കാലവർഷ ിെ ശ ി ം യി ി
രി ഈ കാല ിൽ അ സ ാസമയം വ ര ിെ ത ് േച തര
ിൽ ആദരണീയമായിരി . രാജ ഭരണനാഡിക െട േക മായ വലിയെകാ ാ
ര ിെല ‘പകട ാല’ എ മ ിമ പരംഗം, കാല ിതികൾ ം നിശാദ ാരമായ
ആ സമയ ി ം ശക മാ വിധ ിൽ മേനാരമ മാ െ . അവിടെ െവ
ഭി ികളിേ ൽ ആ ലെ പരിചാരകസാമാന ിെ സദാചാര മാണ
ം, അവ െട ചി ് േച താ ഹവാർ ാദിക ം, ർവാസനാ രമാ
കവന ം, വികട ളായ അ രബ ം ച രഗജച വടി കളിൽ എ തെ ി
രി വ, ആ സേ ത ി ് ഇേ ാ േപാെല വ ര ിെലാരി ൽ നവരാ ി
കാല ് മാ ം സി മാ സരസ തീസാ ി ം ലഭി ട ിയി ിെ ്
ത ീകരി . ആ മ പ ിെ വ കൾ ഒ ചി ശാല െട ം വർ മാന
ിെ ം ാന ം ആ ര കരമാംവ ം വഹി . ‘കരി ’ െകാ
േലഖന ളിൽ വിദ ാരായവ െട ിൽ ചി കർ ശല ാരാൽ രചി െ
ഗേജ േമാ ാദി രംഗേ ാ ടി, ാമ ത ് ാപി ാ പരമാവധി െട ാ
ളായി അനവധി ‘കര തമപരാധ’ ംആ ലെ ‘അ’കാരമാദ മാ പകട
ാല എ ് ശ ി മാറാ . ആ മ പം മശകമ ണ പിപീലികാദിേകാടിക െട
വസതിെകാ ് െചറിയേതാതി ഒ ാ മായി ലസി . അവിടവിെട
വിരി െ ം, വ ിെല െക കൾ െപാ ി ് താം ലാദിസാധന ൾ ഉ ിൽ സം
ഹി െ ിരി വ മായ െമ ായ്, ത ് എ ിവക ം ഉയർ ് പടി ാ െട
വിയർ െകാ ് െമ കി ക ംതാളി െട നിറം വഹി ചാ പലകക ം, ഓേരാ രായ
സ ാ േട ം ിൽ വി ർ ിയി ഓല ണക ം, അവരിൽ ത നി ാരാ
വ െട നാരായ നകൾ തിയ ഓലക െട കളിൽ തതരണംെച കി കിരാര
വ ം; ആ ല ിെ ാചീനതാ ീെയ അവാച മായി കാശി ി . അേ ാൾ
െ ക ി െ മാട ിവിള കൾ അവിടെ ഇതരസാമ ികേളാ ് അതിശയ
മായി േയാജി ് ഈ സ ർഭ ിെ ഭാവെ സ ർ മാ . സംഘ ളായി
േ ർ ് ദീപ ദ ിണം െച മശകേചടിക െട മംഗലഗാനാരവ ി ം േ മാധി
ക ർവ ംബന ളി ം ലയി ിരി പി മാർ “ഹ !” വിളി െകാ ് മർ
താള ൾ േഘാഷി . ഗഗനചാരിയായ ആ ബാൻഡ ാദ സംഘ ിെ വലിയ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 201

തേ െറ േപാെല പടി ാ ഒരി റയിൽ േവശി ിരി സർവാധിപ മാ

ണി െട ‘റാമറാമ’ ജപം മാ ഭംഗം ടാെത ധ നി . േകശവൻ ് തെ കാ
രാ ഹ ിൽ വ ് േകശവ പി െയ അപനയെന ് ഭ നംെച ർ ിെ
േദാഷെ ഇയാെള േനരി ് അ ഭവെ തി ് അവസരം നൽ വാെന േപാ
െല വി ഭ നായ സർവാധികാര ാർ ീപ നാഭ ിേല ം അവിട ് ഭവ
ന ിേല ം ഉേ ശി ് റ ാടായി. അ ഉേദ ാഗ നായ സ തി െട സാ ി
ംആ ല ി ാതി തിനാൽ െവളിെ ര ാരായ പി മാർ അതി
െന സം ഹി െകാ ് േപാവാ പനേയാല ാ ികെള നിർ ി തി ം വി
േനാദരസ ാർ ഒ സദിർ തി ം ട ി. പരേമാ ാഹിക െട വിേനാദസം
ഘ ളിൽ നാസികാ ിൽ േകാപം സംഭരി ഒ സാ വിെന പിടി ടി ബലിക
ഴി കർ ം രസികേലാക ിൽ വി തമാണേ ാ. അ െ യ പ വായി
റി െ ് ഏകാ ചി നായി പണിെയ േകശവ പി ആയി . അ
യാഗരളംെകാ ് സ ർ നായി ഉ ിണി ി സ ദയസദസ പ േ ാ ്
റിേ ാകസ ദായ ിൽ ഒ േചാദ ം െച : “നിെ ി െ … േപ വാലാമ ്
… നീ െമെ ര .” ഈ േചാദ ി ് “ഇ ാ ജൻ ദശക െന ിയ തി വാ
ലതിൻ െന നീളം …” എ ര ം ആശൗചൈദർഘ ം അഭിജാത നിർ യ ി ്
ഉപ മായ മാനദ മാെണ ഒ മാണ ം ഒ സരസനായ കവി നം െപാ
ി . ആ മാണെ തവിഷയ ിൽ േയാഗി ്, “അ െനയാെണ ിൽ ജാതി
നി യമി ാ ആൾ ് എ ം വ ാ ത േ ാ” എ ് ഉ ിണി ി ഒ സാ ദാ
യികനിയമെ ാപി ്, തെ ിവി ലതെയ അഭിന ി ് െപാ ി ിരി . ആ
േഘാഷം ഒ വലിയ സംഘെ ഉ ിണി ി െട ം ആകർഷി . ആ വി വായ
ാേരാ ് േചരാെത ര ി ി ഒ േനാ ് “അ ാ ാ … നാരായം വി ിയ
േപാെല അന ാൻ വ ാതിരി െത ് ” എ ് വി തനായ ഒ വികടൻ േചാദ ം
െച .
വ മി ിൽ ഒ െപ ൻ: (രായസവാചക ിൽ) “നാരായം ഇ ാല ്
െകാല േ ം, െകാല ാൽ പ േ ം, പ ാൻ വി ാ േ ം ി
തി ് ‘രായം വി ിയേപാെല’ എ പഴി ാൻ ന ായെമ ്?”
മെ ാ ൻ: “നാരായം െകാല കഥ രാണ ളി മി ാ … അ േക ാൽ … ഫല
തി ം കഥ പറ വർതെ പറവിൻ!”
േവെറാ ൻ: “െചവി െയ ാം േമാ ായ ിൽ വേ ് വയ ി ാ ി ട ്
വ ി ്, നാരായം ന താ ്? െകാല െത ്? അ ാേനാ, വേനാ?
എെ ാെ േകൾ ാനി ാൽ, വി േ ിവ ് ഈരമ ്!”
ഉ ിണി ി : “ന വെ വായ േയാ അ ം ശി ം വി േ ്?”
കവിവി തൻ:
202 അ ായം പെ ാൻപ ്

“ ല ാെല ് െകാ ാെല ്?

‘തി ൾ ഭേയാേട ം ജയി
ത ഴ ല കി ിനാൽ
നയ് തലയ ൈമ ര ാമി ം
ശി ികളി േമ ശ േവെ ാ േമ.’”

വികടൻ: “സഭാെസടേഘാേട! െപാ ിൻകദളി ല ആർ ് ആ േനദി ? ഈ ൈവ

രംവ േചാദ ി ് ഉ ിണി ി ആശാൻ ഉ രം പറയെ .”
ഉ ിണി ി : “േനതി ന ിയെ യജമാനൻ, പ ിയത് … അ ് പറ ് പഴി
ഞാൻ ഏൽ േണാ?”
കവിവി തൻ:
“ചി ര തനിൽ
െപെ െപ ണ ൻ
മാ ി ാെ െ ാ ം
േതാ മവൻ വാശലിേല
പ ിനിയാൾ തനിെയവ ്.
പതികിട ാൾ പടിതനിേല.”
പ ാ ദയദിവസ ിെല ജനനേ ം, ഗണിതശാ ൈവദ േ ം, ഖമാ
യി കഴി നിത ിേയ ം മീനാ ിേയാ ായ സംഘടനേയ ം ചി ി ് േക
ശവ പി െയ ഭവി ഈ ഗാനെ േ സദസ ർ “ബേലടാ കവി രാ” എ ം,
ചിലർ “ന േദ തൻ ാതാ ് കീചകൻ” എ ം േഘാഷി .
കവിവി തൻ: “‘ക ാൽ ന വനി ം േകളി വനി ം ഉ ാ മേ ാ മ വാണികൾ
രാഗം,’ എ േയാ ന െട കവിരാ പറ ിരി ്? ഉ ിണി ി
ആശാേന! എനി ം ഒ രാണ േ ർ തരണം”
ഉ ിണി ി : “തരാെമടാ, വ ം തരാം … എ ം േപായി, ഒ പ െരെ ാ ്,
ഒ െപ ിെന േമാ ി ്, ഒ െകാല ിെയ വി ്, ഒ െപാ ം ല ൈക ലി
ം വാ ി ്, എ ം വാലാ ംെകാ ്; െകാ ാര ിൽ വ ് പലക ം ചാരി,
‘െന മാതി മ കാ’ എ െഞളി ിരി ്. അേ ാൾ രാം പ ം പടഭ ാ
രവി ക ം പടലപടലയായി.”
ഹത ാദി കഥകൾ േക തഴ ി ി േകശവ പി െട കർ ൾ ്, രാ
ജശാസനാ സാരമായി മഹാ ാവായ ഉ ി ാൻ തെ ് ചില ആേലാചനകൾ
െച വരാ തിെന പരസ മായി അപഹസനംെച ് അതി ഹമായി. അ
ായി അവമാന െട കളിൽ ആ ൈക ാണ ഥ ം ടി മ െ േ ാൾ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 203

ആ വാവിെ മാ ിവാരം തകർ . േകശവ പി െട ഭാവേഭദം ക ് ഉ ിണി

ി ം കാർ ം ഉേ ഷം വർ ി . ആ ഉ ാദലഹരി ധീനനായ ഉ ിണി ി
അതിനീചമായ ചില അസഭ വാ കൾ േകശവ പി െട ശിര ിൽ ാ ലിെച
. ആേ പസംഘ ാർ െപാ ി ിരി . അവിേവകം; അപമര ാദ എ ീ ല ണ ൾ
െകാ ് സംഗ ൾ ാ ഊർ ിതം ഉ ിണി ി െട വീരഭ ന െള
സദസ ർ ് ാവ മാ ി “കാ ം മലർ ി ിട േ ാൾ നാ നന ാ ം ച ാൽ
ലെകാൾവാ ം ആളി ാ എര ന ാെര ഴി ടാൻ മ ി ാരി ാ
കാലമായേ ാ. ആ ായി െത ാം ചെ ാ ി, ക ടെമ ാം ക
വൻകാണിയായി െവ െതാറ ് …”
േകശവ പി ആ വിതസംഘേ ാ ് മ പടി പറേയെ ഢനി യ
േ ാ ടി ഇ ി . ഉ ിണി ി െട കരകവി ഒ വിലെ അധി
േപ ൾ അയാെള എ േ ൽപി : “മ ി ാർ ചെ ാ ീ ി . ഇവിടം വി ാൽ
ഇേ ാ ം കാണാം ആ ്, ആെര ഴി എ ം, വഴിേയ കാണാം …”
ഈ േകാപ ലപനാരംഭ ിൽ ഉ ിെല കാ ഷ ഹത െകാ ശിര ിൽ ൈക
അമർ ി തട കയാൽ, പ ് റിേവ ഭാഗെ ർശി ്, േകാപപരിത ാഗംെചേ
ധർ ി ് അതിെന ശാശ തപാഠമായി വരി ിരി നി യെ േകശവ
പി ഓർ . തിള െപാ ിയ േകാപെ അമർ ി, തെ ഉ ിക െട അനൗചി
തേ ം ആപൽഗർഭതേയ ം അ രി ് േ ശി . അ വാ ിൽ ഉ ിണി ി
േയാ ് മായാചനം െചയ്വാ ം അയാൾ ഒ ി. എ ാൽ “ഉ ിണി ി അ ാ
വാ! ഉ ിണി ി അ ാ! തല േപായി! ക േപാ ് ” എ ി െന പലരിൽനി ം
റെ പലവിധമായ ആർ ക ം “ താരി െനെ ാ ശരം” എ ചില ചക
വേ ാ ിക ം േകൾ കയാൽ, അയാൾ അവിെടനി ് മി ാെത നട . ഉ ിണി
ി െയ ഹനി കള െമ ് േകശവ പി ശപഥം െച തായി സദസ ർ “അേസാ
അേസേ ാ” േഘാഷി . ആ സംഗതിെയ അതിയായി വർ ി ഒ സ ടം മഹാരാ
ജാവിെന ധരി ി ാൻ ന ൽ എ തി എ ാവെര ം വായി േകൾ ി ്, ഉ ിണി ി
മടിയിൽ തി കി. സ ടസമർ ണ ി ് തെ രാജചാര ാർ ആ ാ െ
മഹാരാജാവിേനാ ് ഉണർ ി .
തെ പാദ ൾ ർശം െച തറിയാെത േവഗ ിൽ ഉ ിണി ി
ഓടി; തനി ായി ഭയേ ം സ ടേ ം ഹരിപ ാനനസദ ിൽ, അേ
ഹ ിെ പാദ ളിൽ സമർ ി . അയാെള ആ സമയ ം, വലിയ സംരംഭേവഗ
േ ാ ം ക േ ാൾ േയാഗീശ രമന ് ആപൽസാമീപ ം െകാെ േപാെല ഒ
െഞ ി. ഉ ിണി ി എ നാമ ിെ ഉ ാരണശ ാസമാ ംെകാ ം അ ാല
ളിൽ ഹരിപ ാനനമഹദശ ം ഉ ലനം െച െ മായി . ആ ർ യ മാ ം
ഹരിപ ാനനസി നായ മഹാെന ം അേ ഹ ിെ യ െ ം അര ണം
െകാ ഭ ി ാൻ ശ ി സി ി ി . അ പരമശ െ പാരവശ കാരണെ
204 അ ായം പെ ാൻപ ്

ഹി േ ാൾ ഹരിപ ാനനസമചി ാേ സരൻ േകശവ പി െട യൗവനാഹം

തിെകാ അ ികെള സ ശിഷ ാർ മി ്, തെ ഉപേദശമാഹാ
െ ദർശി ി ണെമ ം മ ം സ ിഹിതരായി വിദ ന ൾ േകൾ മാ ്
സംഗംെച ് ഉ ിണി ി െട ന ൽ സ ടെ വായി േക ് േയാഗീശ രൻ
അതിെന ഭ മായ ഒ ല ് നി ി മാ ംവ ം വലിെ റി . േയാഗീശ രൻ
തെ ഭ സംഘെ പ മണിേയാ ടി പിരി യ . അന രം ടിലേകസരി
യായ വര ം ചപലേകസരിയായ ശിഷ മ ം ത ിൽ അഭിനയമാ മാ ായ
സംഭാഷണം, മ ഷ ി ് ഊഹ മാ മഹാപാതകസാകല േ ം സംഘർഷ
ണംെച ് സരസകലയാ ി ീർ ം, അതി ് ഉപ മായ ഒ ഭരതശാ ിെ
േ ാഡീകരണ ം അതിെ േയാഗാരംഭ ം തെ ആയി പരിണമി . ഹരിപ ാന
നഭരതാചാര ർ േചാദി . “അേര! നമ ഢമാന മേ ം യാവൽ ിതിേയ
ം ാപകംെപ െ ാ ഖലചാര േവശനം ന സംഘ ിലി േ .”
ശിഷ ൻ േബാധി ി : “അ േയാ സ ാമിൻ, സീദ! ഈ അഗതിെയ േയാഗദ
നിപാത ാൽ ശി ി ്.”
ആചാര ൻ: “യ െ ഭ നംെച േമ ഘാതകൻ!”
ശിഷ ൻ: (സംശയം തെ റി െ ് ൈധര ായി) “സ ാമി ക റ ാൽ െപാ
ടിഭ മായി പറ േപാ േയാ? ത ി ളയണം … െചവി െചവി അറിയ .”
ആചാര ൻ: “എ ാ? വിശദമാക െശാ …”
ശിഷ ൻ: “തല തല എ ന ായമി േയാ? കാ ണം.”
ആചാര ൻ: “ന ായ് നിനെവെ ാ ് േപശറയാ?”
ശിഷ ൻ: “ഇ െഴ ിൽ ഇ ൾ. ആേലാചി ാെന ്? ബ ജനന ്എ തെ െച
ടാ?”
ഹരിപ ാനനാചാര ർ തെ ശിഷ ൻ ഉപേദശി വധ ണേദാഷ ി ് ‘തദാ ’
എ ഹി ്, അയാെള യാ യാ ി. തെ മം ടാെത േയാഗീശ രൈപശാച
ത ംെകാ ് േകശവ പി െട നി ഹം കഴി െമ ം, അേ ാൾ തനി ് നീെ ്
നി യമായി കി െമ ം, അന രം െകാ ിണി അ െട പരിണയനം അവ യാ
യി ആേഘാഷി ാെമ ം സേ ാഷി െകാ ് ഉ ിണി ി ഇേ ാ ‘േചാ ര’
ഇടവഴിയിൽ ടി പടി ാെറ െത വിൽ എ ി. അേ ാൾ കാലഗതിെകാ ്, ഉ ി
ാെന കാ തിനായി റെ ി േകശവ പി മായി അയാൾ ി ി. ഉ ി
ണി ി ഹരിപ ാനനെ നി യെ രി ായ ൈധര ംെകാ ് ആ വാവി
െന ആ സ ർഭ ി ം അധിേ പി ട ി. േകശവ പി മി ാെത തിരി
നി . “ൈകെവ ാൻ ഭാവ െ ിൽ അ ം, പറ ം കഴി . ന ഇ ് …
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 205

ആകാശംേപാ ം സാ ിയി . േമഘ ം തനി ് സഹായം” എ ് ഉ ിണി ി ജള

വീരവാദം ട ിയേ ാൾ, േകശവ പി “ഇെ ാ ി ം ഭാവമി . നട ണം. ഞാൻ
തിരി േപാ കയാ ് ” എ ് അതിശാ നായി കലശ ാക െത ക തേലാ
ടി പറ . “തെ അ െ വഴിയ ി ് ” എ പറ െകാ ് േകശവ പി െയ പി
ടി തിനായി ത രിത ിൽ ഉ ിണി ി അ ക ം “നിെ ഒ ഞാൻ പഠി ി
േ ാം … തല വീ വർ വീശെ ” എ പറ ് ആ വാവിെ റ ി ് പി
ടി ് േ ാ ത ക ംെച . നിന ിരി ാ ഈ സ ാന ി ് തിസംഭാവനയാ
യി േകശവ പി തിരി നി ് ഗ ിൽ െകാ ഒ ഹരം, ആകാശ ിൽ
സ േത ന െട സംഖ െയ കാലാരംഭം തൽ അവ മറ ി ദിവസ
െട സംഖ െകാ ് ണി ാൽ കി ഫലേ ാളം ഇ ി േപാെല ഉ ിണി ി ്
ആ ഇ ി ം ദർശി ി . ഉ ിണി ി െന നേപാെല ചാ തിനിടയിൽ, അയാ
െള സഹായി ാനായി ധർ െ മറ ് ഒ നിഷാദവി ഹം വേധാേ ശ േ ാ ്
തെ , സിംഹെ േ ാെല േകശവ പി െട േനർ ് േ ാ ് തി . പരമാർ ം
പറകയാെണ ിൽ ആ നരേകസരി െട ശ ാസമാ ി ് ഉ രം പറയാൻ േക
ശവ പി ് സാധി ത ായി . ആ േഘാരനായ നരാ കെ ഹ ം േകശവ
പി െയ ർശി എ ിൽ രാജാേകശവദാ ് എ നാമേധയം ചരി ാകാശ ിൽ
ഉദയംെച യി ായി . ീപ നാഭെ സേ ത ല വ ് ധർ നിരതനായ
േകശവ പി െട ആ ര ം വ ാെത ര ി ാൻ ീപ നാഭനി നായ േപാ
െല ഗിരിശരീരനായ ഒ ഷൻ േകശവ പി േട ം നരപ ാസ േ ം ഇട ചാ
ടി വധ ിയ ് മായ ഹ െ സഹ ിൽ ബ ി . ഇതിനിടയിൽ ഉ ി
ണി ി ം ഒ ം റ ാെത േകശവ പി െയ െച നി ി, അവർ ത ിൽ ഒ
ദ ം ട ി. ിലായി. ഉ ിണി ി ‘മ ി ാ’ െട വീര േ ം
ൈകവി ് “എ േ ാ! െപാ സ ാമിേയ!” എ ചില വിളികൾ ി ട ി. േകശവ
പി െട സാമർ ം ക ് രസി തി ് അയാ െട തിപാഠകനായ മാമാ
െവ ിടൻ ഉ ി ാെ താമസ ല നി ് തം വാഹകനായ ഒ ത മായി
മട വഴി അവിെടെയ ി. കാ ിൽ കെ റി ാ ാ ബഹളേ ാ
ടി ാ ണൻ േചാദ ംെച തിനിടയിൽ, സാമർ ിൽ ൈഹദർഖാൻ
േപാ ം തേ ാ േതാൽ െമ ് ഗർവി ി നിഷാദാകാരൻ ഥമമായി ഒ വി ല
ബലെ കരബ ന ിൽ അകെ േ ാൾ, ആ ഇ ിനിടയിൽ ടി തിേയാഗിെയ
ി േനാ ി. ഐരാവതഗാ െന അയാൾ അേ ാൾ ധരി ി േവഷ ി ം നി
ഷാദേവഷൻ മന ിലാ ി. ഹി ാനിയിൽ ഹ േമാചനെ അേപ ി . നിഷാ
ദൻ പ , േയാഗിേ മായി അട കളിൽ ഒ ിേന ം ഭയെ ടാെത അയാ െട
ൈകകെള തിേയാഗി തെ പിടിയിൽനി ് വി . ഇതിനിടയിൽ ബ ലാഭംെകാ
് ഉ ാഹിയായി േപാരാവർ ി ഉ ിണി ി േകശവ പി യാൽ െത വിെ
അ കി ഓടയിൽ ശയി ി െ . നിഷാദേവഷൻ അതിഭയ രസ ര ിൽ േക
206 അ ായം പെ ാൻപ ്

ശവ പി േയ ം ഉ ിണി ി േയ ം ശാസി . മാമാെവ ിട ം അ ഗാമിയായ നാ

യർ ം ഈ വാ കൾ ധാർ ികനായ ഒ മധ െ ന ായമായ ശാസനകൾ എ ്
േതാ ി. ഉ ിണി ി നിേ നാ ം നി നാ ം കിട തിെന ക ് അയാൾ
മരി േപായി എ സംശയി ് മാമൻ ‘പാരയിളവാ ’ എ പരിതപി . എണീ ാൽ
പിേ ം ആണ ംക തി േകശവ പി േയാ ് ഏേ ിവ െമ ് ഭയ ് ഉ ിണി
ി ഖശയനം െച യായി . മാമാെവ ിടൻ േകശവ പി െയ പിടി െകാ ്
അയാ െട ഭവന ിേല ് തിരി . “ഇതിെ അവസാനം ക ാേല േപാകാ ” എ
േകശവ പി സി ാ ി . “ശനിയെന ആെര ി ം െക ിെയ െകാ േപാെ .
കഥകഴി ാൽ ഭാഗ ം” എ പറ ്, േകശവ പി െയ ഉ ി ിെ ാ ് ആ
ാ ണൻ നട . “ആ ര േപ ം ആ ്?” എ േകശവ പി േചാദി തി രമാ
യി “ജേന ജ ന മാേന പവനതനയേയാരി സേ ശത ൗ …” എ ് മാമൻ ഗാനം
െച ്, അപരാധകെനേ ാെല തെ വ ലെന വലി ിഴ ് അയാ െട ഹ ിലാ ി.
ബ വിധവിലപന േളാ ടി ശയി ഉ ിണി ി െട സമീപ ് നിഷാ
ദേവഷധാരി അ . തിേയാഗിയായ ഗിരികായൻ ദയാവാ ല േളാ ടി നി
ഷാദാകാരെന ി ്, േ ാ കട ് ഉ ിണി ി െയ പിടിെ േ ൽപി ്, “ഹാ!
! അ ി! …” എെ ാം ഞ പരാജിത ീണെന െപാ ി ഞര കേള ം
… മഹാ ര േമ! വ ി ി നാസികേയ ം ശരിയാ ി നി ി. നിഷാദാകാര ം
“എ േന! എ െച ? നിെ ഭാഗ ംെകാ ് ഞാനിവിെട എ ി … അെ
ിൽ െകാ േപാേയെന!” എ പറ െകാ ് ഗിരികായ ് ത ാൻ കഴി തി
ിൽ ഉ ിണി ി െട കിൽ ഒ തേലാടി. ആ ിയ ക ് ഗിരികായൻ
ശിര ിൽ താഡനംെച െകാ ് അവിെടനി ് പറ . നിഷാദെ തദയാ ർ
മാ ായ സാ ന ർശം ഏ േ ാൾ ഉ ിണി ി െഞ ി. “അേ ാ!” എ
സ ർ നരക ളിൽ ഒ േപാെല േകൾ മാ ് വാവി വിളി . ഉടൻതെ “ഒ മി ,
അകെ ാെരരി ിൽ” എ പറ ് അയാൾ തെ സഹായിെയ ആശ സി ി ം
െച . അേ ാൾ ഉ ായി മഹാതിമിരെ ആ സഹായി െട വ െട വർ ം
ജയി എ ിൽ, ആ േഘാരപാതകെ ശരീരവർ െ അയാ െട അ രംഗതിമിരം
ര ഭമായി വിപര യെ ി. ഉ ിണി ി തെ ഭീ ത േ ം ബലഹീനത
േയ ം റി ് ല ി െകാ ് റ േനരം നി ി ്, “ഒ മി ാ … ഒ മി ാ … ഞാൻ
െപാെ ാ ാം” എ പറ ് നിഷാദാകാരെന െതാ െകാ ് വടേ ാ ം,
േവഷനായ ആ സഹായി കിഴേ ാ ം നട . ഉ ിണി ി െട പാദസിരകൾ
നീര ന ളായി; അവയവ ൾ േലാഹനിർ ിത െള േപാെല േച ാ ന
ളായി മ ; അ ർ ാഹാ ി ക ി ടർ ; അ പദം ദിഗ് മ ം പരിസരകാർ
മ ം വർ ി ; പാതാളാവഗാഹനം െച േപാെല ഒ മഹാ മ ാൽ ആ തനാ
യി, അയാൾ ീപ നാഭേ ിെ പടി ാ ച ഥസ ിയിൽ എ ി.
പ സർവസ ം ശിലാ ല ം േനേ ിയ ിൽ സംഘടനം െച േ ാെല
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 207

േതാ ി. ബ ശതേയാജന ര ിൽ രി അതി മാ അ ി ലിംഗം

േപാെല സമീപ േ ിെ പ ിമേഗാ ര ിൽ ക ദീപം ഉ ിണി ി
െട മണികളിൽ പതി േ ാൾ, അയാെള തപി ി ട ിയി ജഠരാ ി
അ കാ ിസമം സർവാംഗം സരി . ആ ണ ിൽ സ ക ിൽനി ് േഛദി
തമായ ആസ ചരമെ േബാധകർ കയിൽ ഒ ക ളിതമായി. തെ ഹതി
െയ തെ െ ാ തെ ഹരിപ ാനനൻസർവസംഹാരകൻ സ തി ി എ ്
അയാ െട മന ിൽ കാശി . തെ അവ ാപരമാർ െ റി ് ആ സാ
വി ് േബാധ ായേ ാൾ, “ ീപ നാഭാ! വിശ ംഭരാ!” എ നാഥ ്
അത ി നമഹാ ഹെ ദാനംെച ം, ആ അ ഹം പരി ർ മാ
യി ഫലി തി ് ആ വിശ ംഭരെ േ െ േനാ ി െതാ പിടി െകാ ം,
ഉ ിണി ി എ േപർ െകാ ി തടി സാ ാംഗ ണാമമായി വീ .
 20
“മൽ ാര ഗൗരവം നി ം നിർ യം
ഉൾ ാ ിേലാർ കർ വ ം ഷ നീ.”

സ
ഛ െ
ദായ െട ‘വിശ കർ ാ’
െ ാ ്, ജ ഹിംസെയ
ം അനാ ികമായ പദവിക െട ാ ി ാ
മാണ പമായി നിേഷധി ം ശാ മാ
ശരണീകരി ം, അജേമധാദി ിയകെള അ ി തിൽ ഉ ക ാരാ
യിരി . ‘ശാ ം’ എ േ സാധന ിെ െമ ായ നമ തെയ ചി ി
േ ാൾ, രാജ ല ിദീ െയ അ വർ ി ലൗകിക ാർ നരേമധംെചയ്വാൻ
തി തിെന ം വ തിഘ േമാ രാണ ലേയാ സാ കരി െമ ് സൈധര ം
ആഖ ാപനംെച ാം. എ ായാ ം, മഹാരാ െട തി ര പ ിലമായ അ ി
വാര ിലാെണ ് രാണ ം രാ ാ ം കീർ ി . ആ നികച
രി ൾതെ അേനക ം ര വിസർ ന ിേ ം വിസർ ക ാ േട ം
ാരക െള ് ഖ ി ാ തേ ? ഇ െനയിരിെ , െപ മാ ാരാൽ ഭരി
െ ി േകരളമ ല ിെ ധാനഖ മായി േശഷി വ ിരാജ ി ം
സം ാനസ പണ ിെ ഗത ര ൾ ിടയിൽ, ചില വധ ൾ സംഭവി എ
്, ആ സം ാന ിൽ തീ വീര ാരായ ബാ ജസിംഹ ൾ വസി ി തായി
മാ േമ െതളിയി . അ െകാ ്, ഹരിപ ാനനമത ിെ ചാരണ ിനിടയിൽ
അേ ഹ ിെ ാധാരണ ാൽ അവേരാധംെച െ ഒ ആചാര േനാ ആര
േനാതെ യാകെ , തനാ െ ് നി ാരമായ മ രഫലെമ ് വാദി ാൽ അ ്
വ ാജ ം, വ ാഖ ാനി ാൽ േലാകമഹൽഗതിെയ റി അ ത ം ആയിരി ം.
ഉ ിണി ി െട മരണ ാ വണ ിൽ മഹാരാജാവി ് ഈ മാണ
െട ാനംെകാ ് േമനി ം മന ം തളർ . ആ ാ േ ാ ടി ഉ ി
ണി ി െയ നി ഹി ി ്, നീെ ് േകശവ പി നാ വി ് േപായിരി എ ്

208
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 209

ടി ധരി ി െ േ ാൾ അവിടെ ഖ ദി നരസിംഹദ തിക ്, ആ ാ

വാഹകൻ അവെ കഥയിെല നായകെനേ ാെലതെ പേരാ ിൽ എവിെടേയാ
അ ർ ാനംെച . മഹാരാജാവിെ മേനാേന ം സം ാന ംശ ി ് ഉദ തമായ
ഒ തിേയാഗിപ ിെ ഊർ ിതമായ വർ നെ ദർശി . േകശവൻ
ിെ സംഗതിയിെല േപാെല േകശവ പി േവ ി ം അവിട ് േവശി ാ
െത ധാനമ ിമാ െട ി ് ആ സംഗതിെയ േത കമായി വിഷയീഭവി ി മാ
ം ഒ കൽപന റെ വി ്, അട ി.
ദയ ാ ം ദയ ന ാ ം ഒ േപാെല ഖനി യാ ഐഹികസ ർ
െ അ ഭവി . പരിപ ാനനനായ ദയ ന ൻ സ േയാഗനി െട ശാ
തെയ അ രി ് ഉദ്ഗാരപടലിക ം കീർ നാദിക ംെകാ ് ഉദയാർഘ ദാ
ന ിൽ സംഭവി േപായി ന നതകെള പരിഹരി . േകരേള പദവിെയ ാപി
കഴി േപാെല അേ ഹ ിെ ഉ ാസ ർ ത ഉദയഭാ രെ ലകിരണ ൾ
് അതി കാശം നൽകി. ഉദയസ ാനടനായി നിൽ േയാഗി െട ിൽ ഒ
ത ൻ േവശി ് ഉ ിണി ി യായ ശിഷ ൻ മരി േപായിരി ്എ ാ
േ ാ ടി േകശവ പി െയ കാൺമാനിെ ം ധരി ി . ആ ാര നി
െ ഖ ് അേ ാൾ രി സംശയഭാവ ം േന ളിൽനി ് റെ ചി
ം നാട കലാധി ാനേദവതെയെ ാ ം ‘ ീേതാഹം’ വദി ി മായി . തെ
യ ിെ ഋത ിഗ രണം തെ , അതിെ മാഹാ ി ് ഇ അ േയാജ മായ
ഒ ബലിദാനേ ാ ടി നട േ ാ എ ് അേ ഹം സ നായി മദി . എ ാൽ ആ
തത നിധാനനായ അഗാധ ദയനാൽ അ ീണമായി വചി െ മാ “ജീവെന
ത ം, സേ ാഷെ സ ാപ ം, ഉ തിെയ അധഃപതന ം േവർപിരിയാെത നിര
രാവരണം െച ”എ മാണ ിെ ഒ അ ഭവപാഠമായി അേ ഹ ിെ
ജയവി ംഭിതമായ ജടാബ ിൽ െ , ആ മഹാവിജയഘ ിൽ ഒ വ നി
പാതം ഉ ായി. മഹാരാജാവി ് േകശവ പി െട േവർപാ െകാ ായ ന ംേപാ
െല, അവിടെ കിരീടകാം ിയാ ഹരിപ ാനന ് അേ ഹ ിെ വിശ
േസവക ം േകാശകാര മായ സി ം ആകാശഗമനം െച ിരി . ഈ
ാ ം േക േ ാൾ ഹരിപ ാനനൻ ഹതപ ാനനനായി. അേ ഹ ിെ കപാ
ല ിനക മ ാപി ം, അതിെ വ ിൽ മണംെച ട ിയ േപാെല
േതാ ി. തെ മ െട സി ി ് അപരിത ാജ മായ വ സ യം തെ േ
ഷക ാരിൽനി ് വ േച തി കവാടം സി െ റേക അട ക
േ ാൾ ഹരിപ ാനനൻ സ യം ആഗതമായ ഒ സമാധിയാൽ ബ ി െ . ഹത
വിധിയാൽ താൻ അഭി നായി ീർ ിരി ,എ േബാധേ ാ ടി, അേ
ഹം അ േനരം ആസനെ അവലംബി ് ഊർ ൻവലി . ഭ ാ ം സ ാ യവർ
ിക ം ആയ തതി ം, വിേശഷി ം ഒ മഹാനിേ പ ിെ ഉടമ കളായ
മ ടനിവാസിനിക ം തെ സ ാധീന ിലിരി േ ാൾ വ ഹാനിെകാ ാ
210 അ ായം ഇ പ ്

തിബ െ ഭയെ ടാനിെ ് അേ ഹം വീ ം ഉ ീ നായി. ഉ ിണി ി

െട േദഹവിേയാഗ ിൽ ഉദ് തമായ അ ക ാഭാരം അേ ഹ ിെ ദയ ി ്
വഹി വഹിയാെത ചമ േപാെല പരിതാപന നായി, തെ പദ ി േചർ
പി ാനകർ വ െ നിവർ ി ാനായി ഭ െ സം ാര ിയാകരണ ി
് റെ .
ഈ സമയ തെ അധികാരികളിൽ ചിലർ േകശവ പി െട ഹപരിേശാധന
ആരംഭി . ഭഗവതി അ അവ െട ഉപാസനാേദവിയായ നീലിെയേ ാെല ഭയാന
കയായി, േകശമ ടെ ഉരൽെ ിേ ാെല ംഭി ി വി ർ ി വിള ി െകാ ്
തെ രരീരവപടലികളാൽ ആ ഭവനെ മാർ ാരാ ൗഹിണി പതിെന ം േചർ
േപാ ഒ േ മാ ി ീർ . പാർ ം പാർ സാരഥി ം മ ് ബ
ജന ം പരിപ ിക ം താൻതെ ആയി, വിശി ച ി ധരി ം, ചില ഭഗവൽഗീ
തക പേദശി ം, “േകശവ പി എവിെട?” എ ് േചാദ ം െച ഉേദ ാഗ ാർ ്
തെ നാസികാ െ െപാ ി വിശ ദർശനം നൽകി ം, “പ ാരവക ആ കേളാ ്
കളി ് ” എ ് വാദി ചില െട ഖ ളി ം കളി ം ദ നഖാദി ശ േയാ
ഗം െച ം, നിർ േചാദ ൾ െച വ െട ർ പര രകൾ, േമലാൽ തി വന
ര ിെ സമീപേദശമായ തി വ െ പി സ ീകാര ി േപാ ം റെ ടാെത
വർ ി വ ം, ദിവ ാ ൾെകാ ് അവെര സമാരാധി ം, േപാർെച . എ ി
ം അമർ ാൻ സാധി ാ ഭട ാ െട മാറ ം തെ മാറ ം നിർ യമായി അറ
ം, “െവ ം ടി ം െ ” എ ് അേ ാശി ്, പാളെയ എ ് കിണ ിൽ നിേ
പി ം, ഭഗവതി അ തൽ ാലേ ്, ീപര രാമൻ തപ ിനായി േകരള ിൽ
േപാ േപാെല, ീവരാഹേ ിൽ ഭജനമിരി ാൻ റെ .
ഉ ിണി ി െട ർ രണം തി വന രം നഗരെ ഒ മഹാസാം മിക
േരാഗവ ാ ിേപാെല ഭയകരി ടംെകാ ് ആേവ ി . പൗരകാര ാർ മാ ം ആ
സംഗതി െട അേന ഷണ ി ് റെ ക ം, മ ് സകല ജന ം രാജാധികാര ി
്ഒ ശി യായി, ഃഖദീ െയ അ വർ ി ം െച . രാജാധാനിയിെല
ഗൗരവമായ ജനേ ാഭം അതിെ ശാ മായ നി നതെകാ തെ രാജ ിെ
ച ര ളി ം ണ ിൽ പര . േ ിെല ജാകർ ൾ ് തിബ
ാകാെത േകാ ് റ ് മാ െ തശരീരെ കാ തി ് ടിയ കരനാഥ
ാ െട ഇടയിൽ “ഈ അ മം ആരാൽ െച െ ?” എ ായ േചാദ ി ് “നീ
െ ് േകശവ പി ” എ രം അശരീരിവച ായി ആകാശ ിെല ം ഴ ി.
തശരീര ിെ പാർശ ിൽ ചില ിേന ് ച ാറൻ െപ ം രമാ ൽെകാ
് അന ശയന രെ ളംേതാ ി കടേലാ ് സംഘടി ി ാൻ എ േപാെല തല
താ ി ചിന ് ചീറിെ ാ നി . ന ിയ ി ാൻ തെ സംബ ി െട ഃഖ
ിൽ അ തപി െകാ ് ാസനെ അധർ ചാരിത െ ദർശി ് ിൽ വിരൽ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 211

ത ിേ ായ പാദ ാചാര ാ െട തി ായേപാെല ം നിലെകാ . നവീനേലാക

വാ ഹരിപ ാനനേയാഗീശ രൻ ദ ാ ക ളിൽ ആേരാഹണംെച ് എ
ി, തെ ഭ െ തശരീരെ തേലാടി അ ഹി ം, അ െന പാവനമാ
െ കേളബരെ ഭ ീകരി ാെത സമാധിയി ി മിേഭാജ മാ തി വി
ധികെള ഉപേദശി ം, യാ യായി. അന രം അ ാവ െ സംഗതിയിെല േപാ
െല നിയമ കാര േരഖകൾ ത ാറാ തി ് അധികാരിമാർ ഉ ിണി ി െട
ശരീരെ പരിേശാധി േ ാൾ, അയാെള നി ഹി െമ ് േകശവ പി തി
െച തിെന സംബ ി ് മഹാരാജാവി ് സമർ ി ാൻ അയാൾ തെ ചരമേലഖന
മായി ത ാറാ ിയി സ ടപ ം കാണെ . രാജാധികാരവിധി എ െന അവ
സാനി ാ ം, ഉ ിണി ി െട താ ൻ ആെര ്, നരി ം പരിേശാധന ം മാർ
മി ാെത രാജകീയതീർ യായി െ ഒ വിധി േകശവ പി െട േനർ ്, റ
ജനേലാകേകാടതിയിൽനി ് സി ീകരി െ .
അ ് മ ാ മായേ ാൾ രാമവർ മഹാരാജാവ് മേനാവി മ ിനായി ഏകാ
വാസം ആ ഹി ്, ഇേ ാൾ ‘രംഗവിലാ ം’ തലായ രാജസൗധ ൾ ിതിെച
ഉപവന ിൽ ‘വലിയ ച ’ എ േപേരാ ടി ഉ ായി ഒ മ പ
ിൽ േവശി ്, പരിജന െളെയ ാം വളെര ര ാ ീ ് വ ാ ലതേയാ ടി
അവിെട നട െകാ ി . മ ഷ െട ഖാവസര െള വഷളാ സ ർഭ
തി എെ ാ ചാ െ ബാധ പല ം അ ഭവി ിരി ാം. ഈ ർ ി െട കളി
െകാെ േപാെല, ഉ തമായ ശാഖയിൽനി ് മിയിൽ വീ ച െട ‘ മി’
ധ നിേയാ ടി ഒ ഭീമാകാരൻ െത വർചാടി ആ ഉദ ാന ിനക ് വീ .
ആ ശ ാൽ ആകർഷിതനായ മഹാരാജാവ് തെ സ വാസേ ം രാജസ
ിധിയിൽ സ ട ൾ േബാധി ി ാൻ േവശി തി മാർ നിയമേ ം
ലംഘി മ െ ശരീരൈദർഘ വി തികെള ക ായ വി യ ിൽ, അയാ
െട അപരാധ െള മറ . വിചാരി ിരി ാെത മഹാരാജാവിെ ിൽ ചാടിേ ായ
പ ീർസാ തനി ് ശി ാകാതിരി ാനായി “ തലാളി ് സ ടം” എ ് മഹാ
രാജാ ് േകൾ മാറ് ഒ വ ാജം പറ . ‘ തലാളി’ എ ് പറയെ ത് േപാ സാ
വർ കനാെണ ് മഹരാജാ ് വ ാഖ ാനി ് ർ രാ ിയിെല സംഭവ ിെ തി
ഉ ായി ി ം, ൈധര േ ാ ടി ആ യമകായെന സമീപ ് വിളി ്, “ തലാളി
എ ് പറ യ ?” എ ് േചാദ ം െച . ആ തൻ ഇട ൈക മാേറാടണ ്, വല
ൈക നില ് ംവ ം നാല ് സലാംവ ്, മാമെവ ിടൻ തെ ഖെ മറ ാൻ
ൈകെ ാ നിലയി ം അധികമായി വ ി ്, സമേകാണാ തിയിൽ, അധരം
െപാ ി നി . ആ തെന അതി ് ി ംക ി െ ് മഹാരാജാവി ് ബലമായ
ഒ ശ ഉദി യാൽ “നിെ േപെര ്?” എ ് േചാദി ക ം “പ ീർസായാ ്
െപാ ടികേള” എ ് നില തെ േനാ ിെ ാ ് അയാൾ മ പടി അറിയി ം
െച .
212 അ ായം ഇ പ ്

മഹാരാജാ ്: (പ ീരിെ പരമാർ െ ആേലാചി ാൻ ഇടകി തി ് റെ

വി തെ േചാദ ിെല വിേനാദരസെ ഓർ ് സ ൽപെമാ ിരി
േയാ ടി) “ഏേഹ! നിെ ി ് സാധാരണ ഒ െവ ം പ ീർസായാെണ
് േതാ ി . പരമാർ ം േകൾ െ .”
പ ീർസാ െട േന ൾ, നി നിൽ ആ നിലയി ം ഉ ി ായ ചി
ക െട ഗതിവിേശഷംെകാ ് അനൽപേവഗ ിൽ പല അട ് റ എ ്
മഹാരാജാവി തെ േതാ ി. “പ ീർപി എ ം ചില അ മാർ അ ിന്
ഉ രവാവാർ … ക െന”
മഹാരാജാ ്: “അ െന ഒ ം അെ ് നാം പറ .”
പ ീർസാ: (ഝടിതിയിൽ) “അലിയാർഖാൻ എ ് കൽപി ാൽ അ ം െപാ ം
ൈദവെ മെയ.”
മഹാരാജാ ്: (അ മനായി) “ഛ! േഛ! അ മ ാ …”
പ ീർസാ: (സ തി തലയാ ി. അേതാട് ഉട ം ആടി) “പട വെ േമ യാൽ മ
ം േപെരാ ് —അതി ം പ ീർ ം.”
മഹാരാജാ ്: “ആദ ം അ യ ാരി േപെര ്? അ ് േകൾ െ .”
വാ കൾ ി ം ഇടറി ം, ഒ ൈകെകാ ് െചവി കശ ി ം തല െചാറി ം,
േന െള അൽപെമാ ് റ ് കാണി ് മഹാരാജാവിെ ഖഭാവെ നിർ യം
െച ം, ം അണ ം അമർ ി ം പ ീർ എേ ാ ന ി. മഹാരാജാവിെ സര
സ ണം കാശി ് അവിടെ മനഃ ാ തെയ നീ ി. ആ ഭീമാകാരെ ശരീരപ
രിമിതി ം അയാ െട സം മ ം ത ി ൈവപരീത ം തി മന ിൽ നിർഭരമായ
വിേനാദരസെ ജനി ി . “എ ാ ്, … ഇ വിഷമി ാൻ? ഭയം ടാെത പറേ
് ” എ ് ക ണാ ർ ം േ ാ ാഹി ി െ േ ാൾ പ ീർസാ പരമാർ െ
െപാ ി . അതിബാല ിെല ഒ സംഭവമായ െകാ ്, നാമകരണസമയ ് അ
ന മാർ നൽകിയ േപരിെന, തനി ് ഓർ വ ം േകൾ ാൻ കഴി ിെ ്
ആ വൻെപാ ൻ പ യിൽ വിളി റിയി . മഹാരാജാ ് െപാ ി ിരി ാൻ മടി യാൽ,
ശ ാസം ി, കരൾ കല ി, ക കളിൽ ജല ം നിറ ്, ഒ വിധം വിഷമെ ്, തെ
ശ ാസെ നിലയിലാ ിെ ാ ് “ആെ , നിെ സംഗതി വ ം നാം ധരി ാൻ ഇട
വ ി േ ാ?” എ ് പിെ ം േചാദി .
പ ീർസാ: “പട വൻ പെച ് … പ ാെതാ ്, അ ാ അടി ് വാ ാേമല് …”
എ ി െന തെ േബാധനെ സത വാങ് ലമാ തി ് സത വാചകെ ഉ
രി ാൻ ട ീ ് ശരിയാകാ തിനാൽ, “ഇ ടിതം എ ാ പരമാ ം അറിവി ം”
എ ് പറ െകാ ് “ഒ ഓല േലഖനെ താൻ നി ി ം” എ ് പറ െകാ
് ഒ ഓലേലഖനെ താൻ നി ി ിട ് വ ി ് റേകാ ് മാറിനി . ‘ ത
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 213

ലാളി’ െട സ കാര േലഖനമായിരി െമ ് സ ൽപി ് മഹാരാജാ തെ താഴ ി

റ ി അതിെന എ െകാ ് തിരിെയ ച യിൽ േവശി ് തെന േനാ ിയ
േ ാൾ ര പാദ ൾ മതിലിെ കളിൽ അ മി ് മാ ം കാ ക ായി.
മഹാരാജാവിെ തി ിൽ സമർ ി െ ് േകശവ പി െട ഒ സ
ടഹർജിയായി . അ രവടി െകാ ് അതിെ ആഗമനം എവിെടനിെ ്
മന ിലാ കയാൽ, െക െപാ ി ് ആദ ം തൽ അവസാനംവെര മഹാരാജാ ് ആ
േലഖനെ േവഗ ിൽ വായി ്, അതിൽ അട ീ സംഗതികെള മായി മന
ിലാ ി. അതിെ േശഷം, ച െട മര ണി ായി ഒ ഒളിയറ റ ്
െവ ിേപാെല മി ഒ കഠാരിെയ റെ ്, ആ ഓലെയതില ല മായി
ി കാ െ റി . മഹാരാജാവിെ േന ൾ ര ദ തി ം അ ിദ തി ം
െകാ ് ഭയ രമായി. ര ദ തി അപാര ിമാ ം നി ലഭ മായ തെ ത െന
റി ് പ ാ പി യാ ം, അ ിദ തി ആ സ ടപ ിൽ ഹരിപ ാനനെ
ിമ ൾ ആദ ം തൽ ഓേരാേരാ സംഗതി ം െതളിേവാ ടി വിവരി െ ി
കെള റി ് േബാ ം വ െകാ ം ആയി . അവിടെ കർ ളിൽ
െ സിംഹഗർ നെമ ് േതാ ിയ ഒ സ ര ിൽ മഹാരാജാ ് ത ാെര വിളി .
കൽപന േക ് ഓടിയ ഭട ാേരാ ് “ ൻ … മരൻത ി” എ ീ ര ് നാമ
െള മാ ം േകാപാ നായി നി ി മഹാരാജാ ് ഉ രി . ഭാഗ വശാൽ അ െ
സംഭവ െള സംബ ി കൽപനകൾ വാ തി ് മാളിക ാെഴ സമയംകാ ്
നി ി ദളവാ ം ഉപേസനാധിപതി ം കൽപന ഉ ായി ഴി തിനിടയിൽ
തി ിൽ ഹാജരാ െ . മാർ ാ വർ മഹാരാജാവിെ അത ത ം ക
റി ി ആ ര ് ഉേദ ാഗ ാ ം ആ സമയ ് കാണെ ധർ രാജാവിെ
പരിസര ിൽ അ തി ് ൈധര െ ി . മഹാരാജാ ് മ ിമാ െട അഭി ായ
െ കാം ി ാ ം അവേരാ ് ആേലാചനെചയ്വാ ം റെ ടാെത, ഊർ ിതസ
ര ിൽ കൽപനകൾ നൽ കമാ ം െച . ആ കൽപനകൾ എ െന ക ് പിളർ
എ ് വഴിേയ.
ഹരിപ ാനനേയാഗീശ രൻ സ ശിഷ െ സം തി ് േരാഹിതവിധികൾ നൽ
കീ ് ആ മ ിേല ് മട ിയ ഉടെന ആരംഭി ് ജേ ാ ഭ ണ ിേനാ അ .
അേ ഹ ിെ സ കാര േവേദാ ൾ കാരം ഒ ് ഥാ മ ം, മെ ാ ് മഹാ
താ ായികൾ ് അ ധാന ം ആയി . അേ ാഴെ അത ാ ലഘ ിൽ
തെ ചിരകാല മെ സഫലീകരി തി ് േവ വ വ കൾ െചയ്വാൻ അേ
ഹം ട ി. മഹാരാജാവിെനേ ാെല മേനാവി മ ി ം മ സ ാഹ ി ം റ
െ ടാെത ഹരിപ ാനനമേനാരാജ രാജാ ് ചില േലഖനം േഖന യ വ േള
ം ഉപേഹാതാ ാേര ം സംഭരി ാൻ ഉേദ ാഗി . ജനേ ാഭം രാജ ിൽ
ിരി എ ് ൈഹദരാലിഖാൻ നവാബിെന ധരി ി ാൻ ഒ സമർ ണപ ം
214 അ ായം ഇ പ ്

തെ ശിഷ മഠ ളിേല ് യ ദിവസം നി യി ം മ ം ശാസന ം എ തി

രഗാ ഢ ാരായ തെര ഏൽപി ് ഉടെന അയ . ഇ കൾ ടാെത സ സമാ ി
യിൽ നി േ ഹം തെ ടിേയ ം സിംഹാസനാേരാഹണ ം ആേഘാഷി
താെണ ് േവദ ം േയാഗധന ം സകലകലാനി ണ ം വിവിധരാജനീതി വിദ
ം ആയ ഹരിപ ാനനാവ തൻ തവർ മാന മ ാന ിെ ബലംെകാ
് തി ം െച .
ഏകേദശം സ േയാട ് അേ ഹം രാജ ാധികാര ിെ ദിവ മഹിമേയ ം
രാജമതാ വർ നം എ ജാധർ സർവസ േ ം റി ് തെ ശിഷ ി
് സാേരാപേദശ ൾ െച െകാ ിരി േ ാൾ, അേ ഹ ിെ യ മേഹാ വ
ി ് മഹാരാജാ ് തി ായി നൽ സംഭാവനേയാ ടി സ തി രാമ
ം പരിവാര ം ആ േയാഗിവാട ിെല ി. രാജസംഭാവന െട സാ മാ
സർ ാധികാര ാ െട ‘സാധന’ േലഖനെ ഹരിപ ാനനേയാഗീശ രൻ താൽ ാ
ലികമായ തെ ജാധർ ം അ സരി ് വാ ി, ക കളിൽ േചർ തിെ േശഷം,
സദസ െര വായി േകൾ ി . മഹാരാജാ ് േയാഗീശ രെ േനർ ് ദർശി ി ഈ
അ ഭാവം ജനേ ാഭ ാൽ തി മന ിൽ ഉ ായ ഭയവി ാ ിക െട ഫലമാെണ ്
മഹാജന ൾ വ ാഖ ാനി . േയാഗീശ രൻ മഹാരാജാവിെ തൽ ാല ഹനിലകെള
മന െകാ ് ഗണി ്, അവിടെ ത കാരകെ നില തെ യ ിെ സമംഗ
ളമായ പര ാ ി ് അ ലംതെ േയാ എ ് പരിേശാധി മാ ം െച .
വംശ ളിൽ ര ം ം നാ ം ശാഖക െട തായ്േവരായി നിൽ പി
താ ് പിതാമഹൻ പിതാമഹൻ എ ിത ാദി പദവികെള ജീവിതകാല തെ ചി
ലർ ാപി തിെ പരി ർ ാന ിൽ ഭാഗഭാ കളാവാൻ േമാഹ വർ ഈ
കഥാദിവസം ഭാത ിൽ െച കേ രിഭവന ിെല അറ ര ക ് നട ഒ
േകാലാഹലെ സ ർശനംെചയ്വാൻ േപാ വിൻ. മാർ ാ വർ എ ആഖ ാ
യികയിെല നായിക േരാഗാ രയായി കിട മ ിൽ ഇതാ ഒ ദീർഘകായൻ
ആപാദമ കം വിലേയറിയതായ ഒ സാൽവെകാ ് െപാതി ് ംഭകർ േസവ
െച . ഉദയ ർ ിൽ സ നിലയ ളായ അശ ളിൽ രെന െച
ണ വാവ ക െട ശ കലാപ ി ് ല മായ ഒ ആരവം ആ മ ിെ ൻ
ഭാഗ ഴ ി ട . ബാലരവികിരണ െട േശാണിമ അംബരാ േമഖലെയ
അല രി ട ിയേ ാൾ നി ാതൽപരെന ആ ാദനംെച േശാണകംബളെ
ഉ ാരണംെചയ്വാൻ ബ വിംശതി ബാലപ വാം ലികൾ സാഹസംെച .ദ ി
ണതി വിതാം റിെല മലയാളഭാഷയിൽ പിതാമഹപദ ിെ പര ായമായ അ ൻ
എ പദെ ആ ബാല രസംഘം ‘ ’ എ വെര, ി ംച പായ ചക
ളാ ം ത ൽസ ര ളി ം ആർ ി ം ശരീരെ ആ രണംെച പദവിെയ
അ ഭവി സാൽവ നി ാധീനെ കായെ ഢതരമായി ആവരണംെച േത
. കൽപനക ം വിളിക ം േകാപകലഹകലശ ക ം െകാ ് ആ ്
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 215

ഒ ചലന ം ഉ ാകാ തിനാൽ, റ കഴി േ ാൾ അേ ഹ ിെ ശിര തൽ

പാദംവെര ഓട െട വ കളിൽ കാണെ ത ികൾ േപാെല അണിയി ്,
വി മികളായ ആ ബാലവർ ം സാൽവ െട കളിലായി ഇരി പിടി ്, തിര ം
ആന ം കളി ട ി. ഓേരാ ർ ‘ഹായ്! ഹ! െഹല ി!’ എ ി െന േമളം
തിനിടയിൽ ആ ബാലസംഘ ിെല രായ ആ വയ ഒ ളകൻ,
“ തിര റ േകറിവ ം— ാതി ിേ െട— മീശെയാെ ം!” എ
ഗാനംെച ്, തിര ് േവഗം ി . ഈ ഗാനെ അ േമാദി ്, ശ ിടി ാരായ
ക മണികൾ ‘കീയം’ വിളി . ഇ ് േക ായ നീരസേ ാ ടി ഹനായികയായ
പാർവതി ി യ അറ ര ക ് േവശി ്, “ ൾ ് കാലേ നില ്
നി ടേയാ?” എ ് ശാസനംെച . ആ ആ െട വണമാ ിൽ ആ ി
ർവസംഘം വാനര ാെരേ ാെല ഇഴ ം കിഴി ം, മ ിൽ നി ് താഴ ിറ
ി, േമാഷണംെച മാർ ാര ാെരേ ാെല നിലയായി. നി െച ി മാണി ം
അവെര ടർ ്, ഝടിതിയിൽ എ േ ്, ഒ ര ് ൈപത െള കര ം, ചിലെര
ജ ം ആ ിെ ാ ്, പ ീശാസനെ ആദരിെ േപാെല േശഷംേപ െട
മ ിൽ േചർ നി ് ശി ണീയനാട െ അഭിനയി . തെ ഭർ ാവിെ
പരിഹാസഭാവം ക ് ിേയാ ടി പാർവതി ി വടേ െ ിേല ് തിരി .
ഒ ാം അ ായ ിെല രാജ ണിധി ം, ഢശിേരാമണിയായ ച ാറൻ തെ
ക ാല ാരമായി ക തിയി ടൽമാലക െട സം ഹാകാര മായ രാമവർ ്
അന പ നാഭൻ പട ലവർ െപാ ി ിരി . ബാലസംഘം ഷ ർ ിെകാ
് ആവർ ിതബാല നായ ആ സ ർഭ ിെല ത െട േസനാനി െട വിജയെ
പരിേതാഷി ് വിവിധധ നികൾെകാ ് ആ നാ െക ിെന െപാടിെപ .
ര നാഴിക കഴി േ ാൾ, പട ലവരായ അന പ നാഭ ് ബാലദീപാവലി
െട മ ിൽ ഉഷനിേവദ ം എ ിരി . അേ ഹ ിെ ഭാര യായ സൗഭാ
ഗ വതി ത ി െട നിലയിൽ ചട കൾ ഉപേദശി െകാ ് നിൽെ , ര ാമെ
ിയായ െകാ ിണി എ ീര ം ഭർ കരകനകസം ട ിൽനി ് േവർെപ
തിനാ സരതേയാ ടി േമൽശാ ി ാന ിൽ നിേവദ ാർ ണം ട ി. പി
വാ ല ർ മാ ആ അതിമാ ഷെ മന ് ി െട വിരഹതാപെ ഓർ
് ക ണാർ മായി ഭവി . അേ ഹം സ പ ീ ഖ ിൽ േനാ ി ഇ െന പറ :
“പറേ ാ െകാ ിണിേയാ ്?” ( ി െട െചവികൾ വ ംപിടി .) “ൈഹദെര േസ
വി ് ീരംഗപ ണ ് താമസി എ ് കി ിയ എ ിെല കാര ം.” ( ഖം വി
കസി നിൽ ിേയാ ് ) “ൈഹദർ രാജാവിെന ടർ ് പാല ാ ം മ ം സ
രി എ ് ഒ േ ഹിതെ എ ്വ ി ്.” (ആ ഗ െട േന ളിൽ
ബാ ം െപ കി.) “േചാരക ാൽ േമാഹാലസ െ ആ വീരൻ ആ പട ിൽ
എ ് െച േ ാ …”
െകാ ിണി: (ക നീർ വർഷി െകാ ് ) “അ െനേ ാെല ൈധര മി ാ വെര
അ ് എ ം ആേ പംതെ .”
216 അ ായം ഇ പ ്

അന പ നാഭൻ: “ഞാൻ വ ാള ശാ നാകെകാ ് അ െന ആേ പി

തിൽ ഒ ന ായ ്. ഞാൻ അതിെന ഒളിയ് ം മറയ് ം െച മി .
എെ െകാ ിണി ി ംഅ ്അ െ ക ിയിൽ േചർ ാ ിയ ാ
യി േ ാ?”
െകാ ിണി: “അ ് അ െ മകളാകെകാ ്. എ ആ ായിേ ാൾ? എെ പി
ഴ ് ഞാൻ േവ ് കര . ഇനി എെ ഒ േ ാ യ ാൽ, അേ ഹെ
ഞാൻ തിരി െകാ രാം.”
അന പ നാഭൻ: “ന െട രാജ ിെ ശ വിെന േസവി ആളിെ അ ്
നിെ അയയ് േയാ?”
െകാ ിണി വാദ ിൽ േതാ എ ി ം, അ േനാടി െന അേപ ി : “അ ാ! വരി
ഷ ം പ ി പതാവാറായി. ഇനിെയ ി ം അേ ഹ ിെ ിേമാശെ � മി
ണം.”
അന പ നാഭൻ: “മാേ ായി ലായ വലിയപടവീ ിൽ ത ിമാ ് േചാര ക ് മയ
ി ട മകേള. ഛി! ഛീ! രാജ ി തകാ വൻ …”
പാർ തിപി : (പരിഭവി ് ) “രാ ി വ ്, േനരം െവ േ ാൾ, െള കരയി
ട ് എ മാതിരിയാ ്? െവ ം ം െകാലയ് ം എ ാവ ം ക
ം െക ി നട േമാ?”
അന പ നാഭൻ: “എവിെടവിെട? ആ ഖം േനെര ഒ ് കാണെ … അ െന ഒ
ിനട ാൽ, ച ാ ം എഴി ് വ െമ ് അ ഭവമി േയാ ന െട അ യ
േ ? അ കിട െ . ഉ ിണി ി െട മരണം മഹാക ം! പാവം …
എ ാം െകാ ം … ഖംകാണി ് വ ് എ ാം ആേലാചി ാം.”
ബാല ീഡാരേസാപേഭാഗ ിൽ ആക മ നായി കാണെ അജയനായ ഈ
രണസിംഹം േകശവ പി െട സ ടേലഖനെ ആ ദമാ ി മഹാരാജാവിനാൽ
അ ളെ ആ െയ അ സരി ് രാജധാനിയിൽ എ ിയിരി തായി .
അേ ഹ ിെ ി ളിെയ അപഹസി ാൻ സ രാ വർ പ ണ ി യാർ
എ മഹാവ തെ കഥെയ രി ിൻ. ആ അവ തൻ സംസാരനി ിെയ കാം ി
ം, പട ലവൻ സ രാജ േമസി ിെയ ര രി ം, അവ തൻ ാകലിതമായ
ഇഹേലാകജീവിതെ നി ി ം, പട ലവർ േലാകഗതി െട ലന ളിൽ ഉദാര
കാ ണ െ ദർശി ി ം, ഈ ര േപ ം ഒ േപാെല ആ ത ാഗികളായി .
മഹാവിപ കളി ം അതിശാ നാ ം മഹൽസ കളി ം േകവലം ഉദാസീനനാ
ം വർ ി െകാ ് ായാധിക ി ം വ ൗഢി ് യം വ ി ി ാ ഈ
രാജ ാഭിമാനി മഹാരാജാവിെന ഖംകാണി ാനായി പരിവാര േളാ ടി യാ യാ
രംഭി േ ാൾ ആദ മായി ജനറൽ മാരൻത ി അേ ഹെ ് െതാ . അ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 217

േപാെല മേ ാേരാ ധാന ഉേദ ാഗ ാ ം പൗര മാണിക ം വ േചർ . പല

േരാ ം സമാധാനം പറ ം, മാരൻത ി െട ഹ െ അവലംബി ം നട
തിനിടയിൽ ഓടിെയ ി ആശീർവാദം പറ മാമാെവ ിട ് പാ ാത രീതിയിൽ
ൈക െകാ ് ി, അയാെളെ ാെ ാ ാ േപാടി . രാജമ ിര ിനക ്
േവശി േ ാൾ അവിടവിെട ഴ ിെ ാ ി കലാപം െപെ ് നി . സിംഹ
വി മനായ തെ ർ ഗാമി െട മ ിേ ം ഥമ തി ഖ ാനിക ം ആയി
മഹാ ഭാവെ ഏക ം, തെ ണന കാരം വ ി അതിഥി മായ
പട ലവെന ഭാഗിേനയമാ ല ാർ അേന ാന ം ആചരി ആദരൈമ ികേളാ
ടി, മഹാരാജാ ് ണ ിൽ സൽ രി ് ശല ം െച . ധീേരാദാ ശീല ം
നിര രകാര നിരത ം ആയ മാർ ാ വർ മഹാരാജാവി ം വിേനാദസംഭാഷ
ണംെകാ ് മേനാലംഘനെ ജനി ി വ പട ലവേരാ ് മഹാരാജാ ് ശലാ
േന ഷണ ൾ കഴി ്, മാ ാർ ിെയ നാട ിൽ ഇ െന അ ളിെ :
“മഴ ാലമാണേ ാ … േവ ് തരമി ാ െകാ ് ഇേ ാ ് വ ിയതാ ്.”
പട ലവർ: “അടിയൻ … നാ ി ം േവ ് തര െ ് ിൽ ക ിരി ാം.”
മഹാരാജാ ്: “ഒ കാടിള ് ഇവിെട െ േവ ിവ ം. അതിേല ാ ് ആളയ
്. േപാ സാേയ ം വ ിയി . അവിട േപാ േകശവൻ എേ ാ ്
േപായി?”
പട ലവൻ: “ ടിെച കേ രിയിൽ വിടെകാ ി ്. കഥെയ ാം അവൻ പറ ്
േക . ഇനി കൽപന എെ ് അ ളിെ ണം.”
മഹാരാജാ ്: “പല സംഗതി ിവിെട, എ ി ം, ഉടനടി നി ിേ കാര ം
ര ാ ്. ഒ േയാഗീശ രൻ എ ിേനാ ഒെ റ ാ ്. അതിെ ം
േകശവൻ ധരി ി . ഒ ാൻ േവ ഏർ ാ കൾ നാ ം െച . അതിെന റി
് േമലിൽ േവ ആേലാചനകൾ ് ദളവാ െച കേ രിയിൽ വ െകാ ം.
മേ സംഗതിയിലാ ് വിഷമ ്. കഴ പി മാ െട വകയിൽ വേ ാ
ം േശഷി േ ാെയ റിേയ ിയിരി . ചില ിേന ് െതേ തിൽ
ര ് ീക െ ് േകശവൻ വാദി . അവ െട പരമാർ ം ന ിയ
ി ാ ം െവ ിടഭാഗവതർ ം അറിയാം. അവേരാ ് ഞാൻ േനരി േന ഷി
ാൻ റെ ാൽ കാര ം കാര ംേപാെല നടേ ിവ ം. ീകളിൽ ഒ ്
ിയാ ്. അവെള േകശവെ അരിവ കാരി േപായി ക . ഈ ിതിയിൽ
അവെ മന ിെ ഗതിെയെ റിവാൻ യാസമായിരി . ആ വഴി
കഥ എ ാെണ ് ന ്ഒ പ ായി ി .ന ം, കഴ െ
വീ കാർ ം, േകശവ ം, ഒ േപാെല േവ ആളാണേ ാ കാരേണാ ്.
എ ാം അേ ാേടൽപി ിരി . ഒ ബഹള ി ം ഇടവ ാെത ം േക
ശവ ് സ ാപം ഉ ാകാെത ം എ ാം ശരിയാ ണം. മന ിലായേ ാ?”
218 അ ായം ഇ പ ്

പട ലവർ മഹാരാജാവിെ ചി ഗതികെള ം ഇംഗിത െള ം വിചാരി ്

ആ ര െ . ഖഡ്ഗെ ാ ം ഊർ ിതമാ ം സഫലമാ ം ജയസ ാദനം െച
ഒ ആ ധം മഹാരാജാവി ് ഒ ൈവ വപാ പത ല മായി സ ാധീന െ ്
കാ കയാൽ അേ ഹ ിെ ദയ തി ിതമാ ‘മാർ ാ വർ ’ വി ഹ
േ ാ ് ല ാനെമ ി ം ഈ ധർ രാജാവി ് അവകാശെ എ ് അതി
ീതനായി അേ ഹം അഭിമാനി . “അടിയൻ … േകശവൻ കഥകൾ വൻ പറ ്,
അടിയനറി . തി മന ിേല ് പമാകാ ആ കിടാ ി െട സംഗതിയിൽ
അടിയ ം റ ് സംശയ ്. ഇ നാെളെ ാ ് എ ാം അേന ഷി ് തി മന
റിയി ാം. ഈ പാനീതി തി മന ിേല ് ദീർഘാ ് നൽകി രാജ ിെ
സൗഭാഗ െ വർ ി ി െ .”
ഇ െന ട ിയ സംഭാഷണം മഹാരാജാവിെ േകാവിെല ിേന ം താ
മസി ി . രാജര ം ജാര ം പര ര ണ ാഹികളായേ ാൾ ഇട ാലെ
അനാ ിതിെയ റി ് അധികം േ ശി ് മഹാരാജാവായി . പട ലവർ
െച കേ രിയിേല ് മട ി. ഉടേന തെ ഊ കഴി ്, പാ തി ് ം ം
ി ഹാജരായ മാമെന ത ി ഓടി ി ്, ഉ തെ േതാ ്, ം, വാൾ, വ
ടി എ ീ ആ ധ ൾ ധരി േവ ാ ം ചില ായ ാ മായി കഴ േ ്
റെ .
 21
“അ െപാ ിെയ വ ി മാധവൻ;
ആശീർവചന ം െച ി ി ം.”

ഉ ിണി ി
യാമാ
ആ സ ർഭ ിൽ ഫലെ
ി
െട നി േഹാദ ം കഴ
തെ എ ി, “ നിൽ
ി, മ
ം തലായ

ട ് താമസി
ല ളിൽ അ
റെ ക” എ
സ ാധിക െട ദയ ണ
ഉദയ
െമാഴിെയ

ളിൽ നവേവദന ാ മാ ് തറ . ആ ദിവസ ിൽ കാണെ മീനാ ി േക

ശവ പി െയ സ ർശനംെച വീരവനമാൻകിേശാരിക, ശിംശപാത ലവാസെ
ബ വ രം അ ി േപാെല അവ ാ ര ാ യായിരി . തെ കാ കൻ
ർ ഖനാ ം സം യശ നാ ം തനി ് തിരിെയ ല നാ െമ ് ജഗ യി
യായ ഹരിപ ാനനൻ തി െച ിരി എ ് പറ ്, സമാശ സി ി ാ ്
ാർ ആ കന കെയ അവ െട സാഹസ മ ിൽനി ് വിരമി ി ്. എ ാൽ,
ഹരിപ ാനനൻ ണേനരേ ്മ ട പടി ൽവ ് തെ ക തി ാ
യി അഭിമാനേമാ, ക േമാ — ണയേമാ — അ ാെത, തെ ഇംഗിതസി ി ായി
യ ി തി ് അേ ഹെ േ രി ി ാെന ് േണാദന െ സാരമായ
ം അവ െട ദയ ിൽ അ രി . ഈ േചാദ ി ് സസാ ി ായ
തിേഷേധാ രം അവ െട േതാ ാഹെ അ മാ ം ഉേ ജനം െച ി .
മ ട ് തിരിെ ിയേ ാൾ ഉ ി ാൻ വിെ ഇ ശീതളമായ തരകാ
ണ ി ം, വ സേനാൽ ാവിതമായ ആ കന ക െട മന ിെന സമ ിതിയിൽ
ആ തി ് സാധി ി . ാർ അയാൾ റ ് പറ തിലധികം എേ ാ മന
ിൽ ഉപ ഹനംെച തായി ആ കന ക ് േതാ ി. അയാൾ ഐശ ര കാം നി
മി ം ആ േയാഗീശ രെന തേ ാ ് സംഘടി ി ാൻ യ ി തായി വ ാഖ ാനി ്,

219
220 അ ായം ഇ പ ിെയാ ്

അവൾ ധർ തനായ ആ െന േദ ഷി ട ി. ാർ ര ാമ ം േയാഗീശ

രവാട ിൽ േപായി തിരി വ േ ാൾ തൽ, അയാളിൽ കാണെ ൗര ഭാവ ം
നിതാ പ ഷത ം, അയാൾ േയാ ് ഢമായിെ ആേലാചനക ം, ഉ ി
ാെന േത കം വ ി ദീർഘസ ർശനം െച തിൽ ഭി ാഭി ായെന േപാെല
അേ ഹം പിരി ം, മീനാ ി െട ഉ ിൽ ജനി വിേദ ഷകാ ഷ െ ിരീ
കരി . ം ാ ം ർേ ാഹികെള ം, േലാക ിൽ തനി ് താന ാെത
ഇതരശരണ െ ിൽ അ ് ചില ിേന നി ് ഉ ഭാവനായി വ ്, സ മാതാ
മഹി െട സമ ിൽവ ് തെ പരസ മായി വരി കാ കന ാെത മ ാ മെ ം
ചില സ ൈകവല സി ാ ം അവൾ ് പാഠമായി. ഇ െന ആ ൈകവല
നി യായ ആ േവദവതിെയ അവ െട തൽ ാല മ ി ് ശരീരയാ വാെന
േപാെല മാതമഹി േട ം പരിചാരകേ ംമ ടഭവന ിേ ം വേയാ ി,
ആ കന കയിൽ പകർ . തെ ംബ ി ് നിസർ ം അ തിഹത മായ് ത
അതിെല എ ാ അംഗ േള ം ഒേര കാരം വിപ രാ ിയ േപാെല, ണയബ
ി തെ ിരനി തെ ം അം ല മമായ സ ർവഗാമിക െട ര ി
േല ് നയി എ ം മ ം േ ശി തിനിടയിൽ തെ ഹനാമെ ‘കഴ ’െമ
സ ൽപി ് ഓേരാ ചി ാവിമർശന ൾ മന ാപല ംെകാ ് ട ി. ക ക ാർ ്
ത െട നഖര ൾെകാ ്, ത േളാ, ജീവ േളാ ആയ, ഇതരശരീര
െട മർ ന ം േഭദന ം അശന ം െച െയ രാ ഭവ ൾ ാെത, ദിവ മായ
അ രാഗ തിേ ാ ആ സ ര ിേനാ ഉ മമായ ഹജീവിത ിെ സൗഭാഗ
ിേനാ അവകാശെമ ്? ത ൾ ് തെ വർ ിൽ ജനി അവാ ര ളായ
പറവക െട ഇടയിൽ നായക ാന ം അ ക ാന ം വഹി ം ജലത ണ
ന മാ വ പർവതാ ശിലയി ം വാസംെച ം ല ം ക ണാസ ലിത മായ
ജീവികാമാർ െ പരിത ജി ം ഉ ഏകാ ജീവിതമേ വിധിയാൽ െ കൽ
പി െ ി ്? സ ജാതീയരിൽ ഇതര ാർ ് ാപല മ ാ വാസേദശ ി
േ ം സ ാരവീഥി േട ം ഔ ത ംെകാ മാ ം ത ൾ സ ിെയ ാപിേ
േ തേ ? തെ ല ിെ നിയതി ഏതദ ിധമായ ഒ രാജത മാെണ ി ം, ആ
ഉ ത ംബ ിെ നാമമഹിമ േവ ി താൻ ർവജ ിൽ ാർ ി ി േ ാ
എ ം അവൾ ചി ി . എ മാ മ , താൻ സ ംബധർ ിെ വ തായ വി
േലാപ ാെല േപാെല, ി ര രിവലിയ െട ഖ ിൽനി ് ആ ര ാേ
േപാ ികെള ഉ ർ ി ി മാ ്, േന ളിൽ അ രണംെച ി ഒ ശീല
യായ കന ക മേ ? ഇ െന ബ പ ളായി മന ിൽ വ ാപരി ആ ഗത
ം അവ െട താപസാ നം െച ാ തിനാൽ, അവൾ ആ ഭാവംെകാ ് തെ
വിരഹ ഃഖെ ഉപ ഹനംെച . എ ാൽ അതിെ ജ ലന ിൽനി ് ഉൽ
തമായ ഒ മം അവ െട കാ ിസൗഭാഗ െ ണം തി ആ ാദി . അവ െട
നി ാകാല ൾ ണയസ തരംഗ ളിൽ അകെ വല തെ ാണര
ണ ി മ ളാ ം, ാനഭ ണാദി ിയകൾ േകവലം വി ഹാരാധനയിെല
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 221

ത കർ ളാ ം, ാർ നാേ ാക കഥന ൾ ൈദവനി ണത ിെ േനർ

േകാപപർ ന ധ നികളാ ം ചമ . ച ാറൻ, ന ിയ ി ാൻ
എ ീ െട ഷത േ ം രാജാധികാര ിെ ീണതേയ ം തെ കാ
കെ അ രാഗദൗർ ല േ ം അവൾ ആ നാ ഉപഹസി ; വർഷകാല ി
െ ത തികൾ ക േ ാൾ, അ കേളാ ടി േലാകം അവസാനി േ എ ് അവൾ
ശപി . താ ശമായ തെ അവ െയ അപഹസി ാെന േപാെല, ഇട ിെട
സ വദനനായി കാണെ ആദിത േനാ ് കയർ ്; ഇടവി ് െപാഴി മഴകെള
വിധിഗതി െട ചാപല േ ാ മപി ് ഭർ ി . തെ ഭർ ാനിക ്, ആപേ ാ
ചനം വ തിൽ തനി ശ ിവിഹീനതെയ പരിഹരി ാൻ നിർ മനായ
ൈദവേ ാ ് ാർ ി ; താൻ നിത പാരായണംെച േ ാ ളിൽ “ േലാ
ക വിജയീ ഭേവൽ”, “ശ ൈസന ം വിേജഷ സി” എ ം മ ം ഫല തികൾ ഓേരാ
ഋഷീശ ര ാരാൽ കീർ ി െ ി വ തെ സംഗതിയിൽ വിഫല ളായി ഭവി
തിനാൽ, “ആെരാ വൻ േമലിൽ േസവി ം” എ നളമഹാരാജാവിെ േചാദ ം
ആ കന ക െട ദയ ി ം ഉദി . തെ മാതാമഹിേയാ ം തെ മന ി ് ‘ആന
ക ള’മായ കാ കേനാ ം േചർ ി നിശയിൽ, തെ ശീതളകര ൾെകാ ്
തേലാടിയ ർ ച െ ആകാശസ ാര മെ താൻ ാർ നാഗീത ൾെകാ
് ആശ സി ി ആ സ സ ശമായ അൽപകാല ിെ ആവർ നെ അവൾ
കാം ി . ആ രാ ി െട മേനാഹരാരംഭ ം അതിഭയ രമായ അവസാന ം ഓർ
േ ാൾ മീനാ ി പാ രവദനയായി, രാജഭടാദിജന െട േവശനംെകാ ് തെ
ഭവനദ ാരം ന വിപാടനംെച െ എ ് വി മി . ീക െട കൗമാരകാലം
തൽ ര ി ാ ഷെ ണയസ ാദനം തെ സംഗതിയിൽ ാണേഭദക
മായി പരിണമി ിരി ം, എ ാം ൈദവവിേരാധ ിെ ല െള ് രി ്,
‘സമ ാപരാധ’ ാർ നേയാ ടി, തെ വലയംെച ഃഖതരളതാവാഹിനിയിെല
േയാഗാന തരംഗ ിൽ നിമ യായി.
ഇ െന അശരണ തെകാ ് ദിവസം തി ഉ േരാ രം ീണി മീനാ
ിെയ മാതാമഹി ം ാ ം കഴി സാ നംെചയ്വാൻ മി . മാതാമ
ഹി െട ശ ാർ ഭാഗിനിയായി ശയി ക, അ ണം എ േ ് ഹദ ാരേ ാ ്
കാ കസമാഗമെ ഇ ി ് േനാ ക, വഴിേപാ ജന െട സ ജന ളിൽ ിയ
തമസംഭാഷണം േക തായി മി ക, മന ന യായി ഹ ിെ നാനാഭാഗ ളി ം
സ രണം െച ക, ദിന ത െള വിേദ ഷി ് സ ര കേരാ ് മൗനെ അവലം
ബി ക ഇത ാദി വിരഹജ രേച കേളാ ടി ആ കന ക സാ ാൽ മീനാ ി െട
േ തെമ േപാെല ചമ ്, േ കജന ി ് അ ക ാവിഷയമായി ഭവി . ഇ
െന കഴി കാല ് ഒ ദിവസം ൈവ തി ് നാ ് നാഴിക േ ാൾ
തെ ദയാപഹാരി െട സ രസംഘടനം തെ എ ് േതാ ംവ ം ഒ ശ ം
പടി ൽ േക . അപാരമായ ആശാനിേവശേ ാ ടി മീനാ ി എ േ ് േനാ
തിനിടയിൽ, േയാഗീശ രെ ഗതികെള റി ് ഏകാ ചി നംെച ം, മ വ െട
222 അ ായം ഇ പ ിെയാ ്

സഹതാപംേപാ ം ലഭി ാൻ പാടി ാ വിധം അ കെള േഗാപനംെച ം ഉഴ

ാർ വാതിൽ റ . മീനാ ി െട ദയം ളീ തമായി. അ ്! ിഹീന
മായ മനേ , വികസി ്! േകശവൻ ിെനെ ാ ് തെ വിവാഹം െച ി ാൻ
നി യി ് അ ഹി , പരമബ വായ ാ ണനേ വ ്? … അ ാ!
ാ ണ മാ ശാ ത ആഗതനിൽ കാണെ ി ാ! … മി , ദയേമ! അ
ഹദാനഹ ിെ സമാഗമ ിൽ ക എ ് ജാതി ം മര ാദയ .
നി ാൽ അഭിലഷിതമാ വിവാഹെ സാദ ർ തേയാട വദി വര ൻ
സേമതം നിെ ആന സരണിയിലാ ാൻ ആഗമനംെച േ ാൾ അേ ഹ ി
െ പാദ ളിൽ നമ രി … ആഹാ! അ െന മ ! േശാകാേവ ിതമായ ദയം
വർ ളായ ആശകൾെകാ ് വ ി െ േ ാ! അേ ാ! സ ർ േഭദ ൾ
ന മായി, നിര ാണഗതനായ മാതാമഹെ ാപ ികമാ കായെ യേ ദർശ
നംെച ്. ഭഗവാേന! മീനാ ി െട വാടാ രൾ ഭി മാ . സഹ നിര െട
തരണ ി ം ീണി ാ പാദ ൾ തള . മാ കാ കവിേയാഗ ളി ം ഊർ
ശിഖമായി നിലെകാ േബാധദീപം അണ . കനകേകതകീസ ശമാ ആ
ശരീര ി ് പതനമാ അപഹതി ടി സംഭവി ാെത സാ ശരണാവേബാധ
െ നൽ ര ്ഹ ൾര ി . സൽ രി ാൻ വിമന ായ ാ െട
നയ മ െള പ ഷ േകാപേ ാെട നിരാകരി ് നാ െക ിൽ േവശി പട ല
വർ ായംെകാ ് ബാലിക ം ചാർ റെകാ ് ഭാഗിേനയി ം എ നിലകളിൽ
മീനാ ിെയ ഹ ഹണംെച ് ശിര ിൽ കർ ്, ശ ാവലംബിനിയായ െയ
ബ മാനേ ഹാദര ർ ം കടാ ി . ഈ അത ാ ര സംഭവം ക ് പരി മി
് … ആൾ മന ിലാകാെത ി േനാ ി … സ വി മേമാ എ ് സംശയി ഴ ്
… പിെ ം േനാ ി, … നിർഭരമായ വിേദ ഷാതിേരകം െകാ ് വിറ ്, ഓേരാ ്
ല ി. സൽ ണസ ാ െട ഹ ളിൽ സർവദാ വശീകരണവിദ ത് വാഹം
ഉ ായിെ ാ ിരി െമ ് െതളിയി മാ ്, മീനാ ിെയ ഹി ിരി ഹ
ൾ അവൾ ് ശാശ തനർ ദയായ ഒ ബ വിെ ല ി ഉ ായിരി എ
ാനെ ആേ ാപേദശംേപാെല നൽകി. ഗംഭീരവദനനായി, ആേരാഗ സൗ
ഭാഗ െട അവതാര പമായി നിൽ വിെ ഖ ് മീനാ ി ബ വാസ
നാ മായ കൗമാരസൗഹാർ േ ാ ടി േനാ ി. ത െട തൽ ാലാവ ്
സർവഥാ ശരണ െന ഢവിശ ാസെ ജനി ി വനായ ആ അതിഥിെയ
തെ മാതാമഹി സൽ രി ാ തിെന റി ് ആ ര െ .
െട ഈർഷ ാേകാപ ൾ വർ ി ് അവ െട വാർ ക ീണ ി ് ഹ
മായി ീർ . മീനാ ി െട പിടി വിടാെത പട ലവർ ശ െട സമീപ ് നീ ി
േയാ ് അ ്, അവ െട ഖെ പരിേശാധി േ ാൾ, അേ ഹ ിെ മന ിൽ
മറ കിട ി ഒ ആ തി െട ടതരമായ രണ ഉ ായി. ൗഢയായ
ഹനായികയായി വർ ി ി കാല ളി ം ഉപേയാഗി ി സർ രാജവി ഹം
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 223

െകാ ീ താലി അ ാലെ േപാെലതെ വർ വിപര യംെകാ ് അധികം

േശാഭി മാ ്, ക ചരടിൽ േകാർ ് ഇേ ാ ം ധരി ി . വല േന ിന
ഗ ല ്, അേ ഹ ിെ ബാല വി തിത ിനിടയിൽ ര ി ം ക കി
ം മാ ാൻ േനാ ിയി ഒ ലാ ന ം ീവ െമ േപാെല കാ ്.
വിെ സംശയ ൾ തീെര നീ ി. േകശവ പി െട അ മാന ിൽ ദർശിതമായ
ിൈവശി െ അേ ഹ ം അത ം അഭിമാനി . മാമാെവ ിടെനേ ാെലത
െ അേ ഹ ം ‘വി േപാവാ ം വിേരാധി തി മെ ാ ം സമർ ന ാെത’ ഴ ി,
വ ാ ലനായി, റ േനരം നി ; എ ി ം സകല ം ഈശ േര ം മഹാരാജാവിെ
കൽപന ം അ സരി ് നട െ എ ം, എ ാൽ ഈ ഭവന ാർ േവ ി അഭയം
യാചി ് തെ ഹ ിൽ ആന പരവശയായി ലസി കന ക െട ജീവിതെ
ഖമായി കഴി തി മാർ ം താൻ ഉ ാ ിെ ാ താെണ ം നി യി
.
ി ര രി വലിയ െട ് വയേ ാളം അവേരാട ് പരിചയ
ായി പട ലവർ ആ ഭ ി െട ദയനീയമായ അേ ാഴെ ിതി ക ്
അ ക ാപരവശനായി, അത ം വിനയേ ാ ം ഭ ിേയാ ം ശലാേന ഷണം
ട ി. അേ ഹ ിെ ക ണാ ചകമാ വാ കൾ േക േ ാൾ രാജനിേയാ
ഗാ സാരം ത െള ബ ന ിലാ തി ദൗത േ ാ ടി അേ ഹം െച
ിരി തെ ് അ മാനി . എ ി ം ർ കഥകെള ഓർ േ ാൾ തെ
മാ ലജാമാതാവായ ഇേ ഹം തെ വംശനാശ ി ് അ ലനായി നി എ
അ വ ത ം അവ െട മന ി ് മഹാൈവകല െ ഉ ാ ി. ബാല ിെല
സ ർ വി ഹ ഭ ം, േലാഹയ ിെ ാ കായദാർഢ ം, ‘ലീലാേഗാപ മാര’െ
വദന സ ത ം, വിൽ അ ം കാശി . േജ സേഹാദരീ ാനികമാ
യിൽ ീസഹജമായവിധ ിൽ േ ഹെ ഉ രി ്, “തി ഖെ അ ന
േയാ?” എ ് േചാദ ംെച ി ി . “അേത” എ ം, ഈ ഉ രെ റ ടി ടമാ
തി ് “െച കേ രിയിൽനി ം വ ” എ ം പട ലവർ മ പടി പറ
േ ാൾ, വളെര ൈവഷമ േ ാ ടി എ േ ് ശ യിൽ ഇരി ക ം, മാതാമ
ഹി െട അ സ തയിൽ അ വെര ിതേ ാ ടി നി ി മീനാ ി ഇ
േ ാളെമ ി ായ ആദരെ ്, തെ പാർശ മായ കനകസാല ിെ
ശിേരാേദശെ ല മാ ി ചില ിരിെ ാ െള പറ ി ം െച . തെ
ശ യിൽ െ അേ ഹെ ഇ ി പ ഷസംഭാഷണം ട ി: “കഴി
കഥ പറ ് വ സനിേ . എനിെ െ ാം മന ിലായി. േകാ ിേജ െ അ
െ മി െകാ ് നി ൾ അേ ാൾ ര െ . അ ാ ി സാവി ി അ െട
മകളാ ്. നി ൾ ര േപ േമ േശഷി ി . ഈ െകാ മി ിെയ ഞാൻ ദെ
ാൻ നി യി ” എ മായ ാവനെകാ ് പട ലവർ ർവകഥക ം
വിേരാധകാരണ െമ ാം മാർ നംെച . ഉ ി ാൻ വിൽനി ായതി
ം തീർ ം കാര േയാജക മായ വാ ാനം ഇതാ ല മായിരി . ദാതാ ം
224 അ ായം ഇ പ ിെയാ ്

നി ാരമതിേയാ ഥാ തി േനാ അ താ ം. ത െട വിശ ാസ ി ് പാ മാ

ധർ നി ം ത േളാ ് ക ണാ ർ നായി വർ ി ാൻ ബ ിത ം ആ ്.
നാരായണ! സകല ഃഖ ൾ ം കരക , എ ് ി ര രിവലിയ ആശ സി
െകാ ് “അ ാ ിഎ േപ ് മീനാ ി എ ാ ് അ േന! … ഞ ൾ െപ
പാ കൾ …”
ആദ മായി ആ േന ളിൽനി ് ംബാപരാധ ൾ സമ ി ം മാ ാർ
നയായി ക നീർ വഹി . ഇ െന സ ർഭ ിൽ റേ െ ് വിചാരി
ം, സാം മികശ ിയാ ം അ ത ർ മാ തെ മാതാമഹി െട ഃഖ ദർശനാ
മതിയാൽ ൈധര െ ം, മീനാ ി സ മായ വിരഹ ഃഖെ നിർ ാധമായി, ക
നീർവഴി വർഷി ്, പട ലവ െട ഹ ി ് അർഘ ദാനം െച .
ഇവ െട പര രസൗഹാർ െ ക േ ാൾ, ർ ചരി തി ം തൽ ാല
ിതിക െട പരമാർ ധാരണ ംെകാ ് ാ ് അസാമാന മായി പ ി.
അറിേയ ധാന സംഗതികെള ാം പട ലവർ അറി . കലാപ ൾ ടാെത കാ
ര ൾ നിർ ഹി ണെമ മഹാരാജാവിെ ഇംഗിതെ ധരി ി തിനാൽ,
തെ സംബ ബ ധർ െ നിറേവ ി, ഇവെര ഖ ിതിയിലാ വാൻ നി
ി െ ് തീർ യാ ക ം െച . എ ാൽ മഹാരാജാവി ം തനി ം ഉ സം
ശയ ി ് നി ിവ ി മീനാ ി െട ഭാവിവിധിെയ നിയമനംെചേ തം
േശഷി ി . അതിേല ായി മീനാ ി െട ൈക ് ഢമായി പിടി ടിെ ാ ്,
നാ െക ിെ റേകാ വാതിലിൽ െച നി ്, പട ലവർ ഹി ാനിയിൽ
ഉറെ ഒ ആ റെ വി . കാഷായവ ംെകാ ായ ം തലെ ം
ിമമീശ ം റിക ം ധരി ് ഢകായനായ ഒ വാ ് അകേ ാ ് േവശി
. അയാ െട ദർശന ാൽ മീനാ ി ് ബലമായ എെ ി ം േചേതാവികാരം
ജനി എ ിൽ, ൈവദ ശാ പ വായ അന പ നാഭൻ വിെ വിര കൾ ് നാ
ഡീചലനേഭദ ാൽ അ ് ഹമാ മായി . ആ േവഷംെകാ ം മീനാ ി െട
കഴ ് വകയാ േന ൾ വ ി െ ി . അ ര ാമിയായ ദിവ ൈച
തന ിെ സാ േ ാ ടി ഢാർ ണംെച െ പര ര ണയബ ം
ിമ േവഷ ൾ െകാ ം മ ം വ ി െ ടാ ത േ ാ. വാവിെ ഖ ം
കന ക െട ഖ ം പട ലവ െട തത ാേന ഷികളായ േന ളാൽ തിേരഖം
പരിേശാധി െ . വാവി ം കന ക ം ഒ േപാെല പട ലവ െട അ ർ തം
മന ിലായി. അവാച മാ ഒ ബ ം അവർത ിൽ ഉ ായി െ വരികി ം
അ ് സൗ ാ ിെ പരമകാ എ ാെത ണയബ മായി ഭവി ി ിെ ്
പട ലവർ ് േബാ െ . ര ് ക ിക േട ം േന ളിൽ ബ മാന ം ആദര
ം അഭിമാന ം രി തിെന ആ ശാ െ നിലയിൽ പട ലവർ മന ിലാ
ി. ഒ ിയെ വരണംെകാ ് മീനാ ി സ യായി . ര ാമെതാ ി ്
അവ െട ദയ ിൽ ല ം ഇ ായി . ആ സമന ിതം സമർ ണംെച
െ ണയെ ഉപസംഹരി ാൽ അ ് ാന ന മായി വ ഭിചരണഗതിെയ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 225

ാപി ാെമ പതി താധർ ിെ ായിയായ സി ാ െ മീനാ ി

ധരി ി . അ െകാ ് ആ കന ക െട ജീവര ം അവ െട അ ർ ത ിെ
പരി തെയ െ മായി അ ഗമി ം ഈ ൗഢമാ നാഡീ ടന
െ പട ലവ െട അം ലികൾ ഹി ം െച . അേത; ഒ സ ദായ ിേല ്
വ ം ടി െ യാകെ ഒ ഗ ിൽ ഒരി െല ി ം ഇ െന ചാരി ി
ർ തേയാ ടിയ ഏകസ െ ി ം ഉ ാ െ ിൽ, ആ സ ദായ മി എ
മഹ മമാ െത ് അഭിമാനി െകാ ായ പരിേതാഷ ിരിേയാ ടി വി
േദശഭാഷയിൽ എേ ാ പറ ്, േവഷ നായ വാവിെന അയ ി ്, “എെ
ിെ േകശവൻ ിെന തിരി ് തരാ ം ഞാൻ ഏ ” എ ഒ തി ാ
തെ സ ാനി ്, അേ ഹം മീനാ ിെയ ചിരംജീവിനിയാ ക ം െച .
പട ലവർ അ രാ ി അവിെട ാമസി ്, ിേ ാ ി െ േദശാ ര യാ
ണാരംഭം തൽ കഥകൾ അറി ്, അ ദിവസം െച കേ രിയിേല ് മട
ി. തിരി േപാ മാർ ിൽ, േവഷ നായി തേ ാ ടി ായി
േകശവ പി േയാ ം മി ാെത ഗൗരവമാ ചി കേളാ ടിയാ ് അേ ഹം യാ
െച ്. െച കേ രിയിൽ എ ിയേ ാൾ അേ ഹ ിെ തിരി വര ് കാ ്
ന ിയ ി ാ ം മാമാെവ ിട ം ആ ഭവന ിൽ ഇ ി . പട ലവ െട
ഖഭാവംക ് അവർ ര േപ ം ത ൾ അറി ി പരമാർ െ അേ ഹ ം
ധരി എ ് ഊഹി . ഉ ി ാ ം പട ലവ ം മാ ം േചർ ് േത കമായി
റ േനരെ സംഭാഷണ ായി. അതിൽ, തെ ഒ സംശയെ ആ ദമാ ി
ചിലർ േവ ി മാ ാർ കനായി തി ിൽ എേ ിവ െമ ് തി മന
റിയി ി സംഗതിേയ ം ഉ ി ാൻ പട ലവെര ധരി ി . ഉ ി ാൻ ഒ
സ കഥ പറ കയാെണ ് പട ലവർ വിചാരി . അേ ഹ ിെ സംശയഭാവം
മന ിലാ കയാൽ “അ െന വരാം. അബ െമ ് വിചാരിേ . ശാ ൾ
അ ലമാ ്. ക ം േസവി ് സഹ മ ലജീവിത ം സ ാദി ാം. അെത ാം
അവിെട ം അറി േട? ഈ സംശയെമാ ം മ ട ി . ൻ പരമാർ
മറി ി ് ” എ ് ഉ ി ാൻ പറ . ഈ വിധ വിഷമസംഗതികളാൽ സ
േന േളാളം വിശ സനീയ ാരായ ഉപേദ ാ ൾ മ ് ആ മിെ ് പട ലവർ
വിചാരി . മഹാരാജാവിെ ം രാജ ിെ ംര ് തെ മ ൾ ആവശ െ
സ ർഭ ളിൽ അേ ഹം ഭ ണനി ാദികെള വർ ി ക നിയമമായി തിനാൽ,
ആ സംഭാഷണെ ആഘ ിൽ അവസാനി ി ്, മെ ാ ം പറയാേത ം ഭ ണ
ി ം മ ം താമസി ാേത ം പട ലവർ ഹരിപ ാനനവാട ിേല ് തിരി .
ഹരിപ ാനനേയാഗീശ രൻ സ സ ാഹ ാ നായി േയാഗാ ാന േള ം
ജാദ ാേഘാഷ േള ം ത െര ഭാരേമ ി ് അടിയ ര ാരനായി ഉഴ . തി വ
ന രെ ിയിരി കള ാേ ാ ി തെ വാ െ നിറേവ ീ ് ത ർ
േഖന രാജസ ർശന ി ് അവസരെ കാ ിരി . തി വിതാം ർകിരീ
ട ിെ വലയം തെ ശിേരാ ി േച േമാ എ ഏകാ ചി ിടയിൽ,
226 അ ായം ഇ പ ിെയാ ്

സ ഭ ദർശന ി ് അ ലമായി സമയനി യംെചയ്വാൻ േയാഗീശ രതീർ പാ

ദർ ് അവസര ാ ി . തെ സ മ ൾ ിലാ ംേതാ ം മ ട
നിവാസികെള അസാ ൽപികമായി സ ർശനം െച േപായ ഒ ആ ാലംഘനാപ
രാധം അേ ഹ ിെ ഉ ാഹഗതിെയ മ ീഭവി ി . ച ാറനാദി േഗാ െ
തെ ത ൈന ണ ർ മായ അം ലികൾെകാ ് േദാഹനംെച േ ാൾ, തെ
മെ ാ േ ശേഹ വായ വ ന ത പരിഹരി െ െമ ് അേ ഹം ആ ാദി .
എ ാൽ നിേദശെ ധി രി തി ് ഉമി ീയിൽ നിലെകാ ് ജഡെ ഭ ീ
കരി ക എ ാെത അനി ി ് ായ ി െമ ? അൈദ തസി ാ
ശലനായ താൻ ഇ െന േ ശി തി ് അവകാശമി േ ാ. അപരാധ ായ
ആ ാവിെന ആ അപരാധംെകാ ് പരി തനായ ആ ാേവാ ് ഏകീകരി േ ാൾ,
മാ ാർ ക ം മാദാനാധികാരി ം എ വ ത ാേസാപാധി ന മാ കയി
േ ? ഇ െന ക പിടി ായ ി വിധിെയ അ വർ ി ാൻ തെ ജാവി
ഹ ി റകിൽ ര പടസ ി ക ് ി െ ി ഒ ഛായാപടെ
എ ്, ഭഗവതിവി ഹ ിെ ിൽ വ െകാ ്, േയാഗീശ രൻ സർവാ ഃകരണ
േള ം ആ പ ിൽ അ ാേരാപം െച ് നമ രി . തെ ൈവരാഗ ശ ിെയ
പാേട ഹനി തായ േലാഭനെ യ യാ ആദരി േപായതി ് ായ ി മായി
േയാഗീശ രെ നിയാമകശ ി മാ ം സാ മാ ഏകാ ചി േയാ ടി അ
ി െ ഈ മാപണനമ ാര ിൽനി ് അേ ഹം എ േ ് തിരി േനാ ി
യേ ാൾ കാണെ ്, ആ ചി ിെല പേ ാ ് വർ ം, ഗാംഭീര ം, ആകാരം,
ായം എ ിവെകാ ് സാമ ം വഹി തായ ഒ മഹാ ഭാവവി ഹമായി .
ചി ിെല ഛായ ഒ അവ തവര േ തായി എ ിൽ തെ ിൽ കാണ
െ ് ഒ വീരേയാ ാവിേ തായി . ിശ ിയിൽ ഹ തിേയ ം
ജയി ി ഹരിപ ാനനൻ തെ ഢമാ േതവാര റിയിൽ അ മതി ടാ
െത േവശി ഗംഭീരൻ ആരാെണ ് മന ിലാ ി, ചി ിൽ ാർ ി െ
ഉ വരെ ിെല േപാെലതെ ഒ സേ ാച ാൽ ശഗാ നാ െ .
തെ സ ാസാ മ ിതി ിടയിൽ ആർ ംതെ അ വദി ി ി ാ തായ ഒ
പീഠെ േയാഗീശ രൻതെ അന പ നാഭൻ പട ലവർ ് നീ ിെ ാ .
ഇ ി ം കാൺമാൻ ശ ിസി ി ി പട ലവ െട േന ൾ ഭഗവതീവി ഹ
ിെ പാദേ ാ ് േചർ ിരി ചി െ ദർശി . േയാഗീശ രെന സംബ ി ്
അേ ഹ ിെ മന ിൽ അ രി സേ ഹെമ ാം അ മി യാൽ അേ ഹം ഹരി
പ ാനനേന ം ഇ ി സംഭാഷണം ട ി. കൗരവവ ഹ ിൽ ി തെ
ആവരണംെച ച രംഗേസനാനിരെയ േഭദി ് റ ് ചാ വാൻ മാർ മി ാെത
ഴ ിനി അഭിമന വിെ അവ വായന ാർ ് ഊഹ മാണേ ാ. ആ ിതി
യിൽ െ , അശരണനായി, യേശാജീവഹാനി ് ഉ ഖനായി ീർ എ ി ം,
ഹരിപ ാനന രൻ തെ അ േ േയാ മാ ലേ േയാ നാമമ െള വചി ് പരിപ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 227

ിഹനന ി ് ഉദ മി ി . സ ി ം േവ ാർ ം മ നായ വ ാ ി
െ കഥ ം വായന ാർ േക ിരി മേ ാ. ാണഭീതനായ ആ ഹിം ഗ ിെ
രസാഹസേ ം ഹരിപ ാനയ ൻ അ കരി ി . ര ച വംശ ാരായ ച
വർ ിക െട അ ഗാമികളായി ഭാരതവർഷെ ഭരി ച കലാ ാ ിത ാരായ
സാർവഭൗമ ാ െട ഭാവനാട േ ാ ടി അവ െട ഭാഷയിൽ േ ാ ര ൾ
ട ി. ര േപ േട ം സംവാദം നയവിഷയ ിൽ ഭീമേസന േര ാധന ാ െട ഗദാ
ംേപാെല വിദ സമരമായി. രാജനീതിേയ ം സ ദായനീതിേയ ം സംബ ി ്
സരസ ം സാരഗർഭ മായ അഭി ായ െള അവർ േയാഗി ് പര രം സാമർ
പരീ ണംെച . ര േപ േട ം ിയിൽ ഉൽപാദി പര രാഭിമാനേ ാ
ടി, വി ഗതിക ാരാകയാൽ പര രബ ത ി ് മാർ മി ാ തിെന റി ്
ര േപ േട ം അ രംഗ ിൽ അതിയാ േശാകം സരി . ശ ാമളാംബികാ
പാദ മായ ആ ചി െ ാപി ഹരിപ ാനനാപാംഗ ിൽ വ മണിേപാെല
ഒ അ ബി തിള ി എ ിൽ, പട ലവ െട ര ് ക കളി ം ഒ ബാ ായ
കാശി . ഉ ി ാെ സ ിധിയിൽെവ ് തെ ഖ ് സ ാനംെച േപാെല
ഭാവേഭദ ൾ എ മാ മ ; സ രേഭദ ം േച ാേഭദ ം ഹരിപ ാനനൻ
പട ലവെ ി ം അഭിനയി . ഈ വക േയാഗ ൾെകാ ം അഭിനയവി
ദ യിൽ േയാഗീശ രെനേ ാെല അഭ ാസവിദ നെ ി ം, അതി ം സാമാന പരി
ശീലനം െച ി പട ലവെര വ ി ാൻ സാധി ി . പരമബ െള
ഭാവ ിൽ പര രദർശന ി ് മാ ളായി ര േപ ം പിരി . പട ലവർ
റ ിറ ിയേ ാൾ ക ് കള ാേ ാ ി െട ചില ത ാെര ആയി .
വ ധാരണ മ ം മ ം ക ് െത ൻനായ ാെര ് മന ിലാ ി, അേ ഹം അവെര
ചില േചാദ ൾെകാ ് വ ം ി ി ്, െച കേ രിയിേല ് നട .
ഹരിപ ാനനവാട ിൽനി ് റ ിറ ിയേ ാൾ പട ലവർ അ ിജാത
നായ സാ ാൽ േദവേസനാപതിതെ ആയി . അേ ഹ ിെ ഖ ിൽ രി
ര കാ ി വ ി ം തിബിംബി . അേ ഹം െച കേ രിയിൽ േവശി
േ ാൾ, ആ ഭവനവാസികൾ സകല ം ആേ യമാ ഒ സത ിെ ആഗമനെമ
് ഭയ ് ഓേരാ േകാ കളിൽ മറ . വസി േവഷധാരിയായ േകശവ പി ം
അേ ഹ ിെ ിൽ േവശി തി ് ൈധര െ ി . തെ സാ ി െ
ആവശ െ തായി ഒ സിംഹഗർ നം േക ്, ആ വാ ് അറ ര ക ്
േവശി . സകലേര ം അകല ാ ീ ് പട ലവർ േ ഹേ ം ആദര
േ ം മറ ് േകശവ പി െയ ഇ െന ഭ ി : “നീ എ ് ക , എ റി ?
മലകൾ മറി മറി കൾ എവിെട? ഹരിപ ാനനൻ ആ ്, എവിട ്, എ ി ് വ ?
ആ ചില ിേനെ ഉടയാൻ അവിെട എ ി ് േചർ ? എ കടി ് ഈ ച ,
ഈ െനാ ി െപ ്, അെതാെ എ കഥകൾ? ത രാെന േസവി വർ
ഇ മ തി മാേയാ? നീ ാ ിമാൻ; കാണാ ാര െമ ാം കാ
െന ൻ! എ ിെ ക നീ? നിെ ക ിൽ വിള ് മരേമാ മേ ാ?
228 അ ായം ഇ പ ിെയാ ്

ഛായ്!” േകശവ പി െട ി ംഭി ; പാദ ൾ ശ ിേയാ ് നിവർ ; ഇമകൾ

വിടർ ; അധര ൾ അമർ . ആ വിൽനി ായി സഹായ െള രി
ത താബ ം ഥമായി, അയാ െട തേകാപം റേ ാ ് വഴി െമ
നിലയിൽ കരകവി .
പട ലവർ: ( ട ) “ഹരിപ ാനനെന നീ ക ിേ ? ആ അ ാ ിേയ ം നി
െ ക േ ക ്? എ ി ്?”
േകശവ പി : (പ ഷഹാസസ ര ിൽ) “അയാൾ അവെള േവ െകാ ് േപാകെ .
േച ം. എനിെ ് േചതം?” പട ലവ െട ഗാ ം എേ ാ ചി ാേവഗം
െകാ ് വിറ ് “ക ം! ക ം! െകാ ം െകാ ം േപാ കാര ം ആ ്
പറ ിവിെട?” (ശാ സ ര ിൽ) “നിന ായം റ േപായി അ േന.
അ ് നിെ മ . ഒ ം ഒ ം രെ ് പറവാൻ വളെര എ ം. എ ാൽ
അതി ം വയ ് നാെല ി ം െച ണം. നാ ് പ ിനിടയിൽ അകെ
േപാലാ ് എെ ിതി. നീ അ എ ് വിളി എെ ഭാര ഉ ൻ കഴ
പി െട മകളാെണ ് നീ അറി ി ി േയാ? ഞാെനാ ം പറകയി .
രാജ ിൽ ആ ളിെ ിൽ അ ് കാ േകറെ . നീ നിെ ിെച ി,
അറി ് പറ ാൽ, ഞാൻ ആ വ ത തി മന റിയി ാം. അെ ിൽ
ീപ നാഭൻ എ ാം െവളിെ െ . പരമാർ ം പറയാെത ഉ ി ാൻ
ഒഴി . ഞാ ം അ െന ഒഴി േ ാം.” (ഗൗരവം ആവർ ി ് ) “േബാധമി
ാ േപാെല നീ അവിെട നിൽ െത ്? ആ െപ ് ആ ്? അ ് പറവാൻ
കഴി ിെ ിൽ അ ാവ െന െകാ ം നീ, േകശവൻ ിെയ േമാ ി ം
നീ, ആ ഉ ിണിെയ െകാ ം നീ … ഏ കഴ ് … എര ഴ ് … ഞാൻ വി .”
പട ലവ െട വാ കൾ േകശവ പി െട േ ാധെ ംഭി ി ്, ി
െയ െവളിവാ ി വർ ി . ആ വാ ്, അേ ഹ ിൽനി ് അഭ സി ി
ആ ാ സാരിത െ ടർ ് അ ാ ി െട പെ സ ൽപംെകാ
് തെ ിൽ ആകർഷി . ആ പ ിെ പാർശ ിൽ ഹരിപ ാ
നന പേ ം നിലെകാ ി ; ശ ാസഹീനനായി നി ്, മന ിെ
സമ മാ വർ നംെകാ ് ആ പ ൾ ത ി സാമ െ അവ
േലാകനംെച . അഭ സനം ടാെത, അവമാന ഃഖാധിക ംെകാ ് സാധി
ഈ ാടകകർ ിൽ ര പ ിേല ം േകശസ ി ം, അതിെ വി
േശഷനീലിമ ം, ഫാലേദശ ിെ ആ തി ം, െട ൈദർഘ വ തക ം,
േന െട വടി ം േതജ ം — എ ി െന ഖ ിെ നാനാംഗ െട വി
േശഷല ണ ൾ ം, ര േപ െട ം സ രൈവശി ി ം ത ിൽ ത
മായ ല ത ആ വാവിെ മന ിൽ ഒ ദീേപാദയം േപാെല ഉ ലി .
േകശവ പി െട ഖം അതി സ മായി. തെ സർ ാഹ ാര ം ശമി ്,
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 229

ആ വാ ് മാർ ാ വർ മഹാരാജാവിെ പരി ർ ാഭിമാനെ സ ാ

ദി മഹാശ െ ിൽ ല േയാ ം സേ ാചേ ാ ം നി . അേ ാൾ
ആ വരനിൽനി ് “ആര േന ഹരിപ ാനനൻ?” എ വായി ഉ ായ
േചാദ ി ് “അ ാ ി െട അ ൻ” എ ് ആ വാ ് ര പ ി ്
വഴിയിെ തീർ സ ര ിൽ ഉ രം പറ .
പട ലവർ: “െവേ ാ … റ പറയ ാ, അ ്. അ യാകാ ് ഭാഗ ം. എ ി
ം ‘അ ൻ’ എ ് പറ ഉ ി ാെന ാ ം നീ േഭദം; എ വളെര േഭ
ദം.അ ംബ ിെ രാതന ൾ നിന റി ടേ ാ … അ െകാ ്, നീ
സമർ ൻ! നട ട് … അധികം റ ് കാണ , േകേ ാ … നിെ പ ീർസാ
െട ഉപേദശം വിലപിടി ് … ഹരിപ ാനനൻ ിലാകെ . പി ീേട നീ
റ ് ചാേട .”
പട ലവർ ഉടേനതെ ഖം കാണി ് അറിയി ാ വ തകൾ തി മന
റിയി ്, ആവശ കൽപനകൾ വാ ി വീ ിൽ േപാ ്, േവ ആ കൾ െകാ
ക ം െച . പട ലവ െട ഒ ാമെ ആ േസനാനായകനായ മാരൻ
ത ി ം, ര ാമേ ് ഭഗവതി അ ം ആയി . ീവരാഹേ ിൽനി
് ആ ീെയ വ ി, പട ലവർ പല കാര ം പറ തി ് പതി ട ് കാ
രണ ം പറേയ ിവ . തെ ഏൽപി േപാ ഒ പണി ാ ് തെ
ആവശ െ െത ് ഭഗവതി അ ആദ േമ മന ിലാ ി. പട ലവർ തെ ഏൽപി
പണിയിൽ അ ർ തമാ വിശ ാസെ അവർ വലിെയാ സർ ിഫിേ ായി
ൈകെ ാ . അവസാന ിൽ “േക െ തലേപാണ കാര മാ ്. അ െകാ ് …”
എ ് പറ ് പട ലവർ ഭഗവതി അ െട ഉ ാഹെ ഊർ ിതെ ിയ
േ ാൾ ആ ീ “തല ം െമാല ം ഒ ം േപാ േ ,അ ിരി ം. പിെ
അ േല ാ െചാ ിവി ണ ്? കള ാേ ാ െയ ൻേകാ യാ ി, ിെയ റാ
ിെ ാ ് വ െല ാ പവതി” എ ് ആ വര േനാ ം തെ വീരവാദനിയമ ി
് റ ്വ ാെത ഉ രം പറ . ഭഗവതി അ െട നാവിൽനി ് റെ ം
ഈ കഥാരംഭ ിെല ബാലേ േപാെല ഒ അറമായി െ ഇ ിേ ?
 22
“ന നിന ഞാൻ െചാ വാൻ േകൾ ാകിൽ,
ന തേ ം നിന ിെ ാഴിലറിക നീ.”

പ ട ലവ െട ആഗമനെ മഹാരാജാ ് ിയാകാ േവശനം െച

െ ഗണപതി വമായി ാ ് ഹരിപ ാനനൻ വ ാഖ ാനി ്. എ ാൽ പാ
ദബ ംെച ് തെ ഇംഗിതഗംഗയിൽ ഇ ി അസംഖ ം േളാ ടി, േകശ
തി

വൻ ിെ ഹ ലിഖിതമായ ഒ ‘യ ം’ തനി ് സി മായിരി തിെന

േയാഗി ്, ഉ ി ാൻ വിേന ം ത ിവി േ ാൾ, പട ലവരായ ഒ െ ാ ൻ
തകർ ാ ം സ സ ൽപനിർ ിതമാ മദാവനം ഭ ി െ കയിെ ് േയാ
ഗിമാ ികൻ സമാശ സി . മഹാരാജാ ് ഭ ദീ ാ നായി അ ദിവസം
തൽ കാ െക ി വാസം അ ി തിനിടയിൽ പട ലവർ ് മഹാരാജസ
ർശന ി ് അവസരല ി ാ തെ ം, താൻ ൈഹദർമഹാരാജാവിനയ ി
േലഖനം ആ ദീ ാവസാനമായ ദ ിണായനാരംഭ ി ിൽ ഫല ാ ിയാ
യി തെ യ ിെ പ ാപന ി ് സൗകര െ െമ ം അേ ഹം ൈധ
ര െ . തെ മന ിെന ഇ െന ർവ ിതിയിൽ ഉ ാഹ രിതമാ ിെ ാ ്
ഹരിപ ാനന ‘ബഹ ർഷാ’ തെ ‘വസീർ’ ധാനനായ കള ാേ ാ ിെയ സൽ
രി തി ് വ ം ി.
ഹരിപ ാനനഭരദ ാജെ ഭാവനാൈവഭവ ാലായിരി െ , അെ ിൽ ഹരി
പ ാനനമാരീചെ മായാ േയാഗംെകാെ വ ക, ആ േയാഗീശ രവസതി െട
അ ർഭാഗം ‘സ ർ ര ാതനിർ ിത’മാ ഒ രാജേഗഹംേപാെല വിരാജമാന
മായി. ഹരിപ ാനനെപ ാഗ ൈധര ാൽ വിശ സ പിണി െട
ത ബിംബമായി, അനവധിസഹ ം ഭ ി ർ ാ ാ ളാൽ വ ി െ ശാ
മളാംബികാ വി ഹ ിെ വിചി ശിൽപനിദാനമാ കനകമണിവാഹനം ആ

230
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 231

സ ർഭ ിേല ് ഒ രാജസിംഹാസനമാ ി പരിവർ നംെച ിരി . േഖടകഖ

ഡ്ഗചാപബാണ ണീര ല ശല ാദി ാ വീര ചി െളെ ാ ് ആ ഭ ാസനം
സ ചിതമാംവ ം ഭാ രമാ െ . ായ ം തലെ ക ം ധരി ‘ബ ി’
ഖരായ േസവകജന ം, ബാലാ തലായ ആ ധ ൾ വഹി മഹൽദാര ാ
ം, രാജമ ിരാ ണ ളിെല േപാെല പാദശ െളേ ാ ം മ മാ ി സ രി
. എ ാെ ാ േകാണിൽ നി ് റെ േതവാര ിെ നാഗസ രവാദ ം
ആ രാജർഷിസേ തം ഭാരതവർഷ ിൽ ഉൾെ െത ് േസാദകെ രാവകാശെ
എ േപാെല നി േ ഷമായി ര . േവശനദ ാര ിൽ ാബല ാഹ ാരേ ാ ്
തകർ ഷഹനാ (കാഹള) സമന ിതമായ നകാരേഭരി ‘പൗര ം’ എ അഭിധാന
െ അവലംബി ് ‘സൽഭാവം’ എ ് ശ തേയാ ടി അ ണം
േഘാഷാവർ നംെച . ീഭഗവതീമ പ നായ ഹരിപ ാനനേയാഗിരാ
ജൻ േചരമ ലെ മാളായി, േകരളീയ ാംബര ൾ ധരി ം, ർ ാവിെല േകശ
െ മാ ം മയാ ിെ ി വഴികാ ിേപാെല ി ം, ത ഭേയാ ് ടിയ ജേദ
ശ ിൽ ഉദയംെച ് ശംഖ തേയാ ടി തിള ഉപവീതെ നഖദള ൾെകാ
് വായി വീണാവാദനംെച ം, വിധിന നനായ ദ െനേ ാെല ാജാപത ഗർ
നാ ം ിതിെച . ന ന ാവിെല സൗരഭ ര ി ് ല മായി, സൗ ര
ഭാവനായ ആ അഭിനവേചരമാൻെപ മാ െട ‘ക രിതിലകാ ിതഫാല’ ിൽനി ്
അലൗകികമാ ഒ പരിമളം സരി . പരമ ദയനായ ത ി െട
േവശ ിനായി, ആ സഭാ ഹദ ാരം റ െ േ ാൾ െ , ഭ ിവിനയ െട
അനിവാര സരംെകാ ് അേ ഹ ിെ േന കവാട ൾ അട ;എ ി ംസ
ടന ാേയന ആർഷകിരണം ർശി ി ത ി െട അട േന ൾ ം, േയാ
ഗീശ രെ ഭാവദീ ി െട ഉ ത ശ മായി . അൈ ശ ര സ നായ ആ
േയാഗിരാജർഷിെയ ക ്, കള ാേ ാ ംബ ിെ ഭാവിഭാഗേധയ ി ് തി
യമായി ആ ദിവ പാദ െള വരി തെ ിൈവഭവെ അേ ാൾ ഓർ ്,
ത ി െട മാനസ ിൽ ഢവാസം െച ി ചില താ തക ം അ രീ
ഗമനംെച . ഇ െന ചാരിതാർ ഭരിതനായേ ാൾ ത ി െട ഗിരികായ ി ്,
സ വായ േതജ ിെ പരിേവഷേദശ േപാ ം എ വാൻ േവ ലഘി
ൈമശ ര ം ന മായി മ . സ ഹ തിയായ രാജേയാഗ െ തി ിൽ ആ
ഗജരാജൻ തളർ ് വിയർ ് കര െള ി ് ഉ ിേയാളം െപാ ി ഖം കാണി .
േയാഗിരാജൻ കനി ്, നാടക ളിെല േദേവ ാർ ് നിയമമാ ദിഗ്ഭരണാ
േന ഷണേ ാദ ദാസിെന ം ന 1 തൽ അവസാനംവെര അഭിനയ ിൽ
രസ ാ വരാെത, — ന ി. ൈഹദർഖാനായ ‘രാവണൻ തെ വര ിനിയിേ ാൾ’
എ ം മ ം അവിടെ അ ർ തം വൻ േയാഗിരാ ് ത ിെയ ധരി ി . “കല ം
4869– ് ഗദിനം 17, 78, 185- ം െച െകാ ം 942-ആമതിൽ കർ ടകഞായ ി ്
സർവജിദ ർേഷ, ാവണമാസാരംേഭ, ണ ന ഥമ ര വാരാദിസംഘടി
232 അ ായം ഇ പ ിര ്

ത ഭദിേന, കർ ടകരാശി ഭ ർേ ” നട തെ യ ി ം തദന ര

അവ ഥ ാന ി ം ത ി ം പട ം ൻ ി വ ് േവ മ ൾ െച സക
ല ം മംഗലമായി പരിണമി ി ണെമ ് േയാഗിരാജൻ ക നെകാ ്, േതവാരിെയ
െ ാ ് വ ക സാദ ം നൽകി . സ വദനനായി േയാഗിസ ാ ിെ
ഓേരാ മ രവചന വേ ാ ടി ം, ത ിയാൽ ചിരകാല ാർഥിതമാ കണ ്,
െച കരാമൻ, ത ി എ ഓേരാ ാന ൾ നീ ം ചി ി ം, ദളവാദ ി
പിടിപാ ം, വളർവാ ം, ാം ലീയ ം െപാഴി െകാ ി ് അേ ഹ ിെ
സേ ാഷ വാഹെ െപ കി . ത ി െട വി തമാ ദേയാദര ളി ം
അതിെന സംഭരി തി ് ലം േപാരാ യാൽ സ പ ീസഹാ െ അേ ഹം
മനഃകർണികയിൽ കാം ി . തെ ‘ ം യി ം’ േപാ ം തി വടിക െട
തി െ െവ ിര ലിൽ ത ി െട മന ് ടി ം നീ ി ം കരേകറി
അര മ ി ിയാ മ രഗിരിതടെ ാപി . എ ാൽ അണിമാശ ി
സി ി ി ി ാ ശരീരേമാ — അ ് അവിെട െ നിലെകാ േപായതിനാൽ ത ി
കൽപനകൾെ ാം ‘അടിയൻ’ ളി ഭ ദീപ ിനായി കാ െക മഹാരാജാവായ
‘ അ േനാ ് ’ ത ിെയ ആ സ ർഭ ിൽ ഖപരിചിതനാ ാൻ സൗകര െ ടാ
തിെന റി ്, േയാഗീ ൻ വളെര േ ശി . പരി തരീതിയി ആ ധ ൾ
സഹിതം േയാഗീശ രെ േ വടി ഗളം േസവി ് അവിടെ പരി പതാകാ
ഗാമികളായി പട ള ിൽ ജീവത ാഗം െച തി ് ആയിര ിൽ രം രേ ാവ
രസമ ാരായ ഭടജന ൾ സ യി െ ി െ ് ധരി ി ്, ത ി സ ാമിക െട
തി ർ ിേയ ം സ ാനമായി ഒ പാരസീക ഖഡ്ഗേ ം സ ാദി . േയാ
ഗിരാജനാൽ നൽകെ ആശി ് വിശ നാഥൻ പിരാ ി ട ലിെന ആന ാം
ധിയിൽ ഇറ ി, സേ ാഷ ാ ിെ ത ിൽ ഓടി ്, കള ാേ ാ റ ഖ ്
ഭ മായി ന രമിടീ .
ഭ ദീപസംബ മായി മഹാരാജാ ് ആ മവാസമാരംഭി . ൈഹദർമഹാരാജാ
വായ ബക ് വാർഷിേകാദനമായി ഒ വലിയ ക ം നൽകാൻ തി വിതാം ർ ഉടെ
ിെ ിൽ, ആ ഏകച ാമെ ഒ ദിവസെ ഉ ിയിെല ഉപദാനമാ ി
അശനംെച കള െമ ് മഹാരാജാവിെന ധരി ി ി ്, കിയിരി തായി
ഒ ഭീഷണി തി പര . ദ ിണതി വിതാം റിൽ മറവ േട ം, ഹരിപ ാനനബ
ളായ പല ഹ ാ െട ഭവന ളിൽ മായെ ാടിമ വിെ ം ശല ൾ
ആവർ നംെച ിരി എ ് ഒ തി ം ബലമായി ീർ . തി വിതാം
ർസം ാനദിവാകരൻ അണ േപാെല ഒരി ൾ രാജ ിൽ എ ം അട .
അ െന സംഭവി ിരി ് അധർ ഫലെമ ് പൗരജന ൾ േശാചി . സം ാ
ന ിെ രാജാധികാരം ദ ീഭവി േപാെല, മഹാരാജാവിെ ം ഹരിപ ാനന
െ ം എ ക ിവ ത യം അ ഹവി മിക െട കാല ായി തി ം
അധികം ഗൗരവമായി ടീകരി . രാജൈസന ിനിടയിൽ അനൽപമായ അസ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 233

ി ംആ ാലംഘന ംെകാ ് ആ ശ ിയി ം ചില ഛി ൾ സംഭവി . ഹരിപ

ാനനഭജനസംഘ ലവ ാർ ത മായി ഹരിപ ാനനെന രാജ കാര േനതാ
വാ ം ഉപേദ ാവാ ം സ ീകരി ് അവ െട ജീവജീവിത ികെള അേ ഹ ി ്
പണയമാ ി. ഇ െന സർവാഭീ സി ിയാ ശ ഹരിപ ാനന‘സം ാന’ ്
സി ി എ ി ം, അേ ഹ ിെ തി െമ ി ം തി ി ം ി ല ലം
ി റ ഒ ക കം ആ ശ െട കാർ ാസ ളി ക ് കട ടി. അന
പ നാഭൻ പട ലവർ മ ടഭവന ിെല അതിഥിയായി അവിെട താമസി
സംഭവം ഹരിപ ാനനസി െ വണ ളിൽ പതി . ധർ ാ ജ െന ി ം,
ജയാപജയവിഷയ ിൽ പരശ വായ ആ വിെ കഴ ദർശനം േയാഗിനാഗരാ
ജെ വിഷവ ിെയ ഉ ലി ി . ഇ ലിശം േപാെല സംഹാര േകാപംെകാ ്
അേ ഹ ിെ ശരീരം ആതപ ഭമായി. സ ഹ ഗതമാ േലഖനൈവ വചാ
പംെകാ ് ഉ ി ാൻ പര രാമെന ശമിതമദനാ ി പട ലവെര ‘ ംപിരി ് ’
ഏകനാ ാൻ നി യി . െവ ഉടെന വ ി, ആ എ ് അേ ഹ ിെ ൈക
യിൽ െകാ ്, “ഇെതാ വായി ണം” എ ് അ ളിെ . ഉ ി ാൻ അതിെല
ൈകയ രം ക ്, തെ േ താെണ ് മന ിലാ ി എ ി ം േ ാഭേഭദെമാ
ം ബാഹ മായി ദർശി ി ാെത ക ട എ ് ിൽ ഉറ ി െകാ ് ഇ െന
വായി :
“ഞാൻ ബ ന ിൽ കിട ് ി . അ ന മാേര ം അ ാവേന ം കാ
ണാ േവദന ഇ െയ ് പറവാനി . ആ മഹാപാപി നീെ ് േകശവപി
എെ വ ി . എെ ശി ി ാ ം ശി ി ാ ാ ം അപകട െ ് ഭയ ്
ഈ വിദ െയ അ ി െകാ വാൻ ത രാ ം ന െട ാലംെകാ ് അ വദി
എ ് േതാ . അ ാവേനാ അ േനാ എെ ഉടെന ര ി െകാ ് േപാകണം.
പര ീ ഹരിപ ാനനതീർ പാദപരമഹംസർ തി ീ ് അ ാവെ
വായി ഭവി ി േ ാ. അ ് വലിയ പഥ മാണേ ാ. ആ സ ിധികൾ കടാ ി
ാൽ എെ േമാചനം ഏ ം ല വായി സാധി ം. അതിേല ് എ ് െച ം ആ
ാദെ കാ ് അ ഹെ ാർ ി ണം. ഇ ് അ ാവേനാ അ േനാ േബാ
ധി ാൻ തീർ പാദർതി ിെല സമർ നായ ഒ ത ൻ േഖന അയ െകാ .
ീഭഗവതി ര ി െ . ഭം.” എ ് വായി തിെ േശഷം “ഇതിൽ വിേശഷവിധി
യായ ഒ മി േ ാ” എ ് ഉ ി ാൻ പറ .
ഹരിപ ാനനൻ: “മകെ ൈക ടത േ അ ്?” ഇതി ര ായ ് മരം െവ
തി ് അതിെ െകാ ്, താ ടി, നീളം വ ം എ ി ക െട ണേദാഷ
െ വിേവചനംെചയ്വാൻ േയാഗി െ േപാ ഒ േനാ മായി
. നവനീത തനാ ആ ആപൽ ംഖലിതനാ െ
ഹ ലിഖിതമാ അേപ ാദർശന ി ം ാ ിരധീയാെണ
ക േ ാൾ, ഹരിപ ാനനെ േയാഗനാളം ഒ ് ഉൽ മായി എ ി ം, ആ
234 അ ായം ഇ പ ിര ്

വിെ ഖ ് സരി ് േകാപേമാ, ഹാസ േമാ അെ ം ഭ ിവിനയാ

ദര ളാെണ ം കാ കയാൽ േയാഗീശ രൻ വി യ ാൽ ഉപഹതനായി.
ഉ ി ാൻ എേ ാ പറ തി ് ഉേ ശി എ ി ം, നിശ ാസേവഗേ ാ
െട നിൽ ത ാെത അ ർ തെ വചനമാർ മായി ബഹി രി ി .
അ ർേമദ ിെന വിസർ നം െച ി ാെന േപാെല ഒ ാരെ
േയാഗീശ രൻ, ഭിഷ െ പ തേയാ ടി േയാഗി : “ഇേ ാൾ േബാ
െ ിേ , നാം ്ച ാറേനാ ം മ ം പറ യ ്? േകശവപി െട
ം ബ ത ം ന പ ിയില ാ എ ് പറ ് നി െട പരിഭവെ
വർ ി ി . രാജ ിെല ധർ ഗതി ം ിതിക ം ഇേ ാൾ മന ിലായി
േ ?”
ഇ െന ാവന േക േ ാൾ ഉ ി ാൻ സ ഹ െളെ ാ ് കർ
ൾ െപാ ി, ഭഗവൽ ാർ ന െച നിലയിൽ ചി േയാ ടി തെ പാദ െള
േനാ ി നി . ഉ ി ാെ ചി ാപഥം ഹരിപ ാനന ം ഊഹ മായി.
ഉ ി ാൻ: “എെ ഈ െപ വഴ ിൽെ ാ ് ചാടി ാൻ അവിേട ് േതാ
േ ാ. ക ം! ഞ ൾെ ാെ ാനമേ അവിടേ ്? ഉ ി അവി
ടെ ര യിൽ ആെണ ് റ തെ എനി ് മന ിലായി ആശ സി
ിരി യാ ്. ഈ അ ർ തം ഞാനാേരാ ം പറ ി ി . അവിട ് എ ്
വ ാപാര ിേല ാ ് റെ ിരി ്?”
ഉി ാെ േചാദ ം േയാഗീശ രെ രാജേ ാഹ മ െള സംബ ി ായി .
അ െന ഒ േചാദ േമ ഉ ായിെ ഭാവ ി ം, തെ ികെള നീതീകരി
മാ ം ഇ െന പറ : “അ ാവ ൻ, ഉ ിണി ി എ ിവ െട െകാലകൾ ്
എ ് േചാദ ായി? രാജ ം നശി േപാ ് കാ ിേ ? ഈ ിതിയിൽ
ജകൾ ് എ ് ര ? നാ നാൾ ിൽ ഭ ദീപ തി ഇളകി ഒ നവ തവീര
ജൻ േവെറാ ദീപെ ാപിേ ാം.”
ഉ ി ാൻ: “ജന ൾ ജാധർ മ സരി ് രാജഭ ിെയ അ വർ ി ാൽ ഭ ദീ
പം വാടാെതരി ം. അ െന ഏകമന തേയാ ് ത ാ ം അതിെന അണ
തി ് ഒ വീര െ ിൽ ന െട ആ കൾ മല േകറെ . അെ ിൽ കട
ലാടെ . ശ ൾ ക ം മ െമ വാ ക ം െച െ . എ ായാ ം അവി
ടേ ് ഇ ാര ളിൽ എ ് ബ ം? േയാഗിെയ ിൽ ധ ാനസമാധിയിലി
രി ണം. ഭ െന ിൽ ഭഗവൽേസവെച ണം. ഋഷിെയ ിൽ വനവാസമാചരി
ണം. അൈദ താവ തെന ിൽ ാസംഗികസ രണം െച ണം. രാജ ം
രാജ കാര ം അധി ത ാർ ് വിേ ണം. അതി മന ിെ ിൽ, പ ്
കാേ ിയി േ ാൾ മറ ി ൈവരം ഇേ ാൾ എവിട ് വ എ ് േചാ
ദി തി ് ഉ രം പറയണം.”
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 235

ശീലെന ് വിചാരി െ ി ഉ ി ാൻ ഇ െന േചാദ ം ട ിയ

േ ാൾ, അേ ഹം അ ടാ ഒ തിബ കൻതെ എ ് േയാഗീശ രൻ
ക . താൻ മീനാ ി െട മാതാമഹനായ ിേ ാ ി നാെണ ് മന ിലാ ി
പരിഭവി ഇേ ഹേ ാ ് രാജ ർ യെ ആ ദമാ ി വാദി ് നി േയാ
ജകെമ ് വിചാരി െകാ ് േകശവൻ ിെ സംഗതിയിൽ േയാഗീശ രൻ വീ ം
േവശി . “ഏേഹ! ശാ ാർ ഇ െന ഊർ ിതവാദം െച ്. നാം നി ൾ
വിചാരി ംവ ആള . ീഭഗവതിയാണ സത ം!” (സത ിെ സ ര ം നിർ
വ ാജത ം ക ് ഉ ി ാെ വിശ ാസം ഒ ിളകി.) “നി െട ഈ സ ർ സേ ത
മായ രാജ ം സംബ ി ് ന ് ഒ കാര മി . ീപ നാഭൻ പ ിെകാ
ണ ലെമ ് അഭിമാനി ാ ് നാം ഈ സം ാന ് വ ്. ച ാറെന
ശിഷ നായി സ ീകരി േ ാൾ നി േളാ ം, അ െകാ ് നി െട േനാ ം ഒ
വാ ല ായി, അയാെള ര ി െകാ േപാരാൻ …”
ഉ ി ാൻ: (വീ ം ഹരിപ ാനനെ ഖേ ം സ രേ ം ന തി ം പരി
േശാധി തിൽ തെ വിശ ാസ ി ് റ ് ി ായ ചലനം തീ കയാൽ)
“ ീപ നാഭെ കാര ൾ അവിടെ ദാസനായി ഉടവാൾ ഏ ി തി
േമനി ി ം. എെ മകെ ആപ ി ് … അവേരാർ ് ആപ ാ
യേ ാൾ േനർ നി ാൻ കര മി ാെത …” (അതിേകാപസ ര ിൽ) “എ ്
േഭാ കളാണി ്? അവിടെ ചാ ഷി, തിര രണി … ഈ വലിയ വിഷമ
പദ ൾ വിള ി ആ കെള പാ ിലാ ി ി ാൻ, അവിടെ ായെമ ്?
പഠി െമ ്? ിതി സകല ം മറ ് വ ിള ് കാേ ആളാേണാ
അവിട ്? തി ിയ ാെണ ിൽ ഈ സ ിയിലാേണാ േവ ിയി ്?
ഒ ർ വിെ ആ മം അ ലി ത െ േനാ ി റെ ി
രി താെണ ിൽ അവിടെ ധ ാന ം സി ി ം … േഹാ െഹാ! ക ം!
നാ നീ ിയ സിംഹമി േ ാൾ അവിടെ വീര ൾ െക ി കയ ് വ ി
ിേ ? ഇനി ം അെത ാം അവിടിരി െ , ആ കിഴവി ം ി െമ ി ം
ഒ വീ േചർ ് ഖമായി കഴിയെ . അവിട ം ന ിയേ ് േപാരണം.
…” ഹരിപ ാനന ് നിയമ കാര ചിരി ം ചിരി ാൻ ശക മായി . ശമ
ദമസി ിക ം സമഭാവനക ം അനീഹത ം വസി േ തായ ആ സി െ
മാനസസേരാജ ിൽ വാൾ, വിഷം, കഠാര എ ീ വിഹംഗമ െട പ ൾ
വിഹരി . ആ ജീവ ികക െട ഭാരം േയാഗീ െ ക കാ െ നമനം
െച ി ്, അേ ഹെ െ ാ ് േര ഗണനം െച ി . “അ പാടി , മഹാ
പാതകം!” എ ് ഹരിപ ാനനെ ദയ ിെല ധർ ചി അേ ഹേ ാ ്
ണേദാഷി . “പാതകേമാ? അതിേല േ നീ നിേയാജ ൻ? ശ സംഹാരം
പാതകമാ ് ഏ ് അമര ിൽ? തിബ മാർ നം പാതകമാ െമ
ിൽ, ഭഗവൽ ഥകൾ നരകസംഹിതകളേ . ചീരവസനനായ ീരാമൻ ബാ
236 അ ായം ഇ പ ിര ്

ലിെയ ഒളിയ െകാ ് െകാ ാ െ രി ക” എ ് ആകാശസ ാ

രിയായ ഒ േദഹി ഹരിപ ാനനെന ശാസി . “ഇേ ഹം തിബ ിയ േ ാ.
ശ സംഹാരമ ാെത, ബ സംഹാരം ന ് ധർ മാ േമാ?” എ ് ഹരിപ
ാനനൻ ആ ശാസകശ ിേയാ ് േചാദ ംെച . “ന െട ശ പ നാഥെ
പരമഭ ൻ ബ വ േ ാ! ചാര ാർ വധ ഗണ ിൽ ഉൾെ ം” എ ് േ
ഷകസത ം ഹരിപ ാനനെന രി ി . “ന െട പരമാർ െ ഒ വിധം
ഹി എ ി ം, ഇേ ഹം ശ വായി ീ ഖലന േ ാ” എ ് ഹരിപ
ാനനൻ തർ ി . “ ീ! ീ! നിെ ഇദം ഥമമാ മന ത ന െട
ഉപേദശശ ി വർ നെ ഹനി ം” എ ് അശരീര ധാർ ം വദി .
“ബാലികയായ മീനാ ി െട േ മ ാർ ിയാ ് ഇേ ഹം” എ ർ വ
െ ഹരിപ ാനനൻ ഉണർ ി . േദാേഷാപേദ ാവിെ ഉപേദശസ ര ൾ
ഹരിപ ാനനെ ആ വണകർ ികയിൽ ധ നി െകാ ി ് െപെ
് നില . ഹരിപ ാനനെ പൗ ഷം ശമി . ഇ … അ ിഭയസ ർഭ
ളിൽ രാജധാനികളിൽ ഘ ാേഘാഷ ാ തി ം അത ാരവേ ാ ടി
ഒ ഭർ നെ ഹരിപ ാനനെ അ ഃകർ ൾ വണം െച .
“നിെ അൈദ തപഠനം െച ി ് അ മന നാ ിയ ് ഇ െന ബ
ൾ ് വശനായി ീണകാഠിന നാ തിേനാ?” ഹരിപ ാനനെ ജിഹ
തളർ എ ി ം, മായാചകനായി ഇ െന േബാധനംെച : “സ ാമിൻ!
വിശ ാമി ൻ േമനകെയ ശ ളാസഹിതം പരിത ജി ൈധര ം അവിടെ
ശിഷ ാ േമാ? അടിയൻ ജ ഖം ചി ് വിര നായി ി േ ാ. അന
േപ മായി സംഭവി സംഘടനയിൽ ജ ബേ ാൽപാദിതമാ േ മം
ഉണർ ് ഇവെന ബ ി േപായി. അ ് വ മേ ?” ആ ീയശാസകൻ
ഈ ാർ നാവാദെ ൈകെ ാ ി . “സ ർഭംേപാെല, നാം മ ി
െച ത ി വിഷകഠാരെയ േയാഗി . തി ാത ിയ ് തിബ
ിെ ല ത ധർ ചി ന ൾ അ വദനീയമ . തജീവ ാർ േക ്
ാർ ി . വി ! ദയനീയമാ അവ െട ാർ നെയ നിരസി
ാെത നാം സം രി ് നൽകിയ നാമെ യഥാർ ീകരി . അ ജയം!”
ഘടികായ ം ീണ വർ നമായി നിലെകാ ംേപാെല അ യാസകെ
േചാദന ൾ നിലെകാ . ഹരിപ ാനനെ ഈ ചി കൾ ിടയിൽ
ത ര ി ായ വിളംബന ം ആ േയാഗിവര െ ഖ ശാ ത ം ന ി
യ ണി ാെ സംശയെ ഒ ടി ിരെ ി. ഹരിപ ാനനൻ ശാ
മാനസനായേ ാൾ ക തേയാ ടി ഇ െന മ പടി പറ : “അവിട ്
ൈവദ നാണേ ാ … ര ി ് വ ഗവ ം േസവി ണം. അപ ാരേദാ
ഷം ബലമാ ്.” ഇ െന പറ െകാ ് സം ത ിൽ തെ നർ ദാ
തീേരാ വേ ം സി ി ഭാവ േള ം ധാർ ികത ം േഹ വാൽ െച
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 237

േലാകസ ാരേ ം റി ് ഊർ ിതമായി ഒ ് സംഗി ്, തെ ജാ റി

യിേല ് തിരി . ന ിയ ി ാ ം ആ ഭാഷയിൽ െ ഹരിപ ാന
ന ിെയ ഭ ി െകാ ് റ ിറ ി നടെകാ . ഹരിപ ാനനൻ തെ
ശ യിൽ വീ ചി കൾ ട ി. ന ിയേ ം രാമവർ െ ം
ൾ േചർ ് മ ടെ ഭരണം ൈകേയൽ േ ാൾ തെ ശ ി യ
ം മഭ ന ം ഉ ാ െമ ി ം, ഇേ ഹം നി നായി വർ ി കയ
ാെത തനി ് ത ശ വായി സ േമധയാ റെ കയിെ ് അേ ഹം
സമാധാനെ . എ ി ം സ ി ബ െട യാ ല െള അവലം
ബി ടാ എ ം ആ ര േളാ ം പടെവ ി അവെര േതാൽപി കേയാ
ഹനി കേയാ െച തംച ാറമഹിഷാ രെനെ ാ ് സാധി ക
എ ം േയാഗീശ രെ ി അേ ഹേ ാ ് ണേദാഷി .
ര ് നാഴികെകാ ് ച ാറൻ ഹരിപ ാനനസമ ിൽ േസവ ി ട
ി. “എ ാ ച ാറർ! േദാഷ ം റേയ? ൈഹദർഷാ വരലാ ്. നമ
് ഭാ കം ഉദയമാ ലാ ്. അടടാ! നമ ് ഭഗവതി ജാർ ം എ വാവ ് മാലിഖാൻ
ത ് േപാ േവ ാമ … ഇ ം! േശഷകാറ വ ൻകാര ിെല റേയ! പടി ം,
ഇ കടിതെ ടി ം” എ ് പറ ് േകശവൻ ിെ എ ിെന ച ാറ
െ ൈകയിൽ െകാ .
ച ാറൻ: “അ റ വിഛ ാസമിെ േ ാ സാമീ? ഭരസ രം (പര രം) വിഛ ാസമി
േ ് േലാഹം ഒ െധവസം ദി ണ േമാ? ക ി ് വായി ാ മതിേയ മതി.”
എ ി ം താ ഉ തെ പരവ നധർ െ രി ്, ഉ മസാ ിയാ
സ േന െളെ ാ ് എ ിെല േലഖാർ െ ധരി വാനായി
ച ാറൻ അതിെന ൈകയിൽ വാ ി. സാഹിത പദേ ാ ം ചാർ െയ അവ
കാശെ ആ സർവ ൻ ഏകേദശം ഒ നാഴികെകാ ് എ ിെല ചില
അ ര െള വി ി ം, േശഷെ എ ി ം, വായി ്, ഹരിപ ാനന ് മർ
ാ ായി ് െകാ ം വ ം “േത ി ം വ … എട ം വ … െചവി
െക െകാ ് ” എ ് അഭി ായെ .
ഹരിപ ാനനൻ: “അ കൾെ ് ാധാന ം? നാം പറ തിെന നാം ാപി .
ഇനി, ബല ാരായ അ ം അ ാവ ം േചർ ്, മി െ ിൽ െകാ
േപാരിൻ. ആ ്, ത ്, സകല ൈവഭവ ്.”
ച ാറൻ: “ആഹ! അ റ ് ചീ ം െചാണ െമാെ ി ഇേതാ ഭൗ ം?
ഞ ് െത ടി ളിയടി എ ി ടി ി ് ഒഴേ ാലളെവ ി ം നീ ിേയാ? ഉ
വറി വെ െഹാരി േക ം, ഝൽ! ഝൽ! എ േല ാ നട? ക പിടി േപാ
െല ‘സാമിതെ വ ീം തരണം.”
238 അ ായം ഇ പ ിര ്

ഹരിപ ാനനൻ: “േദവെന റെ ി ണെമ ിൽ ീ തബലി ആദ ം കഴി

ണം. അതി ് തെലവിെട? നാം ഭി .”
ച ാറൻ: (ആ ഗതം) “അ ാരം കി ാൻ നാ ് െനാണ ! എെ ജാമി അതി
െലാ ി ിരി ച ി ിളി ം.” ( കാശം) “അ ാ ്! ഇ ടിയെന ഇേ ാം കമ
ീം മല ീമി ടി ാ ം, റേ ൻേപാ ം ിെയ ാൻ കാ . വീ ം
ടി െമാെ വലിയ ഭൗ തെ . അഹം െപാ സാമീ, െവ ം െപാ .”
ഹരിപ ാനനൻ: “അ ാ! ഇ െനയാേണാ പറവ ള ാെമ ് െച വാ ിെ
നിറേവ ം?”
ച ാറൻ: (കിഴ ൻ േലാഭി െട സ രംമാറി ച ാറധനദനായി) “അേതാ സാ
മി? അ ് ചര ് േവെറ … ക വടം േവെറ … കാര ം േവെറ. ാെ പട
ആറാ ഴി ക ് ഒരടിവ ് … ഹ ം, ആ െമാത ് ശരിവെര തീ ിെ ാ
രി ം. ൈമ ൽ തി വടി തി ംെകാ നീ ിെ വാർകണ ഇ ളിെര
കാണെ . ഹ ം, െരാ ടി … െറാ പടി. അെ ി ആേണാ ് െകേ ാ ്
അ ് േപാടണം പ രമാ െകാ ് െമാ ാൻ െകാമ.”
ഹരിപ ാനനൻ: “സേ ാഷം! ിതികൾ താൻ കാ ിേ ? േകൾ ിേ ?
ൈഹദർമഹാരാജാ ് േ ാദയം െച ഈ ക കെള അ ി ട ിേ ?
ട തെ സംഭാരെമാ ൽ. അന രവ േവ ി ഇവിെട പാ കിട ാൽ
േകൾ േത ദർബാർ? … ച ാറേര താ ൾ സൗധ ിലി ്, അംബിക
വിളം ം ദീപസ ിധിയിെല വ ്, ഉശി ശിരാകദ മാകിന തി െയ
നിറേവ ി െശൽവം കാ ാ ം.”
ച ാറൻ: ‘ആഹാ! അതി ് ഘീർവാണെമ ി ്? മലയാംപാഴ ് വഴ ാ വലിയ
കാര േമാ അ ്? ച ാറെ സഥ ി ം െവഥ ാസെമാേ ാ? ‘ഉര ാൽ ഉര
ം’ പിെ … െച െച ം ‘ആവണം’ ഇതാ ് ആ ‘സത ം’, ഉടയാ
ി വി െട നീതിേ ാകാർ ിെ താൽപര ം.” ഹരിപ ാനനപ ി
ത ് മന ിലായി, ചിരി . ഉടയാ ി ് കാളിദാസപദവി കി ിയ േപാെല
ചാരിതാർ സേ ാഷ ം; തെ തലിൽ െതാടാെത ഹരിപ ാനനെ ആവ
ശ ി േവ വ ം വ ലാ ി അട േ തിേല മാർ ി ് മേനാധർ
േ ാദയ ം ഉ ായി. പാദ െള െതാ െകാ ് അയാൾ യാ യാരംഭി
േ ാൾ, അയാ െട ഉ ാഹ ി ് ർ തിനായി താൻ വ ിയ ഉേ ശ
െ ടർ സംവാദെ ഹരിപ ാനനൻ ആരംഭി : “നിൽ ! ഞാൻ
പറ ി ിേ ? നി ൾ ് ആേലാചന റവിെ േദാഷം ചിലേ ാ ്. കഴ
േ േ ഇേ ാൾ േപാ ്?”
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 239

ച ാറൻ: “അേത, അ ാ ് ഈ വഹ ാർ ് ഏ ് െത രാ ിെകാ ്. സാമി

െയേ ാെലെ ാ വർ ് ക ടെമ ാം ൈകലാഷം! െച ടെമ ാം േലാ
ഹം! അ െനെയാ േയാഹം ഈ എവൻ ിെനാേ ാ?”
ഹരിപ ാനനൻ: “അേ ാ ് േപായി ിേ ാൾ കാര മി . തെ പരമബ അന പ
നാഭൻ പട ലവർ അവിെട ഈയിട കാ വ േപായി.”
ച ാറൻ: “ഹാ ്?”
ഹരിപ ാനനൻ: “പട ലവർ … െച കേ രിയിെല, അെ ിൽ രാമവർ െ .”
ച ാറൻ: (താൻ കാം ി നിധി അവിടെ ആകാശ ം സ രണംെച
േവാ എ ് േനാ േപാെല അ ര ്, േഘാരാ ഹാസസ ര ിൽ) “േഹ
െഛ കേ രി? േഹ ് രാമവർ ം? ഏെതവൻ ക േപാവാൻ കഴ ് കാ
്വ ്? സാമീെട ശാഴി ഴിവിധ െകാ ് ക താേണാ അ ം?”
ഹരിപ ാനനൻ: “േചാദ െമാ ം െച … േപായി അേന ഷി റി . ച ാറ
െ പരാ മം ഇേ ാൾ വഴിേപാെല കാ ിയിെ ിൽ ആ അന പ നാഭസ
ഹ കവചൻ ചില ിേന ് ഭവനെ ചാ ലാ ം. നാം, തനി ് ിേഗാ
ചരമാ ിയ നിധിെയ കര മാ ം.”
ച ാറൻ വാ ംഭനവിദ ം സാധി ാ വിധം മിയിൽനി യർ ് ർവ
ിതിയിൽ നിലെകാ . ഇ െന പരാ മ ി ചിതമായ ഒ െഞ ൽ കഴി
േ ാൾ അയാൾ ർവേഘാരാ ഹാസസ ര ിൽ വിട നൽ തി ് േയാഗീശ ര വ
ര േനാ ് അേപ ി . ച ാറെ ൈക പിടി െകാ ് ഹരിപ ാനനൻ തെ
സ കാര റി ക ് കട ് ഒ െപ ി റ ്, വിരേലാളം നീള ം, വ ാ ദം
ിൽ നീലവർ മാ ഇ ശലാക ഇറ ി ഉ ാ ീ ം ആയ ഒ കഠാരെയ
ഒ ക റയിൽനിെ ് കാണി ി ് ർവ ിതിയിൽ ഉറ ക ാ ി അതിെന
ച ാറ ് നീ ി.
ച ാറൻ: (കഠാരിെയ വാ ി ാെത) “ഞ ൾ ് അെ ാഴിലി സാമി. േനർ
ക ി, ടി, കവ ്, അവേനാ ് … ഇ കെകാ ് െവ ാ ാര ം
േവേ േവെ ് വേ ാം. അവേനാ ം അവേനാ ്. ഉ ിണിെയെകാ
ക ിച ാറൻ കേ ണെമേ ാ? അ ് നടവാനടവാ … പ െര ക
െന പിടിേ ി േ ാ പ ിയ പ ി. ര ാംപ ി ് ാ ് െക ാനെ ാ ്
മെറാ വൻ ക ം ച ് നട ് സാമിെനന ്. ആ ചവ ിെന ്
തടവിയ ം ഉ ിണിയട കെ േ ാലെകാ ി ് എവൻ ക ിെ േ ാ സാ
മീ? െപാ ാ ി ് െപാ ാ ്, േകാളി ് േകാ ്, േപാരി ് േപാ ് … ച ാറൻ
എ ാ ി ം ആ തെ . അവേനാെ വഴിമാ റം അവേനാ ്. െപാ ്
ച ാറൻ െകാ ം. പിടി ് ഈ ് ക ാൽ അതിെ അള ം ത ം.
240 അ ായം ഇ പ ിര ്

ഇെ ില് … അ ം ഇ ം െചാ ണ ്, ചില ിേന ് ച ാറൻ കാളി

ഉടയാൻ, േപർ ഒ ് … ര !”
ച ാറൻ, ഉ ിണി ി വിഷ ചി േയാഗംെകാ ് നി ഹി െ എ ്
ധരി ം േകശവപി െടേമൽ അപരാധെ മ തി ് ഉ ിണി ി എ
തിയ സ ടഹർജിെയ താൻ ശവശരീര ിനടിയിൽ നിേ പി തിെന കാ ക ം
െച ിരി എ ് ഹരിപ ാനനയതീശൻ ഹി . ത ംേപാെല ഉ ി ാെ
ം, പട ലവെ ം േനർ ് ച ാറൻ േയാഗി തിനായ ഹരിപ ാനന
നാൽ െകാ െ കഠാരെയ േ ാൾ, തെ സംബ ി െട വധകർ ാ ് ആ
േയാഗീശ രൻതെ എ ് നി യി ്, അേ ഹെ െതാ കേപാ ം െച ാെത, തെ
തി ാനിർവഹണ ിനായി അയാൾ യാ ട ി. ഹരിപ ാന തെ േബാ
ായതായ ഥമ ിേമാശെ വിചാരി ് അേ ഹം നി വീര നായി നി .
േയാഗിവാട ിൽനി ് റ ിറ ിയ ച ാറൻ, പട ലവന , ർ ി
ക ം അവ െട പ ിമാർ ഐവ ം േചർ തെ തെ ത ാ ം, കഴ ംവക
നിധിെയ അ ് രാ ി ൈക ലാ െ ം ‘പാലം കട ാൽ രായണ’ എ ്
ജപിേ ാ േയാഗീശ രെ സഖ െ േമൽ കാ ത ംേപാെല ലർ ാ
ം നി യി . നിധി ൈകയിലാ േ ാൾ, േപാ െക ലിെയേ ാെല ം തി
ാൻ സ നായിരി േയാഗീശ ര ം തെ ക ി മർ ് അ ല ം
കയിേ ? മഹാരാജാവിെ ി ാളെ െ അ ിേ ർെകാൾവാൻ ആ
നിധിെകാ ് േപാ തേ ? ച ാറൻ ൈകവീശി, കാൽ നീ ി, തവള ാ മെ
ി ം, ദളവ ടി കയ ംേപാെല തിെയാ ആയംെകാ തി നട ട ി. െന
ടിയ കാല ാരായ പരിചാരകഗണം അേ ഹെ ട തി ് ഓേട ിവ . ഇതാ
ർ നായ ഒ മീശ ാരൻ െന നേപാെല ച ാറ ഥമവി ഹെ ഗതിെയ
തട . ച ാറെ േന േഗാള ൾ ആ ഗർവ ർണമാ മീശെയ ഭ ീകരി
ാൻ തീ കിരണ െള ഉദ മി . സാലകായനായ ജനറൽ മാരൻത ി ആ
ദശകൺഠെ മാ െട പരാ മെ പരമാർ ഹണംെച ാെത, അേ ഹ ിെ
കളിൽ ഒ തേലാടി, കർ ളിൽ ഒ സ പേദശെ സൽബ വായി നൽ
. “അവിട ് ആടി ം ട ിയാൽ ഒ മാസേ ് വീ ിലട ിയിരി ണം.
പിെ ൽപനേപാെല.” ഈ ിയ മ ാപേദശെ ത ജന ൾ വി ി .
മഹാരാജാവിെ അ മതിേയാ ടി പട ലവനാൽ മാരൻത ി േഖന നൽകെ
ഈ ശാസനെ േക ടെന ച ാറെ ഖേമാ ിര ിേയാ അധികം ം
ഭി െത വ വ ീകരി ക മഹാവിഷമം. എ െകാെ ാൽ അേ ഹ ിെ
സ കായം ആസകലം ഒ േപാെല വ തി റേമ, മ കസാ ശ െ യഥാർ
മാ ടി വീർ ക ം െച യാൽ അംഗവ ത സ ൾ ന മായി മ . തെ
ഉ ി ദി േകാപെ അയെവ ി, അക ിറ ി, “കാണാം” എ ഏകപേദാ ാര
ണേ ാ ടി ജനറൽ മാരൻത ിേയ ം െഞരി െകാ ്, ച ാറ േ ാദരൻ
കഴ ഹംവക നിധിെയ ഭ ി ാൻ പാ ട ി.
 23

“ഓർ തൻ ച ഹാസമിള ി ല തരം

പ ിനായക െട പ ൾ േഛദി േ ാ-
ള തിത ിൽ വീണാന മനായി വൻ”

രാ മനാമഠ ിൽ പി യായ ‘ത െ
െ
മാ ് ’, ദശക െ
േപാെല, ശാശ തവിഖ ാതിെയ സ ാദി ാൻ ഉപകരി ച
റൻ സ ഭവന ിൽ നഃ േവശം െച േ ാൾ, മ
മാൾ ് ഇ ജി

ട ഹ ിെല വാസികളായ
ാ

ം മീനാ ി ം വിേനാദസംഭാഷണനർ മായ സരള വാഹ ിൽ ി സകല

ആപ കേള ം ഃഖ േള ം മറ ിരി . ഹരിപ ാനനഫണ ിെ വി ംഭ
ണകാലം സമീപി ിരി തിെന ാ ം മറ ് സ സ ാമിനിക െട സൗഹാർ
ജല ീഡയിൽ ഷകനായിേ . മായാേവ ിതരായ ഈ സാ ജന ൾ
ശ മാകാ വിധ ി ഒ അതിേലാലശരീര ം ആ വിഹാരസാ ിയായി എ ി
യിരി . ഇ ് ജന രിതസംഹാരിയായ ത തെ ആയി . ഈ സംഘടന
ക ായ പരവശത െകാെ േപാെല, ആ രാ ിയിെല ഏകാദശി ൻ ആർ ി
ാ നായിരി . അ ക േ ാൾ പട ലവ െട ഉപേദശ തി കൾെകാ ്
ഉ ിഷിതയാ െ ി മീനാ ി െട ഉ ാഹകളരവം െപെ ് നിലെകാ .
ഹരിപ ാനനവി തികെള റി െകാ ായ ഢാസ ാ േള ം
ര ് മാ ിവ ്, കന ക െട ഹിതാ വർ ിയായി െച േചർ ി ാർ ്
ബാലിക െട മൗനാ ാനം ഉ ാഹഭംഗപാ ഷ െ ഉ ാ ി. തെ ിയവ
െയ ആ സ ർശന ി ് േച തായ ഉപായംെകാ ് ഉ േതാ ാഹയാ തി ്
അവ െട ചില വിരഹേച കെള അയാൾ അതിേഗാ ിയായി അഭിനയി . ം മീ
നാ ി െട മനഃ ീണെ ് വ ാ ലയാകയാൽ ാ െട ഉപായം അവർ ്

241
242 അ ായം ഇ പ ി ്

ഏ ം രസി . മീനാ ി ‘കാകൻ പറ ് നര ൾ േപായവഴി — േപാ േപാ

െലയിഹ നാരായണായ നമഃ’ എ ഹരിനാമകീർ നഭാഗെ ഗാനം െച . മീനാ
ി െട കത ് േയാഗി െ ചികി ഇ െന ഫലി െകാ ്, ാർ
ജയി ! ാ െട സാമർ െ അഭിന ി ് ക ി ി, അയാ െട വി ഷ
കത െ േ ാ ാഹി ി െകാ ് “അ ടി ഹംസിേക! ാ! കാ ം നട െട
എ ് േചാദി ് ”, എ ് ഒ വിലെ ഉപേദശ ിൽ എേ ാ ിൈവശി േമാ
സരസ ിേയാ അ ർഭവി ി േപാെല പറ ് മ വയഃ ിതിെയ അഭിന
യി . തെ മാതാമഹി െട ായാവേരാഹം ക േ ാൾ അവ െട ഉ ാഹ മ ം
മീനാ ിയിൽ പകർ ് “അേ ! അേ ! ാെന ീേവഷം െക ി ാൽ എ ്
രസം!” എ ബാല തി ് മായ സ ര മണേ ാ ടി ആ കന ക േചാദ ം
െച . ാർ േതാൽ ാൻ ഭാവമി . “അതി ം ആ കൾ ഉ ായി ” എ ്
അനൽപമായ സ ിഭാവ ിൽ പറ ്, അയാൾ ര ാമ ് േയാഗീശ രെ അ ്
േപായേ ാൾ മ ടഭവനര െയ ഭയേമ ി വിവിദ ഖെന ‘ഏ’ മാണമാ ി
വാദി .
: “ആ കനക ി എ െന േയാഗീശ രെ അ ് െച േചർ ്? ‘അ ി
റ ാൽ ഇ ിടി ാൻ പിറ ണം. ‘എ ി ം അതിശയമാ ്. ി ാലെ
േതാ ാസം വി കള ് ഒ വിൽ ഇ തെ വ േചർ ിരി േ ാ!”
മീനാ ി: “ … അെത അെത! അ ം മക ം ഒ േപാെല ത ട ൾ! സ ാമിയാരി
വിെട വ ്അ ാർ ് എ ് പിടി ായി ! അ തെ അ ് പറ ്
മാ ാെത ഈ വെര േവ പിടി ി .”
ാർ എേ ാ അതി ര സംഗതിെയ ചി ാേന ം െകാ ് ദർശനം െച
യ്വാൻ സാഹസെ േപാെല ഇ തിനിടയിൽ, അയാ െട േബാധ ന മായ
നാ ് “ഇ െന അന ായ ൾ പറ ാൽ േനരം െവ ാെതേപാ ം” എ ് പറ .
“വിധിമത ം തൈഥവ” എ ് അ ശ നായി, ആ വിഹാരസഭാംഗനായി വർ ി
അതിേലാലഗാ ൻ മ ി .
മീനാ ി: “അ േപാെല ഇ ം ഒ ് ാടണം ാൻ. െ ാല ടാെത
് കാണെ … അ ് ാൻ അ ാ … എനി ്, ആ ൈഭരവ ാർ.
ഓേരാ വിളി ം ‘കാലൈഭരവ’ േ ാ ിെ ഫലം ടി ്.”
: “അതി ് േമാഹി മകേള … ൻ വകെയാ ്… അ വക േവെറ. ൈഭര
വന ാ … ൈവരവനാ ്.”
ാർ: “ ഞ്േഹ! അ വി സിങ്ഹ േന … ണ ു ് ഹി അവൻ! െകാ
ണ്ഹ േള ാ േങഞവൺ ് െങാ ിെന?” ( േ അ ് വിശ സി
േത ണ ി അവൻ െകാ േയാ േകശവൻ ് െകാ ിെന.)
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 243

േകശവൻ ിെന ാ െട ‘ ണ ി’ വീ െകാ വ െമ ചകം മീ

നാ ി െട ആമയെ ഉണർ ി. അ ക േ ാൾ ാ െട ർേ ാപായെ
അ ി ്, ആ കന ക ഓേരാ ലകളിൽ െച ി ് ചി ം, തലെക ാൻ മറ
് ആകാശ േനാ ി ഏ ം, വാവൽേപാെല ഒ ല ംഒ ാെത പത
ം, പാളവിശറിെകാ ് േവ ് വീശി ല ം, ആപ ് വ േ ാൾ ി ം നാ
മജപ ം വർ ി ം — മ ം ഓേരാ ായി എ ി ം മ ി ആേ പി . അതി ്
ഒേരാ ി ം സ ാനമായി ഓേരാ കി ിളിയിടൽ. മീനാ ി െകാ ത തി ക ്
ചിരി . മീനാ ി െട വിേനാദ േപാഷണ ിനായി ാർ തിരി ം പിരി
ം ഒഴി ം തട ം — ഇ െന േറേനരെ കളി കഴി ് ഗൗരവെ അവ
ലംബി ്, േകശവൻ ിെന എ ് തിരി കി െമ ് ഈശ രപരീ കൾ െച ്
ൾ പറ ട ി. അ കെള മീനാ ി േയാ ടി േക ് മി ാതിരി യാൽ
“ഇേ ാൾ എെ അ ിണീെട കി ിറി എവിെടേ ായ്?” എ ാർ ഹാസ മായി
േചാദ ംെച . അതിേല ് ശി യായി പരിഭവി ം േകാപി ം ാ െട തലപി
ടി ് ഊേ ാെട ഒ ് ി. മീനാ ി െട േകാപം ക ാർ െപാ ി ിരി .
ബാലസ ലിതമാ ഈ സരളലീലാസ ർശന ിൽ, ആ സഭാംഗമായി
ഛായാസംഭവൻ ആന ഭരിതനായി, സ ത ിെ അനിവാര തെയ രി ്, പ
ിൽ തേ ാളം ർഭഗനാ ഒ ി ഇെ ് പരിതപി . ാർ ് ഏ
ിനിടയിൽ അയാൾ ി വായിൽ ഒ ിയി താം ലം നാസികാര
ളിൽ കട ് അയാെള വളെര പീഡി ി . അയാ െട മെകാ ക േ ാഭ ി
ം, നാസികാദ ാര ളിൽ ടി ഉ ായ താം ലശകലവിസർ ന ി ം ഇടയിൽ മീ
നാ ി ‘കണ ാ ിേ ായി’ എ ് ആേ പി . എ ി ം അയാ െട നാസാ വഫ
ലമായി ചില ര ികൾ ടി റെ ് ക ്, അയാ െട ശിര ി ം മാറ ം
തടവി ആശ ാസ ഷകൾെച . നി ള േ ഹഭാര ിെ വർ നമായ ആ
ഷയാൽ ാർ ആന ിലനാ െ ്, തെ ർശി ഹ െള പിടി ്,
തെ ഏകേന ിൽ േചർ ് േ ഹധർ ർ യായ ആ കന ക ് ജീവാവസാ
നപര ം ഹമാ ഒ തിെയഉ ാ മാ ്, ആന ാ ൾെകാ ് ലപ
ര രാ ിതമാ രിതലാ ന െള കലശകർ ാെല േപാെല ിെച .
ഗൽഗദബഹളേ ാ ടി അയാൾ ആ വ ് ആശി കൾ ന ി തെ അേ ാഴെ
ഭാഗ ാ തി ്, അയാ െട േസവനാഭ സന ിൽ വശ മായി ഏകാ തേയാ
ടി, തെ ഭ ിസർ സ േ ം ജഗ ിസമ ിൽ സമർ ണംെച . െപെ
വിള ണ . സദസ ർ നി ം നിേ മായി. മീനാ ി െട മന ് േവദന
േയാ ടി തെ കമിതാവിെ ആവാസേദശെ ആരാ ് െടകര ൾ ദൗഹി
ി െട ശരീരെ ആവരണം െച . ാ െട ആേ ിയ ൾതെ േ ാധ
വശനായി അധി േപശാസനംെച ഉ േകസരി െട പരിസരെ ാപി . ,
ദീർഘനിശ ാസേ ാ ടി “എെ ചാ ി … ര ി േണ മായാമേയ!” എ ാർ
ി . ാ െട മന ് ത ായമായി. മീനാ ി മാതാമഹിെയ തേലാടി.
244 അ ായം ഇ പ ി ്

െച തായ ഒ േമഘശലാക ാചീനാ ിശിര ിൽ ഉദയം െച . സഹ പർ തനി

രതെ മീ തമായ േപാെല, കാർേമഘം െപാ ി ആകാശെമ ം പര . മ വീ
ജനം െച െകാ ി ജഗൽ ാണ ം ഹത ാണനായി. ചില ിേന ് ഹര
കനായ ഒ ശ ാനൻ, ധ ാർ ം അ കദർശനെ ചി ി മാ ഒ ദീ
നസ ര ിൽ ദീർഘമാ ം ഉ ി ം േമാ ി ട ി. ഭയ രിയായ മഹാകാളി െട
േകാപാരംഭമായ ആ ർ ിൽ ൈസ രസ ാര ി ് ഏകാകിനിയായി റെ
സ പ ിെയ അേന ഷണംെച ്, കിഴ ഇടവഴിയിൽ ടി റ ാ ് ട ിയ ഒ
കാ മാർ ാരവിരഹി അതിനി പമായി ച േരാദനം െച . അ കാര ിേ ം
നി ത േട ം വർ ന ിനിടയിൽ ഉണർ ചിറകിള ി ഉേ ഷംെകാ
മസ യ ൾ, ദൗ സഹകാരികളായി സ സംേബാധനകൾെകാ ് ഖലകർ െ
അ വദി . അണ ദീപെ വീ ം ക ി ാെത മ ട ിെല പാർ കാർ
നി ം, നാലാമവൻ അലംഘനീയ ാ െയ നിവർ ി ാ ം ആരംഭി .
ം ദൗഹി ി ം നാ െക ിനക ് നശ യാൽ ആ രമനസ ിനികളാ ം, നിർഭ
യനായ ാർ നിയമ കാരം റവരാ യിൽ കിട ്, ിേ ാ ി െന സ ംക
ം, നി ട ി.
ച ാറൻ തി വന ര നി ം ചില ിേനെ ിയ ം അ ാഴം കഴി
ം േബാധേ ാ ടി അ ായി . തെ വി തമാ പനേയാല ധർ
യിൽ മഹിഷാ ര ഭാവേ ാടി ്, ത െര വ ി ഒ േദശകാര വിചാരം ട
ി. “േയവെനടാ, ച ാറനറിയാ ് കഴ ം തീ ിെ ാട ിയ നീശൻ ആെര
ടാ?” “ഉ ൻ യജമാനെ മക െട ഭർ ാ ് ” എ മ പടി നൽകിയ ത െ തലയിൽ
ച ാറെ ‘െമാ ാൻ െകാമ’ തെ ഒ ് പതി . “െഹ ാം ടി , ം ടി ാൻ
വ ആ കാലെന വീ ിേ ിയ, െചവിേ ം െച േ ം െക േപയനാരവൻ? അ ്
പറവിൻ!” എ ് ര ാമ ായ േചാദ ി ് “ഇവിടം ആ ം േക ീ … അേ തി
െല അയാ ് … ാരാ ് െപഴ െത ാം” എ ് മെ ാ ത ൻ ഹരേമൽ ാെത
ി ് ര ് മാറിനി ് മ പടി പറ .ച ാറൻ ചി കൾ ട ി. തെ ഭവ
ന ിൽ േയാഗീശ ര േവശനം ഉ ായ തൽ തനി ് മാന യ ം കാര വിഘാ
ത ം സ ജനന ം സംഭവി . സ ഹവാസസൗഭാഗ ം ന മാ ക ം െച . ആ
സഖ ം േഹ വാലാ ് തെ രാജധാനിയിൽനി ് ബഹി രി കൽപന റെ
ിരി ം. രാജ േമാ, വലിയ ൈവതരണിയിൽ അകെ ിരി . തെ ി ര
ാ ി േചാ വാരി ാൻ േനാ േയാഗീശ രെ ി ം ൈവഭവ ം ത ം
തനി ് അ ടാ തായിരി ക ം െച .പ െ വിധ ി ഭരണ ി
് താൻ നി ംശയം േപാ മായി . തൽ ാല ിതികൾ ് തെ ിെകാ ്
മതിയാ േമാ എ ് ചി ി േ തായിരി . എ വരികി ം, നീ ിയ കാൽ മട
കേയാ? പാടി ! അ െകാ ്, ചില ിനകംഭവന ിെ േമ ിൽ പഴേയാലയട
ം കഴ െ നിധി ം േയാഗീശ രെ പാദ ളിൽ സമർ ി ്, തെ അവമാനി
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 245

അധികാരേ ം മ ിജന േള ം സംഹരി ്, അവ െട ര ംെകാ ് ഒ നവസ

മ പ ക തീർ െ ഉ ാ ി ാനംെച ്, ആ ിവ ാെത താൻ അട
തായാൽ … പി വധ തി ിയയായി േ േകരള ാപകനായ പര രാമൻ
ിയ ലനി ഹെ അ ി ്? അ െകാ ് േശഷം ക െകാ ാേ ! … ചി
കൾ അവസാനി . “െഹടാ! െഖാ ാ … ഹവെന െഖാ ാ വീരമാർധാ ൻ െഖ െഖ
ി വരി ി ി, ഹാ േധവീെട കാ ിൽ െഖാ ാ … േനാ ിൻ … സാമി എ െന
ീരി … െസാഖാര ം … ഹടിയ റം … കേ ധീ എ പറവിൻ … ഹ ം
വ മവൻ … ന െട പാഥെര തി ാൻ ആ ഫട ലവൻ െകാലമാടെന അവൻ
യി ിേല ാ?” എ ായി ച ാറെ ഉപേദശം, വിധി, ക ന. േയാഗീശ രെ
നാമ േയാഗം ത ജന ിെ വീര ി ് െകാ ി .
അപ തസാ ി യായ ചാ ീേദവി െട േ മി ി സേ ത ലം
അ ് അർ രാ ി കഴി േ ാൾ വിറെകാ , ി, കീേ ൽമറി . ചില ിേന
െ നായ ശ ാന ം പഥികനായ വനമാർ ാര ം ത വാസികളായ മനിവഹ
ംത െട ആ ന ണികെള വാ ഭഗവാ ൽ സമർ ി ിരി .ച ാറെ
ആ രകേഠാരമായ ആരംഭെ ് ആ ഭഗവാൻതെ , നിേവദ ാ ന നായി
ീണനി യിൽ ലീനമാ ഭഗവതിെയ പ ി ണർ തി ് പാ ജന േഘാ
രാരവ ിൽ ശംഖനാദംെച . ആ അ ത ർ നായ സമ െന സഹകരി
തിനായി സ യി േമഘതിമിര െള പലായനംെച ി തി ് െള
ഉ നനം െച . തിേദവാംശജരായ ആ ഖല ത സഹായികെള ളയസ ാര
വേ ാ ടി അേ ഹം േകാപാ ഹാസംെച ് അപഹസി . ചാ ീേ സാ
ി ിൽ േശഷി ി അ മാ േ ം നാരകീകരി ാൻ പരേമാ തനായി
നിൽ ച ാറെ സമീപവർ ികളായ ത ജാല ൾ അവ െട ശിര കെള
നില റ ് അേ ഹ ിെ സാഹേസാദ മ ിൽനി ് വിരമി തി ് യാചി
. കര ം കട ം കായ ം ഇളകി, ആശാ ഖസകല ിൽ ടി ം ‘മഹാപാതകം’
എ ് ഐകകേ ന നിേരാധന ാർ നെച ം ച ാറെന വർ ിതശൗ
ര നാ േത . തെ കി ര ാർ വരാൻ താമസി െകാ ്, അംബികാവി
ഹെത െ സിംഹാസനമാ ി, അതിേ ൽ ആ േലാകഡിംഭനി ംഭൻ ഇ ്,
അ ക ാ ാ ംആ . ഈ പരമദൗ െ േ ാൾ തനി േപാ ം ശ ാേസാ
ാസ ി ് സഹകാരിയാകാെത വാ ഭഗവാ ം ംഭി . വർഷി ാൻ ട ിയ
േമഘ ം ആ സ ർഭ ിൽ ആർ ികൾ അ ചിതെമ ് ചി ി ്, അട ി.
പവനശാസനകൾെകാ ് രാ െ അ കാരപടല ംച ാറെന ്,
സഹജദർശന മം ഉദി കയാൽ, ത െട മാതാവായ ഛായാേദവി െട പരിസര
ിേല ് മ ി. തശരീരെമ േപാെല ാർ െക ിെയ ് െകാ വരെ .
േയാഗീശ രെ നാമമ െ േ ് വശീ തനായ ആ ൻ, യമഭട ല ാരായ സാ
ഹസികളാൽ ഇതാ ച ാറെ പാദ ളിൽ ശയി െ . ്ച ാറെ
246 അ ായം ഇ പ ി ്

യഥാർേ ാേ ശ ം മന ിലായി, താൻ ബാല ിൽ ൈകെതാ തി ഭഗവതി െട

പാദ ളിൽ തെ േദഹിെയ സമർ ി . കഴ ഭവന ിേ ം അേതാ സംബ
ി സകല േട ം സമ ാപരാധ േള ം തെ ജീവദാനംെകാ ് സ യായി
മി ് തെ യജമാനനായ ിേ ാ ി ൻ തെ ഭരേമൽപി ി േയ ം
അവ െട ദൗഹി ിേയ ം ീഭഗവതി കാ ര ി ് ലനാശം വരാെത ലർ ി
െകാ േണ എ ് അയാൾ ാർ ി . പ ിൽനി ് മാകാൻേപാ
അയാ െട ജീവ ി, ഹരിപ ാനനേന ം, അേ ഹ ിെ ത ം തെ ം
ആയ െച കരടി ാേന ം രി . അൽപ ാണിയായ തെ ജ ം ച ാറനായ
േഘാരഘാതകെ രിത ർ മാ കര ളാൽ അവസാനി തിെന മാ ം വി
ചാരി ്, ആ ഭ ശിേരാര ം േ ശി . അ െന സംഭവി ം ഈശ േര െകാ
െ ് ഒ വിൽ സമാധാനെ .
ച ാറൻ “െഫേലടാ േഫഷ് േര” എ പറ െകാ ് അ ചര ാെര ര
മാ ി നി ി. ാ െട അ െച ്, “സാമീെട ഖ ന … ഖഴ െ െ ാ
് നെ േയ ി ാൻ ഖ ന. െഹവിെടയിരി ഫറ” എ സ രം തിനി രതെയ
രി ി ് േചാദ ംെച . ാരിൽനി ് മ പടി ഒ ം ഉ ായി . “െഹടാ! െചല
ിേന ് മാളികയിൽ വ ് ാടിയ ം, െത െതെര തി വ ര ് െപ ം മറ
േ ാ? നിെ ആ അ ാ െ ഖ ന. ഉയി ് േവണെമ ി റ … ച ാറ െ
ാെത നിെ ധരവഴിക ്!” എ ് ച ാറൻ ഭയ രമായി പിെ ം ഗർ ി .
എ ി ം ാരിൽ നി ം മ പടിയായി ഒ ശ ം റെ ി . െട ഖജാൻ
ജി ം ധാേനാപേദ ാ ം ആയ ാ െട കഥകഴി ാൽ യിൽനി ് ഉടെന
നിധി കര മാ െമ ് ച ാറൻ തീർ യാ ി. “ഫറയേണാ, ലയേണാ?” എ ്
തെ ക ി ് േനർ ് ആ മീൽവ ് ഓ െ പി ാ ിെയ അ രി െകാ
്, അ േപാെല റെ േചാദ ം ച ാറൻ നി ി േകാശ ിൽനി ത
െ ആയി . അ ് അ േ ാളം ഭയ രമായ ഒ ധ നിയിൽ ഴ ി. കലാനാഥൻ
ശീതളകര െള നീ ി സൽ ാരഭാവെ ൈകെ ാ . മീനാ ീവിേനാദദായകെ
ല െയ സമീപി ് താരേപാത ൾ േന െള റ ് അംബരതളിമ ിൽ ി
ളിയാടി. ച ാറഭൗമ ് േശഷ തം ണമാ ിയയായി . േചാദ ം
െചയ്വാനായി എ േ േ ാൾ ഒഴി ്അ ് കിട ി ചാ ീവി ഹെ
അനായാേസന എ ് നിധിേലാഭിയായ ച ാറൻ ാ െട ശിേരാേദശെ
ല മാ ി ഒ ് കീഴ്െ ് േതാ ി, ബ േകാടി ജ ളിൽ ആ അമാ ഷെന ട
രാൻ േപാ ഒ മഹാപാപനിധിെയ സ ാദി . ച ാറെ അ ഗാമികൾ മഹി
ഷേമധകെ ശ ിേയാ ടി ആ കര േയാഗെ ം, ‘േദവീ’ എ ് അതിദയ
നീയമായ ഒ വിളി ാ െട ക ിൽനി ് ഉൽഗളിതമായ ് േക ം, വ ാജകഥ
കളാൽ ത ൾ വ ി െ േപാെയ ് പ ാ പി െകാ ്, സാ ാൽ ശ ിസ
പിണി െട നിർേ ശ ാൽ തി ിേയ ളാെയ േപാെല അവിെടനി ് പലാ
യനംെച .
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 247

തിേദവെ ഭയ രമായ വി തികൾ ിടയിൽ ഉണർ ്, ഖനി ടാെത രാ

ിെയ നയി , നാ െക ിെ വാ ൽ ആേരാ മര ാദേലശം ടാെത ിവിളി
തിെനേ ്, വിള ് ക ി ്, വാതൽ റ . ആ ശ ംേക ണർ മീനാ ി
മാതാമഹി െട റകിൽ എ ി. നിണമണി ച ാറെ ഗാ െ ്
ര േപ ം അത ഭയംെകാ ് വിറ . ൈപശാചത ം േന േഗാചരമാംവ ം പീ
കരി ആ രാ സെ േരാമ ൾ ് അക ദയെ ാ ംമ ഷ ത ാ
യി തിനാൽ, അ കൾ ത െട ജ വായ ആ ശരീരേ ാ ് വിേദ ഷം െകാെ
േപാെല ംഭി നി . “മനസ ന ം, വചസ ന ം, കർ ണ ന ം” എ ശ
യം നരക ണവമായി ഏകീകരണ ം ർ ീകരണ ം െച ആ സത െ
േ ാൾ, നി ാരംഭസമയെ നം എേ ാ കേഠാര ത ിൽ പരിണമി ിരി
എ ് സ ൽപി . ച ാറൻ ദീർഘവാദിയായി . അയാ െട ഉേ ശ െ റ
ാടിൽ െ മാ ി: “ഖഴ െ നിഥി, എവിെട ഴി വ ിരി റിവാ
നാ േഫാ ്.” കഥ അ യിലധികം ഒര രംേപാ മി .
: “ഏ ് വക? എ ് വക?”
ച ാറൻ: “ഖഴ വഹേയ ഖഴ വഹ. നിഥിേയ, നിഥി. രാഝ ം െവ
െതാറ ി വെര ഹീ ൈവ ് … െഫ റേ ാ ് …”
: “നിൽ , നിൽ … ഞ െട വകെയ റി ാേണാ താനി അല മായി
േചാദി ്? എ തൽ ാ ് ഉ ന ാവെ േശഷകാരൻ താനായ ്?”
ച ാറൻ: “െഹ െമാതെല ം മ ം േഖ ാെറാെ ാ? െഹവ ് േഥാ ിയ െ ാ
ത ്.”
: “അതി ് തനിെ വകാശം?”
ച ാറൻ: ( ആ തറയിൽ ജനി ൈ ര ണെ കാ െമ ് വിചാരി ് നയ
വാദമായി ട . “താെന ം മ െമാ ഏ ് െക ിവേ ണം. യിവെ
ആവിഛ ിന . ഹവേനാെ വയ ി ് േവ ം മീ ം ഹാെണേ ാെല ക
ഥീ ്. ഹരിപ ാനന ാമി ഖ ി . േഖശവൻ ിെയ വിടി ാെന ഉേധ ാഹ
ികെള, ന ാ ി ാ, വ ക വാ ല െ ി ം അടി ണെമ ്.”
െട മന ് ഹരിപ ാനനെ േനർ ് അ േമയമായ വാ ല ാൽ ആ
മായി . അേ ഹ ിെ ഒ ആ െയ അ സരി തി കാലെ
അവർ ദീ ി ം ഇരി യായി . താൻ ആദ ം വിചാരി തി ് വിപരീതമായി, ച
ാറെ അ െ ദർശനം േഭാദർ മാെണ ് അവർ വിചാരി . ഉ ി ാൻ,
പട ലവർ എ ീ ബ ൾ അവ െട ആദരേസാപാന ിൽ ാംപടിയിേല ്
വ തി. തെ ംബകാര ിൽ ഹരിപ ാന ായ താൽപര ം ൈദവസ ൽപം
തെ എ ് അവർ പരമാന െ ൈകെ ാ . “സ ാമി കൽപി ാൽ ആ നിധി
248 അ ായം ഇ പ ി ്

വ ം തെ െകാ െപാെ ാ ാമേ ാ. ഞ ൾ പ ിണികിട ് കഴി െകാ ാം.”

എ ് പറ െകാ ് ാെര വിളി . ഏ ് ാർ വിളിേകൾ ! ആ സാ
ധക ാൽ തി ാ ാെരെ ാ ് വിളിേകൾ ി ാൻ സാധി െമ മതെ
നിേഷധി ി . എ ാൽ ഹരിപ ാനനസ ാമിക െട കാര ാർ മായി ം ഉ ായ
െട വിളി ് ഉ രം ടാെതയാ ് കഴി ്
ച ാറൻ: (പ ഷമായി) “െഹ വാ ി ് ാ… ാ… ാ …”
: “അതിെ കിടെ ാം അവേന അറിയാ .”
ച ാറൻ: (ഉ ിൽ തീക ി) “െഹ ്? വഴിേയ േപാണവ ് അതിൽ ഖാര െമ
െരെ ? ച ാറ ് ഫി ലാ െ ഴി ാതിൻ … െഹാ െന വിളി
ണെമ ി ്, എവൻ ഥടിേപാെല അ ് നി ണവെന വിളി ിൻ!”
: “അ െനയ അതിെ കിട ്. ഉ ന ാവ ് മീനാ ി െട അ െന മാ
േമ വിശ ാസ ായി . അേ ഹ ി ് േന ം. അതാ കാല ്
ഓേരാ ആൾ മാ േമ എവിെട എ റി ിരി ാ . അെ ിൽ അ ് പാതാ
ളം പാ േപാ ം, എ ് താ ം അറി ി േ ാ …” വ നായ ൈദ
വേമ! ആ േകാ ി ൻ ഭാര േയ ം വിശ സി ാതി ചതി ആരറി ?
ച ാറൻ വിഷ നായി, ഒ േത ക േവദനേയാ ടി േചാദി : “ഹത ം
അ വൻ ് െഛ ി ി ിേ ?”
: “മരി ാറാ േ ാൾ േകശവൻ ിേനാ ് പറയണെമ ് ഞ ൾ തീർ യാ
ിയി .”
ച ാറൻ: “െഹ ാൽ മഹാഭാവി ശതി ” എ ് പറ ്, തെ േദഹ ം വ ി
ംഉ ര െ കാണി െകാ ് അവിെടനി ം പറ . നി ി ി
ട ് വീ . അതിേന ം സാരമാ ാെത ച ാറൻ തെ േകാവിലകമായ
ചില ിേന ് ണംെകാെ ി. വാതൽ റ ് കിട ി . തെ പതി
വിൻ കാരം വരാ യിൽ െച ്, ഇ ിെ ിയ ഭീമനായി ഇ ്, കാ ം
ി ് പി ാ ി ം ഴ ി. ത െര വിളി . ഒ വൻേപാ ം വിളിേ ൾ ി .
തെ ബി ദനാമ ിെല രസംഘടന ് േച ംവ ം േകാപനായി
കൽപാ ഗർ നംെച . ദിഗ ൾ തിധ നി മാ ം െച . ഈ ഉേപ
കൾ അവർ നീയമാ ഒ അ രാഗെ ഉ ലി ി കയാൽ അ
ള ാരിയായ ച ാരിണിെയ വിളി ; തിധ നി മി ; ിയായ െപ ി
െന വിളി ; മ പടി തൈഥവ. ച ാറൻ എ േ ്, ഔദാസീന ശാസനം െച
യ്വാനായി ആ ഭവന ികേള ം ടി, ി ാടി ഭവനെമ ാം ി
കർ . മ ഷ ലാ ന ൾ ഒ ംതെ കാ ി . പറ ിൽ അ ര നട
. ത െട െപാടിേപാ ം നാ ി. റ ിറ ി അ മി ം മ ി ിര .
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 249

കാ കാ ജനെമ ാം തെ േപാെല പാ മ . പേലട

ം കട . സ ായാമാ ാൽ സർവതഃ സൽ തനാ . ഏഴാമ ടി
യാ ം അ ത ർവമാ ‘ഏക ’ത ിൽ െ ആയി പരിണമി .
ഈ സാകല ിെ ‘സാരസർവസ െന’ കഥാരംഭ ിൽ രാവണേനാ പമി
അപരാധെ വായന ാർ മി ിൻ! ആ ച വർ ിെയ രാണ ൾ നീചത ി
െ സംേ പമായി വിവ ി . എ ാൽ അേ ഹം വീര സ ർ ാപകമാ
സമരാ ണ ിൽ ആ ധപാണിയായി ദിവ കര ളാൽ േയാഗി െ ദിവ ാ ധ
േമ ് നിര ാണെ ാപി ്, സാ ാൽ ീരാമാ യാ ചിതയിൽ ആേരാഹിതനായ
വീരവീരാഭിമാനികളിൽ സമ ാ ംസമായി . ഈ ർ െ മഹാവമാന ിൽ
അ വർ ി ് ഓർ േ ാൾ … “ഇ ൈക കടി ണ പ ികള്! ചവ െട പി
ി ് അള ണ അരിലാവം!” എ ് ഖരേഘാഷാ ര ം മറ ് പറ െകാ ്
വാതലട ്, ഭവന ിനക ് കയറി ഇരി മാ ം െച ഈയാ െട ിെയ ഓർ
േ ാൾ … മി േണ!
ഹരിപ ാനനസാ ി ിൽ നാം വി ിരി അന രവെ അവ എെ
ടി ഈ അ ായ ിൽ വിവരി ് െകാ െ . സാ ാൽ സി ാർ മഹർഷിെയ
േ ാെല സാത ികേതേജാമയനാ ഹരിപ ാനനമഹൽസി െ സമ ിൽ
േകശവൻ ് അപ തപൗ ഷനായി. തെ സമചി തെയ നരവലംബനം
െചയ്വാൻ അയാൾ അസാമാന മായി വിഷമിേ ിവ . േയാഗീശ ഹരൻ േമാ
ദാനെ െ യ്വാൻ സ െന േപാെല, അവിടെ ശിലാശ യിേ ൽ ഇ ്
തെ ഉപാ നാവാൻ ആംഗ ംെകാ ് വാവിെന ണി . സ ർേലാകഗമന
ി ് ഉൈ വ തെ തെ ൈകവശ ി െ ഭാവനേയാ ടി േയാഗ
മഹിമെയ അഭിനയി ആ സി െ കായ ിൽ ഉ മാ തേപാ ിയിെല
ആതപസഹനംെകാ ാ ത ലവേലശ ം കാണാ തിനാൽ, തെ മന
ൽപ കാര തപ ർ ി അേ ഹ ി ായി ിെ ് ആ വാ ് നി യി .
തെ കാരണവ െട ഹ ിൽ അത ാഡംബരേ ാ ടി എ ിയ കാമരമ മാ
ശരീരേ ാ ടിയ മ വരൻതെ യാ ് തെ ിൽ ിതിെച െത ്
അയാൾ ആ സി ഗാ െ പരിേശാധനെച തീർ യാ ി. എ ാൽ ക
തായ േവനലിെ ഊ ാ കാല ് മായി ംബേകാ ത വർഷർ വി
െല ശിശിരതയാൽ ശാ േകാമളമാ െ തായ ഒ വ തിരിൽ ിതിെയ ദർശി ം
െച . തെ ദിവ ത ി ് ഹാനിവരാെത േദവഭാഷയിൽ െ േയാഗീശ രൻ ആ
വാേവാ ് ഈ ഭാവാർ ിൽ സംഭാഷണം ട ി: “വ ാ! ാ ർ ിഅ
ഹി െ . നിെ ഖ ിൽനി ് ഗളിത ളായ അപഹസന ൾ ് ഈ സാ
എ െന അർഹനായി?”
250 അ ായം ഇ പ ി ്

േകശവൻ ്: (തെ വചന െള േയാഗീശ രൻ പ ി നി ് േക എ ് തീർ

യാ ി) “അ കെള വാണീേദവി എെ ദയ ിൽ ഉദി ി . അ തെ
ജിഹ ാ ം ഉ രി .”
ഹരിപ ാനനൻ: “ ാ! സ ാസമാ അ ി ിെകാ ഈ പവി ശരീ
രം നിെ വേന ൾ ് പേ , ാപ ികേ െത േതാ ിേയ ാം.
എ ി ം സകല ൈദവാ ഹ ം സാധി ്, മ രശീലം െവടി ിരി േ
നിന ് ാ െ ാ ാൻ നാം എ പരാധം െച ?”
േകശവൻ ്: “സ ാമിൻ! പരമാർ മേ പറേയ ്? എെ ദയ ിൽ അവി
ടെ േനർ ് ഈശ രാർ ിതമായി, വാദംെകാ ് അനവേ ദ മായി, ഒ
ബലസംശയം േവ ിേ ായിരി .”
ഹരിപ ാനനഭി തെ മ ഹാസസ ികയിൽനി ് വശ ശ ിയിൽ േമാഹ
നതമമാ തിെന എ ് തെ ഖ ചാർ ിെ ാ ്, ശ യിൽനിെ േ ്,
വാവിെ സമീപേ ് പാദനായി തരണംെച ്, ആയാ െട ളിൽ
മ ല ലതേയാ ടിയ തെ ഹ തല െള തരമായ വാ ല േ ാ ടി
ാപനംെച . വാവിെ നഖശിഖാ ാ വ കികൾ ് വിദ ിെകാ
െ േപാെല ഒ ാെയാ േ ംഖണ ായി. ആ കര ർശെ അതി ിൽ
താൻ അ ഭവി ി െ ് ആ വാവിൽ ഒ സം തി ണർ ി. ല ംസ ർ
ഭ ം ഏെത ് പരി ടമായി . േയാഗീശ രെ തിഭ, പം, േച ാ ഭാവം, സ രം
എ േവ , നിശ ാസഗ ംേപാ ം … ആ വാെവെ ാ ം ഒ ാടകവിദ ാ ക
രണം സാധി ി . ശാസനീയമായ ഒ സ ൽപം ടാെത അ ി െ ആ
മഹ ായ വിദ െട ഫലം ഭി കാല ളി ം ഭി ലിംഗ ളി ം വിേശഷി ം ഭി
തിയി ം ര ികൾ പര രബ ം ടാെത ം ഏകമാ കയിൽ െ
ഉ ാ ് സംഭാവ മാെണ ഒ ആ ര േബാധമായി . തനി ് േബാ
മായ പസാമ ം അയാ െട മന ിൽ അ ത ർ മാ ആ രെ ഉ ാ ി.
എ ി ം, മീനാ ിേ മ ി ം ശാശ തവിശ ാസ ി ം പാ മായ പരമസാധ ി ം,
തെ ിൽ നി തി ായ … പേ , അകാരണ ം അവിഹിത ം ആയിരി
ാം … വിേദ ഷപാ മാ ിമാ ദ ം ആെണ ് ആ വാ ് വ വേ ദി .
വാവിെ ഈർഷ ാേ ാഭെ ്, താൻ മീനാ ി െട ാർ നാ സാരമായി
അയാെള േകശവ പി െട വ ംഖലകളിൽനി ് േമാചനം െചയ്വാൻ േപാ ിരി
യാെണ ് േയാഗീശ രൻ ക ണാ തവർഷേ ാ ടി ാവി . വദനം റ ്
തെ ഭ ി കളകേയാ, അെ ിൽ ആകാശം തകർ വീ ് തെ പരമാ
ളായി ളീകരി േയാ െച ാ ം അ െന വിധി പാത ിെ കർ ാവിെന
അവസാനശ ാസ ി ം അയാൾ ആരാധി മായി . എ ാൽ, ആ േയാഗിഖല
െ നാവിൽ ഉ ാരണകാലമാ െമ ി ം തെ പരി േ മേ മായ ‘മീനാ ി’
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 251

എ നാമേധയം ആവസി ത് … ഹം! … പരമ ഹം! … ജ ജ ാ ര ളി ം

വ മ ായി . േയാഗീശ രനിൽ പ ിതഖലെ ആഭിചാരച രേന ം തെ
ണയവിഷയ ിൽ ഒ മ രിേയ ം ആ വാ ് ദർശനംെച യാൽ റംതിരി ്
നിലെകാ . േയാഗീശ രൻ ആ ിയ െട ദർശനമാ ംെകാ ് തെ മ ിെ
ാമ തെയ മാനംെച .
ഹരിപ ാനനൻ: “വ ാ! ീപ നാഭസേ തെ ഉേപ ി ്, നി ി വാ
ല ംെകാ ്, നിേ ാ ് സംഗതനായിരി ണകാലെ സ േയാജന
മാ ാെത ഥാസംഭാഷണംെകാ ് വ ർ മാ േ ാ? ഇവിെട വസി
എ ിൽ നിെ അവസാനം അ ിരി . എേ ാ ടി േവ ാമതരണം െച
തി ് സ നാ ക. എ ാൽ നിെ ിയതമ േവ ി നീ ര ി െ
ം. ന െട ണേദാഷ െള അംഗീകരി . നീ മഹാരാജാെവ ് ഗണി
ഷൻ ച ാറനായ ന െട ശിഷ വിെ ജീവനസ േള ം,
അവിടെ േസവകൻ ന െട മീനാ ി … അ ാ … നിെ … ആ കന കാവര
ണേ ം കാം ി .”
േകശവൻ ്: (‘തീർ സേ ഹെമ ാം’ എ ിതിയിൽ തിരി ് ) “ഹാ! ക ം!
അവിട ് ഇ ല ത മി ാെത സംസാരി െത ്? ധർ പരനായ
മഹാരാജാവിെ ം ആ ത ഖലെ ം നാമ െള ഒേരശ ാസ ിൽ സംഘടി
ി ് നിർ ര ാദമേ ?”
ഹരിപ ാനനൻ: (കന കാവിഷയ ിൽ തനി ായ പിഴെയ റി ് േചാദ ാ
കാ തിനാൽ സേ ാഷി ് ) “വ ാ, എ ്! ഈ കാരാ ഹെ ി
… ആ കൾ രാജഭട ാെര ് കാ തി ് നിന ് േന ളിേ ?”
േകശവൻ ്: “ഉ
്. ശരീരസി മാ ര ി ം റേമ ര വക ടി ്. ല
സി ം ാനസി ം. അ കൾ േമാ മാർ മായി ഇവിട ് ഉപേദശി
ഈ പർവതശിര ിൽ നി ആകാശഗമനം ജീവനാശകെമ ം, പിെ
ം പല ം ദർശി ി .”
ഹരിപ ാനനൻ: “ ാ! പരമ ാ! എ ി ം, കഠിന ദയാ! നിെ രാജഭ ിെകാ
ആ ബലിയിൽ സഹാ ത ാഗം െചയ്വാൻ സ യായിരി ആ
സതി െട േവദനകെള റി ് നീ എ ് ചി ി ?”
േകശവൻ ്: “സ കർ ാവായ അവിടേ ് ഈ ഇ ിയബ വിഷയ
ളിൽ ബ െമ ്? രാജന ലീനയായ ആ പരമപാവന െട ാതിനിധ ം വഹി
തിേല ് എ വകാശം എ ് അ ളിെ ാൽ, ആ േചാദ ി ് ഉ രം
പറയാം.”
252 അ ായം ഇ പ ി ്

േകശവൻ ിെ ‘രാജന ’പദ േയാഗം േയാഗീശ രെ മന ിെയ അതി

മ ളമാ നിസ ന ി ് ത വ ം മീ കയാ ് െച ്. “അ േയാ ബാ
ലകാ! എെ ജീവിതെ േയാ ചരി െ േയാ റി ് നീ എ റി ്?” എ ്
അർ മാ ഒ ിരി അേ ഹ ിെ ഖ ് ചരി . ആ വാേവാ
സംവാദെ അ േ ് നി ് ഉചിതെമ ് വിചാരി ്, അേ ഹം
ഇ െന ഖ ി ് ഒ േചാദ ം െച : “ആകെ , ന െട നിയ ണെ അ
സരി തി ് മന േ ാ എ ് തീർ പറ ക.”
േകശവൻ ്: “അവിടെ േചാദ ി ് ഉ രം പറയണെമ ിൽ, മീനാ ിേയാ ്
അവിടേ ബ െമെ ് ആദ മായി എെ ധരി ി ണം.”
ഹരിപ ാനനൻ: (‘അതാ വ മർ േചാദ ം’ എ ് ചി ി െകാ ് ) “അ ം അതില
ധിക ം നീ ധരി തായ കാലം അ . ആ ബാലികയിൽ ഒ മ ഷ ്
എ ് അധികാര ൾ ഉ ാകാേമാ, അ കൾ വകാശി നാംതെ .”
േകശവൻ ്: (ഭർ ാനെ ചി ി എ ് ധരി ് ) “ക ം! ഭ ാഹര
ണകഥ …”
ഹരിപ ാനനൻ: (തട ്) “ േ ! ൈദവവിേരാധ ാ വാ കൾ ഉ രി ാ
െത. സർ െന അഹ ാരം വിദ ത െ ഹനി ം. അ ്! ഭാഷണം
നി ക.”
േകശവൻ ്: “എ ാൽ അവിടെ ഭാഷണ ം നി ക.”
ഹരിപ ാനനൻ: “പരമക ം! പരമക ം! നിെ ഈ മേനാഹരശരീരം ര ഹാ
ര ിൽവ ് തിെയ ാപി ം. നിെ ലമാംസം വി ് വ തിയിറ ി ഈ
ശിലാതളിമെ ർഗ ർ മാ ിെ ം. നിെ അ ികൾ ി ്, ഉ
്, ഭ മാ ം. ഒ ദിവസം, നേ ാ ദയ ിൽ ഈ ശിലാകവാട ൾ ഢബ
ളാ ം. ഈ സംഭവ െള ഈ ക കൾ കാ . േപാരിക. എെ മാേറാ
േചർ ് േപാരിക. നാം നിന ് ഒ പിതാവാ ം, അതിലധികമാ ം ഭവി ം.
ഈ ശിലാമ ിര ിെ ം രാജമ ിര േട ം സാ കൾ നിെ കൽപനകൾ
േപാെല അ ക െട നാള ളിൽ തിരി ം. നിെ പാദ ൾ െമതി മിെയ
നാ ിെല ം ണ മിയായി െതാ ് ക ിൽ വ ം. അ െന പദവി
കൾ ് േപാരിക.” ഈ ആപൽ ചനക ം ഐശ രപദദാന ം േക ് േകശവൻ
് കർ ൾ െപാ ി. ഹരിപ ാനനൻ അ ത മായി.
ന ിയ ി ാെന തെ ക ിയിൽ േചർ തി ് മ ടെ
ഖാ രം െച മം നി ലമാ കയാൽ മെ ാ മാർ മായി ക തിയി , േകശ
വൻ ിെ േലഖനെ സ ാദി തി ് െച മ ം ഇ െന ഭ മായി.
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 253

എ ാൽ ഉ ിണി ി െട ഹതി കഴി തിെ േശഷം, േവ ിവ ാൽ ച ാ

റേനാ ് എതിർ വ ം തെ സ ാധീന െള ർ ബലമാ ിെ തിനാ
യി ഉ ി ാെ ബ ത െ പിെ ം ഹരിപ ാനനൻ ഇ ി . അതിനാൽ
േകശവൻ ിെ േലഖനെ തെ േയാഗംെകാ തെ ൈകവശമാ
തി ് േയാഗീശ രൻ ക െക ി. ഉ ിണി ി െട വധ ി േശഷം ഒ ര ്
ദിവസം കഴി ് ഒ രാ ി േകശവൻ ് പരമാന ചി നായി നി െച േ ാൾ,
തി വന രെ ബ ന ഹ ിൽവ ായ േപാെല മീനാ ീ സമാഗമെ
ദർശനംെച . അ ് സ വി മ ം മീനാ ീസാ ി ം അെ ം, ഹരിപ ാന
നെ ിയാഫലമാെണ ം ഹി ാൻ േവ സമയംവെര ആ േയാഗീശവരെ
ൈവദ താഭിചാരെ ആ വാവിെ ി എതിർ . ദീപ ഭെകാ ് േശാഭ വർ ി
ി സി േന േജ ാതി ിെ രണം, ആ വാ ് ഉണ തി ിൽ െ
അയാ െട േനർ ് േയാഗി കഴി കർ െട ശ ിെകാ ് ീണ ായമാ
യി ീർ ി അയാ െട നിയ ണശ ിെയ, തീെര ന മാ ി. േയാഗീശ രെ
നിേയാഗാ സാരം, അേ ഹ ിെ അ ള ാടിെ അ രവ ത ാസം ടാെത ഒ
ഓലയിൽ ആ വാ ് േലഖനംെച . അന രസംഭവ ൾ തൽ ണ ായ
ിയിൽ വി തമായി, ആ ഗിരി ഹാ ഹ ിൽ ആദ ം േവശനംെച േ ാൾ
അ ഭവി ി ശിേരാമാ േ ാ ടി ആ വാ ് ഉണർ . ഹരിപ ാനന ം രാ
ജസചിവ ാ െട ബ വാെണ ് ആ വാ ് തീർ യാ ി. അേ ഹം തനി ് ഒ
ദർശനം നൽകി എ ാെത തെ െ ാ ് എ ് െച ി എ ് ഓർ ഉ ായി .
ാ െട നി ഹ ാ ം തി വന രെ ിയ ഉടെനതെ ആപൽ
രമായ തി ിയ ഒ ം അയാ െട നായ ൈഭരവവിവിദ ഖൻ അ ി േപാകാ
െത ി തിനായി, േയാഗീശ രൻ മ ചില ദൗത േളാ ടി, അയാെള േകശ
വൻ ിെ ര ാകാര െ ഭരേമൽപി ്, മ ത ാൻമലയിേല ് യാ യാ ി. നി
യമ കാര പരിചാരകൻ മാറി ൈഭരവെ പരിചരണം ട ിയേ ാൾ േകശവൻ
്, ീരാമാ ിക ിൽ അ കെ ഢാഗമന ായ രാ െ രി . ആ
ത ൻ ആരാ ാ െട കി രനാെണ ം, അതിനാൽ തെ േമൽ മരണശി വിധി
െ ിരി എ ം ശ ി . മാ പി ണയിനിക െട േ മ രണ െള നി ി
ഇഹേലാകവാസെമ േമാഹെ പരമാർ സംഗനി െ നിലയിൽ ഖ ി ്
ഏതാ ം ദിനരാ ൾ കഴി .
ഒ ദിവസം നാലാം ഗനാഥെ തി ായാ ത െ ആഗമന ം ാനസൽ
ാര ം ഭ ണദാന ം ഉ ായി . േയാഗീശ രൻ ദീർഘദർശനംെച ‘ന ദയം’ സമാ
ഗതമാേയാ എ ് മന ിൽ ഒ ക ന ായി റ േനരം കഴി ്, തനി ് േനരി ിരി
മഹാ ർവിധിെയ രി ് മ ാ ംവെര ആ വാ ് പരിതപി . സമീപ ി
ിെ പാരായണംെകാ ് ീണശമനം െച ാെമ ് വിചാരി ് അതിെന
254 അ ായം ഇ പ ി ്

എ തിൽ ഭാര ഒ സാധനമായിേ ാ ി. ഹാമാർ െള തരണംെച ്, റ

േ വാതിലിന ് െച ് ഒ ര ് നാഴികേനരം ദ ാരപാല ിെയ അ ി
. തെ ബഹിർഗമനെ തട വാതൽ മ ഷ വർജ െമ ് ചി ി നി
ലത ാെത മെ ാ ി ം അ ഃ േവശനം നൽ ി . തെ ബ നശാലയിേല ്
മട ി, ആ പകൽ വൻ ഉപവാസമായി ഴി . ജാലകപ ്തിയിൽ ടി അ കാര
ിേ ം അന രം ച കിരണ േട ം േവശന ായി ം ഭടെ സാ ി
ാ ി . ഉപവാസാ ാനംെകാ ് നാമജപ േളാ ടി വാ ് നി ാരംഭി .
േകാകിലഗാന ം ചേകാര ജന ം വ ക െട ഝ ാരധ നിക ം മര വ ി
േല ് നയി കാഹളധ നികെള േതാ ി ം െകാ ് അയാെള ഭാത ി
് ഉണർ ി. േര ാദയം ക ്, സ ൽപം ആന ായി എ ി ം, ഭടെ ആഗമനം
അ ം കാണാെത കഴി ഓേരാ മാ യി ം അയാ െട ി യം വർ ി . േയാ
ഗീശ ര ് വശംവദനാകാെത, അേ ഹേ ാ തെ മേനാവി തെയ കടി ി
തി ് അേ ഹ ിെ േന ൾ ദർശനംെച മാർ ിൽ െ തി സംഭവി ി ്
ശി ി എ ് തീർ യാ ി. അക ാ ിൽ വർ ി ദാഹാ ിെയ പാദ ാ
ളനാദികൾ വ ി ജലശി െ െ ാ ് ശാ ിവ ി. സ ാസമയമ
േ ാൾ കാളരാ ി െട സമാഗമെമ ം, പർ തനിരകൾ കാല ത ാെര ം, തെ വസ
തി ിൽ തി ി ിര ി േവശി േചമ ിവനമ ികാദിക െട സൗരഭ ം നര
കഗ ക മെമ ം, അേ ാ ം ഇേ ാ ം അ കൾേപാെല പറ ് മരെ ാ കളിൽ
ഒ കചേകാരാദി പ ികൾ പി കാം ികളായ കാകജാതി എ ം, അയാ
െട േത ിയിൾ േതാ ി. നാ ് തളർ എ ി ം, ദിവ ളായ ഓേരാ അ ക
ം ദശക ം മ ി ്, ൈദവക ണാ തെ യാചി . ചീ േ വാസിയായ
ാ മാലയെ മാൾ േകൾ മാ ് ആ ശിലാ ണ ിൽ ബ നായ ക ൻ
വാവി നിലവിളി . ഈ േഘാഷ െള ാം തൽ ാലം സമീപവർ ികളായ രരിക
െള സ ഹ രാ ി പലായനംെച ി മാ ം െച . ം ആവരണംെച ശാ
ശീതളപവനൻ സൗ ികമാ ഒ മഹാര ിേല തെ നയി ട .
ആ അവഗാഹനം നി േയാ േബാധ യേമാ തിേയാ എ സം മി തിനിടയിൽ
അയാ െട നാഡികൾ ംഭി ്, ശരീരം ി രമായി. മ പവലയിനിയായ
തീശ രി, സ ാ േദശ ിൽ സംഭവി അപ ത െവ ൈസ രിണി െട സമ ാ
ീകരി ് ജഗേ ാഹനകരിയായി വിലസി. സമീപ ഹാദ ാരവാസികളായ മഹാ ാ
െട ദിവ ച ക ം ആ അകാലാസ തിെയ ദർശി ി . നിശാനടി തെ കാ
നായ ച െന ടർ ് രംഗെ താ ായ ദ ാദശാർ ി ് ഒഴി
െകാ . ആ ശിലാമ പം അേ ാൾ സാ ാൽ സത ശ ി െട പരീ ാസേ
തമായി കാശി ് വിരാട്സ പ ിെ മഹാേയാേഗാപാധി ശാ ത ബ ി ആ
മ പെ സർവ അനിേരാധ രായ യമകി ര ാർ ദി ണം െച .
 24

“നിൽ താ ം റ ിനി വാനര–

െരാെ ട റി മതി കൾ,
പതടാക ൾ ർ കിട കൾ,
േഗാ രദ ാരാവധി നിര ീ ക.”

ക ഥാവസാനം അ ിരി ഈഘ
ഭവന ിെ േ മ ിതികെള റി ് അേന ഷി
മേ ാ. പതി
ിൽ കഥാരംഭരംഗമായ കള േ ാ

വർഷ ം നാലിലധികം ര സം മ ം കഴി

് സ ചിതമായിരി
ി ം ആ ഭവനം
ബാലശാപംെകാ ് യെ ാപി ാെത, േനെരമറി ് രാതന കാലെ േദശാ
ധിപത ാമാണ േ ം കവി രാജ ത ിെ വി മയശഃ ംഭെ
നാ ിയിരി . ഹരിപ ാനനേയാഗിരാജസ ർശനം കഴി ് ി മട ി
െയ ിയേ ാൾ, അേ ഹെ ിേദാഷം, നാവിൻേദാഷം എ ിവകെള പരിഹരി
് േകാ യകം കി ാൻ വ കയിൽ അര െവ ം ( തി ം) ദീപ ംെകാ ്
അര മ ി ി െട ിലായി റെ േതാഴി, പാ വാരാധകരായ േവലർ
വർ ാൽ ഉപാസ യായ ഒ വനയ ിതെ ആയി . അതിെ വിതർ
കാ ിരി ടി ം, കർ ളിൽ ഊേ ാലാ ാ ദ ം, ഭൗതികമാ ഭയ
ൾ ്ര ാ മായണി കരി ട ൽ ക ഹാര ം, ജ രസംഹാരിയാ
ആനവാൽക ണ ം, ൈകവിര കെള അല രി ശംഖതാ േമാതിര ം, പാ
ദാഭരണ ളായ ഇ വലയ ം, െന ിയി ം ക കെള വലയംെച ം െതളി
ഭ രി ക ം, എ ം നട ി ാ സ ദായ ിൽ ശരീരെ ആവരണംെച
കാവിവ ം, എ ാ ി ം വിേശഷമായി നാസികാഭരണ ാന ് മാ ിക
ധ ജമായി െപാ ിനി ഈർ ിൽ ി ം ക േ ാൾ, ഹരിപ ാനനേനാ
ത യാ ഹമായി തനി ് ഒ കരിം ത ാ രിെയ കി ിയിരി എ ്

255
256 അ ായം ഇ പ ിനാ ്

ത ി സേ ാഷി . ഭഗവതിയ െട മനം ത ി െട ദർശന ിൽ അ െയ ാ

ണാൻ ഉഴറാ ് അവ െട മ ശ ി െട മാഹാ ം െകാ തെ ആയി .
ത ിേയ ാൾ പ ് പതിന ് നാഴിക ് ിൽ തി വന ര നി ം ശര ം
പ ി ം ച ം രാ ം ളിക ം പിെ പ പ ് ‘നവേദാഷ ം’ േനാ
ി, പട ലവ െട നിർേദശ കാരം ഭഗവതിയ കള ാേ ാ യിേല ് റെ .
കദളീവന ിൽ േക ി െവ ിൽ, ൈവയാകരണപ വായ ീഹ മാെ സമാധി
ബ ലംഘനം െച ി മായി പദവ തിേരക േളാ ടി ആ വി ഭ െ നാ
മദശകേ ം ജപി െകാ ാ ് ന െട തിനട ട ിയ ്. ാർ നകളിൽ
ശ മ ാ, ധ ാനമാ ് ധാനെമ െതളിയി മാ ്, ഭഗവതിയ െട ‘അ നാ
’വാ ‘വാ ’നാമമ ിെ േ ഷകശ ിെകാ ് ആ ീ ത ിെയ ി ്
കള ാേ ാ യിൽ അ ്, ത ി എ തി ിൽ ആ ഭവന ിെല നായിക
േയ ം അ ളേയ ം തെ െചാൽ ീഴാ ി. ത ി െട ത ാഗമനാേഘാഷമായി
പരി ം െന ം ി ഊണിനി േ ാൾ, മേനാരമ മാ പാചകചി ാമണി
േയാഗ െള ത ി തളികകളിൽ പകർ . ഭഗവതിയ െട ൈക ണ സാ
ളായ സദ വിഭവ െള ാ ം ത ി ് ചി ്, േതാഴി െട ഉപേദശ കാര
ത ി െട ‘തലെചാ ് ’ തലാ ഒ ളായി . ത ി ഭാഗ ഹിമവാെ
അ സാ വിൽ കയറി ക ര . ഭ ണാന രം ഭാര േയ ം ഊ ി, വി മെ
ിൽ ആന ാേ ാളമ ിൽ, ‘സർവവി കരേ വ’നായി ശാൽെകാ ് ഇരി ായി.
നവേവഷം ധരി െകാ ് ീളാവതിയായിരി ത ി താം ലദാനംെച ം
ഒ നവസ ദായ ിലായി . ഒടി മട ി, കശ ിയ ാെത, ഞര ് ം
തടവിനിര ാ ി, തി ്, അ െ ശകലംെകാ ് ഒ ി ്, െന ളികയായി
നിൽകിയ െവ ില ൾ ക ്, ത ി സ പ ിേയ ം നവ േണാപേദശകർ ിേയ ം
ഒ േപാെല അഭിന ി ് കരി േതാ ം തകർ ാെനാ ഗജെ േ ാെല രസ
മദംെകാ ് ി. അേ ഹം േയാഗിരാജെ രാജസ‘ കി ം’ രാജധാനിയിെല
‘അലവലാദി’ത ം ഭാര െയ േകൾ ി . “േക ി േയാ ത ി, ത രാെ േസവൻ, ഒ
േകശവൻ, ഹ ി െച ്? അവട െളാെ ടിെപാ തി െക െപയ്! സാമി
തെ അവിട െ ാെ ഇേ ാ രാ ം പ നാ ാമി ം.” ഭർ ാ ് പറ
ം അതിൽ തലായ രാജ ാ ം ഭാര അറി ി . “േകശവ ാെര
േപ വാ േയ െപാ ാ ്!” (തെ അഭി ായം സംഗവിഷയെ ആ ദമാ ി
മാ ം റെ െത ് ാപി ാൻ) “അ നിയനാരവൻ? പിെ … ഒ മാട ി
േയാ, എെ ാ വേനാ … അ ാെ െകാ ിെന എ രാേ ാ െച ാ ്!” എ ് ആ
മഹതി അറിവിെന ഭർ ാവിെന ധരി ി .
വി നായ ത ി: “െഫാ മടെല! മാട ി േയാ? എേളഡ നാ ിെല ഒ മാട ീെട
േമാെന. ‘മാട ി’ എ വ ാൽ ‘തി വി ാ മാട ്, … മാടേ , ലിട് …
കഴി വൻ … എേ ാ മേ ാ ആ ് അതിെ വ ഭ ി. അേത … അ േന ം
ഒരന ായം നട .”
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 257

ത ി: “തേ ം തവ ംഎ െന താ വാേരാ?”
ത ി: “െകാ വ ് ഒടേനെകാേ … അവട ളിൽ എ ാവ ് ചവി ാൻ എടവരാ
േ െപ ്.” (സംഗതി െട കേഠാരത ചി ി ായ ഹതയാൽ ര ൈക
െകാ ം ത ി െട െന ിലടി െകാ ് ) “െച ി റേ ാ േല ാ എണെയ
ത .”
ത ി ് ത ി െട ഊേ റിയ േശാചേനാർജിതം റ ം ഉ ി ം ഒ േപാെല
െകാ . ഉ ിണി ി െയ േകശവ പി എെ ാ രായസ ൗഢൻ െകാ െമ ്
തി െച ം, പറ ് കിള േ ാെല നിവർ നി ് കാ ി ജീവഹതിെച ം
ത ി െട ക കളിൽ കാ ംവ ചമൽ ാരേ ാ ടി ത ി വർ ി . പരി
ചിത ാർ, േ ഹിത ാർ എ ി െന േചർ കഴി വർ െട അ പടിയി
‘ഇണ’ ദ തിമാരാണേ ാ എ ് ചി ി ് ത ി െട ഘനമാർ ദയം വ ാ
ലമായി. രായസംപി െട നാമം ‘േകശവ പി ’ എ ായി െകാ ് താൻ
േക കഥെയ ‘മാവാരതെ ’ ാ ം പരമാർ മായി വിശ സി . ദ തിമാ െട സം
ഗതിയാ േ ാൾ ഇ െന േകശവനാമവാ ാരായ ഭർ ാ ാ െട ഭാര മാർ
എ ം ത വദന കളാണേ ാ എ ് തെ ദയ നായിരി േകശവബാല
െന റി ഓർ െകാ ് േതാ ി. േകശവനാമാവ ാ തെ ഭർ ാേവാടണ
്, ഭയാ രാഗ ൾ സ ടമായ ഒ അർ ാലിംഗനേ ാ ടി ഇ െന േശാചി :
“എ ം എതി ം ഇ േ ാ ്, എണ െണയായി വാേ ാ ്, ഊ ിയ ാ ്, തവി
നീെര ം എ െന ന വാ ്?” (തെ ദയമാലിന ിെ ഊർ ിതംെകാ ് )
“േപ വാെ േ ! േപ വാ ്!”
സൗഭാഗ ഖമധ ി ം ഉപരിയാ ആകാശാേരാഹണം സമീപി ിരി ആ
സ ർഭ ിൽ, തനി ് ത തായ ഒ രായസ ാരനി ാ തിെന റി ് ചി ാപരി
തനായിരി ത ി െട മന ിൽ ത ി െട പരിരംഭണാർ ം ഉറ ് െകാ ി
ണയരസെ , തെ ിയനായ െച സി റിെയ അപഹസി ായ ഒ വിലെ
സ രവിന ാസം ഉദയ ഖംവെര വ ി . “േകശവൻ! േകശവൻ! അേ രിവിെട ജപി ാ
ായി ് എ ് കഴി ! ‘ന ൻ!’ ‘ന ൻ’ എ ് പറേ ാ ്, അവെന െകാ
േ ാ ഴി ടിേയാ എ ് െച ാേരാ? െകാ ി േ ാ ് ലം േപെശെ വ ്
മി ാ ി . ഇേ ാൾ താേന ചാടി ഒ ംഉ ി ം.”
ത ി: “ഹേ ! ഈ െകാലംേപയണ കാര ം മ ം എ ണ ് െചേ ാ, േമനിേയാ?
ആ െ ാടീെട േമമ ് ഉ ി ടി െകാ ടായി േ ാ? ഇ ാ ് െകാ ണ ം
െകാല ണ ം?”
ഭഗവതിയ ഇ ം േനാ ി ഇട ് ചാടി മാധ ം വഹി ്, ദ തിമാ െട ശ
െയ ഒ ി. താപസിംഹനായിരി ത ിേയാ ് സംസാരി ാൻ സ ർഭം കി ിയ
ഭഗവതിയ , പ നാഭൻ പ ിെകാ ് കിട ് പ േകാടി അരി ദിവേസന അ
േത കഴി ം െപാ ത രാൻ കാർ വീര ച വർ ിെയേ ാെല ആയിരം
258 അ ായം ഇ പ ിനാ ്

ൈകയാൽ അ ദാനംെച ം ട ി മഹാരാജ ഭാവ െള വർ ി . ത ി

അ കെള ഭ ിേയാ ് േക ത ാെത, താൻ ഉദീ ി േപാെല അേ ഹ ിെ ഖ ്
രാജവിേരാധല ൾ ഒ ം ക ി . ത ി അരാജകക ിെയ ് പട ലവർ
ായി സംശയം അകാരണമാ െത ് ഭഗവതിയ ് േതാ ി. എ ി ം,
തെ മപരീ ണ െള അവിെട അവസാനി ി ി . ആ ഭവനം േ താദിബാധ
ക െട സേ തെമ ് താൻ േക ി കെള തെ മാ ിക ിയകൾെകാ ് ആവാ
ഹനംെച ്, ആ േദഹികൾ ് േമാ ദാനം െചയ്വാൻ ഭഗവതിയ ഏ . ത ി െട
നാസികാ ിൽ ി ട ിയിരി ഭാഗ ദശ ് ഇ െന ഹ ലം ടി
ല വായി കി ് പരമഭാഗ മായി. കള ാേ ാ ള ളിൽ ാദിസംഭാര ൾ
മി ട ി. ഓേരാ റി ം, അറ ം ക റ ം റ െ . ഭഗവതീമാ ിക ി
്, റി ം ചാർ ി, പ കടി ്, ക റി ്, േദഹം ആ വിറ ം, തലയാ ി
ഭീഷണി കാ ി ം, ഇളി ം, ഇമ ം, ചീറി മി ് ‘ഖാ’ ദിവകയ ം ‘ഉ’കാരത തമായി
െത ിെ ാടി ീയിൽ അർ ണം െച ം, ആ ഭവന ി ് വഴിേപാെല ഉ ാടന
ികഴി . ഈ ‘മാണി െ ’ െ ാം ആടീ ം േകശവൻ ിെ െപാടി
അവിെട ം കാൺമാനി . െച കേ രിയി തി ം അധികം അറക ം ക റക ം
ഉെ അറിവിൽ പട ലവർ ് െത ീ ി . േകശവൻ ിെന അ കളിൽ
ബ നംെച ിരി െമ ഊഹം … എ ് കഥേയാ … അബ മായി. േയാഗീശ
രൻ ആ ഭവന ിെ ര ാ ർ ിയാെണ ് തെ ചികി ാസഹായ ാൽ പാ ിലാ
െ ചില ത രിൽ നി ് ഭഗവതി അ ഹി . ത ി പട ാ േ
ം അവർ സ തി . എ ി ം േകശവൻ െ ാ വെന ആ ഭവന ിനക
െകാ വ ി േ ാ എ േചാദ ി ് ചില സംശയഭാവ േളാ ടി നിേഷ
േധാ രമാ ായ ്. ഭഗവതിയ ാ ം മ തല ാ ം േചാദ ൾ ട ി.
ആയിടയി ം േയാഗീശ രൻ കള ാേ ാ വക പടനില ിൽ എ ിയി എ ്
ആ ത ർ സ തി . ത തായ കാരണ ാ ി, ഭഗവതിയ പട ളരിെ ിട
േള ം സ ർശി . എ ാൽ ആ ല ളിെല പടവ െട ‘ മാകണിശം’ തെ
മാ ികത ി ് അ ടാ തായി കാണെ കയാൽ ഭേ ാ ാഹയായി മട
േ ിവ . ഈ േതാലി കഴി േ ാൾ, തെ സംശയി ട േപാെല ചില
ല ം ഭഗവതിയ ക . ഭഗവതിയ വചനേന െളെ ാ പണികെള
നി ി, വേണ ിയാംഗ െള തെ യ സാധ ിനായി ഏകാ മാ ി.
ത ി ചി ാ നായി നട ം പലെര ം വ ി പല ആ ക ം നൽ ക
ം വ േശഖര ം വ യ ം െച ം, ത ി ഉേ ഷം െപ കി ഒ ടി വീർ ക ം
െച . ആ ഭവന ിനക ് കാഷായവ ാ െട വര ് െപ കി. പടനില ിെല
ആരവ ൾ ഭവന ി ം േകൾ മാറായി. അ ള അ യപാചകശാലയായി. ത ി
ഇട ിെട െന ം ായശരായികൾ ക ് കട ്, ന െ ം തലെ ം ധരി ്, ഹരി
പ ാനനനാൽ സ ാനി െ ഖഡ്ഗ ം ന െ ിൽ തി കി, മഹ ദീയമ ിേവ
ഷെ അഭ സനംെച ംക ട ി. താൻ േപാ കാര ം നിവർ ി ാെത
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 259

മടേ ിവ തിെന റി ് ഭഗവതിയ വളെര വ സനി . കന ാ മാരി തൽ

സകല ഹ ം വഴിയ ല ം കാ ം ഴി ം ം മല ം പരിേശാധി ് ഒ
കാേന മാരി ണെ െ ി ം േകശവൻ ിെന ക പിടി െ ് നി
യി െകാ ് അതിൽ വിജയ ാ വാൻ ചില ‘ഉ ര’മ െള ജപി . സ
കഴി ടെന ാർ ന ഫലി . ഒ കാവിവ ായ ാരൻ ഓടി ീണി ്,
സം മവശനായി, വാടി ളർ ്, അവിെട എ ി ചില വ തകൾ ത ിെയ ഢമാ
യി ധരി ി . ഭഗവതിയ , മ രിയാൽ ഇര ി െ തെ വർ ം ഇ ളിേനാ ്
േച ലയചാ രി െട ആ ല ിൽ, തെ വണ െള ആ സംഭാഷണ
ലേ ് നിേയാഗി . തൽ ാല ാ ഒ മഹാപ ിൽ ാെത തെ
വിശ സി ് കാ ്, മ ത ാൻഗിരിയിൽ അൽപകാല ഭജനംെച ്, ഹരി സമനായി
ത ി െട തി ാമഹത െ ര ി ണെമ ് ഹരിപ ാനനൻ അ ളിെ ിരി
തായി ആഗതനായ തൻ ത ിെയ ഹി ി . ആപ ിെ സ ഭാവെമെ ്
േചാദി തിൽ, ത ് പ ായി ി . ത ി ീണപാദനായി, തെ ക ിലി
േ ൽ െച ് വീ . “മ ത ാമലേയാ?” എ ് ഭഗവതിയ െട ഉ ിൽ ഒ േചാദ ം
ഉദി .
ഈശ രൻ ശരീരെ ൈകെ ാ ്, സകല ല ം ഈശ രനായി ത
െ ്, പ ഭരണെ നിർവഹി ി . ശ ം േചതന ം ആ ഓേരാ സത
െട വർ ന ൾ, സർവനിയ ിണിയായ ഒ ശ ി സർവാധി തത
െ േലാകെ ധരി ി . അതി ം തെ രാജ കാര നിർ ഹണ ി ം ഒ
ഭ േക ിൽ ഒേ ാ ഏതാ േമാ ികൾ സംഘടി ; ആ സംഘടനയിൽ ചില
സ ൽപ ൾ സമാവി ളാ : ആ സ ൽപ െട സമവായ ിൽ അവ ് ി
യാജീവൻ ജാതമാ : ആ ജീവൻ നിർവാഹക പ ൾ േഖന വർ നംെച :
ആ വർ ന ി ് രാജ ഭരണം എ ് ജന ൾ അഭിധാനദാനം െച . ഭ ദീ
പയ ാ വർ ന ാൽ വർ ിതഭ കീർ നനായ രാമവർ ധർ രാജെ മ
മ പ ിൽ ചില ിനകം, കള ാേ ാ എ ിത ാദി ഭവന െട ആ ർ ായരജി
സ് കൾ സാചിവ ാമ ണ ി ് വിഷയമായി ഭവി . അ കളിൽ വാർ ക വ ാധി
പാതകാദികൾെകാ ് ആ ഃഖ ന ി ് ഥമഗണനീയമായി കള ാേ ാ
ജ പ ികെയ, പട ലവ െട ആ ാ കാരിയായി പാ ിേദശ ളിേല ് ഭഗവ
തിയ െയ ടർ ് യാ യാ െ ി േകശവ പി അറിവാൻ സംഗതിവരാെത
മ ിമാർ കിഴിെവ തി, അതി ഢമാ ായ ആ വിധിെയ ഹരിപ ാനനൻ അറി ്
ത ി ്വ മ ാ ഒ റി െകാ .ആ ിതി ് മ ിമാരിൽ ഒരാളായ
‘െജ ്റാള ാ’വൻവഴി തലവർ ള ി ം ആ വ ത െട ായതെ എ ിയ
് ആശ ര മ േ ാ?
ത ി െട ി യ ിെ കാരണമറിവാൻ ത ി േചാദ ം ട ി. “െപ ാ
തി അറിേയ കാര മ ” എ ് ത ി, പതിനി െട ആശ ാസ ി ് ആവശ മി
260 അ ായം ഇ പ ിനാ ്

െ ം, തെ മന ിൽ ഉ ായി കാ ഷ ം നി ാരെമ ം ൗഢിേയാ ് അഭിന

യി ് പറ . ത ി ് ത ി െട വാ ം ഭാവ ം േബാ മാകാെത, അേ ഹെ
പിെ ം േചാദ ൾെകാ ് അസഹ െ ിയേ ാൾ, ഹരിപ ാനനബാ വവി
ഷയ ി ത ി െട നിര രനീരസം നമായി േദാഷാ ഭവ ിൽ കലാശി
ിരി എ ് ചി ി ്, “മനംേപാെല മംഗല ം” എ ് ത ി ആപ ംഭവഭയ
െ ിരെ ി ആേ ാശി .
ത ി: (തെ ണേദാേഷാപേദശ െള ഭവി ായ ത ി െട പ ഷവാ ിൽ
പിതയായി) “േക ടാ െപ ാതിെയ ിെ വീ ിെ ിവലി ി ിരി ണെത
രി ്? ചാമിയാെര ആള് എ ് െപാടിമായ ംെകാ ് വ ിരി ണാേരാ
എേ ാ? നീ ം േപാ മി ാെത വിനയായേല ാ അദ ം …”
ത ി: “അ ാ ാെര അധികാര െളാ ം കള ാേ ാ യിെല , േകേ ാ?”
ത ി: “ ം! അതിനി ാർ ം വാ മി . പ ം കള ാേ ാ േ ക േ ാ
തലവർക ം പട ്!”
ത ി: “ ! േ ! വാവിട്ഠാണം െചാ ാെലാ േ ാ!”
ത ി: “േമാ ് േമാ ് അ ണം വിളി ്, േധവി െതാറ ാൻ ഇനി എ െരാ
്? േകറി ിട ാൻ രയി ാെ ാ െനേ ാെല, േ , കിേല ്, എവെള
ീ താ ിയാലെ ാ ് േചതെമാ ്.”
ത ി: (സ കാര മായ േമാഹഭംഗ ാ ിനാൽ) “ഏെറ രാെത നി ് … ത റയിൽ നി
്. േചത ം േചതാര ം െചാ ിെ റി ാെത.”
ത ി: “ഏെറ ി േ ാ ഇ ം കാണണ കനി ിരി ി ് എടവ ്?” (കനിേവാ
് ) “വ െന െര ് െചാ േണാ, എവെട പാ ി ് െശവേന ് േപാേ ാ?”
ഭാര െട കനി ് ഭർ ാവിെ േകാപെ വർ ി ി കയാ ായ ്.
ത ി: “െശവെനേ ാ, ഹരെനേ ാ, ഏ ് െതാലയിെല ി ം േപായി മാ ്. േചരാ
ട ് േചർ ാൽ െകാ ടാ ് െകാ െമ ് പറ ് െമ ്! ഇ െലെ
മഴയിൽ ഇ ് തകര ് പ ം. ക ം ഉ ം നിറയാ ഏ റ ം!
ഥ് !” ത ി ഒ ക ം െച .
ത ി െട സ കാര ിതേകാപംെകാ ് ത ി െട മഹിമ തറവാ ് ഇ
െന ഹീനമായി അധിേ പി െ േ ാൾ, ആ ഭ ി ി ാടി തെ േത ക അരമ
നയിേല ് റെ ്, ആ ഭവനം വൻ ംപടി അവർ ് േത ക പാടവം സി ി
ി ഇളകിയാ ം ട ി: എ ാേ ാനി വ ്, ആ ം െതാ തി ാെത കഴി ്
അവ നടി ്, ി വർ ം െകാലെച ം ധനം െപ ി, താപംെകാ ിരി
ആ വീ ിെല െപാ തി നി ി, സ ഭവന ിേല ് മട ാൻ താൻ ത ാറാ ്
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 261

എ ് ആദ മായി കർ . േയാഗീശ രെ ചരി ം അേ ഹ ാൽ ആ ഹ ി

ായ ം ഉ ാ ം ആയ അനർ ംത ി ട അനർ പഥ ം ആയി
ആ േകാപ സംഗ ിെല ര ാംഘ ം. അവേനാെ ഭാര െയ ഒളി ് േവ ാ
സന ൾ ട ഭർ ാ ാർ പതി തക െട ണയ ി ് അവകാശികളെ
ം, ആയിെട അതി ഢമായി എേ ാ ചില സംഗതികൾ പട ള രകളിൽ നട ിവ
തിെന താൻ നിേരാധി െകാ ് അന ര ിയകെള ാം ത ിൽനി ് ഒളി ്
എ ം പടേശഖരം െച ് തി വനനത ര ം മ ത ാമലയി ം കാല ം വ ി
ം ദർശനംെകാ സ ാമി േവ ിയ ാെത ത രാൻതി വടി േവ ി അെ
ം, ഇ കൾ െ ാം േമലിൽ താൻ ടി ഇെ ം, ാംഭാഗമായി ഉ ിൽ െവളി
പാ െകാ ി ് ത ി തെ െച ിേയ ം വിളി . ഭാ ം ി. ഈ െചാ ിയാ
ിെ ാം ചരണം േക േ ാൾ, ള ് ളി തലായ രസ ൾ കണ ി ് േചർ
ഒ ളിയി ിെയ ആസ ദി േ ാെല ഭഗവതിയ രസി ണ ്, ഒ സീൽ ാര
ം റെ വി . ഇ ഥകൾ അറി ി ം, ത ി െട ഗൗരവം ഭാര ാസാ ന ി ്
റെ ടാൻ ലമാകാെത രൗ കഠിനമായി ഭാവെ . ത ി െട പടയാളികൾ ഹരി
പ ാനന തൻ വഹി ി ദൗത െമെ ് ഹം ി തിര ി ട ി.
ഈ കലാപ െള പരി ീകരി ാൻ ത ി െട കാരണവ ം ഒ ് ര ് േമ
നാ ം അനവധി ബ ജന ം ത ാ ം കള ാേ ാ യിെല ി. കാരണവ ാ ്
തെ ഉൾേഖദംെകാ ് അ ർ ഹ േവശം െച ാെത, റ ് അന ഥാഭാവെ
ൈകെ ാ ് നട ട ി. ഈ ആഗമന ാ മറി ി ം തെ െക ിനകംവി ് ഭാ
ര ാമാ ലെന സൽ രി ാൻ റെ ി . ആവശ ാരനായ കാരണവ ാ ്, തെ
തറവാ വ േയ ം അഭിമാനേ ം അട ി അക ് കട ്, ഒ ചാരി മി ാ
െത ഇരി ായി. ാ െട ഗതിെകാ ് െപാ തിയി ാെതതീർ നാട ിൽ,
ത ി റേ ാ വാതലിെ േമൽപടിയിൽ ൈകകൾ ഉറ ി ് നിലെകാ . ത ി
അ റിയിൽ എ ി, കാരണവെര െതാ െകാ ്, േദശാചാരമ സരി മറ
നി . തലവർ ള ിെല കാരണവ ാ ീ ് ത ിേയാ ് സംസാരി ാെത,
അന രവേളാ ് ഇ െന കാര ം പറ ട ി: “ഒളി കളി ാന ഇ ം േനരം. പട
ലവ ി ചമ ്ഇ ി ാലെ ാ ്, മാനംെക േപാ ം. േമനാ കൾ െകാ ്
വ ി ്. പി െര പിറ ിയിേ ാ ് േ നട. ഞാൻ റേവ വരാം.” ാ ചി
നായ ി തിരി കാരണവ ാേടാ ് കാര െമ . “ േ ാെര ം മ ം
വ ്, അ േകറി അ െ ട . എവനിവിെട തടിേപാലിരി ം, എവെ ടിെ ാ
ണ െപ ംപി െയ എറെ ് റി ാൻ എേ ർ ് കാര ം? ഇെതവിെടേ ാ
ഞായം? ഏ ് ജാതി െമാറ?”
കാരണവർ: (ശാ മായി) “തല ടവ ാെരയ മ ിടാൻ നാമാള ാ. േചഷകാറിെ
ിെന മാനമായി െകാ േപാവാൻ ന ് കാര െമാ ്. അ െപാ ാെ ിൽ
262 അ ായം ഇ പ ിനാ ്

നാ േപർ പറയ ്. തെ ടിെ ാ ം, േകാരിവാരി ി ിയ ം മതി. െകാ

ത ി എ തി അയ േ ാൾ െകാറവായിേ ായി. അവൻ അ . അവ െ
െമാറെയാ ം ന െട അ െ ാെലാ െ ാ” … (അന രവേളാ ് )
“െപേ ! ഈ േകാ നാെള െപാ തി ് … ശിവേന! െകാളം … െകാളം േകാ
രിേ ാ ം! കൽപന, കൽപന … അ ളി ് എതിര േള ്? മാന ര ാദ ്
ന െമാറ േപാേ െപ ലം ക പരിേഷെട ഉ മടി ം െകാ ണ ് ഈ
ഏറാ ട ാല ് ക ് െപാ ാൻ ന െ ് വിധി വിധി!”
ി: “എവെ േകാ ളംേകാരിയാൽ, നി െട മന ടി റ ് ഒ േച ത
ര ; ഇേ ാ യക വ ് തൻ ലം വാ ണ ് ഇവിടം േചർ നില ് േപ ം
പിനാ ം അട ിെ ാ ് േവണം.”
കാരണവർ: (ത ിേയാ ് ) “അടടാ! കിഴ ി െന െപാ േ ാ അ ാ.” ത ിേയാ ്
“നീ എറ േ ാ … അേത നായെരേ ാെല ടിെക ം െകാ മ കാണാൻ നി
േണാ? കൽപന കെ ിളർ ം െപേ , കെ ിളർ ം. െകാ ൈക എ
ാലെ ാ ് െമാറതറ െച ിയാൽ െച . അ ് നീ േക ി ിേല ാ? ഇയാ
ളിവിെട മാണിക മ ിരമായി മറി െത ാം ഉ ത ാ ് അ ട . നാെള
െവടിയ ാലം കാണാം, തായ്െ ാ േകളാ വ ാെലേ ാെല ഇ ാ തലകീ
േമലായ് ണ ്.” (ദീർഘശ ാസേ ാ ടി) “അയാെളറ ്, േതാ ിയവഴി
െപ വഴിയി ്. ആൺെപറ േ ാെര ഖം േനാ ി അ ് െകാ േപാ
യി. ഇനി നിന ിവിെട കിട ാ ം നാെപടാ ാ െപടാ ം പിടി വിനെയ ്?
െകാ ിറ ് െവളിയി ്! നി ് … അ ാെട െകാ േള ം താ ് … തൻപിറ
വി ം ് അവെര ഇറ ്. അ ന റ.”
ി ഒ ് ിയതിെന റ വിടാെത േകാപഗാംഭീര േ ാ ടി
തെ ഭാര ാമാ ലെ േനർ ്, “ഈ േകാ ക േകറി ഉ ാ ം ത ാ ം വ
േപരാ ്? ഇവന ളീ ക ന േമൽ ക നേയ ് പടേ ാ ിെ ിൽ, അതി ്
ത െന പിടിവാ ം കാ ം. െകാ ി തെ ാ ാണി ഒ ് ഇതിനകേ േമാ?
കാണാം.” കാരണവർ ഇതി ് നൽകിയ ഉ രം “ഇ െന ഒ കാല ം വ ാനേ ാ,
എെ മ ാ േദവീ!” എ ് വാവി ഒ നമായി . അ ് ിെയ
േതാൽപി . തലവർ ള ിൽ കാരണവരായ ത ിെയെ ാ ് ക ീർ െചാരി
യി സംഗതി ഗൗരവേമറിയതായി െ യിരി ണം. ഹരിപ ാനനെ ദൗത ം
തെ ഭവനാദിക െട േനർ ായി രാജവിധിെയ ചി ി ാെണ ം തെ
രാജർഷി ം തെ തൽ ാലേ ് ൈകെവടി ിരി എ ം ത ി െട
കരൾ വര ് ട ി. എ ി ം േയാഗീശ രനി വിശ ാസബലം അേ ഹ ിെ
പരി മെ ശമി ി . ത ി വ ് വരെ എ ് ൈധര െ ം മ വെര ടി
അനർ ിൽ ചാടി എ ് വിചാരി ം ഭാര േയാടി െന പറ : “നീ തെ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 263

േക ്! ഇനി ഇ ൾ മാമനാരായി, മ മകളായി; എെ ടിെയാ െപാ തി ഖി ായ

െ ാ.”
ത ി: (ഗൽഗദേ ാ ് ) “െപ െവന വ ് മാന ം െപാ ം െക ! ഏഴരാ ൻ
ടിയാ ടി ം വര !” എ ് ിതിേദാഷെ വിശദെ ി ം, “േനാ
യ് േനാ ടി ് വ ിയ ് ഇ ടിേവാ താ മാലയേന!” എ ് േക ം,
“േകേ ാ–ഇെ ാ ് വരേണ” എ ് ഭർ ാേവാ ് ാർ ി . അര മ ി
ി െട വിളി േക ി ം ത ി അറ ര ക ് കട ാെത, ത െര വിളി ്
തെ സ മായ േമനാ കൾ ഇറ ി, ഭാര െയ ം േള ം കയ ി, ഉട
െന തലവർ ള ിേല ് ആൺെപൺപരിവാരസഹിതം ദീപയ ി, പ ി
എ ിവേയാ ടി െകാ ാ തി ് കൽപനെകാ ി ് “ഉശിെരാ െപ
ാൽ െപ ് ” എ ് പറ െകാ ്, നടവില ിയ മദഗജംേപാെല നിലെകാ
ാെത ട . അ വെര ഭർ ാവിെന ാൾ ാധാന ം തനി ാെണ ്
നടി വ ത ി, പ സ ഭാവയായി, ഭർ ാവിെന േനാ ി െതാ നി ്
“പി ടിേ ാ ്. ന ം തി ം േവൾ റിവ േപാെല വലിമ ം എളിമ
ം ഇവേള ” എ കര ് അേ ഹേ ാ ം, “അ ാവൻ പി െര ംെകാ
േപാണം. ഞാൻ എ ടം മാനമായ് െകാ ിറ ് ” എ ് കാരണവേരാ ം
പറ ്, റി ക ് പായ്വിരി ് കിട ായി. തെ ഭാഗിേയനി സ ംബമ
ഹത െ ര ി ിരനി യ ാരി എ ് ധരി ി തിനാ ം, ആപ
ിൽ ഭർ ാവിെന ഉേപ ി ാൻ നിർ ി ് ഹ ധർേ ാചിതമ
െ ് വിചാരി കയാ ം ത ിെയ തെ തറവാ ിേല ് റെ ടാൻ കാരണ
വ ാ ീ ് പി ീ ് നിർ ി ി . എ ാൽ ി ഭാര െട അ
ണ ്, തൽ ാലേ ് തലവർ ള ് േപായി താമസി ് തെ ം
ആ ം അേപ ം നിർ ം ആെണ ് ഒേരാ പടിയായി പറ ്, ഒ
വിൽ ശ ക ം െച . ത ി തെ നി ള നായ ഭർ ാവിെന േ മകാ
ണ ർ യായി തേലാടിയത ാെത, അേ ഹ ിെ നിർ വാ കെള
അ വർ ി ാൻ ഒ െ ി . കാരണവ ് ികേള ം, ത ിയാൽ തിരി െവ
െ , ജംഗമസാധന േള ം െപ ി മാണ േള ം ക കാലിവകകേള ം
തെ ഭവന ിേല ് യാ യാ ീ ്, താ ം തേ ാ ടി വ ി ഏതാ ം
ബ ം ത ം അവിെട താമസി .
ആ രാ ി ആ ഭവന ിനക ് ആർ ംതെ ഊേണാ ഉറ േമാ ഉ ായി .
അര മ ി ി വീണ പായിൽ െ കിട തിനിടയിൽ, “അ ീ! വ ം
ഈ ആ കെള േതടി ിടി ാ ്, വരണ െവനെ ാെ െപാ ാ ാേമാ പാ ാൻ
ആെളാ ്. എെ േമാൻ, ആ പി െയാ ്. ഇ ം നീെ ്. െകാലെച ണ െകാ
ര ംമ മ . എ ് വ വി ്! മാന ് ആകായ ം െപ മ ം ാതന ംഒ ം
264 അ ായം ഇ പ ിനാ ്

നിന ാതിൻ. ാവ വിൻ. എ ാം െചാ ാ ാം. അവളി ാതിൻ … േമാളിലിരി

ണവൻ ക ംച ഇരി ണ ്.” എ ് ഭഗവതിയ ആ റി ക കിട ് സ കാ
ര മായി മ ി െകാ ്, തെ പാ ിലാ െ ി ര ് ത ാെരാ ി ് ചില
സാമാന ം സംഭരി ് ആ രാ ിതെ ത ാെരാ ി ് മാർ ർഘട െളാ ം വി
ചാരി ാെത യ നിർവഹണ ി ് അതിത രേയാ ് ഹരിപ ാനനെ ര ാം സേ
തമായി തനി ് അറി ് കി ീ മ ത ാൻഗിരിയിേല ് തിരി . ലീനതെയ ധന
ി ം ജീവനി ം ധാനമായി ഗണി വ ി ി അവമാനല ാ
നായി, ിലട ലിെയേ ാെല വീ ിെ ഓേരാ ഭാഗ ം ഉഴ ് നട . അേ ഹ ി
െ പ ാള ിൽ മാണികളാ വരിൽ ചിലെര അ ് സ ർശനംെച തിൽ അവർ
ഹരിപ ാനനേയാഗികെള ടർ ് േസവി ാന ാെത, രാജക നെയ എതിർ ് കള
ാേ ാ െയ ര ി ാൻ ഉടെ ി ിെ ം മ ം പറ ് പിരി .അ ഓേരാ
മാണികൾ “ഇ ിരിവിെ … വി ് … അതിെന അതിെനേ ാളം ഒണ െകാറ
തീർ ാെനാ ്,” എ ം മ ം സമാധാന ൾ പറ ം െപാ ള . ത ി “ഇ ഴെ
വി ിെ സ ഭാവ ി ് വറ ണ ണ ണം,” എ ് ആപൽ ലിതമായ ി ഭാ
വംെകാ ് ചി ി :
അ ദിവസം ലർ തെ കള ാേ ാ ടനില ിെല ക മ പ ം
പടവീ ക ം എ ാം ർ തിയായി ഗർഭ ിൽ െ ലയി ി െ . ഉദ
യമായേ ാൾ ർ ശാകാളിമ ആ ഭവന ിെ േരാഭാഗ ് സ പി േപാെല ര ്
ഉ തഗജവര ാർ ദ ാരര ികളായി നിലെകാ ്, ഘനഗർ നം െച . ദ ിണ ഖ
സർ ാധികാര ാ ം, ഏതാ ം കാര ാര ാ ം, ര ് അണി ി ാള ാ
ം ഭടജന ം ശിൽപാദി ിസംഹാര ി ാ ം ആനക െട ിൽ സ യി
. കള ാേ ാ െട ‘ഇേരാരായിര’ നായകചി മാ റം ാകാരം അരനിമിഷം
െകാ ് കിട ി ് ഭ മായി, ര ം സാധാരണനിലെയ ഒ േപാെല അവലംബി .
അ ിമാള ൻേകാവിൽ ഗജഗിരിക െട ശ ാസസംഘടന ാൽ അ നീെരാഴി
യിൽ നിേ പി െ . അവിടെ അംബികാശ ിെയ പ നാഭ രം േകാ ക
് ഒ നവേ വാസിനിയാ ി ലംമാ ി. ത ിെയ ‘തൻതനിെയ േപെര
്, കൽപന ം നാ റ ം അട ാെത ല ം’ വിശ നാഥൻ പിരാ ിെയ, കാൺ
മാൻ രാജകൽപന ം വഹി ് െച ിരി സർവധികാര ാർ ആവശ െ . ശാ
ിശിര ലന േളാ ടി െ ഷഗജമായ ത ി വിശ നാഥൻ പിരാ ി
േ ാ ് െച . ഉ േചല െട ിെകാ ് ഖെ പടമായി മറ ് കരിണി െട ഗർ
േ ാ ് ത ി അര മ ി ം സഹകാരിണിയായി ഭർ പദ െള ടർ െച ്,
അേ ഹ ിെന ൈകതാ ി നി . സർവാധികാര ാർ ഈ കാ ക ് ആകാശ ം
മി ം േനാ ി, താടി ് ൈകെകാ . തലവർ ള ിെല കാരണവ ാടായ ത ി
സർവാധിപ ാനികെന റ ് െര മാ ി ഒ സംഭാഷണം നട ീ ്, ആ ദ തിമാേരാ
് ചില ് ണേദാഷി . “ഞ െട വഴി ഞ ൾ ് ” എ ത ി ബ വചന ിൽ മ
പടി പറ . അതിെ േശഷം ദളവാ ൻ ൈകെയാ ി ്, കള ാേ ാ വീ ിൽ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 265

പാർ ം തലവർ ള ിൽ ത ി ഉമയമ ി അര മ ി െട വക ം േമൽേ ർ

വക ് വിശ നാഥൻ പിരാ ി ിവഴി അട ീ താ െപാ െവ
ി െവ ലപാ ം െപ ിക ിൽക കാള ഉ െവേ ം നീ ി, േമൽപടി വീ ം േച
മാന ം െപാളി ിറ ി േമൽ രനിരപടികൽെ റേവ മാ ി, നട മിള ി, ളം
േകാരി ം, േമൽപടി തറവാ േപർ െകാ വ വകകെളേ ർെ വ ം പ ാരവക
ക െക ി അട ി ം, ത ിെയ വീടിറ ി ം െച ടി ് ഉ ായി ഉ രവി
െന ടിയ ഉടമ ം ഊർേ ർക ം േകൾെ സർ ാധിപെ ആ ാ സാരം ഖ
് കണ നായ പി വായി . ത ി ം ഭാര ം തലവർ ള ിെല കാരണവെര
െതാ െകാ ്, േകാ യിൽ കാൽെപാടിത ി റ ിറ ി. ശ നം ത െളേ ാ
ഗജദ ം തെ ആയി . ത ി െട സ മായ ഏതാ ം ത കൾ മ െകാ
് േകാ വക ം തലവർ ളംവക ം ആ ചില ത ാർ ആ ദ തിമാെര ഭ ി
ർവം ടർ . തലവർ ള ിെല കാരണവ ാ ് ത ി െട േശഷി ത കൾ ്
പ ചീ ി െകാ ് ഏ ് അവ ംെകാ ് വാവി കര ്, േകാ ഭവനെ ി
െട തിനിധിയായി, രാജകൽപന ് വണ ി, ൈക േപ ി ് പിരി . സർ ാ
ധിപ ധാനൻ രാേജാർ ിതേയാഗ മായ ഹാ ർഭാഗ തിധ നിസ ര ിൽ ഒ
ളി. ഭടജന െട മ ിൽനി ് ഒ പര ധരൻ േ ാ ് കട ്, കള ാേ ാ
ഭവന ിെ ര ടിയിൽ തെ ആ ധവായിറ ി, െതാ ് ക ിൽവ ്, വിേ ശ
ര വ ൾ കഴി . ആ ഉദയ ി ് കള ാേ ാ െയ ക ് അ മി ദി
വാകരേകാടികൾ ് ീകരണാ തമായി കിഴേ ഭവനദ ാരെ ഹ ിവര ാർ
െപാടി ് പടി ാേറാ ് അർ ണംെച . േയാഗീശ രെ സ ർ ാൽ പരി
തമാ െ ഖം ഉ ബല ാരായ ആ താ ാനക െട ഒ െഞ ിൽ വടേ ാ
ചാ ് “അ ാത ാ േത മഹത ം” എ ് ധർ േദവ ാർ നയിൽ മിയിൽ നമനം
െച . ദ ിണേവണാടട കരകൗശല ശല ാർ കള ാേ ാ ഭവനകാളിയെ
ഫണനിരകളിൽ സഹ ഗാ രായി നിര ് മർ ന ം ട ി. ഭവന ിെ
േമ ിൽ ശലിതമായി, ഭയാ ാ മായ കാക ംേപാെല നാ പാ ം പറ . അതിെ
ളീഗ ം ൈപശാച തിേയാ ് ആകാശെമ ം പര . ി െട ഭടജനഗണ
െട അണിെവടി ടചടിതംേപാെല േമൽ ം തകർ ് െപാടി . ആപ
ഹ ിെ ത വിതാന ൾ ദീനസ രവിലപന േളാ ടി െപാളി ിളകി ീറി നില
് പതി . ഗജവര േരാഹിത ാർ അവരവ െട ശംഖ െള ഴ ി, ഉ ര ായി
കെള ഭ നംെച . നിര ലക ികൾ ഭി ബ ന ളായി രെന വിതിർ
ചവറിനിടയിൽ ത . കള ാേ ാ െട അ ിേശഷ ളായ ണശതക െള
ഗജവര ാർ ഇള ി, അര ണേനരേ ് ാഹശി ാദ ളായി നാ ി, നില ്
ത ജി . ആ ഭവനാ ിവാരെ േശഷമാ ി ീർ ാൻ ഭി ികാരക ാർ ംശനം
െച ് കിണ കെള ർ . േലാ ംഗാദി ഭാവ ൾ ശകലേശഷം ടാെത ദ ി
ണഗംഗാതടെ ാപി . കള ാേ ാ റകൾ ാരചികി യാൽ നികരാ
വി ധിര ൾേപാെല േശഷി .
266 അ ായം ഇ പ ിനാ ്

മായാശ ിെകാെ േപാെല സകല ം സ ാഗമന ി ് അവിെടനി ം

മാ െ ്, വി തമായ കള ാേ ാ ഹം പരി മായ ലമാ മായി. ഈ ിയ
ക െട സാ ികളായി, ര മാറി േദഹ മ ൾ മറ നി ി ത ി ംപ ി ം
ആ രാതന ഹെ ആകാശേശഷമായി േ ാൾ, ത ി ശ ാസ ന നായി: ഉദ
രചലനം നില , േന ളിൽനി ് ചില ജലകണ ൾ വി : ത ി ആ നിർ
ലചി െന തേലാടി ആ ർ ർശന ാ ിൽനി ് മാ തി ് മി . തെ ഭവ
നേശഷമായ ആകാശദർ ണ ിൽ ടി അ മനദിവാകരെന ീപ നാഭ ദർശനാ
ധംേപാെല െച നൽ ഭനായി േ ാൾ, “ഇനി എേ ാ ീ?” എ ് ഭാര േയാ ്
നി ൗ ഷനായ ത ി ൈവവശ ാലിംഗന ർ ം േചാദി . “അരശർവരാ ടലിരിെ
മനം കല ാൻ കാര െമ ്?” എ ് ത ി ഭ പൗ ഷേ ാ ടി റ . സ
ിൽ നീരാ കേയാ! ത ി െട അ ഃകരണം, രാജേയാഗാദികൾെകാ ് പരമഹം
സനാ ം ആ ര കർ നാ തെ വരെന ധ ാനി . പ ിമാകാശ
ിെല അ ണജാജ ല ത ിടയിൽ സ ർ ഭമാ ഒ നവസൗധെ ത ി
െട വി ാ ി ദർശനംെച . ഈ േമാഹാേവശം അേ ഹ ിെ ഉ ാഹെ ഉ രി .
മ ത ാൻമലയിേല ് ഭാര െട ഹ െ ഹി െകാ ് ത ി നട ട ി. സമീപ
രായ ചില ഹ ാർ അേ ഹെ സൽ രി തി ് രാജനിേരാധമിെ
ൈധര േ ാ ടി അവ െട ഹ ളിേല ് ആ ദ തിമാെര ണി . ത ി
ത ി േവ ി തലയാ ി, ഭർ ാവിേന ംെകാ ് നട ടർ . ബ ശതവ ര ളാ
യി തെ ഹ ിെ ‘മാട ’ യായി ര ി െ ി പട ളം അതിെ ശാ
ന മിേപാെല റ കാണെ േ ാൾ, ക മ പം ിതിെച ി തറയിൽ െച
്, ത ി വീ . “ഇെത ് പാ ് ” എ ് േഖദി െകാ ് ത ി ം നിലം പ ി.
ദയേഭദകമായ ഈ അധഃപതനെ ക ത ാർ വാ ിനി ് േശാചി . ശത
ണിതമാ അ െ നിശാകാളിമ െട ദർശന ിൽ, ബ സംവ ര ൾ ്
കഴി ഒ രാ ി ം, േദവീദർശന ിനായി താൻ ബ ലാഭരണ ഷിതയായ ം മ
തികളായ ചില ത ാ െട േ രണയിൽ താൻ സാഹസിനിയായി റെ ം, അന
രം രാ സമാ ഒ തെ താൻ െച േപായ ം, ആപൽസം രണ ാൽ
സം മാ ആ ഭ ി െട േദഹി ത യത േ ാ ടി ദർശനംെച . താൻ ർ
വദിവസ ിൽ വിേദ ഷി തി ഒ നരഹത യാ ം സംഭവിേ ാമായി
തെ ത തെ ഓർ ് ത ി വിറ . ആ ര ധാരെയ സ ർശനംെച ് മന
തളർ . അപമാേനാൽ തമാ പരിതാപേ ാ ് സഹതപി ാൻ അഭ സന ാ
നസി ി ായിരി ആ ഭ ി, ആ ബാലൻ, അവെ േകാപാമർഷ െള അമർ
ിനി ് വിറെകാ തിെ മഹത െ തദാനീ നസംഭവംേപാെല ക ്, അഭിന
ി ്, മാ ാർ ിനിയാവാൻ സ യായി. ഏ ് ഉദര ിൽ ജനി ് എ ി ം, സ
ജഡജാതെന േപാെല വിചാരി ്, ആ ബാലെ അ െ ഉദരാർ ിെയ താൻ ശമി
ി ാെത, തെ ധന ിയിൽ അഹ രി ം, അവെ ദാരി െ വിനി ി ം, താൻ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 267

െച േപായി മഹാ ർ രപാതക ി ് ആ ബാലേനാ ് തനി ് സംഘടന ാ

വാൻ ത ി ാർ ി . ഭർ ഹ ി ം തെ സൗഭാഗ ി ം ന ം ഭവി ്
എ ി ം ആ പ ാ ാപസം ാരം മന ിൽ ഒ ആന െ സ ാതമാ ി അവ
െട ഗാ െ വിറ ി . തെ ഭാര െട ഖി താേ ാഭെ ത ി ആ മഹ
തിെയ ണയ ഹർഷേ ാ ് ഹ ാവലംബനംെച ്, ‘വി ീർ ഥ ി’െയ ശരണം
ാപി .
തെ ഉ ാടന ിയകൾ ഉടനടി കള ാേ ാ ഭവന ി ാ ിയ ീകരണ
െ കാണാൻ നിൽ ാെത ഭഗവതിയ അ ലർ േയാ ് മ ത ാമല െട താ
രയിൽ എ ി, മലേകറി, ഋഷിവാസ ഹകെള ആരാ . അവിെട ഉ ായി ഒ
ധാനമ പ ിെ വാതൽ ബ ി കാണെ . ത ാർ കരി െകാ ് തകർ
ി ം അ ് അേഭദ മായി . ഭഗവതിയ ് താൻ ആരാ വ ആമ പ ി
നക െ ് ഒ ആേദാദയ ാകയാൽ, വാതൽ ടിയിലി ് ക ട ് ധ ാനം
ട ി. തെ കർ ൾ പരിചയ ഒ സ രം േക ് ഭഗവതിയ “വാന
ം വാത (ബാധ) േകാ ം മാന ം മല ട ം േചാല ം െചാന ഴി ം താഴ പര
ംപ ര ം തീരാപാ ടലിെ തിരയിര ം കാണാൻ ആർ ടിതലയിൽ വര !”
എ ് േകാപി െകാ ് ക ് റ . “ഹയ ാ! ത ിയ ് െപറേവ വ േ ാ?”
എ ് ഭയെ ് ചാടി ി േനാ ിയേ ാൾ, ഭഗവതിയ െന ി ം തലയി ം
ടയി ം, അറ ് െപാ ി ിരി . “ഹ െന ഓടി വാ ണാ ി” എ ് പറ െകാ
് ആഗതെന മ പദ ാരബ കമായി ിെന കാ ി. ആഗതെ ഒ
െഞരി ് ഒ ് … ് തകർ വീ . ഭഗവതിയ ഭയഹീനയായി ഹദ ാര ിനക
് േവശി . േകശവൻ ിനാൽ ാർ ിതയായ സാ ാൽ ൈശവശ ി െട
േന ത ാൽ എ േപാെല, ആ ീ അ മി ം തടയാെത എ ാ വി വില േള
ം കട ്, ദിവ വി ഹനായി, സ ർ ഭനായി, ആസ നിര ാണനായി ശയി
വാവിെ സമീപ ിൽ അ . ഭഗവതിയ ന ി. തെ ദൗത ം നി ലമാേയാ
എ ് ശ ി ് പരി മി . ‘മ േള’ എ ് ീകൾ ം അസാമാന മാ ആർ തേയാ
് ടി വിളി െകാ ്, ആ വാവിെ അ ി ്, അയാെള തേലാടി ഒ നാഡീപ
രിേശാധന ം കഴി . ിമതിയായ ഭഗവതി അ െട അ ിയ ആ ര കരമാ
യി . തെ സഹഗാമിക േട ം നവമി ിേ ം പരമാർ സ ഭാവ െള റി
് നി യമി ാതി തിനാൽ, ആ വാ ് അണി ി വിലേയറിയ ആഭരണ
െള എ ാം അഴി ് തെ ഭാ െ ിനക ാ ി. അന രം റ ് ചാടി ആരാ ്,
ചില പ ിലകൾ പറി െകാ ്, വീ ം ഹാമ ിര ിനക ് േവശി ്, അ കൾ
കശ ി തനി ് വശ ായി ചികി കൾ ആരംഭി . ‘ശ രാ’ എ ാർ
േനാ ാരണേ ാ ടി ആ വാ ് ഉണർ . േകശവൻ ിെ രാ ിയിെല ദീ
നസ ര ന ാൽ ആനീതമായ ാ മാലയ ർ ി െട സാർവ ിക സാ ി ം
ആ േദവെന ാർ ി ഭഗവതിയ സ ർശി ് അവ െട ചീ േ ‘കാശി
യാ ’ ഭസമാ മാ ി.
 25

“ ര ര തൻ ഷ രൻ
ര രേസനാപതിസമൻ പാർ ൻ,
ചമ ച ാർ ഭമാ ം വ ഹം
മി ് ക ് വര ാ ം.”

ഭ ഗവതിയ കള ാേ ാ യിേല ് യാ യാ െ

വടിതെ അ ിേക ക തിനാൽ സേ ാഷം വള

ദിവസം ഇ ി, സ ം
ആശ ാസേ ാ ടി പട ലവർ െച കേ രിയിൽ ഇരി േ ാൾ, “നി ി
ചി യിൽ …” എ ി െന
ഗാനം െച െകാ ് മാമാെവ ിടൻ ഭ ദീപാരംഭ ിെ അ ാഴം ഊ ി യേഥ
ിയാൽ ഉദര ിേയാ ം ദയ ിേയാ ം അറ ര ക ് േവശി . മാമെ
ഗാനം േക ് ബാലസംഘ ം പട ലവ െട ഭാര ം ി ം അയാെള വള ടി.
പട ലവർ: (മാമെന ഇ ീ ് ) “മ ഷ െരാെ വയ ാ . മാമ ് തി ം നാ
തി ം ഇട ്, ‘സരിഗമ’ എ ് കയ േ ാൾ ‘സനിധപ’ എ ് വ . ഹരി
പ ാനനെ കൽപം വ ംേസവി േ ാ, േഹ.”
മാമൻ: “ശിവ ശിവ! മാമ ് ആ ഹരിയ , ീ ടി ിയ പ ബാണസാമീെട ഭ
നാ േക? അവെ ‘ധാ’ടി ് ഒ ‘ഭീ’ ം െകാ േ ാ ് ‘ഗാഢമി ് വാടാ രണ
ി ് ’ എ ് ഒ ശി പാലവധം കഴി ാൻ െകാതി .” േപാർവ ം െചാ
കയാൽ മാമൻ അതി ് േചർ ആ ം കഴി . അ ് ക ് ഉ ാഹ ാ ിയിള
കിയ ികളിൽ ചിലർ േതാ ിയ താള ളിൽ ആ ം മ വർ അർ ന
മായ പാ ക ം ട ി. “വ ം ര ് െമാഴി െചാ ാ ം േകൾ ാ ം സ തി
േ ാ, ശനിപിടി ം െകാ ് ” എ ് പാർ തി ി േദഷ െ . പട
ലവർ ചി ാവി നായി പരിസരസംഭവ ൾ ് േചതനന ാെത ഇ . “െകാ
ാ! ഇവിടെ ശാരികയേ മാമൻ? എ േക ണം പാ ്? േവെണ ിൽ

268
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 269

രാ കൽ കിട ് ിടാം” എ ് മാമൻ പറ തിനിടയിൽ, െ മെയ

ഒ ര ് ബാല ാർ വി ർ ി കടി ാണാ ി, ചിലർ ടകളിൽ രഥാേരാഹ
ണ ം െച . മാമൻ കീ ര ിൽ ബാലസ രെ അ കരി ്, ബാലഗാന ി ്
ഉപഗായകനായി. ികൾ നിൽനി ് റെ ബാലസ രസാ ശ ത
െയ അ േമാദി ്, എ ാവ ം ടി െ റ ് മി . അവ െട ഉ ാ
ഹെ അ വദി ് ൻ വാ ംഭവിദ ം കാ ി ഉ വീ തിനിടയിൽ,
ായധാരിയായ ഒരാൾ െത ടി ൽ എ ി, ചില കടലാ േലഖന െള
അകേ ാ ് നീ ി. പട ലവർ അ കെള വാ ൽ വാ ി, മട ി, ഓേരാ ാ
യി വായി ് ഒ ി തിനിടയിൽ, മാമൻ എ േ ് െതേ വശ ിറ ി, ാ
യ ാരേനാ ് ഒ വ വഹാരവിഹാരം ട ി: “സന ാസി ിേ െട േവഷ ി
െ േപെര ാ ്?”…
േവഷ നായ േകശവ പി : (ശ വിഡംബനേ ാ ടി) “മാേതവൻ … ഇടി താ
ി മരി കാളിയ ി ിേ െട ര ാമെ അ ജൻ.”
മാമൻ: “അടടാ ക ാ! കാളിയ ി ി ് ഏത ജൻ? പ ബാണ ളരിയിൽ കയ
റാൻ രള ം ക െക ി െമ ാ ിേയാ നീയ്?”
േകശവ പി : “ മി ണം ഭാഗവതേര.”
മാമൻ: “ഫ് കാേറാടാ! നിെ ഭാഗവതേമാ! യേര യാ! ലേശഖരെ മാെള ാൾ
നീ വലിയവേനാ?” എ ് പറ ് െകാ ് വിഹാരകലഹമായി േകശവ പി
െയ താഡി ാൻ ആ വാവിെ േനർ ് മാമൻ അ . േകശവ പി ഒഴി
നീ തി ് മി . കാ കൾ വിരി ്, വ ം പിടി ്, ‘ത ’
എ ് താളം െചാ ി, കലാശം ച ി, േകശവപി െയ ് പിടി ാൻ മാമൻ
െമയ് േയാഗ ൾ ട ി.
േകശവ പി : (ആ ഗതമായി ഉറെ ) “ ഹ ിഴയായി.”
മാമൻ: “ ഹ ിഴേയാ? എടാ ാ! മാമെ ഹരം കി ിയാൽ അ വിയ വിയാ
യി കർെ ാ മ ര ഴയേ ? ഹ ിഴ … ആ പദം ഇവിെട ഏ േമാ?
അ ് ” ( ഹേകാപേ ാ ് ) “നിെ െപേരാഹിത ് … ഇതാ ഞാ ം ക ത
േ ? ആ പ ബാണഘാതകൻ, നിെ ്, ംെക കാലൻ, ആ ഉ ി
ണി ി െയ പ െയ ഹനി ്? എെ അ ൻ, ആ േകശവ പി ാ െവ, ആ
പരമേ ാഹി ചതി യേ െച ്? കാ ാളേവഷ ിൽ അയാെള ഞാൻ അറി
ി ിെ ് ഒ ഗർ ് കാ ം. മാമ ് അവെന േപടിയി േകേ ാ. ഇ ്
െകാ രാൻ പറ ആ വിഷെ . നീ അവിടെ ശിഷ നായി ആടി ടി നട ്.
ഒ ദിവസം കാല ്, എെ ം ‘ക ാക ാ’ ് വാ െപാളി ്, നാ ം കാ ം പറി
്, അവ ് പേ , കിഴേ നടയിൽ പ ് കിറി ് ഉ െ ാരി ്, കിട ്
270 അ ായം ഇ പ ിയ ്

കാണാം. ന റി േട കഥെയ ാം?” (മാമാ, േഹ പരമ ാ! വാ ിനാൽ

ളികേദാഷം എെ ാ ് കഥ ്: ആളറി ് ല ക.)
േകശവ പി : “ആ ഥകേളാ അറിയാ ്? മെ റിയാം? അറിയാെമ ിൽ, പട
ലവരേ ഹം ഇ െല േപായെതവിെടെയ ് േകൾ െ .”
മാമൻ: (ത ാറായി) “എ ാ അതിൽ ഒളി ാ ്?”
േകശവ പി : “എെ േകശവ പി എ ആ െപൺെകാതിയ ം, തനായി നട
ആൾ ം അറിയാം.”
മാമൻ: “േഫാടാ ൈപത ാറാ! നീ എെ െ െ രി ് െശാ റാെയടാ ബാവാജി?
തനായി നട ആൾ ം അരിഹാം! അേട ബിേല ശി ഭി ീ േപാ വൻ
പാർ!”
േകശവ പി : “ആവകെയാ ം ഞാന .”
മാമൻ: എെ ടാ മാമേനാ ് പടെവ ി ളയാെമേ ാ? അസംബ ി! അധിക
സംഗി ൈഹരാവണഭീേരാ! നിെ അഛ ാഛെ ായ ്. അ ം നിന ാ ്
ശ ീ!”
പട ലവർ ആവശ െ കയാൽ േകശവ പി വഴ നി ി, അക ് കട .
ഒ ി എ കെള എ ാം പട ലവർ േകശവപി െയ ഏൽപി ം, മഹാരാജാവി
നാൽ അ വദി െ ി ത ജന േളാ ടി, രാജമ ിരം വക അശ വാട ിെല
തിരകളിേ ൽ രാ ിതെ തി നൽേവലി ് തിരി ്, എ ിെല േമൽവിലാസ
ാരായ ാെര ്, ആ ല ളിൽ ഹരിപ ാനന ാകാ സഹാ
യ െള നശി ി ് േവ േപാെല വിജയിയായി വരണെമ ം മ ം ഹി ാനിയിൽ
ണേദാഷി ം, അ ഹി ം, ആ വാവിെന യാ യാ ി. അന രം മാമെന അക
് വിളി ്, “വ ം ഒ ് െചാ ിമാ േഹ! അെ ിൽ പാർ തിപി കലഹി ം.
ഞാൻ തി പിടി ാം” എ പറ ് മാമെന ഇ ി. മാമൻ ര നാഴിക വെര
ന ം ര ം കയർ ം കഫി ി ക െ െതളിയി ം ‘േതാടി’ രാഗ ിൽ
‘അ’കാരെ വള ം ളി ം ത രിതഗമനം െച ി ാൽ എ രേ ാളം എ ി ാ
േമാ അ ം രം ‘ആന ’േമാ ‘അ … ന ’േമാ ആയി ഓടി ്, “ ീേതയം ിയദർ
ശന ി ഴറി ീഡാം െവടി ാ േപായ് ” എ ് പിടി ്, ആ േ ാക ിെ നാ ്
പാദ ളി ം നാ ് പടിയായി േമണ ആേരാഹംെച ് കിത . അന രം താൻത
െ ഥമാ േഭാ ാവായി രസി ്, “എ ാ േ ാ ക ് ംഗാ ഭാവനാം നിൻ
ച ാതിയാ വെന” എ ്, േക ം േകഴി ം ഉ ായിവാരിയകവിവരെ വാണിമ
രിമെയ വഹി . െകാ ണി ിയായ സഭാവാസിനി െട ഖം ല ഃഖയായ
ദമയ ി െട സം നെ േ ്ക . പട ലവർ ഭർ ദർശനകാം െകാ ്
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 271

വിവശയായി വല ി െട മനഃ ിതിെയധരി ്, ആ ഗാനെ നി തി

്, ആംഗ ം െകാ ് മാമെന മന ിലാ ി. ാ ണ ് ആ ൗഢ െട വിരഹ ഖഃ
െ റി ് രണ ായി, പട ലവേരാടി െന േചാദി : “അ േ ! ന െട
േകശവൻ ി എേ ാ ാ ് േപായിരി ്?”
പട ലവർ: “ഈ പദ ം അയാ െട േപാ ം ത ിൽ എ ാ ് സംബ ം?”
മാമൻ: “ൈമ ർേ ാ, പാല ാേ േ ാ, എ ാേ ാ ഒെ ഒ സവാരി നി യി ി
െ ്അ ി പറ . അയാൾ കനക ിയാ ്. ന െട ഈ ിെ
…” മാമൻ വാ കൾ നി ി.
പട ലവർ: “പറ ! പറ ! ഒ ം ഒളി . ഇവ െട ഭർ ാ ് അവിെട എ ാേ ാ
ഉെ ്ഞ ം േക . േകശവൻ എ ് പറ ് എ ് വി രി ് പറയണം.”
“അ േ ് സേ ാഷ ാ ാൻ, ജീവൻ കള ം, ആ ത ിെയ െകാ
െമ ് എെ ൻ സത ം െച . എേ ാ മായ അറി ് കി ീ ്. ന
ഉറ ായി ാ ് പറ ്. ൈകയിൽ കി ിയേപാെല പറ .”
പട ലവർ പരി മേ ാ ടി “ആ േകശവെന ഇ ് വിളി െ ” എ ് പറ
േപായി. മാമൻ ക കൾ റ ി ്, േകശവ പി എവിെട ഉെ ്ആ
ര ം അഭിനയി ് േനാ ി.
പട ലവർ: “അെ ിൽ േവ . റേക വിളി . േപായി ് നാഴിക ം ര ്
കഴി െ ാ.” താൻ ശാസി വാ ് േകശവ പി യാെണ ് തീർ യാ ി,
മാമൻ ഇളിഭ നായി.
െകാ ിണി: “അ ാ …”
പട ലവർ: “ മി മകേള! േകശവൻ ഏ . എെ ഭാരം നീ ി, നി ൾ ം
അവൻ നെ ാ ണയായിരി ം. ഇ കാലം െപാ ിേ ? ഇനി റ കാ
ലം ടി മി . അവൻ െകാ െമ ് എെ ദയ ം പറ .” മാമൻ
എ േ . പട ലവ െട മകൾ മി െ , താൻ േകശവ പി െയ കാ
കാര ിൽ, മി തി ് പട ലവന തല ലവൻതെ കൽപി ാ ം
സ ന . തെ വ െന ഉടെന വ ണെമ ് പട ലവേരാ ് നിർ
മായി. പട ലവർ മി ാതി . തേ ാ ് സംഭാഷണംെച ് േകശവ
പി തെ യാെണ ് ധരി ാ തെ ിേമാശെ അവഭാഷണ
ളാൽ ശാസി െകാ ്, ാ ണൻ റ ് ചാടി േകശവ പി െയ അേന ഷി ്
ഓ ം ട ി. അേ ാൾ തൽ പരമകാം കയാ ഒ േമഘ സരം ആ ഭവ
ന ിെ ഉേ ഷദീ ിെയ ആവരണം െച . നി ലമന നായ പട ലവ ം
ീണസത നായി ാണെ .
272 അ ായം ഇ പ ിയ ്

അ ദിവസെ സ പട ലവർ ് ഇതി ം കഠിനമായ മന ാ ല െ

ഉ ാ ി. അേ ഹ ം ന ിയ ി ാ ം മാമ ം ടി ച ാറെന ബ ന
നാ ീ വ വ െയ റി ് സംഭാഷണം നട നതിനിടയിൽ, “കലി തമഖിലമ
ഘം അക ി ് ” എ ് പാടിെ ാ ് മാമൻ, ഭഗവതിയ ഇര യശംഖ ം വിളി ്
റെ തിേന ം ച ാറ ർ ാ ് ിൽ കിട ് പലേര ം ദംശനംെച
തിേന ം അഭിനയി . മ ് ര ് ാ ം മാമെ വി ിയാ ം ക ് െപാ ി ിരി .
ഉ ി ാൻ “കരയാൻ എേ ാ േയാഗ ്. അതാണി ചിരി േപാ ്” എ ്
തെ അ വിശ ാസെ റെ വി . ഇ െന ആ സദ ് ഗൗരവവിേനാദ
സ ലന േളാ ടി നട തിനിടയിൽ, െതേ വശ ് വാതലിന ് ആേരാ
മ . പട ലവ െട ണന കാരം അക ് കട ് മാമ ് സഹകരിയായി പരി
മം വിദ ിഹ േവഷം ധരി ് റെ േപാെല ആഗമി ഒ കഴ കാരനായി
. അവെ പം ക ്, തം െവ മീ ി, “ഞര റ ടി തി ് പ മാംസഭ ിര
ാം” എ ് പാടാൻ ട ിയ മാമൻ ആഗതെ ഭാവം േനാ ീ ് അർ ഗാന ിൽ
വിരമി . എേ ാ വ തായ ആപ ് സംഭവി േപായി എ ് ഉ ി ാൻ തീർ യാ
ി.
പട ലവർ: “എേ ാെ ടാ?”
ത ൻ: “അവിടെ െകാ ് െച ി അയ ് …” അർ വിരാമം.
പട ലവർ: “എവിടേ െ ാ ്?”
ത ൻ: “െചാ ി അയ … ഉ ി ാേനമാൻ …” ർ വിരാമം. പട ലവർ േതാ ്
േചാദ ം നി ി.
ഉ ി ാൻ: “നീ പരി മി ാെത. ചില ിേന േ നീ? അവിെട വിേശഷെമ
്?”
ത ൻ: “മ റെ ാട ്, മ െമാെ െകാ ണ ം, അന ി ിഴിയണ ം
േപ കെളാ ം െചാ ാ ്, ഏമാ ് െച ാൻ അെ ാ ് െച ി അയ ം
…” പറ േ ാൾ മീനാ ി ആവശ െ താെണ ് ഉ ി ാൻ ഭാഷാ രം
െച , പട ലവെര ധരി ി . ഈ പരിഭാഷണം ത െന ഉ ാഹെ
കയാൽ ച ാറൻ കഴ ് കാ ിയ കഠിനവി മ െള അവൻ വർ ി
. ാ െട വധ ാ ം േക േ ാൾ ാർ േപ ം ച ാറ
െ േനർ ് പടെവ ാെന േപാെല വി ംഭിതേകാപാർ ാരായി എ േ .
മാമാെവ ിടൻ തലയറ ്, ാെര േ ാ ൾെച ് ആർ നായി വി
ശ രനാമ െള മ പനമ ാര ിെല േപാെല വിളി കര . ഉ ി
ാൻ േലാകഗതി െട വ തകെള വിചാരി ്, തത ചി ാവശനായി കിട .
പട ലവർ “നേ ാർ ം ഇ െന വ ം” എ ് പറ ് ദീർഘമായി നിശ
സി ി ്, തെ േമനാവിെന ഉടെനതെ ത ാറാ ി, ഉ ി ാെ ത േര ം
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 273

സാമാന േള ം വ ി, ആ െവ മ ടേ ് യാ യാ ി, റെ
പടിവാതൽവെര അ യാ യായിെ ്, ചരമഗതിെയ ാപി െമ
ല ണം ക ട േ ാൾ, ആ വ ത തെ െതര െ ണെമ ് അേപ
ി ്, അറ രയിേല ് മട ി.
ഹരിപ ാനനെ ചാരേദാഷം ർ ന െ ാപി േ ാൾ അ ് രാജ ഭരണ
േക വർ ിക െട തി ലവീ ണ ി ് േഗാചരീഭവി . മ ിമാ െട േക സം
േയാജനം ഭ ദീപസം മാന രമായി . മഹാരാജാവിെ കൽപന അ സരി ്
രാജ കാര ിൽ സംവർ ിതമായി ാണെ മഹാവ ാധി െട നി ാസന ിനാ
യി എ ാ മ ിമാ ം പട ലവ ംേചർ ്, ചികിേ ാപായനി പണം ട ി.
തി വിതാംേകാ ് സം ാന ിെ ബ ളായ ഇം ീഷ് ക നി ാർ ം മ ം
സമാധാനകാരണമായി േബാധ െ ാൻ ജന െട ഇടയിൽ കലാപ ാ ി,
അവെരെ ാ ് തെ േവശനെ അേപ ി ി ാൻ ൈഹദർ മഹാരാജാവി ്
അ ർ ത തായി ാവി ് അതിേല ായി ഹരിപ ാനനൻ പണിെച
എ ് മ ിമാർ ത െട സഭാേവദിയിൽ അർ ിതമായ ചാരസാ ളിേ ൽ നിർ
േ ശി . സാമാേന ന രാജഭ ിെയ മതസി ാ ിെ പരി ഗണ തേയാ ടി
അ ി ജന െള ഹരിപ ാനനൻ തെ ൈവദ ത ഭാവം െകാ ് വശീക
രി ിരി തിേന ം ജന ൾ ് ആ േയാഗിേയാ ഊർ ിതമായ ഭ ാദ
ര േള ം രാജസദ ിെല ിസംഹതി അത ം ഉൽലികേയാെട പരിേ ദി .
ജന െട ഇടയിൽ ജാത ം വി ് ഉപജാപകൗടില െള അ വർ ി ര
ാർ ് ാ പാഠമാ ഒ ദ ന ിയെയ ഉടെന നിർ ഹി േ താെണ ്
അവർ വിധി . ഹരിപ ാനനബ ളായ ധാനിക െട പ ിക അ േപാെല
ഗൗനി െ . ച ാറെ േപ ് ഒ ാം ന ായി നി . അയാ െടേമൽ െകാ
ല ം ആേരാപി െ ം, എ ാൽ തൽ ാലം ൈദവഗത ാ ി മശി ഏ ്
പരാ തനാ ം ഇരി . അതി റെമ അയാൾ ആ ധസ ീകരണം െച ് ഭജ
നമഠെ അപേരാ ട ളരിയാ ിതീർ ി ിെ അപരാധല ത ം കാ
ണെ . ര ാം േപ കാരൻ കളി ാേ ാ യിൽ ത ി വിശ നാഥൻ പിരാ ി.
ഇേ ഹം അതിേഗാപനഭാവെമാ ം ടാെത ആ ധസാമ ികേളാ ടി ൈസന േശഖ
രം െച ം, രാജഭ ി ് പരാങ് ഖനായി േയാഗീശ രവിജയ ി ് വ സഹായം
െച ം മ ിസഭയിൽ നിേവദി െ . ിൽ ർവാ ായ ിൽ വിവരി
െ ഹധ ംസനം മ ിസഭയിൽ വിധി െ ക ം ഉ ായി. ഹരിപ ാനനാ
പരാധകെ സംഗതി ആേലാചന ് എ െ േ ാൾ, മ ിമാർ ച മായ ഒ
മാ ാവർ ിൽ അകെ . ജക െട ർ ദാഹം തികേളാ ് ആ പരമദിവ െന
എ െന സംഘടി ി ം? അേ ഹ ിെ പരമാർ നില ം ിതി ം എ ്?
ഏെത ാം ആചാര പീഠ േളാ ം ആ മ േളാ ം ആ േയാഗീ ് സാഹിത െ
ം ഏെത ാം രാജ ാധിപ ാ െട സഖ ാൽ ആ ശാ രസർവകലാവ ഭൻ നിർ
തശാ വനായി, യേശാമ ലതരണം െച എ ം എ െന നിർ യി ം?
274 അ ായം ഇ പ ിയ ്

ശാലിവാഹന താപവാനായ ൈഹദർ മഹാരാജാവിനാൽ നി നായ ഒ തി

ഷന ഇേ ഹെമ ് എ െന വ വ ാപി ം? ത െട സ വർ ന ി ്
അ ർ ഹ തിബ ിയായി, വരാജാ ് ര ണ ി ് സ നാ ം ഇരി
. ിതിക െട അവിതർ ിത ഹണം ടാെത പരാ മികളായ വിേദശ പ ാേരാ
ം സ ദായാധിപ ാേരാ ം കലഹ ി ് സംഗതി ാ ് സാചിവ മായി
ഭവി യിേ ? ഇ െന ഗൗരവനിമ ണ േളാ ടി ദിവസ ൾ കഴി .
ഹരിപ ാനനനയതീ ൻ ആെര ് ഏകേദശ തേയാ ് ഹി ിരി പട
ലവർ ഈ ആേലാചനകളിൽ േ ാ ാനെ മാ ം അവലംബി . മ ട ്
െട തിസമീപകാല ് ആ േയാഗിനിേയാ ് േ ാഹ ത ി ് റെ ടാൻ
അേ ഹം വളെര ശ ി . എ ി ം, കള ാേ ാ , ചില ിനകം എ ീ ര ് ഉ ത
ബ ൾ ന മായി ം, ‘ഹരിപ ാനനിക ാർ’ എെ ാ ഗണം തി വന ര ്
നിറ ട തായി കാ ക ം തി നൽേവലി ് േപായിരി േകശവപി
െട ചില എ കളിൽനി ് േയാഗീശ രപ വർ ികളായി ബ സംഘ ൾ ആ
േദശ ളി ം തി വിതാംേകാെ േപാെല തെ മഠ ാപന ം േസനാഭ സന ം
െച വ എ ് അറി ക ം െച യാൽ പട ലവർ ണദ നൗചിത െ
പരി ഹി . അ ് കി ിയ ഒ േലഖന ിൽ പട ലവ െട അ ിമമായ േലാ
കതത ാനേ ം ഉൽഖനനം െച തായ ഒ ാ ം ടി അട ിയി .
ഹരിപ ാനനേയാഗീശ രൻ ിൽ ഇ ിയനി നായി, ആ മാ കനാ
യി, േവ ാമചരത ം സാധി ി ർഷിതെ േയാ എ ് പട ലവർ ശ ി .
ആ േയാഗീശ രൻ, തെ ഭവന ിന പാ വാട ിൽ സമ താപനായി,
മേഹാ വാരംഭംെച ് ബ ജനവ നെ സ ാദി എ ് അേ ഹം ചാര ാർ
േഖന ണം തി അറി . മി ാവാദ ം അ മ ംെകാ ് വ ി
െ വന ാെത തെ േ ാെലതെ ഹണസമർഥനായിരി േകശവ
പി മെ ാ ഹരിപ ാനനെ വർ നെ അയാൾ സ രി േദശ ളിൽ
കാ േപാ ം. എ ാ ര ം! േയാഗീശ രൻ ഏതദ ിധമാ പരമഹംസതെയ
സ ാദി ി െ ിൽ, രാജ ംബ ി ം രാജ ി ം ഭീഷണമായ ളയ ര ം
ഉപപ മാ . പരമാർ പരമഹംസത ം ഹരിപ ാനനെ ാജന മാ
കൗടില നി രതക ം സംേയാജി അവ അസംഭാവ െമ ് ശാ ം
ി ം അവിതർ ിതമായി ദർശി ി . എ ാൽ ഹരിപ ാനനൻ ര
ല ് ഏകകാല ് വ ാപരി ി െ ് താ ം ചില കഥകൾ േക ി േ ാ. തെ
സംശയനി ി ത ാടി സ ാധീനമായിരി േ ാൾ, ഊഹാേപാഹ മ
ളിൽ വിഷമെ െത ി ്? േകശവൻ ് അപഹരി െ രാ ിയിൽ അയാെള
ി ി ഭട ാെര ഉടെന വ ി. ഹരിപ ാനനൻ പ ാംബര ം ആഭരണ
ംച ന മാദിേലപന ം അണി ്, സ ർ ഭേയാ ടി ത െട ിൽ
ത മായി എ ാവേര ം േബാധം യി ി എ ം, ാമക ളായ ഭ ണ ൾ
േ ാ നി ാ ീണ ിേനാ വശെ ് വ ി െ തെ ം അവർ പരി മം ടാെത
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 275

പട ലവ െട വിേനാദേചാദ ൾ ് ഉ രമായി ധരി ി . അവ ക ം നിർവ ാ

ജഭ ാ ം ആയ ഭട ാെര യാ യാ ീ ്, പട ലവർ മീശെയ തടകി ി കി,
ചിലതിെ േവരിള ി നാസികെയ കശ ി വ ി . െന ി ടെ മർ നംെച ്
കേപാല ളിെല ഞര കെള ംഭമാണ ളാ ി. ഒ വിൽ ക ട ി ് അത ാഗാ
ധമായ മാനസികസമാധിയിൽ ലയി . അേ ഹ ിെ മേനാേന ം തസംഭവപ
ടല െള േഭദനംെച ് തെ ദാ ത കാലാരംഭ ിെല ഥമസ ാനലാഭദശയിൽ
കട . അ ാല ് സ പ ീേ മെ അേന ഷി തിനായി വ ി ര രി
ഗർഭധാരണ ാൽ അസാമാന വ ാ ലയായി തിെന സ ർശനം െച .
ആ ഗർഭ ിെ ഫലം …! ൈകെകാ ി, ഉറെ െപാ ി ിരി െകാ ്, പട ലവർ
ഉണർ . “പട ത രാേര! പി ിെയാെ ാെ ി മനിയ ് ചാെമ ാ?” എ ്
തെ വകാല പരിചയ െട തിയിൽ നാവി ദി ഭാഷെകാ ം മ ഷ െട
ി പരിമാണകമായ ിെയ അപഹസി . എ ാൽ ഈ അപഹസനം കഴി
തിെ േശഷം, രാജ െ ര ണംെച ് പരമവിജയിയായി മനി നായ വെര
അേ ഹ ിെ ഖ ് ഒ ിരിേപാ ം ഉദയംെച ി . ഈ ഖ ിതി ക
തൽ പാർവതിയ ബാലവർ െട ലീലാബഹള േള ം അറ രയിേല
ബ ജനഗമന േള ം മാമാെവ ിടെ വിേനാദസ ാത േള ം നിേരാധി .
ഹരിപ ാനനെ സ മേഹാ വം വളെര അ . അ ദിവസെ മാധ
ിന ി േശഷം തെ യ ശാലാ േവശന ി േഘാഷയാ നട ാൻ ആ
േയാഗീശ ര ം, യ ധ ംസന ി തെ യാ ാേഘാഷം േകാ ക േയാ
ഗിവാട ഖമായി നട ാൻ പട ലവ ം നി യി . േകശവ പി േട ം ഭഗവതിയ
േട ം ത ാഗമന ാകാ തിനാൽ അേ ഹം അസ നാെയ ി ം രാജദർ
ശനംകഴി ് െച കേ രിയിേല ് മട ി, മാരൻത ിെയ വ ി, തെ അ ർ
ഗത േള ം മഹാരാജാവിെ അഭിമത േള ം ധരി ി . പട ലവർ അ ി ാൻ
നി യി ിരി തിനായി ധരി ി ഉദ മം സാഹസമാെണ ് ാപി തി ്
മാരൻത ി ആേലാചി എ ി ം, ഒ ം മി ാെത തെ ബ േവ റി ് അേ
ഹം ാദരനായി െതാ െകാ ് നട . അന രം പട ലവർ അ ി
ത ം തെ ആ ധ െട പരിേശാധന ം ഷണ ം ആയി . സ േയാ
ടി ചി ാവിവശനായി, തെ നിയമ ാന ് ഉപധാനാവലംബിയായി ിതിെച
തിനിടയിൽ, താൻ പാതി ് ൈദവാർ ടീകരണമായി, മ ടെ ് ദീ
നം അത ാസ മാെണ ം പട ലവെര കാ തി ് ആ ഹി എ ം, ഉ ി
ാെ ഒ തൻ എ ി ധരി ി . “ശരി! തി േമനി മഹാഭാഗ വാൻ! അവിടേ
േവ ി റ ാടിേല ് എ ് ന ായമായ കാരണം കി ിയിരി ” എ ് വിചാ
രി തിനിടയിൽ മാമെവ ിടൻ എ ി. അസാധാരണമാ ഒ ഗതിെകാ
് “മ ടെ വലിയ ിയ ിതിയിലായി. ഹരിപ ാനന സിെന ിെ ാ
േപാകാൻ ഞാൻ അേ ാ ് േപാ ” എ ് പട ലവർ മാമെന ധരി ി .
276 അ ായം ഇ പ ിയ ്

മാമൻ: “എ ാൽ ി രായി മാമൻ ടി ്.”

പട ലവർ: “േവ … ഞാൻ തനി ് മതി.”
മാമൻ: “ആ പ മഹാപാതക വിെട തനി ് െപാ ടാ.”
പട ലവർ: “േപായാൽ …?”
മാമൻ: “അയാ െട േപ തെ നാ കാല ാ െട അരചൻ ഇര ി തേ ?”
പട ലവർ: “എേ ാെഴ ി ം ഒ ് മരി േ േഹ?”
മാമൻ: “മരി ാൻ ന വാരാണസി േനാ ിെ . അയാ െട ൈകയിൽ എ ടിവീര
െ വിഷമാ ്. മാമനിതാ … ഓം! ഃ! സ ഹഃ സ ം പിടി സത ംെച
ാം. ആ ഉ ിണി ിേ െട ഉട ് …”
പട ലവർ: “നാശം! അ ഥ േക ് കാ ് തഴ ി …”
മാമൻ: “െകാ തഴ ി തിേന ാൾ ഖമേ ?”
പട ലവർ: “ഇ െ എെ യാ തനി ാ ്. േനരെ കാലെ േപായി ഉറ
ണം. ഒ ർ ശ ന ി ് ഇവിെട നിൽ .”
മാമൻ: (അർ നിർബ മായി) “അ േ …”
പട ലവർ: “േപാ േഹ!”
പട ലവ െട നി യ ി ് ബലമായി ഏേതാ ഒ പേരാ േവ െ ് മാമ
് മന ിലായി. അേ ഹം എെ ി ം ക തീ െ ിൽ, ക ി ാവെ , മാമ ം ചില
്ക . സംശയം ടാെത എ േ ്, മി ാേത ം അേ ാ ം ഇേ ാ ം ര
െനേ ാെല േനാ ി വിര കെള മറി ം തിരി ം ി ചില നീ താള ൾ പിടി
ം മാമൻ റ ാ വെര സാവധാന ൗഢിേയാ ് നട ്, ിറ ി, പറേ ാ
പറ ി േയാ, ാ ണൻ ഇതാ ജനറൽ മാരൻത ി െട ഭവന ിൽ എ ി. അേ
ഹ ിെന അേന ഷി . ആ േസനാനി റ ് ് തെ ഉേദ ാഗ ലേ ്
റെ ി എ ് േക ്, ദളവാമഠ ിെല ി, ആ ാ ണൻ ഉ ി ഉയർ ിയ േചാ
ിെന തട ്, ഒ ‘പാർ വധം’ നാട ബ െ കഥനംെച . കഥാമധ മായ
േ ാൾ, ആ മ ി വരെ ത്േകാപ ം അ മത ം േചർ ് “േപാം പാ ാ!” എ ്
െകാ ഒരാ ്, മാമെന മഹാരാജാവിെ മണിയറദ ാര ിൽ എ ി . അവിട
െ നി ത ം താ മാ ം ക ി ം മാമൻ സേ ാചെ ടാെത ദ ാ ാെര തകർ
ി ് തി ിൽ കട വീ . “നെ ാ … ൈജ … ശാകേ ാറാർ സ ാ
മീ! നാ ളാ െശാ ാ ം േക മാ ാർ. ഹരിപ വാനര … രാവണ … ച രാനന”
എ ി െന തെ സ ടെ ഉണർ ി . പട ലവ െട ഗൗരവതീ തെയ
പാർവേണ ത മാ ൈന ര ം ഉ ലി ഖേ ാടിരി മഹാരാജാവിൽ
നി ് റെ “േപാ തെ പാ ി ്!” എ സ ഖ ലം മാമെന ിെയ ്
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 277

പ തീർ രയിലാ . “ഒ ി ആരേര ാൽ ശനി!” എ ് ല ിെ ാ ്

ഒ അശ ിെ വ ിലി ് ര ാം െകാ ് വീശി ീണംമാ ി, ളാ
വ െട നിർ ണത െ ിയാേവാളം ശകാരി േ ാൾ, ഒ ി ദി ്,
ൻ മണ ാ ് മഹ ദീയ െട വാസേദശേ ്മ ി ട . അതികഠിനമാ
രി ിൽ, പല ഇടവഴികളിെല ക ാലകെള െഞരി ി ്, തിര തിനിടയിൽ,
ാർ ിതനായ ഭീമകായെന ക . ആ സരസസാലഗാ െന പിടി നിർ ി,
ി, തെ ശ ാസം ിനിടയിൽ പല താഡന ം മീശെ ാ ം വ ാ േപ ം
െതാ ിഹസന ം കഴി ് അയാ െട ‘ഭീമേസന’ വിദ ക ം െകാ ് ഹരിപ ാനനവാട
ിൽ പട ലവർ ് സഹായിയായി എ ണെമ ് കൽപി . ഹരിപ ാനന—
പട ലവ ാ െട നാമദ െ ഒ ി ് േക േ ാൾ ഭീമാകാരനായ പ ീർസാ മ ി
ട ിയതിെ േവഗ ം സം മ ം മാമാെവ ിടെനെ ാ ് ന െമ ി ി .
ഭേ നായി തിരി നട ്, കിഴേ ാകാരദ ാര ിൽ എ ിയേ ാൾ ാ ണ
െ ഭാഗ താരം െതളി േപാെല, അ ചര ാർസഹിതം ഗമനംെച ായവ
ധാരിയായ ഒരാൾ ഇ ിനിടയിൽ ടി മാമെ ആകാരെ ് തെ പരമാർ സ
ര ിൽ “അതാ ് ” എ ് േചാദ ംെച . ഊ ര വലിെയരിേ രിവാർ ിെന ഒ
ൈ യാൽ െപാ തി ് സാമർ ായി മാമെ ര ് ൈകക ം േചർ ്
പഥികെ ആകാശാേരാഹണം നി യാസം സാധ മാ . പഥികൻ പിട ്,
ള ് ൈകകാൽ ട ്, പല ാർ നക ം െച തിനിടയിൽ മാമാെവ ിടെ
ി ് വിേശഷ കാശ ായി, പാ വാവിെന താഴ ് നി ി, “മ തര …”
എ ് പാടി, “വ ി ന ് … പാർ” എ ് ഭയെ ി, ംബനവർഷ ംെച ് പട
ലവ െട ഉദ മെ ധരി ി . അയാ ം പ ീർസാെയേ ാെല ചിറെകാ ി
ാ പ ി ല ം ആകാശെ ചീ ി മറ . മാമൻ ആ ര ഭരിതനായി,
േതാ ്, അ ി, െച കേ രിയിേല ് മട ി. പാർവതി ി േയാ ് സഹതപന ി ്
ഹാജ ് െകാ .
ഇതിനിടയിൽ െച കേ രിയിൽ ചില വിേശഷസംഭവ ൾ നട . മാമാെവ
ിടൻ പട ലവെര വി പിരി ്, ആ ചി കേളാ ടി ഇരി േ ാൾ, വിജയാ
ക ർ ി തെ ഉ ാഹ ർ മന നാ തിനായി അവതരണം െച ് േപാ
െല സൗ േര ശ ര ലാളിത െട ധാമമായ ഒ വാ ് അേ ഹ ിെ ിൽ
ത നായി, ളീ തപാണിയായി നി ്. തെ ിൽ അ വർഷംെച നി
സേ ാഹനകരനായ േകാമള മാരെന ്, പട ലവർ ആന ീണനായി എ ി
ംഎ േ ് വാവിെ അ െച ് ഖെ ന വ ം ി േനാ ീ ് േ ഹ
വിവശനായി അയാെള തേലാടി വിജയല ിയാൽ സ നായി. “കഴ നി ്
വരികയാേണാ?” എ േചാദ ംെച . ആഗതനായ േകശവൻ ്, “അ ാ, എനി ്
ഒ ജ ം കഴി േപായി. ര ാംജനി ് അ ൻ അവിട ാ ്. അ െകാ ്, ആദ
മായി ഇവിെട ക ് െതാഴാൻ േപാ .” ശ ാകർഷണം പട ലവെര പനിനീർ ള
278 അ ായം ഇ പ ിയ ്

ിൽ ി. എ ാൽ, ഇതിനിടയിൽ നാ െക ിനക ് ഒ വലിയ ത തി േക

ട ി. അ ഭഗവതിയ െട വിജയ ർ മായ ത ാഗമനംെകാ ായ ബഹളംത
െ ആയി . ആ വിജയിനി കള ാേ ാ മർ ിനി എ ഭാവേ ാ ടി, പട
ലവേരാ ് വി വാ ടെവ ാൻ അറ ര ക ് േവശി . “പവതി െപ ാ ാ വ േമാ
േ ?അ േടാ! പവതിെ ് എല ചാടിയ രാമായണം െചാ ിയ രായമാ ം.
ആ ് െക ി ാലേല ാ, െപാരാണ ്? പവതി െപ പാ ം ക വേരാെ .
അെതാെ എെ പി കവിസെ ര മാ ംഅ േ ം േകൾ ാം.”
പട ലവർ ആ സ ർഭ ിൽ കളിവാ കൾ േകൾ തി ം പറ തി ം
സ നായി ി . േകശവൻ ിെന പിടി ്, അ ി ി, വീ ം തേലാടി
സംഗതിക െള ാം േചാദി റി . ഭഗവതിയ െയ അ ് വിളി ്, തെ ൈകയിൽ
കിട ി ഒ വിലേയറിയ േമാതിരെ അവ െട ൈക പിടി ് വരലിൽ ഇ െകാ
. “ഇ മ ാ അക േപായിരി ിൻ. ഇനി എനി ് റ ് േജാലി ്.”
ഭഗവതിയ : “ഇനി എെ പിേ രണം.”
പട ലവർ: “നി െടപി രാജ െ ര ി െകാ ് വ . അവൻ നി ൾ
് കനകം െചാരി ം. അ മ ാൻ അക േപായി നിറ ്ക ാ
ിൻ.” േകശവൻ ിെന പട ലവർ ണ ിൽ ഊ കഴി ി ്, ഉ ി
ാൻ ഉപേയാഗി േമനാവിൽ െ കയ ി ചില ിേനെ ് യാ യാ ി.
അ െന യാ യാ തി ിൽ ആ വാേവാ ് ഒ േചാദ ം െച : “കൽ
പി ് ഒ േമാതിരം കാണി ് എെ അ ൻ വി തേ ?”
േകശവൻ ്: “അ േപാെല ഞാെനാ ് വി . എെ ാണി തിൽ ക കൾ
ത ്. ഉപേയാഗി വ മാ ്.” ഈ ഉ രം േക ഉടെന ആ വാ ് നി
രപരാധി എ ് വിധി ായി കൽപനനീ ് താൻ വാ ിവ ി തിെന
പട ലവർ ആ വിദ ാധനെ ൈകയിൽ െകാ ്, ആ േകാമളവദനെ െചകി
ിൽ ത ി, “ഞാൻ റെക ്. മീനാ ി ിെയ ഒ ദിവ ര മായി വിചാരി
ണം” എ ം മ ം ചില ഉപേദശ ൾ നൽകി. പട ലവ െട പാദ െള ര ്
ൈകെകാ ം ഭ ി ർ തേയാ ് െതാ ്, അേ ഹെ ം വടേ െ ിൽ കട
് ഹനായികെയ ം, നവമായ ഒ ാന ിേല ് ആേരാഹം െച മാ ്
ഭഗവതിയ േയ ം െതാ െകാ ് േകശവൻ ് യാ യാരംഭി . ഒ വില
െ ിയെയ, വാവിെന ടർ ് െച ി പട ലവർ ി . ‘പവതി
െ ാ ി’ ആ ർ ം തൽ പവതി ി െയ േജ ാതി തിയായി രാജ സ
ദായമ ല െള വിതാനി .
േകശവൻ ിെന യാ യാ ി, അ ാ നാഴിക കഴി വെര പട ലവർ
ഭഗവതിയ േയാ ് സംഭാഷണംെച ി . അന രം ആ ീെയ അ ളെ ിേല
് യാ യാ ീ ് വട പടി ാ ഒ റി ക ് കട . കാൽനാഴിക കഴി
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 279

േ ാൾ ആ അറ ക നി ് നി മി ് രാമവർ ് അന പ നാഭന , രാമവർ

മഹാരാജനി നായ ഒ വീരഭ ൻ തെ ആയി . ിമേവലകൾെച
ച ടമി ് ന വലി െക ി ി ം, അതിെ കളിൽ ഇര വ ം ഇ െക ഉ
ം അതിനിടയിൽ ിേകാണാ തിയായ ഒ കഠാരി തി കി ം ഇെത ാം മറ ്
ഒ െവ പ സാൽവ ത ം, തലേചർ മ ഉ െതാ ിെയ െച െകാ വാ
ലി ് റം ി ം, വല ൈകയിൽ ഉറയിൽ ഇ ി ഒ െനടിയ വാൾ ധരി ം, ഖം
വീര രിമയാൽ അ ണിതമാ ം പട ലവർ റെ ിരി . താ ് ഇ ഭാഗ
േ ാ ം േകാതി വികസി െ ി ് സരി ി ീേവാ ത ം, സ സാ
േ തികാഭ സന ിെ േയാഗസംഭാവനയാൽ ഉണർ വി ാ ി ം, ക െക ി
ിയ െകാ ് വർ ി വേ ാവി തി ആവി രി സംഹാരകത ം, ആ
ഷെന ഒ സിംഹ ഭനായി ജ ലി ി . രഖഡ്ഗം ധരി ദീർഘപാണി
യായി, ശ ര മ മംെകാ ് ഉ െന േപാെല, രണരേസാദ തനായ മ െ
പ തേയാ ് പട ലവ ൻ ിതനാ ് അ ് ആദ മായി കാ കയാൽ,
പ ി േനാ ിനി ി ആ ിതജന ൾ വിഷ രായി. കാൽനാഴിക കഴി
േ ാൾ ൈകേ ാ ് തലായ ആ ധ ൾ ധരി ് മ വിധ ളിൽ പട ലവെരേ ാ
െലതെ ഒ ിയ ഒരാൾ അറ ര െട െതേ ശെ ി. പട ലവർ എ േ ്,
ല േവഷനായി ആഗമി േസനാനായകൻ മാരൻത ിെയ ി ്, യാ ട ി.
രാ ി ഏകേദശം പതിന നാഴിക അ എ ി ം നഗര ിെല ധാനവീഥി
കൾ ഉൽഗതജീവ സര ളായിരി . രാ ി പകലായി ീർ ിരി ആ അവ
ഹരിപ ാനനപരമഹംസ െട യ ദിവസ ിെ ഉപ ിതിെകാ തെ
ആയി . കാഷായവ രിമ രാ ി െട ശ ാമതെയ പിശംഗത ം ശാ തെയ
ഉ വേകാലാഹല ം ആ ി, ലകാല ിതികെള പാെട അവ ാ രീകരി ി
രി . ഹരിപ ാനനജയ ണാദ ൾ മാർ സ ികളിൽ ഴ . ഭ താം
ലാദി വാണിജ സേ ത ൾ രാജ സ ിെയ ബ ധാ ല ീകരി . എ ാൽ
രാജ ല ീകാ ൻ ഖെ വിവർ െ ി, പട ലവ െട ത ായയിൽ േവഷം
ധരി ്, ‘ക മ പം’ എ (ഇേ ാൾ ന മായിരി ) രാജനിലയ ിൽ അവ ി
തനായി, അവിെട ഒ വി ഹെ േനാ ി ആ ഗതം െച . “പാർ
സാരഥിയായി അവിട ് േപാർ ള ിൽ പരിേ ശി ിേ ? സത െ ലംഘി ം
ആ ിതര ണ ിനായി ഭീ നിധന ി ് ആ ധെമ ിേ ? ക ം! ഞാൻ
ഇവിെട ഖമായി ഉറ ക ം, ആ ഭ ശിേരാമണിയായ േയാ ാ ് അവിെട … െകാ
െമ േ മാമൻ പറ ്? ആ ാ ണെ േ ഹമഹത ം എെ കർ വ
െമെ പാഠെ . എ ി ം ഇ െന ച ലമനേ ാെട നിൽ േക?
ഭഗവത് സാദം േപാെല വരെ .” ര ് വിദ ാരായ േസവകേരാെടാ ി
് മഹാരാജാ ം നട ട ി. രാജമ ിര ിെല ഗാ കൾ ഇര ി ം വിര ി മായി
ഉറ ി െ ിരി . ഇളയരാജാ ് തെ മണിയറയിൽ രാജാ യാൽ ആ രാ
280 അ ായം ഇ പ ിയ ്

ികാലേ ാളം ബ ി െ കെകാ ്, അവിെട അസ നായി ഉഴ ് നി ടാ

െത സ രി . ീപാദനിലയനവാസിനിയായ അ ത രാ ി എേ ാ സംരംഭ
െ ് ശ ി ്, ീപ നാഭേസവിനിയായി െ രാ ി കഴി . രാജനില
യന ളിെല പരിചാരകജന ൾ അ ് രാജേസവനമൗനേ ം സേ ാചേ ം
സ മം അ ി . മതിലകെ േഗാ രദ ാരപാല ാർ അ െ രാ ിയിൽ
നി റ ാെത, ദ ാരര ണെ അത ജാറായി അ വർ ി . അ ദിവസ
െ േഘാഷയാ ാഡംബരെ റി ് ‘ഹരിപ ാനനിക’ ാരിൽ കവികളാ വർ
അഡ ാൻ ് ( േ ് ) കവന ൾ ഉ ാ ാൻ േഘാഷി . ഇതിനിടയിൽ, ഹരിപ
ാനനവാട ിെ അ ർഭാഗം റെ േപാെല അസാധാരണമാ ജീവജാല
രിമെകാ ് നിബിഡമായിരി െ ി ം, നി തയാൽ ആ സാേ താധിപെ
സമാധിസമ തെയ ടീകരി . രാജപഥസ ര ാരായ കാഷായവ ാ െട
സംഖ െപെ ് െപ . തി ി ിര ി നവസംഘ ാരിൽ ചിലർ പ
ദ ാരാ ം ശീമ ഴ കെള വ ൾ ിടയിൽ മി േ ാ ് മറ ം അവരവ െട
സാ ി െ െ ശ ി േചാര ാെരേ ാെല അേ ാ ം ഇേ ാ ം േനാ ി
ം, ഒെ ാ ായി ഹരിപ ാനനവാട ി ് പറ കളിെല മര വ കളി ം
െക ിട െട മറ കളി ം വ ക െട റകി ം േചർെ ാ . ഈ മഹാതിമി
േര ളായ ഗണം ഹരിപ ാനനമഹാ തി ് ീപ നാഭസേ ത ിൽ െ
േഹാമഗർ നിർ ാണം െചയ്വാൻ നി ാരാ ന ി ംഗി ഖ ാരായ ത
േളാ … ൈവ വകി ര ാേരാ, അ , ധർ രാജഭട ാേരാ?
 26
“ഇ ിനിവരാതവ ം േപായാർ െതേ ാ വർ”

ാ െട ര ിൽ അഭ ംഗ ാനം കഴി േതാ ടി ച ാറെ ർ വി

തിയിൽ നാരകീയമായ ഒ അ രത ം ടി സംഘടി . എ ാൽ, അ ്
ച ാറെ ദയ ിമെ െ ഥമമായി ക സം മണം െച ി . വി
മികൾ സ ർഭ ളാൽ ളായി വിേ ദ രാ . അവ െട പരാ മശ ികൾ
് ർ ശാൈവ ം ഉ ാ േ ാൾ, അവരാൽ വി ത ാരാ െ സത ം
തദാന ി ് ബലി ാരാ . ച ാറാ ല ം ആ ധന െന ൈകെവടി
മാ യിൽ, ത ാൽ പാദ തം െച െ ി മികൾ, ജിഹ െട സംഖ യി ം
ചാരവി തിയി ം േയാേഗാർ ിത ി ം, നാഗരാജ ല ാരായി. ഹരിപ ാ
നനെ മ ചര കെള മാഭ സനം ടാെത അ വർ ി യാൽ, ച ാറ ർ തി
ഉ ാദവാനായി ീർ ിരി എെ ാ തി കഴ ം േദശ ് പര . ആ
ഘ ിൽ ച ാറാ ലികളായി വർ ി വർ രാജ ാധികാര ാൽ ദ
േരാ ബ േരാ ആ െമ ് ഒ ഭീഷണിവാദ ം സർവ വ ാപരി ്, ച ാറെ
േമൽ പതി സാ ദായികശി െയ രി ി . സാ േഹ ാർ സ ലത െട ഈ വി
ംഭണ ിെ ഫലമായി ചില ിേന ് ദശാസ ൻ േദശനായകത ിൽനി ം സ
ദായാംഗതയിൽനി ം ഏകയാമംെകാ ് ബഹി രി െ . അനവരതമാ ഉേപ
ാതപ ാൽ ണയെഞ ് മാ െ ി ച ാറിണി ( ീസേമതം)
ജന വാദവാത െട ഥമേ ാഭ ിൽ െ ഭർ ത വിൽനി ് േവർെപ .
ആ ഖല ലസ ാ ിെ പരപീഡനൗ ക ം ഇ കാരം സ ജനേദ ഷ ിൽ പര
വസാനി ദിവസ ം, സകലേലാക ൾ ം തപനനായ േദവൻ അയാേളാ ് സഹതാ
പം ഭാവി ാെത ഉദയ ം അ മയ ം െച . എ ാൽ, ‘സൗജന ം’ എ ധർ ം

281
282 അ ായം ഇ പ ിയാ ്

െകാ ്, മ ് ജീവതതിയിൽനി ് മ ഷ ജാതി വ ത െ മാണേ ം

ണീകരി ച ാറൻ സഹതാപസാ നാദി ിയകെള ‘ഊ ാ ’ േഗാ ിവർ
ിൽ ഗണി ി . ഉദയാ മയ ൾ ാ പരിചാരകനായ ര െ ഒഴി
ടാ ൈദനംദിനകർ വ ളായി . അന േഗാളകാര ൾ അവരവെര ബ ി
നിയമ ൾ അ സരി ് നട െ . തെ മഹൽേഗാള വർ നെ തെ
ഖഹിതസൗകര ാ സാരമായി — അതായ ്, തെ സ കാര ജ ൗതിഷിക മാണ
ളാൽ നിർ ി മാ ‘കാല ം കർ ം’ ഒ ി ് — താൻ തെ യഥാവശ ം നിയമന ം
പരിര ണ ം െച െകാ ം, ാ ം — ആേഗാള മാ ഉദരഘടികാര ിെല
േബാധിനിയ ം അ മയ ി േശഷം ത ടനം ട ി. അേ ാൾ ച ാറ
തെ പാചക ിെയ അ ി ്, മായി ഭ ണ ം കഴി ്, ഉഷ ജ ് പഴേ ാ ്
വ ട ്, തെ ധർ ാ രണ ിൽ ദ ിണാസനനായി ശരശയനംെച ്, കാള ർ
ംെകാ ് െകാ േകാ ി ് ൈചതന ിെ അഭാവ ിെയ അ ഭവി . അന
രം, പറ കളിൽ വീ ഫല െള െപ ാനായി അയാൾ പ ികൾ ് ഉണർ
.
ർ ശാസഹ തയി തിതി മ ഷ െട ധീേരാദാ ത ് ഒ മാനദ മാ
െണ ിൽ, ച ാറൻ വീര പൗ ഷ ളിൽ ല ാധിപദശാസ േന ം ജയി . േകവ
ലം മദ ർ യാേലാ, ആ തയാേലാ അ , ആ മാണ െട ടത, വീര ം, ദാർ
ഢ ം എ ിവകൾെകാ തെ , ച ാറൻ തെ ആപ തെയ ണീകരി . അതി
െ േഹ ത ാെര ് തെ ിയിൽ േതാ ിയവർ ് തെ ശകാരനിഘ വിൽ
നി ് തിരെ ചില ാ വാള െള അയാൾ സ ാനി ക ം െച . ഖം
ര കാളിമേയാ ് ജ ലി ി ം, ഖ ാണെകാ തെ ആകാശ ിൽ ച നമര ം,
താൻ േലാകഗതിെയ അ ലിേ ഒ അംഗമെ ് െഞളി ്, ൈകവീശി നട
ം, അധഃപതനകള ം സ ബിംബെ തേലാ കേപാ ം െച ി ിെ ്ച ാരൻ
തെ മണിമ ിര ി ് േബാ മാ ി.
തെ ാ െ റി ് ഇേതവെര ം അേന ഷണം െച ാ ഹരിപ ാനന
തീർ പാദേര ം ച ാറൻ സ രചിതമായ നിഘ വിെല ചില നാമ െട പര ാ
യമാ ി. താൻ നട ിയ വധാപരാധ ാൽ രാജാധികാര േവശന ാ ാ ്,
തെ പരാ മെ ഭയ ാെണ ് അയാൾ മദി . എ ാൽ ആ ഭവന ിെ േകാ
വ ക െട കളിൽ ടി ഒ തിരേനാ ം കഴി േ ാൾ, അേ ഹ ിെ േന ൾ ്
പരിചയമി ാ ചില നാഗരികജന െള അേ ഹം ദർശനംെച . ച ാറ സര
സെ രിക ൾ ഒ ിളകി; േന ൾ അപഹാസ സരംെകാ ് ചലി ; ഋഷ
ഭാധര ൾ ഷിരാ തിയായി സ യി ് ഒ രളീഗീതെ വിസർ ി . “ഇ ്
വ വിൻ … ഒടയാൻ െച െ െനേ ാ ം പിടി ാൻ ക െ ാ വര് … ത മാെര
െ ാ ് വാ രീമിേ ് ഇ ് വ വിൻ” എ ് ദർ നിർേഘാഷേ ാ ടി ഭവന
ള ിൽ കട ് കൾ ത ിൽ ി ്, ിലെ േവ വാദന ിൽ വി േപായി
താളെ ആ വീരവരി ൻ േമളി . എ ായാ ം കാ ് വ ഒ ബ വിെ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 283

സാഹചര ം പരിസരാവ കൾ ് അേപ ിതെമ ് വിചാരി ്, ർവാ ചാരിയായ

പി ാ ിെയ വാരിയിൽതി കി, ഒ െവ ക ിെയ അേ ഹം ജന ാ ധമായി വരി .
േകാ ബ ി തെ ഏകാ വാസം എ കാലേ ാളം നിവർ ി ാെമ ് കണ
വ ാൻ ച ാറൻ കലവറ ം ഖജാന ം ഒ ് വഴിേയ പരിേശാധി . ഈ
സ ാഹ ിനിടയിൽ ച ാറെവ ക ിധരൻ, ഔചിത െട അത ഭി ത
െകാെ േപാെല, ഒ ലാ ് (തള ) അരയിൽ ബ ി . ച ാറൈവ വണൻ
തെ ടവയ ിെ താ ര ി ര ാകടി മായി അണി ്, വ വിതാനംെകാ ്
അന ച ർേഗാചരമാകാെത േഗാപനംെച പടിയര ാണം അതിൽ അട ംെച ി
വ ാദിമണിക െട വിശി തെകാ ് ഇ ാലെ ര വ ാപാര ദർശനശാലക
െള ല ി ി മായി ഒ ‘അരമടിശീല’യായി . ആ ധസ ീകരണംതെ
കാമകാമൈവരികൾ ് സമാനനാ ിയിരി എ ്ച ാറൻ പരി നായി.
“ഇനി ഏ ് തി വ രേ ാ … േലാ … ീര പ േ ാ ( ീരംഗപ ണേ ാ)
െച ടാ? ധൗസ ള് (സൗധ ൾ) െതാറ ാൻ മണിമംഖക തെ േല ാ?” എ ്
ആ തരായ നാളിേകരവിദ ൽസമാജ ിെ സമ ിൽ, ധനസാ ഹ നി പണ
െള സംബ ി ഒ വിഷമ െ അർ ി . ജ ്റാേളാ കാലേനാ കബ േനാ,
ടേ ാ കാവേലാ ഇ ാ ം, തെ ‘ഒ െ ൈ െയ’ നിവർ ി ്, ‘ ടി മറ
യ ് ച ീരി ണ’ ചില ിേന ് ച ാറൻ നാമെ ശാശ ത രണീയമാ ിയ
ാെത താൻ വി തെ ് ആ ധീരപാഷ ൻ നി യി . എ ാൽ, ഈ മേഹാ ാ
ന ി ം ഒ ഉ രായണസമാഗമെ തീ ി േ താ ്. “വരേ െച ൻ
വരെ … അ ം കാ ി െകാ ാം. പ േപാ ം േമയാ കൾ ് ച ാറെ തനി
െ ാണം” എ ് േകശവൻ ിെ തിരി വരവിേല ് മാ മായി ച ാറദയാ ്
തെ ‘െപ ൈ ’ േയാഗെ നീ ിവ .
ആ ഏകാ വാസ ം തെ വലയംെച ആപ ിെ അനി ത ം ടി
േ ർ ്, ര ് ദിവസം കഴി േ ാൾ, ആ വ ശിലാ ദയെന കഷായി ി ട ി.
“ആടിയ കാ ം പാടിയ വാ ം” േപാെല ച കാറവി തിക ം അന ായസ ത
െയ അവലംബി വയ ായി . ച ാറൻ മ ം, ഹനനഭീഷണി വാദ
ക ം ആയി െ ി ം, ആ േഗാളനിർ ിതി നിധനകർ ി ം നിധനധർ ി
ം വി തിയിൽ ആയി തിനാൽ ാ െട വധജാള ി ് കാൈര ക
ായ താൻ എ െന േചാദിതനായി എെ ാ ശ ാശല ം അയാ െട കഷായത
െ ഴ ി . “അെ ാ ാ ചാ ിേ വടിയാെട മായാമയ ്!” എ ് ആ
ി ാടി ം ച ാറഭ ൻ സമാധാനം ക പിടി . എ ി ം, ബ സഹ
ജനേസവന ം ണം തി സംഭാരാഗമന ം രാ കൽ േഭദം ടാ ഉ
സ രണ ം ആ ബ ന ാൽ തള െ േ ാൾ ച ാറമഹാ ഭാവെ മദ ർ ി
തമാ അ ഃ ം ഒ ് പിടി കതെ െച . ഹിമവൽപാർശ ം േപാെല വി
ത ം കഠിന മാ തെ വേ ാനിര ിൽ ത ി, തടവി, ൈക മലർ ി, നി ി
284 അ ായം ഇ പ ിയാ ്

മാർ െള ന ആേലാചി ; അത ം ശാ ചി നായി ്, ശിേരാേദശ ി

മലിനിടയിൽ, അവിടെ സ ാരികളിൽ അനവധി തിലമാ ഗാ ാെര ഹനനം
െച ് “അേത … അ െന െതാ ഒ ാേലാ?” എ ് ആ ഹത യാ നിർ തി
പഥ ിെ മേനാഹരസൗകര െ റി ് ചി നംെച ്, ത ാൽ തി ിതമായി,
സംര ിതമായി, മഹൈദശ ര േ മാ െ ിരി ചില ിേന ് സൗധാദിസ
െ “ക , എ ാ ം ചാടി ട ണ എര േ ാമാളി ാൻ” അപഹരി ട ി,
ഭാഗ ാ തിേയാ ് വാണാേലാ, എ അഭ യ ആ ആേലാചനെയ സ ലം വിേ
ദി . തെ ആപ തയിൽ ത ാൽ നിർ ിതമാ ഭവനം മേനാഹരത െ അവ
ലംബി നി തിെന ഒ ് േലഹനം െച ് ഭ ീകരി ാ ം, ആ തിേഭദ െ അക
്ക േകാപവിഷാ ി ഒ ് ജ ലി ് ആ . തെ ാ െന ് ജന ൾ
ഭവിേ െമ അഭിമാനപവമാനൻ ആ തീെയ െക . െകാ ാര ര ാമസി
സ ജന േളാ േചർ ് തൽ ാലം ഢവാസംെച േയാ എ ് ആേലാചി ്,
ഒ ചീ ംെകാ ് അതിെന അവസാനി ി ് ഹരിപ ാനനപാദ ളിൽ ദ നമ ാ
രംെച ്, ആ ാലംഘനാപരാധപാപ ി ് നി ി ാർ ിേ , എ ം ചി ി .
ദ ളാൽ അഖാദ ം ിയാൽ ർ ാഹ മാ മ ത േവദാേ ാ ിക
െട വ ാപാരകനായ ആ വഴിപിണ ി ത ാെ പാദർ താൻ ആയി, ആ ‘െച
ടിേ േന’ അ ാലിൽ ി, ഗാ ാരി ളകി ് ക ് ക ംെക ്, േമൽെ ാലി
‘വാർവാെറ ് ’ വാ ി െകാലവിളി വിളി ി ് ിടീ ിെ ിൽ ‘ഹ …’ ഈ ചി ാ
വാചകെ , അതിെല ിയാപദ ി ് പകരം ഖെ കീേ ൽ െത െതെര ആ ി,
െച വിരൽെകാ ് ആകാശ ിൽ ഒ അ സ ാരചി ം വാ ം വര ് ആ സാഹി
ത സംബ ി അവസാനി ി . തെ േ ാഹാേലാചനകൾ ് മതിയായ ായ ി ം
െച ് മഹാരാജപാദ െള ശരണം ാപി ാേലാ? ഈ ആേലാചന ് സമാധാനമായി
റെ ്, “െപ ൈ േനാ ാെര െമനെ ാൻ ംെക ത ് പിറ
െച ൻ” എെ ാ േ േശാ ാരണമായി .
ച ാറെ ാലശ നമായ െജ ്റാൾ മാരൻത ി, ആ ഖല മ െ
ം സത ബ ാൽ മി ം ആയ ഹരിപ ാനന‘തിമിംഗല’െന തെ േസനാവലയ
ിനക ് ബ ി ാൻ വ ഹസ ീകരണം െച . ഈ ഒ െ രി ി ാ
ക തേലാ ടി ആ സമയ തെ ചില ിേന ് ഹമാ വ ഹ ം അ കാരവ
ഹ ം തെ പാപകർ വ ഹ ം വള ിരി ച ാറേന ം ഒ െച തായ േസ
നാവ ഹംെകാ ടി ആ േസനാനായകൻ ആവരണംെച . ഭ ണാദി ദിനചര കളി
ം നി യി ം ആ റ ്, തെ ആപൽഗൗരവേക ിൽ സമ കരണ േള
ം സമാഹരി ് ിതിെച ച ാറൻ ഈ വ ത ം ധരി . തെ ഭവന
ിെല ിയാ ് െക ക േട ം വാത കൾ ഈര ് സാ കേള ം ഢമാ
യി ഉറ ി ്, വാത കെള ബ ി ്, ഹ േവശസാഹസ ി ് നി രാജഭട ാ
െര തെ ഹസേമതം െവ ീറാ തി ്, ഹമ മാ അ ണ ിൽ ഒ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 285

േഹാമം ആരംഭി ്, അ ിജ ാലകെള േപാഷണംെച . അേ ഹം തെ നവച ഹാ

സെ ധരി ്, വണ െള വർ ക ളാ ി ഇരി തിനിടയിൽ ച
ഹാസ ിെ വാ ല ം കിളി ം േഹാമ ഭത ി, രജത ഭേയാ ടിയ ഉ ര ിക
െള ഉദ മി . എ ാൽ, ആ ച ഹാസ ിെ ഉടമ ൻ െവ കിലിെ വർ ം
േഗാളാ തി ം പകർ ് മി വർ നായി ലംബമാംസനായി, പിംഗളദ നായി, ംഭി
തസടാേകശനായി, ജരാ ാ നായി, ാണായാമ നായി കാണെ . തെ ഭര
ണസൗഭാഗ ം അ ഭവി ാെത ർ ശാവില ിൽ പതി ാൻ േപാ സ രാജ ി
െ ഭാഗേധയൈവ തെ തെ മദാത വി ാ ികൾ ിടയിൽ, ആ ർ ൻ ശപി
് അപഹസി . അശമ ദയനായി, പേരാപ വ തനായി, നീതിനിഗമാദി സകല
ധർ ാധാര േട ം വിേദ ഷകനായി, ഐശ രമാ സർ തികേള ം ഹതംെച
ന പാഷ നാ ആ കലികാലേവനെ ശാപം ആ ടില ി െടേനർ
തെ തിപതനം െച . എ ാെ ാ െക ിെ ര റ ് ആൾ സ ാര
ിെ ശ ം േക േപാെല ആ ര ാസമ ചി നായ ച ാറ ് േതാ .
ച ാറൻ വണശ ിെയ സമ ജാഗ കമാ ി പരിേശാധി േ ാൾ തനി ് േക
തായി േതാ ിയ ശ ം തെ സംശയ ി െട ഫലമാെണ ് തീർ യാ ി എ ി
ം, ദളവാപദകാം ിയായ അയാൾ സ ാേഹാേപ െകാ ് ഹതനായിേ ാകാെത
ി തിനായി േഹാമെ ഒ ടി വളർ ി ിയാ ി. തെ ഏകാ ചി
ക െട ഫലമെ ് തീർ യാ മാ ്, ഒ ശ ം പരമാർ മായി താൻ ഇരി
െക ിനക ് ച ാറൻ േകൾ . വാത കൾ ബ ി തിനിടയിൽ ശ
ം തെ ി ് ഓേരാ െക കളിൽ േവശി ി െ ് ചി ി െകാ ്, േഹാമ
ിെ സമീപ ചാടി ക ിെയരി ഒ െകാ ിെയ ് ബ സഹ ംജ
ന െട ഞര തിെകാ ് നിർ ിതമാ ആ മഹാമ ിരെ െ സംഹാര
വ ിയിൽ േഹാമി തി ്, ച കാറ േരാചനൻ െകാ ിെയ ഉയർ ി മി .
ആ ഭാവിസരണ ിൽ, അതി ര ാെത അതി വർ നായി, ംഭിതശരീരനാ
യി, അവ ൽ പനാ ഒ തം ച ാറ ് ത െ . അ െപ ട
ി ഭവന ിെല ഏകാ തയി ം, േഹാമ ിെ അനവ ിതമായ കാശ ി
ം, തെ വിചാരകാളിമ ിടയി ം, അ െന ഒ ദർശനം ഉ ായേ ാൾ തെ
മർ ന ാൽ വ ിതശരീരനായ ാ െട േ തം, തെ ബാധി ാൻ ശവഗർ ം
േഭദി ് റെ ിരി താെണ ് ച ാറൻ വിചാരി . അ െന ഒ അഭൗമദർ
ശന ിെന ി ം ആ ഘ ിൽ സ ർഭ ാ ിയ തെ അഭിന ി ് ആ ത
ൻഎ േ ്, “വാ അ ിണാ വാ വാ … ി ാ ്ച ാറെ ാ ള് േമാ
ടിയാവണി ” (േമഷ സമർ ാർ പലകപിടി ം േപാെല െവ ക ിെയ ാ ി)
“ബാഹാ! ച ാറെ കരളിെല ഉെ ാ ് ന ാൻ ഹി വാ!” എ ് കാളിഉടയ
നായ ച ാറൻ തെ നാമാർ െ യഥാർ ീകരി ് അ ാളി ിെ ഛായേപാ
ം ടാെത ഒ നിമ ണം നൽകി, േമഷശിര ിൽ ത ് അതിെന റംപായി ി
286 അ ായം ഇ പ ിയാ ്

േചാടിൽ ാ ് തംെകാ ് നി . തം ച ാറെ നാ ക ിെ ധാരാ

കാശം ക ് അതിെ േലഹനാ ഹ ിൽ കൗ കിയാകാെത വാതൽ റ ് അ
െക ിൽ ചാടി. “െപ വാ ന േനരംപ ി” എ ് ച ാറൻ പറ എ ി ം,
ആദ െ ശേ ാേദ ഗം ആ ത ിെ മട ം ക ് നീ കയാൽ, ആ സത െ
ടർ . അ േ ാളം ഹിംസാ മ ി ് സംഗതി ായ ് ച ാറെ ഋഷേഭാ
ത ് മാധ ീകമായി. ത ാൻ ആ ഭവന ിെല ിയാ ് െക കളി ം
ംെച ീണി ്, അവസാന ിൽ എേ ാ ഭീഷണഗർ നം െച . ച ാ
റൻ നിലയിൽനി ് ത ാെ ആകാശവാണികൾ ് െചവി നൽ . തെ ഭാ
ഗിേനയെ തികഥേയയാ ് തം വർ ി ്. ഒ ക റയിൽ ബ ി െ ്,
ആ മേനാഹര മാരൻ, നായ വി പൻ മ ഴിയിെല േപാെല വി ് കീ
ടഭ മായി ീ എ ് തം ഹസി . ച ാറനാൽ വധി െ ആ
വി ത ത ധാമ ം സർവവ നായ തെ ഭാഗിേനയപാരിജാത ി ം, വിധിവശാൽ
ഏകഗതിതെ സംഭവി ിരി എ ് ത ാൽ വിളി െകാ ്, ആ ഭവന
ിെല നവാ ണ ളി ം ച ാറെ വ ാ ലത കാൺമാ ഉ ാഹ മേ ാ ്
ി ളിയാടി. “ഏ ് മഹാപാപി അെ ാ മെ ാടവ ി?” എ ് അ െകാ
ഗജ ിെ ഘനേരാദനധ നിയിൽ ച ാറൻ േചാദ ംെച തി ്, ത ാൻ ഹരി
പ ാനന നാമെ സമ ബി ദസേമതം ഉ രി . േയാഗിവാട ിൽവ ായ
സാ ാൽ രണഭാവനയിെല ഉ ികേള ം തെ ാണി േലഖനേ ം ഓർ ്,
ആ വാവിെ സംഗതിയിൽ ആദി തൽ അ ംവെര ആ േയാഗീശ രൻ പരമപാതക
തെ അ ി ിരി എ ് ണവ ാഖ ാനംെച ്, ഉ ിൽ എരി തീേയാ
ടി, “എരി ് കരി ാ ലടി ്, നഹി ് പറ ് േപാേ പ പാഥകൻ” എ ് ച
ാറൻ ശപി . ത ാൻ ആ ര ം പറ ി ം റ ചാടി മാരൻത ി െട ഭടജ
നവലയ ിൽ അകെ .
േകശവൻ ിെ തി വണം ച ാറനിൽ േശഷി ി നരത േ
ം ൈപശാചീകരി . തെ ആ ലേ ാ ് ബ ി ി ഏകത ംഖ ി
െ േ ാൾ ച ാറൻ ഹരിപ ാനേനാപേദശ െട സഹായം ടാേത ം, തെ
താമാ ാൽ ശാസ നാ ം മ ായമായ തെ ിെയ സ ദയവർ ി
യായ തേമാ ിൽ ലയി ി . ഹ ിെ മധ ാ ണ ിൽ ക ിെ ാ ി
അ ി െ പാദ പാതംെകാ ണ ്, പ ിമ ാകാര ഖമാ ശീതളതളി
മ ിൽ േവശി ്, ഹൽപി ാസന നായി, സമാധിനി നായി ിതിെച .
തെ മന ി ം ച ി ം േഗാചരമാ അ കാരവ തെ അവ കെള
ഹനം െച സ ിെകാ ്, അയാ െട ആ ര ി ഏകാ തേയാ ് അതിെന
സർവാ ര ാമിയായി സാ ാൽകരി ് ആരാധി . ആ ഉ സമാധിയാൽ ഉപസ മായ
ർ ി ി സാദിയായി അയാ െട ർ ിയിൽ ർ ാ ഹേ ാ ് അധിവാ
സം െച . ത ിൽ വ ാപരി ിരി േദവ ് നിേവദ മാേയാ, ഭവന ിൽ ഘാതർമം
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 287

നട എ ് െത ാ ാേനാ, േകവലം ർ ശാചകിതതയാ ചി ാ തയാ

േലാ ആ തമഃ ർ ൻ തെ വിര ക െട അ െള കടി റി ് ആ തളിമെ ചില
ര മണികൾെകാ ് മ ിതമാ ി. ദർശനസ ർഭം ഉ ാെയ ിൽ, കാലൻതെ
വിറെകാ മായി അ ാ ത പനായി, ആ പി ാകാരൻ എ േ ് നിൽ .
അം ലികളിൽനി ം വി ര ാവെ അറിയാെത അയാൾ തെ ൈക
കെള നീ ി, നിവർ ്, വ ിെന വി തമാ ി, മന ിൽ ശാേപാദയേ ാ ടി
ഒ ഗർ നംെച . ശവ ിസ ിെകാ ് മിയിൽ ംെച ൈപ
ശാച ളിെയേ ാെല അയാൾ െപാ ി ിരി . “എടാ ഇ ളാ! വി ് വാ റ ്,
ഈ െമാ യെന. നീയ ാ ്, കാലേമ ്, ഖലിേയ ്? ഉശി ടയാൻ കാല ം നീ
തെ ടാ പട െപാ േള! നീയ ാ ് ലവ ് ആെരടാ െന െനലെകാ െപ
െ ാലിമ? താെയ ് െചാ ിയവെട െകാടലി ിൽ േതാ ി, മ വെര െപര ി ിൽ
ഇ െവടിയ െപല ്, തി ാപാം ഴിയി ിൽ െഥാലയണ ഇെ ാണംെക , ഈ
ഈരി ള ്, ക ം രി േള, നീേയ െന െഘതി!” എ ം മ ം അതിവിശി ളായ
ചില അൈദ ത മാണ െള ഉദ മി െകാ ്, ിറ ി, റേകാ ് നട ്, ഇ േദ
വതയായ ആദി ം അ ംഇ ാ അ കാര ാ ിൽ, കാളി ടയാനായി
ജ െമ ്, ഈ വിധെമ ം നിവർ ി വെ ഉടൽ പാ .
“കദംബവനവാസിനീം നികദംബകാദംബിനീം …
ിേലാചന ംബിനീം ി ര രീമാ േയ.”
ഈ േ ാ ഗീത ിെ അ തധാരാമാ രിെയ വഹി ശാ പവനൻ മ
ട ് ഭവന ിൽ വ ാപരി ശ ബ തേ ം േഭദി ്, പി നസ ർ ം
െകാ ് ഷിതമായ ചില ിനഴിയ ് വാ മ ലെ , അതിെ വനാഥെ ഖ
സ ാരണ ിനായി ീകരി . ആ സംഗീതവാഹിനി അത ാധിജന ളാ
പരമ ഃഖാ ളിൽ തട ്, തി ിെ കി, കവി ്, ഝരികയായി ആലാപ
സേമതം പാതം െച ്, ാ േള ം ൈദന ശിശിരിതമാ മാ ്, വിലപനകേ ാല
ളായി തടതരണം െച .‘ ി ര രി’ എ സ ൽപ ിൽ, ശിവശ ിസ
പിണി െട ക ണാ തെ അഭിവാ ി ായ ാർ നാഗാനം മ ട ് നട
ത ീഡയിെല ര ാംകള ിൽ ‘ ത യ’മായി കഥനീയമായ ഒ ‘ച ാ
ദം’ ആയി . ര ാഭിഷി മായ ച ാറെ ശരീരവ െള തെ തെ ർ
ഗതിെയ ഊഹി ് വീണ സ ാമിനിെയ, ഭാഗ വശാൽ ആ ഘാതകെ ഉ ാദഗതികെള
പ ി േനാ ി സ രി ി ചില കരനാഥ ാർ, ഉടേന േനരി മായി തിയിൽ
നി ് ര െ ി. ം മീനാ ി ം ആ ണം തൽ കഴ ം േദശവാസിക
െട ദയംഗമമായ േ േഹാപചാര ഷണ ൾ ് പാ ളായി ഭവി . ആ ർേവ
ദവിദ ാരായ ൈവദ ാ ം ആ ർേവദനകളിൽ പരിചരണവിദ കളായ ക ം
ടി േയ ം മീനാ ിേയ ം ൈകേയ ്, േവ േപാെല കാര ാേന ഷണ ൾ നട
ി. ഭാഷാകവീ നായ കണിശ ണി ർേപാ ം, പി നനായ തെ േദശനാഥെന
288 അ ായം ഇ പ ിയാ ്

ണീകരി ് മ ടെ ി, മാണിക െട േര വരവിനിടയിൽ ‘നിലം

െപാ ാൻ’ ഇടകി ിയിെ ി ം, ആ ർ ായപരീ കൾ നട ി, അൽപ ായ ി
ൾ നി യി ്, ചില അ ല െള കവടി ിയിൽ ക . െപാ നെവ േനരി
അത ാപ ിൽ ി യം സംഭവി ി മീനാ ി ഉ യായേ ാെഴ ം ഒ വിധം
മന ാ െ അവലംബി ്, ന ിയ ി ാെന വ ാൻ തെ പരിേസവക
മഹൽസംഘ ിൽനി ്, െച കേ രിയിൽവ ് ന ് പരിചയെ ച രവാ ിെയ
നിേയാഗി . അ രാ ിതെ ഉ ി ാൻ മ ടെ ി, ചികി ാേമലധികാര
ം ഹഭരണ ം ചാർേ ്, െട മരണേ ം ദൗഹി ി െട മഹാപാരവശ
േ ം ഒേ െറ ശാ മാ ി, ര േപർ ം മന മാധാന ം ഉ ാ ി.
ദിവേസന ര ാ മയമാ േ ാൾ ആ േദവെ സ ാനവരൻ ഭടജനസഹിതം ി
രവീര േ ാ ടി ി ര രി വലിയ െട ജീവേനാ ് േപാർ ം. ഭാമാൈവ
ദ േ ാ ടി ആ മഹതി െട കായം സ ജീവധാമ തിേയാഗികേളാ ് േനരി നി ്,
ദിേനശാഗമന ാ േ ാൾ, അവെര പായിെ ാളി ി ം. ഉദയം തൽ അ മയംവെര
കാലഭട ാർ ത െട പടനിലയന ളിൽ അമർ ്, വി മി ് രാ ി മട േ ാെഴ ്
വീര ാരാ ം. ഇ െന ഈര വ ം രാ ടെവ ി ഴി ി ം, െട േദ
ഹജീവ ാർ േയാജി ്, അപരാജിതരായി േശഷി . െട സാരഥിയായ ഉ ി
ാൻ, തെ ധന രിേദവദ ളായ അ ൾഒ കയാൽ, “കാ ം േപാ ്
റ ് നി ് കര ം” എ മ ിൽ കർ വ നി യം ടാെത വിഷ നായി. ഒ രാ
ിയിെല മഹാസമരം ഭാ േരാദയേ ാ ം അവസാനി ി . മീനാ ി, ആ ഹ ിൽ
േവശി ർ ർ ിെ ഫലമായി ഉ ായ ണേയാദയേ ം ിയെ
വിരഹേ ം തെ ര കെ ർ തിേയ ം േശഷി ബ വായ മാതാമഹി െട
ആസ മായ അവസാനഗതിേയ ം രി ്, മാതാമഹിേയാെടാ ി ് തേ ം േദഹ
വിേയാഗ ാകേണ എ ാർ നേയാ ടി, േരാഗിണി മായി സഹശയനം
െച ്, വിേവക ന യായി പല ം ല ി. മീനാ ി െട ആ സമയ ിെല അംഗ
ർശ ം േശാകസ ര ം േബാധരഹിതയായി കിട ി െയ ഉണർ കയാൽ,
അവർ േ ഹഗൗരവേ ാ ടി ഉ ി ാെന േനാ ി, തെ ംബമഹത ി ്
േചർ താപഭാവേ ാ ടി മ ് സകലേര ം റ ാ തി ് ആ ാ പ
മായി റെ അേപ െയ അവിെട ടിയി സമ ജന ം ഈർഷ ടാെത
ആദരി . ഉ ി ാെന അ ൽ വിളി ്, മീനാ ിെയ മാ ി, ആ കന ക കിട ി
ാന ി ി, താ സ ര ിൽ അതി ടമായി “ഹരിപ ാനനസ ാമികൾ
എ ിേയാ?” എ ് േചാദ ം െച . ന ിയ ി ാ ് ഈ േചാദ ം അേ ഹ
ിെ ന ം ഉ ാ ിയതി ം ക തായ േവദനെയ ഉ ാ ി. ഹരിപ ാനനൻ,
ിേ ാ ി ൻ കൽപേസവനംെകാ ് വ ായനായി ീർ ി േയാഗിയാെണ
് ഉ ി ാൻ വ ാഖ ാനി ിരി തായി പല ാവനകളിൽനി ം വായന ാർ
മന ിലാ ിയിരി മേ ാ. ഭ ിബ മാന ൾ കലർ ായ ഈ േചാദ ം േക
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 289

േ ാൾ, ഉ ി ാെ ഈ വിശ ാസം ിരമായി. ം േയാഗീശ രെ പരമാർ

െ ധരി ി െ ് മന ിലാ ി, അനർ കരമായ സംഭാഷണ ി ് സംഗതി
വ ാെത ഒഴി തി ് അേ ഹം മി ാെതയി .
: (േ ശേമാഹ ീണ േളാ ടി) “ഉ ീ! ഞാൻ മരി ം. എെ ചതി
്. അ ്, എനി ് മന ിലായി .” (ഭാഷണശ ി യി യാൽ അൽപേനരം കിട
ി ് ശ ാസ ടേവാ ടി) “മഹാപാപിയായ എനി ് അ ് മനസിലായി . സ മിക
ള .” (കര െകാ ് ) “എ പറ ്? ൻ അ ് തെ മന ിലാ ി. ഇേ ാൾ
എേ ാ ഒ ഉണർ ് എനി ം ഉ ാ . അേ ഹെ എെ േന … ഉ ാ … ഓമ
ന ാ ാ! അംബാ! …” േബാധ യ ിൽ ലയി . മീനാ ി ആ ര ഭാവ ിൽ
ഉ ി ാെ ഖ ് േനാ ി. അേ ഹം ആ കന കെയ തേലാടി, തെ ധാരണെയ
സ കാര മായി റ ് പറ . േയാഗീശ രെന ഉടേനതെ വ ണെമ ് ആ
കന ക ബാല ശാഠ േ ാ ടി കര ് നിർബ ം ട ി. ഉ ി ാൻ അേ ഹം
അറി ി ർവകഥകൾ വൻ പറ ്, േയ ം േയാഗീശ രേന ം പരസ
മായി സംഘടി ി ് ആ ര േപർ ം, കന ക ം, തനി ം … എ മാ മ ,
എ ാേ ാ ഢമായി ബ ി െ തെ െ േമൽ ആേരാപി െ ിരി
േമാതിരവി യം സംബ ി ് അയാൾ ം, അത ാപ ാ െമ ് അേ ഹം
വാദി ്, മീനാ ിെയ േബാ െ ി. ആപ കൾ െ ാം നി ി പട ലവ
രായ ‘അ ാവൻ’ ഉ ാ െമ ് കന ക ഉ ി ാെന ധരി ി . ആ സംഗതിയിെല
അന രവിേധയ ൾ ആ േസനാനായകെ വിധി അ സരി ് ട കയാ ് വിഹി
തെമ ് ം കന ക ം സ തി ്, ഉടെനതെ െച കേ രിയിേല ് ര ാമ ം
ഒ തെന നിേയാഗി .
ഇതിനിടയിൽ പട ലവ െട നിേയാഗ കാരെമ ് പറ ് ചില രാജഭട ാർ
ച ാറെ ആ മ ൾ ടാെത ര ി തി ്, മ ട ് താമസി ്,
ല ളിൽ സ രി വ ി . പട ലവെര വ തി ് തെന നിേയാഗി
ദിവസം അ മി ് എ പ ് നാഴികയായേ ാൾ ആ ഭടജനസംഖ ബ ണമായി.
െട േരാഗ ം അതി ർ െയ ാപി . അർ രാ ി കഴി േ ാൾ േരാഗിണി
ർ ശ ിേയാ ണർ ്, വ ഭാവിനിെയേ ാെല ഉ ി ാെന േനാ ി, തെ ഭർ
ാവാെണ ് സ ൽപി ്, ചില അേപ ക ം ശാസനക ം സരസസംഭാഷണ ം
ട ി. മീനാ ിെയ ആ കന ക െട മാതാവായ സാവി ിയാ ി. നിേ േജാേവഷ
യായി നിൽ തിൽ കയർ ്, കഠിനഗർഹണംെച . രായ ഉ ശാ ാ െട
ലാളന മ ളിൽ, േജ മാരെ ഉ മായ വി തിത ൾെകാ ്, േ ഹേകാപ
െട വി ാവ കൾ ിടയിൽ അകെ ്, അതിവിഹ ലമന യായി. ഇതിെ
ഫലമായി, ക നി ി വ െട ക ിൽനി ം ര ം വർഷി ി മാ ്, ആ േരാഗി
ണി ഓേരാ ചാപല ൾ കാ ി. ഉ ബാലൻ ശാ നായ കനി െന ീഡാമ ിൽ
അ േ ഹനായി പീഡി ി എ ് ജ ര ാ ി ിടയിൽ േതാ ി. അ ജസ ാന
ിൽ ദാ ിണ ശീലയായി “ശാ ാ! എെ േ ! നീ ഇ ് അേ ട ് േപാെര.
290 അ ായം ഇ പ ിയാ ്

ഉ േനാ ് കളി ാൻ നീയാള . അവൻ വ ലി ിേയ ം പിടി ് കളി െ .”

(ശാ േനാ ് പരിഭവി ് ) “അതെത ത ് വാ ാൻ ഖമിെ ിൽ െകാ ്. എെ
എ ാ െഞരി ് … അതാ, അ പറ ിേ േനാവി െമ ്? കരയാതി േപാ
േര.” (േകാപേ ാ ് ) “ഉ ാ! ഏെറ ളി ാെത േപാ. അ ് േപാ. നീ അവിെട
യ ാെത മ ഷ ർ ് േച ാ” എ ി െന ടമായി മാ കാര േ ശ ൾ െച
തിെന ക ം േക ം നി വർ വിേശഷി ്, ആ േകാമളാശ ിേനയ ാ െട ദർശനാന ം
അ ഭവി ി വർ — സകല ം േ ശി . റ കഴി േ ാൾ െട േന ൾ
റി ്, വായ് റ ്, ര വിസർ ി െകാ ്, ഒ മഹാഭയസംരംഭം ട ി: “തീ
്! ഉ ാ! അ െന വിളി ് ടം െപാ ി എ ് പറ. നീ െതാടാെത: അേ ാ ് േപാ
ശാ ാ … അതാ! അ ൻ വിളി . ഉ ാ നീ അേ ാ ് െച ്, ശാ േന ം ഇ ാ
െത. അേ ാ! നിെ െ ാ ് െപാ തിയിേ … എെ ഭഗവാെന … െകാ ാത ജെന.
തീയാണ ്! അേ ാ! ചതി ! ചാ ീ! ഇവളി മഹാപാപിേയാ? എ ് കാലകാലാ
ി!” (ക ട ് അവസാനശ ാസം എ േപാെല) “നാരായണാ! നാരായണാ! അേ ാ
ശാ ാ! എവിെട നീ? അേ ാ മഹാപാപീ അ െയ നീ ം ചതിേ ാ? ശാ ാ! ഉ ാ!
ശാ ാ! ഉ ാ! ശാ ാ! ജനാർ നാ! ശാ ാ!” എ ് റവിളി ിെ ാ ് േബാധ
യ ിൽ ലയി ്, തശ ാസം ട ി. ആ മഹാശ ാസേവഗം റ കഴി േ ാൾ
നില , േരാഗിണി ഖനി യിെല േപാെല ഒ േനരം കിട . അന രം ഉണർ ്
ർ ഖമായേപാെല “മീനാ ീ … ആ േ ാ െമാ ് െചാ ” എ ് ആ ാപി
. ആ ബാലിക, ീണസ ര ിൽ ‘ ി ര രീ േ ാ ’െ ഗാനം െചയ്വാൻ ട
ി. ് സ രവ ി േപാെര ് േതാ ി, “സ ർ ം േകൾ ണം. ചാകാൻേപാ
േ ാൾ േക ് ചാകെ ” എ ് നിർ ി . മീനാ ി മാതാമഹി െട അേപ ാ സാ
രമായി സ ക സരളത െട പരമാവധി ് േച ായിയിൽ സ രാരംഭം െച , ചി
ല ിേന ഭവനെ ീകരി ് ദിവ ഗാനെ ആരംഭി . അ ാ ് േ ാകം െചാ
ി ഴി േ ാൾ, ഒ അത ട ാേവഗേ ാ ് “അവിെട ആ വ ?” എ
േചാദ ംെച . ഈ േചാദ ം മരണ വി മംെകാ ായെത ് അവിെട ടിയി
വർ ് േതാ ി എ ി ം, പരമാർ ം അ െന അ ായി . െട ഭയാനകമായ
സ ം ചില ദർശന െള നൽകി, ആ മഹതി െട ജീവിതപാഠാഭ സന ൾ ിടയിൽ
സി ി ി ാനൈവരാഗ െ ൈദവേയാഗംെകാെ േപാെല നവീകരി .
ിേ ാ ി െ ഉ നി കേള ം സി ാ േള ം അ വർ ി ം, വ തായ ഃഖ
േള ം ആപ കേള ം സഹി ് ധർ പ ീ തെ നിർവഹി ം, അേ ഹ ി
നാൽ ഉപദി ളായ മ ാദിക െട ധ ാനപാരായണ െള യഥാവിധി അ ി ം—
ഇ െന മഹൽസം രണ ളാൽ ധർ ദാർഢ ം സി ി ി ആ മഹാമനസ ി
നി െട മന ിൽ തെ ദർശന ൾ എ ായി എ ് ടമായി എ ി ം,
അവർ അ കെള ൈദവാ ലസി മാ ഒ പേദശെ േപാെല േഗാപനംെച
. അവ െട കർ കാഠിന ാ ഭവമാ ായ ദർശന ാൽ സി ി ിയിൽ, ആ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 291

മഹതി െട അ ർേ ംഒ ഭാഗമനേ ം എ െനേയാ അ ് സംഭവി

തി ിൽ സ ർശനംെച . ര മി ി ് കഴി േ ാൾ, േകശവൻ ് പടി ൽ
ി. േഹ! ാർ ിതസൗഭാഗ േമ! കരസംഘടനെ ഒ ടി േകൾ ് ജ
േമാ െമ ധ ാന ിൽ സദാ ദ ധീയായി ാർ ഈ തപഃഫലെ
കാ ി . ാ യ ം ൻേപാെല മ വർ നം െചയ്വാൻ ശ മ ാെത
അതിെ േക മായ ഒ ച ദ ം ശകലിതമായിരി . ആ കരസംഘടന ി
്ഉ ര ണ ാേക ാ െട ദ ാരേഭദനം, ചി ിനർ നം, നാസികാ ര
ളനം, വിവിദപരിരംഭണം, എ ് േവ ബാണസാരഥ ിക ം, ഉ ാേക തി
് — രാജഭട തിയിൽ െപാളി വാതൽ ന യഥാ ർവം നിലെകാ . കാ
ലരാജ ാ െ ദർശനംെച വക ർ ൻ മട ിവ ിരി ; കാലസമരംെച
അ േഭാ ാ ം അക ് നിൽ — ആ പരമാന െ സ ർ ാ തിേപാ
െല ആ ി ർവം ആസ ദി മായി ദ ാരപാലൻ മാ ം തെ സ ാമിനി െട
േവശന ി ് സ ർ കവാടെ റ ാൻ സ ധർ െ ടർെ േപാെല ദിവം
ഗതനായി ീർ ിരി . അതിനാൽ ആ േ ഹ ർ ംഭവാഹകെ ആന ാ
വായ ഹിമജലേ ാ ണംെകാ ് ആ വാവിെ ന മാഗമെ ആേഘാഷി ാൻ
ആ ത നി െ സാ ി ഭാഗ ം േകശവൻ ി ് ല മാ ി .
 27

“ഈവ േമാേരാ – േഘാരതര രിേതാ

ജലനിധിതാരേണ ഗതി ആരേയ തവ – േച വത ി-
വെയാ മേഹാ ബ പാപം – അ തിനി ജനതാപം.”

മാ മാെവ ിടനാൽ േ രിതനായ േകശവ പി , മെ ാ ം ആേലാചി ാെത,

തെ താമസ ല ് പറെ
ഹരിപ ാനനശിഷ വർ ിെ വ
ി, ആവേശ ാചിത ളായ ആ ധ ം
ം ധരി ്, വഴിയിൽ ചില ഗാഢപരിചിതെര
ക ി എ ി ം, അവേരാ ് േവ ഉപചാര ൾ ് നിൽ ാെത ആ േയാഗിവാട ി
െ ാഗ്ഭാഗ ാകാരെ ചാടി, ജീവഭയം ടാെത അക ് കട ്, ശിഷ സംഘാത
ിര ിനിടയിൽ േവശി . അവിെട ഉ ായി ത ാർ ഗ ാദി മേസവെകാ
് മ രായി, ചിലർ ഉറ ക ം ചിലർ ഹരിപ ാനനാ ാദീ ിത ാരായി കാ
ിരി ം െച . ഹി ാനി സംഭാഷകരായ ചില സരസ ധാന ാെര ആ ഭാ
ഷയിൽ തെ ചാ വചന ികൾെകാ ് വശീകരി ം, അ ദിവസം ഒ േഘാ
ഷയാ െ റി ് അതി ് മഹൽദർബാ കെള ദർശനംെച േദശസ ാരി
െട നിലയിൽ വർ ന മ െള ഉപേദശി ം േകശവ പി ഓേരാ റികളിലായി
ഉലാ ി ട ി. നട രകൾെകാ ് ംഖലിതമാ ീ ച ാലക ം, ആ ശാല
കൾ കണ ി ാ റികളാ ം ഓേരാ െന റി ം ചി റകളാ ം വിഭാഗി െ ിരി
ം, േകാണികൾ സംഘടി മ ിൻ റ ം, ക റക ം, പരിചയരഹിത ാെര
ഴ തായ വാത ക െട സംഖ ം ക ്, ആ മ ിരം േ ാഹാേലാചനക െട ഖ
സവ ി തികാലയംതെ എ ് േകശവ പി സമർ ി . പാ വനാ
ശ ിനായി നിർ ി െ അര ി ിെല രി ിെ ആ ല ിൽ േകശവ
പി ഹരിപ ാനെ ശയനമണിയറ ം, വി മതളിമ ം, മ മ പ ം, ഭ ാഗാ
ര ം, ജാരംഗ ം, സമാധിേവദി ം ഒഴിെക േശഷ എ ാ റികേള ം പരിേശാ

292
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 293

ധി . അേനകം ക വട ാ ികശാലകളിൽ വ ാപാരകനായി േകശവ പി

െട േന ൾെകാ ് ഇ റികളിൽ അധികം േയാജനെ ിെ ി ം അയാ െട
ാണത ഗി ിയശ ികൾ ആ മേയാജ മായ സമിൽ ശാദികൾ ് പകരം സം ാ
േമാപ ിളായ ഖഡ്ഗപ സാദ ളാ ് ആ ല ് സം തമായിരി െത ്
അ ഭവെ ി. അ വാതൽ കട ്, വാ ചാര ന മായ ഒ റിയിൽ േവ
ശി ്, ഒ ര ടി േ ാ ് നട േ ാൾ ളസി മാടംേപാെല െക െ ി ഒ െച
റിയ ഉയർ അറ കാണെ . യ സംഭാരമായ ആജ ിെ ടീരെമ ് ശ ി ്
പരിേശാധനെയ ഒ ് തരമാ ി. എെ ാ ഗ മാ ് ആ മ പ ഡ െ
േഭദി ് റെ ്? ആ ഗ ം േകശവ പി െട മന ിൽ എ ് വികാര െള
ഉദി ി ? അയാ െട അവയവസ ികൾ ീണി െത ്? ൈകയിൽ തട
ഒ താേ ാൽ െ അയാൾ സാഹസെ ് േഗാപനംെച ് മഹാപൽ
തീ ണംെകാ േ ? േസനാര ിതമാ നഗര ാകാര െള കട ് അതി
സേ തമായ ഈ ല ്ഇ ം സ ാഹം ിയിരി ിതി ്, പാളയ
ലമായ ആര ശാലയി ം നഗര ിെ ദ ിണഭാഗ മാ യ ശാലയി ം
േകാ കൾ എ ായിരി ം? ഈ ചി െയ ാൾ ധാനമാ ഒ ാ ് ആ വാ
വിെന ആ സ ർഭ ിൽ പരി മി ി ്. ത ൈകവി ്, വഴിയറിയാൻപാടി ാെത
ഴ ി. അ മി ം തട ് ി ം, കാൽ ഇടറി മട ി ട കൾ ഏ ം, എ ി ം
വലിയ അപായ ൾ ടാെത ം േകശവ പി മ ത േരാ ് േചർ ്, അതിശയമാ
യി അനസ ാ െ അഭിനയി , ഒ വേ ം സംശയ ി ം േനാ ി ം ഇടവ
ാെത ഝടിതിയിൽ േയാഗിവാട ിെ പറ ിേല ് കട . ആ വാവി
െ ഢശരീരം ആപാദമ കം വിറ . പട ലവ െട ര ് േവ മാർ െ
ക തി ് ിൽ, ധാനമായി അ േ യമായി കർ ം തെ യാ ാമ
ിൽ നായ ഒ ഷെ ജീവര ണമാെണ ് നി യി . ഭാഗ േയാഗംെകാ
് െക ിട ിെ അട െ ഒ ജാലകെ ാളിവിൽ ടി േനാ ി അക ് നട
സംഭാഷണ വണ ി ് കർ ദാനം െച നി ഒ ആെള ് സ പാർശ ാര
െന ് ക തി അേ ഹ ിെ സമീപ ് െച . അേ ഹം ‘േതടിയ വ ി’ തെ
ആയി . തെ അ ർഗതെ ധരി ിേ തി മന ാ ി ം േകശവ പി
െയ ൈകെവടി . ഢേശാധനംെച ് നി ി ഷൻ േകശവ പി െട
ആഗമനം ക ്, എ ാ ് സംഗതി എ ് േചാദ ംെച ഭാവ ിൽ നിലെകാ .
‘നട ണം’ എ ആംഗ െ േകശവ പി ആദരേവാ ടി കാണി . ആ ാ
ദാനപാ ൾആ ാ സാരണ ാ ളായി വർ ി ണെമ പാഠ ി ്
ദാർ ാ ികനായി ആ ല ് നി ി ണ ാഹിയായ ഇതരൻ േചാദ ം ടാ
െത ആ വാവിെന അ ഗമി . അവർ ര േപ ം പറ ി ് റ ് ചാ ്ക ്
അതിനക ് അവിടവിെട നി ി മ ് ചില ം ആ വഴിെയ ടർ ് നിർ മി . േക
ശവ പി പടി ാെറെ വിേല ് നട േ ാൾ മ വ ംആ ലേ ് യാ
294 അ ായം ഇ പ ിേയ ്

യായി. അവിടെ ജനബഹള ിനിടയിൽവ ് ീ മായി ഒ െചറിയ ആേലാ

ചന നട . േവഷ രിൽ ധാനി േകശവ പി ധരി ി വർ മാനെ േക
് “എ ാൽ അതിനക ് ഒ ക വട ം േവ പട ലവ ം െജ ്റാ ം അവിെട
എ ാേ ാ ഉ ്. അവ ം നീ ം അവിട ് േവഗം േപാരണം. ദളവാ ം െജ ്റാ മാ
യി നാെള േവ ് നട െ ” എ ഹി ാനിയിൽ പറ തി ് “ആപ ടാെത
അവിടെ ദാസ ാരായ അടിയ ൾ േപാരാം” എ ് ആ ഭാഷയിൽ െ ധരി ി
െകാ ് േകശവ പി വീ ം ഹരിപ ാനന ഹയിൽ േവശി .
അർ രാ ി കഴി ി ം ജന ന മാകാ രാജവീഥിയിൽ നിലെകാ സംഘ
ാരിൽ ധാനൻ രാജ േ ശഭരിതനായ മഹാരാജാവായി . വട കിഴ ായി
ഉയർ െപാ ിയ കാർേമഘ ിേ ം ആകാശ ർ ാവിൽ െതളി ന
േട ം വർ വ ത ാസെ േനാ ി, അതി ം ആപൽസേ ാഷ െട സാമീ
പ ം േലാകാ ഭവ ിൽ നിര രസംഭവമായി കാണെ തിെന റി ് അവിട ്
തത വിചാരം ട ി. വാ േകാണിൽനി ് വീ ആ ദിശാനാഥൻ ഊർ ിത
വർ നനായി നിശാ േശാഭികളായ ദീപമ ലേകാടിെയ േമഘ രാ ിയാൽ,
സ പ ാപഹതി െട ചകമാ മേ ാ എ ് അവിട ് അസംഗതമായി ഒ അപ
ശ നെ അ ർ ർശനംെച ് ീപ നാഭപാദ െള ധ ാനി . കഠിനത ിേയാ ്
ഉറ നി ി ഘനപടലം േമണ ഉയർ ്, പവന ി ളായി ർ ാ ിതടം
േനാ ി യാനമാരംഭി . ഈ ാർ ിതാർ ലാഭ ിൽ സ നായ മഹാരാജാ
് സ ധർ നി ാ േചാദിതനായി റെ തിെ േശഷം ആപ ്റവണമാ ിൽ ഭീ
െവ േപാെല മട ിേ ാ തിെന ചി ി ല ി ്, ഹരിപ ാനനമ ിര ിെ
േരാഭാഗേ തെ അ മേയാ ് തിരി . അ ഗാമികൾ രാജഹിതെ അ
വർ ി ് പിൻ ടർ . ഹരിപ ാനനാ മ ിെ ദ ാരേദശം അ ാറായേ ാൾ
ഗംഭീരമായ ഒ ാര ിരനിര മഹാരാജാവിെ ാനമഹത േ ം നി ാരമാ
ി, ആ സംഘെ വലയംെച ് അ തിഹതമായ വാഹ ിൽ വഹി ്, ീപ
നാഭേ ശിലാ കാര ിെ അ ിേകാണായേ ാൾ ത രയമർ ്, നിരപിരി ്,
രശിര കൾ ീപ നാഭദാസെന നമി . േശഷം സർേവ ിയ ംഭനമാംവ ം
ഭയാനകം!
ച ാറെ ർഖത ം കള ാേ ാ ി െട ജളത ം െകാ ്, ആ ര വ
ഴി ബ സഹായം ന മായി ീർെ ി ം ഹരിപ ാനനേയാഗിക െട പരി
മപ ൾ ീണ ളാകാെത കിരീട ഹാകാശ ിെ അത തിയിൽ ീത
പർ േളാ ് സ രണംെച . ദിവ ംഅ ത മായ അ യബാണബാ
ണാസന ൾ ധ ാനമാ ിൽ ഹ ാ മാ ംവ ം ഉപദി നാ ഒ ധ ർ
േവദ ്, േകവലം ഓണ ളി ര ് ചായവി കൾ നി േയാജകീഭവി ാൽ
ഇ ാഭംഗകദന ി ് അധീനനാവാൻ എ ാണവകാശം? തെ ത ൈന ണിയാൽ
തി വിതാം റിെല ജാസ യ ിെ ആ ശ ികൾ ആവാഹി െ കഴി .
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 295

തെ ത ൈന ണിയാൽ ദ സ ാധി ാന ാരാ ആ ദാസ ാർ സ ർഭാഗമന

ിൽ ണ ഭിതരാ ി അടർ ള ിേല ് േമാചി െ ം. തെ മഹാമാ ിക
ത ൈന ണിയാൽ അന ശയന പാ ിതമാ വ ിരാേജശ രഖഡ്ഗം, സ ഹ
രേ ാ ല ഭെയ സ യം വരി ് ശ രാജ ശല െട ഗളഖ നം െച കയിേ ?
അ ദിവസെ യാ ാദർശന ിനായി ആഗമി ി ദശസഹ പരമായ ഭ
തതിേയാ ് പാ േദശ നി ് യാ ാരംഭം െച ിരി േ ‘ശിഷ ’നിവഹം സം
ഘടി േ ാൾ െ , തെ ൈസനികബലം എ ായിരി ം! രാജ ത ാ നായ
മഹാരാജാവിെ േസനയിൽ രിപ ം, തെ കൗശലചാ രി ് അധീന ാരായി
വർ ടി ം ഇേ ാ ് േച േ ാഴെ കഥ പിെ പറവാ േ ാ? ഇതി ം
റേമ, അ മതി ം അ ഹ ംെകാ ് സിംഹാസനരാജ സ ാദന ൾ ്, തെ
നി നാ ിയിരി വിജയസിംഹൻ, സാ ാൽ ൈമ ർ ൈഹ വരാജ ലധ ം
സകൻ, സ യംവർ ിതേജ ാതി ർ നായ ധീരധീേരാ ംസൻ, ൈഹദരാലിഖാൻ
ബഹ ർ രാജാധിരാജൻ, നര ് ീനാരായണൻ എ േപാെല, അവതീർ നായി
സരി . അതി ം റേമ, തെ ജീവ തി ം ജീവപ തിസം രണ ം
െച ്, ഈ ഉദ മ ിേല ് നിേയാഗി ി തി ിേയ വായ മഹാ ാ ് തെ
ജീവെന ആവരണംെച പ ത ളിൽ സ ി നായി, ഭാർ വശ ി ദനായി
സദാ ആവസി ്. ഇ െന അ നായി ീർ ി തെ സ സാ ി
യായി ക ി െ ദീപം ആച താരം തി വിതാം റിേല ് ഭ ദീപ ാപന
മായി ഭവി ം. അേ ാൾ ഇ ് പാദ െള ് കൽപി ് തെ പാദ ളിൽ െതാ ്
നമി ജന ൾ, രാജപാദനഖപ രാഗ ഭയാൽ നിമീലിതേന ാരായി, ര ്
വാ ിനി ്, മിയിൽ ഫാലഘ നം െച ്, താ വീ ് നമി ം. ഇ െന ഭാ
വെ സ ർശി സ ർഭ ിൽ േയാഗീശ രെ യാവസതിയാ മന ് ഒ
വിഷമേ ം സ ർശി . തെ വിശ സി ബ ം ശിഷ മായ വരാജാ ്!
അേത, ആ രാജ മാരൻ ശിഷ ം ബ ം തെ . അതിെന ്? ശ േശഷെ
േശഷി ി നയം ജളാ ഗണ െ ജളത മാ കയിേ ? രാജ മാരെ ഷത ം
വികസിത ായമാ േ ാൾ, അേ ഹം വായ തേ ാ ം നി ണനയനായി െ
വർ ി ം. അകാരണമാ ി ീണ ിൽ താൻ വല ട െത ി
്? എ ജന െള ഈശ രൻ തെ ത ഗതികളായ േരാഗദാരി ാദികൾെകാ ്
ആ ഹത േപാ ം െച ി ? ഹരിപ ാനനനായ തി തത ്
ഒ ഒ ർ ാദാവിെന പീഡി ി െടേ ാ? ിഭംഗം! ാ ഭരണ ം രാ
ജ ഭരണ ം ത ിൽ ഈഷ ം േഭദമി . ര ി ം േചാദ ംെച ടാ തിക ം
മർ േഭദകമായ ഃഖവിതരണ ം ജീവികെള െഞരി ം. അവർ സഹി ം; ഇ കൾ
അ േമയഗതികൾ എ ് അഭി ൻ വാദി ം. അ െന ാ പ ിതസംഹ
തി െട അഭിേഘാഷണം ന െട ര ാം പര രാമത േ ം ഏകദശാവതാരസംഹി
തയാ ി ീർ െ ! ഇ െന വാദി ം വാ ി ംെകാ ്, ഹരിപ ാനനൻ തെ
296 അ ായം ഇ പ ിേയ ്

ആ മ ിലി ് സ ാ കാരികളായ ക െള ാ ണേവ ് ംഖലാബ ം

േവർെപ ി വിേട തി ഒ കാര പരിപാടി പ ി ാർ െച . ര ം അ
മി .
അ ാചല ാ നായ ആദിത പകരമായി ഹരിപ ാനനമ ിര ിെല സ ാ
രാധനാദീപ ൾ േലാക േശാഭനമാ പണിെയ അന നജഗ തിേയാ ് നിർവ
ഹി . ആ ല ദീപ ഭ ന തതി െട ഭാസേമളന ിനിടയിൽ േയാഗീ
ശ രൻ ർണശശാ സമനായി വിലസി ഭ ദയ ള െള ഹിമജലേസചനംെച
് ദള ളാ . സ ികാലാ ല ാ ം, ര വർ െട സ ി
ഉ വാരംഭാ േയാഗ ത േവ ി ം സാമാന ിലധികം അനവധികത േ ാ ് ആ
ജാശാലെയ ഹരിപ ാനനപ ാഭിേഷകമ പമാ . ആ രാജേസാ ത െട
സേ ത ിൽനി ് വഹി ഗ നാനാത ം അ െവളികളി ം
വ ാപി ് അവെയ പരമാ യാ ളാ ി ീർ . ഹരിപ ാനനെ ദീപാരാധന
െയ ദർശനംെച സാദ ൾ വാ ി, അേ ഹ ിെ അ ഹ െളെ ാ ് സ
ചി ാരായി േപാ തി ്, ബ സഹ ജന ൾ തി ി ിര ി ത ി ളർ
് ആ േയാഗിവാട ിനക ം റ ം അണിയി .
ഒ നവ ഭാകരെ മേഹാദയ ായി, ഹരിപ ാനനനിശാകരൻ െപെ യർ
ആ വി ാ ിശിര ിെ റകിൽ മറ . ഇ െന അ തീ ിതമായി അ മി
ഹരിപ ാനനൻ ന ദയംെച ി . അേ ഹ ിെ ഭ സംഘ ാർ ീപ
നാഭേ ിെല ജാേകാലാഹല െളേ ് നിശാ ിെയ കണ ാ . ആ
േ കർ ളിെല പല ഘ ളിേല ം നാഗസ രശംഖനാദ ൾ അ തിബ മാ
യി കഴി ് അവെരെ ാ ് രാജശ ി േട ം രാജേയാഗശ ി േട ം ലൗകി
കാ രെ പരിഗണനംെച ി . രാ ിയിെല ശീേവലിേഘാഷ ൾ ച ദ ി
ണാ ിയി ം കഴി ് അവ െട ദയതട േള ം േഭദി ്, ഉദരാ ി െ
ജ ലി ി . ഹരിപ ാനനേയാഗീശ രെ (ഇെത െന സാധി എ റി ി )
നാെല ് ൈ കേളാ ം അ ം ആ ധ േളാ ം ടിയ മഹിഷമർ ിനീനടനം കാ
തി ് കാ നി ആ ഭ ാർ ഭ ാകർഷിതരായേ ാൾ, ഒ ശിഷ ധാനനെ
ആസ ാരസ മാ തീ ഴി ിലിെന ക ് ഷി ്, “സ ാമികൾെ േ ാ ീണം”
എ ് പറ ് പലഹാര ടകളിേല ് െര ഗമനം ട ി.
നി ത, ശാനേദശെ നി ത, േ കജന െട മന ലനംെച മാ
നി ത, ആ യതിവരാ മെ ബ ി ിരി . ദീപ വാളേകാടികൾ ൈവ
ധവ പാത ാൽ എ േപാെല ശിഖാ ിതരായി മംഗല ാ മയെ ാപി ിരി
. അ മി ം േശഷി ര ് ദീപികാ മംഗലികൾ സ സേഹാദരീസംഘാ
മയ ിൽ സഹദീനതയാൽ ാ മായ േന േളാ ടി നി . ആ മ ിരെ
അന ശയനാലയൈവ ി ം അ തകരമാ ി ീർ ി രംഗവിതാന ഭ
ം, ദീപനിർഝരിേയാ ് സഹ വണംെച മറ ിരി . പരിസരവാതം രാജേകാ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 297

പൈത െ വഹി ് ആതപകാരിയായി ചരി . ആ വാട ിൽ േയാഗധർ

വർ നം വർ ിതമായി, േ ാഹഗരിമാത െ അവധാനംെച . അതിനാൽ
ശാ ത — ഗർഭാ ശാ ത, േകശവ പി െട ൈദവാ ഹീതമാ വാണി
യിൽ ഉദി ് ഹരിപ ാനനെ അേ ാഭ തെയ അ മി ി ‘ദശാസ കാലം’ എ
അവ െയ ആവരണംെച .
ര ് ധാന റികളിലായി, ഹരിപ ാനനെ പാരേദശിക ഭട ാർ അ
േതാളം േപർ ആ ധപാണികളായി, ആപൽ തീ കരായി, എ ് ത ി ംബ
ക ണ ാരായി സ യി ി വർ ‘രാമരസ’ സര ിൽ ി, ആ ഋഷിവാടസംര ണ
ി ്, ജീവേമാഹസ രായി, ആ ാ തീ ാരായി ഇരി . േയാഗീശ ര
െ തൽ ാലാ കെള നിർ ഹി ാനായി നിൽ ചില ജവാ ാ ം േരാഭാഗ
ദ ാര ിൽ ഗാ ് േസവി ഒ ് ര ് ശല ധര ാ ം മാ ം അ ർ ഹ ി ്
റ ഭാഗ ളിൽ കാണെ ്. ഹരിപ ാനനശ വായ േകശവ പി ം,
പാദതൽപര ാരായ ഏതാ ം നാ ഭ ാ െട ിൽ, ആ രംഗകാളിമയിൽ ഒ
നടാംഗെ നിർ ഹി െകാ ് സ രി ി . മാമെവ ിടെ കൽപന േക ് മ ി
ട ിയ പ ീർസാ െട ഭീമാകാരം, മത തിബ ംെകാ ായിരി ാം, ാ മ
ഭംഗസാഹസ ി ് സ ിഹിതമായി ി .
ഹരിപ ാനനപരമഹംസൻ ആകെ , അ ് രാ ി വിദ ാേയാഗാരണ ളിെല
പ ാനനനായി , സാ ാൽ നിബിഡമാ അരണ ിെല ഗരാജപ ാ
സ നായി െ തെ ജാ റി െട ൻഭാഗ ശാലയിൽ അ മനായി,
നി ാരമായ ഭ ഗ ാൽ അപഹതനായേപാെല ദം ാനഖര െള റ കാ ി,
രതെയ കാശി ി ്, വ ൺമണികെള വിേശഷേവേഗാ തകേളാ ി, േമഘ
നാദക തേയ ം താ ഋ ഗർ ന ൾെകാ ് ശ ഭ നശപഥ ൾ െച ്,
ദർശന ി ് ഒ മഹാവി മ മായി കാണെ . ഐരാവതദ ച യെ
തകർ തിേനാ ് ല മായ, ആ യതീശ രെ വേ ാേദശം േകാപാേവഗശ ാസ ൾ
െകാ ് ഉയർ താ ് ആ വി തിയിെല മാംസ ിെയ സംവരണംെച നീല
ഞര കെള മരതകത ികെളേ ാെല കാശി ി . ൈസംഹ ൗര ിെ
പരമകാ െയ പരിഹസി േകാപാേവശ ം മമായ ശ േശാണിത ം ര ാം
ബരേവ ന ളായ ടൽമാല ം സംേയാജി ്, മഹാഭയ രനായി ചമ ിരി
ഹരിപ ാനനൻ ആ അർ ാ കാരരംഗ ിൽ സാ ാൽ നരസിംഹനടനെ നഃ
കടനംെച .
കാപട മാ അേഭദ ശിലയാൽ രചിതമായ ആ ‘കലിധർ േദ ാതിനി’ നാ
ടകശാല െട, അ ർ ഹമ ിെല േസാപാനം നിശാ തി വർ ന ി
നായി ദീപ സരം താ ി ഒ െ ിരി . അഭിനയി െ ് ഒ ‘അ ക
സഭ’യാെണ ് വി ാപിതമാ ംവ ം, രംഗ ിെ പാർശ ാദിഭാഗ ൾ കാളിമാ
രിമെകാ ് സമർ രംഗസാമ ികർ ാ ളാൽ സവിേശഷം ഭയാനകരസാ ലമാ
െ ിരി .
298 അ ായം ഇ പ ിേയ ്

ഹരിപ ാനനേയാഗിസിംഹെ വി മേസാപാനം അ ാകാശ ത ം ശാ ത

ം മഹാവില ല മാ സാധന ന ത ംെകാ ് വില ണീ തമായതിെ പരി
ഹരണ ിനായി, അ ത ർ ം അനന സാധാരണ മാ ഒ ൈവദ തമഹാ
ര ം ആ സേ ത ിൽ സംഭവി . സർ ാ ാർ ത െട വ ാവർ ന ി
േന ം ശലഭ ൾ ശൽ േള ം െവടി ് നവശരീരരാ ് നാം ക ിരി ാം.
തിസമീപ ാർ ഏകദീപശിഖെയ ദ ിതയമായി കാ അവ െയ റി ് നാം
േക മിരി ാം. ഏകശരീരം ദ ീഭവി വിദ ാവിധാനം, ഇതാ, നവ ാ
കനായ ഹരിപ ാനനേയാഗികൾ ദർശിതമാ ി, അതിെ സാ തെയ ന ്
േബാ മാ . ഉൽ ലേകാപാ ി െട നിർഭരത ംെകാ ് ഭി മായ േപാെല,
ഹരിപ ാനനകായം ൈദ ധീഭാവെ ൈകെ ാ . േയാഗീശ രെ രാജേയാഗ
േയാഗ ൾെകാ ് ആ ദിവ െ ലശരീരം സാ ാൽ ജഡകായമാ ം, അതിൽ
ആവാസംെച ി ശരീരം ഈഷൽേഭദം ടാ ല തേയാ ് ആ കായ
മാ ം ഐക േയാഗെ ഖ നംെച ആർഷ ഭാവാ തമാ ് ആ ീമൽപ
ത ലി ഭാവ ണ ാ മ ിൽ യ ാരംഭ ിയയായി സംഭവി ്. ആ േദഹ
േദഹി ർ ികളിൽ തിസി മാ ഐഹിക ം പാര ിക മായ ല ണ ൾ
അതാ ് വി ഹ ളിൽ േത കി ് കാണെ . ജാമ പ ിെ കിഴ ഭാഗ
ാ ് ഈ മഹാരാജേയാഗപരമാ തം നിവർ ിതമാ ്. പര രാഭി ഖമാ ം,
നി വരിൽ, ദ ിണപാർശ മായ വി ഹം ആപാദമ കം രൗ ാേ യ ം, ഉ
രപാർശ മാ ് ൈവ വസൗമ ം ആയി തവിപര െള ലി ി .
ദ ിണവി ഹം അംഗാരാ ഗ കാദ ാ കമായ െവടിമ േപാെല സ ാ ദാഹക
നാ ം ശീ സംഹാരകനാ ം മേ വി ഹം ൈതലേമദ ി നാ ം ആജ ശീതള
നാ ം േയാഗാ സരണമായി േപാഷണദഹന ൾ ് അ ലനാ ം നിൽ തി
നിടയിൽ, ക ാ കാേലശൻ ഐഹിക മവശനായി ശഠി ക ം ശപി ക ം, മേ
വി ഹം ശാ തേയ അേപ ി ് ‘ൈദവാധീനാ’ദി മാണ െള മ സ ര ിൽ വാദി
ക ം െച . ഈ വി ഹ ൾ ഹരിപ ാനനെ ജഡേദഹികൾ ൈദ തീഭവി ്
ർ ിധാരണം െച വയെ ിൽ ആ ഭി ധർ ാ കെ ി ് സ പി െ
ധർ ാധർ സാധന ൾ ഭി ി ് ർ ിധാരണംെച ് നിൽ പ ൾഎ ്
ഖ ി ് സംവാദി ാ താ ്. അപരാധാ ലനായി ഭവി എ ി ം പഥനി
കൗ ക ം ദമധനസ മാ ശാ വി ഹ ിൽ നി ് ‘ൈദവാധീന’ മാണം
ഉൽഗളിതമായേ ാൾ, അ ാ ി ർ ിയായ ഉ സിംഹം അേരാചക ർ െകാെ
േപാെല ൈപശാചമായി വമനാഹ ാന ൾ െച ്, അൈഗർവാണിയായ ഒ ഭാഷയിൽ
ഗർ ി : ‘ൈദവാധീനം! ഹറാം! ആ അനർ പദം എെ സർവ ട
േള ം േഭദി . അേര! യതി, മാ , ംഈല ണ െട അ തെകാ ്
ഷിതനായ പദ കാരൻ അഭിമാന േനാ? ി ിതികെട സംഹാരക ം ടിയേ
ൈദവം? ജീവേകാടികെള യേഥ ം പീഡി ി ്, സംഹരി ർ േസ ാ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 299

‘ ാനൈവരാഗ ’േയാഗവാനായ ൈദവേമാ? ിര ക മി , സംഹാര മി . കർ

ാ ം ഭർ ാ ം ഹർ ാ മി . ൈചതന വിഹീനം പ ം! അവിേ യമാ
ഒ ശ ി വള . പണി . പാവർ നംെച . സർ ം മഹാ
മേഹ ജാലം! ഇ െന ന െട ചാ ഷാ ഭവം. ഇതിലാകെ , ഇതരവിഷയ ളി
ലാകെ , ഉപേദ ാനെ നീ എ േ . ആ ാനിർവാഹകെ നിലയിൽ
ഉപന സി . ആ പാ േ ാഹികൾ, വ ക ാർ എ െന നേ ാ ് കരാ ലംഘനം
െച ്? ന െട സംഭാവനകൾ ് ഇേതാ തിഫലം? അവിട ് ഉ ാകാ സഹാ
യം േമ നാ ിതെ േയാ? ഹരിപ ാനനേയാഗികെള ദീപാരാധനാകർ ി ം
കാളീ ി ം അശ നാ ിയ ‘ ീണം’, ഇതാ െവളിെ .
തി ായ: “ൈദവവിേരാധംെകാ ് … ആ നാമെ ഉപേയാഗി ി … ന െട
ിയയാെലാ ാവെ … സർവാ ല ം ന മാ . രാജ ത ൻ, ഒ വാ
്, ആ േദശ ളിൽ സ രി ്, അൈദ താദ ാചാര ാർ ശാക മതെ േ ാ
െല ന െട ശ ിെയ ധ ംസി . രാജ റെമ, ഒ സി ാനാപതി
വിെ ശാസനാപ ം അവൻ വഹി ി . ആ മഹൽ തിേയാഗികെള
ഉ ാ ിയ ് അവിടെ ധർ ംശമേ ?”
അസൽ ായ: “ധർ ംശേമാ? കർേ ജപ ാ െട ഏഷണികൾ ് നീ ദ വ
ണനായി. ശരീരെ ആ ാ ്വ ി താ ് അധമമാ ധർ ംശം.
സഹജാത േ ം സഹ തി ിതത േ ം മറ ് അപരമാർ നായി, നീ
ഇേ ാൾ അ െന ധർ ംശെ അ ി .”
തി ായ: “കനി തെകാ ് ഈ ആ ാ േജ ശാസനാധീനം തെ എ ി ം,
ഇ െന ക ി ്. ന െട തി ാതാ ് നെ മാ ഷ കമായ ഒ ഗൗര
വകാര ിേല ് നിേയാഗി . ഷയ ം, വീരധർ ം, ധർ തം, രാജ ത
ം ഇ ക െട അ യായികളായി വർ ി ്, ൈദവാ േല ന ന െട തി
ാപേനാേ ശ െ സാധി ാനാ ് നാം നി ാരായിരി ്. ഭവാൻ
ആർഷസ തമാ ം, ശാശ ത ളാ ധർ െട ംശേ ാ ് നെ ം
ബ ി . അവിട ാൽ വാ മായ മാ ദർശന ി െകാ ് ഞാ
ം പാപകർ പി നനായി. പരമ ം നിർ ല ത ം ആയ ന െട
ത ി ് േനരി ിരി അവ ാ രെ വിചാരി േ ാൾ പരമാർ െ
രാജസമ ിൽ ധരി ാ ം എെ മന ് സ മാ .” (അസൽ ായ െട
നീലതീ കൾ ക ) “ബാല ം തൽ അവിടെ ശ ാഹ െട
അതി സര ി ് എെ സഹവാേസാപേദശ ൾ കടി ാണായി നിയമനം
െച വ ി . ഇേ ാൾ എെ തിര രി ്, അവിട ് പരമാ ര ിെയ
സ ീകരി കള . അ ് ഞാൻ ഇവിെട വ ി േ ാൾ ഒ ം ധരി ി .
അതി ് സമയ ം സ ർഭ ം ത മി . ന െട ധനവിേ താ ് അ ാവ ൻ
ജീവി ിരി േ ാ?”
300 അ ായം ഇ പ ിേയ ്

അസൽ ായ െട േകാപ ഭ തി ായ െട ശാസന ളാൽ വർ ി ി െ .

“മാ ഷ കം, ൈദവികം, ആ രം, ആർഷം … ഈ വിധം നിരർ ശ െള അമര
സിംഹൻ ഹാരാവലികളായി സം ഹി ി ്. പാഠശാലാമ ളായി അ കൾ അവ
േശഷിെ െ . നാം ഇേ ാൾ രാജ ല ീവരണ ി ് ബ ധരനായിരി
ാ ധർ ൻ, എ മാ മ , സമ വീണ ം ആ ്. ആ കന കാഹരണ
ി ംഗാരകൗ ദികൾ നിരവധി നീതി വദക ാരായ ഭ ാര ാരിൽനി ് നാം
ഹി ി ്. രാജ ല ി ് ബ ജീവേമധ ൾ സമാപിേ ിവ ം. ആ വീരസം
തത ംഗെ ധർ ംശം എ ് എ െന വിധി ം?”
തി ായ: “ഹാ ക ം! അ ാവ ൻ അവിടെ വിശ സി ി ബ വേ ?
അയാെള ആ ത ൻ ൈഭരവെനെകാ ് വധി ി . രാജ ല ീപാണി ഹ
ണ ി സമാവർ നം ഇതാേണാ?”
അസൽ ായ: “നീ ന െട ജീവാ ാവിെ ധാനാർ െമ സ തി ം. എ ാൽ,
ആ ാെവ അംശ ിെ ിയിൽ നീ അവസര ഹണം ടാെത
ലയി േപാ . ജീവിതധർ ിയായ നാം സ കർ തി ല െള ശിഥിലീക
രി ാൻ ഉദ മി േ ാൾ, ത വധ ളായ കർ ൾ വിേധയ ളാേയ ാം.
ഒ ൈഭരവൻ ന െട ആ െയ നിർവഹി . ന െട മ ൾ ഗംഗാനദിേപാ
െല ചിേലട ് പ യാ ം, ചിേലട ് പ ാപഹയാ ം വഹി .ആ
വാഹഗതിെയ തട തി ് വി െന വ ം മഹാ മതി ം നിെ പാ
രാജ ിൽ പരാജിതനാ ിയവ ം ആയ േകശവനാമവാൻ ഇട ് വീ .
അവൻ എെ ൈകകൾ ് എ ാ യാൽ, രാജകര ാൽ ദ നാ തി ്,
ന െട മതമറി ് ൈഭരവ ം, നാം സ യമാ ം എെ ാം അ ി എ ്
ന തെ ഇേ ാൾ പമി . ീ ൻ യവനൈവരിെയ െനെ ാ
് െകാ ി ിേ ?”
തി ായ: “ രേണാപമാനെ ഇതിൽ വചി ്. ഉപായ ം ഖലത ം ഭി നീ
തികളേ ?”
അസൽ ായ: “ശ ് ശ ് അമാ ം! ി െട ദർശന ടത ആ സത വാ ാർ ്
ഉ ാവി . ര ം വധംത േ ?” (തമിഴിൽ) “യ ാ! ീ രാ ം അജ
നാന യവനസിംഹർ എേ , അ ാ ർ പണ ാ ാെനേ ?”
തി ായ: (കർ ൾ െപാ ി നി ി ് ) “ക ം! ക ം! ആ ഉപമാ മാണം …”
അസൽ ായ: (മലയാള ിൽ) “എ േന എ ്? സിംഹാസ ൾ, കിരീട ൾ, ഉട
വാ കൾ … ഇ കൾ ധർ ശാലകളിൽ ദാനം െച െ ി . ളിൽ കാ
ി . മഴേയാ ം മേ ാ ം വർഷി ി . ഖനനംെച ാ ം കി കയി !
അ ാടികളിൽ വിൽ െ മി . അതിനാൽ ൈശ ക കില തിക െട
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 301

നയെ ടർ ് െകാ ം െവ ം തീവ ് ടി ം അവെയ േനടണം നിേ ാ

ടിതാ അ ർ തെ റ ് പറ .”
തി ായ: “വധി ണം. ജയി ണം. പ െ ിൽ ഇവെന ഉേപ ിേ
ണം. അ െയ കാ ി രാെമ ് പറ ് െകാ േ ആ േകശവൻ ിെന
ഞാൻ വ ി ് െകാ േപായി പിെ ം വ ി ്. എനി ് വാ മാ
ആന മയമായ ദർശനം ത ് അ ഹി ണം. ന ് ശർ ദായിനിക
ളായ ആ േദവിമാർ എവിെട? ൈഭരവെ ൈകകളിൽ അവിടെ നിേയാഗമ
സരി ് ഏൽപി െ മ രാംബിക ിയൻ എവിെട?”
അസൽ ായ: (അത ാധികമായ പരിഭവം നടി ് ) “ആഹാ! ന സാഹ നായി ീർ
ിരി ഈ അവസര ിൽ പർ കർ െന എ േപാെല ഭ നംെകാ ്
നെ ീണിതനാ തിനാേണാ നീ േപാ ിരി ്? ത മാർ െള
ാം നാം നി യി േപായി. നിെ സഹകരണംെകാ ് ന ് ശ ി ർണത
െയ ദ ംെച ക. ധർേ ാപേദശ ൾ, പി രാ െയ നിർവഹി ് പി ീ
തി വ ിയതിെ േശഷം ആവാം. വധം നരഹത , ഹത … ്! എ ്
ീത ം! പര രാമതേപാ െ ത െള രി ക.”
തി ായ: “പി രാ യ സരി ്, പി രാ ീതി ായി …”
അസൽ ായ: “അഹഹഹ! ന െട ജ കാരകൻ മാ ജാരേനാ? പിതാവെ േ ാ? ആ
ഗാ ർ മഹിമ ർ ൻ ജമദ ി ല ന േ ാ?” എ ് േചാദ ം െച ം, ആ
രെ നടി ് െതാ പിടി ് ൈകവിര കെള നാസികാ ിൽ ി ് െകാ
ം, നിലയായി.
തി ായ: “ ാ ാേവ! പി ീതി ്, ആ ഉ ിണി ി െട നി ഹം ആവ
ശ മായി േ ാ?”
ജഡപ ാനനെ ജഠരാ ി ക ിജ ലി . ആ പ സമനായ ആ ധർ ാ ാ
പകെന തെ േകാപാ തി ് ‘പ ’വാ ാ ം അേ ഹ ി ് മന ായി എ ി ം,
“ചി തരേമാർ േ രം അ നിെ ർവിചാരം” എ ് വിരൽെകാ ് ഒ വി
ചി ം കഴി ി ്, “മഹാബ ം! ദ ിൽ അവൻ ഹതനായി. തിേയാഗി
സമർ നായി െകാ ് മ വെന ഹനി . ഹനി െമ ് അതി തെ
തി ം െച ി ” എ ് വാദി .
തി ായ: “ക ം! പിെ ം ആ ാെവ ് സ തി വെന വ ി േ ാ!
അവിടെ ആ ധ ൾ എനി ് പരിചയമിേ ? ആ നായർ തിേയാഗിയാൽ
വീ െ െ ട വ ് മരി എ ിൽ അവിടെ വാദം സാ തെ . അവിട ്,
െതാ ് നടെകാ ി തിെ േശഷമ ് അയാൾ മരി ്. ഒ ാെട ന െട
ജീവിതം ഇനി അവസാനി ി ണെമ ാ ് േതാ ്. അവിട ് ജന
േകാടിെയ അ ക രയിേല ഗമന ി ് ദർഭശയനം െച ി ിരി .
302 അ ായം ഇ പ ിേയ ്

പതി ഇടി എവിടെമ ാം, എെ ാം ന മാ െമ ് ആരറി ്? നാം

ീപ നാഭെ റകിൽ പാർ െ ി ം ആ പരമ ഷ ് േന ൾ
േരാഭാഗ ് മാ മ . മഹാരാജാ ് ധർ പരൻ. ന ് പരാജയ ിേന മാർ
. ൈഹദർസഖ മാ ് ന െട ഥമധർ വിഗതി. പി ശാസന ാൽ
മമാ ിേന നാം നി രായി . നാം സ യി സകല സ യ ം
ഇേ ാൾ ന മായിരി ിതി ് ഈ രാ ിതെ ഇവിെട നി ് റെ
് ര െ ടാം. പാപനിവർ നം െച തിെ േശഷം, നവപഥെ അവിട ്
അ ി െകാ ണം. ഞാൻ വ ണേ േ ം ശരണം ാപി െകാ
ാം. ആ ഭ നായ ത െന േലാഭി ം ാവശ ം ആ വിഹീന മായ
ആ മാംസമാ െനെ ാ ് വധി ി ാൻ സംഗതിയാ ിയ ം വ തായ ഒ
ശ െവ ഉ ാ ിയിരി . ൈഭരവെ അ നാ ് ആ ത ൻ. അവൻ ന
െട അ െ ആ െയ അ സരി ് നെ അതിഭ ി ർ ം േസവി . എ ി
ം, അവെ അ െന അവിട ് ര ി െകാ ി . ആ നരഹത ം അവിടെ
പേദശകാരണ ാൽ സംഭവി െത ് ൈഭരവൻ ധരി ി ്. ല ണ ൾ
ഒ ം ഭമ .”
അസൽ ായ: (േകശവൻ ിെന ൈഭരവെ ര യിലാ ിയ ് ി െട അമർ
ഷമായിേ ായി എ ് േതാ ി എ ി ം, തെ നിലെയ േഭദെ ാൻ സ
നാകാെത) “ല ണ െട ഭാ ഭപരിഗണനം െചയ്വാൻ അവകാശം
ി ാ ്. ആ ാവായ സത വാ ് അതിെന വകാശം? നിെ ആ
ർ മായ സഹകരണംെകാ ് എെ ശ ി ് ർ ത ം നൽകിയാൽ മാ
ംമതി. നെ െ ാ ് െച ി ി സത െ ഓർ ി . മമാ മ
നിർേ ശി െ ി ്. സാ തനായ നിന ് അവിടെ ദിവ ദയ
ിെ ർ ഗതി ഉപദി മായി ി . അവിടെ വ ൻ നാം ആയി ;
നീ മാ സ ം. േകൾ : ത ം അതിേ മായി ധർ ം. ന െട
ജ കാരൻ സകല ിയകെള ം അ ർഗത െള ം അറി ക ം കാ ക
ം െച . ീബാലവർ ൾ ് സഹജമാ േലാലമാനസതേയാ ടി
നീ കാം ി മാ ദർശന ണ വിഭവ ി ് നാം ഉടെന മാർ ാ ാം.”
( തി ായ െട ഖം വ തായ ആന േ ാഭംെകാ ് േശാഭി ്.) “നിെ ആന
സാദം ന ് വ തായ ശ ിെയ ദാനംെച . സർ ൾ പിളർ ്
പതി െ . നരക ൾ കിളർ ് െപാതിയെ . സ രാശികൾ ളയ വാഹം
െകാ ് ക കെ . നാം വിജയപതാകെയ ഈ സ ർ ിൽ തി ി ം.
മാതാപിതാ ാരായ ല ീനാരായണൈവ പരിസര ിൽ, കൗപീനമാ
ാരായി കി ിണീകടക െട മ രക ണിത േളാ ് വിഹരി ആ വി
തിെയ രി .” ആ ടില ദയൻ സ ാർ മായ ലമന െന ഇ െന
േമാേഹാൽപാദനംെകാ ് വ ി ം, “ശാ ം … ശരണ … വേരണ ം” എ ്
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 303

ഛ പ ിൽ, സാ ാൽ ച ർ േഖാൽഗളിതഗാംഭീര േ ാ ടി ആ പദ
െള വദി ം, തെ കരദ െള വി ർ ി ം, സർ ാംഗ ം െകാ ്
സ ാേപ െയ ആ ാ പമാ ി ീർ ം, ആ ര ് കായ ളാ ം ആരാ
ധനീയനാ ഒ തഗാ െ തൽ ായയായി, മായ ഗാ ർ ഗാംഭീ
ര േ ാ ് നിലെകാ . ആ ദർശന ിൽ തി ായ െട ആ ധാേമാ ത
േകവലം ‘മാ സ ’നായ ശാ മാരെ നിലയിൽ െപാലി . “അ െയ ഒ ്
കാണാൻ അ വദി ാൽ—” എ ് പറ ് ട ിയതിെന അസൽ ായ തട
: “വിജയികളായി ക െകാ ാനേ അ െ അ ?”
തി ായ: “േജ ൻക വേ ാ …”
അസൽ ായ: “നീ എ ് വി ി ൻ! ആ യ ാസംഭവം എെ മി ി കഥ … ‘നാ
രായണാ’” (ഈശ രനാമേ ം സ ർഭേയാജ ത േവ ി ഉപേയാഗി ് ) “ര
് ദിവസേ ് മാ ം മി . ന ് ര േപർ ം േചർ ്, ആ പരി
പാദ ളിൽ നമ രി ്, ി മീനാ ികനകബാലികേയ ം ദർശനം െച ്,
ർ കഥകെള ധരി ി ാം. നാം ജീവി ിരി ് ആ മഹതി അറി ി ി
. േപാ … ഒ ി ് േപാകാം. എ ജൻ … ഇതാ േനാ … അ ൻ കൽപി
േപാെല … അേത … അ ൻതെ … ന െട അ ൻ കൽപി േപാെല
വിചാരി . അ പരമസാ , അ െട അ ള ാെട ം ആദരി .” ഇ െന
ക ണാനിദാനേക േഭദിയാ മ ളയാചനേയാ ് അസൽ ായ പിെ
ം കര െള വി ർ ി. തി ായ, േ ഹശാഠ ം െകാ ് കലഹി ി ബാ
ലൻ മാ വ േ ാ ് േച ംവ ം, ആ കര ൾ ിടയിൽ പാ പതി . ആ
ർ ിദ യം വീ ം ഏകീഭവി ് … പടിവാ ൽ കാ നി ി ഒ ഭടൻ
േവശി ് “പട ലവനാർ” എ ് േബാധി ി .
ഹരിപ ാനനൻ: “ഏകനാ?”
ഭടൻ: “ആം സ ാമി.”
ഹരിപ ാനനൻ: “ആ ധപാണിയാ?”
ഭടൻ: “അ ടിേയ, തി വടി!”
ഹരിപ ാനനൻ: “ന ്? വരെ ാൽ.”
ഭടൻ തെ ആ ാനിർവഹണ ത ി തിരി .
 28
“വി ധപതിെയാ നിശിചരാലയം െവെ ാ
ാ െമ ാമറിയി െകാ വാൻ
അഹമഹമികാധിയാ പാവകജ ാലക–
ളംബരേ ാള യർ െച ദാ.”

ന ് പരിചയ
കനകഗാ
. “ശരി! എ ാം കലാശി
ം ആ
േ രവദന ം കാ ണ കടാ ാവേലാകന വീണ ം
ഹരിപ ാനനസി ൻ മാ ം ആ രംഗ
! ശ നം ന . അ ൻ ഗ ർവാംശജെന
േശഷി

സംശയമി . അവിടെ കൽപന വിേരാധമായി, അ െയ ് ട ി

ഹ ിഴ. എ ി ം, ൈഹദർമഹാരാജാവിെ ഉ റി വെര പയ കതെ . ഈ
അകാല റ ാ ്? ഉ ി ാെനേ ാെല ഇേ ഹ ം ബ വാ ്. അേ ഹം പറ ്
അ െന ് മന ിലാ ി ിൽ ചാടി ിരി ിരി ിരി യാ ്. വരെ , മനഃ ർവ ം
കട ം നെ േ ാഹി യി . എ ി ം ക തണം.” ഇ െന ആ ഗതമായി ിതി
വിേവചനംെച ്, ര ല വായ നാരാചകഠാരികെള എ ് അരയിൽ തി കി ം,
േയാഗേവ ിയാൽ അ കെള മറ ് കടിതടെ ഢമായി ബ ി ം, ത ി വി ്
നൽകിയ േപാ ഒ വ വാൾ ഉറേയാ ് വഹി ം, രാജസ ാ ാ േ ാ ടി,
അതിഥിസൽ ാരശാലയിേല ് േയാഗീശ രൻ നടെകാ . പട ലവർ ഹരിപ ാ
നനെന േ ാൾ, “ഉറ ിെ ാ െ ഞാൻ വിചാരി . നാളേ ് േവ
മ േ ാ” എ ് തെ അകാലഗമന ി ് സമാധാനമായി പറ . അേ ഹം
ത ി സാൽവെകാ ് ക ി ് കീ ശ ഒ ം, തലെ ിനാൽ അക
ര ം, മറ െ ി എ ി ം, ഹരിപ ാനന ്റെ േനാ ി ്ആ
സ ാഹ െട യാഥാർ ം ണംെകാ ് മന ിലായി. തെ ിൽ േവ
ശി ിരി ്, സ ബ ത കാം ിയായി, ിൽ പിരി ഹ നായ രാമവർ
പി യെ ം, ീപ നാഭദാസനായ ലേശഖരെ മാൾ കിരീടപതി െട

304
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 305

ാനാപതിയാെണ ം ഹരിപ ാനനേയാഗികൾ ധരി തിനാൽ, അതി ിൽ

അ വദി ആസന ദാേനാപചാരം െച ാെത, ാ ണനിയമെ അ കരി ം,
അഭി ഖ ിതിെയ അവലംബി നി ം, കാര ാവേലാകനം െച ാെമ ് നി യി
എ ി ം ശിര ം ലലാട േന ം അധര ം ം ീവ ം ര ഭമായ ഹ
പ ം േചർ ് ഒ പ ബാണവിലാസം അഭിനയി ്, സ ാഗതാഭിനയ ിൽ
ഒ പടി ം വിടാെത, ഹരിപ ാനന വീണൻ സ ാഗതേച ാമര ാദകെള അ ി .
“ഏകന … ഏകസഹ െമ ി ം നെ വലയംെച ”എ ് ണസ ലനഫല
െ മന െകാ ് റി ് ച ലമന നായി. അതിേന ം ഹരിപ ാനനൻ തെ
യമിത ൈവഭവംെകാ ് ഉപ ഹനം െച . ആസനദാനം െച ാ ഉപചാര ി
െ ന നതെയ പട ലവ ം പരിഗണനം െച . അേ ാ! ഹരിപ ാനനെ മന
ാ ് നിയമവി മായി കതെ െച േ ാ! രാജരാജ ാേരാ ം േനർ ാൻ
വീര സ നാ ഹരിപ ാനന ് പട ലവരായ ‘ െ ’ സാ ി മാ ം
അസ ാ കരമാ . സാൽവ ആ ാദനംെച ഖഡ്ഗ ിെ ധാര ം ശരീരം
ആവരണംെച വി മ ിെ ഉ ാഹ സര ം, വാർ ക ാൽ എ േ ാളം
� തമായി െ ് നിർ യി ാൻ ശക മാകാ തിനാൽ, തേ ാ ് ല നായ ഒ
അപരിേ യബലി ൻതെ യാ ് തെ േനർ നിൽ െത ് ഹരിപ ാന
നൻ അഭിമാനി . സ ഖഡ്ഗെ ഗാഢപരിരംഭണംെച െകാ ്, “അവിടേ ്
ഒ കാ യായി ാണിതിെന െകാ വ ്. അ ് തി ിൽ പിരി . ഇ ്
സാവകാശമായി സംസാരി ാൻ േപാ ് എ സേ ാഷം! ഇവിട ് യ ശാ
ലയിേല ് നാെള മാ . സംഗപരിത ാേഗ ൾ ം ാര െമാഴി ിരി ാൻ
സൗകര ം കി ി . അവ ം േലാകകാര ര ര ാരായി, ഇ െന പരി മേഖ
ദ ൾ പരിചയി ാലേ പ ാ ് സമനിലയിൽ നിൽ .” എ ് ലളിതമായ്
സംഗി .
പട ലവർ: “വിഷമ വിഷയ ളിൽ ഞാൻ അ ൻ … അഭ സി ി ാൻ ത
ാ ം ഉ ായി . അവിടെ അഭി ായ ി ് ശരിവ ാ ം റേ ാ ്
പഠി ് േവണമേ ാ.” “അ ൻ നെ അഭ സനംെച ി തിെന ഊ ി റ
തേ ഇ ്? അ െനയാെണ ിൽ കഥ ഇവിെട മ നിൽ ്!” എ ്
ചി ി െകാ ്, ഹരിപ ാനനൻ സംഗീത ിൽ െപാ ി ിരി ്, ആ ര സാ
ഭിനയമായി, ഒ വിലാസനടന ം കഴി ്, “ഞാൻ ചിരി ് േലാക ിെ വി
പരീതഗതിെയ നിന ാ ്. അവിടെ േ ാ ‘അ ’ ാരാണേ ാ ഓേരാ
മ ലാധിപ ാ െട േദാർ ളായി അവ െട പാണികൾ ് ഭരണഹരണ
ശ ികെള നൽ ്. ആ ര മേ അ ്?”
പട ലവർ: “അേ നി ാ തി വളെര ഭംഗിയായി. എ ാലിേ ാൾ ഭംഗിപറ ്
പര രം രസി ി ാ കാലമ . ന ് ര േപർ ം ഒ ഃഖം േനരിടാൻ
േപാ .”
306 അ ായം ഇ പ ിെയ ്

ഹരിപ ാനനൻ: “ആഹാ! േമാദകരം! ന ് സമാന ഖഃ െ ിൽ നാം സ ദ

യ ാരാ ്. ഞാൻ ബ വിഹീന മ ാ. ഭവാ ശനാ ഒ മഹാ ഷെ
മാ ലത ി ് സന മായ എെ ദയ ം ഹി .”
പട ലവർ: “ആ നിലയിൽ തെ യാ ് ഇേ ാ ് റെ ിരി ്. അെ ിൽ
ഈ ല ം, ഈ സമയ ം, ഞാൻ വരി ായി . അൽപ രെ ാ
ല ് എേ ാ ടി റെ ടണെമ ് ഒരേപ ്.”
ഹരിപ ാനനൻ: “ഞാൻ ഈ െചറിയ വാൾ ഒ ് മാ ിെ ാ െ . അവിട ് െകാ
വ ി ് ൈകയിലിരി ത േ ാ? ര ം ല മായിരി േ ?”
പട ലവർ: (തെ ഖഡ്ഗെ ഉറേയാ ് റ ് കാണി ി ് ) “ഒ ാമതായി ഇ ത
െ .”
ഹരിപ ാനനൻ: (ചിരി െകാ ് ) “ഇ ് േ ഹബ ം കവി ്ര ബ െ
സ ി താണേ ാ. രെ ി ് േപാ ? ‘ ഭസ ശീ ം’ ഇവിെടവ
തെ കഥ കഴിയെ . സമീപെ േ ി ്അ ി വ െമേ ാ? അ
േപടിേ . ന ് അതിനക തെ സമാധി ാപന ് അവകാശ ്.
ഞാൻ അവിടെ ായെ വിചാരി ് നിരാ ധനായി പരീ ി ാം.” ഇ
െന പറ െകാ ് േയാഗീശ രൻ വിേനാദഭാവ ിൽ അര െയ ഒ ് ടി
ി.
പട ലവർ: “ഞാൻ െന ിൽ അ ് ഐഹികനി നാ ്; നാം ത ിൽ കളി
വാ േപാ ം േച ത . പിെ , ദ ാര ം ആേലാചി ാെന ി
േ ാ? അ ് െചേ ഒ തെ െച ി ാനാ ്, ഞാൻ ണി ്.”
ഹരിപ ാനനൻ പട ലവ െട ശാ ത ം ാനാപതി മ ിൽ കാര ം
െതാടാെതക കാര കഥന ം ി . തെ മഹൽ ഭാവെ ദർശി
ി ് ആ ടി ാ െയ അവസാനി ി ാേലാ എ ് ആേലാചി . “പാടി ാ,
വി ി ംെകാ ് േതാ ടാ” എ ി െന ചി െച പറ : “എേ ഞാ
ം വിചാരിെ ാ . െച ംെകാ ് കളിവാ ് പറ േപായി മി ണം!”
( റ ് ആേലാചി ് വിഷമെ നടി ് ) “അേ ാ ടി യാണ ി ് ഒ
വിഘാത ്. ഏ െവ ി ് ഒ േഹാമം ട ണം.”
പട ലവർ: “ആ േഹാമേ ാൾ വ തായ ഒ കർ ം അേ ആവശ െ .
മാ ജേയ ാൾ വ തായ കർ ം മ ഷ ് മെ ാ േ ാ?” ഹരിപ ാന
നെ ദയം കർ രം േപാെല ണ ിൽ അ ി മായി ക ി. തെ
പരമാർ െ പട ലവർ ഹി എ ് ആ വിെ ആദ മായ ഉ ര
ിൽനി ് സംശയി ് ിരെ . ഏ സ നസമാജം േക ാ ം സ
തി ഒ കാരണെ യാ ് ൻ ആഖ ാനം െചയ്വാൻേപാ െത ്
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 307

തീർ യാ കയാൽ, ഹരിപ ാനനെ പാദ ൾ ഒ സാവധാനതാളം ച ി.

അേ ഹ ിെ നാവിെന സരസ തി ഇ െന നടന ം െച ി : “അേ ! ഇെത
് ‘അ ’ത ം? ഇതി ് മഹാേയാഗിമാ ം ശിഷ െ മേ ാ. മാ ജാമാഹാ
ം ഹി മഹാ ഭാവൻ ‘അ ത’ നടി ാൽ ‘അ’കാര ‘വി’കാരേഭദ ൾ
നശി േപാ േ ? ‘മാ ജ’ തെ യാ ് നാ ം എ ം, ികാല ളി ം അ
ി ്. അക ്, കാണാം. അതിവിേശഷസാ ി ർ ാ വി
ഹം. സാ ാൽ ീഹലാ ധസംേസവ മായി താ ്. അർ നൻ, ീ
പരീ ി ് …”
പട ലവർ: (ഭാവേഭദെമാ ം ടാെത) “ സവി അ െട സംഗതിയാ ് ഞാൻ
പറ ്.”
ഹരിപ ാനനൻ: “മഹാഭാഗ വാൻ! അ ജീവി ിരി . ഇേ ? പരമ ണ വതി!
ധന ിൽ …”
ഈ ക ം പട ലവെര ചിരി ി . ഹരിപ ാനനെ ത ിസ ാരസ
െ അഭിമാനി ്, ആ മഹാ അവിേവകിെയ ര ി കതെ േവണെമ ് അേ ഹം
ഒ ടി ഉറ . അതിനാൽ േയാഗീശ രെ വാ കെള തട ്, “ആ ഭാഗ വതി വി
പദം േചർ കാലം റ ധികമായി” എ പറ .
ഹരിപ ാനനൻ: ( രികം ഉയർ ി െന ിെയ ി സംഗതി െട ർ ാഹ തെയ
അഭിനയി ് ) “ന ് കഥെയാ ം മന ിലാ ി . റ ടി മാ ി
റയണം. അത ാവശ െമ ിൽ യ െ ഉേപ ി ം അവിടെ ഇ െ
അ ി ാം.”
ഇ കാര ഉദാരവചനകൗശല ാരേനാ ് അ രംഗെ ആഘ ിൽവ ത
െ റ കാ ണെമ ് പട ലവർ നി യി : “അ ് ണ ി! അ ് ഈയിെട
ചില ിേന ് േപായി ിേ ?”
ഹരിപ ാനനൻ: ( രികെ ാടി െപാ മാ ് വ ി ്, ഏകനഖംെകാ ് െന ി െചാ
റി ് ) ‘ചില ിേനടം’ ചില ിേനടെ ാൽ? … െഹാ ശരി! ച കാര വി
െ മഠം. മന ിലായി! … കഴൽ ടം എ ല േ ? അവിെട ന ് േക
മമായ ഒ ഭി ാസൽ ാരം നട .”
പട ലവർ: “അതിെ െതേ വീ വാ ൽവ ായ സൽ ാര ം ഒ വിധം േക
മമായി ിേ ?”
ഈ േചാദ ം ജീവഹതകമായ ശല മായിെ ാ ്, ഹരിപ ാനനെ എരി
െപാരി ി കരൾ െപാടി . പാ േദശ ് തേ ാ ് ഉടെ ി സഹാ
യികെള തട ഈ ശനി സ വർ ാരായ കാ ാനകെള പിടി ാൻ പരിശീലി ി
െ താ ാനകൾ സാധി ംേപാെല, ഹരിപ ാനനേയാഗിഗജെ തട ് ഇതാ
308 അ ായം ഇ പ ിെയ ്

െകാ ിലാ . ഇേ ഹം എ െനേയാ സംഗതി ഏതാ ാ… മായി വ

ംതെ … ഹി ിരി . ആഹാ! ഇവിെട ഉ ി ാേനാട ി നവനീതനയം
സ ാ നാശകമായ ഗരളാ ിയായി ഭവി ം. ഹരിപ ാനനേയാഗീശ ര ം അന
പ നാഭൻ പട ലവ ം ഒ ി ് മിയിൽ ശ നിലയിൽ വർ ി ക അസാധ ം!
മാർ ാ വർ മഹാരാജാവിെ ധ ർേ ദസഹാേ വാസിയായ ഈ ഭീ സമൻ
തേ ാ ് ജന പരീ യിൽ നിൽ കയിെ ം, ‘ഏകന , ഏക സഹ ം’ എ ്
താൻ ിൽ വിചാരി ് യഥാർ മായി ാേലാ? തെ സ മായ ഭട ാർ അ
തിൽപര ം, ഭ സംഘ ിൽ ചില ം ആ വാട ിനക െ ി ം, ര ാം വക
ാർ ് ഈ ർഘട ിതി െട ഹണമി . അവർ ആ ധവിതരണംെകാ ് സ
രാ െ ി മി . ഇത തർ ം. ൈഹദർ മഹാരാജാവിെ കൽപനമ പടി ര ്
ദിവസ ിനകം എ െമ െകാ ്, യ ാവസാനംവെര ഒ ് ‘ഉ ളകതെ ’
എ ് ഹരിപ ാനനൻ നി യി . തെ േദ ദന ം അഗാധചി ക ം അതാ ്
ഇ ിയേക ളിൽ വസി ത ാെത, അേ ഹ ിെ ഖേച കെള ഈഷെല ി ം
േഭദെ ാൻ ബഹിർഗമനം െച ി . “നാം ഓർ ി … ആ പാ ി ിഴവി
ീേശ താംബികാല ണവതി …”
പട ലവർ: “അ ് ക പിടി ാ ായ സംഗതി? …”
ഹരിപ ാനൻ: “അവർ ് നാം തെ സാദം നൽകണെമ ്ച കാരൻ അേപ
ി .”
പട ലവർ: (േ ാഭേഭദെമാ ം ടാെത സ ർ ജലതരംഗിണി ാ ിൽനി ്
റെ മ സ ന ിൽ) “എ ി ്, സാദം െകാ േ ാ അ ഭവിേ ാ?”
ഹരിപ ാനൻ: (േകാപഘനം വി ഭി തിെന ൈവ വ ഭാവേ ാടമർ ി) “അ
ഹി ് …”
പട ലവർ: (വർ ി ഗൗരവേ ാ ് ) “ആ ് ആെര അ ഹി എ ടി വ മാ
ണം.”
ഹരിപ ാനനൻ: ( ല ഗൗരവേ ാ ് ) “അവകാശ ആൾ ആവശ ആെള.”
പട ലവർ: “അെതനി റിയാം. എ ാൽ, മ ട ് വാ ൽവ ് യായ ആ
അ െയ … ആ സമയ ്, ആർ ാ ് അ ഹി ാ ം അ ് സ ീകരി
ാ ം കർ വ ം ഉ ായി ്? ി ര രി …”
ഹരിപ ാനനൻ: (അത ാ ര ം നടി ് ) “അതാ ്? എ ായി ് ഥ? പാ
ം െപ കിവ േ ാ!”
പട ലവർ: (കാപട ം ക വർ ി ഈർഷ െയ അമർ ി) “എ ായിെതേ ാ?
പാ െള ം ആേയാ? ‘പാ ം’ എ ് തെ ഇരി െ . ആ നിർഭാഗ ‘ഗർ
ഭപാ ’കാരി െട പാദ ിൽ എ െകാ ് ക ടെന നമ രി ി ? അേ
ആ ാവിെ ക ് െപാ ാെത ഉ രം പറയണം.”
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 309

ഈ േചാദ ം േകൾ ിതിയിൽ നി ി േകശവ പി ് അതിെ

അർ ം തെ ംഉ ി ാെ ം ഊഹ െട ലിത ംവ മായി.
ഹരിപ ാനനൻ: (‘എെ ീ വാനായ് സമയഖിലദിക്പാല ം േനാ ി വാ ’
രാവണ ഭാവെ നടി .) “നാം നമ രി േക?”
പട ലവർ: “അേത ‘നാം’ തെ . അവിെട കിട ് ള പിടി തിെന ാൾ, െതാ
കരെ ിൽ ൈദവ ി ം േലാക ി ം നിര മായി േ ാ?”
ഹരിപ ാനനൻ: “ന ിയ ി ാൻ എ ് േക ി ിേ ? അേ ഹ ി ് ഒ പി ്
പിടി ി . അവിടേ ം അ േപാെല എേ ാ ഒ ചി മം …”
പട ലവ െട ദയഝര ിെല ര ം േമൽേപാ ് ഉയർ . ആേ ഹം നില
ിയി ഉറയിൽ നി ് വാൾ ിടി ം ഒ ് െപാ ി. ‘ ിങ് ് ’ എ ് ശ ി ്, ർ
വ ിതിയിൽ അമർ . അക നി ി േകശവ പി തെ ബ വിെ
ഗൗരവ ഭെയ ക ് തനി ് സംഭാവന കി ിയ ദിവസെ ഓർ . ഭ ാദ
ര ത േളാ ടി തെ ആദരി ് സംസാരിേ ഒരാൾ വ ാജേവഷ ി ം നട
െ സ ദായ ി ം തേ ാ ് ധി ാരവചനെ േയാഗി േ ാൾ, ആ നിയമന
പരീ യിൽ അ വെര ിര നായി പട ലവർ, ആ ർ ദധി ാരിേയാ
് ത ിൽ േതാ ് േകാപഹാസ രതേയാ ് ഇ െന വചനകഠാരികെള െച
ല ളായി വിസർ ി : “സന ാസ കി െകാ ് രാജ ം േനടി ളയാെമ ്
റെ ിരി േഗാസായിത മാ ് ചി മം! പ ് ചില വലിയവെര ഴി ടയി
ലാ ിയ ർ ദേ ാടാലിെകാ ് ഒ രാജ ിെ േചാടിള ാെമ ് സ ംകാ
താ ് ചി മം! ഒ ഒ വാൾവീശി ് േപാരാ കാവിവ ം പീര ി
യിൽ ഭ ം എ റിയാ അ തയാ ് ചി മം!” (ഹരിപ നനെ ഖഡ്ഗ
വാളം ദർ ണ ഭേയാ ് റ ് ക ട ി. േ ര ൾ പകർ ്, ഖരതര ൗര ം
കലർ ടി ടിത ൾ ഖെ മഹാ മാ ി. വ ിെല മരതക വാള ൾ
നീ ി, ര ാഹാര ൾ തിള ി. േയാഗാഭ സന സാധനസമ ം ൈവര േകാ
പസംരംഭ ിൽ അ മിതമായി.) പട ലവർ ജയഘ െ സ ർശനംെച ്, ൈപ
താമഹാശാ തേയാ ് തെ വിമർശനെ ടർ : “അെത ാം േപാെ … മീനാ ി
ിയായ മ മകൾ ് ഭർ ാ ാ ാൻ റെ വി േ ഹെ ഇനിെയ ി ം
ർ മായി ഫലി ി ണം. വരണം. മരി ാൻ കിട അേ സവി അ
െയ െതാ ്, ആശ സി ി ണം. അവർ ് തീർ െമാഴി ് ഖ യാണമാ ണം.
കർ ൾ െച പരമഗതി ാ ണം. കഴ ് പി മാ െട സംബ ിയാ ്
ഇ െന ണേദാഷി ്.” പട ലവർ തെ അ ർ തെ ഇ െന മാ
യി പറ േ ാൾ, ഹരിപ ാനനൻ തനി ് േനരിടാ ആപ ിെ പരമകാ
െയ ാപി ് എ ് ധരി . തെ ഖഡ്ഗെ അ വരിൽ ചാരിവ ി ്, ടിലാഭി
നയചാ രിെയ വീ ം േയാഗി . ംഗാരരസധാവള േ ാ ് ദ നിരകെള റ
310 അ ായം ഇ പ ിെയ ്

കാ ി, ചർവണഭാവ ിൽ അ കെളെ ാ ് ചില താള ൾപിടി ്, എ ാേ ാ േനാ

ി, ഏകേന ാ ിെ സേ ാചനംെകാ ് ചാപല ി ാ അസ ാ
െ ടമായി കടി ി ്, ഉദാര ിയിൽ മെയ അ വർ ി ്എ ്
ത െ ി, അനന ശക മാ ഒ ൗഢനിലെയ അവലംബി ് നി . പട
ലവ െട അേപ ാവചന ൾ അവസാനി േ ാൾ, ‘കഴ പി മാ െട സം
ബ ി’യായ അേ ഹ ിെ ഖഡ്ഗെ ഉറ നെ തൽ പിടിവെര സഹാസനായി
േനാ ീ ്, ഹരിപ ാനനൻ ‘ധി ് ’ പദ ിെ ഉൽസർ നം ടാെത അതിെ ഭാ
വ യി മായ സ ര ിൽ ഇ െന േചാദ ം െച : “ഇതേ ടമൺപി െയ ജരാസ
േഭദനംെച ് സി ിേചർ ്?” ഈ േചാദ ായ ് തെ ബ ത െ അടി
ാനമാ ി ണേദാഷി െകാ ാെണ ് പട ലവർ ് മന ിലായി. ദീപശിഖ
കൾ ിക െട വി തത ാൽ ചിലേ ാൾ ഒ ണ െ ് ര ിജന െട തശാസ
നെകാ ് ആ ിയ ർ ിയാകാെത വീ ം ർവ ഭെയ ാപി േ ാെല കാര
നായ പട ലവർ ഒ ് അ ാളി എ ി ം, തെ ിയ െട ധർ ാ തിെയ
രി ്, അേ ഹം തെ ാ ത രദാന ി ് സ നായി. പേ , ി ദ
നനയെ അ കരിേ ഘ െ ാപി േപായിരി ിതിയിൽ സൗ ദ
െ ടരാ ൈവമനസ ം ബല ്, േയാഗീശ രെ േചാദ െ തെ ഒ േചാ
ദ ം അതിെല അവസാന അർ ാ ര ിെ അസാമാന സ ീകരണ ംെകാ ്
എതിർ : “ആെണ ിൽ?”
ഹരിപ ാനനൻ: “ഇേ ാൾ വീ ിൽ േ താമസം?”
പട ലവർ: “അേത, ക േവഷം ധരി ് ആ വേന ം േവ വേര ം േ ാഹി ാ
െത പരമ ഖമായി ്.”
ഹരിപ ാനനൻ: “അതിേന സംഗതി . പേ , ഫലകാം ടാെത െകാല ട
ി വലിയ കർ ൾഅ ി തിെന ചിലർ ചി മ ിൽ േചർ
േല എ ് ഒ ‘ശ ’ ഉദി ് േചാദി . അത ാെത അവിടെ സ ാത കാം
െയ അധിേ പി . അ ാര ം വിേ ാം; വാദിേ . ദർശനേഭദ ൾ
െകാ ാ ് ഭി മത ൾതെ േലാക ിൽ ഉ ാ ്. അവിടെ േന
മാ ് ദർശനംെച െത ിൽ അ െന ഇരി െ . മഹാഭാവിയായ
ാ ഭാവി അ ഭവി ി ം!”
പട ലവർ ആ ആ ശ നാൽ അവിടെ അൽപ ഭ ിടയി ം വിസർ ി
െ േന ര ി െട ഉ തയാൽ അ നാ െ . ഹരിപ ാനനൻ ഗ തന
ായി . ഒ വിലെ ദീർഘദർശി ാനം വദി െ തിനിടയിൽ അേ ഹം
ഒ മഹാേലാേകാപേദ ാവിെ ൈവദ തേതജേ ാ ് േശാഭി . ആ വാ കൾ ഉ
രി േതാ ടി അേ ഹ ിെ തസ ദ ാപനെ സമാപി . േകവല ബി ദാർ ി
യായ ഒ മ െ മ രകാ ഷ ം തിള ് വാദെ ദീർഘി ി ാൻ മി ം, എ ാൽ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 311

തെ ിൽ നിൽ രാജ ാഭിമാനിെയ അഭിമാനി ം, അേ ഹം വിഷയെ മാ

ി “എെ അ നർ ദാതീര ിൽ, ഹ ിൽ വ ് മരി . അ ൻ, എെ െ ാ ്
കർ ം െച ി ” എ ് പട ലവെര ധരി ി . പട ലവ െട ി ഈ വച
ന ളിൽ ടമായ കാരാ തെയ ഹി കല ി: “ഒ മാ കർ ം ടി എെ
അേപ യിേ ം ആകെ .”
ഹരിപ ാനനൻ: “ േലാക ീകെള ാം എെ അ മാർതെ . പിെ ,
അവിടെ അേപ ം ടി ആ േ ാൾ ഞാെന ാ ് െച ാ ്? ഈ
യ ം എ പറ ിേ ? ആ തട ി പരിഹാരെ ആേലാചി
തിനിടയിൽ അവിട ശ ി.”
പട ലവർ: “യ ം അവിെട നി െ .”
ഹരിപ ാനനൻ: “ഈ സംഭാര െള ാം ക ിേ ? എ േപർ ് ഇ ാഭംഗമാ ം?”
പട ലവർ: “അതിെന മാ ിവ ണം. ഞാൻ ടിേ ർ ് ആവശ െ ിൽ യ
മായി െ പി ീ ് നട ാം. അേ ബ വായി ഞാൻ ണേദാഷി .
ന ിയ ി ാെ ആൾ വ ്, അേ അ ് ശ ാസവികാരം കിയിരി
് എ ് െതര െ ിേപായിരി . മ റ ാ കെള ാം നി ി
വ ് ഉടെന റെ ടണം.”
ഹരിപ ാനനൻ: “മരണശ ാസെ ഒ വാരം ആ ിതിയിൽ നി തി ് മ
് ഞാൻ തരാം. ഞാൻ വ തിനകം മരി യിെ ് സത ം െച ാം.
യ ം നട ീ ് വ ാൽ േപാേര?”
പട ലവ െട മ അ മി . അേ ഹ ിെ സ രം ഒ െപാ ി: “മാ കർ ം
കഴി ാെത യ കർ ി ് േകാ ിട ” എ ് അേ ഹം ഊർ ിത ഭാവനാ
യി ആ ാപി .
ഹരിപ ാനനൻ: “അ െന ഒ കൽപന ഈ ധർ രാജ ് റെ േമാ?”
പട ലവർ: “ആശൗചം ഇേ ാ നാെളേയാ ട ം. അ ് കഴി വെര യ ദീ
പാടിെ തിെന ധർ രാജ മ േയാ ധാനമായി ഊർ ിതെ േ
്?”
ഹരിപ ാനനൻ: “ആ ആശൗചം നെ ബ ി െത െന എ ാ ് നാം േചാ
ദി ്?”
പട ലവർ: “ആശൗച െ തി ് ഒ ാമെ സാ ി ഞാൻതെ . അവിട
െ ആ തി, ശ ം, േച കൾ … എ ാം എനി ് ഖപരിചയ തേ ? േകാ
ി അ െ ആ തി എനി ് ന ഓർ യിേ ? അേ ഹ ിെ ായ
യി ഉ ൻ ിെയ ക ാൽ അറി ടാ ടനാേണാ ഞാൻ? ഉ
ശാ ാെര സവി ആ ഉദരം തപി ്, ഉ നായ ിവി മനായ അേ
312 അ ായം ഇ പ ിെയ ്

ജ ാ ര ളി ം തപി ി കയിേ ? ക ം! ഈ താപസേവഷെ രാജ

േ ാഹ ി പേയാഗി ാൻ ൈധര െ ിയ ത എവിെട തീർ മാടി
കാം? ഈ നാട ം കപട ംെകാ ് എെ വ ി ാൻ സാധി ാ ം, രാജ
െ ടി ാൻ ഉപേയാഗെ ാ ം, സവി ജീവെ ആവാഹനെയ തട
തി ് ഉപേയാഗെ ാ. അ ് അ തെ അ ഭവി റി . അേ ക
മാ യിൽ വാർ ക ംെകാ ് ി ലകൾ ര ് എ ് അവർ പറ ം
ഞാൻ േക . അവ െട ഃഖം ക ് ഇവെ മന തെ എ െനാ ! ‘ഉ
ശാ ാർ’ എ േപ കൾ പറ തിെ അരിമതെ ഏ ് മന ിെന അലി
യി കയി ? ൈദവേ ാഹ ി ം മാ േ ാഹ ി ം ഇടയിൽ, അേ െട രാ
ജേ ാഹം വിജയി േമാ? റെ ടണം … ഇ ണ ിൽ റെ ടണം, അെ
ിൽ മഹാപാതകം!”
ഹരിപ ാനനൻ പട ലവ െട അധിേ പശാസന െള േക ് ശിലാനി ലത
േയ ം ശമമൗനേ ം അവലംബി ം, എ ാൽ അ ിപർവത ിെ സംഘർഷണ
ി ്സ നായി തിള ം നി . പട ലവർ ട : “ആപെ ാഴിവാ ം ൈദ
വം കനി ത വഴിയാണി ്. ൈകെ ാ ണം.” ( െട സ രെ അഭിനയി
് ) “ശാ ാ! … ഉ ാ!” എ ് അവർ േബാധ യ ിനിടയിൽ െനാ ് വിളി ് കര
േപാ ം.”
‘ശാ ാ’ എ ദയനീയേരാദനപദം മാ സ രസാമ ിൽ പട ലവ െട നാവിൽ
നി ് ഉൽഗളിതമായമാ യിൽ, ശാ കിരണനായ ഒ നവഹരിപ ാനനൻ ആ രംഗ
് ത മായി, അവിെട നി ി അത കിരണനായ ഹരിപ ാനനെനെതാ
െകാ ്, “േജ ാ! ന െട അ …” എ ് ഒ ാർ ന ് ആരംഭി . ആ ത
േവശനദർശന ിൽ സാ ാൽ പ ാനനൻ ഒ സ മ ിൽനിെ േപാെല
ഉണർ . ാർ നാരംഭെ േക േ ാൾ, ഹരിപ ാനനെ ഷ്പഥ ാ മാ
ാ ാ ി വിഷൈത നീലിമേയാ ് ലി . ആ തി ിയാകർ െ
ത് േദ ാതന ി ് നി ലശിഖയായി ക ിെ ാ ി രാജ ാ ി മ
േരഖയായി ീർ ് േമൽേപാ യർ . ആ ന േമാഹെ അരയിൽ തി കിയി
ല കഠാരികളിൽ ഒ ് തെ സഹജാത ം, തി ായ ം, ി ര രി വലിയ
െട ‘ജനാർ ന’സ ാന മായ ശാ െ വേ ാ ിെയ േഭദി ്, ജീവേക ിൽ
സർ ി .
അകെ െ ിൽ നി ് ‘ആഹാ’ എ ഒ വിലാപേഘാഷം റെ . എ ാൽ
ശാ ാ ചര ാ െട അമർഷസം ാ മായ േവശനാരംഭെ ഹരിപ ാനനെ വി
തമാ ഖ ിെ താ കാളിമ തിബ ി . ‘ആഹാ’ എ ് പട ലവ ം
നിലവിളി . “ഈ മഹാ രിതം കാൺമാേനാ ഈ ായ ിൽ, ഈ രാ ിസമയ ്
ൈദവം എെ ഇവിെട ചാടി ്? അടടാ? ഇെത കർ ബ ം!” എ ് പട ല
വർ പരിതപി ്, ശാ ഹരിപ ാനനെ ദയെ അേ ഹ ിെ േനർ ് ഒ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 313

ടി ആകർഷി . ഹത ാണനായ ആ സി േയാഗി അത ാർ കടാ ളാൽ മാ

ല ാനികനായ ആ വിെന അ ഹി െകാ ്, അത ബലി െ വീരധർ
െ അ കരി ്, കഠാരി ാംഗേ ാെട േജ പാദ ളിൽ വീ ്, സാ ാംഗ
ണാമം െച . ആ ടിലാ ധ ി ് േദശ ായ സംഘടനേ ാ ടി അതി
െ വിഷലി മായ അ ം വേ ാബ െ വൻ േഭദി ്, പ ാൽഭാഗ വി മാ
യി ആഘാതകെന സൗഹാർ ാഭിവാദനംെച . തെ കേഠാര ിയക െട ഈ പരിണാ
മം ഹരിപ ാനനെ ശ ാസനാള ിൽ ഒ മാംസഖ ം ഉദയംെച ് വില ിനി
േപാെല േതാ ി . എ ി ം, പട ലവ െട ധാർ ികത ംെകാ പരിേദവന
േള ം തെ അ ജെ വീരധർ ാ ാനേ ം ക േ ാൾ ഹരിപ ാനനെ
ആ രത ം സഹ ശഃ അഭി മായി. തെ കടിേവ ന ിൽനി ് ര ാമെ
കഠാരിേയ ം ഹരിപ ാനനൻ വലി രി േ ാധാ തേയാ ടി, ആ േരാധന ിൽ
സ ന ാെത നി പട ലവ െടേനർ ്, ഒ സിംഹ തി െകാ . രാമവർ
മഹാരാജധാർ ികെ സ മക ണാ ർവ ാ ആ െട നിർവഹണം
ഇതാ ഒ ഭ ജീവഹനന ിൽ പര വസാനി ാൻ ട ! തെ ചി ാേന ൾ
അ ് പകൽസമയ ് ദർശനംെച അതിേകാമളഗാ ാരായ ബാല ഗളെ ആ
പരമ ർഘട ിതിയിൽ ക തിനാൽ, പട ലവ െട മന ് അവ െട മാതാവായ
േരാഗിണി െട ാ ിൽ േവശി ിരി . കഠാരി ഉയ . ഹരിപ ാന
നൻ തംെകാ ് േ ാ ാ . ആ സംഹാരകർ ാവിെ കഠാരി തമാ ദീർ
ഘബാ ദ ം ആകാശവീഥിയിൽ ഇ ധ ിെന േലഖനം െച . തനി ് േനരി
ആപ ി ് സം മസഹിതം ജാഗ കനായ പടാ ലവർ ് കഠാരി െട തപത
നെ ് ൈദവഗതിെയ ് സമാധാനി ാേന സമയം കി . എ ാൽ, ഹരിപ
ാനനെ കരദ ം ഒ മഹാസാലകായെ ഹ ളാൽ അേമാച മായി, ഢതരം
ബ ി െ . ദ ാരപാലെന മർ നംെച ്, മെ ാ സാലശരീര ം ആ രംഗ ിൽ
േവശി ്, പട ലവെര ബേലന പിടി ് റേകാ ് മാ ി, ഹരിപ ാനനകഠാരിെയ
സ ഖഡ്ഗ ാൽ അ ണ ിൽ െതറി ി . ആ സാലകായനായ മാരൻത ി
തനി ് അഭി ഖനായി ലി ് നിൽ മഹാസാലകായൻ സി െ േനർ
് സപ ാ ല ിയെന സംഗതിെയ വി രി ം, ഹരികഥാരംഗ ിൽവ ്
തെ ഖഡ്ഗെ തിബ ംെച തിെന ധാനമായി രി ം, വാേളാ ി അ
. സി െ െനടിയ ദ ം ഒ മഹാഋഷഭസ രെ , അതിെ ആകാശവീജന
തിനിടയിൽ ഗീതംെച . എേ അവമാനേമ! അജിതപരാ മേസനാനായകനായ
മാരൻത ി െട ഖഡ്ഗേ ാ ടിയ ഹ െ ഇതാ, ഒ വസി ം തിബ
ി . ഈ തിബ കൻ സ പ കനായ േകശവ പി യാെണ റി ്, മാ
രൻത ി അട . െജൺ ാൾ മാരൻത ി െട റകിലായി ീർ പട ലവ
െട േന ൾ വിടർ ്, അ കൾ ് സാ മാ പരമവി തിയിൽ വികസി .
േന േഗാള ൾ ദർശനസ ി തയിൽ ച ല ളായി ഇളകി, പരമേമാഹാേവശെ
314 അ ായം ഇ പ ിെയ ്

രണംെച . “സ േമാ മായേമാ മ തി ാ ിേയാ” എ ചി യാൽ അേ

ഹം പരി തനാ . സി ൻ പട ലവ െട പരവശഭാവം ക ് ഖെ നമ
നംെച നിലെകാ . സേ ാഷവാർ ാകഥന ി ് ല മാ അഭിമാനം
ഥമമായി തനി തെ സി ി ണെമ േമാഹാധിക േ ാ ടി വസി നായ
േകശവ പി മാരൻത ി െട ൈക ് അർ വ ായി ഒ ് അമർ ി. അേ ഹ
േ ം റേകാ ് നീ ിെ ാ ് പട ലവ െട അ ണ ് “അേത! അേ ഹം
തെ . തി മന ിെല സൗഭാഗ ം ന ം ഭാഗ ംെചാരി ” എ ് ധരി ി .
പട ലവർ ഃഖാന തരംഗ െട തിസ ാടനമധ നായി പരമവിവശതയിൽ
െ . ഇ ം ണമാ ിനിടയിൽ കഴി . തെ രകഠാരി സാധി മാ
യി പി ീതികരകർ െ തട ് സി നാെണ ് ക േ ാൾ ഹരി
പ ാനനനിൽ ഉ ായ േദഷ ം അപഹസനഭാവ ം സി െന ഹനി ാ ്
ഒ ആ ര സംഭവമായി . സി ൻ ഹി ാനിയിൽ ചില ് പറ െകാ
്, തെ പിടി വി ർ ി, ായ ിനിടയിൽ തി കിയി ഒ കടലാ ് േലഖ
നെ എ ് ഹരിപ ാനനെ ൈകയിൽ െകാ . ഹരിപ ാനനൻ തെ സം
ാന ഹാ ി ഭയിൽ ആ േലഖനെ ണ ിൽ വായി . രാമരാജാബഹ ർ
സം ാനാധിപെ േനർ ഉപജാപ െള നി ിവ ണെമ ്, ൈഹദരാലിന
വാബ് തി ംെകാ ് അ ളിെ ിരി എ ് ധരി ി ാൻ അവിടെ ഒ
േസവക ധാനൻ, ആ ാ സാരം എ തിയി ആ േലഖനെ ഹരിപ ാനനൻ
ണംെകാ ് അ മാ ളായി ത ജി . അേ ഹ ിെ ശാർ ലേന ൾഅ
ജേന ം സി ൻ, പട ലവർ, മാരൻത ി എ ിവേര ം വീ ി ി . തെ
അ ചര ാ െട േവഷെ ധരി ് നിൽ വസി ൻ േകശവ പി െട േനർ ്
അേ ഹ ിെ േലാചനദ ം ദർശനപാ പത ൾേപാെല പാതംെച .
സി ം തടയാൻ കഴി തി ്, സകല ജയമാർ ം ന മായി ഹരിപ
ാനനൻ സമീപ ് വരിൽ ചാരിവ ി ഖഡ്ഗെ ഉറയിൽനി ് ഊരി വീശി
െ ാ ് ി മാണനായ ആ വാവിെ തിേരാധെ ശി ി ാനായി, ി
വധ ി ് ചാടിയ ബലരാമേദവെ വീേര ാ തേയാ ടി സാഹസ വനംെച .
സി ൻ പട ലവ െട ആംഗ ാൽ ത െ . െജൺ ാൾ മാരൻത ി ം
േകശവ പി ം പട ലവ െട ഒ ൈകവീ െകാ ് മാ ിനി െ . ഹരിപ
ാനനേയാഗി െട അഭിനവഖഡ്ഗ ം ത ിൽ ഇട . അം ഹ ധാന ാ െട പൗ
ഷ ിെ ം വ ിരാജശ ി െട ം ചിരകാലമാ ര ിെ അവസാനതരംഗമാ
യി മഹാപാടവേ ാ ടി തിേയാഗികളാൽ സ ചിത ഗ തേയാ ് ആ സം ാമം
അഭിനീതമാ . മ വയ ം ഢഗാ ംമ വീണ ം സമരവിദ ം ആയ
ഹരിപ ാനനെന പട ലവ െട വാൾ ദ ിണംെച േവഗ ിനിടയിൽ, േയാ
ഗിവര നായ ജന ച രൻ സ ഗാ െ തമമാ ിെ ാ . ഹരിപ ാനന
െ ഭടജന ം പട ലവ െട അ ലിക ം ബാ വി മി െട പാദനി ല
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 315

തേയ ം കര മണ തെ ം ക ് ആ ര ാൽ ംഭിത ാരായി നിലെകാ

േപാ . അന പ നാഭേസനാനി െട ഖഡ്ഗം അന മായ മി ൽ ിണർേപാ
െല കാശി ം, അ മി ം, ഹരിപ ാനനെ േന െള ചലി ി ്, സ ാസമ
യ ് ആ വാടെ ല ീ ർ മാ ിയ ദീപേകാടികൾ അവിെട ആവർ നംെച
േപാെല േതാ ി . ഇ െയാെ വ െമ ് േയാഗീശ രേയാ ാ ് വിചാരി ി
ത . പട ലവ െട വാൾ, പാ ം മാ ം ന ം വാ ം, എ െനെയ റി ി ,
തിേയാഗി െട ം, ജ ം, വ ം, പ ം തേലാടി, വ ശകല െള മാ
ം അപഹരി ് സ ിയട . ഹരിപ ാനനൻ നടസരസതെയ സ ാനംെച
് പട ലവ െട ഖഡ്ഗ മണെ അഭിവാദനംെച . എ ാൽ, പട ലവ െട
േമാഹ മം അേ ഹ ിെ േന െള സി െ േനർ ് ഒ നയി . ആ
ണ ിൽ ഹരിപ ാനനൻ ആകാശചാരിയായേപാെല ഉയർ ്, തെ പാരസിക
ഖഡ്ഗെ െ ാ ് ദർശനച കര ളാെല േപാെല പട ലവെര വലയംെച ്,
അേ ഹ ിെ ഖഡ്ഗേ ം അ ണ ിൽ പതി ി . പാരസീകഖഡ്ഗം പട ല
വ െട കവച ാൽ തിബ ി െ കയാൽ, സാൽവെയ അപഹരി ്, ര ാമ ം
സർ ബ ല ല ം നാനാഭാഗ ളി ം ചലി ് ശ ഗാ ല മായി ധാരാനിപാതം
െച . സി െ ദ ം ആ ഖഡ്ഗധാരിയായ ഹ െ ഒ ല പാതംെകാ ്
അ ശ മാ ി ഖഡ്ഗെ നില ് പതി ി .
പട ലവ െട സാൽവ നീ ിയേ ാൾ അരയിൽ തി കെ ി ൈകേ ാ
കെള ് ഹരിപ ാനനെ മന ിൽ ഒ മഹാ ി ഉദയം െച . ാണായാമ
നായി ശാ െന േനാ ി ‘ഉേഠാ’ എ സിംഹനാദ ിൽ ഒ ക ന െകാ
ം, ആ ജീവാർ െ തെ േയാഗശ മായ ഹ െ ഹി ം, ഉ ം ഉ
മായ സ ര ി ം പട ലവർ ം മന ിലാകാ തായ ഒ ഭാഷയി ം സ ഭട ാർ ്
ചില കൽപനകൾ നൽകി ം, ഹരിപ ാനന ിവി മൻ ആ രംഗ നി ് മറ .
കിഴ ം മ വശ ളി വാത കൾ ഹരിപ ാനനെ കൽപന സരണമായി
ണ ിൽ ബ ി െ . “ഞ ൾ േജ ാ ജ ാർ ഉ ം ശാ ംഒ ി ്
ടി െ ് അ െയ ധരി ി ണം. അേ െട അവസാന ഷകൾ അവി ് െച
ണം” എ ് പട ലവേരാ ് ാർ ി െകാ ് ശാ പ ാനനൻ േജ പ ാന
നേനാ ് സഹഗമനംെച .
പട ലവർ ആദ മായി മഹാവമാനചകിതനായി, സ ർഭവിേശഷ ളാൽ സം മി
തനാ ം, സി ദർശനെ നഃകാം ി ് ആ മ ിൽ ദ ചി നാ ം ഉ
ശാ ാ െട അന േരാദ മം എെ ് ചി ി ാൻ ശ ന ാെത ം നി േപായി.
പടി ാ ഒ റിയിൽ എേ ാ ത ി കർ ശ ൾ േക ട ി. ഹരി
പ ാനനെ തഗമനം ക ഉടേനതെ അേ ഹ ിെ മഹാേഘാരമായ ഉേ ശ
െ ഊഹി േകശവ പി പട ലവെര പിടി ടി “േവഗം ഇവിട ് കട ാം” എ ്
പറ ് റേകാ ് നട ാൻ മി . േകശവ പി െട മെ സി ൻ സഹാ
യി . പട ലവർ നി ി നാ െക ിൽ ഭട ാർ െപ കി ട ി. പടി ാ
316 അ ായം ഇ പ ിെയ ്

തകർ ് അതിത തിയിലായി. ‘വിട ് ’ എ ് ഹി ാനിയി ഹരിപ ാനന

െ േമഘനാദം ആ െക ിട ിൽ ി, േസനാ കാഹളധ നിേപാെല സ ഭട ാെര
മേദാ ത ാരാ ി. അന പ നാഭൻ പട ലവർ ർവവൽ ജീവ സര നായി.
ഒ കാലമായി അ ഭവി ി വി മ ിൽനി ് വിരമി ം, ത െട സഹേസവി
യായ ഖഡ്ഗം ഹരിപ ാനനേനാ ായ വിഹാരസമരെ ആസ ദി േ ാൾ
ണർ ം വർ ി ി അേ ഹ ിെ കഠാരികൾ ഏ ം ീതിപരദമാ ീഡ
കെള ടർ . തിേയാഗിക െട ആ ധ ലക ം തലക ം റി ് വീ . ആ ധ
ലക െട പതന ം ചിലെര ര രസ ാവണം െച ി . ര ർശന ം മരണദർ
ശന ം േയാഗീശ രഭടജന െള ല ൗര ാരാ ി. അവർ സി െ യമദ
േമ ്, െത െതെര വീ . മാരൻത ി െട െന നാ കം പട ലവർ ് വഴിെതളി
. നാരാചസവ സാചിയായ േകശവ പി ം തെ കഠാരനാരാചം െകാ ് ഒ ്
ര ് ഗണപതി ് റി . പരിപ ികെള നീ ി, വാതൽ േനാ ി നടെകാ
തിനിടയിൽ “തി മന െകാ ് എവിെട?” എ ് പട ലവർ േകശവ പി േയാ ്
മ ി . “അെത ാം ഭ മാ ീ ് ” എ ് േകശവ പി മ പടി പറ . അക
ം റ ംനി ് ബ ിെ ി വാതൽ സി നാൽ ികളിൽ നി ്
ഇള ിമാ െ . പട ലവ ം അ ഗാമിക ം റ നി കാവൽ ാരെന ത ി
യി ് റ ചാ . “ഇവിട ് പറ ണം. അയാൾ തീവ ാൻ അറ െപാളി യാ ്.
താേ ാൽ ഞാൻ എ െ ാളി കള .” എ േകശവ പി ഉപേദശി യാൽ, ആ
സംഘം ഓടി ട ി. മഹാരാജ തികേളാ ് സംഘടി ് ർവഭാഗ ിൽ വിവരി
കാരം വാേഹാർ ിതേ ാ ് ധാവനംെച .
േശഷം അതിഭയാനകെമ ് ഈ അ ിെല ഥമഘ ിെ അവസാന
ിൽ െ ാവി ി േ ാ. അതിഭയാനകെമ ാൽ, ദർശന ാല ാെത വർ
ന ാൽ ഹണ ി ് ാ മാ ാ ിെ അധി ാ തമായ
അ ിഭഗവാെ ഉ ദാഹ വർ നമാ ് ആ ൈവ വ തി ാ ാ ിൽ സം ത
മായ ്. പട ലവ ം ബ ം അവ െട ൈവഭവംെകാ ് ആ ദസ ഹാഗർ
ഭ ിൽ നി ് ആകാശമ ിതമായ േ വീഥിയിൽ േവശി േ ാൾ, സമര
രായി േയാഗിഭട ാർ ഹരിപ ാനനൻ െവടിമ റെയ തകർ ശ െ
േക ് അവർ ് സമ ിതമാ സംഭാവ െ അ മി . ആ ണ ിൽ െ
ഹരിപ ാനനെ ക ീരവരവ ാൽ അവർ അ ണം അ വർ ിേ ചില
വിനാശാ ക ംമ ംഉ മായി. അ കെള ടർ ്, ആ മ ിരഗഹ ര ൾ
ക ് സംഭരി െ ി വിവിധ സാധന ൾ ് ആ ഭട ാർ തീ െകാ ി,
ത ം, അസ ാധീന ം ആയ സഹചര ാെര ൈകെവടി ്, അവിെടനി ം
െര പറ . ഇ െന ഹരിപ ാനനെ ചിരകാലനി ിതമാ യ ിെ
ഥമദീപം ീപ നാഭസേ ത ിെ പരിസര ിൽ വ തെ അേ ഹ ിെ
സ മായ േരാഹിതജന ളാ ം ആ അമാ ഷ നിേയാഗാ സാരമാ ം തി ാ
പിതമായി.
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 317

േയാഗിവാട ിെല അ ണ ളിൽ ടി ഓേരാ മ ണ ൾ ഉയർ ് ആ മ ിര

ിെ പരിസരാകാശ ിൽ േമഘസ യ ളായി പര . ‘കി കിര’ ശ േ ാ
ടി ബ വ ൾ എരി ് ആ വാടേ ം അതിനക ് ിയ ഭടജന േള ം
േലഹനംെച ്, പ ാസ ലജാത ാ െട മേനാരാജ രാജസ ഭാവ ി ം ഉചിതമാ
ആതപ ൾേപാെല ര വിേയാ യർ . ഈ അ തീ ിതസംഭവ ിെ
ദർശന ിൽ മാരൻത ിയാൽ സ ീ തമായി വ ഹം ഭി ി ്, വീഥികളി ം
മ ് റ ല ളി ം ത ൾ ാേക അന രാ കെള ദീ ി ് സ
ാരായി ആപൽ േദശ ിൽനി ് ഒ ക ് ചരണംെച . ഹരിപ ാനനഭ സം
ഘം േയാഗിവാട ിെ ര ് തിർ . അ ിഭയസംഭവ ാൽ സമീപ അ
ഹാര ളിേല ം പാർ കാർ ഇളകി, വാട ാ ിേല ് ഓടി ട ി. ഇ െന
ജനബഹളം െപ കി, അ ിശിഖാവി ംഭണ െള ക ് ‘ഹാ ഹാ’ ശ ം ഴ തി
നിടയിൽ, ാ കടാഹേഭദകമാ ഒ മഹാരവം വിശ കർ നിർ ിതമാ
‘മഹാ ക ിനി’ പീര ി േയാഗ ാെല േപാെല ആ സേ തെ , എ ാ മിെയ
െ ം, പാതാളേമഖലവെര ം ഇള ി ി. ഹരിപ ാനനമ ിരമ ിൽ
നി ് സഹ ദർശന ൾ േയാജിെ േപാെല ഒ അ ിേഗാ രം, ബ ഗജര
വേ ാ ് േമൽേപാ യർ . സ സ ം അ ഗിരിക ം ക ാ ി പമവലംബി
െ വ ം, േഘാരേഘാരവപടലികേളാ ് വി പദസ ർഷക ട ളായി ിരി ്
സ ഗിരികാനന ാ േള ം ലി ി ്, സഹ േകാടി അേ യശാലക െട
ളയവർഷംെകാ ് ന പഥേ ം ഒ േനരം തംെച . ഗർഭ ിൽനി ്
ഏക ർ ജാത ളായ നിരവധി മേക ൾേപാെല ആ അ ിനിര അ രീ
ിൽ വി ർെ രി ്, ത ൾ വഹി ി പാതകഭാര ാൽ ീണ ളായി,
അമർ ം വീ ം ഉ ലി ം, പതി ം കിളർ ം േമണ ഥമ ാല െട നിര ിൽ
അമർ .
ആ ര ാരവം, ദീനാരവം, മരണാരവം, സ നശാപാരവം, ർ നഭ നാരവം,
ാണഭീതിയാൽ മ പാദാരവം, അ ിസംശമന ി ് അ ധീരജന
െട സാഹസാരവം, കാണികളായി ഓടിയ വിവിധജന െട കൗ കാരവം,
െപാ ി ം തകർ ം െഞരി ് െപാടി ം പടർെ രി അ ികലാപാരവം
… ഇ കൾ ിടയിൽ അതാ, മാരൻത ി െട േസനാകാഹളം ഹരിപ ാനനവാ
ട ിെ ദാഹശംഖധ നികളായി അ ദിഗ ര ളി ം അപനയാപജയേബാധെ
ഉൽേഘാഷണം െച . ഹരിപ ാനന ഗള ിെ മഹാത ാഗൈവരാഗ തമാ
വീര ധാമ ൾ ജനന ിെല േപാെല തിയി ം ഗാഢാലിംഗനംെകാ ് ഏകശരീ
രെ അവലംബി ്, ആ കൽപാ ാ ിസ ന ാൽ ആ ഢ ാരായി, ച രാ
മ ളി ം അനിവാര മാ അവസാനസം തിശാ ിെയ, ലധർ ാ തമായ
‘മഹാബലി’ തേയാ ് ാപി ്, ജീവിതസ െ ം സമാപി ി .
 ഉ രാഖ ാപനം

േ ാഭാ ലിതമായ ഈ രാ ിയിൽ തി വിതാം ർസം ാനം അത മായ

ഒ സ ിപാതസ ിെയ തരണംെച ് എ ് കളാ രാജ കാ
ര ഹേണ ൾ ധരി എ ി ം, ആ സംഭവ ിെ സവി രമായ വിവര െള രാ
ജ ത ധാന ാ െട ദ ൾ നി ഹനം െച . ഇവ ം ഈ ബ ജിഹ ത ംെകാ
്, കാപഥവർ ിയായ ഒ ഉ ി െട മപരിണാമ ിൽനി ് ാഹ മാ
ാ പാഠം വി തി ടീര ളിൽ സം ാഹ ളായി വി വെ ാപി .
രാജഭട ാരാൽ പിടി െ ൈഭരവെ സാ ം ഹരിപ ാനനകൗടില െള
റി ് േകശവ പി ് അ പദം ഉ ായ അ മാനദർശന െള ിരെ ി. ഉ
ശാ ാരായ സ ാന ഗളെ അവ െട അ ൻതെ മാ ര ണ ിൽനി ്
ത രി ്, ാ ണരായ ഓേരാ കലാവിദ ാെരെ ാ ് ചര ം േയാഗച
ര ം നിവർ ി ി ്, ആദ ം ഉ ൻ േഖന തി വിതാം ർ സം ാന ിതിക െട
പരിേശാധനം സാധി . അന രം അ ഹശ ി െട ഉ ാരണ ം നഃ ാപന ം
െചയ്വാനായി ദ േ ം മേഹാപേദശസഹിതം നിേയാഗി . രാജ ാവശ
നായ ൈഹദർ േകരള സന ി ് ഒ െ ാ െ ഹി േജ ഹരിപ
ാനനൻ, ആ മഹാരാജാവിെന ് അവിടെ ചാര ാന ി ് അധി തനായി.
എ ാൽ, അതിത ശലനായി ൈഹദർ ആലിഖാൻ നവാബ് വിശ സനീയരായ
ചില മഹ ദീയ ധാന ാർ േഖന ഹരിപ ാനനചാരെ ഗതികെള ി െകാ
തി ് വിേശഷാൽ ഒ ണിധിെയ ടി നിേയാഗി . ഇ െന നിയമിെ ്
ന െട സി ൻ ആയി . സി െ ജ സി മായ കായഗരിമ ം സ ഭാവ
ത ം ൈവശിഷ ം ൈഹദർമഹാരാജാവിെ അഭിമാനേ ം വിശ ാസേ ം
സ ാദി . ആ ണിധി െട റിേ ാർ കൾ ് അേ ഹം അന നാദരേ ാ ് അ മതി
കൾ നൽകിവ ി . മഠാധിപെ നിലയിൽ റെ ഹരിപ ാനന ്, ൈഹദർ
മഹാരാജാവിെ ധാനകാര ാർ അ ാവ െന ബാ റായി ഏർെ ിെ ാ
. സി െ സാഹചര ാൽ ഹരിപ ാനനെ േസ ാവിഷവാതം ഏെറ

318
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 319

െറ തിബ ി െ . സർവവ ീമാനായ മഹാരാജാവി ം, പട ലവ െട

പാഭാജനമായ േകശവ പി ം ഹരിപ ാനനനിൽനി ് അത ാപ ാകാെത
സി െ ശ ളായ കര ൾ ഢമാ ം നിര രമാ ം ാണനംെച .
രാജഭ ാര ിൽനി ായ അന േമാതിര ിെ അവധാരണം േകശവ
പി െടേനർ ് സംശയെ ജനി ി ാനായി ഹരിപ ാനനൻതെ നിവർ ി
താെണ ം, സ ർഭം ആവശ െ ാൽ അ ാവ േന ം ിലാ ാൻേവ ി ആ
ാ ണെന ഏൽപി തി ് മെ ാ അന േമാതിരെ ഹരിപ ാനനൻ
തെ പ ൽ ഏൽപി ി എ ം, ആ വധരാ ിയി ം ീവരാഹേ ിെ
േരാഭാഗവീഥിയിൽ വ ം, ആ ാ ണെ പ ൽ താൻ അതിെന െകാ േ ാൾ
ച ികാസഹായംെകാ ് ാ ണൻ േമാതിരം മാ െ ിരി തായി അറി ്
ഹരിപ ാനനെന രാജേ ാഹിെയ ം മ ം അപഹസി തിനാൽ അയാ െട അ ം
താൻ വ ിയതാെണ ം, തെ അ െന ച ാറൻ വധി തിേല ് േകശവൻ
ിെന മരി മാ ് ബ ന നാ ി േ ാഹി ം, അ െകാ ം ിയാകാെത,
പി ഹ ാവിെന െ വധി തി ് മി തിൽ അയാ െട ൈപശാചത ം ക ്
താൻ േതാ ് മ ി എ ം മ ം രാജാധികാരിക െട ിൽ ൈഭരവൻ െമാഴിെകാ ്
നിയമകൽപിതമായ അ ദ നെ സഹി . ഈ കഥകൾ ാഡ ിപാക ാ െട
ിമ ൾ ടിയിൽ ആഭിചാരനിർ ാല ൾ എ േപാെല നിേ പി െ . ഹരി
പ ാനനവാട ിെ ഒ ഭാഗ ് അന രകാലീനനായ ഒ സംഗീത വീണെ
ഹരികഥാമ പം ാപി െ െകാ ്, ആ ല ിെ മാലിന ം വൻ രീ
കരി െ . അ ാവ െ ല ൾ അയാ െട വിധവ ് തിരി െകാ െ .
അ ക െട ഭാതിശയ ർ ിമെകാ ് വി തമായ ഒ േകാടീശ ര ംബെ
ഇ ം മാണിൈക ശ ര ഭാവ ാൽ അ ഹി േപാ ം.
സി െ കഥ മായി . ഇേ ഹം ഭർ ാെവ ാന ിൽ,
ിസം നായ ഒ ിതെ ആയി . കായപരിചിതി ം േദഹബല ം
െകാ ് ിശ ിയാൽ അദ ിതീയനായി അ ഹി െ ി െ ി ം, മനഃേ
ശ ിൽ ഒ ംതെ സ യി െ ി ി . മാേ ായി ൽ െകാ ായി ജനി
്, മാർ ാ ൻ വലിയപടവീ ിൽ ത ിയായി രാജസമ േസവകനായി വർ ി ി
ഇേ ഹ ിെ ഈ ന നത ് ഭാര യായ െകാ ിണി ിയാൽ പരിഹസി
െ ം മാർ ാ വർ മഹാരാജാവിനാ ം പട ലവരാ ം ശാസി െ ം േപാ ി
. ഇ കൾ ഈ സ ർഭ ിൽ ഹമായി ീ കയാൽ, അേ ഹം തെ ഉേദ ാ
ഗേ ം ഭാര േയ ം ഉേപ ി ് സ രാജ സ ദായരംഗ ളിൽനി ് നി ാ നായി.
എ ാൽ തെ അപഹാസകെര ത പഹസി ാൻ ശ മാ ഒ വിദ െയ ഹി
്, എെ ി ം ഒ വിജയ ത ംെകാ ് പട ലവ െട ം സ കള ിെ ം വി
േശഷ സ ാന തെയ വരി ാനായി, അേ ഹം മർ വിദ ാച രനായ മായെ ാടിമ
വി ് ശിഷ െ ് ആ ലവാസക േള ം അ ി ്, ആ അ ർവകലയിൽ
320 ഉ രാഖ ാപനം

സമ പ ത ം സ ാദി . ബ ജന ൾ ് ദർശനല ി കി ീ ി ാതി ആ

ത രവിദ ാെ നിര ാണ ിൽ, അയാ െട നാമെ വിേനാദാർ ം ധരി ്, മഹ ദീ
യജനസംഹതി െട ഇടയിൽ പരമ ബ ം പരേമാപകാരി മായി റ കാലം കഴി
്, േപാ ് സാമര ായ െട പരമമി മായി ീർ ്, പരേദശസ ാര ം െച ്
തെ വിശി ളായ മർ വിദ ാ േയാഗ ൾെകാ ് മഹാ ജന േട ം മഹ
ന േട ം അഭിമതി ം മഹാബി ദ ം സ ാദി ്, ൈഹദ െട സമ ിൽ
േവശി ്, ഹരിപ ാനനസഹചരനായി നിേയാഗിെ ് തി വിതാം റിൽ സ രി
. ഹരിപ ാനനവാട ിൽ താമസി കാല ് തെ ഭാര െട വരണ ി ്
ഥമകാം ിയായി റെ ി ഉ ിണി ി ര ാംസ യംവരകാം ിയാ ം യ ി
എ റി ് ആ ചപലെ ചാപല െള സി ൻ ി . േകശവ പി
െട നാമെ ആ ീ െട നാമേ ാ ് ഉ ിണി ി സംഘടി ി വ ് സി ൻ
ധരി ്, പരമാർ ിതി അറി തിനായി പ ീർസാ െട േവഷ ിൽ െച കേ
രിയിെല ഗാഢമി മായ േകശവ പി െട സഹകാരിയായി. അതിെ പരിണാമം
ആ വാവിെ ഢധാർ ികത െ ധരി സി ൻ അയാ െട ആ മി മായി
ീർ ് അയാൾ ് അെ ാഴേ ാൾ േവ അറി ക ം ആ ക ം െകാ ് മഹാ
വിജയിയാ ിയതായി . ഉ ിണി ി െട വധകർ സമയ ് ആ ല ടി
എ ിയി സി ൻ ഹരിപ ാനനേനാ സഖ െ ഖ ി ്, ആ അപനയ
ാ ം ൈഹദർമഹാരാജാ ് ധരി ാനായി അ ദിവസംതെ ഒ േലഖനെ
അയ . ഹരിപ ാനനെ േലഖനം ൈഹദർസമ ിൽ എ തി ായി ധരി
ി െ ് സി െ നിേവദനപ മായി . േകശവൻ ിെ അപഹര
ണം ഹരിപ ാനനനാൽ െച െ എ ് സി ൻ ഊഹി എ ി ം, ആ വാ
വി ് ആ ബ നംെകാ ് യാെതാരാപ മിെ ം സി ൻ അ മാനി ി .
സി ് ഹരിപ ാനനെ ംബ ിതിപരമാർ െള റി ് യാെതാരറി ം
സംശയ ം ആദ ിൽ ഇ ായി . എ ാൽ, ഹരിപ ാനനൻ തെ ജ േ ഹം
െകാ ് കഴ െ യാ യി ം െയ സ ർശനംെച േ ാ ം, പി ീ ് ാെര
ക സ ർഭ ളി ം കടി ി ൈമ ീ ചന ളിൽനി ് അയാൾ ചിലെത ാം
ഊഹി ് വ ി . അതിെ േശഷം ചില അേന ഷണ ൾ െച ം േകശവ പി
െട അ ർ ത ളറി ക ം െച െകാ ് ഹരിപ ാനനസംഭാഷണ േള ം ി
യകേള ം ി േ ാൾ, പരമാർ ിതി മി വാ ം ധരി . ഉ ിണി ി െട
നി ഹാന രം സി ൻ ദ ിണേദശസ ാരംെച ് ഹരിപ ാനനശിഷ സംഘ
െള രാജ കാര വ ാപാര ളിൽനി ് പിൻവലി ാൻ ണേദാഷി . ഈ ഉപേദശം
കള ാേ ാ ി െട ഭടജന ളി ം ഫലി . ൈഭരവൻ ഹരിപ ാനനേസവന
െ ഉേപ ി ാ ം അറി േ ാൾ, മ ത ാ ലയിെല അവ കെള ആരാ
വാൻ സി ൻ റെ ് ഭഗവതിയ േയാ ് സംഘടി തായി . തി വന
ര ് മട ിെയ ി, േകശവ പി െട മട െ കാ ് പാർ ് പ ീർസാ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 321

െട േവഷ ിൽ നട േ ാൾ, പട ലവർ ് േനരി ആപ ിെന റി ് മാമാെവ

ിടനിൽനി ് അറി ് കി ി. സി ൻ ഝടിതിയിൽ ഓടിയ ് ആര ശാലയി
ഹരിപ ാനനവാട ിേല ായി . അവിെട എ ി, തെ സി േവഷെ
ധരി തിനിടയിൽ, ൈദവാധീനവിേശഷംെകാ ് ൈഹദർ നായി ് മഹാരാജാവി
െ മ പടി ൽപന അവിെട എ ി. അേ ഹെ പരേമാ ാഹ ി ം തൽ ാല
മ ിൽ വിജയ ി ം ശ നാ ി.
പട ലവ െട ി െട വിരഹ ഃഖശാ ി ആ മഹതി െട ിയതമല ിെകാ
് പരിഹരി െ ്, െച കേ രിയിൽ ഒ മേഹാ വം ആയിരി െ ി ം, ആ
അപനീതാ ധനായ െകാേ ാ േ ാവ ളായ ര ് ത ണ ാർ അപനി
യ ണംെകാ ് കാപഥാ യായികളായി അകാല ർ രണെ തപിേ ാ, പട ല
വർ ാ മന നായി ഭവി . ഉ ശാ ാ െട േദഹത ാഗഭാരെ മന ിൽ വഹി
െകാ ം, അേ ഹം ഉ ി ാെ അേപ ാ സാരം അ ദിവസം ഉ േയാ ടി
മ ടെ ി, തെ വാ ാ സാരം മീനാ ി െട സംര ണെ ഭരേമ ്,
ശാ പ ാനനെ ാർ നാ സാരം സേഹാദര ാന ിൽ, കഥാ ാവന
ടാെത ം ർ േബാധേ ാ ടി ം ഭർ പാദ രണ ം േദവീപദധ ാന ംെച ്
ചരമഗതിെയ ാപി സ സംബ ി െട ഉദക ിയകൾ െച . മരണസംബ മാ
അടിയ ര ൾ കഴി ് പട ലവർ െച കേ രിയിേല ് മട ിയേ ാൾ മീ
നാ ിേയ ം ആ ഭവന ിേല ് ിെ ാ േപായി.
943–ാം െകാ ിെ ഉദയം ഒ മഹാേലാകബ െവ സാർവ ികകാരണവ
ത ിൽനി ് നി ാസനംെച . അന ശയന ര ിെല ഹം ഓേരാ ം ‘മാമ’
എ ാജപത മഹാ െട അപഹരണവാർ ാ വണംെകാ ് ൈസ രവിഹീന
മായി. ‘ധർ രാജാ’ എ പദ ിെല ‘ധ’കാരം എ െനെയ ാം പാ രെ ് എ ്
ആ പദ ിെ അനവരത േയാഗം മാ ി ം മറി ം ട ിയ ‘മാമാ’ ഭാഗവതർേ
പ . ഈ സംഭവസംബ മാ ‘താടകാരാഘവം’ േകശവ പി തെ
േത കാധീനതയിൽ ആ ിയിരി ർവഭവന ിൽവ ് അ കലാശ ിേയാ ്
അഭിനയി െ ് … താടകയായ ഭഗവതിയ … “േങ ! അേല ാ, വിശാരി ാര ാമീ!
ഇെതെ ാ െനേ ! െത വഴിേയ മാരടിേ ാ ് നട ാലെ ാ ്, വാ കഴ െല
േ ാ?”
രാഘവനായ മാമൻ: “ഹടീ! ശ ട ീ! ‘വിശാരി കാരസ ാമിെയ’ ൈവ സ ർ ം കട
് … ‘കാളീ നീ േപാടി ടിേല മഹാശേഠ … പാടവ ര ാെത വിരേവ െര …
കാളി’ ശാതം േപാടറ സ ാമിയാ ം, നീ േപേ ി ാളി ം ാ േ ാ? വിശാ
രി കാ ്! അടിേയ അ ാക നാൻ തപ െശ നാ?”
ഭഗവതിയ : “അ ാ എ ് വേ ാ ം െചാേല ാ? പാ ിെ രാഘം ഉ ാണീേ റി
ഥ െന വി ം അ ം ടി ഇ .” പി െ സമരം സമപരാ മേ ാ
ടി നട . ർവകഥ െട ം ഇ െന ആയി . പലഹാര ീ െവ ി
322 ഉ രാഖ ാപനം

േടശ രന ാവി മഹാരാജാവിെ ഉപാ േസവന ി ് “അകെ ിവി

ചാരി കാർ” എ ഉേദ ാഗ ിേല ് നിയമി െ . ആ ാന ാ ിയിൽ
‘മാമാ’ എ കർ ാ തം ച പഥേ ാ ് സംഘടി . മാമെ ജീവിതാന
ം ‘അ ാർ േമ’ അ ർ ാനംെച . ണം തി തെ നവ‘വിചാരി കാെര’
മഹാരാജാ ് ആവശ െ ട ിയേ ാൾ, മാമെ ‘അസഹ ത’ െപാ ടാ
്, അയാൾ ബധിരതെയ അവലംബി . മഹാരാജാവി ായ അസഹ ത ം
വർ ി . ‘െപാ ാ!’ എ ് അവിടെ തി േ െപാ ി തിെന, രാജകീ
യാ ാനഭി ികൾ മതമറി ്, സം ഹണംെച . “അ െനെയ ി ം
ര ര ം” വീ ം ല മായ ഭാഗ ിൽ മാമൻ ആശ സി ട ി, മഹാരാജാ
വിെ ഭ ാ ഗണ നാ ം ബ േലാക ി ് േ ഹമ രിമാ വർഷകനാ ം
ജീവിതേശഷെ അതി ല ഭാരമായി വഹി .
െട മരണാന രം െതാ റാംദിവസ ം കഴി ്, മീനാ ി െട വിവാഹം
നി യി െ . ഈ ിയ കൽപനാ വാദം വാ വാൻ പട ലവ ം ഉ ി ാ
ം ഒ േചർ ് ഖം കാണി ് വ ത തി മന റിയി . മഹാരാജാവിെ അ രം
ഗ ിൽ ഉദി വിചാര ൾ േന പ െള ഇള ി, അവിടെ പാേ ാമനിദാന
മാ വദനെ ദ രതരംഗ ൾെകാ ് ചലിതമാ ി. ഉ ി ാൻ മഹാരാജാ
വിെ അ ർഗതെ മിഥ ാധാരണംെച . “ചിലർ േവ ി � മാ ാർ ന െച
യ്വാൻ അടിയൻ വിടെകാ െമ ് ് അറിയി ി ്. മീനാ ി െട ംബാപരാ
ധെ കൽപി ് തി മലി ്, മി ളണം.”
മഹാരാജാ ്: “േഹ! അെതാ മ വിചാരി ്. അ ാര ിൽ, അപരാധിനിയെ
ം ന െട അ ലയാെണ ം ജനനം മെ ാേ ാ ആകയാൽ ന െട ജ
മെ ം, േകശവൻ വാദി കഴി . േപാേര! വാദ ാരെ കാര ിലാ ്
ഇവിെട വിഷമം. ഉ ി ാൻ തെ പറ . ഇേ ാൾ, കാര ം മന ിലായി എ ്
ഖം പറ .”
ഉ ി ാൻ: “അതിൽ എെ ി ം സംശയ ായി െ ിൽ അടിയ ൾ ഇ ാര
ിൽ കൽപന വാ ാൻ വിടെകാ കയി ായി . അവർ ര േപ ംതെ
ആ കാര ൾ സംസാരിെ ാ ി. ആ ഭഗവതി എ ീെയ ടി മകൻ കി
ടാ ് േവണെമ ് ശാഠ ംപിടി േ ാൾ ‘അ പാടി , എ ാം യഥാ ിതി
യിലിരി െ . മീനാ ി ന ിയേ ം അ ൻ ർവ ിതിയി ം േപാരേ ’
എ ് േകശവ പി ഭംഗംെച വിധി .”
മീനാ ി െട വിവാഹ ി ് തി മന ിെല സേ ാഷസാ ളായി േവ
രക ം വിഭവ ം കൽപി ് അ വദി എ ി ം, അവിടെ നയന ൾ ് പട
ലവെ ം ഉ ി ാെ ം ക കെള ാൾ ദർശ ം ടിയി . ത ാൽ
അവമാനിതനായ ഘ ളി ം ിരഭ ിെയ ഢധർ നി േയാ ് അ ി ആ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 323

ത ൻ തെ േ യ രണ ി അയാ െട ികൾ ിടയിൽ മീനാ ി

േയാ ് സംഘടി നിമി ം, ആജീവനാ ം നിലനിൽ തായ ഒ േമഘാവരണം
ആ വാവിെ മേനാമ ലെ ബാധി ിരി എ ് അവിടെ ജീവധർ
ത ദർശനംെച . േകശവ പി െട മന ് മീനാ ി െട സൗ ര ഭാവ
ാൽ ആകർഷി െ എ ം, എ ാൽ, അയാ െട േസ ാവർ നപൗ ഷംെകാ
് അതിെന കാശി ി ിെ ം അവിടേ ് േബാധ മായി. തെ തെ
ദമശ ിൈവശി െ അത ാ ര ർ ം അഭിന ി .
മഹാരാജാവിെ ദർശനൈവശദ ം േവെറാ സംഗതിയി ം ടീകരി െ . മീ
നാ ി െട പരിണയദിവസ ി ം േകശവ പി മഹാരാജസ ിധാന ിൽ തെ
ഉേദ ാഗസംബ മായി ഖംകാണി ് വിടവാ ാൻ ഭാവി േ ാൾ, മഹാരാജാ ് ഇ
െന േചാദ ം െച . ”ഇ േ െച കേ രിയിെല െകാട? നീ മ ാരനായി
അവിെട നിൽേ തായി ിേ ?”
േകശവ പി : “േവ ി അ ാവ ് ഒ ല ംേപർ ് ഉ രം പറവാൻ. വലി
യ ാവൻ എേ ാ ം വലിയ ീണ ിൽ കിട . അ കാണാൻ അടിയെ
പഴമന ി ് …”
മഹാരാജാ ് ിരിേയാ ടി “അ േ ാ” എ ് േചാദി െകാ ്, ഒ സഹ
താപാേവശേ ാ ടി േകശവ പി െട ഖ ് േനാ ി, രാജസമ ിൽ അ വ
ദനീയമ ാ തിവീ ണെ അ ം സ ാ േ ാഭംെകാ ് േകശവ പി അ
ി േപായി. സമ ധർ ഗാംഭീര ിെ നിലയനമാ മഹാരാജാവിെ വദന
തീ ണ ിൽ േകശവ പി െട അ ർബ മാ േ മ ിതിെയ റി ാ
യി സംശയം ിരെ . േകശവ പി െട ഈ മനഃ ിതിെകാ ായ ജീവി
തഗതിേഭദ ൾ ഭാവികഥാഭാഗ ളാകയാൽ ആ വിഷയ ളിൽ ആ മി ്ഈ
സ ർഭ ിൽ ഉചിതമായിരി ത . അതിനാൽ ത കാര സംബ മാ േശ
ഷം കഥെയമാ ം വി രി െകാ െ . േകശവ പി െട ൈദന ാവ ക ് ദീനദ
യാ വായ മഹാരാജാ ് േ ാ ് നീ ി, തെ ഭ േനാ ് ഇ െന കൽപി : “േകശ
വ ്ഏ ് ംബം േബാധി േവാ അതിൽനി ് ഒ ിെയ നി യി . േശഷം
നാം ഏ … എ ാൽ അതി ായി ഒ ിയ ടി അ ിേ ്. 38-ൽ േദവി
േകാ ് വീ വക അന േ ദസംഗതി നാം തീർ യാ ിേ ? അ ് ന െട ിൽ വ
സ ടം േകശവെ ൈകയ ര ിലാെണ ് ന ് മന ിലായി. േശഷം ഊഹി ം
അേന ഷി ം അറിക ം െച . ഈശ ര പെകാ ് നിെ അ ം സേഹാദരജന
ം അവിെട ഖമായി ാമസി ഇനിേ ായി കാ ക. ‘െചലവി ് േവ ത ം
െകാ ് െച ാം’ എെ ാ വാ ് … ഇേ ? അവിെട െച േ ാൾ അ ം നിറേവറി
യിരി ം.”
അധികം താമസം ടാെത േകശവ പി വലിയെകാ ാരം സ തിയായി നിയമി
െ . ബാല ിൽ േവർെപ മാതാവിെന നർദർശനംെചയ്വാനായി രാജ സാ
324 ഉ രാഖ ാപനം

ദ ർ ത െട ല ളായ പരിവാര േളാ ം സാമ ികേളാ ം ർ നായ ഒ മാ

ലനാൽ അപഹരി െ ി തെ തറവാ ഹ ിേല ് റെ . ഹ ാ
മ േ ാൾ ഏ ം വല ീണി ് നടെകാ ഗജവി ഹരായ ദ തിമാെര
് േകശവ പി തരളമന നായി, ആ ഭാര ാഭർ ാ ാെര തെ ഹ ിേല ്
ണി ് ാനം കഴി ി ം മ ം യഥാേയാഗ ം സൽ രി തി ് ആ കൾ നൽ
കീ ് തെ ഭവനദ ാരം കട ് അക ് േവശി . ആ ദ തിമാ െട ദർശനാന
രമാ ായ ഹ േവശനം, ആ ദർശന ി ദി രണക ം രാജ സാദംെകാ ്
ഉടെന സി ി അ ഹ ം സംേയാജി ് സ ി മംഗളമാ . തെ നീെ
േദ ാഗ ിേല ് നിയമി െ ി േകശവൻ ് േകശവ പി െയ എതിേരൽ
. തെ േ ഹിതെ ദർശന ിൽ സേ ാഷേ ാൾ ആ ര ം ി ്, േക
ശവ പി നിൽ തിനിടയിൽ, േകശവൻ ് താൻ വഹി ി ഒ രാജശാ
സനെ , േകശവ പി െട ൈകയിൽ െകാ ്, ആ ഭാ ക ിെ ദീർഘാ തി
െയ ആശംസി . േകശവ പി തെ േ ഹിതൻ വഹി ി നീ ിെന അത ാ
ദരേ ാ ് വാ ി, േന ളിൽ അണ ് അഭിവ നംെച തിെ േശഷം വായി േനാ
ിയതിൽ കള ാേ ാെ വകയായി പ ാരവക ക െക െ ി വ വകകൾ
സകല ം തനി ് നൽകി, തെ തി ാനിർവഹകനാ ിയ, തി മാണ
മാെണ ് ക ് ആന ാ ർ ളായേന േളാ ടി മഹാരാജ പാേധാരിണി
െയ അ രി നി .
േകശവ പി ളികഴി േ ാൾ “ഊണി ് േപർ ് ഇല ഇടെ ” എ ്
ആ െകാ ്, ഗജവി ഹനായ ഭർ ാവിെന അറ ര ക ് േവശി ്, അേ
ഹെ െതാ . ഗജവി ഹൻ തെ ിൽ മഹ ദീയസ ദായ ിൽ േകശ ം
മീശ ം വളർ ി ഒ ി നിൽ വ ഷേകസരിെയ ്, വ ാെത സേ ാ
ചെ . േകശവ പി ഗജവി ഹെന ര ് ൈകകളാ ം പിടി ്, ഭ ണ ിയിൽ
മധ ാന ് ബലാൽ ാേരണ ഇ ി, താ ം േ ഹിത ം ഓേരാ വശ ായി
ഇ . അ ാദിവിഭവ ം എ െകാ ് പരിചരണതി ് റെ ജനനിമാതാ
വിേന ം ര ാം മാതാവായ ഭഗവതിയ േയ ം തട ്, േകശവ പി ക െകാ ്
തെ അ ർഗതെ ഭഗവതിയ െയ ധരി ി . ണംെകാ ് ഭഗവതിയ ഗജ
വി ഹിണിയായ അര മ ി ിെയ ആ രംഗ ് േവശി ി . അ െ
വിള പണി ഏൽ തി ് തെ സമീപവർ ിയായ അതിഥി െട ഭാര േയാ ് േക
ശവ പി അേപ ി .
ത ി: “എ ീ! പ വിെന ൾ എവൾ െവള ി ാ ്എ ീെട പൗ ി ം
െക േപാ ം.”
േകശവ പി : “വിള ണം … ണേമ വ . വർ മാന െള ാം പി ീ പറ
യാം. നി ൾ ഈ സമയ ്, ഇവിെട വ ് േചരാൻ സംഗതിയായ ് ഈശ ര ം
സാദി െകാ ാ ്. വിള ി രണം,” േകശവ പി െട വാ കൾ േക േ ാൾ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 325

ഭഗവതിയ െട ഉപേദശം ി ർ മായി നൽകെ െത ് േതാ ി. “അ ് െവ

ാളെ ം ഈ പവതിെ ാ ി എ ് പറ ് അ ി … അ ീട ്വ ാ ്
എ ാം െചാ ാ െമ ്. അ ിരി ണ ആദ ിെന ഒ പ പാവി ാമി ം
ര ം വ ് െവള ി, ര ് ക ം െപാടിയി ് മയ ി. ടിയി വീ ം െകാളംേകാ
രി ്, ടിപാർ ം ി ്, അ ാപെനേ ടി ം പട ം ചൗ ി കാ ം െവ . എ
ീട ് വരാൻ വ ം, വീ ി വ ് േക ്, ഞ ം ഇ ് വേ . ഇനി എെ
അ ൻതെ െചാ വിൻ, സാമി േപായേപാ ് എേ ാ ്? ഞ ൾ ് വഴിെയ ്?
അ ാ ്; ഇദ ം … ഇരി ടിെയാ ടെമാ ്; േവ വ ം േവേ ാള ്; അ ്
േക മി ാ; അവെര േവേ േവ ാ ംവ , ഒ പിടിേയ പിടി ിരി ണാ. അ ം പക
ം അ പ നാഴിക ം ാ ീ ം, അ ടിേയ സാമീ! സാമീ നി ണാ … എ ി,
ൈദവമറിയെ റ ് െപ ംെപ മ ് വഴിെകാ ിരി ണാനെ ാ, ന െളാ ് െചാ
ി ്.” ഈ കഥന ം അേപ ം േക ് തെ ഭാര െട നിർബ ാൽ ആ ല
േ ് േപാ തെ ജാള െ റി ് േകാപി െകാ ് ത ി നി ി .
േകശവൻ ് േയാഗീശ രനാൽ തെ േ ാെല ം, അധിക ം പരി തനാ െ
ിെയ ് സഹതപി . േകശവ പി പിെ ം അര മ ി ി വി
ള ിെ ാ േ കാര ിൽ നിർബ മായി െഞ ി ട ി. എ ി ്; ത ി
ൈവമനസ ംകാ ിയേ ാൾ ഭഗവതിയ െട രസനാ ിെയ അവർ േയാഗി .
“അേ ! ഇെത ് േമമ ം െകാ ാ ം? കാര ം കാണാൻ വ വ ് ക ത ാ ം പി
ടിെ േയാ? െപാ ത രാൻേപാ ം െകാ ാ ണ എെ പി ് െവള ിയാ ്,
ൈക ് ഊര േമാ? ശയിയഃ! പിെ മതീ ാ ം! െകാേ ാ േ ാ ആേണാ.
ഈെ ാഴ ാ ം ആടാൻ?” ഈ അപഹാസ േലാഭനെ ടർ ്, ബലാൽ ാര
െ ടി ആ ിയംവദ ഉപേയാഗി േ ാൾ, ഭാവതിയായ ത ി േകശവ പി െട
ിൽ ന ാസ യായി നിലെകാ ി െ . ഐശ രമാ ഒ േബാധന ിെ
േ രണയാൽ ഓദനപാ െ വഹി എ ി ം, ലീനയായ ആ മഹതി ഭർ ാ
ടാെത പര ഷപരിചരണ ി ്, വിേശഷി ം അന ഭവന ിൽ വ ് സ യാ
യി . തെ ഹദാസ ദശയിെല സ ാമിനി െട ഉപാ സം ിതി ക ്, ര ാ
വിതമായ ഖേ ാ ടി േകശവ പി എ േ . ൈദവഗതിെകാ ാ അവ
ാേഭദ െള റി ്, ആ നാ തത വിമർശന ൾ െച െകാ ് ന ശിര നായി
നി ്, തെ തല ടിെയ വക ്, ർ ാവിൽ ച ലാ പമായി വ െക ീ ഒ
തഴ ിെന ത ിെയ കാണി . താൻ അന നെ ം അതി ം തനി ് വിള ീ
െ ം ത ിെയ േബാ െ വാനായി, േകശവ പി യാൽ അ ി െ
ഈ ിയയിൽ, ആ മഹതി ച മണം സംഭവി ി ി വിപരീതാവ െയ ാ ം
തെ ത ി ് പരമാവധിയാ ദ നെ ദർശനം െച . തെ ത ി
മതിയായ അ ാപസഹനമാ ായ ി ാൽ പാപശാ ി വ ീ െ
ം, ത ാൽ അവമാനിത ം പരിപീഡിത ം ആയ ബാലെ ദർശനം നൽകി അ
326 ഉ രാഖ ാപനം

ഹി തി ് അ ശ നായ ൈദവ ിെ സമ ിൽ തെ ദയാ ധാരകെള

വർഷി ി തിനാൽ അ െ സംഘടനം തെ ാർ ന െട ഫലമായിരി ാെമ
ം, ചി ി ് ത ി ൈധര െ അവലംബി . ഇതിനിടയിൽ “അ ് ത ം െകാ
ം ന വാ െ ് …” എ ് േകശവ പി ത ിെയ ആശ സി ി ാൻ ട ി.
“ത തി ം െകാ തി ം, ത ട ം െകാ ട ം ഒ േപാെല െകാ . മകേന! ഇനി
എ ാം െപാ ിൻ” എ ് ഗൽഗദേ ാ ടി ത ി ഒ അപരാധസ തെ വദി
. അ േക ്, ത ി േചാദ ം ട ി: ആ! അെത ര ീ! െകാ താ ് െകാ താ
്, െപാ ാ എടവാെട ്? ത ി തെ അപരാധെ സേ ാചഹീനമായി
വിളി ് പറ …ത ി െട അപരാധവിവരണം േക ് ീണചി ം തവീര
മായി ഇ ി ത ി പരി ർണാന നായി എ േ ് േകശവ പി െയ ആലിം
ഗനെച . തെ ഭവനനാശേ ം, യശഃ തേ ം, ത ാൽ അഭ നായ ബാ
ലകാര ൻ മഹാരാജകാര േസാപാന ിൽ ‘തല തിരി ിൽ’ ഉ ാ ഒ പടി
യിൽ എ ിയിരി െകാ ് ത ി ിഴി . കഴി ഃഖ െള ാം ഒ സ ം
േപാെല േതാ കയാൽ ത ി ർവവൽ തെ ഹ ിേ ം ഭാര േട ം ഭർ ാവാ
യി, താേപാ തേയാ ് കാര വിചാരം ട ി. തെ െച സി റിെയ “ഈശ രൻ
തിരി െകാ ിരി േ ാൾ, ത ി റ െത ി ്? െവ ം ായാേണാ ഒെ
േപപിടി ് െപ ്? േനാവാ െന ം കനിയാ മന ം ആ ണടം െകാളം േകാരിെ
േതാ െകാ മ?” (ഭാര ധർേ ാപേദശമായി) “ആ ാതിെയ ഒളി ാ ് ഇേതാ വ ?”
എ ിത ാദി സംഗ േളാ ടി, തെ രായസ ാരെന പിടി ി ി, ആ മ ിരപരി
ജനാദികെള ാം തനി ് അധീനംതെ എ ് േഘാഷി ് െകാ ് മായി ഭ ണം
കഴി . ഊ ് കഴി ് ഭഗവതിയ െട സ ാനമായി താം ലദാനപരിചരണം ടി
ഉ ായേ ാൾ ത ി ചി കൾെകാ ് അ ര ് മാറിൽ ൈകവ ് തടവി. “അെ ാ
ാവി, െക െക വിന എ താൻ െചാ െണ?” എ ് േകശവ പി െയ േനാ
ി ഒ േചാദ ംെച . ത ി ് േകശവ പി വിഷമി തിനിടയിൽ ത ി
തെ പരമാർ െട കഥന ി ് പീഠികയി ്: “എെ പി െയ െതാര ിയ
േമ, അ ് എ ാം അ ാളട ്ന ം തി ം െചാ ിതരാനാളി ാ ്, എ ഴി ം
െക ് കാ േകറി. ഇനിെയ ി ം േന വഴി െചാ ി ് ഇവെ കറതീർ ിൻ. െപാ
ത രാെ അെ ാേ ാ ന െട തി വടികൾ?” േകശവ പി ് ‘തി വടികൾ’
ഹരിപ ാനനൻ ആെണ ് മന ിലായി. എ ് മ പടി പറയണെമ ് ആ വാ ്
ചി ി തിനിടയിൽ, ത ി തെ അ ഭവസംേ പെ ാവി : കള ാേ ാ
ഭവന ിെ അഭി ി േവ ി വായി വരി െ ഹരിപ ാനനൻ, ഒരി ൽ
ത ിെയ മ ത ാ ലയിെല ഒ ഗംഭീര ഹ ക ് േവശി ി ്, അവിെടവ ് നട
െ ി േഹാമ ിനിടയിൽ ത ിെയെ ാ ് ര സാ സഹിതം സത ംെച ി
്, ആ ദിവ ഷെ തത െ ധരി ി . ആ േയാഗിേവഷധരൻ, ശരീരേ ാ ടി
സർ ാ നായ േവണാെ ഒ ലേശഖരെ മാൾ തി വടികളാെണ ം, സ വംശ
സി. വി. രാമൻ പി : ധർ രാജാ 327

ജാതനായ രാമവർ മഹാരാജാവി ് ൈഹദരിൽനി ് േനരിടാ പീഡെയ പരിഹരി

ാൻ വി നായിരി താെണ ം ചില പരേലാക ഹ േള ം ത ിെയ ധരി
ി . ത ി ് ർ േബാധ യ ാ വാൻേവ ി, െപ മാൾ തി വടി വാസകാ
ല ് വഹി ി കായേ ംസർ ാ ിയിൽ വ ാപി ിരി ശരീരേ ം
ഒേരസമയ ് ദ മാ ം പരി ടമാ ം കാ ിെ ാ . ഇരണിയൽെകാ ാര ിൽ
ഒ മഹാരാജാ ് ഉടവാൾവ ് സ ർ വി നായി െ ് നട ഐതിഹ െ
ആ ദമാ ി, ത ി ഹരിപ ാനെന ർ മായി വിശ സി . താൻ അറി രഹസ
െ സ പ ിയിൽനി േപാ ം േഗാപനംെച ം, രാജ ംബെ ം രാജ ിെ
േ മെ ം കാം ി ം, ത ി ഹരിപ ാനനെ അേപ കേള ം ആ കേള
ം നി ംശയമാ ം അനർ ളഭ ിേയാ ം നിർവഹി . ത ി െട ഈ ഘട മായ
രാജഭ ി ് കി ിയ ശി േശഷം മ ത ാ ലയി ം പല േദശ ളി ം ഹരിപ ാ
നനെന അേന ഷി ി ം ക ് കി ിയി .
അ ാ ദിവസം കഴി േ ാൾ പരമാർ മാ രാജമ ിര േവശന ി ം
കള ാേ ാ ി ് ഭാഗ ായി. തലവർ ളം തലായ ഭവന ാർ മി ് തി
വന രെ ി. ത ി െട ഗതി ഥെയേ ് മഹാരാജാ ് അ ഗൗര
വനായി. ി ന െന ി ം ഭ ി ർ െന അഭിമാന ം ി ർ നായ
ത െ മേ ാപേദശ ാർ നക ം േചർ േ ാൾ, മഹാരാജാവിന് ത ി െട സ ർ
ശനമാ പരമൈവഷമ െ സഹി ാൻ േവ ഗ തെയ ന ി.
മഹാരാജാ ്: (ഗൗരവഭാവ ിൽ) “സ ർഗം േചർ ഭാഗ വാ ാെരക കഥ റ ്
പറയ ്. വലിയ രഹസ മാണ ്. റ ് പറ ാൽ അനർ ൾ പല
്. ത ി െട കാര ം േവ േപാെല നാം ഏ … എ ാം ശരിയാ ം.” ഇ ി
േന ം മ ം അ ളിെ ്, ി െട അഭിലാഷേന ൾ ് ഐ
പദമാ ‘കണ ് ത ി െച കരാമൻ’ എ ാന ൾ ് അേ ഹ
െ അവകാശിയാ ി, ആ സാ ജ സാേലാകസാമീപ ദാന ൾ നീ ി
െന ൈ െകാ തെ , ൈവ വ ഭാ ത ം, േകാമളാന പരി ർ ം
ആ വദനേ ാ ടി മഹാരാജാ ് നൽകി. ത ിേയ ം അേ ഹ ിെ
പ ിേയ ം ല ാനികരാ ി. ത ി അ ത ളയവർഷംെകാ ് അഭി
ഷി നായ േപാെല, അക ം റ ം ർ ് സ ഗാ നായി, സ ചിത
സർ ാംഗനായി താടിെവ ികി നാ െകാ ് തെ ചാരിതാർ െ
ല ി: “െപാ തി േമനി … ി പ ം പിേ ം െച ് … േപ ം െപ മ
ം േചർ ് … നാ ാർ ് … താ ം തക മായി … െശൽവ ം നിറെശൽവ ം
െപ കി … എൺതിശ ം ല … ആ ള… ർ ി ം ഒ മെകാ …
ല ടയ … താ ് മലയെ മാൾ അ ഹി … അടിയൻ! അടിയൻ!”
Please write to info@sayahna.org to report bugs/problem, feature requests and to get involved.
Sayahna Foundation • jwra 34, Jagathy • Trivandrum 695014 • india