‫ﻣﻌﺮﻓﻰ‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﭼﺎپ دوم‬

‫ﭘﺮوژﻩ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫در ﭘﻮهﻨځﯽ ﺣﻘﻮق ﺳﺘﺎﻧﻔﻮرد‬
‫‪www.afghanistanlegaleducation.com‬‬
‫‪afghanistanlegaleducation@gmail.com‬‬

‫ﭘﻮهﻨځﯽ ﺣﻘﻮق ﺳﺘﺎﻧﻔﻮرد‬

‫ﮐﺮون ﮐﻮادرﻧﺠﻞ‬
‫‪ 559‬ﻧﻴﺘﻦ اﺑﻮت وﯼ‬
‫ﺳﺘﺎﻧﻔﻮرد‪ ،‬ﮐﻠﻔﻮرﻧﻴﺎ ‪95305-8610‬‬
‫‪www.law.stanford.edu‬‬

‫‪0‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪  6 .............................................................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ‪  10 ..............................................‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ‪  10 .........................................................................‬‬

‫‪ .2‬ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪  16 ........................................................................‬‬
‫‪ .3‬ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن – ﻳﮏ ﺑﺮ رﺳﯽ ‪  37 ..................................................................‬‬
‫‪ .4‬ﻧﺘﻴﺠﻪ‪  49 ..................................................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺷﺨﺼﻴﺖ هﺎ و ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻣﻮﺟﻮد در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻌﻠﯽ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪  51 ...............‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪  51 .................................................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬ﻳﮑﺠﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ دوﻟﺘﯽ ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ ﻗﻀﺎﺋﯽ ‪51 .......................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ب‪ .‬ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪52 ..........................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ج‪ .‬ﻓﺴﺎد ‪53 ........................................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ .2‬ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪54 .............................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪54 ...........................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ب‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪون ‪57 ..............................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ج‪ .‬ﻗﻮﻩ اﺟﺮاﺋﻴﻪ ‪58 ...............................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫د‪ .‬ﻗﻮﻩ ﻣﻘﻨﻨﻪ ‪64 ...................................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ﻩ‪ .‬ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ‪66 .................................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ .3‬ﻣﺴﻠﮏ ﺣﻘﻮق‪70 ........................................................................................‬‬
‫‪ .4‬ﻧﺘﻴﺠﻪ‪  76 ..................................................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ‪  78 ............................................................................‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪  78 ................................................................................................ :‬‬

‫‪ .2‬ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ‪  81 ............................................................‬‬
‫‪ .3‬اوﻟﻴﻦ اﻗﺪاﻣﺎت درﻃﺮح دﻋﻮﯼ ‪  83 ...................................................................‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﺷﺮوع ﻳﮏ دﻋﻮﯼ‪ :‬ﻣﻮاد ‪  83 .............................................. 17 – 12‬‬
‫ب‪ .‬زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاﯼ رد دﻋﻮﯼ ‪  84 .................................................................‬‬
‫ج‪ .‬اﺟﺘﻨﺎب ﻗﺎﺿﯽ از رﺳﻴﺪﮔﯽ دﻋﻮﯼ‪ :‬ﻣﺎدﻩ ‪  88 ................................ 78 – 65‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ .4‬اﻃﻼﻋﻴﻪ‪ ،‬اﺣﻀﺎرﻳﻪ و ﺣﻀﻮر درﻣﺤﮑﻤﻪ ‪  90 ....................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬ﻣﺪﻋﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎﺿﺮ ودﻋﻮﯼ را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪90 .......................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ب‪ .‬ارﺳﺎل اﻃﻼﻋﻴﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ‪91 ....................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ج‪ .‬ﻋﺪم ﺣﻀﻮر درﻣﺤﮑﻤﻪ‪ :‬ﻣﻮاد ‪92 .......................................... 150 -130‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ .5‬ﺗﻌﺎرض ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ :‬ﻣﻮاد ‪ 35 -23‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ‪93 ...................................................‬‬
‫‪ .6‬ﺟﺮﻳﺎن دﻋﻮﯼ‪ :‬ﻣﻮاد ‪ 204‬و ‪  95 ............................................................... 245‬‬
‫‪ ‬‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت ﻗﻀﺎﺋﯽ )اﺳﺘﺪﻋﺎ ( ‪96 .........................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ب‪ .‬ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻗﻀﺎﺋﯽ ) دﻻﻳﻞ ﺷﻔﺎهﯽ( ‪97 ....................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ج‪ .‬ﻣﺪارﮎ اﺛﺒﺎﺗﻴﻪ ‪97 ...........................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫د‪ .‬ﺷﻬﺎدت ﺷﻬﻮد ‪99 ..............................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ﻩ‪ .‬ﺷﻬﺎدت اهﻞ ﺧﺒﺮﻩ ‪100 ......................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫و‪.‬ﺗﮑﻠﻴﻒ ﺛﺒﻮت دﻋﻮﯼ ‪100 ....................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ز‪ .‬ﻣﺪت ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ‪101 ...........................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ . 7‬ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ وﻗﻀﺎوت ‪101 .............................................................................‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ‪ :‬ﻣﻮاد ‪  102 ...................................................... 232 – 230‬‬
‫ب‪ .‬ﻗﻀﺎوت‪ :‬ﻣﻮاد ‪  102 .......................................................... 266 -246‬‬
‫‪ .8‬ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ ‪  103 ....................................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬اﺳﺒﺎب ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ ‪104 ..............................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ب‪ .‬درﺧﻮاﺳﺖ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺧﻮاهﯽ ‪105 .........................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ج‪ .‬ارزﻳﺎﺑﯽ وﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺧﻮاهﯽ ‪106 ...........................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫د‪ .‬ﻣﻌﻴﺎر ﻣﺮور ﻗﻀﻴﻪ ‪107 .....................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ﻩ‪ .‬ﻓﺮﺟﺎم ﺧﻮاهﯽ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ‪107 ..........................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ .9‬ﺁداب وادارﻩ ﻗﻀﺎﺋﯽ‪ :‬ﻣﻮاد ‪108 .........................................................64 -56‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬اداب ﺟﻠﺴﺎت ﻣﺤﮑﻤﻪ ‪  109 ...............................................................‬‬
‫ب‪ .‬ادارﻩ ﻗﻀﺎﺋﯽ وﺻﻼﺣﻴﺖ هﺎﯼ ﻗﻀﺎﺋﯽ ‪  109 ............................................‬‬
‫‪ .10‬اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت درﻋﻤﻞ ‪  110 .....................................................................‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬دﻋﺎوﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ‪ :‬ادارﻩ و ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮهﺎﯼ ﻗﻀﺎﺋﯽ ‪  110 .................‬‬
‫ب‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻓﺎﻣﻴﻞ ‪ :‬ﻣﻮاد‪  111 ................................................... 120 – 101‬‬
‫‪ .11‬ﻧﺘﻴﺠﻪ‪  113 ..............................................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ ‪  115 ..................................................................................‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪  115 ...............................................................................................‬‬

‫‪ .2‬ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ واﻧﮑﺸﺎف اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪  117 .............................................................‬‬
‫‪ .3‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻣﺮوز ‪  120 .................................................................................‬‬

‫‪2‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪  120 ...........................................................‬‬
‫ب‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪  124 ................................................................‬‬
‫‪ .4‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘﺬﻳﺮﯼ ﻣﻠﮑﻴﺖ ‪  128 .............................................................................‬‬
‫‪ .5‬ﺗﻀﻤﻴﻨﺎت ﺑﺮاﯼ ﭘﺮداﺧﺖ دﻳﻮن ‪  129 .................................................................‬‬
‫‪ .6‬ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ وﺛﺒﺖ زﻣﻴﻦ‪  131 ................................................‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ‪  131 ...................................................‬‬
‫ب‪ .‬ﺛﺒﺖ زﻣـــﻴﻦ ‪  137 ............................................................................‬‬
‫‪ .7‬ﻧﺘﻴـــﺠـﻪ ‪  140 ............................................................................................‬‬

‫ﻓﺼـﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺣﻘــﻮق ﺗـﺠﺎرت ‪  142 .................................................................................‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪  142 ...............................................................................................‬‬

‫‪ .2‬ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎ ‪  145 .................................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬ﻣﻔﺎهﻴﻢ اﺳﺎﺳﯽ ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎ ‪148 .................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ب‪ .‬ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻗﺮارداد هﺎ‪148 .....................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ج‪ .‬ﻗﺮاردادهﺎﯼ ﻧﺎ ﻣﮑﻤﻞ وﻗﻮاﻋﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ ) در ﻗﺮارد ادهﺎ( ‪150 ..................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫د‪ .‬اﻧﺘﻘﺎل ﺣﻖ و ﺗﮑﻠﻴﻒ ﻧﺎﺷﯽ از ﻗﺮارداد ‪151 ...............................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ﻩ ‪ .‬ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ﺑﺮاﯼ ﻧﻘﺾ ﻗﺮارداد ‪151 .................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫و‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻗﺮاردادهﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻣﺮوز ‪152 ..............................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ز‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪153 ...............................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ .3‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ‪161 ..............................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬ﺷﺨﺼـﻴﺖ ﺣـﻘـﻮﻗـﯽ ‪162 .................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ب‪ .‬ﻣﺤﺪود اﻟﻤﺴﺆﻟﻴﺖ ‪163 ......................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ج‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﺧﺼﻮﺻﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪164 ...................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫د‪ .‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻮﺳﺴﺎت ﺗﺠﺎرﺗﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪165 .................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ﻩ‪ .‬ﻧﻘﺶ ادارﻩ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ }ﺁﻳﺴﺎ{ ‪167 ......................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ .4‬ﺗﻴﻮرﯼ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ‪167 ..................................................................................‬‬
‫‪ .5‬ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ وﮐﺮﻳﺪت ‪  170 ...............................................................................‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪  170 .....................................................‬‬
‫ب‪ .‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ دﻳﮕﺮﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺮﺿﻪ هﺎ‪ ،‬ﻣﻔﺎد و ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ ‪  173 .....................‬‬
‫‪ .6‬اﺟﺮاﯼ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت وﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪  174 ...........................................‬‬
‫اﻟــﻒ‪ .‬ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ‪  175 ...................................‬‬
‫‪ .7‬ﻣﻘﺮرات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻴﺎت و ﮔﻤﺮﮐﺎت ‪  176 .......................................................‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬اهﺪاف ﻣﺎﻟﻴﺎت ‪  176 ........................................................................‬‬
‫ب‪ .‬ﻣﺎﻟﻴﺎت اﻓﺮاد وﺷﺮﮐﺘﻬﺎ ‪  177 ................................................................‬‬

‫‪3‬‬
‫ج‪ .‬ادارﻩ و ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﻣﺎﻟﻴﺎت داﺧﻠﯽ ‪  178 ..................................................‬‬
‫د‪ .‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ وﻣﻘﺮرات ﮔﻤﺮﮐﺎت ‪  178 ............................................................‬‬
‫‪ .8‬ﻧﺘﻴﺠﻪ‪  179 ...............................................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ‪  182 ........................................................................................‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪  182 ...............................................................................................‬‬

‫‪ .2‬ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪  183 ............................................................‬‬
‫‪ .3‬اﺳﺎﺳﺎت ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ‪  184 ..............................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ هﺎﯼ اﺳﺎﺳﯽ ‪184 ...............................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ب‪ .‬ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ هﺎﯼ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ‪186 .....................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ج‪ .‬دﻓﺎع‪ :‬ﺣﺎﻻت ﺗﺒﺮﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ و ﺣﺎﻻت رﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ‪195 ......................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫د‪ .‬ﺗﺼﻨﻴﻒ ﺟﺮاﻳﻢ ‪200 ...........................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ .4‬ﻣﺠﺎزات و ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺮﻣﻴﻤﯽ‪202 ......................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬اﻧﻮاع ﻣﺠﺎزات هﺎ ‪202 ...................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ب‪ .‬ﺗﻴﻮرﯼ هﺎﯼ ﻣﺠﺎزات ‪203 .................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ج‪ .‬ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺮﻣﻴﻤﯽ ‪207 .........................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ .5‬اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ‪210 .........................................................................‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﺟﺰاﺋﯽ ‪  211 ......................................‬‬
‫‪ .6‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﺋﯽ ‪  216 .....................................................................................‬‬
‫‪ .7‬ﭼﺎﻟﺶ هﺎﯼ ﻓﺮا راﻩ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ‪  219 ....................................................‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﻳﮑﺠﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ دوﻟﺘﯽ ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ ﻗﻀﺎﺋﯽ ‪  219 .....................‬‬
‫ب‪ .‬ﮐﻤﺒﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪  221 ............................................................................‬‬
‫‪ .8‬ﻧﺘﻴﺠﻪ‪  221 ................................................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ هﻔﺘﻢ‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻗﻄﺮﻩ ﻗﻄﺮﻩ درﻳﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ اﻓﻐﺎﻧﯽ دﻧﻴﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ‬
‫ﺻﻠﺢ ﮔﻔﺘﻦ ﺁرام ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ اﻓﻐﺎﻧﯽ ‪  224 ............................................................‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪  224 ...............................................................................................‬‬

‫‪ .2‬ﺳﻨﺖ دﻳﺮﻳﻨﻪ ﺣﻘﻮق دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪  225 ...............................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺣﻘﻮق ‪225 ........................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ب‪ .‬ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ اﻓﺮاد ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺳﻼم ‪227 ..................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ج‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﻘﻮق ) ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ( ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪228 ............................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ .3‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪229 ..............................................................‬‬
‫اﻟﻒ ‪ .‬ﭼﺮا ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ‪  230 .....................................................‬‬

‫‪4‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ب‪ .‬ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ هﺎ وﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎ ‪230 ............................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ج‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ وﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ‪231 .......................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫د‪ .‬ﺟﺒﺮان ﺑﺮاﯼ ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﻓﺮدﯼ ‪231 .....................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ﻩ‪ .‬ﻣﺤﺪودﻳﺖ هﺎ ﺑﺎﻻﯼ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ‪233 ....................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫و‪ .‬ﮐﺘﮕﻮرﯼ هﺎﯼ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ :‬ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺣﻘﻮق؟ ‪233 ............................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ز‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻣﺘﺪاول ﮔﺮوﭘﯽ ‪234 .................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ح‪ .‬ﺣﻖ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻳﺎﺗﺤﻘﻴﻖ‪235 ...................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ .4‬ﺣﻘﻮق ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪237 ........................................................... 2004‬‬
‫‪ ‬‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬اﺣﮑﺎم اﺳــﺎﺳـﯽ ‪237 .....................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ب‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ وﺳﻴﺎﺳﯽ ‪238 .................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ج‪ .‬ﺣﻘﻮق اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮهﻨﮕﯽ ‪250 .............................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫د‪ .‬ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ‪256 ..................................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ﻩ‪ .‬ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎﯼ اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﯽ ‪260 .............................................................‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ .5‬اﺟﺮاﯼ ﺣﻘﻮق دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪262 ......................................................................‬‬
‫‪ .6‬ﻧـﺘﻴــﺠـﻪ ‪  267 ............................................................................................‬‬

‫ﻟــﻐـﺘــﻨﺎﻣـﻪ ‪  279 .......................................................................................................‬‬

‫‪5‬‬
 ‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر‬

‫ﻼ درﻳﮏ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻬﻤﯽ از ﮔﺬار ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﻋﻤﺪﻩ ﺑﺎزﺳﺎزﯼ و اﺻﻼﺣﺎت ﺑﻪ‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻓﻌ ً‬
‫ﺳﺮﻋﺖ در ﺣﺎل ﺗﻐﻴﺮ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ روﻧﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻳﮑﺴﺎن ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﺶ ﻧﻤﻴﺮود‪ .‬ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ در اﻳﻦ روﻧﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﭘﺮوژﻩ هﺎﯼ ﻋﺎﻣﻪ ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻳﮑﯽ از ﭼﺎﻟﺶ هﺎﯼ ﻋﻤﺪﻩ در روﻧﺪ ﺑﺎزﺳﺎزﯼ و اﺻﻼﺣﺎت ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺎﻟﺶ ﻇﺮﻓﻴﺖ‬
‫در ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮐﻤﺒﻮد ﺟﺪﯼ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﻣﺎهﺮ‪ ،‬ﺧﻴﻠﯽ ﺟﺪﯼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬هﻤﮑﺎرﯼ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﻣﺘﺨﺼﺺ در ﻣﺴﻴﺮ ﺗﻼش هﺎﯼ ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﯽ ﺷﺎن‬
‫ﺧﻴﻠﯽ ارزﻧﺪﻩ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﻴﮕﺮدد و در واﻗﻊ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﻣﺘﺨﺼﺺ در رهﻨﻤﺎﺋﯽ روﻧﺪ ﺑﺎزﺳﺎزﯼ در ﮐﺸﻮر‬
‫ﺧﻴﻠﯽ ﻣﻤﺪ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﺣﻘﻮﻗﯽ در ﺁﻳﻨﺪﻩ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از اهﻤﻴﺖ ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺮﺧﻮردارﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ اﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ‪ ،‬ﭘﺮوژﻩ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﭘﻮهﻨځﯽ ﺣﻘﻮق ﭘﻮهﻨﺘﻮن ﺳﺘﺎﻧﻔﻮرد‬
‫در ﺧﺰان ﺳﺎل ‪ 2007‬ﺑﻪ راﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺮوژﻩ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ اﻧﮑﺸﺎف ﻳﮏ ﻧﺼﺎب درﺳﯽ ﻣﻮﺛﺮ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﺨﺎﻃﺮ هﻤﮑﺎرﯼ ﺑﺎ ﭘﻮهﻨﺘﻮن هﺎﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در روﻧﺪ ﻧﻮﺳﺎزﯼ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﺁﻣﻮزﺷﯽ ﺷﺎن‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ اﻳﻦ هﺪف‪ ،‬ﭘﺮوژﻩ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﺣﻘﻮق اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻳﻦ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ را ﻣﻨﺤﻴﺚ‬
‫اوﻟﻴﻦ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ) ﺑﻪ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ( در ﻣﻮرد ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ‪ 30‬ﺳﺎل اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺗﺤﺮﻳﺮ و‬
‫ﺑﺎزﻧﮕﺮﯼ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﻨﺞ ﻋﻀﻮ ﻣﻮﺳﺲ – اﻟﮑﺴﺎﻧﺪر ﺑﻨﺎرد ) ‪ ،(2008‬ﺟﻴﺴﻦ ﺑﺮگ ) ‪ ،(2008‬ﺑﻦ ﺟﺴﻠﻮف )‪ ،(2008‬ان‬
‫اﺳﺘﻴﻔﻦ ) ‪ (2009‬و اﻳﻼﯼ ﺷﻮﮔﺮﻣﻦ )‪ -(2009‬ﻣﺴﻮدﻩ اوﻟﯽ ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺮ ﺣﻘﻮق اﻓﻐﻨﺴﺘﺎن را‬
‫ﺗﺴﻮﻳﺪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﮑﺲ رﻳﺘﻨﮓ ) ‪ (2010‬ﻋﻀﻮ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﭘﺮوژﻩ در ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﺴﺨﻪ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻪ‬
‫ﺟﻤﻊ اﻋﻀﺎﯼ ﻣﻮﺳﺲ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ اﻋﻀﺎﯼ اﻳﻦ ﭘﺮوژﻩ هﺮﻳﮏ اوﻧﻪ او ) ‪،(2010‬راج ﻧﻴﺮان‬
‫)‪ ،(2010‬ﺳﮑﺎت ﺷﻔﺮ )‪ ،(2010‬اﻳﻮن ﺑﺮﮐﻮﺳﺖ )‪ 2009‬ﻣﻮرﮔﻦ ﮔﺎﻟﻨﺪ )‪ ،(2009‬ﺳﺘﻴﻔﺎﻧﯽ ﮔﻮﻧﺴﻞ)‬
‫‪ (2009‬و ﻣﻴﺸﻞ ﺳﻮﻟﻤﻴﺮ )‪ (2009‬ﻧﻴﺰ در ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺧﺮﯼ هﻤﮑﺎرﯼ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫در ‪ 20‬اﮔﺴﺖ ‪ ،2008‬ﭘﻮهﻨﺘﻮن اﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﮐﺎﺑﻞ اوﻟﻴﻦ ﺻﻨﻒ ﻧﺼﺎب درﺳﯽ ﺟﺪﻳﺪ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ را ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺮ ﺣﻘﻮق اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺁﻏﺎز ﻧﻤﻮد‪ ) .‬ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﺣﻘﻮﻗﯽ ‪ .(200‬اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﮐﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻴﻢ ﭘﺮوژﻩ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﺣﻘﻮق اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﮏ ﺑﺮرﺳﯽ ﻓﺮاﮔﻴﺮ و هﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ‬
‫از ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و هﻤﭽﻨﺎن ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺳﺎل ‪ 2004‬را‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻴﮑﺸﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ اﺳﺘﺎد ﺣﻘﻮق اﻓﻐﺎن‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ هﺎرون ﻣﻌﺘﺼﻢ‪ ،‬ﺗﺪرﻳﺲ‬
‫ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ دو ﮐﺘﺎب‪ -‬ﻳﮑﯽ ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ و دﻳﮕﺮﯼ ﻳﮏ ﮐﺘﺎب ﻣﺘﻤﻢ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻌﻀﯽ‬
‫ﻣﺘﻮن ﻗﺎﻧﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﺎت اﺳﺘﺎد ﻣﻌﺘﺼﻢ و در ﺣﺪود ‪ 50‬ﻧﻔﺮ ﺷﺎﮔﺮدﯼ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن را در ﺳﺎل ‪ 2008‬و ‪2009‬‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻳﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﺳﺎزﻧﺪﻩ اﯼ را ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪن اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﺎز ﻧﮕﺮﯼ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻳﮏ‬
‫ﻓﺼﻞ ﺟﺪﻳﺪ در ﻣﻮرد اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﻴﺪاد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﮐﺘﺎب هﻔﺖ ﻓﺼﻠﻪ ﺑﺴﻴﺎرﯼ ازﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺿﺮورﯼ در ﺳﺎﺣﻪ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﺣﻘﻮﻗﯽ از ﻗﺒﻴﻞ‪ :‬ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ‬
‫ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﭘﺮوﺳﻪ هﺎ و ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺟﺰا‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻋﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت‪ ،‬ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ را‬
‫در ﺑﺮ ﻣﻴﮕﻴﺮد‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫ﻓﺼﻞ اول ﺑﻪ ﺑﻴﺎن هﺪف اﻳﻦ ﮐﺘﺎب را ﮐﻪ هﻤﺎﻧﺎ ﺁﻣﻮزش ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻣﺮوز اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﺗﺼﻮﻳﺮ‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪،‬ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺘﺎب ﻣﺬﮐﻮر ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺑﺮ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬ﺟﺰا‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﺳﺎﻳﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﺘﺎب ﻣﺬﮐﻮر وﺟﻮد ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺧﺎرج از ﻣﺤﺎﮐﻢ و ﻣﺒﺘﯽ ﺑﺮ ﺷﺮﻳﻌﺖ را ﻣﻮرد ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻗﺮار دادﻩ وﻟﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ ﻧﻤﻴﭙﺮدازد‪.‬‬

‫ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺼﻞ اول ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﻏﻨﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و‬
‫اهﻤﻴﺖ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬ﺑﺼﻮرت ﻣﺸﺨﺺ ﻗﺴﻤﺖ اول ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮق‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﭘﺮﺗﻮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺎﺳﯽ و ﺳﺎﻳﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ازﺳﺎل ‪ 1880‬ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ دوم‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﺮداﺷﺖ هﺎ از ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺁن‪ ،‬ﻣﺰاﻳﺎﯼ ﺁن و ﭼﺎﻟﺶ هﺎﯼ ﺁن ﻣﻴﭙﺮدازد‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوم ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻴﻖ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﺷﺨﺎص و ﻧﻬﺎد هﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻌﻠﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ از رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ وﻇﺎﻳﻒ و ﻧﻘﺶ ﻗﻮاﯼ ﻣﺠﺮﻳﻪ‪ ،‬ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ و ﻣﻘﻨﻨﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﮏ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ وﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﻳﺠﺎد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺳﺎل ‪ 2004‬ﺁﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪًا اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻧﻬﺎد هﺎ‪،‬‬
‫وزارﺗﺨﺎﻧﻪ هﺎ و اﺟﺰاﯼ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ را ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﯽ ﻗﺮار دادﻩ و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺤﻠﯽ را ﺑﻪ‬
‫ﺑﺤﺚ ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ در ﻣﻮرد اﻳﻨﮑﻪ ﮐﺪام ﻣﺮﺟﻊ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را وﺿﻊ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﻄﺒﻴﻖ‬
‫ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ و ﭼﺮا اﻳﻦ ﻧﻬﺎد هﺎ درﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻬﻢ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻴﭙﺮدازد‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻴﺪهﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺎ ﺑﻴﺎن اﻳﻨﮑﻪ‬
‫اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﭼﻴﺴﺖ و ﭼﺮا ﻣﻬﻢ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬ﺁﻏﺎز ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﻮاﻋﺪ‬
‫اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ ﻳﮏ دﻋﻮﯼ‪ ،‬از ﮔﺎم هﺎﯼ اوﻟﻴﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮاﻓﻌﻪ‬
‫ﺧﻮاهﯽ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ ،‬ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺷﺎﻣﻞ اﻗﺎﻣﻪ دﻋﻮﯼ‪،‬‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻗﻀﻴﻪ‪ ،‬اﻃﻼع‪ ،‬اﺣﻀﺎر‪ ،‬ﺣﻀﻮر)در ﻣﺤﮑﻤﻪ(‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ و ﺷﻔﺎهﯽ ادﻋﺎ‪،‬‬
‫ﻣﺪارﮎ و ﺷﻬﺎدت‪ ،‬ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ و ﺣﮑﻢ و ﭘﺮوﺳﻪ ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ و ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻨﻈﻢ ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ‬
‫ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺷﺎﮔﺮدان را ﺑﺎ ﻣﺰاﻳﺎﯼ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮق ﻋﻴﻨﯽ ﮐﺎرﺁ و ﻣﻮﺛﺮ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﻮدﻩ و‬
‫ﺳﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻤﺪﻩ اﯼ را ﮐﻪ در ﺳﺎﺣﻪ ﺣﻘﻮق ﻋﻴﻨﯽ از اهﻤﻴﺖ ﺧﺎص ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ‬
‫ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ (1 .‬ﻣﻨﺎزﻋﺎت در ﻣﻮرد اﺳﻨﺎد ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ ‪ (2‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ) ﺣﻘﻮق ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺎل( ‪ (3‬ﻗﺮار دادن‬
‫ﻣﺎل ﻣﻨﻴﺤﺚ وﺟﻪ اﻟﺘﺰام‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت‬
‫رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻪ وهﻤﭽﻨﺎن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را در ﻣﻮرد اﻳﻨﮑﻪ ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد ﮐﺸﻮر هﺎﯼ دﻳﮕﺮ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﻮدﻩ ﺗﺎ ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺒﺘﮑﺮاﻧﻪ ﻓﮑﺮ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﻪ ﮐﺎوش ﺷﻴﻮﻩ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﻌﺎﻗﺒًﺎ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﮐﺎوش ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﻣﻬﻢ‬
‫از ﻗﺒﻴﻞ اﺟﺎرﻩ‪ ،‬ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد و اﺟﺘﻤﺎع در راﺑﻄﻪ ﺑﻪ اﻣﻮال‪ ،‬و ﭘﺮوﺳﻪ ﺑﻐﺮﻧﺞ و ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ اﺳﺘﻔﺎدﻩ‬
‫ازاﻣﻮال ﻣﻨﺤﻴﺚ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻳﮏ دﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻴﭙﺮدازد‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ ﺷﺮح ﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت ﭘﺮداﺧﺘﻪ وﻣﻘﺪﻣﻪ اﯼ را در ﻣﻮرد ﺳﺎﺣﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻓﺮاهﻢ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﮏ ﺑﺮرﺳﯽ را در ﻣﻮرد ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺣﻘﻮﻗﯽ از‬
‫ﻗﺒﻴﻞ ﻗﺮارداد هﺎ‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ و ﮐﺮﻳﺪت‪ ،‬ﻣﺎﻟﻴﺎت و ﺣﻘﻮق ﮔﻤﺮﮎ‬
‫ﻓﺮاهﻢ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﺠﺎد ﻳﮏ ﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت‬

‫‪7‬‬
‫ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺘﺪﻻﯼ هﺎﯼ اﻗﺘﺼﺎدﯼ و ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﭘﺎﻟﻴﺴﯽ را ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﻪ ﮐﺎوش ﭼﺎﻟﺶ هﺎﯼ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫در راﻩ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻮﻓﻘﺎﻧﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻣﻴﭙﺮدازد‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ ﺑﺎ ﻳﮏ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺑﻌﺪًا ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﻓﻌﻠﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺷﺎﮔﺮدان را ﺑﺎ اﺳﺎﺳﺎت ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﻋﻤﺪﻩ از ﻗﺒﻴﻞ‪ :‬وﺿﻌﻴﺖ دﻣﺎﻏﯽ‪ ،‬ﺳﺒﺒﻴﺖ ) ﻋﻠﻴﺖ( و ﺗﺸﺒﺚ ﺑﻪ ﺟﺮم‪ ،‬ﺟﻨﺎﻳﺘﮑﺎرﯼ ﮔﺮوهﯽ و‬
‫ﺣﺎﻻت ﺗﺒﺮﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ و رﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻳﮏ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ در ﻣﻮرد اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت‬
‫ﺟﺰاﺋﯽ و ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات ﺁﺷﻨﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺎ‬
‫ﻳﮏ ﻧﮕﺎهﯽ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ هﺎﯼ ﻣﻮﺟﻮد در ﻓﺮاراﻩ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﻓﻬﻢ و درﮎ اﻳﻨﮑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ در ﮐﺪام ﺑﺨﺶ ﮐﺎراﺋﯽ ﺧﻮب داﺷﺘﻪ‪ ،‬در ﮐﺪام ﺑﺨﺶ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﮐﺎر ﺑﻬﺘﺮ اﻧﺠﺎم‬
‫دهﺪ و ﻣﺸﮑﻼت ﺁﻳﻨﺪﻩ در ﮐﺠﺎ ﺑﺮوز ﺧﻮاهﺪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬را ﻓﺮاهﻢ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ هﻔﺘﻢ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ هﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺣﻘﻮق و وﺟﺎﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد از ﻗﺒﻴﻞ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ‪/‬ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺣﻘﻮق‬
‫اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ /‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬و ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﻴﺪهﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺎ ﻳﮏ ﺗﻤﺎس در ﻣﻮرد‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﺣﻘﻮق و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺁﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪﻩ و ﺑﻌﺪًا ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ در ﻣﻮرد ﺣﻘﻮق‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﻨﺪرج در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺳﺎل ‪ 2004‬و ﺳﺎﻳﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﺎﻓﺬﻩ ‪ ،‬ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬ﻓﺼﻞ هﻔﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫اهﻤﻴﺖ اﺣﻘﺎق ﺣﻘﻮق ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺑﻪ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﺗﻔﺎوت هﺎ ﻣﻴﺎن ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ در ﻋﻤﻞ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدﻩ و ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫ﮐﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺁﻳﺪﻳﺎل ﺗﻠﻘﯽ ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن اﻳﻨﮑﻪ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﻦ‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدﻩ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﺎﻻﯼ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻳﮏ دﺳﺘﻪ از‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ وﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﺗﺮﻳﻦ ﺣﻘﻮق ‪ ،‬ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﺳﺘﻔﺎدﻩ را ازﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺤﺪود ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻴﭙﺮدازد‪.‬‬

‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮاﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﺎزﻧﮕﺮﯼ ﺷﺪﻩ‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﺮوژﻩ ﭼﺎپ اول دو ﮐﺘﺎب دﻳﮕﺮ را در ﺳﺎل ‪ 2009‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺸﺮرﺳﺎﻧﻴﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺣﻘﻮق ﺟﺰا و ﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت‪ .‬ﺗﻤﺎم ﮐﺘﺐ اﻳﻦ ﭘﺮوژﻩ در وﻳﺒﺴﺎﻳﺖ‬
‫ﭘﺮوژﻩ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪www.afghanistanlegaleducation.com .‬‬

‫ﺑﻪ راﻩ اﻧﺪازﯼ ﭘﺮوژﻩ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺪون ﻳﮏ ﺷﺒﮑﻪ از ﺣﻤﺎﻳﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎﻩ ﻣﺘﻌﻬﺪ هﺮ ﮔﺰ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺨﻮاهﺪ ﻣﻴﺒﻮد‪ .‬رﺋﻴﺲ ﭘﻮهﻨځﯽ ﺣﻘﻮق ﭘﻮهﻨﺘﻮن ﺳﺘﻨﻔﻮرد ﻟﺮﯼ ﮐﺮﻣﺮ ) ﮐﻪ هﻤﺮاﻩ وﯼ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺎرت ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﻴﭙﺮدازم( ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺟﺪﯼ را از اﻳﻦ ﭘﺮوژﻩ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ هﻤﭽﻨﺎن ﺧﺎﻧﻢ دﺑﺮا زوﻣﻮات‬
‫ﻣﺸﺎورارﺷﺪ ﭘﻮهﻨﺘﻮن ﺳﺘﺎﻧﻔﻮرد و ﻋﻀﻮ هﻴﺎت اﻣﻨﺎﯼ ﭘﻮهﻨﺘﻮن اﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ ﭘﺮوژﻩ‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺟﺪﯼ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺮوژﻩ از هﻤﺮاهﯽ ﺑﺎ ﭘﻮهﻨﺘﻮن اﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﻴﻠﯽ ﻣﺴﺮت دارد‪.‬‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﭘﻮهﻨﺘﻮن اﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن داﮐﺘﺮ ﺗﻨﺎﺳﯽ ﻣﻮﻻﮐﻴﺲ ﻋﻤﻴﻘًﺎ ﺣﺎﻣﯽ اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫هﻤﭽﻨﺎن دوﻧﺮ هﺎﯼ ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺟﺪﯼ ﺷﺎن را ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮوژﻩ اﺑﺮاز ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺮوژﻩ‬
‫هﻤﭽﻨﺎن از ادارﻩ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر و ﺗﺤﮑﻴﻢ ﻗﺎﻧﻮن وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﮑﺎ و از ﮐﻠﺮﯼ ﮔﻮﺗﻠﻴﺐ‬
‫ﺳﺘﻴﻦ و هﻤﻴﻠﺘﻮن‪ ،‬ﮐﻮوﻧﺘﻦ و ﺑﻮرﻟﻨﮓ‪ ،‬ﻧﻬﺎد وﻟﻴﺎم و ﻓﻠﻮرا اﻟﻮﻳﺖ‪ ،‬هﻮﮔﻦ و ارﺗﺴﻮن‪ ،‬اﻧﺴﺘﻴﺘﻴﻮت‬
‫هﻮور‪ ،‬ﻧﻬﺎد ﻣﺎرﮔﻮت و ﺗﻮﻣﺎس ﭘﺮﻳﺘﺰﮐﺮ‪ ،‬دﻓﺘﺮ رﻳﺎﺳﺖ ﭘﻮهﻨﺘﻮن ﺳﺘﻨﻔﻮرد و راﺑﺮت ﺟﯽ ﺗﻮﻣﺎس‪،‬‬
‫ﻣﻤﻨﻮن و ﻣﺸﮑﻮر ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫ﺑﻪ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻳﻦ ﮐﺘﺎب و ﺳﺎﻳﺮ ﮐﺘﺐ اﻳﻦ ﭘﺮوژﻩ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺁرزو دارﻳﻢ‬
‫ﺷﻤﺎ از ﺧﻮاﻧﺪن‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﮐﺮدن و اﺳﺘﻔﺎدﻩ از اﻳﻦ ﻣﻮاد ﺑﻪ هﻤﺮاﻩ ﺳﺎﻳﺮ هﻤﺼﻨﻔﺎن و اﺳﺘﺎدان ﺗﺎن ﻟﺬت‬
‫ﺑﺒﺮﻳﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨﺎن ﺁرزو دارﻳﻢ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ داﻧﺸﯽ را ﮐﻪ ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻳﺪ و ﻣﻬﺎرت هﺎﺋﯽ را ﮐﻪ اﻧﮑﺸﺎف دادﻩ اﻳﺪ‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻗﺮار دادﻩ و در هﺮ ﺳﺎﺣﻪ اﯼ ﮐﻪ ﮐﺎر ﻣﻴﻨﻤﺎﺋﻴﺪ هﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان ﻓﮑﺮ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻩ‬
‫اﻳﻦ ﺳﺎﺣﻪ دوﻟﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ هﻢ ﺟﺰﺋﯽ از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﯽ‪.‬‬

‫ارﻳﮏ ﺟﻨﺴﻦ‬
‫داﻳﺮﮐﺘﺮ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺘﻨﻔﻮرد‬
‫ﭘﻮهﻨځﯽ ﺣﻘﻮق ﭘﻮهﻨﺘﻮن ﺳﺘﻨﻔﻮرد‬
‫ﭘﺎﻟﻮ ﺁﻟﺘﻮ‪ ،‬ﮐﻠﻔﻮرﻧﻴﺎ‬
‫اﮔﺴﺖ ‪2009‬‬

‫‪9‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن‬

‫‪ .1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‬

‫ﺗﺼﻮر ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ در ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﭘﺎرﻟﻤﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار هﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﻳﮑﯽ از‬
‫هﻤﮑﺎران ﺷﻤﺎ در ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺁن ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم ﻗﻀﺎت ﻳﮏ درﺟﻪ‬
‫ﺗﺤﺼﻴﻠﯽ در رﺷﺘﻪ ﺣﻘﻮق از ﻳﮑﯽ از ﭘﻮهﻨځﯽ هﺎﯼ ﺣﻘﻮق اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻧﻪ از ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻬﺎد هﺎ در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻳﺎ ﺧﺎرج از ﺁن‪ ،‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وﯼ از ﺷﻤﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ دادن راﯼ ﻣﺜﺒﺖ در‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن‪ ،‬از ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﯼ وﯼ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ زﻳﺮا ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪﻩ وﯼ داﺷﺘﻦ ﺗﺤﺼﻴﻼت ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮاﯼ‬
‫ﺗﻤﺎم ﻗﻀﺎت ﻳﮏ اﻣﺮ ﺿﺮورﯼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻣﻴﺨﻮاهﻴﺪ ﮐﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺧﻮد ﺗﺎن را در ﻣﻮرد اﻳﻨﮑﻪ ﺁﻳﺎ‬
‫ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻳﮏ ﻧﻮع ﺗﺤﺼﻴﻼت رﺳﻤﯽ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻗﺮار دارد‪ ،‬اﻧﺠﺎم دهﻴﺪ‪ .‬ﺑﻤﻨﻈﻮر‬
‫داﻧﺴﺘﻦ اﻳﻨﮑﻪ ﺁﻳﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن راﯼ دهﻴﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺠﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺧﻮاهﻴﺪ ﻧﻤﻮد؟ دﻗﻴﻘًﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻤﻨﻈﻮر ﻓﻬﻢ اﻳﻨﮑﻪ ﺁﻳﺎ ﮐﺪام ﺣﮑﻤﯽ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﯼ را در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﻗﺮار دهﺪ‪ ،‬وﺟﻮد دارد ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺧﻮاهﻴﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬هﻤﭽﻨﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮرد‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻖ در ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺧﻮاهﻴﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﮐﺪام ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ دﻳﮕﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺧﻮاهﻴﺪ ﻧﻤﻮد؟‬

‫ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻳﮑﯽ از ﻣﻨﺎﺑﻊ دﻳﮕﺮ ﺧﻮب ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻴﺘﻮان ﺑﻪ ﺁن ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ در ﮐﻨﺎر ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﺳﺎﻳﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ داﻧﺴﺘﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺷﻤﺎ را ﻗﺎدر ﺧﻮاهﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﮐﻪ ﭼﯽ ﮐﺎرﯼ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﻮدﻩ و‬
‫و ﭼﯽ ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﻓﺮاراﻩ وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﻴﻦ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ هﻤﭽﻨﺎن ﻣﺜﺎﻟﻬﺎﺋﯽ را از ﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ ﮐﻪ‬
‫هﺪف ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻌﻴﺎرﯼ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﺤﺼﻴﻼت ﻗﻀﺎت در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﺳﺖ ﺁورﻳﺪ‪ .‬ﻓﺼﻞ‬
‫اول ﺑﻪ ﺑﺤﺚ روﯼ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻏﻨﯽ و ﻣﺘﻨﻮع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﻮاهﺪ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮدﻳﮑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ هﺰار ﺳﺎل ﻗﺒﻞ و ﺑﻪ زﻣﺎن ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ اﺑﺘﺪاﺋﯽ‬
‫دوﻟﺖ ﺑﺮﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬وﻟﯽ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺑﻪ دورﻩ اﯼ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﻠﻄﻨﺖ اﻣﻴﺮ ﻋﺒﺪ‬
‫اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺧﺎن ﺁﻏﺎز ﻣﻴﮕﺮدد ﻳﻌﻨﯽ از ‪1880‬ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز‪ .‬ﻳﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ ﻣﻤﻠﮑﺖ و ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻈﺎم‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ در دوران اﻣﻴﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺧﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻬﻤﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ اﺳﺎس ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫اﻣﺮوزﻩ را ﻣﻴﺴﺎزد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺑﻪ ‪ 5‬دورﻩ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ذﻳﻞ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ (1 :‬ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺳﺎزﯼ دوﻟﺖ از‬
‫‪ 1880‬اﻟﯽ ‪ (2 1923‬دورﻩ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1923‬اﻟﯽ ‪ (3 1979‬اﺷﻐﺎل اﺗﺤﺎد ﺷﻮرﯼ ‪ 1979‬اﻟﯽ‬
‫‪ (4 1988‬دورﻩ ﺟﻨﮓ هﺎﯼ داﺧﻠﯽ ﺑﺸﻤﻮل دورﻩ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻃﺎﻟﺒﺎن ‪ 1988‬اﻟﯽ ‪ (5 2001‬از ﺳﺎل‬
‫‪ 2001‬اﻟﯽ اﻣﺮوز‪ .‬ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ هﺮ ﻳﮏ ازﻳﻦ دورﻩ هﺎ در ﻓﺼﻞ دوم اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﺼﻮرت دﻗﻴﻖ‬
‫ﺗﺮﯼ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮم اﻳﻦ ﻓﺼﻞ وﺳﻴﻌﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪﻳﺖ هﺎ و ﻣﺸﮑﻼت ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺧﻮاهﺪ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬درﻳﻨﺠﺎ ﺳﻌﯽ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﻮاب اﻳﻦ ﺳﻮال ﮐﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﭼﻴﺴﺖ و ﭼﺮا‬
‫ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬هﻤﭽﻨﺎن اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺸﮑﻼت ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن‬

‫‪10‬‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ و هﻤﭽﻨﺎن ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ را ﺑﻌﻨﻮان ﭘﺮ ﻧﻔﻮس ﺗﺮﻳﻦ ﮐﺸﻮر اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻬﺎن‬
‫ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﻋﻤﻠﯽ ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺣﺎﮐﻴﻤﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺒﻞ از ﺁﻏﺎز ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺤﺚ روﯼ دو ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺎﺳﯽ از اهﻤﻴﺖ ﺧﺎص‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اول ﻣﻌﻨﯽ ﻋﺪاﻟﺖ در ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﻴﺴﺖ؟ دوم ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫رﺳﻤﯽ و ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﺣﻞ ﻗﻀﺎﻳﺎ ﺑﺎ هﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟ ﻣﺘﺒﺎﻗﯽ ﺑﺨﺶ اول اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫دو ﺳﻮال ﺧﻮاهﺪ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺪاﻟﺖ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﺳﻮاﻻﺗﯽ هﻤﭽﻮن اﻳﻨﮑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﭼﻴﺴﺖ و و ﭼﺮا اﺗﺒﺎع ﻳﮏ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻴﭙﺮدازﻧﺪ اﺑﺘﺪا‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮال اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﭼﻴﺴﺖ‪ .‬ﺻﺮف ﻣﺮدم زﻣﺎﻧﯽ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻃﺎﻋﺖ ﺧﻮاهﻨﺪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺼﻮرت ﺣﺘﻤﯽ اﺗﺒﺎع ﻳﮏ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﻌﻀﺎٌ ﻗﻮاﻧﻴﻦ را از ﺧﻮف اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ وﻟﯽ در ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺎ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ دوﻟﺘﯽ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺼﻮر ﻣﺮدم را از ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ‬
‫ﺑﮑﺸﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻼ ﻓﺮدﯼ و ﺷﺨﺼﯽ‬ ‫ﺳﻮال اﻳﻨﮑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻪ ﻣﻮﻟﻔﻪ هﺎﯼ زﻳﺎدﯼ ﺑﻮدﻩ و ﻳﮏ ﻣﻮﺿﻊ ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﺗﻠﻘﯽ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ زﻳﺎدﯼ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ داﻧﺴﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺪاﻟﺖ در‬
‫ﻻ ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﮏ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮهﻨﮓ ﺣﺎﮐﻢ هﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮر ﺗﺪﻗﻴﻖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬او ً‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺷﻬﺮ و ﻗﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﻣﮑﺎن دﻳﮕﺮﯼ در ﺟﻬﺎن‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﻧﺨﻮاهﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﺗﺎ در ﻣﻮرد ﻓﺮهﻨﮓ ﻣﻮﺟﻮد ﻳﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻴﻠﯽ ﺣﺴﺎس ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴًﺎ ﺑﻌﻀًٌﺎ ﻓﺮهﻨﮓ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع دﻳﻦ و ارزش هﺎﯼ ﻳﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﻮرﻳﮑﻪ در‬
‫ذﻳﻞ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬دﻳﻦ ﻳﮏ ﻧﻘﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﯼ را در درﮎ و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺪاﻟﺖ در‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎزﯼ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ در هﻨﮕﺎم وﺿﻊ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ارزش هﺎﯼ ﻣﻄﺮوﺣﻪ ﺣﺎﮐﻢ‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮدد‪ .‬از زﻣﺎن ﺁﻏﺎز ﺗﺎﺳﻴﺲ دوﻟﺖ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺧﺎﺻﺘ ًﺎ از زﻣﺎن ﻳﮑﭙﺎرﭼﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ دوﻟﺖ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ اﻣﻴﺮ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺧﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪات دﻳﻨﯽ ﻳﮏ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢ و ارزﻧﺪﻩ اﯼ را در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺎزﯼ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺧﺎن ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ را ﮐﻪ در ﺁن ﻣﺤﺎﮐﻢ و ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮ هﺎﯼ ﻣﻨﻈﻤﯽ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎ درﮎ اﻳﻨﮑﻪ وﻇﻴﻔﻪ دوﻟﺖ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻟﻬﯽ در روﯼ زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫هﺪف ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻳﻦ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﺋﯽ ﺑﺮﺳﺪ ﮐﻪ در ﺁن ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻟﻬﯽ اﻃﺎﻋﺖ و ﻋﻤﻠﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن‬
‫دﻳﮕﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻤﻠﮑﺖ هﻤﺎﻧﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮدﻳﮑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق ﻧﻴﺰ در ﮔﺬرﻩ‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻧﮑﺸﺎف ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﺎﺛﺮ از دﻳﻦ ﻋﺪاﻟﺖ هﻤﻴﺸﻪ از اهﻤﻴﺖ‬
‫زﻳﺎدﯼ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ﺳﻮم ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻘﺮر ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ هﻴﭻ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﺒﺎﻳﺪ‬
‫در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اﺻﻮل و اﺳﺎﺳﺎت ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﻃﺮز‬
‫ﺗﻠﻘﯽ اﺻﻮل ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻋﺪاﻟﺖ اﻣﺮوز در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از اهﻤﻴﺖ زﻳﺎدﯼ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﺎرج از ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺮﻋﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ دﻳﮕﺮ ﻋﺪاﻟﺖ ﻧﻴﺰ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻻ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﻋﺰاز و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادﻩ ﺗﻠﻘﯽ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﻻ ﻳﮏ ﻋﻨﺼﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﻧﻴﺮ در‬ ‫ﻋﺪاﻟﺖ ﻧﻴﺰ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻋﺪاﻟﺖ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﺑﺮ دارد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺻﺮﻓًﺎ ﻳﮏ ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺨﺼﯽ ﻧﺒﻮدﻩ ﻳﻌﻨﯽ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺁن ﺧﺎﺻﺘًﺎٌ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ‬
‫را ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺁن ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻪ ﻳﮏ ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ از ﻣﺮدم ﺳﺎﮐﻦ در ﻳﮏ اﺟﺘﻤﺎع ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫هﻤﭽﻨﺎن در ﻧﻈﺎم داﺧﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮏ ﻣﻔﻬﻢ وﺳﻴﻊ ﺗﺮﯼ از ﻋﺪاﻟﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﺪاﻟﺖ در‬
‫ﻳﮏ ﻧﻈﺎم دﻳﻤﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﺮف ارادﻩ ﻣﺮدم ﻳﻌﻨﯽ راﯼ دهﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮل اﻧﺘﺨﺎب دوﻟﺖ ﺷﺎن‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮﻳﻦ اﮔﺮ در ﻳﮏ ﻧﻈﺎم دﻳﻤﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ اﺗﺒﺎع ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﻮدن ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ از اﻋﺘﺒﺎر ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﺗﺒﺎع ﻳﮏ ﮐﺸﻮر در ﻳﮏ ﻧﻈﺎم دﻳﻤﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺣﻖ ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن‪ ،‬راﯼ دهﯽ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪ ،‬ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ اﻋﺘﻘﺎد ﺷﺎن در ﻣﻮرد اﻳﻨﮑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫ﭼﻴﺴﺖ اﺑﺮاز ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻬﻢ ﺗﺮ از هﻤﻪ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻴﺘﻮان ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ از دو دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻧﮕﺎﻩ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻋﺪاﻟﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻬﺎﺋﯽ اﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺁن دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻳﻢ ﻳﺎ اﻧﻴﮑﻪ ﻳﮏ روش و ﭘﺮوﺳﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﻴﮑﻪ ﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ هﺪف‪ ،‬ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ‬
‫داﺷﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺁن ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻳﻢ؟ ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل ﺁﻳﺎ در ﻣﻮرد ﻣﺮدﻳﮑﻪ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮﯼ را ﺑﻪ‬
‫ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪﻩ و ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ ﺣﺒﺲ اﺑﺪ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ ﻋﺪاﻟﺖ رﻋﺎﻳﺖ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ وﯼ‬
‫ﻃﻮرﯼ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ څﺎرﻧﻮال ﺑﺮاﯼ ﻗﺎﺿﯽ ﺁﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺧﻮد وﯼ) در ﻣﻮرد ﻗﺎﺗﻞ( ﺗﺼﻮر ﻣﻴﻨﻤﻮد‬
‫اﻇﻬﺎر ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ و ﻣﺘﻬﻢ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدن ﺑﻪ دﻓﺎع از ﺧﻮدش ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ؟ و ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ در اﻳﻦ‬
‫ﻗﻀﻴﻪ در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ څﺎرﻧﻮال و وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ هﺮ دو ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻩ وﻟﯽ ﻗﺎﺿﯽ ﺣﮑﻢ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬
‫ﻋﺪم ﻗﻨﺎﻋﺖ ﺧﻮد وﯼ ﺑﻪ ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﺘﻬﻢ ﺻﺎدر ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ ﻋﺪاﻟﺖ رﻋﺎﻳﺖ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟‬

‫دو ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ ﻋﺪاﻟﺖ را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻋﺪاﻟﺖ ﺷﮑﻠﯽ و ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﺘﻨﯽ ﻳﺎد ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﻳﮏ ﻧﻈﺎم‬
‫ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺘﻤﺎ اﻳﻦ دو ﻣﻔﻬﻢ هﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ هﻢ ﻋﺮض وﺟﻮد ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫هﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﺟﺎ هﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﻳﮏ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺸﺨﺼﯽ از ﻋﺪاﻟﺖ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺑﺮاﯼ درﮎ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻮدﻩ و دﻗﺖ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮدﻩ و ارزش هﺎﯼ ﻣﺮدم‬
‫را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﻣﺘﻌﺪدﯼ از ﻋﺪاﻟﺖ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‬
‫ﮐﻪ ازﺟﻤﻠﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﺗﺒﺎرز ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ دوم اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻄﺮح ﺑﺤﺚ‬
‫ﻗﺮار ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻮﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫ﻋﺪاﻟﺖ را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﻮاهﻴﺪ ﻧﻤﻮد؟ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﺸﮑﻠﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﭼﯽ هﺎ اﻧﺪ؟ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ در ﻗﻀﻴﻪ‬
‫ﻗﺘﻞ ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ ﮐﺪام ﻳﮏ از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻄﺮوﺣﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺗﺮ اﺳﺖ؟‬

‫ﮐﺜﺮت ﮔﺮاﺋﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﮐﺜﺮت ﮔﺮاﺋﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﻪ ﺣﺎﻻﺗﯽ اﻃﻼق ﻣﻴﮕﺮدد ﮐﻪ در ﺁن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻳﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﺣﻘﻮق ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻳﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ داراﯼ ﮐﺜﺮت ﮔﺮاﺋﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ داراﯼ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﺣﻘﻮق ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ هﺮ ﻳﮏ ﺻﺎﺣﺐ ﺳﻠﻄﻪ و‬

‫‪12‬‬
‫ﮐﻨﺘﺮول ﺑﺎﻻﯼ ﮐﺎرﮐﺮد اﻓﺮاد ﺁن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﺸﻮرﻳﺴﺖ داراﯼ ﮐﺜﺮت ﮔﺮاﺋﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫زﻳﺮا درﻳﻦ ﮐﺸﻮر ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ رﺳﻤﯽ ﺣﻘﻮق ﻧﻮﺷﺘﻪ – ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ و ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا‪ -‬ﺳﺎﻳﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﻏﻴﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ و ﻳﺎ ﺣﻘﻮق ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ داراﯼ ﺗﺎﺛﻴﺮات ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﯼ ﺑﺎﻻﯼ زﻧﺪﮔﯽ اﻓﺮاد‬
‫ﺳﺎﮐﻦ درﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ دوم اﻳﻦ ﭼﭙﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ رﺳﻤﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را از ﺳﺎل ‪ 1888‬ﺗﺤﺖ ادارﻩ‬
‫ﻗﺮار دادﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاهﻨﺪ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﻣﻬﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻘﺶ ﺿﺮورﯼ ﻧﻬﺎدﯼ هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ‬
‫ﻗﻀﺎﺋﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻧﻴﺰ ﮐﻪ درﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎزﯼ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ ﺑﻪ ﻳﺎد داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻤﻴﻖ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺮوﺳﻪ هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﻋﺪﻟﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪ وﻟﯽ ازﺁﻧﺠﺎﺋﻴﮑﻪ اﻳﻦ ﻧﻬﺎد هﺎ ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت‪ ،‬ﭼﯽ از ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﻳﺨﯽ و ﭼﯽ اﻣﺮوز‪ ،‬وﺳﻴﻌًﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺤﺚ‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺮ در ﻣﻮرد ﺁﻧﻬﺎ از اهﻤﻴﺖ ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﻋﺪﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺎم راهﮑﺎر هﺎﯼ ﺑﺪﻳﻞ ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻧﻴﺰ ﻳﺎد ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬هﻤﺎن ﭘﺮوﺳﻪ‬
‫هﺎﺋﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺎرج از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺤﺎﮐﻢ در ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺸﻮرﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﺗﻮﺳﻂ ﺁن اﻓﺮاد ﺑﻪ ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت‬
‫ﺷﺎن ﻣﻴﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻻﯼ ﻳﮏ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻦ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ادﻋﺎ دارﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﻤﺎﺳﺖ و‬
‫ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮﯼ ﺑﺎﻻﯼ ﺁن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻳﮏ ادﻋﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ اﻳﻦ اﺧﺘﻼف ﺑﻪ ﮐﺠﺎ‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺧﻮاهﻴﺪ ﻧﻤﻮد؟ ﺷﻤﺎ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﻮد ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻮدﻩ و ﻳﮏ ادﻋﺎﺋﯽ را ﺑﻪ‬
‫راﻩ ﺑﻴﻨﺪازﻳﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻏﻴﺮ ﺳﺮﻳﻊ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻧﺨﻮاهﻴﺪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ رﺳﻤﯽ ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺎﺷﻴﺪ‬
‫ودر ﻋﻮض ﺑﺨﻮاهﻴﺪ ﻗﻀﻴﻪ ﺗﺎن را ﻓﻮرا ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﭼﯽ ﺧﻮاهﻴﺪ ﻧﻤﻮد؟ ﺷﻤﺎ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻪ ﻳﮏ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از رﻳﺶ ﺳﻔﻴﺪان ﻗﺮﻳﻪ ﺗﺎن ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻮدﻩ و از اﻳﺸﺎن ﺑﺨﻮاهﻴﺪ ﺗﺎ در اﻣﺮ ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕﺮﯼ در‬
‫اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ هﻤﮑﺎرﯼ ﻧﻤﻮدﻩ و ﻳﮏ راﻩ ﺣﻞ را ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع دوم ﺣﻞ ﻣﻨﺎزﻋﻪ را ﺑﻨﺎم راهﮑﺎر‬
‫هﺎﯼ ﺑﺪﻳﻞ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻳﺎد ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ راهﮑﺎر هﺎ ﺧﺎرج از ﻧﻬﺎد هﺎﯼ دوﻟﺘﯽ ﻗﺮار‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﮑﺲ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ رﺳﻤﯽ ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﻪ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت در ﻧﻬﺎدهﺎﯼ ﺗﺤﺖ‬
‫ﮐﻨﺘﺮول دوﻟﺖ ﻣﻴﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن داراﯼ ﺗﺎرﻳﺦ ﻏﻨﯽ ﮐﺜﺮت ﮔﺮاﺋﯽ ﺑﻮدﻩ و ﺣﺘﯽ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻏﻴﺮ‬
‫رﺳﻤﯽ ﻗﺒﻞ از ﻧﻬﺎد هﺎﯼ رﺳﻤﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺗﮑﻤﻴﻞ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ رﺳﻤﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫هﺮ ﻧﻮع ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻧﻘﺶ ﻣﺮﮐﺰﯼ ﻳﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻮرا هﺎ و ﺟﺮﮔﻪ هﺎ اﻳﻔﺎ ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬ﻧﺎ ﻣﮑﻤﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻬﺎد هﺎ‬
‫ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻋﺮف ﻣﺤﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻼت‪ ،‬و ﺑﺎور هﺎﯼ دﻳﻨﯽ ﺑﻮدﻩ و ﺑﺮاﯼ ﻗﺮن هﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‬
‫اﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ هﺮ ﻳﮏ ازﻳﻦ واژﻩ هﺎ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﮔﻤﺮاﻩ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺷﻮرﯼ هﺎ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ ﻣﺬهﺒﯽ و ﻳﺎ‬
‫ﻏﻴﺮ ﻣﺬهﺒﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻٌ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﯼ ﺿﺮورت ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت داﻳﺮ ﮔﺮدﻳﺪﻩ و ﻳﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﯼ در ﻣﻮرد ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ادارﻩ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻳﺎ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻴﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬دو ﻧﻮع ﻣﻬﻢ ﺁن‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺷﻮراﯼ ﻋﻠﻤﺎ و ﺷﻮراﯼ ﺑﺰرﮔﺎن ) رﻳﺸﺴﻔﻴﺪان( ‪ .‬ﺟﺮﮔﻪ هﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﺷﻮرﯼ هﺎ ﺑﻮدﻩ‬
‫و ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭘﺸﺘﻮن ﻣﻌﻤﻮل ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺟﺮﮔﻪ ﺑﻪ هﻤﺎﻳﺸﯽ از ﺑﺰر ﮔﺎن و رهﺒﺮان اﻃﻼق ﻣﻴﮕﺮدد‬
‫ﮐﻪ در ﻳﮏ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺰرگ ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ ﻳﮏ ﻣﻨﺎزﻋﻪ و ﺗﺼﻤﻴﻢ دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ در ﻣﻮرد ﻳﮏ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ اﺟﺘﻤﺎع از اهﻤﻴﺖ ﺑﺮﺧﻮردارﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻴﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻬﺎد‬
‫هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﺑﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﺋﯽ و ﻣﺪﻧﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪ و در ﻋﻮض ﺑﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺷﺮﻳﻌﺖ‬
‫اﺳﻼم‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ و ﻳﺎ ﻋﻘﻞ ﺟﻤﻌﯽ ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻴﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬

‫‪13‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻٌ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻏﻴﺮ ﻣﻐﻠﻖ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻴﮕﺮدد ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮدﻳﮑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ و ﻏﻴﺮ‬
‫رﺳﻤﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﻘﺮﻳﺮ ﺑﻮدﻩ ﺗﺎ ﻗﻮاﻋﺪ ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ وﻟﯽ اﻳﻦ ﭘﺮوﺳﻪ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﻣﻐﻠﻖ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻏﻼق در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭼﯽ در ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﯼ هﺎﯼ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ و ﭼﻪ در‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻳﻦ ﻧﻬﺎد هﺎ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ .‬در ﻳﮏ ﺟﺮﮔﻪ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﻪ ﻓﻬﻢ درﺳﺖ و دﻗﻴﻖ‬
‫از ﻣﻔﺎهﻴﻤﯽ ﭼﻮن اﺧﻼق و ﻋﺪاﻟﺖ اﺗﺨﺎذ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬در ﺑﻌﻀﯽ ﻗﻀﺎﻳﺎ ﺣﺘﯽ اﻣﮑﺎن ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ‬
‫ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ ﺟﺮﮔﻪ ﺑﻪ ﮔﺮوپ هﺎﯼ ﺑﻠﻨﺪ ﺗﺮ ﺑﺰرﮔﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻴﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫هﺎﯼ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻣﺤﻠﯽ داراﯼ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ ﺷﮑﻠﯽ ﻣﺸﺘﺮﮎ ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ رﺳﻤﯽ ﺑﻮدﻩ و‬
‫ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺣﻘﻮق ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺣﻘﻮق در‬
‫ﻣﻮرد ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ اﻳﻦ ﻧﻬﺎد هﺎ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ) ﻳﮑﯽ از ﻣﻮارد اﻧﺘﻘﺎد روش ﺑﺮﺧﻮرد در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ زﻧﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻘﻮق ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ( ‪ ،‬وﻟﯽ ﺗﺮﮎ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ ﺑﺼﻮرت اﺑﺘﺪاﺋﯽ و ﻏﻴﺮ‬
‫اﺻﻮﻟﯽ ﺑﺪور از واﻗﻌﻴﺖ و ﻏﻴﺮ ﻣﻤﺪ ﺑﻮدﻩ و هﻨﻮز هﻢ هﻤﻴﻦ ﻧﻮع ﻗﻮاﻋﺪ زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮﻩ ﺑﺴﻴﺎرﯼ‬
‫اﻓﻐﺎن هﺎ را ‪ ،‬ﺧﺎﺻﺘًٌﺎ در ﻣﺤﻼت ﺧﺎرج از ﺷﻬﺮ هﺎﯼ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎ هﻨﻮز هﻢ در ﺣﺎل رﺷﺪ ﺑﻮدﻩ و و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻬﻤﯽ در ﺟﻬﺖ ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﻣﺤﻼﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد ﺑﻮدﻩ وﻟﯽ ﺗﻌﺪاد ﻗﻀﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﮐﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ ﺑﺪﻳﻞ در ﺗﺴﺮﻳﻊ ﺣﻞ ﻗﻀﺎﻳﺎ اهﻤﻴﺖ زﻳﺎد دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻋﻼوﻩ در ﺑﻌﻀﯽ ﻗﺮﻳﻪ هﺎ ﻣﺤﺎﮐﻢ‬
‫ﻼ وﺟﻮد ﻧﺪارد و اﻳﻦ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت‬ ‫اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ اﺻ ً‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﺎﺻﺘًﺎ ﺁﻧﺎﻧﻴﮑﻪ در ﻣﺤﻼت دهﺎﺗﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﺣﻞ و‬
‫ﻓﺼﻞ ﻗﻀﺎﻳﺎ ﺑﻪ ﺷﻮرا هﺎ و ﺟﺮﮔﻪ هﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻮدﻩ زﻳﺮا اﻳﻦ ﻧﻬﺎد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﻣﻮﺛﺮ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ‬
‫دﺳﺘﺮس ﺑﻮدﻩ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ دوﻟﺘﯽ ﺑﻪ ارزش هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ اﺣﺘﺮام ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺎﻳﻞ اﻧﺪ‪ .‬ﻓﺴﺎد‪ ،‬ﻋﺪم‬
‫دﺳﺘﺮﺳﯽ وﻋﺪم ﺳﺮﻋﺖ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﺋﯽ ﺳﻪ ﻣﻮرد ﻋﻤﺪﻩ ﺷﮑﺎﻳﺖ از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ رﺳﻤﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ اﻳﻦ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ ﻏﻴﺮرﺳﻤﯽ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ اﺧﺘﻼﻓﺎت را ﺑﻪ روش هﺎﯼ‬
‫هﻤﮑﺎراﻧﻪ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻧﻤﻮدﻩ در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻣﮑﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﺻﻠﺢ ﺁﻣﻴﺰ ﺑﺮاﯼ ﻃﺮﻓﻴﻦ در ﺁﻳﻨﺪﻩ را ﻣﺴﺎﻋﺪ‬
‫ﻣﻴﺴﺎزد‪ .‬ﻣﻮارد ﻓﻮق از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻨﻔﻌﺖ هﺎﯼ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﻋﺪﻟﯽ ﻧﻤﻴﭙﺮدازد‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﺳﻮال ﺧﻮاهﺪ اﻳﺠﺎد ﮔﺮدﻳﺪ‬
‫ﮐﻪ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ اﻳﻦ ﻗﺪر ﺧﻮب ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﺮا اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻋﺪاﻟﺖ رﺳﻤﯽ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬هﺪف اﻳﻦ ﮐﺘﺎب اﻳﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ اﺗﺒﺎع اﻳﻦ ﮐﺸﻮر و رهﺒﺮان‬
‫ﺁﻳﻨﺪﻩ را در ﻣﻮرد ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻓﻌﻠﯽ رﺳﻤﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﮐﺎر ﮐﺮد اﻳﻦ ﻧﻬﺎد هﺎ ﺁﮔﺎﻩ ﺑﺴﺎزد‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﺒﺮد ﻳﮏ ﺗﺠﺎرت و ﻳﺎ ﭘﻴﺸﻪ وﮐﺎﻟﺖ ﺑﭙﺮدازﻳﺪ‪ ،‬از ﺁﻧﺠﺎﺋﻴﮑﻪ ﺳﺎﺣﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﻤﻪ روزﻩ ﺷﻤﺎ در‬
‫ﻣﺤﺪودﻩ ﻋﺪاﻟﺖ رﺳﻤﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا از اهﻤﻴﺖ زﻳﺎد ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬ﻓﻬﻢ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫رﺳﻤﯽ از ﺟﻬﺖ ﺁن ﮐﻪ ﻧﻈﺎم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺁن اﺳﺖ‪ ،‬از اهﻤﻴﺖ زﻳﺎدﯼ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻔﻴﺪﻳﺖ هﺎﯼ ارزﻧﺪﻩ دﻳﮕﺮﯼ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ﺳﻮم اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار‬
‫ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﻋﻼوﻩ ﺑﻌﻀﯽ زﻳﺎن هﺎﺋﯽ ﻧﻴﺰ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻬﺎد‬
‫هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﻓﺎﻗﺪ هﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ هﺎﯼ ﺷﮑﻠﯽ‪ ،‬هﻤﮕﻮﻧﯽ و ﻧﻈﺎرت ﻣﻮﺟﻮد در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫رﺳﻤﯽ ﺑﻮدﻩ و ﺑﻌﻀﺎٌ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﺒﻮد ﺷﻔﺎﻓﻴﺖ از اهﻤﻴﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﮐﺎﺳﺘﻪ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﻋﻼوﺗًﺎ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار اﻳﻦ‬
‫ﻓﺮﺻﺖ را ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻣﻴﺴﺎزد ﺗﺎ در ﺻﻮرت اﻋﺘﻘﺎد ﻣﺮدم ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﻋﺪم ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺟﺘﻤﺎع ‪،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫رﺳﻤﺎ ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﯽ و ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫اﻣﺎ هﻨﻮز هﻢ ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان و ﻳﺎ ﺗﺎﺟﺮﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ دو دﻟﻴﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﺑﺪﻳﻞ ﺣﻞ و‬
‫ﻻ ﻃﻮرﻳﮑﻪ در ﻗﺴﻤﺖ دوم ﻓﺼﻞ دوم ﻣﻄﺮح ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻳﮏ‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ‪ :‬او ً‬
‫ﺣﻘﻮﻗﺪان ﺑﺎﻳﺪ هﻤﻴﺸﻪ ﺗﻤﺎم روش هﺎﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼف را ﺑﺮاﯼ ﻣﻮﮐﻞ ﺧﻮد ﻣﺪ ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀ ًﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻳﮑﯽ ازﻳﻦ راﻩ ﺣﻞ هﺎﯼ ﺑﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮐﻢ ﻣﺼﺮف ﺑﻮدن و ﻳﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل‬
‫ﺑﻮدن ﺑﺮاﯼ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راﻩ ﺣﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴًﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﻔﻮق و ﺑﺮﺗﺮﯼ اﻳﻦ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎ‬
‫ﻓﻬﻢ و درﮎ اﻳﻦ ﻧﻬﺎد هﺎ از اهﻤﻴﺖ ﺑﺮ ﺧﻮردار ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﺷﻤﺎ را ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ در ﻣﻮرد‬
‫اﻳﻦ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ ﺑﺪﻳﻞ ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻓﮑﺮ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﻪ ﻣﻮﺛﺮﻳﺖ و ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺬﻳﺮش ﺑﻮدن اﻳﻦ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎ‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ رﺳﻤﯽ ارزش ﻗﺎﻳﻞ ﺷﻮﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻳﮏ ﻣﺜﺎﻟﯽ از ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ رﺳﻤﯽ و ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ‬

‫ﺣﺎﻟﺘﯽ را ﺗﺼﻮر ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ از وﻻﻳﺎت ﺑﻪ ﮐﺎﺑﻞ ﺳﻔﺮ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﻳﮑﯽ از ﻟﺸﮑﺮ ﮔﺎﻩ‪ ،‬دﻳﮕﺮﯼ از‬
‫ﺗﻮرﻏﻨﺪﯼ و ﺳﻮﻣﯽ از ﻣﺰار ﺷﺮﻳﻒ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در ﮐﺎﺑﻞ دو ﺗﺎﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﻻﯼ ﺳﻮﻣﯽ ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮﻗﺖ ﭘﻮل از ﺟﻴﺐ وﯼ ﻣﻴﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬دزدان ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﻮﻗﻴﻒ ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮض‬
‫ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﺎزات ﺟﺮم ﺿﺮب و ﺟﺮح در ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻋﺪﻟﯽ ﻣﺤﻠﯽ در ﻟﺸﮑﺮ ﮔﺎﻩ ‪ ،‬ﺗﻮرﻏﻨﺪﯼ و ﻣﺰار‬
‫ﺷﺮﻳﻒ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮدﻩ و ﻳﮏ ﺳﻴﺘﻢ ﻣﻌﻴﺎرﯼ ﻣﺠﺎزات در ﮐﺎﺑﻞ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﭘﺲ ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻮرد‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ؟‬

‫در ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﯽ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺣﻘﻮق ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ ﻣﻴﭙﺮدازد‪ ،‬ﺟﻮاب ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮال ﺧﻴﻠﯽ‬
‫ﻣﺸﮑﻞ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬از ﺁﻧﺠﺎﺋﻴﮑﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ ﻧﺪرﺗًﺎٌ از ﻣﺤﺪودﻩ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﯽ ﺁن ﺗﺠﺎوز‬
‫ﻧﻤﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻨًﺎ در ﻳﺎﻓﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻴﺮﺳﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮق ﻣﺪون ﻣﻮرد‬
‫ﭘﺬﻳﺮش ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﻴﻠﯽ ﺳﺎدﻩ ﺑﻮدﻩ و در ﻣﻮرد ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﻴﻖ هﻴﭻ ﻣﺸﮑﻠﯽ روﻧﻤﺎ‬
‫ﻧﻤﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﻋﻼوﺗًﺎ در ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬارﯼ ﻣﺮدم ﺑﺎﻻﯼ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﺋﯽ ﻧﺸﺮ ﺷﺪﻩ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻴﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﻣﻮاردﻳﮑﻪ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ در ﻣﻮرد ﺟﺮﻣﯽ وﻏﻴﺮ ﺟﺮﻣﯽ ﺑﻮدن ﻳﮏ ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻴﻘﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫از اهﻤﻴﺖ زﻳﺎد ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺎ ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰاﯼ ﻣﺪون هﻤﭽﻮ اﺷﺨﺎص ﺑﺮاﯼ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺳﻮال ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﺪوﻳﺮ ﻳﮏ ﺟﺮﮔﻪ و ﻳﺎ ﻣﺸﻮرﻩ ﺑﺎ ﻳﮏ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﻩ دﻳﮕﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ‬
‫ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس و ﻣﻌﻴﺎرﯼ ﻣﻴﮕﺮدد ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺗﺠﺎر‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮادﻩ هﺎ و اﻓﺮاد ﺧﺼﻮﺻﯽ ﮐﻪ اﻋﻤﺎل‬
‫ﺷﺎن ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬از اهﻤﻴﺖ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺗﺪوﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺸﻤﻮل ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا‪ ،‬ﻳﮏ ﻣﻤﺪ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮاﯼ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﺧﺎرﺟﯽ و‬
‫ﺗﺴﻬﻴﻞ رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاران ﺑﺎﻟﻘﻮﻩ و دول ﺧﺎرﺟﯽ در ﻣﻮﻗﻊ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﯼ‬
‫ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺪون اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﻮدﻩ و از ﻣﺼﺮف ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺮاﯼ اﺧﺬ ﻣﺸﻮرﻩ ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﻣﺤﻠﯽ‬
‫اﺟﺘﻨﺎب ورزﻧﺪ‪.‬‬

‫‪15‬‬
 ‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬
‫‪ .1‬ﭼﺮا ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﺪاول ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ؟ ﺁﻳﺎ وﺟﻮد ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻘﻮﻳﺖ و ﻳﺎ‬
‫ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺳﻴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﮕﺮدد؟‬
‫‪ .2‬اﮔﺮ ﺣﻘﻮق ﺷﻤﺎ ﺿﺎﻳﻊ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﺟﻬﺖ درﻳﺎﻓﺖ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ﻣﺮاﺟﻌﻪ‬
‫ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻴﺪ؟ ﻣﺰاﻳﺎﯼ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻋﺮف هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت در ﻋﻮض ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺪون‬
‫ﭼﻴﺴﺖ؟ زﻳﺎن هﺎﯼ اﻧﯽ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫‪ .3‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راﻩ ﺑﺮاﯼ ﺗﺤﻘﻖ هﻤﮕﻮﻧﯽ ﻧﺘﺎﻳﺞ در ﺑﻴﻦ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﮐﺪام اﺳﺖ؟ ﺁﻳﺎ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻏﻴﺮ‬
‫رﺳﻤﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﯽ ﻣﻮرد ﻧﻈﺎرت ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ؟‬

‫‪ .2‬ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪ ‬‬

‫ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ دو اﺻﻞ ﻋﻤﺪﻩ ﻋﺪاﻟﺖ و ﮐﺜﺮت ﮔﺮاﺋﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ روﯼ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﺳﺎل ‪ 1880‬ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬ﺁﻣﻮﺧﺘﻦ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ از اهﻤﻴﺖ زﻳﺎدﯼ ﺑﺮﺧﻮردار‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ زﻳﺮا ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻣﺮوزﯼ ﺑﺎﻻﯼ ﻳﮏ ﻟﻮح ﺑﺪون ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺗﺤﺮﻳﺮ ﻧﮕﺮدﻳﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪2004‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻟﻬﺎم ﮔﻴﺮﻧﺪﻩ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺎﺳﯽ ﻗﺒﻠﯽ ﺑﻮدﻩ و هﻤﭽﻨﺎن ﺑﺴﻴﺎرﯼ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﻋﯽ اﻻﺟﺮا در ﺣﺎل‬
‫ﺣﺎﺿﺮ از زﻣﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ هﺎﯼ ﻗﺒﻠﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ هﺎ و ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ هﺎﯼ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪ دوﻟﺖ را در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻗﺎدر ﻣﻴﺴﺎزد ﺗﺎ ﮐﺪام ﻗﻮاﻧﻴﻦ را ﺗﺼﻮﻳﺐ و ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﭼﻄﻮر‬
‫ادارﻩ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن داراﯼ ﻳﮏ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻏﻨﯽ و ﻣﺘﻨﻮع ﺑﻮدﻩ و ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺶ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﮐﻪ از ﺷﺎهﯽ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺗﺎ ادارﻩ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺘﯽ را در ﺑﺮ ﻣﻴﮕﺮﻓﺖ‪ ،‬ادارﻩ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪:‬‬
‫ﻟﻄﻔًﺎ در هﻨﮕﺎم ﺧﻮاﻧﺪن ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮق ﻓﮑﺮ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﭼﯽ ﺗﺎﺛﻴﺮﯼ ﺑﺎﻻﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﻓﻌﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﻮاهﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﮐﺪام دورﻩ ﻣﺸﺨﺺ و ﻳﺎ واﻗﻌﻪ ﻣﻌﻴﻨﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎﻻﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻣﺮوز ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬار ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫ﻳﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ دوﻟﺖ در زﻣﺎن اﻣﻴﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺧﺎن ‪1921 -1880‬‬

‫ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﺎ ﺑﺎ دورﻩ اﻣﻴﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺧﺎن در ﺳﺎل ‪ 1880‬اﻏﺎز ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮدﻳﮑﻪ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻣﻴﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺧﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﺎﺛﺮاز ﺣﮑﻮﻣﺖ هﺎﯼ ﻗﺒﻞ از وﯼ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮد را‬
‫از ﺳﺎل ‪1880‬ﻳﻌﻨﯽ زﻣﺎن ﻇﻬﻮر ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻋﻤﺪﻩ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﯽ اﻣﺮوزﯼ‪ ،‬اﻏﺎز ﻣﻴﻨﻤﺎﺋﻴﻢ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ در زﻣﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮد وﯼ ﺳﻨﮓ ﺑﻨﺎﯼ ﻳﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﻢ ﺗﺎﺳﻴﺲ هﻤﭽﻮ ﻳﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ هﻴﭽﮕﺎﻩ درﻳﻦ دورﻩ ﺷﮑﻞ ﻋﻤﻠﯽ را ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫ﻧﮕﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺧﺎن ﺑﻪ ﻣﺠﺮد اﺣﺮاز ﭘﺴﺖ ﭘﺎدﺷﺎهﯽ‪ ،‬ﻓﻮرًا ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﺤﮑﻴﻢ ﮐﻨﺘﺮول ﺧﻮد را ﺑﺎﻻﯼ ﮐﺸﻮر‬
‫ﺁﻏﺎز ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺗﻤﺮﮐﺰ ﮔﺮاﺋﯽ ﻣﻄﻠﻖ و اﻧﺘﻈﺎم ﻧﻈﺎم ﻋﺪﻟﯽ وﻣﺤﺎﮐﻢ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻬﻢ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺑﺤﺚ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺳﻪ اﺑﺘﮑﺎر ﻋﻤﺪﻩ اﻣﻴﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺧﺎن در‬
‫ﺑﺤﺚ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ازاهﻤﻴﺖ زﻳﺎدﯼ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻩ و ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺪاوم ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬارﯼ ﺑﺎﻻﯼ ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﻋﺪﻟﯽ اﻣﺮوزﻩ ﻧﻴﺰ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺤﺎﮐﻤﺎﺗﯽ‪ ،‬ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺮﺗﻴﺐ رهﻨﻤﺎﯼ‬

‫‪16‬‬
‫ﻗﻀﺎت و اﻳﺠﺎد ﺻﻨﺪوق ﻋﺪاﻟﺖ‪ .‬ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻗﻴﻖ ﻣﺤﺎﮐﻢ در هﺮ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺷﺮﻋﯽ و‬
‫ﻓﺮاﻣﻴﻦ ﺷﺎهﯽ ﺗﺎﺳﻴﺲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﺘﺸﮑﻞ از دو ﺑﺨﺶ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬ﻣﺤﺎﮐﻢ‬
‫ﺷﺮﻋﯽ و ﻣﺤﺎﮐﻢ دوﻟﺘﯽ‪ .‬ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺣﻘﻮق ﻓﺎﻣﻴﻞ‪ ،‬ﺟﺰا و اﺣﻮال ﺷﺨﺼﻴﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‬
‫و ﻣﺤﺎﮐﻢ دوﻟﺘﯽ ﺑﻪ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻴﺎت و ﮐﺎرﻣﻨﺪان دوﻟﺖ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻣﻴﻨﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺪاﺋﯽ دو ﻧﻮع‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺎ وﺿﻊ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ ) 1964‬ﮐﻪ درﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺤﺚ ﻣﻴﮕﺮدد( اداﻣﻪ داﺷﺖ‪ .‬وﻟﯽ در ﻣﺠﻤﻮع‬
‫ﻼ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻮد‪ .‬در ﺁﻧﺰﻣﺎن در‬‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺤﺎﮐﻢ در ﺁن زﻣﺎن ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺤﺎﮐﻢ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﮐﺎﻣ ً‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﻪ ﻧﻮع ﻣﺤﺎﮐﻢ وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺷﺮﻋﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺟﺰاﺋﯽ و ﻣﺤﺎﮐﻢ‬
‫ﺗﺠﺎرﺗﯽ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻳﮏ اﺑﺘﮑﺎر ﻋﻤﺪﻩ اﯼ ﻣﺤﺴﻮب ﮔﺮدﻳﺪﻩ و ﻗﻀﺎت ﺁن ﻣﺮﮐﺐ از اﺷﺨﺎص‬
‫ﻼ ﺑﻴﻨﻈﻴﺮ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ راﺑﻄﻪ ﺗﺠﺎرﯼ ﮔﺴﺘﺮدﻩ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن و هﻨﺪو ﺑﻮد ﮐﻪ ﻳﮏ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﺑﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و هﻨﺪ در ﺁﻧﺰﻣﺎن ﮔﻮﻳﺎﯼ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻮد ﮐﻪ اﺷﺨﺎص هﺮدو ﮔﺮوﻩ در ﭘﻴﺸﮕﺎﻩ ﻣﺤﺎﮐﻢ‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺑﻴﻦ ﻣﺤﺎﮐﻢ دوﻟﺘﯽ ﻳﮏ ﻧﻮع ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺎزﻧﮕﺮﯼ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﻣﺤﺎﮐﻢ‬
‫اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ) ﻗﺎﺿﯽ( از اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻗﻀﺎﻳﺎ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻣﻴﻨﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ اﻳﻦ ﻣﺤﺎﮐﻢ در ﻗﺎﺿﺎﻳﺎﯼ ﺟﺰاﺋﯽ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم ﺑﻮد‪ .‬ﻗﻀﺎت اﻳﻦ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻃﺮف ﻣﻔﺘﯽ هﺎ ﮐﻪ ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻣﺸﺎورﻳﻦ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﻣﺬهﺒﯽ ﻋﻤﻞ ﻣﻴﻨﻤﻮدﻧﺪ ﮐﻤﮏ و هﻤﮑﺎرﯼ ﻣﻴﺸﺪﻧﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨﺎن ﻗﻀﺎت ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ از ﻣﺪﻳﺮان ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻈﻴﻢ ﻗﻀﺎﻳﺎ ﻣﻴﭙﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ هﻤﮑﺎرﯼ ﻣﻴﺸﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ راﭘﻮر اﺟﺮاات ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺳﺘﻴﻨﺎﻓﯽ ﺟﺰاﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺎم ﺣﺎﮐﻢ ﻳﺎد ﻣﻴﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ‬
‫راﭘﻮر ﻣﺎهﺎﻧﻪ اﯼ ﮐﻪ ﺑﻤﻨﻈﻮر ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ اﻳﻦ ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ ﺑﺎ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم ﻣﻮرد ﺑﺎزﻧﮕﺮﯼ ﻗﺮار ﻣﻴﮕﺮﻓﺖ‪،‬‬
‫اراﺋﻪ ﻣﻴﮑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪًا ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺣﺎﮐﻢ ﮔﺬارش اﺟﺮاات ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺻﻠﯽ ﮐﻪ در ﮐﺎﺑﻞ ﻗﺮار داﺷﺖ‬
‫و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﻈﺎرت از ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺧﺎرج از ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ داﺷﺖ و ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺎن ﻋﻠﻮم ﻳﺎد ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ‪،‬‬
‫اراﺋﻪ ﻣﻴﻨﻤﻮد‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻋﺎﻟﯽ ﻳﮏ اﺑﺘﮑﺎر ﻣﻬﻢ دورﻩ اﻣﻴﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺧﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫اﻣﺮوز ﻧﻴﺰ در ﻗﺎﻟﺐ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬درواﻗﻊ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺤﺎﮐﻢ درﻳﻦ دورﻩ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﮐﻨﻨﺪﻩ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ‪ ،‬ﻣﺮاﻓﻌﻪ و ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﻧﻴﺰ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺷﮑﻞ‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻤﻨﻈﻮر اﻋﻤﺎل ﮐﻨﺘﺮول و ﻧﻈﺎرت ﺑﺎﻻﯼ ﻣﺤﺎﮐﻢ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺧﺎن ﻋﺎﻟﯽ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺟﻊ در ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ‬
‫اراﺋﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻓﺮاد در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻓﻴﺼﻠﻪ را ﻧﺎدرﺳﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﻴﻨﻤﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻴﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺷﺨﺼًﺎ ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﻪ ﺷﺨﺺ اﻣﻴﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﻣﻴﺮ ﺟﻠﺴﺎت هﻔﺘﻪ وارﯼ را داﻳﺮ ﻣﻴﻨﻤﻮد ﮐﻪ‬
‫در ﺁن اﺷﺨﺎص ﻣﻴﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ اﻣﻴﺮ را از ﻗﻀﻴﻪ ﺧﻮد اﮔﺎﻩ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﺁﻧﺮا از اﻣﻴﺮ ﺧﻮاﺳﺘﺎر‬
‫ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ اﻣﻴﺮ روزهﺎﯼ ﻣﺸﺨﺼﯽ را ﺑﺮاﯼ زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺷﺎن را ﺑﻪ ﺣﻀﻮر اﻣﻴﺮ ﻣﯽ‬
‫ﺁوردﻧﺪ اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻴﺪاد ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻮرﺧﻴﻦ در ﺁﻧﺰﻣﺎن از اهﻤﻴﺖ زﻳﺎدﯼ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺤﻴﺚ‬
‫ﻳﮏ ﺑﺨﺸﯽ از ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬارﯼ و ﻧﺘﻈﻴﻢ ﻣﺤﺎﮐﻢ‪ ،‬اﻣﻴﺮ ﻣﺬهﺐ ﺣﻨﻔﯽ را ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا در ﻣﻤﻠﮑﺖ‬
‫ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻗﺮار دادن ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺎﮐﻢ ﻳﮑﯽ از ﻣﻮارد ﻣﻬﻤﯽ ﺑﺮاﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻣﻴﺮ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺧﺎن ﺗﻠﻘﯽ ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﻮد وﯼ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ) :‬دوﻟﺖ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﮔﻮاﻩ ﺧﺪاوﻧﺪ ج در‬
‫روﯼ زﻣﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدﻩ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻮﻳﺮ اﺑﻌﺎد ﺗﺎرﻳﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و وﻇﻴﻔﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻣﺠﺮﯼ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ (.‬در واﻗﻊ ﻳﮏ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﻣﺮگ اﻣﻴﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺧﺎن ﻳﮑﯽ از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻳﮏ ﮐﺘﺎﺑﯽ‬
‫را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﮐﻪ در ﺁن ﭼﻨﻴﻦ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ) ‪ (1900‬را ﻣﻴﺘﻮان در ﺗﺤﺖ ﺳﻪ ﻋﻨﻮان اﺻﻠﯽ ﻗﺮار داد‪.1 :‬‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﻼم ‪ .2‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ) ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ( اﻣﻴﺮ ﮐﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺳﻼم‪ ،‬ﺁراﯼ ﻣﺮدم و ﻧﻈﺮﻳﺎت‬

‫‪17‬‬
‫ﺷﺨﺼﯽ اﻣﻴﺮ ﺑﻮد ‪ .3‬و ﺣﻘﻮق ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ اﻗﻮام ﻣﺘﻔﺎوت‪ .‬در ﺗﻤﺎم ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﺟﺰاﺋﯽ و هﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﻋﻮاﻳﺪ دوﻟﺖ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﻮﺳﻂ اﻣﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬وﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮارد ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪﮐﯽ در ﻣﺤﺪودﻩ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻗﺮار ﻣﻴﮕﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻳﮑﯽ از ﺗﻐﻴﺮات ﻋﻤﺪﻩ دﻳﮕﺮدر ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﺋﯽ هﻤﺎﻧﺎ ﺗﺎﺳﻴﺲ رهﻨﻤﻮد ﻗﻀﺎت و ﻣﻌﻴﺎرﯼ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻣﻮر‬
‫ﺷﮑﻠﯽ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺑﻮد‪ .‬اﺳﺎﺳﺎت ﻗﻀﺎت ) اﺳﺎس اﻟﻘﻀﺎت( ﻳﮏ رهﻨﻤﻮد ‪ 140‬ﺻﻔﺤﻪ اﯼ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ‪ 136‬ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺑﺮاﯼ ﺷﮑﻠﻴﺎت ﻣﺤﺎﮐﻢ و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﯼ ﻗﻀﺎﻳﺎ ﺑﻮدﻩ و اوﻟﻴﻦ رهﻨﻤﻮد در ﻧﻮع‬
‫ﺧﻮد در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ رهﻨﻤﻮد ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﺑﻮد‪ :‬ﺑﺨﺶ اول رهﻨﻤﻮدﯼ ﺑﻮد ﺑﺮاﯼ ﮐﺪ‬
‫اﺧﻼﻗﯽ ﻗﻀﺎت و ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺮﺧﻮرد ﻗﻀﺎت در ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﻀﻴﻪ‪ .‬در ﺑﺨﺶ دوم ﻗﻀﺎت در ﻣﻮرد‬
‫ﺁﻣﺎدﻩ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮﻗﯽ رهﻨﻤﺎﺋﯽ ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺑﺨﺶ ﺳﻮم در ﺑﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﺗﺎﺳﻴﺲ دﻓﺘﺮ‬
‫ﮐﺸﻒ ﻗﻀﺎﺋﯽ ) ﻣﺤﺘﺴﺐ( ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺨﺶ اول اﻳﻦ رهﻨﻤﻮد ﺑﺮاﯼ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از اهﻤﻴﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺰاﺋﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺷﮑﻠﯽ در ﺣﻘﻴﻘﺖ اوﻟﻴﻦ ﺗﻼﺷﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺟﻬﺖ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﻗﻀﺎﺋﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻻﯼ ﺗﻤﺎم ﮐﺸﻮر و ﻗﺮار دادن ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم ﺑﺤﻴﺚ ﻗﺎﻧﻮن ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ اﺳﺎس اﻟﻘﻀﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻣﻊ ﺑﻮدﻩ و در ﺑﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ از ﻗﺒﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﮐﺪام ﻗﺎﻧﻮن در‬
‫ﮐﺪم ﻣﻮارد ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ و ﺣﺘﯽ اﻳﻨﮑﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﻀﻴﻪ در ﻣﺤﮑﻤﻪ ﭼﯽ ﻗﺪر از هﻢ ﻓﺎﺻﻠﻪ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ) ‪ 2‬ﻣﺘﺮ( ﻧﻴﺰ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺁﺧﺮﻳﻦ اﺑﺘﮑﺎرﯼ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﺳﺎل ‪ 1880‬ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺖ هﻤﺎﻧﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﺻﻨﺪوق ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻳﮑﯽ ﺁن‬
‫در هﺮ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺻﻨﺪوق ﻋﺪاﻟﺖ ﻇﺎهﺮًا ﻳﮏ ﺻﻨﺪوق ﭘﺴﺖ ﺑﺰرگ ﻗﻔﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﻣﻴﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ ﺷﺎن را در ﺁن ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﻓﺮاد را ﻗﺎدر ﻣﻴﺴﺎﺧﺖ ﺗﺎ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤًﺎ ﭘﺎدﺷﺎﻩ را از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﻗﻀﻴﻪ ﺷﺎن ﻗﺮار دادﻩ و ﮐﻤﮏ وﯼ را در ﺣﻞ‬
‫ﻗﻀﻴﻪ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺷﺎن ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺻﻨﺪوق هﺎ ﺳﺎل دوﺑﺎر ﺑﻪ ﮐﺎﺑﻞ اوردﻩ ﺷﺪﻩ و در ﺣﻀﻮر ﺷﺎﻩ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺧﻮاﻧﺪن ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺷﺎن ﺑﺎز ﻣﻴﺸﺪﻧﺪ‪ .‬وﺑﻌﺪًا ﺷﺎﻩ از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﺴﺖ ﺑﻪ ﺟﻮاب اﻳﺸﺎن ﻣﻴﭙﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻃﺮز اﺟﺮاات ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﻘﺶ ﺷﺎﻩ ﺑﺤﻴﺚ اﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮﺟﻊ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﯼ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﺋﯽ‬
‫ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ دﺧﻴﻞ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﺎﻩ در ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻳﻦ ﻃﺮز اﺟﺮاات ﺑﻪ دو دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ از اهﻤﻴﺖ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬اول‪ :‬ﺻﻨﺪوق هﺎﯼ ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﺁوردن ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ رﺳﻤﯽ در زﻧﺪﮔﯽ هﻤﻪ‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﻤﻠﮑﺖ ﮔﺮدﻳﺪﻩ و ﺑﺮاﯼ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺷﻬﺮوﻧﺪان را ﻗﺎدر ﻣﻴﺴﺎﺧﺖ ﺗﺎ دﻋﺎوﯼ ﺷﺎن را از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﺳﻴﺴﺘﻢ رﺳﻤﯽ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨﺎن اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺷﺨﺎﺻﯽ را ﮐﻪ در ﮐﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ‬
‫دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻗﺎدر ﻣﻴﺴﺎﺧﺖ ﺗﺎ دﻋﻮاﯼ ﺷﺎن را ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺷﺎﻩ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ وﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ رﺳﻤﯽ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬دوم اﻳﻨﮑﻪ اﻳﻦ ﺻﻨﺪوق هﺎ اﻓﺮادﯼ از ﻗﺒﻴﻞ زﻧﺎن و ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان را‬
‫ﻻ ﺑﻪ ﻃﺮح دﻋﺎوﯼ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻗﺎدر ﻣﻴﺴﺎﺧﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از اﻳﻦ ﺻﻨﺪوق هﺎ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ و از ﺣﻘﻮق ﺷﺎن دﻓﺎع ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫دورﻩ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻌﺮف ﺳﻴﺴﺘﻢ دوﻟﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻳﮏ ﺳﻨﺪ ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ ﺗﺒﻠﻮر ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻳﮏ‬
‫ﻧﻬﺎد ﺳﻴﺎﺳﯽ را ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻳﮏ ﮐﺸﻮر اﺻﻮل ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﻣﻠﯽ ﻳﮏ ﮐﺸﻮر را ﺗﺎﺳﻴﺲ‬
‫ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺷﻴﻮﻩ هﺎﯼ ادارﻩ و هﻤﭽﻨﺎن اﺧﺘﻴﺎراﺗﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻗﻮاﯼ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ دوﻟﺖ‬
‫دادﻩ ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻴﺴﺎزد‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺒﻨﺎ و اﺳﺎس ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﺳﻴﺎﺳﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ ادارﻩ ﻳﮏ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﺮﺁن ﻣﺒﺘﻨﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﻴﺪهﺪ‪.‬‬

‫ﻳﮑﯽ از ﺑﺮهﻪ هﺎﯼ دﻳﮕﺮ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن هﻤﺎﻧﺎ دورﻩ اﻣﻴﺮ اﻣﺎن اﷲ ﺧﺎن ﮐﻪ در ﺳﺎل‬
‫‪ 1919‬ﺑﻌﺪ از ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪن ﭘﺪرش اﻣﻴﺮ ﺣﺒﻴﺐ اﷲ ﺧﺎن ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧﻨﺪ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎﻧﺶ‪،‬‬
‫اﻣﻴﺮ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺧﺎن‪ ،‬اﻣﺎن اﷲ ﺧﺎن ﻧﻴﺰ ﻳﮏ ﭘﺮوﺳﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺮوازاﻧﻪ اﯼ را ﺑﻤﻨﻈﻮر ﺗﻤﺮﮐﺰ ﮔﺮاﺋﯽ‬
‫روﯼ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻮﺷﺘﻦ اوﻟﻴﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻨﺎم ﻧﻈﺎﻣﻨﺎﻣﻪ دوﻟﺖ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﺎد ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درﺳﺎل ‪ 1923‬ﺗﻮﺳﻂ ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ در ﺟﻼل ﺁﺑﺎد ﺗﺼﻮﻳﺐ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1923‬ﻣﺘﺎﺛﺮ از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﺑﻪ ﺷﻤﻮل ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺮﮐﻴﻪ در دوران ﮐﻤﺎل اﺗﺎ‬
‫ﺗﺮﮎ و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻳﮏ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﻨﺎم ﺑﺪرﯼ ﺑﺎﯼ ﺑﺤﻴﺚ‬
‫ﻣﺸﺎوراﺻﻠﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻳﻔﺎﯼ وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻴﻨﻤﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺴﻮدﻩ اوﻟﯽ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﻳﮏ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﮐﻠﯽ در ﻣﻮرد رﺳﻤﯽ ﺳﺎزﯼ و ﺗﻤﺮﮐﺰ ﮔﺮاﺋﯽ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1923‬ﻣﺸﺨﺼًﺎ ﻗﺪرت ﺳﻨﺘﯽ رهﺒﺮان ﻣﺬهﺒﯽ و ﻗﻮﻣﯽ را از ﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻗﺪرت دوﻟﺖ در دﺳﺖ ﺷﺎﻩ ‪ ،‬ﻣﺤﺪود ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬درﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻳﮏ ﻧﻬﺎد‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬارﯼ ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻧﮕﺮدﻳﺪﻩ ﺑﻮد و در ﻋﻮض ﺗﻤﺎم ﻗﺪرت ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬارﯼ در دﺳﺘﺎن ﺷﺎﻩ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬هﻤﭽﻨﺎن اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﻤﺎم ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺧﺎرج از ﺳﺎﺣﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ رﺳﻤﯽ دوﻟﺘﯽ را ﻣﻮرد‬
‫ﻗﺪﻏﻦ ﻗﺮار دادﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺎهﺶ ﻗﺪرت ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺷﺮﻋﯽ ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 55‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫‪ 1923‬ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻴﻨﻤﻮد ﮐﻪ هﻤﭻ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﯼ ﺑﺠﺰ ﻣﺤﺎﮐﻢ دوﻟﺘﯽ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻗﻀﺎﻳﺎ‬
‫ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﮑﯽ از ﻣﺤﺪودﻳﺖ هﺎﯼ ﻋﻤﺪﻩ ﺑﺎﻻﯼ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ در ﮐﺸﻮر ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻧﻈﻴﺮ ﺁن در ﺗﺎرﻳﺦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دﻳﺪﻩ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ هﻴﭻ ﺣﮑﻤﯽ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﮐﻪ‬
‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ را ﻣﻤﻨﻮع ﻗﺮار دهﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺑﻤﻨﻈﻮر ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ رﺳﻤﯽ‪ ،‬ﺷﺎﻩ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع ﻣﺤﺎﮐﻢ را اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪاز‪:‬‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺻﻼﺣﻴﻪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮاﻓﻌﻪ و ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻤﻴﺰ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻗﻀﺎﻳﺎ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺻﻼﺣﻴﻪ ارﺟﺎع ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ ﺗﺎ اﮔﺮ ﮐﺪام راﻩ ﺣﻞ ﻣﺒﺘﻨﯽ در ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ در ﺑﻴﻦ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﻣﻴﺒﻮد‪ ،‬ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻴﺸﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻤﻴﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻌﺪًا ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ‬
‫ارﺟﺎع ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮاﻓﻌﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺧﻮاهﯽ ﮔﺮدد ودر‬
‫ﻋﻴﻦ زﻣﺎن ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻤﻴﺰ ارﺟﺎع ﮔﺮدد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻧﮑﺸﺎﻓﺎت‬
‫دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد و ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻳﮑﯽ از‬
‫اﺑﺘﮑﺎرات ﻋﻤﺪﻩ در اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ هﻤﺎﻧﺎ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮاﯼ ﺗﻤﺎم اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻣﺬهﺐ و ﺟﻨﺴﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﮏ ﺗﺴﺎوﯼ ﺑﯽ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺑﺮاﯼ اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻳﮑﯽ از ﺟﻨﺒﻪ هﺎﯼ ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺎدﻩ اول اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻮد‬

‫‪19‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ اﻇﻬﺎر اﺳﺘﻘﻼل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﭙﺮداﺧﺖ‪ .‬اﻣﺎن اﷲ ﺧﺎن ﺷﺪﻳﺪًا ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺴﺖ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﭙﺮدازد ﻣﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﺗﻤﺎم ﻗﺪرت هﺎﯼ‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﮐﻪ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ اﺳﺘﻘﻼل در ﺳﺎل ‪ 1919‬ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﮐﻨﺘﺮول ﺑﺎﻻﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﻴﭙﺮداﺧﺘﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﻋﺪﻩ از اﺣﮑﺎم ﻣﻬﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1923‬در ذﻳﻞ ﺗﺤﺮﻳﺮ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬

‫اﺣﮑﺎم ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ ﻧﻈﺎﻣﻨﺎﻣﻪ دوﻟﺖ ﻋﻠﻴﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪:1923‬‬

‫ﻣﺎدﻩ اول‪:‬‬
‫دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ادارﻩ اﻣﻮر داﺧﻠﻪ و ﺧﺎرﺟﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﺳﺘﻘﻼل ﻧﺎﻣﻪ ﺣﺎﻳﺰ ﺑﻮدﻩ هﻤﻪ ﻣﺤﻼت و‬
‫ﻗﻄﻌﺎت ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﻪ زﻳﺮ اﻣﺮ و ارادﻩ ﺳﻴﻨﻪ ﻣﻠﻮﮐﺎﻧﻪ ﺑﺼﻮرت ﻳﮏ وﺟﻮد واﺣﺪ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ ﻳﺎﺑﺪو ﺑﻪ هﻴﭻ‬
‫ﺣﻴﺜﻴﺖ در اﺟﺰاﯼ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺗﻔﺮﻳﻖ ﮐﺮدﻩ ﻧﻤﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ دوم‪:‬‬
‫دﻳﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دﻳﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم و ﻣﺬهﺐ رﺳﻤﯽ ﺁن ﻣﺬهﺐ ﻣﻨﻴﻒ ﺣﻨﻔﯽ اﺳﺖ‪ .‬دﻳﮕﺮ ادﻳﺎن ‪ ،‬اهﻞ‬
‫هﻨﻮد‪ ،‬ﻳﻬﻮدﯼ ﮐﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن هﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﺎدﻳﻪ ﺟﺰﻳﻪ و داﺷﺘﻦ ﻋﻼﻣﺎت ﻣﻤﻴﺰﻩ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮدﻩ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺁﺳﺎﻳﺶ و ﺁداب ﻋﻤﻮﻣﻴﻪ را اﺧﻼل ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ هﺸﺘﻢ‪:‬‬
‫هﻤﻪ اﻓﺮادﯼ ﮐﻪ در ﻣﻤﻠﮑﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ ﺑﻼ ﺗﻔﺮﻳﻖ دﻳﻨﯽ و ﻣﺬهﺒﯽ ﺗﺒﻌﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ اﻓﻐﺎﻧﻴﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺎﻣﻨﺎﻣﻪ ﻣﺨﺼﻮﺻﻪ اﺳﺘﺤﺼﺎل و ﻳﺎ اﺿﺎﻋﻪ ﮐﺮدﻩ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﻳﺎزدهﻢ‪:‬‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت واﺧﺒﺎرات داﺧﻠﻴﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺎﻣﻨﺎﻣﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﺁن ﺁزاد ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬ﻧﺸﺮ اﺧﺒﺎر ﻓﻘﻂ از ﺣﻘﻮق‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﻳﺎ اهﺎﻟﯽ ﺗﺒﻌﻪ اﻓﻐﺎﻧﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺎرﻩ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺧﺎرﺟﻪ دوﻟﺖ ﻋﺎﻟﻴﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻌﻀﯽ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ و ﻗﻴﻮد ﻧﻬﺎدﻩ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﺷﺎﻧﺰدهﻢ‪:‬‬
‫ﮐﺎﻓﻪ ﺗﺒﻌﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻏﺮا و ﻧﻈﺎﻣﺎت دوﻟﺖ در ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﻳﻒ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺣﻖ‬
‫ﻣﺴﺎوﯼ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ‪:‬‬

‫در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﻇﻴﻔﻪ ادارﻩ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻔﻮض اﺳﺖ ﺑﻪ هﻴﺎت وزرا و ادارﻩ ﻣﺴﺘﻘﻠﻪ در ﺣﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎع‬
‫هﻴﺌﺖ وزرا رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ را ذات ﻣﻠﻮﮐﺎﻧﻪ اﻳﻔﺎ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و اﮔﺮ ذات ﺷﺎهﺎﻧﻪ ﺗﺸﺮﻳﻒ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺻﺪر اﻋﻈﻢ ﺑﻪ وﻇﻴﻔﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﻣﻴﭙﺮدازد ‪ .‬اﮔﺮ ﺻﺪر اﻋﻈﻢ اﺛﺒﺎت وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ وزرا وزﻳﺮ‬
‫وزارت اول وﻇﻴﻔﻪ رﻳﺎﺳﺖ را اﺟﺮا ﻣﯽ دارد‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﺑﻴﺴﺖ و هﺸﺘﻢ‪:‬‬

‫ﺻﺪر اﻋﻈﻢ و دﻳﮕﺮ وزرا از ﻃﺮف ﻗﺮﻳﻦ اﻟﺸﺮف ﭘﺎدﺷﺎهﯽ اﻧﺘﺨﺎب و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﺑﻴﺴﺖ و ﻧﻬﻢ‪:‬‬

‫‪20‬‬
‫ﻣﺠﻠﺲ وزرا ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻬﻤﻪ داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ دوﻟﺖ اﺳﺖ ﻣﺬاﮐﺮات ﻣﺠﻠﺲ وزار و ﻗﺮار داد هﺎﺋﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺤﺘﺎج ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ ﺑﻌﺪ از اﻣﻀﺎﯼ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت هﻤﺎﻳﻮﻧﯽ در ﻣﻌﺮض اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﺳﯽ وﻧﻬﻢ‪:‬‬
‫در ﻣﺮﮐﺰ داراﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﻳﮏ هﻴﺌﺖ ﺷﻮراﯼ دوﻟﺖ و در ﻧﺎﺋﺐ اﻟﺤﮑﻮﻣﻪ ﮔﯽ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ هﺎﯼ اﻋﻠﯽ و‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ هﺎﯼ درﺟﻪ اول دوم و ﺳﻮم و ﻋﻼﻗﻪ دارﯼ ﻳﮏ ﻳﮏ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺸﻮرﻩ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻗﺪرت در دوﻟﺖ ﻣﺮﮐﺰﯼ ﺑﺮاﯼ رهﺒﺮان ﻣﺬهﺒﯽ و ﻣﺤﻠﯽ ﺁن زﻣﺎن در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﻴﻠﯽ‬
‫ﮔﺮان ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﺪود ﺷﺪن ﻗﺪرت ﺁﻧﺎن در اﻣﺮ ادارﻩ و ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻗﻀﺎﻳﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺳﺮﮐﺸﯽ اﻳﺸﺎن در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺎﻩ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1925‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺟﻬﺖ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻓﺮاد در ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎرﯼ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ در ﺧﻮاﺳﺖ ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻳﻦ ﻃﺮز اﻟﻌﻤﻞ در ﻣﻮرد ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻌﺪﯼ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﺮﻋﯽ اﻻﺟﺮا ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪﻳﻼت ‪ 1925‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺑﻪ ادﺧﺎل ﻣﺠﺪد ﺷﺮﻳﻌﺖ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻐﻴﺮ ﻋﻤﺪﻩ وارد ﺷﺪﻩ در ﻣﺎدﻩ ‪ 2‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﻌﺪﻳﻞ ‪ 1925‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﺮﻳﺢ‬
‫ﻣﻴﻨﻤﻮد‪:‬‬

‫دﻳﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دﻳﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﺑﻮدﻩ و ﻣﺬهﺐ رﺳﻤﯽ ﺁن ﻣﺬهﺐ ﺣﻨﻔﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﻴﺮوان ﺳﺎﻳﺮ ادﻳﺎن‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن و هﻨﺪو هﺎ ﮐﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﺎﮐﻦ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﺑﻪ اﺧﻼل ﻧﻈﻢ ﻋﺎﻣﻪ ﻧﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬از‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﮐﺎﻣﻞ دوﻟﺖ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬هﻨﺪو هﺎ و ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺧﺎص ﻣﺒﺎدرت‬
‫ورزﻳﺪﻩ و ﻟﺒﺎس هﺎﯼ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺑﻪ ﺗﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1923‬ﺑﺼﻮرت ﮐﻞ ﻳﮏ ﺗﺼﻮﻳﺮﯼ از ﺗﻤﺮﮐﺰ ﮔﺮاﺋﯽ و رﺳﻤﯽ ﮔﺮاﺋﯽ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ‬

‫ﻣﻴﮕﺬارد‪ .‬ﻧﺤﻮﻩ اﯼ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع رهﺒﺮان ﻣﺤﻠﯽ و ﻣﺬهﺒﯽ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬در‬
‫ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻨﺘﺞ ﺑﻪ ﺳﻘﻮط رژﻳﻢ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺎ اﻣﺮوز دوﻟﺖ هﺎ از اﻣﺎن اﷲ ﺧﺎن و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫‪ 1923‬درس هﺎﯼ ﻣﻬﻤﯽ را ﺁﻣﻮﺧﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ در هﻨﮕﺎم ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺁﻧﺮا ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﻴﺪهﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ هﺎﯼ ﺑﻌﺪﯼ هﻤﻴﺸﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺤﻠﯽ در ﻣﻮاﻗﻊ اﺻﻼﺣﺎت ﻋﻤﺪﻩ و‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ از اﺣﺘﻴﺎط ﻻزم ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫دورﻩ اﻣﺎن اﷲ ﺧﺎن ﻳﮏ دورﻩ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ اﻣﻴﺮ ﺣﺒﻴﺐ اﷲ ﮐﻠﮑﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻳﮏ ﮐﻮدﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻗﺪرت رﺳﻴﺪ‪ ،‬در ﭘﯽ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺰودﯼ ﭘﺲ از ﺁن ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎدر ﺷﺎﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ در ﺳﺎل ‪1930‬‬
‫ﺑﺤﻴﺚ ﺷﺎﻩ اﻋﻼن ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻳﮑﯽ از اوﻟﻮﻳﺖ هﺎﯼ دوﻟﺖ هﺎ ﺑﻮﺟﻮد ﺁوردن ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺪﻳﺪ در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1931‬ﺑﻮد‪ .‬وﯼ ﻣﺼﻤﻢ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻣﺎن اﷲ ﺧﺎن ﺳﺮ دﭼﺎر ﻧﮕﺮدد ﻟﺬا ﻗﺪرﺗﯽ را ﮐﻪ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1923‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺮﮐﺰﯼ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ رهﺒﺮان ﻣﺤﻠﯽ‬
‫ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮ از هﻤﻪ اﻳﻨﮑﻪ ﻧﺎدر هﻨﻮز هﻢ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺪﻳﺪ اﺣﺴﺎس ﻣﺠﺒﻮرﻳﺖ‬
‫ﻣﻴﻨﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺁن ﻧﺎدر ﺷﺎﻩ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ دوﻟﺖ ﻋﺎﻟﻴﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﮐﻪ ﺑﻨﺎم اﺻﻮل اﺳﺎﺳﯽ دوﻟﺖ ﻋﺎﻟﻴﻪ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﺎد ﻣﻴﮕﺮدد در ﺳﺎل ‪ 1931‬وﺿﻊ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺎﺳﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪،‬‬
‫اﻳﺮان و ﺗﺮﮐﻴﻪ ﺁﻧﺰﻣﺎن ﺑﻮد‪ .‬هﻤﭽﻨﺎن ﺷﮑﻞ ﮔﻴﺮﯼ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﺎﺛﺮ از ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻓﻘﻬﺎﯼ‬

‫‪21‬‬
‫ﺣﻨﻔﯽ ﮐﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﺗﺴﻮﻳﺪ ﻗﺎﻧﻮن از ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺸﻮرﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻴﺸﺪ‪ ،‬ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﻮد زﻳﺮا اﻳﻦ اﻣﺮ ﺗﺎﺋﻴﺪ ﺑﻮد‬
‫ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﻌﻬﺪ ﺷﺎﻩ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺎ اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻋﻮاﻃﻒ ﻣﺮدم در ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻗﺮار ﻧﺨﻮاهﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺮ‬
‫ﻋﮑﺲ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1923‬ﮐﻪ در ﻣﺎدﻩ دوم ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع دﻳﻦ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1931‬در‬
‫ﻣﺎدﻩ اول اﺳﻼم را دﻳﻦ رﺳﻤﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻓﻘﻪ ﺣﻨﻔﯽ را ﻣﻨﺤﻴﺚ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن رﺳﻤﯽ ﻣﻤﻠﮑﺖ اﻋﻼن ﻧﻤﻮدﻩ و ﺗﻤﺴﮏ ﺑﻪ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم در اﻣﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬارﯼ را ﺣﺘﻤﯽ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ ﻗﻮاﻧﻴﻦ وﺿﻊ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺎرﻟﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺎﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺷﺮﻋﯽ در ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭘﺎﺋﻴﻦ‬
‫ﺗﺮﯼ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﺁن ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 5‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺷﺎﻩ ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻮد ﺗﺎ وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮد را در‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﻪ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم و دﺳﺘﻮرات ﻓﻘﻪ ﺣﻨﻔﯽ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﺒﺮد‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ ﻣﺎدﻩ ‪88‬‬
‫اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻮدﻧﺪ در ﻗﻀﺎﻳﺎ ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ ﺷﺎن را ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻓﻘﻪ ﺣﻨﻔﯽ ﺻﺎدر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ‬
‫اﻳﻨﮑﻪ ﺗﺸﮑﻴﻼت اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺳﻴﮑﻮﻻر ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ‪ ) .‬ﻣﺎدﻩ ‪(94‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1931‬ﻳﮏ ﮔﺎم ﻋﻤﺪﻩ و اﺳﺎﺳﯽ را در ﺟﻬﺖ ﺗﺎﺳﻴﺲ اوﻟﻴﻦ ﻣﺮﺟﻊ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬارﯼ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺗﺨﺎد ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ دو ﻣﺠﻠﺲ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ ) ﻣﺠﻠﺲ اﻋﻴﺎن( و وﻟﺴﯽ‬
‫ﺟﺮﮔﻪ ) ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ(‪ ،‬ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻋﻀﺎﯼ وﻟﺴﯽ ﺟﺮﮔﻪ ﺑﺮاﯼ ﺳﻪ ﺳﺎل از ﻃﺮف ﻣﺮدم ﻣﺤﻞ‬
‫ﺷﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪﻧﺪ وﻟﯽ اﻋﻀﺎﯼ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ از ﻃﺮف ﺷﺎﻩ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮﺟﻊ ﺗﻘﻨﻴﻨﯽ رﺳﻤًﺎ‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﻴﻦ را ﻧﺪاﺷﺖ و ﺻﺮف ﺑﺎ دادن راﯼ اﮐﺜﺮﻳﺖ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻄﺮح ﺷﺪﻩ از ﻃﺮف‬
‫ﺷﺎﻩ ﺣﻴﺜﻴﺖ ﻳﮏ ﺳﻔﺎرش دهﻨﺪﻩ در وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺮاﯼ ﺷﺎﻩ را داﺷﺖ‪.‬‬

‫اﺣﮑﺎم ﻣﻨﺘﺨﺐ اﺻﻮل اﺳﺎﺳﯽ دوﻟﺖ ﻋﺎﻟﻴﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪1931‬‬

‫ﻣﺎدﻩ اول‪:‬‬
‫دﻳﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دﻳﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم و ﻣﺬهﺐ رﺳﻤﯽ و ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺁن ﻣﺬهﺐ ﻣﻨﻴﻒ ﺣﻨﻔﯽ رح اﺳﺖ ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻳﺪ داراﯼ اﻳﻦ ﻣﺬهﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دﻳﮕﺮ ادﻳﺎن ﻣﺜﻞ اهﻞ هﻨﻮد و ﻳﻬﻮدﯼ ﮐﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن هﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﺸﺮﻃﯽ ﮐﻪ ﺁﺳﺎﻳﺶ و ﺁداب ﻋﻤﻮﻣﻴﻪ را اﺧﻼل ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﺳﻮم‪:‬‬
‫ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺷﻬﺮ ﮐﺎﺑﻞ اﺳﺖ و ﺗﻤﺎم اهﺎﻟﯽ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺴﺎوﯼ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ هﻴﭻ‬
‫اﻣﺘﻴﺎزﯼ اهﺎﻟﯽ ﺷﻬﺮ ﮐﺎﺑﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺪﻳﮕﺮ ﺷﻬﺮهﺎ و ﻗﺼﺒﺎت ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﺤﺮوﻣﻴﻪ اﻓﻐﺎﻧﻴﻪ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﭘﻨﺠﻢ‪:‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﻓﺪاﮐﺎرﯼ وﺧﺪﻣﺎﺗﻴﮑﻪ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻏﺎزﯼ ) ﻣﺤﻤﺪﻧﺎدر ﺷﺎﻩ اﻓﻐﺎن( در راﻩ اﺳﺘﻘﻼل و‬
‫ﻧﺠﺎت وﻃﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺑﺮاﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﻨﻴﺎد ﻇﻠﻢ و اﺳﺘﺒﺪاد اﺑﺮاز ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻠﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻋﻤﻮﻣًﺎ ذات‬
‫ﺷﺎهﺎﻧﻪ ﺷﺎﻧﺮا ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺻﺤﻴﺢ و ﻻﺋﻖ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺧﻮد ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺎ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﻘﺪﻳﺮ و اﺣﺘﺮام ﺗﻌﻬﺪًا ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و‬
‫ﻣﯽ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ و ذات هﻤﺎﻳﻮﻧﯽ در ﺣﻴﻦ ﺟﻠﻮس ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﺴﺘﻘﻠﻪ اﻓﻐﺎﻧﻴﻪ ﺑﺎﻟﻤﻮاﺟﻬﻪ ﻋﻤﻮم وﮐﻼ‬
‫واﺷﺮاف اهﺎﻟﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻌﻬﺪ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ اواﻣﺮ ﻣﻔﺘﯽ ﺑﻬﺎﯼ ﺷﺮع ﺷﺮﻳﻒ ﻧﺒﻮﯼ ص و‬
‫ﻣﺬهﺐ ﺣﻨﻔﯽ رح و اﺻﻮل اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻤﻠﮑﺖ اﺟﺮاﯼ اواﻣﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺷﺎهﺎﻧﻪ ﺧﻮد را ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ و‬
‫رﻋﺎﻳﻪ اﺳﺘﻘﻼل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻣﻬﻤﺘﺮﯼ وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮد داﻧﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻠﺖ و وﻃﻦ ﺻﺪاﻗﺖ ﻧﻤﻮدﻩ از ﺗﻌﻤﻴﻞ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻮق ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ ﺑﻴًﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻠﺖ ﻧﺠﻴﺒﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻠﻄﻨﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﺪان اﻳﻦ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺗﺮﻗﯽ ﺧﻮاﻩ اﻳﻦ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﭘﺎدﺷﺎهﯽ و اهﺎﻟﯽ ﻣﻤﻠﮑﺖ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻴﮑﻨﺪ‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫ﻣﺎدﻩ دهﻢ‪:‬‬
‫ﮐﺎﻓﻪ ﺗﺒﻌﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در اﻣﻮر دﻳﻨﯽ و ﻣﺬهﺒﯽ و اﺻﻮﻻت ﺳﻴﺎﺳﯽ دوﻟﺖ ﻣﺘﺒﻮﻋﻪ ﺧﻮد ﻣﮑﻠﻒ ﻣﻘﻴﺪ ﺑﻮدﻩ‬
‫ﺁزادﯼ ﺣﻘﻮق ﻣﺸﺮوﻋﻪ ﺧﻮد را ﻣﺎﻟﮏ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﺑﻴﺴﺖ و هﻔﺘﻢ‪:‬‬

‫ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ ﺑﻪ ﻋﺰم و ﺗﺼﻤﻴﻢ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت هﻤﺎﻳﻮﻧﯽ و ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺟﺮﮔﻪ ‪ 1309‬ﻣﻨﻌﻘﺪﻩ ﻣﺮﮐﺰ‬
‫ﮐﺎﺑﻞ داﻳﺮ و ﻣﻮﺳﺲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ هﺸﺘﺎد و هﺸﺘﻢ‪:‬‬

‫در ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺷﺮﻋﻴﻪ دﻋﺎوﯼ ﻣﺮﺟﻮﻋﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻘﺮرات ﻣﺬهﺐ ﻣﻬﺬب ﺣﻨﻔﯽ رح ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﻧﻮد و ﭼﻬﺎرم‪:‬‬

‫ﺻﻨﻮف و درﺟﺎت ﻣﺤﺎﮐﻢ و ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺷﺎن ﺑﺎ اﺻﻮﻟﻨﺎﻣﻪ ﺗﺸﮑﻴﻼت اﺳﺎﺳﻴﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﺎدر ﺷﺎﻩ ﺑﺰودﯼ ﺑﻌﺪ از ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺮور ﮔﺮدﻳﺪ و ﻇﺎهﺮ ﺷﺎﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﺑﺤﻴﺚ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮدﻳﮑﻪ وﯼ ﺑﻴﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ‪ 1933‬ﺗﺎ ‪ 1973‬ﺻﺮف ﻳﮏ ﻣﻘﺎم ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﯽ‬
‫دوﻟﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻴﺸﺪ وﻟﯽ ﺑﺎ ﺁن هﻢ وﯼ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮان ﺧﻮد در اﻳﻦ دورﻩ ﻗﺪرت ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ اﯼ را اﻋﻤﺎل ﻧﻤﻮد‪ .‬از ﺳﺎل ‪ 1929‬ﺗﺎ ‪ 1946‬ﻣﺤﻤﺪ هﺎﺷﻢ ﺧﺎن‪،‬ﮐﺎﮐﺎﯼ ﻇﺎهﺮ ﺷﺎﻩ ﺑﺤﻴﺚ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻳﻔﺎﯼ وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻴﻨﻤﻮد‪ .‬هﻤﭽﻨﺎن از ‪ 1946‬ﺗﺎ ‪ 1953‬ﮐﺎﮐﺎﯼ دﻳﮕﺮ وﯼ ﺷﺎﻩ ﻣﺤﻤﻮد ﺧﺎن ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻮد‪.‬‬

‫در زﻣﺎن ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮﯼ ﺷﺎﻩ ﻣﺤﻤﻮد ﺧﺎن‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ‪ 1949‬ﺑﺮﮔﺬار ﮔﺮدﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ راﻩ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻦ اﮐﺜﺮﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن اﺻﻼح ﻃﻠﺐ در ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻳﮑﯽ از اﺻﻼﺣﺎت ﻋﻤﺪﻩ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺎرﻟﻤﺎن‬
‫در اﻳﻦ دورﻩ اﻋﻤﺎل ﮔﺮدﻳﺪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺁزادﯼ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت را ﻣﺠﺎز ﻣﻴﮕﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ دورﻩ‬
‫اوﻟﻴﻦ دورﻩ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺁن ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻴﭙﺮداﺧﺖ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤًﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺎﻩ ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻧﻤﻴﺸﺪ‪.‬‬

‫در ﺳﺎل ‪ 1953‬داود ﺧﺎن ﺑﺤﻴﺚ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺷﺎﻩ ﻣﺤﻤﻮد ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬داود ﺑﻴﺸﺘﺮ روﯼ ﺗﻐﻴﺮات‬
‫در ﻗﻮاﻧﻴﻦ داﺧﻠﯽ در ﻣﺤﺪودﻩ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ دﻗﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻳﮑﯽ از اﺻﻼﺣﺎت ﻋﻤﺪﻩ اﻳﻦ دورﻩ‬
‫ﮔﺸﺎﻳﺶ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺮاﯼ زﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬داود هﻤﭽﻨﺎن ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺧﻮد را روﯼ ﻳﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬارﯼ‬
‫ﻣﻌﻄﻮف ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﭘﺮوﺳﻪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﮏ ﻣﻴﺮاث ﺟﺎوداﻧﯽ وﯼ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬وﯼ ﺟﺮﻳﺎن‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻗﺎرﻩ اﯼ را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺎس ﮔﺬاﺷﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز اداﻣﻪ دارد‪.‬‬

‫داود در ﺳﺎل ‪ 1963‬اﺳﺘﻌﻔﯽ ﻧﻤﻮد و داﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻳﻮﺳﻒ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ وﯼ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬وﯼ ﺑﻪ هﻤﺮاهﯽ ﺷﺎﻩ‬
‫ﺟﻬﺖ ﺗﺴﻮﻳﺪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻓﻮرًا ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻳﮏ ﮐﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺸﻮرﺗﯽ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را ﮐﻪ ﻣﺘﺸﮑﻞ از هﻔﺖ‬
‫ﻋﻀﻮ ﺑﻮد اﻋﻼن ﻧﻤﻮد‪ .‬داﮐﺘﺮ ﻟﻮﻳﺲ ﻓﻮﺟﺮ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻮﯼ و ﺗﺴﻮﻳﺪ ﮐﻨﻨﺪﻩ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺮاﮐﺶ ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﮐﻤﻴﺴﻴﻮن را هﻤﮑﺎرﯼ ﻣﻴﻨﻤﻮد‪ .‬در ﻣﺎﻩ ﻓﺒﺮورﯼ ‪ 1964‬ﻣﺴﻮدﻩ اوﻟﯽ‬
‫ﻼ ﻳﮏ ﮐﻤﻴﺘﻪ ‪ 29‬ﻧﻔﺮﯼ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را ﺟﻬﺖ ﺑﺮرﺳﯽ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺷﺎﻩ ﮔﺮدﻳﺪ ﮐﻪ وﯼ ﻣﺘﺼ ً‬
‫اﻳﻦ ﺳﻨﺪ دﻋﻮت ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪23‬‬
‫در ﻣﺎﻩ ﻣﯽ ‪ 1964‬ﮐﻤﻴﺘﻪ ﺑﺎزﻧﮕﺮﯼ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﮐﺎر ﺧﻮد را ﺗﻤﺎم ﻧﻤﻮدﻩ و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را ﺟﻬﺖ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺑﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ ‪ 455‬ﻧﻔﺮﯼ اراﺋﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎرﯼ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺼﻮﻳﺐ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد وﻟﯽ اﻳﻦ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎرﯼ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ در ﭼﻬﺎر ﭼﻮب ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺻﺮاﺣﺘًﺎ اﻳﻦ ﻧﻘﺶ را ﺑﺮاﯼ ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ دادﻩ ﺑﻮد و ﺳﺎﻳﺮ‬
‫اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻧﻘﺶ ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﺸﺨﺼﯽ را ﺑﺮاﯼ ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ در ﻧﻈﺎم ﺷﺎهﯽ ﻣﺸﺮوﻃﻪ اﻋﻄﺎ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺗﺎﺋﻴﺪ ﺷﺎﻩ ﻧﻴﺰ ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮﻳﻦ ﻣﻴﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎرﯼ‬
‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻋﺮض وﺟﻮد ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدﯼ از ﻣﻮاد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را ﺑﺪون ﺑﺤﺚ زﻳﺎد ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﻮﺟﻪ زﻳﺎدﯼ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﻄﻮف داﺷﺖ‪ .‬درﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺳﻪ ﻃﺮز دﻳﺪ ﻋﺮض وﺟﻮد ﻧﻤﻮد‪ :‬ﻃﺮز‬
‫دﻳﺪ اوﻟﯽ ﺗﻮﺳﻂ رهﺒﺮان ﻗﻮﻣﯽ و ﻣﺬهﺒﯽ اﯼ ﮐﻪ ﺧﻮاهﺎن ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻋﺪاﻟﺖ در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺷﺮﻋﯽ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻩ دوﻣﯽ ﻣﺘﺸﮑﻞ از اﺷﺨﺎﺻﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﺎﻣﻴﺎن ﻳﮏ ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ در‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻩ ﺳﻮﻣﯽ ﻃﺮﻓﺪار ﻳﮏ ﻃﺮح وﺳﻴﻊ ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﺧﻴﺮﺁﻧﺎﻧﻴﮑﻪ ﻃﺮﻓﺪار ﻳﮏ ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪﻧﺪ و ﻳﮏ ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﺎﺳﻴﺲ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1964‬در زﻣﺎن ﺧﻮد در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻮد زﻳﺮا درﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺪاﺋﯽ‬
‫ﺑﻴﻦ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻣﺬهﺒﯽ و ﻧﻬﺎد هﺎﯼ دوﻟﺘﯽ ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 1‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ از‬
‫ﻼ ﺑﺮ ﻋﮑﺲ ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫ﺟﻬﺖ اﻳﻨﮑﻪ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻣﺮدم ﻣﻴﺪاﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﮐﺎﻣ ً‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﺳﺎل ‪ 1931‬ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﺬهﺐ ﻣﻴﺪاﻧﺴﺖ‪ ،‬ﻳﮏ ﻧﻮﺁورﯼ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺤﺴﻮب‬
‫ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 2‬اﺳﻼم دﻳﻦ رﺳﻤﯽ ﮐﺸﻮر ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ وﻟﯽ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻧﻘﺶ ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﺮﯼ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺬهﺐ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻮﺁورﯼ هﺎ درﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺴﺎوﯼ رﺳﻤﯽ ﺑﻴﻦ ﻣﺮد و‬
‫زن و ﺗﻤﺎم اﻗﻮام در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺁزادﯼ ﻓﮑﺮ و ﺑﻴﺎن‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﺣﻖ ﺗﺎﺳﻴﺲ‬
‫اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺷﺎﻳﺪ ﻳﮑﯽ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻋﻤﺪﻩ درﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬از ﺟﻬﺖ ﺗﻔﮑﻴﮏ ﺁن ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺳﺎل‬
‫‪ 1931‬هﻤﺎﻧﺎ ﺗﻔﻮق ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﺑﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮ ﻋﮑﺲ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1931‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﭘﺎرﻟﻤﺎن و ﺗﻮﺷﻴﺢ ﺷﺎﻩ ﻣﻴﺮﺳﻴﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺷﺮﻋﯽ از ﻗﺪرت اﺟﺒﺎرﯼ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ ﺑﺮ ﺧﻮردار ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﺁن ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺑﺎﺳﺎس ﻣﺎدﻩ ‪ 102‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻮدﻧﺪ در ﻣﻮﻗﻊ‬
‫ﻻ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﺳﺎﻳﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻣﻮرد ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺮار دهﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﯼ او ً‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1964‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺷﺮﻋﯽ ﺻﺮف زﻣﺎﻧﯽ ﻣﻮرد ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺮار ﻣﻴﮕﺮﻓﺖ ﮐﻪ در‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻤﻴﺒﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر در ﺣﻘﻴﻘﺖ در ﻧﺤﻮﻩ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﯼ‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻢ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ در ﮐﺸﻮر ﻧﻴﺰ اﻧﻌﮑﺎس ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﺁن ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺮاﯼ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﻗﺎدر ﮔﺮدﻳﺪ ﺗﺎ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ اﺣﮑﺎم ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن را ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮ رﺳﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺤﺎﮐﻢ در ﻣﺠﻤﻮع ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻗﻀﺎﻳﺎ را ﺑﻪ اﺳﺎس‬
‫اﺣﮑﺎم ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1931‬ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ ﺧﻮد را در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﻪ ﻓﻘﻪ ﺣﻨﻔﯽ اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ هﻤﭽﻨﺎن ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ واﺣﺪ و‬
‫ﻣﻨﻈﻢ ﻗﻀﺎﺋﯽ را در ﺗﺤﺖ ﮐﻨﺘﺮول دوﻟﺖ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮد ﮐﻪ در ﺁن دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻗﻀﺎت ﭘﺮداﺧﺘﻪ و‬

‫‪24‬‬
‫ﻗﻀﺎت ﻗﻀﺎﻳﺎ را در زﻳﺮ ﺳﺎﻳﻪ دوﻟﺖ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﻴﻨﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨﺎن اﻳﻦ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎرﯼ ﺑﻮد ﮐﻪ در‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﻪ ﻣﺎدﻩ ‪ 97‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻳﮏ رﮐﻦ ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻣﺴﺎوﯼ در ﮐﻨﺎر ﺷﺎﻩ و ﻗﻮﻩ‬
‫ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻋﺮض وﺟﻮد ﻧﻤﻮد ﮐﻪ زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاﯼ ﺗﻔﮑﻴﮏ ﻗﻮا در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺳﺎل ‪ 2004‬ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﮏ ﻧﻮع ﺟﺪاﺋﯽ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺁن دو ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻣﻮازﯼ دوﻟﺘﯽ و‬
‫ﺷﺮﻋﯽ ﮐﻪ از ﺳﺎل ‪ 1880‬ﺑﻪ اﻳﻔﺎﯼ ﻧﻘﺶ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻴﭙﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1964‬اﻳﻦ‬
‫دو ﺳﻴﺴﺘﻢ را ﺑﺎ هﻢ ﻳﮑﺠﺎ ﻧﻤﻮدﻩ و در ﺗﺤﺖ ﮐﻨﺘﺮول دوﻟﺖ ﻗﺮارداد‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1964‬هﻤﭽﻨﺎن ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﻮﻩ ﻣﻘﻨﻨﻪ را ﺗﻐﻴﺮ داد ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ وﻟﺴﯽ ﺟﺮﮔﻪ و ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺟﺮﮔﻪ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻋﻀﺎﯼ وﻟﺴﯽ ﺟﺮﮔﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺁراﯼ ﻣﺮدم ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت ‪ 4‬ﺳﺎل اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﺛﻠﺚ‬
‫اﻋﻀﺎﯼ ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺟﺮﮔﻪ از ﻃﺮف ﺷﺎﻩ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻳﮏ ﺛﻠﺚ دﻳﮕﺮ از ﻃﺮف ﺷﻮراﯼ وﻻﻳﺘﯽ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ و ﻳﮏ ﺛﻠﺚ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ از ﻃﺮف رﺋﻴﺲ ﺟﺮﮔﻪ وﻻﻳﺘﯽ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ‬
‫ﻳﮏ ﺳﻨﺪ ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻗﺎﻧﻮن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻴﺸﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ هﺮ دو ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻴﺮﺳﻴﺪ‪.‬‬

‫اﺣﮑﺎم ﻣﻨﺘﺨﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪1964‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺣﻴﺎت ﻣﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت ﻋﺼﺮ و ﺑﺮ اﺳﺎس واﻗﻌﻴﺎت ﺗﺎرﻳﺦ و‬
‫ﻓﺮهﻨﮓ ﻣﻠﯽ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻋﺪاﻟﺖ و ﻣﺴﺎوات‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻄﺒﻴﻖ دﻳﻤﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدﯼ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺌﻮن او ارﮐﺎن دوﻟﺖ ﺑﺮاﯼ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺁزادﯼ و رﻓﺎﻩ اﻓﺮاد و ﺣﻔﻆ ﻧﻈﻢ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﮑﺸﺎف ﻣﺘﻮازن ﺗﻤﺎم اﻣﻮر ﺣﻴﺎﺗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و در ﻧﻬﺎﻳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻳﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺮﻓﻪ و ﻣﺘﺮﻗﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻌﺎون اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺣﻔﻆ ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪،‬‬

‫ﻣﺎدﻩ اول‪:‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دوﻟﺖ ﭘﺎدﺷﺎهﯽ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻞ واﺣﺪ وﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺠﺰﻳﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻣﻠﯽ در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﻠﺖ ﺗﻌﻠﻖ دارد‪.‬‬
‫ﻣﻠﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ ازﺗﻤﺎم اﻓﺮادﯼ ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن‬
‫دارا ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ هﺮ ﻓﺮد از اﻓﺮاد ﻣﺬﮐﻮر ﮐﻠﻤﻪ اﻓﻐﺎن اﻃﻼق ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ دوم‪:‬‬
‫دﻳﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دﻳﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻌﺎﻳﺮ دﻳﻨﯽ از ﻃﺮف دوﻟﺖ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﻣﺬهﺐ ﺣﻨﻔﯽ‬
‫اﺟﺮا ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﺁن اﻓﺮاد ﻣﻠﺖ ﮐﻪ ﭘﻴﺮو دﻳﻦ اﺳﻼم ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ در اﺟﺮاﯼ ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬهﺒﯽ ﺧﻮد در داﺧﻞ ﺣﺪودﯼ ﮐﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺁداب و ﺁﺳﺎﻳﺶ ﻋﺎﻣﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺁزاد ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ هﻔﺘﻢ‪:‬‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺣﺎﻣﯽ اﺳﺎﺳﺎت دﻳﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆ اﺳﺘﻘﻼل و ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺳﺎﺣﻪ‪ ،‬ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و‬
‫ﻣﺮﮐﺰ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪25‬‬
 ‫ﻣﺎدﻩ ﭘﺎﻧﺰدهﻢ‪:‬‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺌﻮل و واﺟﺐ اﻻﺣﺘﺮام اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎدﻩ ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ‪:‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺪون ﺗﺒﻌﻴﺾ و اﻣﺘﻴﺎز در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺴﺎوﯼ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﺑﻴﺴﺖ و ﺷﺸﻢ‪:‬‬

‫هﻴﭻ ﻋﻤﻠﯽ ﺟﺮم ﺷﻤﺮدﻩ ﻧﻤﻴﺸﻮد ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ارﺗﮑﺎب ﺁن ﻧﺎﻓﺬ ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫هﺮ اﻓﻐﺎن ﺣﻖ دارد در هﺮ ﻧﻘﻄﻪ از ﺳﺎﺣﻪ دوﻟﺖ ﺧﻮد ﺳﻔﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻣﺴﮑﻦ اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻣﮕﺮ در‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻤﻨﻮع ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﺑﻴﺴﺖ و ﻧﻬﻢ‪:‬‬

‫ﻣﻠﮑﻴﺖ از ﺗﻌﺮض ﻣﺼﺌﻮن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻠﮑﻴﺖ هﻴﭻ ﺷﺨﺺ ﺑﺪون ﺣﮑﻢ ﻗﺎﻧﻮن و ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺼﺎدرﻩ ﻧﻤﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﺳﯽ و ﻳﮑﻢ‪:‬‬
‫ﺁزادﯼ ﻓﮑﺮ و ﺑﻴﺎن از ﺗﻌﺮض ﻣﺼﺌﻮن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﺳﯽ و ﭼﻬﺎرم‪:‬‬
‫ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺣﻖ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﺎﻧﯽ از ﻃﺮف دوﻟﺖ و اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻓﺮاهﻢ‬
‫ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﭼﻬﻞ وﻳﮑﻢ‪:‬‬

‫ﺷﻮراﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻈﻬﺮ ارادﻩ ﻣﺮدم ﺁﻧﺴﺖ و از ﻗﺎﻃﺒﻪ ﻣﻠﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ هﺸﺘﺎد و ﭘﻨﺠﻢ‪:‬‬

‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺘﺸﮑﻞ اﺳﺖ از ﺻﺪر اﻋﻈﻢ و وزرا‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ هﺸﺘﺎد و ﻧﻬﻢ‪:‬‬

‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺨﺼﻴﮑﻪ از ﻃﺮف ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﺣﻴﺚ ﺻﺪر اﻋﻈﻢ ﻣﻮﻇﻒ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﻧﻮد و هﻔﺘﻢ‪:‬‬

‫ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﻳﮏ رﮐﻦ ﻣﺴﺘﻘﻞ دوﻟﺖ اﺳﺖ و وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮد را در ردﻳﻒ ﻗﻮﻩ ﺗﻘﻨﻴﻨﻴﻪ و ﻗﻮﻩ اﺟﺮاﺋﻴﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻴﺪهﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﻧﻮد و هﺸﺘﻢ‪:‬‬

‫ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﻣﺮﮐﺐ اﺳﺖ از ﻳﮏ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ و ﻣﺤﺎﮐﻢ دﻳﮕﺮﯼ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﺁن ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﺷﺎﻣﻞ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم دﻋﺎوﯼ اﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺁن اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻴﻘﯽ و‬
‫ﺣﮑﻤﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﻮل دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﻣﺪﻋﯽ و ﻣﺪﻋﯽ اﻟﻌﻴﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﭘﻴﺸﮕﺎﻩ ﺁن ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﻗﺎﻣﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪26‬‬
 ‫ﻣﺎدﻩ ﻳﮏ ﺻﺪ و دوم‪:‬‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻢ در ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺧﻮد اﺣﮑﺎم اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ دوﻟﺖ را ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫هﺮﮔﺎﻩ ﺑﺮاﯼ ﻗﻀﻴﻪ اﯼ از ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﯽ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ دوﻟﺖ ﺣﮑﻤﯽ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوﯼ از اﺳﺎﺳﺎت ﮐﻠﯽ ﻓﻘﻪ ﺣﻨﻔﯽ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم در داﺧﻞ ﺣﺪودﯼ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ وﺿﻊ ﻧﻤﻮدﻩ در ﭼﻨﻴﻦ اﺣﻮال ﺣﮑﻤﯽ ﺻﺎدر ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﺎن ﻋﺪاﻟﺖ را ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻤﮑﻦ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﺑﻌﺪ از ﺁن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻧﺒﻮدن ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ اﮐﺜﺮﻳﺖ اﺗﺒﺎع‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻄﺮوﺣﻪ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﺎرﻟﻤﺎن اﺧﺘﻴﺎر وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺟﺎﺑﺠﺎﺋﯽ ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ هﺎﯼ ﺟﺪﻳﺪ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را داﺷﺖ‬
‫وﻟﯽ اﻳﻦ ﻧﻬﺎد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﺮدم را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ داﮐﺘﺮ ﻳﻮﺳﻒ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻈﺎهﺮاﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺳﻪ ﺗﻦ ﺷﺎﮔﺮد ﺗﻈﺎهﺮ ﮐﻨﻨﺪﻩ در ﺑﻴﺮون ﺧﺎﻧﻪ وﯼ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬از وﻇﻴﻔﻪ ﺑﺮﮐﻨﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺘﻌﺎﻗﺒ َﺎ داﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ هﺎﺷﻢ ﻣﻴﻮﻧﺪوال ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺮدﻳﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺧﺘﻢ دورﻩ ﺷﺎهﯽ اﻳﻦ‬
‫ﺳﻤﺖ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ داﺷﺖ‪ .‬دورﻩ ﺑﻴﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ‪ 1965‬ﺗﺎ ‪ 1973‬ﻳﮑﯽ از ﻣﻮﺛﺮ ﺗﺮﻳﻦ و ﭘﺮﺑﺎرﺗﺮﻳﻦ دورﻩ‬
‫هﺎ در ﺳﺎﺣﻪ ﮐﻮد ﮔﺬارﯼ و ﺗﻤﺮﮐﺰ ﮔﺮاﺋﯽ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻴﺮود‪ .‬اﻳﻦ دورﻩ‬
‫ﺷﺎهﺪ اوج ﭘﺮوﺳﻪ ﮐﻮد ﮔﺬارﯼ ﮐﻪ در دورﻩ داود ﺁﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﻮد و هﻤﭽﻨﺎن ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا‪،‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ و ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺮاات ﺟﺰاﺋﯽ‪ ،‬ﺑﻮد‪ .‬ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎد ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺪرن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ و ﻣﺮﻋﯽ اﻻﺟﺮا ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺎرﻟﻤﺎن درﻳﻦ دورﻩ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﺋﯽ‬
‫ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺑﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ از ﺟﺮاﻳﻢ و ﻣﺠﺎزات ﺁﻧﻬﺎ ﺗﺼﻮﻳﺐ و ﺗﺎ ﻳﮏ ﺣﺪ زﻳﺎدﯼ ﺳﻴﺘﺴﻢ ﻋﺪﻟﯽ وﻗﻀﺎﺋﯽ‬
‫ﺑﺼﻮرت ﻣﻨﻈﻢ در ﺁوردﻩ ﺷﺪ‪ .‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻳﻦ دورﻩ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺪرن‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻩ و ﺑﺴﻴﺎرﯼ ﻗﻮاﻧﻴﻦ وﺿﻊ ﺷﺪﻩ درﻳﻦ دورﻩ ﺗﺎ هﻨﻮز در ﮐﺘﺎب‬
‫ﺑﺎﻗﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫در ﺳﺎل ‪ 1973‬داود ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺎرﮐﺴﺴﺖ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻇﺎهﺮ ﺷﺎﻩ‬
‫را ﺑﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺷﺎهﯽ را ﻣﻠﻐﯽ و ﺧﻮد را ﺻﺪر اﻋﻈﻢ اﻋﻼن ﻧﻤﻮد‪ .‬داود ﻳﮏ ﮐﻤﻴﺘﻪ ﻣﺮﮐﺰﯼ‬
‫را ﺟﻬﺖ ﻣﺸﻮرﻩ ﺑﻪ ﺧﻮدش ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻧﻤﻮد وﻟﯽ وﯼ از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﺮاﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﻗﺪرت ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺎﻻﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﺎ‬
‫زﻣﺎن ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1977‬ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻣﻴﻨﻤﻮد‪ .‬ﻳﮑﯽ از اﺑﺘﮑﺎرات داود در ﺁﻧﺰﻣﺎن اﻳﺠﺎد ﻳﮏ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﻮزﻳﻊ دوﺑﺎرﻩ زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ از ﻃﺮف دوﻟﺖ ﺟﻬﺖ ﮔﺴﺘﺮش دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺑﻮد‪ .‬در ﺟﻨﻮرﯼ ‪ 1977‬ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻩ ﺷﺪ‬
‫و در‪ 24‬ﻓﺒﺮورﯼ ‪ 1977‬داود ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺪﻳﺪ را اﻋﻼن ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ از ﻗﻮﻧﻴﻦ اﺳﺎﺳﯽ ﻗﺒﻠﯽ ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬دو ﻣﻮرد ﻧﻮ ﺁورﯼ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ هﻤﺎﻧﺎ‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ﺻﺮﻳﺢ زﻧﺎن و ﺣﻘﻮق ﺁﻧﺎن و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻖ راﯼ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻘﺶ ﻣﺬهﺐ در‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﺪم ﺗﺬﮐﺮ ﻣﺬهﺐ ﺣﻨﻔﯽ ﺑﻪ ﺣﻴﺚ ﻣﺬهﺐ رﺳﻤﯽ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﮐﻤﺮﻧﮓ ﺗﺮ ﮔﺮدﻳﺪﻩ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬در ﮐﻞ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﮐﻨﻨﺪﻩ اﻳﺪﻳﻮﻟﻮژﯼ ﺣﺎﮐﻢ ﺁﻧﺰﻣﺎن ﺑﻮد‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﻮاد ‪ 17‬ﺋﻮ ‪ 18‬ﺑﻪ‬
‫ﺗﺮﻏﻴﺐ ﺗﻨﻈﻴﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻣﺎدﻩ ‪ 13‬ﺑﻪ ﻣﻠﯽ ﺳﺎزﯼ ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﯽ ﮐﺸﻮر‬
‫ﻣﺒﺎدرت ورزﻳﺪ‪.‬‬

‫‪27‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪1977‬‬
‫ﻣﺎدﻩ اول‪:‬‬
‫دﻓﺎع از اﺳﺘﻘﻼل ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻣﻠﯽ و ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ارﺿﯽ‬

‫ﻣﺎدﻩ دوم‪:‬‬
‫اﺟﺮاﯼ ﻗﺪرت ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدم ﮐﻪ اﮐﺜﺮﻳﺖ ﺁﻧﺮا دهﻘﺎﻧﺎن ‪ ،‬ﮐﺎرﮔﺮان‪ ،‬ﻣﻨﻮرﻳﻦ و ﺟﻮاﻧﺎن ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﻴﺪهﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻴﮕﻴﺮد‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﺳﻴﺰدهﻢ‪:‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ از ﻗﺒﻴﻞ ﻣﻌﺎدن‪ ،‬ﺟﻨﮕﻼت واﻧﺮژﯼ ‪ ،‬ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻣﺨﺎﺑﺮات‪ ،‬ﺗﺎﺳﻴﺴﺎت ﻣﻬﻢ ﺗﺮاﻧﺴﭙﻮرت‬
‫هﻮاﺋﯽ و زﻣﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺑﻨﺎدر‪ ،‬ﺑﺎﻧﮑﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻴﻤﻪ هﺎ‪ ،‬ﺗﺎﺳﻴﺴﺎت ﻣﻬﻢ ﺗﻬﻴﻪ ارزاق‪ ،‬ﺁﺛﺎر ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ و ﺗﺎرﻳﺨﯽ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰﯼ داراﺋﯽ ﻣﻠﺖ وادارﻩ ﺁن ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دوﻟﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﭼﻬﺎردهﻢ‪:‬‬
‫ﺣﺪ ﻧﻬﺎﺋﯽ ﻣﻠﮑﻴﺖ زراﻋﺘﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻼﺣﺎت ارﺿﯽ ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﭘﺎﻧﺰدهﻢ‪:‬‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺖ و ﺗﺸﺒﺜﺎت ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﺘﮑﯽ ﺑﻪ اﺻﻞ ﻋﺪم اﺳﺘﺜﻤﺎر ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﺑﻴﺴﺖ و دوم‪:‬‬

‫دﻳﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دﻳﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬ﺁن اﻓﺮاد ﻣﻠﺖ ﮐﻪ ﭘﻴﺮو دﻳﻦ اﺳﻼم ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ در اﺟﺮاﯼ ﻣﺮاﺳﻢ‬
‫ﻣﺬهﺒﯽ ﺧﻮد در داﺧﻞ ﺣﺪودﯼ ﮐﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺁداب و ﺁﺳﺎﻳﺶ ﻋﺎﻣﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺁزاد ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﺑﻴﺴﺖ و هﻔﺘﻢ‬

‫ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻋﻢ از ﻣﺮد و زن ﺑﺪون ﺗﺒﻌﻴﺾ و اﻣﺘﻴﺎز در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻘﻮق و وﺟﺎﻳﺐ‬
‫ﻣﺴﺎوﯼ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﺑﻴﺴﺖ و ﻧﻬﻢ‪:‬‬

‫هﺮ اﻓﻐﺎن ﮐﻪ ﺳﻦ هﮋدﻩ ﺳﺎﻟﮕﯽ را ﺗﮑﻤﻴﻞ ﮐﻨﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻖ راﯼ دادن را دارد‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﭼﻬﻞ وهﺸﺘﻢ‪:‬‬

‫ﻣﻠﯽ ﺟﺮﮔﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻈﻬﺮ ارادﻩ ﻣﺮدم ﺁن اﺳﺖ و از ﻗﺎﻃﺒﻪ ﻣﻠﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﭼﻬﻞ وﻧﻬﻢ‪:‬‬

‫اﻋﻀﺎﯼ ﻣﻠﯽ ﺟﺮﮔﻪ ﮐﻪ ﭘﻨﺠﺎﻩ ﻓﻴﺼﺪ ﺁﻧﺮا دهﻘﺎﻧﺎن و ﮐﺎرﮔﺮان ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﻴﺪهﺪ‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ ﺣﺰب ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬
‫واز ﻃﺮﻳﻖ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺁزاد‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﺮﯼ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت ﭼﻬﺎرﺳﺎل از‬
‫ﻃﺮف ﻣﺮدم اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪28‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺣﻮزﻩ هﺎﯼ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﯽ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺗﻌﺪاد و ﺳﺎﺣﻪ ﺣﻮزﻩ هﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫دورﻩ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺘﯽ و ﺟﻨﮓ هﺎﯼ داﺧﻠﯽ‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1977‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺑﻪ راﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﺪن ﮐﻮدﺗﺎﻩ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ داود در ‪ 27‬اﭘﺮﻳﻞ ‪1978‬‬
‫هﺮ ﮔﺰ ﻣﺮﻋﯽ اﻻﺟﺮا ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺰودﯼ ﺑﻌﺪ از ﮐﻮدﺗﺎ ﺷﻮراﯼ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺟﻤﻬﻮرﯼ دﻳﻤﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ‬
‫ﺧﻠﻖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺣﻴﺚ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺟﺪﻳﺪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺎﺳﻴﺲ ﮔﺮدﻳﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻮر ﻣﺤﻤﺪ ﺗﺮﮐﯽ‬
‫رهﺒﺮﯼ ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ وﻟﯽ ﺑﻌﺪًا ﺑﻴﺮوﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﻪ زودﯼ ﺟﺎﯼ ﺁﻧﺮا ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻪ ﻋﻮض ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﺑﻪ ادارﻩ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮاﻣﻴﻦ ﻣﻴﭙﺮداﺧﺖ و اﻳﻦ ﻓﺮاﻣﻴﻦ از ﮐﻤﻴﺘﻪ ﭘﻼﻧﮕﺬارﯼ ﻣﺮﮐﺰﯼ و ﺑﺪون‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻣﺮدم ﺻﺎدر ﻣﻴﺸﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺮﻣﺎن ﺷﻤﺎرﻩ ‪ 3‬در ‪ 30‬اﭘﺮﻳﻞ ‪ 1978‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ داود ﺧﺎن را ﻣﻠﻐﯽ ﻗﺮار داد‪ .‬ﻓﺮاﻣﻴﻦ ﺑﻌﺪﯼ‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﺴﺎوﯼ را ﺑﺮاﯼ زﻧﺎن اﻋﻄﺎ ﻧﻤﻮدﻩ ) ﻓﺮﻣﺎن ﺷﻤﺎرﻩ ‪ (7‬و ﺣﮑﻢ ﺑﻪ اﺻﻼﺣﺎت ارﺿﯽ ﻧﻤﻮد)‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﺷﻤﺎرﻩ ‪ .(8‬اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن اﺻﻼﺣﺎت ارﺿﯽ ﻣﻘﺮر ﻣﻴﺪاﺷﺖ ﺗﺎ ﻧﻴﻤﯽ از زﻣﻴﻦ هﺎﯼ ﻗﺮا و ﻗﺼﺒﺎت‬
‫دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﺮان ﺑﯽ زﻣﻴﻦ ﺗﻮزﻳﻊ ﮔﺮدد‪ .‬ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻘﻮق زﻧﺎن ﻳﮏ ﺷﮑﻞ اﻧﻘﻼﺑﯽ را داﺷﺖ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺳﻦ ازدواج ﺑﺮاﯼ زﻧﺎن را ‪ 16‬ﺳﺎل ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺣﺪ اﮐﺜﺮ ﻣﻬﺮ ﺑﺮاﯼ زﻧﺎن را ‪ 300‬اﻓﻐﺎﻧﯽ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻳﮑﯽ از ﻓﺮاﻣﻴﻦ دﻳﮕﺮ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﺑﻠﻨﺪ ﺗﺮ از ﻳﮏ ﺳﻦ ﻣﻌﻴﻦ را ﻣﮑﻠﻒ ﻣﻴﺴﺎﺧﺖ ﺗﺎ در‬
‫ﻇﺮف ﻳﮏ ﺳﺎل ﺧﻮاﻧﺪن را ﺑﻴﺎﻣﻮزد ﮐﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ در ﻣﻨﺎﻃﻖ روﺳﺘﺎﺋﯽ اﻧﺰﺟﺎر ﺷﺪﻳﺪ ﻣﺮدم را ﺑﺮ‬
‫اﻧﮕﻴﺨﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻦ دورﻩ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻮﺷﺘﻦ دوﺑﺎرﻩ ﻗﻮاﻧﻴﻦ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻴﺮوﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﻣﻴﮕﺮدد وﻟﯽ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﻢ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﮐﻪ در دورﻩ رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮرﯼ داود ﺗﺪوﻳﻦ ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﻮد هﻨﻮز هﻢ ﺑﺨﺎﻃﺮ‬
‫رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺟﺮاﻳﻢ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻗﺮار ﻣﻴﮕﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﺨﻔﯽ ﺟﺪﻳﺪ اﻟﺘﺸﮑﻴﻞ رژﻳﻢ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺘﯽ ﺟﺪًا ﺑﻪ‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻴﭙﺮداﺧﺖ‪ .‬هﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻴﭙﺮداﺧﺖ و ﻳﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻄﺒﻴﻖ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻴﭙﺮداﺧﺖ ﻓﻮرًا ﺑﻪ زﻧﺪان اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﻣﻴﺸﺪ‪ .‬ﻳﮑﯽ از اﺑﺪاﻋﺎت ﺣﮑﻮﻣﺖ در ‪ 1978‬هﻤﺎﻧﺎ‬
‫ﻼ ﺳﺮخ و ﺑﺎﻻﯼ ﺁن ﮐﻠﻤﻪ ﺧﻠﻖ ﮐﻪ در‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ ﻳﮏ ﺑﻴﺮق ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮاﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ رﻧﮓ ﺁن ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﺑﺎﻻﯼ ﺁن ﻳﮏ ﺳﺘﺎرﻩ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ روﺳﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮاﯼ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻮد ﮐﻪ در‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻴﺮق اﻳﻦ ﮐﺸﻮر هﻴﭽﻨﻮع ﺳﻤﺒﻮل اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬

‫در دﺳﻤﺒﺮ ‪ 1979‬اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎهﻴﺮ ﺷﻮروﯼ ﺑﺎ هﻤﺂهﻨﮕﯽ ﺑﺎ رهﺒﺮ ﮔﺮوﻩ ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﺘﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺒﺮﮎ‬
‫ﮐﺎرﻣﻞ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺠﺎوزﻧﻤﻮد و ﺣﻔﻴﻆ اﷲ اﻣﻴﻦ را ﺗﺮور و ﺑﺒﺮﮎ ﮐﺎرﻣﻞ را ﺑﺤﻴﺚ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮرﯼ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ وﯼ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫در ﺳﺎل ‪ 1980‬ﺷﻮراﯼ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻮﻗﺖ را ﮐﻪ ﺑﻨﺎم ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ هﺎﯼ اﺳﺎﺳﯽ ﺟﻤﻬﻮر‬
‫دﻳﻤﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ اﻓﻐﻨﺴﺘﺎن ﻳﺎد ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁورد‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 36‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺷﻮراﯼ اﻧﻘﻼﺑﯽ را ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻧﻬﺎد‬
‫ﺣﺎﮐﻢ در ﮐﺸﻮر ﻧﺎم ﻧﻬﺎد‪.‬‬

‫‪29‬‬
‫اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺷﻨﺎﺧﺖ رﺳﻤﯽ ﻣﺬهﺐ را در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ دوﺑﺎرﻩ ﺗﺴﺠﻴﻞ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪5‬‬
‫اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻧﻘﺶ اﺳﻼم را در ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫در ﺟﻤﻬﻮرﯼ دﻳﻤﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺣﺘﺮام‪ ،‬رﻋﺎﻳﺖ و ﺣﻔﻆ دﻳﻦ ﻣﺒﻴﻦ اﺳﻼم ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻴﺸﻮد و‬
‫ﺁزادﯼ اﺟﺮاﯼ ﻣﺮاﺳﻢ دﻳﻨﯽ و ﻣﺬهﺒﯽ ﺑﺮاﯼ ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﭘﻴﺮوان ﺳﺎﻳﺮ ادﻳﺎن در اﺟﺮاﯼ ﻣﺮاﺳﻢ دﻳﻨﯽ و ﻣﺬهﺒﯽ ﺷﺎن ﮐﻪ ﺁﺳﺎﻳﺶ و اﻣﻨﻴﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ‪،‬‬
‫ﺁزادﯼ ﮐﺎﻣﻞ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫هﻴﭻ ﻳﮏ از اﺗﺒﺎع ﺣﻖ ﻧﺪارد از دﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺿﺪ ﻣﻠﯽ و ﺿﺪ ﻣﺮدﻣﯽ و وﺳﻴﻠﻪ ارﺗﮑﺎب‬
‫ﺳﺎﻳﺮ اﻋﻤﺎل ﺧﻼف ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺟﻤﻬﻮرﯼ دﻳﻤﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺧﻠﻖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ وﻃﻦ ﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻪ روﺣﺎﻧﻴﻮن و ﻋﻠﻤﺎﯼ دﻳﻨﯽ در اﺟﺮاﯼ وﻇﺎﻳﻒ و ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎﯼ‬
‫ﺷﺎن ﮐﻤﮏ و ﻣﺴﺎﻋﺪت ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﮐﻞ ﻣﺬهﺐ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ﻗﺒﻠﯽ ﻳﮏ ﺗﻐﻴﺮ ﻋﻤﺪﻩ اﯼ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬در واﻗﻊ در ﺳﺎل هﺎﯼ ﻗﺒﻠﯽ‬
‫دورﻩ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺘﯽ ﻋﺪاوت ﺑﺎ ﻣﺬهﺐ ﺑﻪ ﺣﺪﯼ ﺟﺪﯼ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﮐﺴﺎﻧﻴﮑﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ اداﯼ ﻣﻨﺎﺳﮏ ﻣﺬهﺒﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻣﻴﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻳﺎ اداﯼ ﻧﻤﺎز ﻣﻴﻨﻤﻮدﻧﺪ ﻣﻮرد ﺁزار و اذﻳﺖ ﻗﺮار ﻣﻴﮕﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1980‬ﻣﻌﺮف ﻳﮕﺎﻧﻪ دورﻩ اﯼ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺁن اﺳﻼم‬
‫ﻣﻨﺤﻴﺚ دﻳﻦ رﺳﻤﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻘﺮﻳﺒًﺎ ﺗﻤﺎم ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ادارﻩ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﮐﺸﻮر ﻣﻮرد ﺗﻐﻴﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻐﻴﺮ در ﺳﻴﺘﺴﻢ درﺳﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻴﺘﺴﻢ روﺳﯽ ﮔﺮدﻳﺪ ﮐﻪ در ﺁ ن ﺻﻨﻒ هﺎﯼ زﺑﺎن روﺳﯽ ﻣﻨﺤﻴﺚ ﺟﺰﺋﯽ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ روﺳﯽ ﺳﺎزﯼ‬
‫ﮐﺸﻮر اﺟﺒﺎرﯼ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت اﻳﺪﻳﻮﻟﻮژﯼ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺘﯽ ﻣﺘﻤﻢ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﻣﺬهﺒﯽ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺷﺎﮔﺮدان ﻟﻴﺴﻪ هﺎ در ﺁﻧﺰﻣﺎن ﺑﺨﺎﻃﺮ‬
‫دارﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﺟﺎﻧﺐ اﺳﺘﺎدان و هﻤﻘﻄﺎران ﺷﺎن ﺑﺎﻻﯼ ﺷﺎن ﻓﺸﺎر ﺁوردﻩ ﻣﻴﺸﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺰب‬
‫ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﺑﭙﻴﻮﻧﺪﻧﺪ و ﻳﺎ در ﻣﻮرد ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺣﺰب ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﻧﺒﻮدﻧﺪ اﻃﻼع دهﻨﺪ‪ .‬در ﮐﻞ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻧﺤﻮﻩ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬارﯼ و ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬارﯼ در ﺷﻮروﯼ ﺑﻮد‪ .‬ادارﻩ ﻣﺤﻠﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ روﯼ‬
‫ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ دوﮔﺎﻧﻪ روﺳﯽ و ﺟﺮﮔﻪ ﻣﺤﻠﯽ ﺗﺎﮐﻴﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺮﮔﻪ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ ﻇﺎهﺮًا ﻣﺴﺌﻮل ﻣﺴﺎﻳﻞ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﯽ و ادارﻩ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺤﻠﯽ ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﯽ در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ ﺟﺮﮔﻪ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺗﺎﺋﻴﺪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺮﮐﺰﯼ را ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﮐﻨﺘﺮول ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪﮐﯽ را ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ‬
‫ﺟﺮﮔﻪ هﺎ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﻴﮕﺬاﺷﺖ‪.‬‬

‫‪30‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم ﻣﻨﺘﺨﺐ اﺻﻮل اﺳﺎﺳﯽ ﺟﻤﻬﻮرﯼ دﻳﻤﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪1980‬‬
‫ﻣﺎدﻩ اول‪:‬‬
‫ﺟﻤﻬﻮرﯼ دﻳﻤﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دوﻟﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ و دﻳﻤﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم زﺣﻤﺘﮑﺶ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻋﻢ از ﮐﺎرﮔﺮان‪ ،‬دهﻘﺎﻧﺎن‪ ،‬ﮐﺴﺒﻪ ﮐﺎران‪ ،‬ﮐﻮﭼﻴﺎن‪ ،‬روﺷﻨﻔﮑﺮان وﺳﺎﻳﺮ زﺣﻤﺘﮑﺸﺎن و ﺗﻤﺎم‬
‫ﻧﻴﺮو هﺎﯼ دﻣﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ و وﻃﻨﭙﺮﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻠﻴﻪ ﻣﻠﻴﺖ هﺎ و اﻗﻮام ﮐﺸﻮر ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﭼﻬﺎرم‪:‬‬
‫ﺟﺰب دﻣﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ ﺧﻠﻖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺣﺰب ﻃﺒﻘﻪ ﮐﺎرﮔﺮ و ﺗﻤﺎم زﺣﻤﺘﮑﺸﺎن ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﻧﻴﺮوﯼ رهﺒﺮﯼ‬
‫ﮐﻨﻨﺪﻩ و ﺳﻮق دهﻨﺪﻩ ﺟﺎﻣﻌﻪ و دوﻟﺖ ﺑﻮدﻩ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ارادﻩ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮐﺎرﮔﺮان‪ ،‬دهﻘﺎﻧﺎن‪ ،‬روﺷﻨﻔﮑﺮان‪ ،‬ﺗﻤﺎم‬
‫زﺣﻤﺘﮑﺸﺎن و ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﻣﻠﯽ و دﻳﻤﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ و ﻣﺪاﻓﻊ ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﻣﻨﺎﻓﻊ واﻗﻌﯽ ﺗﻤﺎم ﺧﻠﻖ هﺎﯼ ﺳﺎﮐﻦ‬
‫وﻃﻦ واﺣﺪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﻳﺎزدهﻢ‪:‬‬
‫ﺟﻤﻬﻮرﯼ دﻣﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دوﺳﺘﯽ هﻤﮑﺎرﯼ هﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ و ﻋﻨﻌﻨﻮﯼ ﺧﻮد را ﺑﺎ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروﯼ و‬
‫هﻤﮑﺎرﯼ وﻣﻨﺎﺳﺒﺎت دوﺳﺘﯽ را ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻤﺎﻟﮏ اﺗﺤﺎد ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ ﺑﺮ اﺻﻞ هﻤﺒﺴﺘﮕﯽ اﻧﺘﺮ‬
‫ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺘﯽ ﺗﻮﺳﻌﻪ و اﺳﺘﺤﮑﺎم ﻣﻴﺒﺨﺸﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ هﻔﺪهﻢ‪:‬‬
‫در ﺟﻤﻬﻮرﯼ دﻣﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺑﻪ اﺷﮑﺎل دوﻟﺘﯽ )ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم( ﮐﻮﭘﺮاﺗﻴﻔﯽ‪،‬‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﺨﺼﯽ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﺳﯽ و ﺷﺸﻢ‪:‬‬
‫ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻻزم ﺟﻬﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﺁزاد و ﻣﺼﺌﻮن ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ )ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ( ﻣﺴﺎﻋﺪ ﮔﺮدد‪،‬‬
‫ﺷﻮراﯼ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻋﺎﻟﻴﺘﺮﻳﻦ ارﮔﺎن ﻗﺪرت دوﻟﺘﯽ ﺟﻤﻬﻮرﯼ دﻣﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دﮐﺘﻮر ﻧﺠﻴﺐ اﷲ ﻓﻮرًا ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺧﺎﻣﻮش ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﻮرﺷﻬﺎﯼ در ﺣﺎل اﻓﺰاﻳﺶ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺘﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﮐﺎرﻣﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در ﺟﻨﻮرﯼ ‪ 1987‬داﮐﺘﺮ ﻧﺠﻴﺐ ﮐﻤﻴﺴﻴﻮن ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ اﯼ‬
‫را ﺑﺮاﯼ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻣﻠﯽ ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﺴﻮﻳﺪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬

‫در ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ 1987‬ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺪﻳﺪ را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺪﻳﺪ ﻳﮏ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﭼﻨﺪ ﺣﺰﺑﯽ را هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﻳﮏ ﻗﻮﻩ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﮐﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﺮاﯼ ﺁن در ‪ 1988‬داﻳﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻮﺟﻮد‬
‫ﺁورد‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﺁن ﻣﺎدﻩ ‪ 2‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﺳﻼم را ﻣﻨﺤﻴﺚ دﻳﻦ رﺳﻤﯽ ﮐﺸﻮر ﻧﺎم ﻧﻬﺎد و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1931‬ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮد ﮐﻪ هﻴﭻ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ دﺳﺎﺗﻴﺮ اﺳﻼم وﺿﻊ ﻧﺸﻮد‪ .‬در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫‪ 1987‬ﻳﮏ ﻗﻮﻩ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﻮد وﻟﯽ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﻢ ﺗﻤﺎم اﺧﺘﻴﺎرات ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬارﯼ در ﺑﻴﺮوﯼ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ ﺧﻮد را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﺎﻳﺪ وﻟﯽ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺮاد از ﻗﺎﻧﻮن هﻤﺎن ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﮐﺸﻮر ﺑﻮد وﻳﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﺷﺮﻋﯽ‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم ﻣﻨﺘﺨﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪1987‬‬
‫ﻣﺎدﻩ دوم‪:‬‬
‫دﻳﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دﻳﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن هﻴﭻ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺎﻗﺾ اﺳﺎﺳﺎت‬
‫دﻳﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم و دﻳﮕﺮ ارزش هﺎﯼ ﻣﻨﺪرج اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ هﻔﺘﺎدو هﻔﺘﻢ‪:‬‬

‫ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ ﻋﺎﻟﯽ ﺗﺮﻳﻦ ارﮔﺎن ﺗﻘﻨﻴﻨﯽ ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﻳﮏ ﺻﺪ و هﺸﺘﻢ‪:‬‬
‫ﻗﻀﺎوت در ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺻﺮف ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﺻﻮرت ﻣﻴﮕﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪن دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻣﻮج در ﺣﺎل اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﻤﻼت ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ‪ ،‬اﺗﺤﺎد ﺷﻮروﯼ در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮاﻓﻘﺎت ژﻧﻴﻮ در ‪ 15‬ﻓﺒﺮورﯼ ‪ 1989‬ﺧﺮوج ﺧﻮد از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺗﮑﻤﻴﻞ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻧﺠﻴﺐ اﷲ رﺋﻴﺲ‬
‫ﺟﻤﻬﻮر ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺷﻮروﯼ هﻨﻮز هﻢ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1992‬در ﻗﺪرت ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ و ﻟﯽ ﺗﻌﺪاد ﻃﺮﻓﺪاران‬
‫وﯼ در ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﺪ اﻗﻞ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬

‫در ﺳﺎل ‪ 1992‬ﻳﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻮﻗﺖ ﺑﺨﺎﻃﺮ ادارﻩ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺸﮑﻴﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﻳﻦ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺻﺮف‬
‫ﻳﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﺎم ﻧﻬﺎد ﺑﻮد زﻳﺮا ﺣﺘﯽ در ﺷﻬﺮ ﮐﺎﺑﻞ هﻢ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻗﺪرت ﺧﻮد را اﻋﻤﺎل ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫هﻨﮕﺎﻣﻴﮑﻪ در ﺳﺎل ‪ 1992‬ﺑﺮهﺎن اﻟﺪﻳﻦ رﺑﺎﻧﯽ ﻗﺪرت را در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﯼ را‬
‫ﺑﻨﺎم ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺮ ﻋﮑﺲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺎﺳﯽ ﻗﺒﻠﯽ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1992‬ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ دوﻟﺖ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺣﮑﺎم ﻗﺮاﻧﯽ اﺳﺖ و ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ دوﻟﺖ از ﺁن ﺧﺪاﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1964‬در ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻗﺮار داﺷﺖ ﮐﻪ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻴﺪاﺷﺖ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ دوﻟﺖ از‬
‫ﺁن ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1992‬هﻴﭻ ﻧﻮع ﻧﻘﺸﯽ را ﺑﺮاﯼ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ در ادارﻩ ﻣﻤﻠﮑﺖ و‬
‫رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻗﻀﺎﻳﺎ ﻗﺎﻳﻞ ﻧﺸﺪ‪ .‬در ﻋﻮض ﻗﺎﻧﻮن هﻤﺎﻧﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﺤﺪود از ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم ﺑﻮد‪ .‬ادارﻩ‬
‫ﻣﻤﻠﮑﺖ از ﻃﺮﻳﻖ ﺳﻪ ﻧﻬﺎد ادارﯼ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر‪ ،‬ﺷﻮراﯼ رهﺒﺮﯼ و ﺷﻮراﯼ‬
‫ﺟﻬﺎدﯼ‪ ،‬ﺻﻮرت ﻣﻴﮕﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺑﯽ ﻧﻈﻤﯽ و اﻏﺘﺸﺎش در ﮐﺸﻮر در‬
‫ﺁﻧﺰﻣﺎن هﻴﭽﮕﺎﻩ ﺑﻪ ﻣﻨﺼﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺮﮐﺰﯼ در ﮐﺎﺑﻞ ﺑﺎﻻﯼ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻘﺎط ﮐﺸﻮر‬
‫هﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﺴﻠﻄﯽ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺟﻨﮓ ﺑﻴﻦ ﮔﺮوﻩ هﺎﯼ ﻗﻮﻣﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﺪرت ﻣﺮﮐﺰﯼ در‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﺣﮑﺎم اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ ﻣﺴﻮدﻩ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪:1992‬‬

‫ﻣﺎدﻩ اول‪:‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮏ ﮐﺸﻮر اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬واﺣﺪ و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎدﻩ دوم‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺣﮑﺎم ﻗﺮان ﻋﻈﻴﻢ اﻟﺸﺎن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ﺳﻮم‬
‫در دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻗﻮاﻧﻴﻦ ادارﻩ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺟﻨﺒﻪ هﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻓﺮهﻨﮕﯽ و اﻗﺘﺼﺎدﯼ‬
‫در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪات و اﺳﺎﺳﺎت اﺳﻼم ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪32‬‬
 ‫ﻣﺎدﻩ هﻔﺘﻢ‪:‬‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺷﺮﻋﯽ ﻗﻀﺎﻳﺎ را در ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻓﻘﻪ ﺣﻨﻔﯽ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫در اداﻣﻪ ﺟﻨﮕﻬﺎﯼ داﺧﻠﯽ ﻳﮏ ﮔﺮوﻩ دﻳﮕﺮﯼ ﻋﺮض وﺟﻮد ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺑﺮ ﮔﺮوﻩ هﺎﯼ دﻳﮕﺮ در ﺟﻨﮓ‬
‫ﻏﻠﺒﻪ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﺴﻴﺎرﯼ از روﺳﺘﺎ هﺎ را در ﺧﺎرج از ﮐﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﺧﻮد در ﺁورد‪ .‬در ﺳﺎل ‪1994‬‬
‫ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ ﮔﺮوﭘﯽ از ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﺪارس ﮐﻪ از اﺿﺮار ﺑﯽ ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ هﺎ ﺑﻴﻦ ﮔﺮوﻩ هﺎﯼ‬
‫ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ‪ ،‬ﺑﯽ اﻣﻨﯽ در ﮐﺸﻮر و اﺧﺘﻄﺎف زﻧﺎن ﺧﺴﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪ‪ .‬ﻃﺎﻟﺒﺎن ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻼ‬
‫ﻋﻤﺮ رهﺒﺮﯼ ﻣﻴﺸﺪﻧﺪ ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﮐﻤﮏ ﻣﺎﻟﯽ ﮔﺮوﻩ هﺎﯼ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﺪارس ﻣﺬهﺒﯽ را ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﺎﺳﺎﺳﯽ ﮔﺬارش هﺎ از ﻃﺮف اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪﻩ اﻣﺮﻳﮑﺎ‪ ،‬ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن و ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدﯼ‬
‫ﮐﻤﮏ ﻣﻴﺸﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1996‬ﮐﺎﺑﻞ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻃﺎﻟﺒﺎن اﻓﺘﺎد و ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ ﻣﻤﻠﮑﺖ را در اﺧﺘﻴﺎر‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻌﺎﻗﺒًﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮد را در ﮐﺎﺑﻞ و ﻗﻨﺪهﺎر اﺳﺎس ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻼ ﻋﻤﺮ رهﺒﺮ ﺷﻮراﯼ‬
‫ﻋﺎﻟﯽ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻃﺎﻟﺒﺎن ادﻋﺎ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ هﺪف رهﺎﺋﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﻓﺴﺎد ادارﯼ و‬
‫ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻳﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺻﻮل اﺳﻼﻣﯽ اﻳﺠﺎد ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﺁﻏﺎز ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻃﺎﻟﺒﺎن‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻴﺮﺣﻤﺎﻧﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺤﻮ ﻓﺴﺎد و ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻧﻈﻢ و ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎرزﻩ ﻧﻤﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﮐﺎر اﻳﺸﺎن ﻣﻮﻓﻖ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺟﻨﮓ هﺎ ﻣﻴﺎن ﮔﺮوﻩ هﺎﯼ ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ در ﺑﺴﻴﺎرﯼ ﻧﻘﺎط ﮐﺸﻮر ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و راﻩ هﺎﯼ‬
‫رﻓﺖ و ﺁﻣﺪ در داﺧﻞ و ﺑﻪ ﺧﺎرج از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دو ﺑﺎرﻩ ﺑﺎز ﮔﺸﺎﺋﯽ ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ اﻳﻦ اهﺪاف‬
‫ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻳﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺪرن را ﺗﺤﺖ اﻟﺸﻌﺎع ﻗﺮار داد‪ .‬ﻧﻬﺎد هﺎﯼ دوﻟﺘﯽ ﻗﺒﻠﯽ از ﻗﺒﻴﻞ‬
‫وزارت ﺧﺎﻧﻪ هﺎ ‪ ،‬ﻣﮑﺎﺗﺐ و ﺳﺎﻳﺮ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﺎﻣﻪ ﮐﺎﻣﻼ ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ادارﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻮراﯼ هﺎﯼ ﮐﺎﺑﻞ و ﮐﻨﺪهﺎر‪ ،‬ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻳﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ را اﺳﺎس ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎﺳﺎس ﻓﺮاﻣﻴﻦ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻳﮏ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻓﺮاﻃﯽ از ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮاﻣﻴﻦ ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ ﺟﻮاﻧﺐ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺷﻬﺮوﻧﺪا ن از ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻟﺒﺎس زﻧﺎن‪ ،‬اﻧﺪازﻩ رﻳﺶ ﻣﺮدان و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ را در ﺑﺮ‬
‫ﻣﻴﮕﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮاﻣﻴﻦ در ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺎﺑﻞ و ﮐﻨﺪهﺎر ﻧﺼﺐ ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم از ﻣﻘﺮرات ﺁﮔﺎﻩ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮاﻣﻴﻦ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﻌﻀﺎ ﺗﻮام ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ از ﻃﺮف ادارﻩ اﻣﺮ ﺑﺎﻟﻤﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﺗﻄﺒﻴﻖ‬
‫ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ دورﻩ زﻧﺎن از هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﺮ ﺧﻮردار ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬دﺧﺘﺮان ﻗﺎدر ﺑﻪ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﮑﺎﺗﺐ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‬
‫و ﮐﻤﮏ هﺎﯼ ﺧﺎرﺟﯽ در ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﺣﺪ اﻗﻞ ﺁن رﺳﻴﺪ و ﺣﺘﯽ ﻓﺮاﻣﻴﻨﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺻﺎدر ﮔﺮدﻳﺪ‬
‫ﮐﻪ هﺪف ﺁن ﺑﻴﺮون راﻧﺪن ﮐﺎرﻣﻨﺪان ﻣﻮﺳﺴﺎت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻏﻴﺮ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل در ‪10‬‬
‫ﺟﻮﻻﯼ ‪ 2000‬ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﯽ را ﺻﺎدر ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺁن ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺳﺴﺎت ﮐﻤﮏ رﺳﺎﻧﯽ ﺑﻴﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﮑﻠﻒ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﮐﺎرﻣﻨﺪان زن اﻓﻐﺎن ﺷﺎن را از ﮐﺎر ﺳﺒﮑﺪوش ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﮕﻮﻧﻪ ﭘﺮاﮔﻨﺪﻩ‬
‫و ﻧﺎ ﻣﺴﺎوﻳﺎﻧﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ و ﭘﺮوﺳﻪ ﻗﻀﺎﺋﯽ رﺳﻤﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت‬
‫ﻣﻨﻈﻢ ﺧﻴﻠﯽ اﻧﺪﮎ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪33‬‬
 ‫ﻓﺮﻣﺎن رﻳﺌﺲ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﺬهﺒﯽ ﮐﺎﺑﻞ دﺳﻤﺒﺮ ‪1996‬‬
‫‪ .1‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ از ﻓﺴﺎد و ﺑﯽ ﺣﺠﺎﺑﯽ زﻧﺎن‪ ،‬راﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﻮﺗﺮ اﺟﺎزﻩ ﻧﺪارﻧﺪ ﺗﺎ زﻧﺎﻧﻴﺮا ﺑﺮﻗﻪ اﻳﺮاﻧﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮار ﻣﻮﺗﺮ ﺷﺎن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﺻﻮرت ﺗﺨﻠﻒ راﻧﻨﺪﮔﺎن زﻧﺪاﻧﯽ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ زﻧﺎن ﺑﺎ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻟﺒﺎﺳﯽ در ﺟﺎدﻩ هﺎ دﻳﺪﻩ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺷﻮهﺮ اﻳﺸﺎن ﻣﻮرد‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ .‬اﮔﺮ زﻧﺎن ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﺗﺤﺮﻳﮏ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ و هﻤﺮاﻩ ﺷﺎن ﻳﮑﯽ از اﻗﺎرب ﻣﺬﮐﺮ‬
‫ﺷﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬راﻧﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻳﺪ اﻳﺸﺎن را ﺳﻮار ﻣﻮﺗﺮ ﻧﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻨﻊ ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻤﻌﯽ ﭘﺨﺶ ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬درﺗﻤﺎم دوﮐﺎن هﺎ‪ ،‬هﻮﺗﻞ هﺎ‪،‬‬
‫ﻣﻮﺗﺮهﺎ و رﻳﮑﺸﺎ هﺎ‪ ،‬ﮐﺴﺖ و ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ ﻣﻤﻨﻮع ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﻳﺪ در ﻇﺮف ﭘﻨﺞ روز ﻣﻮرد‬
‫ﻧﻈﺎرت ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﮐﺴﺖ ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ در ﻳﮏ دوﮐﺎن ﭘﻴﺪا ﺷﻮد‪ ،‬دوﮐﺎﻧﺪار ﺑﺎﻳﺪ زﻧﺪاﻧﯽ ﺷﻮ د و‬
‫دوﮐﺎن وﯼ ﺑﺴﺘﻪ ﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ ﺿﻤﺎﻧﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬دوﮐﺎن دوﺑﺎرﻩ ﺑﺎز ﮔﺮدﻳﺪﻩ و دوﮐﺎﻧﺪار ﺑﻌﺪًا رهﺎ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮏ ﮐﺴﺖ در داﺧﻞ ﻣﻮﺗﺮ ﭘﻴﺪا ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻮﺗﺮ و راﻧﻨﺪﻩ هﺮ دو زﻧﺪاﻧﯽ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺗﺮ رهﺎ ﮔﺮدﻳﺪﻩ و راﻧﻨﺪﻩ ﺑﻌﺪًا ﺁزاد ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ .3‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻨﻊ ﺗﺮاش و ﻳﺎ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﮐﺮدن رﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻳﮏ و ﻧﻴﻢ ﻣﺎﻩ هﺮﮔﺎﻩ ﺷﺨﺼﯽ دﻳﺪﻩ ﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫رﻳﺶ ﺧﻮد را ﺗﺮاش و ﻳﺎ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﻣﺬﮐﻮر دﺳﺘﮕﻴﺮ ﮔﺮدﻳﺪﻩ و ﺗﺎ زﻣﺎن ﻧﻤﻮﯼ رﻳﺶ‬
‫زﻧﺪاﻧﯽ ﺧﻮاهﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .4‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻨﻊ ﻧﮕﻬﺪارﯼ و ﺑﺎزﯼ ﺑﺎ ﮐﺒﻮﺗﺮهﺎ و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬در ﻇﺮف دﻩ روز اﻳﻦ ﺑﺎزﯼ و ﻋﺎدت ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺧﺎﺗﻤﻪ دادﻩ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از دﻩ روز اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﻧﻈﺎرت ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﮐﺒﻮﺗﺮ هﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺑﺎزﯼ ﺑﺎﻳﺪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .5‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻨﻊ ﮐﺎﻏﺬ ﭘﺮان ﺑﺎزﯼ‪ ،‬ﺗﻤﺎم دوﮐﺎن هﺎﯼ ﮐﺎﻏﺬ ﭘﺮان ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺪود ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ .6‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻨﻊ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﯽ؛ در ﻣﻮﺗﺮ هﺎ‪ ،‬دوﮐﺎن هﺎ‪ ،‬هﻮﺗﻞ هﺎ‪ ،‬ﻣﻮزﻳﻢ هﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺤﻼت ﺗﻤﺎم رﺳﻢ‬
‫هﺎ و ﻋﮑﺲ هﺎ ﺑﺎﻳﺪ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدﻩ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﺬهﺒﯽ ﺗﻤﺎم رﺳﻢ هﺎ و ﻋﮑﺲ هﺎ در ﻣﺤﻼت ﺑﺎﻻ را ﭘﺎرﻩ‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ .7‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻨﻊ ﻗﻤﺎرﺑﺎزﯼ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﮑﺎرﯼ ﭘﻮﻟﻴﺲ اﻣﻨﻴﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻼت اﺻﻠﯽ ﻗﻤﺎر درﻳﺎﻓﺖ و ﻗﻤﺎرﺑﺎزان‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت ﻳﮏ ﻣﺎﻩ زﻧﺪاﻧﯽ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .8‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺤﻮ اﻋﺘﻴﺎد‪ ،‬ﻣﻌﺘﺎدﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ زﻧﺪاﻧﯽ ﺷﺪﻩ و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﺨﺎﻃﺮ درﻳﺎﻓﺖ ﻓﺮاهﻢ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﻣﻮاد‬
‫و دوﮐﺎن هﺎﯼ ﺷﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬دوﮐﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺴﺘﻪ ﮔﺮدﻳﺪﻩ و ﺻﺎﺣﺐ دوﮐﺎن و اﺳﺘﻌﻤﺎل ﮐﻨﻨﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ زﻧﺪاﻧﯽ و ﻣﺠﺎزات ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .9‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻨﻊ ﻣﻮ هﺎ ﺑﻪ ﺳﺘﺎﻳﻞ اﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ و اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻣﻮهﺎﯼ دراز دﺳﺘﮕﻴﺮ ﮔﺮدﻳﺪﻩ و ﺑﻪ‬
‫دﻳﭙﺎرﺗﻤﻨﺖ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﺬهﺒﯽ ﺟﻬﺖ ﺗﺮاﺷﻴﺪن ﻣﻮهﺎ ﺑﺮدﻩ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻮل ﺳﻠﻤﺎن را ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬

‫‪34‬‬
‫‪ .10‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻨﻊ ﺳﻮد در ﻗﺮوض‪ ،‬ﭼﺎرج ﮐﺮدن ﺑﺎﻻﯼ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﺎﻧﮏ ﻧﻮت هﺎﯼ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻪ‬
‫ﺑﺰرگ و ﻳﺎ ﭼﺎرج ﮐﺮدن در ﺣﻮاﻟﻪ هﺎ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺻﺮاﻓﯽ هﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻃﻼع دادﻩ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺳﻪ ﻧﻮع ﻣﻌﺎﻣﻼت‬
‫ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻤﻨﻮع ﮔﺮدد‪ .‬در ﺻﻮرت ﺗﺨﻠﻒ‪ ،‬ﻣﺘﺨﻠﻔﻴﻦ ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﯽ زﻧﺪاﻧﯽ ﺧﻮاهﻨﺪ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ .11‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻨﻊ ﺷﺴﺘﻦ ﮐﺎﻻ ﺗﻮﺳﻂ زﻧﺎن در ﮐﻨﺎر ﺟﻮﯼ هﺎ در ﺷﻬﺮ؛ زﻧﺎن ﻣﺘﺨﻠﻒ ﺑﻪ ﺷﻴﻮﻩ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮﺗﺮ ﺳﻮار ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ هﺎﯼ ﺷﺎن ﺑﺮدﻩ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ و ﺷﻮهﺮان ﺷﺎن ﺷﺪﻳﺪًا ﻣﺠﺎزات ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .12‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻨﻊ ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ و رﻗﺺ در ﻋﺮوﺳﯽ هﺎ‪ .‬در ﺻﻮرت ﺗﺨﻠﻒ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺧﺎﻧﻮادﻩ دﺳﺘﮕﻴﺮ و‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫‪ .13‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻨﻊ دهﻞ و ﺳﺮﻧﺎﯼ‪ .‬ﻣﻨﻊ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﻳﺪ اﻋﻼن ﮔﺮدد؛ هﺮﮔﺎﻩ ﺷﺨﺼﯽ ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺎرﯼ را‬
‫اﻧﺠﺎم دهﺪ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﺬهﺒﯽ در ﻣﻮرد ﻣﺠﺎزات ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .14‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻨﻊ دوﺧﺘﻦ ﻟﺒﺎس زﻧﺎﻧﻪ و ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻧﺪازﻩ زﻧﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻴﺎﻃﺎن ﻣﺮد؛ هﺮﮔﺎﻩ زﻧﺎن و ﻳﺎ‬
‫ﮐﺘﻼﮎ هﺎﯼ ﻣﻮد در داﺧﻞ دوﮐﺎن ﭘﻴﺪا ﺷﻮد‪ ،‬دوﮐﺎﻧﺪار زﻧﺪاﻧﯽ ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫‪ .15‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻨﻊ ﺟﺎدوﮔﺮﯼ؛ ﺗﻤﺎم ﮐﺘﺎب هﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻮزاﻧﺪﻩ ﺷﺪﻩ و ﺷﺨﺺ ﺟﺎدو ﮔﺮ ﺗﺎ زﻣﺎن‬
‫ﺗﻮﺑﻪ زﻧﺪاﻧﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ .16‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻟﺰاﻣﯽ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻤﺎز ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ؛ ﻧﻤﺎز ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻮﻗﻊ ﺁن در ﺗﻤﺎم ﺟﺎ هﺎ ادا ﮔﺮدد‪ .‬رﻓﺖ و‬
‫ﺁﻣﺪ ﺗﺮاﻧﺴﭙﻮرت ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺪًٌا ﻣﻤﻨﻮع ﮔﺮدﻳﺪﻩ و اﺷﺨﺎص ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ‬
‫اﺷﺨﺎص ﺟﻮان در دوﮐﺎن هﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻮرًا زﻧﺪاﻧﯽ ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻮﺟﻮدﻩ‬

‫اوﺿﺎع در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻴﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ‪ 1998‬ﺗﺎ ‪ 2001‬ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻻﻳﻨﺤﻞ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در ﺑﻌﻀﯽ ﻧﻘﺎط ﻃﺎﻟﺒﺎن‬
‫ﮐﻨﺘﺮول را در دﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ و از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﺮاﻣﻴﻦ ﺑﻪ ادارﻩ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﻴﭙﺮداﺧﺘﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻘﺎط‬
‫ﮐﺸﻮر ﺧﺎرج از ﮐﻨﺘﺮول ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ و در ﺁن ﺟﻨﮓ هﺎﯼ داﺧﻠﯽ اداﻣﻪ داﺷﺖ‪ .‬ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان هﺎ‬
‫درﻳﻦ ﻧﻘﺎط ﺑﻪ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻗﻀﺎﻳﺎ و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻴﭙﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪ از ﺣﻤﻼت ﺗﺮورﻳﺴﺘﯽ ‪ 11‬ﺳﭙﺘﻤﺒﺮ ‪ 2001‬ﺑﺎﻻﯼ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪﻩ اﻣﺮﻳﮑﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﮐﺸﻮر و ﺳﺎﻳﺮ ﮐﺸﻮر‬
‫هﺎ در اﮐﺘﻮﺑﺮ ‪ 2001‬ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ از ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ 2001‬ﻋﺴﺎﮐﺮ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪﻩ ﺑﻪ‬
‫هﻤﺮاهﯽ ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ اﺗﺤﺎد ﺷﻤﺎل ﮐﻨﺘﺮول ﮐﺸﻮر را در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﺁﻏﺎز روﻧﺪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﺋﯽ‪،‬‬
‫رهﺒﺮان اﻓﻐﺎن و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ در ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ 2001‬در ﺑﻦ ﺟﺮﻣﻨﯽ ﺑﺎ هﻢ ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در ‪ 5‬دﺳﻤﺒﺮ‬
‫‪ 2001‬ﺗﻮاﻓﻘﺎت ﺑﻦ ﺑﺮاﯼ اﻳﺠﺎد ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ‪ .‬ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﻦ ﻳﮏ‬
‫ﭘﺮوﺳﻪ اﯼ را ﺑﻪ راﻩ اﻧﺪاﺧﺖ ﮐﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺁن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺟﺪﻳﺪﯼ را اﻳﺠﺎد و ﺑﻪ ﺗﺴﻮﻳﺪ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﻣﻨﺤﻴﺚ ﺟﺰﺋﯽ از ﺗﻮﻓﻘﺎت ﺣﺎﻣﺪ ﮐﺮزﯼ ﺑﺤﻴﺚ رﺋﻴﺴﺖ ﺟﻤﻬﻮر ﻣﻮﻗﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ و ﻳﮏ ادارﻩ ﻣﻮﻗﺖ ‪ 30‬ﻋﻀﻮﯼ ﻧﻴﺰ اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در ‪ 22‬دﺳﻤﺒﺮ ‪ 2001‬ادارﻩ ﻣﻮﻗﺖ و‬

‫‪35‬‬
‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﮐﺮزﯼ ﺑﻪ اﺣﺮاز وﻇﻴﻔﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﻦ هﻤﭽﻨﺎن داﻳﺮ ﻧﻤﻮدن ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ و‬
‫ﺗﺴﻮﻳﺪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را ﻧﻴﺰ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺘﻦ ﻣﮑﻤﻞ ﺗﻮاﻓﻘﺎت ﺑﻦ درﮐﺘﺎب ﻣﺘﻤﻢ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻦ‪ -‬زﺑﺎن ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‬

‫اﺷﺘﺮاﮎ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎﻩ در ﺑﺤﺚ هﺎﯼ ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ در ﻣﻮرد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪،‬‬

‫در ﺣﻀﻮر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﺧﺎص ﺳﺮﻣﻨﺸﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﺑﺮاﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﺑﺎ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن دادن ﻣﻨﺎزﻋﺎت در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺻﻠﺢ و ﺛﺒﺎت ﭘﺎﻳﺪار و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮﯼ در ﮐﺸﻮر‪،‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﺎﺋﻴﺪ دوﺑﺎرﻩ اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻣﻠﯽ و ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ارﺿﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪،‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﺣﻖ ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺁزاداﻧﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺷﺎن در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﻪ ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ‬
‫هﺎﯼ اﺳﻼم‪ ،‬دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ‪ ،‬ﮐﺜﺮت ﮔﺮاﺋﯽ و ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪،‬‬

‫ﺑﺎ اﻇﻬﺎر اﻣﺘﻨﺎن از ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ اﻓﻐﺎن ﮐﻪ ﻃﯽ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎل از اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ارﺿﯽ و وﺣﺪت ﻣﻠﯽ‬
‫ﮐﺸﻮر دﻓﺎع ﻧﻤﻮدﻩ و ﻳﮏ ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪﻩ اﯼ را در ﻣﺒﺎرزﻩ ﻋﻠﻴﻪ ﺗﺮورﻳﺰم و ﻇﻠﻢ اﻳﻔﺎ ﻧﻤﻮدﻩ‪ ،‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ هﺎﯼ ﺷﺎن اﻧﻬﺎ را هﻢ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﺟﻬﺎد و هﻢ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﺻﻠﺢ‪ ،‬ﺛﺒﺎت و ﺑﺎزﺳﺎزﯼ در ﮐﺸﻮر‬
‫دوﺳﺘﺪاﺷﺘﻨﯽ ﺷﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺁﮔﺎهﯽ از اﻳﻨﮑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﯽ ﺛﺒﺎت در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻳﮏ ﭘﺮوﺳﻪ اﺿﻄﺮارﯼ ﻣﻮﻗﺖ ﺑﻮدﻩ‬
‫و ﻗﺪر داﻧﯽ هﺎﯼ ﻋﻤﻴﻖ ﺷﺎن را ﺑﺮاﯼ ﺟﻼﻟﺘﻤﺂب ﺑﺮهﺎن اﻟﺪﻳﻦ رﺑﺎﻧﯽ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺁﻣﺎدﮔﯽ وﯼ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﻗﺪرت ﺑﻪ ﻳﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻮﻗﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ اﻳﻦ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬اﺑﺮاز ﻣﻴﺪارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎ درﮎ ﺿﺮورت ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﺨﺶ هﺎﯼ ﻧﻔﻮس اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در اﻳﻦ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم ﻣﻮﻗﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﻮل ﮔﺮوپ هﺎﺋﯽ ﮐﻪ در ﺑﺤﺚ هﺎﯼ ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ در ﻣﻮرد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﮕﻮﻧﻪ درﺳﺘﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻧﺸﺪﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬

‫ﺑﺎ اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم ﻣﻮﻗﺖ ﻳﮏ ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺮاﯼ ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻳﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺳﻴﻊ اﻟﺒﻨﻴﺎد‪ ،‬ﭼﻨﺪ‬
‫ﻼ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﺑﻮدﻩ وﻗﺼﺪﯼ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﺪاوم ﺁن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﺪت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪،‬‬
‫ﻣﻠﻴﺘﯽ و ﮐﺎﻣ ًٌ‬
‫ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺮاﯼ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻧﻴﺮوﯼ اﻣﻨﻴﺘﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﺑﮕﻮﻧﻪ درﺳﺖ ﺗﺸﮑﻴﻞ و ﻓﻌﺎل ﮔﺮدد ﻳﮏ‬
‫ﻣﺪت زﻣﺎﻧﯽ ﺿﺮورت ﺑﻮدﻩ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺪاﺑﻴﺮ اﻣﻨﻴﺘﯽ ﮐﻪ در ﺿﻤﻴﻤﻪ ﺷﻤﺎرﻩ ‪ 1‬اﻳﻦ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺸﺮح واﺿﺢ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﺼﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﻳﻨﮑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻳﮏ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﯽ ﻃﺮف ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﻳﮏ‬
‫ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻤﺪﻩ اﯼ را ﮐﻪ در ﺿﻤﻴﻤﻪ ﺷﻤﺎرﻩ ‪ 2‬اﻳﻦ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬در دورﻩ ﻗﺒﻞ‬
‫از ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ داﻳﻤﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻳﻔﺎ ﺧﻮاهﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪36‬‬
‫در ‪ 11‬ﺟﻮﻻﯼ ‪ 2002‬ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺎﻩ اﺳﺒﻖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻇﺎهﺮ ﺷﺎﻩ‪ ،‬داﻳﺮ ﮔﺮدﻳﺪ و رﺋﻴﺲ‬
‫ﺟﻤﻬﻮر ﮐﺮزﯼ ﺑﺤﻴﺚ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺑﺎ راﯼ ‪ 1295‬در ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 280‬دو ﺑﺎرﻩ ﻣﻮرد ﺗﺎﻳﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫هﻤﭽﻨﺎن ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺪﻳﺪ ﺗﺎ ﻣﺎ ﺟﻨﻮرﯼ ‪ 2004‬ﺗﺴﻮﻳﺪ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺎﺳﻴﺲ ‪ 3‬ﻗﻮﻩ ﻣﺴﺎوﯼ دوﻟﺖ) اﺟﺮاﺋﻴﻪ ‪ ،‬ﻣﻘﻨﻨﻪ و ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ( ﭘﺮاﺧﺘﻪ و ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﺴﺎوﯼ را ﺑﺮاﯼ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﻗﺎﻳﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ در ﺟﻨﻮرﯼ ﺳﺎل ‪ 2004‬ﻣﻮرد ﺗﺼﻮﻳﺐ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻓﻌﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮدﻩ و در ﻓﺼﻞ دوم ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﺮاﯼ ﻗﻮﻩ اﺟﺮاﺋﻴﻪ و ﻣﻘﻨﻨﻪ در ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ‪ 2004‬و ‪ 2005‬داﻳﺮ ﮔﺮدﻳﺪ و ﺣﺎﻣﺪ ﮐﺮزﯼ رﺳﻤﺎ‬
‫ﺑﺤﻴﺚ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر اﺳﻼﻣﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ‪ 55‬ﻓﻴﺼﺪ راﯼ ﻣﺮدم اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﻴﺶ از ﻳﮏ ﻣﻴﻠﻴﻮن‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت راﯼ دادﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن درﻳﻦ دورﻩ هﻤﺎن ﻗﻮاﻧﻴﻦ وﺿﻊ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ وﻟﯽ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﻢ ﻳﮏ دﺳﺘﻪ ﺑﺰرﮔﯽ از‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻗﺒﻠﯽ ﻧﻴﺰ ﺧﺎﺻﺘًٌﺎ از دورﻩ ﺑﻴﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ‪ 1965‬ﺗﺎ ‪ 1973‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ‬
‫و ﺧﺎﺻﺘًﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﺴﻠﮑﯽ ﻣﻮرد ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ .‬ﻧﻬﺎد هﺎ و ﺷﺨﺼﻴﺖ هﺎﯼ ﻣﺬﮐﻮر در ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺑﺨﺶ دوم ﻓﺼﻞ دوم ﻣﻄﺮح ﺑﺤﺚ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫اﮐﻨﻮن ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮق اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردﻩ اﻳﻦ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ از اﻳﻨﮑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﭼﻨﺪ ﻧﻮع ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﻣﺘﻌﺠﺐ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ؟ و ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﭼﻨﺪ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ادارﻩ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ؟ اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺎﺳﯽ ﭼﻄﻮر از هﻢ ﻓﺮق دارﻧﺪ؟ ﮐﺪام دو ﺗﺎ از اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ از هﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮق دارﻧﺪ؟ از ﺁﻧﺠﺎﺋﻴﮑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺎﺳﯽ ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ اﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺘﻮاﻧﻴﺪ ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺬﮐﻮر ﭼﻄﻮر ﺑﺎﻻﯼ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻓﻌﻠﯽ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬارﺑﻮدﻩ اﻧﺪ؟‬

‫‪ .3‬ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن – ﻳﮏ ﺑﺮ رﺳﯽ ‪ ‬‬

‫ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺎن ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﻔﺎهﻴﻤﯽ را ﮐﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن وﺟﻮد دارد ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﻴﮕﻴﺮد ﮐﻪ از ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻳﻦ واژﻩ ﺁﻏﺎزﮔﺮ ﻣﻴﺸﻮﻳﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﺟﻬﺖ ﺁﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع رژﻳﻢ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﻘﻮﻗﯽ از ﺳﺎل‬
‫‪ 1880‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﻴﭙﺮدازد‪ ،‬ﻳﮏ ﺑﺤﺜﯽ در ﻣﻮرد ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻠﻘﯽ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬وﻟﯽ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن از دﻳﺪ ﺗﻴﻮرﻳﮏ ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬هﻤﭽﻨﺎن اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﻣﺘﺒﺎﻗﯽ ﻓﺼﻞ از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﺷﮑﻞ ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﺮ اﺳﺖ زﻳﺮا درﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ اﮐﺎدﻳﻤﻴﮏ اﺻﻠﯽ ﺑﺨﺎﻃﺮ روﺷﻨﺎﺋﯽ اﻓﮕﻨﺪن روﯼ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﺑﺎ ﻳﮏ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻳﻦ ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﺟﻬﺖ ﻓﻬﻢ ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬و ﻳﮏ‬
‫ﺗﻨﻮﻋﯽ از ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﻋﻠﻤﯽ اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪37‬‬
 ‫ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﭘﺲ از ﺧﻮاﻧﺪن هﺮ ﻳﮏ از ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن از ﺧﻮد ﺳﻮال ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﮐﺪام ﻳﮑﯽ از اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ در اراﺋﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن درﺳﺖ ﺗﺮ اﺳﺖ و ﭼﺮا؟‬

‫ﺣﻘﻮق ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﻻ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻬﺎد ﻣﻮرد اﺟﺮا ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﻋﻤﺎل و‬‫ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺳﺎدﻩ ﺣﻘﻮق ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﻮاﻋﺪﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﺣﺮﮐﺎت اﻧﺴﺎﻧﯽ را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮق ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ‪ ،‬اﻓﺮاد‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮادﻩ هﺎ و‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن هﺎ در درون ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺮوﮐﺎر داﺷﺘﻪ وﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺁﻧﻬﺎ را ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺿﺮور ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ هﻤﻴﺸﻪ هﻤﺎن ﻗﻮاﻋﺪ رﺳﻤﯽ وﺿﻊ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻮﻩ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺼﻮرت ﻃﺒﻌﯽ‬
‫ﺁﻧﺮا ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻴﺸﻨﺎﺳﻴﻢ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﺑﻮدﻩ و ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ ﻧﺒﺎﺷﺪ وﻟﯽ ﺑﺎ‬
‫ﺁﻧﻬﻢ ﺑﺎ ﺗﻮﻗﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎع ﻣﻮرد ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬وﻟﯽ اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ هﻨﻮز هﻢ ﺟﺰ ﺣﻘﻮق اﻧﺪ و زﻳﺮا اﻓﺮاد‬
‫در ﺁن اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﯼ هﻤﻴﻦ ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﮑﻠﻒ اﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺸﺨﺼﯽ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و هﺮﮔﺎﻩ از اﺟﺮاﯼ‬
‫ﺁن ﻋﺎﺟﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬از ﻃﺮف اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺴﺌﻮل ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻳﺎ در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﺠﺎزات اﺳﺖ‬
‫و ﻳﺎ هﻢ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ از دﺳﺖ دادن اﻋﺘﻤﺎد‪ .‬در ﻣﺎهﻴﺖ ﺣﻘﻮق ﻗﻮاﻋﺪﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻓﺮاد اﺟﺘﻤﺎع زﻧﺪﮔﯽ‬
‫روزﻣﺮﻩ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺁن ﮔﺬراﻧﺪﻩ و اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ از ﻗﺪرت اﺟﺮاﺋﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺎﻧﻴﮑﻪ ازﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ ﻗﺒﻮل‬
‫ﺷﺪﻩ ﺗﺨﻄﯽ ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ ﺑﺮ ﺧﻮردار ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻘﻮق ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻧﻮرم هﺎﯼ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﻮرم هﺎﯼ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﻮﻗﻌﺎت ﻳﮏ‬
‫ﮔﺮوﻩ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺸﺨﺼﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﺷﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮرم هﺎ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ از‬
‫ﻋﻴﻦ ﻗﺪرت اﻟﺰاﻣﯽ ﺑﺮ ﺧﻮردار ﺑﻮدﻩ و در ﺻﻮرت ﺗﺨﻠﻒ از ﻋﻴﻦ ﻣﺠﺎزات ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ وﻟﯽ‬
‫ﺣﻘﻮق ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮق از ﻧﻮرم هﺎ از ﺟﻬﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﻮدن در ﻳﮏ ﮔﺮوپ ﻣﻨﺴﺠﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺸﻮر وﻳﺎ‬
‫ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﺮ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻧﻮرم هﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﻳﮏ ﻗﺮار داد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﺑﻴﻦ ﻳﮏ ﮔﺮوپ‬
‫ﻏﻴﺮ ﻣﻌﺮوف ﻣﻮرد اﺟﺮا ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ .‬ﻳﮑﯽ از ﻣﺜﺎل هﺎﯼ ﻧﻮرم هﺎ هﻤﺎﻧﺎ ﺗﻮﻗﻊ ﭘﺪر ﻣﺎدر از ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫ﺷﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺳﻦ ‪ 18‬ﺳﺎﻟﮕﻠﯽ هﻤﺮاﻩ ﺁﻧﻬﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻤﻮدﻩ و در اﻣﻮر ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ هﻤﮑﺎرﯼ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺎرﯼ را اﻧﺠﺎم ﻧﺪهﻨﺪ از ﻃﺮف واﻟﺪﻳﻦ ﻣﻮرد ﺳﺮزﻧﺶ ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﻳﻦ‬
‫ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻳﮏ ﻧﻮرﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻳﮏ ﮔﺮوﻩ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻮرد ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺳﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻤﻨﺎهﺎ‪ ،‬وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪﻩ اﻣﺮﻳﮑﺎ و راﭘﻮر‬
‫اﻧﮑﺸﺎف ﺑﺸﺮﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ ﺳﻌﯽ دارد ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن را ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﻣﻌﻨﯽ اﻳﻦ واژﻩ‬
‫را وﺿﺎح ﺳﺎزد‪ .‬ﺗﻤﻨﺎهﺎ ﻳﮏ دﻳﺪ ﻣﺤﺪود ﺗﺮﯼ را در ﻣﻮرد ﻣﻮﻟﻔﻪ هﺎﯼ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ ﻳﮏ دﻳﺪ وﺳﻴﻌﺘﺮﯼ را ﺑﮑﺎر ﺑﺮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻳﺠﺎب ﺷﺎﺧﺺ هﺎﯼ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن را ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬راﭘﻮر اﻧﮑﺸﺎف ﺑﺸﺮﯼ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن از ﻳﮏ دﻳﺪ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻤﻨﺎهﺎ‪ -‬ﻳﮏ رهﻨﻤﻮد ﻣﺨﺘﺼﺮ در ﻣﻮرد ﺣﺎﮐﻴﻤﺖ ﻗﺎﻧﻮن‬

‫ﭘﻮهﻨځﯽ ﺣﻘﻮق ﭘﻮهﻨﺘﻮن ﺳﻨﺖ ﺟﻮﻧﺰ‪ -‬ﺳﻠﺴﻠﻪ اوراق ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺳﭙﺘﻤﺒﺮ ‪2007‬‬
‫ﺁﻟﻒ‪ :‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن از ﻳﮏ دﻳﺪ ﻣﺤﺪود‪:‬‬

‫‪38‬‬
‫ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻣﻨﺤﻴﺚ هﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺮر ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ اراﮐﻴﻦ دوﻟﺘﯽ و ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﻠﺰم ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫اﻧﺪ و ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﻪ ﺁن ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻟﺘﺰام در ﺑﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از ﻣﺸﺨﺼﺎت ذﻳﻞ‬
‫ﻼ ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﻋﻼن ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ واﺿﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ :‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒ ً‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺪاوم و ﭘﺎﻳﺪار ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎﻻﯼ هﻤﮕﺎن ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺁن ﺗﻄﺒﻴﻖ ﮔﺮدد‪ .‬در ﻧﺒﻮد اﻳﻦ‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻮرد اﺟﺮا ﻗﺮار ﻧﺨﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ب‪ :‬دو وﻇﻴﻔﻪ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن‪:‬‬

‫ﻳﮑﯽ از وﻇﺎﻳﻒ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن وﺿﻊ ﻣﺤﺪود ﻳﺖ هﺎﯼ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺎﻻﯼ اراﮐﻴﻦ دوﻟﺘﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ دو‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺒﺎرز ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ (1‬ﻣﮑﻠﻒ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد‬

‫‪ (2‬از ﻃﺮﻳﻖ وﺿﻊ ﻣﺤﺪودﻳﺖ هﺎ ﺑﺎﻻﯼ ﺁﻧﻬﺎ در وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬

‫ﻧﻮع اول ﻣﺤﺪودﻳﺖ هﺎ اﻳﻨﺴﺖ ﮐﻪ اراﮐﻴﻦ دوﻟﺘﯽ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻮاﻗﻊ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﯼ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﻋﯽ اﻻﺟﺮا را‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬و ﻧﻮع دوم ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮد ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻴﮕﺮدد ﮐﻪ ﺑﺎﻻﯼ ﺣﻖ دوﻟﺖ در وﺿﻊ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻋﻤﺎل ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬در ﺗﺤﺖ اﻳﻦ ﻧﻮع دوم ﻣﺤﺪودﻳﺖ هﺎ ﺑﻌﻀﯽ اﻋﻤﺎل ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺣﺘﯽ اﮔﺮ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺮﺟﻊ ذﻳﺼﻼح ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬارﯼ هﻢ ﺻﺎدر ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧًﺎ ﻣﺠﺎز ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫وﻇﻴﻔﻪ دوم ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺮاﺳﺖ از ﻧﻈﻢ و هﻤﺂهﻨﮓ ﮐﺮدن و ﺗﻨﻈﻴﻢ اﻋﻤﺎل وﺣﺮﮐﺎت ﺑﻴﻦ‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان را در ﺑﺮ ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻧﻪ اﯼ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﻘﺾ ﻧﮕﺮدد‪ .‬ﺗﺨﻄﯽ از‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ و ﺑﺮ هﻢ زدن ﻧﻈﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪ – ﺧﻮاﻩ ﺟﺰاﺋﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﻣﺪﻧﯽ ) ﮐﺸﻮر هﺎ درﻳﻦ ﻣﻮارد ﺧﻄﻮﻃﯽ را‬
‫در ﺑﻴﻦ ﺷﺎن ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ( – ﺑﺎﻋﺚ ﭘﺎﺳﺦ از ﺟﺎﻧﺐ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﻮاﻋﺪ و‬
‫ﺣﻞ دﻋﺎوﯼ در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﻪ ﻧﻮرم هﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن در ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺣﺎل ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺗﻤﻨﺎهﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺁﻳﺎ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ‬
‫ﻳﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺁﻧﺮا رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ؟ و ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ دوﻟﺖ اﻋﺘﻤﺎد‬
‫دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ را رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ؟‬

‫وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﻣﺮﻳﮑﺎ‪ -‬ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن از دﻳﺪ وﺳﻴﻊ ﺗﺮ‬

‫ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻳﮑﯽ از ﻣﻮﻟﻔﻪ هﺎﯼ ﺑﻨﻴﺎدﯼ ﻳﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ دﻳﻤﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ اﺳﺖ و وﺳﻴﻌًﺎ ﭘﺮﻧﺴﻴﭙﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﯼ ﺁن ﺗﻤﺎم اﻋﻀﺎﯼ اﺟﺘﻤﺎع‪ -‬اﻋﻢ از اﻓﺮاد و ﺣﺎﮐﻤﺎن‪ -‬ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ اﺟﺮاﯼ ﻳﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﺸﺨﺼ ًﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮔﺮدﻳﺪﻩ و ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﻳﮏ دﻳﻤﻮﮐﺮاﺳﯽ‬
‫ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن در ﻳﮏ ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺁزاد‪ ،‬ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﻮازن و ﮐﻨﺘﺮول ﺑﺎﻻﯼ‬
‫رهﺒﺮان از ﻃﺮﻳﻖ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺁزاد و ﺗﻔﮑﻴﮏ ﻗﻮا ﺑﻴﻦ ﻗﻮاﯼ ﺛﻼﺛﻪ دوﻟﺖ‪ ،‬ﻣﺘﺒﺎرز ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫‪39‬‬
 ‫راﭘﻮر اﻧﮑﺸﺎف ﺑﺸﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ارﺗﺒﺎط ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ و ﺳﻨﺖ‪ -‬ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن و ﺗﻔﺤﺺ ﺑﺮاﯼ ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫ﻣﺮﮐﺰ ﭘﺎﻟﻴﺴﯽ و اﻧﮑﺸﺎف ﺑﺸﺮﯼ ‪2007‬‬

‫ﺑﺮاﯼ اﻓﻐﺎﻧﻬﺎ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﻬﺎد هﺎﯼ دوﻟﺘﯽ و ﻏﻴﺮ دوﻟﺘﯽ اﻳﮑﻪ ﺑﻪ ﺗﺮوﻳﺞ ﻋﺪاﻟﺖ و اﻧﮑﺸﺎف‬
‫ﻼ و ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺴﺎوﻳﺎﻧﻪ و در‬‫ﺑﺸﺮﯼ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﯽ اﻳﮑﻪ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﺗﻠﻘﯽ ﮔﺮدﻳﺪﻩ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘ ً‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ هﺎﯼ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮﯼ ﻣﻮرد ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻴﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬اﻃﻼق ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺑﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﭼﻬﺎر ﺑﻌﺪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ (1‬اﺳﺘﻘﻼل ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ‪ (2‬ﻗﻮﻧﻴﻦ ﻋﺎدﻻﻧﻪ و ﻋﻤﻮﻣﯽ ‪ (3‬ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﺴﺎوﻳﺎﻧﻪ ‪ (4‬ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﺎ‬
‫ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ هﺎﯼ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮﯼ‪.‬‬

‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ رﺳﻤﯽ ﻋﺪﻟﯽ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻗﺎﻧﻮن در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺷﺎﻣﻞ ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﻟﻮﯼ‬
‫څﺎرﻧﻮاﻟﯽ‪ ،‬وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ‪ ،‬ﭘﻮﻟﻴﺲ‪ ،‬و ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﻋﺪﻟﯽ ﻧﻴﺰ در ﮐﺸﻮر‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬ﺟﺮﮔﻪ هﺎ‪ /‬ﺷﻮراهﺎ‪ ،‬ﺷﻮرا هﺎﯼ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺳﺎﻳﺮ ﮔﺮوپ هﺎﯼ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬و اﻓﺮاد اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺧﺪﻣﺎت ﺣﮑﻤﻴﺖ و ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕﺮﯼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﺗﻌﻠﻴﻤﯽ و ﻧﺎﻇﺮ از ﻗﺒﻴﻞ ﮐﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﮔﺮوﻩ هﺎﯼ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ و‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﯽ ﻧﻴﺰ ﻳﮏ ﻧﻘﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﯼ را در ﺗﺮوﻳﺞ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن اﻳﻔﺎ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ ازﻳﻦ‬
‫ﻧﻬﺎد هﺎ در اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺪﻳﻞ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻓﻌﺎل ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻔﺎهﻴﻢ دﻳﮕﺮ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن‬

‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪:‬‬
‫ﻳﮏ ﭘﺮﻧﺴﻴﭙﯽ از ﺣﮑﻮﻣﺖ دارﯼ ﮐﻪ در ﺁن ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد‪ ،‬ﻧﻬﺎد هﺎ‪ ،‬و ﺷﺨﺼﻴﺖ هﺎ‪ -‬ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﻳﺎ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ -‬ﺑﺸﻤﻮل دوﻟﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺴﺎوﻳﺎﻧﻪ ﻣﻮرد ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫و ﻣﺴﺘﻘﻼﻧﻪ ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪو در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﻪ ﻧﻮرم هﺎﯼ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮﯼ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺴﺌﻮل ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻧﮏ ﺟﻬﺎﻧﯽ‪:‬‬
‫ﺑﺪون ﺣﺮاﺳﺖ از ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮﯼ و ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ و ﻳﮏ ﭼﻬﺎر ﭼﻮب ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻓﺮاﮔﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻣﻤﮑﻦ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻳﮏ دوﻟﺖ ﺑﺎﻳﺪ از داﺷﺘﻦ ﻳﮑﯽ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻮﺛﺮ ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ‪ ،‬ﻗﺮارداد‪ ،‬ﮐﺎر‪ ،‬ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﺗﺠﺎرﺗﯽ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺣﻮال ﺷﺨﺼﻴﻪ و ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﻮﺛﺮ‪،‬‬
‫ﺑﻴﻄﺮﻓﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﯽ وﻗﻀﺎﺋﯽ ﮐﺎرا ‪ ،‬ﺑﯽ ﻃﺮف و ﺻﺎدق ادارﻩ ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬ﻣﻄﻤﺌﻦ‬
‫ﮔﺮدد‪.‬‬

‫اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎ‪:‬‬
‫ﺗﻔﻮق ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻳﮑﯽ از ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ هﺎﯼ اﺳﺎﺳﯽ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻳﻤﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ ﮐﻪ در ﺟﺴﺘﻮﺟﻮﯼ ﭘﺮورش و‬
‫ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮهﻨﮕﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﻓﺮاد را‬
‫ﻗﺎدر ﻣﻴﺴﺎزد ﺗﺎ ﺑﻪ دﻓﺎع از ﺣﻘﻮق ﺷﺎن ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﺻﻞ وﺿﻊ ﻣﺤﺪودﻳﺖ هﺎ ﺑﺎﻻﯼ اﺧﺘﻴﺎرات دوﻟﺖ‬

‫‪40‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻳﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﮐﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ هﺎﯼ ﺧﻮد را از ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻣﺮدم اﺗﺨﺎذ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻧﻪ‬
‫درﺳﺖ ﻣﻮرد ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎر دوﻟﺖ و اﺧﺘﻴﺎرات وﻳﮋﻩ هﺮ ﻳﮏ از ﻗﻮا‬
‫را ﺷﮑﻞ دهﺪ‪.‬‬

‫ادارﻩ ﺗﻮﺳﻌﻮﯼ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪﻩ اﻣﺮﻳﮑﺎ‪:‬‬

‫ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ اﻓﺮاد ﺗﺎﺑﻊ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮدﻩ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎ ازﻃﺮف ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮ ﺧﻮرد‬
‫ﻣﺴﺎوﯼ ﺻﻮرت ﻣﻴﮕﻴﺮدو هﻴﭻ ﮐﺲ از ﻃﺮف دوﻟﺖ ﻣﻮرد ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﻮد ﺳﺮاﻧﻪ ﻗﺮار ﻧﻤﻴﮕﻴﺮد‪ .‬ﻳﮏ‬
‫ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﮐﻪ ﺑﻪ اﻋﻤﺎر ﻳﮏ دﻳﻤﻮﮐﺮاﺳﯽ ﭘﺎﻳﺪار ﻣﺴﺎﻋﺪت ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ هﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣﻘﻮق ﺑﻨﻴﺎدﯼ ﺑﺸﺮﯼ ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬درﭼﻨﻴﻦ ﻳﮏ ﺣﺎﻟﺖ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺑﺎزار ﺑﺼﻮرت‬
‫درﺳﺖ و ﻓﻌﺎل ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع وﻗﺘﯽ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽ ﻳﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻋﺪﻟﯽ ﺑﺮاﯼ هﻤﻪ اﻓﺮاد‬
‫ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن دﻳﻤﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ ﻧﻴﺰ راهﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺁن ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻋﺪﻟﯽ‬
‫ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻋﺪاﻟﺖ و ﺣﻞ ﻣﻨﺎزﻋﺎت‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ .1‬ﺁﻳﺎ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻴﺎن ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ؟ ﭼﻄﻮر ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎ هﻢ ﻳﮑﺴﺎن و ﻳﺎ‬
‫از هﻢ ﻓﺮق دارﻧﺪ؟‬
‫‪ .2‬ﺁﻳﺎ در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ هﻤﻪ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻌﺮﻳﻔﯽ را ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﯼ ﮐﻪ ﺗﺎ ﻳﮏ ﺣﺪ زﻳﺎد ﺑﺎ ﺁن ﻣﻮاﻓﻖ‬
‫ﺑﺎﺷﯽ؟‬

‫اﻳﻦ دو ﺑﺨﺶ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻩ ذﻳﻞ از ﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻤﻨﺎهﺎ و ارﻳﮏ ﺟﻴﻨﺴﻦ ﺳﻌﯽ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﻮال ﻣﺰاﻳﺎﯼ‬
‫ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﺎﺳﺦ دهﻨﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻴﺪ ﺑﺪون ﺧﻮاﻧﺪن اﻳﻦ دو ﺑﺨﺶ در ﻣﻮرد ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺰاﻳﺎﯼ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻓﮑﺮ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ؟‬

‫ﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻤﻨﺎهﺎ‪ -‬ﻳﮏ رهﻨﻤﻮد ﻣﺨﺘﺼﺮ در ﻣﻮرد ﺣﺎﮐﻴﻤﺖ ﻗﺎﻧﻮن‬

‫ﭘﻮهﻨځﯽ ﺣﻘﻮق ﭘﻮهﻨﺘﻮن ﺳﻨﺖ ﺟﻮﻧﺰ‪ -‬ﺳﻠﺴﻠﻪ اوراق ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺳﭙﺘﻤﺒﺮ‪2007‬‬

‫اﻟﻒ‪ :‬ﻣﺰاﻳﺎﯼ اوﻟﻴﻪ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن و ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ هﺮ ﻳﮏ ازﻳﻦ ﻣﺰاﻳﺎ‪:‬‬

‫ﺑﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻗﻄﻌﻴﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﭘﺬﻳﺮﯼ و اﻣﻨﻴﺖ دردو ﺳﺎﺣﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻴﭙﺮدازد‪ :‬ﺑﻴﻦ دوﻟﺖ و ﺷﻬﺮوﻧﺪان‬
‫) ﻋﻤﻮدﯼ( و ﺑﻴﻦ ﺧﻮد ﺷﻬﺮوﻧﺪان ) اﻓﻘﯽ(‬

‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﻪ دوﻟﺖ‪ ،‬اﻓﺮاد از ﺟﻬﺖ ﻗﺒﻞ از ﻗﺒﻞ ﺁﮔﺎﻩ ﺑﻮدن از ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ دوﻟﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫اﻋﻤﺎل ﺷﺎن ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁورﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﮑﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺟﻨﺒﻪ هﺎﯼ ﺁزادﯼ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻴﮕﺮدد ﮐﻪ در‬
‫ﺗﺤﺖ ﺁن ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﻴﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﮐﺪام اﻋﻤﺎﻟﯽ ﺑﺪون ﺧﻮف از ﻣﺪاﺧﻠﻪ و ﻳﺎ ﻣﺠﺎزات دوﻟﺖ‬
‫ﻣﺒﺎدرت ورزﻧﺪ‪ .‬هﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﻣﻨﻊ ﻧﮕﺮدﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺮس ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻬﺮوﻧﺪان اﺟﺮا ﺷﺪﻩ‬
‫ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﺎ درﮎ اﻳﻨﮑﻪ در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻳﮏ ﻣﻨﺎزﻋﻪ و ﻳﺎ ﻳﮏ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻴﻦ ﺷﺎن‬
‫ﺑﺮوز ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﺪام ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺎﻻﯼ ﺷﺎن ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ هﻤﺪﻳﮕﺮ ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﯽ را اﻧﺠﺎم دهﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﯽ را ﻣﺤﺪود ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺧﻮد ﺳﺮﯼ و ﺧﻮدﮐﺎﻣﮕﯽ را ﮐﺎهﺶ ﻣﻴﺪهﺪ‪:‬‬

‫‪41‬‬
‫ﻳﮏ ﺗﺸﻮﻳﺶ ﻣﻌﻤﻮل ﺷﻬﺮوﻧﺪان اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﯽ در اﺧﺘﻴﺎرات دوﻟﺘﯽ ﺷﺎن ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ‬
‫ﻧﮕﺮش هﺎﯼ ﻧﺎدرﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺶ داورﯼ‪ ،‬هﻮا و هﻮس‪ ،‬ﺧﻮدﮐﺎﻣﮕﯽ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ،‬ﻗﺼﺪ ﺑﺪ و ﻳﺎ ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫هﺎﯼ ﻧﺎدرﺳﺖ و ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻓﮑﺘﻮر هﺎﯼ دﻳﮕﺮﯼ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺻﺪﻣﻪ ﻣﻴﺰﻧﺪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن اﻳﻦ ﻓﮑﺘﻮر هﺎ را از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﮑﻠﻒ ﺳﺎﺧﺘﻦ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ و ﭘﻴﺮوﯼ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫وﻣﻘﺮرات ﻣﻮﺟﻮدﻩ ﻣﺤﺪود ﻣﻴﺴﺎزد‪.‬‬

‫ﻳﮏ ﻧﻈﻢ ﻣﺴﺎﻟﻤﻴﺖ ﺁﻣﻴﺰ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ از ﻃﺮﻳﻖ ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻴﮕﺮدد‪:‬‬
‫ﻳﮏ ﻧﻈﻢ ﻣﺴﺎﻟﻤﻴﺖ ﺁﻣﻴﺰ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﻧﺒﻮد ﺧﺸﻮﻧﺖ روﺗﻴﻦ و ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻳﮏ ﺳﻄﺢ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ‬
‫اﻣﻨﻴﺖ ﻓﺰﻳﮑﯽ و ﺗﻘﺎﺿﺎ هﺎﯼ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد در ﻣﻮرد اﻋﻤﺎل ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﯽ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ هﺎ در‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺣﺪ اﻗﻞ ﺷﺮاﻳﻂ ﻻزﻣﯽ ﺑﺮاﯼ ﺑﻘﺎﯼ ﻳﮏ اﺟﺘﻤﺎع ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺼﺎدﯼ از ﻃﺮﻳﻖ ﻗﻄﻌﻴﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﭘﺬﻳﺮﯼ و اﻣﻨﻴﺖ ﺑﻪ دو دﻟﻴﻞ ﻋﻤﺪﻩ ذﻳﻞ ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻣﻴﮕﺮدد‪:‬‬
‫ﻼ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻗﻄﻌﻴﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﭘﺬﻳﺮﯼ و اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬ ‫ﻗﺴﻤﻴﮑﻪ ﻗﺒ ًَ‬
‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺁزادﯼ هﺎ اﻳﻦ ﻃﺮز ﺗﻔﮑﺮ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺑﺎزار ﺁزاد از‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻔﻪ هﺎ در دوﺟﻬﺖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﺴﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ :‬اول در ﻗﺴﻤﺖ ﻗﺮارداد هﺎ و دوم در ﻗﺴﻤﺖ‬
‫ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ‪.‬‬

‫ﻻ ﻓﻌﺎﻟﻴﻦ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻬﺘﺮﯼ ﻣﺼﺎرف و ﻣﻔﺎد ﻣﻌﺎﻣﻼت اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺷﺎن را ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ‬ ‫او ً‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ اﻳﺸﺎن را ﻗﺎدر ﻣﻴﺴﺎزد ﺗﺎ ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ ﻣﻮﺛﺮﯼ اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺷﺨﺺ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮﯼ ﺑﺎ‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن اﻳﻨﮑﻪ اﮔﺮ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻗﺮار داد ﭘﺎﻳﺪارﯼ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﯽ ﻧﺘﺎﻳﺠﯽ را دﻧﺒﺎل ﺧﻮاهﺪ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮار دار ﻣﻴﭙﺮدازد‪.‬‬

‫دوم اﻳﻨﮑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ ) و اﺷﺨﺎص( ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن اﻳﻦ اﻃﻤﻴﻨﺎن را ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ ﺁورد ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﮐﺎر ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ازﻃﺮف ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮﯼ) ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ( ﺗﺼﺎﺣﺐ‬
‫ﺷﺪﻩ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﻨﻴﺎدﯼ و اﺻﻮﻟﯽ اﻳﺠﺎب ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺁن ﺑﺎﻻﯼ هﻤﮕﺎن ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺴﺎوﯼ‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻖ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﺴﺎوﻳﺎﻧﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﮐﻪ ﻳﮑﯽ از ﺟﻨﺒﻪ هﺎﯼ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‬
‫ﻳﮑﯽ از ﻣﻮﻟﻔﻪ هﺎﯼ ﻋﺪاﻟﺖ اﺻﻮﻟﯽ و ﺑﻨﻴﺎدﯼ ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ هﻮﻳﺖ و وﺿﻌﻴﺖ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﻼ ﻏﻴﺮ‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻖ و ﻳﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﻗﺎﻧﻮن از ﻃﺮف ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﯽ ﺑﺎﻻﯼ وﯼ ﮔﺮدد در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﻋﺎدﻻﻧﻪ و ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬هﻴﭻ ﮐﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﺧﺬ ﻳﮏ اﻣﺘﻴﺎز ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﺤﻖ و ﻳﺎ ﺑﺮ ﺧﻮرد‬
‫ﻧﺎدرﺳﺖ از ﻃﺮف ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‪:‬‬

‫ﮐﺪام ﻳﮑﯽ از ﻣﺰاﻳﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻤﻨﺎهﺎ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻬﻤﺘﺮ‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ ﻣﻬﻤﺘﺮ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ؟ ﭼﺮا‬
‫ﺷﻤﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﮑﺮ ﻣﻴﻨﻤﺎﺋﻴﺪ؟‬

‫‪42‬‬
 ‫ارﻳﮏ ﺟﻨﺴﻦ‪ -‬ﻋﺪاﻟﺖ و ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﭼﺎرﻟﺲ ﮐﺎل‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﮐﺸﻮر ﺑﻤﻨﻈﻮر اﻋﻤﺎر ﺻﻠﺢ‪:‬‬
‫)ﻧﻴﻮﻳﺎرﮎ ﻟﻴﻦ رﻳﻨﺮ ‪(2008‬‬

‫ﭘﻨﭻ هﺪف ﻋﻤﺪﻩ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺎﻋﺪﺗﯽ دوﻧﺮ هﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺛﺒﺎت و اﻣﻨﻴﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان‪ ،‬ﺣﻞ ﻣﻨﺎزﻋﺎت‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ و اﻧﮑﺸﺎف اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬ﺣﺮاﺳﺖ از ﺣﻘﻮق‬
‫ﺑﺸﺮﯼ و ﺣﻤﺎﻳﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺴﺎد‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ :‬اﻣﻨﻴﺖ و ﺛﺒﺎت‪:‬‬

‫ﮐﺸﻮر ﺳﺎزﯼ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ وﺟﻮد ﻳﮏ ﮐﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﻧﻬﺎدهﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﺎﻣﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ واﻗﻌﯽ ﺗﻼش‬
‫ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺑﺘﺪاﺋﯽ دوﻟﺖ ﺳﺎزﯼ ﻳﮑﯽ از ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ‬
‫ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺳﺎز ﺗﻔﮑﻴﮏ ﻣﻴﺎن ﻧﻬﺎد هﺎﯼ اﻣﻨﻴﺘﯽ ﺧﻮب و ﺑﺪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوﺗًﺎ اﮔﺮ ﺗﺸﻮﻳﻖ هﺎ ﺋﯽ ﺑﻤﻨﻈﻮر‬
‫ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺧﻮب ﻣﻮرد ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮد ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐﺎرﮐﺮد ﺿﻌﻴﻒ و ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ‬
‫ﻣﺬﮐﻮر ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ب‪ :‬ﺣﺮاﺳﺖ از ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪:‬‬

‫درروﻧﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ و اﻧﮑﺸﺎف اﺷﺘﻴﺎق و ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻳﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ و ﺑﻪ ﺣﺪ اﮐﺜﺮ رﺳﺎﻧﻴﺪن ﺣﻘﻮق و‬
‫ﺳﻬﻤﮕﻴﺮﯼ ﺁﺷﮑﺎر ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﭼﺎﻟﺶ هﺎ ﻣﻮﺟﻮد در ﻓﺮاراﻩ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻬﺎد هﺎ ﻋﺪاﻟﺖ رﺳﻤﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ‬
‫اﻳﻦ را دارد ﮐﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اﺟﻤﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺣﻘﻮق ﻳﮏ اﻣﺮ ﻣﻮﺛﺮ و ﻣﻔﻴﺪ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﮏ‬
‫روش ﻇﺮﻳﻒ ﺑﺎ ﻳﮏ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ و ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺳﻮال ذﻳﻞ ﻣﻴﭙﺮدازد‪ :‬ﮐﺪام ﻳﮏ‬
‫از ﺟﺮاﻳﻢ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮﯼ در اوﻟﻮﻳﺖ ﻗﺮار دارد و ﻧﻘﺾ ﺷﺪﻳﺪ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﻴﮕﺮدد؟ ﺁﻳﺎ راﻩ هﺎﺋﯽ وﺟﻮد دارﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺁن ﮐﺎرﮐﺮد ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻣﻮﺟﻮدﻩ را ﺑﺨﺎﻃﺮ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮﯼ ﺗﻐﻴﺮ داد؟ اﮔﺮ ﻧﻪ‪،‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻋﺪاﻟﺖ رﺳﻤﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮﺛﺮ ﻧﻘﺾ هﺎﯼ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮﯼ را ﻣﻮرد هﺪف‬
‫ﻗﺮار دهﻨﺪ؟‬

‫ج‪ :‬ﺣﻞ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﻌﻤﻮل‪:‬‬

‫ﻣﺎوراﯼ اﻣﻨﻴﺖ از ﻳﮏ ﺟﻬﺖ و ﻋﺪاﻟﺖ از ﺟﻬﺖ دﻳﮕﺮ ﻳﮏ دﺳﺘﻪ وﺳﻴﻌﯽ از ﻣﻨﺎزﻋﺎت‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ‬
‫وﺳﻴﻌﯽ ﻓﺮاﻣﻮش ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﻌﺪ از اﻣﻨﻴﺖ ﺑﻪ ﺁن ﺗﻮﺟﻪ ﺟﺪﯼ دارﻧﺪ‪ :‬و ﺁﻧﻬﺎ‬
‫ﻋﺒﺎرت از دﻳﻮن ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ هﺎﯼ ﮐﻮﭼﮏ و ﻣﺴﺎﻳﻞ ﮐﻮﭼﮏ ﻣﻴﺮاث و ﻓﺎﻣﻴﻞ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﺪا از‬
‫اﻇﻬﺎر اﻳﻨﮑﻪ ﮐﺪام ﻳﮏ ازﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت از اهﻤﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﺧﻮردار ﺑﻮدﻩ و ﮐﺪام ﺷﮑﻞ ﺑﻨﺪﯼ در ﺑﻴﻦ‬
‫ﻧﻬﺎد هﺎ ﺑﻪ اراﺋﻪ ﺁن ﺧﻮاهﺪ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﻳﮏ ﺑﺮرﺳﯽ واﻗﻌﯽ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﺗﻐﻴﺮ در ﻧﻬﺎد هﺎ ﺣﺘﻤﯽ و ﺿﺮورﯼ‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﺪام ﺗﻐﻴﺮ ات ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ و ﮐﺪام ﺗﻐﻴﺮات ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاهﻨﺪ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ؟ ﮐﺪام ﺗﻐﻴﺮات ﺑﻤﻨﻈﻮر ﺟﻬﺖ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ دوﻟﺖ ﺿﺮورﯼ اﺳﺖ؟ و ﺁﻳﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﺎﺻﻠﻪ از‬
‫اﻧﮑﺸﺎف در ﻣﺘﻐﻴﺮ هﺎ ﻣﺼﺎرف ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ؟‬

‫د‪ :‬ﺗﺮﻏﻴﺐ رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪:‬‬

‫ﻳﮏ دﻟﻴﻞ ﻣﻘﻨﻊ اﻳﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از اﻣﻨﻴﺖ و ﺛﺒﺎت ﺑﺮاﯼ ﺷﻬﺮوﻧﺪان‪ ،‬ﻳﮑﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اوﻟﻮﻳﺖ‬
‫هﺎ ﺗﺴﻬﻴﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﻴﺎﺳﯽ هﻤﻴﺸﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪ رو ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺘﺞ‬
‫ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﻧﻴﺎز هﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺷﺎن ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﻩ دﻳﮕﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ را در‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﻧﮕﻬﺪارﻳﺪ و در ﺻﻮرت اﻣﮑﺎن ﺑﻪ ﺁن ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ در ﺟﺎﻣﻌﻪ‬

‫‪43‬‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﮐﺎهﺶ ﺣﻮزﻩ دوﻟﺖ ﺁﺑﺎﻳﯽ )ارﺛﯽ( در ﮐﻨﺎر ﺳﺎﻳﺮ ﻓﻮاﻳﺪ ﻣﺜﺒﺖ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺧﻮاهﻨﺪ‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻩ‪ :‬ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺎ ﻓﺴﺎد‪:‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﭘﺮوژﻩ هﺎﯼ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﻬﺎدﯼ در ﻧﻬﺎد هﺎﯼ رﺳﻤﯽ‬
‫ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﺎهﺶ ﻓﺴﺎد ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻳﮏ ﻓﺮض ﻗﺮﻳﺐ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻗﻮﻩ‬
‫ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﻴﺎز هﺎﯼ ﻳﮏ ﻧﻬﺎد ﺳﻮﻣﯽ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﻧﺘﻔﻴﺬ ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬ﺗﻨﻔﻴﺬ‬
‫ﻗﺮاردادﯼ و ﺗﻨﻔﻴﺬ ﺷﻬﺮوﻧﺪﯼ ﺑﺪﻳﻞ هﺎﺋﯽ ﺑﺮاﯼ ﺗﻨﻔﻴﺬ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻨﻔﻴﺬ ﺷﻬﺮوﻧﺪﯼ از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت در ﻣﻮرد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاﯼ ﺷﻔﺎﻓﻴﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ‬
‫ﻧﺤﻮﻩ ﺧﺪﻣﺎت را ﺑﻪ ﺑﺎر ﺁوردﻩ و ﺳﻮ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﺎﻣﺎت را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﮑﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‪:‬‬

‫ﺟﻨﺴﻦ ﻣﺪﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻳﮑﯽ از ﻣﺰاﻳﺎﯼ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻓﮑﺮ ﻣﻴﮑﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﮐﺪ ﮔﺬارﯼ ﺷﺪﻩ و رﺳﻤﯽ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﻨﺎزﻋﺎت از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺑﺮاﯼ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻮﺛﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد؟ ﭼﺮا ﺑﻠﯽ و ﭼﺮا ﻧﺨﻴﺮ؟‬

‫ﻣﺘﻦ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ ﺑﻌﺪﯼ از دوﮔﻼس رﻣﻴﺞ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ ﺑﻪ اراﺋﻪ ﻣﺜﺎﻟﯽ در ﻣﻮارد‬
‫ﻣﺰاﻳﺎﯼ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ ﻳﮑﯽ از ﮐﺸﻮر هﺎﯼ ﺟﻨﻮب ﺷﺮق ﺁﺳﻴﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫از ‪ 17000‬ﺟﺰﻳﺮﻩ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ ﭘﺮﻧﻔﻮس ﺗﺮﻳﻦ ﮐﺸﻮر اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻔﻮس ﺁن ﺑﻪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 234‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﻣﻴﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫از ﺳﺎل ‪ 1965‬ﺗﺎ ‪ 1998‬اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮدﮐﺎﻣﻪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻮهﺎرﺗﻮ رهﺒﺮﯼ ﻣﻴﺸﺪ‪،‬‬
‫ادارﻩ ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ‪ .‬در ‪ 30‬ﺳﭙﺘﻤﺒﺮ ‪ 1965‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺘﯽ ﻣﻨﺘﺨﺐ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺳﻮﮐﺎرﻧﻮ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻳﮏ ﮐﻮدﺗﺎﺋﯽ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﮔﺎرد ﺷﺎهﯽ ﺑﻌﻀﯽ ﻗﻮت هﺎﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺳﻘﻮط دادﻩ ﺷﺪﻩ‬
‫و ﺟﻨﺮال ﺳﻮهﺎرﺗﻮ ﺑﺤﻴﺚ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر اﻧﺘﺼﺎب ﮔﺮدﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت ﺑﻴﺶ از ‪ 30‬ﺳﺎل ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪ از ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن ﺟﻨﺮال ﺳﻮهﺎرﺗﻮ ﺑﻴﻦ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺧﻮدش و ﻧﻈﺎﻣﻴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ او را ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﺼﻪ اﺟﺮا ﻣﻴﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ ﻳﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ را ﺑﻮﺟﻮد ﺁورد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺣﺎﻣﻴﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ و ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ هﺎﯼ‬
‫ﺳﺎﺑﻖ ﺑﻪ زﻧﺪان اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ و ﻳﺎ اﻋﺪام ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮهﺎرﺗﻮ درﮔﻴﺮ ﺳﺮﮐﻮب ﻧﻔﻮس ﺗﻴﻤﻮر ﺷﺮﻗﯽ در‬
‫داﺧﻞ ﮐﺸﻮر ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺁﻏﺎز ﺳﺎل ‪ 1996‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ ﻋﻠﻨ ًﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ ﺗﻐﻴﺮ را ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺘﺞ ﺑﻪ ﺗﻈﺎهﺮات دﺳﺘﻪ‬
‫ﺟﻤﻌﯽ و ﺁﺷﻮب هﺎ در ‪ 1998‬ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪًا ﻣﻠﻞ ﺟﻬﺎن وﺿﻌﻴﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮﯼ در اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ را ﺑﻌﺪ از‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎل زور ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻮهﺎرﺗﻮ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺳﺮﮐﻮب ﺗﻈﺎهﺮات‪ ،‬ﺷﺪﻳﺪًا ﻣﻮرد ﻣﻮﺷﮑﺎﻓﯽ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ هﻤﻪ ﺳﻮهﺎرﺗﻮ ﺑﺮاﯼ اﻧﺘﺨﺎب ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﺎ اﻳﺴﺘﺎد ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻣﻮرد ﺗﺎﺋﻴﺪ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﺷﺎﮔﺮدان در اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻗﺎﻧﻊ ﻧﺸﺪﻧﺪ و ﭘﺎرﻟﻤﺎن را اﺷﻐﺎل ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺳﻮهﺎرﺗﻮ‬
‫ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺳﭙﺮدن ﻗﺪر ت ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺶ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1999‬و ﺑﻌﺪًا در ﺳﺎل ‪ 2004‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬

‫‪44‬‬
‫دﻳﻤﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ در اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ ﺑﺮﮔﺬار ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬از زﻣﺎن ﭘﺎﻳﺎن ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻮهﺎرﺗﻮ ﺷﺎهﺪ ﻳﮏ ﺗﻐﻴﺮ‬
‫ﻋﻤﺪﻩ اﯼ از ﻳﮏ ﮐﺸﻮر داراﯼ زﻳﺮ ﺳﺎﺧﺖ هﺎﯼ اﻧﺪﮎ و در ﺣﺎل دﺳﺖ و ﭘﻨﺠﻪ ﻧﺮم ﮐﺮدن ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼت‬
‫اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺑﻪ ﻳﮏ ﮐﺸﻮر در ﺣﺎل رﺷﺪ و ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ذﻳﻞ ﺗﻮﺳﻂ رﻣﻴﺞ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﮑﯽ ﺑﺮ‬
‫ﺗﻐﻴﺮات ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻌﺪ از ﺳﺎل ‪ 1998‬ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دوﮔﻼس رﻣﻴﺞ – ﻳﮏ اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎﯼ رﻳﻔﻮرم ﺷﺪﻩ‬

‫ژورﻧﺎل اﻗﺘﺼﺎدﯼ اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ ‪ 12‬اﮐﺘﻮﺑﺮ ‪2007‬‬

‫ﭘﻮﻟﻴﺲ اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ درﺳﺖ ‪ 4‬ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﺟﺪا ﺷﺪن از ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ اﻏﺎز ﺑﻪ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﯼ‬
‫ﻏﻴﺮ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺳﺎزﯼ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﻪ ﺑﯽ رﺣﻤﯽ ﮔﺮﯼ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﮏ ﺷﺎﮔﺮدان ﻧﻈﺎﻣﯽ در اﮐﺎدﻳﻤﯽ ﭘﻮﻟﻴﺲ‬
‫ﭘﺎﻳﺎن دادﻩ اﺳﺖ‪ ) .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﺰ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﻮهﺎرﺗﻮ ﺑﻪ هﺪف ﺳﺮﺳﺨﺖ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺑﻮد( ﺗﻐﻴﺮات در‬
‫اﮐﺎدﻳﻤﯽ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻳﺎ اﮐﭙﻮل در ﺳﻴﻤﺎرﻧﮓ در ﺟﺎواﯼ ﻣﺮﮐﺰﯼ ﺧﻴﻠﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻮﻣﺎﻧﺪاﻧﺎن‬
‫اﮐﭙﻮل ﺑﻪ ﺗﻐﻴﺮﻧﺼﺎب درﺳﯽ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻗﺒﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﺘﺎب هﺎﯼ ﺧﺸﮏ در ﻣﻮرد اﺳﺘﺎﻧﺪارد هﺎﯼ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺑﺸﺮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ هﻤﺮاﻩ ﺑﻮد ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪ و در ﻋﻮض ﺷﺎﮔﺮدان ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺗﻮﺳﻂ اﺳﺘﺎدان ﺟﻮان از داﻧﺸﮕﺎﻩ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﺟﺎﮐﺎرﺗﺎ در اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﻇﺮف ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﻣﺤﺪود ﺗﻼش هﺎﯼ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﻠﯽ اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ "ﭘﻮﻟﻴﺲ‬
‫اﺟﺘﻤﺎع" ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺎهﺶ ﺟﺮاﻳﻢ ﮔﺮدﻳﺪﻩ و وﺟﻬﻪ ﭘﻮﻟﻴﺲ را ﺑﺎ اﻋﺘﺒﺎر ﺗﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در دو ﻣﺤﻞ در‬
‫ﺟﺎﮐﺎرﺗﺎ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺑﺎ ﮔﻮش دادن ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﺤﻞ و رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﺎﻳﺎت ﺷﺎن ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ‪ 25‬ﻓﻴﺼﺪ‬
‫ﮔﺮاف ﺟﺮاﻳﻢ را ﮐﺎهﺶ دهﺪ‪.‬‬

‫در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اﮐﭙﻮل در ﺟﻮﻻﯼ ﮔﺬﺷﺘﻪ در اﮐﺎدﻣﯽ ﺳﻤﺮﻧﮓ ﻣﺼﺮوف ﻓﺮاﮔﻴﺮﯼ دروس ﺣﻘﻮق‬
‫ﺑﺸﺮ و ﭘﻮﻟﻴﺲ اﺟﺘﻤﺎع ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺟﺎﮐﺎرﺗﺎ ادارﻩ ﺑﺪﻧﺎم ﮔﻤﺮﮐﺎت در ﻳﮑﯽ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺑﻨﺪر هﺎﯼ‬
‫ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺗﻨﺠﺎﻧﮓ ﭘﺮﻳﻮﮎ‪ ،‬ﻣﻮرد ﭘﺎﮐﺴﺎزﯼ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬وزﻳﺮ ﻣﺎﻟﻴﻪ ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ادارﻩ‬
‫ﮔﻤﺮﮐﺎت را ﻣﻮرد ﺑﺎزﻧﮕﺮﯼ ﻗﺮار دادﻩ و در ﺣﺪود ‪ 1300‬ﮐﺎرﻣﻨﺪان ﻣﻠﮑﯽ ﺑﻨﺪر ﻓﺎﺳﺪ و ﻧﺎﺑﮑﺎر از‬
‫ﮐﺎر ﺑﺮﮐﻨﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺻﺮف ‪ 800‬ﻧﻔﺮ ﺟﺪﻳﺪ ﺟﺎﯼ اﻧﺎن را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﺁن اﺻﻼﺣﺎت ﺧﺪﻣﺎت‬
‫ﻣﻠﮑﯽ ﺷﺎﻣﻞ دوﭼﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻌﺎﺷﺎت و اﺳﺘﺨﺪام ﺑﻪ اﺳﺎس ﻟﻴﺎﻗﺖ و ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﯽ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻨﺼﻪ اﺟﺮا‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫در ﻣﺎﻩ اول اﺻﻼﺣﺎت‪ ،‬ادارﻩ ﮔﻤﺮﮐﺎت ﺑﺎ ﻳﮏ ﺗﺸﮑﻞ ﮐﻤﺘﺮ در ﺑﻨﺪر ﺗﻨﺠﻨﮓ ﭘﺮاﻳﻮﮎ ﻧﻈﺎرت را‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ دادﻩ و ﺗﻌﺪاد ﻣﺤﻤﻮﻟﻪ هﺎﯼ اﻳﮑﺲ‪ -‬رﯼ ﺷﺪﻩ را از ‪ 500‬ﺑﻪ ‪ 2500‬در ﻣﺎﻩ اﻓﺰاﻳﺶ دادﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﻳﮏ ﺳﺨﻦ اﻳﻦ ﻧﻈﺎم اﺻﻼح ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻠﮑﯽ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﻪ ﻓﺴﺎد ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺻﺎدرات را اﻓﺰاﻳﺶ و‬
‫اﻋﺘﺒﺎر اﺻﻼﺣﺎت دوﻟﺖ را اﻓﺰاﻳﺶ داد‪.‬‬

‫راﺑﻄﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻴﻦ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮﯼ در اﮐﭙﻮل و ﭘﺎﮐﺴﺎزﯼ ﺷﺪﻳﺪ ﺧﺪﻣﺎت ﮔﻤﺮﮐﯽ ﻓﺎﺳﺪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ هﺮ دو ﻧﻬﺎد از اﺻﻼﺣﺎت اﺳﺎﺳﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻼش هﺎﯼ دوﻟﺖ اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ اﺻﻼح ﭘﻮﻟﻴﺲ و ﮔﻤﺮﮐﺎت ﺑﺮاﯼ اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎﺋﯽ هﺎ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻮد ﮐﻪ ادارﻩ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﺳﻮهﺎرﺗﻮ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺰﻳﺖ هﺎﯼ ذﻳﻞ را ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﺁورد‪ :‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺁزاد و اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﺪﯼ ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺮاﯼ‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان‪ .‬اﻳﻦ اﺻﻼﺣﺎت در ﺳﺎﺣﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻠﮑﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺤﺮﮎ در اﺻﻼﺣﺎت در ﺑﺨﺶ هﺎﯼ دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ‪ ،‬ﻟﻮﯼ څﺎرﻧﻮاﻟﯽ و ادارﻩ ﺗﮑﺲ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪45‬‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺟﺪﻳﺪ و ﻣﺜﺒﺖ اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﺸﻮش ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ واﻗﻌﯽ ﺗﺮ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺪوﻧﻴﺰ ﻳﺎ در ‪ 2007‬در ﺣﺎل رﺷﺪ اﺳﺖ و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﻈﺮ ﺳﻨﺠﯽ هﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎﺋﯽ‬
‫هﺎ ﺧﻮد ﻓﮑﺮ ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺸﻮر ﺷﺎ ن در ﻳﮏ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻬﺘﺮ ﯼ ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ در ﺳﺎل ﺷﺸﻢ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺧﻮد ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﮐﻪ رﺷﺪ ﺁن در ‪ 2007‬ﺑﻪ ‪ 6.3‬ﻓﻴﺼﺪ ﻣﻴﺮﺳﻴﺪ‪ .‬اﻗﺘﺼﺎد ﮐﻞ‬
‫اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺤﺴﻮس ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ ﺗﻴﻢ ذﻳﺼﻼح ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻣﻴﺸﻮد ﮐﻪ ﻧﺮخ رﺷﺪ در‬
‫ﺳﺎل ‪ 2008‬ﺑﻪ ‪ 6.8‬ﻓﻴﺼﺪ ﺑﺮﺳﺪ و ﺣﺘﯽ رﺷﺪ ﻋﺎﻳﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﯽ ﺑﻪ ‪ 7‬ﻓﻴﺼﺪ ﻧﻴﺰ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﺼﻮرﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﻓﻌﻠﯽ اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧﺘﺨﺎب هﺎﯼ ﻣﺮدم‪ ،‬راﯼ دهﻨﺪﮔﺎن و رهﺒﺮان ﺷﺎن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬از زﻣﺎن‬
‫ﺳﻘﻮط ﺳﻮهﺎرﺗﻮ ﮐﺸﻮر ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت دﻳﻤﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺳﺎزﯼ‪ ،‬ﺛﺒﺎت و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﮐﻼن را ﺑﻪ ﻋﻮض‬
‫ادارﻩ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻬﺘﺮ و اﺻﻼح اﻗﺘﺼﺎد ﮐﻮﭼﮏ در اوﻟﻮﻳﺖ ﻗﺮار دادﻩ اﻧﺪ‪ .‬و ﺗﺎﮐﻴﺪ ﺟﺪﯼ‬
‫ﻣﻠﯽ ﺑﺎﻻﯼ ﺗﺤﮑﻴﻢ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دﻳﻤﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮﮔﺬارﯼ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت درﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﺰدﻳﮏ‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻴﭙﺮدازد ﮐﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن هﺎ راﯼ دهﻨﺪﻩ و ﺻﺪهﺎ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت در ﻣﻮرد اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎﯼ ﺟﺪﻳﺪ ﭼﯽ‬
‫ﺣﺮﻓﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت در اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ ﺣﺎﻻ دﻳﮕﺮ ﭼﯽ در ﺳﻄﺢ ﻣﻠﯽ و ﻳﺎ ﻣﺤﻠﯽ ﺑﻪ ﻳﮏ ﺟﺰ داﻳﻤﯽ اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ ﻣﺒﺪل ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻪ ﻣﺜﺎل ﺁن هﻤﺎﻧﺎ ﺻﺪ هﺎ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت در ﺳﻄﺢ ﺷﻬﺮ هﺎ‪ ،‬وﻟﺴﻮاﻟﯽ هﺎ و وﻻﻳﺎت در دو ﺳﺎل اﺧﻴﺮ‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻧﺘﺨﺎب و ﺗﺤﺮﮎ ﺣﺴﺎﺑﺪهﯽ اﺻﻠﯽ در ﺳﻄﺢ ﺷﻬﺮهﺎ و وﻟﺴﻮاﻟﯽ هﺎ‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻌﻬﺪ اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎﺋﯽ هﺎ ﺑﻪ اﺷﺘﺮاﮎ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﻪ ﻳﮏ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ وﺳﻴﻌﯽ ﻣﺤﺴﻮس اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻴﻦ‬
‫‪ 60‬ﺗﺎ ‪ 70‬ﻓﻴﺼﺪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ را در ردﻳﻒ ﮐﺸﻮر هﺎﻳﮑﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﺷﺘﺮاﮎ ﮐﻨﻨﺪﻩ‬
‫در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎ ت را دارد ﻗﺮار ﻣﻴﺪهﺪ‪ ) .‬در ﺑﻴﻦ ﮐﺸﻮر هﺎﻳﮑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ راﯼ دهﯽ اﺟﺒﺎرﯼ ﻧﺪارﻧﺪ(‪.‬‬

‫از هﻤﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮ ﺑﺮاﯼ ﺗﺤﮑﻴﻢ دﻳﻤﻮﮐﺮاﺳﯽ اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎﺋﯽ هﺎ اﻳﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺷﻬﺮوﻧﺪان اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ اﻣﻨﻴﺖ‬
‫ﺷﺨﺼﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮد را ﮐﻪ ﻳﮑﯽ از ﺳﺎﺣﺎت ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﻮﻳﺶ در ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ اوﻟﻴﻪ ﺑﻌﺪ از ﺳﻘﻮط‬
‫ﺳﻮهﺎرﺗﻮ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻴﺸﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬از ﺳﺎل ‪ 1998‬ﺗﺎ ‪ 2002‬ﺗﺮس در ﻣﻮرد‬
‫ﻣﺼﺌﻮﻧﻴﺖ ﺷﺨﺼﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﺻﺪر ﻟﺴﺖ ﻧﮕﺮاﻧﯽ هﺎﯼ ﻣﺮدم در ﺗﻤﺎم ﻧﻈﺮ ﺳﻨﺠﯽ هﺎ ﻗﺮار‬
‫داﺷﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 2007‬راﭘﻮر هﺎﯼ اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ در ﻣﻮرد اﻣﻨﻴﺖ ﻋﻤﻮﻣ ًﺎ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻣﺼﺌﻮﻧﻴﺖ ﺑﻮدﻩ و ﻧﺪرﺗ ًﺎ‬
‫اﻣﻨﻴﺖ را ﻳﮏ ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﻋﻤﺪﻩ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﻴﮑﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‪:‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻳﮏ ﺷﺎﮔﺮد در ﺻﻨﻒ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﺘﻮاﻧﻴﺪ ﺗﺸﺎﺑﻬﺎت ﺑﻴﻦ اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را‬
‫ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﻴﮑﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ هﺎﺋﻴﮑﻪ اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ از ﺳﺎل ‪ 2008‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪،‬‬
‫درﺳﻬﺎﯼ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮاﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫‪ .2‬ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن اﻳﻦ ﮔﺰﻳﺪﻩ در ﻣﻮرد اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ ﺁﻳﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﻴﮑﻨﻴﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺗﻐﻴﺮات در اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ وﻳﺎ ﮐﺪام اﻣﺮ دﻳﮕﺮ؟‬

‫دو ﮔﺰﻳﺪﻩ ذﻳﻞ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﺟﻨﺴﻦ و ﻓﻮﮐﻮﻳﺎﻣﺎ در ﻣﻮرد ﻣﺸﮑﻼت و ﭼﺎﻟﺶ هﺎﯼ ﻓﺮا راﻩ ﻣﻠﻞ و‬
‫ﻣﺮدﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺗﻼش ﺗﺤﻘﻖ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬هﺮ دو ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﺑﺎﻻﯼ ﻓﮑﺘﻮر هﺎﺋﯽ ﺗﻤﺮﮐﺰ‬

‫‪46‬‬
‫دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺁﻧﻬﺎ درﺳﺖ اﻧﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻴﺪ در ﻣﻮرد ﻓﮑﺘﻮر‬
‫هﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﻓﮑﺮ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ؟‬

‫ارﻳﮏ ﺟﻨﺴﻦ‪ -‬ﻋﺪاﻟﺖ و ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن‬

‫ﭼﺎرﻟﺲ ﮐﺎل‪ ،‬اﻋﻤﺎر ﮐﺸﻮر ﺑﻤﻨﻈﻮر اﻋﻤﺎر ﺻﻠﺢ‪:‬‬
‫)ﻧﻴﻮﻳﺎرﮎ ﻟﻴﻦ رﻳﻨﺮ ‪(2008‬‬

‫اﻟﻒ‪ :‬ﻓﺎﻳﻖ ﺁﻣﺪن ﺑﺮ ﻣﺸﮑﻼت ﻧﻬﺎد ﺳﺎزﯼ‪:‬‬

‫در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن از ﺧﻮد ﻣﺸﮑﻼت ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺧﻮد را دارﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در‬
‫راﺳﺘﺎﯼ ﻧﻬﺎد ﺳﺎزﯼ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺸﺘﺮﮎ ذﻳﻞ را دارﻧﺪ‪ :‬ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ در ﻣﻮرد ﺣﺴﺎب ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻣﻮﺟﻮد‪،‬‬
‫ﻧﺒﻮد اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﻨﺪﯼ هﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﻬﺎد ﺳﺎزﯼ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻮدن ﻣﺎدل هﺎﯼ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ در ﻣﻮرد‬
‫ﻇﺮﻓﻴﺖ‪ ،‬و ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻏﻴﺮ ﻋﻤﺪﯼ داراﺋﯽ هﺎﯼ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ داﺧﻠﯽ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﻀﻮر ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‪.‬‬

‫ب‪ :‬ﺳﻤﺘﺪهﯽ ﻧﻬﺎد هﺎ و ﺳﻤﺘﺪهﯽ ﻣﻨﺎزﻋﺎت‪:‬‬

‫ﻳﮑﯽ از ﭼﺎﻟﺶ هﺎ در ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺧﺖ اوﻟﻮﻳﺖ دهﯽ ﺑﺮاﯼ ﺗﻼش هﺎ ﺟﻬﺖ ﻧﻬﺎد ﺳﺎزﯼ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ و‬
‫ﺿﺮورت هﺎﯼ ﻋﻤﻮﻣﯽ از ﻳﮏ ﻃﺮف و ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻧﻬﺎد هﺎ از ﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﻤﺖ دهﯽ‬
‫ﻧﻬﺎد هﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺠﺎرب ﻗﺒﻠﯽ را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﻤﮑﻦ از ﺑﮑﺎر ﮔﻴﺮﯼ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﯼ و ﺷﻴﻮﻩ هﺎﯼ ﻧﺎ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﺠﺎرب ﮐﺴﺐ ﺷﺪﻩ در ﮔﺬﺷﺘﻪ هﻤﺨﻮاﻧﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺟﻠﻮ ﮔﻴﺮﯼ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ج‪ :‬ﻣﺎوراﯼ ارﺗﻘﺎﯼ ﻇﺮﻓﻴﺖ‪ :‬ﻣﺘﻐﻴﺮ هﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺗﻐﻴﺮ ﻧﻬﺎد هﺎ‪:‬‬
‫ﻻ ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد ارادﻩ‬‫ﻵ ﺑﺎ ارادﻩ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﺮاﯼ ﺗﻐﻴﺮ ﺁﻏﺎز ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫راهﺒﺮد هﺎﯼ اﻧﮑﺸﺎﻓﯽ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﺳﻴﺎﺳﯽ از ﺑﯽ دﻗﺘﯽ ﺗﺎ ﮔﻨﮓ ﺑﻮدن در ﻧﻮﺳﺎن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎر ﻣﻮﻟﻔﻪ ﺗﻐﻴﺮ ﺑﺎﻟﻘﻮﻩ در ﻧﻬﺎد ﺳﺎزﯼ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﻮل ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻗﺮار ذﻳﻞ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ :‬رهﺒﺮﯼ‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪ ﻧﺨﺒﮕﺎن) و ﻳﺎ ﺣﺪ اﻗﻞ ﻧﺒﻮد ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬
‫ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ( ﻣﺸﻮق هﺎﯼ ﮐﺎرﺑﺮان و ﺑﺎزﻳﮕﺮان داﺧﻠﯽ ) ﺑﺸﻤﻮل ﻣﻌﻴﺎر هﺎﯼ اﺟﺮاﺋﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا( و‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ هﺎﯼ ﻧﻬﺎدﯼ‪.‬‬

‫د‪ :‬ﺗﺠﻬﻴﺰ ﺣﻮزﻩ هﺎﯼ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﯽ‪:‬‬

‫ﺁﻳﺎ اﺷﺘﺮاﮎ وﺳﻴﻊ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺗﺠﻬﻴﺰ ﺣﻮزﻩ هﺎﯼ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ؟ ﺟﻮاب ﺑﻠﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ وﻟﯽ‬
‫ﻻ ﺗﻘﺎﺿﺎ هﺎﯼ داﺧﻠﯽ ﺑﺮاﯼ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻋﻤﻮﻣﯽ و اﺻﻼح ﻧﻬﺎد هﺎ‬ ‫ﺻﺮف در راﻩ هﺎﯼ هﺪﻓﻤﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺸﮑﻼت ﻗﺪﻳﻤﯽ دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ ﭘﺮاﮔﻨﺪﻩ و ﺿﻌﻴﻒ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﮑﯽ از ﻣﻮارد ﮐﻠﻴﺪﯼ ﺗﺠﻬﻴﺰ ﺣﻮزﻩ‬
‫هﺎﯼ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﯽ هﻤﺎﻧﺎ هﻤﺮاﻩ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎ ﻓﺮاهﻢ ﺁورﯼ ﺧﺪﻣﺎت ﺿﺮورﯼ‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻩ‪ :‬ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻋﺪﻟﯽ‪:‬‬

‫ﺗﺠﺎرب ﺗﺎرﻳﺨﯽ و دراز ﻣﺪت ﺟﻬﺎن در ﻣﻮرد ﻧﻘﻞ و اﻧﺘﻘﺎل ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻋﺪﻟﯽ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ و ﻣﻐﻠﻖ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ از زﻣﺎن روﻣﻦ هﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻓﺮاﺗﺮ از ﻣﺮزهﺎ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻴﺸﺪ‪ .‬ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ‬
‫ﻋﺪﻟﯽ در ﻣﻮاﻗﻊ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﺗﻐﻴﺮات ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻳﺠﺎد وﻳﺎ ﺷﮑﺴﺖ و ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ ﻗﺪرت هﺎﯼ اﺳﺘﻌﻤﺎرﯼ‪،‬‬
‫ﺑﺤﺮان هﺎﯼ اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬ﺗﻮرﻳﺪ ﺗﻮﺳﻂ اﺻﻼح ﻃﻠﺒﺎن ﻧﺨﺒﻪ ﮐﻪ ﺧﻮاهﺎن ﻣﺪرن ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮐﺸﻮر ﺷﺎن‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ و ﻳﺎ در اﺛﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻮﻗﻮع ﻣﯽ ﭘﻴﻮﻧﺪد‪.‬‬

‫‪47‬‬
‫ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻋﺪﻟﯽ هﻤﻴﺸﻪ ﻳﮏ اﻣﺮ ﻧﺎدرﺳﺖ ﻧﺒﻮدﻩ ﺑﻠﮑﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻳﮏ‬
‫هﺸﺪار هﻤﺮاﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻋﺪﻟﯽ ﺑﺎ ﻧﻴﺎز هﺎﯼ ﻣﺮدم ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دادﻩ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻨﺎﺑﻌﯽ ﺟﻬﺖ اﺟﺮا و اﻧﮑﺸﺎف ﺁﻧﻬﺎ اﺧﺘﺼﺎص دادﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ و ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در‬
‫ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﺑﺎ ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﻢ ﻣﻮﺟﻮدﻩ ﻗﻀﺎﺋﯽ در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻗﺮار دارد ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺛﺮ‬
‫ﺗﺮ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻴﺲ ﻓﻮﮐﻮﻳﺎﻣﺎ‪ :‬دوﻟﺖ ﺳﺎزﯼ‬
‫ﻧﻴﻮﻳﺎرﮎ‪ ،‬ﻣﻄﺒﻮﻋﻪ داﻧﺸﮕﺎﻩ ﮐﻮرﻧﻴﻞ ‪2004‬‬

‫اﮐﺜﺮًا ﻣﻮارد دوﻟﺖ ﺳﺎزﯼ ﻣﻮﻓﻖ و اﺻﻼح ﻧﻬﺎد هﺎ زﻣﺎﻧﯽ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﻳﮏ ﻧﻴﺎز ﺟﺪﯼ‬
‫داﺧﻠﯽ را ﺑﻪ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻧﻬﺎد هﺎ اﺑﺮاز ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﻌﺪا ﺁﻧﺮا ﺑﺼﻮرت ﻳﮏ ﮐﻞ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮدﻩ‪ ،‬وﻳﺎ از ﺑﻴﺮون‬
‫وارد ﻧﻤﻮدﻩ و ﻳﺎ هﻢ ﻣﺎدل هﺎﯼ ﺑﻴﺮوﻧﯽ را ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻠﯽ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ داﺧﻠﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺎ ﮐﻴﻔﻴﺖ هﺎﯼ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺁن ﻣﯽ ﺁﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ ﻧﺎ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاﯼ اﻳﺠﺎد و ﻳﺎ اﺻﻼح ﻧﻬﺎد هﺎ ﻳﮑﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯼ ﻣﻮاﻧﻊ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻬﺎد هﺎ در ﮐﺸﻮر‬
‫ﻻ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺤﺮان هﺎ و اوﺿﺎع ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ ﺑﻮدﻩ‬ ‫هﺎﯼ ﻓﻘﻴﺮ ﺑﺤﺴﺎب ﻣﻴﺮود‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﻘﺎﺿﺎ هﺎ ﻣﻌﻤﻮ َ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻳﮏ درﻳﭽﻪ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻪ ﺳﻮﯼ اﺻﻼﺣﺎت ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮﯼ را ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﻤﯽ ﺁورد‪ .‬در ﺻﻮرت‬
‫ﻋﺪم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻳﮏ ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ ﺟﺪﯼ داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ ﺑﺮاﯼ اﻳﺠﺎد ﻧﻬﺎد هﺎ ﺑﺎﻳﺪ از ﻳﮑﯽ از دو ﻣﻨﺒﻊ ذﻳﻞ‬
‫ﻣﻄﺮح ﮔﺮدد‪ :‬اوﻟﯽ ﻣﺮﮐﺐ از ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﺎزﮔﺎرﯼ ﺳﺎﺧﺘﺎرﯼ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و وام دهﯽ‬
‫ﭘﺮوژﻩ از ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دوﻧﺮ هﺎ و وام دهﻨﺪﮔﺎن ارﺗﺒﺎط دارد‪ .‬ﻧﻮع دوﻣﯽ هﻤﺎﻧﺎ اﻋﻤﺎل ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬
‫ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﻴﺮوﻧﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺁن ﻣﻮاﻧﻊ ﺟﺪﯼ اﯼ ﻓﺮا راﻩ ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ ﻗﺪرت هﺎﯼ ﺑﻴﺮوﻧﯽ ﺟﻬﺖ اﻳﺠﺎد ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاﯼ اﻳﺠﺎد ﻧﻬﺎد هﺎ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺤﺪودﻳﺖ هﺎﺋﯽ در ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﯼ ﺁﻧﺎن ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻧﺘﻘﺎل داﻧﺶ ﻣﻮﺟﻮدﻩ در راﺑﻄﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ و اﺻﻼح ﻧﻬﺎد هﺎ در ﮐﺸﻮر هﺎﯼ در ﺣﺎل رﺷﺪ ﻋﺮض وﺟﻮد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺸﮑﻞ ﺟﺪﯼ ﺗﺮ از ﺁن اﺳﺖ‪ :‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻇﺮﻓﻴﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻣﺤﺪود ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ‬
‫ﺑﻠﮑﻪ در اﻣﺮ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻧﻬﺎد هﺎ در ﮐﺸﻮر هﺎﯼ روﺑﻪ اﻧﮑﺸﺎف ﻧﻴﺰ ﺳﻬﻴﻢ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻨﺎﻗﺾ در ﭘﺎﻟﻴﺴﯽ هﺎﯼ دوﻧﺮ هﺎ اﻳﻨﺴﺖ ﮐﻪ دوﻧﺮ هﺎﯼ ﺧﺎرﺟﯽ از ﻳﮑﻄﺮف ﻣﻴﺨﻮاهﻨﺪ ﻇﺮﻓﻴﺖ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ را ﺟﻬﺖ اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت از ﻗﺒﻴﻞ ﺁﺑﺮﺳﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺻﺤﺖ ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬و ﻳﺎ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت اﺑﺘﺪاﺋﯽ‬
‫ارﺗﻘﺎ دادﻩ و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺧﺪﻣﺎت را ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻬﺎﺋﯽ ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬هﺪف ﺁﺧﺮﯼ از‬
‫ﺟﻬﺖ ﺁﻧﮑﻪ ﻳﮏ ﻣﺸﻮﻗﯽ را ﺑﺮاﯼ ﺧﻮد دوﻧﺮ هﺎ ﻓﺮاهﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ هﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ هﻤﺮاﻩ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮدﻳﮑﻪ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از دوﻧﺮ هﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﻧﺪ ﮐﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ هﺮدو هﺪف هﻤﺰﻣﺎن ﻧﺎﻳﻞ ﺁﻳﻨﺪ وﻟﯽ در‬
‫ﻋﻤﻞ اراﺋﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﺪﻣﺎت هﻤﻴﺸﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺣﮑﻮﻣﺖ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ را ﺑﻌﺪ از ﺧﺘﻢ ﮐﻤﮏ هﺎ ﺗﺤﺖ اﻟﺸﻌﺎع‬
‫ﻗﺮار ﻣﻴﺪهﺪ‪.‬‬

‫‪48‬‬
 ‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‪:‬‬
‫ﻓﻮﮐﻮﻳﺎﻣﺎ در اﻳﻦ ﮔﺰﻳﺪﻩ ﺑﻪ دو ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﻢ ﻣﻴﭙﺮدازد‪ (1 :‬اﻧﺘﻘﺎل داﻧﺶ در ﻣﻮرد ﻳﮏ ﻧﻬﺎد از ﻃﺮف‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻳﮏ ﮐﺸﻮر در ﺣﺎل اﻧﮑﺸﺎف در ﺻﻮرت ﻧﺒﻮد ﻳﮏ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاﯼ اﻳﺠﺎد هﻤﭽﻮ ﻳﮏ‬
‫ﻧﻬﺎد ﺑﺴﻴﺎر اﻣﺮ دﺷﻮار ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ (2 .‬هﻤﭽﻨﺎن اﮔﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻋﻮض ﺳﺎﺧﺖ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ داﺧﻠﯽ ﺑﻪ‬
‫اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺴﻘﻴﻤًﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻓﺮﺻﺖ اﻳﺠﺎد ﻧﻬﺎد هﺎ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺁﻧﺮا ﺻﺪﻣﻪ‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ ﻣﻴﺰﻧﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻳﮑﯽ از اﻳﻦ دو ﻣﺸﮑﻞ را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﺒﻴﻨﻴﺪ؟ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﻩ دﻳﮕﺮ ﺁﻳﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ‬
‫ﺑﺮاﯼ اﻳﺠﺎد ﻧﻬﺎد هﺎ و ﺗﻐﻴﺮ ﻧﺤﻮﻩ ﺣﮑﻮﻣﺖ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﺟﻮد دارد و ﺁﻳﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﻴﮑﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺗﻘﻮﻳﺖ‬
‫اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ داﺧﻠﯽ ﮐﺎﻓﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ؟‬

‫‪ .4‬ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺳﻨﺖ هﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﮔﺎم ﺑﻌﺪﯼ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻮﺟﻮد و ﺳﺎﺣﺎت ﻣﺸﺨﺺ ﺣﻘﻮق ﺧﻮاهﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ وﻟﯽ ﺑﺨﺎﻃﺮ داﺷﺘﻦ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻣﺮوز اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻣﻴﺴﺎزد‪ ،‬از‬
‫اهﻤﻴﺖ زﻳﺎد ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﺁن اﮐﻨﻮن ﮐﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن واﺿﺢ ﺗﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﮐﺘﺎب ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺷﻴﻮﻩ ﺗﺤﻠﻴﻠﯽ در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن وا ﻣﻴﺪارد‪ .‬از ﺁﻧﺠﺎﺋﻴﮑﻪ‬
‫ﺑﺨﺶ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﻘﻮق ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺮار ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ ﻟﺬا ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﮐﻪ ﺁﻳﺎ‬
‫ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻞ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺣﻘﻮﻗﯽ را ﻣﻮﺛﺮ ﺗﺮ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﺗﺮ و ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮ ﻣﻴﺴﺎزد؟ در ﮐﻞ ﻣﻬﻢ‬
‫اﻳﻨﺴﺖ ﮐﻪ از اﻳﻦ ﻓﺼﻞ اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ را داﺷﺖ ﮐﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در روﻧﺪ ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ و ﺗﻤﺮﮐﺰ ﮔﺮاﺋﯽ ﮐﻪ‬
‫در ﺣﺎل اﺟﺮا اﺳﺖ در ﻳﮏ ﺧﻼ ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﻤﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ داﻧﺴﺘﻦ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن و ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭼﺎﻟﺶ هﺎ و ﻓﺮﺻﺖ هﺎﯼ ﻣﻮﺟﻮد در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻣﺮوز ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻗﺎﺑﻞ درﮎ‬
‫ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫‪49‬‬
 Sources Consulted

Ansari, M. A. Date unknown. The Constitutions of Afghanistan 1923-1996. Trans. Kabul:

Shah M. Bookstore.
Center for Policy and Human Development. 2007. “Afghanistan Human Development
Report.” Constitution of Afghanistan of 1964.
Fukuyama, Francis. 2004. State Building. New York: Cornell University Press.
Grazda, Edward. 2000. Afghanistan Diary 1992-2000. New York: Powerhouse Books.
Grover, Verinder. 2000. Afghanistan Government and Politics. New Delhi: Deep & Deep
Publications.
“Islam and Constitutionalism in Afghanistan.” Unpublished manuscript.
Jensen, Erik. 2008. “Justice in the Rule of Law.” In Building States to Build Peace, edited by
Charles Call. New York: Lynne Reinner.
Kamali, Mohammad Hashim. 1985. Law in Afghanistan. Leiden: E.J. Brill.
Laber, Jeri and Barnett Rubin. 1985. Tears, Blood and Cries: Human Rights in Afghanistan
Since the Invasion. New York: U.S. Helsinki Watch Committee.
Marsden, Peter. 1985. The Taliban. Oxford University Press: Bangalore.
Mehroze Chishti, Nighat. 1998. Constitutional Development in Afghanistan. Karachi: Royal
Book Company.
Order No. 4913 of the President of the Islamic Transitional State of Afghanistan, Rules of
Procedure for the Constitutional Loya Jirga, November 2003.
Ramage, Douglas E.2007. “A Reformed Indonesia.” Australian Financial Review.
Rasanayagam, Angelo. 2005. Afghanistan: A Modern History. London: I.B. Tauris.
Rashid, Ahmed. 2002. Taliban: Islam, Oil and the New Great Game in Central Asia.
London: I.B. Tauris & Company.
Rotberg, Robert Ed. 2007. Building a New Afghanistan. Washington, DC: Brookings
Institution Press.
Salim, Ahmad. 2006. Loya Jirga: The Afghan Grand Assembly. Lahore: Sang-E-Meel
Publications.
Sufi, Juma Khan. 2005. Afghanistan: A Chronological Fact Sheet 1600-2004. Khost:
Independent Cultural Society of Khost.
Tamanaha, Brian. 2007. “A Concise Guide to the Rule of Law.” In St. John’s University
School of Law: Legal Research Paper Series. http://ssrn.com/abstract=1012051.
Tarzi, Amin. “Historical Relationship between State and Non-State Judicial Sectors in
Afghanistan.” Washington, DC: United States Institute of Peace.
“The Judicial State: Evolution and Centralization in the Courts of Afghanistan, 1883-1896.”
2003. Unpublished Ph.D. dissertation. New York University.
Thier, Alexander. 2008.“A Third Branch? (Re)Establishing the Judicial System in
Afghanistan.” Building State and Security in Afghanistan. Vol.2.
Princeton: Liechtenstein Institute on Self-Determination.

50
‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺷﺨﺼﻴﺖ هﺎ و ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻣﻮﺟﻮد در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻌﻠﯽ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫‪ .1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺎ ﻳﮏ ﺑﺤﺚ ﺟﺎﻣﻊ در ﻣﻮرد ﺷﺨﺼﻴﺖ هﺎ و ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻣﻮﺟﻮد در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬ﻣﻮاد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻣﻨﺒﻊ اﻳﻦ ﺷﺨﺼﻴﺖ هﺎ و ﻧﻬﺎد هﺎ ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﺳﻮم اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻧﻘﺶ و ﻣﻬﺎرت هﺎﯼ ﺿﺮورﯼ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن در ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﻓﻌﻠﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺮدن ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ را از اول ﺗﺎ ﺑﻪ ﺁﺧﺮ ﻣﻮر ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار دهﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺒﻞ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺼﻮرت ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﭼﺎﻟﺶ هﺎ‬
‫ﺋﯽ ﮐﻪ ﻓﺮا راﻩ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﺟﻮد دارد ﻧﻈﺮ ﺧﻮاهﺪ اﻓﮕﻨﺪ‪ .‬هﻨﮕﺎم ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد و ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن در ﻣﻮرد ﻧﮑﺎت ﻗﻮت و ﺿﻌﻒ ﺁن‪ ،‬اﮔﺎﻩ ﺑﻮدن از اﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ هﺎ ﺧﻴﻠﯽ ﺿﺮورﯼ‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭼﺎﻟﺶ هﺎﯼ ﻣﻮﺟﻮد در ﻓﺮا راﻩ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﯽ‬

‫در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺣﺪ اﻗﻞ ﺳﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻋﻤﺪﻩ در ﻓﺮا راﻩ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬اﻟﻒ( ﻳﮑﺠﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ دوﻟﺘﯽ ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ ب( ﻣﺤﺪوﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ج( ﻓﺴﺎد‬

‫اﻟﻒ‪ .‬ﻳﮑﺠﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ دوﻟﺘﯽ ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ ﻗﻀﺎﺋﯽ‬

‫ﻓﺼﻞ اول ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻔﺎوت هﺎﯼ ﻣﻴﺎن ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻋﺪاﻟﺖ رﺳﻤﯽ و ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺑﻌﻀﯽ‬
‫ﻣﺰاﻳﺎ و ﻧﻮاﻗﺺ هﺮ ﮐﺪام را ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺳﻮال هﺎ را ﺗﻤﺮﻳﻦ هﺎﯼ ﺳﺎدﻩ ﻓﮑﺮ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﻴﺪ‬
‫در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت از واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺷﻬﺮوﻧﺪان اﻓﻐﺎن ﺑﻪ دﻻﻳﻞ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻋﺪﻟﯽ ﻣﺤﻠﯽ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻴﺘﺴﻢ ﻋﺪاﻟﺖ رﺳﻤﯽ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻴﺪهﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫اراﺋﻪ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ را اهﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻮروﮐﺮاﺗﻴﮏ و ﻓﺎﺳﺪ داﻧﺴﺘﻪ و ﺑﻌﻀﯽ دﻳﮕﺮ ﺁﻧﺮا ﻳﮏ ﻣﺪاﺧﻠﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ دوﻟﺖ دور اﻓﺘﺎدﻩ در ﻓﺮهﻨﮓ و ﻧﺤﻮﻩ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد ﻣﻴﺪاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ هﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﺤﻠﯽ را ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺑﻪ اﺻﻼح و هﻤﺂهﻨﮕﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ داﻧﺴﺘﻪ و ادﻋﺎ ﻣﻴﮑﻨﻨﺪﮐﻪ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺟﺘﻤﺎع را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺑﻪ زﻧﺪان هﺎ اﺳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در ﭼﺸﻢ‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ ازﻣﺮدم ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﺷﺪﻳﺪًا از ﮐﺎر اﻓﺘﺎدﻩ اﺳﺖ ﺑﻬﺘﺮ ﮐﺎر‬
‫ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﺑﺮاﯼ ﺑﻌﻀﯽ دﻳﮕﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ از ﮐﺎراﺋﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺣﻤﺎﻳﺖ هﺎﯼ اراﺋﻪ‬
‫ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺳﺎل ‪ ،2004‬ﺷﺮﻳﻌﺖ و ﺳﺎﻳﺮ اﺣﮑﺎم ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﺋﯽ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ ﻋﺪﻟﯽ زﻧﺎن را از ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪن ﺣﻤﺎﻳﺖ هﺎﯼ ﻣﺴﺎوﯼ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺤﺮوم ﻣﻴﺴﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﮑﯽ ﮐﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ زﻧﺎن‬
‫را ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻣﻴﺴﺎزد‪ ،‬ﻳﮑﯽ از ﻗﻮﻳﺘﺮﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﺟﻬﺖ رﺟﺤﺎن ﺳﻴﺘﻢ ﻣﺤﺎﮐﻢ دوﻟﺘﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪51‬‬
‫دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮﯼ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﺖ رﺳﻤﯽ ﻣﻴﺘﻮان اراﺋﻪ ﻧﻤﻮد اﻳﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در‬
‫ﺣﺎل اﻧﮑﺸﺎف اﺳﺖ ﻟﺬا ﻣﺴﺎﻓﺮت هﺮ روز ﺳﻬﻠﺘﺮ ﺷﺪﻩ و ﻣﺮدم ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻳﮏ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻐﻴﺮ ﻣﮑﺎن ﻧﻔﻮس ﺗﻔﺎوت هﺎ ﺑﻴﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ هﺮ ﭼﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺷﮑﺎر‬
‫ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬در هﻤﭽﻮ ﻳﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻌﻴﺎرﯼ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮ هﺎ ﭼﻪ در ﺳﻄﺢ ﻣﺤﻠﯽ و ﭼﻪ در‬
‫ﺳﻄﺢ ﻣﻠﯽ از اهﻤﻴﺖ روز اﻓﺰوﻧﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﻳﻘﻴﻨﺎٌ ﻳﮑﯽ از ﭼﺎﻟﺶ هﺎﯼ ﻋﻤﺪﻩ ﺑﺼﻮرت ﻳﮏ ﮐﻞ در ﺳﺮ راﻩ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﯽ و ﻗﻀﺎﺋﯽ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻤﺎ ﺑﻪ ﻳﮏ ﺷﻴﻮﻩ اﯼ ﮐﻪ ﺟﻮاﺑﮕﻮ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﮕﺮاﻧﯽ هﺎﯼ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺤﻠﯽ ودوﻟﺘﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﮑﯽ از راﻩ ﺣﻞ‬
‫ﻼ ﻧﻴﺰ ﺑﺤﺚ ﮔﺮدﻳﺪ هﻤﺎﻧﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺎﯼ دادن ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﺑﺪﻟﯽ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت در‬ ‫هﺎﻳﮑﻪ ﻗﺒ ً‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ دوﻟﺘﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬راﻩ ﺣﻞ ﻣﻤﮑﻦ دﻳﮕﺮ رﺳﻤﻴﺖ دادن ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬اﺻﻼح ﺑﺮﺧﻮرد ﺁﻧﺎن ﺑﺎ زﻧﺎن و دادن ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺑﺮاﯼ ﺁﻧﺎن در ﺳﺎﺣﺎت‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻣﻴﺘﻮد هﺎﯼ ﻳﮑﺠﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ دو ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ وﻟﯽ در راﺳﺘﺎﯼ‬
‫ﺗﺤﻘﻖ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪﮐﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ دو ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﯽ ﻳﮏ‬
‫ﻣﺸﮑﻞ ﻣﺪاوم ﺑﻮدﻩ و ﺣﻞ ﺁن ﺑﺪون ﻳﮏ ﺗﻌﻬﺪ ﺟﺪﯼ ﺗﻤﺎم ﺷﺎﻣﻠﻴﻦ اﻳﻦ ﭘﺮوﺳﻪ ﮐﻪ هﻤﺎﻧﺎ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد‬
‫ﺧﻮاهﺎن دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫در ﮐﻞ ﺗﻔﮑﻴﮏ ﻣﻴﺎن ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻣﺘﻔﺎوت ﻳﮏ ﻣﺸﮑﻞ ﺟﺪﯼ را ﺑﺮاﯼ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮﺟﻮد‬
‫ﻣﻴﺂورد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺸﮑﻼت از ﺟﻬﺖ اﻳﻨﮑﻪ هﺮ ﻳﮏ از ﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ رﻗﻴﺐ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﮐﻪ‬
‫ﻣﻨﺘﺞ ﺑﻪ ﮐﺎهﺶ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻳﮑﯽ ازﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺤﺪوﻳﺖ هﺎ ﺑﺎﻻﯼ ﮐﺜﺮت‬
‫ﻼ ﻳﮏ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻌﮑﻮﺳﯽ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﮏ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ ﮐﻪ در ﺁن‬ ‫ﮔﺮاﺋﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﻼ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﻴﺶ از ﻳﮏ اﻧﺘﺨﺎب وﺟﻮد ﻣﻴﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﯽ ﺁورد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎ ﺑﺎ هﻢ در هﻤﺂهﻨﮕﯽ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻮت هﻤﺪﻳﮕﺮ ﮔﺮدﻧﺪ وﻟﯽ هﻴﭻ ﮔﺎﻩ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫راﻩ ﺣﻠﯽ در ﻳﺎﻓﺖ ﻧﮕﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ب‪ .‬ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫دوﻣﻴﻦ ﻣﺸﮑﻞ ﻋﻤﺪﻩ ﻓﺮا راﻩ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻋﺪم دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮐﺎﻓﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ‬
‫اﮐﺜﺮﻳﺖ ﺑﺨﺶ هﺎﯼ دوﻟﺖ در ﺗﺤﺖ ﻋﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﮐﻤﺒﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دارﻧﺪ وﻟﯽ ﻣﺸﮑﻞ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺁزادﯼ و ﻋﺪاﻟﺖ را ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﺮار ﻣﻴﺪهﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺘﺒﺎرز ﺗﺮ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل از‬
‫ﻣﺠﻤﻮع ‪ 8‬اﻟﯽ ‪ 10‬هﺰار ﻣﻈﻨﻮن دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪﻩ در هﺮ ﺳﺎل ﺻﺮف ﻳﮏ ﻗﺴﻤﺖ اﻧﺪﮎ ﺁن ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻋﺪت‬
‫وﮐﻴﻞ ﮐﻪ ﻳﮑﯽ از ﺣﻘﻮق ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﺷﺎن در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺮﺳﯽ دارﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوﺗ َﺎ‬
‫درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ در ﮐﺸﻮر ﺑﻴﺶ از ‪ 2000‬ﺧﺎرﻧﻮان وﺟﻮد دارد وﻟﯽ ﺗﺎ ﻣﺎﻩ ﻣﯽ ‪ 2007‬ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ‪ 250‬وﮐﻴﻞ ﺛﺒﺖ و راﺟﺴﺘﺮ ﺑﻮدﻩ اﺟﺎزﻩ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ را داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮐﻤﺒﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ از ﻣﺮز دﺳﺘﺮﺳﯽ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ ﻓﺮا ﺗﺮ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮاد ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪﻩ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻧﻴﺎز ﺟﺪﯼ دارد‪ .‬ﺑﺪون دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻮاد‬
‫ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ ﺑﻪ روز ﺷﺪﻩ ﻗﻀﺎت ﻣﮑﻠﻒ اﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻗﺪﻳﻤﯽ ) در ﺻﻮرت ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن( و ﻳﺎ‬

‫‪52‬‬
‫ﻗﻀﺎوت ﺷﺨﺼﯽ ﺧﻮد اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﺗﺬﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺻﻼح ﺳﻴﺴﺘﻢ در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﺁﮔﺎهﯽ‬
‫از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﮐﻤﮏ رﺳﺎن ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ در ﺳﺎﺣﻪ اﺻﻼح ﻧﻈﺎم ﻋﺪﻟﯽ ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪ ﻩ اﯼ را‬
‫اﻳﻔﺎ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر از ﻗﻀﺎت از ﻃﺮف ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺁﻣﻮزش هﺎﺋﯽ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ‬
‫دوﻧﺮ هﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ اﻋﻤﺎر ﻣﺤﺎﮐﻢ در ﮐﺸﻮر ﮐﻤﮏ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ دواﻣﺪار ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺿﺮورت اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ وﻋﻠﻤﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻘﺸﯽ را در روﻧﺪ اﺻﻼﺣﺎت ﺑﺎزﯼ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺁﮔﺎهﯽ ﻋﺎﻣﻪ و ﻓﻬﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﺳﺎﻳﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ روﻧﺪ اﺻﻼﺣﺎت را ﮐﻤﮏ ﻧﻤﻮدﻩ و‬
‫ﻓﺸﺎر ﺑﺎﻻﯼ ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﺟﻬﺖ ﺟﺪﯼ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺷﺎن را اﻓﺰﻳﺶ ﻣﻴﺪهﺪ‪.‬‬

‫ج‪ .‬ﻓﺴﺎد‬

‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﻓﺴﺎد در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﯽ و ﻗﻀﺎﺋﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺗﻤﺎم ﺳﻄﻮح و در ﺗﻤﺎم ﺳﺎﺣﺎت وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫هﻴﭻ ﺳﺎﺣﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ از ﮔﺰﻧﺪ ﻓﺴﺎد ﻣﺎﻣﻮن ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﮏ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﻮﻟﻴﺲ‪ ،‬ﻗﻀﺎ‪،‬‬
‫څﺎرﻧﻮاﻟﯽ و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺤﺎﺑﺲ هﻤﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن ﻓﺴﺎد ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ ﻓﺴﺎد در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺷﮑﻞ رﺷﻮت ﻣﺒﺎرز ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬درﻳﻨﺠﺎ ﻗﻀﺎﻳﺎﺋﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ زﻧﺪان ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ وﻟﯽ ﺧﺎﻧﻮادﻩ وﯼ ﺑﺎ دادن رﺷﻮت ﺑﻪ ﻳﮏ ﻣﺤﺎﻓﻆ زﻧﺪان‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ وﻳﺮا رهﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوﺗ ًﺎ رﺷﻮت ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﯼ را ﺑﺎﻻﯼ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﭘﻮﻟﻴﺲ‪ ،‬اﻃﻼع‬
‫دادن از ﺟﺮاﻳﻢ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺟﺮاﻳﻢ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ زﻳﺎدت ﺗﻌﺪاد‬
‫ﭘﺮﺳﻮﻧﻞ و ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻮدن ﻧﻈﺎرت ﻳﮑﯽ از ﺳﺎﺣﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺪﻳﺪًا از ﻓﺴﺎد ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﺪﻧﯽ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻓﺴﺎد ﺁﺷﻨﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ ﻓﺴﺎد ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﺎ ﻣﺴﺎوﻳﺎﻧﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺨﺎﻃﺮ‬
‫ﻣﺘﻀﺮر ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺮدﻣﺎن و ﮔﺮوپ هﺎﯼ ﻣﺸﺨﺺ و هﻤﭽﻨﺎن اﺧﺬ ﭘﻮل ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻃﺮف وﮐﻼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫هﺴﺘﻨﺪ ﻣﺮدﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ادﻋﺎ دارﻧﺪ ﻓﺴﺎد ﺑﺪ ﻧﻴﺴﺖ و در ﺣﻘﻴﻘﺖ رﺷﻮت دادن ﺟﺰﺋﯽ از ﻣﺼﺎرف ﺷﺮﮐﺖ‬
‫در ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﮐﻪ رﺷﻮت ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻳﮏ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﺪ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ اﯼ را ﺑﺎﻻﯼ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﺋﯽ دارد‪ .‬ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻋﻤﻠﯽ رﺷﻮت هﻤﺎﻧﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺼﺎرف دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﺁوردن ﻳﮏ دﻋﻮﯼ در ﻳﮏ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺪﻧﯽ و ﻳﺎ دﻓﺎع در ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﮏ ﻋﻤﻞ‬
‫ﺟﺮﻣﯽ ﺧﻴﻠﯽ ﮔﺮان ﺗﻤﺎم ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ اﻓﺮا د ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﭘﻮل ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و اﺷﺘﺮاﮎ ﺷﺎن در‬
‫ﺳﺴﻴﺘﻢ ﻋﺪﻟﯽ وﻗﻀﺎﺋﯽ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻧﻤﻴﮕﻴﺮد‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺮاﯼ اﺷﺨﺎﺻﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﭘﻮل ﺑﻴﺸﺘﺮ و‬
‫اﺿﺎﻓﯽ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﯽ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺟﺮاﯼ ﺣﻘﻮق ﺷﺎن ﺧﻴﻠﯽ ﮔﺮان ﺗﻤﺎم ﺷﺪﻩ و‬
‫ﺑﻌﻀًﺎ از اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺁن ﻋﺎﺟﺰ ﻣﻴﻤﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوﺗًﺎ ﭼﻮن رﺷﻮت در ﺑﻌﻀﯽ ﻗﻀﺎﻳﺎ ﻋﻤﻠﯽ ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺗﺒﻌﻴﺾ ﺁﻣﻴﺰ و ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﻣﺸﮑﻼت ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﯽ وﻗﻀﺎﺋﯽ از ﻳﮏ دﻳﺪ ﺗﺎرﻳﺨﯽ‬

‫ﻣﺸﮑﻼت ﻓﺮا راﻩ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﯽ وﻗﻀﺎﺋﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﺼﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﻳﮏ ﮔﺬارﺷﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ ﺗﻴﻢ ﺑﻴﻦ اﻟﻠﻤﯽ ﮐﻪ در اواﺳﻂ دهﻪ ‪ 1960‬ﺑﻌﺪ از ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1964‬از‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎز دﻳﺪ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﺎﻟﺶ هﺎﯼ ﻣﻮﺟﻮد در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺮدﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪53‬‬
‫ﻣﺸﮑﻞ ﻣﺮﮐﺰﯼ‪ :‬ﻧﻴﺮوﯼ ﺑﺸﺮﯼ‪ .‬ﻣﺎﻧﻊ ﻋﻤﺪﻩ در راﻩ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اهﺪاف ﻣﻄﺮوﺣﻪ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﮐﻤﺒﻮد اﻓﺮاد ﻣﺘﺨﺼﺺ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮاﯼ اﻧﺠﺎم اﻣﻮر ﺿﺮورﯼ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻠﺖ ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﻳﮏ ﮔﺮوپ ﮐﻮﭼﮑﯽ از‬
‫ﻣﺮدان ﻣﺘﻌﻬﺪ و ذﻳﺼﻼح در وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ درﻏﻴﺮ از ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﻠﺖ اﻓﺮاد داراﯼ‬
‫ﻣﻬﺎرت هﺎﯼ ﺿﺮورﯼ ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﮏ ﻣﺸﮑﻞ ﻋﻤﺪﻩ دﻳﮕﺮ‪ :‬اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻓﺰﻳﮑﯽ‪ :‬ﺗﻼش هﺎﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺑﻬﺒﻮد ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﯽ وﻗﻀﺎﺋﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﺒﻮد اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻓﺰﻳﮑﯽ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻪ ﻣﺸﮑﻞ ﻣﻮاﺟﻪ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺼﻮرت اﺧﺺ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺟﺪًا‬
‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ‪ :‬ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﻬﺘﺮ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﻴﻦ ﭘﻮﻟﻴﺲ‪ ،‬ﻻﺑﺮاﺗﻮار هﺎﯼ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬اﻣﮑﺎﻧﺎت ﭼﺎپ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و‬
‫ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ ﻗﻀﺎﺋﯽ و ﮐﺘﺐ اﺿﺎﻓﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ) .‬ﺷﻔﺮ و ﮐﺎرﻟﻴﻦ ‪(1965‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ .1‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻴﺪ در ﻣﻮرد ﻣﺜﺎﻟﻬﺎﯼ ﮐﺎر ﮐﺮد ﻣﺸﺘﺮﮎ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ و دوﻟﺘﯽ ﻓﮑﺮ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ؟‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭼﯽ ﺑﻮد ﻩ اﺳﺖ؟ ﺁﻳﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﻴﮑﻨﻴﺪ ﮐﻪ هﻤﮑﺎرﯼ در ﺳﺎﻳﺮ ﺳﺎﺣﺎت ﻧﻴﺰ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﺴﺌﻮل ﻳﮑﺠﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎ ﻣﻴﺒﻮدﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ رهﺒﺮان ﻣﺤﻠﯽ را ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮش ﺳﻴﺴﺘﻢ دوﮔﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻣﻴﺴﺎﺧﺘﻴﺪ؟‬

‫‪ .2‬ﺑﺎ ﺁﻣﻮزش اﻳﻨﮑﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﯽ وﻗﻀﺎﺋﯽ ﺑﺮاﯼ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼت اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﭼﯽ اﺣﺴﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دﺳﺖ ﻣﻴﺪهﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ اﺣﺴﺎس ﻧﻴﺮو ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺁوردن ﻳﮏ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻴﻨﻤﺎﺋﻴﺪ؟ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻴﮕﺮدد ﺗﺎ ﺷﻤﺎ اﺣﺴﺎس ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن هﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺧﻮد درﮔﻴﺮ‬
‫ﻣﺸﮑﻼت ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد؟ ﺁﻳﺎ ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﻣﻴﺎﻧﻪ اﯼ را در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﻓﮑﺮ ﻣﻴﮑﻨﻴﺪ؟‬

‫‪ .2‬ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻮدﻩ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻦ را ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺶ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬در وﻗﺖ ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﺨﺶ زﻳﺮﻳﻦ‬
‫در ﻣﻮرد اﻏﺎز روﻧﺪ ﺑﺎزﺳﺎزﯼ دوﻟﺖ و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻓﮑﺮ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬

‫در ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ 2003‬ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ داﻳﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺧﻮد ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ " ﻣﻨﺤﻴﺚ‬
‫ﻋﺎﻟﻴﺘﺮﻳﻦ ﻣﻈﻬﺮ ﺁرادﻩ ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ..‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﭘﺮورش دهﻨﺪﻩ ﺻﻠﺢ ﭘﺎﻳﺪار‬
‫در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮد" داﻳﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪ 502 .‬ﻧﻔﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ از ﺗﻤﺎم ﺳﺎﺣﺎت اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ‪ 4‬ﺟﻨﻮرﯼ ‪ 2004‬ﺑﻪ‬
‫ﻳﮏ اﺟﻤﺎع دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻓﻌﻠﯽ ﻣﺮﻋﯽ اﻻﺟﺮا ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ هﻤﺎﻧﻨﺪ ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ ‪ 1964‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻇﺎهﺮ ﺷﺎﻩ داﻳﺮ ﮔﺮدﻳﺪﻩ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺎﺻﺘًﺎ ﺑﺮاﯼ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮﮔﺬار ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬ﻋﺎﻟﻴﺘﺮﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫در ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮدﻩ و ﺗﻤﺎم ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻐﺎﻳﺮ اﺣﮑﺎم ﺁن ﻣﻠﻐﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬

‫‪54‬‬
‫ﺗﺪوﻳﻦ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ دوﻟﺖ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮدﻩ و اﺧﺘﻴﺎرات رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر‪ ،‬ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ و ﻗﻮﻩ‬
‫ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ را و هﻤﭽﻨﺎن اﺧﺘﻴﺎرات ادارات وﻻﻳﺘﯽ و ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻴﺴﺎزد‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ هﻤﭽﻨﺎن ﻳﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ وﺳﻴﻌﯽ از ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺗﻤﺎم ﺷﻬﺮوﻧﺪان اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﻮل ﺣﻖ ﺗﺴﺎوﯼ ﺗﻤﺎم اﺗﺒﺎع ﺗﻀﻤﻴﻦ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻴﺸﻤﺎرد‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺎ راﯼ دوﺛﻠﺚ‬
‫اﮐﺜﺮﻳﺖ اﻋﻀﺎﯼ ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺷﺪﻩ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻗﻴﺪ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻔﺼﻞ در ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ﻣﻄﺮح ﺑﺤﺚ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻴﮕﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻳﮏ ﺳﺎﺧﺘﺎر رهﻨﻤﺎﺋﯽ ﮐﻨﻨﺪﻩ داﻳﻤﯽ دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﺣﮑﺎم ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ در زﻣﺎن ﺣﺎﻟﺖ اﺿﺮار ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر و ﺑﻪ ﺗﺎﺋﻴﺪ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ اﻋﻼن ﮔﺮدﻳﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﻠﻴﻖ ﺁوردﻩ ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬وﻟﯽ اﺗﻔﺎق اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺎدر ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪2004‬‬

‫ﻣﺎ ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪:‬‬

‫* ﺑﺎ اﻳﻤﺎن راﺳﺦ ﺑﻪ ذات ﭘﺎﮎ ﺧﺪاوﻧﺪ ج و ﺗﻮﮐﻞ ﺑﻪ ﻣﺸﻴﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﯽ و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ دﻳﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم‬

‫* ﺑﺎ در ﮎ ﺑﯽ ﻋﺪاﻟﺘﯽ هﺎ و ﻧﺎ ﺑﺴﺎﻣﺎﻧﯽ هﺎﯼ ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻣﺼﺎﻳﺐ ﺑﯽ ﺷﻤﺎرﯼ ﮐﻪ ﺑﺮ ﮐﺸﻮر ﻣﺎ وارد ﺁﻣﺪﻩ‬

‫اﺳﺖ‬

‫* ﺑﺎ ﺗﻘﺪﻳﺮ از ﻓﺪاﮐﺎرﯼ هﺎ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزات ﺗﺎرﻳﺨﯽ‪ ،‬ﺟﻬﺎد و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺮ ﺣﻖ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ارج‬
‫ﮔﺬارﯼ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم واﻻﯼ ﺷﻬﺪاﯼ راﻩ ﺁزادﯼ ﮐﺸﻮر‬

‫* ﺑﺎ درﮎ اﻳﻦ ﮐﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن واﺣﺪ و ﻳﮑﭙﺎرﭼﻪ ﺑﻪ هﻤﻪ اﻗﻮام و ﻣﺮدم اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺗﻌﻠﻖ دارد‬

‫* ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻨﺸﻮر ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ و ﺑﺎ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ اﻋﻼﻣﻴﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‬

‫* ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺤﮑﻴﻢ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ و ﺣﺮاﺳﺖ از اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻣﻠﯽ و ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ارﺿﯽ ﮐﺸﻮر‬

‫* ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻳﺠﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﯽ ﻋﺎرﯼ از ﻇﻠﻢ‪ ،‬اﺳﺘﺒﺪاد‪ ،‬ﺗﺒﻌﻴﺾ و ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪﯼ‪،‬‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺁزادﯼ هﺎ و ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺮدم‪.‬‬

‫* ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻧﻈﺎم ﻣﺘﮑﯽ ﺑﺮ ارادﻩ ﻣﺮدم و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ‬

‫* ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺑﻨﻴﺎد هﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدﯼ و دﻓﺎﻋﯽ ﮐﺸﻮر‬

‫* ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺎﻣﻴﻦ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺮﻓﻪ و ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺮاﯼ هﻤﻪ ﺳﺎﮐﻨﺎن اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ‬

‫* و ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺧﺎﻧﻮادﻩ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‬

‫‪55‬‬
‫اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ هﺎﯼ ﺗﺎرﻳﺨﯽ‪ ،‬ﻓﺮهﻨﮕﯽ واﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﺸﻮر و ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت ﻋﺼﺮ‪،‬‬
‫از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺧﻮد در ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﻣﻮرخ ﭼﻬﺎردهﻢ ﺟﺪﯼ ﺳﺎل ﻳﮏ هﺰار و ﺳﻴﺼﺪ و‬
‫هﺸﺘﺎد و دوﯼ هﺠﺮﯼ ﺷﻤﺴﯽ در ﺷﻬﺮ ﮐﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﮐﺮدﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎس‪ -‬ﻗﻀﻴﻪ ﺳﭙﻨﺘﺎ‬

‫در اواﻳﻞ ﻣﯽ ‪ 2007‬ﻣﺠﻠﺲ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬارﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬رﻧﮕﻴﻦ دادﻓﺮ ﺳﭙﻨﺘﺎ‪،‬‬
‫راﯼ ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد داد‪ .‬اﮐﺜﺮﻳﺖ اﻋﻀﺎﯼ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺑﻪ اﺧﺮاج ﺳﭙﻨﺘﺎ از ﭘﺴﺘﺶ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﺪم ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺤﻮﻩ ﭘﻴﺸﺒﺮد ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن راﯼ دادﻧﺪ‪ .‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﮐﺮزﯼ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﭘﺎرﻟﻤﺎن را‬
‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و در ﻋﻮض ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﺑﻘﺎﯼ ﺳﭙﻨﺘﺎ ﺑﺤﻴﺚ وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اش ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺘﻨﺎع از ﭘﺬﻳﺮش‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺑﺎﻋﺚ ﻳﮏ ﺑﺤﺮان ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در واﻗﻊ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﮐﺮزﯼ‬
‫ﺑﺎ رد ﻣﻄﺎﺑﻌﺖ از ﭘﺎرﻟﻤﺎن ادﻋﺎ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻗﻮﻩ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺑﺮﮐﻨﺎر ﮐﺮدن اﻋﻀﺎﯼ ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﯼ ﺑﻌﺪًا از ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺼﻤﻴﻢ‬
‫اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در ﺟﻮاب ﭘﺎرﻟﻤﺎن اﻇﻬﺎر ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻮدﻩ‬
‫و ﺗﻌﻬﺪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ از ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﻌﺪ از ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﻀﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ راﯼ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮدﻩ و ﭘﺎرﻟﻤﺎن‬
‫داراﯼ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺑﺮﮐﻨﺎرﯼ اﻋﻀﺎﯼ ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از اﻋﻀﺎﯼ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺑﻪ رد ﭘﺬﻳﺮش ﺗﺼﻤﻴﻢ‬
‫ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ و ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ در ﻣﻮرد ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﯼ در اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ را اداﻣﻪ دادﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﻨﺘﺎ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺴﺖ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل دﻳﮕﺮ اداﻣﻪ داد‪.‬‬

‫ﺑﺎﺳﺎس ﻣﺎدﻩ ‪ 121‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺻﺮاﺣﺘًﺎ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻌﺎهﺪات‪ ،‬و‬
‫ﻓﺮاﻣﻴﻦ ﺗﻘﻨﻴﻨﯽ و ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻗﺎاﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ در ﻣﻮرد‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ در اﻣﺮ ﺗﻔﺴﻴﺮ در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻗﺮار داﺷﺘﻦ ﺗﺼﺎﻣﻴﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪،‬‬
‫ﻓﺮاﻣﻴﻦ و ﻣﻌﺎهﺪات ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ هﻴﭻ ارﺷﺎدﯼ ﻧﺪارد‪ .‬ﻗﻮﻩ ﻣﺠﺮﻳﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻮان‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻳﮑﯽ از ﺿﺮورﻳﺎت اﺟﺮاات ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺑﻮد‪ .‬اﻋﻀﺎﯼ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﮐﻪ در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻗﺮار‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺪﻋﯽ ﻋﺪم ﺗﺬﮐﺮ ﺗﻮان ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ در ﻣﺎدﻩ ‪ 121‬ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺑﺮ ﺑﺎﻻﯼ وﻳﺘﻮﯼ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﮐﺮزﯼ ﺑﻪ وﺿﻊ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را اﻳﺠﺎد ﻣﻴﻨﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اراﺋﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 157‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻪ ذﮐﺮ اﻳﺠﺎد‬
‫ﮐﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻴﮑﻪ اﻋﻀﺎﯼ ﺁن ﺗﻮﺳﻂ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﻣﻌﺮﻓﯽ و ﺗﻮﺳﻂ وﻟﺴﯽ ﺟﺮﮔﻪ ﺗﺎﺋﻴﺪ ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬در ﺳﭙﺘﻤﺒﺮ ‪ 2008‬ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را وﺿﻊ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺁن ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﮐﻤﻴﺴﻴﻮن دادﻩ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪56‬‬
 ‫ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫در زﻣﺎن ﻗﻀﻴﻪ ﺳﭙﻨﺘﺎ ﭼﯽ ﮐﺴﯽ در ﻣﻮرد ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ در ﻣﻮرد ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫درﺳﺖ ﺑﻮد؟ اﻳﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﻴﮑﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺪﻳﺪ ﺧﻮد در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ؟‬

‫ب‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪون‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪون ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺠﻠﺴﻴﻦ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺗﺼﻮﻳﺐ و ﺑﻪ ﺗﻮﺷﻴﺢ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮررﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﻌﺪًا ﺑﺤﻴﺚ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺎﻓﺬ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﻮﻩ ﻣﻘﻨﻨﻪ در ﺑﺨﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﻮﻩ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻣﻄﺮح ﺑﺤﺚ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ – 2004‬ﻣﺎدﻩ ‪94‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺼﻮﺑﻪ هﺮ دو ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺷﻴﺢ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر رﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ درﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻃﻮر دﻳﮕﺮﯼ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫هﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺑﻌﺪ از اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت اﮐﺘﻮﺑﺮ ‪ 2005‬وﺿﻊ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ زﻣﺎن ﻧﻘﺾ ﺁن‬
‫ﺗﻮﺳﻂ راﯼ دﻳﮕﺮ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ و ﻳﺎ ﺗﺎ زﻣﺎن ﺧﺘﻢ ﺗﺎرﻳﺦ وﺿﻊ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪون ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن داراﯼ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺪون دﻳﮕﺮﯼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ دوام ارزش و اﻋﺘﺒﺎر ﺁن ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻦ ﺗﺎ زﻣﺎن ﻟﻐﻮ ﺁن ﺗﻮﺳﻂ وﺿﻊ ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن دﻳﮕﺮ ﺗﺴﺠﻴﻞ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل در ﺟﺮﻳﺎن ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ‪ 1965‬ﺗﺎ ‪ 1973‬ﻃﻮرﻳﮑﻪ در ﻓﺼﻞ اول ﺑﺤﺚ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﺋﯽ‬
‫وﻣﺪﻧﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺎرﻟﻤﺎن وﺿﻊ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﭼﻮن اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ هﻴﭽﮕﺎﻩ رﺳﻤًﺎ ﻣﻮرد ﻟﻐﻮ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻟﺬا‬
‫هﻨﻮز هﻢ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎ اﻋﺘﺒﺎر ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪﻩ ﺧﺎﺻﺘًﺎ در‬
‫ﻓﺼﻞ ‪ 5‬در ﻣﻮرد ﺣﻘﻮق ﺟﺰا اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﻮاهﺪ ﭘﺮداﺧﺖ وﻟﯽ اﻳﻦ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ از اﺑﺘﺪا از اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع اﮔﺎهﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻦ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ در ﻓﺼﻞ اول ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار دادﻳﺪ ﻣﺴﺠﻞ‬
‫ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ هﺎ و ﺗﻌﻬﺪات ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺪار‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮاﻣﻴﻦ دوران ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻣﺴﻠﻤًﺎ ﺑﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ هﺎ و ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻗﺮار‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ وﻟﯽ هﻨﻮز هﻢ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺁﻳﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ دوران ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺘﯽ و زﻣﺎن ﺟﻨﮕﻬﺎﯼ داﺧﻠﯽ ﻣﺮﻋﯽ‬
‫اﻻﺟﺮا ﺑﺎﻗﯽ ﻣﻴﻤﺎﻧﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ .‬ﭼﻮن ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﻃﺮﻳﻖ وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﻴﻦ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺑﻪ روز‬
‫ﺳﺎزﯼ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻴﭙﺮدازد‪ ،‬ﻟﺬا وﺿﻌﻴﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ دوﻟﺖ هﺎﯼ ﮔﺬﺷﺘﻪ واﺿﺢ ﺗﺮ ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪57‬‬
 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﺎرﻩ اﯼ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﺳﺖ؟‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮏ ﮐﺸﻮر ﭘﻴﺮو ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﺎرﻩ اﯼ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻨﯽ اﻳﻦ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﺎرﻩ اﯼ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ در ﺟﻬﺎن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﺎرﻩ اﯼ ﻗﻮﻩ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﺑﻪ وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﻴﻦ در ﻗﺎﺑﻞ ﮐﺪ هﺎﯼ ﻃﻮﻳﻞ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬ﺑﻌﺪًا اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻀﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ هﺎﯼ ﺁن ﻣﻴﭙﺮدازﻧﺪ‬
‫در ﻗﻀﺎﻳﺎ ﻋﻤﻠﯽ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺗﺼﻮر ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻗﺎﺿﯽ هﺴﺘﻴﺪ و در ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ اﯼ در ﻣﻮرد‬
‫اﺳﭗ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﻳﮏ ﺗﻤﺎﺷﺎ ﭼﯽ را در ﻳﮏ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺗﺮﺳﺎﻧﺪﻩ و زﻳﺮﭘﺎ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁوردﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎﺷﺎﭼﯽ در ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﮔﺮدﻳﺪﻩ و ﺧﻮاهﺎن ﭘﻮل ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺟﺮاﺣﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﺎﻳﻤﺎل ﮐﺮدن‬
‫اﺳﭗ ﺑﺮاﻳﺶ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﻔﻬﻤﻴﺪ ﮐﻪ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻢ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﭘﻮل اﺳﺖ و اﮔﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﭼﯽ ﻣﻘﺪار‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻳﮏ ﺣﻴﻮان ﮐﻨﺘﺮول ﻧﺸﺪﻩ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ ﻣﺠﺮوح ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻣﻘﺪار ﭘﻮل ﺟﺮاﺣﺎت ﻓﺰﻳﮑﯽ‬
‫ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﮑﻢ در اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻠﯽ ﻣﻴﮕﺮدد؟ ﺷﻤﺎ ﻣﮑﻠﻒ هﺴﺘﻴﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺣﮑﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ‬
‫را ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻗﺮار دهﻴﺪ ﺗﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﺣﻴﻮان واﻗﻌًﺎ ﺧﺎرج از ﮐﻨﺘﺮول ﺑﻮدﻩ و ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻳﮏ ﺧﻄﺎﺋﯽ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﺻﺎﺣﺐ ﺁن ﺑﻮﺟﻮد ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻳﮏ ﻣﺜﺎﻟﯽ از‬
‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﺎرﻩ اﯼ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺁن اﺣﮑﺎم ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺗﺤﺮﻳﺮ ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬در ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎت و ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن را ﻣﮑﻠﻒ ﻣﻴﺴﺎزد ﺗﺎ در ﻣﻮرد ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﻄﺒﻴﻖ اﻳﻦ‬
‫ارﺷﺎدات ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻓﮑﺮ ﺗﺤﻠﻴﻠﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫ﺗﺼﻮر ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻳﮏ ﺧﺎرﻧﻮا هﺴﺘﻴﺪ ﮐﻪ وﻇﻴﻔﻪ ﺷﻤﺎ اﺗﻬﺎم وارد ﮐﺮدن ﺑﻪ اﺷﺨﺎﺻﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ارﺗﮑﺎب ﻳﮏ ﺟﺮم ﺑﻪ ﻧﻘﺾ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻴﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﻳﮏ ﻣﻈﻨﻮﻧﯽ را ﻣﯽ ﺁورد و ادﻋﺎ‬
‫ﻣﻴﮑﻨﺪ ﮐﻪ وﻳﺮا در ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺮﻗﺖ ﻟﺒﺎس ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻣﺪارﮎ ﮐﺎﻓﯽ دارﻳﺪ ﮐﻪ وﻳﺮا ﺑﻪ ﺟﺮم‬
‫ﺳﺮﻗﺖ ﻣﺘﻬﻢ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ وﻟﯽ ﺷﻤﺎ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ ﮐﻪ ﭼﻄﻮر اﻳﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم دهﻴﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻳﮏ ﮐﺎﭘﯽ از‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰاﯼ ﺳﺎل ‪ 1976‬را در دﻓﺘﺮ ﺗﺎن دارﻳﺪ و ﻣﻴﺪاﻧﻴﺪ ﮐﻪ ﻗﻮﻩ ﻣﻘﻨﻪ ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺪﻳﺪ ﺟﺰا را وﺿﻊ‬
‫ﻧﮑﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺷﺨﺺ را ﺑﻪ ﺳﺮﻗﺖ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﺴﺎزﻳﺪ و ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺑﺮود؟ ﻣﺎدﻩ ‪ 27‬ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ را ﮐﻪ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻴﺪارد‪ :‬هﻴﭻ ﻋﻤﻠﯽ ﺟﺮم ﺷﻤﺮدﻩ ﻧﻤﻴﺸﻮد ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از‬
‫ارﺗﮑﺎب ﻓﻌﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﺎﻓﺬ ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ" و ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻦ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪.‬‬

‫ج‪ .‬ﻗﻮﻩ اﺟﺮاﺋﻴﻪ‬

‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر‬

‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ دوﻟﺖ و رهﺒﺮ ﻗﻮﻩ ﻣﺠﺮﻳﻪ در دوﻟﺖ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ وﯼ در‬
‫ﺧﺎرج از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻧﻤﻮدﻩ و در داﺧﻞ ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﻋﺎﻟﻴﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎم‬
‫اﺟﺮاﺋﯽ در ﮐﺸﻮر ﺑﻮدﻩ و ﺗﻮﺳﻂ دو ﻣﻌﺎون اول دو دوم هﻤﮑﺎرﯼ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر در ﺟﻨﺐ‬
‫ﺳﺎﻳﺮ وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺴﺌﻮل ﻗﻮﻣﻨﺪاﻧﯽ ﻗﻮاﯼ ﻣﺴﻠﺢ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺑﺮﮔﺬارﯼ ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻋﻀﺎﯼ ﺳﺘﺮﻩ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ و وزار ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﻣﻨﻴﺤﻴﺚ ﻳﮏ ﻣﺮﺟﻊ ﭘﺎﻟﻴﺴﯽ ﺳﺎز در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدﻩ و‬
‫ﺑﻪ ﻃﺮح ﻗﻮاﻧﻴﻦ و اﺻﻼﺣﺎت ﻣﻴﭙﺮدازد وﻟﯽ اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮﻣﺮﻋﯽ اﻻﺟﺮا ﺷﺪن ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺎرﻟﻤﺎن‬

‫‪58‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر هﻤﭽﻨﺎن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺴﺌﻮل و ﺑﺎﻳﺪ از ﺁن ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ – 2004‬ﻣﺎدﻩ ‪64‬‬

‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر داراﯼ ﺻﻼﺣﻴﺖ هﺎ و وﻇﺎﻳﻒ ذﻳﻞ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣﺮاﻗﺒﺖ از اﺟﺮاﯼ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫‪ .2‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻄﻮط اﺳﺎﺳﯽ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ‬
‫‪ .3‬ﻗﻴﺎدت اﻋﻼﯼ ﻗﻮاﯼ ﻣﺴﻠﺢ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫‪ .4‬اﻋﻼن ﺣﺮب و ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺎﻳﺪ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ‬
‫‪ .5‬اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻻزم در ﺣﺎﻟﺖ دﻓﺎع از ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ارﺿﯽ و اﺳﺘﻘﻼل‬
‫‪ .6‬ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻗﻄﻌﺎت ﻗﻮاﯼ ﻣﺴﻠﺢ ﺑﻪ ﺧﺎرج اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺗﺎﻳﺪ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ‬
‫‪ .7‬داﻳﺮ ﻧﻤﻮدن ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎﯼ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻨﺪرج ﻣﺎدﻩ ﺷﺼﺖ و ﻧﻬﻢ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫‪ .8‬اﻋﻼن ﺣﺎﻟﺖ اﺿﻄﺮار ﺑﺎ ﺗﺎﻳﺪ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ و ﺧﺎﺗﻤﻪ دادن ﺑﻪ ﺁن‬
‫‪ .9‬اﻓﺘﺘﺎح اﺟﻼس ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ و ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ‬
‫‪ .10‬ﻗﺒﻮل اﺳﺘﻌﻔﺎﯼ ﻣﻌﺎوﻧﻴﻦ رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮرﯼ‬
‫‪ .11‬ﺗﻌﻴﻴﻦ وزرا‪ ،‬ﻟﻮﯼ څﺎرﻧﻮال‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰﯼ‪ ،‬رﺋﻴﺲ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﯽ و رﺋﻴﺲ ﺳﺮﻩ ﻣﻴﺎﺷﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺎﻳﺪ وﻟﺴﯽ ﺟﺮﮔﻪ و ﻋﺰل وﻗﺒﻮل اﺳﺘﻌﻔﺎﯼ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫‪ .12‬ﺗﻌﻴﻴﻦ رﺋﻴﺲ و اﻋﻀﺎﯼ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﻪ ﺗﺎﻳﺪ وﻟﺴﯽ ﺟﺮﮔﻪ‬
‫‪ .13‬ﺗﻌﻴﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻘﺎﻋﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻮل اﺳﺘﻌﻔﺎ و ﻋﺰل ﻗﻀﺎت‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻨﺼﺒﺎن ﻗﻮاﯼ ﻣﺴﻠﺢ‪ ،‬ﭘﻮﻟﻴﺲ واﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﯽ و‬
‫ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ ﻋﺎﻟﯽ رﺗﺒﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن‬
‫‪ .14‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﺮان ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ هﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﺰد دول ﺧﺎرﺟﯽ و ﻣﻮﺳﺴﺎت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‬
‫‪ .15‬ﻗﺒﻮل اﻋﺘﻤﺎد ﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺧﺎرﺟﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫‪ .16‬ﺗﻮﺷﻴﺢ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻓﺮاﻣﻴﻦ ﺗﻘﻨﻴﻨﯽ‬
‫‪ .17‬اﻋﻄﺎﯼ اﻋﺘﺒﺎر ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻏﺮض ﻋﻘﺪ ﻣﻌﺎهﺪات ﺑﻴﻦ اﻟﺪول ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن‬
‫‪ .18‬ﺗﺨﻔﻴﻒ و ﻋﻔﻮ ﻣﺠﺎزات ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن‬
‫‪ .19‬اﻋﻄﺎﯼ ﻣﺪال هﺎ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻬﺎ و اﻟﻘﺎب اﻓﺘﺨﺎرﯼ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن‬
‫‪ .20‬ﺗﺎﺳﻴﺲ ﮐﻤﻴﺴﻴﻮن هﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻬﺒﻮد ادارﻩ ﮐﺸﻮر ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن‬
‫‪ .21‬ﺳﺎﻳﺮ ﺻﻼﺣﻴﺖ هﺎ و وﻇﺎﻳﻒ ﻣﻨﺪرج اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬

‫وزرا‬

‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر وزرا را ﺟﻬﺖ ادارﻩ وزارت ﺧﺎﻧﻪ هﺎ در ﺗﺤﺖ ﮐﻨﺘﺮول وﯼ ﻧﺎﻣﺰد ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬و اﻳﺸﺎن‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ اﺣﺮاز ﭘﺴﺖ هﺎﯼ ﺷﺎن از ﻃﺮف وﻟﺴﯽ ﺟﺮﮔﻪ ﺗﺎﺋﻴﺪ ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ‪ .‬وزارت ﺧﺎﻧﻪ هﺎ ﺷﺎﻣﻞ وزات‬
‫ﻋﺪﻟﻴﻪ‪ ،‬وزارت ﻣﺎﻟﻴﻪ‪ ،‬وزارت اﻧﺮژﯼ و ﺁب و وزارت ﻣﻌﺎرف ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻣﺠﻤﻮع داراﯼ‬
‫) ‪ (25‬وزارت ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬وزارت ﺧﺎﻧﻪ هﺎ ﻣﺴﺌﻮل اﺟﺮاﯼ ﻗﻮاﻧﻴﻦ وﺿﻊ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺎرﻟﻤﺎن و‬
‫وﺿﻊ ﻣﻘﺮرﻩ هﺎ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫وزارت ﺧﺎﻧﻪ هﺎ از ﺟﻬﺖ ﺳﺮ وﮐﺎر داﺷﺘﻦ ﺑﺎ زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮﻩ ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﻃﺮﻳﻖ وﺿﻊ‬
‫ﭘﺎﻟﻴﺴﯽ هﺎ در ﺳﺎﺣﺎت ﻣﺸﺨﺺ از اهﻤﻴﺖ زﻳﺎد ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻳﮑﯽ از وزارت ﺧﺎﻧﻪ هﺎﯼ ﻣﻬﻢ‬

‫‪59‬‬
‫ﮐﻪ ﺷﻤﺎ در دروس ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺗﺎن ﺑﺎﻳﺪ از ﺁن اﮔﺎﻩ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ ﺟﺰﺋﯽ از‬
‫ﻗﻮﻩ اﺟﺮاﺋﻴﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن را ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ دارد‪ .‬اﻳﻦ وزارت ﻣﺴﺌﻮل ﺑﺴﻴﺎرﯼ از‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﻋﺪﻟﯽ وﻗﻀﺎﺋﯽ ﮐﺸﻮر ﺑﻮدﻩ و ﻳﮏ ﺳﺎﺣﻪ ﮐﺎرﯼ وﺳﻴﻌﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺴﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺮ و ﺗﻮزﻳﻊ‬
‫اﺳﻨﺎد ﺗﻘﻨﻴﻨﯽ‪ ،‬ارﺗﻘﺎﯼ اﮔﺎهﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ ،‬ﺣﻔﺎﻇﺖ از داراﺋﯽ هﺎﯼ دوﻟﺘﯽ درﻣﺤﺎﮐﻢ‪ ،‬ادارﻩ زﻧﺪان هﺎ‪،‬‬
‫ﺗﻮﻗﻴﻒ ﺧﺎﻧﻪ هﺎ ﻣﺮاﮐﺰ اﺻﻼح اﻃﻔﺎل را در ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺸﻮر ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬را دارا ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺰدﻩ رﻳﺎﺳﺖ ذﻳﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ (1 :‬رﻳﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ادارﯼ و ﻣﺎﻟﯽ ‪(2‬‬
‫رﻳﺎﺳﺖ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ دوﻟﺖ ‪ (3‬رﻳﺎﺳﺖ ﺗﻔﺘﻴﺶ ‪ (4‬ﻣﺮﮐﺰ اﺻﻼح و ﺗﺮﺑﻴﻪ اﻃﻔﺎل ‪ (5‬رﻳﺎﺳﺖ ﺗﻘﻨﻴﻦ ‪ (6‬دﻓﺘﺮ‬
‫ﻣﻘﺎم ‪ (7‬رﻳﺎﺳﺖ اﻧﺴﺠﺎم ‪ (8‬رﻳﺎﺳﺖ ﻧﺸﺮات ‪ (9‬رﻳﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺤﺎﺑﺲ ‪ (10‬رﻳﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺣﻘﻮق‬
‫‪(11‬رﻳﺎﺳﺖ اﻧﺴﺠﺎم اﺣﺰاب و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ ‪(12‬رﻳﺎﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺸﺮﯼ ‪(13‬رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺴﺎﻋﺪت هﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ‪.‬‬
‫ﺑﺪون ﭘﺮﺳﻮﻧﻞ ﻣﺤﺎﺑﺲ‪ ،‬وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ در ﺳﺎل ‪ 2007‬در ﺣﺪود ‪ 1300‬ﮐﺎرﻣﻨﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ‪375‬‬
‫ﺁن در ﮐﺎﺑﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻳﮑﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯼ وﻇﺎﻳﻒ وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﺗﻘﻨﻴﻦ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬رﻳﺎﺳﺖ ﺗﻘﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﺴﻮﻳﺪ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ ﻣﻴﭙﺮدازد ﮐﻪ ﺑﻌﺪًا ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﻗﺒﻞ از‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ رﻳﺎﺳﺖ ﺗﻘﻨﻴﻦ ﻣﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺬﮐﻮر را ﺑﻤﻨﻈﻮر ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺁن ﺑﺎ‬
‫اﺻﻮل ﺷﺮﻳﻌﺖ و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮرد ﺑﺎزﻧﮕﺮ ﯼ ﻗﺮار دهﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮاﯼ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬارﯼ از‬
‫اهﻤﻴﺖ زﻳﺎد ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻩ زﻳﺮا ﺑﺎﻋﺚ اﻳﻦ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﻴﮕﺮدد ﮐﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ‬
‫ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺑﮕﻮﻧﻪ درﺳﺖ ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺁن ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ دوﻟﺖ‬
‫در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬ﻣﺎدﻩ ‪76‬‬

‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮاﯼ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺧﻄﻮط اﺳﺎﺳﯽ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﮐﺸﻮر و ﺗﻨﻈﻴﻢ وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮد ﻣﻘﺮرات وﺿﻊ و ﺗﺼﻮﻳﺐ‬
‫ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺮرات ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺎﻗﺾ ﻧﺺ و روح هﻴﭻ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫ﻳﮑﯽ از ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ هﺎﯼ ﻋﻤﺪﻩ دﻳﻤﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺟﻮاﺑﮕﻮﺋﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﻮاﺑﮕﻮﺋﯽ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ هﺮﮔﺎﻩ راﯼ‬
‫دهﻨﺪﮔﺎن ﺁﻧﭽﻪ را ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺷﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﻴﺪهﻨﺪ‪ ،‬ﻧﭙﺴﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ اﻧﺎن را در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﻌﺪﯼ راﯼ‬
‫ﻻ راﯼ دهﻨﺪﮔﺎن در ﺻﻮرت ﻋﺪم رﺿﺎﻳﺖ از ﮐﺎرﮐﺮد وزرا ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺪهﻨﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ وزرا ﺟﻮاﺑﮕﻮ اﻧﺪ؟ اﺣﺘﻤﺎ ً‬
‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر راﯼ ﻧﻤﻴﺪهﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع واﻗﻌﮕﺮاﻳﺎﻧﻪ اﺳﺖ؟ ﺁﻳﺎ وزرا ﺗﺤﺖ ﻣﺎدﻩ ‪ 76‬ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ از ﭼﻨﺎن ﺻﻼﺣﻴﺘﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﻧﺪ ﮐﻪ از ﺟﻮاﺑﮕﻮﺋﯽ ﻣﺼﺌﻮن ﺑﺎﺷﻨﺪ؟‬

‫ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ‬

‫ﭘﻮﻟﻴﺲ‪:‬‬
‫ﻻ ﻣﺘﺒﺎرز ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻗﻮﻩ ﻣﺠﺮﻳﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد در‬ ‫ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ روزﻣﺮﻩ ﺷﺎن ﺑﺎ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﮐﺎرﻣﻨﺪان ﻗﻮﻩ اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﻴﺨﻮرﻧﺪ‪ .‬ﭘﻮﻟﻴﺲ از‬
‫ﻃﺮف وزارت داﺧﻠﻪ و رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﺋﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪60‬‬
 ‫ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮏ ﺟﺰﺋﯽ از وزارت داﺧﻠﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ‪ 62000‬ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﺮﮐﺐ از ﭘﻮﻟﻴﺲ‬
‫ﻳﻮﻧﻴﻔﻮرم دار‪ ،‬ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺟﻨﺎﺋﯽ‪ ،‬ﭘﻮﻟﺴﯽ ﺳﺮﺣﺪﯼ و ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻧﻈﻢ ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺿﺪ ﺗﺮور و‬
‫ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺎ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻌﺪاد را ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻳﻮﻧﻴﻔﻮرم دار) ﺗﻘﺮﻳﺒًﺎ ‪ (40000‬ﺑﻌﺪًا‬
‫ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺳﺮﺣﺪﯼ ) ‪ (17000‬ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻧﻈﻢ ﻋﺎﻣﻪ ) ‪ (5000‬دارا ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻳﮏ ﻧﻔﺮ ﭘﻮﻟﻴﺲ‬
‫ﺑﺮاﯼ ‪ 576‬ﻧﻔﺮ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﻠﯽ ﺑﻪ دﺷﻮارﯼ ﺑﻪ ﺁﻣﻮزش اﺳﺘﺨﺪام ﺷﻮﻧﺪﮔﺎن ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻴﭙﺮدازد وﻟﯽ از‬
‫ﻣﺠﻤﻮع ﺗﻌﺪاد اﺧﺘﺼﺎص دادﻩ ﺷﺪﻩ ‪ 80000‬ﺑﺮاﯼ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺗﺎ ﻣﺎرچ ‪ 2009‬ﺻﺮف ‪ 96‬ﻓﻴﺼﺪ ﺁن اﺷﻐﺎل‬
‫ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫از ﻟﺤﺎظ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎوﯼ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﻠﯽ ﺑﻪ ‪ 8‬ﻗﻮﻣﺎﻧﺪاﻧﯽ زون و ﺑﻌﺪًا ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺎﻧﺪاﻧﯽ هﺎﯼ وﻻﻳﺘﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ وﻇﻴﻔﻪ ﮐﺸﻒ ﺟﺮم را ﺑﻪ ﭘﻮﻟﻴﺲ و وﻇﻴﻔﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ را ﺑﻪ ﻟﻮﯼ څﺎرﻧﻮاﻟﯽ‬
‫واﮔﺬار ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨ َﺎ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﮐﺸﻒ ﺟﺮم ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ ﭘﻮﻟﻴﺲ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﮑﯽ ﺑﻪ راﭘﻮر دهﯽ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﮐﺸﻮر از ﺟﺮاﻳﻢ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﻠﯽ ﻳﮏ ﻻﺑﺮاﺗﻮار‬
‫ﮐﺮﻳﻤﻨﺎﻟﺴﺘﻴﮏ را ﻧﻴﺰ در ﮐﺎﺑﻞ دارد ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮل اﺧﺬ ﻧﺸﺎن اﻧﮕﺸﺖ‪ ،‬ﺗﺴﺖ ادوﻳﻪ ﺟﺎن و ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺤﻞ‬
‫واﻗﻌﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺁﻣﻮزش هﺎﯼ اﺑﺘﺪاﺋﯽ ﺑﺮاﯼ ﭘﻮﻟﺲ ﻣﻠﯽ در ﻣﺮﮐﺰ ﺁﻣﻮزش ﻣﺮﮐﺰﯼ در ﮐﺎﺑﻞ و ﻳﺎ ﻳﮑﯽ از ﻣﺮاﮐﺰ‬
‫ﺁﻣﻮزش ﻣﺤﻠﯽ هﻔﺖ ﮔﺎﻧﻪ ﮐﻪ در ﮐﻨﺪهﺎر‪ ،‬هﺮات‪ ،‬ﮔﺮدﻳﺰ‪ ،‬ﻣﺰار ﺷﺮﻳﻒ‪ ،‬ﮐﻨﺪز‪ ،‬ﺟﻼل ﺁﺑﺎد و ﺑﺎﻣﻴﺎن‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺻﻮرت ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ .‬اﺳﺘﺨﺪام ﺷﻮﻧﺪﮔﺎن ﺷﺎﻣﻞ ﻳﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺁﻣﻮزش ‪ 8‬هﻔﺘﻪ اﯼ ﮐﻪ در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ‬
‫وﻇﺎﻳﻒ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﭘﻮﻟﻴﺲ‪ ،‬ﻣﻬﺎرت در ﺳﻼح‪ ،‬ﮐﻤﮏ هﺎﯼ اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﺁﻣﻮزش ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﭘﻮﻟﻴﺲ اﺟﺘﻤﺎع‪،‬‬
‫ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت اﺑﺘﺪاﺋﯽ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺳﺮﺣﺪﯼ وﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻓﺮهﻨﮓ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد از اﻳﺸﺎن‬
‫ﺗﺤﺖ ﺁﻣﻮزش هﺎﺋﯽ در ﻣﻮرد ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزﯼ ﺑﻢ‪ ،‬اﺧﺬ ﻧﺸﺎن اﻧﮕﺸﺖ‪ ،‬ادارﻩ ﺗﺮاﻓﻴﮏ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﻏﻴﺮ‬
‫ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺤﻞ واﻗﻌﻪ‪ ،‬اﻣﻮزش هﺎ در ﻣﻮرد ﺳﻼح هﺎﯼ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﻣﻬﺎرت هﺎﯼ ﻧﻈﻢ ﻋﺎﻣﻪ‬
‫و)ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ( ﺷﻮرش‪ ،‬ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻓﺴﺮان ﺑﻠﻨﺪ رﺗﺒﻪ و ﭘﺎﺋﻴﻦ رﺗﺒﻪ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﻠﯽ در اﮐﺎدﻣﯽ ﻣﻠﯽ ﭘﻮﻟﻴﺲ در ﺷﻬﺮ ﮐﺎﺑﻞ ﺗﺤﺖ ﺁﻣﻮزش ﻗﺮار‬
‫ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺁﻣﻮزش ﺳﻪ ﺳﺎﻟﻪ اﮐﺎدﻣﯽ ﭘﻮﻟﻴﺲ اوﻟﻴﻦ ﻓﺎرﻏﺎﻧﺶ را ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﺷﺎن ﺑﻪ ‪ 251‬ﻧﻔﺮ‬
‫ﻣﻴﺮﺳﻴﺪ در ﺁﮔﺴﺖ ‪ 2005‬ﺑﻪ درﺟﻪ ﺳﺎرن ﻓﺎرغ داد‪ .‬ﺗﺎ اﻣﺮوز ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ‪ 9‬ﻣﺎهﻪ اﻓﺴﺮان ﭘﺎﺋﻴﻦ رﺗﺒﻪ‬
‫اﮐﺎدﻣﯽ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺑﻪ ﺁﻣﻮزش ﺑﻴﺶ از ‪ 2500‬ﻧﻔﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻴﺶ از ‪ 50‬زن ﻧﻴﺰ ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﺁﻣﻮزش هﺎ در اﮐﺎدﻣﯽ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﭘﻮﻟﻴﺲ‪ ،‬ﺗﮑﺘﻴﮏ هﺎ‪ ،‬ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺗﺮاﻓﻴﮏ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و‬
‫ﮐﺮﻳﻤﻨﻮﻟﻮژﯼ ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫څﺎرﻧﻮال‪:‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ -2004‬ﻣﺎدﻩ ‪134‬‬
‫ﮐﺸﻒ ﺟﺮاﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻮﻟﻴﺲ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺟﺮاﻳﻢ و اﻗﺎﻣﻪ دﻋﻮﯼ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺘﻬﻢ در ﻣﺤﮑﻤﻪ از ﻃﺮف څﺎرﻧﻮاﻟﯽ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﺻﻮرت ﻣﻴﮕﻴﺮد‪.‬‬
‫څﺎرﻧﻮاﻟﻲ ﺟﺰء ﻗﻮۀ اﺟﺮاﺋﻴﻪ و در اﺟﺮاﺁت ﺧﻮد ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺸﮑﻴﻞ‪ ،‬ﺻﻼﺣﻴﺖ و ﻃﺮز ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ څﺎرﻧﻮاﻟﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﮐﺸﻒ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺟﺮاﻳﻢ وﻇﻴﻔﻮي ﻣﻨﺴﻮﺑﻴﻦ ﻗﻮاي ﻣﺴﻠﺢ‪ ،‬ﭘﻮﻟﻴﺲ و ﻣﻮﻇﻔﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺧﺎص ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪61‬‬
‫څﺎرﻧﻮال و ﻳﺎ دﻓﺘﺮ ﻟﻮﯼ څﺎرﻧﻮاﻟﯽ ادارﻩ څﺎرﻧﻮاﻟﯽ ﮐﺸﻮرﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬څﺎرﻧﻮاﻟﯽ ﻳﮏ ﻧﻬﺎد اﺟﺮاﻳﻮﯼ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻘﻼﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ ﻟﻮﯼ څﺎرﻧﻮال ﮐﻪ از ﻃﺮف رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﺗﻮﺳﻂ‬
‫وﻟﺴﯽ ﺟﺮﮐﻪ ﺗﺎﻳﺪ ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬رهﺒﺮﯼ ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 134‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ څﺎرﻧﻮاﻟﯽ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫درج ﻗﻀﺎﻳﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺘﻬﻤﻴﻦ در ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫څﺎرﻧﻮاﻟﯽ داراﯼ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﯽ و ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺨﺶ هﺎ ﺑﻌﺪا ﺑﻪ‬
‫ﺷﺶ رﻳﺎﺳﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ ﮐﻪ هﺮﮐﺪام ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ ﻣﻌﺎون ﻟﻮﯼ څﺎرﻧﻮاﻟﯽ رهﺒﺮﯼ ﻣﻴﮕﺮدد وﻟﯽ ﺑﺨﺶ‬
‫اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﯽ ﺗﻮﺳﻂ رﺋﻴﺲ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﯽ رهﺒﺮﯼ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺑﺨﺶ ﻣﺪﻧﯽ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻋﺪﻟﯽ‬
‫ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا در ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺟﺰاﺋﯽ ﺑﻮدﻩ در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﺑﺨﺶ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﯽ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﺤﻘﻴﻖ و‬
‫ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺗﺮورﻳﺰم در ﻣﺤﺎﮐﻢ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺑﺨﺶ ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺗﻌﻘﻴﺐ‬
‫ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺟﺰاﺋﯽ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﭘﻮﻟﻴﺲ و ﺳﺎﻳﺮ ﮐﺎرﻣﻨﺪان ﺗﻨﻔﻴﺬ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺎ ﻣﺎﻩ ﻣﯽ ‪ 2007‬در ﻣﺠﻤﻮع څﺎرﻧﻮاﻟﯽ در ﺣﺪود ‪ 2247‬څﺎرﻧﻮال وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ ‪ 1750‬ﻧﻔﺮ ﺁن در‬
‫ﺑﺨﺶ ﻣﺪﻧﯽ‪ 169 ،‬در ﺑﺨﺶ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﯽ و ‪ 328‬در ﺑﺨﺶ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻴﻨﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬دﻓﺘﺮ ﻣﺮﮐﺰﯼ ﻟﻮﯼ‬
‫څﺎرﻧﻮاﻟﯽ در ﮐﺎﺑﻞ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و دﻓﺎﺗﺮ وﻻﻳﺘﯽ در ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺸﻮر دارد‪.‬‬

‫دﻓﺎع‪:‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ – 2004‬ﻣﺎدﻩ ‪31‬‬

‫هﺮ ﺷﺨﺺ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮاﯼ دﻓﻊ اﺗﻬﺎم ﺑﻪ ﻣﺠﺮد ﮔﺮﻓﺘﺎرﯼ و ﻳﺎ ﺑﺮاﯼ اﺛﺒﺎت ﺣﻖ ﺧﻮد وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻬﻢ ﺣﻖ دارد ﺑﻪ ﻣﺠﺮد ﮔﺮﻓﺘﺎرﯼ از اﺗﻬﺎم ﻣﻨﺴﻮﺑﻪ اﻃﻼع ﻳﺎﺑﺪ و در داﺧﻞ ﻣﻴﻌﺎدﯼ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ در ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﮔﺮدد‪ .‬دوﻟﺖ در ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺟﻨﺎﺋﯽ ﺑﺮاﯼ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﯽ ﺑﻀﺎﻋﺖ وﮐﻴﻞ‬
‫ﻣﺪاﻓﻊ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎوﺟﻮدﻳﮑﻪ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮاﯼ هﺮ ﺷﺨﺺ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪﻩ ﺣﻖ داﺷﺘﻦ ﻳﮏ وﮐﻴﻞ را دادﻩ اﺳﺖ‬
‫وﻟﯽ ﻧﻘﺶ وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ در ﺑﺴﻴﺎرﯼ ﻧﻘﺎط اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن هﻨﻮز ﻧﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺎﻧﻮن وﮐﻼﯼ‬
‫ﻼ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل دﻓﺘﺮ ﺛﺒﺖ وﮐﻼﯼ‬ ‫ﻣﺪاﻓﻊ ﺑﺴﻴﺎر ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻮدﻩ و در ﺑﺴﻴﺎرﯼ ﺟﺎ هﺎ اﺻ ً‬
‫ﻣﺪاﻓﻊ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺻﺮف ‪ 250‬ﻧﻔﺮ ﺣﻘﻮﻗﺪان را ﻣﻨﻴﺤﺚ وﮐﻼﯼ داراﯼ ﺟﻮاز ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ در ﻣﺤﺎﮐﻢ‬
‫ﻟﺴﺖ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ) .‬ﭼﻮن ﺗﻤﺎم وﮐﻼﯼ ﻣﺪاﻓﻊ راﺟﺴﺘﺮ ﺷﺪﻩ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﻨﺪ ﻟﺬا ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﻌﺪاد واﻗﻌﯽ وﮐﻼ‬
‫از اﻳﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ (.‬درﻧﺘﻴﺠﻪ از ﻣﺠﻤﻮع ‪ 8‬ﺗﺎ ‪ 10‬هﺰار ﺷﺨﺺ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪﻩ در هﺮ ﺳﺎل ﺻﺮف‬
‫ﻳﮏ ﻋﺪﻩ ﮐﻤﯽ از ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻋﺪت وﮐﻴﻞ دﺳﺘﺮﺳﯽ دارﻧﺪ‪ .‬در ﻋﻮض اﺷﺨﺎص ﻣﺘﻬﻢ ﺑﺪون ﻣﺴﺎﻋﺪت‬
‫ﻻ ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ اﻣﻮزش‬ ‫در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﯽ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ و ﻳﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ دوﺳﺖ و ﻳﺎ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪاﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫را در ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﯽ دارﻧﺪ دﻓﺎع ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﭼﻬﺎر ﻧﻬﺎد ﻏﻴﺮ دوﻟﺘﯽ ﻋﻤﺪﻩ ﻣﺴﺎﻋﺪت هﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﻪ وﮐﻼﯼ ﻣﺪاﻓﻊ را ﺑﺮاﯼ ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻮان ﻣﺎﻟﯽ اﺳﺘﺨﺪام وﮐﻴﻞ را ﻧﺪارﻧﺪ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻣﻴﺴﺎزد‪ :‬ﺑﻨﻴﺎد ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺴﺎﻋﺪت‬
‫هﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ ،‬د ﻗﺎﻧﻮن ﻏﺸﺘﻮﻧﮑﯽ و ﻣﻴﺪﻳﮑﺎ ﻣﻮﻧﺪﻳﺎل‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻬﺎد هﺎ در ﺑﺴﻴﺎرﯼ از وﻻﻳﺎت اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫دﻓﺎﺗﺮ ﺷﺎن را ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ وﻟﯽ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮاﯼ دﻓﺎع از ﺗﻤﺎم ﻣﺘﻬﻤﻴﻦ و ﻣﻈﻨﻮﻧﻴﻦ ﺑﺮﺧﻮردار‬

‫‪62‬‬
‫ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در وﻟﺴﻮاﻟﯽ هﺎﺋﻴﮑﻪ اﻳﻦ ﻧﻬﺎد هﺎ ﻓﻌﺎل اﻧﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒَﺎ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﮔﺬارش ﻣﻴﺪهﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺟﺎ هﺎ ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﻮﺛﺮ ﺗﺮ و ﺑﺎ ﻧﺎ هﻨﺠﺎرﯼ هﺎﯼ اﻧﺪﮎ اﺟﺮا ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺴﺎﻋﺪت هﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻧﻬﺎد دوﻟﺘﯽ وﮐﺎﻟﺖ دﻓﺎع را‬
‫رهﺒﺮﯼ ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ .‬رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺴﺎﻋﺪت هﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺗﻌﺪا اﻧﺪﮐﯽ را ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻧﻤﻮدﻩ وﻟﯽ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮐﻤﺒﻮد‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻮان اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺧﻮد را ﻧﺪارد‪ .‬اﻳﻦ رﻳﺎﺳﺖ در اواﺧﺮ ﺳﺎل ‪ 2007‬ﺑﺎﺳﺎس ﻓﺮﻣﺎن ﺷﻤﺎرﻩ‬
‫‪ 111‬از ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﻪ وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ اﻧﺘﻘﺎل دادﻩ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻴﺴﺘﻢ اﺻﻼﺣﯽ‪:‬‬
‫رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺮﮐﺰﯼ ﻣﺤﺎﺑﺲ ﻳﮑﯽ از دﻩ رﻳﺎﺳﺖ وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ رﻳﺎﺳﺖ وزارت‬
‫ﻋﺪﻟﻴﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ رﻳﺎﺳﺖ در ﺳﺎل ‪ 2003‬از وزارت داﺧﻠﻪ ﺑﻪ وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﻧﻤﻮدﻩ و داراﯼ‬
‫ﻳﮏ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺠﺰا از ﺳﺎﻳﺮ رﻳﺎﺳﺖ هﺎﯼ وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺤﺎﺑﺲ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻤﺎم ﺗﻮﻗﻴﻒ ﺧﺎﻧﻪ هﺎ و ﻣﺤﺎﺑﺲ در ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺸﻮر ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﺴﺌﻮل ﻗﻴﺪ‬
‫هﺎﯼ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﻣﺪت در ﻣﺮاﮐﺰ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﺁﻧﻬﺎ اﻓﺮاد ﺑﺮاﯼ ﺣﺪ اﮐﺜﺮ ﻣﺪت ﺳﻪ روز ﻧﮕﻬﺪارﯼ‬
‫ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ ) ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎﯼ ﺗﻮﻗﻴﻒ ﺧﺎﻧﻪ ﮐﺎﺑﻞ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻮﻟﻴﺲ ادارﻩ ﻣﻴﺸﻮد ﻣﻈﻨﻮﻧﻴﻦ را ﺗﺎ ﻣﺪت ‪ 15‬روز‬
‫ﻧﮕﻬﺪارﯼ ﻧﻤﻮدﻩ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ‪ (.‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ادارﻩ ﺗﻮﻗﻴﻒ ﺧﺎﻧﻪ هﺎ و زﻧﺪان هﺎ رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺤﺎﺑﺲ وﻇﻴﻔﻪ اﻧﺘﻘﺎل‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن و ﺗﻮﻗﻴﻒ ﺷﺪﻩ ﮔﺎن را ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺟﻬﺖ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ و ﻣﺠﺎﻟﺲ اﺳﺘﻤﺎﻋﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ دارد‪.‬‬
‫رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺤﺎﺑﺲ در ﺣﺪود ‪ 3500‬اﻓﺴﺮ ﺑﻠﻨﺪ رﺗﺒﻪ‪ ،‬اﻓﺴﺮ ﭘﺎﺋﻴﻦ رﺗﺒﻪ و ﺳﺮﺑﺎز ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺪود‬
‫‪ 10600‬زﻧﺪاﻧﯽ در ﻣﺮﺑﻮﻃﺎت اﻳﻦ ادارﻩ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻳﮑﯽ از اهﺪاف رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺤﺎﺑﺲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ‪ 357‬وﻟﺴﻮاﻟﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮏ ﺗﻮﻗﻴﻒ ﺧﺎﻧﻪ و در ‪34‬‬
‫وﻻﻳﺖ ﮐﺸﻮر ﻳﮏ زﻧﺪان ﻣﺮﮐﺰﯼ ) ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ زﻧﺪان ﭘﻠﭽﺮﺧﯽ( داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ هﺪف ﺗﺎ ﺣﺎل ﺗﺤﻘﻖ‬
‫ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ در ﺣﺪود ‪ 120‬وﻟﺴﻮاﻟﯽ داراﯼ ﻳﮏ ﺗﻮﻗﻴﻒ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ .1‬وﻇﻴﻔﻪ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﮐﺸﻒ ﺟﺮم ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ وﻟﯽ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺑﻪ اﻳﻦ هﺪف ﻧﺎﻳﻞ ﺁﻣﺪﻩ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﮐﻤﮏ‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻋﺎدﯼ‪ .‬وﻇﺎﻳﻒ ﺷﻬﺮوﻧﺪان اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﭼﻴﺴﺖ؟ اﻳﺎ اﻳﻦ وﻇﺎﻳﻒ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻧﺪ ﻳﺎ اﺧﻼﻗﯽ؟ ﺁﻳﺎ ﺑﺮاﯼ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻧﻘﺶ رﺳﻤﯽ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ ﭼﺮا؟‬
‫‪ .2‬در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬څﺎرﻧﻮال ﺻﻼﺣﻴﺖ دارد ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺟﺮاﻳﻢ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺗﻬﺎم‬
‫ﻧﺎﻣﻪ در ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﺒﺎدرت ورزد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ څﺎرﻧﻮاﻻن از ﺻﻼﺣﻴﺖ وﺳﻴﻌﯽ ﺑﺮﺧﻮردار‬
‫اﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺪام ﺟﺮاﻳﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻘﻴﺐ اﻧﺪ و ﮐﺪام هﺎ ﻧﻪ‪ .‬ﻣﺰاﻳﺎ و ﻧﻮاﻗﺺ دادن اﻳﻦ ﺻﻼﺣﻴﺖ وﺳﻴﻊ ﺑﺮاﯼ‬
‫څﺎرﻧﻮال ﭼﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﮐﻨﺘﺮوﻟﯽ ﺑﺎﻻﯼ اﻳﻦ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ؟ اﮔﺮ ﺑﻠﯽ ﭘﺲ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺎرﺗﯽ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻋﻤﺎل ﮔﺮدد؟‬
‫‪ .3‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺗﻌﺪاد څﺎرﻧﻮاﻻن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﮐﻼﯼ ﻣﺪاﻓﻊ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎﮎ اﺳﺖ؟ ﺁﻳﺎ څﺎرﻧﻮاﻻن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﺷﺨﺎص ﺑﺪون وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺷﺨﺎص داراﯼ وﮐﻴﻞ‬
‫ﻣﺪاﻓﻊ ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﺮ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﻣﺤﺎﮐﻢ در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣﻘﻮق اﺷﺨﺎص ﺑﯽ دﻓﺎع ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ؟‬

‫‪63‬‬
‫‪ .4‬اﮔﺮ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ راﻧﻨﺪﻩ ﺗﮑﺴﯽ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از دﻳﺘﮕﻴﺮﯼ در ﻣﻮرد او ﭼﯽ اﺗﻔﺎق ﻣﯽ‬
‫اﻓﺘﺪ؟‬

‫د‪ .‬ﻗﻮﻩ ﻣﻘﻨﻨﻪ‬

‫ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ‬
‫ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻴﮕﺮدد‪ :‬وﻟﺴﯽ ﺟﺮﮔﻪ و ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺟﺮﮔﻪ‪ .‬اﻋﻀﺎﯼ وﻟﺴﯽ ﺟﺮﮔﻪ هﺮ‬
‫ﭘﻨﺞ ﺳﺎل اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ و ﺗﻌﺪاد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ ﻧﻔﻮس ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع ‪ 249‬ﻋﻀﻮ در‬
‫وﻟﺴﯽ ﺟﺮﮔﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻘﺮر ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ از هﺮ وﻻﻳﺖ دو زن ﻣﻨﺤﻴﺚ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ – 2004‬ﻣﺎدﻩ ‪83‬‬

‫اﻋﻀﺎﯼ وﻟﺴﯽ ﺟﺮﮔﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدم از ﻃﺮﻳﻖ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺁزاد ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺳﺮﯼ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫دورﻩ ﮐﺎر وﻟﺴﯽ ﺟﺮﮔﻪ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ اول ﺳﺮﻃﺎن ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻌﺪ از اﻋﻼن ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻴﺮﺳﺪ‬
‫و ﺷﻮراﯼ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺁﻏﺎز ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺘﺨﺎب اﻋﻀﺎﯼ وﻟﺴﯽ ﺟﺮﮔﻪ در ﺧﻼل ﻣﺪت ﺳﯽ اﻟﯽ ﺷﺼﺖ روز ﻗﺒﻞ از ﭘﺎﻳﺎن دورﻩ وﻟﺴﯽ ﺟﺮﮔﻪ‬
‫ﺑﺮ ﮔﺬار ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﺗﻌﺪاد اﻋﻀﺎﯼ وﻟﺴﯽ ﺟﺮﮔﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻧﻔﻮس هﺮ ﺣﻮزﻩ ﺣﺪ اﮐﺜﺮ ‪ 250‬ﻧﻔﺮ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻮزﻩ هﺎﯼ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﯽ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺁن در ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫اﻋﻀﺎﯼ ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺟﺮﮔﻪ از ﻃﺮف اﻋﻀﺎﯼ ﺷﻮراﯼ وﻻﻳﺘﯽ ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت ‪ 4‬ﺳﺎل و از ﻃﺮف ﺷﻮراﯼ‬
‫وﻟﺴﻮاﻟﯽ ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت ‪ 3‬ﺳﺎل اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮم را رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت ‪ 5‬ﺳﺎل ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﻗﻴﺪ ﮐﻪ ﻧﻴﻤﯽ ازﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﮔﺎن از ﺟﻤﻊ زﻧﺎن ﺑﻮدﻩ و دو دو ﮐﺮﺳﯽ ﺑﺮاﯼ ﻣﻌﻴﻮﺑﻴﻦ و ﮐﻮﭼﯽ‬
‫هﺎ اﺧﺘﺼﺎص دادﻩ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪.‬از ﻣﺠﻤﻮع اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﻳﮏ ﺛﻠﺚ ﺁن از ﻃﺮف ﺷﻮرﯼ هﺎﯼ‬
‫وﻻﻳﺘﯽ‪ ،‬ﻳﮏ ﺛﻠﺚ ﺁن ازﻃﺮف رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر و ﻳﮏ ﺛﻠﺚ دﻳﮕﺮ ﺁن از ﻃﺮف ﺷﻮرا هﺎﯼ وﻟﺴﻮاﻟﯽ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺟﺮﮔﻪ داراﯼ ‪ 102‬ﻋﻀﻮ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ -2004‬ﻣﺎدﻩ ‪84‬‬

‫اﻋﻀﺎﯼ ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺟﺮﮔﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ذﻳﻞ اﻧﺘﺨﺎب و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ .1‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻋﻀﺎﯼ ﺷﻮراﯼ هﺮ وﻻﻳﺖ ﻳﮏ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮراﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت ‪ 4‬ﺳﺎل‬
‫‪ .2‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻋﻀﺎﯼ ﺷﻮراﯼ هﺎﯼ وﻟﺴﻮاﻟﯽ هﺎ هﺮ وﻻﻳﺖ‪ ،‬ﻳﮏ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮراﯼ هﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت ﺳﻪ ﺳﺎل‬

‫‪64‬‬
‫‪ .3‬ﻳﮏ ﺛﻠﺚ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ هﺎﯼ ﺧﺒﻴﺮ و ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﻮل دو ﻧﻔﺮ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻟﻴﻦ و ﻣﻌﻴﻮﺑﻴﻦ و دو ﻧﻔﺮ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﮐﻮﭼﯽ هﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت ﭘﻨﺞ ﺳﺎل‬
‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮرﯼ ﺗﻌﺪاد ﭘﻨﺠﺎﻩ ﻓﻴﺼﺪ از اﻳﻦ اﺷﺨﺎص را از ﺑﻴﻦ زﻧﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ در ﮐﻞ ﻣﺴﺌﻮل وﺿﻊ‪ ،‬ﺗﻌﺪﻳﻞ و اﻟﻐﺎﯼ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺗﺎﻳﺪ ﺑﻮدﻳﺠﻪ دوﻟﺖ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﺴﯽ ﺟﺮﮔﻪ‬
‫داراﯼ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺧﺎص ﻗﺒﻮل و ﻳﺎ رد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﮔﺎن رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺑﺮاﯼ ﻣﻘﺎم هﺎﯼ وزارت و ﺳﺘﺮﻩ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ ﻣﺮﺟﻊ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬارﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺪرن ﺑﻮدﻩ و ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺮﻋﯽ‬
‫اﻻﺟﺮا ﺷﺪن ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺠﻠﺴﻴﻦ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ ﺗﺼﻮﻳﺐ و ﺑﻪ ﺗﻮﺷﻴﺢ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬

‫وﻟﺴﯽ ﺟﺮﮔﻪ‬

‫ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺟﺮﮔﻪ‬

‫ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬ﻣﺎدﻩ ‪90‬‬

‫ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ داراﯼ ﺻﻼﺣﻴﺖ هﺎﯼ ذﻳﻞ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ .1‬ﺗﺼﻮﻳﺐ‪ ،‬ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻳﺎ ﻟﻐﻮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻳﺎ ﻓﺮاﻣﻴﻦ ﺗﻘﻨﻴﻨﯽ‬

‫‪ .2‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﭘﺮوﮔﺮاﻣﻬﺎﯼ اﻧﮑﺸﺎﻓﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻓﺮهﻨﮕﯽ اﻗﺘﺼﺎدﯼ و ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﻳﮑﯽ‬
‫‪ .3‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺑﻮدﻳﺠﻪ دوﻟﺘﯽ و اﺟﺎزﻩ اﺧﺬ و ﻳﺎ اﻋﻄﺎﯼ ﻗﺮﺿﻪ هﺎ‬
‫‪ .4‬اﻳﺠﺎد واﺣﺪ هﺎﯼ ادارﯼ‪ ،‬ﺗﻌﺪﻳﻞ و ﻳﺎ اﻟﻐﺎﯼ ﺁن‬
‫‪ .5‬ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻌﺎهﺪات و ﻣﻴﺜﺎﻗﻬﺎﯼ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻳﺎ ﻓﺴﺦ اﻟﺤﺎق اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺁن‬
‫‪ .6‬ﺳﺎﻳﺮ ﺻﻼﺣﻴﺖ هﺎﯼ ﻣﻨﺪرج اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬

‫ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ‬
‫ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﻣﺮﮐﺐ از ﺗﻤﺎم اﻋﻀﺎﯼ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ و روﺳﺎﯼ ﺷﻮراﯼ هﺎﯼ وﻻﻳﺘﯽ و ﺷﻮرا هﺎﯼ‬
‫وﻟﺴﻮاﻟﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ داراﯼ ﺻﻼﺣﻴﺖ هﺎﯼ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ را ﺗﻌﺪﻳﻞ‪ ،‬درﻣﻮرد ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ارﺿﯽ و اﺳﺘﻘﻼل ﻣﻤﻠﮑﺐ ﺑﻪ اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و‬
‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر را ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪65‬‬
 ‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ – 2004‬ﻣﺎدﻩ ‪111‬‬

‫ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﮔﻪ در ﺣﺎﻻت ذﻳﻞ داﻳﺮ ﻣﻴﮕﺮدد‪:‬‬

‫‪ .1‬اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﻴﻢ در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ارﺿﯽ‪ ،‬و ﻣﺼﺎﻟﺢ‬
‫ﻋﻠﻴﺎﯼ ﮐﺸﻮر‪،‬‬

‫‪ .2‬ﺗﻌﺪﻳﻞ اﺣﮑﺎم اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬

‫‪ .3‬ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻣﻨﺪرج ﻣﺎدﻩ ﺷﺼﺖ و ﻧﻬﻢ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬

‫ﻩ‪ .‬ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ‬

‫ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻮدﻩ و ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﮑﻴﻼت و ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻗﺒﻞ‬
‫از ﺁﻏﺎز ﻧﻤﻮدن اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬

‫ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻋﺎﻟﻴﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺟﻊ ﻗﻀﺎﺋﯽ در ﮐﺸﻮر ﺑﻮدﻩ و ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ ﻗﺎﺿﯽ اﻟﻘﻀﺎت ﮐﻪ هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ‬
‫هﺸﺖ ﺗﻦ ﻗﺎﺿﯽ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻴﭙﺮدازد‪ ،‬رهﺒﺮﯼ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮﮐﺐ از ‪ 9‬ﻋﻀﻮ‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت دﻩ ﺳﺎل ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺮدﻳﺪﻩ و ﺑﻪ ﺗﺎﻳﺪ وﻟﺴﯽ ﺟﺮﮔﻪ ﻣﻴﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺤﺎﮐﻢ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ‪ 4‬دﻳﻮان ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻴﮕﺮدد‪ :‬ﺟﺰاﯼ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬اﻣﻨﻴﺖ‬
‫ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻣﺪﻧﯽ و ﺣﻘﻮق ﻋﺎﻣﻪ و ﺗﺠﺎرﺗﯽ‪ .‬هﺮ دﻳﻮان ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ ﻋﻀﻮ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻤﺎم‬
‫ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ هﻤﺎن ﺑﺨﺶ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ رهﺒﺮﯼ ﻣﻴﮕﺮدد‪ ) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 18‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺤﺎﮐﻢ(‬

‫ﺻﻼﺣﻴﺖ هﺎﯼ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺼﻮرت واﺿﺢ در ﻣﺎدﻩ ‪ 24‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺑﺮﺷﻤﺮدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺘﺮﻩ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺻﺮاﺣﺘًﺎ ذﻳﺼﻼح داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ وﺿﻊ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺎرﻟﻤﺎن را ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ و ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دهﺪ‪ .‬ﮔﻨﺠﺎﻧﻴﺪن ﺻﺮﻳﺢ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻳﮑﯽ از اﺑﺪاﻋﺎت ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺎﺳﯽ ﻗﺒﻠﯽ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮔﻨﺠﺎﻧﻴﺪﻩ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ هﻨﻮز در ﻣﻮرد ﺣﺪود ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻮد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﻧﻪ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﺎدﯼ ﮐﻪ در ﻗﻀﻴﻪ ﺳﭙﻨﺘﺎ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺤﺚ و ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﻴﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺳﺘﺮﻩ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ هﻤﭽﻨﺎن ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﻮر ﻗﻀﺎﺋﯽ و ﺗﺎدﻳﺐ ﻗﻀﺎت را ﺑﻪ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪66‬‬
 ‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬ﻣﺎدﻩ ‪121‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻴﻦ ﺗﻘﻨﻴﻨﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺎهﺪات ﺑﻴﻦ اﻟﺪول و ﻣﻴﺜﺎق هﺎﯼ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﺳﺎﺳﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﻳﺎ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن از ﺻﻼﺣﻴﺖ‬
‫ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫هﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢ اﺗﺨﺎذ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻳﮏ راﯼ ﻋﻠﻨﯽ ﮐﻪ هﻤﮕﺎن ﺗﻮان ﺧﻮاﻧﺪن ﺁﻧﺮا داﺷﺘﻪ‬
‫ﻻ ﻋﻤﻠﯽ ﻧﮕﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ اﻳﮑﻪ وﺳﻴﻌ ًﺎ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻴﻪ ﮔﺮدد‪ .‬وﻟﯽ اﻳﻦ ﻃﺮز ﮐﺎر ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫اﻧﻌﮑﺎس ﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ در ﺁن ﻳﮏ ﮔﺬارﺷﮕﺮ ‪ 28‬ﺳﺎﻟﻪ اﻓﻐﺎن ﻳﮏ ﻣﻘﺎﻟﻪ اﻳﺮا در اﻧﺘﻘﺎد از ﻧﺤﻮﻩ ﺗﻔﺴﻴﺮ از‬
‫ﻗﺮﺁن ﮐﺮﻳﻢ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺣﺒﺲ ‪ 20‬ﺳﺎل ﺑﺨﺎﻃﺮ اهﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺪﺳﺎت ﻣﺤﮑﻮم ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ در ﺗﺎﺋﻴﺪ اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻳﮏ ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻨﯽ ارﺋﻪ ﻧﻨﻤﻮد‪ .‬در واﻗﻊ ﺑﺮادر ﮔﺬارﺷﮕﺮ ﻳﮑﻤﺎﻩ ﺑﻌﺪ‬
‫از ﺗﺼﻤﻴﻢ اﻃﻼع ﺑﺪﺳﺖ ﺁورد ﮐﻪ ﻣﺠﺎزات از ﻃﺮف ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﺎﻳﺪ ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ و ﻣﺎدﻩ ‪ 7‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺤﺎﮐﻢ‪ ،‬ﻗﻀﺎﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﺳﺎﻳﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺣﻞ‬
‫وﻓﺼﻞ ﮔﺮدد‪ .‬وﻟﯽ در ﺻﻮرت ﻧﺒﻮد اﺣﮑﺎم ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﻪ ﻣﺎدﻩ‬
‫‪ 130‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺬهﺐ ﺣﻨﻔﯽ و ﻳﺎ در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﭘﻴﺮوان ﻓﻘﻪ ﺗﺸﻴﻊ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻓﻘﻪ ﺗﺸﻴﻊ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬ﻣﺎدﻩ ‪:120‬‬

‫ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﺷﺎﻣﻞ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم دﻋﺎوﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻃﺮف اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻴﻘﯽ ﻳﺎ ﺣﮑﻤﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﻮل دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺣﻴﺚ ﻣﺪﻋﯽ ﻳﺎ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ در ﭘﻴﺸﮕﺎﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن اﻗﺎﻣﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ .1‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎﻣﻬﻤﺘﺮﯼ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﻋﻀﻮ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﭼﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ؟‬
‫‪ .2‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﻴﮑﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﻗﻀﺎت ﺑﺎﻳﺪ در هﻨﮕﺎم اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ؟ در‬
‫ﮐﺪام ﺣﺎﻻت در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺣﻖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﻳﻌﺖ را دارﻧﺪ؟‬

‫ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ و ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺳﺘﻴﻨﺎف‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬ﻣﺎدﻩ ‪116‬‬

‫ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ رﮐﻦ ﻣﺴﺘﻘﻞ دوﻟﺖ ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﻣﺮﮐﺐ اﺳﺖ از ﻳﮏ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ‪ ،‬ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺳﺘﻴﻨﺎف و ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﮐﻪ ﺗﺸﮑﻴﻼت و‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﻪ ﺣﻴﺚ ﻋﺎﻟﻴﺘﺮﻳﻦ ارﮔﺎن ﻗﻀﺎﺋﯽ در راس ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﮑﻪ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻪ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ وﻟﺴﻮاﻟﯽ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺁن ﺁوردﻩ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﺑﺎﺳﺎس ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪﯼ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع ‪ 5‬ﻧﻮع ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ‬
‫وﺟﻮد دارد‪ :‬ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﻣﺮﮐﺰﯼ وﻻﻳﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ اﻃﻔﺎل‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﺗﺠﺎرﺗﯽ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ‬

‫‪67‬‬
‫اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ وﻟﺴﻮاﻟﯽ و ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﻓﺎﻣﻴﻠﯽ‪ .‬ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﻣﺮﮐﺰﯼ ﻣﺤﮑﻤﻪ داراﯼ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ هﺮﻗﻀﻴﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺤﮑﻤﻪ ارﺟﺎع ﮔﺮدد‪ .‬وﻟﯽ اﻳﻦ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬
‫‪ 5‬دﻳﻮان ﻣﻨﻘﺴﻢ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺟﺰاﯼ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬اﻣﻨﻴﺖ ﻋﺎﻣﻪ و ﺟﺰاﺋﯽ ﺗﺮاﻓﻴﮏ‪.‬‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﺻﺮف ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺷﺎن ﻗﺮار داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻴﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع ‪ 42‬ﻓﻴﺼﺪ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ را ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺟﺰاﺋﯽ‪ 37 ،‬ﻓﻴﺼﺪ‬
‫ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﻣﺪﻧﯽ‪ 14 ،‬ﻓﻴﺼﺪ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﯽ و ‪ 7‬ﻓﻴﺼﺪ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﻴﺪهﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﮑﻪ ﻳﮏ هﻴﺎت ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺳﻪ ﻧﻔﺮﯼ ) ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﺳﻪ ﻗﺎﺿﯽ ﺣﺎﺿﺮ اﻧﺪ( در ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ در ﻣﻮرد ﻗﻀﻴﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺮف ﺑﺎزﻧﺪﻩ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ را ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮاﻓﻌﻪ‬
‫وﻻﻳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺧﻮاهﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 53‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺑﻌﻀﯽ ﺗﺼﺎﻣﻴﻤﯽ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﻧﻬﺎﺋﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ :‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻣﻴﻌﺎد ﻣﺮاﻓﻌﻪ‬
‫ﺧﻮاهﯽ ﺑﻪ ﺳﺮ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ارزش ﻣﺪﻋﯽ ﺑﻬﺎ ﺑﻪ ‪ 100‬هﺰار اﻓﻐﺎﻧﯽ ﻳﺎ ﮐﻤﺘﺮ از ﺁن ﺑﺮﺳﺪ و‬
‫هﻨﮕﺎﻣﻴﮑﻪ ﺟﺮﻳﻤﻪ ﻧﻘﺪﯼ ‪ 50‬هﺰار اﻓﻐﺎﻧﯽ و ﻳﺎ ﮐﻤﺘﺮ از ﺁن ﺣﮑﻢ ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫در ﻣﻮارد ﻓﻮق ﻳﮑﯽ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻳﮑﺒﺎر دﻳﮕﺮ اﻳﻦ‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻗﻀﻴﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﻳﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﻳﺸﺎن رﺳﻴﺪﮔﯽ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺳﺎس ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪﯼ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﻧﺪ‪ :‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮاﻓﻌﻪ داراﯼ ‪ 6‬دﻳﻮان ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﺟﺰاﯼ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬اﻣﻨﻴﺖ ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻣﺪﻧﯽ و ﻓﺎﻣﻴﻠﯽ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺠﺎرﺗﯽ و اﻃﻔﺎل‪ .‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﺤﮑﻤﻪ و ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻗﻀﻴﻪ ‪ ،‬ﺗﺎﻳﺪ‪ ،‬رد و ﻳﺎ اﻋﺎدﻩ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻳﮑﯽ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺨﻮاهﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف را ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺘﺮﻩ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺻﺮف ﺗﺼﻤﻴﻢ را از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺁن ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﻴﺪهﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻧﻴﺰ اﺣﮑﺎﻣﯽ را در ﻣﻮرد ﭼﮕﻮﻧﯽ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻋﺪاﻟﺖ در ﮐﺸﻮر دارا ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪ 8‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻘﺮر ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻔﺎف و ﺑﺮاﯼ ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم ﺑﺎزﺑﻮدﻩ و ﺗﺼﻤﻴﻢ‬
‫ﻧﻬﺎﺋﯽ ﺑﺮاﯼ ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 11‬در هﻤﺮاهﯽ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻘﺮر ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ‬
‫هﺮ ﺷﺨﺺ ﻣﺴﺘﺤﻖ داﺷﺘﻦ ﻳﮏ وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 58‬ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻌﻴﺎر هﺎ ﺑﺮاﯼ ﻗﺎﺿﯽ ﺷﺪن‬
‫ﻣﻴﭙﺮدازد ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ‪:‬ﺷﺨﺺ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت ﺣﺪ اﻗﻞ ‪ 10‬ﺳﺎل ﺗﺒﻌﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ هﻴﭻ ﺟﺮﻣﯽ‬
‫ﻣﺤﮑﻮم ﻧﮕﺮدﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬داراﯼ ﻳﮏ ﺳﻨﺪ از داﻧﺸﮑﺪﻩ هﺎﯼ ﺣﻘﻮق و ﺷﺮﻋﻴﺎت و ﻳﺎ ﻣﺪارس دﻳﻨﯽ ﺑﻮدﻩ و‬
‫‪ 25‬ﺳﺎل و ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺁن ﺳﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﮑﻤﻪ‬ ‫ﻣﺤﮑﻤﻪ‬ ‫ﺳﺘﺮﻩ‬

‫اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ‬ ‫اﺳﺘﻴﻨﺎف‬ ‫ﻣﺤﮑﻤﻪ‬

‫‪68‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺁن ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺑﺎ روح رهﻨﻤﻮد اﻣﻴﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺧﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ واﺣﺪ ﺻﻼﺣﻴﺖ‬
‫ﻗﻀﺎﺋﯽ و ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮ هﺎ ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﺎن ﺗﺎزﻩ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫ﺗﺼﻮر ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻳﮏ ﺗﺎﺟﺮ هﺴﺘﻴﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﻳﮏ ﻣﺎﺷﻴﻦ رﻳﮓ هﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﻣﺸﺘﺮﯼ ﺷﻤﺎ از دادن‬
‫ﭘﻮل ﺑﺮاﯼ رﻳﮕﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﯼ اﻧﺘﻘﺎل دادﻩ اﻳﺪ اﻣﺘﻨﺎع ﻣﻴﻮرزد‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻴﺪ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫ﺑﻴﺎورﻳﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺎرﯼ را ﻣﻴﺨﻮاهﻴﺪ؟‬

‫ادارﻩ ﻣﺤﻠﯽ‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮏ ﮐﺸﻮر ﻣﺮﮐﺰﯼ و در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ در زﻳﺮ ادارﻩ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر و ﺷﻮراﯼ‬
‫ﻣﻠﯽ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﻮدﻳﺠﻪ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻨﺎت ادارﯼ‪ ،‬ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺬارﯼ در ﮐﺎﺑﻞ‬
‫اﺗﺨﺎذ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬وﻟﯽ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻳﮏ ﺣﺪﯼ از ﺗﻤﺮﮐﺰ زداﺋﯽ را در ادارﻩ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ وﻻﻳﺎت ﻗﺎﻳﻞ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ در ﻗﺒﺎل ﻣﺴﺎﻳﻞ اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﻻﻳﺎت‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ ﺷﻮراﯼ وﻻﻳﺘﯽ ﮐﻪ از ﻃﺮﻳﻖ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺗﻮﺳﻂ راﯼ ﺳﺮﯼ ﻣﺮدم ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت ‪ 4‬ﺳﺎل اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ادارﻩ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺷﻮرا هﺎﯼ وﻟﺴﻮاﻟﯽ ﺑﻪ ادارﻩ اﻣﻮر ﻣﺤﻠﯽ هﺮ وﻟﺴﻮاﻟﯽ وﻗﺮﻳﻪ ﻣﻴﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻮراﯼ هﺎﯼ وﻟﺴﻮاﻟﯽ ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت ﺳﻪ ﺳﺎل از ﻃﺮﻳﻖ راﯼ ﺁزاد و ﺳﺮﯼ ﻣﺮدم اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﺮاﯼ ﺷﻮراﯼ هﺎﯼ وﻟﺴﻮاﻟﯽ هﻨﻮز ﺑﺮﮔﺬارﻧﮕﺮدﻳﺪﻩ و هﻤﺎﻧﻨﺪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﺎل‬
‫‪ 2010‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺷﮑﻞ ﺷﻬﺮ هﺎ در ﺗﺤﺖ ادارﻩ ﺷﻬﺮ دارﯼ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻳﮏ ﺷﻬﺮدار ﮐﻪ ﺑﺤﻴﺚ رﺋﻴﺲ اﺟﺮاﻳﻮﯼ ﺷﻬﺮ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬ادارﻩ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫ﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﯼ اﻧﮑﺸﺎف ﻣﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻴﺎن ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ در ﻣﻮرد " ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ " و اﻳﻨﮑﻪ‬
‫ﺑﺎوﺟﻮدﻳﮑﻪ ﺑﺤﺚ ﺗﻤﺮﮐﺰ زداﺋﯽ در ﻣﻮارد ﻣﺸﺨﺺ در ﻳﮏ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺑﺘﺪاﺋﯽ ﻗﺮار دارد وﻟﯽ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ‬
‫زﻣﺎن ﺑﺤﺚ ﺗﻤﺮﮐﺰ زداﺋﯽ در اﻣﻮر ﭘﺎﻟﻴﺴﯽ ﺳﺎزﯼ و ﺑﻮدﻳﺠﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺬﻳﺮش ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺁﻳﻨﺪﻩ وﻻﻳﺎت ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ادارﯼ را در اﺧﺘﻴﺎر ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ هﺎﯼ دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﺪام هﺎ اﻧﺪ؟‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ واﺣﺪ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ دوﻟﺘﯽ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮاف ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺁن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪69‬‬
 ‫ﮐﺸﻮر‬

‫وﻻﻳﺖ‬

‫وﻟﺴﻮاﻟﯽ‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫اﻳﺎ ﺗﻤﺮﮐﺰ زداﺋﯽ ﻗﺪرت از دوﻟﺖ ﻣﺮﮐﺰﯼ ﺑﻪ وﻻﻳﺎت ﻳﮏ ﻣﻔﮑﻮرﻩ ﺧﻮب اﺳﺖ؟ در ﻣﻮﻗﻊ ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻈﺮ‬
‫در ﻣﻮرد ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﮐﻪ در اﺑﺘﺪاﯼ ﻓﺼﻞ اول ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﻮدﻳﺪ ﻧﻴﺰ ﻓﮑﺮ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﻣﺴﻠﮏ ﺣﻘﻮق ‪ ‬‬

‫اﻳﻦ ﺑﺨﺶ در ﻣﻮرد ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪﻩ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن رهﺒﺮﯼ ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻴﺰ اﺷﺎرﻩ اﯼ داﺷﺖ وﻟﯽ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻘﺶ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن در‬
‫ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ دﻗﺖ ﻧﻈﺮ اﻧﺪازﯼ ﺧﻮاهﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺨﺶ هﻤﭽﻨﺎن دو‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﯽ را ﮐﻪ ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان ﺑﺎﻳﺪ دارا ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺑﻌﺮﻓﯽ ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ .‬وﮐﻴﻞ و ﻣﺸﺎور‪ .‬در ﺧﺘﻢ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻳﮏ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺑﻬﺘﺮﯼ را در ﻣﻮرد دﻓﺎع ﺗﻘﺮﻳﺮﯼ و ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ و هﻤﭽﻨﺎن ﺗﻌﻬﺪات اﺧﻼﻗﯽ اﻳﺮا ﮐﻪ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن در ﻣﺴﻠﮏ ﺷﺎن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻗﺮار ﻣﻴﺪهﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮا ﺧﻮاهﻴﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺜﻮﯼ ﺷﻤﺎ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻬﺎرت هﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﺪان را ﺟﻬﺖ ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان در اوﺿﺎع‬
‫ﻋﺎدﯼ ﻣﻮرد ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺮار دهﻴﺪ‪ .‬اﺗﻔﺎﻗ ًﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻌﺪ از ﺧﺘﻢ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ در ﺧﻮاهﻴﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻣﻬﺎرت هﺎﯼ ﻳﮏ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﺪان و ﻧﻘﺸﯽ را ﮐﻪ ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان اﻳﻔﺎ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ ﺷﻤﺎ را ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﺧﻮاهﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ در ﻣﻮرد وﻇﻴﻔﻪ ﺣﻘﻮﻗﺪان ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻴﻨﻤﺎﺋﻴﺪ‪ ،‬از ﺧﻮد ﺳﻮال ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ‬
‫وﻇﻴﻔﻪ را دﻟﭽﺴﭗ و ﭘﺮﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﻴﺪاﻧﻴﺪ؟‬

‫‪70‬‬
 ‫ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن و ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن‬

‫ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن در ﻳﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻳﮏ ﻧﻘﺶ ﺧﺎﺻﯽ را اﻳﻔﺎ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﺳﺎس ﻧﻈﺮ‬
‫ﻳﮏ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮداز ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن‪:‬‬

‫ﻳﮏ ﻣﺴﻠﮏ و ﺳﻨﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺧﻮب اﻧﮑﺸﺎف ﻳﺎﻓﺘﻪ ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﻟﻴﻞ‬
‫ﺿﺮورﯼ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﻴﮕﺮدد‪ :‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻧﮑﺸﺎف ﻳﮏ دﺳﺘﻪ اﯼ از ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺴﺘﺪل و ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ و ﻗﻄﻌﻴﺖ در ﻗﺎﻧﻮن ﮐﻤﮏ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ :‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻓﺮاهﻢ ﺁورﯼ ﺧﺪﻣﺎت ﺿﺮورﯼ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺟﻬﺖ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ) ﺑﮕﻮﻧﻪ اﻓﻘﯽ و ﻋﻤﻮدﯼ(‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﭘﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﺴﺖ‬
‫هﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ دوﻟﺘﯽ ) ﺑﺸﻤﻮل ﺗﻨﻈﻴﻢ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬څﺎرﻧﻮاﻻن و ﻗﻀﺎت( ﺑﺎ اﻳﻦ ﻃﺮز دﻳﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺨﺎﻃﺮ دﻓﺎع از ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﻳﮏ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از ﺟﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن و ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮﺟﻮد ﻧﺨﻮاهﺪ‬
‫ﺁﻣﺪ‪ .‬داﻧﺶ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎ و ﺗﻤﺎﻳﻼت ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﺑﺤﻴﺚ ﻳﮏ ﮔﺮوﻩ ﺣﺎﻣﻠﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮدﻩ و اﻳﻨﻬﺎ‬
‫ﮔﺮوهﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ ﺁﻧﺎن ﻣﺴﺘﻘﻴﻤًﺎ ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴﻠﮏ و‬
‫ﺳﻨﺖ ﻗﻮﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل داﻧﺶ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ارزش‬
‫هﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ را در ﺁﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺗﺤﺖ ﺁﻣﻮزش ﻗﺮار دارﻧﺪ ﺟﺎﯼ‬
‫ﮔﺰﻳﻦ ﺳﺎزد‪ ،‬ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺁﻧﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ارﺗﻘﺎﯼ داﻧﺶ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻧﺪ ﺟﻠﺐ ﻧﻤﻮدﻩ‬
‫و دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ) .‬ﺗﻤﻨﺎهﺎ ‪(2007‬‬

‫در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد ﮐﻤﯽ از ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن راﺟﺴﺘﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻪ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻴﭙﺮدازﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﺗﻌﺪاد ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن راﺟﺴﺘﺮ ﻧﺸﺪﻩ ﮐﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ هﻢ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺗﻌﺪاد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﺎﻧﻮن اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ‬
‫وﮐﻼ‪ ،‬ﺁﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺟﺰاﺋﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻳﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﻴﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫ﻣﺴﺎﻋﺪت ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺪود و اﻧﺪﮎ اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻮض ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدﯼ از‬
‫ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن در ادارات دوﻟﺘﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺤﺎﮐﻢ څﺎرﻧﻮاﻟﯽ و وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻳﻔﺎﯼ وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﮐﺎرﻣﻨﺪان دوﻟﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ زﻳﺮا اﻳﺸﺎن دوﻟﺖ را در ﺟﻬﺖ ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ از ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫رهﻨﻤﻮن ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ وﻟﯽ در هﻤﻴﻦ ﺣﺪ از اهﻤﻴﺖ ﺑﺮﺧﻮردار‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮏ روﻧﺪ ﺟﺪﻳﺪﯼ از ﻣﺤﺎﮐﻢ و ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬارﯼ را اﻏﺎز ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا‬
‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﻌﺪا زﻳﺎدﯼ از ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﺁﻣﻮزش دﻳﺪﻩ و راﺟﺴﺘﺮ ﺷﺪﻩ دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن‬
‫وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺘﻌﺪدﯼ را از ﻣﺸﺎورﻳﺖ ﺗﺎ وﮐﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻓﻌﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن در ﺣﻮزﻩ رﺳﻤﯽ ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪﻩ اﯼ را ﺑﺎزﯼ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻣﺸﺎور وﻳﺎ وﮐﻴﻞ در داﺧﻞ و ﻳﺎ ﺧﺎرج از ﻣﺤﮑﻤﻪ ﮐﺎر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺑﺰﻧﺲ هﺎ ﭘﯽ ﺑﺮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ داﺷﺘﻦ ﻳﮏ وﮐﻴﻞ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮار داد هﺎ ﺑﺎ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن و ﺗﻬﻴﻪ‬
‫ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺿﺮورﯼ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﺮﻳﺎن ﺑﺰﻧﺲ هﺎ ﺑﻪ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﺑﺮاﯼ ﻣﺸﻮرت دادن در اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد هﺎ‬
‫ﺿﺮورت دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻘﺶ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻣﺸﺎور ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﻣﻨﺤﻴﺚ وﮐﻴﻞ ﻧﻴﺰ اﻳﻔﺎﯼ وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﻳﮏ ﺑﺰﻧﺲ ﺑﺎ ﻳﮏ ﻓﺮاهﻢ ﮐﻨﻨﺪﻩ‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺮﺑﺨﻮرد ﮐﻪ وﺟﺎﻳﺐ ﻗﺮار دادﯼ ﺧﻮد را اﻳﻔﺎ ﻧﻤﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻟﮏ ﺁن ﺑﺰﻧﺲ در ﺟﺴﺘﺠﻮﯼ راهﯽ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺮار داد ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪﻩ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺰ وﻇﻴﻔﻪ ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان اﺳﺖ ﮐﻪ در هﻤﭽﻮ ﻳﮏ‬

‫‪71‬‬
‫وﺿﻌﻴﺘﯽ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻋﺪت ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻧﻴﺎز دارد‪ ،‬هﻤﮑﺎرﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ را ﭼﯽ در‬
‫داﺧﻞ و ﭼﯽ در ﺧﺎرج ﻣﺤﮑﻤﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻴﺪهﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﺧﺎرج از ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﮐﻤﭙﻨﯽ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺳﻌﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺑﺎ ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﻧﻘﺾ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻗﺮار داد ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕﺮﯼ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ رﻓﺖ در ﺁﻧﺼﻮرت ﺣﻘﻮﻗﺪان ﻣﻨﺤﻴﺚ‬
‫ﻳﮏ وﮐﻴﻞ ﺑﺮاﯼ دﻓﺎع از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻮﮐﻞ ﺧﻮد در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﺿﯽ ﻣﯽ اﻳﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ را در‬
‫ﺑﺨﺶ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﻘﻮق از ﻗﺒﻴﻞ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻓﺎﻣﻴﻞ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت و ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻴﺪهﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ وﻇﻴﻔﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ از ﻣﻮﮐﻞ ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎﻃﺮﻳﮑﻪ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و دوﻟﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻮدﻩ و ﺑﺨﺎﻃﺮﻳﮑﻪ ﺑﺴﻴﺎرﯼ ﻣﺮدم در ﻣﻮرد‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺟﺪﻳﺪ ﺁﮔﺎهﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬درﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪﻩ اﯼ را در اﮔﺎﻩ ﺳﺎزﯼ اﺟﺘﻤﺎع ﺷﺎن در ﻣﻮرد ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ و دوﻟﺖ ﺑﺎزﯼ‬
‫ﻻ اﺷﺨﺎص ﺑﺎ اﻋﺘﻤﺎدﯼ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدم زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﮑﻞ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‬ ‫ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﻞ ﺁن ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺷﺨﺎﺻﻴﮑﻪ ﻣﻐﻠﻘﻴﺖ هﺎﯼ‬
‫ﺣﻘﻮق را ﻧﻤﻴﺪاﻧﻨﺪ ﺁﻣﺎدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ وﻇﻴﻔﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﺑﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﺮدم در ﻣﻮرد ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ ادارﻩ ﮐﻨﻨﺪﻩ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰﻣﻴﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮ ﮐﻪ ﻋﻴﻦ ﻧﻘﺶ را اﻳﻔﺎ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ ﻋﺒﺎرت از ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن داراﯼ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﭘﺎراﻟﻴﮕﻞ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻳﮏ ﺳﻨﺪ ﺗﺤﺼﻴﻼت ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ ،‬ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان‬
‫ﮐﺎﻣﻞ ﻧﺒﻮدﻩ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺁﺷﻨﺎ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬وﯼ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺮدم را در ﻣﻮرد ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺸﻮرﻩ دادﻩ و‬
‫در ﺗﻬﻴﻪ اﺳﻨﺎد ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﻳﺸﺎن را ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭘﺎراﻟﻴﮕﻞ هﺎ در ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ از اهﻤﻴﺖ زﻳﺎدﯼ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ زﻳﺮا اﻳﺸﺎن ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻋﻴﻦ وﻇﻴﻔﻪ اﮔﺎهﯽ دهﯽ ﻣﺮدم را از‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺧﻮاهﺎن ﺣﻘﻮﻗﺪان ﺷﺪن ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ ﺑﺎز هﻢ دروس اﻳﻦ ﺻﻨﻒ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮐﻤﮏ ﺧﻮاهﺪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ هﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﮏ ﭘﺎراﻟﻴﮕﻞ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدﻩ و ﮐﺴﺎﻧﻴﺮا ﮐﻪ در اﻃﺮاف ﺷﻤﺎ اﻧﺪ از‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﻧﺤﻮﻩ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺁن اﮔﺎﻩ ﺳﺎزﻳﺪ‪ .‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺟﺪﻳﺪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻓﺮﺻﺖ هﺎﯼ‬
‫زﻳﺎدﯼ را در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺮدم ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻨﻈﻢ و ﺷﻔﺎف ﻗﺮار ﻣﻴﺪهﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﺮ‬
‫اﻧﺪازﻩ ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم در ﻣﻮرد ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮق ﺑﺪاﻧﻨﺪ و ﻳﺎ ﺣﺪ اﻗﻞ ﮐﺴﯽ را ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺸﻮرﻩ‬
‫ﺑﻪ وﯼ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ هﻤﺎن اﻧﺪازﻩ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻧﻘﺶ را ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن‬
‫ﺑﺎزﯼ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ وﻟﯽ ﭘﺎراﻟﻴﮕﻞ هﺎ ﻧﻴﺰ ﻳﮏ رول ﻋﻤﺪﻩ اﯼ را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎزﯼ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻬﺎرت دﻓﺎع ﺗﻘﺮﻳﺮﯼ‬

‫ﻳﮑﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ وﺑﺎرزﺗﺮﯼ ﻣﻬﺎرت هﺎ در ﻧﺰد ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان ﻣﻬﺎرت ﺗﻘﺮﻳﺮﯼ وﯼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻬﺎرت‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺮﯼ هﻤﺎﻧﺎ ﺗﻮان ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان در راﺳﺘﺎﯼ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ از ﻣﻮﮐﻞ وﯼ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اﻳﮑﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ را اﮔﺎﻩ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﻬﺎرت ﺗﻘﺮﻳﺮﯼ هﻢ در ﺟﻠﺴﺎت اﺳﺘﻤﺎﻋﻴﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺤﺎﮐﻢ و‬
‫ﻼ در ﻣﺬاﮐﺮات ﺿﺮورﯼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﮏ‬ ‫هﻢ در ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﻣﻮﮐﻠﻴﻦ در ﺧﺎرج از ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺜ ً‬
‫وﮐﻴﻞ ﻣﻮﻓﻖ ﻣﻬﺎرت هﺎﯼ ﺧﻮد را از ﻃﺮﻳﻖ ﺁﻣﺎدﮔﯽ‪ ،‬اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮﯼ در ادﻋﺎ هﺎ و ﺗﻮازن در ﻣﺪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﻄﺮوﺣﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻴﮕﺬارد‪.‬‬

‫‪72‬‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﺮﻏﻴﺐ ‪ ،‬ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺎهﺮاﻧﻪ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻗﻀﻴﻪ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺑﺎﻻﯼ‬
‫ﻼٌ در ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ اﻳﮑﻪ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ هﻤﺴﺎﻳﻪ ﺧﻮد ﺑﺨﺎﻃﺮ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﮔﺎو‬ ‫ﺁﻧﺮا اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺜ ً‬
‫وﯼ ﺑﺎ ﻣﻮﺗﺮ هﻤﺴﺎﻳﻪ دارد‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗﺪان ﺑﺎﻳﺪ اﻣﺎدﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺗﻤﺎم ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺟﺰﺋﯽ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﺮدن ﮔﺎو را و‬
‫هﻤﭽﻨﺎن ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ راﻧﻨﺪﮔﯽ ﺑﺪون اﺣﺘﻴﺎط را ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻓﻬﻢ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت‬
‫ﺑﺎ ﻣﻮﮐﻞ دارد ﺗﺎ ازان ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪ اﺻﻞ ﻣﺸﮑﻞ اﮔﺎهﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت در ﻣﻮرد ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻗﻀﻴﻪ ﺣﻘﻮﻗﺪان را ﮐﻤﮏ ﺧﻮاهﺪ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﻣﺸﮑﻞ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ در ﻗﻀﻴﻪ را در ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺁﻣﺎدﮔﯽ ﮐﻠﯽ ﻧﻴﺰ ﺣﻘﻮﻗﺪان را وادار ﻣﻴﺴﺎزد ﺗﺎ ادﻋﺎ هﺎﯼ ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ را ﻧﻴﺰ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل در ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺎﻻ هﻤﺴﺎﻳﻪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ادﻋﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﺪﻋﯽ ﮔﺎو‬
‫ﺧﻮد را در ﺟﺎدﻩ رهﺎ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﻮد و ﺑﻨ ًﺎ ﻣﻘﺼﺮ اﺻﻠﯽ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻴﻮان ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان ﺑﻪ ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﺁﻣﺎدﻩ ﻣﻴﺪاﻧﺪ ﮐﻪ هﻤﭽﻮ ﻳﮏ ادﻋﺎﺋﯽ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻗﻀﻴﻪ و ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻬﺖ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻳﮏ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬رد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻬﺎرت ﺗﻘﺮﻳﺮﯼ ﺻﺮف ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ادﻋﺎ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻣﻬﺎرت ﺗﻘﺮﻳﺮﯼ ﺣﻘﻮﻗﺪان را ﻣﮑﻠﻒ ﻣﻴﺴﺎزد‬
‫ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اهﺪاف ﻣﻮﮐﻞ ﺧﻮد را ﺑﻠﮑﻪ اهﺪاف ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ را ﻧﻴﺰ درﮎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ‬
‫در ﻣﺬاﮐﺮﻩ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺑﺰرﮔﯽ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ هﻤﮕﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﻮدﻩ و ﻧﻴﺎز ﺑﻪ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از اهﻤﻴﺖ زﻳﺎد ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ زﻳﺮا ﻳﮏ ﻣﻮﮐﻞ ﻣﻤﮑﻦ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﻏﻴﺮ از ﻣﺤﺎﮐﻢ از ﻗﺒﻴﻞ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻳﮏ ﺷﻮراﯼ وﻻﻳﺘﯽ ﺟﻬﺖ ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕﺮﯼ را ﺗﺮﺟﻴﺢ دهﺪ‪ .‬در ﺑﺴﻴﺎرﯼ‬
‫از ﻗﻀﺎﻳﺎ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺷﺪن ﺑﺎﻻﯼ ﻳﮏ راﻩ ﺣﻞ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺘﺞ ﺑﻪ ﺣﻞ ﻧﺸﺪن ﻗﻀﻴﻪ ﮔﺮدﻳﺪﻩ و ﻧﻬﺎﻳﺘ ًﺎ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻮﮐﻞ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﻻ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎ دوﺟﻤﻠﻪ ﮐﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ادﻋﺎﯼ اﻳﺸﺎن‬

‫ﻻ ﻳﮏ ﭘﻼن ﻣﺸﺎﺑﻪ را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬او ً‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﮐﻼ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﻴﺪهﺪ‪ ،‬اﻏﺎز ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﺷﻤﺎ وﮐﻴﻞ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﮐﻪ ادﻋﺎﯼ ﭘﻮل ﺑﺨﺎﻃﺮ از‬
‫ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﮔﺎوش را دارد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاهﻴﺪ ﮔﻔﺖ " ﻋﺎﻟﻴﺠﻨﺎب‪ ،‬ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ) ﻣﺮدﻳﮑﻪ ﮔﺎو را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ( ﻣﺴﺌﻮل از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﮔﺎو ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ زﻳﺮا وﯼ در ﺷﺐ ﺑﺪون اﺣﺘﻴﺎط راﻧﻨﺪﮔﯽ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﻣﻴﮕﺮﻓﺖ ﺑﺪون اﻳﻨﮑﻪ ﭼﺮاغ هﺎﯼ ﻣﻮﺗﺮش روﺷﻦ ﺑﺎﺷﺪ" اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻗﻀﻴﻪ‪ -‬ﮐﻪ‬
‫ﺷﺨﺺ در ﺷﺐ ﺑﺪون روﺷﻦ ﺑﻮدن ﭼﺮاغ هﺎﯼ ﻣﻮﺗﺮش ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﻴﺮاﻧﺪ و ﮔﺎو را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد‪ -‬و‬
‫ﻗﺎﻧﻮن‪ -‬ﮐﻪ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﺑﯽ اﺣﺘﻴﺎط راﻧﻨﺪﮔﯽ ﻣﻴﮑﺮد‪ -‬ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان ﺧﻮب ﺑﻌﺪًا ﺑﻪ ﺧﻼﺻﻪ اﯼ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻗﻀﻴﻪ را از ﻗﺒﻴﻞ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬وﻗﺖ‪ ،‬اوﺿﺎع و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﻤﻞ‬
‫را ﮐﻪ ﻣﻨﺘﺞ ﺑﻪ اﻗﺎﻣﻪ دﻋﻮﯼ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬را ﺑﻴﺎن ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬وﯼ هﻤﭽﻨﺎن ﻣﺒﺎﺣﺜﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻴﺎن ﻃﺮﻓﻴﻦ‬
‫ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻳﮏ ﺗﻮاﻓﻖ و ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ اﻧﺮا ﺑﻴﺎن ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪًا وﮐﻴﻞ ﺑﻪ اراﺋﻪ ﺑﺨﺶ اﺻﻠﯽ ادﻋﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻳﮏ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬درﻳﻨﺠﺎ وﮐﻴﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ اﻇﻬﺎر‬
‫ﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ " :‬ﻋﺎﻟﻴﺠﻨﺎب‪ ،‬راﻧﻨﺪﮔﯽ ﺑﺪون اﺣﺘﻴﺎط در ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬راﻧﻨﺪﮔﯽ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺣﻴﺎت اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻣﻮاﺟﻪ ﺳﺎزد" ﺑﻌﺪًا وﯼ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﮑﻢ ﻗﺎﻧﻮن را ﺑﺎﻻﯼ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻗﻀﻴﻪ‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨًﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاهﺪ ﮔﻔﺖ‪ " :‬ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤًﺎ ﺣﻴﺎت اﻧﺴﺎن هﺎ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻣﻮﺟﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد ﭼﺮا ﮐﻪ وﯼ در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ در ﺷﺐ ﮐﻪ ﻣﻬﺘﺎب هﻢ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و ﭼﺮاغ هﺎﯼ ﻣﻮﺗﺮش ﻧﻴﺰ ﺧﺎﻣﻮش‬

‫‪73‬‬
‫ﺑﻮد‪ 100 ،‬ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻴﺮاﻧﺪ" اﻳﻦ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎدﻩ اﺳﺖ و ﻣﻴﺘﻮان ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻗﻀﻴﻪ و ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺑﺎﻻﯼ ﺁن در ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﻣﻐﻠﻖ ﭼﻘﺪر وﻗﺖ ﮔﻴﺮﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻨﺤﻴﺚ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ اﻇﻬﺎراﺗﺶ‪ ،‬وﮐﻴﻞ ﺑﺎ ﺑﻴﺎن دوﺑﺎرﻩ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮﯼ اش ﻣﻮﺿﻮع را اﺧﺘﺼﺎر ﻧﻤﻮدﻩ و‬
‫ﺧﻮاهﺎن ﭘﺮداﺧﺖ ﻗﻴﻤﺖ ﮔﺎو ازﻃﺮف ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬در ﺟﺮﻳﺎن ادﻋﺎ هﺎ ﻗﺎﺿﯽ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ از وﮐﻴﻞ‬
‫ﺳﻮاﻻﺗﯽ را ﻣﻄﺮح ﻧﻤﺎﻳﺪ و وﮐﻴﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ارﺋﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺁن ﺁﻣﺎدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺁن وﮐﻴﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒﻞ از ﻗﺒﻞ‬
‫در ﻣﻮرد ﺑﻌﻀﯽ از ﺳﻮاﻻﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﺿﯽ از وﯼ ﭘﺮﺳﻴﺪﻩ ﺷﻮد ﻓﮑﺮﻧﻤﺎﻳﺪ‪ :‬ﻣﺜ ً‬
‫ﻼ ﺁﻳﺎ‬
‫راﻧﻨﺪﮔﯽ در ﺷﺐ ﺑﺪون ﭼﺮاغ ﻳﮏ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و ﭼﺮا ﮔﺎو در ﺳﺮﮎ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ؟‬

‫در ﮐﻞ ﻣﻬﻤﺘﺮﯼ وﺳﻴﻠﻪ ﻳﮏ وﮐﻴﻞ ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ وﯼ ﺟﻬﺖ اﻧﺘﻘﺎل واﺿﺢ و روﺷﻦ ﭼﻴﺰﻳﺴﺖ ﮐﻪ وﯼ ﺧﻮاهﺎن‬
‫ﺁن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﯼ ﺑﺎﻋﺚ ﺟﻠﺐ اﺣﺘﺮام هﻤﻘﻄﺎران و ﻗﻀﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺎن اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﻣﻴﺸﻮد‬
‫ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﻬﺎرت دﻓﺎع ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ‬

‫دوﻣﻴﻦ وﺳﻴﻠﻪ اﻳﮑﻪ ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان ﺑﺨﺎﻃﺮ دﻓﺎع از ﺣﻘﻮق ﻣﻮﮐﻞ ﺧﻮد ﺑﮑﺎر ﻣﻴﺒﺮد‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﮕﻮﻧﻪ واﺿﺢ و دﻗﻴﻖ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻬﺎرت ﺗﻘﺮﻳﺮﯼ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﯼ اﻧﺘﻘﺎل ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ ﺁﻧﭽﻪ را‬
‫ﻣﻮﮐﻞ ﺧﻮاهﺎن اﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﺣﻞ ﻓﻮرﯼ و ﺧﺎرج از ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع از ﺟﻬﺖ‬
‫ﺁﻧﮑﻪ ﺗﻤﺎم اﺟﺮاات ﺧﺎرج ازﻣﺤﺎﮐﻢ رو در رو ﺻﻮرت ﻣﻴﮕﻴﺮد از اهﻤﻴﺖ ﮐﻤﺘﺮﯼ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‬
‫ﻼ ﺑﺤﺚ ﮔﺮدﻳﺪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫وﻟﯽ در ﺣﻀﻮر ﻣﺤﺎﮐﻢ اﻳﻦ ﻳﮏ ﻣﻬﺎرت ﻣﻬﻤﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﻗﺒ ً‬
‫ﻳﮏ ﮐﺸﻮر ﭘﻴﺮو ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﺎرﻩ اﯼ اﺳﺖ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﮑﯽ ﺑﺮ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﮏ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﺪان ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدن در ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻬﺎرت ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﻀﻴﻪ‬
‫ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺁن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻴﻠﯽ از اهﻤﻴﺖ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺘﯽ ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﮑﻪ ﻳﮏ ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﺑﺮوز ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻳﮏ وﮐﻴﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﻮﮐﻞ ﺧﻮد ﻣﺸﻮرت ﻣﻴﺪهﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻳﮏ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ واﺿﺢ و درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دﻗﻴﻖ و ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮدن از اﺑﺘﺪاﯼ ﻳﮏ راﺑﻄﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻴﮕﺮدد ﮐﻪ در ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻣﺸﮑﻠﯽ ﺑﺮوز ﻧﺨﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ .‬وﻟﯽ هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮏ ﻣﺸﮑﻞ اﺗﻔﺎق‬
‫ﺑﻴﻔﺘﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺎرت ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ ﺑﻪ هﻤﺎن اﻧﺪازﻩ ﻣﻬﻢ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻬﺎرت ﺗﻘﺮﻳﺮﯼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﮏ وﮐﻴﻠﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﺧﻮب ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ از ﻣﻮﮐﻞ ﺧﻮد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ درﺳﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﺤﺮﻳﺮ ﻣﺴﻠﮑﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻞ ﻳﮏ ﻣﻨﺎزﻋﻪ در اﺑﺘﺪا ﺧﻴﻠﯽ ﮐﻤﮏ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞ ادﻋﺎ در ﻣﻬﺎرت ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ هﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻬﺎرت‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺮﯼ ﺑﻮدﻩ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺣﻘﺎﻳﻖ‪ ،‬ادﻋﺎ هﺎ و ﺑﻌﺪًا ﻧﺘﻴﺠﻪ ذﮐﺮ ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫اﺻﻮل اﺧﻼﻗﯽ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن‬

‫ﺁﺧﺮﻳﻦ و ﻣﻬﻤﺘﺮﯼ وﺳﻴﻠﻪ اﻳﮑﻪ ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان ﺑﺎﻻﯼ ﺁن اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﺻﻮل اﺧﻼﻗﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﺻﻮل‬
‫ﺧﻼﻗﯽ ﻣﺤﺪوﻳﺖ هﺎﯼ اﺧﻼﻗﯽ اﯼ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻻﯼ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﻣﺮﻋﯽ اﻻﺟﺮا ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻻ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻮﮐﻠﻴﻦ را در ﺻﻮرت ﺗﻌﺎرض ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ‬

‫ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺷﺨﺺ ﻣﺠﺮوح و ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺟﺮح ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ را‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﻣﺮ اﻳﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ وﮐﻴﻞ ﺑﺎﭘﺬﻳﺮش ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ از ﻳﮏ ﻣﻮﮐﻞ‪ ،‬ﺑﺤﻴﺚ ﻣﺪاﻓﻊ ﺁن‬
‫ﺷﺨﺺ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬اﮔﺮ ﻳﮏ وﮐﻴﻞ ﺷﺨﺺ دوﻣﯽ را ﮐﻪ داراﯼ ﺗﻌﺎرض ﻣﻨﺎﻓﻊ‪ ،‬ﺧﻮاﻩ درﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ‬

‫‪74‬‬
‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ را ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ وﯼ ﻣﺸﮑﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮدﮐﻪ از ﻣﻮﮐﻞ اوﻟﯽ ﺧﻮد ﺑﺪون‬
‫ﻣﻼﺣﻈﺎت دﻓﺎع ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺻﺮف ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﮐﺮدن از دوﻃﺮف در ﻋﻴﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﮏ‬
‫ﺗﻌﺎرض ﻣﻨﺎﻓﻊ در ﺣﺎﻟﺘﻴﮑﻪ وﮐﻴﻞ در ﻗﻀﻴﻪ ﻳﮏ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﺎﻟﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮوز ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل ﻳﮏ وﮐﻴﻞ ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻳﮏ ﻣﻌﺪن زﻣﺮد را ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﺁن ﭘﺴﺮ ﮐﺎﮐﺎﯼ‬
‫وﯼ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫اﺻﻮل اﺧﻼﻗﯽ اﺣﺎﻃﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ اﺻﻞ ﺗﻌﺎرض ﻣﻨﺎﻓﻊ‪ ،‬در واﻗﻊ ﺻﺮف ﻳﮏ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎرﮐﺮد‬
‫ﻼ ﻧﻴﺰ ﺗﺬﮐﺮ رﻓﺖ ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان در ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬ ‫ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان را ﺷﮑﻞ ﻣﻴﺪهﺪ‪ .‬ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﻗﺒ ً‬
‫ﻳﮏ ﻣﺪاﻓﻊ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬از هﻤﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮ وﯼ ﻳﮏ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﻋﺎﻟﻴﺘﺮﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر هﺎﯼ ﻣﺴﻠﮑﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﻣﮑﻠﻒ اﻧﺪ ﺗﺎ در اﻋﻤﺎل ﺷﺎن ﺑﻪ دﻓﺎع و ﺣﺮاﺳﺖ از‬
‫ﺷﻬﺮت و اﻋﺘﺒﺎر ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن را ﻣﻴﺒﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺼﻮرت ﺧﻮدﮐﺎر‬
‫در ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﻴﮋ و اﻋﺘﺒﺎر ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﺋﯽ در ﮐﻞ ﻓﮑﺮ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺁن ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺎﻟﻴﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻴﺎر هﺎﯼ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﯽ را ﻣﺪﻧﻈﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﺘﻮاﯼ اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر هﺎﯼ اﺧﻼﻗﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺁن ﺣﻘﻮﻗﺪان ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻌﻴﺎر هﺎﯼ ﻋﻤﻮﻣﯽ اﯼ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ هﻤﻴﺸﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻻ ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪون ﺗﻌﺎرض ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﻪ دﻓﺎع از ﻣﻮﮐﻠﺶ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ در‬ ‫او ً‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﮔﺮدن از دو ﻃﺮف ﻗﻀﻴﻪ در ﻋﻴﻦ زﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ در ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ وﮐﻴﻞ ﻳﮏ ﻣﻨﻔﻌﺖ‬
‫ﺷﺨﺺ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﻀﻴﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺮف ﻗﻀﺎﻳﺎﺋﯽ را ﻗﺒﻮل ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ در ﺁن‬
‫ﺗﻌﺎرض ﻣﻨﺎﻓﻊ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺛﺎﻧﻴًﺎ ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻮﮐﻞ ﺧﻮد را ﻣﻨﺤﻴﺚ هﺪف اﺻﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﻳﮏ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﺪان ﺑﻪ ﻋﻮض ﻧﮕﺎﻩ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻳﮏ راﻩ ﺣﻞ ﻣﺸﺨﺺ هﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﮑﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭼﯽ ﭼﻴﺰﯼ‬
‫ﻼ ﺗﺬﮐﺮ رﻓﺖ ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻮض ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن ﺑﻪ‬‫ﺑﻪ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﻮﮐﻞ وﯼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﻗﺒ ً‬
‫ﺑﺮدن ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺷﻴﻮﻩ هﺎﯼ ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺘﻮﺳﻞ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺛﺎﻟﺜًﺎ ﺑﺎوﺟﻮدﻳﮑﻪ ﻳﮏ وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ ﻣﻮﮐﻞ ﺧﻮد ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ از وﯼ دﻓﺎع ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﻳﮏ وﮐﻴﻞ ﻧﺒﺎﻳﺪ هﻴﭻ ﮔﺎﻩ دروغ ﮔﻔﺘﻪ و ﻳﺎ ﺧﻄﺎ ﮐﺎرﯼ هﺎﯼ ﻣﻮﮐﻞ ﺧﻮد را ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻳﮏ وﮐﻴﻞ ﺑﺎﻳﺪ هﻤﻴﺸﻪ ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻣﻼﺣﻈﺎت ﺳﻦ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺟﻨﺲ‪ ...‬ﺁﻣﺎدﻩ‬
‫هﻤﮑﺎرﯼ ﺑﻪ هﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﺴﺎﻋﺪت وﯼ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫ﻳﮏ ﻣﻮﮐﻞ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻮدﻩ و از ﺷﻤﺎ ﮐﻤﮏ ﻣﻴﺨﻮاهﺪ‪ .‬از ﻗﺮار ﻣﻌﻠﻮم وﯼ وﻋﺪﻩ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻳﮏ ﻣﻮﺗﺮ ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ را از ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻗﺮاردادﯼ اﻣﻀﺎ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ در روز‬
‫ﺑﻌﺪ ﺑﺎ ﭘﻮل ﺟﻬﺖ ﺧﺮﻳﺪ ﻣﻮﺗﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺧﻮاهﺪ ﻧﻤﻮد وﻟﯽ وﯼ ﺗﻌﻬﺪ ﺧﻮد را ﺷﮑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺎن‬
‫ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻤﺎ ﭘﯽ ﻣﻴﺒﺮﻳﺪ ﮐﻪ وﯼ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮﺗﺮ ﮐﺎﮐﺎﯼ ﺷﻤﺎ را ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﻣﻴﻨﻤﻮد ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﻴﺘﻮاﻧﻴﺪ ﻗﻀﻴﻪ وﯼ را ﻗﺒﻮل ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ؟‬

‫‪75‬‬
 ‫‪ .4‬ﻧﺘﻴﺠﻪ‬

‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮدﻩ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﻣﺘﺒﺎﻗﯽ اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ را ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬هﻴﭻ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ را در ﺑﺮ ﮔﻴﺮد ﻣﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ‪ 4‬ﺳﺎﺣﻪ را ﮐﻪ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻬﻢ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ در ﺑﺮ ﻣﻴﮕﻴﺮد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت‪ ،‬ﺣﻘﻮق‬
‫ﺟﺰا و ﺣﻘﻮق و وﺟﺎﻳﺖ اﻓﺮاد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ هﺎﯼ ﻣﺸﺨﺺ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﻴﻨﻤﺎﺋﻴﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻌﻠﯽ و ﻧﻘﺶ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن را در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﻳﮏ ﻧﻘﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﻨﻨﺪ اﯼ را اﻳﻔﺎ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪76‬‬
 Sources Consulted

1923 Constitution of Afghanistan. http://www.afghanistantranslation.com.

1964 Constitution of Afghanistan. Kabul: Franklin Book Programs.
1977 Constitution of the Republican State of Afghanistan.
2004 Constitution of Afghanistan. http://www.afghanistantranslation.com.
Afghanistan Justice Sector Support Program. 2007. “Afghanistan’s Criminal Justice System.
Center for Policy and Human Development. 2007. “Afghanistan Human Development
Report.”
Fukuyama, Francis. 2004. State Building. New York: Cornell University Press.
Grazda, Edward. 2000. Afghanistan Diary 1992-2000. New York: Powerhouse Books.
Grover, Verinder Ed. 2000. Afghanistan Government and Politics. New Delhi: Deep
& Deep Publications.
Jensen, Erik . “Justice in the Rule of Law.” 2008. In Building States to Build Peace, edited by
Charles Call. New York: Lynne Reinner.
Kamali, Mohammad Hashim. 1985. Law in Afghanistan. Leiden: E.J. Brill.
Laber, Jeri & Barnett Rubin. 1985. Tears, Blood and Cries: Human Rights in Afghanistan
Since the Invasion. New York: U.S. Helsinki Watch Committee.
Main Principles of the Government of Afghanistan. 1931. http://www.
afghanistantranslation.com.
Marsden, Peter. 1998. The Taliban. Oxford University Press: Bangalore.
Order No. 4913 of the President of the Islamic Transitional State of Afghanistan, Rules of
Procedure for the Constitutional Loya Jirga, November 2003
Ramage, Douglas E. 2007. “A Reformed Indonesia.” Australian Financial Review.
Rasanayagam, Angelo. 2005. Afghanistan: A Modern History. London: I.B. Tauris.
Rashid, Ahmed. 2002. Taliban: Islam, Oil and the New Great Game in Central Asia.
London: I. B. Tauris & Company.
Rotberg, Robert Ed. 2007. Building a New Afghanistan. Washington, DC: Brookings
Institution Press.
Salim, Ahmad. 2006. Loya Jirga: The Afghan Grand Assembly. Lahore: Sang-E-Meel
Publications.
Sufi, Juma Khan. 2005. Afghanistan: A Chronological Fact Sheet 1600-2004. Khost:
Independent Cultural Society of Khost.
Tamanaha, Brian. 2007. “A Concise Guide to the Rule of Law.” St. John’s University School
of Law: Legal Research Paper Series. http://ssrn.com/abstract=1012051.
   

77
 ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ‬

‫‪ .1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪:‬‬

‫ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻧﻘﺶ اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ درﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ }روﻣﻦ ژرﻣﻨﻴﮏ{ ﭼﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﺑﺮاﯼ ﺗﻨﻈﻴﻢ دﻋﻮﯼ ﻣﺪﻧﯽ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ‬
‫ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻗﻮاﻋﺪ وﭘﺮوﺳﻴﺠﺮهﺎﯼ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺿﺮورﯼ اﺳﺖ؟ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺼﻮرت ﻏﻴﺮ‬
‫اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ ﻧﻘﺶ اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت درﺗﺎﻣﻴﻦ ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﭼﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﻗﻮاﻋﺪ اﺻﻮل‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ را ﻣﻴﺎﻣﻮزﻳﺪ‪ ،‬دراﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﻧﻘﺶ اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ درﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﭼﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫هﻤﺎﻧﻄﻮرﻳﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻴﺨﻮاهﻴﺪ درﺑﺎرﻩ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﭼﻴﺰهﺎﯼ را ﺑﻴﺎﻣﻮزﻳﺪ‪ ،‬دراﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﮐﺪام ﻣﺎدﻩ‬
‫واﺿﺢ وﮐﺪام ﻣﺎدﻩ ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻄﻮر ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻔﺎوت هﺎﯼ ﻣﻮاد را دراﺑﻄﻪ ﺑﻪ وﺿﺎﺣﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻴﻦ ﻣﻮاد ﻣﺨﺘﻠﻔﺖ ﺑﻴﺎن ﮐﺮد؟ ﺁﻳﺎ‬
‫وﺿﺎﺣﺖ هﻤﻴﺸﻪ ﻗﺎﺑﻞ رﺟﺤﺎن اﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ دوﺑﺎرﻩ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ را ﻣﺴﻮدﻩ ﺑﺴﺎزﻳﺪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ هﺎ را ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﺧﻮاهﻴﺪ داد؟‬

‫اهﺪاف اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‬

‫هﺪف اﻳﻦ ﻓﺼﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﺼﻠﻴﻦ را ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ درهﻨﮕﺎم ﺁﻣﻮزش اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ‬
‫ﻃﻮر اﻧﺘﻘﺎدﯼ ﻓﮑﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ هﻤﭽﻨﺎن ﺑﺤﻴﺚ رهﻨﻤﺎﯼ ﺑﺴﻴﺎرﻣﻬﻢ ﺑﺮاﯼ ﻣﻮادﻳﮑﻪ درﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﺗﺴﺠﻴﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺖ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ .‬هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﭘﺮﻧﺴﻴﺐ هﺎﯼ‬
‫ﻣﻬﻢ وﺑﺎ ارزﺷﯽ ﮐﻪ درﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻴﺪهﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﺟﺎﻣﻊ وﻣﮑﻤﻞ ﻧﺒﻮدﻩ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ‬
‫ﮔﺮدد وهﮑﺬا اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﮏ رهﻨﻤﺎ ﺑﺮاﯼ ﮐﺴﺎﻧﻴﮑﻪ ﮐﺎرهﺎﯼ ﻋﻤﻠﯽ ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻤﻴﻦ وﮐﺴﺎﻧﻴﮑﻪ ﮐﺎرهﺎﯼ ﻋﻤﻠﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﺑﺮاﯼ ﭘﻴﺸﺒﺮد ﻳﮏ دﻋﻮﯼ ﮐﺪام ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮهﺎ ﺿﺮورﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﺮوﺳﻴﭽﺮ ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت‪ ،‬ﻃﻮرﻳﮑﻪ درﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﺎ ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ هﺎﯼ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ‬
‫ﻗﺮارﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬درﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻌﻀﯽ ﺗﻔﺎوت هﺎﯼ ﮐﻪ ﺑﻴﻦ ﻗﺎﻧﻮن وﻋﻤﻞ‬
‫وﺟﻮد دارد ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ دوﻃﺮف‪ ،‬اﻓﺮاد وﺷﺮﮐﺘﻬﺎ‪ ،‬اﺧﺘﻼف داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺷﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺮوﺳﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ دﻋﻮﯼ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻄﯽ وﻏﻴﺮ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت – ﻗﻮاﻋﺪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﮐﻨﻨﺪﻩ‬
‫ﭘﺮوﺳﻪ ﻳﮏ دﻋﻮﯼ –ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪﻩ اﯼ را درراﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺳﺮﻳﻊ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﻳﻔﺎ ﺧﻮاهﺪ‬
‫ﮐﺮدو ﻣﺤﮑﻤﻪ رﺳﻴﺪ ﮔﯽ ﻋﺎدﻻﻧﻪ راﺑﺮاﯼ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻓﺮاهﻢ ﺧﻮاهﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪78‬‬
 ‫اﻣﺎ ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ هﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ وﺑﺴﻴﺎر رﺳﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻃﺮز اﻟﻌﻤﻞ هﺎ ﺗﺎ‬
‫ﭼﻪ اﻧﺪازﻩ اﯼ ﻣﺤﺎﮐﻢ را دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺷﺎن را ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺒﺨﺸﻨﺪ‪،‬‬
‫وﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازﻩ اﯼ اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺎﻧﻊ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت اﻓﺮاد‪ ،‬ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ وﺣﺘﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻴﺸﻮد؟‬

‫ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﮐﻠﻴﺪﯼ وﺗﻌﺮﻳﻔﺎت‬

‫دﻋﻮﯼ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫دراﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻗﻮاﻋﺪ دادﺧﻮاهﯽ ﺑﺼﻮرت ﮐﻞ ﺑﻴﺎن ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ دﻋﻮﯼ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻳﮏ اﺧﺘﻼﻓﯽ ﮐﻪ درﭘﻴﺸﮕﺎﻩ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺪﻧﯽ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﻴﺸﻮد ﺑﻨﺎم "دادﺧﻮاهﯽ" ﻳﺎ "ﻗﻀﻴﻪ" ﻧﻴﺰ ﻳﺎد ﻣﻴﺸﻮد ﮐﻪ ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮم ﺑﻨﺎم "دﻋﻮﯼ " ﻣﺴﻤﯽ ﮔﺮدﻳﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻳﮏ دﻋﻮﯼ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻓﺮاد‪ ،‬ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ وﻳﺎ ﺣﺘﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮرﻣﺜﺎل هﺮﮔﺎﻩ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺪون ﭘﺮداﺧﺖ‬
‫ﻋﻮض‪ ،‬ﻳﮏ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﺨﺼﯽ ﻳﮏ ﺷﻬﺮوﻧﺪ را ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ درﺧﻮاﺳﺘﯽ را ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ‬
‫وازﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺨﻮاهﺪ ﮐﻪ ﻗﻀﻴﻪ را ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧﻄﻮرﻳﮑﻪ ﻋﺮف وﻋﺎدات ﺑﺮ ﺷﻮراهﺎ وﺟﺮﮔﻪ هﺎ ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ‪ ،‬دﻋﻮﯼ‬
‫هﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻗﻮاﻋﺪ وﻣﻘﺮراﺗﯽ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﻨﺎم اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻳﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ دراﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﻗﺮارﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻳﺎ روﻣﻦ ژرﻣﻨﻴﮏ ‪ Civil Law‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﺖ؟‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮑﯽ از ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﭘﻴﺮو ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﯽ روﻣﻦ ژرﻣﻨﻴﮏ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻘﻮق روﻣﻦ‬
‫ژرﻣﻨﻴﮏ‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﺴﻠﻂ درﺟﻬﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دراﻳﻦ ﻧﻮع ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ ،‬ﻗﻮﻩ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﮐﻮد ﻳﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺰرﮔﯽ را ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ‪ .‬دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬارﯼ ﻗﻮاﻧﻴﻦ زﻳﺎدﯼ را ﺑﻪ ﺷﻤﻮل ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا وﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ‬
‫وﺿﻊ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪًا ﻣﻮاد اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻀﺎت درﻗﻀﺎﻳﺎ ﻣﻌﻴﻴﻦ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﻓﺮض ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﺷﻤﺎ ﻳﮏ ﻗﺎﺿﯽ‬
‫هﺴﺘﻴﺪ وﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ اﯼ را ﮐﻪ درﺑﺎرﻩ اﺳﭗ ﻳﮏ ﻧﻔﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ درﻳﮏ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻳﮑﯽ از ﺗﻤﺎﺷﺎﭼﻴﺎن را زﻳﺮ ﭘﺎ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‬
‫دراﺧﺘﻴﺎردارﻳﺪ‪ .‬ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻀﺮر )ﺗﻤﺎﺷﺎﭼﯽ( ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻮدﻩ وﺧﻮاهﺎن ﭘﺮداﺧﺖ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ازﺻﺎﺣﺐ اﺳﭗ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺟﺮاﺣﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﻳﺶ ﻋﺎﻳﺪ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ ﺣﮑﻤﯽ ﺻﺎدر ﮔﺮدد ﮐﻪ ﺁﻳﺎ ﺷﺨﺺ ﻣﺠﺮوح ﻣﺴﺘﺤﻖ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻏﺮاﻣﺖ )ﭘﻮل( ﻣﻴﺸﻮد اﮔﺮ ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻘﺪار‪ ،‬ﺷﻤﺎﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ‬
‫اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ ﺣﻴﻮان ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﮐﻨﺘﺮول ﻣﺠﺮوح ﮔﺮدد‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﻣﺠﺮوح ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ﻣﺠﺮوﺣﻴﺖ ﺧﻮد‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﮑﻢ ﻣﺎدﻩ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ دراﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﭼﻄﻮر ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﯽ ﮔﺮدد؟ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺻﺪور ﺣﮑﻢ ﺑﺎﻳﺪ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﻣﺪﻧﯽ را اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﺁﻳﺎ ﺣﻴﻮان واﻗﻌًﺎ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﮐﻨﺘﺮول ﺑﻮد وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻳﮏ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺻﺎﺣﺐ ﺁن ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ‬
‫ﺳﺎزد ﮐﻪ ﭼﻄﻮر ﻣﻮاد ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻮﺷﺘﻪ را ﺑﺎﻻﯼ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻗﻀﺎت وﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن را وادار ﻣﯽ‬
‫ﺳﺎزد ﮐﻪ درزﻣﻴﻨﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻮاد ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻄﻮر ﺗﺤﻠﻴﻠﯽ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫دﻋﻮﯼ درﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ روﻣﻦ ژرﻣﻨﻴﮏ‬

‫ﺑﺤﻴﺚ ﻳﮏ "ﻣﻔﻬﻮم ﮐﻠﻴﺪﯼ" ﻃﻮرﻳﮑﻪ درﭼﻮﮐﺎت ﻓﻮق ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻋﻼوﻩ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ وﺣﻘﻮق اﺳﻼم ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﭘﺮﻧﺴﻴﺐ هﺎ ﯼ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ ،‬دوﻧﻮع ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫اﺳﺎﺳﯽ دﻳﮕﺮﻧﻴﺰ درﺟﻬﺎن وﺟﻮد دارد‪ :‬ﮐﺎﻣﻦ ﻻ ‪ Common Law‬و ﺳﻮل ﻻ ‪.Civil Law‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ هﺎﯼ زﻳﺎدﯼ درﺑﻴﻦ اﻳﻦ دوﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﻣﺎ ﻃﺮح دﻋﻮﯼ واﺻﻮل‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت درهﺮﻳﮏ از اﻳﻦ دوﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻗﺴﻤًﺎ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﺎﻣﻦ ﻻ درﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪ اﻣﺮﻳﮑﺎ‪ ،‬ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﯼ ﮐﺒﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻨﺎم‬
‫"ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﺿﯽ" ﻳﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﻀﺎت ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ را ﮐﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻮﻩ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺎدﻳﺪﻩ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﻀﺎت ﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎﯼ ﺧﻮد را ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﯽ ﺻﺎدر ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻗﻀﺎت ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﻞ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻪ ﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎﯼ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺗﮑﺎء ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﮑﺲ درﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ روﻣﻦ ژرﻣﻨﻴﮏ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ﺟﺮﻣﻨﯽ‬

‫‪79‬‬
‫واﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺎﮐﻴﺪ در" اﺟﺮاﯼ ﻣﺘﺤﺪ اﻟﺸﮑﻞ ﻗﻮاﻋﺪ وﺿﻊ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺣﺴﺎﺑﺪهﯽ ﻋﻤﻮدﯼ وﻣﺴﺆﻟﻴﺖ‬
‫رﺳﻤﯽ ﺑﺮاﯼ درﻳﺎﻓﺖ ﺣﻘﺎﻳﻖ" ﻣﻴﺸﻮد‪ (Kagan 2006: 57) .‬درﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ روﻣﻦ‬
‫ژرﻣﻨﻴﮏ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻨﺸﺎء ﺧﻮد را ازﮐﻮد هﺎ )ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺎﻣﻊ وﻣﮑﻤﻞ( ﮐﻪ ﭘﺮﻧﺴﻴﺐ هﺎﯼ اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﯼ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را دﺳﺘﻮر ﻣﯽ دهﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻟﻴﮑﻦ‪ ،‬ﻻ اﻗﻞ ازﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ اﺻﻮل‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ هﺎﯼ ﺑﻴﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﺎﻣﻦ ﻻ وروﻣﻦ ژرﻣﻨﻴﮏ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮرﻣﺜﺎل‪ ،‬دراﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪﻩ اﻣﺮﻳﮑﺎ‪ ،‬ﻗﻮاﻋﺪ اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻓﺪرال ﺑﺮ دﻋﺎوﯼ ﮐﻪ درﻣﺤﺎﮐﻢ‬
‫ﻓﺪرال ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺤﺎﮐﻢ در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪﻩ اﻣﺮﻳﮑﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻓﺪرال‬
‫واﻳﺎﻟﺘﯽ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ(‪ .‬ﻗﻮاﻋﺪ ﻓﺪرال ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ هﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺟﺎﻣﻊ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﻮاﻋﺪ ﻓﺪرال ﻳﮏ دﺳﺘﻪ ﭘﺮﻧﺴﻴﺐ هﺎﯼ ﻣﺮﮐﺰﯼ را وﺿﻊ ﻧﻤﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﻋﻮﯼ را ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻔﺎوت دﻳﮕﺮﻳﮑﻪ ﺑﻴﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﺎﻣﻦ ﻻ وﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ روﻣﻦ ژرﻣﻨﻴﮏ وﺟﻮد‬
‫دارد ﻋﺒﺎرت از ﻧﻘﺶ ﻗﻀﺎت درﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﯼ هﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﺎﮐﻢ اﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻳﮑﻪ‬
‫ﺑﻨﺎم " ﺳﻴﺴﺘﻢ رﻗﺎﺑﺘﯽ" ﻳﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻋﻤﺪﻩ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ " ﻳﮏ ﻧﻮع از‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﻨﺎﻇﺮﻩ اﯼ ﻳﺎ رﻗﺎﺑﺘﯽ ﮐﻪ اﺛﺒﺎت ادﻋﺎ‪ ،‬ﺟﺴﺘﺠﻮ ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ وﺟﻤﻊ‬
‫ﺁورﯼ و ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺷﻮاهﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﺿﯽ وﻳﺎ ﻣﺴﺆﻟﻴﻦ دوﻟﺘﯽ اراﻳﻪ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻃﺮﻓﻴﻦ‬
‫ﻻ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬اراﻳﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد" ) ‪Kagan 2006:‬‬ ‫ذﻳﻌﻼﻗﻪ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫‪ .(56‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﺘﻨﺎزع ﻓﻴﻪ‪ ،‬درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﮏ رﻗﺎﺑﺖ‪ ،‬ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﺮﻣﻼ‬
‫ﻣﻴﺴﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮداﻳﻨﮑﻪ ﻗﺎﺿﯽ ﻗﻀﻴﻪ را ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻘﺶ ﻓﻌﺎل درﻓﺮاهﻢ ﺁورﯼ ﺷﻮاهﺪ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ ﻗﻀﺎت درﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ روﻣﻦ ژرﻣﻨﻴﮏ درﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﮐﺎﻣﻦ ﻻ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻓﻌﺎل اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻋﮑﺲ ﮐﺎﻣﻦ ﻻ"ﺳﻴﺴﺘﻢ رﻗﺎﺑﺘﯽ"‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﭘﻴﺮو ﺣﻘﻮق روﻣﻦ ژرﻣﻨﻴﮏ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ‬
‫"ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎزﺟﻮﻳﯽ زﻳﺎد" ﮐﻪ درﺁن ﻗﺎﺿﯽ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﯼ ﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﻀﻴﻪ دارد‪،‬‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻗﺎﺿﯽ "ﺻﻼﺣﻴﺖ دارد از ﻣﺪﻋﯽ‪ ،‬ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﺎﻳﺮ اﺷﺨﺎص‬
‫ذﻳﺮﺑﻂ اﺳﺘﻴﻀﺎح " ﺑﻌﻤﻞ ﺁورد )ﻣﺎدﻩ ‪ .(52‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮏ ﺗﺮﮐﻴﺒﯽ از هﺮدوﺳﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬رﻗﺎﺑﺘﯽ و‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎزﺟﻮﻳﯽ‪ ،‬را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ ﺣﻞ ﻣﻨﺎزﻋﺎت‬
‫درهﺮﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ دﻋﺎوﯼ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ وﻗﺖ وﻣﺼﺎرف زﻳﺎدﯼ را‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮرﻣﺜﺎل‪ ،‬دراﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪﻩ اﻣﺮﻳﮑﺎ ﻋﻠﻤﺎﯼ ﺣﻘﻮق دﻋﻮﯼ را ﺑﻨﺎم "ﭘﺮوﺳﻪ‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ‪ ،‬ﻃﻮﻻﻧﯽ وﭘﺮهﺰﻳﻨﻪ" ﻳﺎدﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ )‪ .(Kagan 2006: 56‬هﺰﻳﻨﻪ دﻋﻮﯼ ﻳﮑﯽ ازدﻻﻳﻠﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﺑﺪهﻨﺪ ﮐﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺧﻮد را ﺑﺪون ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺣﻞ‬
‫وﻓﺼﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎدﻩ ﺗﺮﻳﻦ وارزاﻧﺘﺮﻳﻦ راﻩ ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﺑﺮاﯼ ﻃﺮﻓﻴﻦ هﻤﺎﻧﺎ راﻩ ﺣﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺮاﯼ ﺧﻮد ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ روش اﺷﺘﺮاﮐﯽ هﻤﻴﺸﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﻴﺴﺖ وﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻮرا وﺟﺮﮔﻪ ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺮاﺑﻠﻢ هﺎﯼ دﻋﻮﯼ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﻄﺮح ﺑﺤﺚ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻧﺎ‬
‫ﺧﻮش ﺁﻳﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ اﻳﻦ راﻩ ﺣﻞ هﺎ درﺳﺖ ﮐﺎر ﻧﮑﻨﺪ دراﻳﻨﺼﻮرت‪ ،‬دﻋﻮﯼ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫اﺟﺘﻨﺎب ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﻮاﻋﺪﻳﮑﻪ دردﻋﻮﯼ ﺣﺎﮐﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ‬
‫ﻣﻬﻢ اﺳﺖ اﮔﺮﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﻄﻮرﻋﺎدﻻﻧﻪ وﻣﺆﺛﺮ ﮐﺎرﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪80‬‬
 ‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ -1‬ﭼﻪ اﻧﮕﻴﺰﻩ هﺎﯼ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ را ﺗﺤﺮﻳﮏ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮدﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻮض ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﻪ ﺷﻮرا‬
‫وﺟﺮﮔﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﮐﺪام ﻣﻨﺎزﻋﻪ اﯼ درﻣﻮرد ﻣﻠﮑﻴﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬اول ﺑﻪ ﮐﺠﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ؟‬
‫‪ -2‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻋﻮض ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻳﮏ ﻣﻨﺎزﻋﻪ درﻣﻮرد ﺣﻘﻮق ﻓﺎﻣﻴﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺁﻳﺎﺗﺼﻤﻴﻢ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد؟ اﮔﺮ ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻳﮏ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ؟‬

‫‪ .2‬ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ‬

‫هﺪف ﺧﻮاﻧﺪن‬

‫هﺮﻗﺪرﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ درﻣﻮرد ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻮﺷﺶ ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ دﻳﺪ‬
‫اﻧﺘﻘﺎدﯼ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ درﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت را ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺪام ﻣﻮاد اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ؟ ﮐﺪام ﻣﻮاد ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﺪﻳﻞ وﻳﺎ ﺣﺬف ﮔﺮدد؟ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﻌﻘﻮل ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫روﯼ هﻤﺮﻓﺘﻪ ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ؟‬

‫ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﺪﻧﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﭘﻴﺮوﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ روﻣﻦ ژرﻣﻨﻴﮏ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺎس‬
‫ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻗﻮاﻋﺪ وﻣﻘﺮراﺗﯽ ﮐﻪ در ﻳﮏ ﮐﻮد)ﻗﺎﻧﻮن( اﻧﻌﮑﺎس ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ‪ 1990‬ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻗﻮاﻋﺪ رﺳﻤﯽ را وﺿﻊ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ درﺗﻤﺎم ﻣﺮاﺣﻞ‬
‫دﻋﻮﯼ اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺎﻳﺪ رﻋﺎﻳﺖ ﮔﺮدد‪ ) .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﮐﺜﺮ ﮐﺸﻮرهﺎ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻗﻮاﻋﺪ ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮ ﻣﺤﺎﮐﻤﺎﺗﯽ‬
‫ﺟﺰاﻳﯽ وﻣﺪﻧﯽ ﺑﻄﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ وﺿﻊ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ(‪ .‬هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺎﻟﻬﺎ ﻗﺒﻞ از ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﻓﻌﻠﯽ وﺿﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد اﻣﺎ ﺗﺎﺑﻪ ﺣﺎل ﻧﺎﻓﺬ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻤﺎم ﻣﺮاﺣﻞ ﻳﮏ دﻋﻮﯼ را از ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫ﺛﺒﺖ درﺧﻮاﺳﺖ ﻳﮏ ادﻋﺎ ﺗﺎ ﻣﺮاﺣﻠﯽ ﮐﻪ ﺁﻳﺎ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﻀﻴﻪ رادارد ﻳﺎ ﻧﻪ وﺑﺎﻻﺧﺮﻩ‬
‫ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮ ﺗﻘﺪﻳﻢ درﺧﻮاﺳﺖ درﺻﻮرت ﻋﺪم ﻗﻨﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎﯼ ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺑﺘﺪاﻳﯽ را ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اهﺪاف اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ‬
‫ﻣﺎدﻩ دوم ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت "اهﺪاف اﺳﺎﺳﯽ " اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت را دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺼﺮﻳﺢ‬
‫ﻣﻴﺪارد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ اوﻟﻴﻦ هﺪف ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣﻘﻮق ﻣﺴﺎوﯼ ﺗﻤﺎم اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ دراﻳﻦ ﻓﺼﻞ اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﺎهﻮﯼ ﻧﻴﺰﺟﺰء اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﭘﺮوﺳﻪ دﻋﻮﯼ را درﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ دﻋﻮﯼ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﮑﻪ‪ :‬ﭼﻪ وﻗﺖ‪ ،‬ﭼﻄﻮر وﮐﺠﺎ ﻳﮏ درﺧﻮاﺳﺖ ﻳﺎ‬
‫ﻋﺮﻳﻀﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺧﻮاهﻴﺪ ﺁﻣﻮﺧﺖ‪ .‬ﻗﻮاﻋﺪ ﻳﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﺁﻣﻮزﻳﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻳﮏ ﺗﺎﺛﻴﺮ‬
‫ﻣﻬﻤﯽ ﺑﺎﻻﯼ ﻗﻀﺎﻳﺎ وﺣﻘﻮق ﻃﺮﻓﻴﻦ اﻋﻢ از اﺗﺒﺎع داﺧﻠﯽ وﺧﺎرﺟﯽ ﺧﻮاهﻨﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎدﻩ دوم را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ درﻣﻮرد راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت وﺣﻘﻮق ﻣﺎهﻮﯼ ﻓﮑﺮ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬

‫‪81‬‬
 ‫ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ‪ :‬ﻣﺎدﻩ دوم‬
‫اهﺪاف اﺳﺎﺳﯽ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺮارذﻳﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬رﻋﺎﻳﺖ ﺗﺴﺎوﯼ ﺣﻘﻮق اﺗﺒﺎع وﺗﻄﺒﻴﻖ اﺣﮑﺎم ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﻣﺪﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻨﻈﻴﻢ روﻳﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ درﺟﻠﺴﺎت ﻗﻀﺎﺋﯽ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺪود ﺣﻘﻮق ووﺟﺎﻳﺐ ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮﯼ‪ ،‬ﺷﻬﻮد واهﻞ ﺧﺒﺮﻩ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ ﺷﻬﺎدت وارزﻳﺎﺑﯽ اﺳﻨﺎد ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬ﻗﺮاﺋﻦ ﻗﺎﻃﻌﻪ‪ ،‬ﻗﺮاﺋﻦ ﻣﺴﺘﻨﺒﻄﻪ واﺳﺒﺎب ﺣﮑﻢ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺗﻨﻈﻴﻢ اﻣﻮرﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺧﻮاهﯽ ‪ ،‬ﻓﺮﺟﺎم ﺧﻮاهﯽ وﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮﺑﻪ ﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎ وﻗﺮارهﺎﯼ ﻧﻬﺎﻳﯽ‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻢ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺗﺴﺮﻳﻊ دﻋﺎوﯼ ﻣﺪﻧﯽ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ -1‬اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﭼﻄﻮرﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎﺛﻴﺮاﺗﯽ ﺑﺎﻻﯼ ﺣﻘﻮق ﻣﺎهﻮﯼ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫‪ -2‬ﺁﻳﺎ ﻗﻀﺎت ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻔﻮذﯼ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺪ هﺎﯼ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺎ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﺎدرﺳﺖ ﻗﺎﻧﻮن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ اﮔﺮ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻄﻮر؟‬

‫ﻻ‪ -‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل‬ ‫درﺑﺴﻴﺎرﯼ ﻣﻮارد‪ ،‬اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻳﮏ ﺑﺨﺶ از ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺎهﻮﯼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬او ً‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﺑﺎﻻﯼ ﺗﻤﺎم ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻴﮕﺮدد؛ ﻗﺎﻧﻮن دو ارزش ﻋﺎﻟﯽ را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ :‬ﻣﺴﺎوات‬
‫وﻋﺪاﻟﺖ‪ .‬اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت هﻤﭽﻨﺎن ﺗﺎﺛﻴﺮﯼ ﺑﺮﺣﻘﻮق ﻣﺎهﻮﯼ دارد وﺁن اﻳﻨﮑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﭼﻄﻮر ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻳﮏ ﻗﺎﺿﯽ وﻳﺎ ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻄﻮر درﺳﺖ‬
‫ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ هﺎ را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن دﻋﻮﯼ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺁهﺴﺘﻪ ﺷﻮد وﻳﮏ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺮاﯼ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻗﻀﺎ ﻳﺎ را ﺑﻪ وﻗﺖ وزﻣﺎن ﺁن ﺣﻞ وﻓﺼﻞ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺣﻘﻮق ﻃﺮﻓﻴﻦ درﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗﺮارﻧﻤﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻌﻼوﻩ‪ ،‬ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮاهﻴﺪ‬
‫ﺁﻣﻮﺧﺖ‪ ،‬هﺮﮔﺎﻩ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮ هﺎﯼ درﺳﺖ را درﻣﺤﺎﮐﻢ ﭘﻴﺮوﯼ ﻧﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺿﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد ﮐﻪ ﻗﻀﻴﻪ را رد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ -‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﮑﻪ ﺣﻘﻮق ﻃﺮﻓﻴﻦ را درﭘﻴﺸﮕﺎﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤًﺎ ﻣﺘﺎﺛﺮ‬
‫ﻣﻴﺴﺎزد‪.‬‬

‫ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﮐﻠﻴﺪﯼ وﺗﻌﺮﻳﻔﺎت‬

‫ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺎس ﻗﻮاﻋﺪ وﻣﻘﺮرات‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠﻪ اﯼ از ﺟﺮﻳﺎن ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ اﺟﺮاء‬
‫وﺣﻤﺎﻳﺖ ازﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻳﺠﺎد ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬اﺳﻌﺘﻤﺎل ﻗﺪرت ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﺖ ﻃﻮرﻳﮑﻪ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺎزﻩ وﻳﺎ ﻣﻨﻊ ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﺣﻤﺎﻳﺖ ازﺣﻘﻮق اﻓﺮاد‪ .‬درزﻣﻴﻨﻪ دﻋﻮﯼ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮﯼ ﺑﺮاﯼ اﻋﻤﺎل ﺣﻘﻮق ﺷﺎن درﭘﻴﺸﮕﺎﻩ ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺟﺎزﻩ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻘﺶ اﺳﻼم دراﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت‬

‫ﻗﺒﻞ ازاﻳﻨﮑﻪ درﻣﻮرد ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﭼﻴﺰﯼ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻬﻢ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﻘﺶ اﺳﻼم را‬
‫درﻣﻮرد اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ﺳﻮم ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را ﮐﻪ درﻓﺼﻞ اول ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺮدﻳﻢ‬
‫ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ " دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن هﻴﭻ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﻌﺘﻘﺪات واﺣﮑﺎم دﻳﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم‬

‫‪82‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ".‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﻣﻘﺮر ﻣﻴﺪارد‪ " :‬درﻣﻮاردﯼ ﮐﻪ ﺣﮑﻢ ﺻﺮﻳﺢ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن وﺟﻮدﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬ﻗﻀﺎوت ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺳﺎﺳﺎت ﮐﻠﯽ ﺣﻘﻮق اﺳﻼم ﺻﻮرت ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪} ".‬اﻳﻦ‬
‫ﺣﮑﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺎدﻩ دوم ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ{ ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ اﺳﺎﺳﺎت ﺑﻨﻴﺎدﯼ اﺳﻼم ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻼهﺎﯼ‬
‫ﻣﻮﺟﻮددرﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت را ﭘﺮﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﺮﻧﺴﻴﺐ هﺎﯼ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮادﯼ را ﮐﻪ‬
‫ﺻﺮﻳﺤًﺎ درﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ذﮐﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﻣﻠﻐﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .3‬اوﻟﻴﻦ اﻗﺪاﻣﺎت درﻃﺮح دﻋﻮﯼ‬

‫ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﮐﻠﻴﺪﯼ وﺗﻌﺮﻳﻔﺎت‬

‫ﻣﺪﻋﯽ‪ :‬ﻃﺮﻓﯽ ﮐﻪ از ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺧﻮاهﺎن ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺪﻋﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻳﮏ ﻓﺮد ﻳﺎ ﮔﺮوﭘﯽ از اﻓﺮاد‪،‬‬
‫ﻳﮏ ﺷﺮﮐﺖ وﻳﺎ ﻳﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ‪ :‬ﻃﺮﻓﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ او ادﻋﺎﻳﯽ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺪﻋﯽ‪ ،‬ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻳﮏ ﻓﺮد ﻳﺎ‬
‫ﮔﺮوﭘﯽ ازاﻓﺮاد‪ ،‬ﻳﮏ ﺷﺮﮐﺖ وﻳﺎ ﻳﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﺷﺮوع ﻳﮏ دﻋﻮﯼ‪ :‬ﻣﻮاد ‪17 – 12‬‬

‫زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ دوﻃﺮف ﻳﮏ دﻋﻮﯼ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اوﻟﺘﺮ ازهﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮد اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺷﺎن را‬
‫ﺑﺪون ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﻮﻧﺪ ﮐﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺷﺎن را ﺧﻮد ﺣﻞ‬
‫وﻓﺼﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ وﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﺴﺎت ﺳﻨﺘﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻮرا وﺟﺮﮔﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬دراﻳﻨﺼﻮرت ﻃﺮﻓﻴﻦ‬
‫دﻋﻮﯼ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻗﺪاﻣﺎت اوﻟﻴﻪ ﺑﺮاﯼ ﻃﺮح ﻳﮏ دﻋﻮﯼ ﮐﺪام هﺎ اﻧﺪ؟‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ ﭼﻄﻮرﻣﺤﮑﻤﻪ را ﻣﻄﻠﻊ ﻣﻴﺴﺎزﻧﺪ ﮐﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺷﺎن را رﺳﻴﺪﮔﯽ وﺣﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟‬

‫اوﻟﻴﻦ اﻗﺪام ﺑﺮاﯼ ﻣﺪﻋﯽ اﻳﻦ ﮐﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻳﺎ ﻋﺮﻳﻀﻪ رﺳﻤﯽ را ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺮﻳﻀﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤًﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ وﻳﺎ ازﻃﺮﻳﻖ ﺷﻌﺒﺎت ﺣﻘﻮق ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺗﻘﺪﻳﻢ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺑﻨﺪ )‪ (1‬ﻣﺎدﻩ ‪ 13‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﻋﺮﻳﻀﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎوﯼ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫اﺳﺎﺳﯽ درﺑﺎرﻩ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺸﻤﻮل ﻧﺎم‪ ،‬وﻟﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺖ اﺻﻠﯽ وﻓﻌﻠﯽ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺒﺮ ﺗﺬﮐﺮﻩ‬
‫ﻣﺪﻋﯽ وﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ 13‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ را ﺧﻮاﻧﺪﻩ ودرﻧﻈﺮداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﻗﺎﻧﻮن از‬
‫ﻣﺪﻋﯽ ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ را ﺷﺎﻣﻞ ﻋﺮﻳﻀﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻄﻮرﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻋﺮﻳﻀﻪ رﺳﻤﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎوﯼ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻗﺒﻠﯽ درﻣﻮرد دﻋﻮﯼ‬
‫ﺑﺸﻤﻮل ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻘﺼﺪ دﻋﻮﯼ ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﻓﻘﺮﻩ ‪ 2‬ﻣﺎدﻩ ‪ (13‬هﺮﮔﺎﻩ دﻋﻮﯼ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻣﻮال ﻣﻨﻘﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻋﺮﻳﻀﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎوﯼ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت درﺑﺎرﻩ ﺟﻨﺴﻴﺖ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻴﺖ وﻗﻴﻤﺖ ﺷﯽ ﻣﻮرد ادﻋﺎ ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺎدﻩ‬

‫‪ -1‬ﻣﻮادﻳﮑﻪ دراﻳﻦ ﻓﺼﻞ ذﮐﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‬

‫‪83‬‬
‫‪ . 13‬ﻓﻘﺮﻩ ‪ .(3‬هﺮﮔﺎﻩ دﻋﻮﯼ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺻﻮرت ﻣﯽ‬
‫ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺮﻳﻀﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎوﯼ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت درﻣﻮردﻣﻮﻗﻌﻴﺖ وﻣﺴﺎﺣﺖ ﺁن ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪13‬‬
‫ﻓﻘﺮﻩ ‪.(3‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ – ﻣﺎدﻩ ‪13‬‬

‫ﻋﺮﻳﻀﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺣﺎوﯼ ﻣﻄﺎﻟﺐ ذﻳﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬اﺳﻢ‪ ،‬وﻟﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺖ اﺻﻠﯽ وﻓﻌﻠﯽ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺮﻩ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﻣﺪﻋﯽ وﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻧﺪازﻩ ﻣﺪﻋﯽ ﺑﻬﺎ وﺧﻠﺺ ﻣﻘﺼﺪ دﻋﻮﯼ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﻴﺎن ﺟﻨﺲ‪ ،‬ﻧﻮع‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺪﻋﯽ ﺑﻬﺎ درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻣﻨﻘﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﺑﻬﺎ ﻋﻘﺎرﺑﺎﺷﺪ ذﮐﺮ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻴﺖ وﻣﺴﺎﺣﺖ ﺁن ﻧﻴﺰ ﺣﺘﻤﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﻣﻀﺎء ﻳﺎ ﻧﺸﺎن اﻧﮕﺸﺖ ﻋﺎرض درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻋﺎرض وﮐﻴﻞ‪ ،‬وﺻﯽ ﻳﺎ ﻗﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ ذﮐﺮ ﻧﻤﺮﻩ وﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﺳﻨﺪ وﮐﺎﻟﺖ‪ ،‬وﺻﺎﻳﺖ وﻗﻴﻤﻮﻣﻴﺖ ﺑﺎ ﺷﻬﺮت ﻣﮑﻤﻠﻪ ﺁن ﺿﺮور اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺠﺎد ﺣﻖ وﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻋﺮﻳﻀﻪ‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪ ازاﻳﻨﮑﻪ ﻋﺮﻳﻀﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ را از ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﻠﻊ ﻣﯽ‬
‫ﺳﺎزد‪) .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع درﻣﺒﺤﺚ ﭼﻬﺎرم اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮارﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ(‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ از ﻣﺤﺘﻮﯼ ﻋﺮﻳﻀﻪ }ادﻋﺎ{ ﻣﻄﻠﻊ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬او ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد ﮐﻪ ﺁﻳﺎ ادﻋﺎ را‬
‫ﻣﯽ ﭘﺬﻳﺮد وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺁﻧﺮا اﻧﮑﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ادﻋﺎﯼ ﻣﺪﻋﯽ را رد ﻧﻤﺎﻳﺪ‬
‫وازاﻋﻄﺎﯼ ﭼﻴﺰﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺪﻋﯽ اﺑﺎء ورزد‪ ،‬ﻗﻀﻴﻪ وارد ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ب‪ .‬زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاﯼ رد دﻋﻮﯼ‬
‫درﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪﯼ دﻋﻮﯼ‪ ،‬ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ "اﻋﺘﺮاﺿﺎت اﺑﺘﺪاﺋﯽ" ﺧﻮد را ﮐﻪ‬
‫درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﻀﻴﻪ وﻳﺎ ﺗﻨﺎﺳﺐ ادﻋﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ‬
‫ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اﻋﺘﺮاﺿﺎت اﺑﺘﺪاﺋﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻗﻀﻴﻪ ﻳﺎ رد ﻣﯽ ﮔﺮدد وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻏﺮض رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﺤﻮل ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ 21‬را ﮐﻪ هﺸﺖ اﺻﻞ ﻋﻤﺪﻩ ﺑﺮاﯼ اﻋﺘﺮاﺿﺎت اﺑﺘﺪاﺋﯽ را ﻣﻘﺮر ﻣﯽ دارد‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬درﺻﻔﺤﺎت ﺑﻌﺪﯼ ﺑﺎﻟﺘﺮﺗﻴﺐ هﺮﻳﮏ ازاﻳﻦ اﺻﻮل ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮارﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ – ﻣﺎدﻩ ‪21‬‬

‫اﻋﺘﺮاﺿﺎت اﺑﺘﺪاﺋﯽ ﻗﺮارذﻳﻞ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻋﺪم ﺻﻼﺣﻴﺖ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﻀﻴﻪ ازﻃﺮف ﻣﺤﮑﻤﻪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻓﻘﺪان ﺻﻼﺣﻴﺖ واهﻠﻴﺖ ﻣﺪﻋﯽ وﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﺒﻮدن ادﻋﺎﯼ ﻣﻨﺪرج ﻋﺮﻳﻀﻪ ﺑﺮ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺻﺪور ﺣﮑﻢ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻗﺒﻠﯽ درﻣﻮﺿﻮع ﺑﻴﻦ ﻋﺎرض وﻣﻌﺮوض‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻋﺪم ذواﻟﻴﺪﯼ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺘﮑﯽ ﺑﺮ اﺳﻨﺎد ﻣﺜﺒﺘﻪ درﻣﺪﻋﯽ ﺑﻬﺎﯼ ﻏﻴﺮ ﻣﻨﻘﻮل‪.‬‬
‫‪ -6‬ارﺗﺒﺎط ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺎ دﻋﻮﯼ اﻳﮑﻪ درﻣﺤﮑﻤﻪ دﻳﮕﺮ داﻳﺮاﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -7‬داﻳﺮ ﺑﻮدن ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻨﺪرج درﻋﺮﻳﻀﻪ درﻣﺤﮑﻤﻪ دﻳﮕﺮ‪.‬‬
‫‪ -8‬ﺗﺤﺖ ﻣﺮور زﻣﺎن ﺑﻮدن ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻮرد دﻋﻮﯼ‪.‬‬

‫‪84‬‬
 ‫ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺤﮑﻤﻪ‪ :‬ﻣﺎدﻩ ‪2 .21‬‬ ‫‪.i‬‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫ﺑﻪ اﺳﺎس دﻳﮑﺸﻨﺮﯼ وﻳﺒﺴﺘﺮ‪ -‬ﻣﻴﺮﻳﺎم‪ -‬ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫"ﺻﻼﺣﻴﺖ‪ ،‬ﻗﺪرت و ﺣﻖ ﺗﻔﺴﻴﺮ وﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺎﻧﻮن " را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﻀﻴﻪ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪).‬ﻣﺎدﻩ ‪ .(1 .21‬ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻳﮏ ﺳﻮال اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ هﺮﮔﺎﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﻀﻴﻪ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻗﻀﻴﻪ را‬
‫رد ﻧﻤﻮدﻩ وﻣﺪﻋﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻋﺮﻳﻀﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ دﻳﮕﺮﺗﻘﺪﻳﻢ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪون ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻗﻀﺎﻳﯽ ﻳﮏ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻗﺎدرﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ درﻣﻮرد ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬

‫ﭼﻄﻮر ﻣﻴﺘﻮان ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻳﮏ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻗﻀﺎﺋﯽ دارد‬

‫ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻳﺎد دارﻳﺪ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﻪ ﻧﻮع ﻣﺤﺎﮐﻢ وﺟﻮد دارد‪ :‬ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ )ﮐﻪ‬
‫ﺑﻨﺎم ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺷﻬﺮﯼ‪ ،‬ﻧﺎﺣﻴﻮﯼ ووﻟﺴﻮاﻟﯽ ﻧﻴﺰ ﻳﺎد ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ (.‬ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف ) ﮐﻪ ﺑﻨﺎم ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫ﻣﺮاﻓﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ وﻣﺤﮑﻤﻪ ﻋﺎﻟﯽ ﻳﺎد ﻣﯽ ﮔﺮدد( وﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺎم دﻋﺎوﯼ درﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﺷﺮوع ﻣﻴﺸﻮد ودراﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫اﻋﺘﺮاﺿﺎت اﺑﺘﺪاﻳﯽ را ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﻋﺪم داﺷﺘﻦ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻗﻀﺎﻳﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪ‪ ،‬ﻣﻄﺮح ﮐﻨﺪ وﺧﻮاهﺎن رد‬
‫ﻗﻀﻴﻪ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت " دﻋﺎوﯼ ﻣﺪﻧﯽ درﻣﺮﺣﻠﻪ اﺑﺘﺪاﻳﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫ﺷﻬﺮﯼ‪ ،‬ﻧﺎﺣﻴﻮﯼ‪ ،‬وﻟﺴﻮاﻟﯽ ﻳﺎ ﻋﻼﻗﻪ دارﯼ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺟﺰدرﺣﺎﻻﺗﻴﮑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻃﻮردﻳﮕﺮﯼ‬
‫ﺗﺼﺮﻳﺢ ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪) ".‬ﻣﺎدﻩ ‪ ( 79‬ﻟﻴﮑﻦ‪ ،‬دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﻮن ﺷﻬﺮهﺎﯼ ﻣﺘﻌﺪد‪ ،‬ﻧﺎﺣﻴﻪ هﺎﯼ ﻣﺘﻌﺪد‪،‬‬
‫وﻟﺴﻮاﻟﯽ هﺎﯼ ﻣﺘﻌﺪد وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﺎدﻩ ‪ 79‬ﺑﺮاﯼ ﻣﺎ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻪ وﻗﺖ ﻳﮏ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ‬
‫رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ را دارد‪ .‬ﺳﻮال اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺪام ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﻧﺎﺣﻴﻪ ووﻟﺴﻮاﻟﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﺧﺎص‬
‫را رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫دﻋﺎوﯼ ﻣﺪﻧﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ ‪ :‬ﻣﺎدﻩ ‪81‬‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪ 81‬ﻣﻘﺮر ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ "دﻋﺎوﯼ ﻣﺪﻧﯽ درﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺖ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻣﯽ‬
‫ﮔﺮدد‪ ".‬هﺮﮔﺎﻩ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﺷﺨﺺ زن ﺷﻮهﺮ دار ﺑﺎﺷﺪ " درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ زن ﺷﻮهﺮدارﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪرﺳﻴﺪﮔﯽ دﻋﻮﯼ از ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺖ ﺷﻮهﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ".‬هﺮﮔﺎﻩ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ زن‬
‫ﺷﻮهﺮدارﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺖ ﭘﺪر وﻳﺎ اﻗﺎرب ﻧﺰدﻳﮏ ﺻﻼﺣﻴﺖ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﻀﻴﻪ را ﺧﻮاهﺪ‬
‫داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺧﺎص‪ :‬ﻣﻮاد ‪92 – 84‬‬
‫ﻣﻮاد دﻳﮕﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ اﺣﮑﺎم ﺧﺎﺻﯽ را درﻣﻮرد ﺻﻼﺣﻴﺖ رﺳﻴﺪﮔﯽ‬
‫اﻓﺮادﯼ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺎﻗﺺ اﻻهﻠﻴﺖ )ﻣﺎدﻩ ‪ (84‬اﺷﺨﺎص ﻏﺎﻳﺐ )ﻣﺎدﻩ ‪ (85‬ﮐﺎرﮐﻨﺎن دوﻟﺖ وﻣﻨﺴﻮﺑﻴﻦ ﻗﻮاﯼ‬
‫ﻣﺴﻠﺢ)ﻣﺎدﻩ ‪ ،(86‬ﮐﻮﭼﯽ هﺎ )ﻣﺎدﻩ ‪ (87‬ودﻳﮕﺮان ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮﺁن‪ ،‬ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ هﺎﯼ‬

‫‪85‬‬
‫ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد ﻣﻌﻴﻦ از ﻗﻀﺎﻳﺎ ﯼ ﻣﺎهﻮﯼ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد ﻳﮏ ﺗﺎﺟﺮ )ﻣﺎدﻩ ‪(90‬‬
‫وﺗﻘﺴﻴﻢ وﻳﺎ ﺗﺮﮐﻪ اﻣﻮال )ﻣﺎدﻩ ‪ (92‬را ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺻﻼﺣﻴﺖ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺎرﺟﯽ هﺎ‪ :‬ﻣﺎدﻩ ‪96‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ اﺣﮑﺎم ﺧﺎﺻﯽ رادرﻣﻮرد اﺗﺒﺎع ﺧﺎرﺟﯽ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ دﻋﺎوﯼ ﻣﺪﻧﯽ اﺗﺒﺎع ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﻪ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺖ دارﻧﺪ هﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﮏ ﺗﺒﻌﻪ اﻓﻐﺎن‪،‬‬
‫از ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺤﺎﮐﻢ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 96‬ﺷﺮاﻳﻄﯽ را ﺑﻴﺎن ﻣﯽ دارد ﮐﻪ ﺑﻤﻮﺟﺐ ﺁن ﻣﺤﺎﮐﻢ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺻﻼﺣﻴﺖ رﺳﻴﺪﮔﯽ دﻋﺎوﯼ اﺗﺒﺎع ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﻪ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬را دارا‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ‪ -‬ﻣﺎدﻩ ‪96‬‬

‫رﺳﻴﺪﮔﯽ دﻋﻮﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻪ ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﻪ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪدرﺣﺎﻻت ﺁﺗﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﺧﺎرﺟﯽ درﺟﻤﻬﻮرﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ازﺧﻮد اﻗﺎﻣﺘﮕﺎﻩ اﺧﺘﻴﺎرﯼ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻘﺪﻳﺎ ﻣﺤﻞ ﺗﻨﻔﻴﺬ ﺁن درﺟﻤﻬﻮرﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬درﺻﻮرﺗﮑﻪ دﻋﻮﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺗﺮﮐﻪ درﺟﻤﻬﻮرﯼ اﻓﻐﻨﺴﺘﺎن ﺁﻏﺎز ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬درﺻﻮرﺗﮑﻪ ﮐﻞ ﻳﺎ ﻗﺴﻤﺘﯽ ازاﻣﻮال ﻣﺘﺮوﮐﻪ درﺟﻤﻬﻮرﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻄﻮر ﻣﻴﺘﻮان ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻗﻀﺎﻳﯽ را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 88‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮑﯽ ازﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫اﻋﺘﺮاﺿﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻃﺮف ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺎﻳﺪ اﻋﺘﺮاض ﺧﻮد را ﻗﺒﻞ از داﻳﺮ ﺷﺪﻩ دﻋﻮﯼ ﺑﻪ هﻤﺎن‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﮐﻨﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮏ ﻃﺮف اﻋﺘﺮاض ﺧﻮد را ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﮑﻨﺪ وﯼ ﺣﻖ‬
‫اﻋﺘﺮاض ﺧﻮد را ازدﺳﺖ ﻣﻴﺪهﺪ وﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻗﺒﻮل ﺷﺪﻩ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ -1‬ﭼﺮا ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ازﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮﯼ ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از داﻳﺮ ﺷﺪن دﻋﻮﯼ‪ ،‬اﻋﺘﺮاض‬
‫ﺧﻮد را ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺮازﻧﻤﺎﻳﻨﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ اﮔﺮﻳﮑﯽ ازﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻌﺪ‬
‫ازﺗﺪوﻳﺮاوﻟﻴﻦ ﺟﻠﺴﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ‪ ،‬اﻋﺘﺮاض ﺧﻮد را اﺑﺮاز ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﮐﺪام ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻳﺪ؟‬
‫‪ -2‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻄﻤﺌﻴﻦ ﺧﻮاهﻴﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﮔﺮدد وﻣﺤﮑﻪ ﺑﻌﺪ ازﻣﺎﻩ‬
‫هﺎ وﻳﺎ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﺪم داﺷﺘﻦ ﺻﻼﺣﻴﺖ‪ ،‬رد ﻧﻤﺎﻳﺪ؟‬

‫ﻋﺪم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺻﻼﺣﻴﺖ و اهﻠﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ :‬ﻣﺎدﻩ ‪2 .21‬‬ ‫‪.ii‬‬

‫ﭼﻄﻮر ﻣﻴﺘﻮان ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻓﺎﻗﺪ اهﻠﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻧﺪ‬
‫دوﻣﻴﻦ ﺷﺮط اﻋﺘﺮاﺿﺎت اﺑﺘﺪاﺋﯽ ﻋﺒﺎرت ازﻋﺪم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ اهﻠﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﻓﻘﺪان اهﻠﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ؟ ﻣﺎدﻩ ‪ 21‬اﻳﻦ اﺻﻄﻼح را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻨﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﻴﻜﻪ‬
‫ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﻬﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻧﺰدﻳﮏ دﻳﮕﺮ ﺁن ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﻣﻮاد ﻧﺰدﻳﮏ‬
‫و ﺑﻌﺪي ﺁن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت زﻳﺎدﯼ دراﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬درﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻣﺎدﻩ دﻳﮕﺮﯼ ﮐﻪ درﺗﻤﺎم ﻗﺎﻧﻮن‬

‫‪86‬‬
‫اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﺑﻪ اهﻠﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ راﺑﻄﻪ دارد‪ ،‬ﻣﺎدﻩ ‪ 502‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ درزﻣﻴﻨﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺸﻌﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻻ‬
‫"ﺻﻐﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺠﻨﻮن‪ ،‬ﻣﻌﺘﻮﻩ‪ ،‬ﻣﺤﺠﻮر‪ ،‬وﻏﺎﻳﺐ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤًﺎ ﺧﺼﻢ ﺷﺮﻋﯽ واﻗﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪ ".‬اﺣﺘﻤﺎ ً‬
‫ﻣﻮاد ﺑﻌﺪﯼ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﺪم اهﻠﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﯽ دهﺪ‪.‬‬

‫هﻨﻮزهﻢ اﺑﻬﺎﻣﺎﺗﯽ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺷﻤﺎ ﭼﻄﻮر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ " ﻣﺠﻨﻮن" وﻳﺎ‬
‫"ﻣﻌﺘﻮﻩ" ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﮐﺪام ‪.‬ﻣﻌﻴﺎر واﺿﺢ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ از ﺁن اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺪم ﺗﻄﺒﻴﻖ ادﻋﺎﯼ ﻣﻨﺪرﺟﻪ ﺑﺎﻻﯼ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ‪ :‬ﻣﺎدﻩ ‪3 .21‬‬ ‫‪.iii‬‬
‫درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻣﺎدﻩ ‪ 21‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ " ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﺒﻮدن ادﻋﺎﯼ ﻣﻨﺪرﺟﻪ ﻋﺮﻳﻀﻪ ﺑﺮ ﻣﺪﻋﯽ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ" را ﻳﮑﯽ از ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺎﺳﯽ دﻳﮕﺮ اﻋﺘﺮاﺿﺎت اﺑﺘﺪاﺋﯽ ﻣﯽ داﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ را‬
‫درﻣﻮرد ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ هﺎﯼ ﻣﺨﺼﻮﺻﯽ دراﻳﻦ راﺑﻄﻪ دراﺧﺘﻴﺎر ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻗﺮار ﻧﻤﯽ دهﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ را‬
‫درﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﮐﻪ اﻋﺘﺮاﺿﺎت اﺑﺘﺪاﺋﯽ از ﻣﺎهﻴﺖ ﻗﻀﻴﻪ ﻓﺮق دارد‪ .‬اﻣﺎ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ‬
‫ﻣﯽ ﮔﻴﺮد ﮐﻪ ادﻋﺎ ﺑﺎﻻﯼ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﻴﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻳﺎ اﻳﻦ را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺤﻴﺚ ﻣﺎهﻴﺖ ﻗﻀﻴﻪ‬
‫درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺖ؟‬

‫ﻓﺮض ﮐﻨﻴﺪ ﺷﻤﺎ ﻗﺎﺿﯽ هﺴﺘﻴﺪ و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻳﺪﮐﻪ ﺁﻳﺎ ادﻋﺎ ﺑﺎﻻﯼ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻖ را دارد؟ ﭼﻪ ﻣﻌﻴﺎرهﺎﯼ را ﺷﻤﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ؟ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﮐﺎﻓﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﻧﺸﺎن‬
‫ﺑﺪهﺪ ﻧﺎم ان ﺷﺨﺺ درﻋﺮﻳﻀﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﺪم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻣﺪارﮎ ﻣﺜﺒﺘﻪ ﺑﺮ ﺗﺼﺮف ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺪﻋﺎ ﺑﻬﺎﯼ‬ ‫‪.iv‬‬
‫ﻏﻴﺮﻣﻨﻘﻮل‪:‬ﻣﺎدﻩ ‪5 .21‬‬

‫هﺮﮔﺎﻩ ﻣﺪﻋﯽ ﻣﻠﮑﻴﺖ وﻳﺎ ﻳﮏ ﻗﺴﻤﺖ ازﺁن را ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع دﻋﻮﯼ را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﻴﺪهﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻟﮏ‬
‫ﻧﺒﻮدﻩ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ درﺗﺼﺮف ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺠﺎ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ وﻗﺖ واﻧﺮِژﯼ ﮐﻤﯽ را دراﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺼﺮف ﮐﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻨﺮو ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﻳﯽ ﻗﻀﺎﻳﯽ ) اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺑﺼﻮرت‬
‫ﻣﺆﺛﺮ( ﻣﺎدﻩ ‪ 21‬ﺑﺮاﯼ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ اﺟﺎزﻩ ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ اﻋﺘﺮاﺿﺎت اﺑﺘﺪاﻳﯽ ﺧﻮد را ﺑﺮ اﺳﺎس " ﻋﺪم‬
‫ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻣﺪارﮎ ﻣﺜﺒﺘﻪ ﺑﺮ ﺗﺼﺮف ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺪﻋﺎ ﺑﻬﺎﯼ ﻏﻴﺮﻣﻨﻘﻮل" اﻇﻬﺎرﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﺷﻤﺎ وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ هﺴﺘﻴﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع دﻋﻮﯼ را ﻣﺎل‬
‫ﻼ ﻳﮏ اﺳﭗ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ دهﺪ‪ .‬ﻣﺪﻋﯽ اﻇﻬﺎرﻣﯽ دارد ﮐﻪ ﻣﻮﮐﻞ ﺷﻤﺎ اﺳﭗ را دزدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‬ ‫ﻣﻨﻘﻮل ﻣﺜ ً‬
‫وﻣﺪﻋﯽ ﻣﺎﻟﮏ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﭗ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺆﮐﻞ ﺷﻤﺎ اﻇﻬﺎرﻣﯽ دارد ﮐﻪ وﯼ ﻣﺎﻟﮏ اﺳﭗ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﻧﻮع ﻣﺪارﮐﯽ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاﯼ ﺗﻘﻮﻳﺖ اﻋﺘﺮاﺿﺎت اﺑﺘﺪاﺋﯽ ﺧﻮد ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﯽ دارﻳﺪ؟‬

‫ﻣﻮاﻧﻊ ادﻋﺎ ‪ :‬ﻣﺎدﻩ ‪ .6 . 21 ، 4 .21‬و‪7 .21‬‬ ‫‪.v‬‬

‫‪87‬‬
‫ﻳﮑﯽ از اﺟﺰاﯼ ﻣﻬﻢ دﻋﻮﯼ ﻗﻄﻌﻴﺖ ﺁن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺷﺪ وﭘﺮوﺳﻪ‬
‫ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ )ﭘﺮوﺳﻪ ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ در ﻗﺴﻤﺖ ﺷﺸﻢ اﻳﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ(‬
‫ﺧﺘﻢ ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻧﻬﺎﻳﯽ اﺳﺖ و ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ ازﺁن ﻣﮑﻠﻒ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮑﯽ از ﻃﺮﻓﻴﻦ‬
‫ﻼ درﺁن ﺑﺎرﻩ ﺣﮑﻤﯽ ﺻﺎدر ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ادﻋﺎﻳﯽ را ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬
‫ﻃﺒﻖ ﺣﮑﻢ ﻣﺎدﻩ ‪ 21‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬اﻋﺘﺮاﺿﺎت اﺑﺘﺪاﺋﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻼ ﺣﮑﻤﯽ‬ ‫ﻃﺒﻖ ﺣﮑﻢ ﻣﺎدﻩ ‪ 21‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ در ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﻗﺒ ً‬
‫ازﻃﺮف ﻣﺤﮑﻤﻪ اﯼ ﺻﺎدرﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪) ،‬ﻣﺎدﻩ ‪ (4 .21‬اﮔﺮ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺎ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ دﻳﮕﺮ ﮐﻪ درﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫دﻳﮕﺮ داﻳﺮ اﺳﺖ ارﺗﺒﺎط داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪ (6 .21‬وﻳﺎ اﮔﺮﺧﻮد ﻗﻀﻴﻪ درﻳﮏ ﻣﺤﮑﻤﻪ دﻳﮕﺮ داﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫)ﻣﺎدﻩ ‪ (7 .21‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﻪ رد ﻗﻀﻴﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﯽ دهﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻋﺘﺮاﺿﺎت را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻼ ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن‬‫"ﻣﻮاﻧﻊ ادﻋﺎ" ﮔﺮوپ ﺑﻨﺪﯼ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺨﺎﻃﺮﻳﮑﻪ دﻋﻮﯼ ﻗﺒ ً‬
‫اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ دﻳﮕﺮ ادﻋﺎ را ﻣﺎﻧﻊ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ -1‬درﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻴﺨﻮاهﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻋﻤﻞ ﺧﻼف‬
‫ﻋﺮﻳﻀﻪ اﯼ ﺧﻮد را درﻳﮏ ﻣﺪت زﻣﺎن ﻣﻌﻴﻦ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﻣﺮورزﻣﺎن‬
‫ﻳﮏ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﻏﻴﺮ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫‪ -2‬هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮏ ﻃﺮف دﻋﻮﯼ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﺮوﺳﻪ ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ ﻏﻴﺮ ﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻳﺎ او ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ازﻳﮏ ﻣﺤﮑﻤﻪ دﻳﮕﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﻗﻀﻴﻪ را دوﺑﺎرﻩ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟ اﮔﺮﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﮐﺎر‬
‫ﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺖ؟‬

‫ﻗﻀﺎﻳﺎﻳﻴﮑﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﻣﺮور زﻣﺎن هﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎدﻩ ‪.8 .21‬‬ ‫‪.vi‬‬
‫ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ اﻋﺘﺮاﺿﺎت اﺑﺘﺪاﺋﯽ ﺧﻮد را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﻣﺮورزﻣﺎن ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺼﻮرت‬
‫ﻋﻤﻮم‪ ،‬ﻣﺪﻋﯽ ﺑﺎﻳﺪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻋﺪم ﻗﻨﺎﻋﺖ ﺧﻮدرا درﻳﮏ ﻣﺪت زﻣﺎن ﻣﻌﻴﻦ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﺪت زﻣﺎن ﻣﻨﻘﻀﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺪﻋﯽ ﻓﺮﺻﺖ ﺧﻮد را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﮐﻤﮏ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﺟﺒﺮان ﻗﻀﺎﺋﯽ از‬
‫دﺳﺖ ﻣﯽ دهﺪ‪.‬‬
‫ج‪ .‬اﺟﺘﻨﺎب ﻗﺎﺿﯽ از رﺳﻴﺪﮔﯽ دﻋﻮﯼ‪ :‬ﻣﺎدﻩ ‪78 – 65‬‬

‫هﺪف ﺧﻮاﻧﺪن‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 65‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ )ﮐﻪ در ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻴﺸﻮد( ﻳﮏ ﻗﺎﺿﯽ از اﺷﺘﺮاﮎ درﺗﺮﮐﻴﺐ‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ورﺳﻴﺪﮔﯽ ﻳﮏ ﻗﻀﻪ اﺟﺘﻨﺎب ﻣﯽ ورزد‪ .‬ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺖ ﻣﺪﻧﯽ وﺳﺎﻳﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ را ﺧﻮاﻧﺪﻩ‬
‫اﻳﺪ ﺑﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﮐﻠﻤﺎت "ﺑﺎﻳﺪ" و "ﻣﻤﮑﻦ" ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻳﮏ ﺷﺨﺼﯽ "ﺑﺎﻳﺪ" ﮐﺎرﯼ را اﻧﺠﺎم دهﺪ از اوﺧﻮاﺳﺘﻪ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮدﻩ ﮐﻪ ﺁن ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم دهﺪ‪ .‬وزﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ "ﻣﻤﮑﻦ" اﺳﺖ ﮐﺎرﯼ را اﻧﺠﺎم دهﺪ اواﺟﺎزﻩ دارد ﮐﻪ ﺁن ﮐﺎر‬
‫را اﻧﺠﺎم دهﺪ‪.‬‬

‫ﻳﮑﯽ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﺳﺎﺳﯽ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ ﻗﺎﺿﯽ ﺑﯽ‬
‫ﻃﺮف ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻗﺎﺿﯽ اﻳﮑﻪ ﺑﺎ ﻳﮑﯽ از ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮﯼ راﺑﻄﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﻳﮑﯽ‬
‫ازﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎﻟﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺑﯽ ﻃﺮف ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 65‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل‬

‫‪88‬‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﻳﮏ ﻗﺎﺿﯽ ﻣﮑﻠﻒ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺷﺮاﻳﻂ وﺣﺎﻻﺗﯽ از‬
‫اﺷﺘﺮاﮎ درﺗﺮﮐﻴﺐ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ اﺟﺘﻨﺎب ورزد‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ "اﻗﺎرب" درﻣﺎدﻩ ‪ 1 .65‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دو ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از دوﻗﺎﺿﯽ ﺑﺎهﻢ دﻳﮕﺮ‬
‫ﻗﺮاﺑﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ دررﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺤﻴﺚ ﻗﺎﺿﯽ اﻳﻔﺎﯼ وﻇﻴﻔﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪. ( 66‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺮادر وﺧﻮاهﺮدرﻳﮏ هﻴﺌﺖ ﻗﻀﺎﻳﯽ اﺷﺘﺮاﮎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬دراﻳﻨﺼﻮرت ﻳﮑﯽ از ﺁﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ از اﺷﺘﺮاﮎ درﺟﻠﺴﻪ هﻴﺌﺖ ﻗﻀﺎﻳﯽ اﺟﺘﻨﺎب ورزد‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ‪ -‬ﻣﺎدﻩ ‪65‬‬

‫رﺋﻴﺲ واﻋﻀﺎﯼ ﻣﺤﮑﻤﻪ هﺮﻳﮏ درﺣﺎﻻت ﺁﺗﯽ ازاﺷﺘﺮاﮎ درﺗﺮﮐﻴﺐ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ورﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ دﻋﻮﯼ ﻣﺪﻧﯽ اﺟﺘﻨﺎب‬
‫ﻣﯽ ورزﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ درﻗﻀﻴﻪ ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﯽ ذﻳﻨﻔﻊ وﻳﺎ دﻋﻮﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺻﻮل و ﻓﺮوع‪ ،‬زوج‪ ،‬زوﺟﻪ وﻳﺎ‬
‫اﻗﺎرب ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻗﺎرب ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪:‬ﺑﺮادر‪ ،‬ﺑﺮادر زادﻩ‪ ،‬ﺧﻮاهﺮ‪ ،‬ﺧﻮاهﺮزادﻩ‪ ،‬ﮐﺎﮐﺎ‪ ،‬ﻋﻤﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻣﺎ‪ ،‬ﺧﺴﺮ‬
‫وﺧﺸﻮ‪.‬‬
‫‪ -2‬درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ دراﺳﻨﺎد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻄﺮوﺣﻪ درﻣﺤﮑﻤﻪ ﺳﻨﺪ راﺗﺤﺮﻳﺮ ﻳﺎ اﻣﻀﺎء ﻧﻤﻮدﻩ ﻳﺎ‬
‫ﺣﮑَﻢ‪ ،‬اهﻞ ﺧﺒﺮﻩ ﻳﺎ ﺷﺎهﺪ اﻇﻬﺎر ﻋﻘﻴﺪﻩ ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻼ ﺑﺤﻴﺚ ﺳﺎرﻧﻮال َ‬
‫درﻣﻮﺿﻮع دﻋﻮﯼ ﻗﺒ ً‬
‫‪ -3‬درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﺑﻴﻦ رﺋﻴﺲ ﻳﺎ اﻋﻀﺎﯼ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻳﺎ ﻳﮑﯽ ازﻃﺮﻓﯽ ﻗﻀﻴﻪ دﻋﻮﯼ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﺑﻴﻦ رﺋﻴﺲ ﻳﺎ ﻳﮑﯽ ازاﻋﻀﺎﯼ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻳﺎﻳﮏ ﻃﺮف دﻋﻮﯼ ﺧﺼﻮﻣﺖ ﻗﺒﻠﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻳﮏ ﻗﺎﺿﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻓﺰون دﻻﻳﻞ ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ ﻣﺎدﻩ ‪ 65‬از اﺷﺘﺮاﮎ درﺗﺮﮐﻴﺐ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ورﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ‬
‫دﻋﻮﯼ اﺟﺘﻨﺎب ورزد )ﻣﺎدﻩ ‪ .(67‬هﮑﺬا ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻳﮏ دﻋﻮﯼ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻋﺪم رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﻀﻴﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻳﮏ ﻗﺎﺿﯽ را ﺳﻪ روز ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع رﺳﻴﺪﮔﯽ دﻋﻮﯼ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ ﺁن ﺑﺨﻮاهﻨﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪70‬‬
‫و‪ (71‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻳﮑﯽ ازﻃﺮف ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ ﻳﮑﯽ از ﻗﻀﺎت را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 70‬و‪ 71‬ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫هﻴﺌﺖ ﻗﻀﺎﻳﯽ دﻻﻳﻞ ﻋﺪم اﺷﺘﺮاﮎ ﻳﮏ ﻗﺎﺿﯽ را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﮐﺜﺮﻳﺖ اﻋﻀﺎﯼ هﻴﺌﺖ‬
‫ﻗﻀﺎﻳﯽ راﯼ ﺑﻪ ﻋﺪم اﺷﺘﺮاﮎ ﻗﺎﺿﯽ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ دادﻧﺪ‪ ،‬دراﻳﻨﺼﻮرت ﻗﺎﺿﯽ ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫درﺟﻠﺴﻪ هﻴﺌﺖ ﻗﻀﺎﻳﯽ اﺷﺘﺮاﮎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪).‬ﻣﺎدﻩ ‪ (72‬هﺮﮔﺎﻩ اﮐﺜﺮﻳﺖ اﻋﻀﺎﯼ هﻴﺌﺖ ﻗﻀﺎﻳﯽ ﺑﻪ اﺷﺘﺮاﮎ‬
‫ﻗﺎﺿﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﻊ اﺷﺘﺮاﮎ او ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬راﯼ ﺑﺪهﻨﺪ ﻗﺎﺿﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﻠﺴﻪ هﻴﺌﺖ ﻗﻀﺎﻳﯽ‬
‫اﺷﺘﺮاﮎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬درﺻﻮرت ﺗﺴﺎوﯼ ﺁراء ‪ ،‬ﺑﻪ رد ﻗﺎﺿﯽ ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻩ ﻣﻴﺸﻮد)ﻣﺎدﻩ ‪ . (72‬درﺻﻮرت‬
‫رد ﻗﺎﺿﯽ وﻳﺎ ﻋﺪم اﺷﺘﺮاﮎ وﯼ درﺟﻠﺴﻪ هﺌﻴﺖ ﻗﻀﺎﻳﯽ‪ ،‬ﻗﺎﺿﯽ دﻳﮕﺮﯼ ﺟﺎﮔﺰﻳﻦ ﺁن ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫)ﻣﺎدﻩ ‪(93‬‬

‫هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺪﻋﯽ وﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ رد ﻗﺎﺿﯽ را ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﺸﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻄﻮر‬
‫ﻣﺤﺘﺎﻃﺎﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 77‬درﻣﻮرد ﭼﻨﻴﻦ ﺻﺮاﺣﺖ دارد‪" :‬هﺮﮔﺎﻩ ﻣﻮارد رد ﻗﺎﺿﯽ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ اﻳﮑﻪ ﺑﻌﺪم ﺛﺒﻮت رد ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻨﻨﺪﻩ رد داراﯼ ﺳﻮء ﻧﻴﺖ‬
‫)ﻣﺪﻋﯽ وﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ( را ﺑﻪ ﺟﺰاﯼ ﻧﻘﺪﯼ اﻟﯽ ﺳﻪ هﺰار اﻓﻐﺎﻧﯽ ﻣﺤﮑﻮم ﻣﻴﮕﺮدد‪".‬‬

‫‪89‬‬
 ‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ -1‬ﺁﻳﺎ ﺑﺪون ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﮐﺪام دﻟﻴﻠﯽ را ﺟﺴﺘﺠﻮد ﻧﻤﻮدﻩ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ‬
‫ﻗﺎﺿﯽ از اﺷﺘﺮاﮎ درﺟﻠﺴﻪ ﻗﻀﺎﺋﯽ را ﺟﻊ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﺧﺎص اﺟﺘﻨﺎب ورزد؟ هﺮﮔﺎﻩ ﭘﺴﺮ ﻳﮏ ﻗﺎﺿﯽ‬
‫ﺑﺤﻴﺚ ﻳﮏ ﻃﺮف دﻋﻮﯼ ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻳﺎ ﻗﺎﺿﯽ ﺑﺎﻳﺪ اﺟﺘﻨﺎب ورزد؟ درﺑﺎرﻩ ﺧﻮاهﺮزادﻩ ﭼﻪ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ؟‬
‫وﻳﺎﻓﺎﻣﻴﻞ رﻓﻴﻖ؟‬
‫‪ -2‬ﻣﻮاد ‪ 74‬و‪ 75‬را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ رد ﻗﺎﺿﯽ اﺧﺘﺼﺎص دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ‬
‫ﮐﻪ اﻳﻦ ﻣﻮاد ﭼﺮا ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮ هﺎﯼ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اﯼ راﺑﺮاﯼ رد ﺗﻤﺎم اﻋﻀﺎﯼ هﻴﺌﺖ ﻗﻀﺎﺋﯽ ورد ﻳﮏ ﻋﻀﻮ ﺁن‬
‫ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟‬
‫‪ -3‬هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮏ ﻃﺮف رد ﻗﺎﺿﯽ را ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ و هﻴﺌﺖ ﻗﻀﺎﻳﯽ ﺣﮑﻢ ﺑﻪ اﺑﻘﺎﯼ ﻗﺎﺿﯽ درهﻴﺌﺖ ﻗﻀﺎﺋﯽ‬
‫ﺻﺎدرﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻐﻴﺮاز ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﺟﺮﻳﻤﻪ ﻧﻘﺪﯼ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻋﻤﻠﯽ دﻳﮕﺮﯼ ﭼﻪ ﺧﻮاهﺪﺑﻮد؟ دراﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ‬
‫ﭼﻪ وﻗﺖ ﺷﻤﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ رد ﻳﮏ ﻗﺎﺿﯽ را ﮐﻪ درﻗﻀﻴﻪ ﻣﻄﺮوﺣﻪ ذﻳﻨﻔﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ ﮐﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ رد ﻗﺎﺿﯽ را ﻧﻤﺎﻳﺌﺪ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﮑﻪ ﻗﺎﺿﯽ ﻣﺘﻌﺼﺐ هﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .4‬اﻃﻼﻋﻴﻪ‪ ،‬اﺣﻀﺎرﻳﻪ و ﺣﻀﻮر درﻣﺤﮑﻤﻪ‬

‫ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ ﻗﺎﺿﯽ ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺳﻮال ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﻪ ﻳﮏ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻼ از ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪﻩ وﻳﮏ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ازاﺳﺘﻤﺎع ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت واﺳﺘﺪﻻل ﻃﺮﻓﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺧﻮب ﺻﺎدر ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮ ﻋﻼوﻩ‪ ،‬هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮏ ﻃﺮف درﺟﺮﻳﺎن رﺳﻴﺪﮔﯽ دﻋﻮﯼ ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ وﻓﺮﺻﺖ ﺁﻧﺮا ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ادﻋﺎ هﺎﯼ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ را رد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،.‬اﻳﻦ ﻃﺮف ﻣﺘﻀﺮر‬
‫ﺧﻮاهﺪﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ دﻻﻳﻞ ﻓﻮق‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ اﺣﮑﺎﻣﯽ را ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ ﺣﻀﻮر‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ دردﻋﻮﯼ را اﻟﺰاﻣﯽ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﻣﺪﻋﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎﺿﺮ ودﻋﻮﯼ را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬
‫زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﻳﮏ ادﻋﺎﻳﯽ را درﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ وﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ادﻋﺎﯼ‬
‫ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺤﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دﻋﻮﯼ را اﺳﺘﻤﺎع ﻣﻴﮑﻨﺪ ﻧﻪ ﺑﺤﻴﺚ ﻳﮏ ﻃﺮف اﺛﺒﺎت‬
‫ﮐﻨﻨﺪﻩ دﻋﻮﯼ‪ .‬ﻣﺪﻋﯽ ﺑﺎﻳﺪ درﻇﺮف ‪ 30‬روز ﺑﻌﺪ از ﺗﻘﺪﻳﻢ "ﻋﺮﻳﻀﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﮐﻨﺪ"‬
‫درﻏﻴﺮ ﺁن ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﮎ ﺧﺼﻮﻣﺖ ﻗﺮار ﺻﺎدر ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد )ﻣﺎدﻩ ‪ .(153‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮﺁن‪ ،‬ﻣﺎدﻩ ‪32‬‬
‫درزﻣﻴﻨﻪ ﻣﯽ ﻧﮕﺎرد ﮐﻪ‪" :‬هﺮﮔﺎﻩ ﻣﺪﻋﯽ ﺑﺎر دوم درﻣﻴﻌﺎد ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻪ اﻗﺎﻣﻪ دﻋﻮﯼ ﺧﻮد ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﻮد‬
‫واﻃﻼع داﻳﺮ ﺑﺮﻋﺬر ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻧﺪادﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺠﺪدًا ﺑﻪ ﺗﺮﮎ ﺧﺼﻮﻣﺖ ﻗﺮارﺻﺎرد‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ".‬ﺣﮑﻢ ﻗﺎﻧﻮن واﺿﺢ اﺳﺖ‪ :‬هﺮﮔﺎﻩ ﻣﺪﻋﯽ دوﺑﺎر درﻣﻌﻴﺎد ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺣﺎﺿﺮﻧﺸﻮد‪ ،‬ادﻋﺎﯼ ﺁن‬
‫رد ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﺮﮎ ﺧﺼﻮﻣﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﺪم ﺣﻀﻮرﻣﺪﻋﯽ ﺗﺎﺑﻊ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺧﻮاهﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫)ﻣﺎدﻩ ‪ (33‬هﺮﮔﺎﻩ ﻗﺮار ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﻧﻘﺾ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺪﻋﯽ ﻣﺘﺴﺤﻖ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻣﺠﺪد‬
‫ﻣﻴﺸﻮد )ﻣﺎدﻩ ‪ (34‬درﺻﻮرﺗﮑﻴﻪ ﻣﺪﻋﯽ دﻋﻮﯼ ﺧﻮدرا درﺧﻼل ﻳﮏ ﻣﺎﻩ درﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪90‬‬
 ‫ب‪ .‬ارﺳﺎل اﻃﻼﻋﻴﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫ﺣﺎﻻت ذﻳﻞ را ﻓﺮض ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬ﻳﮏ روز ﻳﮏ ﭘﻴﺎم ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻴﺮﺳﺪ‪.‬‬

‫(‪:‬‬ ‫ﻣﺤﺘﺮم )‬
‫ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ اﻃﻼع دادﻩ ﻣﻴﺸﻮد ﮐﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪ )( ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻠﮑﻴﺘﯽ را ﮐﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫درﻗﻨﺪهﺎر دراﺧﺘﻴﺎر دارﻳﺪ ﻗﺎﻧﻮﻧًﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺤﺘﺮم ﻋﺒﺪاﻟﺴﻬﺎر ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﮑﻤﻪ زﻣﺎﻧﯽ اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ را ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺴﻬﺎر ﻋﺮﻳﻀﻪ رﺳﻤﯽ ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﺷﻤﺎ درﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬ازاﻳﻨﮑﻪ ‪ 30‬روز ازﺗﺎرﻳﺦ ﺻﺪورﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫ﺳﭙﺮﯼ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ ﻧﺒﻮدﻩ وﺑﺎﻳﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ }ﺧﺎﻧﻪ {را ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﺣﺘﺮام‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺷﻬﺮﯼ ﻗﻨﺪهﺎر‬

‫ﻋﺒﺪل هﻤﺴﺎﻳﻪ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪،‬ﭼﻨﺪﻣﺎﻩ ﻗﺒﻞ او ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ او ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﮐﻪ زﻣﻴﻨﯽ‬
‫ﻼ ﺑﻪ او ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ .‬ﻟﻴﮑﻦ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از درﻳﺎﻓﺖ اﻃﻼﻋﻴﻪ از ﻃﺮف‬ ‫ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺁن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ اﺻ ً‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽ داﻧﺴﺘﻴﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺪل ﻋﻠﻴﻪ ﺷﻤﺎ درﻣﺤﮑﻤﻪ ادﻋﺎﻳﯽ را ﺑﺮاﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ اﺳﻨﺎد وﺷﻮاهﺪ ﮐﺎﻓﯽ دراﺧﺘﻴﺎر دارﻳﺪ ﮐﻪ ﺣﻘﻴﻘﺘًﺎ اﻳﻦ ﻣﻠﮑﻴﺖ }زﻣﻴﻦ { ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ اﻣﺎ‬
‫ﻼ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻧﻬﺎﻳﯽ ﺧﻮد را ﺻﺎدرﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ وﺷﻤﺎ ﭘﻴﺶ ازاﻳﻦ ﺣﻖ‬ ‫ﺣﺎﻻ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎوﻗﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻗﺒ ً‬
‫ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ را ازدﺳﺖ دادﻩ اﻳﺪ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ‪ 30‬روز از ﺻﺪور ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺳﭙﺮﯼ ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎدراﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﭼﻪ اﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ هﺴﺘﻴﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻳﮏ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺖ؟‬

‫ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻮق ﺑﻮﭼﻮد ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺎدﻩ ‪ 128‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﺻﺪور‬
‫اﻃﻼﻋﻴﻪ را ﭼﻨﻴﻦ ﺿﺮورﯼ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪":‬ﻣﺤﮑﻤﻪ‪ ،‬ﻃﺮف دﻋﻮﯼ راﻣﺴﺘﻘﻴﻤًﺎ اﻃﻼع وﻳﺎ ذرﻳﻌﻪ‬
‫ﻣﺮاﺟﻊ ﻣﺮﺑﻮط ﺟﻠﺐ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ".‬درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻣﺎدﻩ ‪ 128‬واﺿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬هﻨﻮز هﻢ ﺳﻮاﻻت ﻣﺘﻌﺪﯼ ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬دراﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﻴﺪﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ از ﻣﺤﮑﻤﻪ دﻗﻴﻘًﺎ ﭼﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ وﻇﻴﻔﻪ ﺧﻮد را ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﻃﻼع دادن ﺑﻪ وﺟﻪ اﺣﺴﻦ اﻧﺠﺎم دادﻩ اﺳﺖ؟ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﮐﺎﻓﯽ ﺧﻮاﻩ‬
‫ﺑﻮدﮐﻪ ﻳﮏ ﻣﮑﺘﻮب ﻧﻮﺷﺖ وﻳﺎ ﺗﻴﻠﻔﻮن ﮐﺮد؟ ﺁﻳﺎ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﮏ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺨﺺ‬
‫روان ﮐﻨﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﮐﺪام ﻣﻮﺿﻮع وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ راﺿﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻮﻓﻖ‬
‫ﻧﮕﺮدد ﮐﻪ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ را اﻃﻼع ﺑﺪهﺪ؟ ﺁﻳﺎ واﻗﻌًﺎ ﺿﺮورت ارﺳﺎل اﻃﻼﻋﻴﻪ وﺟﻮد دارد؟‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﺑﻌﻀﯽ از اﻳﻦ ﺳﻮاﻻت را ﺟﻮاب ﻣﻴﺪهﺪ ﻧﻪ هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ را‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪132‬‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ را اﺟﺎزﻩ ﻣﻴﺪهﺪ " ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ هﺮوﺳﻴﻠﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﺸﻤﻮل ﺗﻴﻠﻔﻮن وﺗﻴﻠﮕﺮاف ﺣﻀﻮر‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮﯼ‪ ،‬ﺷﻬﻮد واهﻞ ﺧﺒﺮﻩ راﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ".‬ﻣﺎدﻩ ‪ 134‬ﺷﻌﺒﻪ ﺟﻠﺐ واﺣﻀﺎرﭼﻨﻴﻦ ﻣﮑﻠﻒ ﻣﯽ‬
‫ﺳﺎزد‪" :‬ﺷﻌﺒﻪ ﺟﻠﺐ واﺣﻀﺎرﻣﮑﻠﻒ اﺳﺖ ﻓﻮرﻣﻪ ﺟﻠﺐ را ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺮﺑﻮط وﻳﺎ ﻣﻤﺜﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ وﯼ‬
‫رﺳﺎﻧﻴﺪﻩ‪ ،‬اﺳﺘﺤﻀﺎرﯼ واﻣﻀﺎء اورا درﮐﺎﭘﯽ دوم اﺧﺬ وﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ ".‬ﺷﺨﺺ ﺑﻴﺴﻮاد ﺑﻪ ﺟﺎﯼ‬
‫اﻣﻀﺎء ﻧﺸﺎن اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻮد را ﻣﻴﮕﺬارد )ﻣﺎدﻩ ‪.(135‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت هﻤﭽﻨﺎن ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻴﮑﻨﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﭼﻄﻮر ﻃﺮﻓﻴﻦ را "ﺟﻠﺐ" ﻣﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 131‬ﻓﻮرﻣﻪ ﺟﻠﺐ } اﺣﻀﺎر ﻧﺎﻣﻪ{ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎوﯼ ﻣﻄﺎﻟﺐ ذﻳﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ (1) :‬ﻧﺎم وﺁدرس‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ )‪ (2‬ﺷﻬﺮت وﺁدرس دﻗﻴﻖ ﻃﺮف دﻋﻮﯼ )‪ (3‬ﺗﺎرﻳﺦ ووﻗﺖ ﺣﻀﻮر )‪ (4‬ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﻮﺿﻮع‬

‫‪91‬‬
‫)‪ (5‬ﺗﺬﮐﺮات ﺑﻪ ﻣﺠﻠﻮب درﻗﺴﻤﺖ ﺗﻬﻴﻪ واراﻳﻪ اﺳﻨﺎد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع و )‪ (6‬اﺧﻄﺎر از ﻋﻮاﻗﺐ‬
‫ﻋﺪم ﺣﻀﻮر‪.‬‬

‫هﺮﮔﺎﻩ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺟﻠﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﺎ وﺟﻮد درﻳﺎﻓﺖ ﺟﻠﺐ رﺳﻤﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﻮد‪،‬‬
‫" ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ ﺣﻀﻮر او ‪ ...‬ﺑﺮاﯼ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺑﺎرازﻃﺮﻳﻖ رادﻳﻮ ﻳﺎ روزﻧﺎﻣﻪ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﮐﺜﻴﺮ اﻻﻧﺘﺸﺎر ﺑﻌﻤﻞ ﻣﯽ‬
‫ﺁﻳﺪ" )ﻣﺎدﻩ ‪ .( 146‬زﺑﺎﻧﻴﮑﻪ درﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﺑﮑﺎررﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﯼ اﻃﻼع ﻃﺮﻓﻴﻦ اﻗﺪاﻣﺎت ﻓﻮق را اﻧﺠﺎم دهﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫ﺑﺮاﯼ اﻃﻼع ﻳﮏ ﺷﺨﺺ درﺑﺎرﻩ ﻳﮏ دﻋﻮﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ ،‬درﺷﻬﺮ ﮐﺎﺑﻞ‪ ،‬ﮐﺪام ﻃﺮﻳﻘﻪ هﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد؟ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻘﻪ دروﻻﻳﺎت ﻣﺘﻔﺎوت ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد؟ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﭼﻪ اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ را ﺑﺮاﯼ اﻧﺠﺎم وﺟﺎﻳﺐ ﺧﻮد‬
‫ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮاﻃﻼع ﻳﮏ ﻃﺮف دﻋﻮﯼ ﻣﻌﻠﻖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪا ﺗﺨﺎذ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟‬

‫ج‪ .‬ﻋﺪم ﺣﻀﻮر درﻣﺤﮑﻤﻪ‪ :‬ﻣﻮاد ‪150 -130‬‬

‫ﮔﺮﭼﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮهﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ اﯼ را ﺑﺮاﯼ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺁﮔﺎهﯽ‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ از ﺟﺮﻳﺎن دﻋﻮﯼ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺤﺖ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﺘﯽ‬
‫اﮔﺮ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ هﻢ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﺎﺷﺪ ﭘﻴﺶ ﺑﺮود‪ .‬اﮔﺮ ﻳﮑﯽ از ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮﯼ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺟﻠﺐ ﺷﻮد‬
‫وﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻩ ﻧﺘﻮاﻧﺪ و ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﻮد ﮐﻪ ﻣﻌﺎﻓﻴﺖ هﺎﯼ ﻣﻌﻘﻮﻟﯽ را ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺴﺎزد‪ ،‬ﻣﺎدﻩ ‪147‬‬
‫درزﻣﻴﻨﻪ ﻣﻴﻨﮕﺎرد ﮐﻪ " درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻣﺠﻠﻮب ﻋﺬرﻣﻌﻘﻮل ازﺣﻀﻮر ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ درﻣﻮرد ﻣﻌﻴﻨﻪ‬
‫اﺳﺘﻨﮑﺎف ورزد ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺣﮑﺎم ﻏﻴﺎﺑﯽ را درﺑﺎرﻩ وﯼ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪".‬‬

‫ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﮐﻠﻴﺪﯼ وﺗﻌﺎرﻳﻒ‬

‫ﺻﺪور ﺣﮑﻢ "ﻏﻴﺎﺑﯽ" ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ؟ "‪ in abstenia‬ﺣﮑﻢ ﻏﻴﺎﺑﯽ" ﻳﮏ ﻋﺒﺎرت‬
‫ﻻﺗﻴﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ "درﻏﻴﺎب ﻳﮏ ﻧﻔﺮ" ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻓﻴﺼﻠﻪ "ﻏﻴﺎﺑﯽ" ﻋﺒﺎرت ازﺻﺪور‬
‫ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺑﺪون ﺣﻀﻮر داﺷﺖ ﻳﮑﯽ ازﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻻﺗﻴﻨﯽ درﺣﻘﻮق ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺤﮑﻤﻪ هﻤﭽﻨﺎن ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻏﺎﻳﺐ وﮐﻴﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 158‬ﻳﮑﯽ از اﻗﺎرب‬
‫ﻧﺰدﻳﮏ "ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ را اﺟﺎزﻩ ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ‪ ...‬ﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪﮔﯽ وﭘﻴﺸﺒﺮد دﻋﻮﯼ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ".‬هﺮﮔﺎﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻤﺎس ﺑﺎ اﻗﺎرب ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ " ﺳﺎ رﻧﻮال ﻣﺪﻧﯽ ﺑﺤﻴﺚ وﮐﻴﻞ‬
‫ﻏﺎﻳﺐ ﺗﻌﻴﻴﻦ ودﻋﻮﯼ را رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪) ".‬ﻣﺎدﻩ ‪(159‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ -1‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺬﮐﺮ داد ﮐﻪ ﻣﺎدﻩ ‪ 158‬و ﻣﺎدﻩ ‪ 159‬ﺑﺎ ﻣﺎدﻩ ‪ 147‬درﺗﻌﺎرض ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 147‬ﺑﺮاﯼ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺟﺎزﻩ ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﺪون ﺣﻀﻮر ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻣﻮاد‬
‫‪ 158‬و ‪ 159‬ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗﻮﯼ را ﺑﺮاﯼ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻴﺪهﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺘﻤﻢ دﻳﮕﺮﯼ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ اﻳﻦ اﺧﺘﻼف ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺎرض را ﭼﻄﻮر ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺣﻞ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬درﺑﺎرﻩ اهﻤﻴﺖ ﺗﺪوﻳﺮ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ درﻏﻴﺎب ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﻴﺪ‪ .‬ﭼﻄﻮر ﻏﻴﺎﺑﺖ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮﯼ‬
‫ﺑﺮ ﭼﺎﻧﺲ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ وﯼ ﺧﻮاهﺪ داﺷﺖ؟ ﺗﺼﻮرﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﺷﻤﺎ وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ ﺷﺨﺼﯽ هﺴﺘﻴﺪ ﮐﻪ وﯼ ﻧﻤﯽ‬
‫ﺧﻮاهﺪ درﻣﺤﮑﻤﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺸﻮرﻩ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاﯼ ﻣﺆﮐﻞ ﺗﺎن ﭼﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد؟‬

‫‪92‬‬
 ‫‪ .5‬ﺗﻌﺎرض ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ :‬ﻣﻮاد ‪ 35 -23‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ‬

‫ﺗﺎﮐﻨﻮن دراﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮدﻳﻢ ﮐﻪ ﭼﻄﻮر وﮐﺠﺎ ﻳﮏ ﻋﺮﻳﻀﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ را ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﻮد‬
‫وﻣﮑﻠﻔﻴﺖ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﻄﻠﻊ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮﯼ ﭼﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﻨﮕﺎﻣﻴﮑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‬
‫ﺑﺮﺁوردﻩ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﻪ ﻣﺎهﻴﺖ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﻴﮕﺮدد و ﺑﺮاﯼ ﺻﺪور ﻓﻴﺼﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﻧﻮن را ﺑﺮ‬
‫ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻗﻀﻴﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﭼﻄﻮر ﻣﻌﻴﻦ ﻣﯽ ﺳﺎزد ﮐﻪ ﮐﺪام ﻗﻮاﻧﻴﻦ را ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟ ﻣﺴﺎﻟﻪ زﻣﺎﻧﯽ‬
‫ﻋﺮض اﻧﺪام ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ درﻳﮏ راﺑﻄﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ اﯼ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬هﺮﮔﺎﻩ‬
‫ﻳﮏ اﻓﻐﺎن ﺑﺎ ﻳﮏ ﻓﺮاﻧﺴﻮﯼ ﻗﺮاردادﯼ را ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬دراﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺁﻳﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻳﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻓﺮاﻧﺴﻪ؟ اﺻﻞ " ﺗﻌﺎرض ﻗﻮاﻧﻴﻦ" ﻣﺎ را ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺳﻮال‬
‫ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ ﺟﻮاب ﭘﻴﺪا ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬درﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ دراﻳﻦ ﺑﺎرﻩ اﺣﮑﺎﻣﯽ وﺟﻮدﻧﺪارد؛ اﻣﺎ‬
‫درﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ‪ 1977‬ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮادﯼ درراﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺎرض ﻗﻮاﻧﻴﻦ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﻴﻖ درﻣﻮرد اﺗﺒﺎع ﺧﺎرﺟﯽ‬

‫هﻨﮕﺎﻣﻴﮑﻪ اﺗﺒﺎع ﺧﺎرﺟﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ را اﻧﺠﺎم دهﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد؟ اﮔﺮ ﻳﮏ ﺷﺮﮐﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺎ ﻳﮏ ﺷﺮﮐﺖ اﻓﻐﺎﻧﯽ وﻳﺎ ﻳﮏ ﺗﺒﻌﻪ اﻓﻐﺎن‬
‫اﺧﺘﻼف داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دراﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﺁﻳﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﻄﺒﻴﻖ را دارد وﻳﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺧﺎرﺟﯽ؟‬
‫ﺑﻪ اﺳﺎس ﻣﺎدﻩ ‪ 17‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻻﯼ ﺷﺮﮐﺖ هﺎ واﻧﺠﻤﻦ هﺎﻳﻴﮑﻪ "ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﺷﺎن" دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دﻋﺎوﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺮاردادهﺎ‬

‫هﻤﺎﻧﻄﻮرﻳﮑﻪ اﻗﺘﺼﺎد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درﺣﺎل رﺷﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ واﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وارد ﻳﮏ ﻣﺎرﮐﻴﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﻬﺎ هﻢ ﻗﺮاردادهﺎﻳﯽ را ﺑﺎ اﺗﺒﺎع ﺧﺎرﺟﯽ روﯼ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺘﻌﺪد ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ‪ 1977‬ﻣﻮاد ﻣﺘﻌﺪدﯼ را ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ درﺻﻮرت ﺑﺮوز اﺧﺘﻼف ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﯽ داﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل ﻣﺎدﻩ ‪ 28‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﻣﯽ ﻧﮕﺎرد ﮐﻪ‪ :‬درﻣﻮرد ﺷﺮاﻳﻂ ﺷﮑﻠﯽ ﻋﻘﻮد‪ ،‬اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن‬
‫دوﻟﺘﯽ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻋﻘﺪ درﺁن ﺗﮑﻤﻴﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ".‬ازاﻳﻨﺮو‪ ،‬هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮏ ﻗﺮارداد دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫اﻣﻀﺎء ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮﺷﮑﻞ ﻗﺮارداد ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ وﺟﺎﻳﺐ ﻃﺮﻓﻴﻦ‬
‫درﻗﺮارداد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺤﺚ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 27‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﺗﺼﺮﻳﺢ‬
‫ﻣﻴﺪارد‪ " :‬درﻣﻮرد وﺟﺎﻳﺐ ﻧﺎﺷﯽ ازﻋﻘﻮد‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن دوﻟﺘﯽ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻋﻘﺪ درﺁن‬
‫اﻗﺎﻣﺘﮕﺎﻩ اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ ".‬ﻟﻴﮑﻦ‪ ،‬ﻣﺎدﻩ ‪ 27‬واﺿﺢ ﻧﻤﯽ ﺳﺎزد ﮐﻪ درﺻﻮرت اﻗﺎﻣﺘﮕﺎﻩ ﻃﺮﻓﻴﻦ‬

‫‪93‬‬
‫درﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﺪام ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬اﻧﭽﻪ ﮐﻪ دراﻳﻦ ﺳﻨﺎرﻳﻮ اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ ﺑﺤﻴﺚ‬
‫‪2‬‬
‫ﻳﮏ ﺳﻮال ﺑﺎز ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ -1‬اﻓﻐﺎﻧﻬﺎ ﺑﻄﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﯼ ﻗﺮاردادهﺎﻳﯽ را ﺑﺎ اﺗﺒﺎع ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﺑﻪ اﺳﺎس‬
‫وﺟﺎﻳﺐ ﻣﻨﺪرﺟﻪ ﻳﮏ ﻗﺮارداد اﺧﺘﻼﻓﯽ ﻣﻴﺎن ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻳﺪ وﻳﮑﯽ ازﻃﺮﻓﻬﺎ از ﻃﺮف دﻳﮕﺮﯼ‬
‫ﻗﺮﺿﺪار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﮐﺪام ﮐﺸﻮر درزﻣﻴﻨﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ؟ ﭼﺮا ﺷﻤﺎ ﺑﺤﻴﺚ ﻳﮏ اﻓﻐﺎن ﻣﯽ ﺧﻮاهﻴﺪ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻄﺒﻴﻖ ﮔﺮدد؟‬
‫‪ -2‬ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﭼﺮا ﻳﮏ ﺗﺒﻌﻪ ﺟﺮﻣﻨﯽ ﻣﻴﺨﻮاهﺪ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺮﻣﻨﯽ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﮔﺮدد؟ ﺁﻳﺎ ﻳﮏ اﻓﻐﺎن ﺗﺤﺖ ﻳﮏ‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺷﺮاﻳﻄﯽ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺮﻣﻨﯽ را ﺗﺮﭼﻴﺢ ﺑﺪهﺪ؟‬

‫دﻋﺎوﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﻮال‬

‫دﻋﺎوﯼ اﻣﻮال ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎزﻋﺎت را درﻣﺤﺎﮐﻢ اﻓﻌﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ دهﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻴﻦ‬
‫ﻳﮏ اﻓﻐﺎن وﻳﮏ ﺗﺒﻌﻪ ﺧﺎرﺟﯽ وﻳﺎ ﺑﻴﻦ اﻓﻐﺎن هﺎﺋﻴﮑﻪ درﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﺸﻮر زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬رخ‬
‫دهﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﻣﺎل دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درﻣﻮرد دﻋﺎوﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫اﻣﻮال ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﮐﻤﺘﺮ واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﮐﺪام ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺘﺤﺪ اﻟﺸﮑﻠﯽ‬
‫ﻣﻠﯽ درﻣﻮرد اﻣﻮال وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﺪام ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬درﺻﻮرت ﺗﻌﺎرض ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﻮال‪ ،‬ﻣﺎدﻩ ‪ 26‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﯽ داردﮐﻪ‪" :‬درﻣﻮرد ﺣﻴﺎزت ﻣﻠﮑﻴﺖ وﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﺣﻘﻮق ﻋﻴﻨﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺤﻠﯽ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻋﻘﺎر درﺁن واﻗﻊ ﺑﺎﺷﺪ و درﻣﻮرد اﻣﻮال ﻣﻨﻘﻮل ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﻣﺤﻠﯽ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ اﻣﻮال ﻣﻨﻘﻮل ﺣﻴﻦ ﺗﺤﻘﻖ اﺳﺒﺎﺑﻴﮑﻪ ﺑﺮ ﺁن اﮐﺘﺴﺎب وﻳﺎ ازدﺳﺖ دادن ﺣﻖ‬
‫ﻣﺮﺗﺐ ﮔﺮدﻳﺪﻩ‪ ،‬درﻣﺤﻞ ﻣﺬﮐﻮر ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﻋﺎوﯼ دﻳﮕﺮ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﺑﻄﻮر ﺻﺮﻳﺢ ﺑﻴﺎن ﻣﻴﺪاردﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﮐﺪام ﮐﺸﻮر ﺗﺤﺖ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺎرض ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ درﺗﺤﺖ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺷﺮاﻳﻂ دﻳﮕﺮﯼ ﻧﻴﺰ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮاد ‪ 23‬اﻟﯽ ‪ 31‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻌﺎرض ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺧﺎﺻﯽ ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﺮارد ﻧﻤﻴﺪهﺪ‪ " ،‬ﻗﻮاﻋﺪﺣﻘﻮق‬
‫ﺑﻴﻦ اﻟﺪول ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﯽ ﮔﺮدد" )ﻣﺎدﻩ ‪ .(32‬ﺑﺮاﯼ ﺁﻣﻮزش ﺑﻴﺸﺘﺮﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺑﺨﺶ اﻗﺘﺒﺎس ﺷﺪﻩ درﺻﻔﺤﻪ ﺑﻌﺪﯼ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻣﺎدﻩ ‪ 27‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ذﻳﺼﻼح درﻣﻮرد وﺟﺎﻳﺐ ﻧﺎﺷﯽ از ﻋﻘﻮد را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ذﻳﻞ ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬او ً‬
‫ﻻ ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻩ ﺛﺎﻧﻴًﺎ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﻗﺎﻣﺘﮕﺎﻩ ﻃﺮﻓﻴﻦ وﺛﺎﻟﺜًﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺤﻞ ﺗﮑﻤﻴﻞ ﻋﻘﺪ‪ .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‬

‫‪94‬‬
 ‫ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﮐﻠﻴﺪﯼ وﺗﻌﺮﻳﻔﺎت‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺑﺨﺶ از ﮐﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن هﺎ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻮﯼ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻠﯽ‪ ،‬رهﻨﻤﻮدهﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫ودﻳﮕﺮ اﺳﻨﺎد وﻣﺪارﮐﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رواﺑﻂ ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻓﺮاد را درداﺧﻞ ﻗﻠﻤﺮو ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯽ داراﯼ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ دوﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﺗﻮازن اﺟﺘﻤﺎع ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺎ ﺣﻘﻮق داﺧﻠﯽ وﺣﻔﻆ ﺗﻮازن ﺁﻋﻤﺎل‬
‫ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻣﻠﯽ ﺑﺎ ﺳﮑﺘﻮرﺧﺼﻮﺻﯽ‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺧﺼﻮﺻﯽ ‪ ،‬ﺑﻨﺎم ﺗﻌﺎرض ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻳﺎد ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ذﻳﺼﻼح اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻩ را‬
‫درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ داﺧﻠﯽ ﮐﺸﻮرهﺎ درﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻣﻨﺎزﻋﻪ وﻳﺎ ﻋﻤﻞ ﺣﻘﻮﻗﯽ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ذﻳﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ ‬ﺻﻼﺣﻴﺖ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﻀﻴﻪ‪.‬‬
‫‪ ‬اﻋﻤﺎل ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻩ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﯽ واﺟﺮاﯼ اﺣﮑﺎم ﺻﺎدرﻩ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺧﺎرﺟﯽ‪.‬‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻠﯽ ﻣﻨﺒﻊ اوﻟﻴﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺧﺼﻮﺻﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮان‬
‫درﻣﻌﺎهﺪات‪ ،‬ﮐﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن هﺎ )ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل ﮐﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن هﺎﯼ هﺎگ درﻣﻮرد ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺧﺼﻮﺻﯽ(‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻮﯼ‪ ،‬رهﻨﻤﻮدهﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﺳﺎﻳﺮ اﺳﻨﺎد ﺗﻘﻨﻴﻨﯽ ﮐﻪ اﻋﻤﺎل ﺣﻘﻮﻗﯽ را ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺴﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻪ‬
‫ﺣﺎل ﮐﺪام ﺗﻌﺮﻳﻔﯽ ﻣﺸﺨﺼﯽ هﻨﻮز هﻢ از ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺧﺼﻮﺻﯽ وﺟﻮدﻧﺪارد‪ .‬ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺧﺼﻮﺻﯽ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺘﻨﻮﻋﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻗﺮاردادهﺎ‪ ،‬ازدواج‪ ،‬ﻃﻼق‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﯽ اﺣﮑﺎم ﺻﺎدرﻩ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﮔﯽ و ﺁدم رﺑﺎﻳﯽ وﻏﻴﺮﻩ را ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮارﻣﻴﺪهﺪ‪ .‬ازﻳﮏ دﻳﺪ ﮔﺎﻩ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺧﺼﻮﺻﯽ‬
‫ﻋﺒﺎرت از ﺣﻘﻮق اﻋﻤﺎل ﺗﺠﺎرﺗﯽ درﺳﻄﺢ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺎم "ﺣﻘﻮق ﻣﻠﺖ هﺎ" ﻧﻴﺰ ﻳﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد ﻋﺒﺎرت ازﺣﻘﻮق ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ دوﻟﺖ‪-‬‬
‫ﻣﻠﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻳﮏ ﺳﺎﺣﻪ وﺳﻴﻊ ازﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻬﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬دوﻟﺖ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻣﻌﺎهﺪات‪،‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮدوﺳﺘﺎﻧﻪ وﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺸﺮدوﺳﺘﺎﻧﻪ را ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺳﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﻋﻤﺪﻩ در ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ وﺟﻮدارد‪ (1) :‬ﻣﻌﺎهﺪات ﮐﻪ ﻗﺮاردادهﺎﯼ ﻣﻬﻢ واﺳﺎﺳﯽ ﻣﻴﺎن ﮐﺸﻮرهﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ )‪ (2‬ﻋﺮف ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‬
‫ﮐﻪ درﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻴﺎن ﮐﺸﻮرهﺎ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻴﺎﻳﺪ و)‪ (3‬ﭘﺮﻧﺴﻴﺐ هﺎﯼ ﮐﻠﯽ ﺣﻘﻮق ﮐﻪ ازﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻋﻤﺪﻩ ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫ﮐﺸﻮرهﺎ درﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ .6‬ﺟﺮﻳﺎن دﻋﻮﯼ‪ :‬ﻣﻮاد ‪ 204‬و ‪245‬‬

‫هﺪف ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﮑﻪ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ را ﺷﺮوع ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬درﺑﺎرﻩ ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮهﺎ ﻳﯽ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ درﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ دﻋﻮﯼ ﺣﺎﮐﻢ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻀﺎت‪ ،‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻻﻳﻞ ﺧﻮد را اراﻳﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻧﻘﺸﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻳﻔﺎء ﮐﻨﻨﺪ؟ ﺁﻳﺎ اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت‬
‫ﻣﺪﻧﯽ ﻗﻀﺎت را ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوﯼ از ﻳﮏ ﻃﺮﻳﻘﻪ ﺧﺎص ﺑﺮاﯼ ﺗﺪوﻳﺮ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﻣﻴﺪاﻧﺪ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ راﯼ‬
‫وﺗﺼﻤﻴﻢ ﻗﻀﺎت ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد؟‬

‫درﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺎ ﻣﺮاﺣﻞ دﻋﻮﯼ را ﻗﺒﻞ ازﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ :‬ﻳﮏ ﻋﺮﻳﻀﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫را ﭼﻄﻮر ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎت اﻋﺘﺮاﺿﺎت اﺑﺘﺪاﺋﯽ‪ ،‬وﺗﻌﺎرض ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮهﺎﯼ ﻣﯽ ﭘﺮدازد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﺣﺎﮐﻢ دردﻋﻮﯼ ﮐﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺳﺘﻤﺎع دﻻﻳﻞ ﻃﺮﻓﻴﻦ‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﯽ‬

‫‪95‬‬
‫ﺷﻮاهﺪ واﻋﻼم ﻓﻴﺼﻠﻪ اﺳﺖ ) ﺑﺨﺶ هﺸﺘﻢ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮهﺎﯼ ﺣﺎﮐﻢ درﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد(‬

‫ﺟﺮﻳﺎن ﻳﮏ دﻋﻮﯼ ﺑﻪ دو ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ :‬ﺟﺮﻳﺎن ﻗﻀﺎﻳﯽ ) ﮐﻪ ﺑﻨﺎم اﻇﻬﺎرات ﻃﺮﻓﻴﻦ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻳﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد( ﺟﻠﺴﻪ ﻗﻀﺎﺋﯽ ) ﮐﻪ ﺑﻨﺎم ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﺷﻔﺎهﯽ ﻧﻴﺰ ﻳﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد(‪ .‬درﺟﺮﻳﺎن هﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪،‬‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اراﻳﻪ ﺷﻮاهﺪ وﻧﻈﺮﻳﺎت اهﻞ ﺧﺒﺮﻩ را ﭘﻴﺮوﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت ﻗﻀﺎﺋﯽ )اﺳﺘﺪﻋﺎ (‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻋﺒﺎرت از اﺳﻨﺪ رﺳﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ درﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬وﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ را ﺑﻴﺎن ﻣﯽ دارد‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 213‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ـ ﻳﮑﯽ ازﻣﻮاد ﻣﻬﻢ واﺳﺎﺳﯽ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﭘﺮوﺳﻪ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ‪ -‬ﺑﺮاﯼ ﻣﺪﻋﯽ وﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻳﮏ ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ را ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ ﺻﻮرت‬
‫دﻓﺎﻋﻴﻪ هﺎو ﺷﻮاهﺪ ﺧﻮدرا ﺑﻄﻮر ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻇﻬﺎرات وﺳﺎﻳﺮ اﺳﻨﺎد ﻣﺜﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺑﺮاﯼ ﻗﻀﺎت ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺷﻮد ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻓﺮﺻﺖ اﻳﻦ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ را ﻣﺮورﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫اوﻟﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺘﺪﻋﺎ ﺷﮑﺎﻳﺖ ﻣﺪﻋﯽ اﺳﺖ )ﮐﻪ ﺑﻨﺎم ﻋﺮﻳﻀﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻳﺎد ﻣﻴﺸﻮد( ﮐﻪ ﻣﺪﻋﯽ‬
‫ﺣﻘﺎﻳﻘﯽ را ﺑﺮاﯼ ﺿﺮرﯼ ﮐﻪ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ)ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﮑﺎﻳﺖ درﺑﺨﺶ ﺳﻮم –‬
‫ﻻ ﻳﮑﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ اﺳﺘﺪﻋﺎ‬ ‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮارﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ(‪ .‬ﺷﮑﺎﻳﺖ اوﻟﻴﻦ واﺣﺘﻤﺎ ً‬
‫درهﺮ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ روﯼ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ هﺮﮔﺎﻩ ﺷﮑﺎﻳﺘﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬هﻴﭻ ﻗﻀﻴﻪ اﯼ‬
‫ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫درﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺷﮑﺎﻳﺖ ﻣﺪﻋﯽ‪ ،‬ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ دﻓﺎﻋﻴﻪ ﺧﻮد را ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ‬
‫ﭼﺮاﻣﺪﻋﯽ ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺟﻮاﺑﺎت ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﺣﻘﺎﻳﻖ اﺿﺎﻓﯽ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻔﻊ وﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﺷﻮد‪ ،‬وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻌﺎﻓﻴﺖ ﻣﻴﺨﻮاهﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻌﺎﻓﻴﺖ ﺑﺨﻮاهﺪ اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اوﺁﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﺪﻋﯽ اﻇﻬﺎرﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﻣﯽ ﭘﺬﻳﺮد اﻣﺎ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺣﺎﻻت دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﺴﻮل ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ادﻋﺎ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﺧﻼﻓﯽ ﺗﺤﺖ اﮐﺮاﻩ اﻧﺠﺎم‬
‫دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ اورا وادرا ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﺧﻼف ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﮐﺮاﻩ ﻳﮑﯽ‬
‫ازﻣﺜﺎل هﺎﯼ ﻣﻌﺎﻓﻴﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫درﺑﻌﻀﯽ ﺣﺎﻻت‪ ،‬ﻣﺪﻋﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ دﻓﺎﻋﻴﻪ اﯼ را دردﻋﻮﯼ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﮐﻪ ازﺟﺎﻧﺐ ﻣﺪﻋﯽ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ اﻇﻬﺎر ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﻌﻀًﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ دﻋﻮﯼ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ را‬
‫ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﺑﺮاﻩ اﻧﺪازد ﮐﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﺿﺮر ﺑﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ وﻣﺪﻋﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺁﻧﺮا ﺟﺒﺮان‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬دراﻳﻨﺼﻮرت ﺑﺮاﯼ ﻣﺪﻋﯽ ﻓﺮﺻﺖ دادﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ دﻓﺎﻋﻴﻪ اﯼ ﺧﻮد را ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ دﻋﻮﯼ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﺁﻣﺎدﻩ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫‪96‬‬
 ‫ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ‪ -‬ﻣﺎدﻩ ‪213‬‬
‫هﺮﮔﺎﻩ ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮﯼ ﺑﻪ روزﻣﻌﻴﻦ ﺑﻪ ﺟﻠﺴﻪ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮﻧﺪ رﺳﻤﻴﺖ ﺟﻠﺴﻪ اﻋﻼن وﻗﺮارذﻳﻞ اﺟﺮاﺁت ﻣﯽ‬
‫ﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪ -1‬دﻓﺎﻋﻴﻪ ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ درﻓﻮرﻣﻪ ﺧﺎص )ﺻﻮرﺗﺤﺎل( درج وﺑﻌﺪًا دﻋﻮﯼ ﻣﺪﻋﯽ ودﻓﺎﻋﻴﻪ ﻣﺪﻋﯽ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻃﺮﻓﻴﻦ درﺟﻠﺴﻪ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻗﺮاﺋﺖ وﻣﺤﺘﻮﻳﺎت دﻋﻮﯼ ودﻓﺎﻋﻴﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺒﻴﻦ ﺗﻔﻬﻴﻢ ﻣﯽ‬
‫ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻻ ﺑﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﻣﻮﻗﻊ دادﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ دﻋﻮﯼ و اﺳﻨﺎد‬‫‪ -2‬ﺑﻌﺪ ازﻗﺮاﺋﺖ دﻋﻮﯼ ﻣﺪﻋﯽ وﺟﻮاﺑﻴﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ او ً‬
‫ﻣﺮﺑﻮط را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺛﺎﻧﻴًﺎ ﺑﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻮﻗﻊ دادﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺟﻮاﺑﻴﻪ ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ دﻋﻮﯼ‬
‫ﻣﺪﻋﯽ ﺑﺎ اراﺋﻪ اﺳﻨﺎد ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬رﺋﻴﺲ ﺟﻠﺴﻪ واﻋﻀﺎﯼ هﺌﻴﺖ ﻗﻀﺎﺋﯽ درﻣﻮرد اﺑﻬﺎم وﺗﻨﺎﻗﺾ ازﻃﺮﻓﻴﻦ اﺳﺘﻴﻀﺎح ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻣﻨﺸﯽ ﺟﻠﺴﻪ ﻣﮑﻠﻒ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻣﺮ رﺋﻴﺲ ﻣﺤﮑﻤﻪ روﻳﺪاد ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ رﻓﻊ اﺑﻬﺎم‬
‫وﺗﻨﺎﻗﺾ ادﻋﺎﯼ ﻣﺪﻋﯽ وﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ را ﻳﺎدداﺷﺖ وﺛﺒﺖ وﺁﻧﺮادرﺧﺘﻢ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺑﻌﺪ ازﻗﺮاﺋﺖ ﺑﻪ اﻣﻀﺎﯼ‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮﯼ وهﻴﺌﺖ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ب‪ .‬ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻗﻀﺎﺋﯽ ) دﻻﻳﻞ ﺷﻔﺎهﯽ(‬

‫ﺑﻌﺪ ازﺗﻘﺪﻳﻢ اﺳﺘﺪﻋﺎ وﻣﺮورﺁن ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﮑﻤﻪ‪ ،‬ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺷﺮوع ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎم‬
‫ﻗﻀﺎﺗﻴﮑﻪ ﻋﻀﻮ هﻴﺌﺖ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ درﺟﺮﻳﺎن ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫درﻏﻴﺮﺁن ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻓﺘﺪ‪).‬ﻣﺎدﻩ ‪ (214‬درﺷﺮوع ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺷﮑﺎﻳﺖ‬
‫وﺟﻮاﺑﺎت ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺑﻌﺪًا ﻗﻀﺎت از ﻣﺪﻋﯽ وﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ درﺑﺎرﻩ ادﻋﺎ هﺎﯼ ﺷﺎن‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ روﺷﻦ ﺷﺪن ﻣﻮﺿﻮع وﺣﻞ اﺑﻬﺎﻣﺎت ﺳﻮال ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (213‬ﻗﻀﺎت هﻤﭽﻨﺎن ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ از ﺷﺎهﺪان وﺳﺎﻳﺮ اﺷﺨﺎﺻﻴﮑﻪ درﻣﺤﮑﻤﻪ اﺣﻀﺎر ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﺳﻮاﻻﺗﯽ را ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ – ﻣﺎدﻩ ‪237‬‬

‫ﻣﺒﺎﺣﺜﺎث ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺣﺎوﯼ اﻇﻬﺎرات اﺷﺨﺎص ﺷﺎﻣﻞ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺁﺗﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪:‬‬
‫‪ -1‬اﻇﻬﺎرات ﻣﺪﻋﯽ وﻳﺎ ﻣﻤﺜﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ وﯼ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﻇﻬﺎرات ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ وﻳﺎ ﻣﻤﺜﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ وﯼ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﻇﻬﺎرات ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺜﯽ ﮐﻪ درﺟﺮﻳﺎن رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﻀﻴﻪ ﻋﺮﻳﻀﻪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ درﻣﻮرد دﻋﻮﯼ اراﺋﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻧﻈﺮ څﺎرﻧﻮال ﻣﺪﻧﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﻗﻀﻴﻪ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻄﺎﻟﺒﻴﮑﻪ ﻣﻤﺪ ﺟﺮﻳﺎن ﺳﺮﻳﻊ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﺮاﯼ هﺮﻳﮏ ازﻃﺮﻓﻴﻦ ﮐﻪ درﻗﻀﻴﻪ دﺧﻴﻞ اﻧﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 237‬وﻗﺖ دادﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﻮد دﻻﻳﻞ ﺧﻮد را اراﻳﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ج‪ .‬ﻣﺪارﮎ اﺛﺒﺎﺗﻴﻪ‬
‫ﻣﺪارﮎ اﺛﺒﺎﺗﻴﻪ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﻣﺪرﮎ اﺛﺒﺎﺗﻴﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻤﻮﺟﺐ ﺁن ﺣﻘﺎﻳﻖ اﻇﻬﺎر ﺷﺪﻩ درﻳﮏ دﻋﻮﯼ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﯽ‬
‫رﺳﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻮﺿﻊ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬هﺮﻳﮏ از ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮﯼ )ﻣﺪﻋﯽ‬
‫وﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ( ﺑﺎﻳﺪ وﺳﺎﻳﻞ ﺛﺒﻮت را ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﺪارﮎ اﺛﺒﺎﺗﻴﻪ ﺑﮕﻮﻧﻪ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽ‬

‫‪97‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل در ﻳﮏ دﻋﻮﯼ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻗﺒﺎﻟﻪ زﻣﻴﻦ را اراﻳﻪ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬درﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ وﺻﻴﺖ‪ ،‬ﺧﻮد وﺻﻴﺘﻨﺎﻣﻪ ﻳﮑﯽ از اﺟﺰاﯼ ﻣﻬﻢ ﻣﺪارﮎ اﺛﺒﺎﺗﻴﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ 81‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﺳﻪ ﻧﻮع وﺳﺎﻳﻞ ﺛﺒﻮت را ﻧﺎم ﻣﯽ ﺑﺮد‪ :‬اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﻗﺮاﺋﻦ‬
‫وﺷﻮاهﺪ‪ .‬اﺳﻨﺎد ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ "اﺳﻨﺎد رﺳﻤﯽ" وﻳﺎ" اﺳﻨﺎدﻋﺮﻓﯽ" ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎدﻩ )ﻣﺎدﻩ ‪ .(282‬هﺮدوﻧﻮع‬
‫اﺳﻨﺎد داراﯼ "اﻋﺘﺒﺎر ﻳﮑﺴﺎن" ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪ .(289‬ﻗﺮاﺋﻦ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از ﺷﻮاهﺪ وﻳﺎ اﺷﺨﺎﺻﻴﮑﻪ‬
‫درﻣﻮرد ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت دﺳﺖ اول رادرﻣﻮرد ﺣﻘﺎﻳﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻳﺪ وﻳﺎ ازﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫اﺳﺎس ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬وﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺷﻮاهﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪﮐﻪ درﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ‬
‫از ﺁن ﺗﻌﺮﻳﻔﯽ ﺑﻌﻤﻞ ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ هﻤﻪ ﺣﺎل ﻣﯽ ﺗﻮان ﺣﺪس وﮔﻤﺎن زد ﮐﻪ " ﺷﻮاهﺪ ﭼﻴﺰ هﺎﯼ‬
‫ﻣﻠﻤﻮﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮاﯼ ﺛﺒﻮت و ﻋﺪم ﺛﺒﻮت ﺣﻘﺎﻳﻖ از ﺁن اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﻮد‪" .‬‬

‫ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺪارﮎ اﺛﺒﺎﺗﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﮔﺮدد‬

‫ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮم‪ ،‬ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺪارﮎ اﺛﺒﺎﺗﻴﻪ را ) ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﺑﻨﺎم‬
‫"وﺳﺎﻳﻞ ﺛﺒﻮت" ﻳﺎد ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ( ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺷﺮوع ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﻌﺪًا ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ اﺳﻨﺎد ﻣﺜﺒﺘﻪ را ﮐﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﯼ‬
‫ﭘﻴﺸﺒﺮد ادﻋﺎ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﻴﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﭙﺬﻳﺮد ﻣﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ‪ (1) " :‬ﻗﻨﺎﻋﺖ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﮑﻪ اراﺋﻪ اوراق‬
‫ﻣﺬﮐﻮردرﺁن وﻗﺖ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﻮدﻩ‪ (2) .‬ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻋﺬرﻣﻌﻘﻮل دﻳﮕﺮﯼ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮﻋﺪم ﺗﻘﺪﻳﻢ اوراق ﻣﺬﮐﻮر‬
‫درﺁن وﻗﺖ" )ﻣﺎدﻩ ‪ .(216‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﺑﻴﻨﻴﺪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﻣﺪارﮎ اﺛﺒﺎﺗﻴﻪ ازاهﻤﻴﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺰاﺋﯽ ﺑﺮﺧﻮردارﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻋﺘﺒﺎر وﺻﺤﺖ ﻣﺪارﮎ اﺛﺒﺎﺗﻴﻪ‬
‫ﻣﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ از ﺻﺤﺖ وﺛﻘﻢ اﺳﻨﺎد وﻣﺪارﮎ اﺛﺒﺎﺗﻴﻪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮد ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ از‬
‫ﺣﮑﻢ ﺻﺎدرﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﮑﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪارﮎ اﺛﺒﺎﺗﻴﻪ اﻳﮑﻪ‬
‫درﺁن دﺳﺖ ﮐﺎرﯼ وﺗﺤﺮﻳﻒ ﺑﻌﻤﻞ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ را ﮔﻤﺮاﻩ وﻋﺪاﻟﺖ را ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ‬
‫در ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﻣﻮاد ﯼ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﺤﺖ واﻋﺘﺒﺎر ﻣﺪارﮎ اﺛﺒﺎﺗﻴﻪ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﺷﺮاﻳﻂ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﻮدن ﻣﺪارﮎ اﺛﺒﺎﺗﻴﻪ ﺑﻴﺎن‬
‫ﻣﻴﺪارد‪ " :‬ﻓﺮاﻣﻴﻦ‪ ،‬اﺳﻨﺎد رﺳﻤﯽ‪ ،‬ﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎ وﻗﺮارهﺎﯼ ﻗﻄﻌﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪ درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻋﺎرﯼ از ﺟﻌﻞ‬
‫وﺗﺰوﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ و داراﯼ ﺛﺒﺖ ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﻪ ادارﻩ دوﻟﺘﯽ ﻳﺎ دﻳﻮان ﻗﻀﺎء ﺑﺎﺷﺪ اﺳﻨﺎد ﻣﺜﺒﺘﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ‬
‫دﻟﻴﻞ اﺛﺒﺎت واﻟﺰام اﺳﺖ" )ﻣﺎدﻩ ‪ .(287‬اﺳﻨﺎدﻋﺮﻓﻴﮑﻪ ﺑﻴﻦ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺗﺤﺮﻳﺮ وﺑﻪ اﻣﻀﺎء ﻣﻬﺮ وﻳﺎ ﺷﺼﺖ‬
‫ﺷﺎن رﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻬﺮ واﻣﻀﺎء وﺷﺼﺖ ﺷﺎﻧﺮا ﺗﺼﺪﻳﻖ ﮐﻨﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﻨﺎد‬
‫رﺳﻤﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪(289‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ 314‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ هﺸﺖ ﻣﻌﻴﺎرﯼ را ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻴﮑﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻏﺮض‬
‫رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻳﮏ ﺳﻨﺪ ﺟﻌﻠﯽ درﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫‪98‬‬
 ‫ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ – ﻣﺎدﻩ ‪314‬‬

‫رﻋﺎﻳﺖ ﻧﮑﺎت ﺁﺗﯽ دررﺳﻴﺪﮔﯽ اﺳﻨﺎد ﻣﺸﺒﻮﻩ وﺟﻌﻠﯽ ﺿﺮورﯼ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬دﻗﺖ درﺧﻂ‬
‫‪ -2‬دﻗﺖ دراﻣﻀﺎء‬
‫‪ -3‬دﻗﺖ درﻣﻬﺮ‬
‫‪ -4‬دﻗﺖ درﻧﺸﺎن ﺷﺼﺖ‬
‫‪ -5‬ﮔﻞ وﺗﺮاش وﻗﻠﻢ ﺧﻮردﮔﯽ ﺑﺪون ﺗﺼﺤﻴﺢ‬
‫‪ -6‬ﺑﺮﺁﻣﺪﮔﯽ ﺑﺪون ﻣﻬﺮ واﻣﻀﺎء‬
‫‪ -7‬ﻓﻮﺗﻮﯼ ﻣﺸﻤﻮﻟﻴﻦ وﺛﻴﻘﻪ‬
‫‪ -8‬ﺗﻔﺎوت دراﺻﻞ وﺛﺒﺖ وﺛﻴﻔﻪ‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﻣﻘﺮرات ﺳﺨﺘﯽ را درﻣﻮرد اراﺋﻪ اﺳﻨﺎدﻳﮑﻪ درﺑﻴﺮون ازﮐﺸﻮر ﺑﻪ‬
‫زﺑﺎﻧﻬﺎ ﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 307‬درزﻣﻴﻨﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﯽ ﻧﮕﺎرد‪:‬‬
‫"اﺳﻨﺎدﻳﮑﻪ درﺧﺎرج ﮐﺸﻮرﺗﺮﺗﻴﺐ ﮔﺮدﻳﺪﻩ درﺣﺎﻟﯽ ﻣﺪار اﻋﺘﺒﺎر ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻨﺪ ﻣﺬﮐﻮر‬
‫از ﻃﺮف ﻳﮑﯽ ازﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ هﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺮﺗﻴﺐ وﺗﺼﺪﻳﻖ ﮔﺮدﻳﺪﻩ ووزارت‬
‫اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ ﻧﻴﺰ ازﺻﺤﺖ ﺁن رﺳﻤًﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن دادﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ".‬هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮏ ﻃﺮف ﺑﺨﻮاهﺪ ﺳﻨﺪﯼ را ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻳﮑﯽ اززﺑﺎﻧﻬﺎ ﺧﺎرﺟﯽ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬وﯼ "ﻣﮑﻠﻒ اﺳﺖ اﺻﻞ ﺳﻨﺪ را‬
‫هﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺼﺪﻗﻪ ﺁن ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ" )ﻣﺎدﻩ ‪ .(308‬هﺮﮔﺎﻩ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻨﺪ اراﺋﻪ ﺷﺪﻩ‬
‫ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ وﻳﺎ ﻣﺤﮑﻤﻪ واﻗﻊ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﺁن " ﺑﻪ ﻣﺼﺮف اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺳﻨﺪ"‬
‫ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﻴﺮد" )ﻣﺎدﻩ ‪.(308‬‬

‫ﮐﯽ اﻋﺘﺒﺎر ﺻﺤﺖ ﻣﺪارﮎ اﺛﺒﺎﺗﻴﻪ را ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ؟‬

‫هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮑﯽ ازﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﺪارﮎ اﺛﺒﺎﺗﻴﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪﻩ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ راﻣﻮرد ﺳﻮال ﻗﺮاردهﺪ‪ ،‬وﯼ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﻣﺎدﻩ ‪ 298‬درزﻣﻴﻨﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﺮﻳﺢ‬
‫ﻣﻴﺪارد‪":‬وارﺳﯽ از ﻋﺮاﻳﺾ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﺸﺒﻮهﻴﺖ وﺟﻌﻞ اﺳﻨﺎد رﺳﻤﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ‬
‫ذﻳﺼﻼح ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎﻻﯼ اﻇﻬﺎرات ﻳﮑﯽ ازﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻮﺛﻘﻴﺖ اﺳﻨﺎد ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ را‬
‫زﻳﺮﺳﻮال ﻣﯽ ﺑﺮد‪ ،‬اﺗﮑﺎءﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺤﮑﻤﻪ راﺳًﺎ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻣﺎدﻩ ‪ 303‬ﻣﻮﺿﻮع را‬
‫رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ " هﺮﮔﺎﻩ ﻇﻮاهﺮ‪ ،‬ﺳﻨﺪ اراﺋﻪ ﺷﺪﻩ ﻳﮑﯽ ازﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮﯼ را درﻧﻈﺮ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺸﺒﻮﻩ‬
‫ﺟﻠﻮﻩ دهﺪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺜﻨﺎﯼ ﺁﻧﺮا ازﻣﺮﺟﻊ ﺗﺮﺗﻴﺐ دهﻨﺪﻩ رﺳﻤًﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ".‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﮐﻪ ﻣﺸﺒﻮهﻴﺖ وﺟﻌﻞ را رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻧﻬﺎﻳﯽ ﻧﺒﻮدﻩ ﺗﺎﺑﻊ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺧﻮاهﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ) ﻣﺎدﻩ‬
‫‪(301‬‬
‫د‪ .‬ﺷﻬﺎدت ﺷﻬﻮد‬
‫هﻤﺎﻧﻄﻮرﻳﮑﻪ درﻣﻮرد ﺻﺤﺖ اﺳﻨﺎد ﻗﻮاﻋﺪﯼ وﺟﻮد دارد ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻗﻮاﻋﺪﯼ درﻣﻮرد ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫ﺻﺤﺖ ﺷﻬﺎدت درﻣﺤﻀﺮ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻧﻴﺰوﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺮاﯼ ﻃﺮﻓﻴﻦ اﺟﺎزﻩ ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ اﻟﯽ ‪25‬‬
‫ﻧﻘﺮ ﺷﺎهﺪ دردﻋﺎوﯼ ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﺑﻴﺎورﻧﺪ) ﻣﺎدﻩ ‪ .(333‬ﺑﺮاﯼ ﺷﻬﻮد ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ درﻣﺤﻀﺮ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬

‫‪99‬‬
 ‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﮐﻨﻨﺪ وﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺪﻋﯽ اﻗﺎﻣﻪ ﺷﻬﻮد ﺗﺎ ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ وﻗﺖ ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ ﺷﻬﻮد ﺧﻮد را ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺑﻄﻮر ﻳﮑﺴﺎن دراﺧﺘﻴﺎر ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺷﻬﺎدت ﺷﻬﻮد ﺑﺎﻳﺪ "‬
‫درﺣﻀﻮرداﺷﺖ ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮﯼ" اداء ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﻬﺮت ﻣﮑﻤﻠﻪ ﺷﻬﻮد واﺿﺢ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد )ﻣﺎدﻩ ‪.(323‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ -1‬درﺑﺎرﻩ دﻻﻳﻠﯽ ﮐﻪ درﻣﺎدﻩ ‪ 322‬و‪ 323‬ﺑﻴﺎن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﻴﺪ‪ .‬ﭼﺮا اﻳﻦ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻬﻮد ﺑﺮاﯼ‬
‫اداﯼ ﺷﻬﺎدت درﻣﺤﻀﺮ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮﻧﺪ؟‬
‫‪ -2‬ﭼﺮا ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﺷﻬﺮت ﻣﮑﻤﻠﻪ ﺷﻬﻮد واﺿﺢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد؟ اﻳﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ هﺎﯼ‬
‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﻳﻦ ﻣﻮاد ﻋﻤﻠﯽ ﻧﮕﺮدد؟‬

‫ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدﺁور ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﻋﻼوﻩ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬ﺣﻘﻮق اﺳﻼم ﻧﻴﺰ اﺣﮑﺎﻣﯽ درﻣﻮرد ﺷﻬﺎدت‬
‫ﺷﻬﻮد دارد‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ " ﻧﺼﺎب ﺷﻬﺎدت وﺷﺮاﻳﻂ ﺁن ﺗﺎﺑﻊ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻳﻌﺖ‬
‫اﺳﻼم ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ")ﻣﺎدﻩ ‪ (321‬هﻤﭽﻨﺎن "ﺗﺰﮐﻴﻪ ﺷﻬﻮد ﻣﻠﺰﻣﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ وﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺰﮐﻴﻪ ﺗﺎﺑﻊ اﺣﮑﺎم‬
‫ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ" )ﻣﺎدﻩ ‪ .(337‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺧﻮب ﺁﮔﺎهﯽ دارﻳﺪ‪ ،‬ﮐﺪام ﭘﺮﻧﺴﻴﺐ‬
‫هﺎﯼ ﺣﻘﻮق اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ؟ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻴﺪاﻧﻴﺪ از ﻳﮏ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﻘﻮق اﺳﻼم ﺁﺷﻨﺎﻳﯽ‬
‫دارد ﺳﻮال ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻩ‪ .‬ﺷﻬﺎدت اهﻞ ﺧﺒﺮﻩ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻮاهﺪ‪ ،‬ﻗﺮاﺋﻦ هﻢ ﺑﺮاﯼ اﺛﺒﺎت ادﻋﺎﯼ ﻃﺮﻓﻴﻦ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬هﺮﻳﮏ ازﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮﯼ ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ از ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ واهﻞ ﺧﺒﺮﻩ ﮐﻤﮏ ﺑﺨﻮاهﺪ ﺗﺎ درﻣﺤﻀﺮ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺣﺎﺿﺮ وﺣﻘﺎﻳﻖ ﻣﻮﺿﻮع را ﮐﻪ‬
‫درﺁن ﻣﻮرد ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﮐﺎﻓﯽ وﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ داﺷﺘﻪ واز ﻣﺎهﻴﺖ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺁﮔﺎهﯽ دارد‪ ،‬ﺑﻴﺎن دارد‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪(4‬‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮﯼ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ درﻣﻮرد اهﻞ ﺧﺒﺮﻩ اﻋﺘﺮاض داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و " درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ اﺳﺒﺎب رد‬
‫ﻣﻮﺟﻪ ﻇﺎهﺮ ﮔﺮدد‪ ،‬اهﻞ ﺧﺒﺮﻩ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺠﺪدًا درﻣﻮﺿﻮع اﺑﺮاز ﻧﻈﺮ ﮐﻨﺪ" )ﻣﺎدﻩ ‪ .(183‬ﻧﻈﺮﻳﺎت‬
‫اهﻞ ﺧﺒﺮﻩ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﮔﺮدد وﺑﻪ ﺁواز ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ درﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻗﺮاﺋﺖ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻈﺮﻳﺎت اهﻞ ﺧﺒﺮﻩ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از‬
‫اهﻞ ﺧﺒﺮﻩ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺨﻮاهﺪ وﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﺎت وادار ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪(190‬‬
‫و‪.‬ﺗﮑﻠﻴﻒ ﺛﺒﻮت دﻋﻮﯼ‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺴﺎب وﻋﻠﻮم ﺳﺎﻳﻨﺴﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻗﻀﺎت ﻗﻀﺎﻳﺎ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫اﺳﺎس ﻣﻌﻴﺎرهﺎﯼ ﻣﻌﻘﻮل ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻀﻮر ﻳﮏ ﺷﺎهﺪ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺑﻴﺎن ﺣﻘﺎﻳﻖ وﻏﻴﺮﻩ ‪ ،‬ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫درﺑﻌﺼﯽ ﻗﻀﺎﻳﺎ‪ ،‬ﻣﺪﻋﯽ وﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻤﺎﻋﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫دراﻳﻨﺼﻮرت‪ ،‬اﮔﺮ هﺮدوﻃﺮف ﺧﻮب ﺑﺪرﺧﺸﻨﺪ‪ ،‬دراﻳﻨﺠﺎ ﺳﻮال ﻣﻄﺮح ﻣﻴﺸﻮد ﮐﻪ ﮐﯽ ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﺮﻧﺪﻩ‬
‫ﺧﻮاهﺪﺷﺪ؟ ﺟﻮاب ﺳﻮال ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ "ﺗﮑﻠﻴﻒ ﺛﺒﻮت " ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ ﮐﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ " 280‬هﺮﮔﺎﻩ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ اﻧﮑﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻣﺪﻋﯽ ﻣﮑﻠﻒ اﺳﺖ ﻣﺪارﮎ اﺛﺒﺎﺗﻴﻪ را ﺟﻬﺖ‬
‫اﺛﺒﺎت ادﻋﺎﯼ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﮐﻨﺪ‪ ".‬اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ ﺛﺒﻮت اﻇﻬﺎرات‬
‫ﺧﻮد را درﻣﻮرد ﻗﻀﻴﻪ دارد‪ .‬اﻣﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﮐﺪام ﭼﻴﺰ واﺿﺤﯽ را درراﺑﻄﻪ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازﻩ ﺁن ﺑﻴﺎن ﻧﮑﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت واﺿﺢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬هﺮﮔﺎﻩ ﻗﺎﺿﯽ‬
‫ﻣﺘﻴﻘﻦ ﺷﻮد ﮐﻪ دﻓﺎﻋﻴﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻗﻮﯼ ﺗﺮ از دﻓﺎﻋﻴﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دراﻳﻨﺼﻮرت ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﺪﻋﯽ‬

‫‪100‬‬
‫ﻋﻠﻴﻪ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ادﻋﺎﯼ ﻣﺪﻋﯽ وﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻋﻠﯽ اﻟﺴﻮﻳﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺮﻧﺪﻩ‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﺳﺘﻨﺪردهﺎﯼ رهﻨﻤﻮدﯼ را درﻣﻮرد ﺗﻄﺒﻴﻖ )‪ (1‬دﻻﻳﻞ ﻗﺎﻧﻊ ﮐﻨﻨﺪﻩ‬
‫) ﻳﻌﻨﯽ اﻳﻨﮑﻪ ﻳﮏ ﻃﺮف ﺷﻮاهﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻃﺮف دﻳﮕﺮ دراﺧﺘﻴﺎر دارد(‪ (2) ،‬دﻻﻳﻞ‬
‫واﺿﺢ وﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﮐﻨﻨﺪﻩ )اﻳﺠﺎد ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎ ﻳﮏ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮﯼ ﺗﺮ(‪ (3) ،‬ﺷﮏ وﺗﺮدﻳﺪ هﺎﯼ ﻣﻌﻘﻮل‬
‫) ﺿﺮورت ﺛﺒﻮت ﭼﻨﻴﻦ دﻻﻳﻞ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﮐﻨﻨﺪﻩ(‪،‬و )‪ (4‬ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻌﻴﺎر هﺎﯼ دﻳﮕﺮ را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﻨﻤﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ -1‬هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﻳﮏ ﺷﺮﻳﮏ دﻳﮕﺮ ﺳﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺛﺒﻮت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﻪ درﭘﺎرﮔﺮاف ﺑﺎﻻ از ﺁن ﻧﺎم ﺑﺮدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ را‬
‫ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪ .‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﮐﻪ ﮐﺪام ﻳﮏ از ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ )ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﮐﺪام ﻳﮏ از ﺁﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺁوردﻩ ﮔﺮدد(‪ ،‬ﮐﺪام ﻳﮑﯽ از ﺁﻧﻬﺎ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺗﺮﻳﻦ اﺳﺖ ) ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﮐﺪام ﻳﮑﯽ از‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﺳﺎدﻩ اﺳﺖ( و ﮐﺪام ﻳﮑﯽ از ﺁﻧﻬﺎ دروﺳﻂ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎﻻدرﺑﺎرﻩ دﻳﮕﺮ ﺳﺘﻨﺪردهﺎﯼ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﻓﮑﺮ‬
‫ﮐﻨﻴﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻋﻴﻦ ﺳﺘﻨﺪرد درﺗﻤﺎم ﻗﻀﺎﻳﺎ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﮔﺮدد؟ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺮا؟ اﮔﺮ ﻧﻪ ‪ ،‬ﭼﺮاﻧﻪ؟‬
‫‪ -2‬ﭼﻄﻮر ﻣﻴﺘﻮان ﺳﺘﻨﺪرهﺎﯼ درﺳﺖ را ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﮔﺮ درﻗﺎﻧﻮن ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫ز‪ .‬ﻣﺪت ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ‬

‫اﺳﺎﺳﺎً‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن ﻳﮏ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﺎرﻣﺎﻩ دوام ﭘﻴﺪا ﮐﻨﺪ اﻣﺎ ﻗﺎﺿﯽ ﺻﻼﺣﻴﺖ دارد‬
‫ﮐﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻟﺰوم دﻳﺪ‪،‬ﻣﺪت ﺁﻧﺮا ﺗﻤﺪﻳﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪ 101‬و ‪ .(102‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺧﺘﻢ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﻳﮏ روز ﺑﻌﺪ وﻳﺎ ﻳﮑﺴﺎل ﺑﻌﺪ ﺑﺎﺷﺪ" ﺣﻖ اﻇﻬﺎرات ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻌﺪ ازاﻋﻼم واﺧﺘﺘﺎم‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ" )ﻣﺎدﻩ ‪ (242‬و هﻴﺌﺖ ﻗﻀﺎﻳﯽ ﺑﻪ ﻣﺸﻮرهﺎﯼ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﯽ ﭘﺮدازد‬
‫)ﻣﺎدﻩ ‪ .(243‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ هﻴﺌﺖ ﻗﻀﺎﺋﯽ درﻣﻮرد ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺺ ﺣﮑﻢ هﻴﺌﺖ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ اﻋﻼن ﻣﯽ ﮔﺮدد )‪.(245‬‬
‫ﺗﺎﺑﻪ ﺣﺎل ﺷﻤﺎ درﻣﻮردﺻﻼﺣﻴﺖ ﻗﻀﺎﺋﯽ‪ ،‬دﻓﺎﻋﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻗﻀﺎﻳﯽ‪ ،‬ﻣﺪارﮎ اﺛﺒﺎﺗﻴﻪ‪ ،‬ﺗﮑﻠﻴﻒ‬
‫ﺛﺒﻮت دﻋﻮﯼ ودﻳﮕﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﻮدﻳﺪ‪ .‬ﺧﻮاﻧﺪن را اداﻣﻪ ﺑﺪهﻴﺪ هﻨﻮز هﻢ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت‬
‫زﻳﺎدﯼ درﺑﺎرﻩ دﻋﻮﯼ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ . 7‬ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ وﻗﻀﺎوت‬

‫هﺪف ﻧﻬﺎﻳﯽ ﻳﮏ ﻋﺮﻳﻀﻪ وﻳﺎ دﻋﻮﯼ ﻋﺒﺎرت ازرﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻳﮏ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ وﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬درﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬هﺪف ﺗﻤﺎم ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮهﺎﻳﮑﻪ درﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬دﻋﺎوﯼ ﺑﻪ ﻳﮑﯽ ازدوﻃﺮﻳﻘﻪ ذﻳﻞ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻴﺎﺑﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ و ﻗﻀﺎوت‪.‬‬

‫‪101‬‬
 ‫اﻟﻒ‪ .‬ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ‪ :‬ﻣﻮاد ‪232 – 230‬‬
‫زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﺷﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد‬
‫دارد ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺷﺎن را ﻃﻮرﺻﻠﺢ ﺁﻣﻴﺰ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫را ﺑﻨﺎم "ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ" ﻳﺎد ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ درﺑﻌﻀﯽ ﻗﻀﺎﻳﺎ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺑﻌﺪ ازﺷﺮوع‬
‫دﻋﻮﯼ‪ ،‬هﻢ ﺑﺤﻴﺚ ﻳﮏ اﻣﮑﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬درﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺎدﻩ ‪ 230‬از ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻴﺨﻮاهﺪ ﮐﻪ " ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫درﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﮐﻪ رﻏﺒﺖ ﻃﺮﻓﻴﻦ را ﺑﻪ اﺻﻼح اﺣﺴﺎس ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺼﻠﺤﻴﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﯽ دارد‪".‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ درﻣﺎدﻩ ‪ 231‬ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ را زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﺁن ﻣﻮاﻓﻘﻪ‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﯽ دارد‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ‪ -‬ﻣﺎدﻩ ‪231‬‬

‫‪ -1‬هﺮﮔﺎﻩ ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮﯼ ﺑﻴﻦ ﺧﻮد اﺻﻼح ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻗﺒﻞ ازدوران دﻋﻮﯼ وﺟﺮﻳﺎن‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﺻﻼح ﺧﻂ ﺗﺤﺮﻳﺮ وﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺷﺎن ﺧﺎﺗﻤﻪ دادﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -2‬هﺮﮔﺎﻩ اﺻﻼح درﺟﺮﻳﺎن دوران دﻋﻮﯼ وﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد ﺻﻮرت اﺻﻼح درج ﻓﻴﺼﻠﻪ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﻪ ﺗﺠﻮﻳﺰ اﺻﻼح ﺧﺘﻢ ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺣﮑﻢ ﺻﺎدر ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ب‪ .‬ﻗﻀﺎوت‪ :‬ﻣﻮاد ‪266 -246‬‬

‫ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮﯼ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮﯼ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻖ‪ ،‬ﻗﻀﺎوت ﺧﻮد را ﺻﺎدرﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ " درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ اﺻﻼح ﻣﻮاﻓﻘﻪ ﻧﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻮﺿﻮع را ﺗﺤﺖ دوران ﻗﺮاردادﻩ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺻﺎدر ﻣﻴﮑﻨﺪ" )ﻣﺎدﻩ ‪ .(232‬ﺑﻌﺪ ازاﺳﺘﻤﺎع‬
‫اﻇﻬﺎرات ﻃﺮﻓﻴﻦ ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺪارﮎ اﺛﺒﺎﺗﻴﻪ و ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﺷﻔﺎهﯽ درﺟﺮﻳﺎن ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻗﻀﺎﺋﯽ‪ ،‬ﻗﻀﺎت‬
‫ﺑﻄﻮر ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﺸﻮرﻩ ﮐﺮدﻩ وﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮد را اﻋﻼن ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺎم اﻋﻀﺎﯼ هﻴﺌﺖ ﻗﻀﺎﺋﯽ درﺟﺮﻳﺎن ﺻﺪورﺣﮑﻢ ﮐﻪ ﺑﻄﻮرﻋﻠﻨﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﻴﺮد ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪) ،‬ﻣﺎدﻩ ‪ (42‬اﻣﺎ ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ ﺑﻪ اﺳﺎس ﺁراﯼ اﮐﺜﺮﻳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد)ﻣﺎدﻩ ‪ .(50‬ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ هﺮﮔﺎﻩ اﻋﻀﺎﯼ هﻴﺌﺖ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ دو ﻧﻔﺮﺁﻧﻬﺎ راﯼ ﻣﻮاﻓﻖ دادﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮑﯽ از اﻋﻀﺎﯼ هﻴﺌﺖ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺑﺎ ﺣﮑﻢ ﺻﺎدرﻩ هﻴﺌﺖ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻋﺪم ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺧﻮدرا هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﺎت ودﻻﻳﻞ ﺧﻮد ﺗﺤﺮﻳﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪.(251‬‬

‫ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺻﺎدرﻩ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎوﯼ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺳﺎﺳﯽ " ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺸﺮﻳﺢ‪،‬‬
‫اﺳﺘﺪﻻل وﻧﺺ ﺣﮑﻢ " ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪ .(254‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﭘﻨﺞ ﻋﻨﺼﺮ اﺳﺎﺳﯽ ذﻳﻞ‬
‫را ﺑﺮاﯼ ﻗﻀﺎوت ﺿﺮورﯼ ﻣﯽ داﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻓﻴﺼﻠﻪ ‪ ،‬ﺣﺎوﯼ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اﺳﺎﺳﯽ درﻣﻮرد‬
‫ﻣﺪﻋﯽ وﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ‪ ،‬ﺟﺰﺋﻴﺎت درﺑﺎرﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ وﺗﺎرﻳﺦ ﺻﺪور ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ)ﻣﺎدﻩ ‪ .(255‬ﺑﺨﺶ‬
‫ﺗﺸﺮﻳﺤﯽ ﻓﻴﺼﻠﻪ‪ ،‬ﺧﻼﺻﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ‪ ،‬ﺻﻮرت دﻋﻮﯼ‪ ،‬ﻗﺮاﺋﻦ وﺷﻬﺎدت ﺷﻬﻮد را ﺑﻴﺎن ﻣﯽ‬
‫دارد )ﻣﺎدﻩ ‪ .(256‬ﺑﺨﺶ اﺳﺘﺪﻻل ﻓﻴﺼﻠﻪ ‪،‬ﺣﺎوﯼ ﺻﻮرت ﺗﺤﻘﻴﻖ درﻣﺤﮑﻤﻪ و اﺳﺘﺪﻻﻟﻴﮑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫ﺑﻪ اﺳﺎس ﺁن دﻻﻳﻞ اراﺋﻪ ﺷﺪﻩ راﻗﺒﻮل وﻳﺎ رد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪ .(257‬ﺑﺨﺶ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﻴﺼﻠﻪ ‪ ،‬ﺣﺎوﯼ‬
‫اﻧﺪازﻩ ﺗﻌﻮﻳﺾ ﻳﺎ ﺧﺴﺎرات ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ‪ ،‬ﻣﺼﺎرف ﻣﺤﮑﻤﻪ )ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺼﺎرف وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ‪ ،‬ﻓﻴﺲ ﺛﺒﺖ‬

‫‪102‬‬
‫دﻋﻮﯼ ودﻳﮕﺮ ﻓﻴﺲ هﺎ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ( )ﻣﺎدﻩ ‪ (258‬وﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺑﺨﺶ ﻧﺺ ﺣﮑﻢ ﮐﻪ"ﺑﺎﻳﺪ واﺿﺢ" ﺑﻮدﻩ‬
‫وﺑﺮاﯼ ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮﯼ ﺑﺪون ﺗﺎﺧﻴﺮ اﺑﻼغ ﮔﺮدد )ﻣﻮاد ‪ 260‬و‪ .(261‬ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﺎدﻩ ‪ ،266‬ﻓﻴﺼﻠﻪ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﯽ درﺻﻮرت اﻧﻘﻀﺎﯼ ﻣﺪﺗﻴﮑﻪ ﺑﺮاﯼ ﻓﺮﺟﺎم ﺧﻮاهﺪﯼ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻗﻄﻌﻴﺖ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻴﮑﻨﺪ‪.‬‬

‫هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺻﺪور ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ را ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﯽ دهﺪ اﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻗﻀﻴﻪ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻗﻀﺎت ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺧﻮدرا ﺻﺎدر ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ ﻣﮑﻠﻒ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻴﺎد‬
‫ﺷﮑﺎﻳﺖ وﻓﺮﺟﺎم ﺧﻮاهﯽ را ﺑﺮاﯼ ﻃﺮﻓﻴﻦ اﻋﻼن ﻧﻤﺎﻳﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪ (244‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻌﻴﺎد ﺷﮑﺎﻳﺖ وﻓﺮﺟﺎم‬
‫ﺧﻮاهﯽ ﺑﺮاﯼ ﻃﺮف ﺑﺎزﻧﺪﻩ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺒﺪهﺪ ﮐﻪ ادﻋﺎﻳﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﺮارﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ -1‬ﻓﺮض ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻗﺎﺿﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ هﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ادﻋﺎﯼ ﻣﺪﻋﯽ ودﻓﺎع ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ وهﺮﻳﮏ ازﻃﺮﻓﻴﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﺜﺒﺘﻪ را ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﺑﺮاﯼ‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﺒﻞ از ﺁن ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻤﺎ ﻳﮏ ﻧﺎﻣﻪ اﯼ ازﻃﺮﻓﻴﻦ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دهﻨﺪﻩ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﻀﻴﻪ ازﻃﺮﻳﻖ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴﺰ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪231‬‬
‫ﮐﺪام ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ را ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺮوﯼ ﺧﻮاهﻴﺪ ﮐﺮد؟‬
‫‪ -2‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ ،252‬ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻴﮑﻪ ازﻃﺮف ﻗﻀﺎت اﺑﺮاز ﻣﯽ ﺷﻮد ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻓﺸﺎء ﺷﻮد‪ .‬ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﻓﮑﺮ‬
‫ﻣﻴﮑﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﻧﺨﻮاهﺪ ﻣﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺴﻮدﻩ ﺳﺎز ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﻣﺮدم را از‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺸﻮرت هﺎ ﻣﻄﻠﻊ ﻣﯽ ﺳﺎﺧﺖ؟ ﺁﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺮدم ازﺟﺮﻳﺎن ﻣﺸﻮرت هﺎﯼ‬
‫ﻗﻀﺎت ﻗﺒﻞ از ﺻﺪور ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﻮﻧﺪ؟ ﺑﺪو ﮔﺮوپ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﻮﻳﺪ وﻣﺬاﮐﺮﻩ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬دﻻﻳﻞ ﺧﻮد‬
‫را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮﻓﺪارﯼ و ﺿﺪ ﺁن ﺑﺎﺷﺪ ﻟﺴﺖ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ .8‬ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ‬

‫ﻻ ﻳﮑﯽ ازﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮﯼ از اﺣﮑﺎم ﺻﺎدرﻩ ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ راﺿﯽ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪53‬‬ ‫ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﮑﻴﻼت وﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺤﺎﮐﻢ‪ ،‬ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻗﻄﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮﯼ ﺑﻪ‬
‫ﺣﮑﻢ ﺻﺎدرﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﻗﻨﺎﻋﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻣﻌﻴﺎد اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺧﻮاهﯽ ﺳﭙﺮﯼ ﺷﻮد‪،‬‬
‫زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ارزش ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺪﻋﯽ ﺑﻬﺎ ﻳﮑﺼﺪ هﺰار اﻓﻐﺎﻧﯽ وﻳﺎ ﮐﻤﺘﺮ از ﺁن ﺑﺎﺷﺪ و زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﺟﺮﻳﻤﻪ‬
‫ﻧﻘﺪﯼ ﭘﻨﺠﺎﻩ هﺰار اﻓﻐﺎﻧﯽ وﻳﺎ ﮐﻤﺘﺮ از ﺁن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﺑﻞ ﻳﺎد ﺁورﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺣﮑﺎم ﺻﺎدرﻩ ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ هﻤﻴﺸﻪ ﻗﻄﻌﯽ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻃﺮﻓﻴﮑﻪ ﻧﺎراﺿﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ از ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف وﻳﺎ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ وﻳﺎ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻣﺮور ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺑﻪ اﺳﺎس ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻩ‬
‫اﻧﺪ وﺷﺨﺺ ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاﻩ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺪام ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬درﻣﺤﺎﮐﻢ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺷﺶ‬
‫دﻳﻮان وﺟﻮد دارد‪ :‬دﻳﻮان ﺟﺰاﯼ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬دﻳﻮان اﻣﻨﻴﺖ ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬دﻳﻮان ﻣﺪﻧﯽ واﺣﻮال ﺷﺨﺼﻴﻪ‪ ،‬دﻳﻮان‬
‫ﺣﻘﻮق ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬دﻳﻮان ﺗﺠﺎرﺗﯽ ودﻳﻮان اﻃﻔﺎل‪ .‬ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎ وﻗﺮارهﺎﯼ ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ را‬
‫ﺗﺎﺋﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺾ‪ ،‬ﺗﻌﺪﻳﻞ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ وﻳﺎ ﻟﻐﻮ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪103‬‬
 ‫اﻟﻒ‪ .‬اﺳﺒﺎب ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 399‬و‪ 400‬ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ ﻣﻄﺮح ﺷﺪﻩ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺒﺎب ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﺟﺮﻳﺎن دﻋﻮﯼ ﻣﻮاد ذﻳﻞ را ﻣﺮورﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ – ﻣﺎدﻩ ‪399‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﺑﻄﻼن ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻗﺮارذﻳﻞ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻓﻘﺪان ارﮐﺎن اﺳﺎﺳﯽ ﻗﻀﺎء درﻓﻴﺼﻠﻪ‬
‫‪ -2‬ﻋﺪم ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻳﮑﯽ ازﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮﯼ ﺑﺮاﯼ ﻣﺨﺎﺻﻤﻪ‬
‫‪ -3‬ﺻﺪور ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻏﻴﺮ ﻣﺤﺘﻤﻞ اﻟﺜﺒﻮت وﻳﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ واﻗﻌﻴﺖ ﻋﻴﻨﯽ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﺑﻬﺎ‬
‫‪ -4‬ﺻﺪورﻓﻴﺼﻠﻪ ازﻃﺮف هﻴﺌﺖ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻓﺎﻗﺪ ﺻﻼﺣﻴﺖ‬
‫‪ -5‬ﺻﺪور ﻓﻴﺼﻠﻪ از ﻃﺮف ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﺻﻼﺣﻴﺖ‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ – ﻣﺎدﻩ ‪400‬‬

‫ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻗﺮارذﻳﻞ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺪﻟﻞ ﻧﺒﻮدن ﻓﻴﺼﻠﻪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻋﺪم ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺣﺎﻻﺗﻴﮑﻪ ﺑﺮاﯼ روﺷﻦ ﺷﺪن ﻗﻀﻴﻪ اهﻤﻴﺖ دارد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻋﺪم ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دﻻﻳﻞ ﻣﻨﺪرج ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺑﺎ ﺣﺎﻻت ﻗﻀﻴﻪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻋﺪم اﺳﺘﻔﺎدﻩ درﺳﺖ ازاﺣﮑﺎم ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺻﺪورﻓﻴﺼﻠﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﮎ ﺧﺼﻮﻣﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﺪم ﺣﻀﻮر ﻣﺪﻋﯽ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺳﺎﻳﺮ ﺗﺨﻄﯽ هﺎﯼ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧًﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻘﺾ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺧﻮاهﻴﺪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ ازاﺳﺒﺎﺑﯽ ﮐﻪ درﻣﺎدﻩ ‪ 399‬و‪ 400‬ذﮐﺮ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫وﺑﻌﻀﯽ از ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺒﻬﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬درﺑﺴﻴﺎرﯼ ﻗﻀﺎﻳﺎ ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺪان ﺑﺎﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻔﻬﻤﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﻀﻴﻪ را دارد ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ) .‬دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮم‪ ،‬ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻗﻀﺎﺋﯽ‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ( ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬هﺮﮔﺎﻩ درﻳﮏ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺑﻪ اﺳﺎس وﺳﺎﻳﻞ ﺛﺒﻮت اﺳﺘﻮار ﻧﺒﺎﺷﺪ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ درﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﺧﻄﺎء رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻓﻴﺼﻠﻪ را ﻧﻘﺾ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻻ درﺑﺎرﻩ ﻓﻴﺼﻠﻪ اﯼ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺣﮑﻢ )‪ (1‬ﻣﺎدﻩ ‪ " 399‬ﻓﻘﺪان ارﮐﺎن اﺳﺎﺳﯽ ﻗﻀﺎء‬
‫درﻓﻴﺼﻠﻪ" ﻓﮑﺮ ﮐﻨﻴﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎرت " ارﮐﺎن اﺳﺎﺳﯽ ﻗﻀﺎء" ﭼﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﯽ دهﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫ﺣﮑﻢ )‪ (2‬ﻣﺎدﻩ ‪ 400‬ﻋﺒﺎرت " ﻋﺪم ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺣﺎﻻﺗﻴﮑﻪ ﺑﺮاﯼ روﺷﻦ ﺷﺪن ﻗﻀﻴﻪ اهﻤﻴﺖ دارد" ﭼﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻴﺪهﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻗﻀﺎت اﻳﻦ ﻋﺒﺎرات را دﻗﻴﻘًﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻮاهﻨﺪ ﮐﺮد؟ اﮔﺮﻧﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ هﺎﯼ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭼﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮاﺗﯽ ﺑﺎﻻﯼ ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺮاﯼ ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﺧﻮاهﺪ داﺷﺖ؟‬

‫‪104‬‬
 ‫ب‪ .‬درﺧﻮاﺳﺖ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺧﻮاهﯽ‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ درﺻﺪور ﺣﮑﻢ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف‬
‫ﺑﻄﻮر ﺧﻮد ﺑﺨﻮدﯼ اﺣﮑﺎم ﺻﺎدرﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ را ﻣﺠﺪدًا ارزﻳﺎﺑﯽ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ‬
‫اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺧﻮاهﯽ ﺷﺮوع ﮔﺮدد ﺑﺎﻳﺪ ﻳﮑﯽ ازﻃﺮﻓﻴﻦ درﺧﻮاﺳﺖ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺧﻮاهﯽ را درﻣﻌﻴﺎد زﻣﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻓﻴﺼﻠﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺑﺮاﻋﺘﺮاﺿﺎت اﺑﺘﺪاﺋﯽ‬

‫ﺑﻪ ﻳﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀًﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﯽ هﺎﯼ ﻣﺤﮑﻤﻪ را ازﻃﺮﻳﻖ‬
‫اﻋﺘﺮاﺿﺎت اﺑﺘﺪاﺋﯽ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﮕﻴﺮد‪ ) .‬درﺑﺨﺶ ﺳﻮم ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﺮدﻳﺪ( زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺣﮑﻢ ﺧﻮد‬
‫را ﺻﺎدرﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻃﺮﻓﻴﮑﻪ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﺻﺎدرﻩ ﻗﻨﺎﻋﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ درﻇﺮف ‪ 20‬روز‬
‫اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪).‬ﻣﺎدﻩ ‪ (23‬هﺮﮔﺎﻩ هﻴﭻ ﻳﮑﯽ ازﻃﺮﻓﻴﻦ درﻇﺮف‬
‫‪ 20‬اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﻗﻄﻌﯽ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬
‫هﺮﮔﺎﻩ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺧﻮاهﯽ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ) ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ‬
‫او اﺳﺖ( ﻣﮑﻠﻒ اﺳﺖ درﻇﺮف ‪ 15‬روزدﻓﺎﻋﻴﺎت ﺧﻮد را ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ‬
‫‪(24‬‬

‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺎﻳﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺣﮑﻢ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺧﻮاهﯽ ﺑﺮ اﻋﺘﺮاﺿﺎت اﺑﺘﺪاﺋﯽ ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﮑﻪ وارد‬
‫ﻣﺎهﻴﺖ دﻋﻮﯼ ﺷﻮد ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ درﻻﺗﻴﻦ ﺑﻨﺎم )‪" (interlocutory appeal‬‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻣﺆﻗﺖ" ﻳﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻣﻮﻗﺖ‬
‫را درﻣﻮرد اﻋﺘﺮاﺿﺎت اﺑﺘﺪاﺋﯽ اﺟﺎزﻩ ﻧﺪهﺪ دراﻳﻨﺼﻮرت ﻃﺮﻓﻴﻦ زﻣﺎن وﭘﻮل زﻳﺎدﯼ را ﺑﺮاﯼ‬
‫ﭘﻴﺸﺒﺮد ﻳﮏ دﻋﻮﯼ درﻣﺤﺎﮐﻢ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﺧﻮاهﻨﺪ رﺳﺎﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻌﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت‬
‫ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻣﺆﻗﺖ درﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف ازﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﻣﻔﻴﺪ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻓﻴﺼﻠﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺑﺮ ﻣﺎهﻴﺖ ﻗﻀﻴﻪ‬

‫ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺧﻮاهﯽ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻃﺮف اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺧﻮاﻩ )ﮐﻪ ﺑﻨﺎم ﺷﺎﮐﯽ ﻧﻴﺰ ﻳﺎد ﻣﯽ‬
‫ﮔﺮدد( ﺑﺎﻳﺪ ﻳﮏ درﺧﻮاﺳﺖ رﺳﻤﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎوﯼ "‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﺻﻠﯽ وﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ" هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ اﻣﻀﺎﯼ ﺷﺨﺺ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺧﻮاﻩ وﻳﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ وﯼ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺮف اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺧﻮاﻩ دوﮐﺎﭘﯽ از "ﺟﺰﺋﻴﺎت اﻋﺘﺮاض" را درﻇﺮف ‪ 20‬روز‬
‫ازﺗﺎرﻳﺦ ﺻﺪور ﺣﮑﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﺤﺘﺎﺗﯽ ﻧﻴﺰ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﺟﺰﺋﻴﺎت اﻋﺘﺮاض‬
‫درﻇﺮف ‪ 20‬روز ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﮕﺮدد‪ ،‬اﺳﺘﻴﻨﺎف "ﻋﺎدﻻﻧﻪ" ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﻗﻀﺎوت ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫ﺗﺤﺘﺎﺗﯽ ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ ﺑﻮدﻩ وﺿﺮورت ﺑﻪ ﻣﺮور ﻣﺠﺪد ﺁن ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪.(371‬‬

‫ﻃﺒﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 378‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﺟﺰﺋﻴﺎت اﻋﺘﺮاض ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎوﯼ ﻓﺸﺮدﻩ‬
‫ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺷﮑﺎﻳﺖ ﻳﺎ اﻋﺘﺮاض‪ ،‬دﻻﻳﻠﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﮐﯽ ﺑﻪ ﺁن اﺳﺘﻨﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ وﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ‬
‫را وادار ﺑﻪ ﺻﺪور ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻏﻠﻂ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ راﻗﺎدر ﻣﯽ ﺳﺎزد‬
‫ﮐﻪ دﻋﻮﯼ را ﻣﺮورﻣﺠﺪد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﻀﻴﻪ درﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺑﺎ ﻗﺮاﺋﺖ ﮔﺰارﺷﯽ ﮐﻪ‬
‫ازﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اوراق ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺷﺮوع ﻣﯽ ﺷﻮد )ﻣﺎدﻩ ‪ .(392‬ﺑﻌﺪ ازﻗﺮاﺋﺖ ﮔﺰارش‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ‬

‫‪105‬‬
‫اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮﯼ را ﮐﻪ درﺟﻠﺴﻪ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺣﺎﺿﺮ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﻧﺪ اﺳﺘﻤﺎع ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬
‫)ﻣﺎدﻩ ‪.(394‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ‪ -‬ﻣﺎدﻩ ‪378‬‬

‫ﺷﮑﺎﻳﺖ ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ ﻳﺎ اﻋﺘﺮاض ﻣﻔﺼﻞ ﺣﺎوﯼ ﻣﻄﺎﻟﺐ ذﻳﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬اﺳﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮﺟﻊ ﺷﮑﺎﻳﺖ ﻳﺎ اﻋﺘﺮاض‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺷﻬﺮت ﺷﺎﮐﯽ ﻳﺎ اﻋﺘﺮاض ﮐﻨﻨﺪﻩ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻗﺸﺮدﻩ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺷﮑﺎﻳﺖ ﻳﺎ اﻋﺘﺮاض‪.‬‬
‫‪ -4‬اﺳﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺻﺎدر ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﻮرد اﻋﺘﺮاض‪.‬‬
‫‪ -5‬دﻻﻳﻞ ﻋﺪم ﺻﺤﺖ ﻓﻴﺼﻠﻪ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺷﺎﮐﯽ ﻳﺎ اﻋﺘﺮاض ﮐﻨﻨﺪﻩ‪.‬‬
‫‪ -7‬ﻓﻬﺮﺳﺖ اوراق واﺳﻨﺎد ﻣﻨﻀﻤﻪ ﺷﮑﺎﻳﺖ ﻳﺎ اﻋﺘﺮاض‬

‫ج‪ .‬ارزﻳﺎﺑﯽ وﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺧﻮاهﯽ‬

‫اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ ﺷﺎﮐﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف را درﺻﺪورﻓﻴﺼﻠﻪ ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬
‫وﻣﺤﮑﻤﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮ دﻻﻳﻠﯽ ﮐﻪ دراﻋﺘﺮاﺿﺎت اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺧﻮاﻩ ذﮐﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻴﺼﻠﻪ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ را ﻧﻘﺾ ﮐﻨﺪ )ﻓﻘﺮﻩ )‪ (2‬ﻣﺎدﻩ ‪ .(393‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف‬
‫را اﺟﺎزﻩ ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎﯼ ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ را ﺑﺸﻤﻮل اﻳﻨﮑﻪ ﺁﻳﺎ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﻗﺎﻧﻮن را‬
‫درﺳﺖ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺪارﮎ اﺛﺒﺎﺗﻴﻪ اﻳﮑﻪ درﺟﺮﻳﺎن ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺟﺮﻳﺎن‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ ) ﻓﻘﺮﻩ )‪ (1‬ﻣﺎدﻩ ‪.(393‬‬

‫ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ را ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﻬﺎرﻃﺮﻳﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ :‬هﺮﮔﺎﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫اﺳﺘﻴﻨﺎف ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻣﻴﮕﺮدد ﮐﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﻧﮑﺮدﻩ اﺳﺖ وﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ را ﺗﺎﺋﻴﺪ ﻣﻴﮑﻨﺪ‬
‫وﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺁﻧﺮا اﺣﺘﺮام ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪ .(398‬هﺮﮔﺎﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف درﻣﻴﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ‬
‫درﺻﺪورﺣﮑﻢ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻗﻀﻴﻪ را دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ‬
‫ارﺳﺎل ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ارﺳﺎل ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﻏﺮض ﺗﺪﻗﻴﻖ ودرﻳﺎﻓﺖ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮ )اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻨﺎم‬
‫"اﻋﺎدﻩ" ﻳﺎد ﻣﯽ ﮔﺮدد( ‪ .‬وﺑﺎﻻﺧﺮﻩ اﻳﻨﮑﻪ ﻏﺮض ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ارﺟﺎع ﻣﻴﮕﺮدد ﮐﻪ ﺑﻨﺎم "‬
‫ﻧﻘﺾ" ﻳﺎد ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ – ﻣﺎدﻩ ‪398‬‬

‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺑﻌﺪ ازرﺳﻴﺪﮔﯽ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﻗﻀﻴﻪ درﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻬﺎﻳﯽ داراﯼ ﺻﻼﺣﻴﺖ هﺎﯼ ذﻳﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ارﺳﺎل ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ذﻳﺼﻼح ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻣﺠﺪد درﺻﻮرت ﺑﻄﻼن ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﻗﺪام ﺑﻪ ﺻﺪور ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺟﺪﻳﺪ درﺻﻮرت ﻧﻘﺾ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﻳﺎ درﺻﻮرت ﺿﺮورت ارﺟﺎع‬
‫ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺣﺎﮐﻤﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮔﺮدﺁورﯼ دﻻﻳﻞ وﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺰﻳﺪ ﺟﻬﺖ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻣﺠﺪد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎﯼ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﻋﺎرﯼ ازﻣﻮارد ﺑﻄﻼن و ﻧﻘﺾ و داراﯼ ﻧﻘﺎﻳﺺ ﺷﮑﻠﯽ ﻳﺎ اﺷﺘﺒﺎهﺎت ﺳﻬﻮ‬
‫وﺧﻄﺎء دراﻋﺪاد و ارﻗﺎم ازﻃﺮف ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﻧﻘﺾ و ﺑﺎﻃﻞ ﺷﺪﻩ ﺻﺮف ﺟﻬﺖ اﺳﺘﺪراﮎ ﻧﻘﺼﺎن‬
‫واﺻﻼح ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ اﻋﺎدﻩ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺎﺋﻴﺪ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺁن ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻏﻮر ﻇﺎهﺮ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪106‬‬
 ‫د‪ .‬ﻣﻌﻴﺎر ﻣﺮور ﻗﻀﻴﻪ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ دوﻧﻮع ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﺳﺎﺳﯽ را ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن وﺣﻘﺎﻳﻖ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬هﺮﮔﺎﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﻗﺎﻧﻮن رادرﺳﺖ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﮑﻨﺪ ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ را‬
‫ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ‪ 500000‬اﻓﻐﺎﻧﯽ ﺟﺮﻳﻤﻪ ﻧﻘﺪﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺪ اﮐﺜﺮ ﺁﻧﺮا ‪10000‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﯽ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دراﻳﻨﺼﻮرت ﻣﺤﮑﻤﻪ درﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﺧﻄﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﻳﮏ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻏﻴﺮ ﻣﺤﺘﻤﻞ درﻣﻮرد ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل ‪ ،‬ﺑﺎ درﮎ اﻳﻨﮑﻪ‬
‫ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧًﺎ ﻣﺎﻟﮏ ﺑﺨﺶ از ﻣﺎل اﺳﺖ هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺪارﮎ وﺷﻮاهﺪ ﻋﮑﺲ ﻗﻀﻴﻪ را ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻴﺪهﺪ دراﻳﻨﺼﻮرت ﻣﺤﮑﻤﻪ درﺣﻘﺎﻳﻖ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺧﻄﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ از ﻣﻌﻴﺎر ﻣﺮور ﻗﻀﻴﻪ در هﻴﭻ ﺟﺎﯼ ﻧﺎم ﻧﺒﺮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ‬
‫اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺁﻧﺮا درﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﭼﻪ ﺳﻮال ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﺷﺪ وﻳﺎ ﺳﻮال ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻮﺿﻮع‪ .‬درﺟﻪ ﻣﺪاﻗﻪ اﻳﮑﻪ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺑﺮاﯼ ﻣﺮور ﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎﯼ ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ درﻧﻈﺮ ﻣﻴﮕﻴﺮد ﺑﻨﺎم ﻣﻌﻴﺎر ﻣﺮورﻗﻀﻴﻪ ﻳﺎد‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬اﺳﺎﺳًﺎ ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻌﻴﺎر ﻣﺮور ﻗﻀﻴﻪ را درﻣﻮرد ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ازاﻳﻨﺮو هﺮﮔﺎﻩ درﻧﺰد ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻄﺮح ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﺁﻧﺮا ﻓﻴﺼﻠﻪ‬
‫ﻧﮑﺮدﻩ اﺳﺖ) اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع درﻻﺗﻴﻦ ﺑﻨﺎم ‪ de novo‬ﻳﺎ ﺳﺮ ازﻧﻮ ﻳﺎد ﻣﻴﮕﺮدد( ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﻣﺴﺎﻟﻪ‬
‫ﻓﮑﺖ هﺎﯼ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺮاﯼ روﺷﻦ ﺷﺪن ﺧﻄﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺮور ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ اﺳﺘﻨﺪرد هﺎ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﻗﻀﺎوت ﺧﻮد را ﺑﺪون درﻧﻈﺮداﺷﺖ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ روﯼ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺧﻮاهﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ درﻣﻮرد ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ را ﻓﻘﻂ درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ‬
‫ﺣﮑﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﯽ اﺳﺎس ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻘﺾ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ -1‬ﺑﺪون رهﻨﻤﺎﯼ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﺪام ﻣﻌﻴﺎر ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ را رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟‬
‫‪ -2‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﻴﮑﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﻗﻀﺎت روش ﻣﻌﻴﺎرﯼ را ﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪﮔﯽ درﻣﺤﺎﮐﻢ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ؟ ﺑﻌﻀﯽ‬
‫ﻣﺸﮑﻼت اﺟﺮاﯼ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺳﺘﻨﺪر ﻣﺘﺤﺪ اﻟﺸﮑﻞ ﭼﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫ﻩ‪ .‬ﻓﺮﺟﺎم ﺧﻮاهﯽ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬

‫هﺮﮔﺎﻩ ﺷﺨﺺ ﺑﺎزﻧﺪﻩ ﺑﺮ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺻﺎدرﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف اﻋﺘﺮاﺿﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ وﯼ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻗﻀﻴﻪ را‬
‫ﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪﮔﯽ و ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺁن ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 404‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﻗﺮار ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﻧﻘﺾ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﻧﻬﺎﻳﯽ ﺑﻮدﻩ وﻗﺎﺑﻞ ﺷﮑﺎﻳﺖ‬
‫ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻧﻬﺎﻳﯽ ﺑﻮدﻩ وﻗﺎﺑﻞ ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭼﺎرت‪ :‬ﭘﺮوﺳﻪ دﻋﻮﯼ‬

‫‪107‬‬
 ‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ‬
‫• اراﻳﻪ ﻋﺮﻳﻀﻪ رﺳﻤﯽ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻃﺮح دﻋﻮﯼ‬
‫• ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ) ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻗﻀﺎﻳﯽ‪ ،‬دﻋﺎوﯼ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ ،‬اﺣﻀﺎر‪ ،‬ﺣﻀﻮر وﻣﺮورزﻣﺎن(‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﺒﻞ از‬ ‫• رد ﻗﻀﺎت‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ‬ ‫• ﺗﻌﺎرض ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬

‫• دﻓﺎﻋﻴﻪ‬
‫• ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻗﻀﺎﺋﯽ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ‬

‫• ﻓﻴﺼﻠﻪ وﻗﻀﺎوت‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪ از‬ ‫• ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ‬

‫‪ .9‬ﺁداب وادارﻩ ﻗﻀﺎﺋﯽ‪ :‬ﻣﻮاد ‪64 -56‬‬

‫هﺪف ﺧﻮاﻧﺪن‬
‫ﭼﺮا ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﻣﻮادﯼ را درراﺑﻄﻪ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن درﻣﺤﻀﺮ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ؟‬
‫ﻗﻀﺎت ﭼﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ هﺎﯼ ﺑﺮا ﯼ اﺟﺮاﯼ اﻳﻦ اﺣﮑﺎم وﻣﺠﺎزات ﻣﺘﺨﻠﻔﻴﻦ ازاﻳﻦ ﻣﻮاد دارﻧﺪ ؟‬

‫درﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻣﺤﮑﻪ درﺟﺎﻳﯽ اﻳﺠﺎد ﻣﻴﺸﻮد ﮐﻪ درﺁﻧﺠﺎ ارزﺷﯽ ﺑﻪ ﺳﻨﺖ هﺎ‪ ،‬ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت وﺁداب وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬درﺑﺴﻴﺎرﯼ ﮐﺸﻮرهﺎ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ از وﮐﻼﯼ ﻣﺪاﻓﻊ ﻣﻴﺨﻮاهﺪ ﮐﻪ ﻟﺒﺎس ﻣﺨﺼﻮص را ﺑﭙﻮﺷﻨﺪ‬
‫وازﭘﻮﺷﻴﺪن ﺟﺎﮐﺖ وﻳﺎ ﮐﻼﻩ ﺧﻮددارﯼ ورزﻧﺪ‪ .‬ﻗﻮاﻋﺪ داﺧﻠﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺷﺎﻳﺪ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ازﻣﻮﺑﺎﻳﻞ وﮐﻤﺮﻩ را‬
‫ﻣﻨﻊ ﻗﺮاردهﺪ و ﻣﺤﮑﻤﻪ ازوﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ ﺑﺨﻮاهﺪﮐﻪ درﻣﻮاﻗﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺑﺎﺷﺪ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜ ً‬
‫ﻼ‬
‫زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻗﺎﺿﯽ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻴﮑﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨﺎن ﻣﻘﺮرات داﺧﻠﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ را ازﺧﻮردن وﻧﻮﺷﻴﺪن درﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻨﻊ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ اﺣﮑﺎﻣﯽ را درﻣﻮردﺣﻔﻆ ﻧﻈﻢ‬
‫درﻣﺤﮑﻤﻪ ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ازاﻳﻨﮑﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﻗﻀﺎت رﻋﺎﻳﺖ اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ را ازوﮐﻼﯼ ﻣﺪاﻓﻊ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﻧﺪ‪ ،‬ازاﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺁن ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﻣﻬﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮﺁن ﻗﻀﺎت ﺻﻼﺣﻴﺖ‬

‫‪108‬‬
‫دارﻧﺪ اﺷﺨﺎﺻﯽ را ﮐﻪ اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ وﻣﻘﺮرات را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ وﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ دارد ﻗﻮاﻋﺪ وﻣﻘﺮراﺗﯽ راﺑﺮاﯼ ادارﻩ ﻣﻮﺛﺮ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ وﺿﻊ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ .‬اداب ﺟﻠﺴﺎت ﻣﺤﮑﻤﻪ‬

‫ﻣﻘﺮرات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺁداب ﺟﻠﺴﺎت ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬ﻗﻀﺎت ﺑﺮاﯼ ادارﻩ وﺗﺎﻣﻴﻦ ﻧﻈﻢ درﺟﻠﺴﺎت ﻗﻀﺎﺋﯽ ﮐﻨﺘﺮول‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺎﻻﯼ روش ورﻓﺘﺎر هﺎﯼ اﺷﺘﺮاﮎ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ دارﻧﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧﻄﻮرﻳﮑﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺮدم اﺟﺎزﻩ‬
‫دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ درﺟﺮﻳﺎن ﺟﻠﺴﺎت ﻗﻀﺎﺋﯽ اﺷﺘﺮاﮎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪ (41‬ﺗﻤﺎم ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ ﻣﮑﻠﻒ اﻧﺪ از‬
‫اﺧﻼل ﻧﻈﻢ ﺟﻠﺴﺎت ﺧﻮددارﯼ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻗﻀﺎت وارد اﺗﺎق ﺟﻠﺴﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ" ﺗﻤﺎم ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎ اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻗﻀﺎت اﺧﺬ ﻣﻮﻗﻊ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺑﺠﺎﯼ ﺧﻮد ﻣﯽ ﻧﺸﻴﻨﻨﺪ" )ﻣﺎدﻩ ‪ .(47‬ﻣﺪﻋﯽ‪،‬‬
‫ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ وﻳﺎ ﻣﻤﺜﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺷﻬﻮد‪ ،‬اهﻞ ﺧﺒﺮﻩ وﻣﺘﺮﺟﻤﻴﻦ ﻣﮑﻠﻒ اﻧﺪ ﺣﻴﻦ اﻇﻬﺎرات وﺗﻮﺿﻴﺢ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ رﺋﻴﺲ ﺟﻠﺴﻪ اﺟﺎزﻩ ﻧﺸﺴﺘﻦ را ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺪهﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪.(56‬‬

‫ﻣﺠﺎزات ﺑﺮاﯼ ﺗﺨﻠﻒ از ﻣﻘﺮرات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺁداب ﺟﻠﺴﺎت ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ‬

‫ﺷﺨﺼﻴﮑﻪ ﻧﻈﻢ ﺟﻠﺴﻪ ﻗﻀﺎﺋﯽ را ﺑﺮهﻢ ﺑﺰﻧﺪ از ﻃﺮف رﺋﻴﺲ ﺟﻠﺴﻪ ﺑﺮاﻳﺶ اﺧﻄﺎر دادﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد) ﻣﺎدﻩ‬
‫‪ ، (57‬ﺑﻌﺪ از ﺁن ﺷﺨﺺ ﻣﺘﺨﻠﻒ ﻣﺠﺎزات ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻗﺎﺿﯽ ﺻﻼﺣﻴﺖ دارد ﺷﺨﺼﯽ را ﮐﻪ ﻧﻈﻢ ﺟﻠﺴﻪ‬
‫ﻗﻀﺎﺋﯽ را ﺑﺮهﻢ زدﻩ اﺳﺖ اﺧﺮاج ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﻼوﻩ ﻣﻮارد ﻓﻮق ﻗﺎﺿﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ اﺧﻼل ﮐﻨﻨﺪﻩ را ﺑﻪ‬
‫ﺟﺰاﯼ ﻧﻘﺪﯼ ﮐﻪ از ﺳﻪ هﺰار اﻓﻐﺎﻧﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺣﺒﺲ اﻟﯽ ﻳﮏ هﻔﺘﻪ ﻣﺤﮑﻮم ﻧﻤﺎﻳﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪.(48‬‬
‫هﺮﮔﺎﻩ ﺷﺨﺺ " درﺟﻠﺴﻪ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮم ﻗﺒﺎﺣﺖ وﻳﺎ ﺟﻨﺤﻪ ﮔﺮدد ازﻃﺮف ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات ﻣﯽ ﮔﺮدد )ﻣﺎدﻩ ‪.(61‬‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ " ،62‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺠﺎزات ﻣﻨﺪرج ‪ ...‬ﺗﻌﻴﻴﻦ وﺣﮑﻢ ﻣﺬﮐﻮرﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻴﻨﺎف‬
‫اﺳﺖ‪ ".‬ﺑﻪ هﻤﻪ ﺣﺎل ﻗﺎﺿﯽ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻗﺒﻞ از ﺧﺘﻢ ﺟﻠﺴﻪ ﺣﮑﻢ ﺻﺎدر ﺷﺪﻩ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﺠﺎزات را ﻟﻐﻮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬
‫)ﻣﺎدﻩ ‪.(63‬‬

‫ب‪ .‬ادارﻩ ﻗﻀﺎﺋﯽ وﺻﻼﺣﻴﺖ هﺎﯼ ﻗﻀﺎﺋﯽ‬

‫ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺴﻮﻟﻴﺖ ادارﻩ ورهﺒﺮﯼ ﻣﺤﺎﮐﻢ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ دارد‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ " ،504‬ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫ﻣﮑﻠﻒ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻮﺛﺮ اﺣﮑﺎم اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻗﻮاﻋﺪ وﻟﻮاﻳﺢ ﺧﺎص ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﻮراﯼ‬
‫ﻋﺎﻟﯽ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ درﻣﻮردﺷﺮاﻳﻂ ﺻﺤﺖ دﻋﻮﯼ واﻣﺜﺎل ﺁن وﺿﻊ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨﺎن ﺳﺘﺮﻩ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻪ ﻗﻀﺎﺋﻴﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 58‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﮑﻴﻼت وﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺤﺎﮐﻢ‪ ،‬ﻗﻀﺎت ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺪ اﻗﻞ ‪ 10‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﯽ را ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺮم ﺟﻨﺎﻳﺖ وﻳﺎ ﺟﻨﺤﻪ ازﻃﺮف ﻣﺤﮑﻤﻪ ذﻳﺼﻼح ﻣﺤﮑﻮم ﻧﺸﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺳﻨﺪ ﺗﺤﺼﻴﻠﯽ ﻓﺮاﻏﺖ از ﭘﻮهﻨځﯽ ﺣﻘﻮق ﻳﺎ ﺷﺮﻋﻴﺎت وﻳﺎ ﻣﺪارس دﻳﻨﯽ رﺳﻤﯽ دوﻟﺖ وﻳﺎ ﻣﻌﺎدل ﺁن را‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ وﺑﺎﻻﺧﺮﻩ اﻳﻨﮑﻪ درهﻨﮕﺎم اﻧﺴﻼﮎ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺳﻦ ﺑﻴﺴﺖ وﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﮕﯽ را ﺗﮑﻤﻴﻞ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪109‬‬
 ‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬ ‫ﭘﻮ‬
‫‪ -1‬ﻋﻤﺪﻩ ﺗﺮﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺮاﯼ اﻧﺴﻼﮎ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﮐﺪام هﺎ اﻧﺪ؟‬
‫‪ -2‬ﺑﺮﻋﻼوﻩ ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﮐﻪ درﻣﺎدﻩ ‪ 58‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﮑﻴﻼت وﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺤﺎﮐﻢ وﺿﻊ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﮐﺪام‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ دﻳﮕﺮﯼ را ﺑﺮاﯼ اﻧﺴﻼﮎ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ؟‬

‫‪ .10‬اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت درﻋﻤﻞ‬

‫هﺪف ﺧﻮاﻧﺪن‬
‫ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﺷﻤﺎ "اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت را درﻋﻤﻞ" ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ‪ ،‬درﺑﺎرﻩ ﺷﻴﻮﻩ هﺎﻳﮑﻪ اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت واﻗﻌًﺎ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و از ﻣﻮاد ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﮑﺮ ﮐﻨﻴﺪ‪ .‬ﺷﻴﻮﻩ هﺎﯼ را درﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ اﺻﻼح ﻣﻮاد‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﻴﮕﺮدد وﺑﺮاﯼ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻮاد ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻮﺛﺮﻳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫درﻗﺴﻤﺖ هﺎﯼ ﻗﺒﻠﯽ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﭘﺮوﺳﻪ ﻳﮏ دﻋﻮﯼ از‬
‫اﺑﺘﺪاء ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎ را ﺁﻣﻮﺧﺘﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮاﯼ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن‪ ،‬ﻗﻀﺎت وﭘﺎﻟﻴﺴﯽ ﺳﺎزان اﻳﻦ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ‬
‫اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت درﻋﻤﻞ ﭼﻄﻮر ﮐﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را درﻣﻮرد اﻳﻨﮑﻪ اﺻﻮل‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ درﻋﻤﻞ دردو ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻬﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ وﺣﻘﻮق ﻓﺎﻣﻴﻞ ﭼﻄﻮر ﮐﺎرﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪-‬‬
‫وﻳﺎ ﮐﺎر ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ -‬ﻓﺮاهﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ .‬دﻋﺎوﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ‪ :‬ادارﻩ و ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮهﺎﯼ ﻗﻀﺎﺋﯽ‬

‫ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﺪﻧﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺠﺮﺑﻪ زﻳﺎدﯼ درﻣﻮرد ﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﺎﮐﻢ‬
‫ﻣﺪﻧﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺧﺎص ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻣﻠﮑﻴﺖ هﺎ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﺪﻧﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮدﻩ وﺣﺘﯽ دردورﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﺎط اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ‪.‬‬

‫هﺮﮔﺎﻩ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺨﻮاهﺪاﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ را درﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﺪﻧﯽ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻳﮏ‬
‫ﭘﺮوﺳﻪ رﺳﻤﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺷﻮد‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻗﺪم اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮﻳﻀﻪ رﺳﻤﯽ‬
‫ﻳﮏ ﺻﻔﺤﻪ اﯼ را ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﺣﻘﻮق وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺪﻋﯽ ﺑﺎﻳﺪ درﻋﺮﻳﻀﻪ ﺧﻮد‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت درﻣﻮرد ادﻋﺎ وﺳﺎﻳﺮ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺿﺮورﯼ را ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪًا ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﻮﺿﻮع را از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﻮزﻩ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺑﻪ اﻃﻼع ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻴﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬دراﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ را درﻣﻮرد ﻗﻀﻴﻪ ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻻ دراﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺎزﻋﻪ‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺣﻘﻮق وﺣﻮزﻩ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴﺰ ﺑﺎاﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻣﻴﮑﻨﻴﺰم هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻴﺎﻧﺠﯽ ﮔﺮﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫هﺮﮔﺎﻩ ﻣﻨﺎزﻋﻪ ازﻃﺮﻳﻖ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴﺰ وﻏﻴﺮرﺳﻤﯽ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻧﺸﻮد وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻧﺨﻮاهﻨﺪ ﮐﻪ از‬
‫ﺁن ﻃﺮﻳﻖ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻌﺪًا ﻗﻀﻴﻪ رﺳﻤًﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺤﻮل ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬درﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬

‫‪110‬‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺖ اﻳﻦ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺷﻬﺮﯼ‪ ،‬ﻧﺎﺣﻴﻮﯼ‪ ،‬وﻟﺴﻮاﻟﯽ وﻳﺎ ﻋﻼﻗﻪ دارﯼ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ) اﮔﺮ‬
‫ﻗﻀﻴﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻮدت ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻣﺤﻮل ﻣﻴﮕﺮدد(‪.‬‬

‫هﻤﺎﻧﻄﻮرﻳﮑﻪ اﻓﻐﺎﻧﻬﺎ درﻣﻮرد ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺧﺎص ﺣﻞ وﻓﺼﻞ دﻋﺎوﯼ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﮑﺎﻳﺖ‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬درﻣﻮرد ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﺪﻧﯽ ﻧﻴﺰ ﺷﺎﮐﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ "ﺑﻄﯽ‪ ،‬ﭘﺮﻣﺼﺮف‬
‫وﻓﺎﺳﺪ" ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﺳﺎس ﮔﺰارش ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﻗﻀﺎﺗﻴﮑﻪ از ﻃﺮف ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺎﺑﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽ ﮔﺮدد‬
‫ﻻ ﻗﻀﺎت ﺳﺎﺑﻘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ درزﻣﺎن رژﻳﻢ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻣﻘﺮر ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻄﺢ داﻧﺶ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺷﺎن‬ ‫ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫درﻣﻮرد ﻗﻮاﻧﻴﻦ وﺷﺮﻳﻌﺖ ﻧﺎﮐﺎﻓﯽ ﺑﻮدﻩ واﮐﺜﺮًا ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ رﺷﻮت را ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﭘﺮوﺳﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف‬
‫‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻗﻀﺎﻳﺎ را ﺑﻪ ﻳﮏ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﺎ ﻣﺤﺪود ﺑﮑﺸﺎﻧﺪ ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻪ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺣﺎﻟﻪ هﻢ‬
‫ﻻ ﻗﻀﻴﻪ را ﻳﺎ دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ هﻤﺎن ﻣﺤﮑﻤﻪ ارﺟﺎع ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻳﺎ‬ ‫ﮔﺮدد ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫اﻳﻨﮑﻪ ﻳﮏ ﻗﻀﺎوﺗﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ درﺳﻄﺢ ﻣﺤﻠﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮاء ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﺪم ﻗﺒﻮل ﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎ ﻳﮏ اﻣﺮ‬
‫ﻣﻌﻤﻮل ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﮔﺰارش ﺑﺎزﺗﺎب دهﻨﺪﻩ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﺪﻧﯽ را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﺸﮑﻼت ﻓﻮق دﻟﺴﺮد ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﮐﺸﻮرهﺎ درﻳﮏ ﻣﻘﻄﻊ ﺧﺎص ﺑﺎ‬
‫ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﭼﻮن ﻓﺴﺎد ادارﯼ وﻋﺪم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻗﻀﺎت ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ درﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬
‫روﯼ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ـ اﺻﻼح ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻳﮏ ﻣﺪت زﻣﺎن ﮐﺎردارد‪ -‬ﺗﺎ ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻠﻨﺪ هﻤﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ‬
‫دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻗﺪﻋﻠﻢ ﻧﻤﻮدﻩ ودرﻣﻮرد ﭘﺮوﺳﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮدﻩ و ﻋﻬﺪﻩ دار ﺁوردن‬
‫اﺻﻼﺣﺎت درﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﺸﻮر ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ب‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻓﺎﻣﻴﻞ ‪ :‬ﻣﻮاد‪120 – 101‬‬

‫ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻓﺎﻣﻴﻠﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﺪﻧﯽ را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﻴﺪهﺪ‪ .‬ﻣﻮاد ‪ 120 – 101‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﺑﻪ اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﻓﺎﻣﻴﻠﯽ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ وﻣﺎدﻩ ‪101‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﻓﺎﻣﻴﻞ را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ – ﻣﺎدﻩ ‪101‬‬

‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ذﻳﻞ ﺷﺎﻣﻞ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺧﺎﻧﻮادﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ازدواج وﺣﻘﻮق ﻧﺎﺷﯽ ازﺁن؛‬
‫‪ -2‬ﺣﻘﻮق ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﻌﺎﺷﺮت زوﺟﻴﺖ؛‬
‫‪ -3‬ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺎﻟﯽ ﻧﺎﺷﯽ از راﺑﻂ زوﺟﻴﺖ؛‬
‫‪ -4‬دﻋﻮﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﺴﺐ؛‬
‫‪ -5‬ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻀﺎﻧﺖ وﻧﻔﻘﻪ؛‬
‫‪ -6‬اﻧﺤﻼل ازدواج ﺑﻪ هﺮﻋﻠﺘﻴﮑﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫‪ -7‬ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زوج ﻏﺎﻳﺐ وﻣﻔﻘﻮد؛‬
‫‪ -8‬ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻴﮑﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن ازﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪111‬‬
‫هﻤﺎﻧﻄﻮرﻳﮑﻪ ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮهﺎﯼ درﻣﻮرد ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ اﻳﺠﺎد‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺧﺎص ﻓﺎﻣﻴﻠﯽ را درﺳﻄﺢ هﺮوﻟﺴﻮاﻟﯽ ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ .‬ﻟﻴﮑﻦ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 2005‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﻓﺎﻣﻴﻠﯽ ﮐﻪ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﻓﺎﻣﻴﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ درﺷﻬﺮ ﮐﺎﺑﻞ‬
‫اﻳﺠﺎد ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬درﺳﺎﻳﺮ ﺑﺨﺶ هﺎﯼ ﮐﺸﻮراﺧﺘﻼﻓﺎت ﻓﺎﻣﻴﻠﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬ﺷﻮراهﺎ و ﺟﺮﮔﻪ‬
‫هﺎ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫درﺟﺎهﺎﻳﻴﮑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ ﭼﻄﻮرﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ؟ اﻓﻐﺎﻧﻬﺎ درﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻓﺎﻣﻴﻞ را ﭼﻄﻮر ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ؟‬

‫اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت درﻣﺤﺎﮐﻢ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﻓﺎﻣﻴﻠﯽ‬

‫ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﻓﺎﻣﻴﻠﯽ ﮐﺎﺑﻞ ﻃﻮر ذﻳﻞ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ) ﺑﻪ اﺳﺎس ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ هﺎﺋﻴﮑﻪ ﺑﺎ ﻗﻀﺎت ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ(‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺛﺒﺖ ﺗﻤﺎم ﺷﮑﺎﻳﺎت دردﻓﺘﺮﺛﺒﺖ ﻣﺤﮑﻤﻪ )دﻓﺘﺮ اﻧﺪراج(‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺗﺪوﻳﺮ ﻣﺠﻠﺲ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻗﻀﺎت ﺑﺮاﯼ ﺗﺼﻨﻴﻒ ﺷﮑﺎﻳﺎت ﺛﺒﺖ ﺷﺪﻩ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺣﻞ اﺧﺘﻼف‪.‬‬
‫‪ .4‬ﻗﻀﺎوت ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫‪ .5‬اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺧﻮاهﯽ درﺳﻄﺢ ﻣﺤﮑﻤﻪ وﻻﻳﺘﯽ در ﻇﺮف ﻳﮏ ﻣﺎﻩ ﺑﻌﺪ ازﺻﺪور ﺣﮑﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ‪.‬‬
‫‪ .6‬ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ ﺑﻪ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ درﻇﺮف دوﻣﺎﻩ ﺑﻌﺪازﺻﺪور ﺣﮑﻤﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف‪.‬‬

‫درﻋﻤﻞ ﻣﺤﺎﮐﻢ اوﻟﻴﻦ ﻣﺮﺟﻊ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺣﻘﻮﻗﯽ }ﻣﺪﻧﯽ{ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﺧﺘﻼﻓﺎت درﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﺗﻮﺳﻂ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻣﺤﻠﯽ‪ ،‬ﺟﺮﮔﻪ هﺎ وﺷﻮرا هﺎﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺟﺮﮔﻪ وﺷﻮرا ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ ﻳﮑﺴﺎﻧﯽ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﺟﺮﮔﻪ اﺻﻄﻼح ﭘﺸﺘﻮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ وﺷﻮرا اﺻﻄﻼح درﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻴﺪهﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺮﮔﻪ را ﺑﺤﻴﺚ‬
‫اوﻟﻴﻦ ﻗﺪم درراﻩ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺣﻘﻮﻗﯽ درﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ‬
‫ﺁن ﺑﻪ ﺟﺮﮔﻪ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ ارﺟﺎع ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ارﺟﺎع ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ دوﺑﺎرﻩ ﻗﻀﻴﻪ‬
‫را ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﻣﺤﻮل ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ اﺳﺎﺳًﺎ ﺟﺮﮔﻪ هﺎ اوﻟﻴﻦ ﻣﺮﺟﻊ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ازﻃﺮﻳﻖ ﻣﻴﺎﻧﺠﯽ ﮔﺮﯼ )وﺳﺎﻃﺖ( ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺗﺮﺟﻴﺢ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ازﻃﺮﻳﻖ ﺟﺮﮔﻪ‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﺧﺼﻮﺻًﺎ درﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻓﺎﻣﻴﻠﯽ هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮏ ﻃﺮف ﻗﻀﻴﻪ ﻳﮏ زن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ ﻣﺮﺟﻊ‬
‫رﺳﻤﯽ ﻣﻤﮑﻦ ﻟﻄﻤﻪ ﺷﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﻴﺜﻴﺖ وﭘﺮﺳﺘﻴﮋﻃﺮﻓﻴﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺮاﯼ زﻧﺎن ﻳﮏ ﻋﻤﻞ ﺷﺮم ﺁور‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل اول‪ :‬ﻳﮏ ﻣﺮد ﺑﺮاﯼ هﻔﺖ ﺳﺎل ﻏﺎﻳﺐ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺎﻧﻢ او ﻣﻴﺨﻮاﺳﺖ ازاو ﻃﻼق ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬واﻟﺪﻳﻦ ﺷﻮهﺮش رﻓﺘﺎر‬
‫ﺧﻮب ﺑﺎ وﯼ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ وﯼ ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ اﻣﻮرزﻧﺎن ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﺮدﻩ واز ﺁﻧﻬﺎ ﻃﺎﻟﺐ ﮐﻤﮏ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ واﻟﺪﻳﻦ‬
‫ﺷﻮهﺮ ﻣﺎﻧﻊ اﻳﻦ ﮐﺎر او ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻣﻴﮕﻮﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﺴﺮ ﺁﻧﻬﺎ هﻨﻮز هﻢ زﻧﺪﻩ اﺳﺖ و ﺑﺮاﯼ ﻣﺴﺆﻟﻴﻦ ﻣﻴﮕﻮﻳﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻧﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻗﻀﺎﻳﺎ درﺗﻤﺎم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺴﻴﺎرﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ ﺧﺼﻮﺻًﺎ زﻣﺎ ﻧﻴﮑﻪ ﺷﻮهﺮ‬
‫ﻏﺎﻳﺐ ﺑﺎﺷﺪ و او}ﺷﻮهﺮ{ ﺑﺮادر هﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واﻟﺪﻳﻦ ﭘﺴﺮ از هﻤﻪ اﻣﮑﺎﻧﺎت اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺎﻧﻊ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﻃﻼق ﺧﺎﻧﻢ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻼوﻩ ‪ ،‬ﮔﺰارش دادﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ هﺎﯼ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺗﺠﺎوز‪ ،‬ﺑﺪرﻓﺘﺎرﯼ‪ ،‬زﻧﺪاﻧﯽ ﺳﺎﺧﺘﻦ درﺧﺎﻧﻪ وﺣﺘﯽ ﻗﺘﻞ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ اﻋﻀﺎﯼ ﻓﺎﻣﻴﻞ ﻧﻴﺰ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺮﮔﻪ هﻢ راﺟﻊ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ درﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮارد درداﺧﻞ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻘﺘﻮل ﻣﺪﻓﻮن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر ﮐﻤﯽ از ﭼﻨﻴﻦ ﻗﻀﺎﻳﺎ ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﺟﺮﮔﻪ هﺎ وﻳﺎ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻬﺎﻣﺎت درﻣﻮرد ﺻﻼﺣﻴﺖ هﺎﯼ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺆﺳﺴﺎت درﺑﻴﻦ ﻣﺮدم وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪112‬‬
 ‫‪ .11‬ﻧﺘﻴﺠﻪ‬

‫دراﻳﻦ ﻓﺼﻞ اﺳﺎﺳﺎت اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺧﺴﺘﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ و ﺣﺎﻻ ﺷﻤﺎ ﻣﻴﺪاﻧﻴﺪ ﮐﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺮز ﺑﻴﻦ ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺘﻨﯽ‬
‫وﺷﮑﻠﯽ ﭼﻘﺪر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﺎﻧﻄﻮرﻳﮑﻪ ﺷﻤﺎ درﺑﺎرﻩ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻌﻠﯽ وﺳﺎﺣﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺣﻘﻮق ﻣﻴﺎ ﻣﻮزﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻳﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺑﻴﻦ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ درﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ و ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ درﻋﻤﻞ ﭘﻴﺎدﻩ ﻣﯽ‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﻔﺎوت هﺎﯼ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ اهﺪاف اﺳﺎﺳﯽ اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت را ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪:‬‬
‫ﻣﺆﺛﺮﻳﺖ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﺑﻮدن وﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﻮدن ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ را درﻧﻈﺮداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ ﻳﮏ هﻤﺎهﻨﮕﯽ را ﺑﻴﻦ اﻳﻦ اهﺪاف ﭼﻄﻮر ﺑﻮﺟﻮد ﺁوردﻩ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ؟ هﻤﺎﻧﻄﻮرﻳﮑﻪ‬
‫ﭘﺮوﺳﻪ اﺻﻼﺣﺎت دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درﺟﺮﻳﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﯽ ﺑﺮاﯼ اﺻﻼح ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت‬
‫ﻣﺪﻧﯽ درﻧﻈﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﺮﻓﺖ؟ ﺑﺎ درﻧﻈﺮداﺷﺖ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﭼﻄﻮر ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ودرﻋﻤﻞ‬
‫ﭼﻄﻮرﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺤﻴﺚ ﻳﮑﯽ از رهﺒﺮان ﺁﻳﻨﺪﻩ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪ ،‬ﻣﻴﺘﻮاﻧﻴﺪ ﺳﻬﻢ ﻣﻬﻤﯽ را‬
‫درراﺳﺘﺎﯼ ﺑﻬﺒﻮد ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﮐﺸﻮر اﻳﻔﺎ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﻓﺮﺿﯽ‬

‫اﺳﺤﻖ ﻣﺴﮑﻮﻧﻪ ﮐﺎﺑﻞ و ﻋﺒﺪل ﻣﺴﮑﻮﻧﻪ ﻣﺰارﺷﺮﻳﻒ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ دوﻧﻔﺮ ﻳﮏ دﻋﻮﯼ راﺟﻊ ﻳﮏ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻦ‬ ‫‪.1‬‬
‫ﮐﻪ درﮐﺎﺑﻞ اﺳﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪل ﻗﺒﺎﻟﻪ زﻣﻴﻦ را دراﺧﺘﻴﺎر دارد اﻣﺎ اﺳﺤﻖ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺷﺎهﺪ دارد ﮐﻪ ﺷﻬﺎدت ﻣﻴﺪهﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ وﯼ }ﻋﺒﺪل{ ﺑﺮاﯼ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎل درﺁن ﺧﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪل درﺧﻮاﺳﺘﯽ را ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫از ﻃﺮف اﺳﺤﻖ ﺑﻪ ﻣﺮاﺟﻊ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ درﮐﺠﺎ ﺑﺎﻳﺪ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺷﻮد؟ ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﮐﺪام دﻟﻴﻠﯽ‬
‫دارﻳﺪ ﮐﻪ ﻗﻀﻴﻪ درﻣﺤﮑﻤﻪ ﮐﻨﺪز وﻳﺎ هﺮات رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻧﺸﻮد؟‬
‫ﺧﺎﻃﺮﻩ ﻣﺎﻟﮏ ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻓﺮوش ﺻﺎﺑﻮن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﻴﺮﺑﺮت ﻳﮑﯽ از دﻳﭙﻠﻮﻣﺎت هﺎﺋﻴﮑﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت‬ ‫‪.2‬‬
‫دوﺳﺎل دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻤﻮدﻩ ودرﺳﻔﺎرت ﺟﺮﻣﻨﯽ ﮐﺎرﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﺮاﯼ ﻓﺎﻣﻴﻞ ورﻓﻘﺎﻳﺶ‬
‫درﺟﺮﻣﻨﯽ ﺻﺎﺑﻮن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺤﻔﻪ ﺑﺒﺮد‪ .‬هﻴﺮﺑﺮت ﺑﺮاﯼ ﺧﺎﻃﺮﻩ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 500‬داﻟﺮ اﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽ را‬
‫ﺑﺮاﻳﺶ ﺻﺎﺑﻮن ﺑﺪهﺪ‪ .‬ﺧﺎﻃﺮﻩ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺻﺎﺑﻮن درﻇﺮف ﻳﮏ هﻔﺘﻪ ﺁﻣﺎدﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ودرﻋﻮض‬
‫هﻴﺮﺑﺮت ﭘﻮل ﺁﻧﺮا ﺗﺎدﻳﻪ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﻳﮏ هﻔﺘﻪ ﺑﻌﺪ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﺧﺎﻃﺮﻩ ﻣﻴﺨﻮاهﺪ ﺻﺎﺑﻮن را ﺑﺮاﯼ هﻴﺮﺑﺮت‬
‫ﻼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺗﺮﮎ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ودوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ ﺟﺮﻣﻨﯽ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬درﭼﻨﻦ‬ ‫ﺗﺴﻠﻴﻢ دهﺪ‪ ،‬وﯼ }هﻴﺮﺑﺮت{ ﻗﺒ ً‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎﻃﺮﻩ ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺻﺎﺑﻮن را ﺑﺮاﯼ ﮐﺲ دﻳﮕﺮﯼ ﺑﻔﺮوش ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﯽ‬
‫ﮔﻴﺮد ﮐﻪ ﻋﻠﻴﻪ هﻴﺮﺑﺮت دﻋﻮﯼ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬دراﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﮐﺪام ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ رﺳﻴﺪﮔﯽ را دارد؟‬
‫ﻓﺮض ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺷﻤﺎ ﺑﺤﻴﺚ ﻗﺎﺿﯽ درﮐﺎﺑﻞ اﻳﻔﺎﯼ وﻇﻴﻔﻪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﮐﻤﭙﻨﯽ اﻧﺮژﯼ ﺑﻨﺎم ﻓﻨﺮﺟﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻮﯼ‬ ‫‪.3‬‬
‫ﻣﺮﮐﺰ ﺁن درﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪ 100‬ﻣﻴﻠﻮن داﻟﺮ ﻋﻮاﻳﺪ دارد ﮐﻪ ‪ 99‬ﻓﻴﺼﺪ ﺁن از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﻳﺶ‬
‫دراروﭘﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻴﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮐﻤﭙﻨﯽ ﻳﮏ ﻗﺮاداد ﻓﺮاهﻢ ﺳﺎزﯼ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮق ﺁﻓﺘﺎﺑﯽ را درﮐﺎﺑﻞ دارد‪ .‬ﻋﻮاﻳﺪ ﺣﺎﺻﻠﻪ‬
‫از اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﺗﺨﻤﻴﻨًﺎ ﻳﮏ ﻣﻴﻠﻮن داﻟﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ اﻳﮑﻪ درﺁن ﻓﻨﺮﺟﯽ دﺧﻴﻞ اﺳﺖ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻣﻴﺎﻳﺪ‬
‫وﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد ﺁﻳﺎ "ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﻋﻤﺪﻩ" ﻓﻨﺮﺟﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻗﺮاردارد ﻳﺎ ﻧﻪ؟ ﮐﺪام ﻓﮑﺘﻮرهﺎرا ﺷﻤﺎ‬
‫درﻧﻈﺮﻣﻴﮕﻴﺮﻳﺪ؟ ﭼﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اﺿﺎﻓﯽ ﺑﺮاﯼ ﺗﺎن ﺿﺮورﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﺷﻤﺎ ﻳﮏ وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ هﺴﺘﻴﺪ و ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﺆﮐﻞ ﺷﻤﺎ ﮐﻪ در ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺳﺖ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻣﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ‬ ‫‪.4‬‬
‫ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻣﯽ ﺷﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﮐﻞ ﺷﻤﺎ ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺷﻤﺎ ﺗﺸﻮﻳﺶ دارﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫ﻣﺆﮐﻞ ﺷﻤﺎ ﺣﮑﻢ ﺻﺎدر ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻳﮑﯽ از ﻗﻀﺎت رواﺑﻂ ﺣﺴﻨﻪ وﺧﻮب ﻧﺪارﻳﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ از ﻗﺎﺿﯽ‬
‫ﻣﻴﺨﻮاهﻴﺪ ﮐﻪ ازاﺷﺘﺮاﮎ درهﻴﺌﺖ ﻗﻀﺎﺋﯽ اﺟﺘﻨﺎب اﻣﺎ ﻗﺎﺿﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ ﺷﻤﺎرا رد ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ درﻳﮑﯽ ازروز هﺎ‬
‫ﻗﺎﺿﯽ ﺷﻤﺎ را ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﻣﺰاﺣﻤﺖ واﺧﻼل ﻧﻈﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﮐﺪام ﻋﻤﻞ ﺧﻼف‬
‫اﻧﺠﺎم ﻧﺪادﻩ اﻳﺪ‪ .‬ﻗﺎﺿﯽ ﺷﻤﺎررا ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﺟﺮﻳﻤﻪ ﻧﻘﺪﯼ ﺳﻪ هﺰار اﻓﻐﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﭼﻄﻮر‬
‫ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ؟ ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ ﺷﻤﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺆﮐﻞ ﺗﺎن ﭼﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﭼﻄﻮر ﻣﻴﺘﻮاﻧﻴﺪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺆﮐﻞ ﺧﻮد‬
‫را ﺗﺎﻣﻴﻦ ﮐﻨﻴﺪ ودرﻋﻴﻦ زﻣﺎن ﭼﻄﻮر ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺧﻮد را ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪113‬‬
 Sources Consulted

American Society of International Law (ASIL). 2009. ASIL Electronic Guideto Electronic
Resources to International Law. http://www.asil.org/pil1.cfm.
Kagan, Robert. 2006 In Barbara Babcock, Toni Massaro & Norman Spaulding, Civil
Procedure: Cases and Problems. Aspen.
Max-Planck Institute. Family Law in Afghanistan.
http://www.mpipriv.de/ww/en/pub/research/research_work/foreign_law_comparative_law
/islami c_legal_system/family_law_in_afghanistan.cfm.
Max-Planck Institute. 2005. Family Structures and Family Law in Afghanistan: a Report
on the Fact-Finding Mission to Afghanistan January.
http://www.mpipriv.de/shared/data/pdf/mpi_report_on_family_structures_and_family
_law_in_afghanistan.pdf (last accessed July 3, 2009).
University of California - Berkeley Law Library. esearching International Law.
http://www.law.berkeley.edu/library/classes/iflr/pil.html.
   

114
 ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ‬

‫‪ .1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻳﮑﯽ از ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺳﺎﺳﯽ درﺣﻘﻮق ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻴﺨﻮاهﻴﺪ ﻳﮏ ﺧﺎﻧﻪ درﭘﻨﺠﺸﻴﺮ‬
‫اﻋﻤﺎرﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﭘﻨﺠﺸﻴﺮ ﻣﻴﺮوﻳﺪ وﻳﮏ ﺗﻌﺪاد ازﺳﺎﺣﺎت را ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻣﻴﮑﻨﻴﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﺳﺎﺣﻪ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ وﺁﻧﺮا ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﻧﻤﻮدﻩ وﮐﺎر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎﻻﯼ ﺁن را ﺷﺮوع ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از‬
‫ﮔﺬﺷﺖ ﭼﻨﺪ هﻔﺘﻪ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﻣﻴﺎﻳﺪ وادﻋﺎ ﻣﻴﮑﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻪ اﻳﮑﻪ ﺷﻤﺎ اﻋﻤﺎر ﻣﻴﻨﻤﺎﺋﻴﺪ ﺑﺎﻻﯼ ﻣﻠﮑﻴﺖ وﯼ‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﺮاﯼ وﯼ ﻣﻴﮕﻮﺋﻴﺪ ﮐﻪ زﻣﻴﻦ را ﺧﺮﻳﺪﻩ اﻳﺪ اﻣﺎ او ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﺷﻤﺎ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ زﻣﻴﻦ را ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﺑﻔﺮوش رﺳﺎﻧﻴﺪﻩ اﺳﺖ او ﻣﺎﻟﮏ ﺁن ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﻳﻨﺮو‬
‫ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﮐﺪام ﻃﺮف ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﺑﻮدﻩ و ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ‬
‫ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﮐﯽ ﺗﻌﻠﻖ دارد‪.‬‬

‫ﺣﻘﻮق ﻣﻠﻴﮑﺖ اﻳﻦ ﮐﺎر را ﭼﻄﻮر اﻧﺠﺎم ﻣﻴﺪهﺪ؟ دراﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﺤﺪ‬
‫اﻟﺸﮑﻞ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ را ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ هﺮﮔﺎﻩ ﺷﻤﺎ ﻳﮏ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻦ را‬
‫ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ دﻓﺘﺮﻣﺤﻠﯽ ﺑﺮوﻳﺪ وﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺧﺮﻳﺪ زﻣﻴﻦ را ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺧﺒﺮ ﺑﺪهﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫اﺳﺎس ﺁن دﻓﺘﺮ ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﮐﺲ دﻳﮕﺮﯼ ﻧﻴﺴﺖ و‬
‫زﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دﻓﺘﺮ اﺳﻨﺎد رﺳﻤﯽ راﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﺁﻣﺎدﻩ ﻣﻴﺴﺎزد ﮐﻪ ﺑﻨﺎم ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻳﺎد ﻣﯽ‬
‫ﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻠﮑﻴﺖ را درﺗﺼﺮف ﺧﻮد دارﻳﺪ‪ .‬اﻳﻨﻮع اﺳﻨﺎد ﺗﻨﻬﺎ ازﻃﺮﻳﻖ‬
‫دﻓﺎﺗﺮرﺳﻤﯽ دوﻟﺘﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻴﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﻓﺘﺮ اﺳﻨﺎد ﻣﻠﮑﻴﺖ را درﻋﻴﻦ زﻣﺎن ﺑﺮاﯼ ﭼﻨﺪ ﺷﺨﺺ ﻧﻤﻴﺪهﺪ‬
‫ﮐﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺳﻬﻮﻟﺖ هﺎﯼ را ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت زﻣﻴﻦ ﻓﺮاهﻢ ﻣﻴﺎ ورد‪.‬‬

‫ﺣﺎﻻ ﺗﺼﻮرﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﺗﺠﺎرت ﭘﻴﺸﻪ هﺴﺘﻴﺪ و ﻣﻴﺨﻮاهﻴﺪ درهﺮات ﮐﻪ ﺳﻨﮓ‬
‫ﻣﺮﻣﺮ ﺑﺎ ﮐﻴﻔﻴﺖ ﺧﻮب ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻴﺸﻮد واز ان درﺳﻄﺢ ﻣﻴﺰ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻴﺸﻮد ﻳﮏ ﻓﺎﺑﺮﻳﮑﻪ ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺳﻨﮓ ﻣﺮﻣﺮ را ﻗﻄﻊ وﺑﺎ ﺳﺎﻳﺰ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ اﻋﻤﺎر ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺎﺑﺮﻳﮑﻪ ﺷﻤﺎ درﺣﺪود ‪20‬‬
‫اﻳﮑﺮ }ﻣﻌﺎدل ‪ 4000‬ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ{ زﻣﻴﻦ را از اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺧﺮﻳﺪارﯼ وﻓﺎﺑﺮﻳﮑﻪ ﺧﻮد را اﻋﻤﺎر ﻧﻤﻮدﻩ‬
‫اﻳﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪازﮔﺬﺷﺖ دوﺳﺎل ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻮﻓﻘﺎﻧﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻴﻠﻔﻮﻧﯽ را از ﻳﮑﯽ از ﻣﻘﺎﻣﺎت رﺳﻤﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ درﻳﺎﻓﺖ‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎم رﺳﻤﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﺑﺪون ﮐﺪام دﻟﻴﻠﯽ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻴﺨﻮاهﺪ زﻣﻴﻨﯽ را‬
‫ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻻﯼ ﺁن ﻓﺎﺑﺮﻳﮑﻪ اﻋﻤﺎر ﻧﻤﻮدﻩ اﻳﺪ از ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﺑﺪون ﻋﻮض وﭘﺮداﺧﺖ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ﺑﮕﻴﺮد‬
‫وﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ درﻇﺮف دوﻣﺎﻩ ﺁﻧﺮا ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﻏﻴﺮ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ اﻣﮑﺎن ﻣﻴﺪاﺷﺖ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻄﻮر اﺳﺘﺒﺪادﯼ‬
‫ﺑﺪون ﭘﺮداﺧﺖ ﻋﻮض اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﻋﻤﺎﻟﯽ را اﻧﺠﺎم دادﻩ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺴﺖ‪ .‬ﺷﺨﺺ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻦ را‬
‫ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻘﺪار زﻳﺎد ﭘﻮل ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺮﻋﻼوﻩ وﯼ دراﻳﻦ ﻣﻮرد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﻧﻤﻮدﻩ‪،‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و وﻗﺖ ﺧﻮد را ﺻﺮف ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ وﯼ از ﻗﺒﻞ ﻣﻴﺪاﻧﺴﺖ ﮐﻪ دراﻳﻦ ﻣﻮرد ﮐﺪام‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻤﯽ ﺑﺮاﯼ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻠﮑﻴﺖ وﯼ وﺟﻮدﻧﺪارد وﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ هﺮ وﻗﺘﻴﮑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻠﻴﮑﺖ‬
‫اﻓﺮاد را ازاﺧﺘﻴﺎر ﺁﻧﻬﺎ ﺧﺎرج ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬار هﻴﭽﮕﺎهﯽ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ را اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻴﺪاد واﻳﻦ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺮﺧﻄﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﺷﻤﺎ ﻣﻴﺪاﻧﺴﺘﻴﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ وﻳﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻴﺎﻳﺪ وﭼﻴﺰ‬

‫‪115‬‬
‫ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﺷﺪﻩ ﺷﻤﺎ از ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم ﭘﻮل ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰﯼ ﺗﺨﺼﻴﺺ‬
‫ﺧﻮاهﻴﺪ داد؟‬

‫هﺮﮔﺎﻩ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاران از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دﻟﺴﺮد ﺷﻮﻧﺪ دراﻳﻨﺼﻮرت‬

‫دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻓﺎﺑﺮﻳﮑﻪ هﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐﻤﺘﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ و ﺷﻐﻞ‬
‫ﮐﻤﺘﺮ اﻳﺠﺎد ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺼﻮرت واﺿﺢ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﻣﺼﺎرﻓﯽ را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد وزﻣﻴﻨﯽ را ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺼﻮرت ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺷﺨﺺ ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ وﻧﻪ ﺳﺎﻳﺮ‬
‫اﺷﺨﺎص ﺑﻄﻮر اﺳﺘﺒﺪادﯼ ﺁﻧﺮا از ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻟﮏ ﻳﮏ ﻣﻮﺗﺮ هﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ هﻤﻪ روزﻩ ﻣﻮﺗﺮ را اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﯽ‬
‫ﮐﻨﻴﺪ اﻣﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻴﺪاﻧﻴﺪ درهﻤﺴﺎﻳﮕﯽ ﺷﻤﺎ ﺷﺨﺼﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺗﺮ ﺷﻤﺎراﺑﺮاﯼ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ اﺟﺎرﻩ‬
‫ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬دراﻳﻨﺼﻮرت ﺷﻤﺎ ﺑﺮاﯼ دراﻳﻮر اﺟﺎزﻩ ﻣﯽ دهﻴﺪ ﮐﻪ روزاﻧﻪ ﺑﺮاﯼ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ از ﻣﻮﺗﺮ ﺷﻤﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﮐﻨﺪ ودرﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﭘﻮل ﻣﻴﺪهﺪ‪ .‬دراﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺷﻤﺎﻣﻴﺨﻮاهﻴﺪ ﻣﻄﻤﺌﻴﻦ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻮﺗﺮ هﻨﻮز هﻢ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ}ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻟﮏ ﻣﻮﺗﺮ هﺴﺘﻴﺪ{‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع هﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دراﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ وﺟﻮدداﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ اﺟﺎزﻩ ﺑﺪهﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﻤﺎ )ﻣﻮﺗﺮ( ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ ودرﻋﻴﻦ زﻣﺎن ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ‬
‫اﺟﺎزﻩ ﺑﺪهﺪ ﮐﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮﯼ ﺑﻪ اﺟﺎرﻩ ﺑﺪهﻴﺪ‪ .‬درﺟﺮﻳﺎن اﺟﺎرﻩ ﻣﻮﺗﺮاو}دراﻳﻮر{‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﺗﺮ را دراﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ او ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺗﺮ ﺿﺮرﯼ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ وﻧﺒﺎﻳﺪ دﻋﻮﯼ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻮﺗﺮ ﻣﻠﮑﻴﺖ او اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺼﻮرت ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻳﺪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺪهﺪ ﮐﻪ اﺟﺎرﻩ دار}دراﻳﻮر{ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﺎﻟﮏ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻨﻬﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ هﺎﯼ از ﺣﺎﻻﺗﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻣﻬﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺴﺖ وﺳﻴﻊ از‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗﺮارﮔﻴﺮد ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪:‬‬

‫ﺣﻖ ﻓﺮوش واﻧﺘﻘﺎل ﻣﻠﮑﻴﺖ درزﻣﺎن ﺣﻴﺎت وﺑﻌﺪ ازﺁن؛‬ ‫‪‬‬

‫ﺣﻖ ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺪن دﻳﮕﺮان از ﺗﺼﺮف واﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﺨﺺ؛‬ ‫‪‬‬
‫ﺣﻖ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻠﮑﻴﺖ؛‬ ‫‪‬‬
‫ﺣﻖ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ از ﻣﻠﮑﻴﺖ ؛‬ ‫‪‬‬
‫ﺣﻖ اﺟﺎرﻩ دادن وﺣﻖ ﺗﻤﺪﻳﺪ واﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﺆﻗﺖ ﺑﺮاﯼ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ﻻ راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ اﻧﮑﺸﺎف اﻗﺘﺼﺎدﯼ و ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻨﻈﻢ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻮق را‬ ‫دراﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺎ او ً‬
‫ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗﺮاردهﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮارﺧﻮاهﻴﻢ داد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺳﺎﺣﻪ ﻋﻤﺪﻩ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ ﮐﻪ‬
‫داراﯼ اهﻤﻴﺖ ﺑﺨﺼﻮص دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺤﺚ ﺧﻮاهﻴﻢ ﮐﺮد‪ (1) :‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻼ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ ‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻨﮑﻪ ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮ‬‫داﺷﺘﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﯽ ﻣﺠﺰا ﮐﺮدن ﻳﮏ ﻳﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ را ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﺑﺪهﻴﺪ‪ (2) .‬وﺛﻴﻘﻪ ﻳﺎ ﺗﻀﻤﻴﻦ‪ ،‬ﭘﺮوﺳﻪ اﻳﮑﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺑﺤﻴﺚ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﭘﺮداﺧﺖ‬
‫دﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻ ًﺎ زﻣﺎ ﻧﻴﮑﻪ ﭘﻮل ﻗﺮض ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد؛ و )‪ (3‬ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬ﮐﺎرهﺎﯼ ﺗﺨﻨﻴﮑﯽ وﻋﺪﻟﯽ را درﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﺑﻌﺪ ازﺟﻨﮓ‬

‫‪116‬‬
‫ﻼ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﺧﻮاهﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ وهﮑﺬا ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ ﺣﮑﻤﻴﺖ ﮐﻪ ﻓﻌ ً‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺟﺮاء ﻣﻴﺸﻮد را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫ﺑﺪون ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ رﺳﻤﯽ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﭼﻄﻮر ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮدﻩ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻴﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﻳﮏ‬ ‫‪-1‬‬
‫داراﻳﯽ هﺴﺘﻴﺪ؟ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﭼﻄﻮر ﺣﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ؟‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﯽ درﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻨﻈﻢ رﺳﻤﯽ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد؟ ﮐﺪام اﺷﺨﺎص‬ ‫‪-2‬‬
‫از اﻳﻦ وﺿﻊ ﺑﻬﺮﻩ ﻣﻨﺪ ﺧﻮاهﺪﺷﺪ؟‬
‫ﻣﺰاﻳﺎ وﻧﻮاﻗﺺ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻐﻠﻖ ﺳﻨﺪ رﺳﻤﯽ ﭼﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد؟‬ ‫‪-3‬‬
‫هﺮﮔﺎﻩ ﺷﻤﺎ ﺑﺤﻴﺚ واﻟﯽ ﻳﮏ وﻻﻳﺖ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻴﺨﻮاهﻴﺪ ﮐﻪ ﺑﺴﻮﯼ اﺟﺮاﯼ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ رﺳﻤﯽ‬ ‫‪-4‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﻴﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﮐﺪام دﻟﻴﻠﯽ وﺟﻮد داردﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽ ﺧﻮاهﻴﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ؟‬
‫ﺁﻳﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﺪ درﺑﺎرﻩ راﻩ هﺎﯼ ﮐﻪ واﻟﯽ هﺎ ﻣﻴﺨﻮاهﻨﺪ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺧﻮب ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ را اﺟﺮاء ﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫‪-5‬‬
‫ﻓﮑﺮ ﮐﻨﻴﺪ؟‬

‫‪ .2‬ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ واﻧﮑﺸﺎف اﻗﺘﺼﺎدﯼ‬

‫ﺣﻘﻮق اﻣﻨﻴﺖ اﻣﻮال ـ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻤﯽ ﮐﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺳﺎزد ﮐﻪ ﮐﯽ ﻣﺎﻟﮏ ﻣﻠﮑﻴﺖ اﺳﺖ و ﻣﻠﮑﻴﺖ را از‬
‫ﺗﺠﺎوزات اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ اﺷﺨﺎص ﺧﺼﻮﺻﯽ وﻳﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ -‬ﺑﺮاﯼ اﻧﮑﺸﺎف اﻗﺘﺼﺎدﯼ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻟﮏ ﻳﮏ داراﻳﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﮏ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻦ و ﻳﮏ دوﮐﺎن درﺷﻬﺮ ﻣﻴﺪاﻧﺪ ﮐﻪ او ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ‬
‫درﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮد ﻳﮏ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ واز اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻨﻔﻌﺘﯽ را ﺑﺪﺳﺖ ﺁورد‪ .‬اوﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻳﮏ‬
‫ﻣﻘﺪار ﭘﻮل ﺧﻮد را ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ ﭘﻴﺸﺮوﯼ دوﮐﺎن ﺧﻮد را ﺟﺬاب ﺑﺴﺎزد‪ ،‬وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺰرﻋﻪ ﺧﻮد را‬
‫ﺧﻮﺑﺘﺮ ﮐﺸﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ وﺣﺎﺻﻞ ﺧﻮب ﺑﮕﻴﺮد ﺑﺪون هﺮاس ازاﻳﻨﮑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ وﻳﺎ ﮐﺪام ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮﯼ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺎر وﯼ را ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬هﺮاﻧﺪازﻩ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫ﻗﺮارد ﮔﻴﺮد ﺑﻪ هﻤﺎن اﻧﺪازﻩ راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﮐﻮﺷﺶ و ﺑﺎزدهﯽ ﻗﻮﯼ ﺗﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺸﻮق هﺎﯼ را‬
‫ﺑﺮاﯼ اﻳﺠﺎد ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺳﺒﺐ ﻣﻴﺸﻮد و زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﺑﻴﺸﺘﺮ را ﻓﺮاهﻢ ﻣﻴﺴﺎزد ﮐﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺳﺒﺐ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ واﻳﺠﺎد ﺷﻐﻞ ﺑﺮاﯼ ﻣﺮدم ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﮐﻠﻴﺪﯼ وﺗﻌﺮﻳﻔﺎت‬

‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﻣﺠﺪد ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺧﻮد را از ﺗﺸﺒﺚ ﺷﻤﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ و دوﺑﺎرﻩ‬
‫درﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺷﻤﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل درﻣﻮرد اﺳﺘﺨﺪام ﮐﺎرﻣﻨﺪان وﻳﺎ ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﻣﺎﺷﻴﻦ‬
‫ﺁﻻت‪ .‬ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺘﻀﺎد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﻣﺠﺪد اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻳﺎ ﭘﻮل ﺧﻮد را از ﺗﺸﺒﺚ ﺷﻤﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ و‬
‫ﺁﻧﺮا)درﻳﮏ ﺑﺎﻧﮏ و ﻳﺎ در ﺧﺎﻧﻪ( ﻧﮕﻬﺪارﯼ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺁن ﭘﻮل را ﮐﺪام ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮﯼ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮﺗﺮ و ﻳﺎ‬
‫ﺗﻴﻠﻔﻮن ﻣﻮﺑﺎﻳﻞ ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﻣﺠﺪد ﺑﺮاﯼ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ اﻧﮕﻴﺰﻩ هﺎﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﻳﮑﯽ از دﻻﻳﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺼﺆﻧﻴﺖ ﻣﻠﮑﻴﺖ‬
‫ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﻻﯼ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ دارد‪ .‬دﻟﻴﻞ دوم اﻳﻦ اﺳﺖ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ اﺷﺨﺎص ﻣﺼﺆن‬
‫ﺑﺎﺷﺪ اﻓﺮاد وﻗﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ را ﺑﺮاﯼ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺻﺮف ﻧﺨﻮاهﻨﺪ ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪117‬‬
‫اﻳﻦ ﻳﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﻠﮑﻴﺖ وﻗﺖ زﻳﺎد ﻳﮏ ﺷﺨﺺ را ﻣﻴﮕﻴﺮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ اﺣﺴﺎس ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ وﻗﺖ زﻳﺎد درﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮد ﺳﭙﺮﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬وﯼ‬
‫ﺑﺮاﯼ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ وﻇﻴﻔﻪ وﮐﺎر ﮐﺮدن وﻗﺖ ﻧﺨﻮاهﺪ داﺷﺖ‪ .‬دراﻳﻨﺼﻮرت وﯼ ﻗﺎدر ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﻮل‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﺑﻴﺎورد وﻓﺎﻣﻴﻞ ﺧﻮد را اﻋﺎﺷﻪ واﺑﺎﻃﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺣﺎﻻ اﻳﻦ اﻣﮑﺎن ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ وﯼ ﺷﺨﺼﯽ‬
‫راﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮد اﺳﺘﺨﺪام ﻧﻤﺎﻳﺪ اﻳﻨﮑﺎر ﺑﺮاﯼ ﻣﻮﺻﻮف ﮔﺮان ﺗﻤﺎم ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫درﺑﺴﻴﺎرﯼ ﮐﺸﻮرهﺎ ﺑﻌﻀﯽ ﺷﺮﮐﺖ هﺎﺋﻴﮑﻪ ﻣﺴﻮل ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﻠﮑﻴﺖ اﺷﺨﺎص هﺴﺘﻨﺪ ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 20‬ﻓﻴﺼﺪ‬
‫ﻋﻮاﻳﺪ ﺷﺎن را ﺻﺮف اﻳﻦ ﮐﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫دﻟﻴﻞ ﺳﻮم اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺼﺆﻧﻴﺖ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت وﺳﻬﻮﻟﺖ هﺎﯼ ﮐﺮاﻳﻮﯼ را ﻓﺮاهﻢ‬
‫ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺣﻘﻮق ﻣﺼﺆﻧﻴﺖ ﻣﻠﮑﻴﺖ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻠﻴﮑﺖ ﺑﺮاﯼ اﺟﺎرﻩ دادن‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﺁراﻣﺶ ﻧﺨﻮاهﺪ ﮐﺮد و ﺗﺸﻮﻳﺶ ﺧﻮاهﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ اﺟﺎرﻩ دار ادﻋﺎﯼ ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ‬
‫ﺑﺮﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﺨﺺ را ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻣﺎﻟﮑﻴﻦ ﺟﺎﻳﺪادهﺎ از دادن اﺟﺎرﻩ و ﮐﺮاﻳﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ هﺎ‬
‫ﺑﺪﻟﻴﻠﯽ اﻳﻨﮑﻪ ﺧﻄﺮاﺗﯽ دردادن اﺟﺎرﻩ وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﺑﺎ ﻣﯽ ورزﻧﺪ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺻﺮف ﺑﺮاﯼ اﻋﻀﺎﯼ‬
‫ﻓﺎﻣﻴﻞ وﻳﺎ دوﺳﺘﺎن ﻧﺰدﻳﮏ ﺧﻮد ﺑﻪ اﺟﺎرﻩ ﻣﻴﺪهﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ زﻳﺎدﯼ از ﻣﺮدم ﺧﺼﻮﺻًﺎ دردهﺎت‬
‫ﺗﺼﺮف زﻣﻴﻦ را ﺑﺮاﯼ اﺷﺨﺎص ﻏﺮﻳﺐ اﺟﺎزﻩ ﻧﻤﻴﺪهﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺼﺆﻧﻴﺖ ﻣﻠﮑﻴﺖ‬
‫وﺟﻮدداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻟﮑﻴﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮاﯼ ﻣﺮدم ﻏﺮﻳﺐ ﺑﻪ اﺟﺎرﻩ‬
‫ﺑﺪهﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺳﺒﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻘﺪار زﻳﺎدﯼ از زﻣﻴﻦ هﺎ ﺑﺮاﯼ اﺟﺎرﻩ دادن ﺑﻪ اﺷﺨﺎص ﻏﺮﻳﺐ‬
‫ﻓﺮاهﻢ ﮔﺮدد‪ .‬ﻋﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع درﻣﻮرد اﺟﺎرﻩ اﭘﺎرﺗﻤﺎﻧﻬﺎ درﺷﻬﺮ ﻧﻴﺰ ﺻﺪق ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ .‬درﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮﯼ ﻣﺼﺆن ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻴﺼﺪﯼ اﺟﺎرﻩ داران اﺷﺨﺎص ﻏﻴﺮﻳﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ وﻳﺎ اﭘﺎرﺗﻤﺎن هﺎ اﻟﯽ ‪ 50‬درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻴﺎ ﺑﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬اﻧﮑﺸﺎف ﻣﻠﮑﻴﺖ دردوران ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻣﺮدم ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻃﻼ درﮐﺎﻟﻴﻔﻮرﻧﻴﺎ‬

‫"زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ درﺳﺎل ‪ 1848‬ﻣﻌﺎدن ﻃﻼ درﮐﺎﻟﻴﻔﻮرﻧﻴﺎ ﮐﺸﻒ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ درزﻣﻴﻦ وﻣﻌﺎدن ﻧﺎﻣﻌﻴﻦ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ اراﺿﯽ ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ ﻓﻘﻂ ازﻣﮑﺴﻴﮑﻮ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻔﻮس ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮐﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ودرﺣﻘﻴﻘﺖ درﺁن ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن هﻢ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ زودﯼ ﺳﺎﺣﺎﺗﻴﮑﻪ درﺁن ﻃﻼ وﺟﻮد داﺷﺖ ﺑﻪ ﻧﻮاﺣﯽ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪ‪ .‬درهﺮﻳﮏ از‬
‫ﻧﻮاﺣﯽ ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ ﻣﺮدم درﺑﻴﻦ ﺧﻮد ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ هﺎﯼ روﺷﻦ و واﺿﺢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﮐﺴﺎﻧﻴﮑﻪ درﺟﺴﺘﺠﻮﯼ ﻃﻼ ﺑﻮدﻧﺪ وارد اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺷﺪﻧﺪ؟ ﺑﺮاﯼ ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردن ﻃﻼ اﻓﺮاد ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺤﻮﯼ از اﻧﺤﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﻣﻴﮑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﮐﻨﺪﻧﮑﺎرﯼ ﺑﺎﻳﺪ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺁﺑﮕﺮدان هﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻣﻴﺸﺪ ﮐﻪ ﻃﻼ را ازﺧﺎﮎ وﺳﻨﮓ ﺟﺪا ﻣﻴﮑﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺮدم ﻣﻄﻤﻴﻦ ﻧﻤﻴﺸﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻃﻼهﺎﯼ ﺷﺎن دزدﯼ ﻧﻤﻴﺸﻮد‬
‫وزﻣﻴﻨﻴﮑﻪ درﺁن ﺣﻔﺮﻳﺎت ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﻴﺮد ازﻧﺰدﺷﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻴﺸﻮد‪ ،‬ﮐﺎرهﺎﯼ ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ ﺻﻮرت ﻧﻤﯽ ﮔﺮﻓﺖ‬
‫وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻘﺪار ﮐﻤﯽ ﻃﻼ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻴﺎﻣﺪ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮﺁن‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ هﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮﯼ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪ ﮐﻪ از ﻳﮑﻄﺮف ﻣﺎﻧﻊ‬
‫ﺗﺨﻠﻔﺎت ﺷﻮد وازﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮﻣﺎﻧﻊ ﺿﻴﺎع وﻗﺖ ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎﯼ اﻓﺮاد ﺑﺨﺎﻃﺮﺣﻔﺎﻇﺖ زﻣﻴﻦ هﺎﯼ ﺷﺎن ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺰاﻳﺎﯼ ﻓﻮق‬
‫اﻟﺬﮐﺮ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻣﻮﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ را ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺑﻌﻨﻮان ﻳﮏ ﻗﺮارداد ﺑﺮﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‬
‫وﻣﻮﺟﺐ ﻇﻬﻮر ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﺪ" )‪.( Shavell 2004‬‬

‫‪118‬‬
 ‫ﺗﺠﺰﻳﻪ وﺗﺤﻠﻴﻞ‪ :‬ﭼﺮا ﺣﻘﻮق ﻣﻠﻴﮑﺖ را ﺑﺮ ﺑﻨﻴﺎد اﻋﺘﻤﺎد و رواﺑﻂ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﮑﺮد؟‬
‫ﺷﻤﺎ ﺷﺎﻳﺪ از ﺧﻮد ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا اﻳﻦ ﻧﻮع ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺿﺮور اﺳﺖ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻌﻮض اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻤﯽ‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﻋﺘﻤﺎد ورواﺑﻂ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﭼﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺷﻤﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﺷﺨﺎﺻﯽ وارد ﻣﻌﺎﻣﻼت‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ )اﺟﺎرﻩ ﻣﻮﺗﺮ و اﺟﺎرﻩ زﻣﻴﻦ ( ﺧﻮاهﻴﺪ ﺷﺪﮐﻪ ﺑﺎﻻﯼ ﺁﻧﻬﺎ اﻋﺘﻤﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ودرﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﮐﺎر‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﻣﻐﻠﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻏﻴﺮ ﺿﺮورﯼ ﺧﻮاهﺪﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮداﻳﻨﮑﻪ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ درﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮارد ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫اﻣﺎ دوﻣﺸﮑﻞ ﻋﻤﺪﻩ دراﻳﻦ روش وﺟﻮد دارد‪ :‬اوﻻً‪ ،‬اﻳﻨﮑﻪ اﮔﺮ اﻳﻦ اﻋﺘﻤﺎد ﻏﻠﻂ ﺑﺎﺷﺪ واﺧﺘﻼﻓﺎﺗﯽ ﻋﺮض اﻧﺪام ﻧﻤﺎﻳﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ؟ دراﻳﻨﺼﻮرت ﺷﻤﺎ ﺗﺎ اﻧﺪازﻩ اﯼ ﺿﺮورت دارﻳﺪ ﮐﻪ اﺧﺘﻼف را ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ‬
‫ﻼ دراﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ وﺟﻮدداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺷﻤﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﮐﺪام ﺷﺨﺺ ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ ﻗﺒ ً‬
‫و ﮐﯽ ﺑﺮﻧﺪﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺛﺎﻧﻴًﺎ اﻳﻨﮑﻪ‪ ،‬دراﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﻌﺪاد اﻓﺮادﻳﮑﻪ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ را اﻧﺠﺎم‬
‫دهﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺪود ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ از ﻳﮏ ﻗﺮﻳﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ وﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ازﻗﺮﻳﻪ‬
‫ﺧﻮدﺗﺎن اﺳﺖ و او را ﻣﻴﺸﻨﺎﺳﻴﺪ و ﺑﺎﻻﯼ ﺁن اﻋﺘﻤﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ‪ ،‬زﻣﻴﻦ ﺷﻤﺎرا ﺑﻪ اﺟﺎرﻩ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬دراﻳﻦ ﻣﻮرد ﭼﻪ‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ؟ ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻋﺘﻤﺎد ﺷﻤﺎ ﻗﺎدرﻧﺨﻮاهﻴﺪ ﺑﻮدﮐﻪ زﻣﻴﻦ ﺗﺎن را ﺑﻪ ﺁن ﺷﺨﺼﻴﮑﻪ دو ﻳﺎ ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺨﺺ‬
‫ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﺗﺎن ﺑﻪ اﺟﺎرﻩ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻪ اﺟﺎرﻩ ﺑﺪهﻴﺪ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﺁن ﺷﺨﺺ را ﻧﻤﯽ ﺷﻨﺎﺳﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ اﺟﺎزﻩ را ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ زﻣﻴﻦ ﺧﻮد را ﺑﺮاﯼ هﺮﮐﺲ ﺣﺘﯽ ﮐﺴﺎﻧﻴﮑﻪ او را هﻢ ﻧﻤﯽ ﺷﻨﺎﺳﻴﺪ‬
‫ﺑﻪ اﺟﺎرﻩ ﺑﺪهﻴﺪ‪.‬‬

‫دﻟﻴﻞ ﭼﻬﺎرم اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺼﺆﻧﻴﺖ ﻣﻠﮑﻴﺖ زﻣﻴﻨﻪ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﮐﺮﻳﺪت}ﻗﺮﺿﻪ‬
‫هﺎ{ ﻓﺮاهﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﮐﺮﻳﺪت ﻋﺒﺎرت از ﺗﻮاﻧﺎﻳﯽ ﺷﺨﺺ ﺑﺮاﯼ ﻗﺮض ﻧﻤﻮدن ﭘﻮل ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮض‬
‫ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻳﮏ ﻣﻔﮑﻮرﻩ دارﻳﺪ وﻣﻴﺨﻮاهﻴﺪ ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ را ﺑﺮاﻩ اﻧﺪازﻳﺪ اﻣﺎ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازﻩ ﮐﺎﻓﯽ ﭘﻮل ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﮐﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺁﻏﺎز ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﺑﺮاﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 100000‬اﻓﻐﺎﻧﯽ ﺿﺮورت دارﻳﺪ درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 20000‬اﻓﻐﺎﻧﯽ دارﻳﺪ وﻣﻄﻤﺌﻴﻦ‬
‫هﻢ هﺴﺘﻴﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ‪ 300000‬اﻓﻐﺎﻧﯽ ﻋﺎﻳﺪ ﺧﻮاهﺪ ﺁورد‪ .‬دراﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﻴﺨﻮاهﻴﺪ ﮐﻪ از ﻳﮏ ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 80000‬اﻓﻐﺎﻧﯽ ﻗﺮض ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﺗﺎﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺧﻮدرا‬
‫ﺷﺮوع ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻧﮏ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻻﯼ ﺷﻤﺎ اﻋﺘﻤﺎد ﻧﮑﻨﺪ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺁﻧﻄﻮرﻳﮑﻪ ﺷﻤﺎ درﻣﻮرد ﺑﺮاﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻦ‬
‫ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻣﻄﻤﺌﻦ هﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻧﮏ ﻣﻄﻤﻴﻦ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺎﻻ ﻓﺮض ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﺷﻤﺎ ﻳﮏ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫دارﻳﺪ ﮐﻪ ارزش ﺁن ﻣﺒﻠﻎ ‪ 200000‬اﻓﻐﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﻨﺎد ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ دارﻳﺪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽ‬
‫ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮏ ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 80000‬اﻓﻐﺎﻧﯽ ﻗﺮض درﺑﺮاﺑﺮ ارزش ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﻣﯽ ﺧﻮاهﻴﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ هﺮﮔﺎﻩ ﺷﻤﺎ ﻧﺘﻮاﻧﻴﺪ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 80000‬ﭘﻮل ﻗﺮض ﺑﺎﻧﮏ را ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻧﮏ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻠﻴﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻤﺎ دﻋﻮﯼ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ ) اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ هﺮﮔﺎﻩ ﺷﻤﺎ ﻧﺘﻮاﻧﻴﺪ‬
‫ﻗﺮض ﺑﺎﻧﮏ را اداء ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮏ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ(‪ .‬دراﻳﻨﺼﻮرت ﺑﺎﻧﮏ اﺣﺴﺎس ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪون داﺷﺘﻦ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻧﮏ ﺑﺮاﯼ دادن ﻗﺮض ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻄﻤﻴﻦ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺨﺎﻃﺮ‬
‫اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺎﻧﮏ ﻣﻴﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺬﮐﻮرﺣﻘﻴﻘﺘ ًﺎ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ ودر اﻳﻦ دراﻳﻨﺼﻮرت اﻗﺪاﻣﺎت ﺷﻤﺎ ﻧﺰد‬
‫ﺑﺎﻧﮏ ﺑﯽ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ‪ ،‬اﻃﻤﻴﻨﺎن از ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺳﺒﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ارزش ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬ﺧﻄﺮات ﻓﺮﻳﺐ‬
‫وﻏﻠﻄﯽ ﮐﺎهﺶ ﻣﻴﺎﺑﺪ ﻳﻌﻨﯽ اﻳﻨﮑﻪ ﺧﺮﻳﺪار‪ ،‬اﺟﺎرﻩ دار وﻗﺮض دهﻨﺪﻩ ﮔﺎن ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻌﺎﻣﻼت را ﺑﺎ‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن اﻧﺠﺎم دهﻨﺪ‪ .‬ﻋﻴﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ درﻣﻮرد زﻣﻴﻦ هﺎﺋﻴﮑﻪ درﻣﺤﻼت ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻨﺪ ﻣﻠﻴﮑﺖ ﺑﺪﺳﺖ‬
‫ﻣﻴﺎورﻧﺪ ﺻﺪق ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪119‬‬
 ‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬
‫‪ .1‬ﭼﺮا ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﻣﺠﺪد ﺑﺮاﯼ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ؟‬
‫‪ .2‬ﭼﺮا ﺧﻄﺮ ﻓﺮﻳﺐ )ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل ﺟﻌﻞ اﺳﻨﺎد( ارزش ﻣﻠﮑﻴﺖ را ﮐﻢ ﻣﻴﺴﺎزد؟‬
‫‪ .3‬ﺁﻳﺎ ﻣﺮدﻣﯽ ﮐﻪ زﻣﻴﻨﺪار ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻳﺎﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﮐﺎﻓﯽ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻧﺪارﻧﺪ ﮐﻪ زﻣﻴﻦ را ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪،‬‬
‫ازﺣﻘﻮق ﻣﺼﺆﻧﻴﺖ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻣﺴﺘﻔﻴﺪ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﻳﺎ ﺗﻨﻬﺎ اﺷﺨﺎص ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﻣﺴﺘﻔﻴﺪ ﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ؟‬

‫‪ .3‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻣﺮوز ‪ ‬‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درﺣﺎل اﻧﮑﺸﺎف ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻣﺆﺛﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ هﻨﻮز هﻢ ﭼﺎﻟﺶ هﺎﯼ‬
‫درزﻣﻴﻨﻪ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﺟﺮاﯼ ﻗﺎﻧﻮن هﻨﻮز هﻢ ﻣﻨﺴﺠﻢ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺿﺮورت وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺎﻣﻊ ﮐﻪ‬
‫ﻼ ﻳﮏ‬‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺛﺒﺖ و ﺗﻀﻤﻴﻦ ﭘﺮداﺧﺖ دﻳﻦ را ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬هﻨﻮز هﻢ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻓﻌ ً‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﺼﻮﺻﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺿﺮورﯼ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗﺮارﻣﻴﺪهﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﮏ ﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ اﻣﻮال را دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد‬
‫ارزﻳﺎﺑﯽ ﻗﺮارﻣﻴﺪهﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻴﮑﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ هﻴﭻ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺪون ﺣﮑﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺼﺎدرﻩ ﻧﻤﻴﮕﺮدد‬
‫)ﻣﺎدﻩ ‪ (40‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ هﻤﭽﻨﺎن ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ هﺎﯼ ﻻزم درﻣﻮرد ﻗﺪرت ﻋﺎﻟﻴﻪ دوﻟﺖ )ﺑﻌﺪًا ﺑﻴﺎن‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ( و ﺣﻤﺎﻳﺖ هﺎﯼ ﻻزم درﻣﻮرد ﺗﺠﺎوزات اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ دوﻟﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﺨﺼﯽ اﻓﺮاد‪ ،‬را‬
‫ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن – ﻣﺎدﻩ ‪40‬‬

‫ﻣﻠﮑﻴﺖ ازﺗﻌﺮض ﻣﺼﺆن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫هﻴﭻ ﺷﺨﺺ از ﮐﺴﺐ ﻣﻠﮑﻴﺖ وﺗﺼﺮف درﺁن ﻣﻨﻊ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ﻣﮕﺮ درﺣﺪود ﻗﺎﻧﻮن‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺖ هﻴﭻ ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﺑﺪون ﺣﮑﻢ ﻗﺎﻧﻮن وﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺎﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺼﺎدرﻩ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫اﺳﺘﻤﻼﮎ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﺨﺺ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﺎﻣﻪ درﺑﺪل ﺗﻌﻮﻳﺾ ﻗﺒﻠﯽ وﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫‪.4‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎز ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻔﺘﻴﺶ واﻋﻼن داراﻳﯽ ﺷﺨﺺ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫‪.5‬‬

‫اﻳﻨﮏ هﺮﻳﮏ از ﻓﻘﺮات ﻓﻮق را ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻴﮕﻴﺮﻳﻢ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺣﻤﺎﻳﺖ هﺎ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻣﻠﮑﻴﺖ ازﺗﻌﺮض ﻣﺼﺆن اﺳﺖ‬

‫اﻳﻦ اﺻﻞ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻟﮏ ﻣﻠﮑﻴﺘﯽ هﺴﺘﻴﺪ اﺷﺨﺎص دﻳﮕﺮ )ﺑﺸﻤﻮل دوﻟﺖ( ﻧﻤﯽ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺪون اﺟﺎزﻩ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻻﯼ ﻣﻠﻴﮑﺖ ﺷﻤﺎ ﺗﺼﺮﻓﺎﺗﯽ را اﻧﺠﺎم دهﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﻓﻬﻢ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﻳﮏ ﭼﻨﺪ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﯽ ﭘﺮدازﻳﻢ‪:‬‬

‫‪120‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻟﮏ ﻳﮏ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻦ درﺑﻴﺮون از ﺷﻬﺮ ﮐﺎﺑﻞ هﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﻳﮑﯽ از هﻤﺴﺎﻳﻪ هﺎﯼ زﻣﻴﻦ‬ ‫‪.i‬‬
‫ﺷﻤﺎ اﻻغ )ﺧﺮ( ﺧﻮد را هﻤﻪ روزﻩ از ﺑﺎﻻﯼ زﻣﻴﻦ ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﺑﺮد وﺻﺎﺣﺐ اﻳﻦ ﺣﻴﻮان‬
‫ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن اﻳﻦ را ﻩ ﻧﺰدﻳﮑﺘﺮﯼ وﺁﺳﺎن ﺗﺮﻳﻦ راﻩ اﺳﺖ ازاﻳﻨﺮو وﯼ ﺣﻖ دارد ﮐﻪ‬
‫ﺣﻴﻮان ﺧﻮد را از ﺑﺎﻻﯼ زﻣﻴﻦ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﮑﺘﺮﻳﻦ ﺳﺮﮎ ﺑﺒﺮد‪ .‬وﯼ هﻤﭽﻨﺎن ﻣﻴﮕﻮﻳﺪﮐﻪ‬
‫ﺣﻴﻮان ﺧﻮد را از ﻧﺰدﻳﮏ ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽ ﺑﺮد‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻴﻮان اﻳﻦ ﺣﻖ رادارد؟‬
‫ﺟﻮاب‪ :‬ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻴﻮان ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ راﻩ ﺁﺳﺎﻧﺘﺮﻳﻦ راﻩ اﺳﺖ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ‬
‫ﻧﺰدﻳﮏ ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻴﻮان ﺣﻖ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺣﻴﻮان ﺧﻮد را از ﺑﺎﻻﯼ زﻣﻴﻦ ﺷﻤﺎ هﻤﻪ روزﻩ‬
‫ﺑﺒﺮد ﻣﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ ﮐﺎر ﻣﻮاﻓﻘﻪ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻟﮏ زﻣﻴﻦ هﺴﺘﻴﺪ واﻳﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻌﻠﻖ‬
‫دارد ﮐﻪ ﭼﻄﻮر وﺗﻮﺳﻂ ﮐﯽ ﺁﻧﺮا اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﻋﺒﻮرﺣﻴﻮان هﻤﻪ‬
‫روزﻩ از ﺑﺎﻻﯼ زﻣﻴﻦ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ زﻳﺎن وﺿﺮر ﺑﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬واﻳﻦ ﺿﺮرﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺷﻤﺎ را ﻣﺘﻀﺮر ﻣﯽ ﺳﺎزد ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻟﮏ زﻣﻴﻦ هﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮﯼ ﭼﺮا اﺟﺎزﻩ‬
‫دادﻩ ﺷﻮد ﮐﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺎرﯼ را ﺑﺪون ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺷﻤﺎ اﻧﺠﺎم دهﺪ؟‬

‫اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاهﻴﺪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻴﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ هﻤﺴﺎﻳﻪ ﺧﻮد اﺟﺎزﻩ ﺑﺪهﻴﺪ‪ .‬دراﻳﻦ ﻣﻮرد ﺣﺘﯽ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﻳﮏ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ را اﻣﻀﺎء ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ درﻣﻘﺎﺑﻞ ﻳﮏ ﻣﻘﺪار ﻓﻴﺲ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ‬
‫هﻤﺴﺎﻳﻪ ﺧﻮد اﺟﺎزﻩ ﺑﺪهﻴﺪ ﮐﻪ هﺮوﻗﺖ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺣﻴﻮان ﺧﻮد را از ﺑﺎﻻﯼ زﻣﻴﻦ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻋﺒﻮردهﺪ‪ .‬ﻧﻘﻄﻪ اﺳﺎﺳﯽ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﺳﺎس ﺗﻮاﻓﻖ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻟﮏ زﻣﻴﻦ هﺴﺘﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻳﮑﯽ از ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﭘﺸﺖ دروازﻩ ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻴﺎﻳﺪ وﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ وﯼ هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﻳﮏ‬ ‫‪.ii‬‬
‫ﺗﻌﺪاد دﻳﮕﺮﯼ از ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻏﺮض اﻧﺠﺎم ﮐﺎررﺳﻤﯽ درﺣﺎل ﺳﻔﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ وﻣﯽ‬
‫ﺧﻮاهﻨﺪ ﺷﺐ را درﺧﺎﻧﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﭙﺮﯼ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬وﯼ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ازاﻳﻨﮑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ رﺳﻤﯽ‬
‫دوﻟﺖ اﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺷﺐ ﺟﺎﯼ ﺑﺪهﻴﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻣﺎﻣﻮر ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻳﻦ ﺣﻖ را دارد ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻼف رﺿﺎﻳﺖ ﺷﻤﺎ ﺷﺐ را درﺧﺎﻧﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﭙﺮﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟‬

‫ﺟﻮاب‪ :‬ﻣﺎﻣﻮردوﻟﺖ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﮐﻪ از ﺷﻤﺎ ﺗﻘﻀﺎﯼ ﺷﺐ ﺑﺎش راﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﻤﺎ را از ﺗﻌﺮض ﻣﺼﺆن ﻣﻴﺪاﻧﺪ و ﻓﺮق ﺑﻴﻦ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﻋﺎدﯼ وﻣﺎﻣﻮر دوﻟﺘﯽ وﺟﻮدﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻃﻮرﻳﮑﻪ درﻗﻀﻴﻪ ﺑﺎﻻ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ اﻣﺎ ﺷﻤﺎ ﺁزاد هﺴﺘﻴﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺎﻣﻮر دوﻟﺘﯽ اﺟﺎزﻩ ﺷﺐ ﺑﺎش را ﺑﺪهﻴﺪ‪.‬‬
‫) ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ داﺧﻞ ﺷﺪن اﻓﺴﺮﭘﻮﻟﻴﺲ درﻣﻨﺰل را ﻏﺮض ﺑﺎزرﺳﯽ ودﺳﺘﮕﻴﺮﯼ ﺑﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت‬
‫ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ(‪.‬‬

‫هﻴﭻ ﺷﺨﺺ از ﮐﺴﺐ ﻣﻠﮑﻴﺖ وﺗﺼﺮف درﺁن ﻣﻨﻊ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ﻣﮕﺮ درﺣﺪود ﻗﺎﻧﻮن‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻓﻘﺮﻩ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮاﯼ ﻣﺎﻟﮏ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺣﻖ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻠﮑﻴﺖ را ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻴﺪهﺪ‬
‫درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ اﻳﻦ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻐﺎﻳﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻣﻮاد ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ درﻣﻮرد ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ را ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺒﺤﺚ را ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻄﺎ ﻟﻌﻪ ﺧﻮاهﻴﻢ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﻣﻠﮑﻴﺖ هﻴﭻ ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﺑﺪون ﺣﮑﻢ ﻗﺎﻧﻮن وﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺎﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺼﺎدرﻩ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪121‬‬
‫اﻳﻦ ﻓﻘﺮﻩ ﻗﻴﺪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ هﻴﭻ ﻣﺼﺎدرﻩ اﯼ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻗﺎﻧﻮن وﻓﻴﺼﻠﻪ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ذﻳﺼﻼح‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻓﺮﺿﯽ را درﻣﻮرد ﻣﺼﺎدر ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪:‬‬

‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺁن ﻣﺮدم ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫‪.i‬‬
‫هﺎﯼ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﭘﺮداﺧﺖ دﻳﻮن ﺧﻮد ﺑﮕﺬارﻧﺪ ) ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻳﺎ وﺛﻴﻘﻪ‬
‫درﻓﺼﻮل ﺑﻌﺪﯼ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ -‬اﻣﺎ ﺣﺎﻻ هﻤﻴﻨﻘﺪر ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﺷﻤﺎ از ﺑﺎﻧﮏ ﭘﻮل ﻗﺮض ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻳﺪ ﺑﺮاﯼ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺎﻧﮏ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاﯼ ﺑﺎﻧﮏ‬
‫ﻣﻴﮕﻮﺋﻴﺪ ﮐﻪ هﺮﮔﺎﻩ ﺷﻤﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻴﺪ ﻗﺮض ﺑﺎﻧﮏ را ﺗﺎدﻳﻪ ﮐﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻀﻤﻴﻦ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ دﻳﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ وﺑﺎﻧﮏ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻤﺎ را ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ(‪ .‬ﻳﮏ ﻓﺎﻣﻴﻞ ﮐﻪ‬
‫ازﺑﺎﻧﮏ ﻗﺮض ﻣﯽ ﮔﻴﺮد ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮏ ﻣﻴﮕﺬارد‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﻓﺎﻣﻴﻞ‬
‫ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﭘﻮل ﻗﺮض ﺑﺎﻧﮏ را ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻧﮏ ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮ ن وﺿﻊ ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻴﺮود ازﻣﺤﮑﻤﻪ اﺟﺎزﻩ ﺗﺼﺎﺣﺐ ﺧﺎﻧﻪ را ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬دراﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ دوﻟﺖ اﺟﺎزﻩ ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ را ﻣﺼﺎدرﻩ و ﺳﭙﺲ ﺁﻧﺮا ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮏ‬
‫ﺑﺪهﻨﺪ‪ .‬دراﻳﻨﺼﻮرت ﻣﺼﺎدرﻩ اﺟﺎزﻩ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ وﺻﺤﻴﺢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭼﺮا اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺼﺎدرﻩ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺣﮑﻢ ﻗﺎﻧﻮن وازﻃﺮف ﻣﺤﮑﻤﻪ ذﻳﺼﻼح ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ؟ درﺻﻮرت ﻋﺪم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ اﻳﻦ اﺻﻞ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺁزاد ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻃﻮر دﻟﺨﻮاﻩ ﺧﻮد ﻣﺒﺎدرت‬
‫ﺑﻪ ﻣﺼﺎدرﻩ ورزد‪ .‬ﻣﺜﺎﻟﻬﺎﯼ ﭼﻨﺪ از ﻣﺼﺎدرﻩ دﻟﺨﻮاﻩ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﻤﻨﻮع ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﭘﺴﺮ ﻳﮑﯽ از واﻟﯽ هﺎﯼ ﻗﺪرت ﻣﻨﺪ ﺑﻪ رﺋﻴﺲ دوﻟﺖ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ‪ " :‬ﻳﮏ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻦ‬ ‫‪.i‬‬
‫درﻣﺤﻞ وﻻﻳﺖ ﭘﺪرﻣﻦ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﯽ ﺧﻮاهﻢ ﺁﻧﺮاداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﻣﺎﻟﮏ ﺁن‬
‫ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻦ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﺧﺮاب ﺑﻮدﻩ وزﻣﻴﻦ راﺑﺮاﯼ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺧﻮب ﻣﺮدم اﺳﺘﻔﺎدﻩ‬
‫ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻨﺎب رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﻣﻴﺨﻮاهﻢ ﮐﻪ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ را ﻣﺼﺎدرﻩ‬
‫ﮐﺮدﻩ وﺑﺮاﯼ ﻣﻦ ﺑﺪهﻴﺪ ﮐﻪ از ﺁن اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺧﻮب ﻧﻤﺎﻳﻢ‪ ".‬دراﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫زﻣﻴﻦ ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ را ﻣﺼﺎدرﻩ ﻧﺨﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﮐﺪام ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاردﮐﻪ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺟﺎزﻩ ﻣﺼﺎدرﻩ را دراﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺪهﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺼﺎدرﻩ دراﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ وﺟﻮد ﻣﻴﺪاﺷﺖ اﺷﺨﺎص ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ و واﺳﻄﻪ دار ﺑﻄﻮر ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎدﻩ ﻣﯽ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﻨﻮع اﺗﻬﺎﻣﺎت را هﺮ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردن‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺖ هﺎﯼ ﺑﺎ ارزش دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع اﻋﻤﺎل ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻏﻴﺮ ﻋﺎدﻻﻧﻪ‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﺑﻠﮑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﯽ ﻧﻈﻤﯽ درﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻳﮏ ﺷﺨﺺ در ﻣﺰار ﺷﺮﻳﻒ ﻣﺎﻟﮏ ﻳﮏ ﻣﻮﺗﺮ ﺑﺎرﺑﺮﯼ ﮐﻼن }ﺗﺮاﮎ{ ﻣﯽ‬ ‫‪.ii‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﻣﺎﻣﻮر ﭘﻮﻟﻴﺲ از ﻣﺎﻟﮏ ﻣﻮﺗﺮ ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺗﺮش را ﺑﺮاﯼ‬
‫اﺟﺮاﯼ ﺑﻌﻀﯽ ﮐﺎررﺳﻤﯽ دراﺧﺘﻴﺎر ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻗﺮارﺑﺪهﺪ‪ .‬ﻣﺎﻣﻮرﭘﻮﻟﻴﺲ ازﻣﺎﻟﮏ‬
‫ﻣﻮﺗﺮ ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ ﮐﻪ هﺮﭼﻪ زودﺗﺮ ﻣﻮﺗﺮرا دراﺧﺘﻴﺎر ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻗﺮارﺑﺪهﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ‬
‫ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻳﮑﺒﺎر دﻳﮕﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻳﮏ ﻣﺼﺎدر دﻟﺨﻮاﻩ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪" .‬اﺟﺮاﯼ ﮐﺎر‬
‫رﺳﻤﯽ" ﺟﻮازﯼ ﺑﺮاﯼ ﺿﺒﻂ ﻣﻠﮑﻴﺖ هﺎﯼ ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻓﺮاد ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻗﻀﺎﻳﺎ درﻋﻤﻞ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ زﻳﺎد ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮداﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫داﻧﺴﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع اﻋﻤﺎل ﺗﺨﻄﯽ از ﻗﺎﻧﻮن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﺮﻗﺪرﻣﺮدم ﺑﻴﺸﺘﺮازﺣﻘﻮق‬

‫‪122‬‬
‫ﺧﻮد ﺁﮔﺎهﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﻣﺎﻣﻮر ﭘﻮﻟﻴﺲ ﮐﻪ از ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎدﻩ‬
‫ﻣﻴﮑﻨﺪ ﻣﺸﮑﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ازدﻳﮕﺮان ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬

‫اﺳﺘﻤﻼﮎ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﺨﺺ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﺎﻣﻪ درﺑﺪل ﺗﻌﻮﻳﺾ ﻗﺒﻠﯽ وﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎز ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﻓﻘﺮﻩ ﭼﻬﺎرم }ﻣﺎدﻩ ‪ 40‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن{ اﺳﺘﻤﻼﮎ ﻣﻠﮑﻴﺖ اﺷﺨﺎص را ﺻﺮف ﺑﺮاﯼ ﺗﺎﻣﻴﻦ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﺎﻣﻪ ﺁﻧﻬﻢ درﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻌﻮﻳﺾ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﺎز ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫درﺑﻌﻀﯽ ﺣﺎﻻت ﺧﺎص ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬دراﻋﻤﺎر ﺷﺎهﺮاﻩ هﺎﯼ ﻋﻤﻮﻣﯽ وﻳﺎ ﺗﻤﺪﻳﺪ ﻟﻴﻦ ﺑﺮق ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫دوﻟﺖ ﻣﻠﻴﮑﺖ اﺷﺨﺎص را اﺳﺘﻤﻼﮎ اﻣﺎ ﺑﺮاﯼ ﻣﺎﻟﮏ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﻴﻤﺖ واﻗﻌﯽ ﺁن را ﺗﺎدﻳﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎل هﺎﯼ‬
‫ذﻳﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪:‬‬

‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﺨﻮاهﺪ ﻳﮏ ﺟﺎدﻩ اﻳﮑﻪ ﮐﺎﺑﻞ را ﺑﻪ ﺟﻼل ﺁﺑﺎد وﺻﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻋﻤﺎر‬ ‫‪.i‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻳﮕﺎﻧﻪ راﻩ اﻋﻤﺎر اﻳﻦ ﺟﺎدﻩ ازﻃﺮﻳﻖ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺧﺎﻧﻪ هﺎﯼ ﺷﺨﺼﯽ ﻣﺮدم درﺑﻴﺮون از‬
‫ﺷﻬﺮ ﺟﻼل ﺁﺑﺎد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﻟﮑﻴﻦ ﺧﺎﻧﻪ هﺎ ﻧﻤﻴﺨﻮاهﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻪ هﺎﯼ ﺷﺎن ﺗﺨﺮﻳﺐ ﮔﺮدد‬
‫اﻣﺎ دوﻟﺖ ﺑﻌﺪ ازﺗﺎدﻳﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﻌﺎدل ﺧﺎﻧﻪ هﺎﯼ ﺷﺎن‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ را ﻣﺠﺒﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻪ هﺎﯼ‬
‫ﺷﺎن را ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻋﻤﺎر ﺳﺮﮎ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺎرﯼ را اﻧﺠﺎم‬
‫دهﺪ؟‬

‫ﺟﻮاب‪ :‬ﺑﻠﯽ‪ .‬اﻳﻦ دﻗﻴﻘ ًﺎ هﺪف ﻣﺎدﻩ ‪ 40‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻴﺪاد‪ :‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺖ اﺷﺨﺎص را ﺑﺮاﯼ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﺎﻣﻪ اﺳﺘﻤﻼﮎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺷﺎهﺮاﻩ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻳﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮐﻼﺳﻴﮏ از‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﺮا؟ ﭘﺮوژﻩ هﺎﯼ ﺑﻨﻴﺎدﯼ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻋﻤﺎر ﺷﺎهﺮاﻩ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺮاﯼ ﻋﻤﻠﮑﺮد درﺳﺖ‬
‫ﻳﮏ اﻗﺘﺼﺎد ﺿﺮورﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺎهﺮاﻩ ﺗﻮﺳﻄﻪ هﻤﻪ ﻣﺮدم اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﮑﻞ ـ ﺣﺘﯽ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﮑﻦ‪ -‬ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﺎهﺮاﻩ ﻋﻤﻮﻣﯽ را اﻋﻤﺎر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ وازاﻳﻦ‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﮐﺴﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ازاﻳﻨﺮو ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺪﻣﺎت را دراﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫هﺮﮔﺎﻩ ﻣﻘﺼﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ از اﺳﺘﻤﻼﮎ ﺧﺎﻧﻪ هﺎﯼ ﻣﺮدم اﻋﻤﺎر رﺳﺘﻮراﻧﺖ وﻳﺎ ﺷﺎﭘﻨﮓ ﺳﻨﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻗﻀﻴﻪ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺮوژﻩ هﺎ واﺿﺤ ًﺎ ﺑﺮاﯼ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﺎﻣﻪ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ‬
‫اﻋﻤﺎر رﺳﺘﻮراﻧﺖ و ﺷﺎﭘﻨﮓ ﺳﻨﺘﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﮑﺘﻮر ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را وﺿﻊ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺟﺎزﻩ ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ‬ ‫‪.ii‬‬
‫درﺑﻌﻀﯽ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺧﺎص‪ ،‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺑﺮاﯼ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺮدم اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﯽ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻠﻴﮑﻴﺖ ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻓﺮاد را ﺑﺪون ﭘﺮداﺧﺖ ﻋﻮض ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ وﺑﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ‬
‫ﻋﺎﻣﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﭘﺎرﻟﻤﺎن اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن را ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﻤﻮدﻩ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ؟‬

‫ﺟﻮاب‪ :‬ﻧﻪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن واﺿﺤًﺎ درﺗﻨﺎﻗﺾ ﺻﺮﻳﺢ ﺑﺎ ﻣﺎدﻩ ‪ 40‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻴﺪارد ‪ :‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻮض "ﻗﺒﻠﯽ وﻋﺎدﻻﻧﻪ" را ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭘﺎرﻟﻤﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﺨﻮاهﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ هﻢ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺳﺘﺮﻩ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﮐﺸﻮر ﺁﻧﺮا ﻣﻠﻐﯽ ﻗﺮارﺧﻮاهﺪ داد‪.‬‬

‫ﻗﺎﺑﻞ ﻳﺎد ﺁورﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺘﻤﻼﮎ زﻣﻴﻦ ﮐﻪ درﺳﺎل ‪ 2000‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺗﺎﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﻠﻐﯽ و‬
‫ﻳﺎ ﻋﻮض ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺘﻤﻼﮎ زﻣﻴﻦ "ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﺎﻣﻪ" را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﺮاﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺟﺎزﻩ‬

‫‪123‬‬
‫ﻣﻴﺪهﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ اﺷﺨﺎص را درﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ ﻋﻮض }ﺑﺮاﯼ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﺎﻣﻪ {اﺳﺘﻤﻼﮎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫ﻋﺎﻣﻪ درﺑﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪﻩ " اﻋﻤﺎر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن هﺎﯼ ﺻﻨﻌﺘﯽ‪ ،‬ﺷﺎهﺮاﻩ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﭘﺎﻳﭗ ﻻﻳﻦ ﺗﻴﻞ و ﮔﺎز‪ ،‬ﺗﻤﺪﻳﺪ‬
‫ﺧﻄﻮط ﺗﻴﻠﻔﻮن‪ ،‬ﺗﻤﺪﻳﺪ ﻟﻴﻦ ﺑﺮق‪ ،‬اﻋﻤﺎر ﮐﺎﻧﺎل هﺎ وﺳﺎﻳﺮ وﺳﺎﻳﻞ ﺁﺑﺮﺳﺎﻧﯽ‪ ،‬اﻋﻤﺎر ﻣﺴﺎﺟﺪ وﻣﺪرﺳﻪ هﺎ‬
‫وﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺳﺎﻳﺮ ﺑﻨﺎ هﺎﯼ ﻋﺎم اﻟﻤﻨﻔﻌﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻌﺎدن زﻳﺮزﻣﻴﻨﯽ وﻏﻴﺮﻩ" ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺁﻳﻦ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن درﻋﻴﻦ زﻣﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺳﺎزد ﮐﻪ ﺗﻌﻮﻳﺾ ﺑﺮاﯼ اﺳﺘﻤﻼﮎ زﻣﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﻗﻴﻤﺖ‬
‫زﻣﻴﻦ و ارزش ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬اﭘﺎرﺗﻤﺎن‪ ،‬درﺧﺖ وﺳﺎﻳﺮ اﺷﺠﺎر ﺷﺎﻣﻞ ﺁن را ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻔﺘﻴﺶ واﻋﻼن داراﻳﯽ ﺷﺨﺺ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻓﻘﺮﻩ ﺁﺧﺮﻣﺎدﻩ ‪ 40‬درراﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﻗﺪرت وﺻﻼﺣﻴﺖ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﻔﺘﻴﺶ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﺼﻮﺻﯽ‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺑﻼ ﻗﻴﺪ وﺷﺮط ﻧﺪارد ﮐﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ اﺷﺨﺎص را ﺗﻔﺘﻴﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻓﺴﺮ ﭘﻮﻟﻴﺲ‬
‫ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻄﻮر دﻟﺨﻮاﻩ ﺧﻮد وارد ﻣﻨﺎزل ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ اﺷﺨﺎص ﮔﺮدد‪ .‬روﯼ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻼ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻣﻘﺼﺪ درﺳﺖ در ﺟﺘﺴﺠﻮ وﺗﻔﺘﻴﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﺟﺎزﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ را ﻗﺒ ً‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ اﻳﻦ ﻓﻘﺮﻩ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ هﺎﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ اﺳﺘﻤﻼﮎ ﺑﻼ ﻗﻴﺪ وﺷﺮط ﻣﻠﮑﻴﺖ‬
‫اﺷﺨﺎص وﺿﻊ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻓﻘﺮﻩ ﭘﻨﺠﻢ اﻳﻦ ﻣﺎدﻩ در ﻓﺼﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ب‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺑﻪ دوﮐﺘﮕﻮرﯼ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ :‬ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻋﺎﻣﻪ وﻣﻠﮑﻴﺖ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ .‬ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻌﺪًا ﺧﻮاهﻴﺪ دﻳﺪ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دوﻟﺖ ـ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﮐﺸﻮرهﺎـ ﻧﻘﺶ‬
‫‪3‬‬
‫ﻋﻤﺪﻩ را درﺳﺎﺣﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ اﻳﻔﺎء ﻣﻴﮑﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻋﺎﻣﻪ‬

‫ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﻠﮑﻴﺘﯽ اﺳﺖ ﻣﺎﻟﮏ ﺁن دوﻟﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻠﮑﻴﺖ هﺎ هﻤﺎﻧﻄﻮرﯼ دردﻳﮕﺮ‬
‫ﮐﺸﻮرهﺎ ﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻠﮑﻴﺖ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﻋﻤﺎرات دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ دوﻟﺖ‬
‫ﺑﺮاﯼ دﻓﺎﺗﺮ وزارت ﺧﺎﻧﻪ هﺎ ﺑﻪ ﺁن ﺿﺮورت دارد‪ ،‬ﭘﺎرﮎ هﺎﯼ ﻣﻠﯽ ﮐﻪ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ از‬
‫ﻣﺮدم وﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﻔﺮﻳﺢ ﻣﺮدم ﻣﺎﻟﮏ ﺁن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ وﻗﺮارﮔﺎﻩ هﺎﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﮐﻪ دوﻟﺖ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﺳﮑﺎن‬
‫ﻋﺴﺎﮐﺮ وﺗﺬﺧﻴﺮ ﺗﺠﻬﻴﺰات ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 482‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫اﻳﻦ ﺣﻖ راﺑﺮاﯼ دوﻟﺖ ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ هﺎ را ﺑﺮاﯼ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ اﺳﺘﻔﺎدهﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺎدﻩ‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻋﺎﻣﻪ را ﻣﻠﮑﻴﺘﯽ ﻣﯽ داﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﺁن دوﻟﺖ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﺎﻣﻪ ﺗﺨﺼﻴﺺ دادﻩ‬
‫ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻋﺎﻣﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺗﺒﺼﺮﻩ‪ :‬ﻗﺎﻧﻮن زﻣﻴﻨﺪارﯼ ﮐﻪ درﺷﻤﺎرﻩ ‪958‬ﺳﺎل ‪ 1387‬ﺟﺮﻳﺪﻩ رﺳﻤﯽ ﺑﻪ ﻧﺸﺮ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ زﻣﻴﻦ ﮐﻪ ﺟﺰء‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬را ﺑﻪ ‪ :‬زﻣﻴﻦ هﺎﯼ ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬زﻣﻴﻦ هﺎﯼ دوﻟﺘﯽ‪ ،‬زﻣﻴﻦ هﺎﯼ ﻋﺎﻣﻪ وﻣﺮﻋﯽ ﺗﻘﺴﻢ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‬

‫‪124‬‬
‫دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻣﻠﮑﻴﺖ هﺎﯼ ﻗﺎﺑﻞ ﮐﺸﺖ ﮐﻪ ﻻ ﻣﺎﻟﮏ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺘﯽ زﻣﻴﻦ هﺎﯼ ﻟﻢ ﻳﺰرع )ﻣﻮات( ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻪ اﺟﺎزﻩ دوﻟﺖ ﺗﺼﺎﺣﺐ ﮔﺮدد‬
‫هﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﻪ دوﻟﺖ زﻣﻴﻦ هﺎﯼ ﻟﻢ ﻳﺰرع را ﻣﺎﻟﮏ هﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬هﺮزﻣﻴﻨﻴﮑﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺗﻮﻣﺎﺗﻴﮏ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد ودوﻟﺖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺮا اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬
‫وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﻪ اﺷﺨﺎص ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺑﻪ ﻓﺮوش ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﺪاﺧﻠﻪ وﺳﻴﻊ دوﻟﺖ ﻣﺮﮐﺰﯼ در راﺑﻄﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ زﻣﻴﻦ‪ ،‬درﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﮐﺸﻮرهﺎ درﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺪاﺧﻠﻪ وﺳﻴﻊ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺮﮐﺰﯼ درﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮات ﻣﺜﺒﺖ وﻣﻨﻔﯽ دارد‪ .‬ﺗﺎﺛﻴﺮات ﻣﺜﺒﺖ‬
‫ﺁن اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺟﺎزﻩ ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ ﻧﻈﺎرت وﮐﻨﺘﺮول ﺑﻴﺸﺘﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ زﻣﻴﻦ را دراﺧﺘﻴﺎر دارد و ﺑﺎﻻﯼ ﺁن ﭼﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬از ﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻳﮏ‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ﻋﺎﻳﺪاﺗﯽ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺑﺮاﯼ دوﻟﺖ ﭼﻪ ازﻃﺮﻳﻖ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻮﺛﺮ زﻣﻴﻦ هﺎﯼ ﻗﺎﺑﻞ زرع وﭼﻪ‬
‫ازﻃﺮﻳﻖ ﻓﺮوش ﺁن ﺑﻪ اﺷﺨﺎص ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎﺛﻴﺮات ﻣﻨﻔﯽ ﺁن اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ زﻣﻴﻨﻪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻓﺴﺎد را ﻓﺮاهﻢ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ زﻣﻴﻦ هﺎﯼ دوﻟﺘﯽ راﺑﺮاﯼ‬
‫اﺷﺨﺎص ﻣﺨﺼﻮﺻﯽ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺁﻧﻬﺎ واﮔﺬارﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺪاﺧﻠﻪ وﺳﻴﻊ دوﻟﺖ ازﺟﺎﻧﺐ‬
‫دﻳﮕﺮﻣﻮﺟﺐ اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ ﻏﻴﺮ ﻣﺆﺛﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻋﺪم ﻓﺮوش زﻣﻴﻦ ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد‬
‫اﺷﺨﺎص ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ دﻻﻳﻞ ﺳﻴﺎﺳﯽ هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮوش زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺬﮐﻮر ﻣﺆﺛﺮﻳﺖ وﺑﺎزدهﯽ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ داﺷﺘﻪ وﺳﺒﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﻮاﻳﺪ دوﻟﺖ ﮔﺮدد وﺑﺎﻻﺧﺮﻩ زﻣﻴﻨﻪ ﮐﺎررا ﺑﺮاﯼ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎد ﻣﺮدم‬
‫ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﺼﻮﺻﯽ‬

‫ﺑﻪ اﺳﺎس ﻣﺎدﻩ ‪ 481‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻠﮑﻴﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻠﻴﮑﺖ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯽ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﺑﺼﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﺣﮑﺎﻣﯽ را راﺟﻊ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺘﯽ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﮔﺮوپ از اﻓﺮاد وﻳﺎ اﺷﺨﺎص ﺣﮑﻤﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻧﮑﺮدﻩ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺣﻘﻮق‬
‫اﺳﻼم ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ ﻣﺸﺘﺮﮎ اﻣﻮال را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ ﻣﻠﮑﻴﺖ اﺷﺘﺮاﮐﯽ }ﻣﺸﺎع{ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺟﺎزﻩ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺷﺨﺎص اﻧﻔﺮاد ﯼ وﻳﺎ ﮔﺮوﭘﯽ ﺑﺎ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﭼﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ؟ ﻣﺎﻟﮏ درﺣﺪود ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ از ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﺎﻳﺪ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ هﺮﻧﻮع ﺗﺼﺮف ﺁزاداﻧﻪ درﺁن ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ‪ -‬ﻣﺎدﻩ ‪1900‬‬

‫ﻣﺎﻟﮏ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ درﺣﺪود اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل‪ ،‬ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺮدارﯼ وهﺮﻧﻮع ﺗﺼﺮف درﺁن ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﺎدﻩ ﺑﺎزﺗﺎب دهﻨﺪﻩ ﺣﻤﺎﻳﺖ هﺎﯼ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮاﯼ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ هﺎ دﻗﻴﻘًﺎ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻴﺪهﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺎﻟﮑﻴﻦ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺁزادﯼ‬
‫ﻏﻴﺮ ﻣﺤﺪود داد ﮐﻪ هﺮﺁﻧﭽﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺨﻮاهﻨﺪ ﺑﺎﻻﯼ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮد اﻧﺠﺎم دهﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻓﺤﺎﺷﯽ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ وﻧﻤﻴﺘﻮان ﺑﺮاﯼ ﻣﺎﻟﮏ زﻣﻴﻦ اﺟﺎزﻩ داد ﮐﻪ ﺑﺎﻻﯼ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮد ﻓﺎﺣﺸﻪ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﻼ واﺿﺢ ﺑﻮدﻩ اﻣﺎ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ ﺗﺮ از‬
‫اﻋﻤﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ وﯼ ﻣﺎﻟﮏ ﺁن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﮐﺎﻣ ً‬
‫اﻳﻦ هﻢ وﺟﻮد دارد‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﺑﺎﻻﯼ زﻣﻴﻦ ﺧﻮد ﻳﮏ ﺗﻌﻤﻴﺮ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻨﺰل اﻋﻤﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻻﯼ‬

‫‪125‬‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺖ هﺎﯼ هﻤﺴﺎﻳﻪ هﺎ ﺳﺎﻳﻪ ﮐﻨﺪ وﻣﺎﻧﻊ اﺳﺘﻔﺎدﻩ هﻤﺴﺎﻳﻪ هﺎ از ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﺎن ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ؟‬
‫دراﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ‪ ،‬ﻇﺎهﺮًا ﻣﺎﻟﮏ درراﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮد ﮐﺪام ﺗﺨﻄﯽ ازﻗﺎﻧﻮن ﻧﮑﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫اﮔﺮاﺳﺘﻔﺎدﻩ از اﻳﻦ ﺣﻖ ﻣﺎﻧﻊ اﺳﺘﻔﺎدﻩ هﻤﺴﺎﻳﻪ هﺎ از ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﺎن ﺷﻮد ﺁﻳﺎ ﻳﮏ ﻧﻮع ﻣﺪاﺧﻠﻪ درﺣﻘﻮق‬
‫هﻤﺴﺎﻳﻪ درراﺑﻄﻪ ﺑﻪ " اﺳﺘﻌﻤﺎل‪ ،‬ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺮدارﯼ وهﺮﻧﻮع ﺗﺼﺮف " ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺟﻮاب ﺑﻌﻀﯽ اﻳﻦ‬
‫ﺳﻮاﻻت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬درﺣﻘﻴﻘﺖ دراﮐﺜﺮ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﺟﻬﺎن‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻮع‬
‫ﺳﻮاﻻت ﻣﻐﻠﻖ ﻳﮑﯽ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت داغ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎ دراﻳﻦ ﺟﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﮏ ﺗﺼﻮر ﮐﻠﯽ از‬
‫ﺣﻘﻮق ﻳﮏ ﻣﺎﻟﮏ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﺼﻮﺻﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪:‬‬

‫ﻣﺎدﻩ هﻔﺘﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﮐﺸﻮر ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻴﺪاردﮐﻪ دوﻟﺖ ازﺗﻮﻟﻴﺪ واﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﺴﮑﺮات‬ ‫‪.i‬‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺻﺎﺣﺐ ﻳﮏ ﻣﻠﻴﮑﺖ اﻳﻦ ﻣﺎدﻩ و ﻣﺎدﻩ ‪1900‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ را ﻣﯽ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺎﻟﮏ زﻣﻴﻦ اﻳﻦ ﺣﻖ را ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ زﻣﻴﻦ ﺧﻮد را ﺁزاداﻧﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻧﻤﺎﻳﺪ‬
‫وﻓﺮض ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ وﯼ درﻣﺤﺪودﻩ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺸﺮوﺑﺎت اﻟﮑﻮﻟﯽ را اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ درﻣﺤﺪودﻩ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﺨﺼﯽ ﺧﻮد از ﻣﺸﺮوﺑﺎت اﻟﮑﻮﻟﯽ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺷﺨﺺ ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ اﺳﺖ؟‬

‫ﺟﻮاب‪ :‬ﻧﻪ‪ .‬وﯼ ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ وﻣﺎدﻩ ‪ 1900‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ هﺮ دو اﻇﻬﺎر‬
‫ﻣﻴﺪارﻧﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮد را " در ﺣﺪود ﻗﺎﻧﻮن " اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬دراﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ‬
‫ﻣﺼﺮف ﻣﺸﺮوﺑﺎت اﻟﮑﻮﻟﯽ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﻣﺮدم درﺧﺎﻧﻪ هﺎﯼ ﺷﺎن اﺟﺎزﻩ‬
‫ﻣﻴﺪاﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﺮوﺑﺎت اﻟﮑﻮﻟﯽ را ﻣﺼﺮ ف ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬دراﻳﻨﺼﻮرت ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻣﺼﺮف ﻣﺸﺮوﺑﺎت اﻟﮑﻮﻟﯽ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ ﺑﯽ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺎﻟﮏ ﻳﮏ ﺧﺎﻧﻪ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﯽ را درﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﻣﻴﺎورد ﮐﻪ ﺗﺨﻄﯽ از ﮐﺪام ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫‪.ii‬‬
‫ﺧﺎﺻﯽ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺳﺒﺐ ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدﯼ ﺗﻘﺮﻳﺒًﺎ ﺗﻤﺎم هﻤﺴﺎﻳﻪ هﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬هﻤﺴﺎ‬
‫ﻳﻪ هﺎ از ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽ ﺧﻮاهﻨﺪ ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺧﺎﻧﻪ را ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻪ را دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﻴﻪ ﺁن ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﮐﺎر ﻣﻤﮑﻦ ﺧﻮاهﺪﺑﻮد؟‬

‫ﺟﻮاب‪ :‬ﻧﻪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﺻﺎﺣﺐ ﺧﺎﻧﻪ ﮐﺪام ﺗﺨﻄﯽ از ﻗﺎﻧﻮن ﻧﮑﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ هﻤﺴﺎﻳﻪ هﺎ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر‬
‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﻴﻪ ﺁن ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮاﯼ ﻣﺎﻟﮏ ﺣﻖ ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ از‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ درﺣﺪود ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺨﺼﯽ در ﺳﺮاﻳﭽﻪ ﺣﻮﻳﻠﯽ ﺧﻮد ﺗﺮﻳﺎﮎ ﮐﺸﺖ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ وادﻋﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ‬ ‫‪.iii‬‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﺨﺼﯽ وﯼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ وﺣﮑﻮﻣﺖ هﻴﭻ ﮐﺎرﯼ دراﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﮐﺮدﻩ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ او‬
‫ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ اﺳﺖ؟‬

‫ﺟﻮاب‪ :‬ﻧﻪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺜﺎل اوﻟﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﻳﺎﮎ ﻳﮏ ﻣﺎدﻩ ﻧﺸﻪ ﺁور اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن زرع ﺁن ﻧﻴﺰ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻨﮑﻪ ﺷﺨﺺ ﺁﻧﺮا درﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﺨﺼﯽ‬
‫ﺧﻮد ﮐﺸﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﻣﺠﺎز ﺑﻮدن ﺁن ﺷﺪﻩ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ازﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﺨﺼﯽ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ در ﺣﺪود ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪126‬‬
 ‫ﺣﻘﻮق ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺁب‬

‫ﻳﮑﯽ از ﺳﺎﺣﺎت ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺁب اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﯽ ﺑﺎﻻﯼ درﻳﺎ هﺎ و دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺁﺑﯽ ﺣﻖ دارد‪:‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﮐﺸﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺳﺎزد "ﮐﻪ ﺁب درﻳﺎ ودﻳﮕﺮ ﺷﺎﺧﻪ هﺎﯼ ﺁن ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﺮﮐﺲ ﺣﻖ‬
‫دارد ﮐﻪ زﻣﻴﻦ ﺧﻮد را ﺁﺑﻴﺎرﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ وهﺮﮐﺲ ﺣﻖ ﮐﻨﺪﻧﮑﺎرﯼ ﺟﻮﻳﺒﺎر را دارد ﻣﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ اﻳﻦ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﺎﻣﻪ ﺑﻮدﻩ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﮐﺪام ﻗﺎﻧﻮن ﺧﺎص ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻖ ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﺮﻧﺴﻴﺐ هﺎﯼ ﺷﺮﻋﯽ اﺳﺘﻮار‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻖ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺁب ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻖ ﺗﻨﻔﺲ هﻮا ودﻳﺪن روﺷﻨﯽ درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬هﺮﮐﺲ ﺣﻖ ﻧﻮﺷﻴﺪن ﺁب‬
‫را از هﺮ ﻣﻨﺒﻊ دارد ﺑﺪون درﻧﻈﺮداﺷﺖ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻋﺎﻣﻪ اﺳﺖ وﻳﺎ ﺧﺼﻮﺻﯽ" )رهﻨﻤﺎﯼ ﻣﻠﮑﻴﺖ‬
‫دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن(‬

‫هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺪون ﺷﺪﻩ اﺳﺖ اﻣﺎ درﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻨﻈﻢ ﺁن ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل اﺟﺮاء‬
‫ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﺳﺎﺣﺎت‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮐﺎﻓﯽ دراﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪارد ﮐﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ را اﺟﺮا ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮏ هﻤﺴﺎﻳﻪ ﺑﻄﻮر ﻣﺘﺪاوم ﻣﻮاد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺼﺆن ﺑﻮدن ﻣﻠﮑﻴﺖ از ﺗﻌﺮض ﺗﺨﻄﯽ ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺣﻖ دارﻳﺪ ﮐﻪ از ﭘﻮﻟﻴﺲ ﮐﻤﮏ ﺑﮕﻴﺮد وﻣﺎﻧﻊ‬
‫ﺗﻌﺮﺿﺎت هﻤﺴﺎﻳﻪ ﺷﻮﻳﺪ‪ .‬هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ درﻋﻤﻞ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻗﺎدر ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺷﻤﺎ ﺑﻨﺎﺑﺮ‬
‫ﻣﺸﮑﻼﺗﻴﮑﻪ دارد ﺑﻴﺎﻳﺪ اﻣﺎ اﻳﻦ ﺣﻖ را ﺷﻤﺎ دارﻳﺪ ﮐﻪ از ﭘﻮﻟﻴﺲ ﮐﻤﮏ ﺑﺨﻮاهﻴﺪ‪ .‬ازﻃﺮف دﻳﮕﺮ اﻳﻦ‬
‫اﻣﮑﺎن هﻢ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﻓﺴﺮ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺑﺎ هﻤﺴﺎﻳﻪ ﺷﻤﺎ دوﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ درﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺷﻤﺎرا‬
‫ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺸﮑﻞ اﺟﺮاﯼ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ درﺁﻳﻨﺪﻩ هﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺎﻣﻴﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪ‬
‫اﻣﺮﻳﮑﺎ‪ ،‬اروﭘﺎ وﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﯽ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ -1‬درﻳﮑﯽ ازﻣﺜﺎل هﺎﯼ ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ‪ ،‬ﺑﺎﻧﮏ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺗﺼﺮف وﻓﺮوش ﺧﺎﻧﻪ اﯼ را ﭘﻴﺪا‬
‫ﻣﻴﮑﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻀﻤﻴﻦ ﭘﺮداﺧﺖ دﻳﻦ ﻧﺰدش ﺑﻪ ﺿﻤﺎﻧﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﺎﻧﻪ را ﺑﻔﺮوش‬
‫رﺳﺎﻧﻴﺪﻩ و ﭘﻮل ﻋﺎﻳﺪﻩ ازﻓﺮوش ﺧﺎﻧﻪ را ﺑﺮاﯼ ﺑﺎﻧﮏ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﺑﺎﻧﮏ ﺧﻮدش ﺑﺪون ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺧﺎﻧﻪ را ﺑﻪ ﻓﺮوش ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ؟ ﭼﺮا ﺑﺎﻧﮏ ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻏﺮض ﻓﺮوش ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟‬
‫‪ -2‬ﺁﻳﺎ ﻣﻬﻢ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻣﻮادﯼ درﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﮐﺎﻓﯽ ﺧﻮاهﺪ‬
‫ﺑﻮد ﮐﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺣﻤﺎﻳﺖ هﺎ درﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﺎدﯼ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺎ درﻣﻮرد ﺣﺎﻻﺗﯽ ﺑﺤﺚ ﮐﺮدﻳﻢ ﮐﻪ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ازﻣﻠﮑﻴﺘﺶ ﺳﺒﺐ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ دﻳﮕﺮان ﻣﻴﮕﺮدد‬
‫– ﻣﺜﺎل ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻨﺰل را ﺑﻪ ﻳﺎد ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل هﺎﯼ دﻳﮕﺮﯼ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد ودرﺑﺎرﻩ ﺗﻨﺎزﻋﺎت اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺎﻟﮑﻴﻦ ﻣﻠﮑﻴﺖ هﺎﯼ ﺷﺨﺼﯽ ﺻﻮرت ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ ،‬ﻓﮑﺮ ﮐﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﺷﺨﺼﯽ درزﻳﺮزﻣﻴﻨﯽ ﻣﻨﺰل ﺧﻮد ﻣﻮاد زهﺮﺁﻟﻮد را ﻧﮕﻬﺪارﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ دراﺛﺮ ﺳﻮراخ ﺷﺪن ﻇﺮف‬
‫ﺁن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ هﻤﺴﺎﻳﻪ ﺳﺮاﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻩ وﺁﻧﺮا ﻣﺘﻀﺮر ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻣﺎﻟﮏ ﺧﺎﻧﻪ هﻨﻮز هﻢ اﺟﺎزﻩ دارد ﮐﻪ ﻣﺎﻳﻌﺎت‬
‫زهﺮﯼ را درزﻳﺮزﻣﻴﻨﯽ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﻧﮕﻬﺪارﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ب‪ .‬ﺻﺎﺣﺐ ﺧﺎﻧﻪ )اﻟﻒ( ﺷﻨﻴﺪن ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ ﺑﻠﻨﺪ را ﺧﻮش دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ وﯼ ﺳﺒﺐ ازﻳﺖ هﻤﺴﺎﻳﻪ ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ )ب( اﺳﺖ ﻣﻴﺸﻮد ﮐﻪ ﺷﻨﻴﺪن ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ ﺑﻪ ﺁواز ﭘﺎﺋﻴﻦ را دوﺳﺖ دارد‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺻﺎﺣﺐ ﺧﺎﻧﻪ )اﻟﻒ( ﺣﻖ ﺷﻨﻴﺪن‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ ﺑﻠﻨﺪ رادر ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﺨﺼﯽ ﺧﻮد دارد وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﺧﺎﻧﻪ )ب( ﺣﻖ ﺷﻨﻴﺪن ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ ﺑﻪ اواز ﭘﺎﺋﻴﻦ‬
‫را درﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮد دارد؟‬

‫‪127‬‬
 ‫‪ .4‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘﺬﻳﺮﯼ ﻣﻠﮑﻴﺖ‬

‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘﺬﻳﺮﯼ ﺣﻘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﺷﺮﮐﺎء ﺟﺪاء ﺷﺪﻩ وهﺮﻳﮏ از ﺻﺎﺣﺐ ﺳﻬﻢ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻻﯼ ﺣﻖ‬
‫ﻻ ﻟﺴﺖ از ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ‬‫ﺟﺪا ﺷﺪﻩ ﺧﻮد ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ اﯼ را ﺁزاداﻧﻪ اﻧﺠﺎم دهﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﻓﻬﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮﺿﻮع او ً‬
‫ﻣﺎﻟﮏ ﻣﻠﮑﻴﺖ راﺁﻣﺎدﻩ ﻧﻤﻮد وﺳﭙﺲ ﻣﺎ دراﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮاهﻴﻢ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﭼﺮا اﻳﻦ ﻧﻮع ﺣﻘﻮق‬
‫ﺑﺎارزش اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻻﯼ ﺁن ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﯽ را اﻧﺠﺎم داد‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺣﻖ داﺷﺘﻦ ﻣﻠﮑﻴﺖ‬
‫‪ -2‬ﺣﻖ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﻠﮑﻴﺖ‬
‫‪ -3‬ﺣﻖ ﻣﺤﺮوم ﮐﺮدن دﻳﮕﺮان از ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮد‬
‫‪ -4‬ﺣﻖ اﻳﺠﺎد ﻣﻨﺎﻓﻊ از ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮد وﺣﻔﻆ ﺁن ﻣﻨﺎﻓﻊ‬

‫هﻤﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮاردﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ اﻣﻮال را ﺑﺎ ارزش ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ -‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﺪ اﻳﻦ ﺣﻘﻮق را ﺑﺎ ﭘﻮل ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺣﻖ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ را‬
‫ازﻃﺮﻳﻖ ﻓﺮوش ﺑﻪ دﻳﮕﺮﯼ اﻧﺘﻘﺎل دهﻴﺪ‪ .‬واﻳﻦ ﻳﮑﯽ از راﻩ هﺎﯼ اﺳﺎﺳﯽ اﻳﺠﺎد ﻣﻨﺒﻊ ﻋﺎﻳﺪاﺗﯽ از ﻣﻠﮑﻴﺖ‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨﺎن ﺣﻖ ﻣﻠﻴﮑﺖ ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ اﺟﺎزﻩ ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ رهﻦ }ﮔﺮو{ ﺑﮕﺬارﻳﺪ‬
‫واﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺷﻤﺎ ارزش ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮد را از ﺑﺎﻧﮏ ﻗﺮض ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻳﺪ وهﺮﮔﺎﻩ ﺷﻤﺎ ﭘﻮل‬
‫ﻗﺮض را دوﺑﺎرﻩ ﺗﺎدﻳﻪ ﻧﻨﻤﺎﺋﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻧﮏ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﻤﺎ را ازاﺧﺘﻴﺎر ﺷﻤﺎ ﺑﮑﺸﺪ ) ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع درﻣﺒﺤﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻀﻤﻴﻨﺎت ﺑﻴﺎن ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ(‪.‬‬

‫ﻓﺮوش ﻣﻠﮑﻴﺖ‬

‫هﺮﮔﺎﻩ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاهﻴﺪ ازﺗﻤﺎم ﺣﻘﻮق ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺻﺮف و ﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﺪ اﻳﻦ ﮐﺎررا‬
‫ازﻃﺮﻳﻖ ﻓﺮوش اﻧﺠﺎم ﺑﺪهﻴﺪ ﮐﻪ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮﯼ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻓﺮوش زﻣﻴﻦ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﮑﻴﺖ ) ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻓﺮﻣﺎن ﺷﻤﺎرﻩ ‪ 76‬ﻣﺆرخ ﺳﭙﺘﻤﺒﺮ ‪ 2004‬رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮرﯼ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ(‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﯽ دارد ﮐﻪ اﻧﺘﻘﺎل زﻣﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺳﻂ دﻻﻻﻧﻴﮑﻪ رﺳﻤًﺎ ﺟﻮاز دارﻧﺪ ﺻﻮرت‬
‫ﮔﻴﺮد ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ داﻧﺶ اﺳﺎﺳﯽ درﻣﻮرد ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮوش زﻣﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻃﻼع ﻣﺮدم‬
‫رﺳﺎﻧﻴﺪﻩ ﺷﻮد ﺗﺎ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ دﻋﻮﯼ درراﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ ) ‪Guide to‬‬
‫‪(Property Law in Afghanistan‬‬

‫اﻣﺎ درﺑﺎرﻩ اﻳﻨﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﺧﻮاهﻴﺪ ازﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮد ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﺑﺪون اﻳﻨﮑﻪ ازﺣﻖ ﻣﻠﮑﻴﺖ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ؟ اﻳﻦ ﺟﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘﺬﻳﺮﯼ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻣﻄﺮح ﺑﺤﺚ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﻴﺘﻮاﻧﻴﺪ از ﻗﺴﻤﺖ ﺣﻘﻮق ﺧﻮد ﺑﺎﻻﯼ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮدﮔﺬﺷﺖ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻖ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺗﺎن ازﻣﻠﮑﻴﺖ ﺑﺪون‬
‫اﻳﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮ ﺷﻤﺎ ﺿﺮر ﻋﺎﻳﺪ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﮑﻪ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮدش ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻳﮏ ﻣﻔﮑﻮرﻩ ﮐﺮاﻳﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻠﮑﻴﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﺳﺎدﻩ وﺁﺳﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮐﺮاﻳﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن )ﻣﻮاد ‪ (1455 -1322‬اﺣﮑﺎﻣﯽ را درﺑﺎرﻩ ﮐﺮاﻳﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﻣﻴﻦ‬
‫واﻣﻮال را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮاﯼ ﺳﻪ ﺳﺎل ﺑﻪ اﺟﺎرﻩ داد‪ ،‬دراﻳﻦ ﻣﺪت ﺑﺮاﯼ اﺟﺎرﻩ دار ﺣﻖ اﻧﺤﺼﺎرﯼ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺖ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻣﻴﻦ واﻣﻮال را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮاﯼ ﻳﮑﺴﺎل ﺑﻪ ﮐﺮاﻳﻪ داد‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫‪ 2004‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮاﯼ اﺗﺒﺎع ﺧﺎرﺟﯽ اﻳﻦ ﺣﻖ را ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ زﻣﻴﻦ و اﻣﻮال را ﺑﻪ اﺟﺎرﻩ وﮐﺮاﻳﻪ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪128‬‬
‫ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻐﻠﻖ وﭘﻴﭽﻴﺪﻩ دﻳﮕﺮ را ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﺧﻮاهﻴﺪ ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ ﺧﻮد را ﺑﺎﻻﯼ زﻣﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﻧﮕﻬﺪارﻳﺪ وﻳﮏ ﻗﺴﻤﺖ ازﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮاﯼ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮﯼ ﺑﺮاﯼ ﮐﺸﺖ واﮔﺬار ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬درﻋﻮض‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪ 50‬ﻓﻴﺼﺪ ﻋﻮاﻳﺪ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ ازﮐﺸﺖ را اﺟﺎزﻩ ﻣﻴﺪهﻴﺪ ﮐﻪ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﺣﻘﻮق اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮد را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮدﻩ اﻳﺪ واز ﻳﮏ ﻗﺴﻤﺖ‬
‫ﺁن ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ ﯼ ﺻﺮف وﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮدﻩ اﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫ﺷﻤﺎ ﭼﻄﻮر ﻣﻴﺘﻮاﻧﻴﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ؟ ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ درﺑﺎرﻩ ﻳﮏ ﭼﻨﺪ ﻃﺮﻳﻘﻪ دﻳﮕﺮ ﻓﮑﺮﮐﻨﻴﻢ‪:‬‬
‫‪ .1‬زﻣﺎن – ﺑﺮ اﺳﺎس ﻳﮏ وﺻﻴﺖ ﻧﺎﻣﻪ اﻳﮑﻪ ﻣﻴﻨﻮﻳﺴﻴﺪ ﺷﻤﺎ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد را درزﻣﺎن ﺣﻴﺎت ﺧﻮد دراﺧﺘﻴﺎر‬
‫ﺧﻮاهﻴﺪ داﺷﺖ اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از ﻓﻮت ﺷﻤﺎ ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اوﻻد ﻳﺎ وارﺛﻴﻦ ﺗﺎن اﻧﺘﻘﺎل ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺁﻳﺎ ﮐﺪام ﻃﺮﻳﻘﻪ‬
‫دﻳﮕﺮﯼ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ وﺟﻮد دارد؟‬
‫‪ .2‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮐﻮﭼﮏ – ﺷﻤﺎ ﻣﻮﺗﺮﯼ را ﺑﻪ ارزش ‪ 10000‬اﻓﻐﺎﻧﯽ ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﺑﻌﺪًا ﻣﻮﺗﺮ ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ را‬
‫ﺑﺎﻻﯼ ‪ 10‬ﻧﻔﺮ ﮐﻪ هﺮﮐﺪام ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ‪ 1000‬اﻓﻐﺎﻧﯽ ﺗﺎدﻳﻪ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻣﻴﺮﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬هﺮﮐﺪام از اﻳﻦ دﻩ ﻧﻔﺮ‬
‫ﻳﮏ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﮐﻮﭼﮏ دارﻧﺪ وﺑﺮا ﯼ هﺮﮐﺪام ﺁﻧﻬﺎ ﺣﻖ ﻣﺴﺎوﻳﺎﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻣﻮﺗﺮ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺑﻪ ﮐﺪام‬
‫ﻃﺮﻳﻘﻪ دﻳﮕﺮﯼ ﻓﮑﺮ ﮐﺮدﻩ اﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮐﻮﭼﮏ ﺧﻮد را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟‬

‫‪ .5‬ﺗﻀﻤﻴﻨﺎت ﺑﺮاﯼ ﭘﺮداﺧﺖ دﻳﻮن‬

‫زﻣﺎﻧﻴﮏ ﺷﻤﺎ ﭘﻮل ﻗﺮض ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ودرﻣﻘﺎﺑﻞ ﺁن داراﺋﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻴﮕﺬارﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ داراﺋﯽ‬
‫ﺑﺤﻴﺚ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻨﮏ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﮐﺎرﮐﺮد ﺗﻀﻤﻴﻨﺎت ﺑﺮاﯼ ﭘﺮداﺧﺖ دﻳﻮن را ﺗﻮﺿﻴﺢ‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪ :‬ﻓﺮض ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﺷﻤﺎ ﻳﮏ ﻣﻮﺗﺮدارﻳﺪ اﻣﺎ ﺷﻤﺎ ﻳﮏ اﺳﭗ ﻧﺪارﻳﺪ اﻣﺎ ﺷﻤﺎ اﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻼ ﺷﻤﺎ ﭘﻮل ﻧﺪارﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ازﮐﺪام دوﺳﺖ ﺗﺎن ﻗﺮض ﺑﺨﻮاهﻴﺪ وﯼ‬ ‫ﻳﮏ اﺳﭗ هﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻓﻌ ً‬
‫ﭘﺮﻳﺸﺎن ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﻮل ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ را ﭼﻄﻮر دوﺑﺎرﻩ ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬دوﺳﺖ ﺗﺎن ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ از ﺷﻤﺎ ﭘﺮﺳﺎن ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻘﺪر ﭘﻮل ﻣﺎهﺎﻧﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻴﺎورﻳﺪ‪ ،‬اﮔﺮ وﯼ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﻮﻟﻴﮑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﺎهﺎﻧﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻴﺎورﻳﺪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻴﺪ ﭘﻮل ﻗﺮض ﺧﻮد را ﺗﺎدﻳﻪ ﮐﻨﻴﺪ‪ ،‬او ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﻗﺮض‬
‫ﺑﺪهﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ او ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻧﺸﻮد ﭼﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ؟ هﺮﮔﺎﻩ ﺷﻤﺎ اورا ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﺘﻮاﻧﻴﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﻮل‬
‫ﮐﺎﻓﯽ ﺧﻮاهﻴﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﭘﻮل ﻗﺮض ﺧﻮد را دوﺑﺎرﻩ ﺗﺎدﻳﻪ ﻣﻴﮑﻨﻴﺪ ﭼﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ؟ دراﻳﻨﺼﻮرت دوﺳﺖ‬
‫ﺗﺎن ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﻗﺮض ﻧﺨﻮاهﺪ داد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاﯼ رﻓﻴﻖ ﺗﺎن ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ ﮐﻪ "ﺻﺒﺮﮐﻦ" ﻣﻦ ﻳﮏ ﻣﻮﺗﺮ‬
‫دارم‪ .‬ﺑﺮاﯼ دوﺳﺖ ﺗﺎن ﻣﻴﮕﻮﺋﻴﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﺑﺮاﯼ ﻣﻦ ﻗﺮض ﺑﺪهﻴﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻳﮏ اﺳﭗ ﺑﺨﺮم واﮔﺮ ﻣﻦ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻢ‬
‫ﮐﻪ ﭘﻮل ﺷﻤﺎ را ﺗﺎدﻳﻪ ﻧﻤﺎﻳﻢ ﻣﻦ ﻣﻮﺗﺮم را ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﻣﻴﺪهﻢ‪ ".‬دراﻳﻦ وﻗﺖ ﻳﻘﻴﻨًﺎ دوﺳﺖ ﺗﺎن ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻗﺮض ﺧﻮاهﺪ داد‪ .‬از ﺁﻧﺠﺎﺋﻴﮑﻪ ارزش ﻣﻮﺗﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ارزش اﺳﭗ اﺳﺖ او اﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ اش دراﻳﻦ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﭘﻮل ﻣﺎهﻮار ﺗﺎن را ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردﻩ ﻧﺘﻮاﻧﻴﺪ‬
‫او ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺗﺮ ﺷﻤﺎرا ﮔﺮﻓﺘﻪ وﺑﻪ ﻓﺮوش ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ او ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﭘﻮل ﺧﻮد را ازدﺳﺖ ﻧﻤﻴﺪهﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻳﮏ ﻣﻔﻬﻮم ﮐﻠﯽ ﺗﻀﻤﻴﻨﺎت ﭘﺮداﺧﺖ دﻳﻮن ﺑﻮد‪ .‬دراﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﺎﻟﮏ ‪ ،‬ﻣﻮﺗﺮﺧﻮدرا ﺑﺤﻴﺚ‬
‫ﻳﮏ داراﺋﯽ ﺑﺮاﯼ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﭘﺮداﺧﺖ دﻳﻦ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﮐﺮد ودرﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻗﺮض درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮد درﻏﻴﺮ ﺁن ﻗﺎدر‬
‫ﻧﻤﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻗﺮض درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪129‬‬
 ‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﺎﮐﻢ درﻣﻮرد ﺗﻀﻤﻴﻨﺎت ﭘﺮداﺧﺖ دﻳﻮن‬

‫دوﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﺪﻩ درﻣﻮرد ﺗﻀﻤﻴﻨﺎت ﭘﺮداﺧﺖ دﻳﻮن ﺣﺎﮐﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﻗﺎﻧﻮن رهﻦ اﻣﻮال ﻣﻨﻘﻮل درﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ‬
‫ﻗﺮﺿﺪهﻨﺪ اﺟﺎزﻩ ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮﺗﺮ را ﺑﺮاﯼ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﺮض از ﺑﺎﻧﮏ ﺑﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺑﺪهﺪ؛ وﻗﺎﻧﻮن‬
‫رهﻦ اﻣﻮال ﻏﻴﺮ ﻣﻨﻘﻮل درﻣﻌﺎﻣﻼت ﺑﺎﻧﮑﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻗﺮض دهﻨﺪﻩ اﺟﺎزﻩ ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ اﻣﻮال ﻏﻴﺮ ﻣﻨﻘﻮل ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫زﻣﻴﻦ ﺧﻮدرا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻀﻤﻴﻦ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﺮﺿﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮏ ﺑﺪهﺪ‪.‬‬

‫اهﻤﻴﺖ ﺳﻨﺪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬

‫ﻣﻠﮑﻴﺘﯽ ﮐﻪ ﺳﻨﺪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﻄﻤﺌﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺁﺳﺎﻧﯽ درﺗﻀﻤﻴﻦ ﭘﺮداﺧﺖ دﻳﻮن ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭼﺮا؟ درﻣﺜﺎل ﺧﺮﻳﺪ اﺳﭗ ﮐﻪ ﻓﻮﻗًﺎ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﺮاﯼ دوﺳﺖ ﺗﺎن ﻗﻮل دادﻳﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻴﺪ ﻗﺮض ﺗﺎن را ادا ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺗﺮ ﺗﺎﻧﺮا ﺑﺮاﯼ ﺷﺎن ﻣﻴﺪهﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ رﻓﻴﻖ ﺗﺎن ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺑﺪاﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ واﻗﻌًﺎ ﮐﺪام ﻣﻮﺗﺮ دارﻳﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ واﻗﻌًﺎ ﻣﻮﺗﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ دراﺧﻴﺮ دوﺳﺖ ﺗﺎن ﻗﺎدر‬
‫ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻮﺗﺮﺷﻤﺎرا ﺑﮕﻴﺮد ﮐﻪ دراﻳﻨﺼﻮرت وﯼ ﻣﺘﻀﺮر ﺧﻮاهﺪﺷﺪ‪ .‬داﺷﺘﻦ اﺳﻨﺎد ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪،‬‬
‫ﻣﺮدم را ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ واﻗﻌًﺎ ﻣﺎﻟﮏ داراﺋﯽ هﺴﺘﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻨﺪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺮدم اﺟﺎزﻩ ﻣﯽ‬
‫دهﺪ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردن ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﻤﺎ را‪ ،‬درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻗﺮض دهﻨﺪﻩ از ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻗﺮض‬
‫ﺧﻮددارﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻗﺎدرﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ دﻳﻦ ﺧﻮد را ﺗﺎدﻳﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬را ارزﻳﺎﺑﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻠﮑﻴﺘﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﺿﺮور ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫زﻣﻴﻦ وﻳﺎ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﺪ "اﻣﻮال ﻣﻨﻘﻮل" ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺗﻮﻣﻮﺑﻴﻞ‪ ،‬ﺗﺠﻬﻴﺰات‪ ،‬ﻣﺎﺷﻴﻨﺮﯼ ودﻳﮕﺮ‬
‫ﭼﻴﺰ هﺎﯼ ﺑﺎارزش راﻧﻴﺰ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ اﺳﻨﺎد ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺑﺎﻻﯼ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻣﻮال‬
‫ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻗﺮض دهﻨﺪ را ﻗﺎدر ﺧﻮاهﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻟﮏ واﻗﻌﯽ ﻣﺎل هﺴﺘﻴﺪ‬
‫ﻼ درﮐﺪام ﻗﺮض دﻳﮕﺮﯼ ﺁﻧﺮا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻀﻤﻴﻦ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﻮدﻩ اﻳﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪.‬‬
‫وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺁﻳﺎ ﻗﺒ ً‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ .1‬ﺑﻪ اﺳﺎس ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺻﺤﺒﺖ ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن وﻓﺎﻣﻴﻞ ﺗﺎن‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدﯼ اﻓﻐﺎﻧﻬﺎ اﺳﻨﺎد ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ زﻣﻴﻦ دارﻧﺪ؟‬
‫‪ .2‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻗﺮض ﮐﻨﻨﺪﻩ اﻳﮑﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ دارد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﺮض ﮐﻨﻨﺪ‬
‫ﻻ‬
‫اﻳﮑﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﻔﺎد زﻳﺎد ﺗﺮ وﻳﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﭙﺮدازد؟ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ذﻳﻞ را درﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﺑﺎﻧﮏ هﺎ درﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺮﺿﻴﮑﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺮدم ﻣﻴﺪهﻨﺪ ﻳﮏ ﻓﻴﺼﺪﯼ ﻣﻔﺎد ﭼﺎرچ ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎﻗﺮض‬
‫دادن ﭘﻮل ﺑﻪ ﮐﺴﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻧﮏ ﺑﺮاﯼ ﻗﺮض ﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﻓﺮﺻﺘﯽ را ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ ﭘﻮل ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ را اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﺎﻳﺪ وﻳﺎ ﮐﺪام‬
‫ﮐﺎر دﻳﮕﺮﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻗﺮض ﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺎﻧﮏ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ دﻳﮕﺮرا ﺟﺒﺮان‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺮض ﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﯼ ﺑﺎﻧﮏ ﻣﻔﺎد ﻗﺮض را ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﺧﻄﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺮض دهﻨﺪﻩ ﺑﻌﻀًﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺪ‬
‫ﻗﺮض ﺑﺎﻧﮏ را ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎﻧﮏ ﺑﺮاﯼ ‪ 10‬ﻧﻔﺮ ﻗﺮض ﺑﺪهﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ‪ 10‬ﻧﻔﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻳﮏ‬
‫ﻧﻔﺮﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﺎز ﭘﺮداﺧﺖ ﻗﺮض ﺧﻮد ﻧﮕﺮدد‪ .‬ﭼﺎرچ ﻣﻔﺎد ﺑﺎﻻﯼ هﺮ ﻣﺪﻳﻮن ﺑﺎﻧﮏ را اﺟﺎزﻩ ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ ﻋﺪم‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻗﺮض ﻳﮏ ﻧﻔﺮ را از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺟﺒﺮان ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮق اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮم ﭼﺎرج ﻣﻔﺎد را اﺟﺎزﻩ‬
‫ﻧﻤﻴﺪهﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺟﺎزﻩ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﺎرچ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﻔﺎد ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻴﺶ ازﺣﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﮐﻤﺮ‬
‫ﻻ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺧﻄﺮاﺗﯽ دارد ﮐﻪ ﻗﺮﺿﻪ ﺑﻌﻤﻞ ﻣﻴﺎﻳﺪ‪ .‬درﻳﮏ‬ ‫ﺷﮑﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻣﻔﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺎدﻳﻪ ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ وﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﻗﺮﺿﻪ اﻳﮑﻪ ﺑﺴﻴﺎرﭘﺮﺧﻄﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻗﺮﺿﻪ اﻳﮑﻪ ﭘﺮﺧﻄﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻔﺎد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭼﺎرچ ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫‪130‬‬
 ‫‪ .6‬ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ وﺛﺒﺖ زﻣﻴﻦ‬

‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ را ﻣﻴﺨﻮاهﻴﻢ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ وﺛﺒﺖ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ اﺗﻤﺎم‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﻢ‪ .‬دودﻟﻴﻞ ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ ﮐﺎر وﺟﻮد دارد‪ :‬ﺛﺒﺖ زﻣﻴﻦ وﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ در‬
‫ﻳﮏ ﮐﺸﻮر ﺑﻌﺪاز ﺟﻨﮓ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺣﻴﺎﺗﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﺳﺎس ﺁﺧﺮﻳﻦ ﮔﺰارش ﺗﺨﻤﻴﻨ ًﺎ ﺳﻪ‬
‫ﺑﺮ ﭼﻬﺎر ﻗﺴﻤﺖ از دﻋﺎوﯼ ﮐﻪ درﻟﻮﯼ څﺎرﻧﻮاﻟﯽ ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﻋﺎوﯼ زﻣﻴﻦ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﻌﻀﯽ اوﻗﺎت ﻣﺸﮑﻼت ﺣﻘﻮﻗﯽ واﺧﻼﻗﯽ را درﺑﺮدارد‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪،‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ از اﻓﻐﺎﻧﻬﺎ ﮐﻪ درﺟﺮﻳﺎن ﺟﻨﮓ هﺎﯼ ﮔﺬﺷﻪ ﮐﺸﻮر را ﺗﺮﮎ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺑﺮﮔﺸﺖ‬
‫ﻼ ﻣﺎﻟﮏ ﺁن ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮاﻩ اﻧﺪازﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ ازﻓﺎﻣﻴﻞ هﺎﯼ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﻴﺨﻮاهﻨﺪ دﻋﺎوﯼ زﻣﻴﻦ را ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻗﺒ ً‬
‫درﺟﺮﻳﺎن ﺟﻨﮓ هﺎ ودرزﻣﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻃﺎﻟﺒﺎن دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬زﻣﻴﻦ هﺎ و ﺧﺎﻧﻪ هﺎﯼ را‬
‫ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺁﻧﻬﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺗﺮﮎ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺼﺮف ﻧﻤﻮدﻧﺪ درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ اﻳﻦ زﻣﻴﻦ هﺎ وﺧﺎﻧﻪ‬
‫هﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ وﻃﻦ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﭼﻄﻮر ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻨﺎزﻋﺎﺗﻴﮑﻪ‬
‫دراﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻮارد ﻋﺮض اﻧﺪام ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ را ﺣﻞ ﻧﻤﻮد؟‬

‫ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻨﺪ ﻳﮑﯽ دﻳﮕﺮ از ﭼﺎﻟﺶ هﺎﯼ ﻣﻮﺟﻮد در وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ هﺎ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ زﻣﻴﻦ را ازﻃﺮﻳﻖ ﺷﻴﻮﻩ هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻳﮏ ﻧﻮﻋﯽ از ﺳﻨﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد دﻳﮕﺮ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ را ازﻃﺮﻳﻖ ﻣﺮاﺟﻊ رﺳﻤﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻧﻮع دﻳﮕﺮﯼ از ﺳﻨﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ دردﺳﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ازﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮ ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد اﺷﺨﺎص اﺳﻨﺎد ﻣﻠﮑﻴﺖ‬
‫را درﺟﺮﻳﺎن ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ‪ 1980‬ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردﻩ اﻧﺪ درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد دﻳﮕﺮ درﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ‪ 1990‬و‬
‫ﺣﺘﯽ ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد دﻳﮕﺮ درﻃﯽ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل اﺧﻴﺮﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ را ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪ .‬هﺮ ﻳﮏ ازاﺳﻨﺎد‬
‫ﻓﻮق ازﻃﺮف رژﻳﻢ هﺎﯼ ﺣﺎﮐﻢ وﻗﺖ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺻﺪور ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ را‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺪورﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ اﺳﻨﺎدﻳﮑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ داراﯼ وﺿﻌﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻳﮑﺴﺎن‬
‫اﻧﺪ؟ اﮔﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺪام ﻳﮏ از اﻳﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﻌﺘﺒﺮ وﮐﺪام ﻳﮏ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ؟‬
‫ﺛﺎﻧﻴ ًﺎ ﺑﺎ ﺗﺨﺼﻴﺺ دادن ﻳﮏ ﻗﺴﻤﺖ درس درﻣﻮرد ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ درﺁﺧﺮ اﻳﻦ‬
‫ﻓﺼﻞ ﻣﺎ را درﻗﺴﻤﺖ درﮎ وﻓﻬﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ ﮐﻤﮏ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن‬
‫ﺁﻧﺮا درﻣﺤﺎﮐﻢ اﺟﺮاء ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺁﻧﺮا ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ .‬ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ‬

‫دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﮐﺪام ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺟﺎﻣﻊ ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ اﻧﮑﺸﺎف دادﻩ‬
‫ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ اﺷﮑﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼف ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از اﻳﻦ راﻩ ﺣﻞ هﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ رﺳﻤﯽ ﺑﻮدﻩ وﺑﻌﻀﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻏﻴﺮرﺳﻤﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫ﺳﺮوﯼ اﺧﻴﺮﯼ ﮐﻪ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ اﻓﻐﺎﻧﻬﺎ راﻩ ﺣﻞ هﺎﯼ‬
‫ﻏﻴﺮرﺳﻤﯽ را ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺷﺎن ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﯽ دهﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺴﻤًﺎ ﺑﻪ اﺳﺎس دﻻﻳﻞ ﺗﺎرﻳﺨﯽ‬
‫وﻗﺴﻤًﺎ هﻢ ﺑﻨﺎﺑﺮ دﻻﻳﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ رﺳﻤﯽ ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺑﻄﯽ وﻏﻴﺮ‬
‫ﻣﺆﺛﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎﻻ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ )رﺳﻤﯽ وﻏﻴﺮرﺳﻤﯽ( ﺣﻞ ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﮐﻪ‬
‫دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ را ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻴﮕﻴﺮﻳﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺧﺎص ﺣﻞ وﻓﺼﻞ دﻋﺎوﯼ ﻣﻠﮑﻴﺖ هﺎ‬

‫‪131‬‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻋﻠﯽ اﻟﺨﺼﻮص اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺧﺎص ﻣﻠﮑﻴﺖ را ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻳﮏ ﻧﻘﻄﻪ اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮاﯼ ﻣﺮدم اﺳﺖ ﮐﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﺎن را ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻣﻴﻦ را رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻋﻮدت ﮐﻨﻨﺪﻩ وﺑﻴﺠﺎ ﺷﺪﮔﺎن داﺧﻠﯽ ‪4‬دراﺛﺮ ﺟﻨﮓ هﺎ را رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﺗﻌﺪاد زﻳﺎد ﻣﺮدم ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاهﻨﺪ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﺎن ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﮔﺮدد ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از اﻳﻦ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺴﺘﻔﻴﺪ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻼوﻩ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺷﻌﺒﺎﺗﯽ درﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﺸﻮر ﻧﺪارد‪ .‬وﺑﺎﻻﺧﺮﻩ‬
‫ﻣﺸﮑﻞ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل دراﻳﻦ ﻣﺤﮑﻤﻪ دﻩ ﻗﺎﺿﯽ اﻳﻔﺎﯼ وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺸﮑﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺑﻴﺘﺸﺮﯼ را رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ اﻳﻦ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﯼ هﺎﯼ ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﺸﮑﻼت در ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻣﻮرد‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮارﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺧﺎص ﺣﻞ وﻓﺼﻞ دﻋﺎوﯼ ﻣﮑﻠﻴﺖ هﺎ ﭼﻪ ﻣﻔﻴﺪﻳﺖ هﺎﯼ‬
‫ﺧﻮاهﺪ داﺷﺖ؟ اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻔﺪﻳﺖ اﻳﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ اﺣﮑﺎم ﺻﺎدرﻩ اﻳﻦ ﻣﺤﮑﻤﻪ داراﯼ ﻗﺪرت‬
‫اﺟﺮاﻳﻮﯼ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻳﻦ ﻣﺤﮑﻤﻪ را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﺴﺮﻳﻊ دررﺳﻴﺪﮔﯽ اﺧﺘﻼﻓﺎت‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺖ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺎر ﺑﺮاﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺸﮑﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ اﺣﮑﺎم ﺻﺎدرﻩ اﻳﻦ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ را زﻳﺮ ﺳﻮال ﺑﺒﺮد و ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺻﺎدرﻩ ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻦ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫ﺧﻮددارﯼ ورزد‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺎ ﻳﮏ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻴﻠﯽ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻬﺎ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دهﺪ وﻳﺎ‬
‫اﻳﻨﮑﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﭘﺮداﺧﺖ ﻓﻴﺲ درزﻣﺎن ﻣﻌﻴﻦ را ادﻋﺎ ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻳﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻦ ﻣﺤﮑﻤﻪ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺪﻧﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﺪﻧﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﻳﮏ ﺗﺠﺮﺑﻪ وﺳﻴﻊ ﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺑﺮﺧﻮرداراﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻬﻤﯽ ﮐﻪ دراﻳﻦ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮد ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪ :‬ﻣﻴﺮاث‪،‬‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺖ وﺣﻘﻮق ﻓﺎﻣﻴﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﺪﻧﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺧﺎص ﺣﻞ وﻓﺼﻞ‬
‫دﻋﺎوﯼ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﻌﺪاد ﺷﺎن زﻳﺎد ﺑﻮدﻩ‬
‫ودر اﻃﺮاف ﮐﺸﻮر ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫هﺮﮔﺎﻩ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺨﻮاهﺪاﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ را درﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﺪﻧﯽ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻳﮏ‬
‫ﭘﺮوﺳﻪ رﺳﻤﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺷﻮد‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻗﺪم اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮﻳﻀﻪ رﺳﻤﯽ‬
‫ﻳﮏ ﺻﻔﺤﻪ اﯼ را ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﺣﻘﻮق وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺪﻋﯽ درﻋﺮﻳﻀﻪ ﺧﻮد ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت‬
‫درﻣﻮرد ادﻋﺎ وﺳﺎﻳﺮ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺿﺮورﯼ را ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪًا ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺣﻘﻮق ﻣﻮﺿﻮع را از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﺣﻮزﻩ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺑﻪ اﻃﻼع ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻴﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ دراﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ را درﻣﻮرد ﻗﻀﻴﻪ ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻻ دراﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺎزﻋﻪ‬

‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺣﻘﻮق وﺣﻮزﻩ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴﺰ ﺑﺎاﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻣﻴﮑﻨﻴﺰم هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻴﺎﻧﺠﯽ ﮔﺮﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -4‬ﻣﺮدﻣﯽ ﮐﻪ دراﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪ ﻣﻌﻤﻮ ً‬

‫ﻻ ﺑﻨﺎم ﺑﻴﺠﺎ ﺷﺪﮔﺎن داﺧﻠﯽ ﻳﺎ ‪IDPs‬ﻳﺎد ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪132‬‬
‫هﺮﮔﺎﻩ ﻣﻨﺎزﻋﻪ ازﻃﺮﻳﻖ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴﺰ وﻏﻴﺮرﺳﻤﯽ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻧﺸﻮد وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻧﺨﻮاهﻨﺪ ﮐﻪ از‬
‫ﺁن ﻃﺮﻳﻖ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻌﺪًا ﻗﻀﻴﻪ رﺳﻤًﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺤﻮل ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬درﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺖ اﻳﻦ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺷﻬﺮﯼ‪ ،‬ﻧﺎﺣﻴﻮﯼ‪ ،‬وﻟﺴﻮاﻟﯽ وﻳﺎ ﻋﻼﻗﻪ دارﯼ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ) اﮔﺮ‬
‫ﻗﻀﻴﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻮدت ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻣﺤﻮل ﻣﻴﮕﺮدد(‪.‬‬

‫هﻤﺎﻧﻄﻮرﻳﮑﻪ اﻓﻐﺎﻧﻬﺎ درﻣﻮرد ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺧﺎص ﺣﻞ وﻓﺼﻞ دﻋﺎوﯼ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺷﮑﺎﻳﺖ‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬درﻣﻮرد ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﺪﻧﯽ ﻧﻴﺰ ﺷﺎﮐﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﺳﺎس ﻣﺸﺎهﺪات ﺑﻌﻤﻞ ﺁﻣﺪﻩ‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ "ﺑﻄﯽ‪ ،‬ﭘﺮﻣﺼﺮف وﻓﺎﺳﺪ" ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﺸﮑﻼت ﻓﻮق دﻟﺴﺮد ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﮐﺸﻮرهﺎ‬
‫درﻳﮏ ﻣﻘﻄﻊ ﺧﺎص ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﭼﻮن ﻓﺴﺎد ادارﯼ وﻋﺪم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻗﻀﺎت ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ درﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬روﯼ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ـ اﺻﻼح ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻳﮏ ﻣﺪت زﻣﺎن ﮐﺎردارد‪ -‬ﺗﺎ‬
‫ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻠﻨﺪ هﻤﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻗﺪﻋﻠﻢ ﻧﻤﻮدﻩ ودرﻣﻮرد ﭘﺮوﺳﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ و اﺻﻼﺣﺎﺗﯽ را درﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﺸﻮر ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﺸﮑﻼﺗﻴﮑﻪ ﻓﻮﻗًﺎ درراﺑﻄﻪ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ رﺳﻤﯽ ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﯽ دهﻨﺪ ﮐﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ را ازﻃﺮﻳﻖ ﺷﻴﻮﻩ هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻟﺘﺮﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﻋﺒﺎرت از "ﺷﻮرا" ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺐ از ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﻳﻪ وﺑﻌﻀﯽ اوﻗﺎت ﻣﻼ اﻣﺎﻣﺎن ﻣﺤﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻞ‬
‫وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ وﺁﺳﺎﻧﺘﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻌﻼوﻩ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاﯼ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎﯼ ﺻﺎدرﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﺎﻣﺎت‬
‫رﺳﻤﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ درﻣﺤﮑﻤﻪ ﺛﺒﺖ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ‪ :‬راﭘﻮر اﻧﮑﺸﺎف ﺑﺸﺮﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﺑﻪ اﺳﺎس ﻳﺎﻓﺘﻪ هﺎﯼ " راﭘﻮراﺧﻴﺮ " ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻧﻤﯽ ﺁﻳﺪ وﻣﺤﺎﮐﻢ هﻢ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻣﻴﻦ هﺎﻳﯽ را ﮐﻪ رﺳﻤًﺎ ﺛﺒﺖ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮم زﻣﻴﻦ هﺎﯼ‬
‫ﻋﺎﻣﻪ ﺛﺒﺖ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ودرﺻﻮرت ﺿﺮورت ﺑﻪ ﻗﺒﺎﻟﻪ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت رﺳﻤﯽ اﻳﺠﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ‪،‬‬
‫رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻗﻀﺎﻳﺎ از ﻃﺮف ﻣﺤﺎﮐﻢ رد ﻣﻴﮕﺮدد ودرﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪" :‬ﺟﺮﮔﻪ"‬
‫و"ﺷﻮرا" ﻣﺮﺟﻊ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﺑﺴﻴﺎرﯼ ﻗﻀﺎﻳﺎ‬
‫درﻣﺮاﮐﺰ ﺷﻬﺮهﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ دراﻳﻦ ﻧﻮع ﻗﻀﺎﻳﺎ ارزش وﻗﻴﻤﺖ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﺁن‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ درﻣﺤﻼت ﺑﻴﺸﺘﺮ دﻋﺎوﯼ ﺑﺎﻻﯼ زﻣﻴﻦ هﺎﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫زورﻣﻨﺪان ﻏﺼﺐ ﺷﺪﻩ واﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻴﺎن ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﻖ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﺁن ﻋﺮض اﻧﺪام ﻣﻴﮑﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان‬
‫درﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ وﺳﺎﻳﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺰرﮔﺎن ورﻳﺶ‬
‫ﺳﻔﻴﺪان ﻗﻮم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻮرﻣﻬﺎ اﻧﮑﺸﺎف دادﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺑﻠﮑﻪ دراﮐﺜﺮ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ درﺣﺎل رﺷﺪ وﺳﻴﻌًﺎ وﺟﻮددارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪133‬‬
‫ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ داراﯼ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺰاﻳﺎﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ درراﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ درﺳﻄﺢ ﻣﻠﯽ وﺟﻮدﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ دراﻳﻨﺼﻮرت ﻳﮕﺎﻧﻪ راﻩ ﺣﻞ ﻋﻤﻠﯽ اﻳﻦ ﺧﻮاهﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ادارات دوﻟﺘﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺿﻌﻴﻒ ﺑﺎﺷﻨﺪ وﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺼﻮرت درﺳﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﮑﻴﺖ را اﺟﺮاء‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ درﺑﻌﻀﯽ ﻧﻘﺎط ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫دراﻳﻨﺼﻮرت ﻣﺮدم ﮐﻮﺷﺶ هﺎﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﺟﺮاﯼ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﮑﻴﺖ رد ﺧﻮاهﻨﺪ ﮐﺮد‪ .‬در‬
‫هﻤﭽﻮ ﻗﻀﺎﻳﺎ ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﻮدن ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﻳﮏ ﺑﺮﺗﺮﯼ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ رﺳﻤﯽ ﻏﻴﺮ‬
‫ﻣﺆﺛﺮ ﺧﻮاهﺪ داﺷﺖ ﺧﺼﻮﺻًﺎ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﺣﻤﺎﻳﺖ وﺳﻴﻊ را ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﻳﻦ‪ :‬ﻣﻴﺎﺣﺜﺎت ﺣﻘﻮﻗﯽ‬

‫ﻧﻘﺶ ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان درﻳﮏ ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﭼﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺑﻴﺎﺋﻴﺪ دراﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺑﺎ‬
‫ارزﻳﺎﺑﯽ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ وﭼﻨﺪ ﺗﻤﺮﻳﻦ ﻋﻤﻠﯽ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻓﺮض ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﺷﻤﺎ ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﯽ هﺴﺘﻴﺪ ﮐﻪ درﺑﺎرﻩ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺗﺨﺼﺺ دارﻳﺪ‪ .‬ﻳﮏ‬
‫ﺷﺨﺺ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻣﻴﺎﻳﺪ واﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫"ﺳﻼم ﻣﺤﺘﺮم‪ .‬ﻧﺎم ﻣﻦ اﺳﺤﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻳﮏ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻦ درﺷﻬﺮ ﮐﺎﺑﻞ ﺧﺮﻳﺪﻩ ام‪ .‬ﻳﮏ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻦ‬
‫ﮐﻼن اﺳﺖ ﮐﻪ درﺑﻴﻦ ﺁن ﻳﮏ ﺧﺎﻧﻪ هﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻼن ﻣﻦ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ درﺑﺨﺶ از اﻳﻦ زﻣﻴﻦ ﻳﮏ ﭼﻨﺪ‬
‫داﻧﻪ دوﮐﺎن اﻋﻤﺎر ﻧﻤﺎﻳﻢ ﮐﻪ درﺁن ﻏﺬا ووﺳﺎﻳﻞ ﺑﺮﻗﯽ ﺑﻔﺮوش ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ وﺑﺎﻻﯼ ﺁن ﻳﮏ اﭘﺎرﺗﻤﺎن‬
‫اﻋﻤﺎر ﻧﻤﺎﻳﻢ ﮐﻪ ﻣﻦ وﻓﺎﻣﻴﻠﻢ درﺁن زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﮑﻪ اﺷﻴﺎء اﻣﻮال ﺧﻮد را اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺪهﻢ‬
‫ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﺑﻨﺎم ﻋﺒﺪل ﻧﺰد ﻣﻦ ﺁﻣﺪ وﮔﻔﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺳﺖ وﺧﺮﻳﺪ ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬وﯼ ﺑﻌﻀﯽ اﺳﻨﺎد را ﺑﺮاﯼ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﮔﻮﻳﺎ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻳﻦ ﺳﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﮏ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻤﯽ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﺒﺪل ادﻋﺎ داﺷﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬او ﻣﻴﺨﻮاهﺪ هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﻓﺎﻣﻴﻞ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻮچ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﭼﻪ ﮐﺎرﮐﻨﻢ؟"‬

‫ﺑﺤﻴﺚ ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮاﯼ اﺳﺤﻖ ﻣﺸﻮرﻩ هﺎﯼ ﺗﺎن را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺁن‬
‫ﺑﺪهﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻗﺒﻞ از ﺁﻏﺎزﮐﺎرﺗﺎن ﺷﻤﺎ ﺿﺮورت دارﻳﺪ ﺑﺮاﯼ درﮎ ﺣﻘﺎﻳﻖ و وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻮاﻻت‬
‫ﻣﺘﻌﺪدﯼ را از اﺳﺤﻖ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﻳﻦ ‪1‬‬
‫ﻟﺴﺖ از ﺳﻮاﻻﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاهﻴﺪ از اﺳﺤﻖ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻮاﻻت ﺷﻤﺎرا ﮐﻤﮏ ﺧﻮاهﺪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ‬
‫ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ وﻗﻮت اﻇﻬﺎرات اﺳﺤﻖ را ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻔﻬﻤﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻮاﻻت ﺷﻤﺎرا ﮐﻤﮏ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﭼﻪ ﻧﻮع‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت دراﻳﻦ ﻣﻮرد اﻧﺠﺎم دهﻴﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻞ ازاﻳﻨﮑﻪ ﻗﺪم هﺎﯼ ﺑﻌﺪﯼ را ﺑﺮدارﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﮑﻪ ﻟﺴﺖ ﺳﻮاﻻت را ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﻮدﻳﺪ درﻣﻮرد اﻳﻦ ﺳﻮاﻻت درﺻﻨﻒ ﺑﺤﺚ ﮐﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ‬
‫هﻢ ﺻﻨﻔﺎن ﺗﺎن ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا اﻳﻦ ﺳﻮاﻻت را اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮدﻩ اﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪ ازﺟﻤﻊ ﺁورﯼ هﻤﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺑﺮاﯼ اﺳﺤﻖ ﻣﺸﻮرﻩ ﺧﻮاهﻴﺪ داد ﮐﻪ ادﻋﺎﯼ ﺷﻤﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﺒﺪل‬
‫ﻗﻮﯼ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺸﻮرﻩ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ هﺴﺘﻴﺪ ﮐﻪ او‬

‫‪134‬‬
‫ﺑﺮﻧﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ ﺑﺮﻧﺪﻩ هﺴﺘﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ او ﺑﺎزﻧﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮاﻳﺶ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﺑﺮاﺳﺎس ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺑﻴﺎن ﮐﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫اﮔﺮ اﺳﺤﻖ ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ را دراﻳﻦ ﻣﻮرد ﮐﻤﮏ ﮐﻨﻴﺪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ‬
‫او ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﭼﻴﺰ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺁﻧﺮا اﻧﺠﺎم دهﻴﺪ‪ :‬اوﻟﻴﻦ ﭼﻴﺰ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ "ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﺎﻣﻪ"ﺑﺮاﯼ ﻋﺒﺪ ل ﺗﺤﺮﻳﺮ ﮔﺮدد‪ .‬دراﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ اﺳﺤﻖ هﺴﺘﻴﺪ وﺗﻤﺎم دﻻﻳﻠﯽ را ﮐﻪ ﭼﺮا ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻋﺒﺪل ﻏﻠﻂ اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‬
‫وﭼﺮا وﯼ ﺧﺎﻧﻪ را ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻧﺮود‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﻳﻦ ‪2‬‬
‫ﻳﮏ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮاﯼ ﻋﺒﺪل ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪ .‬درﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ اﺳﺤﺎق هﺴﺘﻴﺪ ودرﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺒﺪل ﻏﻠﻂ اﺳﺖ وﭼﺮا وﯼ ﺧﺎﻧﻪ را دﻓﻌﺘًﺎ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ اﺳﺤﻖ ﻣﻮﺿﻮع را‬
‫ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻧﮑﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﻣﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻴﺶ ازﻳﮏ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫هﺮﮔﺎﻩ ﻋﺒﺪل ﺧﺎﻧﻪ را ﺑﻌﺪ از ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﺎﻣﻪ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺤﻖ اﻳﻦ ﺣﻖ را دارد ﮐﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻋﺒﺪل ﻋﺮﻳﻀﻪ‬
‫اﯼ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﺤﻴﺚ ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ دوﻣﻮﺿﻮع را ﻓﻴﺼﻠﻪ ﮐﻨﻴﺪ‪ .‬اوﻻً‪ ،‬ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻪ ﮐﺪام ﻣﺮﺟﻊ ـ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺧﺎص ﺣﻞ وﻓﺼﻞ دﻋﺎوﯼ ﻣﻠﮑﻴﺖ هﺎ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫ﻣﺪﻧﯽ وﻳﺎ ﺷﻮراـ ﻏﺮض رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﮔﺮدد‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ دﻻﻳﻠﯽ ﮐﻪ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﺆﮐﻞ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‬
‫ﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻋﺒﺪل ﺑﻴﺎن ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﺑﻴﺎن دارﻳﺪ‪ .‬ﺑﻴﺎﺋﻴﺪ درﺑﺎرﻩ دﻻﻳﻠﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﺎن دارﻳﺪ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫دﻻﻳﻞ ﺑﻪ اﺳﺎس اهﻤﻴﺖ ﺁن ﺑﺎﻟﺘﺮﺗﻴﺐ ﺑﻴﺎن ﻣﻴﺸﻮد‪:‬‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺳﻨﺪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اراﻳﻪ ﻣﺪارﮎ‬ ‫‪.vi‬‬

‫درﺑﺴﻴﺎرﯼ ﻗﻀﺎﻳﺎ دﻻﻳﻞ وﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺁﻏﺎز ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻟﺘﺮﻳﻦ ﻧﻮع اﺳﻨﺎد‬
‫رﺳﻤﯽ ﺑﺮاﯼ اﺛﺒﺎت ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻋﺒﺎرت از ﮐﺘﺎب ﻣﻠﮑﻴﺖ )ﮐﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺁن درﻣﺒﺤﺚ ﺛﺒﺖ زﻣﻴﻦ ﺑﻴﺎن‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ( وﺛﺒﺖ ﭘﺎرﭼﻪ ﻣﺎﻟﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻨﺎد دﻳﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﺣﻘﻮق ﺁب وﺑﻌﻀﯽ اﺳﻨﺎد‬
‫ﻋﺮﻓﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ ازﺳﺎل ‪ 1975‬ﺁﻣﺎدﻩ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﺳﺎس اﻳﻦ اﺳﻨﺎد ﺷﻤﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺤﺚ ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﻣﺆﮐﻞ ﺷﻤﺎ‬
‫واﺿﺤًﺎ ﻳﮏ ﺳﻨﺪ ﻣﻌﺘﺒﺮ وﻗﺎﻧﻮﻧﯽ دراﺧﺘﻴﺎردارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺁن ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺑﻪ وﯼ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻴﮕﻴﺮد‬
‫وﺑﺮﺧﻼف‪ ،‬ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﺷﻤﺎ ﻣﺤﮑﻤﻪ وﻳﺎ ﻣﻴﺎﻧﺠﯽ را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ‬
‫ﺑﺴﺎزﻳﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ هﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬دراﻳﻨﺼﻮرت هﺮﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺘﻢ ﺷﻮد ـ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻘﺼﺪ‬
‫ﮐﻠﯽ داﺷﺘﻦ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻣﺮﻓﻮع ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮداﺷﺘﻦ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﻤﯽ ﺑﻮد‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰﻩ هﺎﯼ ﮐﻤﯽ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردن ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯽ ﺑﻮد وﻳﮏ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﯽ ﺑﺎورﯼ درراﺑﻄﻪ ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ وﺟﻮد ﻣﯽ‬
‫ﻼ دراﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﮔﺮدﻳﺪ ﻣﻄﺮح ﻣﻴﺸﺪ‪.‬‬ ‫داﺷﺖ – ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﭘﺮاﺑﻠﻢ هﺎﯼ را ﻗﺒ ً‬

‫درﺣﺎﻻت ﺑﻌﺪ ازﺟﻨﮓ ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻳﻨﮑﻪ ﮐﯽ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ را دراﺧﺘﻴﺎر دارد ﻣﺸﮑﻞ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد؛ ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﻣﺸﮑﻞ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﺧﻮاهﺪ ﺁﻣﺪ ﮐﻪ دوﻃﺮف اﺳﻨﺎد ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﮐﻪ داراﯼ اﻋﺘﺒﺎر ﻳﮑﺴﺎن اﻧﺪ‪،‬‬
‫دراﺧﺘﻴﺎرداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬هﺮﭼﻨﺪ درﺁﻳﻨﺪﻩ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮏ ﻧﻮع ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ‬
‫وﺟﻮدداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﻨﺎد ﻣﻠﮑﻴﺖ راﮐﻪ درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دراﻳﻦ‬

‫‪135‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮔﺬار ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮﺳﻤﻴﺖ ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪ .‬ﻣﺤﺎﮐﻢ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﺎﻓﺬﻩ ﮐﺸﻮر اﺳﻨﺎد ﻋﺮﻓﯽ را‬
‫درﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺑﺮﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﻨﺎد ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ اﺳﻨﺎد رﺳﻤﯽ داراﯼ‬
‫ﻗﺪرت ﺛﺒﻮت ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ درﻳﮏ ﻣﻨﺎزﻋﻪ هﺮدو ﻃﺮف اﺳﻨﺎد ﻋﺮﻓﯽ دراﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫) ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ اﺳﻨﺎد هﺮدوﻃﺮف داراﯼ ﻋﻴﻦ ﻗﺪرت ﻳﺎ اﻋﺘﺒﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ( ﺷﻤﺎ ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ را‬
‫ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ از ﻣﺆﮐﻞ ﺧﻮد دﻻﻳﻞ اﺿﺎﻓﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪﮐﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺆﮐﻞ ﺷﻤﺎ ﺗﻌﻠﻖ دارد‪.‬‬

‫ﺗﺰﮐﻴﻪ ﺷﻬﻮد‬ ‫‪.iv‬‬

‫دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﻀﺎت ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﺷﻔﺎهﯽ ﺷﻬﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ ﺷﺎن ﺷﻬﺎدت ﻣﻴﺪهﻨﺪ‪ ،‬اﺗﮑﺎء‬
‫ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﻬﺎدت ﺷﻬﻮد ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ اﺳﻨﺎد ﮐﻤﺘﺮ درﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ هﻨﻮز هﻢ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻄﻮر‬
‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬هﻤﺴﺎﻳﻪ هﺎﯼ ﻧﺰدﻳﮏ ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﻣﺆﮐﻞ ﺷﻤﺎ را ﺧﻮب ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ ودرﺁن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت زﻳﺎدﯼ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ اﺳﺎﺳًﺎ درﻳﮏ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﻮﺑﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻳﮏ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﮐﻨﻨﺪﻩ راﺑﺮاﯼ‬
‫ﻗﺎﺿﯽ درﺑﺎرﻩ اﻳﻨﮑﻪ ﭼﺮا ﻣﺆﮐﻞ ﺷﻤﺎ درﻗﻀﻴﻪ ادﻋﺎﯼ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻘﺪﻳﻢ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺎﺛﻴﺮات ﺑﺎﻻﯼ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺤﻞ‬ ‫‪.v‬‬

‫دﻟﻴﻞ ﺳﻮﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﺆﮐﻞ ﺧﻮد ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ اﻳﻦ ﮐﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺆﮐﻞ ﺗﺎن ازﻣﻠﮑﻴﺖ ﺑﻄﻮر ﻣﺆﺛﺮ‬
‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺎر ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﻪ ﺳﺰاﯼ درﺳﻄﺢ ﮐﺸﻮردارد ﮐﻪ دراﻋﻤﺎرﻣﺠﺪد واﻳﺠﺎد ﺷﻐﻞ ﻣﻔﻴﺪ‬
‫واﻗﻊ ﺷﻮد‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮑﯽ ازﻃﺮﻓﻴﻦ ﻃﺮح اﻳﺠﺎد ﻳﮏ ﻓﺎﺑﺮﻳﮑﻪ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ را ﻃﻮرﯼ‬
‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﺻﺖ هﺎﯼ ﺷﻐﻠﯽ راﺑﺮاﯼ ﻣﺮدم اﻳﺠﺎد ﮐﻨﺪ درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻃﺮف دﻳﮕﺮاز زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬دراﻳﻨﺼﻮرت ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺣﻖ اوﻟﻴﺖ را ﺑﺮاﯼ ﺷﺨﺺ اوﻟﯽ ﺧﻮاهﺪ داد‪.‬‬

‫اﻣﺎ دراﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ وﺟﻮد دارد و ﺁن اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ درﻳﮏ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‬
‫ﮐﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ دهﺪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ واﻗﻌًﺎ از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﻣﻔﻴﺪ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ دوﭘﺮوژﻩ اﻳﮑﻪ هﺮدو ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﯼ دارﻧﺪ اﻣﺎ ﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﯼ هﺎﯼ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮﺁن ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﻳﻦ هﻢ دﺷﻮارﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﺪ ﺁﻳﺎ ﻃﺮﻓﻴﻦ‬
‫ﭼﻴﺰﯼ را ﮐﻪ ﻣﻴﮕﻮﻳﻨﺪ ﺁﻧﺮاﻋﻤﻠﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ اﺷﺨﺎص ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ادﻋﺎ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ او ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ ﻳﮏ ﻓﺎﺑﺮﻳﮑﻪ درزﻣﻴﻦ اﻋﻤﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ وﺗﻌﺪاد زﻳﺎدﯼ ﻣﺮدم را اﺳﺘﺨﺪام ﻧﻤﺎﻳﺪ اﻣﺎ‬
‫اﮔﺮ او دروغ ﺑﮕﻮﻳﺪ وﺑﻪ ﻋﻮض زﻣﻴﻦ وﯼ ﻣﻠﮑﻴﺖ را ﺻﺮف ﺑﺮاﯼ ﺳﮑﻮﻧﺖ ﻓﺎﻣﻴﻠﯽ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬
‫– ﺁﻳﺎ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﭘﺮوژﻩ وﻋﺪﻩ دادﻩ ﺷﺪﻩ ﻋﻤﻞ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻠﮑﻴﺖ وﯼ را‬
‫ازاﺧﺘﻴﺎرش ﺳﻠﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟‬

‫اﻣﺎ ﺑﺎوﺟﻮد اﻳﻦ ﻣﺸﮑﻼﺗﻴﮑﻪ وﺟﻮد دارد‪ ،‬دﻻﻳﻞ اﻗﺘﺼﺎدﯼ وﻣﻨﺎﻓﻊ ﺁن ﺑﺮاﯼ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﻬﻤﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻗﺎﺿﯽ را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺑﻪ ﺁن ﺑﺴﺎزد‪.‬‬

‫ﻓــــﻘــﺮ‬ ‫‪.vi‬‬

‫هﺮﮔﺎﻩ ﻣﺆﮐﻞ ﺷﻤﺎ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻳﺎ ﮐﺪام ﻣﺸﮑﻼت اﻗﺘﺼﺎدﯼ را ﺑﺒﺎر ﺧﻮاهﺪ ﺁورد؟ ﺁﻳﺎ ﻣﺆﮐﻞ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﻴﭽﺎرﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد؟ درﻳﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻔﺎد ﺣﮑﻮﻣﺖ‬

‫‪136‬‬
‫ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ درﻳﮏ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻓﻴﺼﻠﻪ اﯼ ﺻﺎدر ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺳﺒﺐ ﺷﻮد‬
‫ﮐﻪ اﺗﺒﺎع ﮐﺸﻮر ﺧﺎﻧﻪ هﺎﯼ ﺧﻮد را ازدﺳﺖ ﺑﺪهﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﻓﻘﺮ ﮐﺸﺎﻧﻴﺪﻩ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﺼﻤﻴﻢ درﻣﻮرد ﺣﻞ‬
‫وﻓﺼﻞ هﺮﻧﻮع ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺳﺒﺐ ﻓﻘﺮ وﺑﻴﭽﺎرﮔﯽ ﻣﺎﻟﮑﻴﻦ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫اﻧــﺼﺎف‬ ‫‪.vii‬‬

‫ﺁﻳﺎ ﺑﺮاﯼ ﺷﺨﺼﻴﮑﻪ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ زﻣﻴﻦ را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻴﺎورد ﮐﺪام ﻣﻼﺣﻈﻪ دﻳﮕﺮﯼ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﮐﻢ‬
‫وﻳﺎﺑﻴﺶ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻋﺒﺪل ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﺎﻧﻪ اﯼ را دراﺧﺘﻴﺎر دارد ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺮاﯼ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ او‬
‫ﻣﺎﻟﮏ ﺁن ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺑﻮد اﻣﺎ ﻋﺒﺪل ﻗﺒﻞ ازاﻳﻨﮑﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺑﺮﺳﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن رﻓﺖ‪ .‬درﺟﺮﻳﺎن‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎﻳﻴﮑﻪ وﯼ درﭘﺎﮐﺴﺘﺎن اﻗﺎﻣﺖ داﺷﺖ هﻴﭻ ﻧﻮع ﮐﻮﺷﺸﯽ اﻧﺠﺎم ﻧﺪاد ﮐﻪ ﺑﺎﻻﯼ ﺧﺎﻧﻪ وﯼ ﭼﻪ اﺗﻔﺎﻗﯽ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻳﮏ رﻓﻴﻖ ﻋﺒﺪل ﺑﺮاﻳﺶ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻪ اش ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮﯼ}‬
‫اﺳﺤﻖ {ﺑﻪ ﻓﺮوش رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ ازاﻳﻦ وﯼ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد ﮐﻪ دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺨﺎﻃﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻠﮑﻴﺘﺶ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺮدد‪.‬‬

‫دراﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ دﻻﻳﻠﯽ را ازﻃﺮف ﻣﺆﮐﻞ ﺗﺎن }اﺳﺤﻖ{ ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﺮﻧﺴﻴﺐ هﺎﯼ‬
‫ﻻ – ﺷﻤﺎ ﺷﺎﻳﺪ اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﺿﺮور ﻧﺒﻮد ﮐﻪ اﺣﻤﺪ ﺑﻔﻬﻤﺪ ﮐﻪ‬
‫اﻧﺼﺎف وﻋﺪاﻟﺖ ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬او ً‬
‫ﻋﺒﺪل ﻣﺎﻟﮏ ﺧﺎﻧﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﻋﺒﺪل درﺧﺎرج ﮐﺸﻮرﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺆﮐﻞ ﺷﻤﺎ را از او ﺑﮕﻴﺮد واو را ﺑﻪ ﻋﺒﺪل ﺑﺪهﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺆﮐﻞ ﺷﻤﺎ درﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﭘﻮل‬
‫ﺗﺎدﻳﻪ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﻮد ودﻟﻴﻠﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺎﻟﯽ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴًﺎ – ﺷﻤﺎ هﻤﭽﻨﺎن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﭘﺮﻧﺴﻴﺐ هﺎﯼ اﻧﺼﺎف اﻳﺠﺎب ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ اﺳﺤﻖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺎﻟﮏ ﺧﺎﻧﻪ ﻋﻮض‬
‫ﺁﻧﺮا ﺑﺪهﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ درﺟﺮﻳﺎن ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ﺳﺨﺖ ودﺷﻮار او درﺑﻴﺮون ازﮐﺸﻮر ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ درﻣﻘﺎﺑﻞ هﺮدو ﻧﮑﺘﻪ ﻓﻮق دﻻﻳﻞ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻄﺮح ﺷﺪﻩ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‪ .‬وﮐﻴﻞ ﻋﺒﺪل ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﺆﮐﻞ وﯼ ﭼﺎرﻩ اﯼ دﻳﮕﺮﯼ ﻧﺪاﺷﺖ ﮐﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺗﺮﮎ ﻧﮑﻨﺪ و"ﻏﻴﺮ ﻋﺎدﻻﻧﻪ"‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ وﯼ از اﺧﺘﻴﺎرش ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺣﻮادث ﺳﻴﺎﺳﯽ ﮐﺸﻴﺪﻩ ﺷﻮد وﺑﻪ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮﯼ دادﻩ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ ﻋﺒﺪل هﻤﭽﻨﺎن ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ هﺮﮔﺎﻩ اﺳﺤﻖ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ‬
‫داد ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل ﺑﺎ هﻤﺴﺎﻳﻪ هﺎﯼ ﺧﺎﻧﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬او ﻣﻴﺪاﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺒﺪل ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫وﯼ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﮐﺸﻮر ﻓﺮارﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ب‪ .‬ﺛﺒﺖ زﻣـــﻴﻦ‬

‫ﺛﺒﺖ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ راﺑﻄﻪ ﻧﺰدﻳﮏ دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﮐﻪ زﻣﻴﻦ را ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ اﺟﺎزﻩ ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ زﻣﻴﻦ ﺧﻮدرا‬
‫دردﻓﺘﺮ ﻣﺮﮐﺰﯼ ﮐﻪ رﻳﮑﺎرد ﺁﻧﺮا ﺣﻔﻆ ﻣﻴﮑﻨﺪ وﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺛﺒﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﻤﻠﮑﺮد‬
‫ﻓﻮق‪ ،‬ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻨﻈﻢ ﺛﺒﺖ زﻣﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﺑﯽ ﺑﺎورﯼ هﺎ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ زﻣﻴﻦ را ﺗﺼﻔﻴﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺒﺘﻮان ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻠﮑﻴﺖ را ﺑﺴﻴﺎرﺳﺎدﻩ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫‪137‬‬
 ‫ﻗﻀﻴﻪ‪ :‬ﺗﺎﻳﻠﻨﺪ‬
‫درﺳﺎل ‪ 1982‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﺎﻳﻠﻨﺪ ﻳﮏ ﭘﺮوژﻩ ‪ 20‬ﺳﺎﻟﻪ اﯼ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ وﺛﺒﺖ زﻣﻴﻦ هﺎﯼ زراﻋﺘﯽ را درﺳﺮاﺳﺮ‬
‫ﺗﺎﻳﻠﻨﺪ ﺁﻏﺎزﮐﺮد‪ .‬ﻣﻘﺼﺪ اﻳﻦ ﭘﺮوژﻩ اﻳﻦ ﺑﻮدﮐﻪ دﺳﺘﺮﺳﯽ دهﻘﺎﻧﺎن را ﺑﺮاﯼ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁوردن ﮐﺮﻳﺪت از‬
‫ﻣﻮﺳﺴﺎت اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺪهﺪ‪ .‬درﺟﺮﻳﺎن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﭘﺮوژﻩ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 8 .5‬ﻣﻴﻠﻮن ﺳﻨﺪ ﻣﻠﻴﮑﺖ ﺻﺎدرﺷﺪ‪ .‬درﭘﻬﻠﻮﯼ‬
‫اﺳﻨﺎد ﺻﺎدرﻩ ﻓﻮق‪ ،‬ﺗﻌﺪاد اﺳﻨﺎد ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺛﺒﺖ ﺷﺪﻩ درﺳﺎل ‪ 1984‬از ﭼﻬﺎروﻧﻴﻢ ﻣﻴﻠﻮن ﺑﻪ ‪ 18‬ﻣﻴﻠﻮن ﺗﺎ ﺳﭙﺘﻤﺒﺮ‬
‫‪ 2001‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت درﺟﺮﻳﺎن ﭘﺮوژﻩ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ اهﺪاف ﺧﻮدرا ﺟﻮاﺑﮕﻮ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫دهﻘﺎﻧﺎﻧﻴﮑﻪ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ دارﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دهﻘﺎﻧﺎﻧﻴﮑﻪ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬درﺷﺮاﻳﻂ ﺧﻮﺑﺘﺮ درﻳﺎﻓﺖ ﻗﺮﺿﻪ هﺎﯼ‬
‫ﮐﻼن ﻗﺮاردارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ درﺗﺎﻳﻠﻨﺪ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻓﮑﺘﻮر هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ دارد‪:‬‬
‫‪ ‬ﻳﮏ دﻳﺪ واﺿﺢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮوژﻩ وﺟﻮد دارد وﭘﻼن ﻃﻮﻳﻞ اﻟﻤﺪت ﺑﺮاﯼ اﻧﺠﺎم ﺁن وﺟﻮدداﺷﺖ‬
‫وﻳﮏ ﺗﻌﻬﺪ اﺳﺎﺳﯽ از ﻃﺮف ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮﮐﺎﯼ ﻋﻤﺪﻩ دراﺟﺮاﯼ ﺁن وﺟﻮدداﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻳﮏ ﭘﺎﻟﻴﺴﯽ وﭼﻬﺎرﭼﻮﮐﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ درراﺑﻄﻪ ﺑﻪ ادارﻩ زﻣﻴﻦ وﺟﻮدداﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ ‬ﭘﺮوژﻩ ﺑﺮ ﮐﻮﺷﺶ هﺎﯼ ﻗﺒﻠﯽ ﺑﻨﺎ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ اﺳﻨﺎدﯼ را ﺻﺎدر ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﮑﻴﻦ زﻣﻴﻦ را‬
‫ﺑﺮﺳﻤﻴﺖ ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ هﺎﯼ ﺛﺒﺖ ﺗﻮﺳﻂ دﻳﭙﺎرﺗﻤﻨﺖ زﻣﻴﻦ اﻧﮑﺸﺎف دادﻩ ﺷﺪ وﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯼ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﯼ هﺎﯼ ﻣﺮدم‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ ‬ﻣﺮدم ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻋﺘﻤﺎد داﺷﺘﻨﺪ وﺑﺼﻮرت ﻓﻌﺎل درﭘﺮوﺳﻪ رﻳﻔﻮرم ﺳﻬﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻳﮑﻪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺴﺖ ﭘﺮوژﻩ را ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ ﺑﺴﺎزد – ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ ﺛﺒﺖ‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن وﺳﺮوﯼ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯽ – وﺟﻮدﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬

‫دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اوﻟﻴﻦ اﻗﺪام درﺳﻄﺢ ﻣﻠﯽ درراﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﺛﺒﺖ زﻣﻴﻦ درﺳﺎل ‪ 1965‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬درﺁن‬
‫ﺳﺎل ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮوﯼ زﻣﻴﻦ واﺣﺼﺎﺋﻴﻪ را ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺁن رﻳﺎﺳﺖ ﺳﺮوﯼ‬
‫ﮐﺪﺳﺘﺮ اﻳﺠﺎد ﺷﺪ‪ .‬رﻳﺎﺳﺖ ﮐﺪﺳﺘﺮ وﻇﻴﻔﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺳﺮوﯼ ﺳﺮﺗﺎﺳﺮﯼ را درﺳﻄﺢ ﮐﺸﻮر ﺑﺨﺎﻃﺮ‬
‫ﺛﺒﺖ زﻣﻴﻦ اﻧﺠﺎم دهﺪ وﻣﺎﻟﮑﻴﺖ زﻣﻴﻦ را درﻧﻘﺸﻪ هﺎﯼ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﺎن دهﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﻴﻢ هﺎﯼ ﺳﻴﺎر ﺑﻪ ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﮐﺸﻮر ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﺷﺪ‪ .‬هﺪف اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤ ًﺎ ﺑﺎ ﻣﺎﻟﮑﻴﻦ زﻣﻴﻦ هﺎ‬
‫ﺻﺤﺒﺖ ﺷﻮد‪ .‬اﺳﻨﺎد ﻣﻠﮑﻴﺘﯽ ﻗﺒﻮل ﻣﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ دﻩ ﻧﻔﺮ ازهﻤﺴﺎﻳﻪ هﺎ ﺻﺤﺖ ﺁﻧﺮا ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‬
‫واﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﺤﻮل ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮐﻮﺷﺶ هﺎ از هﻤﺎن ﺁوان ﺑﻪ ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺼﺎرف زﻳﺎد را ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺑﻮد وﺑﻌﺪ از ﺁﻏﺎز ﺟﻨﮓ هﺎﯼ داﺧﻠﯽ درﺳﺎل‬
‫‪ 1979‬ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﮐﺘﺎب هﺎﯼ ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺑﺮﺳﻮم ﺣﺼﻪ ﺗﻤﺎم زﻣﻴﻦ هﺎﯼ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد و ﭘﻨﺠﻢ ﺣﺼﻪ ﺗﻤﺎم زﻣﻴﻦ هﺎﯼ زراﻋﺘﯽ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻮد‪.‬‬

‫درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﺪام ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ درﺑﺎرﻩ ﺛﺒﺖ زﻣﻴﻦ ﮐﻪ ﻣﻘﺮرات وﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ هﺎﻳﯽ‬
‫را ﺑﺮاﯼ ادارﻩ وﺛﺒﺖ زﻣﻴﻦ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻌﻠﯽ‪ ،‬ﺛﺒﺖ زﻣﻴﻦ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت‬
‫ﻧﻈﺎم ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺛﺒﺖ ﻣﻠﮑﻴﺖ را ﻋﻬﺪﻩ دار ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ‬
‫ﺻﺪور ﻗﺒﺎﻟﻪ ﺑﺮاﯼ ﻗﻄﻌﺎت ﻣﺸﺨﺺ زﻣﻴﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﮐﻨﻨﺪﻩ اﯼ واﺣﺪﯼ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﺗﻘﻠﺐ‬
‫اﺳﻨﺎد ﻣﻠﮑﻴﺖ زﻣﻴﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺻﺪور اﻳﻦ اﺳﻨﺎد ﺑﺎ ﻧﻘﺸﻪ هﺎﯼ ﮐﺪﺳﺘﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻼ ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮوﺷﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ درﺧﻮاﺳﺘﯽ را ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺤﻞ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‬‫ﺑﻌﻼوﻩ‪ ،‬ﭘﺮوﺳﻪ ﺛﺒﺖ ﮐﺎﻣ ً‬
‫زﻣﻴﻦ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺷﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺖ ودرﺳﺘﯽ ﻗﺒﺎﻟﻪ ﺑﺎﻳﺪ از ﻃﺮف ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‬
‫ﺗﺼﺪﻳﻖ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻌﺪًا ﻓﺮوﺷﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ دردﻓﺘﺮ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮد ﮐﻪ اﻳﻦ دﻓﺘﺮ ﺣﺪود ارﺑﻌﻪ وارزش ﺁﻧﺮا‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺎﻟﻴﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪًا دﻓﺘﺮ ﻣﺴﺘﻮﻓﻴﺖ ﻣﺤﻞ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺁﻳﺎ ﻓﺮوﺷﻨﺪﻩ از دوﻟﺖ‬

‫‪138‬‬
‫ﻗﺮﺿﺪار اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﭘﺮوﺳﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﭘﺮوﺳﻪ دﻳﮕﺮﯼ هﻢ درﺳﻄﺢ ﻣﺤﻠﯽ وهﻢ درﺳﻄﺢ‬
‫ﻣﺮﮐﺰﯼ ﻗﺒﻞ ازﻓﺮوش ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻻزﻣﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮوﺳﻪ }ﺛﺒﺖ زﻣﻴﻦ{ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻴﺪهﻨﺪ ﮐﻪ زﻣﻴﻦ هﺎﯼ ﺷﺎن را ﺛﺒﺖ ﻧﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻨﮑﻪ ﺳﺮدرﮔﻤﯽ هﺎ درﺑﺎرﻩ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ رﻓﻊ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻳﻦ ﮐﻤﺒﻮدﯼ هﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎرﻟﻤﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻳﺪ درﺑﺎرﻩ ﺛﺒﺖ زﻣﻴﻦ ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن را وﺿﻊ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮوﺳﻪ‬
‫ﺛﺒﺖ ﻣﻠﮑﻴﺖ وﻧﻘﺸﻪ هﺎﯼ اﺳﺘﻨﺪرد و ﺣﺪود ارﺑﻌﻪ زﻣﻴﻦ هﺎ را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻳﺪ ﻳﮏ ادارﻩ‬
‫اﯼ را‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻮﺟﻮد ﻗﻀﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﺛﺒﺖ زﻣﻴﻦ ﺗﺎﺳﻴﺲ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ادارﻩ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﮏ دﻳﺘﺎﺑﻴﺲ‬
‫ﻼ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﺠﺎد‬ ‫دﺟﻴﺘﻠﯽ ﻗﺒﺎﻟﻪ را ﺑﻮﺟﻮد ﺑﻴﺎورد‪ .‬ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺗﮑﻨﺎﻟﻮژﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﮐﻪ ﻓﻌ ً‬
‫ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺘﺎﺑﻴﺲ درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﭘﺮهﺰﻳﻨﻪ وﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻧــﮏ ﺟـــﻬﺎﻧﯽ‪ :‬ﺟﺎ ﮔﺰﻳﻨﯽ هﺎﯼ ﺑﺮاﯼ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ‬

‫ﻳﮏ ﭘﺮوﮔﺮام وﺳﻴﻊ ﺗﻨﻈﻴﻢ وﺛﺒﺖ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ‪ ،‬ﭘﺮهﺰﻳﻨﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد وﺿﺮورت ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎد اﺷﺨﺎص ﻣﺴﻠﮑﯽ‬
‫دارد‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﭘﺮوﮔﺮام‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎﻳﺪ درﻧﻈﺮداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اهﺪاف ﭘﺎﻟﻴﺴﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻓﺮاهﻢ‬
‫ﻧﻤﻮدن ﺳﻨﺪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ درﮎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﺸﺎن دادﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻮع اﺟﺎرﻩ هﺎ ﺳﻬﻮﻟﺖ هﺎﯼ را‬
‫درﻣﻮرد دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻣﺮدم ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻓﺮاهﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬درﻧﺎﻳﺠﺮﻳﺎ ﺣﻘﻮق ﻣﺼﺆﻧﻴﺖ زﻣﻴﻦ ﺑﻄﻮرﺳﺎدﻩ وﺑﻪ اﺳﺎس‬
‫ﺛﺒﺖ در ﮐﻤﻮﻧﻴﺘﯽ ﻓﺮاهﻢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬در اﻧﺪوراس اﺳﻨﺎد ﺳﺎدﻩ ﻣﻠﮑﻴﺖ را‪ ،‬درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻗﺮض ﻋﻤﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬‬
‫ﻗﺮض دهﻨﺪﻩ ﮔﺎن ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ درﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺮض ﺧﻮد دراﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬درﺳﺎﺣﺎت ﺷﻬﺮ ﻧﺸﻴﻦ‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎن‬
‫اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺆﻗﺘﯽ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺿﺮورت هﺎﯼ ﺳﺎﮐﻨﻴﻦ ﺑﺮاﯼ ﻣﺼﺆﻧﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ‪،‬ﻋﻮض ﺳﻨﺪ‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺖ‪ ،‬ﺷﺮوع ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻮﺗﺴﻮاﻧﺎ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ ازﻋﺪم اﺧﺮاج ﮐﺴﺎﻧﻴﮑﻪ‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺖ را دراﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ ‪ ،‬هﻨﮕﺎﻣﻴﮑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﻤﺒﻮد زﻣﻴﻦ در ﺷﻬﺮ هﺎ را ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﺮارد دهﺪ‪ ،‬ﺻﺎدر‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﺎل هﺎﯼ دﻳﮕﺮﯼ درراﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺼﺆﻧﻴﺖ ﺑﺪون ﺳﻨﺪ ﻣﮑﻠﻴﺖ ﻣﮑﻤﻞ در هﻨﺪوﺳﺘﺎن و وﻳﺘﻨﺎم‬
‫ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‪(World Bank 2005) .‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻴﮑﻪ درﻃﯽ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﯼ ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﻗﺎدرﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد‬ ‫‪-1‬‬
‫ﮐﻪ زﻣﻴﻦ هﺎﯼ ﺷﺎن را دوﺑﺎرﻩ ﺑﺪﺳﺖ ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﻴﮑﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻬﺎﺟﺮ ﺷﺪن ﺑﻪ‬
‫ﺑﻴﺮون از ﮐﺸﻮر اﻳﻨﻬﺎ ﺣﻖ ﺧﻮد را ازدﺳﺖ ﺧﻮاهﻨﺪ داد؟ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎ ﻳﮑﯽ از هﻤﺼﻨﻔﺎن ﺗﺎن‬
‫ﺑﺤﺚ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ و ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﮐﻪ هﺮﻳﮏ ﻋﻴﻦ ﻓﮑﺮ را دارد‪.‬‬
‫ﭼﻄﻮر ﻣﯽ ﺗﻮان اﻧﮕﻴﺰﻩ هﺎﯼ را ﺑﺮاﯼ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺑﻮﺟﻮد ﺁوردﮐﻪ ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺎﻣﻊ را درﻣﻮرد ﺳﻨﺪ‬ ‫‪-2‬‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺖ واﻳﺠﺎد ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻣﻴﻦ را ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟ ﺑﺮاﯼ اﻧﺠﺎم‬
‫اﻳﻦ ﮐﺎر}اﻳﺠﺎد اﻧﮕﻴﺰﻩ{ﮐﺪام ﺷﺨﺺ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬؟‬
‫ﭼﺮا ﺷﻤﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﻴﮑﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﺛﺒﺖ درﺑﻌﻀﯽ ﮐﺸﻮرهﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد دﻳﮕﺮ ﮐﺸﻮرهﺎ‬ ‫‪-3‬‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ وﻣﻐﻠﻖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﮐﺪام ﻣﻔﻴﺪﻳﺘﯽ ﺑﺮاﯼ داﺷﺘﻦ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ وﻣﻐﻠﻖ وﺟﻮد دارد؟ اﮔﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺛﺒﺖ را از اﺑﺘﺪاء ﺷﺮوع ﮐﻨﻴﺪ ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ را ﺳﺎدﻩ ﻣﯽ ﺳﺎزﻳﺪ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ؟‬
‫ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ وﻳﺎ ﮐﺪام ﻳﮑﯽ ازاﻋﻀﺎﯼ ﻓﺎﻣﻴﻞ ﺗﺎن ﺑﺎ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻏﻴﺮرﺳﻤﯽ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻣﻮاﺟﻪ‬ ‫‪-4‬‬
‫ﺷﺪﻩ اﻳﺪ؟ ﭼﻪ ﺗﺠﺎرﺑﯽ ﺷﻤﺎ از اﻳﻦ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎ دارﻳﺪ؟‬

‫‪139‬‬
 ‫‪ .7‬ﻧﺘﻴـــﺠـﻪ‬

‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﭼﻨﺪﻳﻦ هﺪف داﺷﺖ‪ .‬اوﻻً‪ ،‬اﻳﻨﮑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺑﺮاﯼ اﻧﮑﺸﺎف اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﮐﺸﻮر‬
‫ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴًﺎ اﻳﻨﮑﻪ‪ ،‬ﻳﮏ ﻣﺮورﮐﻠﯽ از ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن داﺷﺖ‪ .‬ﺛﺎﻟﺜًﺎ اﻳﻨﮑﻪ ‪ ،‬ﺳﻪ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺎﺳﯽ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﻤﻮد‪ :‬اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘﺬﻳﺮﯼ ﻣﻠﮑﻴﺖ‬
‫وﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻠﮑﻴﺖ‪.‬‬
‫از ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ دراﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺁﻣﻮﺧﺘﻪ اﻳﺪ ﻣﺎ اﻣﻴﺪوارهﺴﺘﻴﻢ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ درﺑﺎرﻩ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻓﮑﺮ ﻧﻤﻮدﻩ وﻳﮏ دﻳﺪ اﻧﺘﻘﺎدﯼ درﻣﻮرد ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬ﻣﺎ هﻤﭽﻨﺎن اﻣﻴﺪ وار هﺴﺘﻴﻢ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻗﺎدر ﺧﻮاهﻴﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻗﻮﯼ از ﻃﺮف ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺧﻮاهﻴﺪ داﺷﺖ – ﺧﺼﻮﺻًﺎ درﻣﻮرد‬
‫اﻧﮕﻴﺰﻩ هﺎﯼ ﻣﺆﺛﺮﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻣﺎ اﻣﻴﺪ وارهﺴﺘﻴﻢ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ اﻧﮕﻴﺰﻩ هﺎﯼ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ واﻳﻨﮑﻪ ﭼﻄﻮر ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﻮازن را درﻣﻮرد‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ از اﻳﻦ ﺣﻘﻮق و ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﺁن را‪ ،‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺤﺪودﻳﺖ هﺎﯼ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫وﺿﻊ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﺮهﻢ ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬دادﻩ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬

‫‪140‬‬
 Sources Consulted

2004 Constitution of Afghanistan. http://www.afghanistantranslation.com.

Boudreaux, Karol. 2005. The Role of Property Rights as an Institution: Implications
for Development Policy.
Norwegian Refugee Council. 2005. A Guide to Property Law in Afghanistan.
Polinsky, Mitchell and Steven Shavell. 2007. Handbook of Law and Economics. North
Holland. Shavell, Steven. 2004.
Foundations of Economic Analysis of Law. Bellknap Press.
United States Agency for International Development. 2006. Legal Issues Pertaining to
Land Titling and Registration in Afghanistan.
World Bank. 2005. A Better Investment Climate for Everyone.

141
 ‫ﻓﺼـﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺣﻘــﻮق ﺗـﺠﺎرت ‪ ‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﻧﺠﻴﺐ اﷲ ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ درﺑﻴﺮون از ﺷﻬﺮ ﮐﺎﺑﻞ ﻣﺼﺮوف ادارﻩ ﻳﮏ ﻓﺎﺑﺮﻳﮑﻪ‬
‫ﮐﻮﭼﮏ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﺸﺖ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬او ﻓﮑﺮ ﻣﻴﮑﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺸﺖ هﺎﺋﻴﺮا ﮐﻪ ﻓﺎﺑﺮﻳﮑﻪ او ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ داراﯼ‬
‫ﮐﻴﻔﻴﺖ ﭘﺎﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ او ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﮐﻴﻔﻴﺖ ﺧﺸﺖ را ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺴﺎزد‪ ،‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﻓﺎﺑﺮﻳﮑﻪ‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ درزﻣﻴﻨﻪ ﻧﺼﺐ ﺗﺠﻬﻴﺰات ﺟﺪﻳﺪ درﻓﺎﺑﺮﻳﮑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻧﺠﻴﺐ اﷲ دراﻳﻦ‬
‫ﻣﻮر ﻓﮑﺮ ﻣﻴﮑﻨﺪ اﮔﺮ او ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻳﮏ ﻓﺎﺑﺮﻳﮑﻪ ﺧﺸﺖ ﺳﺎزﯼ را ﺧﻮدش اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﺪ وﮐﻴﻔﻴﺖ ﺁن را ﺑﺎﻻ‬
‫ﺑﺒﺮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ وﯼ ﻣﻔﺎد زﻳﺎدﯼ را درﻳﺎﻓﺖ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺠﻴﺐ اﷲ ﭘﻮل ﮐﺎﻓﯽ دراﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪارد ﮐﻪ‬
‫ﻓﺎﺑﺮﻳﮑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﺸﺖ ﺧﻮد را ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻟﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﻴﺸﻮد اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺠﻴﺐ اﷲ ﭼﻄﻮر ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻔﮑﻮر ﺧﻮد را درﻋﻤﻞ ﭘﻴﺎدﻩ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اوﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاﯼ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﮐﺎر از ﻓﺎﻣﻴﻞ و ﻳﺎ رﻓﻘﺎﯼ ﺧﻮد ﮐﻪ او را ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻳﮏ ﻓﺮد ذﮐﯽ‬
‫وهﻮﺷﻴﺎر و ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﻴﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻤﮏ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬اﻣﺎ رﻓﻘﺎﯼ وﯼ اﻳﻦ را هﻢ ﻣﻴﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺠﻴﺐ اﷲ ﻻﻳﻖ‬
‫ﺑﻪ ﻳﮏ ﻓﺎﻣﻴﻞ ﻏﺮﻳﺐ اﺳﺖ وﭘﻮل ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮاﯼ ﺗﺪوﻳﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﯽ ﻧﺪارد‪ .‬او هﻤﭽﻨﺎن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از‬
‫ﻳﮏ ﺑﺎﻧﮏ ﻗﺮﺿﻪ ﺑﮕﻴﺮد اﻣﺎ ﺁﻳﺎ او ﻗﺎدرﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﻮل ﺑﺎﻧﮏ را ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟ اﻳﻦ اﻣﮑﺎن هﻢ‬
‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻧﺠﻴﺐ اﷲ ﻳﮏ ﺷﺮﻳﮑﯽ را ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﻮدﻩ وﻳﺎ ازﻳﮏ ﻣﺘﺸﺒﺚ دﻳﮕﺮ ﺑﺨﻮاهﺪ ﮐﻪ دراﻳﻦ‬
‫ﻣﻮرد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﺠﻴﺐ اﷲ ﺑﺮاﯼ ﺗﺪوﻳﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﯽ ﭼﻄﻮر ﭘﻮل ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاهﺪ ﺁورد‪ ،‬ﻣﻬﻢ اﻳﻦ‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺑﺮاﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺸﺒﺜﯽ ﺧﻄﺮاﺗﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ دراﻳﻨﺼﻮرت ﮐﺴﺎﻧﻴﮑﻪ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اورا ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﭼﻨﺪان ﻋﻼﻗﻪ اﯼ ﻧﺨﻮاهﻨﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻧﺠﻴﺐ اﷲ را درﺑﺮاﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻦ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺎرﯼ ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﺠﻴﺐ اﷲ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻔﺎد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫رﻗﺒﺎﯼ ﻧﺠﻴﺐ اﷲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﯼ را ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﭘﺎﻳﻨﺘﺮ ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﺒﺐ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬار ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺧﻮد را ازدﺳﺖ ﺑﺪهﺪ؛ ﻧﺠﻴﺐ اﷲ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺧﺸﺖ هﺎﯼ داراﯼ ﮐﻴﻔﻴﺖ‬
‫ﺧﻮب راﻋﺮﺿﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ وﻓﺮوﺷﺎت ﺁن ﺧﻮب ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ وﯼ درﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﭘﻮل از ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ‬
‫ﻣﺸﮑﻞ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮد؛ اﻳﻦ اﻣﮑﺎن هﻢ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻧﺠﻴﺐ اﷲ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﺑﻴﺎورد اﻣﺎ وﯼ ﺧﻮاهﺎن‬
‫ﻼ درذهﻦ ﺧﻮد داﺷﺖ‪ .‬دﻻﻳﻞ ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ وﻳﺎ هﺮدﻟﻴﻞ‬ ‫ﻣﻔﺎد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮﻳﮑﻪ اﻳﻦ ﻣﻔﮑﻮرﻩ را ﻗﺒ ً‬
‫دﻳﮕﺮﯼ ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﻮدن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ را ﺑﺮاﯼ ﺗﺠﺎرت ﻧﺠﻴﺐ اﷲ درﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﻗﺮار ﻣﻴﺪهﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺧﻄﺮات ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ را ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاران ﺑﻪ ﺁن ﻣﻮاﺟﻪ اﻧﺪ‪،‬‬
‫ﮐﺎهﺶ ﺑﺪهﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞ ﻣﻮﺳﺴﺎت ﺗﺠﺎرﺗﯽ و ﻗﺮارداد هﺎﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ‪ ،‬ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﻴﺖ‬
‫وﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﺎﺻﻠﻪ از ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ را ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ‪ ،‬درﺻﻮرت‬
‫ورﺷﮑﺴﺖ ﺷﺪن ﻳﮏ ﺷﺮﮐﺖ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﻘﺴﻴﻢ اﻣﻮال وداراﻳﯽ ﺷﺨﺺ ورﺷﮑﺴﺘﻪ راﺑﺎﻻﯼ دا ﺋﻨﻴﻦ‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻗﺮاردادهﺎ ازﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺸﺘﺮﯼ وﻓﺮوﺷﻨﺪﻩ اﻳﻦ اﻃﻤﻴﻨﺎن را ﻓﺮاهﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ‬
‫ﭼﻄﻮرﺧﺸﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺑﻪ ﻓﺮوش ﺑﺮﺳﺪ و ﻣﻔﺎد ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻳﺪ‪ .‬ﺗﺠﻤﻊ ﺳﺎﺧﺘﺎر هﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻓﻮق ﺣﻤﺎﻳﺖ‬

‫‪142‬‬
‫هﺎﯼ ﮐﺎﻓﯽ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را ﺑﺮاﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاران ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻴﺎورد ﮐﻪ ﻧﺠﻴﺐ اﷲ را درﺑﺮاﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﻓﻮق ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت ﺗﻮازن در ﻣﻮرد ﺿﺮورت ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﮔﺬاران‪ ،‬ﻗﺮض دهﻨﺪﮔﺎن وﻃﺮﻓﻬﺎﯼ ﻗﺮارداد وﺿﺮورت ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﻮدن اﻧﮕﻴﺰﻩ هﺎ ﺑﺮاﯼ ﻣﺘﺸﺒﺜﻴﻦ‬
‫ﻏﺮض اﺷﺘﺮاﮎ ﺷﺎن درﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ را‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧﻄﻮرﻳﮑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاران‬
‫ﺧﻮاهﺎن ﺣﺼﻮل اﻃﻤﻴﻨﺎن اﻳﻦ اﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻄﻮر ﭘﻮل ﺁﻧﻬﺎ درﺑﺮاﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ اﺳﺘﻔﺎدﻩ‬
‫ﺷﻮد وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد را از ﺳﻬﻢ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺪﺳﺖ ﺁورﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺸﺒﺜﻴﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺎﻳﻞ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺟﺪﻳﺪ را ﺑﺮاﻩ اﻧﺪازﻧﺪ اﮔﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ در هﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺿﺮر ﻧﻤﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ را‬
‫ﺑﺮاﻩ ﺧﻮاهﻨﺪ اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﺠﻴﺐ اﷲ ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ او هﻢ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﻢ ﮔﺮدد وﯼ ﻣﮑﻠﻒ اﺳﺖ‬
‫ﺗﺎ ﭘﻮل ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارو ﻗﺮض دهﻨﺪﻩ را دوﺑﺎرﻩ ﺗﺎدﻳﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ؛ دراﻳﻨﺼﻮرت او ﻋﻼﻗﻪ اﯼ ﭼﻨﺪان‬
‫ﻧﺨﻮاهﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ را ﺷﺮوع ﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺿﺮورت ﺑﺮاﯼ ﺧﺸﺖ درﻣﺎرﮐﻴﺖ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺼﻮرت ﮐﻞ ﺑﺎﺷﺪ دراﻧﻴﺼﻮرت وﯼ از ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻮﻗﻊ دارد ﮐﻪ‬
‫ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺤﺪودﻳﺖ هﺎﯼ را درﻣﻮرد اﻣﻮال وداراﻳﯽ ﺷﺨﺼﯽ ﻧﺠﻴﺐ اﷲ درﻗﺴﻤﺖ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرات‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ اش ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﺎدﻣﺎت درﺟﻨﺒﻪ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت واﺿﺢ‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﻮدﻳﺪ‪ ،‬دراﻳﻦ ﺟﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﻮال ﻣﻬﻤﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﻴﺸﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ درﻧﻈﺮداﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺪام ﺑﺨﺶ هﺎﯼ ﺣﻘﻮق دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ را ﺑﺘﻮان ﺑﺮاﻩ‬
‫اﻧﺪاﺧﺖ؟ ﭼﻄﻮر اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﺣﻘﻮق ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺷﻴﻮﻩ هﺎﺋﯽ را ﮐﻪ ﻣﺮدم در ﻣﻮرد ﮐﺎهﺶ و ﻳﺎ از ﺑﻴﻦ‬
‫ﺑﺮدن ﺧﻄﺮات ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪو ﻣﻔﺎد ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﺑﺪﺳﺖ ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺪهﻨﺪ؟ ﺁﻳﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن‬
‫هﻤﻴﺸﻪ ﻣﻄﺮح ﻧﻈﺮ اﺳﺖ؟ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت اﻳﺠﺎد ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬ﺁرزو هﺎﯼ ﻣﺮدم ﭼﻪ‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد؟ راﻩ هﺎﯼ ﺟﻠﺐ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺮدم وﻣﺘﺸﺒﺜﻴﻦ ﺧﺼﻮﺻﯽ درﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫درﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻴﮑﻪ درﻣﻌﺎﻣﻼت ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﻮﺟﻮدﻣﯽ ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻄﻮر ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﻴﺮﯼ ﻣﻔﺎهﻴﻢ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ وﻗﻮاﻧﻴﻦ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن واﺟﺮاﯼ ﺁن ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻳﮏ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻋﻤﻴﻘﯽ دراﻧﮑﺸﺎف اﻗﺘﺼﺎدﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫وﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻣﺮدم داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎ دﻻﻳﻠﯽ را ﺟﺴﺘﺠﻮ ﺧﻮاهﻴﻢ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮﺣﻤﺎﻳﺖ وﺣﻔﺎﻇﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ودﻳﮕﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر هﺎﯼ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﯽ ﻗﺮارﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻗﺮاردادهﺎ‪ ،‬ﺗﻴﻮرﯼ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ‪،‬‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ وﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﺠﺎد وﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ‪ ،‬ﺷﺨﺼﻴﺖ هﺎﯼ‬
‫ﺣﮑﻤﯽ دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺠﺮﯼ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﺠﺎرﺗﯽ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﮑﺲ وﮔﻤﺮﮐﺎت ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪون‬
‫ﺷﮏ‪ ،‬وﺿﻊ واﺟﺮاﯼ ﻣﻮﺛﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ ﮐﻪ ﻳﮏ ﭼﻬﺎرﭼﻮﮐﺎت ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺮاﯼ ﺗﺪوﻳﺮ ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫وﺗﺜﺒﺚ ﺗﺠﺎرﺗﯽ را درهﺮﻳﮏ از ﺳﺎﺣﺎت ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ ﻓﺮاهﻢ ﻣﻴﺴﺎزد‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﺁﻳﻨﺪﻩ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺣﻴﺎﺗﯽ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﻴﮑﻦ ﺗﺜﺒﻴﺖ اﻳﻨﮑﻪ ﮐﺪام ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺮاﯼ اﻧﺠﺎم رﻓﺎﻩ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻮﺛﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﺎر ﺁﺳﺎن‬
‫ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﻗﺘﺼﺎد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﺮﻳﻌًﺎ درﺣﺎل رﺷﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎ وﻣﻌﺎﻣﻼت ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﮐﻪ ﺻﻮرت ﻣﻴﮕﻴﺮد‬
‫روز ﺑﻪ روز ﻣﻐﻠﻖ وﭘﻴﭽﻴﺪﻩ ﺗﺮ ﺷﺪﻩ ﻣﻴﺮود‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺿﺮوت وﺿﻊ وﺗﺪوﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ وﺟﻮد‬
‫دارد ﮐﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت را ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ اﻣﺮوز ﻣﻨﺤﺼﺮوﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻓﺎﻣﻴﻞ‬

‫‪143‬‬
‫هﺎ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﮔﺮوپ هﺎﯼ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ وﻣﺮدم ﻣﺤﻞ ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺿﺮورت‬
‫ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ را ﺑﻮﺟﻮد ﺁوردﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎوراﯼ رواﺑﻂ ﻓﺎﻣﻴﻠﯽ واﻧﮕﻴﺰﻩ هﺎﯼ ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ‬
‫درﺣﻘﻴﻘﺖ رﻓﺘﺎر هﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ را درﮔﺬﺷﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ ‪،‬ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﻮد وﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫وﻣﻘﺮرات را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻨﻈﻴﻢ اﻳﻦ رواﺑﻂ ﺟﺪﻳﺪ اﻧﮑﺸﺎف داد‪.‬‬

‫هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺪﻳﺪ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻬﻢ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﻮد هﺪف اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﭼﻴﺴﺖ و ﺁﻳﺎ ﺑﻄﻮر ﻣﺆﺛﺮ اﺟﺮاء ﻣﻴﺸﻮد ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ .‬ﺑﻪ هﺮﻃﺮﻳﻖ ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫درﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ ﺧﻮد ﻗﺮاردارد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ اﯼ ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺗﺠﺎرت وﻣﻌﺎﻣﻼت ﺗﺠﺎرﺗﯽ وﺿﻊ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ وﻳﮏ ﻋﺪﻩ اﯼ دﻳﮕﺮﯼ از اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ در ﺳﺎل‬
‫‪ 2009‬درﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺴﻮدﻩ ﻗﺮاردارﻧﺪ‪ .‬ﻟﻴﮑﻦ اﺟﺮاﯼ ﺑﻌﻀﯽ از اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺤﺪود ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺎﮐﻢ‬
‫وادارات دوﻟﺘﯽ هﻨﻮز هﻢ ﺑﻪ ﻋﺮف وﻋﺎدات وﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻗﺒﻠﯽ ﮐﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒًﺎ ‪ 50‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‬
‫وهﻴﭽﮕﺎﻩ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﮕﺮدﻳﺪﻩ‪ ،‬اﺗﮑﺎء ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﺴﻴﺎر ﯼ از ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺧﻮﻳﺶ را از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ روش هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ اﺟﺮاﯼ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ وﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﺠﺎرﺗﯽ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺮاﺟﻊ رﺳﻤﯽ هﻨﻮز هﻢ ﻳﮏ ﭼﺎﻟﺶ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻼ‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ‪ ،‬دراﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺮﻋﻼوﻩ ﻣﺮورﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻄﻮر رﺳﻤﯽ‪ ،‬ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﻓﻌ ً‬
‫ﻣﻮﺟﻮداﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻣﻮﺛﺮ ﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت را ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﯼ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ واﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﺪﻣﺖ‬
‫ﻼ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻮاهﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬دراﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺎ ﮐﻮﺷﺶ ﺧﻮاهﻴﻢ ﮐﺮد ﮐﻪ راﻩ هﺎﯼ را ﮐﻪ ﻓﻌ ً‬
‫ﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت ﻋﻤﻞ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ از راﻩ هﺎﯼ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻄﻮر رﺳﻤﯽ وﻣﻮﺛﺮاﺟﺮا ﮔﺮدد‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺷﻤﺎ ﻓﻬﻢ ﮐﻠﯽ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﺧﻮاهﻴﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻤﻮﺟﺐ ﺁن‬
‫ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺿﺮورﯼ را ﮐﻪ ﺑﻪ اﺛﺮ ﺁن ﺑﺘﻮان ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت را ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت را‬
‫ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪﻩ وﻳﮏ ﻓﻀﺎﯼ راﺑﻮﺟﻮدﺧﻮاهﻴﺪ ﺁورد ﮐﻪ اﻗﺘﺼﺎد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺘﻮاﻧﺪ رﺷﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬
‫ودرﻧﺘﻴﺠﻪ رﻓﺎﻩ و ﺁﺳﺎﻳﺶ را ﺑﺮاﯼ ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﺑﻴﺎورد‪.‬‬

‫هﺪف اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت‬

‫هﺪف ﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺁﻳﺎ ﻗﻮاﻋﺪ وﻣﻘﺮراﺗﯽ ﺑﺮاﯼ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺿﺮور اﺳﺖ؟ ﮐﺪام راﻩ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮔﺮوپ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ را درﻣﺎرﮐﻴﺖ درﻳﮏ ﺣﺪ ﻣﺘﻮازن ﻧﮕﻬﺪارد؟‬
‫اﻗﺘﺼﺎد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دراﺛﺮ ﺑﯽ ﺛﺒﺎﺗﯽ هﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ وﺟﻨﮕﻬﺎﯼ داﺧﻠﯽ ﺷﺪﻳﺪًا ﻣﺘﺎﺛﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﯼ‬
‫اﻳﻨﮑﻪ ﺑﻄﻮر ﻣﮑﻤﻞ ﺑﺮاﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ هﺎﻓﺎﻳﻖ اﻣﺪﻩ وﻳﮏ ﺳﻄﺢ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﮐﻪ ﺗﻮﻗﻊ ﻣﻴﺮد‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درﻳﮏ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮔﺬار از ﻳﮏ اﻗﺘﺼﺎد ﺿﻌﻴﻒ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﺑﻪ ﻳﮏ‬
‫ﻼ اﻗﺘﺼﺎد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮏ اﻗﺘﺼﺎد ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎد رﺳﻤﯽ ﻣﻨﻈﻢ وﻣﻮﺛﺮ ﺿﺮورت دارد‪ .‬ﻓﻌ ً‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﮐﻪ ﺻﻮرت ﻣﻴﮕﻴﺮد درﻣﺮاﺟﻊ دوﻟﺘﯽ ﺛﺒﺖ ﻧﺒﻮدﻩ‬
‫واز ﺑﺴﻴﺎرﯼ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺗﮑﺲ اﺧﺬ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل ‪ 80‬ﻓﻴﺼﺪ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺎرﮐﻴﺖ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ درﺷﻬﺮ ﮐﺎﺑﻞ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪144‬‬
‫ﺗﺼﻮر ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﻣﻴﺨﻮاهﺪ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درﻳﮏ ﻋﺮﺻﻪ اﯼ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻋﻤﺎر ﻳﮏ ﺗﻌﻤﻴﺮ ﺟﺪﻳﺪ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﮐﺮاﻳﻪ دادن ﺑﻪ دﻓﺎﺗﺮ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ هﺎﯼ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺮاﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﮔﺬارﯼ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﯼ ﻋﻼﻗﻪ ﭼﻨﺪاﻧﯽ دراﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻧﺨﻮاهﺪ داﺷﺖ‪ .‬درﺻﻮرت ﻋﺪم‬
‫ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ رﺳﻤﯽ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ هﻤﻪ ﻣﺮدم ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﮐﺪام‬
‫راﻩ دﻳﮕﺮﯼ را‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺧﻮد درﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺮاردادﯼ ﮐﻪ اﻋﻤﺎر ﺗﻌﻤﻴﺮ را ﻋﻬﺪار ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‬
‫ﻼ ﺑﺮاﻳﺶ‬‫وﺑﻨﺎﺑﺮ هﺮ ﻋﺎﻣﻠﯽ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد را اﻳﻔﺎء ﮐﻨﺪ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬار ﭘﻮل را هﻢ ﻗﺒ ً‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻧﺨﻮاهﺪ داﺷﺖ‪ .‬درﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺮدم ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﺧﻮد را ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﮐﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﻋﺪﻩ دﻳﮕﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل ﻳﮏ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬار‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ اﺷﺨﺎص ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ راﺑﻄﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ او ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻃﺮف ﻗﺮارداد را‬
‫ﻣﺠﺒﻮرﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ وﺟﺎﻳﺐ ﺧﻮد را اداء ﮐﻨﺪ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ رﻓﻘﺎﯼ دﻳﮕﺮﯼ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻗﺮاردادﯼ را‬
‫وادار ﺳﺎزد ﮐﻪ ﺗﻌﻤﻴﺮ دﻓﺘﺮ ﺟﺪﻳﺪ را ﺑﻪ اﺗﻤﺎم ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ درﻏﻴﺮ ﺁن ﺑﺮاﯼ ﻗﺮاردادﯼ درﺁﻳﻨﺪﻩ هﻴﭻ‬
‫ﻗﺮاردادﯼ را ﻧﺨﻮاهﺪ داد‪ .‬از ﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮ ﻗﺮاردادﯼ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ورﻓﻘﺎﻳﯽ هﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻼ ﻣﻮاﻓﻘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻗﺮاردادﯼ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎﻻﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬار ﻓﺸﺎر ﺑﻴﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺒﻠﻎ ﺑﻴﺸﺘﺮازﺁﻧﭽﻴﺰﻳﮑﻪ ﻗﺒ ً‬
‫ﺑﭙﺮدازد‪ .‬دراﻳﻦ ﻗﺴﻢ ﺣﺎﻻت ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاران اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ‪ ،‬وﺳﺎﻳﻠﯽ رادراﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪارﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺧﻮد‬
‫راﺑﻄﻮر ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺘﯽ ﺑﺪون ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻓﺴﺎد ادارﯼ ودﻳﮕﺮ ﺟﺮاﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن درﻣﻮرد ﺷﺮوع و ﺑﺮاﻩ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ وﺟﻮداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﻔﺎد از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺗﺨﺼﻴﺺ دادﻩ‬
‫ﺷﺪﻩ ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ‪ ،‬ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاهﺪ ﺁورد؟ ﺁﻳﺎ ﮐﺪام ﻗﺮاردادﯼ ﻣﻴﺎن ﻣﺸﺘﺮﯼ وﻓﺮاهﻢ ﮐﻨﻨﺪﻩ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﮐﻴﻔﻴﺖ ﻣﺎل ﺑﻄﻮرﻣﺜﺎل ﺳﻤﻨﺖ وﺟﻮد دارد وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻓﺮاهﻢ ﮐﻨﻨﺪﻩ }ﻓﺮوﺷﻨﺪﻩ{ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ هﺮﻧﻮع‬
‫از ﺳﻤﻨﺖ را ﮐﻪ ﻣﺸﺘﺮﯼ ﺑﺨﻮاهﺪ ﻓﺮاهﻢ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻳﮏ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺗﺠﺎرﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﻪ ﺟﺰ‬
‫ازﻣﻮاردﯼ ﮐﻪ درﻗﺮارداد ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺪام ﻧﻮع ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮﯼ دارﻧﺪ؟ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺧﺘﻢ ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬اﻣﻮال ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪﻩ ﺑﻪ ﮐﯽ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻴﮕﻴﺮد؟ اﻳﻨﻬﺎ ﺳﻮاﻻﺗﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت‬
‫ﻣﻨﻈﻢ وﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪﻩ رﺳﻤﯽ‪ ،‬ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﭘﺎﺳﺦ روﺷﻦ وواﺿﺢ ﺑﺪهﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ رﺳﻤﯽ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬اﻃﻤﻴﻨﺎن از اﻳﻨﮑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻳﺎ دادوﺳﺘﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ واﻳﺠﺎد ﻣﻴﺘﻮد اﻧﻔﺎذ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ هﻤﻪ ﻣﺮدم ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را‬
‫ﻗﺎدر ﺧﻮاهﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﺧﻄﺮات ﺗﺠﺎرت ﮐﺮدن را ﮐﺎهﺶ دادﻩ ودرﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻴﺰان ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ‬
‫درﮐﺸﻮر اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاهﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬هﻤﭽﻨﺎن اﻗﺘﺼﺎد رﺳﻤﯽ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻄﯽ را ﺑﻮﺟﻮد ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ‬
‫ﺑﻤﻮﺟﺐ ﺁن "ﺻﺎدرات ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ ﮐﺎﻻهﺎ را درﻣﺎرﮐﻴﺖ داﺧﻠﯽ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬
‫وزﻣﻴﻨﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﺳﺎﻟﻢ و ﻳﮑﺴﺎن را درﻣﺎرﮐﻴﺖ ﻓﺮاهﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ" ) ارﺳﻼ ‪ .(2007‬ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﯽ‬
‫ﻳﮏ ﮐﺸﻮر را اﺟﺎزﻩ ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ رﺷﺪ ﻋﺎﻟﯽ اﻗﺘﺼﺎدﯼ وﺁﺳﺎﻳﺶ ﻧﺎﻳﻞ ﮔﺮدد‪..‬‬

‫‪ .2‬ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎ‬

‫ﻗﺮاردادهﺎ ﺑﺮاﯼ ﺗﻘﺮﻳﺒًﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺗﺠﺎرﺗﯽ اﺳﺎس ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺗﺠﺎرﺗﯽ را‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻴﺪهﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺮاردادهﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻴﺴﺎزد ﮐﻪ هﺮﻳﮏ از ﻃﺮﻓﻴﻦ از ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ را درﻳﺎﻓﺖ‬
‫ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﺣﻘﻮق ﻗﺮاردادهﺎ ﺑﻄﻮر ﻣﺎهﺮاﻧﻪ ﺁن ﺗﺮﺗﻴﺐ واﺟﺮاء ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻴﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ‬

‫‪145‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺮارداد ﭼﻴﺴﺖ وهﻤﭽﻨﺎن ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻴﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺘﻦ ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﺷﺪﻩ‬
‫ﻗﺮارداد اﺟﺮاء ﺧﻮاهﺪﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪون ﺣﻘﻮق ﻗﺮاردادهﺎ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻳﮏ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ ازﻣﻔﺎد ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﻣﺴﺘﻔﻴﺪ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﺻﺤﻴﺢ‬
‫ﺑﻮﺟﻮدﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ از ﻣﻔﺎهﻴﻢ اﺻﻠﯽ ﻗﺮارداد ﺧﻮاهﻨﺪ داﺷﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﮑﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮاﻓﻘﻪ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻳﮏ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل ﺷﻤﺎ وﻣﻦ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺗﻤﺎم ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮔﻨﺪم ﻣﺰرﻋﻪ‬
‫ﺧﻮدرا ﺑﻪ ﻳﮏ ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﻻﯼ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻣﻴﺮﺳﺎﻧﻢ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﺁب وهﻮاﯼ ﺧﺮاب‪ ،‬ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮔﻨﺪم را ﻗﺒﻞ از ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﺁن از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد‪ ،‬دراﻳﻨﺼﻮرت ﺁﻳﺎ هﻨﻮز هﻢ ﻗﺮارداد ﺑﻪ‬
‫ﻗﻮت ﺧﻮد ﺑﺎﻗﯽ اﺳﺖ؟ ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﮔﻨﺪم هﺴﺘﻴﺪ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﮑﻪ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﻳﮏ ﻣﻘﺪارﮐﻤﯽ از ﮔﻨﺪم را درﻳﺎﻓﺖ ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺷﮏ وﺗﺮدﻳﺪ هﺎ ﻃﺮﻓﻴﻦ را‬
‫ﺑﺮاﯼ اﻧﺠﺎم ﻳﮏ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ دﻟﺴﺮد ﻣﻴﺴﺎزد ﻣﺨﺼﻮﺻًﺎ درﻗﺮاردادهﺎﯼ ﻃﻮﻳﻞ اﻟﻤﺪت ودرﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﺮﺻﺖ‬
‫هﺎﯼ اﻗﺘﺼﺎدﯼ را ﺑﺮاﯼ ﻣﺮدم ﻣﺤﺪود ﻣﻴﺴﺎزد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫وﻗﺮاردادن ﺁﻧﻬﺎ دراﺧﺘﻴﺎر ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﮏ وﺗﺮدﻳﺪ هﺎ را ﮐﺎهﺶ دادﻩ واﻳﻦ ﺳﻮاﻻت را‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻴﺪهﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 2009‬دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﺪام ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﮑﻪ رﺳﻤًﺎ ﺗﺪوﻳﻦ و واﺿﺤًﺎ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻼ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬ﺑﺎوﺟﻮد اﻳﻨﮑﻪ‬
‫ﻟﻴﮑﻦ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎﮐﻪ ﻃﯽ ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ﮔﺬﺷﺘﻪ وﻓﻌ ً‬
‫ﺗﺤﺚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻓﻌﻠﯽ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪ .‬ﭘﺮوﺳﻪ ﺗﺪوﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺮارداد هﺎ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺁﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ واﻣﻴﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﯽ ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺬﻳﺮش ﻳﮏ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺘﺤﺪ اﻟﺸﮑﻞ رﺳﻤﯽ درﻣﻮرد ﻗﺮارداد هﺎ ﻳﮏ ﮔﺎم ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ درﻣﻮرد ﺑﺎزدهﯽ وﻣﻮﺛﺮﻳﺖ‬
‫وﺿﻌﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ واﻗﺘﺼﺎدﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن درﻣﻮرد ﻗﺮارداد هﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ را ﺑﺮاﯼ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺗﺠﺎرﺗﯽ ورﻓﺘﺎر هﺎﯼ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺒﺎر ﻣﻴﺎورد‪.‬‬

‫ازاﻳﻨﮑﻪ ﻣﺴﻮدﻩ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺪﻳﺪ ﻗﺮارداد هﺎ درﺣﺎل ﺁﻣﺎدﻩ ﺷﺪن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ وهﻨﻮز ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪،‬‬
‫دراﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﺎ ﻳﮏ ﻣﺮورﮔﺬرا ﺑﺮ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ وﺻﻼﺣﻴﺖ هﺎﯼ ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎ‬
‫دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﻮاهﻴﻢ داﺷﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﮐﻠﻴﺪﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎ ﮐﻪ‬
‫درﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﺸﻮرﯼ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎﻟﻘﻮﻩ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﻣﺘﺪاوم را از ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮاﻳﻨﮑﻪ‬
‫ﭘﺮﻧﺴﻴﺐ هﺎﯼ ﻣﻮﺟﻮد ﻗﺮارداد هﺎ را دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻬﻤﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺮﻧﺴﻴﺐ هﺎﯼ ﺣﺎﮐﻢ‬
‫ﻗﺮاردادهﺎ را درﻧﻈﺎم هﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺳﺎﻳﺮ ﮐﺸﻮرهﺎ ﻧﻴﺰ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﻌﻀًﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﺑﻪ اﺳﺎس ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎﯼ ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﻴﺰ ﻃﺮح ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﻣﻴﺪاﻧﻴﻢ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﺸﻮرﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﻴﺮو ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺳﻮل ﻻ ﻳﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ‬
‫از ﭘﺮﻧﺴﻴﺐ هﺎﯼ ﺣﻘﻮق ﻗﺮاردادهﺎ ﮐﻪ دراﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻴﺎن ﻣﻴﮕﺮدد ﻣﻨﺒﻊ وﻣﻨﺸﺎء ﺷﺎن درﺣﻘﻮق ﮐﺎﻣﻦ‬
‫ﻻ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎ درﮐﺎﻣﻦ ﻻ ﻧﻮع از ﻗﺮارداد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﺪﻩ اﯼ‬
‫زﻳﺎدﯼ ازﮐﺸﻮرهﺎ ﺑﺸﻤﻮل اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬هﻨﺪوﺳﺘﺎن‪ ،‬واﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪ اﻣﺮﻳﮑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫‪146‬‬
 ‫ﻼ دراﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﺤﺚ ﺷﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻣﻦ ﻻ از ﺳﻮل ﻻ }ﺣﻘﻮق ﻧﻮﺷﺘﻪ{ ﮐﻪ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﻋﺪﻩ‬ ‫ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﻗﺒ ً‬
‫اﯼ دﻳﮕﺮﯼ ازﮐﺸﻮرهﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﻣﻌﻤﻮل درﻗﺮارداد‬
‫هﺎ در ﮐﺎﻣﻦ ﻻ را ﮐﻪ ﻣﺎ دراﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻴﻨﻤﺎﺋﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﻗﺮارداد هﺎ در ﺳﻮل ﻻ ﮐﺎرﺑﺮد‬
‫ﻳﮑﺴﺎن دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻗﺮارداد وهﺪف ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎ‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﺷﺪﻩ دوم ﻗﺮاردادهﺎ‪ ،‬ﺷﺮح ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺮارداد هﺎﯼ اﻣﺮﻳﮑﺎ‪ ،‬ﻗﺮارداد را " ﻳﮏ ﺗﻌﻬﺪ‬
‫وﻳﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﯼ از ﺗﻌﻬﺪات ﺑﺮاﯼ ﻧﻘﺾ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮاﯼ ﺁن ﺟﺒﺮان ﻣﻴﺪهﺪ‪ ،‬داﻧﺴﺘﻪ وﻳﺎ‬
‫اﺟﺮاﺁﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﻧﺤﻮﯼ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﮏ وﻇﻴﻔﻪ ﺁﻧﺮا ﻣﻴﺸﻨﺎﺳﺪ" ) ‪(Restatement of‬‬
‫)‪Contract Law 1981‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮﺷﺪﻩ ‪ .(1981‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ اﺻﻄﻼح "ﻗﺮارداد" ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺑﺮاﻋﻤﺎﻟﯽ اﻃﻼق ﻣﻴﮕﺮدد ﮐﻪ اﺛﺮات ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ"‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻄﻮرﺳﺎدﻩ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﻗﺮارداد ﻋﺒﺎرت‬
‫از ﻳﮏ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ اﯼ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻃﺮﻓﻴﻦ ﮐﻪ ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﻳﯽ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ دارد‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻗﺮاردادهﺎ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺿﺮورت ﻣﺮدم ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ رﺳﻤﯽ ﺑﺨﺎﻃﺮ هﻤﮑﺎرﯼ هﻤﺪﻳﮕﺮ درﻋﺮﺻﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ‬
‫وﻣﻘﺎﺻﺪ ﺷﺨﺼﯽ‪ ،‬درﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺼﻮرت ﮐﻞ ﻗﺮارداد هﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﻴﮕﺮدد ﮐﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺗﻌﻬﺪاﺗﯽ را ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﻧﺠﺎم وﻋﺪم اﻧﺠﺎم‬
‫ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد اﻋﻤﺎل ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺎ هﻤﺪﻳﮕﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻃﺮﻓﯽ ﮐﻪ ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد را وﻓﺎ ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ وﯼ ﻧﻘﺾ ﮐﻨﻨﺪﻩ‬
‫ﻗﺮارداد ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻳﮏ ﻃﺮف ﻗﺮارداد را ﻧﻘﺾ ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ ،‬وﯼ ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ‬
‫ﻻ ﺷﺨﺼﻴﮑﻪ ﻗﺮارداد را ﻧﻘﺾ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ وﯼ ﻣﮑﻠﻒ‬ ‫ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ ﻣﻴﺸﻮد ﮐﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﺮداﺧﺖ ﭘﻮل‪ ،‬ﺧﺴﺎرﻩ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ را ﺟﺒﺮان ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﻀًﺎ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ از ﺷﺨﺼﻴﮑﻪ ﻗﺮارداد راﻧﻘﺾ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﻣﻴﺨﻮاهﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ اﻋﻤﺎﻟﯽ را ﺑﺮاﯼ ﺟﺒﺮان‬
‫ﺧﺴﺎرﻩ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﺠﺎم دهﺪ‪.‬‬

‫هﺪف ﻧﻬﺎﻳﯽ ﺣﻘﻮق ﻗﺮاردادهﺎ اﻳﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻃﺮف ﻣﺘﻀﺮرﻣﻨﺎﻓﻊ اﯼ را ﮐﻪ اﮔﺮ ﻗﺮارداد اﺟﺮاء ﻣﻴﺸﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ وﻳﺎ ﻳﮏ ﻣﺮﺟﻊ دﻳﮕﺮ زﻳﺎن را ارزﻳﺎﺑﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺿﺮر‬
‫ﺑﺎدرﻧﻈﺮداﺷﺖ زﻳﺎن وﺿﺮرﻳﮑﻪ ﺑﺮاﯼ ﻃﺮف ﻣﺘﻀﺮر ﻋﺎﻳﺪ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﯽ ﻣﻴﮕﺮدد وﻣﻘﺼﺪ اﻳﻦ‬
‫ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻧﻘﺾ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻗﺮارداد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻳﻨﮑﻪ ﻗﺮارداد را ﻧﻘﺾ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﻣﺠﺎزات ﮔﺮدد‪.‬‬
‫درﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا‪ ،‬درﺣﻘﻮق ﻗﺮاردادهﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺧﻄﺎﮐﺎرﯼ ﺻﻮرت ﻣﻴﮕﻴﺮددو ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺗﻌﻬﺪاﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺻﻮرت ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ .‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻗﺮارداد ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮑﯽ ازﻃﺮﻓﻴﻦ ﻧﻘﺾ‬
‫ﮔﺮدد از اﻳﻨﮑﻪ اﺟﺮاﯼ ﻗﺮارداد وﻗﺖ زﻳﺎد وﻣﺼﺎرف زﻳﺎد را اﺣﺘﻮاﺧﻮاهﺪﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اوﻗﺎت ﻃﺮﻓﻴﻦ‬
‫ﻗﺮارداد ﺑﻪ راﻩ ﺣﻞ هﺎﯼ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻗﺮارداد ﺷﻮد ﻣﻮاﻓﻘﻪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ -1‬ﻳﮏ ﻗﺮارداد ازﺳﺎﻳﺮ ﺗﻌﻬﺪات ﭼﻪ ﻓﺮق دارد؟‬

‫‪ -2‬ﭼﺮا اﻳﺠﺎد ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺮارداد ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﻴﻖ دواﻣﺪار ﺑﺎ ﺛﺒﺎت ﻣﻬﻢ اﺳﺖ؟‬

‫‪147‬‬
 ‫اﻟﻒ‪ .‬ﻣﻔﺎهﻴﻢ اﺳﺎﺳﯽ ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎ‬

‫ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﮐﺸﻮر هﺎﯼ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﭘﺮﻧﺴﻴﺐ هﺎ وﻗﺎﻋﺪﻩ هﺎﯼ ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ را‬
‫ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﮏ ﻣﺎ ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد ازاﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ وﻣﻔﺎهﻴﻢ اﺳﺎﺳﯽ را ﺑﻪ ﺑﺮﺳﯽ ﻣﻴﮕﻴﺮﻳﻢ‪.‬‬

‫اﻋﻤﺎل ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻣﺎﻧﯽ ﺗﮑﻤﻴﻞ ﻣﻴﮕﺮدد ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﻗﺮاردادهﺎ ﻗﻮاﻋﺪﯼ را ﺑﺮاﯼ ﺗﺸﮑﻴﻞ‬
‫ﻳﮏ ﻗﺮارداد ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ و ﻳﮏ ﺗﻔﺴﻴﺮ درﺳﺖ از اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﻌﻤﻮل درﻗﺮارداد وﺣﻘﻮق ووﺟﺎﻳﺐ ﻃﺮﻓﻴﻦ‬
‫راﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺎر ﺳﻬﻮﻟﺘﯽ هﺎﯼ را ﺑﺮاﯼ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن درﻣﻮرد ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻳﮏ ﻗﺮارداد ﮐﻪ ارادﻩ‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ را ﺧﻮﺑﺘﺮ اﻧﻌﮑﺎس ﺑﺪهﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻴﺎورد‪.‬‬

‫ب‪ .‬ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻗﺮارداد هﺎ ‪ ‬‬

‫ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﻗﺮارداد ﺻﺤﻴﺢ‬

‫ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ ﻳﮏ ﺗﻌﻬﺪ ﺣﻴﺜﻴﺖ ﻗﺮارداد ﻧﺎﻓﺬ ر ا داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻬﺎر رﮐﻦ ﻋﻤﺪﻩ واﺳﺎﺳﯽ ﺿﺮورﯼ‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺗﻮاﻓﻖ ارادﻩ ﻃﺮﻓﻴﻦ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺮارداد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ وﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮاء ﺑﻮدن ﻗﺮارداد‪.‬‬

‫ﺗﻮاﻓﻖ ارادﻩ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻃﺮف ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﯼ را ﺑﺮاﯼ ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﻴﺪهﺪ وﻃﺮف‬
‫ﻻ ﺟﺎﻧﺐ ﻗﺒﻮل ﮐﻨﻨﺪﻩ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺧﻮد را ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮﻗﺒﻮل ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺑﺮاز ﻣﻴﺪارد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺧﻮد را ﻳﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ ﻳﺎ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﮔﻔﺘﺎر اﻳﻨﮑﻪ "ﻣﻦ ﻗﺒﻮل دارم" اﻇﻬﺎر ﻣﻴﺪارد‪ .‬ﻟﻴﮑﻦ‬
‫ﺑﻌﻀًﺎ رﺿﺎﻳﺖ ﻃﺮﻓﻴﻦ ازﻻﺑﻼﯼ اﻋﻤﺎل ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻓﻬﻤﻴﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬هﺮﮔﺎﻩ ﻣﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎ د ﻧﻤﺎﻳﻢ ﮐﻪ ﻣﻮﺗﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 2000‬اﻓﻐﺎﻧﯽ ﻣﻴﻔﺮوﺷﻢ وﺷﻤﺎ ﺑﺮاﯼ‬
‫ﻣﻦ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 2000‬اﻓﻐﺎﻧﯽ دادﻩ وﮐﻠﻴﺪ ﻣﻮﺗﺮرا ﮔﺮﻓﺘﻪ وﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ﮔﻮﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد وﻣﻦ ﻗﺒﻮل ﮐﺮدﻩ ام‪ ،‬هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺻﺮﻳﺤًﺎ وﻳﺎ ﺑﻄﻮر ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ ﭼﻴﺰﯼ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﻳﺪ‪.‬‬
‫وﺷﺎﻳﺪ هﺪف ﺷﻤﺎ اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺗﺮ را ﻳﮏ ﺑﺎر اﻣﺘﺤﺎن ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻴﻞ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 2000‬اﻓﻐﺎﻧﯽ را ﺑﮕﻮﻧﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﺰد ﻣﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻳﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﻳﺎ ﻣﻦ‬
‫ﻣﻮﺗﺮ ﺷﻤﺎرا ﺳﺮﻗﺖ ﻧﮑﻨﻢ‪ .‬درﺑﻌﻀﯽ ﺣﺎﻻت ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎ ﺑﺮاﯼ اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد از‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺨﻮاهﺪ ﮐﻪ ﻗﺮارداد ﺷﺎن ﺑﺸﮑﻞ ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻًﺎ ﻗﺮاردادهﺎﻳﻴﮑﻪ ارزش زﻳﺎد داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ وﻳﺎ ﺑﺮاﯼ ﺑﻌﻀﯽ ازﻗﺮاردادهﺎﻳﮑﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺧﺎص ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ اﺣﺘﻤﺎل ﺳﻮء‬
‫ﺗﻔﺎهﻤﺎت ﻣﻴﺎن ﻃﺮﻓﻴﻦ را ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﻗﺼﺪ وارادﻩ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﮐﺎهﺶ ﺧﻮاهﺪ داد‪.‬‬

‫ﻗﺮارداد ﺑﺎﻳﺪ داراﯼ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻳﮏ ﺗﻮاﻓﻖ را اﻧﺠﺎم ﻣﻴﺪهﻨﺪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻃﺮﻓﻴﻦ از ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﻳﮏ ﭼﻴﺰﯼ را درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮑﻄﺮف ﻳﮏ ﺷﯽ را ﺑﺮاﯼ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ‬

‫‪148‬‬
‫ﺑﺪون درﻳﺎﻓﺖ ﻋﻮض ﻣﻴﺪهﺪاﻳﻦ ﻗﺮارداد ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻳﮏ ﺗﺤﻔﻪ ﻳﺎ ﺑﺨﺸﺶ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬درﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﺎﻻت‬
‫هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﻗﻮل دادن ﻳﮏ ﺗﺤﻔﻪ را ﻧﻤﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﮏ ﻗﺮارداد ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮاء ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻧﺨﻮاهﺪﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد ﺑﺎﻳﺪ ﻇﺮﻓﻴﺖ درﮎ وﻓﻬﻢ ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻋﻤﺎل ﺧﻮد راداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻋﻤﻮم اﻃﻔﺎل ﺑﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ اﻳﻨﮑﻪ اﻳﻦ ﻇﺮﻓﻴﺖ را ﻧﺪارﻧﺪ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻗﺮاردادﯼ را ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻋﻤﺎل‬
‫ﺧﻮد را درﮎ ﮐﺮدﻩ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬اﺷﺨﺎص دﻳﻮاﻧﻪ وﻳﺎ اﺷﺨﺎﺻﻴﮑﻪ اهﻠﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺧﻮﻳﺶ را درﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﺑﻌﻀﯽ ﺣﻮادث ازدﺳﺖ دادﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ وﺗﺤﺖ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﻗﺮارداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻋﻤﺎل ﺧﻮدرا ﻧﻴﺰ درﮎ‬
‫ﻻ ﻗﺮاردادﻳﮑﻪ ﻳﮑﻄﺮف ﺁن اهﻠﻴﺖ اﻧﻌﻘﺎد ﻋﻘﺪ را ﻧﺪارد ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮاء ﻣﻴﺒﺎﺷﺪاﻣﺎ‬ ‫ﮐﺮدﻩ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﺑﻪ اﺳﺎس ﺧﻮاﺳﺖ ﺷﺨﺼﻴﮑﻪ اهﻠﻴﺖ اﻧﻌﻘﺎد ﻋﻘﺪ را ﻧﺪارد ﻓﺴﺦ ﺷﺪﻩ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻗﺮارداد ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻃﺮﻓﯽ ﮐﻪ اهﻠﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ دارد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺨﺼﻴﮑﻪ اهﻠﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻧﺪارد ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻗﺮارداد‬
‫را ﻓﺴﺦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻗﺮارداد ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺷﺨﺼﻴﮑﻪ اهﻠﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻧﺪارد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ‬
‫اﺟﺮاﯼ ﻗﺮارداد ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬هﺮﮔﺎﻩ ﺷﺨﺼﯽ ﺗﺤﺖ اﮐﺮاﻩ ﻗﺮاردادﯼ را ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻗﺮارداد ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬هﮑﺬا اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ اﺛﺮ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻗﺮاردادﯼ را ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺮاردادﯼ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮاء ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ‪ ،‬ﻳﮏ ﻗﺮارداد زﻣﺎﻧﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮاء ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع وهﺪف ﺁن ﻣﺸﺮوع وﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮرﻣﺜﺎل ﻣﺎ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎ ﻳﮏ دزد ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻮﺗﺮﯼ را دزدﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ وﺑﻌﺪًا ﻣﻦ ﺁن‬
‫راﺧﺮﻳﺪارﯼ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻢ‪ ،‬ﻗﺮاردادﯼ راﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺮاردادﯼ از ﻃﺮف ﻣﺤﻤﮑﻪ ﺑﺮﺳﻤﻴﺖ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩ وﻣﺎ هﺮﮔﺎﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ هﺎ را ﺷﺮوع ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ درﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﮏ ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ را‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺧﻮاهﻴﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ ﻳﮏ ﻗﺮارداد زﻣﺎﻧﯽ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع وﻣﻘﺼﺪ ﺁن‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ وﻣﺸﺮوع ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺘﺜﻨﺎات ﺑﺮاﯼ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻗﺮارداد‬

‫ﻣﺤﮑﻤﻪ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺷﺮاﻳﻄﯽ‪ ،‬ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻗﺮاردادﯼ را ﮐﻪ ﻳﮑﯽ از ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ} ارادﻩ‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺮارداد ‪ ،‬ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد وﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻗﺮارداد{را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮﺳﻤﻴﺖ‬
‫ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪ .‬ﻳﮑﯽ از اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺒﻮﻟﯽ ﻋﻤﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ)ﻗﺒﻮﻟﯽ ﻋﻤﻞ( زﻣﺎﻧﯽ واﻗﻊ‬
‫ﻣﻴﺸﻮد ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﺗﻌﻬﺪﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻳﮏ ﻗﺮارداد را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ واﻗﺪاﻣﺎت ﻻزﻣﯽ راﺑﺮاﯼ‬
‫اﺟﺮاﯼ ﺗﻌﻬﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﻻﯼ ﺁن ﺗﻌﻬﺪات اﻋﺘﻤﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺮض ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ اﮔﺮﻳﮑﯽ از ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺑﺮاﯼ دو ﻧﺎﻣﺰاد ﺗﻌﻬﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻋﺮوﺳﯽ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻘﺪار زﻳﺎد ﭘﻮل ﺑﺮاﯼ ﺧﺮﻳﺪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮاﯼ ﺷﺎن وﻳﮏ ﻣﻘﺪارﭘﻮل هﻢ ﺑﺮاﯼ ﻣﺼﺎرف ﻋﺮوﺳﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽ‬
‫ﭘﺮدازد‪ .‬ﺑﻪ اﺳﺎس ﺗﻌﻬﺪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻴﺨﻮاهﻨﺪ ﻗﺮاردادﯼ را ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺧﺮﻳﺪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻨﻌﻘﺪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ روز ﺑﻌﺪ ﺧﻮﻳﺸﺎﻧﺪ ﻧﺎﻣﺰادهﺎ را ﻣﻄﻠﻊ ﻣﻴﺴﺎزد ﮐﻪ وﯼ ﺁروز ﻧﺪارد ﺗﺎ ﺗﻤﺎم ﭘﻮل ﺗﻌﻬﺪ‬
‫ﺷﺪﻩ را ﺑﺮاﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬دراﻳﺼﻮرت هﺮﮔﺎﻩ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ارﺟﺎع ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﻼ درﺑﺮاﺑﺮ‬‫ﺗﻌﻬﺪ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ‪ ،‬وﯼ را ﻣﮑﻠﻒ ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮدرا ﻣﮑﻤ ً‬
‫ﻧﺎﻣﺰدان اﻳﻔﺎء ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪149‬‬
‫ﻼ درﻗﺮارداد دﺧﻴﻞ‬‫ﺣﺎﻟﺖ دﻳﮕﺮاﻳﻦ اﺳﺘﺜﻨﺎء اﺷﺘﺒﺎﻩ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ و ﺁن ﻃﻮرﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ اﺻ ً‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ از ﻣﻔﺎد ﻗﺮارداد ﻣﺴﺘﻔﻴﺪ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل هﺮﮔﺎﻩ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻮد ﮐﻤﻴﺎوﯼ ﺑﻄﻮر اﺷﺘﺒﺎﻩ‬
‫ﻼ ﺑﺎ او ﻗﺮارداد را اﻣﻀﺎء ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﻢ‬
‫ﮐﻮدﮐﻤﻴﺎوﯼ را ﺑﻌﻮض اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺮاﯼ دهﻘﺎﻧﻴﮑﻪ ﻗﺒ ً‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ هﻤﺴﺎﻳﻪ دهﻘﺎن ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬دراﻳﻨﺼﻮرت ﻣﺤﮑﻤﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺮارداد را ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮاء‬
‫ﻣﻴﺪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ج‪ .‬ﻗﺮاردادهﺎﯼ ﻧﺎ ﻣﮑﻤﻞ وﻗﻮاﻋﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ ) در ﻗﺮارد ادهﺎ(‬

‫درﻳﮏ ﻗﺮارداد اﻳﻦ اﻣﺮ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻮاردﯼ را ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ درﺁﻳﻨﺪﻩ‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻃﺮﻓﻴﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﻮدﻩ ﻗﺮارداد را ﺁﻣﺎدﻩ ﻣﻴﺴﺎزﻧﺪ ﺑﺎﻣﺸﮑﻼت زﻳﺎدﯼ ﻣﻮاﺟﻪ‬
‫ﺧﻮاهﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ازاﻳﻨﮑﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد ﺗﻤﺎم ﺣﻮادﺛﻴﮑﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻌﺪًا اﺗﻔﺎق ﺑﻴﻔﺘﺪ ﻧﻤﻴﺪاﻧﻨﺪ‪ ،‬از اﻳﻨﺮو‬
‫ﻣﺸﮑﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﺗﻤﺎم ﺣﻮادﺛﯽ را ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ووﺟﺎﻳﺐ ﻃﺮﻓﻴﻦ را درﻗﺮارداد ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻣﻴﺴﺎزد‬
‫ﻻ ﻗﺮارداد ﺁﻧﻬﺎ دراﻳﻦ ﻣﻮرد ﺧﺎﻣﻮش ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧﻄﻮرﻳﮑﻪ ﻣﺪت ﻳﮏ‬ ‫ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎ ً‬
‫ﻗﺮارداد ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ًاﻳﻦ ﻧﻮع ﭘﺮاﺑﻠﻢ هﺎ زﻳﺎد ﺷﻮد‪ .‬هﻤﻴﻨﻄﻮر ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻌﻀﯽ‬
‫ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺑﺼﻮرت ﻗﺼﺪﯼ درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺁﻧﺮا ﻏﻴﺮ ﻣﺤﺘﻤﻞ داﻧﺴﺘﻪ‬
‫وﺑﺤﺚ روﯼ ﺁن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻋﻘﻴﺪﻩ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺿﻴﺎع وﻗﺖ ﺑﻮدﻩ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻓﻀﺎﯼ ﻣﺬاﮐﺮﻩ را‬
‫ﻻ اﻳﻦ اﻣﺮدر ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺬاﮐﺮﻩ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮش ﺁﻳﻨﺪ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺘﺎﺛﺮﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻄﻮرﻣﺜﺎل‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎ ً‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻮادﯼ را درﻗﺮارداد ﺑﮕﻨﺠﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﺪ درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻳﮑﯽ ازﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ‬
‫ﺟﺮﻣﯽ ﺷﻮد وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ اﻋﺪام ﮔﺮدد ﭼﻪ ﺻﻮرت ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻴﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺖ درﻳﮏ ﻗﺮارداد‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاﯼ ﻳﮑﯽ ازﻃﺮﻓﻴﻦ اذﻳﺖ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ازاﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد ﺧﻮددارﯼ ورزد‪.‬‬

‫درﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮐﺮد؟ ﺁﻳﺎ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺟﺪﻳﺪﯼ را اﻳﺠﺎد ﮐﻨﺪ وﺣﺎﻟﺖ اﻳﺠﺎد ﺷﺪﻩ را‬
‫ﺑﺼﻮرت ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﺁن ﺣﻞ ﮐﻨﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ " ﭘﺮﮐﺮدن ﺧﻼ" ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﮑﻤﻪ‪ ،‬رﺿﺎﻳﺖ داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد را ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻧﺨﻮاهﺪ ﮐﺮد؟‬

‫هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ اوﻗﺎت ﻣﺤﮑﻤﻪ از ﺻﻼﺣﻴﺖ "ﭘﺮﮐﺮدن ﺧﻼهﺎ" ﮐﺎرﻣﻴﮕﻴﺮد ﮐﻪ ﺧﻼ هﺎﯼ ﻳﮏ‬
‫ﻻ دراﻳﻦ ﺣﺎﻻت از ﻗﻮاﻋﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺑﻌﻤﻞ ﻣﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺮارداد ﻧﺎ ﻣﮑﻤﻞ را‪ ،‬ﭘﺮﻧﻤﺎﻳﺪ وﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺨﺶ از هﺮ ﻗﺮارداد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ درﻣﺘﻦ ﻗﺮارداد‬
‫ﺻﺮﻳﺤًﺎ اﺻﻄﻼح ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ دﻳﮕﺮﯼ را ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻌﻴﻦ ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻗﻮاﻋﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫ازﮐﺸﻮرﯼ ﺗﺎﮐﺸﻮردﻳﮕﺮﯼ وازﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺗﺎﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر‬
‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﮔﺮ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻗﺮارداد درﺻﻮرﺗﯽ ﺑﺮاﯼ هﻤﻴﺶ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻓﺮض ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﺑﺮاﯼ هﻤﻴﺶ اﺳﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ درﻣﺘﻦ ﻗﺮارداد ﻣﺪت‬
‫ﺧﺘﻢ ﻗﺮارداد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻗﻮاﻋﺪ اﺟﺒﺎرﯼ را ﻧﻴﺰ اﻳﺠﺎد ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺁﻧﺮا ﻧﺎدﻳﺪﻩ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﺑﺪﻟﻴﻞ‬
‫اﻳﻨﮑﻪ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﻣﺬﮐﻮر ﺑﻌﻨﻮان ﻳﮏ اﺻﻞ ﻣﺜﺒﺖ‪ ،‬اهﺪاف اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪،‬‬
‫دراﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪﻩ اﻣﺮﻳﮑﺎ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺖ درﻣﻌﺎﻣﻠﻪ وﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﻮدن ﺁﻧﺮا را درهﻤﻪ ﻗﺮاردادهﺎ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ از ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﮐﻪ ﻣﻘﺮر ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺳﺮﮐﺸﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪150‬‬
 ‫د‪ .‬اﻧﺘﻘﺎل ﺣﻖ و ﺗﮑﻠﻴﻒ ﻧﺎﺷﯽ از ﻗﺮارداد‬

‫ﺑﻌﻀﯽ اوﻗﺎت ﻳﮏ ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﻣﻴﺨﻮاهﺪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻗﺮارداد را ﺑﻪ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮﯼ‬

‫واﮔﺬارﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل ﻳﮏ ﺗﺎﺟﺮﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﻳﮏ ﺗﻦ ﺁرد هﺮ ﻣﺎﻩ ﺑﺮاﯼ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮم ﮐﻪ ﻣﺎهﺎﻧﻪ ﻳﮏ ﺗﻦ ﺁرد ﺑﻪ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮﯼ اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺮدد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻨﺎم‬
‫ﮔﻤﺎرش ﻳﺎ ‪ Assignment‬ﻳﺎد ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮم ﮔﻤﺎرش ﻣﺠﺎز ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﺻﺮﻳﺤ ًﺎ‬
‫درﻗﺮارداد ﻣﻨﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻳﮏ ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ وﺟﺎﻳﺐ ﺧﻮدرا ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺮارداد ﺑﻪ ﺷﺨﺺ‬
‫دﻳﮕﺮﯼ اﻧﺘﻘﺎل دهﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬درﻣﺜﺎل ﺑﺎﻻ ﺗﺎﺟﺮ ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺮاهﻢ ﺁورﯼ ﻳﮏ ﺗﻦ ﺁرد را ﺑﻪ‬
‫ﻋﻬﺪﻩ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮﯼ واﮔﺬار ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ واﮔﺬارﯼ وﺟﻴﺒﻪ ﺑﻨﺎم ﻣﺤﻮل ﮐﺮدن ﻗﺮارداد ﻳﺎد‬
‫ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮم هﺮﮔﺎﻩ ﻗﺮارداد ﻳﮏ ﻃﺮف را ﻣﮑﻠﻒ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﺷﺨﺼﯽ‬
‫را ﮐﻪ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﻧﺠﺎم دهﺪ‪ ،‬دراﻳﻨﺼﻮرت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻳﺎ ﻣﺤﻮل ﮐﺮدن ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮﯼ‬
‫اﺟﺎزﻩ دادﻩ ﻧﻤﻴﺸﻮد‪ .‬ﻳﮏ ﻧﻮازﻧﺪﻩ ﻣﺸﻬﻮرﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻌﻮض ﺧﻮد ﻳﮏ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮرا ﻏﺮض‬
‫اﺟﺮاﯼ ﮐﻨﺴﺮت ﺑﻌﻨﻮان ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮﺁن هﺮﮔﺎﻩ ﺷﺨﺺ ﺑﻌﻮض ﺧﻮد ﺷﺨﺺ‬
‫دﻳﮕﺮﯼ را ﻏﺮض اﻧﺠﺎم وﺟﺎﻳﺐ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ وﺟﻴﺒﻪ اﻧﺠﺎم ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﻨﻨﺪ ﻩ‬
‫ﻣﺴﻮل اﻧﺠﺎم ﺁن ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﻄﻮر ﺻﺮﻳﺢ اورا ﺑﺮاﺋﺖ ﺑﺪهﺪ‪.‬‬
‫ﻩ ‪ .‬ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ﺑﺮاﯼ ﻧﻘﺾ ﻗﺮارداد‬

‫زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻳﮏ ﻗﺮارداد ﻧﻘﺾ ﻣﻴﮕﺮدد ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮐﺮد؟ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻳﮑﯽ از ﺟﻨﺒﻪ هﺎﯼ ﻣﻬﻢ واﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺪون ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻳﮏ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺆﺛﺮ‪ ،‬اﺟﺮاﯼ ﻗﺮارداد)ﻳﺎ‬
‫ﺟﺒﺮان ﮐﺮدن ﺧﺴﺎراﺗﻴﮑﻪ درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻘﺾ ﻗﺮارداد ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ( ﮐﺪام راﻩ دﻳﮕﺮﯼ درﻗﺪم اول‬
‫ﺑﺮاﯼ اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد هﺎ وﺟﻮد ﻧﺨﻮاهﺪ داﺷﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻳﮏ ﻃﺮف ﻗﺮارداد وﺟﺎﻳﺐ ﻣﺘﻬﻌﺪﻩ ﺧﻮد‬
‫را اﻧﺠﺎم دادﻩ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ }ﻧﻘﺾ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻗﺮارداد{ ﭼﻪ‬
‫ﻧﻮع ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ را ﺑﺮاﯼ ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﮐﻪ درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻘﺾ ﻗﺮارداد ﻣﺘﻀﺮر ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻻ ﻃﺮف ﻧﻘﺾ‬ ‫ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﭘﻮل ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ اﯼ ﭘﺮداﺧﺖ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻗﺮارداد را ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻘﺪارﯼ از ﭘﻮل ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﻣﺘﻀﺮر درﺻﻮرت اﻧﺠﺎم‬
‫ﺗﻌﻬﺪ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻴﻨﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻪ هﺮﺣﺎل‪ ،‬درﺑﻌﻀﯽ ﻗﻀﺎﻳﺎ ارزﻳﺎﺑﯽ زﻳﺎن و ﺿﺮر واردﻩ ﺑﺮاﯼ ﻣﺘﻀﺮر ﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ ازﻧﻘﺾ‬
‫ﻗﺮارداد ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﭘﻮل ﻣﺸﮑﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬درﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻻت ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻃﺮﻓﯽ را ﮐﻪ ﻧﺎﻗﺾ ﻗﺮارداد‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ وادار ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺨﺼﻮﺻﯽ را ﺑﺮاﯼ ﺟﺒﺮان ﺿﺮر ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﻌﻤﻞ‬
‫ﺁورد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻨﺎم اﺟﺮاات ﻣﺨﺼﻮص ﻳﺎدﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﻣﺤﮑﻤﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﺟﺮاات ﻣﺨﺼﻮص‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻮاهﺪ داد ﮐﻪ ﺿﺮر واردﻩ ﺑﺼﻮرت درﺳﺖ و دﻗﻴﻖ ﺁن ﺑﻪ ﭘﻮل ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﻧﺘﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر‬
‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻗﺮارداد ﻓﺮوش ﻳﮏ اﺳﭗ ﺑﺰﮐﺸﯽ را ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ وﺑﻌﺪًا ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﻣﻴﺪهﺪ‪ ،‬درﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺷﺨﺺ ﻓﺮوﺷﻨﺪﻩ را ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ ﻓﺮوش اﺳﭗ ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺠﺎزات ﺧﻮاهﺪ‬
‫ﮐﺮد ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ارزﻳﺎﺑﯽ ﺿﺮر واردﻩ ﻧﺎﺷﯽ از ﻋﺪم ﻓﺮوش اﺳﭗ ﺑﺼﻮرت دﻗﻴﻖ ودرﺳﺖ ﺁن‬
‫اﻣﮑﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪151‬‬
 ‫و‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻗﺮاردادهﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻣﺮوز‬

‫ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎد ﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ هﺎ ﻣﻴﺎن اﺷﺨﺎص ﺧﺼﻮﺻﯽ راﺗﻨﻈﻴﻢ وﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯽ را ﺗﺸﻮﻳﻖ وﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ درﺣﺎل ﻃﺮح ﺷﺪن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻼوﻩ ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻴﺎن ﻃﺮﻓﻴﻦ هﻢ ﺗﺪاﺧﻞ ﮐﺎرﯼ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ) ﺣﻘﻮق ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺟﺮاء‬
‫ﻣﻴﺸﻮد وﺳﻴﺴﺘﻢ رﺳﻤﯽ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ درﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ( و ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ هﻢ ﺁهﻨﮓ ﺷﻮد‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻳﮏ ﭘﺮوﺳﻪ اﻳﺠﺎد ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ درﺣﺎل ﺟﺮﻳﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﺷﻬﺮهﺎ ﯼ ﻋﻤﺪﻩ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درﺣﺎل ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻴﮑﻨﻨﺪ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻣﺤﺎﮐﻢ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﺪارﻧﺪ وﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺮاردادهﺎ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺮارداد هﺎ را‬
‫ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ هﻨﻮز ﺗﻮاﻧﺎﻳﯽ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﻐﻠﻖ‬
‫ﺗﺠﺎرﺗﯽ را ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ هﻤﻪ ﺣﺎل ﺟﻨﺒﻪ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت درﺣﺎل ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﻴﺪن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ وﻣﺴﻮدﻩ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﻗﺮارداد هﺎ وﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﺑﺎﻻﯼ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺪﻳﺪ ﻗﺮاردادهﺎ)ﺑﺸﻤﻮل‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪًا ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ( درﺣﺎل ﻣﺴﻮدﻩ ﺷﺪن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬وزارت ﺗﺠﺎرت و‬
‫ﻋﺪﻟﻴﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺮاردادهﺎ درﺳﺎل ‪ (1386) 2008‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﮔﺮدد اﻣﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﺎﺑﻪ ﺣﺎل‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ هﺪف ﻧﺎﻳﻞ ﻧﺸﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن رﺳﻤًﺎ ﺗﺼﻮﻳﺐ واﺟﺮاء ﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺪ هﺎﯼ‬
‫ﻻ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد و ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮﯼ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ‬‫ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺗﺠﺎرت اﺣﺘﻤﺎ ً‬
‫وﻓﺼﻞ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻗﺮار ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺎ ﺣﺎل ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺮارداد هﺎ درﻳﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺒﻮرﯼ‪ ،‬رول‬
‫ﻋﻤﺪﻩ اﯼ راﺑﺮاﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺗﺠﺎرﺗﯽ اﻳﻔﺎ ﻧﮑﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺮاد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻴﺪهﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺷﺎن ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ ﻣﻮﺟﻮد ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل ادارﻩ‬
‫‪ AISA‬ﺣﻤﺎﻳﺖ ازﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ) ﮐﻪ درﻓﺼﻞ ﺑﻌﺪﯼ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺎن ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ( ﺑﻌﻀﯽ اوﻗﺎت‬
‫ﺑﻴﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاران در ﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺷﺎن ﻣﻴﺎﻧﺠﯽ ﮔﺮﯼ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﻧﺎﺷﯽ از ﻗﺮارداد هﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم‬
‫هﺎﯼ را ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻘﺮرات ﮐﻤﻴﺴﻮن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﺑﺮاﯼ ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‬
‫ﻳﺎ ‪ UNCITRAL‬وﻳﺎ ﻣﻘﺮرات دﻳﮕﺮﯼ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻃﺮﻓﻴﻦ درﻗﺮارداد ﻣﻌﻴﻦ ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬را ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻴﮑﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻮاد }ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﺧﺼﻮﺻﯽ{ درﻋﻤﻞ‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﺸﺪﻩ وﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﺮف وﻋﺎدات ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ ﻣﺸﺨﺼﯽ درﺳﻄﺢ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﻴﺘﻮان درﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻳﮏ‬
‫اﻓﻐﺎن وﻃﺮف هﺎﯼ ﺧﺎرﺟﯽ از ﺁن اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻋﻀﻮﮐﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﻣﻴﺎن دوﻟﺘﻬﺎ وﮐﺸﻮر هﺎﯼ دﻳﮕﺮ ‪Convention on the Settlement of‬‬
‫‪Investment Disputes between States and Nationals of Other States‬‬
‫وﮐﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ‪ 1958‬ﻧﻴﻮﻳﺎرﮎ ‪New York Convention 1958‬درراﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﯽ‬
‫واﺟﺮاﯼ ﺣﮑﻤﻴﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﭼﺎرﭼﻮﮐﺎت وﺳﺎﺧﺘﺎرﯼ را ﺑﺮاﯼ‬
‫ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻓﺮاهﻢ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮم‪ ،‬اﮔﺮ ﻳﮏ ﻗﺮارداد ﻣﻴﺎن اﺷﺨﺎص ﺑﻴﻦ‬

‫‪152‬‬
‫اﻟﻤﻠﻠﯽ )ﭼﻪ درﺳﺎﺣﻪ ﺗﺠﺎرت‪ ،‬اﻧﺠﻮ وﻳﺎ ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ( ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮔﺮدد‪ ،‬دراﻳﻨﺼﻮرت ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ‬
‫درﻗﺮارداد ﻣﻮادﯼ را درراﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﺣﮑﻤﻴﺖ ﺑﮕﻨﺠﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻤﻮﺟﺐ ﺁن ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﻪ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﻗﺮارداد هﺎﯼ ﻳﮏ ﮐﺸﻮر دﻳﮕﺮ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫اﺧﻴﺮًا ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ هﺎﯼ ﺑﺮاﯼ اﻳﺠﺎد ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻤﯽ ﮐﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ هﺎﯼ را ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﺘﻼﻓﺖ‬
‫ﺗﺠﺎرﺗﯽ درﺳﻄﺢ ﻣﻠﯽ ﻓﺮاهﻢ ﺁورد‪ ،‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮ ازهﻤﻪ‪ ،‬دو ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮاﯼ‬
‫ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺗﺠﺎرﺗﯽ وﺿﻊ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اوﻟﯽ ﻋﺒﺎرت از ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻴﺎﻧﺠﯽ ﮔﺮﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﭼﻬﺎر ﭼﻮﮐﺎت ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت را ﺑﺮاﯼ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻧﻤﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺎ ﻧﺠﯽ ﮔﺮﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﺑﻌﻨﻮان ﻳﮑﯽ از راﻩ ﺣﻞ هﺎﯼ اﺧﺘﻼﻓﺎت دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻌﻤﻮل‬
‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ اﻣﺎ در اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ را ﻣﻮﺛﺮﻳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻴﺒﺨﺸﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻴﺴﺎزد ﮐﻪ ﻳﮏ ﻣﻴﺎﻧﺠﯽ ﭼﻄﻮر ﺗﻮﺳﻂ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺸﻮد وﻣﻴﺎﻧﺠﯽ ﮔﺮﯼ ﭼﻄﻮر‬
‫ﺷﺮوع ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬هﻤﭽﻨﺎن اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺤﺎﮐﻢ را درﻗﺴﻤﺖ اﻳﻨﮑﻪ ﻳﮏ راﻩ ﺣﻞ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻴﺎﻧﺠﯽ ﮔﺮﯼ‬
‫ﭼﻄﻮرﻣﺪﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ واﺟﺮاء ﮔﺮدد‪ ،‬رهﻨﻤﺎﻳﯽ ﻣﻴﮑﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن دوﻣﯽ هﻤﺎﻧﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﮑﻤﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻃﺮﻓﻴﻦ اﻳﻦ ﺣﻖ را ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ ﺣﮑﻤﻴﺖ‬
‫ﺗﺠﺎرﺗﯽ را ﺑﻌﻨﻮان ﻳﮑﯽ از راﻩ ﺣﻞ هﺎﯼ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬ﺣﮑﻤﻴﺖ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ داﺧﻠﯽ وﻳﺎ ﺑﻴﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬درهﺮﺻﻮرت‪ ،‬ﻣﺤﺎﮐﻢ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درﻣﻨﺎزﻋﺎﺗﻴﮑﻪ ﺑﻪ اﺳﺎس ﺣﮑﻤﻴﺖ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﺁن‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻧﮑﺮدﻩ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺁﻧﺮا ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﮑﻤﻴﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ ارﺟﺎع ﺧﻮاهﻨﺪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻼ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬‫اﻟﺒﺘﻪ درﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﺣﮑﻤﻴﺖ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ذﻳﺼﻼح درﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﻀﻴﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﮑﻤﻴﺖ ﻗﺒ ً‬
‫ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ‪ ،‬هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺮارداد هﺎ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻃﺮﻓﻴﻦ‬
‫ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻗﺎﻧﻮن ﮐﺸﻮر دﻳﮕﺮﯼ راﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪﮔﯽ وﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻗﻀﻴﻪ درﻗﺮارداد اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺪﻳﺪ ﻳﮏ اﻗﺪام ﻣﻬﻢ درراﺳﺘﺎﯼ اﻳﺠﺎد ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻗﺮارداد هﺎ را‬
‫ﺳﺎدﻩ و ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮاء ﺑﺴﺎزد‪ ،‬ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ز‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮﺗﺎرﻳﺨﯽ ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ازﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻣﻨﺸﺎء ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ .‬هﺮﻳﮏ‬
‫ازاﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ درﻳﮏ ﻣﻘﻄﻊ ﺧﺎص ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ اﯼ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎ ازﺁن ﻧﺎﺷﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻴﺴﺎزد ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎ ﺗﮑﺎﻣﻞ‬
‫ﺗﺪرﻳﺠﯽ ﺧﻮد را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺟﻮاﺑﮕﻮﻳﯽ ﺑﻪ ﺿﺮورﻳﺎت وﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﯼ هﺎﯼ هﻤﺎن وﻗﺖ‪ ،‬ﭘﻴﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮاﯼ ﺗﺸﮑﻴﻞ واﺟﺮاﯼ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ هﺎﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻋﺮف ﻣﺤﻠﯽ‪ ،‬ﻗﺒﻴﻠﻮﯼ وﻣﻠﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛‬
‫درﺣﻘﻮق اﺳﻼﻣﯽ ﻧﻴﺰ اﺣﮑﺎﻣﯽ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻗﺮارداد هﺎ ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد وﺟﻮد دارد؛ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ‬
‫اﻳﮑﻪ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﺿﻊ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ ﻣﻘﺮراﺗﯽ را راﺟﻊ ﺑﻪ ﻗﺮراداد هﺎ ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻧﻤﻮدﻩ‬
‫اﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪153‬‬
 ‫ﻋــــﺮف‬

‫درﺑﺴﻴﺎرﯼ ﻣﻮارد اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻴﺎن ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻳﮏ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﺗﻮﺳﻂ رهﺒﺮان ﻗﻮﻣﯽ وﻳﺎ ﺷﻮرا‬
‫هﺎﯼ ﻗﺮﻳﻪ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ ﻗﻀﻴﻪ اﯼ ﻣﻄﺮح ﻣﻴﮕﺮدد اﻳﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﯼ‬
‫رهﺒﺮان ﻗﻮﻣﯽ وﻳﺎ ﺷﻮرا ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺁﻳﺎ دراﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﮐﺪام ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ اﯼ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ‬
‫ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﮐﺪام ﻃﺮﻓﯽ از ﻣﻔﺎد ﺁن ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﺗﺨﻄﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ وﺟﻴﺒﻪ ﺧﻮد را اداء ﻧﻨﻤﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ وﺑﺎﻻﺧﺮﻩ راﻩ ﺣﻞ ﻧﻬﺎﻳﯽ ﭼﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫هﺮﻣﻨﻄﻘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺣﻘﻮق ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدﻣﺎن هﻤﺎن ﻣﺤﻞ ﭘﻴﺮوﯼ‬
‫ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺣﻘﻮق ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ ﻧﻮﻋﯽ از اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻧﻮرم هﺎﯼ ﻗﺒﻮل ﺷﺪﻩ اﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ درﻣﻴﺎن اﻋﻀﺎﯼ‬
‫هﻤﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﮑﻤﻔﺮﻣﺎ اﺳﺖ‪ .‬درﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻗﻀﺎﻳﺎ اﻳﻦ راﻩ ﺣﻞ ﺑﻌﻨﻮان ﻳﮏ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻮﺛﺮ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ اﻳﻦ راﻩ ﺣﻞ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺸﮑﻞ ﺁﻓﺮﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ ازﻗﺒﻞ ﺑﺮاﯼ‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎ از ﻳﮏ ﻣﺤﻞ ﺗﺎﻣﺤﻞ دﻳﮕﺮواز ﻳﮏ ﮔﺮوپ ﺗﺎ ﮔﺮوپ‬
‫دﻳﮕﺮ درﻳﮏ ﮐﺸﻮر ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﺮف ﻣﺤﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﺪرت ﺛﺒﺖ ﻣﻴﮕﺮدد و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ازﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎﯼ ﺻﺎدرﻩ در ﺑﺨﺶ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﺸﻮر ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻌﻼوﻩ درﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮارد ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻋﻀﺎﯼ ﺷﻮرا و ﻳﺎ رهﺒﺮان ﻣﺤﻠﯽ ﻳﮑﯽ ازﻃﺮف هﺎﯼ ﻣﻮرد‬
‫اﺧﺘﻼف ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ درﻣﻨﺎﻓﻊ ﺁن ذﻳﺪﺧﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮﯼ از اﻧﺤﺎ ﺑﺎﻻﯼ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﯼ ﻧﻔﻮذ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﯼ هﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻳﮏ ﻃﺮف ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﺑﻌﻮض اﺟﺮاﯼ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﺣﻘﻴﻘﯽ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﭘﺮاﺑﻠﻢ هﺎﯼ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ را ﺑﻮﺟﻮد ﺧﻮاهﺪ ﺁورد ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬درﻳﮏ اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن‬
‫ﻳﮏ ﺗﺎﺟﺮ هﺮاﺗﯽ ﺑﺎ ﻳﮏ ﺗﺎﺟﺮ ﺧﻮﺳﺘﯽ‪ ،‬ﺗﺎﺟﺮ هﺮاﺗﯽ ﻣﻄﻤﻴﻦ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﻮراﯼ ﻣﺤﻠﯽ‬
‫ﺧﻮﺳﺖ ﻳﮏ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻴﻄﺮﻓﺎﻧﻪ راﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬هﻤﻴﻨﻄﻮر هﺮﮔﺎﻩ ﺗﺎﺟﺮ ﺧﻮﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺼﺮوف ﮐﺎر‬
‫درهﺮات اﺳﺖ واﺧﺘﻼﻓﯽ ﺑﻴﻦ او و ﻳﮏ ﺗﺎﺟﺮ هﺮاﺗﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺟﺮ ﺧﻮﺳﺘﯽ ﻧﻴﺰ ازﺗﺼﻤﻴﻢ‬
‫ﺷﻮراﯼ ﻣﺤﻠﯽ هﺮات ﻣﻄﻤﻴﻦ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺎﺟﺮان ﻣﺤﻼت دﻳﮕﺮ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﮑﻪ ﺷﻮراﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ درﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﻴﻄﺮﻓﺎﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ اﻣﺎ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﻢ ﺁﻧﻬﺎ ﻓﮑﺮ ﺧﻮاهﻨﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺷﻮرا ﺑﻪ‬
‫ﻧﻔﻊ اﻓﺮادﻳﮑﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺁن ﻣﺤﻞ ﻳﺎ ﺷﻮرا هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺻﺎدر ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﺪم‬
‫ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻳﮏ ﻓﻀﺎﯼ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ ازﺣﻘﻮق اﺷﺨﺎﺻﻴﮑﻪ ﺑﻪ ﺁن ﻣﺤﻞ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺷﺨﺺ هﺮاﺗﯽ ﻣﺎﻳﻞ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ درﺧﻮﺳﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﮐﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺠﺎرﺗﯽ‬
‫ﺑﻴﻦ ﺧﻮﺳﺖ وهﺮات ﺑﻪ ﻧﻔﻊ هﺮدو ﻃﺮف ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﻮﺟﻮد ﻧﺨﻮاهﺪ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻟﻴﻞ‬
‫اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺮدم دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺎﻻﯼ ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ وﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎﯼ ﻣﺤﻞ دﻳﮕﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺎس ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻣﺤﻠﯽ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺎور واﻋﺘﻤﺎد ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺮﻳﻌﺖ‬

‫ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻳﮑﯽ ازﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻬﻢ ﺣﻘﻮق ﻗﺮاردادهﺎ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ﺳﻮم ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻗﻮاﻧﻴﻨﻴﮑﻪ وﺿﻊ ﻣﻴﺸﻮد ﺑﺎﻳﺪ درﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﺎ ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮم ﺣﻘﻮق‬
‫اﺳﻼم ﺑﻪ ارادﻩ ﺁزاد ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد‪ ،‬ارزش ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﯼ ﻗﺎﻳﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﻗﺮارداد‬
‫هﺎﻳﻴﮑﻪ ﻣﻨﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ)ﻗﺮارداد هﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﻮد ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺧﺎص وﻳﺎ ﻗﺮاردادهﺎﯼ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﻤﺎرﺑﺎزﯼ(‪.‬‬

‫‪154‬‬
‫دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻳﮑﯽ ازﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻔﺴﻴﺮﺣﻘﻮق ﻗﺮاردادهﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 130‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫‪ 2004‬ﺑﻴﺎن ﻣﻴﺪارد هﺮﮔﺎﻩ ﺣﮑﻤﯽ درﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ وﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﺎﻓﺬﻩ ﮐﺸﻮر وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ اﺳﺎس اﺣﮑﺎم ﻓﻘﻪ ﺣﻨﻔﯽ )ﻳﮑﯽ از ﻣﺬاهﺐ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺗﺴﻨﻦ( ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬هﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪ 131‬ﺗﻄﺒﻴﻖ اﺣﮑﺎم ﻓﻘﻪ ﺷﻌﻴﻪ )ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮم ﻓﻘﻪ ﺟﻌﻔﺮﯼ( را "درﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺣﻮال‬
‫ﺷﺨﺼﻴﻪ اهﻞ ﺗﺸﻌﻴﻪ" ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻴﺪاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﻗﺒﻞ از ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬ﺗﻄﺒﻴﻖ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ را ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﻣﺪﻧﯽ ﺳﺎل ‪1977‬ﺑﻴﺎن ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ "درﻣﻮاردﻳﮑﻪ ﺣﮑﻢ ﻗﺎﻧﻮن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺟﺘﻬﺎد ﺟﻮاز ﻧﺪارد"‬
‫درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﺣﮑﻤﯽ درﻗﺎﻧﻮن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ" ﻓﻘﻪ ﺣﻨﻔﯽ‪،‬ﻋﺮف ﻋﻤﻮﻣﯽ وروﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﯽ" ﺗﻄﺒﻴﻖ‬
‫ﻣﻴﮕﺮدد واﻟﻐﺎﯼ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻌﺪﯼ ﮐﻪ ﺻﺮاﺣﺘًﺎ ﺑﻪ اﻟﻐﺎ ﻳﺎ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺁن ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬وﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ‪1977‬ﻣﺤﺪودﻳﺖ هﺎﯼ را درﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻴﮑﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤًﺎ ﺗﻮﺳﻂ اﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬وﺿﻊ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮﻧﮑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻳﺪ‬
‫درﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺮارداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ اوﻟﻴﻦ ﻣﺮﺟﻊ اﯼ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻗﻀﺎﻳﺎ ﺑﻪ ﺁن ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﺣﮑﻤﯽ درﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﺎﺷﺪ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﻗﻀﻴﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺬاهﺐ ﺣﻨﻔﯽ و ﺟﻌﻔﺮﯼ درراﺑﻄﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ اﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ درﻣﻮرد ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎ از ﺳﺎﺣﻪ‬
‫اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﻴﺮون ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﻣﺎ ﮐﻮﺷﺶ هﻢ ﻣﻴﮑﺮدﻳﻢ ﮐﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎ را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻓﻘﻪ‬
‫ﺣﻨﻔﯽ وﺟﻌﻔﺮﯼ اراﻳﻪ ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ واﺿﺢ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺁﻳﺎ اﺣﮑﺎم اﻳﻦ ﻣﺬاهﺐ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻀﺎت درﻣﺤﺎﮐﻢ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻋﻤﻠﯽ ﻣﻴﮕﺮدد ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ .‬هﻤﺎﻧﻄﻮرﻳﮑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻓﻘﻪ ﺣﻨﻔﯽ وﺟﻌﻔﺮﯼ ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ هﻢ ﻣﺸﮑﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﭼﻄﻮر ﻳﮏ ﻗﺎﺿﯽ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻳﮏ ﺷﮑﻞ ﻣﻌﻴﻦ ازﻓﻘﻪ‬
‫را اﺟﺮاء ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺸﮑﻼﺗﻴﮑﻪ درراﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﺧﻼﺻﻪ ﺳﺎزﯼ ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﯽ وﺟﻮد دارد ﺑﺎ ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد‬
‫ﮐﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺷﺮﻋﯽ ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺮوﯼ از ﺁراﯼ ﺻﺎدرﻩ ﻗﺒﻠﯽ ﻣﺤﺎﮐﻢ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ و اﺣﮑﺎم ﺻﺎدرﻩ ﻣﺤﺎﮐﻢ رﺳﻤًﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺸﺮ ﻧﻤﻴﺮﺳﺪ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎﯼ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮم دﺳﺖ ﻧﻮﻳﺲ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻞ‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎﯼ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﯼ ﺑﺮ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﯼ ﺻﺎدرﻧﻤﻮد‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ‬
‫ﺷﺮﻋﯽ ﻗﺮارداد ﻃﺮﻓﻴﻦ را رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد ﺑﺎ ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت ‪1955‬‬

‫اﺻﻮﻟﻨﺎﻣﻪ ﺗﺠﺎرت )ﮐﻪ ﺑﻨﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت ‪ 1955‬وﻳﺎ ﺑﻄﻮر ﺳﺎدﻩ ﺑﻨﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت ﻳﺎد ﻣﻴﺸﻮد( ﺟﻨﺒﻪ‬
‫هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎ ﮐﻪ ﺑﺎﻻﯼ ﺗﻤﺎم اﻋﻤﺎل ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬را ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ اوﻟﻴﻪ ﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت از ﺳﺎل ‪ 1955‬ﺑﺪﻳﻨﺴﻮ ﻣﺤﺴﻮب‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ وﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻴﺪارد‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﺳﺎل ‪ 2004‬وﺿﻊ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‬
‫درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺣﮑﺎم اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻧﺒﻮدﻩ وﻳﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن دﻳﮕﺮﯼ ﺑﻄﻮرﺻﺮﻳﺢ ﻣﻠﻐﯽ‬
‫ﻧﮕﺮدﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻓﺬ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﮐﺪام ﻗﺴﻤﺖ هﺎﯼ از ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺪﻳﺪ ﯼ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻌﺪاز ‪ 2004‬وﺿﻊ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻠﻐﯽ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻴﮑﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺪﻳﺪ ﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯼ ﺳﻬﺎﻣﯽ وﻟﻤﺘﺪ و‬

‫‪155‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ ﺗﻀﺎﻣﻨﯽ ﺑﻄﻮر ﺻﺮﻳﺢ ﻣﻮاد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯼ ﺳﻬﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻟﻤﺘﺪ وﺗﻀﺎﻣﻨﯽ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت را ﻣﻠﻐﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻳﮑﯽ از ﻣﻮاد اﺳﺎﺳﯽ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ " ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻘﺼﺪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻮﺟﻮد ﺗﺠﺎرﺗﯽ" ﺣﻞ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت ﺑﺤﻴﺚ‬
‫ﻣﻨﺒﻊ اوﻟﻴﻪ ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻴﺎﺷﺪ‪" .‬درﺻﻮرت ﻋﺪم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﺮف وﻋﺎدات‬
‫ﻣﺤﻠﯽ" ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺻﻮرت ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ ،‬ﻋﺮف وﻋﺎدات ﻣﺤﻠﯽ ﺑﺮ ﻋﺮف وﻋﺎدات ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻩ ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت ﺑﻌﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ اوﻟﻴﻪ ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻄﺒﻴﻖ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت ﺻﺮف ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻣﺤﺪود ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮاد ‪ 18‬و‪ 19‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت اﻋﻤﺎﻟﯽ را‬
‫ﮐﻪ ﺑﺤﻴﺚ اﻋﻤﺎل ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎم ﺑﺮدﻩ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪ :‬ﺗﻌﻬﺪ وﺗﻬﻴﻪ اﻣﻮال ﻣﻨﻘﻮل‪،‬‬
‫اﻳﺠﺎد اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ‪ ،‬ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﻮدن ﺧﺪﻣﺎت ﺗﺮاﻧﺴﭙﻮرﺗﯽ و ﺗﻮزﻳﻊ ﺧﺪﻣﺎت‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم وﭼﻬﺎرم ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت ﺑﻪ ﻗﺮارداد هﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ اﺧﺘﺼﺎص دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ وﺷﮑﻠﻴﺎت اﺳﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻗﺮاردادهﺎ ‪،‬اﺳﻨﺎد ﺗﺠﺎرﺗﯽ وﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ هﺎ ﺿﺮورﯼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ را ﺑﻴﺎن‬
‫ﻣﻴﺪارد‪ .‬اﺳﻨﺎدﺗﺠﺎرﺗﯽ ﮐﻪ درﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ‪ :‬ﺑﺮاﺋﺖ‬
‫)ﻗﺮارداد هﺎ ﺑﺮاﯼ ﺗﺒﺎدﻟﻪ ﮐﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺎت( اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺮات ازﻃﺮﻳﻖ ﻇﻬﺮﻧﻮﻳﺴﯽ ) ﻇﻬﺮﻧﻮﻳﺴﯽ ﻗﺮاردادﯼ‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺁن ﺣﻘﻮق دارﻧﺪﻩ ﻳﮏ ﺑﺮاﺋﺖ از ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮﯼ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و‬
‫ﺑﺮاﺋﺖ ﻳﮏ ﺳﻨﺪ ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻤﻮﺟﺐ ﺁن ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﺗﻌﻬﺪ ﭘﺮداﺧﺖ وﺟﻪ را درﻣﮑﺎن‬
‫دﻳﮕﺮﯼ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ(؛ ﺗﺒﺎدﻟﻪ اﺳﻨﺎد ﺿﺮورﯼ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻗﺒﻮل و ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺣﻮاﻟﻪ ﻻزم ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫وﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ اﺳﻨﺎد ﻻزم ﺑﺮاﯼ ﭘﺮداﺧﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﻬﺪاﺗﯽ ‪ ،‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮم اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن هﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺎﺳﯽ اﺳﻨﺎد ﺗﺠﺎرﺗﯽ دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﺣﺠﺖ وﭼﮏ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﺷﺪﻩ‬
‫دراﻳﻦ اﺳﻨﺎد ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﻴﺎن ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ ﭼﻄﻮر ﻳﮏ ﺳﻨﺪ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﺎﻳﺪ داراﯼ ﻋﻨﻮان ﺑﻮدﻩ وﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﻳﮏ‬
‫ﺳﻨﺪ ﭼﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ و اﻳﺠﺎد اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺮاﯼ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻗﺮارداد را اﻧﻌﻘﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﺣﻘﻮق ووﺟﺎﻳﺐ ﻃﺮﻓﻴﻦ را واﺿﺢ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮم ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻗﺮاردادهﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ را ﺑﻴﺎن ﻣﻴﺪارد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ اﻳﺠﺎد ﻳﮏ ﻗﺮارداد را ﺑﻪ اﺳﺎس ﺗﻮاﻓﻖ ورﺿﺎﻳﺖ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﺠﺎب وﻗﺒﻮل ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‬
‫ﻣﻌﻴﻦ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮﺁن دراﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺴﻴﺎرﯼ ازﺣﻘﻮق وﻣﺴﺆﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﻃﺮﻓﻴﻦ را ﮐﻪ درﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،:‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺤﻼل ﻗﺮاردا دو دﻳﮕﺮﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻘﺾ ﻗﺮارداد‬
‫را ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻴﺪارد‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻮاد اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﮐﻪ درﺑﺎرﻩ اﻳﺠﺎب وﻗﺒﻮل ﮐﻪ از ارﮐﺎن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮاﯼ‬
‫ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻳﮏ ﻗﺮارداد هﺎ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬دراﻳﻨﺠﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﻴﮕﺮدد‪:‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ :608‬ﺑﺮاﯼ ﻋﻘﻮد ﺗﺠﺎرﺗﯽ رﺿﺎﻳﺖ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ‪ .‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻗﺮارداد وﻣﺮاﺳﻢ دﻳﮕﺮ ﻟﺰوم‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ :609‬اﮔﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﺎ ﺑﺮاي ﻋﻘﺪ رﻋﺎﻳﺖ ﺷﻜﻞ ﻣﺨﺼﻮص ﺗﺤﺮﻳﺮا ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻋﻘﺪ را‬
‫ﺑﺎﻳﻔﺎي ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻘﺎوﻟﻪ ﻣﻮﻗﻮف ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻴﻜﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺬآﻮر رﻋﺎﻳﺖ و ﻳﺎ‬

‫‪156‬‬
‫ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﻌﻴﻨﻪ اﺟﺮا ﻧﺸﻮد ﻋﻘﺪ ﺻﻮرت ﻧﻤﻴﮕﻴﺮد‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻗﺮارداد ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭼﻨﺎن داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد آﻪ اﻧﻌﻘﺎد ﻋﻘﺪ را ﺑﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻗﺮارداد ﻣﻠﺘﻮي ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻗﺮارداد‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ هﻢ ﻧﮕﺮدﻳﺪﻩ وﻟﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد آﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻋﻘﺪ را ﻣﻨﺘﻘﺪ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﻋﺪم ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻗﺮارداد ﺳﺒﺐ ﻋﺪم‬
‫اﻧﻌﻘﺎد ﻋﻘﺪ ﺷﻤﺮدﻩ ﻧﻤﻴﺸﻮد‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ :610‬اﮔﺮ اﻳﺠﺎب ﺑﺼﻮرت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻳﮏ ﻣﺪت ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺮاﯼ ﻗﺒﻮل ﺑﻌﻤﻞ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺣﺎﺿﺮ هﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻳﺠﺎب ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻀﺎﯼ ﻣﺪت ﻣﻌﻴﻨﻪ ازاﻳﺠﺎب ﻣﻨﺼﺮف ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ اﻳﺠﺎب ﺑﺪون ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺪت ﺑﻌﻤﻞ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ اﻋﺘﺒﺎرﺁن ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽ ﻣﺎﻧﺪ؛ ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﮑﻪ درﺻﻮرت‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدن ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺒﻮل ﻓﻮرًا واﻗﻊ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻘﺪﻳﮑﻪ ذرﻳﻌﻪ وﺳﺎﻳﻞ ﻣﺨﺎﺑﺮاﺗﯽ ازﻗﺒﻴﻞ ﺗﻴﻠﻔﻮن‬
‫وﻗﻮع ﻣﻴﻴﺎﺑﺪ‪ ،‬درﺣﮑﻢ ﻋﻘﺪﻳﺴﺖ ﮐﻪ ﺣﻀﻮرًا ﺑﻌﻤﻞ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ :611‬ﺑﺮاﯼ اﻳﺠﺎﺑﻴﮑﻪ ﺑﺼﻮرت ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ واﻗﻊ ﻣﻴﺸﻮد اﮔﺮ ﻣﺪت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﺠﺎب ﮐﻨﻨﺪﻩ‬
‫ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻗﺒﻞ ازاﻧﻘﻀﺎﯼ ﻣﺪﺗﻴﮑﻪ ﻋﺮﻓًﺎ ﺗﻔﮑﺮ ودادن ﺟﻮاب ﻗﺒﻮل ازﺟﺎﻧﺐ ﻗﺒﻮل ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻣﺮورﺁن ﻻزم‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ازاﻳﺠﺎب ﻣﻨﺼﺮف ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ :612‬ﺟﻮاب ﻗﺒﻮل ﺑﺎﻳﺪ درﻇﺮف ﻣﺪت ﻣﻌﻴﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻳﺠﺎب ﮐﻨﻨﺪﻩ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ‬
‫اﻳﺠﺎب ﺑﻌﺪ از ﻣﺮوراﻳﻦ ﻣﺪت ﺗﻮﺻﻞ ورزد‪ ،‬ﻋﻘﺪ ﺻﻮرت ﻧﻤﻴﮕﻴﺮد وﻟﯽ درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺟﻮاب ﻗﺒﻮل درﻇﺮف ﻣﺪت ﻣﻌﻴﻦ ﻻزﻣﻪ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﺠﺎب ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻣﺠﺒﻮراﺳﺖ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﺎﺧﻴﺮ‬
‫ﺟﻮاب ﻓﻮرًا ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ ازﻋﺪم اﻧﻌﻘﺎد ﻋﻘﺪ ﺧﺒﺮ دهﺪ واﻻ ﻋﻘﺪ ﻣﺬﮐﻮرﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ :613‬ﺳﮑﻮت ﻣﺤﺾ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﻴﺸﻮد؛ وﻟﻴﮑﻦ درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ دوﺗﺎﺟﺮﺑﺎهﻢ دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺗﺠﺎرﺗﯽ داﺋﻤﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻳﺎ ﻳﮑﯽ ازاﻳﻦ دو ﺗﺎﺟﺮ ﺑﺪﻳﮕﺮ ﺧﻮد ﻣﺮاﺟﻌﻪ و او را ﺑﻨﺎم‬
‫ﺧﻮدﺑﻪ اﺟﺮاﯼ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺑﻪ وﮐﺎﻟﺖ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﺠﺎﺑﻴﮑﻪ ازﻃﺮف ﻳﮑﯽ از اﻳﺸﺎن ﺑﺪﻳﮕﺮﯼ‬
‫واﻗﻊ ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﻮرًا ﺑﻪ اﻳﺠﺎب ﻣﺬﮐﻮرﺟﻮاب ﺑﺪهﺪ واﻻ ﺳﮑﻮت او ﻗﺒﻮل ﺷﻤﺮدﻩ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬
‫ﻃﺮﻓﻴﮑﻪ اﻳﺠﺎب را رد ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ ،‬راﺟﻊ ﺑﻪ اﻣﻮاﻟﻴﮑﻪ دراﺛﻨﺎﯼ ﺗﺒﻠﻴﻎ اﻳﺠﺎب ﺑﻪ اوﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﮑﻠﻔﺖ اﺳﺖ ﺗﺪاﺑﻴﺮﯼ را ﮐﻪ درﻣﻮاد ‪ 762‬و‪ 763‬ﺑﻴﺎن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ اﺗﺨﺎذﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ :614‬اﮔﺮ ﺟﻮاب ﻗﺒﻮل ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻪ اﻳﺠﺎب ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻋﻘﺪ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﻴﮕﺮدد‪ .‬درﻳﻦ ﺻﻮرت ﻗﺒﻮل اﻳﺠﺎب‬
‫ﺟﺪﻳﺪ را اﻗﺘﻀﺎء ﻣﻴﮑﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ :615‬ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ ﺗﻠﮕﺮاف ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﺠﺎب ﻳﺎﻗﺒﻮل ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت‬
‫ﺑﺮﺳﺪﮐﻪ داراﯼ اﻣﻀﺎﯼ ﺷﺨﺺ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪﻩ اﺳﺖ وﻳﺎ ﺗﻠﮕﺮاف ﺑﻪ اﺟﺎزﻩ او ﺻﺎدر ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ :616‬اﻳﺠﺎﺑﻴﮑﻪ ﺗﺤﺮﻳﺮًا ﺑﻌﻤﻞ ﻣﯽ ﺁﻳﺪ‪ ،‬ازﺗﺎرﻳﺦ وﺻﻮل ﺟﻮاب ﻗﺒﻮل ﺑﻪ اﻳﺠﺎب ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻋﻘﺪﻣﻨﻌﻘﺪ‬
‫ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬ﻟﻴﮑﻦ اﮔﺮ اﻳﺠﺎب ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻗﺒﻞ از رﺳﻴﺪن ﺟﻮاب ﻗﺒﻮل و ﻳﺎ درﻋﻴﻦ زﻣﺎن ازاﻧﺼﺮاف ﻗﺒﻮل ﮐﻨﻨﺪﻩ‬
‫واﻗﻒ ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﺠﺎب ﺑﻼ اﺛﺮ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫‪157‬‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪ :617‬ﻋﻘﺪﻳﮑﻪ ذرﻳﻌﻪ ﻣﺨﺎﺑﺮﻩ واﻗﻊ ﺷﻮد از ﺗﺎرﻳﺦ ارﺳﺎل ﺟﻮاب ﻗﺒﻮل ﻣﻨﻌﻘﺪ و ﻣﻌﺘﺒﺮ داﻧﺴﺘﻪ‬
‫ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬ﻃﻮرﻳﮑﻪ درﻣﺎدﻩ ‪ 613‬ﻣﻘﺮر ﺷﺪﻩ‪ ،‬درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻗﺒﻮل ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻻزم ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻘﺪ از ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫رﺳﻴﺪن اﻳﺠﺎب ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ :618‬ﻓﻮت ﻳﺎ ﺳﻠﺐ اهﻠﻴﺖ ﻳﮏ ﺗﺎﺟﺮدراﻳﺠﺎب ﻳﺎ ﻗﺒﻮل اوراﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺗﺠﺎرﺗﯽ اش ﻣﺴﺘﻠﺰم‬
‫ﺑﻄﻼن ﻧﻤﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﺁن ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻳﺎ ازﻣﺎهﻴﺖ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻮاد ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ ﻓﻮق ﺑﺮاﯼ ﻃﺮﻓﻴﻦ واﺿﺢ ﻣﻴﺴﺎزد ﮐﻪ ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻳﮏ ﻗﺮاردار ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪﻩ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت هﻤﭽﻨﺎن ﻗﻮاﻋﺪﯼ را ﺑﺮاﯼ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻮاد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺮارداد هﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ‬
‫ﻼ ﺑﻴﺎن ﻣﻴﺪارد‪:‬‬
‫را ذﻳ ً‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ :619‬اﮔﺮ ﻣﻌﻨﯽ ﻋﺒﺎرﺗﻴﮑﻪ درﻳﮏ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺗﺤﺮﻳﺮ ﻣﻴﺸﻮد واﺿﺢ وﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎﯼ ﻇﺎهﺮﯼ ﺁن اﻋﺘﺒﺎر دادﻩ ﻣﻴﺸﻮد اﮔﺮ ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﻣﻘﺼﺪ ﺑﺪﻳﻬﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دراﻳﻨﺼﻮرت ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ‬
‫اﻋﺘﺒﺎر دادﻩ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ :620‬درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻋﺒﺎرت اﻣﮑﺎن ﺗﻌﺒﻴﺮات ﻣﺘﻌﺪدﯼ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺼﺪ ﻣﺸﺘﺮﮎ ﻃﺮﻓﻴﻦ‬
‫ازﻣﻨﺪرﺟﺎت دﻳﮕﺮ ﻣﻘﺎوﻟﻪ ﺑﺎ ﻋﺮف وﻋﺎدات وﺗﻌﺎﻣﻼت و اﺣﻮاﻟﻴﮑﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻘﺎوﻟﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺳﻮاﺑﻖ ﺗﻄﺒﻴﻘﺎت درﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ :621‬درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻋﺒﺎرت‪ ،‬ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺘﻌﺪد وﻣﺸﺘﺮﮎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ هﺮﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﻗﺮﻳﻨﻪ اﻓﺎدﻩ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ هﻤﺎن ﻣﻌﻨﯽ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ :622‬درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻋﺒﺎرت ﻣﻘﺎوﻟﻪ ﺑﻤﻌﻨﯽ ﻣﺘﻌﺪد ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﻮد وﻣﻄﺎﺑﻖ ﺣﮑﻢ ﻣﺎدﻩ ‪ 620‬ﻣﻘﺼﺪ‬
‫ﺣﻘﻴﻘﯽ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﻧﺘﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻟﻪ ﺑﻪ ﻟﻪ }ﻣﻔﺎد{ﻣﺘﻌﻬﺪ وﻋﻠﻴﻪ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻟﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ :623‬اﻋﺘﺒﺎر ﻋﺮف ﺗﺠﺎرﺗﯽ واﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ درﻣﻌﺎﻣﻼت ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ؛ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ‬
‫ﺻﺮاﺣﺘًﺎ ﺟﺎﻧﺒﻴﻦ ﺑﺮﺧﻼف ﺁن ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻼ ﻣﺮاد ﻣﻮاد ﻣﺘﺬﮐﺮ را داﻧﺴﺘﻪ ودرﺻﻮرت‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻮاد ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ ﻓﻮق از ﻗﺒﻞ ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺒ ً‬
‫ﺑﺮوز ﻣﻨﺎزﻋﻪ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﺷﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﻴﮑﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﻓﻮق درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ‬
‫ﺑﻄﻮر واﺿﺢ ﺑﻴﺎن ﻧﺸﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﺪام راﻩ واﺿﺢ را ﻓﺮاهﻢ ﮐﺮدﻩ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ؟ ﻣﻮاد ﻓﻮق را درهﻨﮕﺎم ﻣﺮاﺟﻌﻪ‬
‫ﺗﺠﺰﻳﻪ وﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻗﻮاﻋﺪ ﻓﻮق راﺑﻌﻨﻮان ﻗﻮاﻋﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮاﯼ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺮارداد هﺎﻣﻴﺪاﻧﻴﺪ؟‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ‪1977‬‬

‫ﮐﻮد ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﻣﺪﻧﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﺑﻨﺎم "ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ‪ "1977‬ﻳﺎد ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ ﻗﺮارداد هﺎرا ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺸﮑﻼت اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن را ﮐﻪ ﺑﺤﻴﺚ ﻳﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﺣﻘﻮق‬

‫‪158‬‬
‫ﻗﺮارداد هﺎ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺎﺛﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ درﻣﻮرد اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﻮال ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﻮد ن ﺁن‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﺎﻧﻄﻮرﻳﮑﻪ درﻣﻮرد ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﻧﻴﺰ ﻗﺒﻞ از ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ وﺿﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻴﺪارد‬
‫ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻗﻮاﻧﻴﻦ وﻣﻘﺮرراﺗﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺪﻳﺪ وﺿﻊ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ درﺻﻮرﺗﯽ ﻧﺎﻓﺬ‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺻﺮﻳﺢ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﮐﺪام ﻗﺴﻤﺖ هﺎﯼ ازﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﺑﺎ‬
‫وﺿﻊ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺪﻳﺪ ﻋﻮض وﻳﺎ ﻣﻠﻐﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺸﮑﻞ دﻳﮕﺮﯼ ﮐﻪ درﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ وﺟﻮد دارد‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دراﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﻌﻤﻮل ﻋﺮﺑﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ درزﺑﺎﻧﻬﺎﯼ درﯼ وﭘﺸﺘﻮ‬
‫ﻣﻌﻤﻮل ﻧﺒﻮدﻩ واﻳﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎت درﻗﺎﻧﻮن ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﻣﺸﮑﻞ‬
‫ﺧﻮاهﺪﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ هﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﻳﮑﯽ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻤﺪﻩ ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺁﻧﺮا‬
‫درﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﯼ هﺎﯼ ﺷﺎن درﻧﻈﺮ ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺮاردادهﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻴﮑﻪ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد ﺿﺮورﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ودراﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪاز‪ :‬ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻖ درﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ) اﻳﻨﻬﺎ ﮐﯽ اﻧﺪ وﭼﻄﻮر ﺑﻮﺟﻮ ﻣﻴﺎﻳﻨﺪ( ؛ ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ؛ وﻧﻘﺶ ﺗﺸﮑﻴﻞ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮو اﻧﺤﻼل ﻗﺮاردادهﺎ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت درﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﻌﺪﯼ‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮارﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺴﻴﺎرﯼ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ازﺁن ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ را اﻧﺠﺎم دهﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻻ‪ -‬ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺎﮐﻢ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺖ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻋﻘﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻃﺮﻓﻴﻦ وﻳﺎ ﻣﺤﻞ‬ ‫او ً‬
‫ﺗﮑﻤﻴﻞ ﻋﻘﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺣﺎﻻت وﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎص دارد‪ .‬ﺛﺎﻧﻴ ًﺎ ‪ -‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ‬
‫واﻧﻮاع دﻳﮕﺮ ﻣﻮﺳﺴﺎت را ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻗﺮاردادهﺎﯼ را اﻧﻌﻘﺎد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﮑﻤﯽ‬
‫ﺑﺮﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻗﺮارداد هﺎ را اﻣﻀﺎء ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺻﻔﺖ داﻳﻦ وﻣﺪﻳﻮن را ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺪﻋﯽ وﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن اﻳﻦ اﺷﺨﺎص ﻓﺎﻗﺪ ارادﻩ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ ﭘﺲ‬
‫اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻴﻘﯽ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ارادﻩ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻌﻨﻮان ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﺷﺎن ﺗﻤﺜﻴﻞ ﮐﻨﺪ ) ﮐﻪ ﺑﻌﺪًا ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻴﺸﻮد(‪.‬‬
‫ﺛﺎﻟﺜ ًﺎ‪ -‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻖ ارﺗﻔﺎق درﻣﻠﮑﻴﺖ ﻏﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻀﻤﻴﻦ ﭘﺮداﺧﺖ دﻳﻮن ) ﺑﻄﻮر‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ ،‬رهﻦ ﻳﺎ ﮔﺮوﯼ اﺳﻼﻣﯽ( وﺣﻖ ﺣﺒﺲ ﻣﺎل درﺻﻮرت ﻋﺪم ﺗﺎدﻳﻪ دﻳﻦ‪ ،‬درﺻﻮرت ﺗﺸﮑﻴﻞ‬
‫ﻗﺮارداد هﺎ ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﻣﻴﺘﻮد هﺎﺋﯽ را ﺑﺮاﯼ ﺗﺸﮑﻴﻞ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮواﻧﺤﻼل ﻗﺮارداد هﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎن ﻣﻴﺪارد‪ .‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻳﮏ‬
‫ﻗﺮارداد ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮاﻓﻖ ارادﻩ ﻃﺮﻓﻴﻦ درﺁن وﺟﻮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻤﻮﺟﺐ ﺁن ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ‬
‫ﻃﺮف وﺟﻴﺒﻪ اﻳﺠﺎد ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬ﻗﺮارداد ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اﻳﺠﺎب وﻗﺒﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺻﺮﻳﺤًﺎ اﻇﻬﺎر ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ وﺑﻪ‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ اﺑﻼغ ﮔﺮدد وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ازﻗﺮاﻳﻦ ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻴﺨﻮاهﻨﺪ ﻗﺮاردادﯼ را ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن هﮑﺬا ﺑﻴﺎن ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ ﻳﮏ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺗﺎزﻣﺎﻧﻴﮑﻪ از ﺁن "اﻧﺼﺮاف ﺑﻌﻤﻞ‬
‫ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻳﮏ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎ د ﺟﺪﻳﺪ ﺟﺎﮔﺰﻳﻦ ﺁن ﻧﺸﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺁن ﻣﻨﻘﻀﯽ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺸﺎﺑﻪ اﯼ ازﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ" ﺑﺎز ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪) .‬ﮐﺘﺎب رهﻨﻤﺎ درﺑﺎرﻩ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن(‬
‫)‪(Country Handbook on Afghanistan‬‬

‫‪159‬‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻌﻨﯽ ﻗﺮارداد هﺎ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اﺟﺮاﯼ ﻗﻮاﻋﺪ اﺳﺘﻨﺪرﯼ ﮐﻪ درﻣﻮاد ‪ 705‬و‪ 729‬ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﻔﺴﻴﺮ ارزش ﻗﺎﻳﻞ ﻣﻴﺸﻮد ﺗﺎ ﺗﻔﺎوت‬
‫هﺎﯼ در ﻋﺮف و ﻋﺎدات ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻳﮏ ﻗﺮارداد وﻗﺘﯽ ﻣﻨﺤﻞ ﻣﻴﺸﻮد ﮐﻪ هﺪف ﺁن ﺑﺮﺁوردﻩ ﺷﻮد‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ هﻤﭽﻨﺎن اﻳﻦ ﺻﻼﺣﻴﺖ را‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﻗﺮارداد هﺎ را ﺑﻨﺎﺑﺮ دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺣﺎﻻﺗﻴﮑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﯽ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﺒﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻨﺤﻞ اﻋﻼن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ از ﻳﮏ ﻋﻮﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻳﮏ ﻗﺮارداد ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 15‬ﺳﺎل از ﺁن ﺳﭙﺮﯼ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ازاﺳﺘﻤﺎع و رﺳﻴﺪﮔﯽ دﻋﻮﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺁن ﺧﻮددارﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬دﻋﺎوﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﻗﺮاردادﻳﮑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺁن‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻌﺎش‪ ،‬ﮐﺮاﻳﻪ وﺗﮑﺲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ ‪ 5‬ﺳﺎل ﻗﺎﺑﻞ ﺳﻤﻊ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دﻋﺎوﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﻗﺮارداد هﺎﻳﻴﮑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺁن ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺰد ﮐﺎرﮔﺮ‪ ،‬ﻓﻴﺲ وﻳﺎ ﻣﺼﺎرف ﻣﻬﻤﺎن ﻧﻮازﯼ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از‬
‫ﮔﺬﺷﺖ ﻳﮏ ﺳﺎل ﻗﺎﺑﻞ ﺳﻤﻊ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ وﻣﺤﺪودﻳﺖ هﺎﯼ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺘﻦ ﻗﺮارداد هﺎ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻗﺮاردادﯼ را اﻧﻌﻘﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻃﻤﻴﻨﺎن را ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻗﺮارداد ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﮑﺎن‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻴﻞ و ارادﻩ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﻣﻮادﯼ را راﺟﻊ ﺑﻪ اﻧﻮاع ﺧﺎص ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‬
‫ﻗﺮاردادهﺎﯼ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻠﮑﻴﺖ اﻣﻮال و ﻗﺮارداد هﺎﯼ ﻣﻌﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﺑﺸﻤﻮل ﺗﻀﻤﻴﻦ درﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﻋﻴﻮب اﻣﻮال ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﻤﻨﻈﻮر اﻳﺠﺎد اﻧﮕﻴﺰﻩ ﺑﺮاﯼ ﻓﺮوﺷﻨﺪﻩ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﻓﺮوش اﻣﻮال ﺑﺪون ﻋﻴﺐ‬
‫ﻋﺎرﯼ از ﻓﺮﻳﺐ‪ .‬ﻗﺮارداد هﺎﯼ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ ﺑﻮدﻩ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ادارﻩ ﺁن ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫واﺿﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺤﮑﻤﻪ را‪ ،‬درﺻﻮرت ﺑﺮوز ﮐﺪام ﻣﻨﺎزﻋﻪ‪ ،‬ﮐﻤﮏ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻘﺼﺪ وﻧﻴﺖ ﻃﺮﻓﻴﻦ درهﻨﮕﺎم اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد ﭼﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻗﺮاردادهﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺮض ﭘﻮل واﻣﻮال را ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺖ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺷﺮاﻳﻄﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻗﺮض ﺑﺎﻳﺪ درﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﺎ اﺣﮑﺎم دﻳﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﮐﻪ ﻧﻔﻊ از ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺮض را ﻣﻨﻊ ﻣﻴﺪارد )ﻓﺎﻳﺪﻩ‬
‫درﺣﻘﻮق اﺳﻼم( اﺟﺎزﻩ دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ اﺟﺎرﻩ )اﺟﺎرﻩ‬
‫درﺣﻘﻮق اﺳﻼم( ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻧﺪازﻩ اﺟﺎرﻩ وﻣﺪت ﺁن‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻌﻀﯽ ﺳﺎﺣﺎت دﻳﮕﺮﯼ ﺣﻘﻮق ﻗﺮاردادهﺎ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﺑﻴﺎن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪاز‪ :‬ﺣﻞ‬
‫وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻗﺒﻞ از ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ‪ ،‬ﻗﺮارداد هﺎﺋﻴﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﺎﻣﻪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻃﺮف ﺁن دوﻟﺖ‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺮارداد هﺎﯼ ﮐﺎر ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﺮان ﻣﺎهﺮ ﻣﻴﺸﻮد؛ وﻗﺮارداد هﺎﯼ ﺑﻴﻤﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺑﻴﻤﻪ‬
‫ﺣﻴﺎت وﺑﻴﻤﻪ ﺁﺗﺶ‪ .‬درﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﺣﮑﺎم ﻋﻤﻮﻣﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺎﻻﯼ هﻤﻪ اﻳﻦ ﻗﺮاردادهﺎ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻖ را دارد‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﻳﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻔﻴﺪ ﺗﻴﻮرﯼ ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎ را ﻓﺮاهﻢ ﻣﻴﺴﺎزد ﮐﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻴﺴﺎزد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ازﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎ را اﺟﺮا وﺁﻧﺮا درﺑﻌﺪ وﺳﻴﻊ ﺁن درﺗﻌﺪاد زﻳﺎدﯼ از ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻖ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬ﺑﻌﺪ از ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ وﺿﻊ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ وﺑﺴﻴﺎرﯼ‬

‫‪160‬‬
‫ازﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺪﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪًا ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮاد ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ را ﻣﻠﻐﯽ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ ،‬اﻣﺎ از‬
‫اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻴﺘﻮان ﺑﻌﻨﻮان وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻮﺛﺮﯼ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ درﮔﺬﺷﺘﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺣﻘﻮق ﻗﺮاردادهﺎ‬
‫رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ وﮐﺪام ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮو ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ درﻗﺎﻧﻮن ﻗﺮارداد هﺎ درﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫ﻗﺮاردادهﺎ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺟﺮاء ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ؟‬ ‫‪.1‬‬
‫ﻼ وﺿﻊ ﺷﺪﻩ وﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﺴﺐ ﺑﻪ ﻋﺪم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺮاردادهﺎﯼ ﻗﺒ ً‬ ‫‪.2‬‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا وﺑﺎ اﻋﺘﺒﺎرﯼ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ را ﺑﻌﻤﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺁورد؟‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺗﺠﺎرﺗﯽ درزﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮﻩ ﺷﻤﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻣﻴﮕﺮدد؟ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻳﮏ راﻩ ﺣﻞ ﻣﻮﺛﺮ‬ ‫‪.3‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺖ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ؟ ﺁﻳﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ؟ ﺁﻳﺎ ﻗﺒﻞ از ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ؟‬
‫ازﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﮐﺪام ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺗﺠﺎرﺗﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮد اﺳﺖ؟‬ ‫‪.4‬‬
‫ﻣﺰاﻳﺎ وﻧﻮاﻗﺺ هﺮ ﻳﮏ از ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﮐﻪ درﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻴﺸﻮد ﮐﺪام‬ ‫‪.5‬‬
‫هﺎ اﻧﺪ؟‬

‫‪ .3‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ‬

‫زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻴﺨﻮاهﻨﺪ ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ را ﺁﻏﺎزﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻄﻮر‬
‫ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎﻟﮏ ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﺑﺮاﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬درﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪،‬ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﻓﻊ وﻣﺴﻮﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺁن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﻪ هﻤﺎن ﺷﺨﺺ ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع از‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎ ﺑﻌﻀﯽ اوﻗﺎت ﺑﻨﺎم ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد ﻳﺎد ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫هﻨﮕﺎﻣﻴﮑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﺑﺮاﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﻮد اﻳﻦ ﻧﻮع ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ را ﺑﻨﺎم ﺷﺮاﮐﺖ ﻳﺎد ﻧﻤﻮدﻩ‬
‫واﺷﺨﺎﺻﻴﮑﻪ درﻧﻔﻊ وﻣﺴﺆﻟﻴﺖ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺳﻬﻴﻢ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ ﺑﻨﺎم ﺷﺮﻳﮏ ﻳﺎد ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬درﺑﻌﻀﯽ‬
‫ﺣﺎﻻت ﺷﺮﮐﺎء اﻳﻦ ﺻﻼﺣﻴﺖ رادارﻧﺪ ﻳﮏ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ را ﮐﻪ ﻣﺠﺰا ازﺷﺨﺼﻴﺖ ﺷﺮﮐﺎء‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻮﺟﻮد ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮﮐﺎء ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﻳﮑﻪ دراﻳﻦ ﺷﺮاﮐﺖ‬
‫اﺧﺘﺼﺎص دادﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ هﻤﺎن اﻧﺪازﻩ ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ ﺗﻀﺎﻣﻨﯽ دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺷﺮاﮐﺖ ﺑﻨﺎم ﺷﺮاﮐﺖ ﺗﻀﺎﻣﻨﯽ‬
‫ﻣﺤﺪود ﻳﺎد ﻣﻴﺸﻮد ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺴﻮﻟﻴﺖ هﺮ ﺷﺮﻳﮏ ﻣﺤﺪود ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺼﻮرت ﮐﻞ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯼ ﺗﻀﺎﻣﻨﯽ‪ ،‬ﻻاﻗﻞ ﻳﮑﯽ ازﺷﺮﮐﺎ ﺑﺼﻮرت ﻣﮑﻤﻞ ﻣﺴﻮل ﭘﺮداﺧﺖ دﻳﻮن ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯼ ﺳﻬﺎﻣﯽ ﻧﻮع ﺳﻮم ازﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯼ ﺳﻬﺎﻣﯽ ﻗﺎﻧﻮﻧ ًﺎ‬
‫ﻣﺠﺰااز ﺷﺮﮐﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺴﻤﺘﯽ ازﺳﻬﺎم اﻳﻦ ﻧﻮع ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ را دارا ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ از اﺷﺘﺮاﮎ در ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺷﺮﮐﺖ ﺑﻨﺎم ﺳﻬﻢ ﻳﺎ ﺑﺨﺶ ﻳﺎد ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬ﻳﮏ ﺷﺮﮐﺖ ﺳﻬﺎﻣﯽ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ‬
‫ﺳﻬﺎم ﺧﻮد را ﺑﺮاﯼ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم ﺑﻔﺮوش ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ دراﻳﻨﺼﻮرت ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺧﻮد را ازدﻳﺎد‬
‫ﺑﺨﺸﻴﺪﻩ و ﻳﺎ ﺑﻪ اﺟﺮاﯼ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ ﻣﺒﺎدرت ورزد‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺎﻟﮑﻴﻦ ﺳﻬﺎم ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﺳﻬﻢ ﺧﻮد را ﺑﺮاﯼ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻓﺮوش ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺎﻟﮑﻴﻦ ﺳﻬﺎم ﻣﺴﺆل ﭘﺮداﺧﺖ دﻳﻮن ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻃﻮرﻳﮑﻪ درﻳﮏ ﺷﺮﮐﺖ ﺗﻀﺎﻣﻨﯽ‬
‫ﻣﺤﺪدوداﻟﻤﺴﻮﻟﻴﺖ‪ ،‬ﺷﺮﮐﺎء ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ ﻣﺤﺪود دارﻧﺪ‪ .‬در ﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯼ ﺳﻬﺎﻣﯽ درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ارزش ﺳﻬﺎم‬

‫‪161‬‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻴﺎﻳﺪ ﺁﻧﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ هﻤﺎن ﻣﻘﺪار ﭘﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺳﻬﻢ ﺷﺮﮐﺖ را ﺧﺮﻳﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ هﻤﺎن اﻧﺪازﻩ ﻣﺘﻀﺮر‬
‫ﺧﻮاهﻨﺪ ﺷﺪ ﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺁن‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯼ ﺳﻬﺎﻣﯽ وﻣﺤﺪود اﻟﻤﺴﻮﻟﻴﺖ‪ ،‬ﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯼ ﺳﻬﺎﻣﯽ راﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ "ﺷﺮﮐﺖ‬
‫ﺳﻬﺎﻣﯽ‪ :‬ﺷﺮﮐﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ اﻳﮑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ان ﻣﻌﻴﻦ وﻣﻨﻘﺴﻢ ﺑﻪ اﺳﻬﺎم ﺑﻮدﻩ واﻧﺪازﻩ ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ هﺮﺷﺮﻳﮏ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازﻩ ﺳﻬﻢ ﺁن ﻣﺤﺪود ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪".‬‬

‫ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮم‪ ،‬ﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯼ ﺳﻬﺎﻣﯽ داراﯼ ﻣﻤﻴﺰات ﻣﺸﺘﺮﮎ ذﻳﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ (1) :‬اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻌﻨﻮان ﻳﮏ‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ وﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﻣﺪت ﻧﺎﻣﻌﻴﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ؛ )‪ (2‬دارﻧﺪﮔﺎن ﺳﻬﻢ‬
‫دراﻳﻨﻮع ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ داراﯼ ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ ﻣﺤﺪود ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ )‪ (3‬ﺳﻬﺎم اﻳﻨﻮع ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ ﺑﻄﻮر ﺁزاداﻧﻪ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻻ ﺗﻮﺳﻂ هﻴﺌﺖ ﻣﺪﻳﺮﻩ ادارﻩ ورهﺒﺮﯼ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ؛ و )‪(5‬‬‫ﺧﺮﻳﺪ وﻓﺮوش ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ )‪ (4‬اﻳﻦ ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫هﻴﺌﺖ ﻣﺪﻳﺮﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻬﻤﺪاران ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ هﺎ ﺑﺮﺗﺮﯼ ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ ﺳﻬﺎﻣﯽ را‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪهﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮرﻣﺜﺎل‪ ،‬دراﻳﻦ ﻧﻮع ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ ﮐﺪام ﻣﺴﻮﻟﻴﺖ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺮاﯼ‬
‫ﺳﻬﻤﺪاران ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﺳﻬﻤﺪاران ﺁﺳﺎن ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﻬﻢ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﻳﮕﺮﯼ ﺑﻔﺮوش ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‬
‫ﺑﺪون اﻳﻨﮑﻪ درﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺷﺮﮐﺖ ﺧﻠﻠﯽ وارد ﺷﻮد ودرﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﺮوش ﺳﻬﺎم‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮد اداﻣﻪ‬
‫ﻣﻴﺪهﺪ وﺑﺎﻻﺧﺮﻩ اﻳﻨﮑﻪ ادارﻩ اﻳﻨﻮع ﺷﺮﮐﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯼ ﺗﻀﺎﻣﻨﯽ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮﮐﺰﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻳﮑﯽ از ﻧﻮاﻗﺺ ﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯼ ﺳﻬﺎﻣﯽ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻳﺠﺎد ﻳﮏ ﺷﺮﮐﺖ ﻳﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ درروﺷﻨﺎﻳﯽ ﺑﺎ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ وﻣﻘﺮرات زﻳﺎدﯼ ﮐﻪ وﺟﻮد دارد ﮔﺮان ﺗﻤﺎم ﺧﻮاهﺪﺷﺪ‪ .‬درﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯼ‬
‫ﺗﺠﺎرﺗﯽ هﻨﻮز هﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮﻣﻌﺎﻣﻼت ﻓﺮوش را ﮐﻪ اﻗﺘﺼﺎد ان ﮐﺸﻮرهﺎ ﺑﻪ ﺁن ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ‬
‫دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯼ ﻣﺤﺪود اﻟﻤﺴﺆﻟﻴﺖ }ﻟﻤﺘﺪ{ هﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯼ ﺳﻬﻤﺎﻣﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﻌﻀﯽ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت‬
‫ﻣﺸﺘﺮﮎ ﺑﺎ ﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯼ ﺗﻀﺎﻣﻨﯽ ﻧﻴﺰ دارﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯼ ﺳﻬﺎﻣﯽ وﻣﺤﺪود اﻟﻤﺴﺆﻟﻴﺖ‪ ،‬ﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯼ‬
‫ﻣﺤﺪود اﻟﻤﺴﺆﻟﻴﺖ را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪" :‬ﺷﺮﮐﺖ ﻣﺤﺪوداﻟﻤﺴﺆﻟﻴﺖ )ﻟﻤﻴﺘﺪ(‪ :‬ﺷﺮﮐﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ‬
‫اﻳﮑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺁن ﻏﻴﺮ ﻣﻨﻘﺴﻢ ﺑﻪ اﺳﻬﺎم ﺑﻮدﻩ وﻣﺴﺆﻟﻴﺖ هﺮﺷﺮﻳﮏ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﺷﺪﻩ‬
‫درﺷﺮﮐﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ".‬ﺑﻌﻼوﻩ ﺷﺮﮐﺖ ﻟﻤﺘﺪ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ ﮐﻤﺘﺮ از دوﻧﻔﺮ وﺑﻴﺸﺘﺮاز ‪ 50‬ﻧﻔﺮ ﻋﻀﻮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺳﻬﺎم ﺁن در ﺑﺎزار درﻣﻌﺮض ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﻗﺮارﻧﻤﻴﮕﻴﺮد‪ ،‬وﺳﻬﻤﺪاران ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺳﻬﺎم ﺧﻮد را‬
‫ﺗﺒﺎدﻟﻪ و ﻳﺎ ﺑﻔﺮوش ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻼ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ‪ 1955‬وﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت ‪ 1977‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ وﻣﻮﺳﺴﺎت ﺗﺠﺎرﺗﯽ را‬ ‫ﻗﺒ ً‬
‫ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﻧﺎﻓﺬ ﺷﺪن ﻗﺎﻧﻮن ﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯼ ﺗﻀﺎﻣﻨﯽ‪ ،‬ﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯼ ﺳﻬﺎﻣﯽ وﻣﺤﺪود اﻟﻤﺴﺆﻟﻴﺖ‬
‫ﻣﻮاد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ وﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻠﻐﯽ ﺷﻤﺮدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﺷﺨﺼـﻴﺖ ﺣـﻘـﻮﻗـﯽ‬

‫ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ ﺑﻌﻨﻮان ﺷﺨﺼﻴﺖ هﺎﯼ ﺣﮑﻤﯽ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﮑﯽ از ﻣﺸﺨﺼﺎت‬
‫ﻋﻤﺪﻩ اﯼ ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪.‬‬

‫‪162‬‬
‫ﻣﺜﺎل ﺧﺮﻳﺪ ﻳﮏ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻦ را درﻧﻈﺮ ﻣﻴﮕﻴﺮﻳﻢ‪ .‬ارادﻩ ﺷﺮﮐﺖ ﺑﻌﻨﻮان ﻳﮏ ﺧﺮﻳﺪار ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺪﻳﺮ ﺁن‬
‫ﺗﻤﺜﻴﻞ ﻣﻴﮕﺮدد وﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻳﮏ ﻗﺮارداد را اﻣﻀﺎء ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮوﺷﺎت را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺳﺎزد و ﺳﻨﺪ را ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﺧﻮد اﺧﺬ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ؛ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ اﻣﻮال را ﺗﺼﺎﺣﺐ ﺷﺪﻩ ﻃﻮرﻳﮑﻪ هﻴﺌﺖ ﻣﺪﻳﺮﻩ اﺟﺎزﻩ دادﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﻠﺖ‬
‫اﻳﻨﮑﻪ ﺳﻬﻤﺪاران اﺻﻠﯽ ﻣﻴﺨﻮاهﻨﺪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ اﺟﺮاء ﻧﺸﻮد وﻳﺎ ﺣﺘﯽ اﮔﺮ اﺟﺮاء هﻢ ﺷﻮد درﺑﺎرﻩ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎﻳﺪ درﻧﻈﺮداﺷﺖ ﮐﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﯽ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﺮاﯼ ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻣﻬﻴﺎ‬
‫ﻣﻴﺴﺎزد ﮐﻪ اﻣﻮال وداراﻳﯽ داﺷﺘﻪ و ﻗﺮارداد هﺎﯼ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺮارداد ﻗﺮﺿﻪ ﺑﺎﻧﮏ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮض‬
‫دهﻨﺪﮔﺎن ﻣﻴﺨﻮاهﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻪ اﯼ ﺑﺮاﯼ ﺗﻌﻬﺪات ﺷﺮﮐﺖ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻔﺎد ودﻳﻮن ﺷﺎن‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ را ﻗﺎدر ﻣﻴﺴﺎزد ﮐﻪ اﻣﻮال و داراﻳﯽ داﺷﺘﻪ و ﻗﺴﻤﺘﯽ از اﻣﻮال‬
‫را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻀﻤﻴﻦ ﭘﺮداﺧﺖ دﻳﻦ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺷﺮﮐﺖ‬
‫ﺑﻄﻮرﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ازﺷﺨﺼﻴﺖ ﺷﺮﮐﺎء ﻧﻤﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻌﺪاد زﻳﺎد ازداﻳﻨﻴﻦ ﻣﺠﺒﻮرﺑﻮدﻧﺪﮐﻪ اﻣﻮال وداراﻳﯽ ﺗﻌﺪاد‬
‫دﻳﮕﺮﯼ از ﺷﺮﮐﺎﯼ ﻓﺮﻋﯽ وﻳﺎ ﺳﻬﻤﺪاران دﻳﮕﺮ را درزﻣﺮﻩ اﻣﻮال و داراﻳﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫از اﻳﻨﺮو‪ ،‬دﮐﺘﻮرﻳﻦ ﻓﺮﺿﯽ ﺑﻮدن ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﮑﻤﯽ ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ‪ ،‬ﺳﻬﻮﻟﺖ هﺎﯼ را ﺑﺮاﯼ اﻧﻌﻘﺎد ﻳﮏ‬
‫ﻗﺮارداد ﻓﺮاهﻢ ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﯽ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﺮﻋﻼوﻩ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺮاﯼ داﺋﻨﻴﻦ ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ ﺳﻬﻮﻟﺖ هﺎﯼ را ﻓﺮاهﻢ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪،‬‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﺮاﯼ ﺷﺮﮐﺖ هﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ راﻧﻴﺰ ﻣﻬﻴﺎ ﻣﻴﺴﺎزد ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﻣﺪت‬
‫ﻧﺎﻣﺪت ﻣﺤﺪود ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪} .‬ﻋﻤﺮ ﺷﺎن ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ{اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺛﺒﺎت‬
‫درﺷﺮﮐﺘﻬﺎ ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬ﺣﺘﯽ ﺑﺪون ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻗﻮاﻋﺪ ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ‪ ،‬ﻓﻮت وﻳﺎ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻳﮏ " ﻣﺪﻳﺮ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫هﺎﯼ ﺷﺮﮐﺖ را اﮔﺮ ﺷﺮﮐﺖ ﺗﻀﺎﻣﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺘﻞ ﺳﺎزد‪(Allen And Kraakman 2003: 83) ".‬‬

‫ازﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻴﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺷﺮﮐﺖ ﺑﻌﻨﻮان ﺗﺠﻤﻊ از ﻗﺮارداد هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖ ﺑﻌﻨﻮان "ﻳﮏ ﻣﺮﺟﻊ واﺣﺪ ﻣﺴﻮﻟﻴﺖ هﻤﺎهﻨﮕﯽ ﻣﻴﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫وﻣﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪﻩ ﮔﺎن را اﻳﻔﺎ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ" )‪ (Kraaman 2004‬از اﻳﻨﺮو‪ ،‬اﻳﻦ "ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻓﺮﺿﯽ"‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻗﺮارداد هﺎﯼ ﻣﻐﻠﻖ وﭘﻴﭽﻴﺪﻩ ﻣﻴﺎن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاران‪ ،‬ﻗﺮض دهﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﮔﺎن‪،‬‬
‫ﻣﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪﻩ ﮔﺎن‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮم ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم را ﺳﺎدﻩ وﻣﺮﮐﺰﯼ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ب‪ .‬ﻣﺤﺪود اﻟﻤﺴﺆﻟﻴﺖ‬

‫ﻣﺤﺪود اﻟﻤﺴﺆﻟﻴﺖ ﺑﺮاﯼ ﻣﺎﻟﮑﻴﻦ ﺷﺮﮐﺘﻬﺎﻳﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮدﮐﻪ درﺷﺮﮐﺖ ﻣﺴﻮﻟﻴﺖ ﻣﺤﺪود دارﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ‬
‫دارﻧﺪﻩ ﻳﮏ ﺳﻬﻢ درﻳﮏ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ ﻣﺤﺪود داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﻮﻟﻴﺖ هﺎﯼ‬
‫ﻣﺎﻟﯽ وﯼ درراﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﻗﺮوض ﺷﺮﮐﺖ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻳﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻌﻴﻨﯽ ﻣﻴﺸﻮد ﮐﻪ درﺷﺮﮐﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﮔﺬارﯼ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬درﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯼ ﺗﻀﺎﻣﻨﯽ ﻣﺴﻮﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺷﺮﻳﮏ ﺷﺮﮐﺖ ‪ ،‬ﻣﺤﺪود وﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازﻩ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺷﺮﻳﮏ درﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﮑﻪ هﺮﻳﮏ از ﺷﺮﮐﺎء ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﯽ ﻣﺴﻮل ﭘﺮداﺧﺖ ﺗﻤﺎم‬
‫ﻗﺮوض ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل هﺮﮔﺎﻩ ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻟﮏ ﻳﮏ دوﮐﺎن ﮐﻤﭙﻴﻮﺗﺮ ﻓﺮوﺷﯽ هﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﺮاﯼ ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﮐﻤﭙﻴﻮﺗﺮ از‬
‫ﺷﺨﺺ ﭘﻮل ﻗﺮض ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻗﺒﻞ از ﻓﺮوش ﮐﻤﭙﻮﺗﺮ هﺎ‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ ﺷﻴﺸﻪ هﺎﯼ دوﮐﺎن ﮐﻤﭙﻮﺗﺮ‬
‫ﻓﺮوﺷﯽ ﺷﻤﺎ را ﺷﮑﺴﺘﺎﻧﺪﻩ وﺗﻤﺎم ﮐﻤﭙﻴﻮﺗﺮ هﺎﯼ را ﺑﻪ ﺳﺮﻗﺖ ﻣﻴﺒﺮد‪ .‬ﭘﻮﻟﻴﺲ اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ را ﺑﻌﻤﻞ ﻣﻴﺎورد‬
‫اﻣﺎ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﻤﻴﮕﺮدد وازﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮ ﺷﻤﺎ ﮐﺪام ﺑﻴﻤﻪ ﺳﺮﻗﺖ هﻢ ﻧﺪارﻳﺪ‪ .‬ﮐﺪام داراﻳﯽ دﻳﮕﺮﯼ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺁﻧﺮا ﺑﻔﺮوﺷﻴﺪ و ﻗﺮض ﺧﻮد را ﺗﺎدﻳﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬ازاﻳﻨﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﻟﮏ دوﮐﺎن هﺴﺘﻴﺪ‪،‬‬

‫‪163‬‬
‫ﻗﺮض دهﻨﺪﻩ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ وﺧﻮاهﺎن ﻓﺮوش اﻣﻮال وداراﻳﯽ ﺷﺨﺼﯽ ﺷﻤﺎ )ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﻮﺗﺮ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ وﻏﻴﺮﻩ( درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻣﻘﺪار ﻗﺮض زﻳﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ درﻳﺎﻓﺖ ﻗﺮض ﺧﻮد ﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﺤﻴﺚ ﺷﺮﮐﺖ ﺳﻬﺎﻣﯽ وﻳﺎ ﺗﻀﺎﻣﻨﯽ‪ ،‬ﻃﻮر ﻣﺤﺪود اﻟﻤﺴﻮﻟﻴﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دراﻳﻨﺼﻮرت ﺧﻄﺮ از‬
‫دﺳﺖ دادن اﻣﻮال وداراﻳﯽ ﺷﺨﺼﯽ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻴﺮود‪.‬‬

‫ﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯼ ﻣﺤﺪود اﻟﻤﺴﺆﻟﻴﺖ داراﯼ ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد ﻣﻔﻴﺪﻳﺖ هﺎﯼ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدم را ﺗﺸﻮﻳﻖ‬
‫ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﯽ را ﺷﺮوع ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺧﻄﺮاﺗﯽ را درﭘﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ﻃﻮرﻳﮑﻪ درﻣﺜﺎل‬
‫ﻼ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﺎﺷﺪ و زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ را ﺁﻏﺎز‬
‫ﮐﻤﭙﻴﻮﺗﺮﻓﺮوﺷﯽ ذﮐﺮ ﺷﺪ( وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﻣﻴﮑﻨﺪ ﻣﻴﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺨﺼًﺎ ﻣﺴﻮل ﭘﺮداﺧﺖ دﻳﻮن ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ ازاﻳﻨﺮوﯼ وﯼ ﺣﺎﺿﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺧﻄﺮاﺗﯽ را ﻧﻴﺰ ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ .‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮاﯼ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬از ﻣﺮدم ﻣﻴﺨﻮاهﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺷﺮوع ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﺧﻄﺮاﺗﯽ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻟﻴﮑﻦ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﻳﺠﺎد ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ ﻣﺤﺪود اﻟﻤﺴﺆﻟﻴﺖ اﻧﮕﻴﺰﻩ هﺎﯼ ﺑﻴﺶ ازﺣﺪﯼ ﺑﺮاﯼ‬
‫ﻣﺘﺸﺒﺜﻴﻦ ﻣﻴﺪهﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﻄﺮات ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﮑﻨﻨﺪ ودرﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﻴﻤﺖ اﻳﻦ ﺧﻄﺮات را ﺑﺎﻻﯼ ﺑﻘﻴﻪ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭼﺎرچ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮏ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ داراﯼ ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ ﻣﺤﺪ ود ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﺧﻮد را ازدﺳﺖ ﺑﺪهﺪ وﻳﺎ ﻣﺘﻀﺮر ﮔﺮدد‪ ،‬داﺋﻨﻴﻦ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ اﻣﻮال وداراﻳﯽ ﺷﺨﺼﯽ وﯼ را ازﺗﺼﺮﻓﺶ‬
‫ﺧﺎرج وازاﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ دﻳﻮن ﺧﻮد را ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﺟﺒﺮان ﭼﻨﻴﻦ ﺿﺮرﯼ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻔﺎد‬
‫زﻳﺎدﯼ را ﺑﺮاﯼ ﻗﺮﺿﻪ هﺎ ﭼﺎرج ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺛﺸﺒﺜﺎت ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻄﻮر ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از ﭘﺮداﺧﺖ ﻗﺮوض‬
‫ﺑﺪ اﺑﺎء ﻣﯽ ورزﻧﺪ‪.‬‬
‫ج‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﺧﺼﻮﺻﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﺧﺼﻮﺻﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﺑﻨﺎم " ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ" ﻳﺎد ﻣﻴﺸﻮد ﺑﻪ اﺳﺎس‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪ 10‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬وﺿﻊ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 10‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻴﺎن ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ ﺳﻴﺴﻢ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ هﺎ و ﺗﺸﺒﺜﺎت ﺧﺼﻮﺻﯽ راﺑﺮ اﺳﺎس اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار ﺗﺸﻮﻳﻖ‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫ووﻣﺼﺆﻧﻴﺖ ﺁﻧﻬﺎ راﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬هﺪف ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﻃﻮرﻳﮑﻪ در ﻣﺘﻦ ﺁن ﺗﺬﮐﺮ ﺑﻌﻤﻞ ﺁﻣﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪاز‪:‬‬

‫اهﺪاف اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ارﺗﻘﺎﯼ ﻧﻘﺶ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ هﺎﯼ ﺧﺼﻮﺻﯽ داﺧﻠﯽ وﺧﺎرﺟﯽ درﻋﺮﺻﻪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﮐﺸﻮر واﻳﺠﺎد ﻧﻈﻢ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ادارﯼ ﺁن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺮﻏﻴﺐ‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫وﻣﺼﺆﻧﻴﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاران ﺧﺼﻮﺻﯽ داﺧﻠﯽ وﺧﺎرﺟﯽ ﻏﺮض رﺷﺪ واﻧﮑﺸﺎف اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬ﻓﺮاهﻢ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﺷﺘﻐﺎل‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ وﻋﻮاﻳﺪ ﺻﺎدراﺗﯽ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل ﺗﮑﻨﺎﻟﻮژﯼ‪ ،‬ﺑﻬﺒﻮد وارﺗﻘﺎﯼ ﺳﻄﺢ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺮدم ورﻓﺎﻩ ﻋﺎﻣﻪ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ هﺪف اﺳﺎﺳﯽ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ‬
‫هﺪف ﻓﻮق ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﺳﻴﺴﺘﻤﯽ را ﺑﺮاﯼ ﻓﺮاهﻢ ﺁورﯼ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ‬
‫داﺧﻠﯽ وﺧﺎرﺟﯽ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪164‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ وﺳﺎﻳﻠﯽ را ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ را ﺗﻨﻈﻴﻢ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻮاردﯼ را ﮐﻪ درﺁن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮاردﻳﮑﻪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ وﻣﻮاردﻳﮑﻪ ﻣﺤﺪود ﺷﺪﻩ اﺳﺖ را ﻳﮑﺎ ﻳﮏ ﺑﺮ ﺷﻤﺮد ﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﮐﻤﻴﺴﻮن ﻋﺎﻟﯽ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ " ﮐﻤﻴﺴﻮن" را ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻣﺮﺟﻊ ذﻳﺼﻼح ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮرﺗﻄﺒﻴﻖ‬
‫ﺑﻬﺘﺮ اﺣﮑﺎم اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻳﮑﯽ از ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﻤﺪﻩ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ ﻳﮏ ﺛﺸﺒﺚ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﮐﺮدﻩ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮد را دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺛﺒﺖ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺮط ﺑﺮاﯼ هﺪف اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺴﻴﺎر ﺣﻴﺎﺗﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮﻳﮑﻪ ﭘﺮوﺳﻪ ﺛﺒﺖ ﻳﮏ ﭘﺮوﺳﻪ ﻃﻮﻻﻧﯽ وﭘﻴﭽﻴﺪﻩ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀًﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻊ ﺟﻠﺐ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ درﮐﺸﻮر ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ ﻳﮏ ﺗﺸﺒﺚ ﺛﺒﺖ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺑﺮﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺸﺒﺜﺎت ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﻳﺎ ﮐﺸﻮردﻳﮕﺮﯼ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﺷﺪﻩ ﺑﺎ ﺷﺪ اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺛﺒﺖ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﮑﻢ ﺑﺮاﯼ ﺛﺸﺒﺜﺎت ﺧﺎرﺟﯽ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺘﺴﺎن دوﺑﺎرﻩ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫ﻼ‬
‫ﻣﮑﻠﻒ اﻧﺪ ﮐﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﻮدرا ﺛﺒﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﺗﺸﺒﺚ ﺛﺒﺖ ﺷﺪﻩ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ ﻳﮏ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬار اﻓﻐﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ وﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻳﮏ ﺗﺸﺒﺚ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﻴﻦ ﺣﮑﻮﻣﺖ وﻣﺘﺸﺒﺜﻴﻦ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻖ ﺑﺮاﯼ ﻣﺘﺸﺒﺜﻴﻦ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻪ ﻧﻮع ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻄﻮر‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻼﻧﻪ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﻄﻮر ﻣﺸﺘﺮﮎ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد ﺁﻧﻬﺎ دارد‪.‬‬

‫ﻳﮑﯽ از ﺟﻨﺒﻪ هﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاران ﺛﺒﺖ‬
‫ﺷﺪﻩ داﺧﻠﯽ وﺧﺎرﺟﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺣﻘﻮق وﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎﻳﯽ را درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاران ﺷﺎﻣﻞ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮﻋﺎﻳﺪات وﻋﻮارض ﮔﻤﺮﮐﯽ واﻧﻮاع دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻌﯽ ﮐﻪ از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮق ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاران درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﭘﺮداﺧﺖ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ﺑﺮاﯼ‬
‫هﺮﻧﻮع ﻣﺼﺎدرﻩ ﮐﻪ ازﻃﺮف دوﻟﺖ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ازﻃﺮﻳﻖ ﻣﻴﺎﻧﺠﯽ ﮔﺮﯼ وراﻩ هﺎﯼ‬
‫ﻼ درﺑﺨﺶ ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد هﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺣﻞ ﻣﻨﺎزﻋﺎت درﺑﻴﺮون ازﮐﺸﻮر‪ ،‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﻗﺒ ً‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺣﻖ دارﻧﺪ درﻗﺮارداد هﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ دﻳﮕﺮﯼ را ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻴﺰ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﯽ اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﺧﺼﻮﺻًﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬار ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﻴﮕﺮدد ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮاﻳﺶ اﻳﻦ اﻃﻤﻴﻨﺎن را ﻣﻴﺪهﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاﯼ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ وﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻴﮑﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫وﯼ را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ وﺑﺮاﻳﺶ ﺁﺷﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻮدﻩ وازﮔﺰﻧﺪ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺗﻌﺼﺒﺎﺗﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﮔﺬار ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ درﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﻣﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻤﺎﻳﺖ هﺎ ﯼ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻓﺮﺻﺖ هﺎﯼ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ را ﺧﻮاهﺪ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ ﺗﺎ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫د‪ .‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻮﺳﺴﺎت ﺗﺠﺎرﺗﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻼش هﺎﯼ ﺑﺮاﯼ ﻳﺠﺎد ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺎدﻩ وﺳﻬﻞ ﻏﺮض ﺛﺒﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ‬
‫درﺟﺮﻳﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﺳﺎس "راﭘﻮر ﺗﺠﺎرت ﮐﺮدن" ‪Doing Business‬ﺳﺎل ‪ 2005‬ﺑﺎﻧﮏ ﺟﻬﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درﺑﻴﻦ ‪ 155‬ﮐﺸﻮر ﺟﻬﺎن دردرﺟﻪ ‪ 16‬از ﺣﻴﺚ ﺳﻬﻮﻟﺖ هﺎﯼ ﺛﺒﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ‬

‫‪165‬‬
‫ﻗﺮاردارد‪ .‬اﻣﺎ درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﭘﺮوﺳﻪ هﺎﯼ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺛﺒﺖ ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ‪ ،‬اﻳﻦ درﺟﻪ ﺑﻨﺪﯼ‬
‫ﮔﻤﺮاﻩ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻋﻼوﻩ‪ ،‬ﺳﺎدﻩ ﺑﻮدن ﻳﮏ ﭘﺮوﺳﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ‪ .‬درﻳﮏ ﺳﺮوﯼ‬
‫درﺳﺎل ‪ 2005‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺛﺒﺖ ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ادارﻩ ﺗﮑﺲ وﻗﺎﻧﻮن ﮐﺎرازﻣﻮاﻧﻊ‬
‫ﻋﻤﺪﻩ ذﮐﺮ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﮐﻤﺘﺮ اﺟﺮاء ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ را‬
‫ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻧﻤﯽ ﺳﺎزد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻮﺛﺮﻳﺖ ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﺳﺎس اهﺪاﻓﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬارﺑﺮاﯼ اﻧﺠﺎم ﺁن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﭘﺮوﺳﻪ ﻓﻌﻠﯽ ﺷﺮوع ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﺴﺒﺘ ًﺎ ﭘﺮهﺰﻳﻨﻪ اﺳﺖ هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﺮوﺳﻪ ﺛﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫زودﯼ ﺗﮑﻤﻴﻞ ﻣﻴﺸﻮد اﻣﺎ ﺑﻘﻴﻪ ﭘﺮوﺳﻪ وﻗﺖ زﻳﺎد را درﺑﺮ ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ .‬ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ دراﻳﻦ ﭘﺮوﺳﻪ‬
‫وﺟﻮد دارد واﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﻣﺘﺸﺒﺚ ﻣﺸﮑﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﺪام ﻣﺮاﺣﻞ را ﺑﻄﻮرﻣﺴﻠﺴﻞ‬
‫اﻧﺠﺎم دهﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻳﮏ ﭘﺮاﺑﻠﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮات ﻣﻨﻔﯽ درارادﻩ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬار‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﺧﻮاهﺪ ﺁورد‪ .‬هﻤﭽﻨﺎن زﻣﻴﻨﻪ ﻓﺴﺎد ادارﯼ را ﻓﺮاهﻢ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺘﺸﺒﺜﻴﻦ ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ‬
‫هﺎﯼ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺻﺪور وﺛﺒﺖ ﺟﻮاز از ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﺸﺒﺜﻴﻦ ﻧﻤﻴﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺪام ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮ هﺎﯼ ﺑﺎﻳﺪ ﻃﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻤﻴﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺁﻳﺎ‬
‫ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ دوﻟﺖ درﺳﺖ ﻋﻤﻞ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪.‬‬

‫ﻋﺪم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻻزم ﻳﮑﯽ دﻳﮕﺮ ازﻣﻮاﻧﻊ ﺑﺮاﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاران ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﻳﮏ ﭼﻨﺪ‬
‫ادارﻩ دوﻟﺘﯽ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را درﺑﺎرﻩ ﭘﺮوﺳﻪ ﺻﺪور ﺟﻮاز ﻓﺮاهﻢ ﻣﻴﺴﺎزﻧﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ هﻢ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺪم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﮐﺎﻓﯽ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاران را درﻣﻮﻗﻌﻴﺘﯽ ﻗﺮارد ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫وﻣﻘﺮرات را درﺳﺖ ﻧﻔﻬﻤﻴﺪﻩ و ﻗﺎدر ﻧﺨﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻣﻘﺮرات ﻧﺎﻓﺬﻩ ﮐﺸﻮرﻋﻴﺎر ﺳﺎزﻧﺪ‬
‫ودرﻧﺘﻴﺠﻪ زﻣﻴﻨﻪ راﺑﺮاﯼ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ دوﻟﺖ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻣﻴﺴﺎزد ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ درﺻﻮرت‬
‫ﻋﺪم ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﺎ ﻣﻘﺮرات‪ ،‬هﺮ ﻧﻮع ﻣﺠﺎزات را ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎﻻﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاران وﺿﻊ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫هﻤﭽﻨﺎن ﻳﮏ ﭘﺮوﺳﻪ ﻏﻴﺮ ﺷﻔﺎف ﺳﺒﺐ اﻳﺠﺎد ﻓﺴﺎد ادارﯼ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫ﻳﮑﯽ از ﻣﺸﮑﻼت دﻳﮕﺮ ﺳﺮ راﻩ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﻋﺒﺎرت از ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻳﮏ ﭘﺮوﺳﻪ ﻧﺎﮐﺎرﺁﻣﺪ ﺛﺒﺖ‬
‫وﺟﻮازﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺘﺸﺒﺜﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم اوراق ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را ﺧﻮد ﺷﺎن دﻓﺘﺮ ﺑﻪ دﻓﺘﺮ ﻏﺮض ﻃﯽ‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﻌﻀ ًﺎ اﻳﻨﻬﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاران ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬درﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮوﺳﻪ ﺑﺮاﯼ ﺷﺎن ﻣﺸﮑﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬درﺑﺴﻴﺎرﯼ از ادارات دوﻟﺘﯽ ﭘﺮوﺳﻪ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ وﺗﺎﺋﻴﺪ اﺳﻨﺎد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ ﻋﺎﻟﻴﺮﺗﺒﻪ دوﻟﺘﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺳﺒﺐ ﻣﻴﺸﻮد ﮐﻪ ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ‬
‫ﻋﺎﻟﻴﺮﺗﺒﻪ دوﻟﺘﯽ ﺑﻌﻮض اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺼﺮوف ادارﻩ ورهﺒﺮﯼ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺮوف ﻣﺪاﺧﻠﻪ دراﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ ودرﻧﺘﻴﺠﻪ زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاﯼ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ ﭘﺎﺋﻴﻦ رﺗﺒﻪ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺑﺮﻋﻼوﻩ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﺻﺪور ﻳﮏ ﺟﻮاز ﺗﺎﺋﻴﺪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ادارﻩ دوﻟﺘﯽ دﻳﮕﺮﻧﻴﺰ ﺿﺮورﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎﺧﻴﺮ‬
‫درﺗﺼﻮﻳﺐ ﻳﮏ ادارﻩ دوﻟﺘﯽ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﭘﺮوﺳﻪ را ﺑﻪ ﺗﺎﺧﻴﺮ ﻣﯽ اﻧﺪازد‪.‬‬

‫ﻣﺸﮑﻞ دﻳﮕﺮﯼ ﮐﻪ اﻳﻦ ﭘﺮوﺳﻪ را ﻣﻐﻠﻖ ﻣﻴﺴﺎزد‪ ،‬هﻤﺎﻧﺎ اﺧﺬ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺟﻮاز ﺑﺮاﯼ ﺑﺮاﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻳﮏ‬
‫ﺗﺸﺒﺚ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ‪ 22‬ﺳﮑﺘﻮر اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﺎﻳﺪ درﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﻪ ﺛﺒﺖ ﺑﺮﺳﺪ‬
‫)ﺑﻪ ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻌﺪﯼ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد(‪ ،‬ﺟﻮازﺗﺠﺎرﺗﯽ از ادارﻩ ﺣﻤﺎﻳﺖ ازﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ }ﺁﻳﺴﺎ{ﮔﺮﻓﺘﻪ‬

‫‪166‬‬
‫ﺷﻮد وﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺟﻮازدﻳﮕﺮﯼ ازادارﻩ ﺳﮑﺘﻮر ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻧﻴﺰ اﺧﺬ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﺮا اﺧﺬ‬
‫ﺟﻮاز از ادارﻩ و ﺳﮑﺘﻮر ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺿﺮورﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻴﺶ ازﺣﺪ اﻳﻦ‬
‫ﭘﺮوﺳﻪ را ﻣﻐﻠﻖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ودرﻧﺘﻴﺠﻪ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ را ﻣﺎﻧﻊ ﮔﺮدﻳﺪﻩ وزﻣﻴﻨﻪ ﺗﺮوﻳﺞ ﻓﺴﺎد ادارﯼ را‬
‫ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ دوﻟﺘﯽ ﻓﺮاهﻢ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﺳﺎدﻩ ﺳﺎزﯼ وﻣﻮﺛﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﭘﺮوﺳﻪ‪ ،‬ﺁﻏﺎزﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ‬
‫دراﻗﺘﺼﺎد ﮐﺸﻮر ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ زﻣﻴﻨﻪ اﻳﺠﺎد ﺷﻐﻞ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﻮاﻳﺪ ﻓﺮاهﻢ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ وﺳﺒﺐ ﮐﺎهﺶ‬
‫ﻓﺴﺎد ادارﯼ درﺑﻴﻦ ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ دوﻟﺘﯽ ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﻩ‪ .‬ﻧﻘﺶ ادارﻩ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ }ﺁﻳﺴﺎ{‬

‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ داﺧﻠﯽ وﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺮاﯼ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺣﻴﺎﺗﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ وادارﻩ ﺣﻤﺎﻳﺖ از‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ }ﺁﻳﺴﺎ{ﻣﺴﻮﻟﻴﺖ ﻓﺮاهﻢ ﺁورﯼ ﺳﻬﻮﻟﺖ هﺎﯼ ﻻزم درﺻﺪور ﺟﻮازوﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ را‬
‫ﻋﻬﺪﻩ دار ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪" .‬ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﺁﻳﺴﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻓﺮاهﻢ ﺁورﯼ ﺳﻬﻮﻟﺖ هﺎ‪ ،‬ﺟﺬب وﺗﺸﻮﻳﻖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ‬
‫داﺧﻠﯽ وﺧﺎرﺟﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻳﺠﺎد ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪".‬‬

‫ﺁﻳﺴﺎ ﺑﻌﻨﻮان ﻳﮏ ادارﻩ ﻣﺮﮐﺰﯼ ﺑﻴﻦ ادارات دوﻟﺘﯽ وﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاران وﻇﻴﻔﻪ ﺻﺪور ﺟﻮاز‪ ،‬ﻓﺮاهﻢ‬
‫ﻧﻤﻮدن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻻزم درزﻣﻴﻨﻪ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻓﺮﺻﺖ هﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﻮدن‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت درﺑﺎرﻩ ﺗﮑﺲ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر‪ ،‬ﺑﻴﻤﻪ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ وﻣﻘﺮرات ﻧﺎﻓﺬﻩ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ‪ ،‬ﻓﺮاهﻢ‬
‫ﺁورﯼ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت درﺑﺎرﻩ ﺳﺎﺧﺘﺎرهﺎﯼ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ وﻓﺮهﻨﮕﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﻮدن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت درﺑﺎرﻩ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ‪ ،‬ﻣﻌﺎش ﮐﺎرﮔﺮان‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ اﻧﮕﻴﺰﻩ هﺎﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﯽ ﺗﺼﺎﺣﺐ‬
‫واﺟﺎرﻩ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻋﻘﺎرﯼ‪ ،‬ﺗﺴﻬﻴﻼت ﮔﻤﺮﮐﯽ‪ ،‬و اﻋﻼن اﺧﺒﺎر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻣﻴﻨﻪ هﺎﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺪوﻳﺮ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺴﻬﺎ‪ ،‬ﺳﻤﭙﻮزﻳﻢ هﺎ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺳﻔﺎرﺗﻬﺎﯼ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ دﻳﮕﺮ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﺳﻔﺎرت هﺎﯼ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درﺳﺎﻳﺮ ﮐﺸﻮرهﺎ راﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﻩ دارد‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎ ﺣﺜﻪ‬

‫‪ -1‬ﭼﺮا ﺑﺮاﯼ اﻧﮑﺸﺎف اﻗﺘﺼﺎدﯼ ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻣﻘﺮرات ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﻌﻨﻮان ﻳﮏ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻮﺛﺮو ﻣﻬﻢ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫‪ -2‬ﻣﺰاﻳﺎﯼ اﺳﺎﺳﯽ اﻳﺠﺎد ﻳﮏ ﺷﺮﮐﺖ ﺳﻬﺎﻣﯽ درﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ ﭼﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫‪ .4‬ﺗﻴﻮرﯼ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت ‪ 1955‬ﻳﮏ ﻓﺼﻞ را ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ هﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ اﺧﺘﺼﺎص دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﯼ ﻗﺮاردادهﺎ‪ ،‬ﻃﺮح ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ را ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻳﮏ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﻤﺪﻩ درﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ واﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺻﻄﻼح ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ‬
‫درﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ دوﻟﺘﯽ‪ ،‬ﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯼ ﺳﻬﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯼ ﺗﻀﺎﻣﻨﯽ ودﻳﮕﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ ﺑﮑﺎر ﻣﻴﺮود‪.‬‬

‫‪167‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﺷﺪﻩ ﺳﻮم ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ }اﻣﺮﻳﮑﺎ{ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ":‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ‬
‫راﺑﻄﻪ اﻋﺘﺒﺎرﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ )ﺁﻣﺮ( رﺿﺎﻳﺖ ﺧﻮد راﺑﺮاﯼ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮﯼ)ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ( اﻇﻬﺎر‬
‫ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ وﯼ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ازﺁﻣﺮ وﻣﻄﺎﺑﻖ ﺧﻮاﺳﺖ وﯼ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪Restatement of ".‬‬
‫‪ Contracts 2006: S1.01‬ﺑﻌﺒﺎرت دﻳﮕﺮ؛ ﺁﻣﺮ وﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﺑﻄﻮر داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﻣﻮاﻓﻘﻪ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ‬
‫ازﻃﺮف ﺁﻣﺮ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ واﻋﻤﺎل ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ وﺟﺎﻳﺒﯽ را ﺑﺮاﯼ ﺁﻣﺮ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻴﺎورد‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﮑﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﺻﻼﺣﻴﺖ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻳﮏ راﺑﻄﻪ اﻣﺎﻧﺘﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻮﺟﻮدﻣﻴﺎﻳﺪ ﮐﻪ دوﻧﻔﺮ وارد ﻳﮏ راﺑﻄﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﺑﺤﻴﺚ اﻣﻴﻦ‬
‫ﺁﻣﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﺷﺨﺼﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ " ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻄﻮر ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ازﻃﺮف ﺁﻣﺮ وﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺁﻣﺮ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ".‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل ﻗﻀﻴﻪ ﻳﮏ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ اﯼ را درﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﮐﻪ وﻇﻴﻔﻪ دارد ﺗﺎ ﺳﻤﻨﺖ را ﺑﺮاﯼ ﺁﻣﺮ‬
‫ﺧﻮد درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻓﺮﺿًﺎ ﺑﺮادر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ‪ ،‬ﺳﻤﻨﺖ ﻓﺮوﺷﯽ دارد ﮐﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺳﻤﻨﺖ وﯼ دوﭼﻨﺪ ﺳﻤﻨﺘﯽ‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ دﻳﮕﺮان ﺁﻧﺮا ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻴﺪارﻧﺪ و داراﯼ ﻋﻴﻦ ﮐﻴﻔﻴﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻩ از ﻃﺮف ﺁﻣﺮ‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻤﻨﺖ ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ هﻢ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺳﻤﻨﺖ را از ﺑﺮادر ﺧﻮد‬
‫ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬دراﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ازﻃﺮف وﮐﻴﻞ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ اﻣﺎ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ وﯼ ﺑﻪ ﻧﻔﻎ‬
‫ﺁﻣﺮ}ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ{ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ وﯼ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺁﻣﺮ ﻋﻤﻞ ﻧﮑﺮدﻩ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﻗﻴﻤﺖ ﺳﻤﻨﺖ‬
‫ﺑﺮادرﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ دوﭼﻨﺪ ﻗﻴﻤﺘﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ درﺑﺎزار ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻄﺮح ﮐﺮدن اﺻﻞ ﺻﺪاﻗﺖ و‬
‫وﻓﺎدارﯼ‪ ،‬ﺧﺮﻳﺪ ﺳﻤﻨﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ از ﺑﺮادرش ازﻃﺮف ﺁﻣﺮ ﺗﺨﻄﯽ از وﻇﻴﻔﻪ اﻣﺎﻧﺖ دارﯼ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻋﻼوﻩ راﺑﻄﻪ اﻋﺘﺒﺎرﯼ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﺑﺎ ﺁﻣﺮ ﻳﮏ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ را ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ‬
‫ﺁﻣﺮ ﺗﻌﻬﺪ ﻣﻴﮑﻨﺪﮐﻪ هﺮوﻇﻴﻔﻪ دﻳﮕﺮﯼ را ﮐﻪ از ﻃﺮف ﺁﻣﺮ ﺑﺮاﯼ او ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮد اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دهﺪ‪.‬‬

‫دوﻧﻮع ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺑﺮاﯼ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺁﻣﺮ اﻇﻬﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫)‪ (1‬ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺣﻘﻴﻘﯽ؛ و)‪ (2‬ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺿﻤﻨﯽ‪ .‬ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺣﻘﻴﻘﯽ ﻋﺒﺎرت از ﺻﻼﺣﻴﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از‬
‫ﻃﺮف ﺁﻣﺮ ﺑﺮاﯼ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﺻﺮاﺣﺘ ًﺎ دادﻩ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ وﺟﺎﻳﺒﯽ را ﺑﺮاﯼ وﯼ }ﺁﻣﺮ{ ﺑﻮﺟﻮد ﺑﻴﺎورد‪ .‬ﺁﻣﺮ‬
‫ﻣﺴﻮﻟﻴﺖ وﺟﺎﻳﺐ اﻳﺠﺎد ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ دارد ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺁﻣﺮ ﺻﺮاﺣﺘًﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺻﻼﺣﻴﺘﯽ‬
‫را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ دادﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻃﺮف او ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺿﻤﻨﯽ ﻋﺒﺎرت ازﺻﻼﺣﻴﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺻﺮﻳﺢ ﺑﺮاﯼ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدن ازﻃﺮف‬
‫ﺁﻣﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺗﺎ وﺟﺎﻳﺒﯽ راﺑﺮاﯼ وﯼ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﺪ اﻣﺎ از اﻋﻤﺎل ﺁﻣﺮ ﺑﺮاﯼ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯽ‬
‫ﮔﺮدد ﮐﻪ وﯼ را ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺴﺎزد ﮐﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ازﻃﺮف ﺁﻣﺮ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺮض ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻟﮏ ﻳﮏ ﺗﺸﺒﺚ هﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﺮاﯼ ﮐﺎرﻣﻨﺪ )ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﺧﻮد( ﻳﮏ ﻳﻮﻧﻴﻔﻮرم‪ ،‬ﮐﺎرت‬
‫هﻮﻳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺗﺮوﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺑﺮاﻳﺶ اﺟﺎزﻩ دادﻩ اﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﺗﺎن ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﺷﻤﺎ ﻳﮏ ﻗﺮارداد را‬
‫ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻳﮏ روز ﺷﻤﺎ ﺑﺮاﯼ ﮐﺎرﻣﻨﺪ ﺧﻮد ﻣﻴﮕﻮﺋﻴﺪ ﮐﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻳﮑﯽ از ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن وارد ﻗﺮارداد‬
‫ﻧﺸﻮد اﻣﺎ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺷﻤﺎ ﮐﺎرﻣﻨﺪ ﻣﺬﮐﻮر ﻗﺮاردادﯼ را ﺑﺎ هﻤﺎن ﻣﺸﺘﺮﯼ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ)‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ دﺳﺘﻮر ﺷﻤﺎر را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ رﻓﻴﻖ ﺷﺨﺼﯽ اش ﺑﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ(‪ .‬ازاﻳﻨﮑﻪ‬
‫هﻴﭻ ﮐﺴﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻤﺎرا ﮐﻪ وﯼ را از ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ ﺁن ﺷﺨﺺ ﻣﻨﻊ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﻮدﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺸﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮد درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ وﯼ‬

‫‪168‬‬
‫ﻼ داﺷﺖ )اوﻟﺒﺎس ﮐﻤﭙﻨﯽ ﺷﻤﺎرا ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬راﻧﻨﺪﮔﯽ ﻣﻮﺗﺮﺑﺎرﺑﺮﯼ ﺗﺎن را‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺻﻼﺣﻴﺘﯽ را ﻗﺒ ً‬
‫ﻼ هﻢ ازﻃﺮف ﺷﻤﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﯽ را اﻧﺠﺎم دادﻩ ﺑﻮد(‪ ،‬دراﻳﻨﺼﻮرت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ داراﯼ‬ ‫ﻣﻴﮑﺮد وﻗﺒ ً‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺿﻤﻨﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺆل وﺟﺎﻳﺐ اﻳﺠﺎد ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺎرﻣﻨﺪ ﺧﻮد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ هﻤﻪ ﺣﺎل‪ ،‬درﺣﺎﻟﺖ ﻓﻮق ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺆل وﺟﺎﻳﺐ ﻗﺮارداد ﺧﻮاهﻴﺪ ﺑﻮد وﮐﺎرﻣﻨﺪ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻧﻘﺾ وﻇﻴﻔﻪ‬
‫اﻣﺎﻧﺖ دارﯼ‪ ،‬ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺆل ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ درﻧﺘﻴﺠﻪ اﻋﻤﺎل ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﻣﺘﻀﺮر ﻣﯽ ﺷﻮﻳﺪ‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻴﺪ ﻋﻠﻴﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﺧﻮد دﻋﻮﯼ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬ﻣﻔﻬﻮم ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺿﻤﻨﯽ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺳﺎدﻩ ﻣﯽ ﺳﺎزد ﮐﻪ‬
‫ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺚ ﺑﺎﻻﯼ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ اﺷﺨﺎص دﻳﮕﺮ اﻋﺘﻤﺎد ﮐﻨﺪ واﻧﮕﻴﺰﻩ هﺎﯼ را ﺑﺮاﯼ ﺁﻣﺮ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻴﺎورد ﮐﻪ‬
‫دﺳﺘﻮرات واﺿﺢ ﺑﺮاﯼ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﺑﺪهﺪ واﻋﻤﺎل وﯼ را ازﻧﺰدﻳﮏ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺎم ارﺗﺒﺎﻃﺎﺗﻴﮑﻪ ﺑﻤﻮﺟﺐ ﺁن ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﺧﺪﻣﺎﺗﯽ را ﺑﺮاﯼ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ ﻓﺮاهﻢ ﻣﯽ ﺳﺎزد‬
‫درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ راﺑﻄﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻣﻄﺮح ﺷﺪﻩ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺳﻪ ﺷﺨﺺ ﺣﺘﻤﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪" :‬ﺁﻣﺮ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ وﺷﺨﺺ ﺳﻮم ﮐﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﺑﺎ وﯼ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻧﻤﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ" ‪Mechem 1914: S 27‬از اﻳﻨﺮواﻳﻦ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ از ﺁﻣﺮ ﺑﺎ ﻣﺮدم‬
‫وﻳﺎ ﻣﻮﺳﺴﺎت‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫اﺟﺮاﯼ ﺗﻴﻮرﯼ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ درﻣﻮﺳﺴﺎت‪ ،‬ﻳﮏ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﻬﻤﯽ ﺑﺮاﯼ اﻳﺠﺎد اﻧﮕﻴﺰﻩ هﺎﯼ ﻣﺆﺛﺮﺑﺮاﯼ ﻣﺪﻳﺮان‬
‫ﻣﻮﺳﺴﺎت ودﻳﮕﺮ اﻋﻀﺎ وﮐﺎرﻣﻨﺪان ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻳﮏ ﭼﻬﺎرﭼﻮﮐﺎﺗﯽ را‬
‫اﻳﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﮏ ﺷﺨﺼﻴﺖ واﺣﺪ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ وهﻤﭽﻨﺎن از ﺁﻣﺮ ﻣﻴﺨﻮاهﺪ ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ هﺎﯼ‬
‫اﻋﻤﺎل ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ هﺎﯼ ﺧﻮدرا ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ .‬ازاﻳﻨﮑﻪ ﺁﻣﺮ ﻣﺴﺆل اﻋﻤﺎل ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ هﺎﯼ ﺧﻮد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫دﻻﻳﻠﯽ ﺑﺮاﯼ ﺁﻣﺮ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﻋﻤﺎل ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ هﺎﯼ ﺧﻮد را ﻧﻈﺎرت و ﮐﻨﺘﺮول ﻧﻤﻮدﻩ وﺁﻧﻬﺎ را ﻣﺴﺆل‬
‫ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺻﻼﺣﻴﺖ هﺎﯼ اﻋﻄﺎء ﺷﺪﻩ ﺷﺎن ﺑﺪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺒﺎت اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ را ﺑﺮاﯼ‬
‫اﺷﺨﺎص دﻳﮕﺮ ﺑﻮﺟﻮد ﺧﻮاهﺪ ﺁورد ﺗﺎ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﮔﺎن وارد ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت ‪1955‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻟﯽ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﯽ ﺑﺮاﯼ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺗﻴﻮرﯼ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻟﺤﺎظ از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻼ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺴﻤًﺎ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻋﻤﻮم ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت‪ ،‬ﺑﺮاﯼ اﻳﺠﺎد راﺑﻄﻪ‬ ‫ﻗﺒ ً‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ اﻗﺪاﻣﺎت رﺳﻤﯽ ﺑﺸﺘﺮ ﺿﺮورﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ ﻳﮏ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﺻﺮﻳﺢ‬
‫ﻼ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺷﺪ(‪،‬‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 88‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻳﺪ )ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺣﻘﻴﻘﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬
‫راﺑﻄﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺛﺒﺖ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬راﺑﻄﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ اﻳﮑﻪ ﺛﺒﺖ ﻧﺸﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت ﺁﻧﺮا ﺑﻨﺎم‬
‫"راﺑﻄﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ اﻋﻼن ﻧﺎﺷﺪﻩ" ﻳﺎد ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬درﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ درراﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ‬
‫از ﺁﻣﺮﻏﻴﺮ ﻣﺤﺪود ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و"ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﯽ ﻣﻴﮕﺮدد ﮐﻪ درﺟﺮﻳﺎن ﻣﺪت زﻣﺎن ﻣﻌﻴﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫اﻧﺠﺎم دادﻩ اﺳﺖ"‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮏ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﺑﺪون ذﮐﺮ راﺑﻄﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ اﯼ راﺑﺮاﯼ ﺁﻣﺮ اﻧﺠﺎم دهﺪ‪،‬‬
‫ﺷﺨﺼًﺎ ﻣﺴﻮل ﺁن ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 89‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت( ﺑﺮاﯼ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ درﻣﻮرد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮاد ‪ 85‬اﻟﯽ ‪ 97‬وﻣﻮاد ‪ 760‬اﻟﯽ ‪ 820‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬

‫‪169‬‬
 ‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ -1‬ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﭼﻪ ﻣﻘﺼﺪﯼ را در رواﺑﻂ ﺗﺠﺎرﯼ وﻣﻌﺎﻣﻼت اﻧﺠﺎم ﻣﻴﺪهﺪ؟‬

‫‪ -2‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻳﮏ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ازﻃﺮف ﺁﻣﺮ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ ،‬وﻇﻴﻔﻪ اﻣﻴﻦ ﺑﻮدن ﭼﻄﻮر اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ را‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻴﺪهﺪ؟‬
‫‪ -3‬ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮم ﻳﮏ راﺑﻄﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﭼﻄﻮر اﻳﺠﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد؟‬

‫‪ .5‬ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ وﮐﺮﻳﺪت‬

‫ﻳﮏ اﻗﺘﺼﺎد ﺻﻨﻌﺘﯽ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪون ﭘﻮل ﺑﻄﻮر ﻣﺆﺛﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎرﺗﺮﻧﮓ – ﺗﺒﺎدﻟﻪ ﮐﺎﻻ‬
‫هﺎ وﺧﺪﻣﺎت درﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﺎﻻ هﺎ وﺧﺪﻣﺎت دﻳﮕﺮ‪ -‬ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﮏ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻮﺛﺮﺗﻮﻟﻴﺪات ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬درﻣﺤﻼت روﺳﺘﺎﻳﯽ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻣﺮدم ﮐﺎﻻهﺎ و ﻣﻮاﺷﯽ رادراﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﮐﺎﻻهﺎ وﻣﻮاﺷﯽ ﺑﻪ ﺁﺳﺎﻧﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺎدﻟﻪ ﺑﻪ ﮐﺎﻻهﺎ وﺧﺪﻣﺎت دﻳﮕﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎد وﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﺷﻬﺮهﺎ اﻳﻨﻮع داد و ﺳﺘﺪ هﺎ ﻣﺸﮑﻞ ﺗﺮ ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل ﻣﺮدم ﺗﻮان ﻧﮕﻬﺪارﯼ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫داراﻳﯽ هﺎ ﻣﺜﻞ ﻣﻮاﺷﯽ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﺳﺎﻧﯽ ﻗﺎﺑﻞ دادوﺳﺘﺪ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ ﭘﻮل ﻳﮕﺎﻧﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻮﺛﺮ‬
‫ﺗﺒﺎدﻟﻪ ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﭘﻮل ﺑﺤﻴﺚ ﻳﮕﺎﻧﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻮﺛﺮارزش ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧﻄﻮرﻳﮑﻪ اﻗﺘﺼﺎد رﺷﺪ ﻣﻴﮑﻨﺪ وﻣﺤﺼﻮﻻت‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﮑﻞ ﻣﻴﮕﺮدد ﮐﻪ ارزش ﻧﺴﺒﯽ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﺨﺘﻠﻒ را درﻳﮏ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎرﺗﺮﻧﮓ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺪاﻧﻢ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺗﺎﺟﺮ هﺸﺖ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را ﺑﺎ دو ﮔﺎو ﻣﻴﺶ‬
‫ﺗﺒﺎدﻟﻪ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮاﯼ ﻣﻦ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ درﻣﻘﺎﺑﻞ دو ﮔﺎو ﻣﻴﺶ ﻣﻦ ﭼﻨﺪ ﮐﻴﻠﻮ ﮔﺮام ﺑﺮﻧﺞ‬
‫ﺑﺮاﯼ او ﺑﺪهﻢ‪ .‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺑﻪ ﭘﻮل ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ ،‬دو ﻧﻮع ﻓﺮوﺷﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﻔﻬﻤﻢ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاﯼ ﺧﺮﻳﺪ ﻳﮏ ﮐﻤﭙﻴﻮﺗﺮ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 1500‬اﻓﻐﺎﻧﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ‬
‫هﻢ ﺑﺮاﯼ ﺧﺮﻳﺪ ﮐﻤﭙﻴﻮﺗﺮ ﻣﺸﺎﺑﻪ هﻤﺎن ﻣﻘﺪار ﭘﻮل را ﺗﺎدﻳﻪ ﺧﻮاهﻢ ﮐﺮد‪.‬‬

‫زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﭘﻮل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﮕﺎﻧﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﺒﺎدﻟﻪ وﺣﻔﻆ ارزش داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ ﻳﮏ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ‬
‫را دراﻗﺘﺼﺎد اﻳﻔﺎء ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﭘﻮل ﺧﻮد را ﮐﻪ درﺑﺎﻧﮏ ﻧﻬﮕﺪارﯼ ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ‪ .‬درﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﻧﮏ ﺑﺮاﯼ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻔﺎد ﭘﻮل ﺷﺎن را ﻣﻴﺪهﺪ‪ .‬ﺑﺎﻧﮏ ﺑﺮاﯼ ﺗﺠﺎر وﻣﺘﺸﺒﺜﻴﻦ دﻳﮕﺮ ﮐﻪ ﻣﻴﺨﻮاهﻨﺪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺧﻮد‬
‫را ﮔﺴﺘﺮش دهﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺮﺿﻪ ﻣﻴﺪهﺪ‪ .‬ﺑﺎﻧﮏ ﻣﻔﺎد زﻳﺎدﯼ ﺑﺎﻻﯼ ﻗﺮﺿﻪ هﺎﯼ ﺧﻮد ﭼﺎرچ ﻧﻤﻮدﻩ وﻗﺴﻤﺘﯽ از‬
‫ﺁن ﻣﻔﺎد راﺑﺮاﯼ ﻣﺸﺘﺮﮐﻴﻦ ﺧﻮد ﺗﺎدﻳﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎدادن ﻗﺮﺿﻪ هﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻧﮏ ﺑﺮاﯼ ﻣﺮدم وﻣﺘﺸﺒﺜﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪ‬
‫ﺧﺮﻳﺪارﯼ وﻓﺮوش ﮐﺎﻻهﺎ وﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﻴﺸﺘﺮرا ﻓﺮاهﻢ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬ازﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﻻ زﻣﻴﻨﻪ‬‫رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎد وزﻣﻴﻨﻪ اﻳﺠﺎد ﺷﻐﻞ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ درﺣﺎل اﻧﮑﺸﺎف‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﻓﺮوش ﺑﻴﺸﺘﺮ را ﺑﺮاﯼ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﺸﺒﺜﻴﻦ ﻓﺮاهﻢ ﻣﻴﺴﺎزد؛ زﻳﺮا اﻳﻦ ﻣﺘﺸﺒﺚ ﮐﺎﻻهﺎ وﺧﺪﻣﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ را‬
‫ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﮐﺎﻻوﺧﺪﻣﺎت ﺧﻮد را ﺗﻮﻟﻴﺪ وﻋﺮﺿﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﺑﺮاﯼ اﻳﺠﺎد ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﻧﮑﺸﺎف ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻗﺘﺼﺎدﯼ را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬دو ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ‬
‫درﺳﺎل ‪ 2004‬وﺿﻊ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪170‬‬
 ‫ﻗﺎﻧﻮن داﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻧﮏ‬

‫ﻗﺎﻧﻮن داﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻧﮏ " ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰﯼ" ﻳﮏ ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰﯼ را ﺑﺮاﯼ ﺗﻨﻈﻴﻢ اﻣﻮرﺳﻴﺴﺘﻢ ﭘﻮﻟﯽ‬
‫وﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ .‬اهﺪاف ﻗﺎﻧﻮن ﻃﻮرﻳﮑﻪ درﺧﻮد ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻴﺎن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻋﺒﺎرت اﻧﺪاز‪" :‬ﺗﺎﻣﻴﻦ وﺣﻔﻆ ﺛﺒﺎت ﻗﻴﻤﺖ هﺎﯼ داﺧﻠﯽ "‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬وﻇﻴﻔﻪ داﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻧﮏ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ ازاﻧﻔﻼﺳﻴﻮن دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اهﺪاف دﻳﮕﺮ داﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻧﮏ ﺷﺎﻣﻞ " ﺗﺮوﻳﺞ ﺗﺼﻔﻴﻪ‪،‬‬
‫اﻓﻼس و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ درﺳﺖ ﻳﮏ ﻣﺎرﮐﻴﺖ ﺑﺎ ﺛﺒﺎت ﺑﺮ اﺳﺎس ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺎﻟﯽ وﺗﻘﻮﻳﻪ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﺎدﻳﻪ‬
‫ﻣﺼﻮن‪ ،‬ﺳﺎﻟﻢ وﻣﻮﺛﺮ ﻣﻠﯽ‪ ".‬اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ داﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻧﮏ هﻤﭽﻨﺎن ﻣﺴﺆل ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﭘﻮل ﮐﺎﻓﯽ درﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺎﻟﯽ ﮐﺸﻮرﺑﺮاﯼ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﺎرﮐﻴﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰﯼ واﺿﺤًﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﯽ دارد ﮐﻪ ﺳﺎﻳﺮ اهﺪاف داﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻧﮏ ﺗﺎﺑﻊ هﺪف اوﻟﻴﻪ ﺁن ﮐﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از ﺛﺒﺎت ﻗﻴﻤﺖ هﺎ وﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ از اﻧﻔﻼﺳﻴﻮن اﺳﺖ؛ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ داﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺑﺎﻧﮏ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﭘﺎﻟﻴﺴﯽ هﺎﯼ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻋﻬﺪﻩ دار ﺑﻮدﻩ وزﻣﻴﻨﻪ رﺷﺪ ﺑﺎ ﺛﺒﺎت‬
‫اﻗﺘﺼﺎدﯼ را ﻓﺮاهﻢ ﻣﻴﺴﺎزد‪ .‬ازاﻳﻨﺮوداﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻧﮏ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮازن رادراهﺪاف ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻔﻆ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﺑﺎﻧﮏ ﭘﻮل زﻳﺎدﯼ را وارد ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎﻧﮑﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ درﻧﺘﻴﺠﻪ اﺧﺬ ﻗﺮﺿﻪ هﺎﯼ ﺑﺮاﯼ ﻣﺮدم‬
‫ﺁﺳﺎن ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺴﻮﻳﻪ ورﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﻣﯽ ﮔﺮدد واﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ اﻧﻔﻼﺳﻴﻮن ﮔﺮدد‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﺑﺎﻧﮏ ﻣﻘﺪار ﮐﻤﯽ از ﭘﻮل را وارد ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ درﻧﺘﻴﺠﻪ اﺧﺬ ﻗﺮﺿﻪ هﺎ‬
‫ﮐﻤﺘﺮﺷﺪﻩ ورﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺁهﺴﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد اﻣﺎ ﺳﻄﺢ اﻧﻔﻼﺳﻴﻮن ﮐﺎهﺶ ﻣﻴﺎﺑﺪ‪ .‬داﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻧﮏ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ذﺧﻴﺮﻩ هﺎﯼ ﭘﻮﻟﯽ را درﺳﻄﺤﯽ ﻧﮕﻬﺪارﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ را ﺳﺒﺐ ﺷﺪﻩ ﺑﺪون اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫اﻧﻔﻼﺳﻴﻮن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ داﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن "ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ" هﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮن داﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻧﮏ‪ ،‬ﻏﺮض‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ وﺿﻊ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت‬
‫ﻣﺘﻌﺪدﯼ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ‬
‫را ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺠﺎز ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ وﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﻳﻴﺮا ﮐﻪ ﺑﺎﻧﮏ اﻧﺠﺎم دادﻩ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ ووﺿﻊ ﺗﻌﺰﻳﺮات را‬
‫درﺻﻮرت ﺗﺨﻠﻒ از ﻣﻘﺮرات ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ‪ ،‬ﺑﺎﻻﯼ ﺑﺎﻧﮑﻬﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن هﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮهﺎﯼ را ﺑﺮاﯼ ﻣﺸﻮرت هﺎﯼ ﻋﺎﻣﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺮرات ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ ﺑﺮاﯼ ﻣﺮدم ﺑﻴﺎن‬
‫ﻣﻴﺪارد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺮرات ﺑﻴﺎن ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ ﻣﺮدم ﭼﻄﻮر ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻳﮏ ﺑﺎﻧﮏ را ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ ﺷﺮاﻳﻄﯽ راﺑﺮاﯼ ﺷﺨﺼﻴﺖ هﺎﯼ ﺧﺎرﺟﯽ وﺿﻊ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﭼﻄﻮر ﻗﺎدر ﺧﻮاهﻨﺪ‬
‫ﺑﻮد ﮐﻪ درﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺑﺎﻧﮑﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮاد اﺳﺎﺳﯽ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ‬

‫اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬داﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻧﮏ را ﻣﺴﺆل ﺗﻄﺒﻴﻖ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﺪاﻧﺪ وﺻﻼﺣﻴﺖ‬
‫وﺿﻊ ﻟﻮاﻳﺢ وﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ هﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮏ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻋﻄﺎء ﻧﻤﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﺳﺎس اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد ﺻﻼﺣﻴﺖ هﺎﯼ ﺑﺮاﯼ داﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻧﮏ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫درﺻﻮرت ﺗﺨﻠﻒ از ﻣﻘﺮرات ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ ﺁﻧﺮاﺑﺎﻻﯼ ﺑﺎﻧﮑﻬﺎ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪171‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺷﺮاﻳﻄﯽ را ﺑﻴﺎن ﻣﻴﺪاردﮐﻪ ﺑﺎﻧﮑﻬﺎ درﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﺁﻧﻬﺎ را ﻣﺮاﻋﺎت‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮهﺎﯼ ﻣﺸﺨﺼﯽ را ﺑﺮاﯼ ﺛﺒﺖ‪ ،‬ﺻﺪورﺟﻮاز و اﺟﺎزﻩ ﻧﺎﻣﻪ ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺑﺎﻧﮑﻬﺎ ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﺁن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ هﺎﯼ ﻣﺸﺨﺼﯽ را‬
‫ﻼ ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ وﺿﺮورت ﺑﻪ اﺟﺎزﻩ‬ ‫ﺑﺮاﯼ ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ ﮐﻪ ﺟﺪﻳﺪًا ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ وﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯼ ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دارﻧﺪ و ﺳﺘﻨﺪردهﺎﯼ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﺮﮐﺖ هﺎ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺧﻮﻳﺶ ﺁﻧﺮا در ﻧﻈﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬را‬
‫ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬درﺻﻮرت ﻋﺪم ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺎﻧﮑﻬﺎ ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﺎﻓﺬﻩ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﻣﻘﺮرات ﺧﺎﺻﯽ‬
‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺟﻮاز ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺎﻧﮏ را ﻣﻠﻐﯽ ﻗﺮاردادﻩ و ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮ ﻧﺸﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢ اﺗﺨﺎذ ﺷﺪﻩ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ‬
‫ﻟﻐﻮ ﺟﻮاز ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺎﻧﮏ را ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﯽ دارد‪ .‬ﻧﺸﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﺮاﯼ ﺑﺎﻧﮏ اﻳﻦ اﻃﻤﻴﻨﺎن را ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺟﻮاز ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺎﻧﮏ ﺗﻨﻬﺎ درﺻﻮرت ﺗﺨﻠﻒ ازاﺣﮑﺎم اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻐﯽ ﺷﺪﻩ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺑﺎﻧﮏ‪ ،‬ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ وادارﻩ ﺑﺎﻧﮏ ﻳﮑﯽ ازﻣﺴﺎﻳﻞ دﻳﮕﺮﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻴﺴﺎزد ﮐﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻳﮏ ﺑﺎﻧﮏ ﭼﻄﻮر ﺑﻮﺟﻮدﻣﻴﺎﻳﺪ ﺑﺸﻤﻮل اﻳﻨﮑﻪ ﭼﻪ اﺳﻨﺎد‬
‫دﻳﮕﺮﯼ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ وﺗﺸﮑﻴﻞ ﺑﺎﻧﮏ ﺿﺮور ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﻘﺮرات داﺧﻠﯽ ﺑﺎﻧﮑﻬﺎ را ﺑﻴﺎن‬
‫ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ ﺑﻤﻮﺟﺐ ﺁن ﺑﺎﻧﮑﻬﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻧﮑﻬﺎ ﻣﮑﻠﻒ اﻧﺪ ﻳﮏ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻌﻴﻦ ازﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺧﻮد را‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪن ﺑﻪ اﻓﻼس اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﻧﮕﻬﺪارﯼ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ هﺮﺑﺎﻧﮏ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺸﺎن‬
‫ﺑﺪهﺪ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ او ﺑﻴﺸﺘﺮ از دﻳﻮن وﯼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ ﺑﺮاﯼ هﻴﭻ ﺑﺎﻧﮑﯽ اﺟﺎزﻩ ﻧﻤﻴﺪهﺪ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺧﻮد را از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺎزﺧﺮﻳﺪ ﺳﻬﺎم وﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﺪون اﺟﺎزﻩ ﻗﺒﻠﯽ ﺑﺎﻧﮏ‪ ،‬ﮐﺎهﺶ وﻳﺎ ذﺧﻴﺮﻩ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ادارﻩ ﺑﺎﻧﮑﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر وﺗﺸﮑﻴﻼت‬
‫ﺧﺎﺻﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮرد‪ ،‬وﮐﻤﻴﺘﻪ هﺎ درﻧﻄﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺎﻧﮑﻬﺎرا ﺑﻄﻮر‬
‫درﺳﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪهﯽ وﻧﻈﺎرت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﮐﻨﺘﺮول وﻣﺎﻟﮑﻴﺖ ﺑﺎﻧﮑﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺮﻧﺴﻴﺐ هﺎﯼ دﻳﮕﺮﯼ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺪﻳﺮﺑﺎﻧﮏ ﻧﺒﺎﻳﺪ هﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﻀﺎد ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺎ ﺑﺎﻧﮏ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺪم اﺳﺘﻔﺎدﻩ از داﻧﺶ واﺳﺮار‬
‫ﺑﺎﻧﮏ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﺑﺎﻧﮏ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺷﺨﺺ ﺧﻮد وﻏﻴﺮﻩ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮاﯼ ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﺎﻣﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد ﭘﺮﻧﺴﻴﺐ هﺎ ﺿﺮورﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل رﻋﺎﻳﺖ‬
‫ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن وﻳﺎ ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰﯼ ﺑﺮاﯼ اﺧﺬ ﺟﻮاز ﺑﻴﺎن ﺷﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﻬﺪارﯼ ﻳﮏ‬
‫ﻣﻘﺪار ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ وداراﻳﯽ ﻧﻘﺪﯼ ‪ ،‬ﺣﻔﻆ اﺳﻨﺎد ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ وﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺧﻄﺮات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ‬
‫ﻳﮑﯽ از وﻇﺎﻳﻒ دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻧﮏ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ را ﮐﻪ ﺑﺎﻧﮏ هﺎ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ اﻧﺠﺎم دهﻨﺪ ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬درﻳﺎﻓﺖ ﺳﭙﺮدﻩ هﺎ ﭘﻮﻟﯽ‪ ،‬ﮐﺮﻳﺪت هﺎﯼ ﻃﻮﻳﻞ‬
‫اﻟﻤﺪت‪ ،‬ﺧﺮﻳﺪ وﻓﺮوش اﺳﻨﺎد ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﮐﺎﻻهﺎ‪ ،‬اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮاردادهﺎ وﺻﺪود ﻟﻴﺘﺮاف ﮐﺮﻳﺪت هﺎ‪،‬‬
‫ﻓﺮاهﻢ ﺁورﯼ ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﻮل‪ ،‬ﺗﻀﻤﻴﻨﺎت‪ ،‬ودﻳﮕﺮ اﺳﻨﺎدﺗﺠﺎرﺗﯽ‪ ،‬ﺻﺮاﻓﯽ‪ ،‬ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺳﭙﺮدﻩ هﺎﯼ‬
‫ﻗﻴﻤﺘﯽ وﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﻮدن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت درﺑﺎرﻩ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺎﻟﯽ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﻮارد ﻓﻮق ﺑﺮاﯼ ﺑﺎﻧﮑﻬﺎ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺎزﻩ دادﻩ ﺷﺪﻩ و هﮑﺬا ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد دﻳﮕﺮ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻨﻊ ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫وﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻳﮑﯽ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت دﻳﮕﺮﯼ ﮐﻪ درﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ اﻳﺠﺎد ﻳﮏ‬
‫ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮﻣﺨﺼﻮص ﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ ﺑﺎﻧﮑﻬﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ درﻣﻮرد ﺑﺎﻧﮑﻬﺎ‬
‫ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﻄﺒﻴﻖ رادارد‪ .‬ﺑﻪ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ‪ ،‬درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻳﮏ ﺑﺎﻧﮏ ﻧﺘﻮاﻧﺪ وﺟﺎﻳﺐ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬

‫‪172‬‬
‫وﺟﻪ اﺣﺴﻦ اﻧﺠﺎم دهﺪ‪ ،‬داﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻧﮏ ﺻﻼﺣﻴﺖ دارد ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺘﻮﻟﯽ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ‬
‫ﻳﮏ ﺑﺎﻧﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺧﻮد را ﺑﻪ وﺟﻪ اﺣﺴﻦ اﻧﺠﺎم دادﻩ ﻧﺘﻮاﻧﺪ درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺸﺘﺮﮐﻴﻦ ﻣﺘﻀﺮر ﺧﻮاهﻨﺪ‬
‫ﺷﺪ وﺑﺮاﻗﺘﺼﺎد ﮐﺸﻮر هﻢ ﺿﺮﺑﻪ اﯼ وارد ﺧﻮاهﺪ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ ﻓﻮق }ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺘﻮﻟﯽ{‬
‫ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ )ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ(‪ .‬ﺑﺎﻧﮏ هﺎ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﯽ درﻓﻌﺎﻟﻴﺖ درﺳﺖ اﻗﺘﺼﺎد اﻳﻔﺎء ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ‬
‫وﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﺎﻻﯼ ﺑﺎﻧﮑﻬﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﺎﻟﯽ ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬اﺗﮑﺎء ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮏ‬
‫ﺑﺎﻧﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﮐﺮدﻩ ﻧﺘﻮاﻧﺪ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﮐﺮﻳﺪت }ﻗﺮﺿﻪ{ ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردﻩ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ‬
‫ﺳﺒﺐ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدﯼ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻧﻴﺰ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﻴﺎت اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺧﻮد اداﻣﻪ‬
‫دهﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺻﻞ اﺧﻴﺮ ﺑﻄﻮرﺑﺴﻴﺎرﺧﻮب درﺑﺤﺮان اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺟﻬﺎن ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬روﯼ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻧﮑﻬﺎ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﺣﻴﺚ ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ ﺗﺎﺑﻊ ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ ﺧﺎص ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ب‪ .‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ دﻳﮕﺮﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺮﺿﻪ هﺎ‪ ،‬ﻣﻔﺎد و ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ‬

‫هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﺮوﺳﻪ ﺛﺒﺖ وراﺟﺴﺘﺮ زﻣﻴﻦ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درﺣﺎل اﺻﻼح ﺷﺪن اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ هﻨﻮزهﻢ ﺑﺮاﯼ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﮑﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ از زﻣﻴﻦ ﺑﻌﻨﻮان ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺑﺎز ﭘﺮداﺧﺖ ﻗﺮض اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻗﺮاراﺳﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ وﺳﻴﻌﯽ ﺗﻀﻤﻴﻨﺎﺗﯽ ﻣﺎﻟﯽ را ﺑﺮاﯼ اﺷﺨﺎص‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﺁورد‪ ،‬وﺿﻊ ﮔﺮدد‪ .‬درﮐﺸﻮرهﺎﯼ درﺣﺎل ﮔﺬار ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﻟﺒﺎﻧﻴﺎ و روﻣﺎﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻀﻤﻴﻦ‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻼت هﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ اﺻﻼﺣﺎت‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﯽ ﺷﺮﮐﺖ هﺎ را ﺑﺮاﯼ اﻓﺰاﻳﺶ ﮐﺮﻳﺪت هﺎﯼ ﻓﺮاهﻢ ﺁوردﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﻋﻼوﻩ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻌﺎﻣﻼت‪ ،‬دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻃﺮح ﻗﺎﻧﻮن رهﻦ را ﻧﻴﺰ اﻣﺎدﻩ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردن ﮐﺮﻳﺪت هﺎﯼ ﺑﻴﺸﺘﺮ را ﺑﺮاﯼ ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ وﻣﺘﺸﺒﺜﻴﻦ ﻓﺮاهﻢ ﻣﻴﺴﺎزد‪.‬‬

‫دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن هﻨﻮز ﻗﺎﻧﻮن ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ 5‬واﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ازﺣﻴﺚ ﺧﺘﻢ وﺗﻮﻗﻒ ﻣﻌﺎﻣﻼت‬
‫ﺗﺠﺎرﺗﯽ درﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﮐﺸﻮرهﺎ دردرﺟﻪ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺎﻧﮏ ﺟﻬﺎﻧﯽ‬
‫درﺳﺎل ‪ 2005‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را دردرﺟﻪ ‪ 42‬ﻗﺮارﻣﻴﺪهﺪ‪ .‬دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درﺣﺎل‬
‫ﺣﺎﺿﺮ روﯼ ﻗﺎﻧﻮن ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ ﮐﺎرﻣﻴﮑﻨﺪ ﮐﻪ هﺮﮔﺎﻩ ﺷﺮﮐﺘﯽ ﺑﻪ ورﺷﮑﺴﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫اﻣﻮال وداراﻳﯽ ﺷﺨﺺ ورﺷﮑﺴﺖ ﺑﻴﻦ داﺋﻨﻴﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮔﺮدد‪ .‬وﺿﻊ ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻣﺘﺸﺒﺜﻴﻦ را ﮐﻪ ﻳﮏ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﯽ را ﺷﺮوع ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎدرﺧﻮاهﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎ ارزش ﺧﺘﻢ ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ را درﮎ ﺧﻮاهﻨﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﻋﺪم‬
‫ﻼ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ(‬‫ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻗﻮاﻋﺪ ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ )ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎﯼ ﻗﻮاﻋﺪ ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮑﻬﺎ ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬
‫ﻳﮏ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻋﻤﺪﻩ ﺑﺮاﯼ ﻣﺘﺸﺒﺜﻴﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮدﮐﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ را ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺁن ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬را از ﻗﺒﻞ ﻧﻤﻴﺪاﻧﻨﺪ‪ .‬درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯼ ﺗﻀﺎﻣﻨﯽ‪ ،‬ﺳﻬﺎﻣﯽ وﻟﻤﺘﺪ ﻳﮏ‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻣﻮادﯼ را راﺟﻊ ﺑﻪ اﻧﺤﻼل وﺗﺼﻔﻴﻪ ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ ﺑﻄﻮر واﺿﺢ ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ ﻧﻴﺰ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد‪،‬و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻴﺎﺑﺪ‬
‫وﺑﺎﻧﮏ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﭘﺮداﺧﺖ دﻳﻮن ﺑﺎﻧﮏ ﻗﺒﻞ از ﺳﺎﻳﺮ دﻳﻮن ﺷﺨﺺ ورﺷﮑﺴﺘﻪ ﮔﺮدد ﻣﻬﻢ ﺧﻮاهﺪ‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫ﻼ وﺟﻮد دارد ‪ .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ{‬
‫‪} -‬اﺻﻮﻟﻨﺎﻣﻪ اﻓﻼﺳﺲ وورﺷﮑﺴﺖ درﺳﺎل )‪ (1321‬وﺿﻊ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ وﻓﻌ ً‬

‫‪173‬‬
 ‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬
‫هﺪف اوﻟﻴﻪ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻧﮏ ﭼﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﺁن ﮐﺪام هﺎ اﻧﺪ؟‬ ‫‪-1‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ ﺗﻌﺎرﺿﺎت اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺑﻴﻦ ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ ﮐﻨﺘﺮول اﻧﻔﻼﺳﻴﻮن داﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻧﮏ وﺳﺎﻳﺮ ﭘﺎﻟﻴﺴﯽ‬ ‫‪-2‬‬
‫هﺎ ﯼ ﺣﻤﺎﻳﻮﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺪام هﺎ اﻧﺪ؟‬
‫ﭼﻄﻮر ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺑﺎﻧﮏ هﺎ ﺳﺒﺐ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎد درﺳﺎﻳﺮ ﻋﺮﺻﻪ هﺎ ﻣﻴﮕﺮدد؟‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪ ‬‬
‫ﭼﺮا ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺑﺎﻧﮑﺪارﯼ ازﺳﺎﻳﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﻄﻮر ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟ ﭼﺮا ﺗﻮﻗﻒ ﻳﮏ‬ ‫‪-4‬‬
‫ﺑﺎﻧﮏ اﺛﺮات ﮔﺴﺘﺮدﻩ ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﯽ را دراﻗﺘﺼﺎد ﻳﮏ ﮐﺸﻮر دارد؟‬
‫ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻣﻮال وداراﻳﯽ ﻗﺮﺿﺪار ﭼﻄﻮر ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ زﻣﻴﻨﻪ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ را ﻓﺮاهﻢ ﺳﺎزد؟‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪ .6‬اﺟﺮاﯼ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت وﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اوﻟﻴﻦ ﻣﺮﺟﻊ رﺳﻤﯽ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻗﺮارداد هﺎ و اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از ﻟﺤﺎظ ﺗﻴﻮرﯼ درﺗﻤﺎم وﻻﻳﺎت اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮏ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻗﺮارداد هﺎ‬
‫و اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺗﺠﺎرﺗﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻗﺮاردادهﺎ واﺧﺘﻼﻓﺎت ﺗﺠﺎرﺗﯽ را درﻣﺤﺪودﻩ هﻤﺎن وﻻﻳﺖ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﺳﺎس ﻣﺎدﻩ ‪ 45‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﮑﻴﻼت وﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺤﺎﮐﻢ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬درﻣﺮﮐﺰهﺮوﻻﻳﺖ‬
‫ﻳﮏ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﺗﺠﺎرﺗﯽ اﻳﺠﺎد ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬از ﻟﺤﺎظ ادارﯼ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ‬
‫را ﺑﻪ هﺸﺖ زون ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺁن ﺟﻤﻠﻪ ﺻﺮف دردو زون ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻓﻌﺎل ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﺠﺎرﺗﯽ درﺷﻬﺮ ﮐﺎﺑﻞ ودرﭼﻨﺪ ﺷﻬﺮ ﺑﺰرگ دﻳﮕﺮ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ را رﺳﻴﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ در دﻳﮕﺮ وﻻﻳﺎت ﻓﻌﺎل ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺟﺎرﻩ ﺗﺠﺎرﺗﯽ اﻣﻮال هﻢ درﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻣﻮردرﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﺮارﻣﻴﮕﻴﺮد‪ .‬اﻣﺎ‬
‫رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﻮال ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﻧﺘﻘﺎل ﺳﻨﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ واﺟﺎرﻩ ﺁن از ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺤﺎﮐﻢ‬
‫ﻣﺪﻧﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﮑﺎن هﻢ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺟﺰاﻳﯽ ﻣﺤﻮل ﮔﺮدد‪.‬‬

‫اﺳﺎﺳًﺎ اﻳﺠﺎد ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﺤﻴﺚ ﻳﮏ ﻧﻬﺎد اﺟﺮاﻳﻮﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺳﺎل ‪ 1964‬ﮐﻨﺘﺮول‬
‫ﻗﻀﺎﻳﯽ را اﻳﺠﺎدﻧﻤﻮد ودرﺁن زﻣﺎن ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ هﻢ ﺑﺨﺶ ازاﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﻳﯽ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﺠﺎد وﺗﺸﮑﻴﻞ‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﻄﻮر ﻣﺸﺨﺺ درﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬ذﮐﺮ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺤﺎﮐﻢ هﻢ‬
‫ذﮐﺮﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ وﻣﻮاد ‪ 122 ،116‬و‪ 123‬اﻳﺠﺎد ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﺗﺠﺎرﺗﯽ را ﺑﺤﻴﺚ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺤﺖ اﺛﺮ‬
‫ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺟﺎزﻩ ﻣﻴﺪهﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1964‬ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺰء ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﻳﯽ ﮐﺸﻮر ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ‬
‫اﺳﺘﻘﻼﻟﻴﺖ وﺻﻼﺣﻴﺖ وﺳﻴﻊ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫‪ 1964‬وﺿﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺻﻼﺣﻴﺖ رﺳﻴﺪﮔﯽ وﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻴﺎن ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻳﮏ ﻗﺮارداد‪ ،‬اﺗﺨﺎذ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ)ﺻﺪورﻗﺮار( ﻃﺮح دﻋﻮﯼ‪ ،‬درﺧﻮاﺳﺖ ودﻓﺎع‪ ،‬ﺗﺪوﻳﺮ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ‪ ،‬ﺳﻤﻊ ﺷﻬﻮد‪ ،‬ﺻﺪور‬
‫ﻓﻴﺼﻠﻪ ورﺳﻴﺪﮔﯽ ﻣﺮاﻓﻌﻪ را ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ اﻋﻄﺎء ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻧﻴﺰ ﺻﻼﺣﻴﺖ‬
‫ﺣﮑﻤﻴﺖ را داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﯼ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ درﻣﻮرد‬
‫ﻓﻴﺲ ﻣﺤﮑﻤﻪ وﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت دﻳﮕﺮ را ﻣﺤﺪود ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻋﺪم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻳﮏ ﺣﮑﻢ ﻣﺸﺨﺺ درﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﯽ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ را ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮﻳﮏ ﺗﺸﮑﻴﻞ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻣﺤﺪود ﻣﻴﺴﺎزد‪ ،‬هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ درﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻏﻴﺮﻣﻌﻤﻮل ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 95‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻃﺮح ﺗﻤﺎم ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬

‫‪174‬‬
‫وﻣﻘﺮرات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﻮرﻗﻀﺎﻳﯽ را ﺑﻪ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻴﺪهﺪ‪ .‬ازاﻳﻨﺮو‪ ،‬ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻏﻴﺮ‬
‫ﻣﺤﺪود ﺑﺎﻻﯼ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ دارد واﻳﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اوﻟﻮﻳﺖ هﺎﯼ ﺧﻮد راﻣﺒﻨﯽ‬
‫اﻳﺠﺎد ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﻣﺆﺛﺮ ﺗﺠﺎرﺗﯽ درﺗﻤﺎم وﻻﻳﺎت ﮐﺸﻮر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻟــﻒ‪ .‬ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ‬

‫ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ درﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮏ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢ وﻣﺆﺛﺮﯼ را اﻳﻔﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻳﺠﺎب ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﭘﺮاﺑﻠﻢ هﺎﯼ ﻣﻮﺟﻮد دراﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮارد ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎﯼ ﻗﻀﺎﻳﯽ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺸﺮ رﺳﻴﺪﻩ وﻣﺮدم ﺑﻪ ﺁن دﺳﺘﺮﺳﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ وهﮑﺬا اﻳﻦ ﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﯽ و ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻋﻼوﻩ‪ ،‬رﺷﺪ ﻇﺮﻓﻴﺖ هﺎﯼ ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ اﻳﺠﺎب ﺑﻬﺒﻮد را ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ وﻣﺤﺎﮐﻢ ﺟﺪﻳﺪ ﺗﺠﺎرﺗﯽ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎﺳﻴﺲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ ﺛﺒﺖ وراﺟﺴﺘﺮ وﻋﺪم ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﻮدن ﺗﺮﻳﻨﻨﮓ هﺎﯼ ﻣﻨﺎﺳﺐ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻗﻀﺎت ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ در ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺗﺠﺎرﺗﯽ ازﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت دﻳﮕﺮﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ رﺳﻴﺪﮔﯽ‬
‫ﻗﻀﺎﻳﺎ ﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ را ﻣﺸﮑﻞ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ ﭘﺮوﮔﺮاﻣﻬﺎ درراﺳﺘﺎﯼ ﺑﻬﺒﻮد واﻳﺠﺎد ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﻳﯽ‬
‫اﺗﺨﺎذ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﻀﺎت ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ را دراﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ ﺷﺎن ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﻳﺪ وﭘﻼن اﻳﺠﺎد ﺷﺶ‬
‫ﻼ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﺪارﻧﺪ وﺟﻮد دارد‪ .‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ اﻳﻦ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻓﻌﺎل ﺷﻮﻧﺪ‬‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﺠﺎرﺗﯽ درﺷﺶ زوﻧﻴﮑﻪ ﻓﻌ ً‬
‫وﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎﯼ را ﺻﺎدرﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﻔﺎف وﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ دراﻳﻦ ﺣﻮزﻩ ﺧﻮش ﺁﻳﻨﺪ‬
‫ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﺗﻤﻮﻳﻞ اﻳﻦ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻳﮏ ﭘﺮاﺑﻠﻢ ﺟﺪﯼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﺠﺎد ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺟﺪﻳﺪ ﺗﺠﺎرﺗﯽ اﻳﺠﺎب ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ‬
‫زﻳﺎدﯼ را ﺗﻮﺳﻂ ﺣﮑﻮﻣﺖ وﻳﺎ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﮔﺎن ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ درﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻌﻠﯽ ﻣﺤﺎﮐﻢ‪ ،‬ﻓﻴﺲ‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻳﮑﯽ از ﻣﻮاﻧﻊ اﺳﺎﺳﯽ درﻣﻌﺎﻣﻼت ﺗﺠﺎرﺗﯽ وﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ اﻧﻔﺮادﯼ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ازﻣﺤﺎﮐﻢ‬
‫ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻣﺴﺘﻔﻴﺪ ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﻌﻼً‪ ،‬ﻃﺮف ﺑﺎزﻧﺪﻩ دﻋﻮﯼ ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ‪ 46‬ﻓﻴﺲ ﻣﺤﺎﮐﻢ درهﺮ‬
‫ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺳﻴﺪﮔﯽ دﻋﻮﯼ درﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﻣﺪﻋﯽ ﺑﺎزﻧﺪﻩ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﮏ ﻓﻴﺼﺪ ارزش‬
‫ﻣﺠﻤﻮع دﻋﻮﯼ ﺧﻮد را ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬

‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻴﺸﻮدﮐﻪ هﺮﮔﺎﻩ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﻤﮏ هﺎﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﺿﺮورﯼ راﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﮐﻪ‬
‫ازﻃﺮﻳﻖ ﺗﮑﺲ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ وﻋﻠﯽ اﻟﺨﺼﻮص ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ا ﺧﺘﻼﻓﺎت ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ‬
‫ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰﻩ اﺳﺘﻔﺎدﻩ وﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻣﺮدم از اﻳﻦ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮﻣﻴﺸﻮد‪ .‬اﻳﻦ هﻢ واﺿﺢ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺁﻳﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﮐﺎﻓﯽ ﻗﻀﺎت ﻣﺠﺮب وﭘﻮل ﮐﺎﻓﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺘﻮان ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ را‬
‫درﺗﻤﺎم وﻻﻳﺎت اﻳﺠﺎد ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ‪ ،‬دروﻻﻳﺎﺗﻴﮑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ وﺟﻮدﻧﺪارد‪ ،‬ﻗﻀﺎﻳﺎ ﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ وﺷﻴﻮﻩ هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻮرا هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫درﻣﻨﺎﻃﻘﻴﮑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ هﻢ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﺟﻊ‬
‫ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ دﻋﺎوﯼ ﻧﻤﯽ ﺑﻴﻨﻨﺪ‪ .‬درﻳﮏ ﺳﺮوﯼ ﮐﻪ درﺳﺎل ‪ 2005‬ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺎﻧﮏ ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻧﺠﺎم‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬از هﺮ ‪ 335‬ﺷﺮﮐﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻪ ﺷﺮﮐﺖ ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼات ﺷﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ وﺿﻌﻴﺖ از ﺳﺎل ‪ 2005‬ﺑﺪﻳﻨﺴﻮﺧﻮﺑﺘﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬هﻨﻮز هﻢ ﻣﻌﻠﻮم‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﭼﻘﺪر ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪175‬‬
‫ﻣﻮﺛﺮﻳﺖ هﻢ ﻳﮑﯽ ازﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺁن ﺗﻮﺟﻪ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬ازﺟﻤﻠﻪ ﺳﻪ ﺷﺮﮐﺘﯽ ﮐﻪ‬
‫ﮔﺰارش دادﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ دﻋﻮﯼ ﺷﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﮑﯽ ازاﻳﻦ‬
‫ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ ازﺣﮑﻢ ﺻﺎدرﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﺠﺎرﺗﯽ راﺿﯽ ﺑﻮد و رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ دﻋﻮﯼ ﺷﺎن ‪ 34‬هﻔﺘﻪ را‬
‫درﺑﺮﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت درﻣﻮرد ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ ‪ 80‬ﻓﻴﺼﺪ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از‬
‫ﺷﻴﻮﻩ هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻮرا وﻏﻴﺮﻩ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﻪ‬
‫ﺷﮑﻞ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ دراﮐﺜﺮ ﮐﺸﻮرهﺎ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﺼﺎرف زﻳﺎد ﻣﺤﺎﮐﻢ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﺎﻟﻪ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻃﻮرﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎﯼ ﺷﻮرا ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬وﺳﺎﻳﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ درﺗﻨﺎﻗﺾ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬ﺣﺘﯽ‬
‫درﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮارد ﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎﯼ ﺷﻮرا درﻣﻐﺎﻳﺮت ﺑﺎ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺰرگ‬
‫ﻗﻮم ﮐﻪ ﺷﻮرا را رهﺒﺮﯼ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ازاﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ وﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﺎﻓﺬﻩ ﺁﺷﻨﺎﻳﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺸﮑﻞ‬
‫دﻳﮕﺮﯼ ﮐﻪ درراﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺷﻮرا وﺟﻮد دارد ﻋﺒﺎرت از ﻧﻔﻮذرهﺒﺮان ﻗﺪرت ﻣﻨﺪ ﻣﺤﻠﯽ ﺑﺎﻻﯼ‬
‫ﺷﻮرا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎﯼ ﻣﺤﺎﮐﻢ درهﻤﭽﻮ ﻣﻮارد ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن وروح ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮاﯼ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ اﺣﮑﺎم ﺻﺎدرﻩ ﺷﻮرا را ﻏﻴﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﻣﻴﺴﺎزد‬
‫و ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻤﻴﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﻮرا ﭼﻪ ﺣﮑﻢ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ ،‬درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﻣﺎﻳﻞ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ‬
‫ﺗﺠﺎرﺗﯽ رااﻧﺠﺎم دهﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ -1‬ﺁﻳﺎ ﺗﻨﻬﺎ داﺷﺘﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﺪون اﻳﻨﮑﻪ ﺑﻄﻮر ﻣَﺆﺛﺮ اﺟﺮاء ﺷﻮد‪ ،‬ﮐﺪام ارزﺷﯽ ﺧﻮاهﻨﺪ داﺷﺖ؟‬
‫ﭼﺮا داﺷﺘﻦ ﻳﮏ ﻃﺮﻳﻘﻪ اﺟﺮاﯼ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ؟‬
‫‪ -2‬ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮهﺎﯼ ادارﯼ ﻏﻴﺮ واﺿﺢ وﻏﻴﺮ ﻣﺆﺛﺮ ﭼﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮاﺗﯽ ﺑﺎﻻﯼ اﻳﺠﺎد وﺑﺮاﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ‬
‫ﺗﺠﺎرﺗﯽ دارد؟‬
‫‪ -3‬ﺁﻳﺎ روش هﺎﯼ ﻣﻌﻤﻮل ﻓﻌﻠﯽ ﻏﻴﺮرﺳﻤﯽ وﻋﺮﻓﯽ ﮐﺪام ﺑﺮﺗﺮﯼ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ رﺳﻤﯽ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺑﺮاﯼ‬
‫ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ دارد ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟ ﭼﺮا؟‬

‫‪ .7‬ﻣﻘﺮرات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻴﺎت و ﮔﻤﺮﮐﺎت‬

‫اﻟﻒ‪ .‬اهﺪاف ﻣﺎﻟﻴﺎت‬

‫ﺣﮑﻮﻣﺖ هﺎ ﻣﺴﻮﻟﻴﺖ ﻓﺮاهﻢ ﺁورﯼ ﺧﺪﻣﺎت وﮐﺎﻻ هﺎرا ﺑﺮاﯼ اﺗﺒﺎع ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮاﯼ‬
‫ﺗﻤﻮﻳﻞ ﭘﻮﻟﻴﺲ‪ ،‬ﺻﺤﺖ‪ ،‬ﺣﻔﻆ اﻟﺼﺤﻪ واﻧﻮاع دﻳﮕﺮﺧﺪﻣﺎت ‪ ،‬ﺿﺮورت ﺑﻪ وﺟﻮﻩ ﻣﺎﻟﯽ دارد‪ .‬ﻣﺎﻟﻴﺎت‬
‫ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮم ﻣﻴﺘﻮدﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﺣﮑﻮﻣﺖ هﺎ ﺑﺮاﯼ ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ وﺟﻮﻩ ﻣﺎﻟﯽ ﻻزم ﻏﺮض‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﺎم اﻟﻤﻨﻔﻌﻪ ﺑﺮاﯼ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻏﻴﺮﻣﻤﮑﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‬
‫ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺪون ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻗﺎدر ﺷﻮد ﺗﺎ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻮق را ﺑﺮاﯼ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ ازﻣﺮدم ﺣﺎﺿﺮﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺎﻟﻴﻪ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ اﻣﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻮاهﺎن ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﻮدن ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮاﯼ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﮑﺎررود‪ ،‬وﻳﮋﮔﯽ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ درﺁن وﺟﻮد دارد؛‬
‫اﻣﺎ ارزﻳﺎﺑﯽ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﯽ هﺎ ﮐﺎر دﺷﻮارﯼ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬وﻳﮋﮔﯽ اول اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻄﻮر‬

‫‪176‬‬
‫ﻣﺆﺛﺮﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮاﯼ ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻣﺼﺎرﻓﯽ را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻘﺪارﻣﺎﻟﻴﺎت ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﺷﺪﻩ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺁن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دراﻳﻨﺼﻮرت ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻏﻴﺮ‬
‫ﻣﺆﺛﺮﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬هﻤﻴﻨﻄﻮر ﺳﻮال ﻣﺆﺛﺮﻳﺖ ﺣﻘﻴﻘﯽ ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ؛ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﭼﻄﻮرﻣﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﮐﻨﻴﻢ ﮐﻪ ازﭼﻪ ﭼﻴﺰهﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎﻟﻴﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد؟ ﺁﻳﺎ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ ﻋﻮاﻳﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺎﻟﻴﺎت‬
‫ﺑﺮ ﻣﺼﺎرف ازﻃﺮﻳﻖ ﻓﺮوش وﻳﺎ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ وﺟﻮدداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ ﻣﻮﺗﺮ هﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ اﻳﻨﮑﻪ هﻮا را ﺁﻟﻮدﻩ ﻣﻴﺴﺎزﻧﺪ وﺿﻊ ﮔﺮدد ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮﻏﺬا ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ اﻳﻦ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮاﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺳﺎدﻩ ﺑﻮدﻩ وﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ درﺁﻣﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ هﻤﻪ‬
‫ﺳﻮاﻻت دﺷﻮار ﺳﻴﺎﺳﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ هﺮﻳﮏ ازاﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺗﺎﺛﻴﺮات اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺑﺎﻻﯼ ﮐﺎروﭼﮕﻮﻧﮕﯽ‬
‫ﻣﺼﺎرف ﺁن درﮐﺘﮕﻮرﯼ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎد دارد‪.‬‬

‫ﺛﺎﻧﻴًﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺎﻟﻴﻪ دهﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮاﯼ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻣﺸﺮوع اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد؛‬
‫هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻪ هﺎﯼ ﻣﻌﻴﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻣﺼﺮف ﻣﻴﺸﻮد ﻣﻮاﻓﻘﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ ﻓﺎﺳﺪ ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﮔﺮدد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻬﻤﺘﺮ ازهﻤﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﻴﻪ‬
‫دهﻨﺪﮔﺎن ﺗﻮﻗﻊ دارﻧﺪ درﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﻴﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺧﺪﻣﺎﺗﯽ را ازﻃﺮف ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺷﺎن درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ‪ ،‬ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻗﻮاﻋﺪ وﻣﻘﺮرات واﺿﺤﯽ ﺑﺎﻳﺪ وﺟﻮدداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﻴﻪ دهﻨﺪﮔﺎن ﺑﺪاﻧﻨﺪ‬
‫ﭼﻪ وﻗﺖ وﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﺎﻟﻴﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﺑﻬﺎم درﺑﺎرﻩ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺗﺎﺛﻴﺮات ﺑﺎزدارﻧﺪﻩ اﯼ درﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﮔﺬارﯼ دارد‪ ،‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬار ﺁﻣﺎدﻩ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺧﻮد را درﻓﻌﺎﻟﻴﺘﯽ ﺑﮑﺎر اﻧﺪازد‬
‫ﮐﻪ ازﻃﺮﻳﻖ اﺧﺬ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺁن ﮐﺎهﺶ ﭘﻴﺪاﮐﻨﺪ‪ .‬ﻳﮑﯽ ازﻣﻮﺿﻮﻋﺎت دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻪ‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﺎﻟﻴﻪ هﺮﺷﺨﺺ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﺑﻄﻮرﻳﮑﺴﺎن ﻣﺎﻟﻴﻪ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ اﻓﺮاد ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ‬
‫ﻣﺎﻟﻴﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫ب‪ .‬ﻣﺎﻟﻴﺎت اﻓﺮاد وﺷﺮﮐﺘﻬﺎ‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺎﻟﻴﺎت ‪ 2005‬ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻮراﯼ وزﻳﺮان ﺗﺼﻮﻳﺐ و ﻣﺘﻌﺎﻗﺒًﺎ ﺑﺘﺎرﻳﺦ ‪ 14‬ﻧﻮﻣﺒﺮ ‪ 2005‬ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮﺷﻴﺢ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر رﺳﻴﺪﻩ و ازهﻤﺎن ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻧﺎﻓﺬ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﺗﺎﺳﯽ از اﺣﮑﺎم‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬وﺿﻊ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ 42‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درزﻣﻴﻨﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺸﻌﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ ‬هﺮ اﻓﻐﺎن ﻣﮑﻠﻒ اﺳﺖ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﺎﻟﻴﻪ و ﻣﺤﺼﻮل ﺗﺎدﻳﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬هﻴﭻ ﻧﻮع ﻣﺎﻟﻴﻪ و ﻣﺤﺼﻮل‪ ،‬ﺑﺪون ﺣﮑﻢ ﻗﺎﻧﻮن وﺿﻊ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ ‬اﻧﺪازﻩ ﻣﺎﻟﻴﻪ وﻣﺤﺼﻮل وﻃﺮزﺗﺎدﻳﻪ ﺁن‪ ،‬ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ ‬اﻳﻦ ﺣﮑﻢ درﻣﻮرد اﺷﺨﺎص و ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﻴﺰﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪177‬‬
‫‪ ‬هﺮﻧﻮع ﻣﺎﻟﻴﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮل وﻋﻮاﻳﺪ ﺗﺎدﻳﻪ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺴﺎب واﺣﺪ دوﻟﺘﯽ ﺗﺤﻮﻳﻞ دادﻩ ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻪ اﺳﺎس ﻓﻘﺮﻩ )‪ (2‬ﻣﺎدﻩ ‪ 113‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮﻋﺎﻳﺪات‪ ،‬وزرات ﻣﺎﻟﻴﻪ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎﺗﻨﺎﻣﻪ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮﻋﺎﻳﺪات را‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎﺗﻨﺎﻣﻪ ﻳﮏ ﻣﻨﺒﻊ رﺳﻤﯽ ﺗﻔﺴﻴﺮ وﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮﻋﺎﻳﺪات ﺑﺮاﯼ‬
‫ﻣﺴﺘﻮﻓﻴﺖ هﺎ و دﻳﮕﺮان ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ج‪ .‬ادارﻩ و ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﻣﺎﻟﻴﺎت داﺧﻠﯽ‬

‫ﻣﺎﻟﻴﺎت داﺧﻠﯽ ﺑﺮاﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺮﮐﺰﯼ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺴﺘﻮﻓﻴﺖ هﺎﯼ وﻻﻳﺎت و وﻟﺴﻮاﻟﯽ هﺎ ﺟﻤﻊ‬
‫ﺁورﯼ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﻌﻴﻨﻴﺖ ﻋﻮاﻳﺪ وزارت ﻣﺎﻟﻴﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺮﮐﺰﯼ وهﻤﺎهﻨﮓ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ‬
‫ﻣﺎﻟﯽ درﮐﺸﻮرﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻼ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺎﻟﻴﺎت داﺧﻠﯽ ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺮﮐﺰﯼ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺪاﺧﻼت ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم وﻻﻳﺘﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﻓﻌ ً‬
‫اﻧﺪازﻩ وﻣﻘﺪار ﻣﺎﻟﻴﺎت را ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬ﻣﺴﺘﻮﻓﻴﺖ هﺎﯼ وﻻﻳﺎت ﻓﺎﻗﺪ دﻓﺎﺗﺮ و وﺳﺎﻳﻞ ﻻزم ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫وﺗﻌﻤﻴﺮات ﺑﻌﻀﯽ از اﻳﻦ ﻣﺴﺘﻮﻓﻴﺖ هﺎ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﻧﺪ ودرﺑﻌﻀﯽ ﺣﺘﯽ ﺑﺮق هﻢ وﺟﻮدﻧﺪارد‪.‬‬
‫هﺮﮔﺎﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺮﻓﻮع ﮔﺮدد‪ ،‬ﻋﻮاﻳﺪ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ازﻣﺪرﮎ ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﻬﺘﺮﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫د‪ .‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ وﻣﻘﺮرات ﮔﻤﺮﮐﺎت‬

‫ﺑﻪ ﺗﺎﺳﯽ از ﺣﮑﻢ ﻣﺎدﻩ ‪ 42‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ ،2004‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﻋﻮاﻳﺪ دوﻟﺖ‬
‫ازﻃﺮﻳﻖ ﮔﻤﺮﮐﺎت ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﮔﻤﺮﮐﺎت وﺿﻊ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن هﮑﺬا اﺣﮑﺎﻣﯽ را درﻣﻮرد‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺗﺸﮑﻴﻼت ﮔﻤﺮﮐﯽ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺪود ﺻﻼﺣﻴﺖ هﺎﯼ ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﻣﺮﺑﻮط‪ ،‬ﻃﺮزﻧﻈﺎرت وﺑﺎزرﺳﯽ‬
‫ازاﻧﺘﻘﺎل اﻣﻮال ﺑﻪ داﺧﻞ وﻳﺎ ﺧﺎرج از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن واﺣﮑﺎم اﺟﺮاﻳﻮﯼ را ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ادارﻩ ﮔﻤﺮﮐﺎت‬

‫ﺑﻪ اﺳﺎس ﻣﺎدﻩ دوم ﻗﺎﻧﻮن ﮔﻤﺮﮐﺎت‪ ،‬وزارت ﻣﺎﻟﻴﻪ ﻣﺴﺆل ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﻋﻮاﻳﺪ ﮔﻤﺮﮐﺎت‬
‫ﮐﺸﻮروﺗﻄﺒﻴﻖ اﺣﮑﺎم اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن وﺳﺎﻳﺮ اﺳﻨﺎد ﺗﻘﻨﻴﻨﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﻤﺮﮐﺎت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ادارﻩ ﮐﻤﺮﮔﺎت‬
‫ﺟﺰء ﺗﺸﮑﻴﻞ وزارت ﻣﺎﻟﻴﻪ ﺑﻮدﻩ وﻣﺮﮐﺐ از رﻳﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬رﻳﺎﺳﺖ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ ﮔﻤﺮﮐﺎت ﺷﻌﺒﺎت‬
‫ﻣﺤﻠﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت رﻳﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﮔﻤﺮﮐﺎت اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻴﺪهﻨﺪ‪ .‬رﺋﻴﺲ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﮔﻤﺮﮐﺎت ﺑﻪ اﺳﺎس ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد وزارت ﻣﺎﻟﻴﻪ وﻣﻨﻈﻮرﯼ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮرﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽ‬
‫ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﭼﺎﻟﺶ هﺎﯼ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮاﯼ ﻣﻘﺮرات ﻣﺆﺛﺮ ﮔﻤﺮﮐﺎت‬

‫ﻣﻘﺮرات وﭘﺮوﺳﻴﺠﺮ هﺎﯼ ﻣﺘﺤﺪ اﻟﺸﮑﻞ ﮔﻤﺮﮐﺎت ﻣﺘﺎﺛﺮ ازﻣﺪاﺧﻼت ﻣﺤﻠﯽ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﺎهﻨﮕﯽ‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺴﺆﻟﻴﻦ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ وﮔﻤﺮﮐﺎت درﺣﺎل ﺑﻬﺘﺮ ﺷﺪن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ ﮔﻤﺮﮐﺎت ﺗﺮﻳﻨﻨﮓ دادﻩ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‬

‫‪178‬‬
‫و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن هﺎﯼ ﮔﻤﺮﮐﺎت درﺣﺎل اﺣﻴﺎﯼ ﻣﺠﺪد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ درﺳﺎﺣﻪ ﺳﺘﻨﺪردﺳﺎزﯼ وﻣﺴﻠﮑﯽ‬
‫ﻼ ﺗﺠﺎر ﻧﺴﺒﺖ ﻋﺪم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮔﻤﺮﮐﺎت ﺑﺮاﯼ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻠﯽ ﻣﻬﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﻌ ً‬
‫هﺎﯼ واﺿﺢ درﺑﻨﺎدر وﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻣﻘﺮرات ﺑﻴﺮوﮐﺮاﺗﻴﮏ ﺑﻪ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ هﻤﮑﺎرﯼ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﮐﻤﮏ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬رﻳﻔﻮرم درﮔﻤﺮﮐﺎت را‬
‫دراوﻟﻮﻳﺖ هﺎﯼ ﮐﺎرﯼ ﺧﻮد ﻗﺮاردادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻮﺷﺶ هﺎﯼ اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮاﯼ اﻳﺠﺎد ﻳﮏ ﻓﻴﺲ ﺳﺘﻨﺪرد‬
‫وﭘﺮوﺳﻴﺠﺮهﺎﯼ واﺿﺢ ﺑﺮاﯼ ورود اﻣﻮال ﺗﺮﺑﻴﻪ ﻣﺴﺆﻟﻴﻦ ﮔﻤﺮﮐﺎت درﺣﺎل اﺟﺮاء ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻗﺪاﻣﺎت‬
‫ﻣﺘﻌﺪدﯼ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﺳﺘﻨﺪرد ﺳﺎزﯼ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﮔﻤﺮﮐﺎت روﯼ دﺳﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دردﺳﻤﺒﺮ ‪ 2003‬ادارﻩ‬
‫ﮔﻤﺮﮐﺎت ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ واﺣﺪ را ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ رژﻳﻢ ﮔﻤﺮﮐﺎت اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاﯼ ﭘﻨﺞ وﻻﻳﺖ‬
‫ﮐﻠﻴﺪﯼ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﮔﻤﺮﮐﺎت درﺳﺎ ل ‪ 2005‬ﻳﮏ ﻗﺪم ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮ درراﺳﺘﺎﯼ‬
‫ﺗﺸﮑﻴﻞ وﺳﺘﻨﺪردﺳﺎزﯼ ﮔﻤﺮﮐﺎت اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬درﻣﺎرچ ﺳﺎل ‪ 2005‬ﺳﻴﺴﺘﻢ اﺗﻮﻣﺎت ﺑﺮاﯼ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﮔﻤﺮﮐﺎت ‪ ASYCUDA‬اﺟﺮاء ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﮐﻤﻴﺸﻨﮑﺎرﯼ ﮔﻤﺮﮐﯽ درﺣﺎل‬
‫ﻃﺮح ﺷﺪن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ -1‬هﺪف ﻣﺎﻟﻴﺎت ﭼﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻳﮏ ﻣﺎﻟﻴﻪ ﺧﻮب دارﯼ ﭼﻪ وﻳﮋﮔﯽ هﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﭼﺮا ﺷﻤﺎ ﻓﮑﺮ‬
‫ﻣﻴﮑﻨﻴﺪ ﮐﻪ هﺮﻳﮏ از اﻳﻦ وﻳﮋﮔﯽ هﺎ ﻣﻬﻢ هﺴﺘﻨﺪ؟‬
‫‪ -2‬ﺁﻳﺎ اﻧﺪازﻩ ﻣﺎﻟﻴﻪ درﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻳﮏ ﮐﺸﻮرﺑﺎﻳﺪ ﻳﮑﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﻴﮑﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ دهﻘﺎن‬
‫دروﻻﻳﺖ ﻏﻮر ﺑﻪ هﻤﺎن اﻧﺪازﻩ ﻣﺎﻟﻴﻪ ﺑﺮﻋﺎﻳﺪات ﺧﻮد ﺑﭙﺮدازد ﮐﻪ ﻳﮏ دهﻘﺎن دروﻻﻳﺖ ﮐﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﯽ ﭘﺮدازد؟ اﮔﺮ ﺑﻠﯽ ﭼﺮا؟ اﮔﺮ ﻧﻪ ﺧﻴﺮﭼﺮا؟‬

‫‪ .8‬ﻧﺘﻴﺠﻪ‬

‫دراﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ وﻣﻔﺎهﻴﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ را ﮐﻪ ﺑﺼﻮرت ﮐﻠﯽ درﻣﻌﺎﻣﻼت ﺗﺠﺎرﺗﯽ وﻣﺎرﮐﻴﺖ ﺗﺠﺎرﺗﯽ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻌﻤﻮل ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮر هﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ .‬ﺑﺎﺑﺮرﺳﯽ اهﺪاف وﻋﻤﻠﮑﺮد هﺮﻳﮏ از‬
‫اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺷﻤﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ از اﺟﺰاﯼ ﺳﻴﺴﺘﻢ رﺳﻤﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ رﺷﺪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ وﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬راﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮدﻳﺪ‪.‬‬

‫هﺮﭼﻨﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺻﻼح ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﺠﺎرﺗﯽ را ﻳﮑﯽ ازاوﻟﻮﻳﺖ هﺎﯼ ﺧﻮد ﻗﺮاردادﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺎهﻴﺖ وﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ هﻨﻮزهﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭼﺎﻟﺸﯽ ﺑﺮاﯼ دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب‬
‫ﻣﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺷﻤﺎ را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪ وﺳﺎﻳﺮ ﻋﺮﺻﻪ هﺎﯼ ﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت را ﺑﺼﻮرت‬
‫هﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ودﻗﻴﻖ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮاردهﻴﺪ وﺧﻼ هﺎ وﻧﻮاﻗﺺ ﺁن را درﻳﺎﺑﻴﺪ‪.‬‬

‫‪179‬‬
 Sources Consulted

Afghan Law Handbook on Contract Law.

http://www.aisa.org.af/laws/Foreword/Editor’spercent20Publicationspercent20onperc
20Afghanpercent20Law/Handbookpercent20onpercent20Contractpercent20Lawp
ercent20(2006)/Afghanistanpercent20Countrypercent20Handbook,percent20Cont
racts.doc.
Allen, William and Reinier Kraakman. 2003. Commentaries and Cases on the Law of
Business Organization.
American Law Institute. 2006. Restatement of the Law, Third, Agency (2006).
Arsala, Hedayat Amin. 2007. Afghanistan’s Economy - The Government’s Plan: Building a
New Afghanistan.
Asian Development Bank. Asian Development Outlook 2006: Afghanistan.
http://www.adb.org/documents/books/ADO/2006/afg.asp.
Barnett, Randy. 1992. “The Sound of Silence: Default Rules and Contractual Consent.”
Va.L.Rev. 821 (78).
Carper, Donald, John A. McKinsey, and Bill W. West. 2007. Understanding the Law.
Chirelstein, Marvin. 2001. Concepts and Case Analysis in the Law of Contracts Fourth
Edition.
Commercial Arbitration Law of Afghanistan.
http://www.commerce.gov.af/fourpercent20laws/ARBITRATIONpercent20LAW.
pdf.
Commercial Mediation Law of Afghanistan.
http://www.commerce.gov.af/fourpercent20laws/MEDIATIONpercent20LAW.pd
f.
Customs Code of Afghanistan. http://www.customs.gov.af/Custom-Codes/code.asp.
Da Afghanistan Bank Law. Available at
http://www.centralbank.gov.af/pdf/7Latestpercent20approvedpercent20DABperce
nt20la wpercent20Englishpercent20verpercent20percent20Dec.pdf
Davis, James E. and Phyllis Maxey Fernlund. 2002. Civics: Participating in Government.
Development Gateway interview with Suliman Fatimie, General Manager for Investment
AISA.http://topics.developmentgateway.org/afghanistan/rc/filedownload.do?itemI
d=1006960.
Easterbrook, Frank and Daniel Fischel. 1985. “Limited Liability and the Corporation.”
University of Chicago Law Review 52.
Hames, Joanne Banker and Yvonne Ekern. 2005. Introduction to Law Third Edition.
Income Tax Law of Afghanistan. http://www.mof.gov.af/english/tax-information.htm.
Kraakman, Reinier et al. 2004. The Anatomy of Corporate Law.
Law of Banking in Afghanistan. Available at:
http://www.centralbank.gov.af/pdf/6Bankingpercent20Lawpercent20_englishperc
ent20V ersion_percent20Final_Dec_.pdf.
McKechnie, Alastair. 2007. Rebuilding a Robust Afghan Economy: Building a New
Afghanistan. Mechem, Floyd R. 1914. A Treatise on the Law of Agency.
Private Investment Law of Afghanistan.
http://www.commerce.gov.af/pdf/Privatepercent20Investmentpercent20Law.pdf

180
Restatement of the Law (Second) Contracts §1, American Law Institute (1981).
Supreme Court of Afghanistan. 2006. Strategy of the Judiciary of the Islamic Republic of
Afghanistan. http://iojt3conference.net/docs/ponencia29.pdf.
World Bank. 2005. The Investment Climate in Afghanistan.
http://www.aisa.org.af/Downloads/reports/Afghanistanpercent20ICA-
Officialpercent20 Draft.pdf.

181
 ‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺣﻘﻮق ﺟﺰا‬

‫‪ .1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﮏ ﺳﺎﺣﻪ ﻣﻬﻢ ﺣﻘﻮق ﺑﻠﮑﻪ ﻳﮑﯽ از دﻟﭽﺴﭗ ﺗﺮﻳﻦ ﺳﺎﺣﺎت ﻧﻴﺰﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدم‪ -‬ﺣﺘﯽ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﻴﮑﻪ ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺣﻘﻮﻗﯽ دارﻧﺪ‪ -‬ﻃﺒﻴﻌﺘًﺎ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﺗﻤﺎﻳﻞ دارﻧﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﻳﮑﯽ‬
‫از رﺷﺘﻪ هﺎﺋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮاﻻت ﻋﻤﺪﻩ زﻧﺪﮔﯽ از ﻗﺒﻴﻞ ﺳﻮال درﺳﺖ و ﻏﻠﻂ‪ ،‬ﺗﻘﺼﻴﺮ و ﺑﻴﮕﻨﺎهﯽ‪،‬‬
‫ﺟﺮ م و ﻣﺠﺎزات و ﻓﻮق هﻤﻪ ﺳﻮال ﻋﺪاﻟﺖ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫وﻟﯽ در ﻋﻴﻦ زﻣﺎن ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﻣﻐﻠﻖ ﻧﻴﺰﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل دو دهﻘﺎن ﺑﺎ هﻢ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺳﺮﻗﺖ ﻣﻮاﺷﯽ‬
‫هﻤﺴﺎﻳﻪ ﺗﺒﺎﻧﯽ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﻬﺎ ﻳﮏ ﭘﻼﻧﯽ ﻣﻴﺴﺎزﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺮد اوﻟﯽ هﻤﺴﺎﻳﻪ را ﻣﺼﺮوف ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻪ و ﻣﺮد‬
‫دوﻣﯽ ﺑﻪ ﺳﺮﻗﺖ ﻣﻮاﺷﯽ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬اﻳﻦ دو ﭘﻼن ﺷﺎن را ﻋﻤﻠﯽ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﻌﺪًا دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ هﺮ‬
‫دو ﻣﺮد ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻴﻦ ﻣﺠﺎزات را درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ؟ اﮔﺮ اﻳﻦ دو در ﺁﺧﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﺎت ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻮاﺷﯽ را ﺳﺮﻗﺖ ﻧﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬اﻳﺎ ﺑﺎز هﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺠﺎزات اﻧﺪ؟ اﮔﺮ اﻳﻦ دو ﻧﻔﺮ ﺧﻄًﺎ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻮاﺷﯽ‬
‫از ﺧﻮد ﺷﺎن اﺳﺖ ﭼﯽ اﺗﻔﺎق ﺧﻮاهﺪ اﻓﺘﺎد؟ درﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺷﻤﺎ ﺧﻮاهﻴﺪ ﺁﻣﻮﺧﺖ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺳﻮال و ﺳﻮاﻻت دﻳﮕﺮ ازﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻴﺪهﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺎ ﻳﮏ ﺑﺤﺚ ﮐﻮﺗﺎﻩ در ﻣﻮرد ﺣﻘﻮق ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ وﺣﻘﻮق ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ و هﻤﭽﻨﺎن ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺟﺰا در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺁﻏﺎز ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬در ﭘﯽ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﻳﮏ ﺗﻮﺿﻴﺤﯽ در ﻣﻮرد ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻌﻠﯽ ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫ﺟﺰاﺋﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻳﮏ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﻻﯼ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻣﻬﻢ از ﻗﺒﻴﻞ ﭘﻮﻟﻴﺲ‪ ،‬څﺎرﻧﻮاﻟﯽ‪ ،‬وﮐﻼﯼ‬
‫دﻓﺎع‪ ،‬ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ و وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ‪ ،‬اراﺋﻪ ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪ از ﺗﺎﺳﻴﺲ اﻳﻦ ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺑﻪ ﺗﻔﺤﺺ ﺑﻪ اﺳﺎﺳﺎت ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺟﺮم ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﭼﯽ وﻗﺖ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﻣﻘﺼﺮ از ﻳﮏ ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺟﺮاﻳﻢ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺼﻨﻴﻒ ﺑﻨﺪﯼ‬
‫ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ؟ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻔﺎهﻴﻢ اﺳﺎﺳﯽ از ﻗﺒﻴﻞ ﺣﺎﻟﺖ رواﻧﯽ‪ ،‬ﺳﺒﺒﻴﺖ و ﺗﺸﺒﺚ‪ ،‬ﺟﺮاﻳﻢ ﮔﺮوهﯽ‬
‫و ﺣﺎﻻت ﺗﺒﺮﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ و رﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﻴﭙﺮدازد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺁن ﻣﻮﺿﻮع رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻣﺠﺮم را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﺧﻮاهﻴﻢ داد‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺠﺎزات‬
‫ﮔﺮدﻧﺪ؟ ﭼﺮا؟ ﭼﯽ ﻣﻘﺪارﯼ از ﺟﺰا ﮐﻢ و ﻳﺎ زﻳﺎد ﺗﻠﻘﯽ ﻣﻴﮕﺮدد؟ ﭼﯽ وﻗﺖ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻴﻢ ادﻋﺎ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ ﮐﻪ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ؟ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻴﻮرﯼ هﺎﯼ‬
‫ﻣﺠﺎزات‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪ هﺎﯼ ﻣﺠﺎزات و اهﻤﻴﺖ ﺟﺒﺮان و هﻤﺒﺴﺘﮕﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺧﻮاهﺪ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫دوﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪﯼ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﺳﺎﺳﯽ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﯼ ﺷﮑﻠﯽ و ﮐﻮد هﺎﯼ‬
‫ﺟﺰاﺋﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺨﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺷﮑﻠﯽ ﺟﺰاﺋﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮏ ﻧﻈﺮﯼ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع دﺳﺘﮕﻴﺮﯼ‪ ،‬ﺗﻮﻗﻴﻒ و ﭘﺮوﺳﻪ ﻗﻀﺎوت اﻓﮕﻨﺪﻩ وﻟﯽ ﺑﺨﺶ ﮐﻮد هﺎﯼ ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮًا ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ اهﻢ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﺘﻨﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺸﮑﻼت و ﭼﺎﻟﺶ هﺎﯼ ﻓﺮا راﻩ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻧﻈﺮ ﺧﻮاهﺪ اﻓﮕﻨﺪ‪ .‬ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﻣﻴﺪاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ – ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﺳﺎﺣﺎت ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ -‬در ﺣﺎﻟﺖ‬

‫‪182‬‬
‫ﺗﻐﻴﺮ و ﺗﺤﻮل ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ درﮎ درﺳﺖ اﻳﻦ ﺗﻐﻴﺮات وﺗﺤﻮﻻت‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻮرد اﻳﻨﮑﻪ ﭼﯽ‬
‫ﮐﺎرﯼ درﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺨﻮﺑﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ ،‬ﭼﯽ ﭼﻴﺰﯼ ﻣﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻬﺘﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺸﮑﻼت ﺁﻳﻨﺪﻩ در ﮐﺪام‬
‫ﺳﺎﺣﺎت ﺑﺮوز ﺧﻮاهﺪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﺑﻞ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻼش اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺑﻮدن ﻓﻮرﯼ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻄﺮوح‪،‬‬
‫هﻨﻮز هﻢ ﺳﺎﺣﺎﺗﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺁﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺨﺶ هﺎﯼ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﮑﺘﻮر ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﮑﺸﺎف ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﺑﻌﻀًﺎ اﻳﻦ‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﺧﻮاهﺪ ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻩ هﺎ و ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﻌﺪ اﺗﻔﺎق ﺧﻮاهﺪ اﻓﺘﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت در ﺟﺮﻳﺎن درس روﺷﻦ ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮدﻳﺪ و ﺗﻤﺎم ﺳﻌﯽ ﺑﺮ ﺁن ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ اﺻﻼﺣﺎت ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮدﻩ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺧﻮاﺳﺖ هﺎ و ﺗﻘﺎﺿﺎ هﺎﯼ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ هﺎ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا اﻣﺮوز در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﺗﺎ رﻳﺸﻪ هﺎﯼ ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﺟﺮم و ﺟﺰا در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﺨﺘﺼﺮﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﺋﯽ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﻮاهﺪ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬

‫در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ در ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ دهﻪ ‪ 1930‬وﺿﻊ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ وﻟﯽ ﺗﺎ‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ دهﻪ ‪ 1960‬دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻳﮏ اﻗﺪام ﺟﺪﯼ ﺟﻬﺖ وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﺋﯽ ﺑﻌﻨﻮان ﺟﺰﺋﯽ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬارﯼ ﮐﻪ در ﻓﺼﻞ اول ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎدرت ﻧﻮرزﻳﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬

‫در ﺳﺎل ‪ 1965‬ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺮاات ﺟﺰاﺋﯽ ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺪوﻳﻦ ﮔﺮدﻳﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﮔﺎم ﻋﻤﺪﻩ ﺟﻬﺖ ﻣﻌﻴﺎرﯼ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﺑﺤﺴﺎب ﻣﻴﺮﻓﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺎل ‪ 1965‬ﺗﻤﺎم ﺟﻮاﻧﺐ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و رﺳﻴﺪﮔﯽ از‬
‫ﻗﺒﻴﻞ ‪:‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﺗﻮﻗﻴﻒ‪ ،‬اﺳﺘﻨﻄﺎق‪ ،‬ﺗﻼﺷﯽ و ﺿﺒﻂ‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﻣﺪارﮎ و ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻋﺪﻟﯽ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ‬
‫ﺷﻬﻮد و اهﻞ ﺧﺒﺮﻩ‪ ،‬و ﺣﻖ ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ را در ﺑﺮ ﻣﻴﮕﺮﻓﺖ‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ اﻧﮑﺸﺎﻓﺎت ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ در‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ‪ 1960‬ﺷﺎﻣﻞ وﺿﻊ ﺑﻌﻀﯽ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺘﻨﯽ دﻳﮕﺮ ) ﻗﺎﻧﻮن ‪ 1967‬ﻣﻨﻊ اﺣﺘﮑﺎر( و اﺻﻼﺣﺎت‬
‫ﻧﻬﺎدﯼ ) ﻗﺎﻧﻮن ‪ 1967‬څﺎرﻧﻮاﻟﯽ( ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫اﻧﮑﺸﺎف ﻋﻤﺪﻩ دﻳﮕﺮ در ﺳﺎﺣﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬارﯼ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺪوﻳﻦ اوﻟﻴﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰاﺋﯽ ﮐﺸﻮر در ﺳﺎل‬
‫‪ 1976‬ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰاﯼ ‪ – 1976‬ﮐﻪ در ﺟﺮﻳﺪﻩ رﺳﻤﯽ ﺷﻤﺎرﻩ ‪ 347‬ﺑﻪ ﻧﺸﺮ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ -‬ﻳﮏ ﺳﻨﺪ‬
‫ﻓﺮاﮔﻴﺮﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ هﺸﺖ ﻓﺼﻞ و ‪ 522‬ﻣﺎدﻩ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﻳﮏ ﺳﻨﺪ واﺣﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ‬
‫ﺟﺮاﻳﻢ و ﻣﺠﺎزات ﻣﻘﺮر ﺑﺮاﯼ ﺁن ﺟﺰ در ﻣﻮرد ﺟﺮاﻳﻢ ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﺟﺮاﻳﻤﯽ ﮐﻪ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم ﺑﺮاﯼ ﺁن‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻣﺸﺨﺺ را ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﻮد ) ﺣﺪود‪ ،‬ﻗﺼﺎص و دﻳﺎت( ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬارﯼ ﺗﺪوﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﻳﮑﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯼ اﻧﮑﺸﺎﻓﺎت در ﺳﺎﺣﻪ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ اﻣﺮوز ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺮﻋﯽ اﻻﺟﺮا ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺑﻌﺪ از ﺳﻘﻮط ﻃﺎﻟﺒﺎن در ﺳﺎل ‪ ،2001‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮏ ﻓﺼﻞ ﺟﺪﻳﺪﯼ از ﮐﺪ ﮔﺬارﯼ را ﺁﻏﺎز‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬اﺻﻼﺣﺎت ﺟﺪﻳﺪﯼ درﺳﺎﺣﻪ ﻣﺘﻨﯽ و ﺷﮑﻠﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ هﺎﯼ ﺁن ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺮاات ﺟﺰاﺋﯽ‬
‫ﻣﻮﻗﺖ ﺳﺎل ‪ ،2004‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎرزﻩ ﻋﻠﻴﻪ ﺗﻤﻮﻳﻞ ﺗﺮورﻳﺰم ﺳﺎل ‪ 2004‬و ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎرزﻩ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻮاد‬

‫‪183‬‬
‫ﻣﺨﺪر ﺳﺎل ‪ 2006‬ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت اﺧﻴﺮ اﺳﺎس ﮐﺪﮔﺬارﯼ در ﺳﺎﺣﻪ ﺟﺰا در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺗﺸﮑﻴﻞ‬
‫دادﻩ و در ﺑﺨﺶ هﺎﯼ ﺑﻌﺪﯼ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ .1‬ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺰاﻳﺎ و ﻧﻮﻗﺺ ﻗﻮاﻋﺪ ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﭼﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ؟‬
‫‪ .2‬در ﺟﺮﻳﺎن ﺻﺪ ﺳﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن رﺳﻤًﺎ ﺑﻪ ﻃﺮف ﮐﺪ ﮔﺬارﯼ در ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻗﻮاﻋﺪ ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ‬
‫هﻨﻮز هﻢ زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮﻩ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻣﺮدم را ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭼﺮا؟ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﮔﺎهﯽ ﺗﻐﻴﺮ‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﻧﻤﻮد؟ ﺧﻄﺮات ﺗﻔﺎوت ﻗﻮاﻧﻴﻦ در ﺣﺎل اﺟﺮا از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد در ﮐﺘﺎب ﭼﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ؟‬

‫‪ .3‬اﺳﺎﺳﺎت ﺣﻘﻮق ﺟﺰا‬

‫ﺷﻤﺎ از ﻓﺼﻞ هﺎﯼ ﻗﺒﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺁﺷﻨﺎ هﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﺣﺎﻻ وﻗﺖ ﺁﻧﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮد ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ هﺎﯼ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺟﺰا در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ هﺎ اﺳﺎس و ﻣﺒﻨﺎﺋﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ‬
‫روﯼ ﺁن ﺑﻨﺎ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ اول اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ دو ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺎﺳﯽ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﮐﻪ زﻳﺮ ﺑﻨﺎﯼ ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻴﭙﺮدازد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ (1 :‬اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ اﻟﺬﻣﻪ ‪ (2‬ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺖ ﺟﺮاﻳﻢ و‬
‫ﺟﺰا هﺎ ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪﯼ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻳﮏ دﺳﺘﻪ از ﻃﺮز دﻳﺪ هﺎ و ﻗﻮاﻋﺪﻳﮑﻪ ﻣﺴﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ‬
‫را در ارﺗﮑﺎب ﻳﮏ ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻴﺴﺎزد‪ ،‬ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ را ﺑﻨﺎم ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬
‫ﻳﺎد ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮم اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺼﻨﻴﻒ ﺟﺮاﻳﻢ را ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ .‬ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ هﺎﯼ اﺳﺎﺳﯽ‬

‫اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ اﻟﺬﻣﻪ‬

‫ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﻓﺮﺿﯽ ذﻳﻞ را ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪ .‬ﺗﺼﻮر ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ اﻣﺘﺤﺎن ﺁﺧﺮﯼ ﺳﻤﺴﺘﺮ را‬
‫ﺗﻤﺎم ﻧﻤﻮدﻩ اﻳﺪ ﮐﻪ رﺋﻴﺲ ﭘﻮهﻨﺘﻮن ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ دﻓﺘﺮ ﺧﻮد ﻣﻴﺨﻮاهﺪ‪ .‬وﯼ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺷﺎﮔﺮد‬
‫دﻳﮕﺮ‪ -‬ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺶ را ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ اﻓﺸﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ -‬ﺷﻤﺎ را ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدن در اﻣﺘﺤﺎن ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬رﺋﻴﺲ‬
‫ﻣﺪﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ وﯼ هﻴﭻ دﻟﻴﻠﯽ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﻧﻘﻞ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ اﻃﻼع ﺷﺎﮔﺮد ﻧﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺪارد‪ .‬وﯼ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺴﺎزد ﮐﻪ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﯽ ﮔﻨﺎهﯽ ﺧﻮد را ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﻋﺪم ﻧﻘﻞ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﻴﺪﻩ ﻧﺘﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮐﺎم‬
‫اﻣﺘﺤﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﻓﻮرًا از ﭘﻮهﻨﺘﻮن هﻢ اﺧﺮاج ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺑﺮﺧﻮرد رﺋﻴﺲ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ اﺳﺖ؟‬

‫ﺣﺎﻻ ﻳﮏ ﻓﺮﺿﻴﻪ دﻳﮕﺮ را ﺗﺼﻮر ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ در ﺣﺎل ﻗﺪم زدن در ﻧﺰدﻳﮏ ﭘﻮهﻨﺘﻮن اﺳﺘﻴﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ‬
‫ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺷﻤﺎ را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺳﺎﺧﺘﻪ و از ﺷﻤﺎ ﺳﻮال ﮐﺮدن را ﺁﻏﺎز ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻳﮏ ﻣﻨﺰل در ﻧﺰدﻳﮑﯽ هﺎ ﺳﺮﻗﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ وﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﻈﻨﻮن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﺮﻣﻴﺨﻮرد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺳﭙﺮﯼ‬
‫ﻧﻤﻮد ﭼﻨﺪ ﺷﺐ در ﻗﻴﺪ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻳﮏ ﻗﺎﺿﯽ ﺑﺮدﻩ ﻣﻴﺸﻮﻳﺪ‪ .‬ﻗﺎﺿﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺷﺎهﺪ ﻋﻴﻨﯽ ﻗﻀﻴﻪ اراﺋﻪ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ هﻤﺨﻮاﻧﯽ دارد و ﺗﺎ‬

‫‪184‬‬
‫زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﯽ ﮔﻨﺎهﯽ ﺗﺎن را در ﻣﻮرد ﻗﻀﻴﻪ ﺳﺮﻗﺖ ﻧﻤﻮدﻩ ﻧﺘﻮاﻧﻴﺪ ﺷﻤﺎ از ارﺗﮑﺎب اﻳﻦ ﺟﺮم‬
‫ﻣﺴﺌﻮل داﻧﺴﺘﻪ ﺧﻮاهﻴﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﺎ ﺑﻴﺎن ﻗﺎﺿﯽ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ اﺳﺖ؟‬

‫ﮐﺴﺎﻳﻨﮑﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﻧﺪ رﺋﻴﺲ و ﻗﺎﺿﯽ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻨﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻳﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﻢ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا‬
‫در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﯽ ﺑﺮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ اﻟﺬﻣﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 25‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺴﺠﻴﻞ‬
‫ﻣﻴﺪارد‪ :‬ﺑﺮاﺋﺖ اﻟﺬﻣﻪ ﺣﺎﻟﺖ اﺻﻠﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺨﺺ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ ذﻳﺼﻼح ﻣﺤﮑﻮم ﻋﻠﻴﻪ‬
‫ﻗﺮارﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻴﮕﻨﺎﻩ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫ﻻ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻨﺴﺖ ﮐﻪ در ﺗﺤﺖ‬ ‫ﻣﻌﻨﯽ "ﺑﺮاﺋﺖ اﻟﺬﻣﻪ ﺣﺎﻟﺖ اﺻﻠﯽ اﺳﺖ" ﭼﻴﺴﺖ؟ اﺻﻮ ً‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ هﻤﻪ ﺑﻴﮕﻨﺎﻩ هﺴﺘﻴﻢ و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮﯼ ﮔﻨﺎﻩ ﻣﺎ را در ﻳﮏ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻧﺮﺳﺎﻧﻴﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﯽ ﮔﻨﺎﻩ و ﺑﺪون ﻣﺠﺎزات ﺑﺎﻗﯽ ﻣﻴﻤﺎﻧﻴﻢ‪ .‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻳﮏ څﺎرﻧﻮال ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺎ اﺗﻬﺎﻣﯽ را ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ‬
‫ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم وارد ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ وﻟﯽ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺛﺒﻮت ﺁن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﺿﯽ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺁزاد ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ ﺣﺘﯽ‬
‫در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻣﺎ ﻧﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺑﯽ ﮔﻨﺎهﯽ ﺧﻮد را ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺴﺎزﻳﻢ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻴﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﺎر اﺛﺒﺎت ) در‬
‫ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺟﺰاﺋﯽ( ﺑﻪ دوش څﺎرﻧﻮال ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ .1‬ﭼﺮا ﺣﻘﻮق ﺟﺰا در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺑﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪﻩ اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ اﻟﺬﻣﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ؟ دﻻﻳﻞ اﺧﻼﻗﯽ در ﻳﻦ‬
‫ﻣﻮرد ﭼﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ؟ دﻻﻳﻞ ﻋﻤﻠﯽ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﻻ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮ از دﻩ ﻣﺠﺮم ﻓﺮار ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻳﮏ ﺑﻴﮕﻨﺎﻩ ﻣﺠﺎزت ﺷﻮد‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ‬
‫‪ .2‬ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﻣﻮاﻓﻖ هﺴﺘﻴﺪ؟ ﭼﺮا ﺑﻠﯽ و ﭼﺮا ﻧﻪ؟ در ﻣﻮرد ‪ 100‬و ﻳﺎ ‪ 1000‬ﻧﻔﺮ ﻣﺠﺮم ﭼﻄﻮر؟‬
‫‪ .3‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺷﺨﺺ را ﻗﺒﻞ از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻗﺎﺿﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮﻗﻴﻒ و‬
‫اﺳﺘﻨﻄﺎق ﻗﺮار دهﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎ اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ اﻟﺬﻣﻪ در ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ؟ ﭼﺮا ﺑﻠﯽ و ﭼﺮا ﻧﺨﻴﺮ؟‬

‫ﭘﺮﻧﻴﺴﭗ ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺖ ﺟﺮاﻳﻢ و ﺟﺰاهﺎ‬

‫ﺑﻴﺎﺋﻴﺪ ﻳﮏ ﻓﺮﺿﻴﻪ دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ .‬ﺗﺼﻮر ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ در ﺻﻨﻒ هﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ در ﺣﺎل‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻦ هﺴﺘﻴﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن اﺳﺘﺎد اراﺋﻪ ﻟﮑﭽﺮ را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺳﺎﺧﺘﻪ و از ﺷﻤﺎ ﻣﻴﺨﻮاهﺪ ﺗﺎ ﺻﻨﻒ را ﺗﺮﮎ‬
‫ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻧﺪﮐﯽ ﺗﺎﻣﻞ ﺷﻤﺎ از اﺳﺘﺎد ﺳﻮال ﻣﻴﮑﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺻﻨﻒ را ﺗﺮ ﮎ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬اﺳﺘﺎد ﺑﺮاﯼ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ وﯼ در هﻨﮕﺎم ﺻﺤﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اﺟﺎزﻩ ﻧﻤﻴﺪهﺪ ﮐﻪ ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ و ﻣﺠﺎزات هﻤﭽﻮ‬
‫اﺷﺨﺎص ﺧﺮوج از ﻟﮑﭽﺮ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﺎد ﻣﻴﮕﻮﺋﻴﺪ ﮐﻪ در ﻃﯽ ﭼﻨﺪﻳﻦ هﻔﺘﻪ ﺷﻤﺎ در ﺳﺎﻋﺖ‬
‫درﺳﯽ ﻧﻮت ﻣﻴﮕﺮﻓﺘﻴﺪ وﻟﯽ هﻴﭻ ﮔﺎﻩ از ﻃﺮف اﺳﺘﺎد ﻣﻨﻊ ﻧﺸﺪﻩ اﻳﺪ وﻟﯽ اﺳﺘﺎد در ﺟﻮاب ﺷﻤﺎ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ‬
‫ﮐﻪ اﻳﻦ ﻳﮏ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ وﯼ وﺿﻊ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﻣﺠﺎزات ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻨﺒﻴﻪ دﻳﮕﺮ هﻤﺼﻨﻔﺎن‬
‫ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻋﻤﻞ اﺳﺘﺎد ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ اﺳﺖ؟‬

‫و ﻳﺎ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﻳﮑﯽ از ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺷﻤﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﺮﻳﻖ ﻋﻤﺪﯼ ﺑﻪ ﻳﮏ ﺳﺎل زﻧﺪان ﻣﺤﮑﻮم ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﮏ روز ﻗﺒﻞ از رهﺎﺋﯽ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ ﺷﻤﺎ از زﻧﺪان ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﺎﻓﺬ ﻣﻴﮕﺮدد ﮐﻪ ﺟﺰاﯼ ﺣﺮﻳﻖ را از‬
‫ﻳﮏ ﺳﺎل زﻧﺪان ﺑﻪ ‪ 5‬ﺳﺎل زﻧﺪان اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻴﺪهﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن داراﯼ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ رﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺑﻮدﻩ و‬
‫ﺣﺘﯽ اﻋﻤﺎﻟﯽ را ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از اﻧﻔﺎذ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ارﺗﮑﺎب ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻧﻴﺰ در ﺑﺮﻣﻴﮕﻴﺮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت ‪ 4‬ﺳﺎل دﻳﮕﺮاز زﻧﺪان ﺁزاد ﻧﻤﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ اﺳﺖ؟‬

‫‪185‬‬
‫ﺑﺎﺳﺎس ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺖ ﺟﺮاﻳﻢ و ﺟﺰا هﺎ ﻧﻪ ﻋﻤﻞ اﺳﺘﺎد و ﻧﻪ هﻢ رﺟﻌﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺮﻳﻖ ﺑﻪ ﻣﺎﻗﺒﻞ‬
‫ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺮﻧﻴﺴﭗ ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺖ ﺟﺮاﻳﻢ و ﺟﺰا هﺎ ﻳﮏ ﻣﻌﻴﺎرﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺮر ﻣﻴﺪارد ﺗﻤﺎم ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ واﺿﺢ‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣًﺎ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﺑﻮدﻩ و ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺠﺎزات اﺛﺮ رﺟﻌﯽ ﻧﺪهﺪ‪ .‬در ﻣﺤﺪودﻩ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺟﺰا اﻳﻦ ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ ﻣﻘﺮر ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ هﻴﭻ ﺷﺨﺺ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻳﮏ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ در هﻨﮕﺎم ارﺗﮑﺎب ﺁن‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﻨﻊ ﺁن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺎزات ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻌﺒﺎرت ﺳﺎدﻩ‪ ،‬هﻴﭻ ﺷﺨﺺ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻳﮏ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ در ﺣﻴﻦ ارﺗﮑﺎب ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ ﻣﺠﺎزت ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮﺁن ﺷﻤﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻗﺒﻞ‬
‫از اﻋﻼن ﻗﺎﻋﺪﻩ ﻧﻮت ﮔﺮﻓﺘﻦ در داﺧﻞ ﺻﻨﻒ ﺗﻮﺳﻂ اﺳﺘﺎد‪ ،‬ﻣﻮرد ﻣﺠﺎزات ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻼوﺗًﺂ ﻣﺤﺪودﻳﺖ وﺿﻊ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺖ ﺟﺮاﻳﻢ و ﺟﺰا هﺎ در ﻣﻮرد ﻗﻀﺎﻳﺎﺋﯽ ﮐﻪ دوﻟﺖ‬
‫ﺧﻮاهﺎن اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺠﺎزات ﻳﮏ ﺟﺮم ﻣﺸﺨﺺ ﺑﮕﻮﻧﻪ رﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل در ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﭘﺮﻧﻴﺴﭗ ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺖ ﺟﺮاﻳﻢ و ﺟﺰا هﺎ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﺠﺎزات ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻮرد‬
‫ﻗﻀﻴﻪ ﺣﺮﻳﻖ را ﺑﮕﻮﻧﻪ رﺟﻌﯽ ﻣﻨﻊ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬دوﻟﺖ ﺻﻼﺣﻴﺖ دارد ﺗﺎ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺠﺎزات ﺟﺮم ﺣﺮﻳﻖ‬
‫) در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻣﺠﺎزت ﺁن ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ( ﺑﭙﺮدازد ‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺠﺎزات را ﺑﺎﻻﯼ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﻴﮑﻪ ﻗﺒﻞ از اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺠﺎزات ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮم ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﻧﺪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻣﺤﺪوﻳﺖ وﺿﻊ ﺷﺪﻩ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺖ ﺟﺮاﻳﻢ و ﺟﺰا هﺎ هﺮ ﮔﺰ ﻣﺎﻧﻊ از ﺗﻘﻠﻴﻞ و ﮐﺎهﺶ رﺟﻌﯽ ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺖ ﺟﺮاﻳﻢ وﺟﺰا هﺎ در ﻣﺎدﻩ ‪ 27‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺴﺠﻴﻞ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 27‬ﻣﺸﻌﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ " :‬هﻴﭻ ﻋﻤﻠﯽ ﺟﺮم ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از راﺗﮑﺎب ﻓﻌﻞ ﻣﻮرد اﺗﻬﺎم ﻧﺎﻓﺬ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ" ﺑﻌﺪًا ﺑﻴﺎن ﻣﻴﺪارد‪ " :‬هﻴﭻ ﺷﺨﺺ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺠﺎزات ﮔﺮدد ﻣﮕﺮ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫ذﻳﺼﻼح در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﮑﻪ ﻗﺒﻞ از ارﺗﮑﺎب ﻓﻌﻞ ﻣﻮرد اﺗﻬﺎم ﻧﺎﻓﺬ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪".‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ .1‬ﺗﺼﻮر ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﻓﻴﺼﻞ در روز دوﺷﻨﺒﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮم ﺳﺮﻗﺖ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬در روز ﺳﻪ ﺷﻨﺒﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫ﻧﺎﻓﺬ ﻣﻴﮕﺮدد ﮐﻪ ﻣﺠﺎزات ﺟﺮم ﺳﺮﻗﺖ را از ﻳﮏ ﺳﺎل زﻧﺪان ﺑﻪ دو ﺳﺎل زﻧﺪان اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻴﺪهﺪ‪ .‬ﻓﻴﺼﻞ‬
‫ﺑﻪ روز ﭼﻬﺎر ﺷﻨﺒﻪ دﺳﺘﮕﻴﺮ و ﻣﺤﮑﻮم ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﻣﺠﺎزات وﯼ ﭼﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ؟ اﮔﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺪﻳﺪ‬
‫ﻣﺠﺎزات را از ﻳﮏ ﺳﺎل ﺑﻪ ﺷﺶ ﻣﺎﻩ ﺗﻘﻠﻴﻞ دهﺪ ﭼﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ؟‬
‫‪ .2‬ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺖ ﺟﺮاﻳﻢ و ﺟﺰا هﺎ ﻣﻘﺮرﻣﻴﺪار ﮐﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ واﺿﺢ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﭼﯽ‬
‫ﺣﺪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟‬

‫ب‪ .‬ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ هﺎﯼ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ‬

‫ﺟﺮم ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺑﻴﺎن ﻣﺜﺎل هﺎﺋﯽ از ﺟﺮام از ﻗﺒﻴﻞ‪ :‬ﺳﺮﻗﺖ‪ ،‬ﻗﺘﻞ رﺷﻮت و ﻏﻴﺮﻩ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎدﻩ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ وﻟﯽ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻖ ﺁن ﺟﺮم ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ ﺁﻳﺪ ) ﺷﺨﺺ از ﻟﺤﺎظ ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﺴﺌﻮل داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد(‬
‫ﻣﺸﮑﻞ ﺗﺮﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل‪ :‬اﮔﺮ ﻳﮏ راﻧﻨﺪﻩ ﺗﮑﺴﯽ ﻳﮏ ﭘﻴﺎدﻩ رو را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﺁﻳﺎ ﻣﺴﺌﻮل‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ؟ ﺁﻳﺎ اﮔﺮ راﻧﻨﺪ ﺻﺮف ﺑﺨﻮاهﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ وﯼ ﺿﺮﺑﻪ ﺑﺰﻧﺪ ﻓﺮﻗﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ ﺁﻳﺪ؟ ﺁﻳﺎ در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ‬
‫راﻧﻨﺪﻩ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﺠﺎت ﺟﺎن ﻳﮏ ﭘﻮﻟﻴﺲ زﺧﻤﯽ ﺳﺮﻋﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﻮاب ﺷﻤﺎ ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد؟‬
‫وﻳﺎ اﮔﺮ ﻳﮏ ﻣﺠﺮم ﺳﻼح را ﺑﺎﻻﯼ ﺳﺮ راﻧﻨﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ وﯼ دﺳﺘﻮر دهﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﻤﮑﻦ‬

‫‪186‬‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟ اﮔﺮ در ﺗﺼﺎدم ﻣﻮﺗﺮ ﺻﺮف ﭘﺎﯼ ﺷﺨﺺ ﭘﻴﺎدﻩ رو ﺑﺸﮑﻨﺪ وﻟﯽ ﺑﻌﺪ از ‪ 18‬ﻣﺎدﻩ در اﺛﺮ‬
‫اﻟﺘﻬﺎب ﺷﺪن زﺧﻢ ﺷﺨﺺ وﻓﺎت ﻧﻤﺎﻳﺪ ﭼﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ؟ در اﻳﻦ ﻣﻮارد ﺁﻳﺎ راﻧﻨﺪﻩ ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻘﻮق ﺟﺰا اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﻌﯽ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ هﺎﯼ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﻪ ﺟﻮاب اﻳﻦ ﺳﻮال هﺎ ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ‪ 5‬ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ ذﻳﻞ ﺧﻮاهﺪ ﭘﺮداﺧﺖ‪ (1 :‬ﻣﻔﻬﻮم ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎدﯼ ﺟﺮم ‪ (2‬ﻣﻔﻬﻮم ﻋﻨﺼﺮ‬
‫ﻣﻌﻨﻮﯼ ﺟﺮم ‪ (3‬ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ) ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎدﯼ و ﻣﻌﻨﻮﯼ در ﻋﻴﻦ زﻣﺎن( ‪ (4‬ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ ﻋﻠﻴﺖ و‬
‫ﺳﺒﺒﻴﺖ ‪ (5‬ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ ﺟﺮم ﮔﺮوهﯽ‬

‫هﺪف اﻳﻦ ﺑﺨﺶ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﺷﺎﮔﺮدان را در ﺳﺎﺣﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺑﺴﺎزد ﺑﻠﮑﻪ در‬
‫ﻋﻮض ﺗﻴﻮرﯼ هﺎﯼ اﺳﺎﺳﯽ را ﺑﺮاﯼ ﺷﺎن ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻣﻔﺎهﻴﻢ اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎدﻩ اﻧﺪ وﻟﯽ هﺮ ﻳﮏ از اﻳﺸﺎن از ﻣﻐﻠﻘﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از‬
‫داﻧﺸﮑﺪﻩ هﺎﯼ ﺣﻘﻮق ﻳﮏ ﺳﻤﺴﺘﺮ ﻣﮑﻤﻞ را ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻴﺪهﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ .1‬ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﭼﻄﻮر ﺑﺎ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻣﺠﺎزات‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ و ﻣﻘﺼﺮ ﺑﻮدن ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﮕﻴﺮد؟‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﺟﻄﻮر ﺑﻪ اﻧﻌﮑﺎس اﺧﻼﻗﻴﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻳﺎ ﺑﺎﻻﯼ ﺁن ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻴﮕﺬارد؟‬
‫‪ .2‬ﺁﻳﺎ ﻓﺮﻗﯽ ﺑﻴﻦ ﺑﻴﮕﻨﺎهﯽ و ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاﺋﺖ اﻟﺬﻣﻪ وﺟﻮد دارد؟ اﮔﺮ ﺑﻠﯽ ﭘﺲ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻓﺮق ﭼﮕﻮﻧﻪ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟‬

‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﺸﮑﻠﻪ ﺟﺮم‬

‫ﻋﻤﻮﻣًﺎ ﺟﺮاﻳﻢ ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﺑﺨﺶ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻨﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﺸﮑﻠﻪ ﺟﺮم ﻳﺎد ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ‬
‫ﻣﺤﮑﻮم ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ اﺛﺒﺎت هﻤﻪ ﺁﻧﺎن ﺿﺮورﯼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل ﻣﺎدﻩ ‪ 401‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا‬
‫ﻣﺸﻌﺮ اﺳﺖ‪ " :‬ﺷﺨﺼﻴﮑﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﺑﺪون ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﻪ اﺧﺘﻔﺎ ﻳﺎ دﻓﻦ ﺟﺴﺪ‬
‫ﻳﮏ ﺷﺨﺺ اﻗﺪام ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺒﺲ ﻗﺼﻴﺮ ﻣﺤﮑﻮم ﻣﻴﮕﺮدد‪ ".‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺁن ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﮐﻪ از ﺟﺮم‬
‫اﺧﺘﻔﺎﯼ ﺟﺴﺪ ﻣﺴﺌﻮل داﻧﺴﺘﻪ ﺷﻮد ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ څﺎرﻧﻮال ‪ 4‬ﻋﻨﺼﺮ را ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ (1 :‬ﻣﺘﻬﻢ ﺟﺴﺪ‬
‫ﺷﺨﺺ را ﻣﺨﻔﯽ و ﻳﺎ دﻓﻦ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ ‪ (2‬ﺟﺴﺪ از ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﻣﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ ‪ (3‬ﻣﺘﻬﻢ از ﻗﺘﻞ ﺷﺨﺺ‬
‫ﺁﮔﺎﻩ ﺑﺎﺷﺪ ‪ (4‬ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻘﺎﻣﺎت را ﺧﺒﺮ ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ څﺎرﻧﻮال از اﺛﺒﺎت ﻳﮑﯽ ازﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻋﺎﺟﺰ‬
‫ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ -‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ‪ 3‬ﻋﻨﺼﺮ دﻳﮕﺮ را ﺛﺎﺑﺖ هﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ -‬ﻣﺘﻬﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺒﺮﺋﻪ ﮔﺮدد‪ ) .‬ﺑﻴﮕﻨﺎﻩ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ و رهﺎ‬
‫ﮔﺮدد(‬

‫ﺑﺎﺳﺎس ﻓﺼﻞ دوم ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﺸﮑﻠﻪ ﺟﺮم ﺑﻪ ﻣﺎدﯼ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻮﯼ و ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺗﺼﻨﻴﻒ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎدﯼ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻪ ﻣﺘﻬﻢ ﭼﯽ ﮐﺎرﯼ را اﻧﺠﺎم دادﻩ اﺳﺖ و ﭼﯽ ﮐﺎرﯼ اﻧﺠﺎم ﻧﺪادﻩ‬
‫اﺳﺖ ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻌﻨﻮﯼ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺼﺪ و ارادﻩ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬ﻋﻨﺼﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫ﺟﺮم ﺗﺬﮐﺮ ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ و ﻣﺠﺎزات ﺁن در ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪﯼ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺎدﯼ و ﻣﻌﻨﻮﯼ ﺟﺮم ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬ﻋﻨﺼﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺑﺴﻴﺎر وﺳﻴﻊ‬
‫ﺑﻮدن در ﻣﺤﺪودﻩ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻧﮕﻨﺠﻴﺪﻩ و ﻳﮏ ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪﯼ در ﻣﻮرد ﮐﻮد هﺎ ﺟﺰاﺋﯽ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ ﮐﻮد‬
‫هﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺟﺮاﻳﻢ ﻣﻴﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪187‬‬
 ‫ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎدﯼ‬

‫ﺑﺼﻮرت ﺳﺎدﻩ‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎدﯼ ﺟﺮم ﺗﻤﺎم اﻋﻤﺎﻟﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺘﺞ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻋﻤﻞ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرﻩ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﺴﺎﻳﻠﯽ ﻣﻴﭙﺮدازد ﮐﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان از ﺁن ﻣﻨﻊ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬
‫اﺟﺮا ﺑﻮدﻩ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ اﻣﺘﻨﺎع از ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﺁن اﻣﺮ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﺟﺮاﯼ ﻳﮏ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ‬
‫ﺳﺎدﻩ ﺗﺮ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ وﻟﯽ ﻣﻔﻬﻮم اﻣﺘﻨﺎع از ﻋﻤﻞ ﻳﮏ اﻧﺪازﻩ ﻣﻐﻠﻖ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻴﺮﺳﺪ‪ .‬ﭼﻄﻮر ﻣﻴﺘﻮان ﻳﮏ‬
‫ﺷﺨﺺ را ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻧﺠﺎم ﻧﺪادن ﮐﺎرﯼ ﻣﺤﮑﻮم ﺳﺎﺧﺖ؟ درﻳﻦ ﻣﻮرد ﻳﮏ ﻣﺜﺎﻟﯽ را ﺑﻴﺎن ﻣﻴﻨﻤﺎﺋﻴﻢ‪.‬‬

‫اﺳﺪ ﺑﺎﺻﺪاﯼ ﻓﺮﻳﺎد هﻤﺴﺎﻳﻪ در ﻧﻴﻢ ﺷﺐ از ﺧﻮاب ﺑﻴﺪار ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬وﯼ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﻴﺮون دوﻳﺪﻩ و ﻣﻴﺒﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻨﺰل هﻤﺴﺎﻳﻪ ﺁﺗﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺪ ﺑﺪون اﻳﻨﮑﻪ ﺑﻪ هﻤﺴﺎﻳﻪ ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺻﺮف ﺑﻪ ﻣﺸﺎهﺪ ﻣﻴﭙﺮدازد‪.‬‬
‫ﺑﺰودﯼ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ رﺳﻴﺪﻩ و ﺑﻪ ﺧﺎﻣﻮش ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺁﺗﺶ ﻣﺒﺎدرت ﻣﻴﻮرزد‪ .‬وﯼ از اﺳﺪ ﮐﻤﮏ‬
‫ﻣﻴﺨﻮاهﺪ وﻟﯽ اﺳﺪ هﻤﺎن ﻃﻮر اﻳﺴﺘﺎدﻩ و ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 354‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا اﺳﺪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﻘﺼﻴﺮ در اراﺋﻪ ﮐﻤﮏ ﻣﺴﺌﻮل ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 354‬ﺑﻴﺎن ﻣﻴﺪارد‪ :‬ﺷﺨﺼﻴﮑﻪ در زﻣﺎن‬
‫وﻗﻮع ﺣﺮﻳﻖ و ﻳﺎ ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﺰرگ دﻳﮕﺮ ﺑﺪون ﻋﺬرﻣﻮﺟﻪ و ﺑﺎوﺟﻮد ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ ﻳﮏ ﮐﺎرﻣﻨﺪ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﺎﻣﻪ‬
‫از ﮐﻤﮏ اﻣﺘﻨﺎع ورزد‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺒﺲ ﻗﺼﻴﺮ ﻣﺤﮑﻮم ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎدﯼ ﺟﺮم – ﻋﻨﺎﺻﺮﻳﮑﻪ ﺑﺼﻮرت ﻣﺠﻤﻮﻋﯽ ﻳﮏ ﻋﻤﻞ و ﻳﺎ اﻣﺘﻨﺎع را ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﯽ ﺁورد‪-‬‬
‫ﺑﻌﻀًﺎ ﺑﻨﺎم ﻋﻨﺼﺮ ﺁﻓﺎﻗﯽ ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ ﻧﻴﺰ ﻳﺎد ﻣﻴﮕﺮدد زﻳﺮا ﺑﻪ ﻳﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از اﻣﻮر و ﺣﻘﺎﻳﻘﯽ ارﺗﺒﺎط‬
‫ﻣﻴﮕﻴﺮد ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺑﺪوراز درﮎ دﻳﮕﺮان ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻨﮑﻪ اﺳﺪ ﮐﻤﮏ ﻧﻤﻮد و ﻳﺎ ﻧﻨﻤﻮد ﻳﮏ واﻗﻌﻴﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬وﺗﻌﻠﻘﯽ ﺑﻪ درﮎ ﭘﻮﻟﻴﺲ‪ ،‬درﮎ ﺧﻮد اﺳﺪ‪ ،‬درﮎ هﻤﺴﺎﻳﻪ‪ ،‬و درﮎ ﺳﺎﻳﺮ اﺷﺨﺎص از واﻗﻌﻪ‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﻋﻨﺼﺮﻣﻌﻨﻮﯼ‬

‫در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎدﯼ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﮕﺮان اﺟﺮا و ﻳﺎ ﻋﺪم اﺟﺮاﯼ ﻳﮏ ﻋﻤﻞ از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺨﺺ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻌﻨﻮﯼ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻗﺼﺪ ﺷﺨﺺ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻗﺼﺪ ﻣﻬﻢ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ؟ ﭼﺮا ﻣﺠﺎزات ﻳﮏ ﺷﺨﺺ‬
‫ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻗﺼﺪ وﯼ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ؟ ﻳﮏ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺳﺎدﻩ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻤﻴﺨﻮاهﺪ‬
‫اﺷﺨﺎص را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ اﻋﻤﺎل ﺷﺎن ﻣﻮرد ﻣﺠﺎزات ﻗﺮار دهﺪ‪ ) .‬وﻳﺎ ﻧﺨﻮاهﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺨﺺ‬
‫را ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات ﺳﺨﺘﯽ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻋﻴﻦ ﻋﻤﻞ را ﺑﺎ ﻗﺼﺪ اﻧﺠﺎم دادﻩ اﺳﺖ ﻣﺤﮑﻮم ﻧﻤﺎﻳﺪ( اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻖ در‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا واﺿﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮاد ‪ 35 ،34‬و ‪ 36‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﺑﻴﻦ ﺟﺮاﻳﻢ ﻗﺼﺪﯼ ) ﮐﻪ در ﺁن ﻗﺼﺪ ﻣﺮﺗﮑﺐ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ( و ﺟﺮاﻳﻢ ﻏﻴﺮ ﻗﺼﺪﯼ ) ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ ﺧﻄﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﯽ ﺁﻳﺪ( ﺗﻔﺎوت ﻗﺎﻳﻞ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼوﺗًﺎ در ﻣﻮاد ﺑﻌﺪﯼ ﻣﺠﺎزات هﺎﯼ ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ را ﺑﺮاﯼ ﺟﺮاﻳﻢ ﻗﺼﺪﯼ و ﻏﻴﺮ ﻗﺼﺪﯼ ﻣﺴﺠﻞ ﻧﻤﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻳﺪ داراﯼ ﻋﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 367‬ﻣﻘﺮر ﻣﻴﺪارد‪ :‬ﻳﮏ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺳﻴﻞ ﻋﻤﺪﯼ را ﺑﺒﺎر‬
‫ﺁورد ﺑﻪ ﺣﺒﺲ ﻃﻮﻳﻞ ﻣﺤﮑﻮم ﻣﻴﮕﺮدد و ﻣﺎدﻩ ‪ 368‬ﻣﺸﻌﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻄﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻤﻴﺎن‬
‫ﺁوردن ﺳﻴﻞ ﮔﺮدد ﺑﻪ ﺣﺒﺲ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﺤﮑﻮم ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮏ ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ در ﺑﺮدارﻧﺪﻩ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻌﻨﻮﯼ ﺑﺎﺷﺪ – ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻠﻤﺎت ﻗﺼﺪًا ‪ ،‬داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺪًا ‪ ،‬ﺁﮔﺎﻩ‬
‫و ﻏﻴﺮﻩ‪ -‬څﺎرﻧﻮال ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺷﺨﺺ را ﻣﺴﺌﻮل ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺁن ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﺟﺮاﻳﻢ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ داراﯼ درﺟﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻌﻨﻮﯼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺸﺨﺺ ﻣﺮاﺟﻌﻪ‬
‫ﻧﻤﻮد ﺗﺎ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ څﺎرﻧﻮال ﭼﯽ ﭼﻴﺰﯼ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪188‬‬
‫از ﺁﻧﺠﺎﺋﻴﮑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ ﻗﺼﺪ ﺟﺮﻣﯽ را واﺿﺢ ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻴﺘﻮان ﻣﻮﺿﻮع را‬
‫در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻳﮕﺮ ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺎدل ﺟﺰاﺋﯽ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪﻩ اﻣﺮﻳﮑﺎ ‪ 4‬ﻣﺮﺣﻠﻪ از‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ را ﺑﺎﺳﺎس ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻌﻨﻮﯼ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻴﺴﺎزد‪ .‬ﻣﺪارج ﻣﺌﺴﻮﻟﻴﺖ از ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻗﺮار ذﻳﻞ‬
‫اﺳﺖ‪ (1 :‬ﻗﺼﺪ ‪ (2‬داﻧﺴﺘﻦ ‪ (3‬ﺑﯽ اﺣﺘﻴﺎﻃﯽ ‪ (4‬ﻏﻔﻠﺖ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ذﻳﻞ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن هﺮﻳﮏ ازﻳﻦ ﺣﺎﻻت ﺑﻪ زﺑﺎن ﺳﺎدﻩ ﻣﻴﭙﺪازد‪:‬‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻗﺼﺪ‬
‫* ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﻗﺼﺪًا ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ در ﺻﻮﺗﻴﮑﻪ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮﯼ را ﻗﺼﺪًا ﺻﺪﻣﻪ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫* ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﺁﮔﺎهﺎﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻧﻤﻴﺨﻮاﺳﺖ ﮐﺴﯽ را ﺻﺪﻣﻪ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ وﻟﯽ‬
‫ﻣﻴﺪاﻧﺴﺖ ) وﻳﺎ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻮد( ﮐﻪ وﯼ ﮐﺴﯽ را ﻣﺠﺮوح ﺧﻮاهﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫* ﻳﮏ ﺷﺨﺺ از روﯼ ﺑﯽ ﭘﺮواﺋﯽ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻧﻤﻴﺨﻮاﺳﺖ ﮐﺴﯽ را ﺻﺪﻣﻪ‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ وﻟﯽ ﻣﻴﺪاﻧﺴﺘﻪ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺻﺪﻣﻪ راﺳﺎﻧﻴﺪن ﺑﻪ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد ﺑﻮدﻩ و ﺑﻪ ﺷﺨﺺ‬
‫ﺻﺪﻣﻪ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫* ﻳﮏ ﺷﺨﺺ از روﯼ ﻏﻔﻠﺖ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻧﻤﻴﺨﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﺻﺪﻣﻪ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‬
‫وﺣﺘﯽ ﻧﻤﻴﺪاﻧﺴﺘﻪ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺻﺪﻣﻪ رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ زﻳﺎد اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻴﺪاﻧﺴﺘﻪ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل‬
‫ﺻﺪﻣﻪ رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ زﻳﺎد اﺳﺖ وﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺻﺪﻣﻪ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ ) .‬ﺳﻤﺎهﺎ ‪،2004‬‬
‫‪(89‬‬

‫در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪﻩ اﻣﺮﻳﮑﺎ څﺎرﻧﻮال ﻣﮑﻠﻒ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻳﮑﯽ از ﺣﺎﻻت ﻓﻮق را در ﻣﻮرد هﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎدﯼ‬
‫ﺟﺮم ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫روش ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰاﯼ ﻣﺎدل ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺷﻴﻮﻩ ﺗﺼﻨﻴﻒ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻌﻨﻮﯼ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﻳﻦ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻤﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮐﻤﮏ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ را و هﻤﭽﻨﺎن ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻣﺠﺎزات ﺑﺎ ﻗﺼﺪ را‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﺑﺪاﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻗﺎﺑﻞ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺑﺨﺸﯽ از ﺟﺮاﻳﻤﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ څﺎرﻧﻮال در ﺁﻧﻬﺎ ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻋﻨﺼﺮ‬
‫ﻣﻌﻨﻮﯼ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﺟﺮاﻳﻢ ﺑﻨﺎم ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺪون ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻳﺎد ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺑﺮاﯼ اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﺟﺮاﻳﻢ ﺑﺮاﯼ‬
‫څﺎرﻧﻮال ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﺗﺎ اﺟﺮاﯼ ﻓﻌﻞ از ﻃﺮف ﺷﺨﺺ را ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ) ﺻﺮف ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎدﯼ را‬
‫ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ(‪ .‬ﺑﻌﺒﺎرﻩ دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ ﻧﻮع ﺟﺮاﻳﻢ ﺷﺮط ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻗﺼﺪًا ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﻳﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺧﻄﺎ و در هﺮ دو ﺻﻮرت از ﻟﺤﺎظ ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﺴﺌﻮل ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻤﻮﻣًﺎ ﺗﻀﻤﻴﻨﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺣﮑﻢ ﻣﻴﮑﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺪون ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺻﺮف در ﻣﻮارد ﺟﺮاﻳﻢ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﮐﻮﭼﮏ ﻋﻤﻠﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل در اﻣﺮﻳﮑﺎ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺗﺨﻠﻔﺎت ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺮاﻓﻴﮑﯽ در ﺟﻤﻠﻪ ﺟﺮاﻳﻢ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺪون ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫‪189‬‬
 ‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬
‫‪ .1‬اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ از ﻳﮏ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺑﺪون ﻏﻔﻠﺖ و ﺑﯽ ﭘﺮواﺋﯽ ﺗﺨﻠﻒ ﻣﻴﻮرزد‪ ،‬ﺁﻳﺎ وﯼ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺠﺎزات‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺮا؟‬
‫‪ .2‬ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺪون ﺗﻘﺼﻴﺮ در ﮐﺠﺎﺳﺖ؟ ﮐﺪام ﺟﺮاﻳﻢ را ﺷﻤﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﻴﮑﻨﻴﺪ ﮐﻪ در ﺟﻤﻊ ﺟﺮاﻳﻢ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺪون ﺗﻘﺼﻴﺮ ﮔﻨﺠﺎﻧﻴﺪﻩ ﺷﻮﻧﺪ؟‬

‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ) ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎدﯼ و ﻣﻌﻨﻮﯼ ﺑﺎهﻢ(‬

‫ﺣﺎﻻ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎدﯼ و ﻣﻌﻨﻮﯼ ﺟﺮم ﺁﺷﻨﺎﺋﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮدﻳﺪ‪ ،‬ﻗﻀﻴﻪ ﻓﺮﺿﯽ ذﻳﻞ را در ﻧﻈﺮ ﮔﻴﺮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻤﺎل و ﺑﺮادرش ﻣﺎﻟﮏ ﻳﮏ دوﮐﺎن ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬دوﮐﺎن اﻳﺸﺎن ﺑﺎ هﺠﻮم ﻣﻮﺷﻬﺎ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻤﺎل ﻏﺬاﯼ زهﺮدار را ﮔﺪام دوﮐﺎن ﺑﺨﺎﻃﺮ ﮐﺸﺘﻦ ﻣﻮش هﺎ ﻣﻴﮕﺬارد‪ .‬وﯼ ﻓﻮراٌ ﺑﻪ ﺑﺮادرش‬
‫اﻃﻼع ﻣﻴﺪهﺪ و ﺑﻪ وﯼ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ از ﻏﺬاﯼ زهﺮ دار دور ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬روز ﺑﻌﺪﯼ ﺟﻤﺎل و ﺑﺮادرش ﺑﺎ هﻢ‬
‫دﻋﻮﯼ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺟﻤﺎل ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﻗﻬﺮ ﺷﺪﻩ وهﻨﮕﺎم ﺑﻴﺮون ﺷﺪن از دوﮐﺎن ﺑﻪ ﺑﺮادرش ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ دﻋﻮﯼ وﻳﺮا ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺧﻮاهﺪ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬در ﺁن ﺷﺐ ﺑﺮادر ﺟﻤﺎل ﺑﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮدن ﮔﻔﺘﻪ هﺎﯼ‬
‫ﺟﻤﺎل ) در ﻣﻮرد ﻏﺬاﯼ زهﺮ دار در ﮔﺪام( ﻏﺬاﯼ زهﺮ دار را ﺧﻮردﻩ و ﻣﻴﻤﻴﺮد‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺟﻤﺎل از ﻗﺘﻞ‬
‫ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ؟‬

‫هﺮﮔﺎﻩ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎدﯼ و ﻣﻌﻨﻮﯼ ﺟﺮم ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻤﺎل از ﻗﺘﻞ ﺑﺮادر ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ‪ .‬وﯼ ﻏﺬاﺋﯽ را‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻗﺘﻞ ﺑﺮادر وﯼ ﮔﺮدﻳﺪ زهﺮدار ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد ) ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎدﯼ( و واﺿﺤ ًﺎ ﺑﻴﺎن داﺷﺖ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ‬
‫ﮐﺸﺘﻦ ﺑﺮادرش را دارد ) ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻌﻨﻮﯼ(‪ .‬ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﺳﺎدﻩ ﻗﺘﻞ درﺳﺖ؟ ﻏﻠﻂ‪.‬‬

‫ﺑﺎﺳﺎس ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ ﻣﻮاﻓﻘﺖ‪ ،‬ﺟﻤﺎل ﻣﺴﺌﻮل ﻣﺮگ ﺑﺮادرش ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﺳﺎس ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ ﻣﻮاﻓﻘﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ‬
‫اﻳﻨﮑﻪ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ از ﻟﺤﺎظ ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﺴﺌﻮل داﻧﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎدﯼ و ﻣﻌﻨﻮﯼ هﺮ دو در ﻳﮏ‬
‫زﻣﺎن اﺗﻔﺎق ﺑﻴﻔﺘﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺁن ﺑﺨﺎﻃﺮﻳﮑﻪ ﻗﺼﺪ ﺟﻤﺎل در هﻨﮕﺎم زهﺮ دار ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻏﺬا ﮐﺸﺘﻦ ﺑﺮادرش‬
‫ﻧﺒﻮد ﻟﺬا ﮔﻔﺘﻪ هﺎﯼ ﺑﻌﺪﯼ او ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﻗﺘﻞ ﺑﺮادرش ﺑﺎ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬وﯼ در وﻗﺖ زهﺮ دار‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻏﺬا ﻗﺼﺪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮادرش را ﻧﺪاﺷﺖ و ﻧﻪ هﻢ ﻏﺬا را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﮐﺸﺘﻦ ﺑﺮادرش زهﺮدار ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎدﯼ و ﻣﻌﻨﻮﯼ درﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ در ﻋﻴﻦ زﻣﺎن ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺟﻤﺎل ﻣﺴﺌﻮل ﻗﺘﻞ‬
‫ﺑﺮادرش ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫ﺳﺒﺒﻴﺖ‬
‫ﻓﺮﺿﻴﻪ اﻳﺮا ﺗﺼﻮر ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ در ﺁن رﺟﺐ اﷲ ﺑﺎﻻﯼ ﺑﺮادرش ﻗﻬﺮ اﺳﺖ و ﺑﺎﭼﺎﻗﻮﯼ ﺁﺷﭙﺰ ﺧﺎﻧﻪ دﺳﺖ‬
‫وﻳﺮا ﻣﺠﺮوح ﻣﻴﺴﺎزد‪ .‬زﺧﻢ زﻳﺎد ﻋﻤﻴﻖ ﻧﻴﺴﺖ وﻟﯽ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﮏ اﻣﺒﻮﻻﻧﺲ ﺑﺨﺎﻃﺮ‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺮادرش ﺑﻪ ﺷﻔﺎﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬در راﻩ ﺷﻔﺎﺧﺎﻧﻪ اﻣﺒﻮﻻﻧﺲ ﺗﺼﺎدم ﻧﻤﻮدﻩ و ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در ﺁن از ﺑﻴﻦ ﻣﻴﺮوﻧﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ رﺟﺐ اﷲ از ﻗﺘﻞ ﺑﺮادرش ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ؟‬

‫ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ ﺳﺒﺒﻴﺖ ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﻋﻤﻞ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬ﺑﺎﺳﺎس اﻳﻦ ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺴﺌﻮل ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ‬
‫رﺟﺐ اﷲ از ﻗﺘﻞ ﺑﺮادرش ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ څﺎرﻧﻮال ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ زدن رﺟﺐ اﷲ ﺑﺎ ﭼﺎﻗﻮ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﺑﺮادرش ) ﻋﻤﻞ( ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺮگ ﺑﺮادرش ) ﻧﺘﻴﺠﻪ( ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪190‬‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﺎ ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ ﺳﺒﺒﻴﺖ څﺎرﻧﻮال ﺑﺎﻳﺪ دو ﻣﻌﻴﺎر را اﺛﺒﺎت ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ (1 :‬ﺁﻳﺎ ﻋﻤﻞ رﺟﺐ اﷲ‬
‫ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﯽ ﻣﺮگ ﺑﺮادرش ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ؟ ‪ (2‬ﺁﻳﺎ ﻋﻤﻞ رﺟﺐ اﷲ ﻋﺎﻣﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺮگ ﺑﺮادرش ﺑﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ؟‬

‫دﻟﻴﻞ اﺻﻠﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺳﻬﻠﺘﺮ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻣﻴﮕﺮدد زﻳﺮا ﻳﮏ ﻣﻌﻴﺎر ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺑﻮدﻩ ﻧﻪ‬
‫ﻳﮏ ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻔﺴﻴﺮﯼ‪ .‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن دادن ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﯽ څﺎرﻧﻮال ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻧﺸﺎن دهﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ رﺟﺐ اﷲ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﺑﺮادرش ﺿﺮﺑﻪ ﻧﻤﻴﺰد‪ ،‬ﺑﺮادرش وﻓﺎت ﻧﻤﻴﻨﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر دﻟﻴﻞ اﺻﻠﯽ ﺑﻌﻀ ًﺎ ﺑﻨﺎم " ﻣﮕﺮ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ" ﻧﻴﺰ ﻳﺎد ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﻩ دﻳﮕﺮ ﺳﻮال ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮﺳﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﺑﺪون ﻋﻤﻞ رﺟﺐ اﷲ ﺁﻳﺎ‬
‫ﻣﺮگ ﺑﺮادر او اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺎد؟‬

‫دﻟﻴﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﮑﻞ ﺗﺮ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻨﺎم ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻘﺮﻳﺒﯽ ﻳﺎد ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬دﻟﻴﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﻴﭙﺮﺳﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺁﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮﻧ ًﺎ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ رﺟﺐ اﷲ را از ﻣﺮگ ﺑﺮادرش ﻣﺴﺌﻮل ﺑﺪاﻧﻴﻢ؟ درﺑﺴﻴﺎرﯼ ﻗﻀﺎﻳﺎ دﻟﻴﻞ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺴﻴﺎر واﺿﺢ و روﺷﻦ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﻌﻀًﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻐﻠﻖ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﻣﻐﻠﻖ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺮوز‬
‫ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ – هﺮ واﻗﻌﻪ اﻳﮑﻪ ﺑﻴﻦ ﻋﻤﻞ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﺎﺻﻠﻪ از ﺁن اﺗﻔﺎق ﺑﻴﻔﺘﺪ‪-‬‬
‫ﻼ در ﻣﺜﺎل رﺟﺐ اﷲ و ﺑﺮادرش ﺗﺼﺎدم اﻣﺒﻮﻻﻧﺲ در راﻩ ﺷﻔﺎﺧﺎﻧﻪ ﻳﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺪاﺧﻠﻪ‬ ‫ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻳﺪ‪ .‬ﻣﺜ ً‬
‫ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻴﺰﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻴﻦ ﻋﻤﻞ رﺟﺐ اﷲ و ﻣﺮگ ﺑﺮادرش اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎدﻩ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﺮگ‬
‫وﯼ ﮐﻤﮏ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫وﻟﯽ ﻧﻔﺲ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻳﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﺮاﯼ ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻟﻴﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ در‬
‫ﻋﻮض ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل ﺗﺼﻮرﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ هﻨﮕﺎﻣﻴﮑﻪ رﺟﺐ اﷲ ﺑﺮادرش را ﺑﺎ ﭼﺎﻗﻮ ﻣﻴﺰﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮادرش ﻓﺮارﻧﻤﻮدﻩ و‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ از ﺑﺎﻻﯼ زﻳﻨﻪ ﻣﯽ اﻓﺘﺪ و ﻣﯽ ﻣﻴﺮد‪ .‬هﻤﻴﻦ اﻓﺘﺎدن ﺑﺮادرش را ﺑﻨﺎم ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ‬
‫ﺟﻮاﺑﻴﻪ ﻳﺎد ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ ﮐﺎر وﯼ ﻳﮏ ﺟﻮاﺑﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ رﺟﺐ اﷲ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﻩ دﻳﮕﺮ ﺑﺮادر رﺟﺐ‬
‫اﷲ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﻼش ﺟﻬﺖ ﻓﺮار از رﺟﺐ اﷲ از زﻳﻨﻪ ﭘﺎﺋﻴﻦ اﻓﺘﺎد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﺎ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ دﻳﮕﺮ ﮐﻪ‬
‫در ﺁن رﺟﺐ ﺑﺎ ﭼﺎﻗﻮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﺮادرش ﻣﻴﺰﻧﺪ و ﺑﺮادرش ﻓﺮار ﻧﻤﻮدﻩ و در ﺑﻴﺮون رﻋﺪ ﺑﺮق وﻳﺮا‬
‫ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻴﻤﻴﺮد‪ ،‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻋﻤﻞ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ را ﺑﻨﺎم ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺗﺼﺎدﻓﯽ‬
‫ﻣﻴﻨﺎﻣﻨﺪ‪.‬زﻳﺮا ﺑﻴﻦ ﻋﻤﻞ رﺟﺐ اﷲ و ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ راﺑﻄﻪ اﯼ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻋﻤﻞ ﭼﺎﻗﻮ زدن رﺟﺐ‬
‫اﷲ ﺑﺮادرش را ﺑﺎﻋﺚ رﻋﺪ و ﺑﺮق زدن ﺑﺮادرش ﻧﮕﺮدﻳﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮادر وﯼ در ﻳﮏ زﻣﺎن ﻧﺎدرﺳﺖ در‬
‫ﻳﮏ ﻣﮑﺎن ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻮد‪.‬‬

‫در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻳﮏ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﮐﻠﯽ در ﻣﻮرد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد وﻟﯽ ﻣﺤﺎﮐﻢ هﻤﻴﺸﻪ در ﺻﻮرت‬
‫ﻋﺪم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ و ﻳﺎ در ﺻﻮرت ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺟﻮاﺑﻴﻪ ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﻻ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را ﻣﻮﺟﻮد ﻓﺮض ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﺻﻮرت ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺗﺼﺎدﻓﯽ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را ﻓﻘﻴﺪ داﻧﺴﺘﻪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺷﺨﺺ ازﻟﺤﺎظ ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﺴﺌﻮل داﻧﺴﺘﻪ ﻧﻤﻴﺸﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﻩ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﮑﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺮ گ ﭼﯽ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬زﺧﻢ‬
‫ﭼﺎﻗﻮ و ﻳﺎ ﺣﺎدﺛﻪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮﻳﻦ ﻣﺤﮑﻤﻪ رﺟﺐ اﷲ را ﺻﺮف ﺑﺨﺎﻃﺮ ﭼﺎﻗﻮ زدن ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﺮادرش از ﻗﺘﻞ‬
‫ﻣﺴﺌﻮل ﻧﻤﻴﺪاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪191‬‬
 ‫اﻟﻒ‪ :‬ﻋﻤﻞ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺟﻮاﺑﻴﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ اﺑﺘﺪاﺋﯽ ) اﻟﻒ ﺑﺎﻻﯼ ب ﻓﻴﺮ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ( ‪ ------------‬ﺟﻮاب ) ب ﺗﻼش ﻣﻴﮑﻨﺪ ﻓﺮار ﻧﻤﺎﻳﺪ وﻟﯽ‬
‫از زﻳﻨﻪ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻣﯽ اﻓﺘﺪ( ‪ ---------------------‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻬﺎﺋﯽ ) ب ﻣﻴﻤﻴﺮد(‬
‫اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﻟﻒ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻬﺎﺋﯽ ﻣﺴﺌﻮل ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‬

‫ب‪ :‬ﻋﻤﻞ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺗﺼﺎدﻓﯽ‪:‬‬

‫ﻋﻤﻞ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺗﺼﺎدﻓﯽ‬ ‫ﻋﻤﻞ اﺑﺘﺪاﺋﯽ ) اﻟﻒ ﺑﺎﻻﯼ ب ﻓﻴﺮ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ(‬
‫)رﻋﺪ و ﺑﺮق وﻳﺮا در هﻨﮕﺎم ﻓﺮار ﻓﺮا ﻣﻴﮕﻴﺮد(‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻬﺎﺋﯽ ) ب ﻣﻴﻤﻴﺮد(‬
‫اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺴﻴﺎر ﮐﻤﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﻟﻒ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ ﻣﺴﺌﻮل ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ .1‬ﻣﻨﻄﻖ داﺷﺘﻦ دو ﻣﻌﻴﺎر ﺑﺮاﯼ ﺳﺒﺒﻴﺖ در ﭼﻴﺴﺖ؟ ﭼﺮا ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻳﮏ ﻣﻌﻴﺎر ﺑﺮاﯼ ﻋﺎﻣﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫ﻧﺎﮐﺎﻓﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ؟‬
‫‪ .2‬ﭼﯽ ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ) ﺑﻴﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻌﻨﻮﯼ و ﻣﺎدﯼ ( و ﺳﺒﺒﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ؟‬

‫ﺗﺸﺒﺚ ﺑﻪ ﺟﺮم‬
‫ﺗﺼﻮر ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدﯼ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻴﮕﻴﺮد هﻤﺴﺎﻳﻪ ﺧﻮد را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردن زﻣﻴﻦ وﯼ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬وﯼ ﻳﮏ ﺗﻔﻨﮓ و ﻣﺮﻣﯽ هﺎﯼ ﺁﻧﺮا ﺧﺮﻳﺪﻩ و در ﺑﻴﺮون ﻣﻨﺘﻈﺮ هﻤﺴﺎﻳﻪ ﻣﯽ ﻧﺸﻴﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ‬
‫هﻤﺴﺎﻳﻪ را ﭘﻴﺪا ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ ﺑﻪ وﯼ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺗﺮا ﺑﺨﺎﻃﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ زﻣﻴﻨﺖ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻴﺮﺳﺎﻧﻢ و ﺗﻔﻨﮓ را‬
‫ﺑﻪ وﯼ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺎﺷﻪ را ﻣﻴﮑﺸﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺗﻔﻨﮓ ﻓﻴﺮ ﻧﻤﻴﻨﻤﺎﻳﺪ و هﻤﺴﺎﻳﻪ ﻓﺮار ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻣﺮد‬
‫ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻗﺘﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺠﺎزات ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ؟‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﺒﻴﺚ ﺑﻪ ﺟﺮم ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺒﻮد ﺿﺮر رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﺒﺚ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﻴﮕﺮدد‬
‫ﮐﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻗﺎدرﺑﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻋﻨﺼﺮ ﺿﺮر درﻳﮏ ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ ﻧﻤﻴﮕﺮدد‪ .‬ﻃﻮر ﻣﺜﺎل در ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺑﺎﻻ‬
‫ﺷﺨﺺ ﮐﺴﯽ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪﻩ وﺑﻨًﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﺿﺮر در ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ ﻗﺘﻞ را ﺑﺪﺳﺖ ﻧﻴﺎوردﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻮال اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻳﺎ ﺷﺨﺺ از ﺗﻼش ﺑﺮاﯼ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺠﺎزات ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ؟ و ﺁﻳﺎ ﺷﺨﺺ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ در اﺟﺮاﯼ ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ ﻣﻮﻓﻖ ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬ﻣﺠﺎزات ﮔﺮدد؟‬

‫ﻣﻮاد ‪ 29‬ﺗﺎ ‪ 33‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﺑﻪ اراﺋﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮاﻻت ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬ﺑﺎﺳﺎس ﻣﺎدﻩ ‪" :29‬ﺗﺸﺒﺚ ﺑﻪ ﺟﺮم‬
‫ﺁﻏﺎز ﺑﻪ اﺟﺮاﯼ ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ارﺗﮑﺎب ﺟﻨﺤﻪ ﻳﺎ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺑﻨﺤﻮﻳﮑﻪ ﺧﺎرج از ارادﻩ ﻓﺎﻋﻞ ﺁﺛﺎر ﺁن‬
‫ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮔﺮدد‪ " .‬ﻣﻮاد ‪ 31 ،30‬و ‪ 32‬ﺑﺎﻟﺘﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺠﺎزات ﺟﻨﺎﻳﺖ‪ ،‬ﺟﻨﺤﻪ و ﻗﺒﺎﺣﺖ ﻣﻴﭙﺮدازد‪.‬‬
‫در ﮐﻞ ﻣﺠﺎزات ﺗﺸﺒﺚ ﻧﺼﻒ ﺣﺪ اﮐﺜﺮ ﻣﺠﺎزات اﺻﻞ ﺟﺮم ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﮔﺮﺣﺪ اﮐﺜﺮ ﻣﺠﺎزات‬
‫ﻳﮏ ﺟﺮم ‪ 10‬ﺳﺎل ﺣﺒﺲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺗﻼش ﺑﻪ اﺟﺮاﯼ ﺁن ﻧﻤﺎﻳﺪ وﻟﯽ ﺿﺮر واردﻩ را ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪﻩ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات ‪ 5‬ﺳﺎل ﺣﺒﺲ ﻣﺤﮑﻮم ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫‪192‬‬
‫ﻳﮑﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯼ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت در ﺳﺎﺣﻪ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﺗﻌﻴﻦ زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻋﻤﻞ ﺑﺤﻴﺚ ﺗﺸﺒﺚ ﺗﻠﻘﯽ‬
‫ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل در ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺑﺎﻻ اﮔﺮ ﻣﺮد ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻤﺶ در ﻣﻮرد ﭘﻼن ﮐﺸﺘﻦ هﻤﺴﺎﻳﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﭘﻮﻟﻴﺲ در ﻣﻮرد ﭘﻼن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت در ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﻧﻔﺲ ﭘﻼن ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺤﮑﻮم ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺗﺸﺒﺚ‬
‫ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﺷﺨﺺ ﺳﻼح و ﻣﺮﻣﯽ هﺎﯼ ﺁﻧﺮا ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﻧﻤﻮدﻩ و در راﻩ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫هﻤﺴﺎﻳﻪ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع از ﭼﯽ ﻗﺮار ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد؟‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ (2) 29‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﻣﺸﻌﺮ اﺳﺖ‪ :‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم و ﻳﺎ ﺗﻬﻴﻪ وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﺗﺸﺒﺚ ﺑﻪ‬
‫ﺟﺮم ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﻴﮕﺮدد" ﺳﻮال ﻋﻤﺪﻩ اﻳﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﯽ ﭼﻴﺰﯼ ﺗﻬﻴﻪ وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ را از ﺗﺸﺒﺚ ﺑﻪ ﺟﺮم‬
‫ﻣﺠﺰا ﻣﻴﺴﺎزد‪ .‬داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺣﻘﻮق ﺑﻪ ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﺸﮑﻼت ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﺪرت ﻣﻴﺘﻮان ﻳﮏ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ‬
‫در ﻣﻮرد ﻣﻮﺿﻮع را درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻋﻤﻮﻣًﺎٌ ﻣﻴﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ هﺮ ﻗﺪر ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺗﮑﻤﻴﻞ ﺟﺮم‬
‫ﻧﺰدﻳﮏ ﺗﺮ ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ هﻤﺎن اﻧﺪازﻩ ﺑﻪ ﺗﺸﺒﺚ ﺑﻪ ﺟﺮم ﻧﺰدﻳﮏ ﺗﺮ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در اﺧﻴﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﻳﮏ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻴﮕﺮدد ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﺁن ﺗﺼﻤﻴﻢ اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺮ اﺷﺘﺮاﮎ و اﺗﻔﺎق در ﺟﺮم‬

‫ﺗﺎ هﻤﻴﻦ دم ﻣﺎ ﻣﺼﺮوف ﺑﺮرﺳﯽ اﻳﻦ ﺳﻮال ﺑﻮدﻳﻢ ﮐﻪ ﭼﯽ وﻗﺖ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ از اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﻣﺴﺌﻮل‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎﻻ ﻳﮏ ﺗﻐﻴﺮﯼ را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻣﻴﮕﻴﺮﻳﻢ و ﺑﻪ ﺳﻮال ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﻔﺮ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ‬
‫ﺟﺮم ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﻧﺪ وﻳﺎ ﺑﺎ هﻢ ﭘﻼن ﻃﺮح ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻴﭙﺮدازﻳﻢ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﺑﺮرﺳﯽ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﻔﺎهﻴﻢ اﺷﺘﺮاﮎ و اﺗﻔﺎق در ﺟﺮم را ﻣﻄﺮح ﺑﺤﺚ ﻗﺮار دهﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻻ ﻳﮏ ﻓﺮﺿﻴﻪ اﻧﺪﮐﯽ ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﺮ را ﮐﻪ در ﻣﻮرد هﻤﺎن دو دهﻘﺎن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻣﻴﮕﻴﺮﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺑﺎر ﺑﻪ ﻋﻮض ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﮏ ﭘﻼن ﺟﺮﻣﯽ‪ ،‬ﺻﺮف در ﻣﻮرد هﻤﺴﺎﻳﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬دهﻘﺎن اوﻟﯽ‬
‫ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﻮاﺷﯽ هﻤﺴﺎﻳﻪ در ﻣﺠﻤﻮع وﻻﻳﺖ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ و وﯼ ﻣﻴﺪاﻧﺪ ﮐﻪ هﻤﺴﺎﻳﻪ ﻣﺬﮐﻮر دروازﻩ‬
‫اش را ﻗﻔﻞ ﻧﻨﻤﻮدﻩ و هﻴﭻ ﻣﺤﺎﻓﻈﯽ را هﻢ ﻣﻘﺮر ﻧﻨﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬وﯼ ﺑﻌﺪًا ﻣﺘﺬﮐﺮ ﻣﻴﺸﻮد ﮐﻪ در روز ﭘﻨﭻ‬
‫ﺷﻨﺒﻪ ﺑﻌﺪﯼ هﻤﺴﺎﻳﻪ را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺻﺮف ﻧﺎن ﺷﺐ دﻋﻮت ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ و ﻣﻨﺰل وﯼ ﺧﺎﻟﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﭘﻨﺞ‬
‫ﺷﻨﺒﻪ ﺑﻌﺪﯼ وﻗﺘﻴﮑﻪ هﻤﺴﺎﻳﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺻﺮف ﻧﺎن ﺷﺐ ﻣﯽ ﺑﺮﺁﻳﺪ دهﻘﺎن دوﻣﯽ ﻣﻮاﺷﯽ وﻳﺮا ﺳﺮﻗﺖ‬
‫ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎر هﺮ دو دهﻘﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺠﺎزات ﺷﻮﻧﺪ؟ ﺁﻳﺎ هﺮ دو ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اﯼ ﻣﺠﺎزات ﮔﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ در‬
‫اﺟﺮاﯼ ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ ﺳﻬﻴﻢ ﻣﻴﺒﻮدﻧﺪ ﻣﺠﺎزات ﻣﻴﺸﺪﻧﺪ؟ اﻳﻨﺒﺎر ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺷﺘﺮاﮎ در ﺟﺮم‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺗﻔﺎق در ﺟﺮم‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ 49‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا اﺗﻔﺎق در ﺟﺮم را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ":‬اﺗﻔﺎق در ﺟﺮم ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬
‫ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪن دو ﻧﻔﺮ و ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺁن در ارﺗﮑﺎب ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻳﺎ ﺟﻨﺤﻪ ﻣﻌﻴﻦ ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻴﻦ و ﻳﺎ ﺗﻔﺎق در‬
‫اﻋﻤﺎل ﺗﺠﻬﻴﺰاﺗﯽ‪ ،‬ﺗﺴﻬﻴﻼﺗﯽ ﻳﺎ ﺗﮑﻤﻴﻠﯽ ﺟﺮاﻳﻢ ﻣﺬﮐﻮر ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﮑﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﻨﻈﻢ و ﭘﻴﻬﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ در ﺁﻏﺎز ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺟﺮﻣﯽ ﻳﺎ ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت ﮐﻮﺗﺎﻩ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪" .‬‬

‫ﺑﻌﺒﺎرت ﺳﺎدﻩ ﺗﺮ‪ ،‬اﺗﻔﺎق در ﺟﺮم ﻋﺒﺎرت از ﻳﮏ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﻴﻦ دو و ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از دوﻧﻔﺮ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﻘﺾ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن در ﻳﮏ زﻣﺎﻧﯽ در ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺴﻤﻴﮑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻴﺪارد‪ ،‬ﻓﺮق ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬

‫‪193‬‬
‫ﺻﺮف ﺑﺨﺎﻃﺮ ﭘﻼن ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و هﻴﭻ ﮔﺎﻩ اﺗﻔﺎق هﻢ ﻧﻴﻔﺘﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﻋﻀﺎﯼ اﺗﻔﺎق درﺟﺮم – ﮐﻪ‬
‫ﺑﻨﺎم ﺗﻮﻃﺌﻪ ﮔﺮان و ﻳﺎ هﻤﮑﺎران ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻳﺎد ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ‪ -‬در هﺮ ﺣﺎل ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺠﺎزات ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮاد ‪ 50‬و ‪ 51‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﺠﺎزات اﺗﻔﺎق در ﺟﺮم ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬در ﺻﻮرت اﺗﻔﺎق ﺑﻪ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم‪ ،‬هﺮ‬
‫ﮐﯽ از اﺗﻘﺎق ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ ﺣﺒﺲ ﻃﻮﻳﻠﯽ ﮐﻪ از ‪ 7‬ﺳﺎل ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻮم ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﺻﻮرت اﺗﻔﺎق ﺑﻪ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﺟﻨﺤﻪ‪ ،‬هﺮ اﺗﻔﺎق ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ ﺣﺒﺲ دو ﺳﺎل و ﻳﺎ ﺟﺮﻳﻤﻪ ﻧﻘﺪﯼ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 24000‬اﻓﻐﺎﻧﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻮم ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ هﺪف اﺗﻔﺎق در ﺟﺮم اﺟﺮاﯼ ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ‬
‫اﯼ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﺎزات ﺁن ﮐﻤﺘﺮ از ﻣﺠﺎزات اﺗﻔﺎق در ﺟﺮم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺷﺨﺎص ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺑﻪ ﻳﮏ رﺑﻊ ﺣﺪ‬
‫اﮐﺜﺮ ﻣﺠﺎزات اﺻﻞ ﺟﺮﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺁن اﺗﻔﺎق ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻮم ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻣﺎدﻩ ‪ 52‬ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﺎﻳﺎن اﺗﻔﺎق در ﺟﺮم ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 52‬ﻳﮏ ﻣﺘﻔﻖ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺗﻔﺎق در ﺟﺮم ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ اﻃﻼع دادن ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻗﺒﻞ از ارﺗﮑﺎب ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ و ﻗﺒﻞ از‬
‫ﻼٌ از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻓﺮار‬
‫اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺗﺤﻘﻴﻖ را در ﻣﻮرد ﺁﻏﺎز ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﻣﺘﻔﻖ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ و اﻳﻦ در ﺻﻮرﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اراﺋﻪ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺘﻔﻖ ﺑﺎﻋﺚ دﺳﺘﮕﻴﺮﯼ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺘﻔﻘﻴﻦ‬
‫ﮔﺮدد‪.‬‬

‫اﺷﺘﺮاﮎ در ﺟﺮم‬

‫ﻓﺮق ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻣﻴﺎن اﺗﻔﺎق در ﺟﺮم و اﺷﺘﺮاﮎ در ﺟﺮم ﺑﺮاﯼ ﺷﺎﮔﺮدان ﺟﺪﻳﺪ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﻣﺸﮑﻞ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎ دﻳﺪﻳﻢ ﮐﻪ اﺗﻔﺎق در ﺟﺮم ﭘﻼن دو و ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮاز دو ﻧﻔﺮ ﺑﺨﺎﻃﺮ ارﺗﮑﺎب ﻳﮏ ﺟﺮم ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﺧﻮاﻩ ﻋﻤﻞ‬
‫ﺑﻮﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا‪ ،‬اﺷﺘﺮاﮎ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﻴﮕﺮدد‬
‫ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮﯼ را در ارﺗﮑﺎب ﻳﮏ ﺟﺮﻣﯽ ﮐﻤﮏ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ) .‬ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ(‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ را اﻧﺠﺎم ﻣﻴﺪهﺪ ﺑﻨﺎم ﻓﺎﻋﻞ اﺻﻠﯽ و ﺷﺨﺼﻴﮑﻪ ﺑﺎ ﻓﺎﻋﻞ اﺻﻠﯽ هﻤﮑﺎرﯼ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎم‬
‫ﺷﺮﻳﮏ ﻳﺎد ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﻪ اﺳﺎس ﻣﺎدﻩ ‪ 39‬ﻣﺴﺎﻋﺪت اراﺋﻪ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ ﺷﺮﻳﮏ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺷﺎﻣﻞ ‪ :‬ﻣﺴﺎﻋﺪت ﺁﮔﺎهﺎﻧﻪ ﻓﺎﻋﻞ‬
‫اﺻﻠﯽ در ﻣﻮرد وﺳﺎﻳﻞ‪ ،‬اﻣﮑﺎﻧﺎت و ﻳﺎ ﮐﺎر هﺎﯼ ﺗﮑﻤﻴﻠﯽ ﺑﺮاﯼ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﮔﺮدد‪ .‬هﻤﭽﻨﺎن ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﺸﮑﻞ ﻳﮏ ﻣﻮﻓﻘﺖ ﺑﺎ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ ﺑﺨﺎﻃﺮ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻳﺎ ﺗﺤﺮﻳﮏ ﮐﺮدن ﻳﮏ ﺷﺨﺺ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ارﺗﮑﺎب ﻳﮏ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ ﺟﺮم را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﻴﺪهﺪ‪ .‬در ﺗﻤﺎم ﻣﻮارد ﺟﺮم ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺴﺎﻋﺪت‬
‫ﺑﻮﻗﻮع ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد‪.‬‬

‫ﻣﻮاد ‪ 40‬ﺗﺎ ‪ 48‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن داﺋﺮﻩ ﻣﺠﺎزات ﺷﺮاﮐﺖ در ﺟﺮم ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻣﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﻮاد را ﺑﻪ‬
‫ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻧﻤﻴﺪهﻴﻢ‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪﻩ ﮐﻠﯽ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻳﮏ ﺷﺮﻳﮏ هﻤﺎﻧﻨﺪ ﻓﺎﻋﻞ اﺻﻠﯽ‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد ﺻﻮرت ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ ) .‬ﻣﺠﺎزاﺗﯽ ﮐﻪ در ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮاﯼ ﺷﺨﺼﻴﮑﻪ وﯼ در ارﺗﮑﺎب ﺁن ﺟﺮم وﻳﺮا‬
‫ﻣﺴﺎﻋﺪت ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ( ﻣﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻃﻮر دﻳﮕﺮﯼ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪194‬‬
 ‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬
‫‪ .1‬ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﺷﺮاﮐﺖ و اﺗﻔﺎق در ﺟﺮم را ﺑﻴﺎن ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ ﻣﺠﺎزات ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ ﺑﺮاﯼ ﺷﺮﻳﮏ ﺟﺮم‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﻔﻖ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫‪ .2‬ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﻓﺎﻋﻞ اﺻﻠﯽ و ﺷﺮﻳﮏ را ﺑﻴﺎن ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬ﭼﯽ وﻗﺖ ﻳﮏ ﺷﺮﻳﮏ ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻓﺎﻋﻞ اﺻﻠﯽ‬
‫ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮد؟ ﺁﻳﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻴﺶ از ﻳﮏ ﻓﺎﻋﻞ اﺻﻠﯽ در ﺟﺮم وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫‪ .3‬ﺁﻳﺎ ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ هﻢ ﺷﺮﻳﮏ ﺟﺮم ﺑﺎﺷﺪ و هﻢ ﺟﺰ اﺗﻔﺎق ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن در هﻤﺎن ﺟﺮم‬
‫ﺑﺎﺷﺪ؟ اﮔﺮ ﺑﻠﯽ ﭘﺲ ﭼﯽ ﻣﺠﺎزاﺗﯽ را اﻳﻦ ﺷﺨﺺ درﻳﺎﻓﺖ ﺧﻮاهﺪ ﻧﻤﻮد؟‬

‫ج‪ .‬دﻓﺎع‪ :‬ﺣﺎﻻت ﺗﺒﺮﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ و ﺣﺎﻻت رﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ‬

‫ﺁﻳﺎ ﮔﺎهﯽ ارﺗﮑﺎب ﻳﮏ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ در ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺮم داﺳﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد؟ ﺗﺼﻮرﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺣﺮﻳﻘﯽ در ﺟﻨﮕﻞ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎدﻩ و ﺑﻄﺮف ﻳﮏ ﻗﺮﻳﻪ ‪ 10000‬ﻧﻔﺮﯼ در ﺣﺎل ﺳﻮﺧﺘﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺎﻃﺮ‬
‫ﻣﺼﺌﻮن ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻗﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻪ ﺣﺮﻳﻖ ﮐﺮدن ﻳﮏ زﻣﻴﻦ زراﻋﺘﯽ ﺑﻴﻦ ﺁﺗﺶ و ﻗﺮﻳﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﺠﺎد ﻳﮏ‬
‫ﺳﺪ اﻗﺪام ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﮐﺎر ﺧﻮد اﺣﻤﺪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮم ﺣﺮﻳﻖ ﻋﻤﺪﯼ در ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ‬
‫هﺪف ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺁن ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺣﺮﻳﻖ ﻋﻤﺪﯼ را ﺗﮑﻤﻴﻞ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳﺎ‬
‫ﺣﻤﻴﺪ از ﻋﻤﻞ ﺧﻮد از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﺴﺌﻮل ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ؟‬

‫ﺣﻘﻮق ﺟﺰا در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮارد ﻣﻘﺮر ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ ﺑﻌﻀ ًﺎ اﻓﺮاد ﺑﺎ وﺟﻮدﻳﮑﻪ اﻋﻤﺎل ﺷﺎن ﺗﻤﺎم ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ را دارا ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﺴﺌﻮل ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در هﻤﭽﻮ ﻣﻮارد‬
‫ﻣﻴﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻳﮏ دﻓﺎع ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل را دارا ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻣﺎ ﮐﻠﻤﻪ دﻓﺎع را ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ‪ :‬ﺣﺎﻻت ﺗﺒﺮﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ و ﺣﺎﻻت رﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬
‫ﺟﺰاﺋﯽ‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻴﻨﻤﺎﺋﻴﻢ‪ .‬ﺣﺎﻻت ﺗﺒﺮﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﺷﺨﺺ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﺒﻮدﻩ و‬
‫ﺣﺎﻻت رﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﺴﺌﻮل ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل‬
‫هﺎﯼ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺒﺮﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ و رﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ در ذﻳﻞ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫وﻟﯽ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ دﻓﺎع ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺣﺎﻻت ﺗﺒﺮﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ و رﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﻳﮕﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﻮرد دﻓﺎع ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﺑﻪ ﻣﺘﻬﻢ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪﻩ دﻓﺎع ﮐﻪ ﺑﻨﺎم دﻓﺎع ﻓﻘﺪان ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻳﺎد‬
‫ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم ادﻋﺎ هﺎﯼ ﻣﻴﮕﺮدد ﮐﻪ څﺎرﻧﻮال ﺗﻤﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺁﻧﺮا ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺤﮑﻮم ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﺨﺺ‬
‫ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻧﺮﺳﺎﻧﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دﻓﺎﻋﻴﻪ هﺎ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻳﮏ ﻋﻨﺼﺮ اﺗﻬﺎم ﻣﻨﺴﻮﺑﻪ و ﻳﺎ ﺗﻤﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺁﻧﺮا‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻌﺮض ﻗﺮار دهﺪ‪ .‬دﻓﺎع ﻓﻘﺪان ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺑﻮدﻩ ﻧﻪ ﺗﻴﻮرﯼ و ازﻳﻨﺮو درﻳﻨﺠﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻧﺨﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫دﻓﺎع ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺣﺎﻻت ﺗﺒﺮﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ‪ :‬ﺣﺎﻟﺖ ﺿﺮورت‬

‫در ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻗﺒﻠﯽ در ﻣﻮرد ﺳﻮزاﻧﺪن زﻣﻴﻦ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﺠﺎت ﻗﺮﻳﻪ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﻤﻴﺪ‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﺴﺌﻮل ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد زﻳﺮا ﻋﻤﻞ وﯼ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﺠﺎت ﺟﺎن و ﻣﺎل ﺿﺮورﯼ‬
‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﻳﮏ ﻧﻮع دﻓﺎع را ﮐﻪ ﺑﻨﺎم ﺣﺎﻟﺖ ﺿﺮورت ﻳﺎد ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫رﺳﻤﻴﺖ ﻣﻴﺸﻨﺎﺳﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﻳﮏ دﻓﺎع ﺣﺎﻟﺖ ﺿﺮورت را ﻣﻮﻓﻘﺎﻧﻪ اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ وﯼ‬

‫‪195‬‬
‫هﻴﭻ ﻧﻮع ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﯽ وﺟﻮد ﻧﺨﻮاهﺪ داﺷﺖ زﻳﺮا ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻌﻀًﺎ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را‬
‫ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﻤﻴﺪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨًﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺿﺮورت ﻳﮑﯽ از ﻣﺜﺎل هﺎﯼ ﺣﺎﻻت ﺗﺒﺮﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ 95‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ ‪ :‬هﺮ ﮔﺎﻩ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﺠﺎت ﺟﺎن و ﻣﺎل ﺧﻮد و ﻳﺎ‬
‫ﻧﺠﺎت ﺟﺎن و ﻣﺎل ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ ﮐﻪ در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﺁﻧﯽ وﺟﺪﯼ ﮐﻪ دﻓﻊ ﺁن ﺑﺪون ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم‬
‫ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل داﻧﺴﺘﻪ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺷﺪ ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﺷﺨﺺ ﺧﻄﺮ ﻣﺬﮐﻮر را‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺎوردﻩ وﺿﺮر دﻓﻊ ﺷﺪﻩ از ﺿﺮر ﻧﺎﺷﯽ ﺷﺪﻩ از ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﻳﻦ‬
‫ﻣﺎدﻩ ﻣﻴﺘﻮان ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺿﺮورت داراﯼ ﭼﻬﺎر ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻻ اﻳﻨﮑﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺪاﻓﻊ ﺑﺎﻳﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺴﺎزد ﮐﻪ ﺿﺮرﻳﮑﻪ وﯼ ﺑﻪ دﻓﻊ ﺁن ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ از ﺧﻄﺮ ﻋﻤﻞ‬ ‫او ً‬
‫ﺟﺮﻣﯽ ارﺗﮑﺎﺑﯽ ﺗﻮﺳﻂ وﯼ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻓﻮق ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺧﻄﺮ رﺳﻴﺪن‬
‫ﺁﺗﺶ ﺑﻪ ﻗﺮﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺿﺮر ﺳﻮزاﻧﺪن زﻣﻴﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺛﺎﻧﻴًﺎ دﻓﺎع ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺪﻳﻞ دﻳﮕﺮﯼ در اﺧﺘﻴﺎر او ﻗﺮار ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺣﻤﻴﺪ‬
‫ﻣﻴﺘﻮاﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺁﺗﺶ را ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﯽ ﺧﺎﻣﻮش ﺳﺎزد‪ ،‬ﺣﺮﻳﻖ ﺳﺎﺧﺘﻦ زﻣﻴﻦ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻤﻴﺒﻮد‪.‬‬

‫ﺛﺎﻟﺜ ًﺎ دﻓﺎع ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﺎﻳﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺴﺎزد ﮐﻪ وﯼ اﺟﺮاﯼ ﻋﻤﻞ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را ﺑﻪ ﻣﺠﺮد دﻓﻊ ﺧﻄﺮ ﻣﺘﻮﻗﻒ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﮔﺮ ﺣﻤﻴﺪ ﺣﺮﻳﻖ ﮐﺮدن زﻣﻴﻦ را ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﻳﺎن ﺣﺮﻳﻖ ﺟﻨﮕﻞ اداﻣﻪ ﻣﻴﺪاد‪ ،‬ﻋﻤﻞ‬
‫وﯼ ﺿﺮورﯼ ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﻴﮕﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ دﻓﻊ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﺎﻳﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺴﺎزد وﯼ ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد ﺧﻄﺮ ﮐﻪ وﯼ ﺑﻪ دﻓﻊ ﺁن ﭘﺮدﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﻩ دﻳﮕﺮ ﺣﻤﻴﺪ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺴﺖ در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﺧﻮد ﻣﺴﺌﻮل ﺣﺮﻳﻖ ﺟﻨﮕﻞ ﻣﻴﺒﻮد‪ ،‬از ﻣﺌﺴﻮﻟﻴﺖ ﺣﺮﻳﻖ‬
‫زﻣﻴﻦ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﺮﻳﻖ ﺟﻨﮕﻞ ﻓﺮار ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺒﺮﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ‪ ،‬دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع‬

‫دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺿﺮورت در ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﻮﺛﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع را‬
‫ﻧﻮﻋﯽ از ﺣﺎﻟﺖ ﺿﺮورت داﻧﺴﺖ‪ .‬هﻤﺎﻧﻨﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﺿﺮورت‪ ،‬دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع ﻳﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺒﺮﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻋﻤﻞ ﺛﺎﺑﺖ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺁﻧﺮا‬
‫ﻋﻤﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﻴﺪاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻮاد ‪ 57‬ﺗﺎ ‪ 64‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﺑﻪ ﺑﺤﺚ روﯼ دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 57‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻃﺮح‬
‫ﻣﻴﭙﺮدازد‪ :‬ارﺗﮑﺎب ﻳﮏ ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ ﺑﻤﻨﻈﻮر اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺣﻖ دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع ﺟﺮم ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﻴﮕﺮدد‪ .‬ﻣﺎدﻩ‬
‫‪ 59‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﺑﻴﺎن ﻣﻴﺪارد‪ :‬ﺣﻖ دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻤﻴﺎن ﻣﯽ ﺁﻳﺪ ﮐﻪ دﻓﺎع ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﺎ دﻻﻳﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و‬
‫ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻳﻘﻴﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺧﻄﺮﯼ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﺎل‪ ،‬ﺟﺎن و ﻋﺰت ﺧﻮد ﺷﺨﺺ و ﻳﺎ ﺷﺨﺺ‬
‫دﻳﮕﺮﯼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬داﻧﺴﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ دﻓﺎع ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻪ دﻓﺎع از ﺧﻮد و ﻳﺎ اﺷﺨﺎص‬
‫دﻳﮕﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ 60‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﺷﺮاﻳﻂ دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع ر اﺑﻴﺎن ﻣﻴﺪارد‪:‬‬

‫‪ .1‬دﻓﺎع در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻌﺮض وﺗﺠﺎوز ﺑﺎﺷﺪ‬

‫‪196‬‬
 ‫‪ .2‬دﻓﺎع ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺧﻄﺮ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫‪ .3‬دﻓﺎع ﺑﺎﻳﺪ ﻳﮕﺎﻧﻪ وﺳﻴﻠﻪ دﻓﻊ ﺧﻄﺮ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫‪ .4‬دﻓﺎع ﺑﺎﻳﺪ هﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺗﻌﺮض ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .5‬دﻓﺎع ﺑﺎﻳﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﮏ ﻋﻤﻞ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﻏﻴﺮ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .6‬دﻓﺎع ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺧﻮد ﻗﺼﺪًا ﺑﺎﻋﺚ ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﮕﺮدﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﺳﺎس ﻣﺎدﻩ ‪ ، 64‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ دارد ﺑﻪ ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻣﺠﺎزات ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺖ ﺑﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻗﻮﻩ‬
‫اﺿﺎﻓﯽ ﺑﺨﺎﻃﺮ دﻓﺎع از ﺧﻮدش و ﻳﺎ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ ﻣﻴﭙﺮدازد‪ ،‬ﻣﺘﻮﺳﻞ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺣﺎﻻت رﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ‬

‫اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ‪ 4‬ﺣﺎﻟﺖ رﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﺧﻮاهﺪ ﭘﺮداﺧﺖ‪ (1 :‬ﺟﻨﻮن و ﻣﺮﻳﻀﯽ هﺎﯼ ﻋﻘﻠﯽ‬
‫‪ (2‬ﺳﮑﺮ ‪ (3‬ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ ‪ (4‬اﮐﺮاﻩ‪ .‬ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺣﺎﻟﺖ رﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺑﻴﺎورﻳﺪ ﮐﻪ در ﺣﺎﻻت‬
‫رﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﻋﻤﻞ ﻣﻮرد هﻨﻮز هﻢ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻬﻢ از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ‬
‫ﻣﻌﺎف ﻣﻴﮕﺮدد وﻟﯽ اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻓﻴﺖ ﻧﺎﺷﯽ از ﺣﺎﻟﺖ و وﺿﻌﻴﺖ دﻣﺎﻏﯽ وﯼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨًﺎ ﻣﻴﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺒﺮﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻗﻀﻴﻪ ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻮدﻩ در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﺣﺎﻻت رﻓﻊ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻬﻢ و ﺗﻮان دﻣﺎﻏﯽ وﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺟﻨﻮن و اﻣﺮاض دﻣﺎﻏﯽ‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 67‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا‪ :‬ﺷﺨﺼﻴﮑﻪ در ﺣﻴﻦ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺟﻨﻮن و ﻳﺎ اﻣﺮاض دﻣﺎﻏﯽ‬
‫ﻓﺎﻗﺪ ادراﮎ و ﺷﻌﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬داراﯼ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﻧﺒﻮدﻩ و ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﻣﻨﻄﻖ اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺧﻴﻠﯽ واﺿﺢ و روﺷﻦ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻤﻴﺨﻮاهﺪ ﺷﺨﺼﻴﺮا ﮐﻪ ﻧﻤﻴﺪاﻧﺪ ﭼﯽ‬
‫ﮐﺎرﯼ را اﻧﺠﺎم دادﻩ اﺳﺖ و ﻳﺎ ﭼﺮا ﻣﺠﺎزات ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺎرﯼ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﻣﻘﺼﺮ ﺑﻮدن ) ﺁﻳﺎ ﺷﺨﺺ را ﻣﻘﺼﺮ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻳﺎ ﻣﺮﻳﻀﯽ وﻳﺮا؟ اﻳﺎ ﺷﺨﺼﯽ را ﮐﻪ ﻣﺮﻳﺾ اﺳﺖ‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ؟( ﺻﺪﻣﻪ وارد ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﻮع از اﻣﺮاض ﻋﻘﻠﯽ را‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻴﺴﺎزد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ دو ﺷﺨﺺ داراﯼ ﻣﻌﻠﻮﻳﺖ هﺎﯼ ﻋﻘﻠﯽ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺷﻮﻧﺪ اوﻟﯽ ﺷﺎﻳﺪ ﮐﺎرﺁﺋﯽ‬
‫درﺳﺘﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ دوﻣﯽ ﺷﺪﻳﺪًا ﻧﺎﺗﻮان ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻳﺎ درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ هﺮ دو را ﺑﺎ ﻋﻴﻦ ﻣﻌﻴﺎر هﺎ‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻮاﺧﺬﻩ ﻗﺮار دهﻴﻢ؟‬

‫در ﺑﺴﻴﺎر از ﺟﺎهﺎ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺑﺎﻻﯼ ﻧﻈﺮ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﺷﺨﺺ‬
‫ﻻ اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺷﺨﺺ و‬ ‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﺮﺗﺒﮑﻪ‪ ،‬اﺗﮑﺎ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﺗﻮان ﺗﻔﮑﻴﮏ ﺧﻮب از ﺑﺪ و ﻇﺮﻓﻴﺖ ارادﯼ وﯼ در اﺟﺮاﯼ ﻋﻤﻞ ﺑﻌﺪ از ﺗﻔﮑﻴﮏ ﺧﻮب از ﺑﺪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻳﮑﯽ ازﻳﻦ ﻇﺮﻓﻴﺖ هﺎ وﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ هﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﻣﺠﻨﻮن ﺗﻠﻘﯽ ﺷﺪﻩ و از ﻋﻤﻞ ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﻣﺴﺌﻮل ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫هﻤﭽﻨﺎن ﻗﺎﺑﻞ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﺳﺎس ﻣﺎدﻩ ‪ 44‬ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺮاات ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﻮﻗﺖ ﺳﺎل ‪ 2004‬هﺮ ﮔﺎﻩ در‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻣﺮﻳﻀﯽ دﻣﺎﻏﯽ ﮐﻪ وﻳﺮا از دﻓﺎع ﺑﺎز ﻣﻴﺪارد‬
‫ﻣﺒﺘﻼ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺟﺮاات را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻣﺘﻬﻢ را ﺟﻬﺖ ﻣﻌﺎﻳﻨﺎت دﻣﺎﻏﯽ ﻣﻴﻔﺮﺳﺘﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﺘﺎﻳﺞ‬

‫‪197‬‬
‫ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ درﻳﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻣﺮﻳﻀﯽ دﻣﺎﻏﯽ ﻣﺒﺘﻼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ وﻳﺮا از دﻓﺎع ﺑﺎز ﻣﻴﺪارد‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫ﻣﺘﻬﻢ را ﻓﺎﻗﺪ اهﻠﻴﺖ داﻧﺴﺘﻪ و ﻣﺤﮑﻤﻪ وﻳﺮا ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ ﻣﯽ اﻧﺪازد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻳﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﮐﻪ اهﻠﻴﺖ و ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻳﮏ ﺗﻔﺘﻴﺸﯽ از وﺿﻌﻴﺖ‬
‫دﻣﺎﻏﯽ ﺷﺨﺺ در زﻣﺎن ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع ﺣﺎﻟﺖ دﻣﺎﻏﯽ ﺷﺨﺺ در ﺣﻴﻦ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﻳﮏ‬
‫ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻔﺘﻴﺶ ﺟﺪا ﮔﺎﻧﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﻳﮑﺒﺎر ﺑﺨﺎﻃﺮ داﺷﺘﻦ اﻣﺮاض دﻣﺎﻏﯽ در‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﻓﺎﻗﺪ اهﻠﻴﺖ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻌﺪًا ﺻﺤﺘﻴﺎب ﮔﺮدد و ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﮔﺮدد‬
‫وﻟﯽ ﻳﮏ ﻣﺘﻬﻤﯽ ﮐﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﮔﺮدد در ﺣﻴﻦ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎرﯼ هﺎﯼ ﻋﻘﻠﯽ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬هﺮ‬
‫ﮔﺰ از ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻠﻘﯽ ﻧﺨﻮاهﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺳﮑﺮ‬

‫ﻻ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺣﺎﻟﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺁن ﺗﻮان ﺷﺨﺺ در اﺟﺮاﯼ اﻋﻤﺎل و ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫ﺳﮑﺮ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎل اﻟﮑﻮل و ﻳﺎ ﻣﺨﺪرات ﺑﺪون ﻗﻴﺪ و ﺁزاد ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﺳﮑﺮ ﻗﺮار‬
‫دارد از اﻋﻤﺎل ﺟﺮﻣﯽ ﻣﺴﺌﻮل ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد؟ اﻳﻦ ﺳﻮال ﺑﺎوﺟﻮدﻳﮑﻪ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ در ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺸﻪ ﻋﻴﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﻣﺠﻨﻮن را دارد‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻨﻮن ﺑﺮاﯼ ﻣﺎ ﻣﺸﮑﻞ ﺗﺮ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻃﺮز‬
‫ﻓﮑﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﺎﺷﯽ از اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﮑﺮ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ – ﺧﻮاﻩ ﺗﻮﺳﻂ اﻟﮑﻮل‪ ،‬ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر‪ ،‬ادوﻳﻪ‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪﻩ و ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮاد ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ارادﯼ و ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ارادﯼ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻘﻮق ﺟﺰا اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت را ﺗﺼﺪﻳﻦ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (1)68‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻴﺪارد‪ :‬ﺷﺨﺼﻴﮑﻪ در‬
‫ﺣﻴﻦ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﻮاد ﻣﺴﮑﺮﻩ ﻳﺎ دﺧﺎﻧﻴﺎت ﺷﻌﻮر و ادرا ﮎ ﺧﻮد را از دﺳﺖ دهﺪ‬
‫و اﻳﻦ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺑﺪون اﮐﺮاﻩ و ﻳﺎ ﺁﮔﺎهﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ" ﻣﺎدﻩ ‪ (1)69‬اﺿﺎﻓﻪ‬
‫ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ :‬هﺮﮔﺎﻩ ﺷﺨﺺ ﻣﻮاد ﻣﺴﮑﺮﻩ و ﻳﺎ دﺧﺎﻧﻴﺎت را ﺑﺎ ارادﻩ ﺧﻮد اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻧﻤﻮدﻩ و ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮم‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬وﯼ از ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ ﻣﺴﺌﻮل ﺑﻮدﻩ و ﭼﻨﺎن ﺗﺼﻮرﻣﺸﻮد ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻋﻤﻞ را در ﺣﺎﻟﺖ ادراﮎ و‬
‫ﺷﻌﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ"‬

‫هﻤﭽﻨﺎن ﻗﺎﺑﻞ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﮑﺮ ارادﯼ ﺧﻮد ﻳﮏ ﻋﻤﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺠﺎزات ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 349‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا‬
‫ﻣﺸﻌﺮ اﺳﺖ‪ " :‬ﺷﺨﺼﻴﮑﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﻮاد ﻣﺴﮑﺮﻩ و ﻳﺎ دﺧﺎﻧﻴﺎت ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺠﺎزت ‪ 3‬ﺗﺎ ‪ 6‬ﻣﺎﻩ‬
‫ﺣﺒﺲ و ﻳﺎ ﺟﺮﻳﻤﻪ ﻧﻘﺪﯼ ‪ 3‬ﺗﺎ ‪ 6‬هﺰار اﻓﻐﺎﻧﯽ ﻣﺤﮑﻮم ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻃﻮر دﻳﮕﺮﯼ‬
‫ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ‬

‫از ﺑﺤﺚ ﻗﺒﻠﯽ در ﻣﻮرد ﻣﺠﻨﻮن ﺑﺨﺎﻃﺮ دارﻳﺪ ﮐﻪ ﻳﮑﯽ از ﺳﻮاﻻت ﮐﻪ ﺁﻳﺎ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ از ﻋﻤﻞ اﻧﺠﺎم‬
‫ﺷﺪﻩ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺗﻮﺳﻂ وﯼ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻠﻘﯽ ﮔﺮدد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻳﺎ وﯼ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻔﮑﻴﮏ‬
‫ﺑﻴﻦ ﺧﻮب و ﺑﺪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟‬

‫هﻤﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻃﻔﺎل وﻗﺖ ﺳﭙﺮﯼ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ ﻣﻴﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﺧﻮب و ﺑﺪ در ﻧﺰد‬
‫اﻃﻔﺎل ﺑﺴﻴﺎر واﺿﺢ و روﺷﻦ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا اﺣﮑﺎﻣﯽ را ﺑﺮاﯼ‬

‫‪198‬‬
‫رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ اﻃﻔﺎل ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻴﺰ‪،‬ﻣﻤﻴﺰ و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﻘﺮر ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ اﻳﻦ‬
‫اﺣﮑﺎم ﺑﺎ اﻧﻔﺎذ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺨﻠﻔﺎت اﻃﻔﺎل ﻣﺘﺸﺮﻩ ﺟﺮﻳﺪﻩ رﺳﻤﯽ ﺷﻤﺎرﻩ ‪ 846‬ﻣﻠﻐﯽ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺨﻠﻔﺎت اﻃﻔﺎل هﺮ ﺷﺨﺼﻴﮑﻪ ﺳﻦ ‪ 18‬ﺳﺎﻟﮕﯽ را ﺗﮑﻤﻴﻞ ﻧﻨﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﻃﻔﻞ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪﻩ‬
‫و ﺑﺎ وﯼ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺨﻠﻔﺎت اﻃﻔﺎل رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد ﻧﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺨﻠﻔﺎت اﻃﻔﺎل‬
‫اﻃﻔﺎل را ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ (1 :‬اﻃﻔﺎل ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻴﺰ ) اﻃﻔﺎل زﻳﺮ ﺳﻦ ‪ 7‬ﺳﺎل( ‪ (2‬اﻃﻔﺎل‬
‫ﻣﻤﻴﺰ ) اﻃﻔﺎل ﺑﻴﻦ ﺳﻦ ‪ 7‬ﺗﺎ ‪ 12‬ﺳﺎل( ‪ (3‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ) اﻃﻔﺎل ﺑﻴﻦ ﺳﻦ ‪ 12‬ﺗﺎ ‪ 18‬ﺳﺎل (‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 5‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺨﻠﻔﺎت اﻃﻔﺎل ﻃﻔﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ ‪ 12‬ﺳﺎﻟﮕﯽ ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﻣﺴﺌﻮل ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻏﻔﻠﺖ واﻟﺪﻳﻦ ﺑﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬واﻟﺪﻳﻦ ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ‬
‫ﻧﺎﺷﯽ از ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﻣﮑﻠﻒ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻃﻔﺎل ﻣﻤﮑﻦ از اﻋﻤﺎل ﺷﺎن ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻠﻘﯽ ﮔﺮدﻧﺪ وﻟﯽ اﻳﺸﺎن از‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ هﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل ﺑﺎﺳﺎس ﻣﺎدﻩ ‪ 8‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺨﻠﻔﺎت اﻃﻔﺎل‪ ،‬ﺣﺒﺲ ﻣﻨﺤﻴﺚ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ در ﻣﻮرد اﻃﻔﺎل ﻣﺪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﻳﮏ ارﺟﺤﻴﺘﯽ را ﺑﺮاﯼ اﺻﻼح و ﺗﺮﺑﻴﻪ ﻣﺠﺪد از ﻃﺮﻳﻖ ﺧﺪﻣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و‬
‫ﻣﺮاﮐﺰ اﺻﻼح اﻃﻔﺎل ﻗﺎﻳﻞ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻳﮏ ﻃﻔﻞ ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات ﺣﺒﺲ ﻣﺤﮑﻮم ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﺒﺲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺒﺴﯽ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ‬
‫ﺑﺰرﮔﺴﺎل ﺑﺨﺎﻃﺮ ارﺗﮑﺎب ﻋﻴﻦ ﺟﺮم ﺑﻪ ﺁن ﻣﺤﮑﻮم ﻣﻴﮕﺮدد ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﮐﻤﺘﺮ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل‪،‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 39‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا‪ ،‬ﺟﺰا هﺎﯼ ﺣﺒﺲ ﺑﺮاﯼ اﻃﻔﺎل ﺑﻴﻦ ﺳﻦ ‪ 12‬ﺗﺎ ‪ 16‬ﺳﺎل ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﻳﮏ ﺛﻠﺚ‬
‫ﺣﺪ اﮐﺜﺮ ﻣﺠﺎزات ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ ﺷﺪﻩ در ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺟﺰاﯼ ﺣﺒﺲ ﺑﺮاﯼ اﻃﻔﺎل ﺑﻴﻦ ﺳﻦ ‪ 16‬ﺗﺎ ‪18‬‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﻧﺼﻒ ﺣﺪ اﮐﺜﺮ ﻣﺠﺎزات ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ ﺷﺪﻩ در ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﺁن ﻓﺼﻞ دوم و ﺳﻮم ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺨﻠﻔﺎت اﻃﻔﺎل ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ را در ﻣﻮرد ﺷﮑﻠﻴﺎت ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ‬
‫اﻃﻔﺎل ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ از اﻃﻔﺎل در هﻨﮕﺎم ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﺎرﯼ و ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﺮح اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ ﺷﮑﻠﯽ ﻧﺨﻮاهﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺖ ﮐﻪ‬
‫هﺮ ﮔﺎﻩ در ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﻳﮏ ﻃﻔﻞ دﺧﻴﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻮاﻋﺪ ﺷﮑﻠﯽ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺨﻠﻔﺎت اﻃﻔﺎل‬
‫ﺟﺴﺘﻮﺟﻮ ﻧﻤﻮد ﻧﻪ درﻗﺎﻧﻮن اﺟﺮاات ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﻮﻗﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪًا ﺑﻴﺎن ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﺳﺎس ﻣﺎدﻩ ‪ 39‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺨﻠﻔﺎت اﻃﻔﺎل‪ ،‬هﻴﭻ ﻃﻔﻠﯽ ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات‬
‫ﺣﺒﺲ دوام و ﻳﺎ اﻋﺪام ﻣﺤﮑﻮم ﺷﺪﻩ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫اﮐﺮاﻩ‬

‫اﮐﺮاﻩ‪ ،‬در ﺗﻴﻮرﯼ‪ ،‬ﺳﺎدﻩ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻮع رﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل ﺁﻳﺎ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ در‬
‫ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻳﮏ ﺗﻴﺮورﻳﺴﺖ ﺑﺎﻻﯼ ﺳﺮ وﯼ ﺗﻔﻨﮓ را ﮔﺬاﺷﺘﻪ و وﻳﺮا ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺣﺮﻳﻖ ﻣﻴﺴﺎزد‪ ،‬از‬
‫ﺣﺮﻳﻖ ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺌﻮل ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد؟ ﻣﺴﺌﻮل داﻧﺴﺘﻦ وﯼ ﺧﻴﻠﯽ دﺷﻮار ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻴﺮﺳﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا‬
‫ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ) ﻋﺪم ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ( را ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﻣﻴﺸﻨﺎﺳﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 94‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﻣﺸﻌﺮ اﺳﺖ‪ " :‬ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺗﺤﺖ اﮐﺮاﻩ ﻣﺎدﯼ و ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻮﯼ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮم ﮔﺮدﻳﺪﻩ و دﻓﻊ ﺁن ﺑﮕﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﻋﻤﻞ‬
‫ﺟﺮﻣﯽ ﻣﺴﺌﻮل ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪".‬‬

‫‪199‬‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻳﮏ دﻓﺎع ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﮐﺮاﻩ‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮ را ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ﺣﺎﻟﺖ ﺿﺮورت‬
‫ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺑﻌﻀﯽ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ اﻧﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ دو ﻧﻮع دﻓﺎع ) ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺿﺮورت و اﮐﺮاﻩ( ﺑﺎهﻢ ﻣﻌﺎدل اﻧﺪ و ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻓﺮﻗﯽ ﮐﻪ ﺑﻴﻦ ﺷﺎن وﺟﻮد دارد اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮐﺮاﻩ ﺣﺎﻻﺗﯽ‬
‫را در ﺑﺮ ﻣﻴﮕﻴﺮد ﮐﻪ در ﺁن ﻣﻨﺒﻊ ﻓﺸﺎر ﺧﺎرﺟﯽ ﻋﻤﻞ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ) وﻳﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﻤﻞ وﯼ( ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‬
‫در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺿﺮورت در ﺑﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﺣﺎﻟﺘﯽ اﺳﺖ ﻓﺸﺎر ﺧﺎرﺟﯽ ﻳﮏ ﻓﺸﺎر ﻓﺰﻳﮑﯽ ﻣﺎوراﯼ‬
‫ﮐﻨﺘﺮول اﻳﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺁن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﻓﻮرﻣﻮل ﺑﻨﺪﯼ ﻣﺤﺘﺎط ﺑﺎﺷﻨﺪ زﻳﺮا ﺑﺎﻋﺚ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﯽ ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﺣﺎﻻت‬
‫ﻻ ﻣﻨﺤﻴﺚ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺒﺮﺋﻪ‬
‫ﺗﺒﺮﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ و ﺣﺎﻻت رﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﻴﮕﺮدد‪ -‬ﺣﺎﻟﺖ ﺿﺮورت ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﮐﻨﻨﺪﻩ و اﮐﺮاﻩ ﻣﻨﺤﻴﺚ ﺣﺎﻟﺖ رﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ -‬وﻟﯽ ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﮑﻞ‬
‫در ﺻﻮرت ﻧﺪاﻧﺴﺘﻦ ﻓﺮق ﻣﻴﺎن ﺣﺎﻟﺖ ﺿﺮورت و اﮐﺮاﻩ ﺷﻤﺎ را ﮐﻤﮏ ﺧﻮاهﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ .1‬ﻓﺮق ﺑﻴﻦ ﺣﺎﻻت ﺗﺒﺮﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ و ﺣﺎﻻت رﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﭼﺮا اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻣﻬﻢ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ؟‬
‫‪ .2‬ﭼﺮا اﮐﺮاﻩ ﻳﮏ ﺣﺎﻟﺖ رﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺒﺮﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ؟‬

‫د‪ .‬ﺗﺼﻨﻴﻒ ﺟﺮاﻳﻢ‬

‫ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﻴﻦ ﺟﺮاﻳﻢ ﺷﺪﻳﺪ و ﺧﻔﻴﻒ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻔﺎوت ﻗﺎﻳﻞ اﻧﺪ‪ .‬ﮔﻨﺠﺎﻧﻴﺪن اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت‬
‫در ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻴﺎرﯼ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ اﺷﺨﺎص ﻣﻘﺼﺮ ﮐﻤﮏ ﻧﻤﻮدﻩ و ﻣﺎﻧﻊ از ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﺠﺎزات‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺗﺼﻨﻴﻒ ﺟﺮاﻳﻢ ﺑﻪ اﺳﺎس ﺷﺪت از ﺟﻬﺎت دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺣﺎﻳﺰ اهﻤﻴﺖ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻳﮏ ﻓﺮد ﻣﻴﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻋﻤﻞ ﻣﻨﺤﻴﺚ ﺟﺮم ﺷﺪﻳﺪ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪﻩ و داراﯼ ﻣﺠﺎزات‬
‫ﺷﺪﻳﺪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬وﯼ درﮎ ﻣﻴﮑﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻳﮏ ﻗﻀﺎوت اﺧﻼﻗﯽ ﻣﺸﺨﺺ را درﻣﻮرد اﻳﻦ ﻋﻤﻞ داﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬واﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮاﯼ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﺗﺎ اﻓﺮاد از در ﮔﻴﺮ ﺷﺪن ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﻋﻤﺎل ﺑﺎز داﺷﺘﻪ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ هﺮﮔﺎﻩ ﻋﻤﻞ ﻣﻨﺤﻴﺚ ﺟﺮم ﺧﻔﻴﻒ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪﻩ و ﻣﺠﺎزات ﺁن ﻧﻴﺰ ﺧﻔﻴﻒ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺮد ﻣﻴﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﻣﻮرد ﺗﺎﺛﻴﺮات ﻣﻨﻔﯽ ﺁن ﻋﻤﻞ ﺧﻴﻠﯽ ﻧﮕﺮان ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎ ﺗﺼﻨﻴﻒ‬
‫ﺟﺮاﻳﻢ ﻣﻴﺘﻮان اﺧﻼﻗﻴﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪ را اﻧﻌﮑﺎس دادﻩ و ﺑﺎﻻﯼ ﻧﺤﻮﻩ ﺑﺮﺧﻮرد اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬار‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﺟﺮاﻳﻢ را ﺑﻪ دو ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺼﻨﻴﻒ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ :‬اول ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺟﺮاﻳﻤﯽ ﻣﻴﭙﺮدازد ﮐﻪ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻻﯼ‬
‫ﺁن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﻴﻖ اﺳﺖ و ﺛﺎﻧﻴ ًﺎ ﺁن ﺟﺮاﻳﻢ را ﺑﻪ اﺳﺎس ﺷﺪت ﺗﺼﻨﻴﻒ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺮﻳﻌﺖ و ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا‬

‫ﻳﮏ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺸﺮح ﺣﻘﻮق ﺟﺰاﯼ اﺳﻼم ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺟﻠﺪ ﮐﺘﺎب را در ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ و از ﻣﺤﺪودﻩ اﻳﻦ‬
‫ﻼٌ ﺑﻴﺮون ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ داﻧﺴﺘﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﺋﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم‬ ‫ﻓﺼﻞ ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﺿﺮورﯼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨًﺎ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻔﺎهﻴﻤﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻓﻬﻢ اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺿﺮورﯼ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺤﺚ‬
‫ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﺑﻮدﻩ ﺗﺎ ﺟﺎﻣﻊ و ﻓﺮا ﮔﻴﺮ‪.‬‬

‫‪200‬‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪ 1‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻴﺪارد‪ :‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺮاﻳﻢ و ﺟﺰا هﺎﯼ ﺗﻌﺰﻳﺮﯼ را ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺟﺮاﻳﻢ‬
‫ﺣﺪود‪ ،‬ﻗﺼﺎص و دﻳﺎت ﺗﻮﺳﻂ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم ) ﻓﻘﻪ ﺣﻨﻔﯽ( ﻣﺠﺎزات ﻣﻴﮕﺮدد‪ ".‬ﺟﺮاﻳﻢ در‬
‫ﺣﻘﻮق ﺟﺰاﯼ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻴﮕﺮدد‪ (1 :‬ﺟﺮاﻳﻢ ﺣﺪود ‪ (2‬ﺟﺮاﻳﻢ ﻗﺼﺎص ‪ (3‬ﺟﺮاﻳﻢ‬
‫ﺗﻌﺰﻳﺮﯼ‪ .‬ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻤﻴﺰ اﻳﻦ ﺟﺮاﻳﻢ از ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺧﻴﻠﯽ ﻣﻐﻠﻖ ﺑﻮدﻩ و ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬ﺷﺪت ﻣﺠﺎزات‪ ،‬ﻣﺎهﻴﺖ‬
‫ﻣﻨﻔﻌﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺗﻌﺮض ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و روش و ﺷﻴﻮﻩ اﯼ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺟﺮم داﻧﺴﺘﻦ و ﻣﺠﺎزات ﺁن‬
‫ﺑﮑﺎر ﻣﻴﺮود‪ ،‬ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺮاﻳﻢ ﺣﺪود از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺪﻳﺪ ﺗﺮﻳﻦ ﺟﺮاﻳﻢ در ﺣﻘﻮق ﺟﺰاﯼ اﺳﻼم ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ زﻳﺮا اﻳﻨﻬﺎ ﺟﺮاﻳﻤﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﺎﻣﻪ ) ﻋﻠﻴﻪ دوﻟﺖ ( ارﺗﮑﺎب ﻣﯽ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺟﺮاﻳﻢ ﺣﺪود و ﻣﺠﺎزات ﺁن ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺮان ﮐﺮﻳﻢ و‬
‫ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮﯼ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻋﺪﻟﯽ اﻳﻦ ﺟﺮاﻳﻢ ﻻزﻣﯽ ﺑﻮدﻩ و ﻣﺠﺎزات ﻣﻘﺮر ﺑﺮاﯼ‬
‫ﺁن ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﮔﺮدد‪ .‬ﻋﻠﻤﺎﯼ اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﻮرد ﺗﻌﺪاد ﺟﺮاﻳﻢ ﺣﺪود اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ .‬در ﮐﻞ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﻪ‬
‫‪ 5‬ﺟﺮم ﺣﺪ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ) زﻧﺎ‪ ،‬ﺳﺮﻗﺖ‪ ،‬ﻗﻄﺎع اﻟﻄﺮﻳﻖ‪ ،‬ارﺗﺪاد و ﻗﺬف( وﻟﯽ درﻣﻮرد ‪ 2‬ﺟﺮم‬
‫دﻳﮕﺮ ) ﺑﻐﺎوت و ﺷﺮب ﺧﻤﺮ( اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﮐﺜﺮﻳﺖ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ اﻧﺪ ﮐﻪ دو ﺟﺮم‬
‫ﺁﺧﺮﯼ ﻧﻴﺰ از ﺟﻤﻠﻪ ﺟﺮاﻳﻢ ﺣﺪود اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺮاﻳﻢ ﻗﺼﺎص ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺮاﻳﻢ ﺣﺪود از ﺷﺪت ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺮﺧﻮردار اﻧﺪ‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ اﻳﻦ ﺟﺮاﻳﻢ‪ ،‬ﺟﺮاﻳﻢ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺟﺴﻤﯽ اﺷﺨﺎص ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ازﻳﻨﺮو ﺟﺮاﻳﻢ ﻗﺘﻞ‪ ،‬ﺿﺮب و ﺟﺮح ﻗﺼﺪﯼ و ﺿﺮب و ﺟﺮح‬
‫ﻏﻴﺮ ﻋﻤﺪﯼ ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﮐﺘﮕﻮرﯼ ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺟﺮاﻳﻢ ﺗﻌﺰﻳﺮﯼ ﺑﺎﺳﺎس ﺣﻘﻮق اﺳﻼم از ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ ﺷﺪت ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ ﺣﺎﻻﻧﮑﻪ ﺑﻌﻀﯽ‬
‫ازﻳﻦ ﺟﺮاﻳﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪﻳﺪ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻴﻦ ﻋﻠﻤﺎﯼ اﺳﻼﻣﯽ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫ﺣﻖ دارد ﺗﻤﺎم اﻋﻤﺎل ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺮد و ﻳﺎ ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎع در ﮐﻞ ﺿﺮر وارد ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺟﺮم داﻧﺴﺘﻪ‬
‫و ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﺮاﻳﻢ ﺗﻌﺰﻳﺮﯼ و ﻣﺠﺎزات ﺁن ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ دوﻟﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ اﻳﻦ‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺤﺪودﻩ اﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ ) ﺧﺼﻮﺻًﺎ ﻓﻘﻪ ﺣﻨﻔﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫ﻻ ﺷﺎﻣﻞ ﺟﺮاﻳﻢ ﺧﻔﻴﻒ ﺗﺮ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻮرد اﺟﺮا ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬از ﺁﻧﺠﺎﺋﻴﮑﻪ ﺟﺮاﻳﻢ ﺗﻌﺰﻳﺮﯼ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬ﻟﺬا ﺷﻬﺮوﻧﺪان در اﻃﻼع دادن ازﻳﻦ ﺟﺮاﻳﻢ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﯽ ﻧﻘﺶ ﻓﻌﺎﻟﯽ را اﻳﻔﺎ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺼﻨﻴﻒ ﺟﺮاﻳﻢ ﺗﻌﺰﻳﺮﯼ‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﺟﺮاﻳﻢ ﺗﻌﺰﻳﺮ ﺑﺎﺳﺎس ﺷﺪت در ﻳﮑﯽ از ﮐﺘﮕﻮرﯼ هﺎﯼ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺪﻳﺪ ﺗﺮﻳﻦ ﺟﺮاﻳﻢ در ﺗﺤﺖ ﺟﻨﺎﻳﺎت‪ ،‬ﺟﺮاﻳﻢ ﻧﺴﺒﺘًﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﺷﺪﻳﺪ در ﺗﺤﺖ ﺟﻨﺤﻪ و ﺟﺮاﻳﻢ ﺧﻔﻴﻒ در ﺗﺤﺖ‬
‫ﻗﺒﺎﺣﺎت ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺟﺮﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺠﺎزات ﺁن اﻋﺪام‪ ،‬ﺣﺒﺲ دوام ) ‪ 16‬ﺗﺎ ‪ 20‬ﺳﺎل( و ﻳﺎ‬
‫ﺣﺒﺲ ﻃﻮﻳﻞ ) ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 15‬ﺳﺎل( ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﻨﺤﻪ ﺟﺮﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺠﺎزات ﺁن ﺣﺒﺲ ‪ 3‬ﻣﺎﻩ اﻟﯽ ‪ 5‬ﺳﺎل و ﻳﺎ‬
‫ﺟﺮﻳﻤﻪ ﻧﻘﺪﯼ ﺑﻴﺶ از ‪ 3000‬اﻓﻐﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺒﺎﺣﺖ ﺟﺮﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺠﺎزات ﺁن ﺣﺒﺲ ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ ﺗﺎ ‪3‬‬
‫ﻣﺎﻩ و ﻳﺎ ﺟﺮﻳﻤﻪ ﻧﻘﺪﯼ اﻟﯽ ‪ 3000‬اﻓﻐﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪201‬‬
 ‫ﺳﻮاﻟﺖ ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬
‫‪ .1‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻌﻀﯽ ﺟﺮاﻳﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم و ﺑﻌﻀﯽ دﻳﮕﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا رﺳﻴﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﻣﺰاﻳﺎ و ﻧﻮاﻗﺺ اﻳﻦ ﻣﻮدل در ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫‪ .2‬ﭼﺮا ﺗﺼﻨﻴﻒ ﺟﺮاﻳﻢ ﺗﻌﺰﻳﺮﯼ ﺑﻪ ﺟﻨﺎﻳﺎت‪ ،‬ﻗﺒﺎﺣﺎت و ﺟﻨﺢ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم و درﺳﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﻴﮕﺮدد؟‬
‫ﺗﺼﻨﻴﻒ ﺟﺮاﻳﻢ در وﻗﺖ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺟﺮاﻳﻢ ﭼﻄﻮر ﻣﻔﻴﺪ واﻗﻊ ﻣﻴﺸﻮد؟ در ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﭼﻄﻮر ﻣﻮﺛﺮ‬
‫واﻗﻊ ﻣﻴﺸﻮد؟ ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺠﺎزات ﭼﯽ ﺗﺎﺛﻴﺮﯼ دارد؟‬

‫‪ .4‬ﻣﺠﺎزات و ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺮﻣﻴﻤﯽ‬

‫اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻄﺮح در ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪ و در ﻋﻮض ﻳﮏ ﺑﺤﺚ وﺳﻴﻌﯽ‬
‫در ﻣﻮرد اﻳﻨﮑﻪ ﭼﺮا ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﺿﺮورﯼ اﺳﺖ‪ ،‬را ﺑﻪ راﻩ ﻣﯽ اﻧﺪازد‪ .‬ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ را‬
‫ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮم ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﻮد؟ اﻳﻦ ﺳﻮال در اﺑﺘﺪا ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎدﻩ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫دادن ﺑﻪ ﺁن ﮐﺎر ﺳﺎدﻩ اﯼ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻣﺎ ﻣﻴﺨﻮاهﻴﻢ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ را از ارﺗﮑﺎب ﺟﺮاﻳﻢ در ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺑﺎز ﺑﺪارﻳﻢ؟‬
‫ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﺑﺨﺎﻃﺮﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ را دوﺑﺎرﻩ اﺻﻼح و ﺗﺮﺑﻴﻪ ﻣﺠﺪد ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ؟ ﺁﻳﺎ ﻣﺎ ﻣﻴﺨﻮاهﻴﻢ ﮐﻪ‬
‫اﺷﺨﺎص ﺧﻄﺮ ﻧﺎﮎ را ﻧﺎﺗﻮان ﺑﺴﺎزﻳﻢ؟ و ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ ﺳﺰاوار ﻣﺠﺎزات ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ؟‬

‫ﺷﻤﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ هﻤﻪ ﺟﻮاب ﺑﻠﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﺟﻮاب ﺑﻠﯽ و ﻳﺎ ﺑﻪ هﻴﭽﮑﺪام ﺟﻮاب ﺑﻠﯽ دادﻩ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬هﺮ ﻃﻮر‬
‫ﮐﻪ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ ،‬ﻳﮏ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺣﻘﻮق ﺑﺎ ﺷﻤﺎ هﻤﻨﻈﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﻮرد ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺠﺎزات ﻳﮏ‬
‫ﺟﻮاب درﺳﺖ ﻣﻄﻠﻖ وﺟﻮد ﻧﺪارد وﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺁراﯼ ﻣﮑﺘﺐ هﺎﯼ ﻓﮑﺮﯼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ‬
‫ﺑﻴﺎن ﻧﺤﻮﻩ هﺎﯼ ﻣﺠﺎزات ﭘﺮداﺧﺘﻪ وﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪﯼ‪ ،‬اهﺪاف و ﺷﺪت ﻣﺠﺎزات هﺎ را ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺑﺎ ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد اهﻤﻴﺖ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺮﻣﻴﻤﯽ اﻳﻦ ﺑﺤﺚ را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻴﺒﺮﻳﻢ‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ .‬اﻧﻮاع ﻣﺠﺎزات هﺎ‬

‫در ﺑﺨﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺼﻨﻴﻒ ﺟﺮاﻳﻢ ﻣﺨﺘﺼﺮًا ﺑﻪ ﻧﺤﻮﻩ ﻣﺠﺎزات ﻣﺮﺗﮑﺒﻴﻦ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﭘﺮداﺧﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻳﺎد دارﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﺎزات ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺠﺎزات ﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺣﺒﺲ و ﻣﺮگ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ 97‬ﺗﺎ ‪ 120‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا اﻳﻦ ﻣﺠﺎزات هﺎ را ﺑﺎ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﻴﺎن ﻣﻴﺪارد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ذﮐﺮ هﻤﻪ ﻣﻮاد‬
‫درﻳﻨﺠﺎ ﺿﺮورﯼ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ذﮐﺮ ﺑﻌﻀﯽ ﻧﮑﺎت ﺿﺮورﯼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻻ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺎﻳﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﺳﺎس ﻣﻮاد ‪ 101 ،100‬و ‪ 102‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﺷﺨﺼﻴﮑﻪ ﺑﻪ ﺣﺒﺲ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻳﺎ‬ ‫او ً‬
‫ﻃﻮﻳﻞ ﻣﺤﮑﻮم ﻣﻴﮕﺮدد ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﮐﺎرهﺎﯼ اﺻﻼﺣﯽ در ﻣﺤﺒﺲ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﺷﺨﺼﻴﮑﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺒﺲ ﻗﺼﻴﺮ ﻣﺤﮑﻮم ﻣﻴﮕﺮدد ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮐﺎر ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﺷﺨﺎص ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺳﻦ ‪ 60‬ﺳﺎل ﻧﻴﺰ از ﮐﺎر‬
‫ﻣﺴﺘﺜﻨﺎ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺛﺎﻧﻴًﺎ وﻗﺘﯽ ﺑﺤﺚ ﻣﺠﺎزات ﻣﻄﺮح ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬ﻣﺤﺎﮐﻢ اﻳﻦ ﺻﻼﺣﻴﺖ را دارﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺠﺎزات را ﺑﺎ ﺟﺮم ﺗﻄﺎﺑﻖ‬
‫دهﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ زﻣﺎﻳﻨﮑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات ﺣﺒﺲ ﻣﺘﻮﺳﻂ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺻﺮف ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﮐﻢ‬
‫ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ ﺑﻴﻦ ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 5‬ﺳﺎل ﻣﺠﺎزات را ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻨﮕﻮﻧﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا در ﺟﺮﻳﻤﻪ‬
‫ﻧﻘﺪﯼ ﺣﺪ اﻗﻞ و ﺣﺪ اﮐﺜﺮ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﺸﺨﺺ را ﺑﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺤﻮل ﻣﻴﺴﺎزد‪.‬‬

‫‪202‬‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﻣﻮاد ‪ 112‬ﺗﺎ ‪ 120‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﺠﺎزت ﺗﺒﻌﯽ و ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻘﻮق و اﻣﺘﻴﺎزاﺗﯽ ﮐﻪ‬
‫از ﺷﺨﺺ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺤﮑﻮﻣﻴﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ وﻳﺎ وﯼ از ﺁن ﻣﺤﺮوم ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻘﻮق و اﻣﺘﻴﺎزات‪ ،‬در‬
‫ﮐﻨﺎر ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬ﺣﻖ ﮐﺎرﻣﻨﺪﯼ دوﻟﺖ‪ ،‬ﺣﻖ ﺧﺪﻣﺖ در اردو‪ ،‬ﺣﻖ داﺷﺘﻦ ﻣﺸﺎﻏﻞ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺣﻖ اﺷﺘﺮاﮎ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪ ،‬ﺣﻖ اداﯼ ﺷﻬﺎدت ﻳﺎ اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮار دادهﺎ‪ ،‬و ﺣﻖ ﺧﺪﻣﺖ در هﻴﺎت‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻩ ﺷﺮﮐﺖ هﺎ و ﺑﺎﻧﮏ هﺎ‪ ،‬ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫رهﺎﺋﯽ ﻣﺸﺮوط‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺮاات ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﻮﻗﺖ ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﮐﻢ‪ ،‬ﻳﮏ زﻧﺪاﻧﯽ در ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎص ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻗﺒﻞ از‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮ رﺳﺎﻧﻴﺪن ﻣﻴﻌﺎد ﺣﺒﺴﺶ رهﺎ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ واﺟﺪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻮدن ﺑﻪ رهﺎﺋﯽ ﻣﺸﺮوط‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﺑﺎﻳﺪ ‪ 3‬رﺑﻊ ﻣﺠﺎزات و ﻳﺎ ﺣﺪ اﻗﻞ ‪ 9‬ﻣﺎﻩ‬
‫ﻣﺠﺎزات را ﺳﭙﺮﯼ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺟﺮﻳﺎن اﻳﻦ ﻣﺪت ﺷﺨﺺ زﻧﺪاﻧﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﻃﻮرﯼ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻤﻮدﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪﮐﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﺻﻼح وﯼ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺻﻼﺣﻴﺖ رهﺎﯼ ﻣﺸﺮوط ﻣﺮﺑﻮط ﻣﺤﮑﻤﻪ اﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ در‬
‫ﺣﻮزﻩ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺁن زﻧﺪاﻧﯽ ﺑﻮدﻩ و ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ دارد ﺑﻌﻀﯽ ﺗﻮﺻﻴﻪ هﺎﯼ اﺿﺎﻓﯽ را در ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد ﺷﺨﺺ ﺑﻌﺪ ازرهﺎﺋﯽ اﻧﺠﺎم دهﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﮑﻠﻒ اﺳﺖ ﺗﺎ از ﺑﺮﺧﻮرد ﺷﺨﺺ در‬
‫ﺟﺮﻳﺎن رهﺎﺋﯽ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ څﺎرﻧﻮال ﻣﻨﻈﻤ ًﺎ راﭘﻮر دهﺪ‪.‬‬

‫ب‪ .‬ﺗﻴﻮرﯼ هﺎﯼ ﻣﺠﺎزات ‪ ‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪﯼ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﭼﻬﺎر ﺗﻴﻮرﯼ ﻣﺠﺎزات ﮐﻪ هﻤﻴﺸﻪ از ﺁن ذﮐﺮ ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬ﺧﻮاهﺪ ﭘﺮداﺧﺖ‪ (1 .‬ﻧﺎﺗﻮان‬
‫ﺳﺎزﯼ ‪ (2‬اﺻﻼح و ﺗﺮﺑﻴﻪ ﻣﺠﺪد ‪ (3‬ﺑﺎزدارﻧﺪﮔﯽ ‪ (4‬ﻣﺠﺎزاﺗﯽ ) اﺧﻼﻗﯽ(‪ .‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ هﺮﮐﺪام ﻣﺎ ﺧﻮد‬
‫ﺗﻴﻮرﯼ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎدات واردﻩ ﺑﻪ ﺁن‪ ،‬و ﺟﻮاﺑﺎت اراﺋﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻪ ﺁن اﻧﺘﻘﺎد هﺎ را ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﺧﻮاهﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫وﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ روﯼ ﺷﺪت ﻣﺠﺎزات و ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻣﺠﺎزات ﺑﺎ ﺟﺮم ﻣﻄﺮح ﺑﺤﺚ ﻗﺮار‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫درﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺷﻤﺎ ﺧﻮاهﻴﺪ دﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﺎزات ﻣﻄﺮح ﺷﺪﻩ در ﺗﺤﺖ ﻳﮏ ﺗﻴﻮرﯼ ‪ ،‬در ﺗﺤﺖ ﺗﻴﻮرﯼ دوم و‬
‫ﺳﻮم ﻧﻴﺰ ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل ﻣﺠﺎزات ﻗﻄﻊ ﻋﻀﻮ در ﺗﺤﺖ ﺗﻴﻮرﯼ ﻧﺎﺗﻮان ﺳﺎزﯼ ﻗﺮار دارد‪،‬‬
‫ﺣﺎﻻﻧﮑﻪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ در ﺗﺤﺖ ﺗﻴﻮرﯼ ﺑﺎزدارﻧﮕﯽ و ﻣﺠﺎزاﺗﯽ ﻧﻴﺰ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را در ﺟﺮﻳﺎن‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ و ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﮐﻪ در ﻋﻤﻞ ﭼﻄﻮر اﻳﻦ ﺗﻴﻮرﯼ هﺎ ﺑﺎ هﻢ اﺻﻄﮑﺎﮎ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺎﺗﻮان ﺳﺎزﯼ‬

‫اﻳﻦ ﺗﻴﻮرﯼ در ﺟﺴﺖ و ﺟﻮﯼ ﺁﻧﺴﺖ ﺗﺎ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ دﻳﮕﺮ ﻗﺎدر ﺑﻪ ارﺗﮑﺎب اﻋﻤﺎل‬
‫ﺟﺮﻣﯽ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬زﻧﺪاﻧﯽ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﮑﯽ از ﺷﻴﻮﻩ هﺎﯼ ﻣﻌﻤﻮل ﻧﺎﺗﻮان ﺳﺎزﯼ ﺑﻮدﻩ و ﻣﺒﺘﯽ ﺑﺮ اﻳﻦ‬
‫ﻃﺮز ﻓﮑﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻣﺠﺮم ﺑﻪ دور از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻣﺘﻀﺮر ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ در زﻧﺪان ﺑﻪ ﺟﺰ ﺳﺎﻳﺮ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﺳﺮ و ﮐﺎر ﻧﺪارﻧﺪ ودر ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن ﺑﺎﻟﻘﻮﻩ‬
‫ﮐﻤﺘﺮﯼ را دارا ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﺷﺪﻳﺪ ﺗﺮ ﻧﺎﺗﻮان ﺳﺎزﯼ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺠﺎزات هﺎﺋﯽ ﻣﻴﮕﺮدد ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺟﺴﻤﯽ اﺷﺨﺎص را ﻣﻮرد‬
‫ﺗﻌﺮض ﻗﺮار ﻣﻴﺪهﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻄﻊ اﻋﻀﺎ و ﻳﺎ از دﺳﺖ دادن ﭼﺸﻢ‪ .‬ﺷﺪﻳﺪ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﺠﺎزات ﻧﺎﺗﻮان‬

‫‪203‬‬
‫ﺳﺎزﯼ اﻟﺒﺘﻪ ﮐﻪ ﻣﺮگ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬هﺮ ﻣﺠﺎزاﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺟﺴﻤﯽ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ را ﻣﻮرد ﺗﻌﺮض ﻗﺮار‬
‫دهﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻮدﻩ و ﺑﺴﻴﺎرﯼ ﺁﻧﺮا ﻳﮏ ﻧﻮع ﻣﺠﺎزات ﻏﻴﺮ اﺧﻼﻗﯽ ﻣﻴﺪاﻧﻨﺪ‬

‫ﻳﮑﯽ از اﻧﺘﻘﺎدات واردﻩ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻴﻮرﯼ اﻳﻨﺴﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺗﻴﻮرﯼ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺣﺒﺲ هﺎﯼ وﻗﺎﻳﻮﯼ و ﭘﻴﺸﮕﻴﺮاﻧﻪ‬
‫را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎﺳﺎس ﻧﻈﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﻳﻦ ﺗﻴﻮرﯼ‪ ،‬هﺮ ﮔﺎﻩ هﺪف اﺻﻠﯽ ﻣﺠﺎزات ﺑﺎز داﺷﺘﻦ اﻓﺮادﻳﮑﻪ‬
‫اﻣﮑﺎن ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم در ﻧﺰد ﺷﺎن وﺟﻮد دارد از ارﺗﮑﺎب ﺟﺮاﻳﻢ در ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﯽ ﭼﻴﺰ ﯼ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ را از ﻣﺠﺎزات ﮐﺮدن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻄﺮ ﻧﺎﮎ دارﻧﺪ وﻟﯽ ﺗﺎ ﺣﺎل ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮم ﻧﺸﺪﻩ اﻧﺪ‬
‫ﺑﺎزدارد؟ اﻳﻦ ﻃﺮز اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺳﻂ اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ ذﻣﻪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺗﻀﻤﻴﻨﯽ ﺑﺮاﯼ ﺟﻠﻮﯼ ﮔﻴﺮﯼ از‬
‫ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺧﻮد ﺳﺮاﻧﻪ ﺑﻮدﻩ و ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ ﺻﺮف ﻣﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﻮدﻩ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻴﻢ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻳﮏ ﻣﺤﮑﻤﻪ ذﻳﺼﻼح ﻣﺤﮑﻮم ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬رد ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ هﺮ ﺣﺎل ﻧﺎﺗﻮان ﺳﺎزﯼ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﻳﻦ‬
‫ﻃﺮز دﻳﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﻤﺎل ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ اﻋﻤﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻗﻀﺎوت ﺷﺪﻩ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ و اﻳﻦ اﺻﻞ را ﺑﻌﻀﯽ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﺸﮑﻞ ﺁﻓﺮﻳﻦ ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺻﻼح و ﺗﺮﺑﻴﻪ ﻣﺠﺪد‬

‫ﺑﺎﺳﺎس ﺗﻴﻮرﯼ اﺻﻼح و ﺗﺮﺑﻴﻪ ﻣﺠﺪد ﻣﺠﺎزات‪ ،‬هﺪف اﺻﻠﯽ ﻣﺠﺎزات ﺑﺎﻳﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺳﺎﺧﺘﻦ دوﺑﺎرﻩ‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﻳﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﺧﻮد دراﻳﺖ اﺻﻼح و ﺗﺮﺑﻴﻪ ﻣﺠﺪد‬
‫را ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪهﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺮاﮐﺰ درﻣﺎﻧﯽ ﻣﺪاوا ﮔﺮدﻧﺪ وﮐﺴﺎﻧﻴﮑﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﺻﻼح ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺎﺗﻮان‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻋﻤﻞ ﺗﻴﻮرﯼ اﺻﻼح و ﺗﺮﺑﻴﻪ ﻣﺠﺪد هﻤﻴﺸﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺳﺎزﯼ در‬
‫ﻣﺤﺎﺑﺲ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ هﺎ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ‪ -‬ﺁﻣﻮزش ﻣﻬﺎرت هﺎ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت اﺑﺘﺪاﺋﯽ‪ ،‬و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫هﺎﯼ ﻣﺸﻮرﻩ دهﯽ ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬ﻃﻮرﯼ ﻋﻴﺎر ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺤﮑﻮﻣﻴﻦ را اﺷﺨﺎص ﻣﻮﺛﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻳﮑﯽ از اﻧﺘﻘﺎدات ﻋﻤﺪﻩ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻳﻦ ﺗﻴﻮرﯼ ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﺷﺒﻴﻨﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﮐﺮدن ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﺟﺰاﺋﯽ ﺑﺮ اﺻﻞ اﺻﻼح و ﺗﺮﺑﻴﻪ ﻣﺠﺪد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﮐﻮﺗﺎﻩ دوﺑﺎرﻩ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﻮﺛﺮ ﺷﺨﺺ ﻣﺤﮑﻮم را ﺗﻐﻴﺮ دهﺪ‪ .‬ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ اﻳﻦ ﺗﻴﻮرﯼ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ اﺻﻼﺣﯽ در ﻣﺤﺎﺑﺲ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﻮدﻩ زﻳﺮا زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮدن ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺨﺖ و‬
‫دﺷﻮار و ﺑﺮﺧﻮرد هﺎﯼ ﻏﻴﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬دوﺑﺎرﻩ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺳﺎزﯼ ﻣﻨﻔﯽ را ﻓﺮا ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮاﻓﻘﻴﻦ ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﻃﺮز دﻳﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﻮدﻩ و ﻣﻴﮕﻮﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﺟﺮاﻳﻢ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺮاﻳﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﺑﻪ‬
‫اﺻﻼح و ﺗﺮﺑﻴﻪ ﻣﺠﺪد ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻮﺑﯽ اراﺋﻪ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ هﻢ ﺗﻴﻮرﯼ اﺻﻼﺣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮ ﺗﻴﻮرﯼ هﺎ‬
‫هﻨﻮز هﻢ ﻣﻮرد ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫ﺑﺎزدارﻧﺪﮔﯽ‬

‫اﻳﻦ ﺗﻴﻮرﯼ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ هﺪف ﻣﺠﺎزات اﻳﻨﺴﺖ ﺗﺎ ﺗﻌﺪاد ﺟﺮاﻳﻢ ﺑﻮاﺳﻄﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺮدن ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ارﺗﮑﺎب ﺟﺮاﻳﻢ ﮐﺎهﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺗﺨﺮﻳﺐ داراﺋﯽ هﺎﯼ ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ‬
‫ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﮐﺎر ﺑﺮاﯼ وﯼ هﻴﭻ ﺗﺎواﻧﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺒﺎدرت ﺧﻮاهﺪ ورزﻳﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ‬
‫ﮐﺎر ﻣﺠﺎزات ‪ 2‬ﺳﺎل ﺣﺒﺲ در اﻧﺘﻈﺎر وﯼ اﺳﺖ‪ ،‬هﺮ ﮔﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮐﺎر ﻣﺒﺎدرت ﻧﺨﻮاهﺪ ورزﻳﺪ‪ .‬در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻴﻮرﯼ ﺑﺎزدارﻧﺪﮔﯽ ﻳﮏ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻗﺘﺼﺎدﯼ را در ﺳﺎﺣﻪ ﻣﺠﺎزات ﻣﻄﺮح ﻣﻴﺴﺎزد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ هﺮ ﮔﺎﻩ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬هﻴﭻ ﮔﺎﻩ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﺟﺮﻣﯽ ﻣﺒﺎدرت ﻧﺨﻮاهﻨﺪ‬
‫ورزﻳﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﺗﺎوان ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ) ﻣﺠﺎزات( ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻔﺎد ﺁن ) ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﺎﺻﻠﻪ از ﺟﺮم(‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪204‬‬
‫ﺗﻴﻮرﯼ ﺑﺎزدارﻧﮕﯽ داراﯼ دو ﻣﻔﻬﻮم ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ وﻟﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻪ هﻢ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺑﺎزدارﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ) ﺗﺒﻴﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ( و ﺑﺎزدارﻧﮕﯽ ﻣﺸﺨﺺ ) ﺗﻨﻴﺒﻪ ﻓﺮدﯼ(‪ .‬ﺑﺎزدارﻧﮕﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ‬
‫ﺑﺎز داﺷﺘﻦ هﻤﮕﺎن از ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺜﺎل هﺎﯼ ﻣﺸﺨﺺ از ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬دوﻟﺖ ﻣﺮد را از‬
‫ﻣﺠﺎزات هﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ ﻣﺸﺨﺺ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺁﮔﺎﻩ ﻣﻴﺴﺎزد ﺗﺎ دﻳﮕﺮان در ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺁن‬
‫ﺟﺮاﻳﻢ ﻧﮕﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﺎزدارﻧﺪﮔﯽ ﻣﺸﺨﺺ در ﺻﺪد ﺑﺎز داﺷﺘﻦ اﺷﺨﺎص ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫هﺪف ﺑﺎزدارﻧﮕﯽ ﻣﺸﺨﺺ اﻳﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺮﺗﮑﺐ را ازﻃﺮﻳﻖ ﻧﺸﺎن دادن ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻋﻤﺎﻟﺶ‪ ،‬از ارﺗﮑﺎب‬
‫ﺟﺮاﻳﻢ در ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺑﺎز دارد‪.‬‬

‫ﻻ ﺑﻌﻀﯽ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﻮﺿﻊ ﻣﻨﻄﻘﯽ‬ ‫ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد اﻧﺘﻘﺎد هﺎﯼ ﻣﻌﻴﺎر از اﻳﻦ ﺗﻴﻮرﯼ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬او ً‬
‫ﻼ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ( را ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ادﻋﺎ‬ ‫ﻋﻤﻞ ﮐﺮدن ﺗﻤﺎم اﻧﺴﺎن هﺎ ) ﻣﻮﺿﻮع زﻳﺎن و ﻧﻔﻊ ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬
‫ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ اﺷﺨﺎﺻﯽ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻣﺠﺎزات‪ ،‬هﻤﻴﺸﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮم‬
‫ﺧﻮاهﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻧﺘﻘﺎد دوﻣﯽ ﮐﻪ درﻳﻦ ﻣﻮرد وﺟﻮد دارد اﻳﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺠﺎزات ﺑﺮ ﺑﺎزدارﻧﮕﯽ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﺠﺎزات اﺿﺎﻓﯽ ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل اﮔﺮ دوﻟﺖ ﺑﺨﻮاهﺪ اﻳﻦ اﺻﻞ را ﻋﻤﻠﯽ‬
‫ﺳﺎزد‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﺑﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺟﺰاﯼ ﻣﺮگ ﺑﺎﻻﯼ ﺗﻤﺎم ﺟﺮاﻳﻢ ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﺧﻔﺖ ﺁن ﻧﭙﺮدازد؟ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﺑﺎز دارﻧﮕﯽ ﻳﮕﺎﻧﻪ هﺪف ﺟﺰا ﺑﺎﺷﺪ و دوﻟﺖ ﭼﺮا ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺟﺮم و ﺟﺰا ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟‬

‫ﺗﻴﻮرﯼ ﻣﺠﺎزاﺗﯽ‬

‫ﺗﻴﻮرﯼ ﻣﺠﺎزاﺗﯽ ﻣﺸﮑﻞ ﺗﺮﻳﻦ ﺗﻴﻮرﯼ از ﻟﺤﺎظ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺁن ﺑﺤﺴﺎب ﻣﯽ ﺁﻳﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮم ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺠﺎزاﺗﯽ – ﺣﺪ اﻗﻞ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻃﺮﻓﺪاراﻧﺶ‪ -‬ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﻧﺘﻘﺎم ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﻩ دﻳﮕﺮ ﺗﻴﻮرﯼ ﻣﺠﺎزاﺗﯽ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ اﺣﺴﺎﺳﺎت اﻳﺠﺎد ﺷﺪﻩ ﭘﺎﺳﺦ اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ در‬
‫ﻏﻴﺮ ﺁن ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎم ﻓﺮدﯼ ﻣﻨﺠﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ ".‬در ﻋﻮض ﺗﻴﻮرﯼ ﻣﺠﺎزاﺗﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﻳﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﺎﻧﻴﮑﻪ‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮم ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ ﺳﺰاوار ﻣﺠﺎزات اﻧﺪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﮑﻠﻒ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ اﻳﻦ ﻣﺠﺎزات ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬
‫ﻳﮏ اﻧﺘﻘﺎد ﻋﻤﺪﻩ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻳﻦ ﺗﻴﻮرﯼ اﻳﻨﺴﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺗﻴﻮرﯼ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﻻﯼ ﺧﻮد اﻋﻤﺎل ﻣﺠﺮم ﺗﻤﺮﮐﺰ‬
‫داﺷﺘﻪ و ﺗﺎﮐﻴﺪ ﮐﻤﺘﺮ را روﯼ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم دارد‪ .‬ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ اﻳﻦ ﺗﻴﻮرﯼ ﻓﮑﺘﻮرهﺎﯼ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ از ﻗﺒﻴﻞ‪ ،‬ﻓﻘﺮ‪ ،‬ﺳﻮاﺳﺘﻔﺎدﻩ در دوران ﮐﻮدﮐﯽ‪ ،‬در ﻣﻌﺮض ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ را ﺧﺎرج از‬
‫ﮐﻨﺘﺮول ﺷﺨﺺ ﻗﺮاردارد‪ ،‬در اث ارﺗﮑﺎب اﻋﻤﺎل دﺧﻴﻞ و ﻣﺴﺌﻮل ﻣﻴﺪاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﻳﻦ‬
‫ﺗﻴﻮرﯼ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺁﻧﭽﻪ در ﺗﺤﺖ ﮐﻨﺘﺮول وﯼ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻮرد ﻣﺠﺎزات ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺗﻴﻮرﯼ هﺎﯼ ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﻣﺸﺘﺮﮎ‬

‫درﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﻴﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ هﻴﭻ ﻳﮑﯽ از اﻳﻦ ﺗﻴﻮرﯼ هﺎ ﺑﺪون ﻋﻴﺐ ﻧﺒﻮدﻩ و هﺮﮐﺪام ﻣﻌﻴﺐ و ﻣﺰاﻳﺎ و‬
‫ﺿﺮرو ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺧﻮد را دارﻧﺪ‪ .‬و اﻣﺮوز ﺗﻌﺪاد اﻧﺪﮐﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻈﺮ ﮐﻠﯽ ﺧﻮد را ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮﻳﮑﯽ از ﺁﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﻋﻮض ﭼﯽ در ﻧﺰد ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎ و ﭼﯽ در ﻧﺰد اﻓﺮاد ﺗﻼش ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻳﮑﺠﺎ ﮐﺮدن اﻳﻦ ﺗﻴﻮرﯼ هﺎ‬
‫در ﺟﺮﻳﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻣﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﻧﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺎﺑﻞ درﮎ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﺟﺮاﻳﻢ ﮐﻤﭙﻨﯽ‬
‫هﺎ و ﻳﺨﻦ ﺳﻔﻴﺪان ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﻴﻮرﯼ ﺑﺎزدارﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﺟﺮاﻳﻢ ﻗﺘﻞ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻧﺎﺗﻮان ﺳﺎزﯼ‪،‬‬

‫‪205‬‬
‫در ﻣﻮرد ﺟﺮاﻳﻢ ﺗﺨﺮﻳﺐ اﻣﻮال ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﻴﻮرﯼ اﺻﻼح و ﺗﺮﺑﻴﻪ ﻣﺠﺪد و در ﻣﻮرد ﺟﺮاﻳﻢ ﻣﻮاد‬
‫ﻣﺨﺪر ﻳﮏ ﺗﺮﮐﻴﺒﯽ از ﺗﻴﻮرﯼ هﺎ را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﮔﻴﺮﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺷﺪت ﻣﺠﺎزات‬

‫ﻣﺤﺎﮐﻢ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻧﺰد ﺷﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻴﮕﺮدد هﺮ ﺗﻴﻮرﯼ اﯼ را ﮐﻪ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻳﮏ ﻣﺠﺎزاﺗﯽ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﺎﻻﯼ ﺷﺨﺺ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﮔﺮدد‪ .‬ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫دارﻳﺪ در ﺑﺴﻴﺎرﯼ ﻣﻮارد ﻗﺎﻧﻮن ﻳﮏ ردﻳﻔﯽ از ﻣﺠﺎزات هﺎ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮدﻩ و ﻣﺠﺎزات دﻗﻴﻖ را ﺑﻪ‬
‫ﻋﻬﺪﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻴﮕﺬارد‪ .‬ﻣﺤﺎﮐﻢ ﭼﻄﻮر اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ دﺷﻮار را اﺗﺨﺎذ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ؟ دو ﺗﻴﻮرﯼ در ﺳﺎﺣﻪ ﺟﺰا‬
‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺴﻬﻴﻞ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮد ﻣﻴﮕﺮدد‪ (1 .‬ﺗﻴﻮرﯼ ﺣﺎﻻت ﻣﺸﺪدﻩ و ﻣﺨﻔﻔﻪ ﻣﺠﺎزات و ‪(2‬‬
‫اﺻﻞ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﻴﻦ ﻣﺠﺎزات و ﺟﺮم‪.‬‬

‫ﺣﺎﻻت ﻣﺨﻔﻔﻪ و ﻣﺸﺪدﻩ ﻣﺠﺎزات‬

‫ﺗﻴﻮرﯼ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺨﻔﻔﻪ و ﻣﺸﺪدﻩ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﻻﯼ‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺗﺎﺛﻴﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﻩ دﻳﮕﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺟﺮاﻳﻢ از ﻋﻴﻦ ﻧﻮع‬
‫ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﻋﻴﻦ ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﻀﻴﻪ ﺿﺮب و ﺟﺮح اﻣﻴﺮ از ﻗﻀﻴﻪ ﺿﺮب و ﺟﺮح رﺣﻴﻢ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺗﻔﺎوت داﺷﺘﻪ و دادن ﻋﻴﻦ ﻣﺠﺎزات ﺑﺮاﯼ هﺮدو ﻏﻴﺮ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻋﻮض ﻣﺠﺎزات ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻧﺤﻮﻩ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم و ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺮﺗﮑﺐ را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دهﺪ‪ .‬ﺣﻘﺎﻳﻘﯽ ﮐﻪ ﺷﺪت ﻣﺠﺎزات را‬
‫ﺑﺒﺎر ﻣﻴﺂورﻧﺪ ﺑﻨﺎم ﺣﺎﻻت ﻣﺸﺪدﻩ ﻳﺎد ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ وﺣﻘﺎﻳﻘﻴﮑﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻔﺖ ﻣﺠﺎزات ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎم ﺣﺎﻻت‬
‫ﻣﺨﻔﻪ ﻳﺎد ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل ﻣﺎدﻩ ‪ 148‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا اﺣﻮال ﻣﺸﺪدﻩ ﻋﻤﻮﻣﯽ را ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ اﻧﮕﻴﺰﻩ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم دﻧﯽ و ﻣﻨﺤﻂ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم هﻨﮕﺎم درﮎ ﺿﻌﻒ ادارﮎ ﻣﺠﻨﯽ ﻋﻠﻴﻪ و ﻳﺎ ﻋﺠﺰ او از دﻓﻊ ﺑﻌﻤﻞ‬
‫ﺁﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﺟﺮم ﻃﻮر وﺣﺸﻴﺎﻧﻪ ارﺗﮑﺎب ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻳﺎ ﻣﺠﻨﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺜﻠﻪ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ .4‬در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻣﻮﻇﻒ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﺎﻣﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﺣﻴﺜﻴﺖ و ﻧﻔﻮذ رﺳﻤﯽ ﺧﻮد ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮم ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ .5‬در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﺣﺎﻟﺖ اﺿﻄﺮار اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺑﻌﻤﻞ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫هﺮ ﮔﺎﻩ ﻳﮑﯽ از ﺣﺎﻻت ﻣﺬﮐﻮر ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺠﺎزات ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ در ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺟﺰا را دارد‪.‬‬

‫در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮاد دﻳﮕﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ اﺣﻮال ﻣﺸﺪدﻩ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺗﺬﮐﺮ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﻌﻤﺎل‬
‫ﺳﻼح در ﺣﻴﻦ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم‪ ،‬ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﺑﻴﻦ ﻏﺮوب و ﻃﻠﻮع اﻓﺘﺎب و ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﺑﺎ هﻤﺮاهﯽ‬
‫دﻳﮕﺮان‪.‬‬

‫ﻣﻮاد ‪ 141‬ﺗﺎ ‪ 147‬در ﻣﻮرد اﺣﻮال ﻣﺨﻔﻔﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﻟﺴﺘﯽ از اﺣﻮال ﻣﺨﻔﻔﻪ را‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺣﻮال ﻣﺸﺪدﻩ اراﺋﻪ ﻧﻤﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ " .‬اﺣﻮال ﻣﺨﻔﻔﻪ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻋﺒﺎرت از‬
‫ﺣﺎﻻﺗﻴﺴﺖ ﮐﻪ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﺑﺎﺳﺎس اﻧﮕﻴﺰﻩ ﺷﺮﻳﻔﺎﻧﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ وﻳﺎ ﻣﺠﺮم از اﺛﺮ ﺗﺤﺮﻳﮏ ﻏﻴﺮ‬
‫ﺣﻖ ﻣﺠﻨﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﻪ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم اﻗﺪام ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪".‬‬

‫‪206‬‬
‫ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل هﺮ ﮔﺎﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ در ﻳﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﮐﺎرﮔﺮ ﮐﺎرﻓﺮﻣﺎﯼ ﺧﻮد را ﺑﻌﺪ از ﺳﺎﻟﻬﺎ ﻟﺖ و ﮐﻮب ﺷﺪن‪،‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﺮ ﺷﺪن و ﻳﺎ هﺮﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﺎدرﺳﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻌﺮض ﻗﺮار دادﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺣﺎﻻت ﻣﺨﻔﻔﻪ ﺣﮑﻢ ﺧﻮاهﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻌﺒﺎرﻩ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺗﻌﺮض از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺎﻻت ﺗﺒﺮﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ و ﻳﺎ‬
‫رﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ اﻧﺼﺎف وﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻣﺬﮐﻮر هﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﻌﺮض‬
‫در ﺣﺎﻻت ﻋﺎدﯼ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺪﻳﺪ ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ اﺣﻮال ﻣﺨﻔﻔﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﺪم داﺷﺘﻦ‬
‫ﺳﻮاﺑﻖ ﺟﺮﻣﯽ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت ﭘﺮاﻓﺘﺨﺎر ﺳﺮﺑﺎزﯼ و ﻳﺎ ﺗﻌﻬﺪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﺎﻣﻪ و اﺟﺘﻤﺎع وﯼ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﻴﻦ ﺟﺮم و ﺟﺰا‬

‫ﻳﮏ اﺻﻞ ﻋﻤﺪﻩ در ﺣﻘﻮق ﺟﺰا وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﻴﻦ ﺟﺮم و ﺟﺰا ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل‬
‫ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻳﮏ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻋﻤﺪﯼ ﮐﻮﭼﮏ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات ﻗﺘﻞ ﻣﺤﮑﻮم ﮔﺮدﻳﺪﻩ و هﻤﭽﻨﺎن ﻧﺒﺎﻳﺪ‬
‫ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺟﺮم ﻗﺘﻞ ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻳﮏ ﺟﺮﻳﻤﻪ ﻧﻘﺪﯼ ﮐﻮﭼﮏ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﻘﺪار ﻣﺠﺎزات‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﺪﯼ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ هﺪف ﻣﺠﺎزات را ﺑﺮﺁوردﻩ ﺳﺎزد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎﻳﺪ اﺿﺎﻓﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﻳﮏ ردﻳﻔﯽ از ﻣﺠﺎزات ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﺟﺮم ﻣﺸﺨﺺ و ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺑﺨﺎﻃﺮ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮدن ﻣﺠﺎزات در ﺻﻮرت ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺣﺎﻻت ﻣﺨﻔﻔﻪ و ﻣﺸﺪدﻩ ‪ ،‬ﺳﻌﯽ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﻀﻤﻴﻦ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ هﻤﻴﺸﻪ ﺑﻴﻦ ﺟﺮم و ﺟﺰا ﺗﻨﺎﺳﺐ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﮑﯽ دﻳﮕﺮ از ﻣﺰاﻳﺎﯼ ﺗﺬﮐﺮ ﻣﺠﺎزات هﺎ‬
‫در ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻌﻴﺎرﯼ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺠﺎزات ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا در هﻤﻪ ﮐﺸﻮر ﻳﮑﺴﺎن ﻋﻤﻠﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮم ﺣﺮﻳﻖ ﻋﻤﺪﯼ در‬
‫هﺮات ﻣﺠﺎزات ﻣﺸﺎﺑﻪ ‪ ،‬هﺮﮔﺎﻩ ﻧﻪ ﻣﺴﺎوﯼ‪ ،‬را ﺑﺎ ﻣﺮﺗﮑﺒﯽ ﮐﻪ ﻋﻴﻦ ﻋﻤﻞ را در ﮐﺎﺑﻞ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ .1‬ﺁﻳﺎ ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ دوﻟﺖ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﺗﺎ واﺿﺤًﺎ ﻳﮏ ﺗﻴﻮرﯼ از ﻣﺠﺎزات را اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮدﻩ وﻳﺎ ﺻﺮف‬
‫ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﺤﺒﻮس ﮔﺮدد؟ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﻩ دﻳﮕﺮ‪،‬ﺁﻳﺎ ﺗﻴﻮرﯼ هﺎﯼ ﻣﺠﺎزات ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﻳﺎ اﻳﻨﻬﺎ‬
‫ﺻﺮف ﻳﮏ ﺗﻤﺮﻳﻦ ﻋﻠﻤﯽ اﻧﺪ؟‬
‫‪ .2‬ﻣﺰاﻳﺎ و ﻧﻮﻗﺺ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻳﮏ ﺗﻴﻮرﯼ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﺠﺎزات ﮐﻪ در ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺴﺠﻴﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫‪ .3‬ﻃﻮرﻳﮑﻪ درﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻳﮑﯽ از ﻣﺰاﻳﺎﯼ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻳﮏ ردﻳﻒ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﺠﺎزات در‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻌﻴﺎرﯼ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺠﺎزات ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺑﺮاﯼ ﻣﺠﻨﯽ ﻋﻠﻴﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ اﺳﺖ؟‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﻩ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﻗﻀﺎت در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﺿﺮورﯼ ﺗﺸﺨﻴﺺ دهﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات ﮐﻤﺘﺮ و ﻳﺎ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺣﺪ ﻣﻘﺮر ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ؟ ﺁﻳﺎ اﺣﻮال ﻣﺸﺪدﻩ و ﻣﺨﻔﻔﻪ ﺑﻪ ﻗﻀﺎت اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮﯼ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺷﺎن‬
‫را ﻓﺮاهﻢ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ؟‬

‫ج‪ .‬ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺮﻣﻴﻤﯽ‬

‫هﺮﮔﻮﻧﻪ ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد ﺟﺮم و ﺟﺰا در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺪون ﻳﮏ ﺑﺤﺚ ﺟﺪﯼ در ﻣﻮرد ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺮﻣﻴﻤﯽ‬
‫ﻧﺎﻣﮑﻤﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪207‬‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺮﻣﻴﻤﯽ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺮﻣﻴﻤﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﻻﯼ ﺟﺮم ﺑﻌﻨﻮان ﻳﮏ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺿﺪ ﻳﮏ ﻓﺮد و‬
‫اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺸﺨﺺ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻧﻤﻮدﻩ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻳﮏ ﮐﺸﻮر ﻳﺎ ﻳﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﮐﻞ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ از ﺗﻤﺎم ﺗﻴﻮرﯼ‬
‫ﻼ ذﮐﺮ ﺷﺪ و هﻤﻪ ﺟﺮم را ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻳﮏ ﻋﻤﻞ ﺑﺮ ﺿﺪ دوﻟﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﻴﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮ ق‬ ‫هﺎﯼ ﻣﺠﺎزات ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬
‫دارد‪.‬‬

‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺮﻣﻴﻤﯽ ﻳﮏ ﺗﺎﺛﻴﺮ زﻳﺎدﯼ را ﺑﺎﻻﯼ ﻣﺠﻨﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺗﻴﻮرﯼ هﺎﯼ ﻣﺠﺎزات‬
‫ﻣﯽ اﻓﮕﻨﺪ‪ .‬و ﺁن اﻳﻨﮑﻪ ﭼﻮن ﺟﺮم ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﻳﮏ ﻓﺮد و ﻳﺎ ﻳﮏ اﺟﺘﻤﺎع ﻣﻌﻴﻦ اﺳﺖ‪،‬ﻟﺬا هﺪف ﻣﺠﺎزات اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺠﻨﯽ ﻋﻠﻴﻪ را دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺒﻞ از ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪﻩ و رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﻣﺠﺮم و ﻣﺠﻨﯽ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ را ﺗﺮﻣﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺮﻣﻴﻤﯽ ﺑﺎ ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ‪ ،‬ﺑﺨﺸﺶ و هﻤﺒﺴﺘﯽ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎﻟﻬﺎﯼ ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺮﻣﻴﻤﯽ را ﻣﻴﺘﻮان در ﺳﺮاﺳﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درﻳﺎﻓﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﺗﻤﺎم ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺣﻘﻮق ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ ﻣﻴﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﻮدل ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺮﻣﻴﻤﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎ‪-‬‬
‫ﻻ ﻣﺮﺗﮑﺒﻴﻦ را از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺠﺒﻮر ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﭘﻮل ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺼﻮﺻًﺎ ﺟﺮﮔﻪ هﺎ و ﺷﻮرا هﺎ‪ -‬ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﻣﺠﻨﯽ ﻋﻠﻴﻪ و درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺑﺨﺸﺶ ﺧﻮاﺳﺘﻦ‪ ،‬ﻣﺠﺎزات ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺮﻣﻴﻤﯽ داراﯼ ﻣﺰاﻳﺎ و ﻧﻮاﻗﺺ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻳﮑﯽ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺰاﻳﺎﯼ اﻳﻦ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻳﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ هﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﺠﺎزاﺗﯽ ﮔﺮدﻳﺪﻩ زﻳﺮا درﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺮﻣﻴﻤﯽ در روﻧﺪ ﻣﺠﺎزات هﻢ ﻣﺮﺗﮑﺒﻴﻦ و هﻢ ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن ﺷﺮﻳﮏ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺸﻮﻧﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﻮﻧﺨﻮاهﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن دادﻩ ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬ﻋﻼوﺗًﺎ ﭼﻮن‬
‫درﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺤﺒﻮس ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﮐﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺁن ﻣﺮﺗﮑﺒﻴﻦ از ﻓﺎﻣﻴﻞ هﺎﯼ ﺷﺎن ﺟﺪا ﻧﮕﺮدﻳﺪﻩ و‬
‫ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻳﮏ ﻋﻀﻮ ﻣﻔﻴﺪ ﺧﺎﻧﻮادﻩ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﻴﻤﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻻ ﻳﮏ ﻓﺮض اﻳﻦ‬ ‫اﻣﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺮﻣﻴﻤﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻓﺮﺿﻴﺎت هﺎﯼ ﻣﺸﺨﺼﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬او ً‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺠﻨﯽ ﻋﻠﻴﻪ و ﻳﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن وﯼ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدﻩ و در ﭘﺮوﺳﻪ ﻣﺠﺎزات ﺷﺮﻳﮏ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﻗﺘﻞ را ﮐﻪ در ﺁن ﻣﺠﻨﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻳﮏ ﺗﺎﺟﺮﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻮادﻩ و ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺖ داﻳﻤﯽ‬
‫ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ را ﺑﻪ ﭼﯽ ﮐﺴﯽ ﺑﭙﺮدازد؟ از ﮐﯽ درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺨﺸﺶ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ؟ و اﮔﺮ ﻣﺠﻨﯽ ﻋﻠﻴﻪ ) و ﻳﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ وﯼ ( ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺑﺪون ﻣﺠﺎزات ﺑﺎﻗﯽ ﺧﻮاهﺪ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ؟‬

‫ﺛﺎﻧﻴ ًﺎ ﻓﺮض دﻳﮕﺮﯼ ﮐﻪ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺮﻣﻴﻤﯽ وﺟﻮد دارد اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ از ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ‬
‫اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺿﺮر واردﻩ اﻇﻬﺎر ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﯽ ﺧﻮاهﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬وﻟﯽ هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮏ ﻣﺮﺗﮑﺐ‬
‫ﻣﺤﮑﻮم ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﯼ وﻟﯽ وﯼ ﻣﺤﮑﻮﻣﻴﺖ ﺧﻮد را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺧﻮد را ﺑﻴﮕﻨﺎﻩ ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﺬرت ﺧﻮاﺳﺘﻦ از ﮐﺴﯽ و ﻳﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﻧﮕﺮدد‪ ،‬ﭼﯽ اﺗﻔﺎق ﺧﻮاهﺪ اﻓﺘﺎد؟ اﻳﻦ‬
‫ﺷﺨﺺ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺠﺎزات ﮔﺮدد؟ ﺁﻳﺎ ﺧﺎﻧﻪ وﯼ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻮزاﻧﺪﻩ ﺷﺪﻩ از ﻗﺮﻳﻪ ﺑﻴﺮون ﮐﺮدﻩ ﺷﻮد؟‬
‫اﮔﺮوﯼ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ؟ اﮔﺮ وﯼ در ﻳﮏ اﭘﺎرﺗﻤﺎن در ﻳﮏ ﻧﺰدﻳﮏ ﺷﻬﺮ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﭼﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﺑﺎز هﻢ ﻣﻠﮑﻴﺖ وﯼ ﺑﺎﻳﺪ ﺿﺒﻂ ﮔﺮدد؟ ﺁﻳﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﻠﮑﻴﺖ وﯼ ﺿﺒﻂ ﮔﺮدد‬
‫ﻳﺎ هﻤﺎن ﻣﻘﺪار ﺑﺮاﯼ ﺟﺒﺎرن ﺧﺴﺎرﻩ ﻣﺠﻨﯽ ﻋﻠﻴﻪ؟ ﺟﻮاب اﻳﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﺎﻳﺪ زﻧﺪاﻧﯽ ﮔﺮدد‬

‫‪208‬‬
‫ﻼ ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ ﺁورد و ﺁن‬ ‫وﻟﯽ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺳﻮاﻟﯽ را در ﻣﻮرد ﺗﻴﻮرﯼ هﺎﯼ ﻣﺠﺎزات ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬
‫اﻳﻨﮑﻪ‪ :‬هﺪف زﻧﺪاﻧﯽ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﭼﻴﺴﺖ و ﻣﺠﺎزات ﺑﻪ ﭼﯽ اﻧﺪازﻩ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺪﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ‪ ،‬ﻳﮑﯽ از اﻧﺘﻘﺎدات ﻋﻤﺪﻩ ﺑﻌﻀﯽ از ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺮﻣﻴﻤﯽ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻣﻮدل هﺎ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺪاوم ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮﯼ و ﺳﺎﻳﺮ اﻋﻤﺎل ﺗﺒﻌﻴﺾ ﺁﻣﻴﺰ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﺸﻮﻳﺶ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎزﻧﺎن واﻃﻔﺎل ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻦ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻨﮏ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﻀﻴﻪ زﻳﺮﻳﻦ ﻣﻴﭙﺮدازﻳﻢ‪:‬‬

‫ﻗﻀﻴﻪ‪ :‬ﺣﻠﻘﺎت ﻣﺠﺎزات در ﺳﮑﭽﻮان ﮐﺎﻧﺎدا‬

‫در ﺳﺎل ‪ 1992‬اﻳﺎﻟﺖ ﺳﮑﭽﻮان ﮐﺎﻧﺎدا ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺮﻣﻴﻤﯽ را ﮐﻪ ﺑﻨﺎم ﺣﻠﻘﻪ ﻣﺠﺎزات ﻳﺎد ﻣﻴﺸﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻮض ﺳﻴﺴﺘﻢ رﺳﻤﯽ ﻣﺠﺎزات ﻣﻮرد ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺮار داد‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺮوﺳﻪ ﻳﮏ ﭘﺎﺳﺨﯽ ﺑﻪ ﺟﺮم و ﻧﻴﺎز هﺎﯼ‬
‫ﻣﺠﻨﯽ ﻋﻠﻴﻪ‪ ،‬ﻣﺮﺗﮑﺐ واﺟﺘﻤﺎع ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ رﺳﻤﯽ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺳﮑﭽﻮان هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮏ‬
‫ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺟﺮم اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻳﺎ ﻣﺤﮑﻮم ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺣﻠﻘﻪ ﻣﺠﺎزات را ﺑﻪ ﻋﻮض‬
‫ﻼٌ اﺧﺘﻴﺎرﯼ ﺑﻮدﻩ وهﻴﭻ ﻣﺮﺗﮑﺒﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺤﮑﻤﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﻣﺤﻀﺮ ﺣﻠﻘﻪ ﻣﺠﺎزات ﮐﺎﻣ ً‬
‫رﻓﺘﻦ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﭘﺮوﺳﻪ وادار ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﻴﺸﻮد‪.‬‬
‫هﺮﮔﺎﻩ ﻳﮏ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ رﻓﺘﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﺮوﺳﻪ را ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﺷﺨﺎص ﻣﺴﺌﻮل ﺑﺎ هﻢ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻩ‬
‫ﻻ‬
‫ﻼ ﺑﻴﻨﻈﻴﺮ ﺑﻮدﻩ وﻟﯽ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫و ﻳﮏ اﺟﺘﻤﺎع ﮐﻮﭼﮏ را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﻴﺪهﻨﺪ‪ .‬ﺗﺮﮐﻴﺐ اﻳﻦ ﺣﻠﻘﺎت ﻣﺠﺎزات ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﮔﺮوپ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺮﺗﮑﺐ‪ ،‬ﻣﺠﻨﯽ ﻋﻠﻴﻪ‪ ،‬ﻓﺎﻣﻴﻞ هﺎ ودوﺳﺘﺎن ﺷﺎن‪ ،‬ﻗﺎﺿﯽ‪ ،‬څﺎرﻧﻮال و ﻳﮏ وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ‬
‫ﻻ در‬‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ اﻋﻀﺎﯼ اﺟﺘﻤﺎع‪ -‬ﻣﺎﻧﻨﺪ رهﺒﺮان ﻗﻮﻣﯽ و ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﺻﺤﯽ ورواﻧﯽ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫اﻳﻦ ﭘﺮوﺳﻪ ﺳﻬﻢ ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎع داﻳﺮ ﺷﺪﻩ در ﻳﮏ ﺣﻠﻘﻪ دور هﻢ ﻧﺸﺴﺘﻪ و څﺎرﻧﻮال ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬ﻣﺮﺗﮑﺐ‬
‫ﺑﺼﻮرت ﻋﻠﻨﯽ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺧﻮد را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻋﻤﻞ ﺧﻮد ﻣﺴﺘﻘﻴﻤًﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ .‬ﺣﻠﻘﻪ ﻣﺠﺎزات‬
‫ﺑﻪ ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ ﻣﺮﺗﮑﺐ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﺻﻼح رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﻣﺮﺗﮑﺐ و ﻣﺠﻨﯽ ﻋﻠﻴﻪ‪،‬‬
‫اﺻﻼح و ﺗﺮﺑﻴﻪ ﻣﺠﺪد‪ ،‬و ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ دوﺑﺎرﻩ وﯼ ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬هﻴﭻ ﮐﺲ وادار ﺑﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدن‬
‫ﻧﺸﺪﻩ وﻟﯽ ﺑﺮاﯼ هﺮ ﮐﺲ ﻓﺮﺻﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺨﺎرﻃﺮ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدن ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﻗﻮاﻋﺪ رﺳﻤﯽ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﮐﻢ ﺑﻮدﻩ و ﺁﻧﻬﻢ ﺑﺨﺎﻃﺮهﻤﺪﻟﯽ و اﺣﺘﺮام ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل ﻗﻄﻊ ﮐﺮدن ﺻﺤﺒﺖ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ دﻳﮕﺮﯼ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﺧﻴﺮ ﭘﺮوﺳﻪ ﺣﻠﻘﻪ ﻣﺠﺎزات‪ ،‬ﮔﺮوپ ﻣﺬﮐﻮر ﻳﮏ ﭘﻼن ﻣﺠﺎزات را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﺷﺘﺮاﮎ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺳﻔﺎرش هﺎ ﺑﻪ ﻗﺎﺿﯽ ﺻﻮرت ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ .‬ﻗﻀﺎت ﻧﺪرﺗًﺎ ﺳﻔﺎرﺷﺎن را رد‬
‫ﻻ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ و اﻋﺎدﻩ ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﯽ ﻣﺠﻨﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﻮدﻩ و هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﻳﮏ ﭘﻼن ﺑﺨﺎﻃﺮ اﺻﻼح ﺟﺬب دو ﺑﺎرﻩ ﻣﺮﺗﮑﺐ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪) .‬وﻳﻠﺴﻮن ‪( 363-80 : 2002‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ .1‬اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻌﻀﯽ ﻧﻮاﻗﺺ و ﻣﺰاﻳﺎﯼ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺮﻣﻴﻤﯽ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ در‬
‫ﻣﻮرد ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺰاﻳﺎ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻴﺪ ﻓﮑﺮ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺰاﻳﺎﯼ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫ﺗﺮﻣﻴﻤﯽ را ﺑﺪون ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻮاﻗﺺ ﺁن ﺗﺮﺟﺒﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟‬

‫‪209‬‬
‫‪ .2‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن داراﯼ ﻳﮏ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﻃﻮﻻﻧﯽ در ﻣﻮرد ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺮﻣﻴﻤﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ و ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺮﻣﻴﻤﯽ در ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺸﻮر ﻓﻌﺎل ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﮐﺪام ﻧﻮﻋﯽ از ﻗﻀﺎﻳﺎ را اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎ ﺑﺨﻮﺑﯽ ﻣﻮرد‬
‫رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﺮار ﻣﻴﺪهﻨﺪ؟ ﭼﺮا؟ ﮐﺪام ﻧﻮع ﻗﻀﺎﻳﺎ را ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﺮار ﻧﻤﻴﺪهﻨﺪ؟ ﭼﺮا؟‬
‫‪ .3‬ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ در ﺳﺎﻳﺮ ﮐﺸﻮر هﺎ از هﺮ دو ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ و ﺳﺎﻳﺮ ﺗﻴﻮرﯼ‬
‫هﺎﯼ ﻣﺠﺎزات ﺑﻬﺮﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺷﻨﺎﺧﺖ دوﺟﺎﻧﺒﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺖ و هﻤﮑﺎرﯼ‬
‫ﻣﻴﺎن ﺳﻴﺴﺘﻢ دوﻟﺘﯽ و ﻏﻴﺮ دوﻟﺘﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻳﮏ روﺷﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﺎرﮔﺮﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد؟ ﭼﺮا‬
‫ﺑﻠﯽ وﭼﺮا ﻧﻪ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ را رﺳﻤًﺎ ﺑﻮﺟﻮد ﺧﻮاهﻴﺪ ﺁورد؟ ﺷﻤﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ را ﺑﺮاﯼ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻼ در ﻣﻮرد ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﺮﮐﺰﯼ ﺷﮑﺎﮎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻄﻮر ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺧﻮاهﻴﺪ ﻧﻤﻮد؟‬ ‫ﮐﺎﻣ ً‬

‫‪ .5‬اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺖ ﺟﺰاﺋﯽ‬

‫ﺗﺎ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺟﺰاﯼ ﻣﺘﻨﯽ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﺣﻘﻮق ﺟﺰاﯼ ﻣﺘﻨﯽ‬
‫ﺻﺮف ﻧﻴﻤﯽ از ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻴﻢ دﻳﮕﺮ هﻤﺎﻧﺎ ﺣﻘﻮق ﺟﺰاﯼ ﺷﮑﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﺗﻴﻮرﯼ‬
‫هﺎ و ﻗﻮاﻋﺪﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺮﻳﺎن رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ را رهﺒﺮﯼ ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﻣﺘﻨﯽ و ﺷﮑﻠﯽ‬
‫در اﻳﻦ اﻳﻦ ﺟﺎ ﻳﮏ اﻧﺪازﻩ ﻣﻐﺸﻮش ﮐﻨﻨﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن در ﻣﻮرد ﺁن ﺑﮕﻮﻧﻪ "ﭼﯽ" در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫"ﭼﻄﻮر" ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را ) در درﮎ ﺗﻔﺎوت ﺁﻧﻬﺎ( ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻘﻮق ﺟﺰاﯼ ﻣﺘﻨﯽ هﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﺳﻮال "ﭼﯽ" ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻴﺪهﺪ‪ .‬ﻣﺮﺗﮑﺐ ﭼﯽ ﮐﺎرﯼ را اﻧﺠﺎم دادﻩ اﺳﺖ؟ ﻗﺼﺪ‬
‫وﯼ ﭼﯽ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ؟ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﭼﯽ ﺟﺮﻣﯽ اﺳﺖ؟ ﭼﯽ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را ﺟﺮم داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ؟‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﺸﮑﻠﻪ اﻳﻦ ﺟﺮم ﭼﯽ هﺎ اﻧﺪ؟‬

‫ﺣﻘﻮق ﺟﺰاﯼ ﻣﺘﻨﯽ از ﺟﻬﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮال" ﭼﻄﻮر" ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻴﺪهﺪ‪ .‬ﭘﻮﻟﻴﺲ ﭼﻄﻮر ﺟﺮم را ﮐﺸﻒ‬
‫ﻧﻤﻮد؟ ﺑﺎ ﻣﺮﺗﮑﺐ در وﻗﺖ ﮔﺮﻓﺘﺎرﯼ‪ ،‬اﺳﺘﻨﻄﺎق و اﺗﻬﺎم وارد ﮐﺮدن‪ ،‬اﻳﺸﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ؟‬
‫څﺎرﻧﻮال ﭼﻄﻮر ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ دﻻﻳﻞ ﻣﺒﺎدرت ﻣﻴﻮرزد؟ ﻣﺪاﻓﻊ در هﻨﮕﺎم ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﻴﮕﺮدد؟ ﺷﻬﻮد ﭼﻄﻮر ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﻄﺎق ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪ؟‬

‫ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬هﺪف اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﺟﺰاﺋﯽ اﻳﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻈﻨﻮن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﺑﻴﻄﺮف‪ ،‬ﻣﻮﺛﺮ و ﮐﺎرا ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎﻃﺮ‬
‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ اهﺪاف‪ ،‬ﻗﻮاﻋﺪ ﺷﮑﻠﯽ ﺟﺰاﺋﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﻻﯼ ﭘﻮﻟﻴﺲ‪ ،‬څﺎرﻧﻮاﻻن‪ ،‬وﮐﻼﯼ ﻣﺪاﻓﻊ و ﻗﻀﺎت‬
‫ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺴﺎوﻳﺎﻧﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﮔﺮدﻳﺪﻩ و در ﻣﺠﻤﻮع ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺟﺰاﺋﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻌﻴﺎرﯼ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ هﺎﯼ ﺑﻌﺪﯼ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد ﻗﻮاﻋﺪ ﺷﮑﻠﯽ ﺟﺰاﺋﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﻮاهﻨﺪ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬او ً‬
‫ﻻٌ ﻣﺎ‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﻗﻮاﻋﺪ ﺷﮑﻠﯽ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ را‪ ،‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺮاات ﺟﺮاﺋﯽ ﻣﻮﻗﺖ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻴﮕﻴﺮﻳﻢ‪ .‬ﺑﻌﺪًا ﺳﺎﻳﺮ ﺟﻮاﻧﺐ ﻣﻬﻢ ﻗﻮاﻋﺪ ﺷﮑﻠﯽ ﺟﺰاﺋﯽ را ﺑﺎ اراﺋﻪ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ‬
‫ﻓﺮﺿﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻮاهﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪210‬‬
 ‫اﻟﻒ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﺟﺰاﺋﯽ‬
‫ﺑﺪﺑﺨﺘﺎﻧﻪ اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﺟﺰاﺋﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮑﯽ ازﺳﺎﺣﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻪ ﺁن در‬
‫وﻻﻳﺎت‪ ،‬ﺷﻬﺮهﺎ و ﺣﺘﯽ ﻣﺤﻼت ﮐﻮﭼﮏ هﻤﺠﻮار از هﻢ ﺑﻪ ﮐﻠﯽ ﻓﺮق ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻐﻴﺮ و ﺗﻔﺎوت‬
‫ﻣﺤﺼﻮل دو ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻻ ﭼﻮن در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن هﺮ ﻗﻮم‪ ،‬ﻗﺒﻴﻠﻪ و ﻗﺮﻳﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺤﺎﮐﻤﺎﺗﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﺧﻮد را اراﺋﻪ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫او ً‬
‫ﻟﺬا رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﮐﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺟﺎﯼ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎ ﻣﺤﻠﯽ را ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﺿﺮورﯼ‬
‫ﺗﻠﻘﯽ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺛﺎﻧﻴًﺎ هﺮﮔﺎﻩ ﻣﺮاﺟﻊ ﻣﺤﻠﯽ ﺑﺨﻮاهﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺷﮑﻠﯽ وﺿﻊ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ‬
‫ﻣﺮﮐﺰﯼ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬هﻨﻮز هﻢ درﮎ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﮎ ﺑﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﮐﺪام ﻗﺎﻧﻮن ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل در ‪ 40‬ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ‪ 8‬ﺳﻨﺪ ﺗﻘﻨﻴﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻗﻮاﻋﺪ ﺷﮑﻠﯽ ﺟﺰا ﻣﻴﭙﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﺼﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀًﺎ اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎ هﻢ در ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﻣﺨﺸﺺ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﮐﺪام‬
‫ﻳﮏ ﺑﺮ دﻳﮕﺮﯼ ﺗﻔﻮق دارد‪.‬‬

‫ﺗﻼش هﺎﻳﯽ در ﺣﺎل اﺟﺮا اﺳﺖ ﺗﺎ وﺿﻌﻴﺖ ﺗﻐﻴﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل وﺿﻊ ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺮاات ﺟﺰاﺋﯽ‬
‫ﻣﻮﻗﺖ ﺳﺎل ‪ 2004‬ﺑﻪ ﺳﻮال اﻳﻨﮑﻪ ﮐﺪام ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺮاات ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﻮرد ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ اراﺋﻪ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺮاات ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﻮﻗﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻗﺒﻠﯽ ﺗﻔﻮق دارد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ در اﮐﺜﺮ‬
‫ﻣﻮارد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﺷﮑﻠﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺮاات ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﻮﻗﺖ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺎﮐﻢ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺎز هﻢ‬
‫ﺳﺎﺣﺎﺗﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺨﺎﻃﺮ رهﻨﻤﺎﺋﯽ در ﺁن ﻣﻮارد ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﺁن ﺗﺎ زﻣﺎن ﭼﺎپ اﻳﻦ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺮاات ﺟﺰاﺋﯽ‬
‫ﻣﻮﻗﺖ ﺑﮕﻮﻧﻪ ﺟﺰﺋﯽ ﻣﻮرد ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮد وﺗﻼش هﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﮐﻠﯽ ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺮاات‬
‫ﺟﺰاﺋﯽ ﺟﺎﻣﻊ و ﻓﺮاﮔﻴﺮ هﻨﻮز هﻢ ﺟﺮﻳﺎن دارد‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺮاات ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﻮﻗﺖ ﺣﺎوﯼ ‪15‬ﻓﺼﻞ و ‪ 98‬ﻣﺎدﻩ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮاد در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﺗﻤﺎم ﻣﻮارد‬
‫از ﮔﺮﻓﺘﺎرﯼ ﻣﻮﻗﺖ ﺗﺎ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻮض ﺑﺤﺚ هﺮ ﻳﮏ از ﻣﻮاد ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﯽ‪ ،‬ﻣﺎ‬
‫در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪﯼ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﻓﺮﺿﯽ ﻣﻴﭙﺮدازﻳﻢ ﮐﻪ از زﻣﺎن ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﺗﺎ ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ ﻧﻬﺎﺋﯽ‬
‫را در ﺑﺮ ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻴﺎن ﺗﻤﺎم ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺮاات ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﻮﻗﺖ ﻧﺒﻮدﻩ و ﺑﺴﻴﺎرﯼ ﻣﻮارد ﻣﻬﻤﯽ‬
‫اﻧﺪ ﮐﻪ درﻳﻨﺠﺎ ﺑﺤﺚ ﻧﺨﻮاهﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﮏ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ در ﻣﻮرد ﻗﻮاﻋﺪ ﺷﮑﻠﯽ ﻣﻬﻢ‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ )ﻗﻀﻴﻪ( در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﮏ ﺗﺼﻮﻳﺮ اﻳﺪﺁﻟﯽ از رﺳﻴﺪﮔﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻮاﻋﺪ ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺮاات ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﻮﻗﺖ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮدﻳﮑﻪ ﺗﻼش هﺎ ﺑﺮاﯼ ﺗﻄﺒﻴﻖ‬
‫اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ در ﺟﺮﻳﺎن اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﻢ ﻗﻀﻴﻪ زﻳﺮﻳﻦ در ﺑﺴﻴﺎرﯼ ﻧﻘﺎط ﮐﺸﻮر ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﮏ ﺁرﻣﺎن‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ واﻗﻌﻴﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺮﻓﺘﺎرﯼ و ﺗﻮﻗﻴﻒ‬

‫در ﻳﮏ ﺷﺎم دوﺷﻨﺒﻪ در اواﺧﺮ ﺑﻬﺎر‪ ،‬دو ﭘﻮﻟﻴﺲ در ﺣﺎل ﮔﺰﻣﻪ در ﮐﺎﺑﻞ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬هﻨﮕﺎم ﻋﺒﻮر از ﮐﻨﺎر‬
‫ﻳﮏ دوﮐﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺁواز ﺑﻠﻨﺪ ﮐﻪ از داﺧﻞ دوﮐﺎن ﻣﯽ ﺁﻳﺪ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺴﺖ وﺟﻮﯼ ﭘﻴﺸﺮوﯼ دوﮐﺎن‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﻴﺸﻪ هﺎﯼ دوﮐﺎن ﺷﮑﺴﺘﻪ و درﺑﺎزﻩ ﻧﻴﻤﻪ ﺑﺎز ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺠﺮد داﺧﻞ‬
‫ﺷﺪن ﺑﻪ داﺧﻞ دوﮐﺎن ﻳﮏ ﻣﺮد ﺟﻮاﻧﯽ را در ﻣﯽ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﮐﻪ در ﺣﺎل ﺷﮑﺴﺖ اﻟﻤﺎرﯼ هﺎ ﺑﻮدﻩ و اﻣﻮال‬
‫داﺧﻞ دوﮐﺎن را ﭘﺮاﮔﻨﺪﻩ ﻣﻴﺴﺎزد‪ .‬و در ﮐﻞ ﺑﻪ ﺳﺮﻗﺖ دوﮐﺎن ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 13‬ﻗﺎﻧﻮن‬

‫‪211‬‬
‫اﺟﺮاات ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﻮﻗﺖ ﺷﺨﺺ ﻣﺬﮐﻮر در ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺮم ﻣﺸﻬﻮد و ﻳﺎ در ﺣﻴﻦ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم درﻳﺎﻓﺖ‬
‫ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﻪ اﺳﺎس ﺻﻼﺣﻴﺘﯽ ﮐﻪ در ﻣﺎدﻩ ‪ 30‬و ‪ 32‬ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺮاات ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﻮﻗﺖ ﺑﺮاﯼ ﭘﻮﻟﻴﺲ دادﻩ ﺷﺪﻩ دﻩ‬
‫دﺳﺘﮕﻴﺮ و ﺗﻼﺷﯽ وﯼ اﻗﺪام ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺁﻧﻬﺎ هﻤﭽﻨﺎن ﺳﺎﺣﻪ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم را ﻧﻴﺰ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﺪارﮐﯽ‬
‫ﮐﻪ در هﻨﮕﺎم ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﻮﺛﺮ واﻗﻊ ﺷﻮد‪ ،‬ﺟﺴﺖ وﺟﻮ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪًا ﻣﻈﻨﻮن را ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﭘﻮﻟﻴﺲ‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻴﺪهﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺮﮐﺰ ﭘﻮﻟﻴﺲ‪ ،‬ﭘﻮﻟﻴﺲ وﻳﺮا از دﻻﻳﻞ ﮔﺮﻓﺘﺎرﯼ ) ﻣﺎدﻩ ‪ (31‬اﮔﺎﻩ ﺳﺎﺧﺘﻪ وﺑﺮاﯼ وﯼ‬
‫ﺣﻖ ﺳﮑﻮت ) ﻣﺎدﻩ ‪ ،(5‬ﺣﻖ ﺣﻀﻮر در هﻨﮕﺎم ﺗﻼﺷﯽ‪ ،‬ﻻﻳﻦ ﺁپ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ ﺷﻬﻮد‪ ،‬و ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ )ﻣﺎدﻩ ‪، (5‬‬
‫ﺣﻖ دﻓﺎع ﺷﺪن ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ وﮐﻴﻞ در ﺗﻤﺎم اوﻗﺎت)ﻣﺎدﻩ ‪ (18‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﻖ داﺷﺘﻦ ﻳﮏ وﮐﻴﻞ راﻳﮕﺎن در‬
‫ﺻﻮرت ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺗﻮان ﻣﺎﻟﯽ ) ﻣﺎدﻩ ‪ (19‬ﻧﻴﺰ ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬را ﺑﺮﯼ وﯼ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻴﺪهﺪ‪ .‬ﺑﻌ ًﺪ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﻨﻄﺎق وﯼ در ﻣﻮرد اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺟﺮم ﺧﺮاﺑﮑﺎرﯼ ﻣﻴﭙﺮدازد‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪(31‬‬

‫ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ روز ﺳﻪ ﺷﻨﺒﻪ) در ﻣﺤﺪودﻩ ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪ از ﮔﺮﻓﺘﺎرﯼ( ﭘﻮﻟﻴﺲ راﭘﻮر ﺟﺮم و‬
‫اﺳﺘﻨﻄﺎق را ﺑﻪ څﺎرﻧﻮال ﮐﻪ ﺑﻨﺎم څﺎرﻧﻮال اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﻳﺎد ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ )ﻣﺎدﻩ ‪ (31‬و ﻣﻈﻨﻮن را در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﺁﻧﺎن ﻗﺮار ﻣﻴﺪهﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺠﺮد ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردن دوﺳﻴﻪ‪ ،‬څﺎرﻧﻮال اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ اﺳﻨﺎد را ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﻮدﻩ و‬
‫اﻗﺪاﻣﺎت ﭘﻮﻟﻴﺲ را ﻣﻮرد ﺗﺎﺋﻴﺪ ﻗﺮار دادﻩ )ﻣﺎدﻩ ‪(33‬‬

‫و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻴﮕﻴﺮد ﺗﺎ ﻣﻈﻨﻮن را ﺑﺨﺎﻃﺮ اﺳﺘﻨﻄﺎق ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﮕﻬﺪارﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در ﺻﺒﺢ روز ﭼﻬﺎر ﺷﻨﺒﻪ‪،‬‬
‫څﺎرﻧﻮال ﻣﻈﻨﻮن را ﺑﺮاﯼ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺟﻬﺖ اﺳﺘﻨﻄﺎق ﻣﻼﻗﺎت ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در ﺁﻏﺎز ﻣﻼﻗﺎت ﻣﻈﻨﻮن ﺑﻪ‬
‫څﺎرﻧﻮال ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ وﯼ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﺑﺎ ﻳﮏ وﮐﻴﻞ ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮﻻت وﯼ ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺨﻮاهﺪ داد و‬
‫وﯼ از ﻟﺤﺎظ ﻣﺎﻟﯽ ﻧﻴﺰ ﺗﻮان اﺳﺘﺨﺪام وﮐﻴﻞ دﻓﺎع را ﻧﺪارد‪ .‬څﺎرﻧﻮال ﺑﺮاﯼ وﯼ اﻇﻬﺎر ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ‬
‫وﯼ ﻳﮏ وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮدﻳﺪ و وﻳﺮا ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﻄﺎق ﻗﺮار ﻧﻤﻴﺪهﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪًا څﺎرﻧﻮال اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﺑﺎ دﻓﺘﺮ وﮐﻼﯼ ﻣﺪاﻓﻊ ﮐﻪ اﺟﺎزﻩ وﮐﺎﻟﺖ دﻓﺎع را دارﻧﺪ‪ -‬و ﻣﺮﺑﻮط وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ -‬ﻣﺸﻮرﻩ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﺮاﯼ ﻣﻄﻨﻮﯼ ﻳﮏ وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪) .‬ﻣﻮاد ‪18‬و ‪ (19‬در هﻨﮕﺎم‬
‫ﻣﻼﻗﺎت وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ ﺑﺎ ﻣﻈﻨﻮن‪ ،‬څﺎرﻧﻮال ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وﯼ دﻳﺪار ﻧﻤﻮدﻩ و وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ در ﺟﺮﻳﺎن اﺳﺘﻨﻄﺎق‬
‫از ﻣﻈﻨﻮن ﺗﻮﺳﻂ څﺎرﻧﻮال ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (38‬هﺮﮔﺎﻩ وﮐﻼﯼ ﻣﺪاﻓﻊ واﺟﺪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻈﻨﻮن ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﮐﺮدﻩ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺣﺪﯼ از ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺁﮔﺎﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻤﮏ و‬
‫هﻤﮑﺎرﯼ ﻣﻴﮕﺮدد‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪(96‬‬

‫ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ) در ﻇﺮف ‪ 48‬ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪ از ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن ﻣﻈﻨﻮن( څﺎرﻧﻮال اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ‬
‫ﻣﻈﻨﻮن را ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﻄﺎق ﻗﺮار دادﻩ و دﻻﻳﻞ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺨﺎﻃﺮ اداﻣﻪ ﺗﻮﻗﻴﻒ ﺷﺨﺺ را در ﻣﯽ ﻳﺎﺑﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ‬
‫‪ (34‬ﻣﻈﻨﻮن هﻴﭽﮕﺎﻩ از ﻃﺮف ﭘﻮﻟﻴﺲ و ﻳﺎ څﺎرﻧﻮال ﻣﻮرد ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و ﺗﺤﺖ هﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻓﺸﺎر‬
‫ﺟﺴﻤﯽ و رواﻧﯽ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪(5‬‬

‫ﺗﺤﻘﻴﻖ‬

‫در ﺟﺮﻳﺎن دو هﻔﺘﻪ څﺎرﻧﻮال اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺟﺮم و ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﻣﺪارﮎ ﻣﻴﭙﺮدازد‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 36‬و‬
‫‪ (37‬وﯼ ﺗﺤﻘﻴﻖ را ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﯽ وﻳﺎ ﺑﻪ هﻤﮑﺎرﯼ ﭘﻮﻟﻴﺴﯽ ﮐﻪ از ﻃﺮف وﯼ رهﻨﻤﺎﺋﯽ ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬اﻧﺠﺎم‬

‫‪212‬‬
‫ﻣﻴﺪهﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (23‬څﺎرﻧﻮال اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ و ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺷﺨﺺ ﻣﻈﻨﻮن و وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ وﯼ را ﻗﺒﻞ از ﺗﻼﺷﯽ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻻﻳﻦ‪-‬اپ و ﻳﺎ ﻣﻌﺎﻳﻨﺎت اهﻞ ﺧﺒﺮﻩ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺗﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪(38‬‬

‫درﻇﺮف ‪ 15‬روز از ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﺮﻓﺘﺎرﯼ‪ ،‬څﺎرﻧﻮال اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ وارد ﮐﺮدن اﺗﻬﺎم‪ ،‬رهﺎﺋﯽ و‬
‫ﻳﺎ در ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﻤﺪﻳﺪ ﺗﻮﻗﻴﻒ ﺷﺨﺺ ﻣﻈﻨﻮن از ﻣﺤﮑﻤﻪ ‪ ،‬ﺑﮕﻴﺮد‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (36‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻳﮏ‬
‫ﺗﻤﺪﻳﺪ ‪ 15‬روزﻩ دﻳﮕﺮ را ﻧﻴﺰ اﺟﺎزﻩ دهﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (36‬هﺮﮔﺎﻩ در اﺧﻴﺮ ﺗﺤﻘﻴﻖ څﺎرﻧﻮال اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ در ﻳﺎﺑﺪ‬
‫ﮐﻪ دﻻﻳﻞ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺨﺎﻃﺮ اداﻣﻪ ﻗﻀﻴﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻗﻀﻴﻪ را ﺧﺎﺗﻤﻪ دادﻩ و ﻣﻈﻨﻮن را رهﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫)ﻣﺎدﻩ ‪(39‬‬

‫درﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ‪ ،‬څﺎرﻧﻮال اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ درﻣﯽ ﻳﺎﺑﺪ ﮐﻪ دﻻﻳﻞ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺨﺎﻃﺮ اداﻣﻪ ﻗﻀﻴﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و اﺗﻬﺎم‬
‫ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﺘﻬﻢ را ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (39‬اﺗﻬﺎم ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﮑﻤﻞ ﻣﻈﻨﻮن ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻔﺼﻞ ﺟﺮم ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪ (39‬درﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻈﻨﻮن رﺳﻤًﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺘﻬﻢ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﺮدﻳﺪﻩ )ﻣﺎدﻩ ‪ (5‬و ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺟﻠﺴﻪ ﻳﯽ را ﺑﺨﺎﻃﺮ رهﺎﺋﯽ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﻗﻴﺪ ﺿﻤﺎﻧﺖ) ﺑﻪ ﭘﺎ‬
‫ورﻗﯽ ﺷﻤﺎرﻩ ‪ 60‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد( داﻳﺮ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺤﮑﻤﻪ رهﺎﺋﯽ ﺑﻪ ﻗﻴﺪ ﺿﻤﺎﻧﺖ را اﻋﻼن ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ وﻟﯽ‬
‫ﻣﺘﻬﻢ و ﺧﺎﻧﻮادﻩ وﯼ ﺗﻮان اﻋﻄﺎﯼ ﺿﻤﺎﻧﺖ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺘﻬﻢ در ﻗﻴﺪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﻴﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ اﺗﻬﺎم ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬څﺎرﻧﻮال اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﻣﺠﻤﻮع دوﺳﻴﻪ را ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت در ﻣﻮرد ﻣﺘﻬﻢ‬
‫ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬را ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻴﻔﺮﺳﺘﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (39‬ﻣﺘﻬﻢ و وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ وﯼ ﺣﻖ دارﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﻤﺎم اﺳﻨﺎد ﻣﻨﺪرج‬
‫دوﺳﻴﻪ را هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ اﺷﻴﺎﺋﯽ ﮐﻪ څﺎرﻧﻮال ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻣﺪرﮎ ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار‬
‫دهﻨﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (34‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ دارد ﺗﺎ اﻳﻦ اﺷﻴﺎ را در ﺻﻮرت ﺿﺮورت ﮐﻨﺎر ﺑﮕﺬارد‪) .‬ﻣﺎدﻩ‬
‫‪(39‬‬

‫ﻓﻮرًا ﺑﻌﺪ از ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن اﺗﻬﺎم ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺎرﻳﺦ و زﻣﺎن ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺮ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (42‬اﻳﻦ ﺳﻨﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺎم ﻣﺘﻬﻢ و ﺟﺮم ﻣﻨﺴﻮﺑﻪ ﺑﻪ وﯼ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اوﺿﺎع و ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺁن و‬
‫اﺣﮑﺎم ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺁن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (42‬اﻳﻦ ﺳﻨﺪ ‪ 5‬روز ﻗﺒﻞ از ﺁﻏﺎز ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻬﻢ‪ ،‬وﮐﻴﻞ‬
‫ﻣﺪاﻓﻊ وﯼ و دوﮐﺎﻧﺪار ﻣﺘﻀﺮر ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﻣﻴﺸﻮد‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪(42‬‬

‫ﭼﻮن درﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻈﻨﻮن ﺑﻪ ﻗﻴﺪ ﺿﻤﺎﻧﺖ رهﺎ ﻧﮕﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻗﻀﻴﻪ دو ﻣﺎﻩ وﻗﺖ دارد‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (6‬در ﺟﺮﻳﺎن اﻳﻦ ﻣﺪت ﻣﺘﻬﻢ در ﺗﻮﻗﻴﻒ ﺧﺎﻧﻪ اﯼ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ وزارت‬
‫ﻋﺪﻟﻴﻪ ﮐﻨﺘﺮول ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬ﻧﮕﻬﺪارﯼ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﻗﻴﺪ ﺿﻤﺎﻧﺖ رهﺎ ﻣﻴﮕﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ ﺗﺎﺧﻴﺮ ﺑﻴﻦ‬
‫اﺗﻬﺎم ﻧﺎﻣﻪ و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﻣﺪت ﺑﻴﺸﺘﺮ از دو ﻣﺎﻩ را در ﺑﺮ ﻣﻴﮕﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ‬

‫ﻗﺒﻞ از ﺁﻏﺎز ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ‪ ،‬څﺎرﻧﻮال اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﻳﮏ ﻟﺴﺘﯽ از ﺷﻬﻮد و اهﻞ ﺧﺒﺮﻩ را ﮐﻪ وﯼ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺷﻨﻴﺪﻩ‬
‫ﺷﺪن اﻇﻬﺎرات ﺷﺎن در ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ اراﺋﻪ ﻧﻤﻮدﻩ و ارﺗﺒﺎط ﺷﻬﺎدت اﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﻗﻀﻴﻪ را‬
‫ﺁﺷﮑﺎر ﻣﻴﺴﺎزد‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (51‬ﻣﺘﻬﻢ ﻳﺎ وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻟﺴﺖ ﺷﻬﻮد و اهﻞ ﺧﺒﺮﻩ اﺿﺎﻓﯽ را ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (51‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﻌﺪ از ﺑﺮرﺳﯽ ﻟﺴﺖ هﺎﯼ اراﺋﻪ ﺷﺪﻩ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻌﻀﯽ ﺷﻬﻮد و‬
‫اهﻞ ﺧﺒﺮﻩ را از ﻟﺴﺖ ﺣﺬف ﻧﻤﻮدﻩ و در ﺷﻬﻮد و اهﻞ ﺧﺒﺮﻩ دﻳﮕﺮ را ﮐﻪ در ﻟﺴﺖ اﺻﻠﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺒﻮدﻩ‬

‫‪213‬‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (51‬ﺑﻪ اﻃﻼع ﺷﻬﻮد و اهﻞ ﺧﺒﺮﻩ رﺳﺎﻧﻴﺪﻩ ﻣﻴﺸﻮد ﮐﻪ ﺣﻀﻮر اﻳﺸﺎن ﺣﺘﻤﯽ‬
‫ﺑﻮدﻩ و ﻣﮑﻠﻒ اﻧﺪ در ﺟﻠﺴﺎت اﺳﺘﻤﺎﻋﻴﻪ اﯼ ﮐﻪ در اﺑﻼﻏﻴﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮ ﮔﺮدﻧﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪(49‬‬
‫در روز ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺗﻤﺎم ﻃﺮﻓﻴﻦ ذﻳﻌﻼﻗﻪ در اﻃﺎق ﻣﺤﮑﻤﻪ ﮔﺮد هﻢ ﺟﻤﻊ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺪ اﻗﻞ در ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫څﺎرﻧﻮال اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻬﻢ و وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ وﯼ‪ ،‬ﻣﺠﻨﯽ ﻋﻠﻴﻪ‪ ،‬ﺷﻬﻮد و اهﻞ ﺧﺒﺮﻩ وﻗﺎﺿﯽ ﺣﺎﺿﺮ ﺧﻮاهﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮﻋﻼوﻩ ﺗﻤﺎم ﺟﻠﺴﺎت ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺑﺮاﯼ ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم ﺑﺎز اﺳﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬اﺳﺮار‬
‫ﻓﺎﻣﻴﻠﯽ و ﻧﻈﻢ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺴﺪود ﮔﺮدد‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪(52‬‬

‫ﺟﻠﺴﻪ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺑﺎ اﻇﻬﺎرات رﺋﻴﺲ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺮاﯼ ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ در ﻣﻮرد ﻧﻈﻢ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺁﻏﺎز ﻣﻴﮕﺮدد‪) .‬ﻣﺎدﻩ‬
‫‪ (52‬ﺑﻌﺪًا ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮ ذﻳﻞ ﺑﺎﻟﺘﺮﺗﻴﺐ ﺑﻮﻗﻮع ﻣﻴﭙﻴﻮﻧﺪد‪:‬‬
‫* ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺗﻬﺎم ﻧﺎﻣﻪ را ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫* ﭼﻮن ﻣﺘﻬﻢ ﺗﺤﺖ ﺗﻮﻗﻴﻒ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻓﻮرًا ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺖ ﺗﻮﻗﻴﻒ وﻳﺮا ﺗﺤﺖ ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﻴﺪهﺪ‪.‬‬
‫* څﺎرﻧﻮال اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻖ اراﺋﻪ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫* ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻋﺪﻟﯽ ﮐﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ را اﻧﺠﺎم دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﮏ راﭘﻮر ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺧﻮد را اراﺋﻪ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫* ﺷﺎهﺪ اوﻟﯽ ﻣﺠﻨﯽ ﻋﻠﻴﻪ دوﮐﺎﻧﺪار ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫* ﺳﺎﻳﺮ ﺷﻬﻮد و اهﻞ ﺧﺒﺮﻩ ﻣﻮرد اﺳﺘﻤﺎع ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫* ﻣﺘﻬﻢ‪ ،‬ﺷﻬﻮد و اهﻞ ﺧﺒﺮﻩ را ﻣﻮرد ﺳﻮال ﻗﺮار ﻣﻴﺪهﺪ‪.‬‬
‫* ﻣﺘﻬﻢ در ﺻﻮرت ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮدش ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ اﻇﻬﺎراﺗﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫* څﺎرﻧﻮال اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﻣﺘﻬﻢ را ﻣﻮرد ﺳﻮال ﻗﺮار ﻣﻴﺪهﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﺁن‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ در هﺮ زﻣﺎن ﻣﺘﻬﻢ‪ ،‬ﺷﻬﻮد و اهﻞ ﺧﺒﺮﻩ را ﻣﻮرد ﺳﻮال ﻗﺮار دهﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ‬
‫‪ (53‬ﻣﺘﻬﻢ ﺑﺎﺳﺎس ﺣﻖ ﺳﮑﻮت ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ از اراﺋﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﻮاﻻت و اﻇﻬﺎرات ﺧﻮد دارﯼ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪(53‬‬

‫در ﺧﺘﻢ اﻳﻦ ﭘﺮوﺳﻪ‪ ،‬څﺎرﻧﻮال اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﻧﻮع و ﻣﻘﺪار ﻣﺠﺎزاﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻴﺪاﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﺤﮑﻤﻪ در‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (58‬ﻣﺘﻬﻢ ﻳﺎ وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ وﯼ دﻻﻳﻞ دﻓﻊ اﺗﻬﺎﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ څﺎرﻧﻮال اراﺋﻪ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اراﺋﻪ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (58‬ﺑﻌﺪًا ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺧﺘﻢ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﻀﻴﻪ را اﻋﻼن ﻧﻤﻮدﻩ و ﺳﺎﻟﻮن‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ را ﺟﻬﺖ ﺗﺤﺮﻳﺮ ﺣﮑﻢ ﺗﺮﮎ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (59‬در زﻣﺎن ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﯼ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺎﻻﯼ‬
‫اﻇﻬﺎرات و ﺷﻬﺎداﺗﯽ ﮐﻪ درج اوراق ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺗﮑﺎ ﻧﻤﻮدﻩ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ اﻳﻦ اﻇﻬﺎرات و ﺷﻬﺎدات‬
‫در ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺗﮑﺮار ﮔﺮدﻳﺪﻩ و ﻣﺘﻬﻢ و وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ وﯼ در ﺣﻴﻦ اﻳﻦ اﻇﻬﺎرات ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪(55‬‬

‫ﺑﻌﺪ از اﺗﺨﺎذ ﻳﮏ ﺗﺼﻤﻴﻢ‪ ،‬اﻋﻀﺎﯼ ﻣﺤﮑﻤﻪ داﺧﻞ اﻃﺎق ﻣﺤﮑﻤﻪ ﮔﺮدﻳﺪﻩ و ﺑﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﺣﮑﻢ ﻣﻴﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻄﺎﻟﺐ ذﻳﻞ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ (1‬هﻮﻳﺖ ﻣﺘﻬﻢ ‪ (2‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺣﻘﺎﻳﻖ و ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺷﺎﻣﻞ اﺗﻬﺎم ﻧﺎﻣﻪ ‪ (3‬ﺑﻴﺎن ﺧﻠﺺ دﻻﻳﻞ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺑﺎ اﺷﺎرﻩ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻗﻀﻴﻪ و اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﺎد ‪ (4‬ﻧﺺ ﺣﮑﻢ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (61‬در اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﺴﺌﻮل ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪214‬‬
 ‫ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ‬

‫ﺑﻌﺪ از اﺑﻼغ ﺣﮑﻢ‪ ،‬ﻣﺘﻬﻢ ‪ 20‬روز وﻗﺖ دارد ﺗﺎ ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ) .‬اﮔﺮ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﺴﺌﻮل ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻧﺸﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬څﺎرﻧﻮال اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﯼ ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ ‪ 20‬روز وﻗﺖ دارد( )ﻣﺎدﻩ ‪ (63‬درﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ ﺑﻪ دﻓﺘﺮ ﺗﺤﺮﻳﺮات ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺻﺎدر ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺣﮑﻢ ﻳﺎ ﺑﻪ دﻓﺘﺮ ﺗﺤﺮﻳﺮات ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮاﻓﻌﻪ‬
‫ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ دادﻩ ﻣﻴﺸﻮد‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (63‬در ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ و‬
‫اراﺋﻪ دﻻﻳﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺎس ﺁن ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﻮرد اﻋﺘﺮاض ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪(66‬‬
‫هﺮﮔﺎﻩ در ﻣﻮرد ﻳﮏ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ ﺻﻮرت ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارﮎ از ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﺑﻪ رﺋﻴﺲ ﻣﺤﮑﻤﻪ وﻻﻳﺘﯽ )ﻣﺮاﻓﻌﻪ( اﻧﺘﻘﺎل دادﻩ ﺷﺪﻩ و وﯼ ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ زﻣﺎن و وﻗﺖ ﺟﻠﺴﻪ‬
‫ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻣﻴﭙﺮدازد‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (67‬ﻣﺤﮑﻤﻪ وﻻﻳﺘﯽ ﺑﻌﺪًا څﺎرﻧﻮال وﻻﻳﺘﯽ )ﻣﺮاﻓﻌﻪ(‪ ،‬ﻣﺘﻬﻢ و وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ را‬
‫از زﻣﺎن ﺑﺮﮔﺰارﯼ ﺟﻠﺴﻪ اﮔﺎﻩ ﻣﻴﺴﺎزد‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (67‬اﻳﻦ اﻃﻼع ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺪ اﻗﻞ ‪ 5‬روز ﻗﺒﻞ از ﺟﻠﺴﻪ ﺑﻪ‬
‫اﺷﺨﺎص ذﻳﻌﻼﻗﻪ رﺳﺎﻧﻴﺪﻩ ﺷﻮد‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪(67‬‬
‫در هﻨﮕﺎم رﺳﻴﺪﮔﯽ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺻﺮف هﻤﺎن ﺑﺨﺶ هﺎﯼ ﻗﻀﻴﻪ را ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ ﻣﻮرد اﻋﺘﺮاض ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (68‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﮑﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ اراﺋﻪ اﻇﻬﺎرات ﺧﻮد‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ اﺗﺨﺎذ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﺪارﮎ ﺷﺎﻣﻞ دوﺳﻴﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و‬
‫ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻤﺎع ﺷﻬﻮد ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻣﺪارﮎ ﺟﺪﻳﺪﯼ را ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (69‬هﺮﮔﺎﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺪارﮎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻴﺎز دارد‪ ،‬ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺪارﮐﯽ را ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺘﻬﻢ و څﺎرﻧﻮال‬
‫اراﺋﻪ ﻧﮕﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﯽ ﻗﺮار دهﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﮑﻪ ﻗﻨﺎﻋﺖ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ داﺷﺘﻦ ﻣﺪارﮎ‬
‫ﮐﺎﻓﯽ ﺟﻬﺖ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻗﻀﻴﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﻪ ﺗﺎﺋﻴﺪ و ﻳﺎ رد ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻗﺒﻠﯽ ﻣﻴﭙﺮدازد‪) .‬ﻣﺎدﻩ‬
‫‪ (70‬وﻟﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪ ) در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ در ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺘﻬﻢ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ(‬
‫هﻴﭽﮕﺎﻩ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺠﺎزات ﺑﺮاﯼ ﻣﺘﻬﻢ ﻧﺨﻮاهﺪ ﭘﺮداﺧﺖ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪(68‬‬

‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﺘﻬﻢ‪ ،‬ﻣﺘﻀﺮر‪ ،‬و ﻳﺎ څﺎرﻧﻮال ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﻇﺮف ‪ 30‬روز‬
‫ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎﻩ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻓﺮﺟﺎم ﺧﻮاهﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (71‬ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ در ﺻﻮرﺗﯽ ﺑﻪ ﻓﻴﺼﻠﻪ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮاﻓﻌﻪ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺑﺮ ﺧﻄﺎ در ﺗﻄﺒﻴﻖ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻨﺎ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫و ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﻣﺪارﮎ ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را ﻣﻼﮎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﯼ ﻗﺮار دادﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪(71‬‬
‫ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﺪوﻳﺮ ﺟﻠﺴﻪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻗﺒﻠﯽ‪ ،‬اﺑﻄﺎل ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﻞ و‬
‫ﺧﺘﻢ دوﺳﻴﻪ‪ ،‬و ﻳﺎ ﻧﻘﺾ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺑﺼﻮرت ﮐﻞ و ﻳﺎ ﺟﺰﺋﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و دوﺳﻴﻪ را ﺟﻬﺖ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻣﺠﺪد ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮاﻓﻌﻪ رﺟﻌﺖ دهﺪ‪) .‬ﻣﻮاد ‪ (78،79،80‬ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﺮﺟﺎم ﺧﻮاهﯽ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺻﺪور ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻧﻬﺎﺋﯽ‪ ،‬څﺎرﻧﻮال ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ اﺟﺮاﯼ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻧﻬﺎﺋﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (84‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﮐﻪ ) در ﺻﻮرت ﺁزاد ﺑﻮدن ﻣﺘﻬﻢ( ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﺤﻠﯽ را از ﻣﺠﺎزات ﺁﮔﺎﻩ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻳﺎ ) در‬
‫ﺻﻮرت در ﺗﻮﻗﻴﻒ ﻗﺮار داﺷﺘﻦ ﻣﺘﻬﻢ( وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ را از اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﮔﺎﻩ ﺳﺎزد‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (85‬در‬
‫ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻣﺠﺎزات ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺒﺲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺪت زﻣﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺷﺨﺺ در ﺗﻮﻗﻴﻒ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدﻩ اﺳﺖ از‬
‫ﻣﺪت ﻣﺠﺎزات ﮐﺎﺳﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد‪ ) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (89‬در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻣﺠﺎزات ﺟﺮﻳﻤﻪ ﻧﻘﺪﯼ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬څﺎرﻧﻮال‬
‫وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ را از ﺣﮑﻢ اﮔﺎﻩ ﺳﺎﺧﺘﻪ و وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﺟﺮﻳﻤﻪ ﻧﻘﺪﯼ ﺑﺮاﯼ وزارت‬
‫ﻣﺎﻟﻴﻪ ﻣﻴﭙﺮدازد‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪(87‬‬

‫‪215‬‬
 ‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬
‫‪ .1‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺮاات ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﻮﻗﺖ ﺣﻖ داﺷﺘﻦ وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ را ﺑﺮاﯼ ﻣﺘﻬﻢ در ﺟﺮﻳﺎن‬
‫اﺟﺮاات ﺟﺰاﺋﯽ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا؟ ﻣﺰاﻳﺎﯼ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﺷﺪن ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ وﮐﻴﻞ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﭼﺮا‬
‫دوﻟﺖ ﺑﺮاﯼ اﺷﺨﺎص ﺑﯽ ﺑﻀﺎﻋﺖ وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ اﺳﺘﺨﺪام ﻧﻤﺎﻳﺪ؟‬
‫‪ .2‬ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺮاات ﺟﺰاﺋﯽ هﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮاﯼ ﻣﺘﻬﻢ ﺣﻖ ﭘﻴﺸﺒﺮ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ را ﺑﺪون داﺷﺘﻦ وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ دادﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﻧﻤﺎﻳﺪﻩ ﺷﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﺪ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﻣﺘﻬﻤﻴﻦ ﺑﯽ ﺗﺠﺮﺑﻪ از اﻳﻦ ﺣﻖ ﺑﺮﺧﻮردار‬
‫ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﻧﺪ؟‬
‫‪ .3‬ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺮاات ﺟﺰاﺋﯽ ﺑﺮاﯼ ﻣﺘﻀﺮر از ﺟﺮم ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻓﺮﺟﺎم ﺧﻮاهﯽ از ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫را ﻣﻴﺪهﺪ وﻟﯽ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ از ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ را ﻧﯽ‪ .‬ﭼﺮا؟ ﺁﻳﺎ ﺣﻖ ﻓﺮﺟﺎم ﺧﻮاهﯽ ﻳﮏ‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد ﺑﺮاﯼ ﻣﺘﻀﺮراﺳﺖ؟ اﺧﺘﻴﺎر ﮐﺎﻓﯽ ﻧﻴﺴﺖ؟ ﻣﺰاﻳﺎ و ﻧﻮاﻗﺺ دﺧﻴﻞ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺘﻀﺮر‬
‫در ﭘﺮوﺳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫‪ .6‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﺋﯽ‬

‫ﻼ وﻗﺘﯽ ﻣﺎ اﺳﺎﺳﺎت ﺣﻘﻮق ﺟﺰا را ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار دادﻳﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎ در ﻣﻮرد ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺖ‬ ‫ﻗﺒ ً‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﮐﻪ ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺖ ﻣﻘﺮر ﻣﻴﺪارد ﺗﺎ ﺟﺮاﻳﻢ ﺻﺮﻳﺤ ًﺎ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ و ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﺛﺒﺎت ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺑﻮاﺳﻄﻪ وﺿﻊ و ﻧﺸﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﺟﺰاﺋﯽ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺨﺘﺼﺮًا ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺗﺸﺮﻳﺢ ‪ 5‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﺘﻨﯽ ) ﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺮاﻳﻢ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺠﺎزات ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ( ﻣﻬﻢ ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬هﺪف اﻳﻦ ﺑﺨﺶ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺲ ﺟﺮاﻳﻢ ﻣﺸﺨﺼﯽ ﺑﭙﺮدازد ﺑﻠﮑﻪ در ﻋﻮض هﺪف اﻳﻨﺴﺖ ﺗﺎ ﻳﮏ ﻓﻬﻢ ﮐﻠﯽ اﯼ در ﻣﻮرد ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺟﺰا در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان دادﻩ ﺷﺪﻩ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﺋﯽ را ﺑﺮاﯼ ﺷﺎﮔﺮدان ﺟﻬﺖ ﮐﻤﮏ ﺑﻪ‬
‫اﻳﺸﺎن در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﻌﺪﯼ ﺷﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا‪(1976) :‬‬

‫ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻗﺴﻤﺖ هﺎﺋﯽ از ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا در ﺑﺨﺶ هﺎﯼ ﻗﺒﻠﯽ ﺁﺷﻨﺎ هﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺟﺰاﯼ ‪ 1976‬اوﻟﻴﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰاﯼ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺑﻮدﻩ و در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﺗﻤﺎم ﺟﺮاﻳﻢ ﺗﻌﺰﻳﺮﯼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺬﮐﻮر در ﺟﺮﻳﺪ ﻩ رﺳﻤﯽ ﺷﻤﺎرﻩ ‪ 347‬ﺑﻪ ﻧﺸﺮ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺷﺎﻣﻞ ‪ 522‬ﻣﺎدﻩ ﺑﻮدﻩ و‬
‫ﺑﻪ دو ﮐﺘﺎب ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺘﺎب اول – ﻣﻮاد ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ -172‬در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ اﺣﮑﺎم ﻋﻤﻮﻣﯽ و‬
‫ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﺑﺸﻤﻮل ﺗﻮﺿﺤﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﺸﮑﻠﻪ ﺟﺮم‪ ،‬ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ‪ ،‬ﻣﺠﺎزات‪ ،‬ﺣﺎﻻت ﺗﺒﺮﺋﻪ‬
‫ﮐﻨﻨﺪﻩ و رﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺰاﺋﯽ‪ ،‬ﺣﺎﻻت ﻣﺨﻔﻔﻪ و ﻣﺸﺪدﻩ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﺘﺎب دوم‪ -‬ﻣﻮاد ‪ -522 – 172‬ﺟﺮاﻳﻢ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ را وﻣﺠﺎزات اﻳﻦ ﺟﺮاﻳﻢ را ﻟﺴﺖ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺮاﻳﻢ ﺷﺎﻣﻞ اﺧﺘﻼس‪ ،‬ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺑﻨﺎ هﺎﯼ‬
‫ﻋﺎﻣﻪ ﺗﺎ ﺗﻮهﻴﻦ و اﻓﺘﺮا هﺮﺁﻧﭽﻪ در ﻣﻴﺎن اﻳﻨﻬﺎ ﻣﯽ ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﺗﺎ ﺣﺎل ﻧﻴﺰ ﻣﺮﻋﯽ اﻻﺟﺮا ﺑﻮدﻩ ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰاﯼ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ‬
‫ﺟﺮاﻳﻢ هﻨﻮز هﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا رﺳﻴﺪﮔﯽ ﮔﺮدﻳﺪﻩ واﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن هﻨﻮز هﻢ ﻣﻨﺒﻊ اوﻟﯽ ﺑﺮاﯼ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن‬

‫‪216‬‬
‫ﺟﺰاﺋﯽ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻴﺮود‪ .‬وﻟﯽ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻼ از ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﻣﻴﺸﻮﻳﻢ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎ وﺟﻮدﻳﮑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا‬‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻌﺪﯼ ﻣﻠﻐﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ذﻳ ً‬
‫ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻣﻨﺒﻊ اوﻟﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬وﻟﯽ هﻴﭽﮕﺎﻩ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎرزﻩ ﻋﻠﻴﻪ ارﺗﺸﺎ و ﻓﺴﺎد ادارﯼ ) ‪(2004‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎرزﻩ ﻋﻠﻴﻪ ارﺗﺸﺎ و ﻓﺴﺎد ادارﯼ در ﺳﺎل ‪ 2004‬وﺿﻊ ﮔﺮدﻳﺪﻩ و در ﺟﺮﻳﺪﻩ رﺳﻤﯽ ﺷﻤﺎرﻩ‬
‫‪ 838‬ﺑﻪ ﻧﺸﺮ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﻪ ﻣﺎدﻩ ‪ ) 50‬دوﻟﺖ ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﺿﺮورﯼ ﺟﻬﺖ‬
‫اﻳﺠﺎد ﻳﮏ ادارﻩ ﺳﺎﻟﻢ ﻣﺘﻮﺻﻞ ﻣﻴﮕﺮدد( و ﻣﺎدﻩ ‪ ) (3 )75‬دوﻟﺖ وﻇﺎﻳﻒ ذﻳﻞ را دارا ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪... :‬‬
‫ﺣﺮاﺳﺖ از ﻗﺎﻧﻮن و ﻧﻈﻢ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﻣﺤﻮ هﺮ ﻧﻮع ﻓﺴﺎد ادارﯼ( ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ وﺿﻊ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺷﺎﻣﻞ ‪ 15‬ﻣﺎدﻩ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻓﺼﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ (1 .‬اﺣﮑﺎم ﻋﻤﻮﻣﯽ ‪ (2‬وﻇﺎﻳﻒ و‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ هﺎ}ﯼ ادارﻩ ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺎ ارﺗﺸﺎ و ﻓﺴﺎد ادارﯼ‪ ،‬ﮐﻪ اﻳﺠﺎد ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ{ ‪ (3‬ﺗﺸﮑﻴﻼت } اﻳﻦ‬
‫ادارﻩ{‪.‬‬

‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﺣﮑﺎم ﺟﺰاﺋﯽ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن رﺷﻮت را ﮐﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ :‬ﻳﮏ ﻋﻤﻞ ﮐﺎرﻣﻨﺪ دوﻟﺖ ﻳﺎ‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﻇﻔﻴﻦ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﺎﻣﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ دﺳﺘﻴﺎﺑﯽ ﺑﻪ اهﺪاف ﺷﺨﺺ ﻳﺎ ﮔﺮوهﯽ‪) ....‬ﻣﺎدﻩ ‪ (3‬ﺟﺮم ﻣﻴﺪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺎ ارﺗﺸﺎ ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻳﮏ ﺿﻤﻴﻤﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن – ﻧﻪ ﻳﮏ‬
‫ﺟﺎﮔﺰﻳﻦ‪ -‬ﻧﻴﺰ وﺿﻊ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎرزﻩ ﻋﻠﻴﻪ ﺗﻤﻮﻳﻞ ﺗﺮورﻳﺰم ) ‪(2004‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎرزﻩ ﻋﻠﻴﻪ ﺗﻤﻮﻳﻞ ﺗﺮورﻳﺰم در ﺳﺎل ‪ 2004‬در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻣﺎدﻩ ‪ 7‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺸﻌﺮ اﺳﺖ‪ ":‬دوﻟﺖ از ﺗﻤﺎم ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺗﺮورﻳﺴﺖ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ" ‪ ،‬وﺿﻊ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺷﺎﻣﻞ ‪ 6‬ﻓﺼﻞ و ‪ 34‬ﻣﺎدﻩ ﺑﻮدﻩ و در ﺟﺮﻳﺪﻩ رﺳﻤﯽ ﺷﻤﺎرﻩ ‪ 839‬ﺑﻪ ﻧﺸﺮ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫هﺪف اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺎ ﺗﺮورﻳﺰم از ﻃﺮﻳﻖ ﻗﻄﻊ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻤﻮﻳﻞ ﺗﺮورﻳﺴﺘﺎن ﻣﻴﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺟﺮم داﻧﺴﺘﻦ‬
‫ﺗﻤﻮﻳﻞ ﺗﺮورﻳﺰم دوﻟﺖ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤًﺎ در اﻋﻤﺎل ﺗﺮورﻳﺴﺘﯽ دﺧﻴﻞ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺴﻬﻴﻞ ﺗﺮورﻳﺰم ﻣﻴﭙﺮدازﻧﺪ را ﻧﻴﺰﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ و ﻣﺠﺎزات ﻗﺮار دهﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺎدﻩ ‪ 3‬ﺁن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻴﺪارد‪:‬‬

‫ﺷﺨﺺ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮم ﺗﻤﻮﻳﻞ ﺗﺮورﻳﺰم ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد ﮐﻪ وﺟﻮﻩ و داراﺋﯽ هﺎ را ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و‬
‫ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻋﻤﺪًا و ﺑﺼﻮرت ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺗﻬﻴﻪ و ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﻧﻤﻮدﻩ ﻳﺎ وﺟﻮﻩ و داراﺋﯽ هﺎ و ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﻼ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻴﺸﺒﺮد ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ذﻳﻞ ﻣﻮرد‬ ‫ﺧﺪﻣﺎت را ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﻋﻠﻢ و ﺁﮔﺎهﯽ از اﻳﻨﮑﻪ ﻗﺴﻤًﺎ ﻳﺎ ﮐ ً‬
‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺗﻬﻴﻪ و ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ و ﻳﺎ ﺳﻌﯽ ﺑﻪ ﺗﻬﻴﻪ و ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﺁن ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ :‬هﺮ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻗﺼﺪ ﻗﺘﻞ ﻳﺎ ﺟﺮاﺣﺖ ﺷﺪﻳﺪ اﻓﺮاد ﻣﻠﮑﯽ ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ اﺷﺨﺎﺻﯽ ﮐﻪ ﺳﻬﻢ ﻓﻌﺎل در ﺧﺼﻮﻣﺖ هﺎﯼ و‬
‫ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد و هﺪف ﺁن از ﻧﮕﺎﻩ ﻣﺎهﻴﺖ و ﻗﺮﻳﻨﻪ دهﺸﺖ اﻓﮕﻨﯽ ﺑﻴﻦ ﻳﮏ‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻳﺎ وادار ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻳﺎ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻳﺎ ﻋﺪم اﻧﺠﺎم ﻳﮏ ﻋﻤﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪217‬‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪ 3‬هﻤﭽﻨﺎن اﺷﺘﺮاﮎ درﻳﮑﯽ از اﻋﻤﺎل ﻓﻮق را ﺑﺤﻴﺚ ﺷﺮﻳﮏ‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﮐﻨﻨﺪﻩ ‪ ،‬رهﻨﻤﺎﺋﯽ ﮐﻨﻨﺪﻩ و ﻳﺎ‬
‫ﺗﺤﺮﻳﮏ ﮐﻨﻨﺪﻩ دﻳﮕﺮان ﺑﺨﺎﻃﺮ ارﺗﮑﺎب اﻳﻦ اﻋﻤﺎل‪ ،‬ﺟﺮم داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﺎزات ﺑﺮاﯼ اﺷﺨﺎص ﺗﻤﻮﻳﻞ‬
‫ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺗﺮورﻳﺰم ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺒﺲ ﺑﻴﻦ ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 15‬ﺳﺎل و ﺟﺮﻳﻤﻪ ﻧﻘﺪﯼ ﺑﻴﻦ ‪ 250000‬ﺗﺎ ‪ 1.5‬ﻣﻴﻠﻴﻮن اﻓﻐﺎﻧﯽ‬
‫)ﻣﺎدﻩ ‪ (4‬ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺠﺎزت ﺑﺮاﯼ اﺷﺨﺎص ﺣﮑﻤﯽ ﺗﻤﻮﻳﻞ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺗﺮورﻳﺰم ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺠﺎزات ﻧﻘﺪﯼ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪(4‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎرزﻩ ﻋﻠﻴﻪ ﭘﻮل ﺷﻮﺋﯽ و ﻋﻮاﻳﺪ ﻧﺎﺷﯽ از ﺟﺮاﻳﻢ ) ‪(2004‬‬

‫هﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎرزﻩ ﻋﻠﻴﻪ ارﺗﺸﺎ وﻓﺴﺎد ادارﯼ و ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎرزﻩ ﻋﻠﻴﻪ ﺗﻤﻮﻳﻞ ﺗﺮورﻳﺰم‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻴﺰ‬
‫در اواﺧﺮ ﺳﺎل ‪ 2004‬وﺿﻊ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن در ﺟﺮﻳﺪﻩ رﺳﻤﯽ ﺷﻤﺎرﻩ ‪ 840‬ﺑﻪ ﻧﺸﺮ رﺳﻴﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬هﺪف ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎرزﻩ ﻋﻠﻴﻪ ﭘﻮﻟﯽ ﺷﻮﺋﯽ و ﻋﻮاﻳﺪ ﻧﺎﺷﯽ از ﺟﺮاﻳﻢ اﻳﻨﺴﺖ ﺗﺎ " از اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ‬
‫ﻣﺎﻟﯽ و ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﻄﻬﻴﺮ ﭘﻮل و ﺗﻤﻮﻳﻞ ﺗﺮرورﻳﺰم ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ و ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺁﻳﺪ‪) ".‬ﻣﺎدﻩ ‪(1‬‬

‫ﭘﻮﻟﯽ ﺷﻮﺋﯽ در ﻣﺎدﻩ ‪ 3‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﻮد ﺟﺮم ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﯽ اﺳﺖ‬
‫ﺗﺎ درﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ذﮐﺮ ﺁن ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪ ،‬در ﮐﻞ ﻣﻴﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ هﺮﻧﻮع داراﺋﯽ هﺎ و ﻳﺎ‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺘﯽ را ﮐﻪ از اﺟﺮا ﻳﺎ اﻣﺘﻨﺎع از ﻳﮏ ﻋﻤﻞ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺎﺷﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎن‪ ،‬ﺗﻐﻴﺮ ﺷﮑﻞ‪،‬‬
‫ﺗﺴﻌﻴﺮ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل و ﻳﺎ ﺁﻧﺮا از ﮐﺸﻮر ﺧﺎرج و ﻳﺎ داﺧﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮم ﭘﻮﻟﺸﻮﺋﯽ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎرزﻩ ﻋﻠﻴﻪ ﭘﻮل ﺷﻮﺋﯽ ﻳﺎ ﺗﻄﻬﻴﺮ ﭘﻮل هﻤﭽﻨﺎن داراﯼ اﺣﮑﺎﻣﯽ درﻣﻮرد ﺷﻔﺎﻓﻴﺖ ﻣﻌﺎﻣﻼت‬
‫ﭘﻮﻟﯽ‪ ،‬ﮐﺸﻒ ﺟﺮاﻳﻢ ﭘﻮﻟﯽ ﺷﻮﺋﯽ و اﻧﺴﺪاد ﻣﻌﺎﻣﻼت ﭘﻮﻟﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺠﺎزات ﺟﺮم ﭘﻮل ﺷﻮﺋﯽ ﺣﺒﺲ ‪2‬‬
‫اﻟﯽ ‪ 5‬ﺳﺎل و ﺟﺮﻳﻤﻪ ﻧﻘﺪﯼ ‪ 50000‬اﻟﯽ ‪ 250000‬ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎرزﻩ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر)‪(2006‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎرزﻩ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر در ﺳﺎل ‪ 2006‬ﻧﺎﻓﺬ ﮔﺮدﻳﺪﻩ و در ﺟﺮﻳﺪﻩ رﺳﻤﯽ ﺷﻤﺎرﻩ ‪ 875‬ﺑﻪ ﻧﺸﺮ‬
‫رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺎﮔﺰﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎرزﻩ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ 2003‬وﺿﻊ ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﻮد‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎرزﻩ ﻋﻠﻴﻪ ﺗﻤﻮﻳﻞ ﺗﺮوﻳﺰم اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺧﻮد را از ﻣﺎدﻩ ‪ 7‬ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﻣﺸﻌﺮ اﺳﺖ " دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻊ‪ ...‬ﮐﺸﺖ و ﻗﺎﭼﺎق ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر و ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﻮاد ﻧﺸﻪ‬
‫ﺁور ﻣﻴﭙﺮدازد‪ ".‬اﺧﺬ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫هﺪف ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎرزﻩ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر " ﻣﻨﻊ زرع ﺧﺸﺨﺎش‪ ،‬ﺑﻨﮓ ‪ ،‬ﺑﻮﺗﻪ ﮐﻮﮐﺎ و ﻗﺎﭼﺎق ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر و‬
‫ﮐﻨﺘﺮول ﮐﺮدن ﻣﻮاد روان ﮔﺮدان ‪ ،‬ﻣﻮاد ﺧﺎم ﮐﻴﻤﻴﺎوﯼ و وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ در ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﭘﺮوﺳﺲ‬
‫ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر و ﻣﻮاد ﮐﻴﻤﻴﺎوﯼ روان ﮔﺮدان" ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪(1‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎرزﻩ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﺣﺎوﯼ ‪ 58‬ﻣﺎدﻩ و ‪ 8‬ﻓﺼﻞ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺼﻞ اول ﻣﺮﺑﻮط اﺣﮑﺎم ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫ﺑﻮدﻩ و ﺷﺎﻣﻞ ﻳﮏ ﻟﺴﺖ ﻃﻮﻳﻠﯽ از ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل و اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوم ﺑﻪ ﺗﺼﻨﻴﻒ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﺳﺎس ﺁن هﺮ ﻣﺎدﻩ و ﺑﻮﺗﻪ درﻳﮑﯽ از ﮐﺘﮕﻮرﯼ‬
‫هﺎﯼ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ذﻳﻞ ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ (1 :‬ﻧﺒﺎﺗﺎت و ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﮐﻪ در ﻃﺒﺎﺑﺖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻗﺮار ﻧﻤﻴﮕﻴﺮد‬

‫‪218‬‬
‫‪ (2‬ﻧﺒﺎﺗﺎت و ﻣﻮادﯼ ﮐﻪ در ﻃﺒﺎﺑﺖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ وﻟﯽ ﺗﺤﺖ ﮐﻨﺘﺮول ﺷﺪﻳﺪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ‪(3‬‬
‫ﻧﺒﺎﺗﺎت و ﻣﻮادﯼ ﮐﻪ در ﻃﺒﺎﺑﺖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﺤﺖ ﮐﻨﺘﺮول ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ‪ (4‬ﻣﻮاد ﮐﻴﻤﻴﺎوﯼ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﺑﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺟﻮاز‪ ،‬ﮐﺸﺖ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺠﺎرت‪ ،‬ﺗﻮزﻳﻊ و اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻧﺒﺎﺗﺎت و ﻣﻮاد ﻣﻨﺪرج ﻓﺼﻞ دوم‬
‫ﻣﻴﭙﺮدازد‪ .‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮﻳﺪات ﺟﺰاﺋﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺟﺮاﻳﻢ و ﺟﺰا هﺎﯼ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﺮﻳﮏ ﺟﺮم ﻧﻴﺰ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺑﻪ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻳﮏ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺧﺎص ﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﻣﻴﭙﺮدازد‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ﺣﺎوﯼ اﺣﮑﺎﻣﯽ در ﻣﻮرد ﺗﻼﺷﯽ‪ ،‬ﺿﺒﻂ و ﺗﺨﻨﻴﮏ هﺎﯼ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﮐﻪ دررﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺟﺮاﻳﻢ‬
‫ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻴﭙﺮدازد‪.‬‬

‫ﺑﺨﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ اﺣﮑﺎم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺮاات ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﻮﻗﺖ در ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﻣﻮاد‬
‫ﻣﺨﺪر ﺗﻔﻮق داﺷﺘﻪ وﺑﺮاﯼ ﺷﺎﮔﺮداﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﻮاهﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻮﺛﺮ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻓﺼﻞ هﻔﺘﻢ و هﺸﺘﻢ ﺑﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ وزارت ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر وﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮاﺟﻊ اﻣﻨﻴﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻄﺒﻴﻖ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎرزﻩ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻴﭙﺮدازد‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‪:‬‬

‫‪ .1‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻳﮏ اﻟﮕﻮﺋﯽ را در ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﺋﯽ ﺑﻌﺪ از ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻣﻴﺒﻴﻨﻴﺪ؟ ﭼﺮا اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ وﺿﻊ ﮔﺮدﻳﺪﻩ‬
‫اﻧﺪ؟ ﭼﺮا ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﺮاﻳﻢ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ؟‬
‫‪ .2‬ﺁﻳﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻌﺪ از ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﺮاﯼ ﻣﺎ در ﻣﻮرد ﺧﺎﺻﻴﺖ ارﺗﺠﺎﻋﯽ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﺋﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﻴﺰﯼ‬
‫ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ؟ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﻩ دﻳﮕﺮ ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﻴﮑﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﺋﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼت‬
‫ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻮﻓﻖ اﻧﺪ؟‬
‫‪ .3‬درﺳﺎل ﺟﺪﻳﺪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ ﺑﻪ ﮐﺪام ﺟﺮﻳﻢ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮدﻳﺪ؟ در ‪ 5‬ﺳﺎل ﺁﻳﻨﺪﻩ؟ در‬
‫‪ 20‬ﺳﺎل ﺁﻳﻨﺪﻩ؟‬

‫‪ .7‬ﭼﺎﻟﺶ هﺎﯼ ﻓﺮا راﻩ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ‬

‫ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﺷﻤﺎ در ﻻﺑﻪ ﻻﯼ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻧﻤﻮدﻳﺪ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺟﺰا در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن راﻩ ﻃﻮﻻﻧﯽ را در‬
‫ﻣﺪت ﮐﻢ ﻃﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ هﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺨﺶ هﺎﯼ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ ،‬راﻩ درازﯼ را ﻧﻴﺰ در ﭘﻴﺸﺮو‬
‫دارد‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪﯼ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﻮاهﺪ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺑﺼﻮرت اﺧﺺ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﮐﻪ‪ :‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ هﺎ در راﻩ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﯽ ﺑﻮدﻩ وﭼﻄﻮر‬
‫ﻣﻴﺘﻮان ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺸﮑﻼت رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻧﻤﻮد؟ در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﭘﺎﺳﺦ هﺎﯼ زﻳﺎدﯼ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮال وﺟﻮد دارد‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ﻣﺎ ﺻﺮف ﺑﻪ دو ﻣﺸﮑﻞ ﻋﻤﺪﻩ درﻳﻦ ﺑﺨﺶ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺧﻮاهﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪ (1 :‬ﻳﮑﺠﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫رﺳﻤﯽ و ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ‪ (2‬ﮐﻤﺒﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫اﻟﻒ‪ .‬ﻳﮑﺠﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ دوﻟﺘﯽ ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ ﻗﻀﺎﺋﯽ‬

‫ﻣﺎ در اﺑﺘﺪاﯼ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺗﻔﺎوت هﺎ ﻣﻴﺎن ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻋﺪاﻟﺖ رﺳﻤﯽ و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ را‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﻮدﻩ و ﻣﺰاﻳﺎ و ﻧﻮاﻗﺺ هﺮ ﮐﺪام را ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪.‬‬

‫‪219‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺳﻮال هﺎ را ﺗﻤﺮﻳﻦ هﺎﯼ ﺳﺎدﻩ ﻓﮑﺮ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﻴﺪ در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت از واﻗﻌﻴﺖ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺷﻬﺮوﻧﺪان اﻓﻐﺎن ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻋﺪﻟﯽ ﻣﺤﻠﯽ را ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻴﺘﺴﻢ ﻋﺪاﻟﺖ رﺳﻤﯽ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻴﺪهﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ ﺳﻴﺴﺘﻢ اراﺋﻪ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ را اهﺴﺘﻪ‪،‬‬
‫ﺑﻮروﮐﺮاﺗﻴﮏ و ﻓﺎﺳﺪ داﻧﺴﺘﻪ و ﺑﻌﻀﯽ دﻳﮕﺮ ﺁﻧﺮا ﻳﮏ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ دوﻟﺖ دور اﻓﺘﺎدﻩ در‬
‫ﻓﺮهﻨﮓ و ﻧﺤﻮﻩ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد ﻣﻴﺪاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ هﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﺤﻠﯽ را ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺑﻪ اﺻﻼح و‬
‫هﻤﺂهﻨﮕﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ داﻧﺴﺘﻪ و ادﻋﺎ ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺟﺘﻤﺎع را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ دوﻟﺘﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺑﻪ زﻧﺪان هﺎ اﺳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در ﭼﺸﻢ ﺑﺴﻴﺎرﯼ ازﻣﺮدم ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﺷﺪﻳﺪًا از ﮐﺎر اﻓﺘﺎدﻩ اﺳﺖ ﺑﻬﺘﺮ ﮐﺎر ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﺑﺮاﯼ ﺑﻌﻀﯽ دﻳﮕﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ از ﮐﺎراﺋﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺣﻤﺎﻳﺖ هﺎﯼ اراﺋﻪ‬
‫ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺳﺎل ‪ ،2004‬ﺷﺮﻳﻌﺖ و ﺳﺎﻳﺮ اﺣﮑﺎم ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﺋﯽ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ ﻋﺪﻟﯽ زﻧﺎن را از ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪن ﺣﻤﺎﻳﺖ هﺎﯼ ﻣﺴﺎوﯼ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺤﺮوم ﻣﻴﺴﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﮑﯽ ﮐﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ زﻧﺎن‬
‫را ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻣﻴﺴﺎزد‪ ،‬ﻳﮑﯽ از ﻗﻮﻳﺘﺮﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﺟﻬﺖ رﺟﺤﺎن ﺳﻴﺘﻢ ﻣﺤﺎﮐﻢ دوﻟﺘﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮﯼ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﺖ رﺳﻤﯽ ﻣﻴﺘﻮان اراﺋﻪ ﻧﻤﻮد اﻳﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در‬
‫ﺣﺎل اﻧﮑﺸﺎف اﺳﺖ ﻟﺬا ﻣﺴﺎﻓﺮت هﺮ روز ﺳﻬﻠﺘﺮ ﺷﺪﻩ و ﻣﺮدم ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻳﮏ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻐﻴﺮ ﻣﮑﺎن ﻧﻔﻮس ﺗﻔﺎوت هﺎ ﺑﻴﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ هﺮ ﭼﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺷﮑﺎر‬
‫ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬در هﻤﭽﻮ ﻳﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻌﻴﺎرﯼ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮ هﺎ ﭼﻪ در ﺳﻄﺢ ﻣﺤﻠﯽ و ﭼﻪ در‬
‫ﺳﻄﺢ ﻣﻠﯽ از اهﻤﻴﺖ روز اﻓﺰوﻧﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﻳﻘﻴﻨﺎٌ ﻳﮑﯽ از ﭼﺎﻟﺶ هﺎﯼ ﻋﻤﺪﻩ ﺑﺼﻮرت ﻳﮏ ﮐﻞ در ﺳﺮ راﻩ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﯽ و ﻗﻀﺎﺋﯽ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻤﺎ ﺑﻪ ﻳﮏ ﺷﻴﻮﻩ اﯼ ﮐﻪ ﺟﻮاﺑﮕﻮ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﮕﺮاﻧﯽ هﺎﯼ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺤﻠﯽ ودوﻟﺘﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﮑﯽ از راﻩ ﺣﻞ‬
‫ﻼ ﻧﻴﺰ ﺑﺤﺚ ﮔﺮدﻳﺪ هﻤﺎﻧﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺎﯼ دادن ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﺑﺪﻟﯽ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت در‬ ‫هﺎﻳﮑﻪ ﻗﺒ ً‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ دوﻟﺘﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬راﻩ ﺣﻞ ﻣﻤﮑﻦ دﻳﮕﺮ رﺳﻤﻴﺖ دادن ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬اﺻﻼح ﺑﺮﺧﻮرد ﺁﻧﺎن ﺑﺎ زﻧﺎن و دادن ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺑﺮاﯼ ﺁﻧﺎن در ﺳﺎﺣﺎت‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻣﻴﺘﻮد هﺎﯼ ﻳﮑﺠﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ دو ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ وﻟﯽ در راﺳﺘﺎﯼ‬
‫ﺗﺤﻘﻖ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪﮐﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ دو ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﯽ ﻳﮏ‬
‫ﻣﺸﮑﻞ ﻣﺪاوم ﺑﻮدﻩ و ﺣﻞ ﺁن ﺑﺪون ﻳﮏ ﺗﻌﻬﺪ ﺟﺪﯼ ﺗﻤﺎم ﺷﺎﻣﻠﻴﻦ اﻳﻦ ﭘﺮوﺳﻪ ﮐﻪ هﻤﺎﻧﺎ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد‬
‫ﺧﻮاهﺎن دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫در ﮐﻞ ﺗﻔﮑﻴﮏ ﻣﻴﺎن ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻣﺘﻔﺎوت ﻳﮏ ﻣﺸﮑﻞ ﺟﺪﯼ را ﺑﺮاﯼ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮﺟﻮد‬
‫ﻣﻴﺂورد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺸﮑﻼت از ﺟﻬﺖ اﻳﻨﮑﻪ هﺮ ﻳﮏ از ﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ رﻗﻴﺐ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﮐﻪ‬
‫ﻣﻨﺘﺞ ﺑﻪ ﮐﺎهﺶ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻳﮑﯽ ازﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺤﺪوﻳﺖ هﺎ ﺑﺎﻻﯼ ﮐﺜﺮت‬
‫ﻼ ﻳﮏ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻌﮑﻮﺳﯽ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﮏ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ ﮐﻪ در ﺁن‬ ‫ﮔﺮاﺋﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﻼ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﻴﺶ از ﻳﮏ اﻧﺘﺨﺎب وﺟﻮد ﻣﻴﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﯽ ﺁورد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎ ﺑﺎ هﻢ در هﻤﺂهﻨﮕﯽ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻮت هﻤﺪﻳﮕﺮ ﮔﺮدﻧﺪ وﻟﯽ هﻴﭻ ﮔﺎﻩ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫راﻩ ﺣﻠﯽ در ﻳﺎﻓﺖ ﻧﮕﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪220‬‬
 ‫ب‪ .‬ﮐﻤﺒﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫دوﻣﻴﻦ ﻣﺸﮑﻞ ﻋﻤﺪﻩ ﻓﺮا راﻩ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻋﺪم دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮐﺎﻓﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ‬
‫اﮐﺜﺮﻳﺖ ﺑﺨﺶ هﺎﯼ دوﻟﺖ در ﺗﺤﺖ ﻋﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﮐﻤﺒﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دارﻧﺪ وﻟﯽ ﻣﺸﮑﻞ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺁزادﯼ و ﻋﺪاﻟﺖ را ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﺮار ﻣﻴﺪهﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺘﺒﺎرز ﺗﺮ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل از‬
‫ﻣﺠﻤﻮع ‪ 8‬اﻟﯽ ‪ 10‬هﺰار ﻣﻈﻨﻮن دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪﻩ در هﺮ ﺳﺎل ﺻﺮف ﻳﮏ ﻗﺴﻤﺖ اﻧﺪﮎ ﺁن ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻋﺪت‬
‫وﮐﻴﻞ ﮐﻪ ﻳﮑﯽ از ﺣﻘﻮق ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﺷﺎن در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺮﺳﯽ دارﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوﺗ َﺎ‬
‫درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ در ﮐﺸﻮر ﺑﻴﺶ از ‪ 2000‬ﺧﺎرﻧﻮان وﺟﻮد دارد وﻟﯽ ﺗﺎ ﻣﺎﻩ ﻣﯽ ‪ 2007‬ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ‪ 250‬وﮐﻴﻞ ﺛﺒﺖ و راﺟﺴﺘﺮ ﺑﻮدﻩ اﺟﺎزﻩ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ را داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮐﻤﺒﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ از ﻣﺮز دﺳﺘﺮﺳﯽ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ ﻓﺮا ﺗﺮ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮاد ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪﻩ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻧﻴﺎز ﺟﺪﯼ دارد‪ .‬ﺑﺪون دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻮاد‬
‫ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ ﺑﻪ روز ﺷﺪﻩ ﻗﻀﺎت ﻣﮑﻠﻒ اﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻗﺪﻳﻤﯽ ) در ﺻﻮرت ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن( و ﻳﺎ‬
‫ﻗﻀﺎوت ﺷﺨﺼﯽ ﺧﻮد اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﺗﺬﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺻﻼح ﺳﻴﺴﺘﻢ در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﺁﮔﺎهﯽ‬
‫از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﮐﻤﮏ رﺳﺎن ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ در ﺳﺎﺣﻪ اﺻﻼح ﻧﻈﺎم ﻋﺪﻟﯽ ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪ ﻩ اﯼ را‬
‫اﻳﻔﺎ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر از ﻗﻀﺎت از ﻃﺮف ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺁﻣﻮزش هﺎﺋﯽ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ‬
‫دوﻧﺮ هﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ اﻋﻤﺎر ﻣﺤﺎﮐﻢ در ﮐﺸﻮر ﮐﻤﮏ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ دواﻣﺪار ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺿﺮورت اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ وﻋﻠﻤﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻘﺸﯽ را در روﻧﺪ اﺻﻼﺣﺎت ﺑﺎزﯼ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺁﮔﺎهﯽ ﻋﺎﻣﻪ و ﻓﻬﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﺳﺎﻳﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ روﻧﺪ اﺻﻼﺣﺎت را ﮐﻤﮏ ﻧﻤﻮدﻩ و‬
‫ﻓﺸﺎر ﺑﺎﻻﯼ ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﺟﻬﺖ ﺟﺪﯼ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺷﺎن را اﻓﺰﻳﺶ ﻣﻴﺪهﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ .1‬ﺁﻳﺎ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻴﺪ در ﻣﻮرد ﻣﺜﺎﻟﻬﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﻋﺪاﻟﺖ رﺳﻤﯽ و ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ ﺑﺎ هﻢ ﻳﮑﺠﺎ ﮐﺎر ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻓﮑﺮ‬
‫ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ؟ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻣﻮارد ﭼﯽ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ؟ ﺁﻳﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﻴﮑﻨﻴﺪ ﮐﻪ هﻤﮑﺎرﯼ در ﺳﺎﻳﺮ ﺳﺎﺣﺎت ﻧﻴﺰ ﻣﻤﮑﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ؟ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺌﻮل ﻳﮑﺠﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ دو ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻴﺒﻮدﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ رهﺒﺮان ﻣﺤﻠﯽ را وادار ﺑﻪ‬
‫ﭘﺬﻳﺮش ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ دوﮔﺎﻧﻪ ﻣﻴﻨﻤﻮدﻳﺪ؟‬
‫‪ .2‬ﺑﺮاﯼ ﺁﮔﺎﻩ ﺳﺎﺧﺘﻦ دﻳﮕﺮان از ﺁﻧﭽﻪ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺁﻣﻮﺧﺘﻪ اﻳﺪ‪ ،‬ﭼﯽ ﮐﺎرﯼ را ﻣﻴﺘﻮاﻧﻴﺪ اﻧﺠﺎم دهﻴﺪ؟‬
‫اﮔﺎهﯽ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﭼﻄﻮر ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ را ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟‬

‫‪ .8‬ﻧﺘﻴﺠﻪ‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت زﻳﺎدﯼ در ﻣﻮرد ﺣﻘﻮق ﺟﺰا و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺁﻣﻮﺧﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎ در ﻣﻮرد ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺗﺪاوم ﺳﻴﺴﺘﻢ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺟﺰاﺋﯽ در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺁﻣﻮﺧﺘﻴﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ در ﻣﻮرد ﻧﻬﺎد هﺎﯼ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﻧﻬﺎد هﺎ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﮐﺴﺐ ﻧﻤﻮدﻳﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ هﻤﭽﻨﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ را در ﻣﻮرد اﺳﺎﺳﺎت ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ‬
‫ذﻣﻪ‪ ،‬اﺻﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺖ ﺟﺮاﻳﻢ و ﺟﺰا هﺎ‪ ،‬اﺻﻞ ﻣﺴﺌﻮﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ و دﻓﺎع اﻧﺠﺎم دادﻳﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ در ﻣﻮرد راﺑﻄﻪ‬
‫ﺑﻴﻦ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم و ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﯽ را اﻧﺠﺎم دادﻩ و ﺗﻴﻮرﯼ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ ﻣﺠﺎزات ﺑﻪ ﺷﻤﻮل‬
‫ﺗﻴﻮرﯼ ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺮﻣﻴﻤﯽ را ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار دادﻳﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﺳﺎﺳﺎت اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﺟﺰاﺋﯽ اﺷﻨﺎ‬

‫‪221‬‬
‫ﺷﺪﻩ و ﺑﻌﺪًا ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ را از زﻣﺎن ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﺗﺎ زﻣﺎن ﺣﮑﻢ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ‬
‫در ﻣﻮرد ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺪﻳﺪ ﺟﺰاﺋﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁوردﻩ و داﻧﺴﺘﻴﺪ ﮐﻪ ﭼﻄﻮر ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﺟﺰاﺋﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﺮات ﮔﺮدﻳﺪﻩ و ﺑﺎ ﺗﻬﺪﻳﺪات ﺟﺪﻳﺪ ﺧﻮد را ﻋﻴﺎر ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺷﻤﺎ ﺁﻣﻮﺧﺘﻴﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ در روﻧﺪ ﮐﺎرﯼ اش ﺑﺎ ﭼﯽ ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﺑﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺧﻮرد ﭼﻄﻮر ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﺸﮑﻼت رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺷﻤﺎ در ﻣﻮرد ﮔﺬﺷﺘﻪ‪،‬ﺣﺎل و ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردﻩ اﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاﯼ ﺑﻌﻀﯽ از ﺷﻤﺎ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺁﻏﺎز ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺮاﯼ ﺑﻌﻀﯽ دﻳﮕﺮ‬
‫ﺷﺎﻳﺪ هﻢ اﺧﻴﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺮاﯼ هﻤﻪ اﻳﻦ ﻳﮏ دﻋﻮت ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺳﻬﻤﮕﻴﺮﯼ در اﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﻗﺎﺿﯽ‪ ،‬څﺎرﻧﻮال‪ ،‬وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ‪ ،‬ﭘﻮﻟﻴﺲ وﻳﺎ ﻳﮏ ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﺑﺎ درﮎ ﺳﻬﻢ ﻣﻴﮕﻴﺮﻳﺪ ‪ ،‬در‬
‫هﺮ ﺻﻮرت ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﻳﮏ ﺟﺎﻳﮕﺎهﯽ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﺋﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼت‬
‫ﺟﺪﯼ ﻳﯽ در ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ﺑﻌﺪﯼ روﺑﺮو ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ و ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﮐﻤﮏ و هﻤﮑﺎرﯼ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪222‬‬
 Sources Consulted

Afghanistan Justice Sector Support Program. 2007. Briefing Report.

Afghanistan Legal Documents Exchange Center. http://www.afghanistantranslation.com/.
Afghanistan Ministry of Justice Official Website. http://www.moj.gov.af/.
Ahmed, Faiz. 2005. “Judicial Reform in Afghanistan.” Hastings
International & Comparative Law Review 29 (93).
Barfield, Thomas, Neamat Nojumi, and J. Alexander Their. 2006. The Clash of Two Goods:
State and Non-State Dispute Resolution in Afghanistan. United States
Institute of Peace. http://www.usip.org/files/file/clash_two_goods.pdf.
In Dari at http://www.usip.org/files/file/clash_two_goods_dari.pdf.
Dubber, Marcus and Mark Kelman. 2005. American Criminal Law.
Foundation Press. International Legal Foundation.
The Customary Laws of Afghanistan.
http://www.theilf.org/Customarypercent20Laws.pdf.
Sanad, Nagaty. 1991. The Theory of Crime and Criminal Responsibility in
Islamic Law: Shari’a. University of Illinois-Chicago Press.
United States Agency for International Development - Afghanistan Rule of
Law Project. 2005. Field Study of Informal and Customary Justice in
Afghanistan.
Wilson, Robin, et al. 2002. “Restorative Justice Innovations in Canada.”
Behavioral Sciences and the Law 20: 363-380.
Zimring, Franklin E. and Gordon J. Hawkins. 1995. Incapacitation: Penal
Confinement and the Restraint of Crime.

223
 ‫ﻓﺼﻞ هﻔﺘﻢ‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻗﻄﺮﻩ ﻗﻄﺮﻩ درﻳﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد; ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ اﻓﻐﺎﻧﯽ ‪ ‬‬

‫دﻧﻴﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺻﻠﺢ ﮔﻔﺘﻦ ﺁرام ﻧﻤﯽ ﺷﻮد; ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ اﻓﻐﺎﻧﯽ‬

‫‪ .1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫"ﺣﻘﻮق" ﭼﻴﺴﺖ؟ وﭼﺮا دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻬﻢ اﺳﺖ؟ ﺟﻮاب اﻳﻦ ﺳﻮاﻻت ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻐﻠﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻘﻮق‬
‫ﺗﺼﻮرات ﻣﺎرا از ﺟﻨﺒﻪ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺠﺴﻢ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬ﮐﺪام اﻋﻤﺎل ﺑﺎﻳﺪ اﺟﺎزﻩ دادﻩ ﺷﻮد؟ ﮐﺪام‬
‫اﻋﻤﺎل ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻤﻨﻮع ﺑﺎﺷﺪ؟ ﮐﺪام ﻧﻬﺎد هﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ ﺣﻘﻮق ﻣﺎ را ﮐﻤﮏ ﻣﻴﮑﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻮاب ﺳﻮاﻻت‬
‫ﻓﻮق را درﻳﺎﺑﻴﻢ‪ .‬ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﺁزادﯼ را ﺑﺮاﯼ اﻓﺮاد وﺻﻼﺣﻴﺖ را ﺑﺮاﯼ ﻣﻮﺳﺴﺎت اﻋﻄﺎء ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻳﮏ‬
‫ﻓﻬﻢ ﻋﻤﻮﻣﯽ از ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﻣﺎ را ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ درﮎ وﻓﻬﻢ از ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻓﺮهﻨﮓ و ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬درﻗﺪم ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺨﺘﺼﺮًا‬
‫ﺣﻘﻮق را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺳﻨﺖ هﺎﯼ دﻳﺮﻳﻨﻪ ﺣﻘﻮق ﻓﺮدﯼ را دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮاهﻴﻢ‬
‫ﮐﺮد‪.‬در ﻻﺑﻼﯼ ﺑﺮرﺳﯽ هﺎ دﻳﺪﮔﺎﻩ دﻳﻦ ﻣﻘﺪم اﺳﻼم‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺎﺳﯽ ﮔﺬﺷﺘﻪ وﺣﺘﯽ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﺮﻓﯽ‬
‫دﻳﮕﺮﯼ ﮐﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اهﻤﻴﺖ وﺷﻨﺎﺳﺎﻳﯽ ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ اﻓﺮاد درﺗﺎرﻳﺦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬را ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮاهﻴﻢ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺑﻪ اداﻣﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻳﮏ ﭼﺎرﭼﻮﮐﺎت ﻏﺮض ﺗﺤﻠﻴﻞ "ﺣﻘﻮق" اﻧﮑﺸﺎف دادﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬دراﻳﻦ ﺑﺨﺶ‬
‫ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎﯼ اﻓﺮاد‪ ،‬ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ﺑﺮاﯼ ﺗﺨﻄﯽ از ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﻣﺤﺪودﻳﺖ هﺎ ﺑﺎﻻﯼ ﺣﻘﻮق وﮐﺘﮕﻮرﯼ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮارﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ هﻤﭽﻨﺎن ﺗﺤﻠﻴﻠﯽ را درﻣﻮرد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬وﺳﺎﻳﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ .‬هﮑﺬا‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ اﻳﮑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ را ﺑﻪ ﺑﺮﺳﯽ ﺧﻮاهﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫درﻣﺒﺤﺚ ﺑﻌﺪﯼ ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎﯼ اﺗﺒﺎع وﺳﺘﻨﺪردهﺎﯼ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ وﺑﺎﻻﺧﺮﻩ‬
‫اﺟﺮاﯼ ﺣﻘﻮق واﺻﻼح ﺁﻧﺮا دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺮورﺧﻮاهﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺎﻳﺪ اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎرﯼ ﺣﻘﻮق دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺼﻮرت ﻳﮑﺴﺎن ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ واﺟﺮاء ﻗﺮار ﻧﻤﯽ‬
‫ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد ﺣﻘﻮق ﻓﺮدﯼ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ درﮐﺎﺑﻞ ﻋﻤﻠﯽ ﮔﺮدد‬
‫اﻣﺎ درﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻧﻘﺎ ط دﻳﮕﺮ ﮐﺸﻮراﺟﺮاء ﻧﻤﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎدرﻧﻈﺮداﺷﺖ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻣﺎ‬
‫روﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻮق دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﺑﻮدﻩ و واﻗﻌ ًﺎ درﺁﻳﻨﺪﻩ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺎﻳﻞ ﮔﺮدﻳﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺟﺴﻤﯽ‪ ،‬ﻋﺪم ﺗﺒﻌﻴﺾ وﺣﻖ ﺗﻌﻠﻴﻢ ‪.‬‬

‫اﺟﺮاﯼ ﺣﻘﻮق ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ ﺑﺮاﯼ اﻳﺠﺎد ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درﺻﺪراوﻟﻮﻳﺖ هﺎ ﻗﺮاردارد‪ .‬ﺣﻘﻮق‬
‫ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪﻩ را درﺟﻬﺖ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن وﺣﮑﻮﻣﺖ دارﯼ دﻣﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ اﻳﻔﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬

‫‪224‬‬
‫ﻳﮏ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ اهﻤﻴﺖ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﻓﺮاد را درﺁﻳﻨﺪﻩ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻮق روﯼ‬
‫ﮐﺎﻏﺬ هﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺎدﻳﺪﻩ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬دوﺿﺮب اﻟﻤﺜﻠﯽ ﮐﻪ درﺷﺮوع ﻓﺼﻞ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ اهﻤﻴﺖ اﺻﻼح واﺟﺮاﯼ‬
‫ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﻓﺮاد را ﻗﺪم ﺑﻪ ﻗﺪم دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻴﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪ ازﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺼﻮرت ﮐﻞ ﻳﮏ ﻓﻬﻢ ﺑﻬﺘﺮ از ﺣﻘﻮق ﺧﻮاهﻴﺪ داﺷﺖ وﻣﻨﺤﻴﺚ ﻳﮏ ﺗﺒﻌﻪ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﺣﻘﻮق ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺁﮔﺎهﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﺧﻮاهﻴﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬هﮑﺬا ﺷﻤﺎ از ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺧﻮد ﺧﺼﻮﺻ ًﺎ‬
‫ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﻳﮏ ﺗﺒﻌﻪ ﺁﮔﺎﻩ ﺧﻮاهﻴﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ وﺳﺎﻳﻠﯽ راﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﻓﺮاهﻢ ﺧﻮاهﺪ ﺁورد ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺧﻮد را اﻇﻬﺎر ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬دوﺳﻮال ﻣﻬﻢ را درﺣﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺎﻳﺪ داﺷﺖ‪ :‬ﮐﺪام ﺣﻘﻮق ﺑﺎﻳﺪ‬
‫دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻄﻮر اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﺗﺎﻣﻴﻦ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻮاﻻت ﻣﻬﻢ ودرﻋﻴﻦ زﻣﺎن‬
‫ﻣﻐﻠﻖ هﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺟﻮاب دادن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮاﻻت ﺷﻤﺎرا وادار ﺧﻮاهﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺜﻞ ﻳﮏ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﺪان ﻓﮑﺮ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ودوﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﻢ واﺳﺎﺳﯽ را ﮐﻪ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻣﺮوزﯼ ﺑﻪ ﺁن ﻣﻮاﺟﻪ هﺴﺘﻴﺪ‪،‬‬
‫ارزﻳﺎﺑﯽ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺳﻨﺖ دﻳﺮﻳﻨﻪ ﺣﻘﻮق دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫اﻟﻒ‪ .‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺣﻘﻮق‬

‫ﺣﻖ ﻋﺒﺎرت از ﺻﻼﺣﻴﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺁن ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ وﻳﺎ ﻳﮏ ﻣﻮﺳﺴﻪ اﺟﺎزﻩ دادﻩ‬
‫ﻣﻴﺸﻮد ﮐﻪ ﮐﺎرﯼ را ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻪ اﯼ اﻧﺠﺎم وﻳﺎ ازاﻧﺠﺎم ﺁن ﺧﻮددارﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮق درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ‬
‫هﺮدواﻋﻤﺎل ﻣﯽ ﺷﻮد؛ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﻋﻬﺪﻩ دار ﺁن ﻣﯽ ﺷﻮﻳﺪ و اﻋﻤﺎل دﻳﮕﺮان ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺑﺎﻻﯼ ﺷﻤﺎ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮق هﻤﭽﻨﺎن درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﺗﻮﻗﻌﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ از ﭘﺬﻳﺮش ﻗﻮاﻋﺪ‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ازاﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺳﻂ اﻋﻤﺎل و ﮐﺮدار دﻳﮕﺮان ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ وﺣﻔﺎﻇﺖ‬
‫ﻗﺮارﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺣﻘﻮق ازﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ اﯼ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬دﻳﻦ‪ ،‬اﺧﻼق وﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻨﺸﺎء ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬هﻤﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻬﻢ اﻧﺪ اﻣﺎ دراﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁن ﻣﻨﺎﺑﻌﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دارد‪ .‬ﻳﮑﯽ از اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ هﻤﻪ‬
‫اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ودرهﺮﺟﺎﻣﻌﻪ ودرهﺮﮐﺠﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﺮ ﻋﻘﻴﺪﻩ اﯼ ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﻳﺎ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻄﻮر ﻏﺮﻳﺰﯼ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ وﺑﻨﻴﺎدﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ هﻴﭻ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ودرﺗﺤﺖ هﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﻧﻤﻴﺘﻮان ﺁن را ﻧﺎدﻳﺪﻩ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻋﺒﺎرت از ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻗﻮاﻋﺪﯼ درﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮق ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ ،2004‬ﺗﻌﻬﺪات ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ و ﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎﯼ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫رﺳﻢ و رواج هﺎﯼ ﻗﺪﻳﻤﯽ‪ ،‬ﻋﺮف وﻋﻨﻌﻨﺎت ﻣﺤﻠﯽ ودﻳﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﺣﻘﻮق را دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺸﮑﻴﻞ‬
‫دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت اﺳﻼﻣﯽ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﻣﻔﻬﻮم وﺳﻴﻊ ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﻼم ﺑﺤﻴﺚ ﻳﮑﯽ‬
‫ازﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻴﺴﺎر ﻗﺪﻳﻤﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺣﻘﻮق دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درﺳﻨﺖ هﺎﯼ دﻳﺮﻳﻨﻪ‪ ،‬اﻓﮑﺎر‬
‫ﻓﻼﺳﻔﯽ و ﺣﺘﯽ ﺳﻨﺖ هﺎﯼ ﺷﻌﺮﯼ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻟﻘﺎءﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪225‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ دراﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻓﺮدﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺒﻴﻦ‬
‫ادﻋﺎهﺎﯼ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﭘﺬﻳﺮ درﻣﻮرد ﮐﺎﻻهﺎ وﻣﻨﺎﻓﻌﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺁزادﯼ ﻓﺮدﯼ‪ ،‬ﻋﺰت ورﻓﺎﻩ ﻓﺮدﯼ‬
‫ﺿﺮورﯼ ﺑﻮدﻩ وﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﯽ درﻣﻮرد ﻋﺪاﻟﺖ واﻧﺼﺎف ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺣﻘﻮق هﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ وﺟﺎﻳﺐ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮاﯼ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﺮﮐﺸﻮرﯼ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﻮل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮﺳﺴﺎﺗﯽ را‬
‫ﻻ ﺳﺎدﻩ ﺗﺮ‬
‫اﻧﮑﺸﺎف وﻣﻨﺎﺑﻌﯽ را ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺟﻮاﺑﮕﻮﯼ اﻳﻦ ادﻋﺎ هﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫اﺳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﺮدن ﺁن‪.‬‬

‫ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻳﮏ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺼﻮن را درﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﮐﻪ ﭼﻄﻮر ﺑﺮاﯼ زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮﻩ ﺷﻤﺎ ﻣﻬﻢ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﻨﻴﺖ ﻓﺰﻳﮑﯽ ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ اﺟﺎزﻩ ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ درﺟﺎدﻩ هﺎ ﻗﺪم ﺑﺰﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﮑﺘﺐ‪ ،‬ﻣﺎرﮐﻴﺖ وﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﺑﺮوﻳﺪ‪ .‬ﺑﺪون ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ اﻣﻨﻴﺖ ﺷﻤﺎ ﻣﻨﺤﻴﺚ ﻳﮏ ﺷﻬﺮوﻧﺪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻗﺎدر ﻧﺨﻮاهﻴﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺁزاداﻧﻪ‬
‫ﮔﺸﺖ وﮔﺰار ﻧﻤﻮدﻩ واز زﻧﺪﮔﯽ ﻟﺬت ﺑﺒﺮﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﮑﻢ ﺑﺤﻴﺚ ﻳﮏ ﺿﺮورت اﺳﺎﺳﯽ درﺑﺴﻴﺎرﯼ ﺑﺨﺶ‬
‫هﺎﯼ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺤﻴﺚ ﻳﮏ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺣﻖ زﻧﺪﮔﯽ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤًﺎ ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻳﮏ ﻓﻀﺎﯼ اﻣﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻀﻴﻪ اول‪ :‬ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن‬

‫در‪ 15‬اﭘﺮﻳﻞ ‪ ،2008‬وزارت اﻃﻼﻋﺎت وﻓﺮهﻨﮓ ﺑﺮاﯼ ﺗﻤﺎم ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن هﺎﯼ ﺷﺨﺼﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دﺳﺘﻮر دادﻩ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ‪ 5‬ﺳﺮﻳﺎل هﻨﺪﯼ ﺑﻪ ﺷﻤﻮل ﺳﺮﻳﺎل ﮐﻮم ﮐﻮم و اﻣﺘﺤﺎن زﻧﺪﮔﯽ را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﻮر ﺗﻮﺳﻂ وزﻳﺮ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت وﻓﺮهﻨﮓ زﻣﺎﻧﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ وﯼ ﻃﯽ ﻣﺠﻠﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻮراﯼ ﻋﻠﻤﺎ داﺷﺖ وﺁﻧﻬﺎ اﻇﻬﺎر ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ‬
‫ﭘﺮوﮔﺮام هﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺣﮑﺎم وﻓﺮهﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﮑﺬا ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﺸﺎﺑﻪ اﯼ ازﻃﺮف اﻋﻀﺎﯼ‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن اﻇﻬﺎر ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﻮد وﺁﻧﻬﺎ ﺧﻮاهﺎن وﺿﻊ ﻣﺠﺎزات ﺑﺎﻻﯼ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن هﺎ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن هﺎﯼ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﻮل ﺁرﻳﺎﻧﺎ وﻃﻠﻮع ﺷﮑﺎﻳﺖ دارﻧﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ دﺳﺘﻮر وزارت اﻃﻼﻋﺎت وﻓﺮهﻨﮓ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮدﻩ و اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺤﺪودﻳﺖ‬
‫هﺎﯼ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺎﻻﯼ ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬وﻗﺎﻧﻮن رﺳﺎﻧﻪ هﺎ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن ﺗﺎﮐﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ واﻇﻬﺎر ﻣﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ وزرات اﻃﻼﻋﺎت وﻓﺮهﻨﮓ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺑﺎﻻﯼ‬
‫ﻧﺸﺮات و ﭘﺮوﮔﺮام هﺎﯼ ﺗﻠﻮﻳﺰون هﺎ ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ وﺿﻊ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎﻳﺶ اﻳﻦ ﺳﺮﻳﺎل هﺎ ﺁﻧﻘﺪر ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ازﻃﺮﻳﻖ اﻋﻼﻧﺎت ﺁﻧﻬﺎ ﻋﺎﻳﺪ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺼﻴﺐ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن هﺎ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻧﺸﺎﻧﺪهﻨﺪﻩ اهﻤﻴﺖ ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻖ ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ وﺳﻮاﻻت ﻣﻬﻤﯽ درﺑﺎرﻩ ﺣﻘﻮق‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺳﻮاﻟﯽ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﻄﻮر ﺣﻘﻮق ﻓﺮدﯼ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﮑﻮﻣﺖ واﻋﻤﺎل‬
‫دﻳﮕﺮان ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ وﺳﺎﻳﻞ را ﻓﺮاهﻢ ﻣﯽ ﺳﺎزد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺁن ﺷﻤﺎ ﻗﺎدر ﺧﻮاهﻴﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺣﻖ وﺳﺎﻳﺮ ﺣﻘﻮق را از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬درﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮم اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺎ ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪34‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻗﺎﻧﻮن رﺳﺎﻧﻪ هﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻮاهﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ ازﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺷﻤﺎ درﺑﺎرﻩ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ -1‬ﺁﻳﺎ ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﯼ ﺑﺎ ﺛﺒﺎت وﻣﺼﺆن ﻣﻬﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮادﻩ ورﻓﻘﺎﯼ‬
‫ﺗﺎن ﻣﻬﻢ اﺳﺖ؟ ﭼﺮا وﭼﺮاﻧﻪ؟‬

‫‪ -2‬ﺁﻳﺎ ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن ﻣﺤﺪود ﺷﻮد؟ اﮔﺮ ﻣﺤﺪود ﺷﻮد ﺗﺤﺖ ﭼﻪ ﺷﺮاﻳﻄﯽ؟ ﭼﻄﻮر وﺗﻮﺳﻂ ﮐﯽ ﻣﺤﺪود ﺷﻮد؟‬

‫‪226‬‬
 ‫ب‪ .‬ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ اﻓﺮاد ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺳﻼم‬
‫هﺮﻧﻮع ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻳﺪ در روﺷﻨﺎﻳﯽ ارزش هﺎﯼ ﻓﺮهﻨﮕﯽ و دﻳﻨﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺁﻳﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻼم دﻳﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ و ﺗﻤﺎم ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ درﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪ ﺁن دارد‪ .‬دﻳﻦ‬
‫ﻣﻘﺪس اﺳﻼم اﺳﺎﺳﺎت ﮐﻠﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮﯼ را اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ هﻤﻪ وﻗﺖ ﺑﺎﻳﺪ رﻋﺎﻳﺖ واﺣﺘﺮام‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬اﺳﻼم ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ هﺮﺷﺨﺺ داراﻳﯽ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ وﺿﻌﻴﺖ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ اش ازﺁن ﺑﻬﺮﻩ ﻣﻨﺪ ﻣﻴﮕﺮدد‪ .‬ﺣﺘﯽ اﻓﺮاد ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن هﻢ داراﯼ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﻨﻴﺎدﯼ در‬
‫ﮐﺸﻮرهﺎﯼ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻘﻮق را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﻤﻮد ﺑﺨﺎﻃﺮ‬
‫اﻳﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁﻧﺮا ﺑﺮاﯼ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ اﻋﻄﺎ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﻴﭻ ﺷﺨﺺ وﻳﺎ ﻣﻮﺳﺴﻪ اﯼ ﺻﻼﺣﻴﺖ‬
‫ﻧﺪارد اﻳﻦ ﺣﻘﻮق را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ )ج( ﺑﺮاﯼ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ اﻋﻄﺎ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﺠﺎوز ﻗﺮاردهﺪ وﻳﺎ از‬
‫اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﻣﺤﺮوم ﮔﺮدد‪ .‬ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺨﺶ ﻣﺮﮐﺰﯼ اﻳﻤﺎن دراﺳﻼم داﻧﺴﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻃﻮرﻳﮑﻪ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ودوﻟﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮان را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ وﺁﻧﺮا اﺣﺘﺮام ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد‬
‫اﻳﻦ درﻣﻴﺎن ﺣﻠﻘﺎت ﻣﻌﻴﻦ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎﺗﯽ درﻣﻮرد اﻟﺰاﻣﺎت ﺷﺮﻳﻌﺖ وﺟﻮد دارد‪ .‬هﺮﭼﻨﺪ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت‬
‫ﻣﻬﻢ اﺳﺖ اﻣﺎ از ﺳﺎﺣﻪ ﺑﺤﺚ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ دور ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﻼم ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮﯼ را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮﺁن ﻋﻈﻴﻢ اﻟﺸﺎن اوﻟﻴﻦ و ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮﯼ‬
‫ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺣﻖ ﺣﻴﺎت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻼم ﺣﻖ زﻧﺪﮔﯽ هﺮﻓﺮد را ﻣﻨﻮط ﺑﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽ داﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ ﺑﺎ هﺮﺷﺨﺺ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﺣﺘﺮام ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮﺧﻮرد ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻗﺮﺁﻧﮑﺮﻳﻢ ﻗﺘﻞ‬
‫اﺷﺨﺎص را ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﺣﻖ وﺑﺪون ﺣﮑﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ ذﻳﺼﻼح ﻣﻤﻨﻮع ﻗﺮاردادﻩ اﺳﺖ )‪ .(32 :5‬ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺳﻼم‬
‫از ﺣﻖ زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ ﺑﻴﻦ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ وﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﻼم هﻤﭽﻨﺎن ﺣﻖ ﺁزادﯼ وﺁزاد ﺑﻮدن اﺷﺨﺎص را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮﺁﻧﮑﺮﻳﻢ ﺑﺮدﻩ دارﯼ را ﮐﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﺁن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﺣﻖ ﺁزادﯼ ﻣﺤﺮوم ﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ ﺷﺪﻳﺪًا ﻣﺤﮑﻮم ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗﻮﯼ‬
‫ﺁن ازﺣﻖ ﺁزادﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﻼوﻩ اﺳﻼم ﺣﻖ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺣﻖ ﺑﯽ ﮔﻨﺎﻩ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪن‬
‫ﺷﺨﺺ ﺗﺎزﻣﺎﻧﻴﮑﻪ از ﻃﺮف ﻣﺤﮑﻤﻪ ذﻳﺼﻼح ﮔﻨﻬﮕﺎر ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻄﻮرﻣﺜﺎل؛ هﻨﮕﺎﻣﻴﮑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ )ص( درﻣﺴﺠﺪ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﻮد ﻳﮑﯽ ﺷﺨﺺ اﻳﺴﺘﺎدﻩ‬
‫ﺷﺪﻩ واز ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ )ص( ﭘﺮﺳﻴﺪ ﮐﻪ هﻤﺴﺎﻳﻪ هﺎﯼ ﻣﻦ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺟﺮﻣﯽ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت‬
‫ﻣﺤﻤﺪ )ص( ﺑﻪ ﺳﻮاﻻت ﺷﺨﺺ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﮑﺮد وﺑﻪ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ اش اداﻣﻪ داد ‪ .‬ﺑﺎردوم ﺷﺨﺺ اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺷﺪ‬
‫و ﺑﺎز هﻤﺎن ﺳﻮال را ﺗﮑﺮارﻧﻤﻮد اﻣﺎ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﺑﻪ ﺁن ﺗﻮﺟﻪ ﻧﮑﺮد و ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺑﺮاﯼ ﺑﺎر‬
‫ﺳﻮم ﺷﺨﺺ اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺷﺪ هﻤﺎن ﺳﻮال را ﮐﺮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ )ص( ﺑﻌﺪًا دﺳﺘﻮرداد ﮐﻪ هﻤﺴﺎﻳﻪ هﺎﯼ‬
‫ﺷﺨﺺ ﺁزاد ﮔﺮدد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﺑﺨﺎﻃﺮﯼ ﺑﻪ ﺳﻮال ﺷﺨﺺ ﺟﻮاب ﻧﻤﻴﺪاد ﮐﻪ اﻓﺴﺮﻳﮑﻪ‬
‫هﻤﺴﺎﻳﻪ هﺎﯼ ﺷﺨﺺ را ﺗﻮﻗﻴﻒ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﻮد درﻣﺴﺠﺪ ﺣﻀﻮرداﺷﺖ‪ .‬وهﺮﮔﺎﻩ دﻻﻳﻞ ﮐﺎﻓﯽ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮﺗﻮﻗﻴﻒ‬
‫ﻼ ﺁﻧﺮا ﺑﻴﺎن ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮﯼ دﺳﺘﻮر‬ ‫وﺟﻮد ﻣﯽ داﺷﺖ‪ ،‬اﻓﺴﺮ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻗﺒ ً‬
‫رهﺎﻳﯽ ﺷﺨﺺ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪﻩ را داد‪ ،‬ﮐﻪ دﻻﻳﻞ ﮐﺎﻓﯽ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮﺗﻮﻗﻴﻒ هﻤﺴﺎﻳﻪ هﺎﯼ ﺷﺨﺺ وﺟﻮدﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫دﻳﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﺗﺴﺎوﯼ ﻣﻄﻠﻖ ﺗﻤﺎم اﻓﺮادرا ﺑﺪون درﻧﻈﺮداﺷﺖ ﻧﮋاد‪ ،‬رﻧﮓ‪ ،‬ﻣﻠﻴﺖ وﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﺮﺳﻤﻴﺖ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ داراﯼ ﺣﻘﻮق ﻣﺴﺎوﯼ ﺑﻮدﻩ و ﻣﻨﺤﻴﺚ ﺑﺮادر و ﺧﻮاهﺮ ازﻣﻨﺸﺎء واﺣﺪ‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬هﻴﭻ ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﻧﮋاد وﻗﺒﻴﻠﻪ اﯼ ﺑﺮ دﻳﮕﺮﯼ ﺑﺮﺗﺮﯼ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ )ص( "‬
‫هﻴﭻ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺮﻋﺠﻤﯽ وهﻴﭻ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺮ ﻣﺮد ﺳﻴﺎهﯽ وهﻴﭻ ﺷﺨﺺ ﺳﻴﺎهﯽ ﺑﺮﻣﺮد ﺳﻔﻴﺪ ﺑﺮﺗﺮﯼ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اوﻻد ﺁدم )ع( هﺴﺘﻨﺪ وﺁدم از ﺧﺎﮎ ﭘﻴﺪا ﺷﺪﻩ اﺳﺖ" )‪ .(Bayhaqi and Bazzaz‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺳﻼم ﺣﻖ ﻣﺴﺎوﯼ هﺮ ﻓﺮد درﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ ﻋﺎ ﻟﻴﺮﺗﺒﻪ دوﻟﺘﯽ‬
‫واﺗﺒﺎع ﻋﺎدﯼ ﮐﺸﻮر درﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن داراﯼ ﺣﻘﻮق ﻣﺴﺎوﯼ ﻣﯽ ﺑﺎ ﺷﻨﺪ‪ .‬زن و ﻣﺮد هﻢ دراﺳﻼم ﻣﺴﺎوﯼ‬

‫‪227‬‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮﺁﻧﮑﺮﻳﻢ ﺣﻘﻮق ﻣﺴﺎوﯼ ﺑﺮاﯼ زﻧﺎن وﻣﺮدان راﺑﻌﺪ ازﺗﻮﻟﺪ ﻣﯽ دهﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ زﻧﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﺮدان ﺣﻖ ﻣﺴﺎوﯼ ﮐﺎر‪ ،‬ﺗﻌﻠﻴﻢ وازدواج را دادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﻼم هﻤﭽﻨﺎن ﺁزادﯼ ﻣﺬهﺐ وﻋﺒﺎدت را ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻗﺮﺁﻧﮑﺮﻳﻢ اﮐﺮاﻩ درﻣﻮﺿﻮﻋﺎت‬
‫اﻳﻤﺎﻧﺪارﯼ را ﻣﻨﻊ ﻗﺮار ﻣﯽ دهﺪ وهﻴﭻ دﻳﻨﯽ ﺑﺎﻻﯼ هﻴﭻ ﺷﺨﺼﯽ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻧﻤﯽ ﮔﺮدد‪ .‬اﺳﻼم ﺣﻖ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻨﺎﺳﮏ دﻳﻨﯽ اﺷﺨﺎص ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮐﻪ درﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﮏ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﻗﺪﻳﻤﯽ اﻓﻐﺎﻧﯽ "ﻋﻴﺴﯽ ﺑﻪ دﻳﻨﺶ و ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻪ دﻳﻨﺶ" ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺣﻖ ﻓﺮدﯼ‬
‫وﺁزادﯼ ﻣﺬهﺒﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫در ‪ 15‬اﮔﺴﺖ ‪ 1990‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ‪ 56‬ﮐﺸﻮر ﻋﻀﻮ ﺳﺎزﻣﺎن ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ اﺳﻼﻣﯽ ‪ OIC‬اﻋﻼﻣﻴﻪ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺎهﺮﻩ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻋﻼﻣﻴﻪ دﻳﺪﮔﺎﻩ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﺳﺎﻳﺮ ﮐﺸﻮر هﺎﯼ اﺳﻼﻣﯽ را‬
‫ﻼ ﺑﻪ‬
‫درﻣﻮرد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﻴﺎن ﻣﯽ دارد‪ .‬اﻳﻦ اﻋﻼﻣﻴﻪ ‪ 25‬ﻣﺎدﻩ اﯼ ﺑﺴﻴﺎرﯼ ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ را ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬
‫ان اﺷﺎرﻩ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪﻣﻪ اﻳﻦ اﻋﻼﻣﻴﻪ ﺗﺎﮐﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ " ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ و ﺁزادﯼ‬
‫دراﺳﻼم ﻳﮏ ﺑﺨﺶ اﺳﺎﺳﯽ دﻳﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ هﻴﭻ ﮐﺴﯽ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺑﺼﻮرت‬
‫ﮐﻠﯽ ﻳﺎ ﻗﺴﻤﯽ از اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﺗﺨﻄﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ"‪ .‬ﻣﺎدﻩ اول اﻳﻦ اﻋﻼﻣﻴﻪ ﺑﻪ ﺗﺴﺎوﯼ اﻓﺮاد ﺑﺪون هﻴﭻ ﻧﻮع‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﮋاد‪ ،‬رﻧﮓ‪ ،‬زﺑﺎن‪ ،‬ﺟﻨﺲ‪ ،‬ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺬهﺒﯽ‪ ،‬واﺑﺴﺘﮕﯽ هﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫ودﻳﮕﺮ ﻣﻼﺣﻈﺎت‪ ،‬ﺗﺎﮐﻴﺪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺎدﻩ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺗﻌﻬﺪ ﻗﻮﯼ دﻳﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﺑﺮاﯼ ﺗﺴﺎوﯼ ﺗﻤﺎم‬
‫اﻓﺮاد ﺑﻪ ﺷﻤﻮل ﺗﺴﺎوﯼ ﺑﻴﻦ ﭘﻴﺮوان ﻣﺬاهﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬اﻋﻀﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺒﺎﻳﻞ و ﺑﻴﻦ ﻣﺮد و زن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎدﻩ ﺷﺸﻢ اﻳﻦ اﻋﻼﻣﻴﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ " زﻧﺎن از ﺣﻴﺚ ﺣﻴﺜﻴﺖ ﺑﺎ ﻣﺮدان ﻳﮑﺴﺎن ﺑﻮدﻩ وداراﯼ‬
‫ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎﯼ ﻧﻴﺰ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ داراﯼ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﺪﻧﯽ وﻣﺎﻟﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻮﻳﺶ اﻧﺪ و ﺣﻖ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺎم‬
‫ﺧﻮد را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ".‬ﻣﺎدﻩ ‪ 19‬ﺗﺎﮐﻴﺪ ﻣﯽ دارد ﮐﻪ " ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد درﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺎوﯼ اﻧﺪ ﺑﺪون‬
‫درﻧﻈﺮداﺷﺖ اﻳﻨﮑﻪ ﺷﺨﺺ ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ و ﻳﺎ رﻋﻴﺖ‪".‬‬

‫ﻣﺎدﻩ دوم اﻳﻦ اﻋﻼﻣﻴﻪ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﯽ دارد ﮐﻪ " زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻮهﺒﺖ اﻟﻬﯽ اﺳﺖ وﺣﻖ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮاﯼ هﺮ اﻧﺴﺎن‬
‫ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ اﻓﺮاد‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎع وﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻠﻮ هﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺨﻄﯽ هﺎ ﻋﻠﻴﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺣﻘﻮق را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ "....‬ﻣﺎدﻩ دوم ﺑﺮﻋﻼوﻩ اﻇﻬﺎر ﻣﯽ دارد ﮐﻪ " ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ از ﺁزار و اذﻳﺖ ﺟﺴﻤﯽ ﻳﮏ‬
‫ﺣﻖ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ" ﮐﻪ دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ از ﺁن ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮاد ‪ 19‬و ‪ 20‬ﻣﺠﺪدًا روﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫ﭼﻮن؛ ﺣﻖ ﺁزادﯼ ﺗﺎﮐﻴﺪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 19‬ﺗﺎﮐﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪﮐﻪ "ﻣﺘﻬﻢ ﺗﺎزﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻧﻬﺎﻳﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫ذﻳﺼﻼح ﻣﺤﮑﻮم ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﯽ ﮔﻨﺎﻩ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ".‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ ﻣﺎدﻩ ‪ 20‬ﺣﻖ هﺮﺷﺨﺺ‬
‫ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﻋﺪم رﻓﺘﺎر ﺧﺸﻦ وﺷﮑﻨﺠﻪ را ﺑﺮﺳﻤﻴﺖ ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬اﻋﻼﻣﻴﻪ ﻗﺎهﺮﻩ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺳﻼم را از ﺣﻖ‬
‫ﺗﻌﻠﻴﻢ )ﻣﺎدﻩ ‪ (19‬ﺣﻖ ﮐﺎر)ﻣﺎدﻩ ‪ ،(13‬ﺣﻖ داﺷﺘﻦ ﻣﻠﮑﻴﺖ )ﻣﺎدﻩ ‪ ،(15‬ﺣﻖ ﻣﺤﺮﻣﻴﺖ )ﻣﺎدﻩ ‪ (18‬و ﺣﻖ‬
‫ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن )ﻣﺎدﻩ ‪ (22‬را ﺑﺮاﯼ هﺮ ﺷﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﺪ ‪.‬‬

‫ج‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﻘﻮق ) ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ( ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫اﺧﻴﺮًا ﺣﻘﻮق ﻓﺮدﯼ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﺳﻴﺎﺳﯽ وﺣﻘﻮﻗﯽ دراﻓﻐﺘﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻪ درﺳﺎل ‪ 1921‬ﻃﺮح ودرﺳﺎل ‪ 1923‬ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ رﺳﻴﺪﻩ و ﺳﭙﺲ درﺳﺎل ‪ 1924‬درﺁن‬
‫ﺗﻌﺪﻳﻼﺗﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺁﻣﺪﻩ ودرﺳﺎل ‪ 1925‬دوﺑﺎرﻩ ﻧﺸﺮﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮاﯼ ﺗﻤﺎم‬
‫ﺳﺎﮐﻨﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬دراﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻳﮏ ﻓﺼﻞ ﺑﻨﺎم " ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ اﺗﺒﺎع‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن" اﺧﺘﺼﺎص دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭘﺎﻧﺰدﻩ ﺣﻘﻮق ﺑﻨﻴﺎدﯼ اﺧﺘﺼﺎ ﺻﯽ ﻣﯽ‬

‫‪228‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 9‬و ‪ 16‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺣﻖ ﺁزادﯼ ﻓﺮدﯼ و ﺗﺴﺎوﯼ ﺗﻤﺎم اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺗﻀﻤﻴﻦ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻖ ﺗﻌﻠﻴﻢ )ﻣﺎدﻩ ‪ ،(14‬ﺣﻖ داﺷﺘﻦ ﻣﻠﮑﻴﺖ )ﻣﺎدﻩ ‪ (19‬و ﺣﻖ ﻣﺤﺮﻣﻴﺖ ﻓﺎﻣﻴﻠﯽ )ﻣﺎدﻩ ‪(20‬‬
‫ﻧﻴﺰ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﮑﺬا ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1923‬هﺮﻧﻮع ﺷﮑﻨﺠﻪ را ﻣﻤﻨﻮع ﻣﻴﺪارد )ﻣﺎدﻩ ‪.(24‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1931‬درزﻣﺎن رژﻳﻢ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎدرﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ رﺳﻴﺪ ﮐﻪ دراﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻴﺰ " ﺣﻘﻮق‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن" ﺗﺼﺮﻳﺢ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬دراﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ هﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1923‬از‬
‫ﺣﻘﻮق اﺳﺎ ﺳﯽ اﻓﺮاد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬دراﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻳﮏ ﻣﺎدﻩ ﺟﺪﻳﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪ (23‬دﻳﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺤﺪودﻳﺖ هﺎﯼ ﺁزادﯼ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت اﺧﺘﺼﺎص دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻘﻮق ﻓﺮدﯼ درﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ ،1964‬اوﻟﻴﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺷﺘﺮاﮎ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺷﻤﻮل‬
‫زﻧﺎن ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺰﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﺧﺎص داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻪ "ﺣﻘﻮق‬
‫اﺳﺎﺳﯽ وﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎﯼ ﻣﺮدم" اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ درﺑﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ‪ 16‬ﻣﺎدﻩ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪25‬‬
‫ﺗﺴﺎوﯼ اﻓﺮاد درﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن وﻋﺪم ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد را ذﮐﺮﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ؛ ﻣﺎدﻩ ‪ 26‬ﻳﮏ ﻟﺴﺖ ﻃﻮﻳﻞ‬
‫از ﺣﻘﻮق ﻓﺮدﯼ اﻓﺮاد را ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮدﻩ ‪ ،‬ﻣﺎدﻩ ‪ 28‬ﻣﺼﺆﻧﻴﺖ ﺧﺎﻧﻪ ؛ ﻣﺎدﻩ ‪ 29‬ﺣﻖ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻠﮑﻴﺖ‬
‫ﺷﺨﺼﯽ وﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﻣﺼﺎدرﻩ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﺑﺪون ﭘﺮداﺧﺖ را ذﮐﺮﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ؛ ﻣﺎدﻩ ‪ 30‬ﻣﺤﺮﻣﻴﺖ‬
‫ﻣﺮاﺳﻼت ؛ ﻣﺎدﻩ ‪ 31‬ﺣﻖ ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن و ﻓﮑﺮ؛ ﻣﺎدﻩ ‪ 32‬ﺣﻖ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ؛ ﻣﺎدﻩ ‪34‬ﺣﻖ ﺗﻌﻠﻴﻢ وﻣﺎدﻩ ‪37‬‬
‫ﺣﻖ ﮐﺎر و ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﮐﺎر اﺟﺒﺎرﯼ را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ هﻤﭽﻨﺎن ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎﯼ را‬
‫ﺑﺎﻻﯼ اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﯽ ﻧﻴﺰ وﺿﻊ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد؛ ﻣﺎدﻩ ‪ 40‬ازﺗﻤﺎم اﺗﺒﺎع ﮐﺸﻮر ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫وﺳﺎﻳﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬هﮑﺬا اﺗﺒﺎع ﮐﺸﻮر ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﻴﺎت واﻧﺠﺎم ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ‬
‫ﻋﺴﮑﺮﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪ 38‬و ‪.(39‬‬

‫دو ﺣﻖ – ﺣﻖ ﺗﺎﺳﻴﺲ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ )ﻣﺎدﻩ ‪ (32‬و ﺣﻖ ﺁزادﯼ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت )ﻣﺎدﻩ ‪ - (31‬ﮐﻪ درﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد دورﻧﻤﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺗﻐﻴﻴﺮ داد‪ .‬اﻳﻦ دو ﺣﻘﻮق زﻣﻴﻨﻪ رﻗﺎﺑﺖ هﺎﯼ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﻴﻦ ﮔﺮوپ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺣﺰاب اﺳﻼﻣﯽ‪،‬‬
‫اﺣﺰاب ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﺘﯽ واﺣﺰاب ﻃﺮﻓﺪارﺷﺎهﯽ اﺟﺎزﻩ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ را ﮐﺴﺐ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫درﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﺳﻴﺎﺳﯽ درﺑﻴﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ‪ 1973 – 1964‬درﮔﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺳﺎل ‪ 1977‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1964‬ﻳﮏ ﻓﺼﻞ را درﻣﻮرد " ﺣﻘﻮق و وﺟﺎﻳﺐ‬
‫ﻣﺮدم" اﺧﺘﺼﺎص دادﻩ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 21‬ﺣﻘﻮق ﻓﺮدﯼ اﺷﺨﺎص ﺑﺨﺼﻮص ﺗﺴﺎوﯼ ﺑﻴﻦ زن‬
‫وﻣﺮد )ﻣﺎدﻩ ‪ (27‬را ﻳﮏ ﻳﮏ ﺑﺮﺷﻤﺮدﻩ اﺳﺖ و ﺣﻖ راﯼ را ﺑﺮاﯼ ﺗﻤﺎم اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ )ﻣﺎدﻩ ‪.(29‬‬

‫‪ .3‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﺣﺎﻻ ﮐﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﺪﻳﻤﯽ ﺣﻘﻮق ﻓﺮدﯼ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻣﺮور ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﻬﻢ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﻮﺟﻮد را دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪ .‬دراﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺎ‬
‫ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎﯼ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺟﺒﺮان ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ‪،‬ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﺑﺎﻻﯼ ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﮐﺘﮕﻮرﯼ هﺎﯼ ﺣﻘﻮق و ﺷﻴﻮﻩ ﺗﺤﻠﻴﻞ‬
‫ﺣﻘﻮق را ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻮاهﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬هﮑﺬا دراﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ وﺳﺎﻳﻞ ﺿﺮورﯼ را ﺑﺮاﯼ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺣﻘﻮق‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ درﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ ، 2004‬درﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم ﺑﺤﺚ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ را‬
‫دراﺧﺘﻴﺎر ﺷﻤﺎﻗﺮارﺧﻮاهﺪ داد‪.‬‬

‫‪229‬‬
 ‫اﻟﻒ ‪ .‬ﭼﺮا ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‬
‫ﻼ ﺗﺬﮐﺮ ﺑﻌﻤﻞ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﻘﻮق ﻓﺮدﯼ را ﺗﺸﺮﻳﺢ وﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ هﻤﭽﻨﺎن‬ ‫ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﻗﺒ ً‬
‫ﻗﺪرت ﻋﺎﻣﻪ )ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل ﺣﮑﻮﻣﺖ( را ﻣﺤﺪود ﻣﯽ ﺳﺎزد ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ اﻓﺮاد ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ از ﺣﻘﻮق ﺧﻮﻳﺶ‬
‫درﺑﺮاﺑﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ دﻓﺎع ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻘﻮق ﺑﺎﻳﺪ درﺑﺮاﺑﺮ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺒﺮان هﺎ ﻗﺎﺑﻞ دﻓﺎع ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻣﻮﺳﺴﺎت‬
‫ﮐﺎرا و ﻗﻮﯼ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﯽ )درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺤﺎﮐﻢ وﭘﻮﻟﻴﺲ( ﺑﺎﺻﻼﺣﻴﺖ‬
‫وﻣﻮﺛﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻴﻄﺮﻓﯽ و ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﻮدن ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪﻟﯽ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص ﻗﻀﺎ ت‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ را درﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫از ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد وﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ ازاﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ و ﻓﺴﺎد ﺳﻴﺎﺳﯽ اﻳﻔﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻤﯽ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ را از ﺗﻌﺪﯼ وﺗﺠﺎوز دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ؛ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد را ﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫ب‪ .‬ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ هﺎ وﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎ‬

‫ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ درﺟﺎﺋﻴﮑﻪ اﻓﺮاد ازاﻋﻤﺎل دﻳﮕﺮان ﻣﺴﺘﻔﻴﺪ ﻧﮕﺮدﻧﺪ و ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻋﻬﺪﻩ دار ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ‬
‫ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺨﻮاهﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺣﻘﻮق ﻳﮏ ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ و ﻳﺎ وﺟﻴﺒﻪ اﯼ را ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ‬
‫ﺷﺨﺺ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از وﺟﺎﻳﺐ وﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻓﺮاد ﻧﻴﺰ داراﯼ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ و‬
‫وﺟﺎﻳﺐ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ اﻓﺮاد‪ ،‬اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮان ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎ هﻢ‬
‫ﺑﺎﻻﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ وهﻢ ﺑﺎﻻﯼ اﻓﺮاد ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺪون ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ اﻳﻦ ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎ‬
‫ﻳﮏ ﺳﻴﺴﻢ درﺳﺖ ﻣﻤﮑﻦ ﭘﺬﻳﺮ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع "ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ وﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎﯼ اﺗﺒﺎع" اﺧﺘﺼﺎص‬
‫دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﺻﺮﻳﺢ ﺑﻴﻦ ﺣﻘﻮق و ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎ را ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻃﺎﻋﺖ ازﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﺳﺎﻳﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺪون اﻳﻦ‬
‫ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ ﺑﯽ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ رﻋﺎﻳﺖ ﮔﺮدد‬
‫ﻧﻪ اﻳﻨﮑﻪ ﻧﺎدﻳﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻳﮑﯽ از ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎﯼ دﻳﮕﺮ اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﻴﺎﻳﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪ .(42‬اﻳﻦ ﻳﮏ ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ‬
‫اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺪون ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﮐﺎرﮐﺮدﻩ ﻧﺨﻮاهﺪ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ اﻓﺮاد ﻣﺎﻟﻴﻪ ﻧﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺟﻮﻩ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﺮاﯼ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺣﻖ ﺗﻌﻠﻴﻢ اﺗﺒﺎع )ﻣﺎدﻩ ‪،(43‬‬
‫ﺣﻖ داﺷﺘﻦ وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ ﺑﺮاﯼ اﺷﺨﺎص ﺑﯽ ﺑﻀﺎﻋﺖ )ﻣﺎدﻩ ‪ ،(31‬ﺣﻖ درﻳﺎﻓﺖ ﻋﻮض درﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫اﺳﺘﻤﻼﮎ ﻣﮑﻠﻴﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﮑﻮﻣﺖ )ﻣﺎدﻩ ‪ (40‬را دراﺧﺘﻴﺎر ﻧﺨﻮاهﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪230‬‬
 ‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬
‫‪ .1‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻗﺒﻞ از ﺧﻮاﻧﺪن اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻴﺪاﻧﺴﺘﻴﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎﻳﯽ را ﺑﺎﻻﯼ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻳﮏ ﺗﺒﻌﻪ وﺿﻊ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ؟‬

‫‪ .2‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ وﺿﻊ وﺟﺎﻳﺐ ﺑﺎﻻﯼ ﺷﻤﺎ ازﻃﺮف ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺖ؟‬

‫‪ .3‬ﺁﻳﺎ اﺗﺒﺎع ﺑﺎﻳﺪ ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎﯼ ﺑﻴﺸﺘﺮ وﻳﺎ ﮐﻤﺘﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ دﻳﮕﺮ ﭼﻪ ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎﯼ اﺿﺎﻓﯽ ﺑﺎﻳﺪ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﮐﺪام ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮ ﺿﺮورﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ج‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ وﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از ﻗﻮاﻋﺪ دﺳﺘﻮرﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ در ﻗﻠﻤﺮو ﺁن ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺁن ﻣﻮاﺟﻪ هﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻗﻮاﻋﺪﯼ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ و درﺑﺎرﻩ اﻧﺠﺎم وﻋﺪم اﻧﺠﺎم اﻣﺮﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ هﻢ ﺑﻪ اﻓﺮاد وﻣﻮﺳﺴﺎت‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ اﺳﺎﺳ ًﺎ درﻣﻮرد ﺣﻘﻮق ﻓﺮدﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺖ ﮐﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ وﺿﻊ ﻗﺎﻧﻮن و ﻗﻮﻩ ﻣﺠﺮﻳﻪ ﻣﺴﻮﻟﻴﺖ اﺟﺮاﯼ ﻗﺎﻧﻮن را ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ داﺷﺘﻪ و ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ‬
‫ﻗﻀﺎوت و رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻘﻮق را دارد ﮐﻪ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﻓﺮاد‪ ،‬ﺁزادﯼ اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺣﻤﺎﻳﺖ وﻣﺤﺪود ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺣﻖ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 23‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁزادﯼ دﻳﮕﺮان ﻣﺤﺪود ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ‬
‫دﻳﮕﺮان اﺟﺎزﻩ ﻧﺪارﻧﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ را ﺳﻠﺐ ﮐﻨﻨﺪ و اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺎرﯼ را اﻧﺠﺎم دهﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺷﻤﺎ ﺗﺠﺎوز و ازﻗﺎﻧﻮن ﺗﺨﻄﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﻘﻮق ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻮﺳﺴﺎت ﺑﺮاﯼ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻳﻦ ﻗﺪرت را ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﻻزم رااﺗﺨﺎذ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﺎدﻩ ‪29‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺷﮑﻨﺠﻪ و ﺑﺪرﻓﺘﺎرﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎر هﺎ ﺑﺎﻻﯼ ﺟﺮاﻳﻢ ﻣﻨﻊ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖ هﺎ ﺣﻘﻮق اﻧﻔﺮادﯼ اﺷﺨﺎص را ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺁزادﯼ و ﻋﺰت اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ درﻣﺎدﻩ ‪24‬‬
‫ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻣﯽ دارد‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻓﺮدﯼ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ‬
‫دهﺪ‪.‬‬
‫د‪ .‬ﺟﺒﺮان ﺑﺮاﯼ ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﻓﺮدﯼ‬
‫ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ﺑﻪ ﭘﺮوﺳﻪ اﺟﺮاﯼ ﺣﻘﻮق و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ از ﺗﺨﻠﻔﺎت ﺑﻪ ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮان ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬
‫ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ﺳﻪ وﻇﻴﻔﻪ ﻋﻤﺪﻩ دارد‪ :‬اوﻻً؛ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ﺣﺎﻣﻞ ﺣﻘﻮق را ﺑﺮاﯼ ﺗﺤﻤﻞ ﺧﺴﺎرت ﺷﺎن‬
‫وﺗﺨﻄﯽ از ﺣﻘﻮق ﺷﺎن ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﻴﻪ ﻗﺒﻞ از ﺿﺮر ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ‬
‫ﻣﺠﺎزات ﺷﺨﺺ ﻣﺘﺠﺎوز ﺑﺮاﯼ ﺗﺨﻄﯽ از ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮان ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ‪ ،‬ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ‬
‫اهﻤﻴﺖ ﺣﻘﻮق ﻓﺮدﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ هﺮﮔﺎﻩ از ﺁن ﺗﺨﻄﯽ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮاهﻢ ﺁوردن ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ‬
‫ﺁﻧﺮا ﺟﺒﺮان ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﻃﯽ ﻧﺒﺎﻳﺪ دﻳﮕﺮ ازﺁن ﺗﺨﻄﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻻ ﺑﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ازﺁن‬ ‫ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺪﻧﯽ و ﺟﺰاﻳﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﻻ درﻣﻮرد رﻓﺘﺎرهﺎﻳﻴﮑﻪ ﮐﻤﺘﺮ ﺟﺪﯼ ﺑﺎﺷﻨﺪ و‬
‫ﺗﺨﻄﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﻻ ﺑﺎ ﭘﻮل‬‫ﻳﺎ ﺗﺨﻄﯽ از ﺣﻘﻮق ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ﻣﺪﻧﯽ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ﺟﺰاﻳﯽ ﺑﺮاﯼ ﺗﺨﻄﯽ هﺎﯼ ﺟﺪﯼ از ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﺣﺒﺲ و ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺠﺎزات ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪231‬‬
‫ﺳﻪ ﻧﻮع ﺟﺒﺮان ﺑﺮاﯼ ﺗﺨﻄﯽ از ﺣﻘﻮق وﺟﻮد دارد‪ (1 :‬ﺟﺒﺮان ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ داﺧﻠﯽ‪(2 ،‬‬
‫ﺟﺒﺮان ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن داﺧﻠﯽ ‪ (3‬ﺟﺒﺮان ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ درﻣﺤﺎﮐﻢ داﺧﻠﯽ‪.‬‬

‫ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن داﺧﻠﯽ ﺷﺎﻣﻞ اﺟﺮاﯼ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﺪﻟﯽ‪،‬‬
‫اﻋﻤﺎل ﻗﻮﻩ اﺟﺮاﺋﻴﻪ وﻗﻮﻩ ﻣﻘﻨﻨﻪ‪ ،‬دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ‪ ،‬دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع‬
‫ﮐﺘﮕﻮرﯼ هﺎﯼ ﺟﺒﺮان اﻓﺮاد را ﻗﺎدر ﺧﻮاهﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺟﺒﺮان ﮐﺮدن را هﺎﻳﯽ را ﺟﺴﺘﺠﻮﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق وﯼ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﺠﺎوز ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﺪ وﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺟﺒﺮان ﺿﺮر واردﻩ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﺗﻤﺎﻣًﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ هﺎﯼ از ﺟﺒﺮان ﺣﻘﻮق‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ داﺧﻠﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ اﺟﺮاﯼ ﺟﺒﺮان ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ دوﻟﺖ وﻳﺎ ﺑﻌﻀﯽ ارﮔﺎن هﺎﯼ‬
‫ﺧﺎص دوﻟﺘﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﻤﻴﺴﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن )‪ (AIHRC‬ﻳﮏ ﻣﺮﺟﻊ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ درﻗﺴﻤﺖ اﺟﺮاء وادارﻩ ﺣﻘﻮق دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪﻩ و اﺳﺎﺳﯽ را اﻳﻔﺎء ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ).‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع درﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮم اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ(‬

‫ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد‪ .‬هﻤﮕﻮن ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ داﺧﻠﯽ‬
‫ﮐﺸﻮرهﺎ ﺑﺎ ﻣﻌﺎهﺪات واﺻﻮل ﻋﺮﻓﯽ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ زﻳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻓﺮد وارد ﮔﺮدد‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ را ﺑﺮاﯼ اﻓﺮد ﻓﺮاهﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﻮﻻﻧﯽ درﻣﻮرد ﺟﺒﺮان‬
‫ﻧﻤﻮدن زﻳﺎن وﺿﺮراز ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻮﺳﺴﺎت ﻏﻴﺮرﺳﻤﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻮرا و ﺟﺮﮔﻪ دارد‪.‬‬

‫ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻓﺮض ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﺷﻤﺎ ﻳﮑﯽ از ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻣﻮﺳﯽ ﻗﻠﻌﻪ وﻻﻳﺖ هﻠﻤﻨﺪ هﺴﺘﻴﺪ ﮐﻪ اﺧﻴﺮًا ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻧﻴﺮوﯼ هﺎﯼ اﻣﻨﻴﺘﯽ ﮐﺸﻮردرﺟﺮﻳﺎن ﭘﺎﮐﺴﺎزﯼ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ از وﺟﻮد ﻃﺎﻟﺒﺎن دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪﻩ اﻳﺪ‪.‬‬
‫درﺟﺮﻳﺎن ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺷﻤﺎ ﻋﻀﻮﻳﺖ ﻃﺎﻟﺒﺎن را رد ﻧﻤﻮدﻩ وﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ درﺑﺎرﻩ ﻣﺤﻞ ﺑﻮد وﺑﺎش وﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‬
‫ﻃﺎﻟﺒﺎن هﻴﭻ ﭼﻴﺰﯼ ﻧﻤﯽ داﻧﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ هﺎﯼ ﺷﻤﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﮑﺮدﻩ وﺑﺎ ﺗﺨﻄﯽ ازﻣﺎدﻩ ‪ 29‬ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ‪ ،‬ﻣﮑﺮرًا ﺷﻤﺎ را ﻟﺖ و ﮐﻮب ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﻌﺪ ازﺳﻪ روز رهﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬دراﻳﻨﺼﻮرت ﺑﻪ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺷﻤﺎ ﺗﺠﺎوز ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ وﺑﺮاﯼ ﺟﺒﺮان ﺁن ﭼﻪ ﭼﺎرﻩ اﯼ و ﺟﻮد دارد‪ .‬ﭼﻪ ﻧﻮع ﺟﺒﺮان را ﺷﻤﺎ‬
‫درﻣﻮرد ﺟﺴﺘﺠﻮ ﺧﻮاهﻴﺪ ﮐﺮد؟ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬ﺟﺰاﻳﯽ و ﻳﺎ هﺮ دو‪ .‬ﮐﺪام ﻧﻮع ﺟﺒﺮان را ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﯽ ﺧﻮاهﻴﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﺑﻪ ﭘﻮﻟﻴﺲ‪ ،‬وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ‪ ،‬ﮐﻤﻴﺴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺷﮑﺎﻳﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ؟ و ﻳﺎ‬
‫اﻳﻨﮑﻪ ﺷﻮرا و ﺟﺮﮔﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺟﻊ ﺟﺒﺮان اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ هﻤﻪ ﺳﻮاﻻت ﻣﻐﻠﻘﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺟﻮاب ﺁن را ﺑﻌﺪ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮم اﻳﻦ ﻓﺼﻞ درﻣﺒﺤﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺟﺮاﯼ ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﺧﻮاهﻴﺪ‬
‫داﻧﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ .1‬ﭼﺮا ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ؟ ﺁﻳﺎ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺪون ﺟﺒﺮان ﺑﯽ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد؟‬

‫‪ .2‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻋﻤﻠﮑﺮد ﮐﺪام ﻳﮏ از ﺳﻪ ﻧﻮع ﺟﺒﺮان ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد؟‬

‫‪ .3‬ﮐﺪام ﻧﻮع ﺟﺒﺮان دروﻻﻳﺖ‪ ،‬ﻗﺮﻳﻪ و ﻳﺎ وﻟﺴﻮاﻟﯽ ﺷﻤﺎ ﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ؟ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺟﺒﺮان هﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ اﺳﺖ؟‬

‫‪232‬‬
 ‫ﻩ‪ .‬ﻣﺤﺪودﻳﺖ هﺎ ﺑﺎﻻﯼ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮم ﻣﺤﺪودﻳﺖ هﺎﯼ ﺑﺎﻻﯼ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ ﺣﻘﻮق زﻣﺎﻧﯽ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮان ﺗﻌﺪﯼ ﺻﻮرت ﻧﮕﻴﺮد‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺣﻖ ﺁزادﯼ ﻳﮏ ﺣﻖ ﻣﻄﻠﻖ ﻧﻤﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻖ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﺑﻪ ﺁزادﯼ دﻳﮕﺮان ﺻﺪﻣﻪ وارد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺪود ﻣﯽ ﮔﺮدد )ﻣﺎدﻩ ‪ .(24‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ‬
‫ﺣﻘﻮق درﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺼﻮرت ﮐﻠﯽ ذﮐﺮ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪًا ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺧﺎص ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﯽ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻣﻮاد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺣﻘﻮق وﺳﻴﻊ را ﺗﺬﮐﺮ دادﻩ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺁﻧﺮا ﺑﻪ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ دﻳﮕﺮﯼ ﻣﺤﻮل ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫درﻣﻮرد ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد ﺣﻘﻮق ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺤﺪودﻳﺖ هﺎﯼ دﻳﮕﺮﯼ ﺗﺤﺖ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺷﺮاﻳﻂ وﺿﻊ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫درﺑﺴﻴﺎرﯼ ازﮐﺸﻮرهﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﻮل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺤﺪودﻳﺖ هﺎﻳﯽ را ﺑﺎﻻﯼ‬
‫ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد ﺣﻘﻮق درﺻﻮرت اﻋﻼن ﺣﺎﻻت اﺿﻄﺮار و ﻳﺎ ﺣﻔﻆ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﯽ وﺿﻊ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬رﺋﻴﺲ‬
‫ﺟﻤﻬﻮر ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺎﺋﻴﺪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺣﺎﻟﺖ اﺿﻄﺮار را اﻟﯽ ﻣﺪت دوﻣﺎﻩ اﻋﻼن ﮐﻨﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪ .(143‬رﺋﻴﺲ‬
‫ﺟﻤﻮر ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ اﺟﺮاﯼ ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮن اﻓﺮاد را ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺣﻖ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت وﻣﻈﺎهﺮات )ﻣﺎدﻩ‬
‫‪ (36‬وﺣﻖ ﻣﺤﺮﻣﻴﺖ )ﻣﺎدﻩ ‪ 37‬و ‪ (38‬اﻟﺒﺘﻪ درﺗﻔﺎهﻢ و ﻣﺸﻮرﻩ ﺑﺎ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ورﺋﻴﺲ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻼ ﺑﻪ ﺁن اﺷﺎرﻩ ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺎﺧﻴﺮ ﺑﯽ اﻧﺪازد )ﻣﺎدﻩ ‪ .(145‬ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮﺑﺎﻻﯼ ﺣﻘﻮق ﻓﺮدﯼ ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬
‫ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اهﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀًﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﺳﻮء رﻓﺘﺎر دوﻟﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻌﻀﯽ ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻧﻨﺪ؛ ﺗﺴﺎوﯼ درﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺟﺴﻤﯽ و ﺣﻖ زﻧﺪﮔﯽ ﺁﻧﻘﺪرﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ هﻢ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺁﻧﺮا ﻣﻮرد ﺗﻌﻠﻴﻖ ﻗﺮاردهﺪ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ اﻓﺮاد ﻳﮑﻪ ﺣﺎﻣﻞ ﺁن اﻧﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺣﻘﻮق‬
‫ﻓﺮارﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺣﻘﻮق را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺗﺤﺖ هﻴﭻ ﻧﻮع ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﺑﻪ ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ‬
‫ﺧﻄﺮات ﺗﺎﺧﻴﺮ وﻓﺮار از ﺁن ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻤﻴﻖ وﺣﻴﺎﺗﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﮕﻴﺰﻩ هﺎ ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺪود ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﻧﻮع‬
‫ﺣﻘﻮق )ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬درﺟﺮﻳﺎن ﺟﻨﮓ هﻨﮕﺎﻣﻴﮑﻪ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻳﮏ ﻣﻠﺖ ﺷﺪﻳﺪًا ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﺑﺎﺷﺪ( وﻳﺎ دﻻﻳﻞ‬
‫ﻓﺮدﯼ ﺑﺮاﯼ ﮔﺮﻳﺰ از ﺁن ) ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ اﻋﻀﺎﯼ ﻓﺎﻣﻴﻞ ازﻣﺠﺎزات( ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﺧﻄﺮ ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻴﻪ ﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧﻄﻮرﻳﮑﻪ اﺻﻮل و ﭘﺮﻧﺴﻴﺐ هﺎﯼ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮏ هﺴﺘﻪ ﻣﺮﮐﺰﯼ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد ﻣﺤﺪودﯼ از ﺣﻘﻮق‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﻓﺮدﯼ ﻧﻴﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﺁن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫و‪ .‬ﮐﺘﮕﻮرﯼ هﺎﯼ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ :‬ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺣﻘﻮق؟‬

‫اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮن وﺟﻮد دارد‪ .‬دو ﻧﻮع از اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺣﻘﻮق ﻓﺮدﯼ‬
‫ﻼ ذﮐﺮﺷﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻓﺮدﯼ ﺑﻪ ﮐﺘﮕﻮرﯼ هﺎﯼ ﻓﺮﻋﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ؛ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪،‬‬ ‫ورﺳﻤﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺒ ً‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ و ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺣﻘﻮق اﻗﺘﺼﺎدﯼ واﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺨﺶ دوم اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‬
‫ﮐﺘﮕﻮرﯼ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻓﺮدﯼ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺎﻳﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﮐﺘﮕﻮرﯼ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ ﺣﻘﻮق ﻓﺮدﯼ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﮐﻠﯽ وﻗﺴﻤًﺎ ﻣﺒﻬﻢ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺘﮕﻮرﯼ هﺎ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ هﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀ ًﺎ‬
‫ﺗﺪاﺧﻼﺗﯽ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﺧﻮاهﺪ رﺳﻴﺪ‪.‬‬

‫‪233‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﻬﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ؛ ﺣﻖ زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺣﻖ ﺁزادﯼ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺟﻬﺎﻧﯽ درﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﻮع ﺑﺸﺮ و ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺟﻮاﻣﻊ درهﺮﺟﺎﯼ دﻧﻴﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺑﺪون درﻧﻈﺮداﺷﺖ ﺟﻨﺲ‪ ،‬ﺳﻦ‪ ،‬ﻣﺒﺪاء ﻧﮋادﯼ‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﺗﻮﻟﺪ وﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺗﻌﻠﻖ‬
‫دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﺟﺰء ﻻﻳﺘﺠﺰاﯼ ﺑﺸﺮ ﺑﻮدﻩ و ﻣﺼﻮن ازهﺮﻧﻮع ﺗﻌﺮض ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻋﻼﻣﻴﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﮐﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ وﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ودﻳﮕﺮ اﺳﻨﺎد ﺑﻴﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ را ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗﺮاردادﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در ﻗﺴﻤﺖ هﺎﯼ ﺑﻌﺪﯼ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‬
‫زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻣﺎ ﻣﻴﺜﺎق هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ درﻣﻮرد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ را ﮐﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺣﻘﻮق ﻣﻬﻢ ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدﯼ واﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺤﻴﺚ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮدرﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻔﻬﻮم ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺣﻘﻮق ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ اﻧﮑﺸﺎف ﺳﺮﻳﻊ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﻌﻴﻦ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮ ﻣﻬﻤﺘﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ ﮐﻤﺒﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻧﻮ ﭘﺎ ﺑﻮدن‬
‫ﻣﻮﺳﺴﺎت دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ درﮐﻮﺗﺎﻩ ﻣﺪت ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺣﻴﺎﺗﯽ وﻧﺎﻳﻞ ﺷﺪﻧﯽ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺟﺴﻤﯽ )ﺁزادﯼ از ﺁزار ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﮑﻨﺠﻪ(‪ ،‬ﻋﺪم ﺗﺒﻌﻴﺾ و ﺣﻖ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺳﻪ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺧﺎﺻﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ اﻧﮑﺸﺎف اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺣﻴﺎﺗﯽ ﺑﻮدﻩ واﺟﺮاﯼ اﻳﻦ ﺣﻘﻮق در ﺁﻳﻨﺪﻩ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ .1‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﮐﺪام ﺣﻘﻮق دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﭼﺮا؟‬

‫‪ .2‬اﻳﻦ ﺳﻮال را واﻟﺪﻳﻦ و رﻓﻘﺎﯼ ﺷﻤﺎ ﭼﻄﻮر ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽ دهﻨﺪ؟ اﻳﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻮاﻓﻖ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ را ﮐﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﻤﻮدﻩ اﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﻧﺪ؟ ﭼﺮا و ﻳﺎ ﭼﺮا ﻧﻪ؟‬

‫‪ .3‬ﮐﺪام ﻓﮑﺘﻮرهﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ دﻳﺪ ﮔﺎﻩ اﺷﺨﺎص را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺪهﺪ ﮐﻪ ﮐﺪام ﺣﻘﻮق ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ؟‬

‫ز‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻣﺘﺪاول ﮔﺮوﭘﯽ ‪ ‬‬

‫ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﻘﻮق ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﮔﺮوپ هﺎﯼ را ﮐﻪ داراﯼ ﮐﺮﮐﺘﺮ هﺎﯼ ﻣﺸﺘﺮﮎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫ﻻ ﮔﺮوپ ﻣﺮﺑﻮط را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺒﻌﻴﻀﺎت و ﻳﺎ ﺑﺪرﻓﺘﺎرﯼ هﺎ‬
‫ﻗﺮارﻣﯽ دهﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻣﺘﺪوال ﮔﺮوﭘﯽ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫از ﺳﻮﯼ ﮔﺮوپ هﺎﯼ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻪ داراﯼ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﯽ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗﺮار ﻣﻴﺪهﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪53‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻳﮑﯽ از ﻧﻤﻮﻧﻪ هﺎﯼ ﺣﻘﻮق ﻣﺘﺪاول ﮔﺮوﭘﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ اﻳﻦ ﻣﺎدﻩ ﺣﻤﺎﻳﺖ هﺎﯼ‬
‫اﺿﺎﻓﯽ از ﺣﻘﻮق ﮐﻬﻦ ﺳﺎﻻن و ﻣﻌﻠﻮﻟﻴﻦ ﮐﻪ دو ﮔﺮوپ ﻣﺸﺨﺺ اﻧﺪ‪ ،‬را ﻓﺮاهﻢ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻗﻠﻴﺖ هﺎ وﻳﮋﮔﯽ ﻋﻤﺪﻩ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﺮوپ هﺎﯼ اﻗﻠﻴﺘﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوپ هﺎﯼ ﺣﺎﮐﻢ‬
‫ﻻ درﻣﻌﺮض ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻗﺮار ﻣﯽ‬ ‫اﮐﺜﺮﻳﺖ ﻣﻮرد ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوپ هﺎﯼ اﻗﻠﻴﺖ ﻗﻮﻣﯽ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 22‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﮐﺸﻮر رﻓﺘﺎر ﺗﺒﻌﻴﺾ ﺁﻣﻴﺰ را ﻣﻤﻨﻮع ﻗﺮاردادﻩ و دوﻟﺖ ﺑﺎﺗﻤﺎم ﮔﺮوپ‬
‫هﺎﯼ ﻗﻮﻣﯽ ﻳﮑﺴﺎن ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ زﻧﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﮔﺮوپ هﺎﯼ اﻗﻠﻴﺘﯽ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ اﻣﺎ‬
‫ﻳﮑﯽ ازﮔﺮوپ هﺎﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﺗﺠﺎوز ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪرﻓﺘﺎرﯼ ﺑﺎ زﻧﺎن ﻳﮏ ﻣﺸﮑﻞ‬
‫ﺧﺎﺻﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﮑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺁن را ﻣﻨﻊ ﻗﺮاردادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻗﻠﻴﺖ‬

‫‪234‬‬
‫هﺎ و ﺣﻘﻮق ﺟﻨﺪرﻧﻴﺰ ﻳﮑﯽ از ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﻌﺎهﺪات ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺑﺸﺮ را ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺼﻮرت ﺧﺎص از ﺣﻘﻮق ﺁﻧﻬﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻗﻀﻴﻪ‬
‫درﻗﺴﻤﺖ دوم ﺗﻔﺼﻴﻼت ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺧﻮاهﺪ داد‪.‬‬

‫ﺣﻘﻮق ﻣﺘﺪاول ﮔﺮوﭘﯽ هﻤﭽﻨﺎن ﺷﺎﻣﻞ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﺮوپ هﺎﯼ ﺑﺰرگ درﺗﻤﺎم‬
‫ﮐﺸﻮر ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ ﮐﺸﻮرهﺎ ﻓﺮاهﻢ ﺁورﯼ ﮐﺎﻻ هﺎﯼ ﻣﻌﻴﻦ راﺑﺮاﯼ ﺗﻤﺎم اﺗﺒﺎع ﮐﺸﻮر ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ دوﻟﺘﻬﺎ ﻓﺮاهﻢ ﺁورﯼ ﻣﺤﻴﻂ ﺻﺤﯽ‪ ،‬ﻣﻮاﻇﺒﺖ هﺎﯼ ﺻﺤﯽ راﻳﮕﺎن وﻓﻀﺎﯼ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺻﻠﺢ ﺁﻣﻴﺰ را ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ح‪ .‬ﺣﻖ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻳﺎﺗﺤﻘﻴﻖ‬

‫ﻣﻬﻢ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ درﺑﺎرﻩ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻓﮑﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﺟﺰاﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺟﻮاب ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮاﻻت اﺳﺎﺳﯽ ) ﮐﯽ‪ ،‬ﭼﻪ‪ ،‬ﭼﺮا‪ ،‬ﭼﻄﻮر( راﻩ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮاﯼ ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﺠﺰﻳﻪ هﺮ ﺣﻖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اول‪ ،‬ﮐﯽ ﺣﻖ دارد؟ ﺣﻖ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ هﺮﮔﺮوپ ﺑﻪ ﺷﻤﻮل اﻃﻔﺎل‪ ،‬ﮐﻼن ﺳﺎﻻن‪ ،‬ﮐﺎرﮔﺮان‪،‬‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت وﺣﺘﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮاء ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دوم‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪﻣﻮﺿﻮع ﺣﻖ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺣﻖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ درﺑﺎرﻩ اﻣﻮال‪ ،‬دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ وﮐﻴﻞ‪ ،‬ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن‪،‬‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻨﺎﺳﮏ دﻳﻨﯽ وﻏﻴﺮﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﻖ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺻﻼﺣﻴﺖ اﻧﺠﺎم ﻳﮏ ﭼﻴﺰ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﻣﻨﻊ از‬
‫اﻧﺠﺎم ﻳﮏ ﭼﻴﺰﯼ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻖ ﻣﻨﻔﯽ ﻧﻴﺰ ﻳﺎد ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺣﻖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﺻﻼﺣﻴﺖ‬
‫ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ ﺑﻄﻮر ﺁزاداﻧﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺧﻮد را اﻇﻬﺎر ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ)ﺣﻖ ﻣﺜﺒﺖ( ﻳﺎ ﺑﻌﻀﯽ اﺷﺨﺎص را از اﻧﺠﺎم ﻳﮏ‬
‫ﻋﻤﻠﯽ ﻣﻨﻊ ﻣﯽ دارد )ﺣﻖ ﻣﻨﻔﯽ(‪.‬‬

‫ﺳﻮم‪ ،‬ﭼﺮا ﺣﺎﻣﻞ ﺣﻖ )ﮐﯽ( اﻳﻦ ﺣﻖ را دارد؟ ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﻘﻮق ﻧﺎﺷﯽ از ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻋﺮف وﻋﺎدات ﻣﺤﻠﯽ‬
‫وﻗﻮاﻧﻴﻦ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺟﺘﻤﺎع ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺣﻖ ﺣﻴﺎت ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‬
‫اﺳﺎﺳ ًﺎ از ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﻌﻨﻮﯼ ﻣﻨﺸﺎ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد ﮐﻪ ﺑﻤﻮﺟﺐ ﺁن هﺮ ﻓﺮد ﺣﻖ دارد ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ اش ﺗﻮﺳﻂ دﻳﮕﺮان‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪.‬‬

‫ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﭼﻄﻮرﻳﮏ ﺣﻖ ﺗﻮﺳﻂ اﻋﻤﺎل دﻳﮕﺮان ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد؟ ﺣﻘﻮق ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺠﺰﻳﻪ‪،‬‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺠﺎزات‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﮔﺮﻳﺰ و ﻳﺎ ﻣﻮﻗﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﻮاب دادن ﺑﻪ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﺳﻮال ‪ ،‬هﺮزﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﺑﻪ ﺁن‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎرا ﮐﻤﮏ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ و ﻗﻮت ﺣﻘﻮق را ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻔﻬﻤﻴﺪ‪.‬‬

‫‪235‬‬
 ‫ﺑﮑﺎر ﮔﻴﺮﯼ ﭘﺮوﺳﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﭼﻬﺎرﮔﺎ ﻧﻪ درﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ " ﺷﮑﻨﺠﻪ"‬
‫ﺑﻴﺎﺋﻴﺪ اﻳﻦ ﭼﻬﺎرﻣﺮﺣﻠﻪ را درﻳﮑﯽ از ﺣﻘﻮق ﻣﻬﻢ واﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺣﻖ ﻋﺪم ﺗﻌﺬﻳﺐ وﺷﮑﻨﺠﻪ ﮐﻪ درﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻠﯽ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 29‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻇﻬﺎر ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ "ﺗﻌﺬﻳﺐ اﻧﺴﺎن ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪ .‬هﻴﭻ ﺷﺨﺺ‬
‫ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﮐﺸﻒ ﺣﻘﺎﻳﻖ از‪ ...‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﺰاﻳﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪" .‬‬
‫‪" (1‬ﮐﯽ" ﺣﺎﻣﻞ ﺣﻖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟ رﻓﺘﺎر ﮐﯽ اﻳﻦ ﺣﻖ را ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟‬

‫اﻳﻦ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم "اﻓﺮاد ﺑﺸﺮﯼ" ﺗﻌﻠﻖ دارد و ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﻴﮑﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﺷﮑﻨﺠﻪ‬ ‫‪‬‬
‫ﺑﺎﻻﯼ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻋﻤﻠﯽ ﻣﻴﮕﺮدد اﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﻮﻟﻴﻦ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﺗﺨﻄﯽ از اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪" (2‬ﭼﻪ" اﻳﻦ ﺣﻖ را درﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد؟ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻳﮏ ﺣﻖ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ و ﻳﺎ ﻳﮏ ﺣﻖ ﻣﻨﻔﯽ؟‬

‫اﻳﻦ اﻣﺮ رﻓﺘﺎر ﺣﮑﻮﻣﺖ وﻣﺮدم را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﻣﺤﺪود ﻣﯽ ﺳﺎزد ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫اﻳﻦ ﻳﮏ ﺣﻖ ﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ؛ ﺑﺨﺎﻃﺮﻳﮑﻪ ﻣﺮدم را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﮑﻨﺠﻪ وﻋﺬاب ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﯽ‬ ‫‪‬‬
‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪" (3‬ﭼﺮا" ﻣﺮدم دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻳﻦ ﺣﻖ را دارﻧﺪ؟‬

‫اﻳﻦ ﺣﻖ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﻌﻨﻮﯼ درﺟﺎﻣﻌﻪ را اﻧﻌﮑﺎس ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ اذﻳﺖ دﻳﮕﺮان درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺳﺒﺐ‬ ‫‪‬‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﺁوردن ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺷﮑﻨﺠﻪ و ﺗﻌﺬﻳﺐ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪" (4‬ﭼﻄﻮر" ﺣﻖ ﺗﻮﺳﻂ رﻓﺘﺎر اﺷﺨﺎص ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻣﯽ ﮔﺮدد؟‬

‫اﻳﻦ ﺣﻖ‪ ،‬ﻻﻳﺘﺠﺰا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﺑﺎﻻﯼ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد درهﻤﻪ اوﻗﺎت اﻋﻤﺎل ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫اﻳﻦ ﺣﻖ ﻧﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻓﺮاد وﻧﻪ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﮔﺮﻳﺰ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ 24‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﯽ دارد ﮐﻪ " ﺁزادﯼ ﺣﻖ ﻃﺒﻴﻌﯽ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻖ ﺟﺰ ﺁزادﯼ دﻳﮕﺮان‬
‫وﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﺎﻣﻪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﺣﺪودﯼ ﻧﺪارد‪ .‬ﺁزادﯼ و ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ از ﺗﻌﺮض ﻣﺼﺆن اﺳﺖ‪ .‬دوﻟﺖ‬
‫ﺑﻪ اﺣﺘﺮام وﺣﻤﺎﻳﺖ ﺁزادﯼ و ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﮑﻠﻒ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ".‬ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻦ ﻣﺎدﻩ ﺑﻪ ﺳﻮاﻻت ذﻳﻞ ﺟﻮاب ﺑﺪهﻴﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﮐﯽ ﺣﻖ ﺁزادﯼ را دارد؟ ﮐﯽ اﻳﻦ ﺣﻖ را ﺑﺎﻳﺪ اﺣﺘﺮام ﮐﻨﺪ؟‬

‫‪ .2‬اﻳﻦ ﺣﻖ ﺷﺎﻣﻞ ﮐﺪام ﭼﻴﺰ هﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد؟ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻳﮏ ﺣﻖ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ و ﻳﺎ ﻳﮏ ﺣﻖ ﻣﻨﻔﯽ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ هﺮدوﯼ ﺁن؟‬

‫‪ .3‬ﭼﺮا ﻣﺮدم دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻳﻦ ﺣﻖ را دارﻧﺪ؟ ﭼﺮا اﻳﻦ ﻳﮏ ﺣﻖ ﻃﺒﻴﻌﯽ اﺳﺖ؟‬

‫‪ .4‬اﻳﻦ ﺣﻖ ﭼﻄﻮر ﺗﻮﺳﻂ رﻓﺘﺎر اﻓﺮاد ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد؟ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻳﮏ ﺣﻖ ﻻ ﻳﺘﺠﺰا اﺳﺖ و ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ دوﻣﻔﻬﻮم را ﭼﻄﻮر ﺑﺎ هﻢ ﺁﻣﻴﺰش ﻣﯽ دهﻴﺪ؟‬

‫‪236‬‬
 ‫‪ .4‬ﺣﻘﻮق ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪2004‬‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﮑﻪ ﺣﻘﻮق ﻓﺮدﯼ ﻣﺮدم دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻌﺪ از ﺳﻘﻮط ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ هﻨﻮز هﻢ‬
‫ﮐﺎرهﺎﯼ زﻳﺎدﯼ ﺑﺮاﯼ اﻧﺠﺎم دادن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ اﻓﺮاد ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫‪ 2004‬ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺣﻘﻮق درﺑﺴﻴﺎرﯼ از وﻻﻳﺎت اﺟﺮاء ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻔﻮذ‬
‫ﻣﺬهﺐ و ﻓﺮهﻨﮓ را در ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد اﺣﺘﺮام ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺣﻘﻮق ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ واﺳﻼﻣﯽ ﻣﻔﺎهﻴﻢ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد واﺟﺮاﯼ ﺁﻧﺮا ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎرﯼ اﺧﺘﻼﻓﺎت )ﺑﺸﻤﻮل‬
‫ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد( ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻮﺳﺴﺎت ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮش اﻳﻦ‬
‫واﻗﻌﻴﺖ هﺎ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اهﻤﻴﺖ روز اﻓﺰون اﺟﺮاﯼ ﺣﻘﻮق ﺑﺮاﯼ اﻧﮑﺸﺎف ﺁﻳﻨﺪﻩ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دراﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺗﺤﻠﻴﻞ اﺳﺎﺳﯽ از ﺣﻘﻮق دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﻮاهﻴﻢ داﺷﺖ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺁن را‬
‫دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ درﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬دراﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ درﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻴﺎن‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ درﺁن ﻣﻮرد ﺧﺎﻣﻮش ﺑﻮدﻩ و اﻳﻦ‬
‫ﺣﻘﻮق ﻧﺎﻳﻞ ﺷﺪﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪًا ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد را ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻧﻮرم هﺎﯼ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﮐﻪ‬
‫درﻣﻌﺎهﺪات ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ اﻳﮑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺁﻧﺮا ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﻮرت ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫و اﺟﺮاﯼ ﺣﻘﻮق دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﻮدﻩ و ﻧﻘﺶ ﻗﻮﻩ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ دوﻟﺖ را ﺑﻴﺎن ﺧﻮاهﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ .‬اﺣﮑﺎم اﺳــﺎﺳـﯽ‬

‫ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ اﻓﺮاد در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻋﻤﺎل وﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ ﮐﻪ از اﻳﻦ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺗﺨﻄﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻣﻠﻐﯽ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺎﻟﯽ و ﺑﺮﺗﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ هﻤﻪ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ دﻳﮕﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ درﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻧﺎم ﺑﺮدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﺁن درﻗﻮاﻧﻴﻦ دﻳﮕﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد از ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮ درﻧﺘﻴﺠﻪ اﻋﻼم ﺣﺎﻟﺖ اﺿﻄﺮار از ﻃﺮف‬
‫دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﻠﻴﻖ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫اهﻤﻴﺖ ﺣﻘﻮق ﻓﺮدﯼ در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ذﮐﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺎﮐﻴﺪ درﻣﻮرد‬
‫اهﻴﻤﺖ ﺣﻘﻮق دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻇﻬﺎر ﻣﯽ دارد ﮐﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻋﻼﻣﻴﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ را اﺣﺘﺮام ﻧﻤﻮدﻩ وﺗﺎﮐﻴﺪ ﺑﺮ اهﻤﻴﺖ " ﺣﻤﺎﻳﺖ ‪ ...‬ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﺁزادﯼ هﺎﯼ ﻓﺮدﯼ وﺣﻘﻮق‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ‪ ".‬ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ "ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻳﺠﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﯽ ﻋﺎرﯼ‬
‫ازﻇﻠﻢ‪ ،‬اﺳﺘﺒﺪاد‪ ،‬ﺗﺒﻌﻴﺾ وﺧﺸﻮﻧﺖ وﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪﯼ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ‪"...‬‬

‫هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺼﻞ اول ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮادﯼ درﻣﻮرد ﺣﻘﻮق‬
‫اﻓﺮادهﻢ درﺁن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﺎدﻩ دوم اﻋﻼم ﻣﯽ دارد ﮐﻪ دﻳﻦ رﺳﻤﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬دﻳﻦ اﺳﻼم ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﻘﻮق ﭘﻴﺮوان ﺳﺎﻳﺮ ادﻳﺎن را درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﺮﺳﻤﻴﺖ ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ‬
‫ﺳﻮم اﻇﻬﺎر ﻣﯽ دارد ﮐﻪ " دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن هﻴﭻ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﻌﺘﻘﺪات واﺣﮑﺎم دﻳﻦ ﻣﻘﺪس‬
‫اﺳﻼم ﺑﺎﺷﺪ‪ ".‬ﻋﺪم ﻣﻔﻬﻮم ﺻﺮﻳﺢ اﻳﻦ ﻣﺎدﻩ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎﺗﯽ را درﺑﻴﻦ ﺣﻠﻘﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ درﻣﻮرد ﻣﺮام‬
‫اﻳﻦ ﻣﺎدﻩ ﺑﻮﺟﻮدﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺎدﻩ ﺳﻮم ﺑﻌﻀﯽ ﺣﻘﻮق ﻓﺮدﯼ اﺷﺨﺎص را ﮐﻪ در ﻣﻮاد‬
‫ﺑﻌﺪﯼ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺬﮐﺮرﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺪو ﺑﺴﺎزد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﻬﻢ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻨﺶ هﺎﯼ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ‬
‫ﻣﻴﺎن ﺣﻘﻮق ﻣﻨﺪرج درﻓﺼﻞ دوم ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن واﺳﻼم را درﮎ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﺳﻼم‬

‫‪237‬‬
‫ﻼ ﺑﺤﺚ ﺷﺪ‪ ،‬اﺣﮑﺎﻣﯽ درﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ اﻓﺮاد دارا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﻤﺎﻳﺖ‬‫ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﻗﺒ ً‬
‫ﻣﻄﻠﻖ اﺳﻼم از ﺣﻖ زﻧﺪﮔﯽ و ﺣﻖ ﺗﺴﺎوﯼ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻣﻈﻬﺮ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻣﺎدﻩ ﺳﻮم ﺑﺎ اﺣﮑﺎم‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺎﺳﯽ ﮔﺬﺷﺘﻪ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰﻋﻨﺼﺮ اﺳﻼم وﺷﺮﻳﻌﺖ را ﺑﺎ اﻇﻬﺎر اﻳﻨﮑﻪ " هﻴﭻ ﺣﮑﻤﯽ از اﺣﮑﺎم‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺮﻧﺴﻴﺐ هﺎﯼ اﺳﺎﺳﯽ اﺳﻼم وﺳﺎﻳﺮ ارزش هﺎﯼ ﻣﻨﺪرج ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را ﻣﻠﻐﯽ ﻗﺮار‬
‫دهﺪ‪ ".‬ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬اﮐﺜﺮﻳﺖ ﮐﺸﻮر هﺎﯼ اﺳﻼﻣﯽ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻌﺪ از ﻧﻴﻤﻪ ‪ 1970‬اﻳﻦ ﻣﻮدل را ﭘﻴﺮوﯼ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬زﻳﺮ ﻋﻨﻮان " ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ ووﺟﺎﻳﺐ اﺗﺒﺎع " ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‬
‫ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ‪ 38‬ﻣﺎدﻩ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﻓﺮدﯼ را ﻧﺎم ﺑﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ازدﻳﺎد ﺣﺠﻢ درس و ﮐﻤﺒﻮد‬
‫وﻗﺖ ﺧﻮاﻧﺪن‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺣﻘﻮق ﺻﺮف ﻧﺎم ﺑﺮدﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻔﺼﻴﻼت ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻮق درﻣﺒﺎﺣﺚ‬
‫ﺑﻌﺪﯼ ﺑﺤﺚ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ب‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ وﺳﻴﺎﺳﯽ‬

‫ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﻤﺎل ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﻣﺤﺪود ﻣﯽ ﺳﺎزد و ﺣﻘﻮق ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﻓﺮاد‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻖ ﺁزادﯼ ﻓﺮدﯼ را ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ اﮐﺜﺮًا ﺣﻘﻮق ﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﺗﻌﺪﯼ ﺑﻪ‬
‫ﺁزادﯼ هﺎﯼ ﻓﺮدﯼ اﺷﺨﺎص ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺣﻘﻮق ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻳﮏ ﺣﻖ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ زﻣﻴﻨﻪ اﺷﺘﺮاﮎ اﻓﺮاد‬
‫درﭘﺮوﺳﻪ ﺳﻴﺎﺳﯽ را ﻓﺮاهﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺗﺎﺛﻴﺮاﺗﯽ ﺑﺎﻻﯼ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺎزﯼ دارد‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ وﺳﻴﺎﺳﯽ‬
‫درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻗﺪرت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬درﻳﮏ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ‬
‫وﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﺎهﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﮏ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻔﮑﻴﮏ ﺑﻴﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن واﺟﺘﻤﺎﻋﺎت )ﻣﺎدﻩ ‪ 34‬و ‪ 35‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ( ﻳﮏ ﺣﻖ ﻣﺪﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻖ‬
‫اﻓﺮاد را ﺑﺮاﯼ اﺟﺘﻤﺎع و اﻇﻬﺎر ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ذهﻨﺶ دارد‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ دو ﺣﻖ ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮم‬
‫درﺟﺮﻳﺎن ﮐﻤﭙﺎﻳﻦ هﺎﯼ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﯽ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻧﻴﺰﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ و ﺳﻴﺎﺳﯽ در ﮐﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﯽ )‪ (ICCPR‬ﮐﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺁﻧﺮا درﺳﺎل ‪ 1983‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ و ﺳﻴﺎﺳﯽ ﮐﻪ درﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬درﭼﺎرت‬
‫ﻻ ﻣﺎ ﺣﻘﻮق ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻴﺜﻴﺖ‪ ،‬ﺗﺴﺎوﯼ وﻋﺪم ﺗﺒﻌﻴﺾ را‬
‫ﻧﻤﺒﺮ ﻳﮏ ذﻳﻞ ﺧﻼﺻﻪ ﺁن ﺑﻴﺎن ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬او ً‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮاردادﻩ و ﺳﭙﺲ روﯼ ﺣﻘﻮق ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ واﻣﻨﻴﺖ ﺟﺴﻤﯽ را ﺑﺤﺚ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ و‬
‫ﺑﻌﺪًا ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد را ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ زﻣﻴﻨﻪ ﺳﻬﻤﮕﻴﺮﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ را ﻣﻬﻴﺎ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ ،‬و ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط اﻗﺎﻣﺘﮕﺎﻩ‪ ،‬ﺷﻬﺮوﻧﺪﯼ و ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاهﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬دراﺧﻴﺮ ﻣﺎ ﻣﺨﺘﺼﺮًا ﺣﻘﻮق ﻓﺮدﯼ‬
‫اﺷﺨﺎص را ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻮﻗﻴﻒ وﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺟﺰاﻳﯽ )ﮐﻪ درﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ﺑﺤﺚ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ( ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺟﻤﻊ ﺑﻨﺪﯼ از ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ وﺳﻴﺎﺳﯽ ﺧﻮاهﻴﻢ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺎﻳﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪﯼ ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ اﻧﺘﻈﺎم اﻣﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ درﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﻌﺪﯼ از ﺁن ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ارﺗﺒﺎط دارﻧﺪ وﺑﻌﻀ ًﺎ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻣﺸﺘﺮﮎ‬
‫ﻧﻴﺰدارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪238‬‬
 ‫ﭼﺎرت ‪ :١‬ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ وﺳﻴﺎﺳﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪٢۴‬ﺁزادﯼ وﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ •‬
‫ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺴﺎوﯼ وﻋﺪم‬ ‫ﻣﺎدﻩ ‪٢٢‬ﻣﺴﺎوات •‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺾ‬ ‫ﻣﺎدﻩ ‪ ٢٢‬ﻋﺪم ﺗﺒﻌﻴﺾ ﺑﻪ اﺳﺎس ﺟﻨﺴﻴﺖ •‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪ ٢٣‬ﺣﻖ زﻧﺪﮔﯽ •‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺟﺴﻤﯽ‬ ‫ﻣﺎدﻩ ‪٢٩‬ﻋﺪم ﺗﻌﺬﻳﺐ وﻣﺠﺎزات ﺧﻼف ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ •‬
‫ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﮐﺎر اﺟﺒﺎرﯼ وﻋﺪم ﺳﻠﺐ ﺁزادﯼ ﻣﺪﻳﻮن •‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪ ٢‬ﺁزادﯼ ﻣﺬهﺐ هﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﺎدﻩ ‪ ٣‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪• .‬‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪ ٣۴‬ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن •‬
‫ﺳﻬﻤﮕﻴﺮﯼ درﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ‬ ‫ﻣﺎدﻩ ‪ ٣۵‬ﺁزادﯼ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ واﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ •‬
‫اﻗﺘﺼﺎدﯼ وﺳﻴﺎﺳﯽ‬ ‫ﻣﺎدﻩ ‪ ٣۶‬ﺁزادﯼ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت‪ ،‬اﻋﺘﺼﺎﺑﺎت وﮔﺮدهﻢ ﺁﻳﯽ هﺎﯼ ﺻﻠﺢ ﺁﻣﻴﺰ •‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪ ٣٣‬ﺁزداﯼ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪن واﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدن •‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪ ۴‬و ‪ ۴٨‬ﻋﺪم ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ از ﺣﻖ ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ •‬
‫اﻗﺎﻣﺖ وﺗﺎﺑﻌﻴﺖ‬ ‫ﻣﺎدﻩ ‪ ٢٨‬ﻣﻨﻊ اﺳﺘﺮداد اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﯽ •‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪ ٣٩‬ﺣﻖ ﻣﺴﺎﻓﺮت •‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪ ٢۶‬ﺑﺮاﺋﺖ اﻟﺬﻣﻪ ﺑﻮدن ﺷﺨﺺ •‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪ ٢٧‬هﻴﭻ ﻋﻤﻠﯽ ﺟﺮم ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻗﺎﻧﻮن •‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪ ٣١‬ﻃﯽ ﻣﺮاﺣﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ •‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪ ٣١‬ﺣﻖ داﺷﺘﻦ وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ •‬
‫ﺗﻮﻗﻴﻒ وﻣﺠﺎزات‬ ‫ﻣﺎدﻩ ‪ ٣١‬ﺣﻖ اﻃﻼع داﺷﺘﻦ از اﺗﻬﺎم واردﻩ وﺣﻀﻮر درﻣﺤﮑﻤﻪ •‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪ ٣٠‬ﻣﻨﻊ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻗﺮار ازﻃﺮﻳﻖ اﮐﺮاﻩ •‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪ ٢٧‬هﻴﭻ ﺷﺨﺺ را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﻮد ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ وﻗﺎﻧﻮن •‬
‫ذﻳﺼﻼح‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪ ٣٧‬ﻣﺤﺮﻣﻴﺖ ﻣﺮاﺳﻼت وﻣﺨﺎﺑﺮات •‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ وﺳﻴﺎﺳﯽ‬ ‫ﻣﺎدﻩ ‪ ٣٨‬ﻋﺪم دﺧﻮل وﺗﻔﺘﻴﺶ ﻣﺴﮑﻦ •‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪ ۵٠‬ﺣﻖ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت •‬

‫ﮐﺮاﻣﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺎوات وﻋﺪم ﺗﺒﻌﻴﺾ‬

‫ﺁزادﯼ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺣﻖ ﺁزاد ﺑﻮدن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﮑﯽ از ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ اﻓﺮاد ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ درﻣﺎدﻩ ‪ 24‬ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﻼ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺁزادﯼ ﺣﻖ ﻃﺒﻴﻌﯽ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻖ ﺟﺰﺁزادﯼ دﻳﮕﺮان و‬ ‫اﺳﺎﺳﯽ ذﻳ ً‬
‫ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﺎﻣﻪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺣﺪودﯼ ﻧﺪارد‪ .‬ﺁزادﯼ و ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎن ازﺗﻌﺮض‬
‫ﻣﺼﺆن‪ .‬دوﻟﺖ ﺑﻪ اﺣﺘﺮام وﺣﻤﺎﻳﺖ ﺁزادﯼ وﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﮑﻠﻒ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺤﻦ ﻗﻮﯼ اﻳﻦ ﻣﺎدﻩ‬
‫ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﺟﺮاﯼ وﺳﻴﻊ اﻳﻦ ﺣﻖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺁﻧﺮا ﻣﺤﺪود ﻧﻤﻮد ﻣﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﺎﻣﻪ‬
‫وﺁزادﯼ دﻳﮕﺮان ﺻﺪﻣﻪ ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺎدﻩ ﺑﺮاﯼ دوﻟﺖ دﺳﺘﻮر ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ وﺁزادﯼ هﺎﯼ‬
‫اﻓﺮاد را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬دوﻟﺖ ﺗﻨﻬﺎ درﺻﻮرﺗﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﺁزادﯼ را ﻣﺤﺪود ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﺎﻣﻪ‬
‫ﻣﻄﺮح ﺑﺤﺚ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺎراﮔﺮاف ﺁﺧﺮ ﻣﺎدﻩ ﻓﻮق ﮐﻮﺷﺶ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﺳﺮاﻧﻪ دوﻟﺖ ﺑﺮاﯼ‬
‫ﻣﺤﺪود ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﻓﺮاد را ﻣﺎﻧﻊ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 24‬ﻳﮏ ﺣﮑﻢ ﻗﻮﯼ ﺑﺮاﯼ ﺣﻤﺎﻳﺖ ازﺁزادﯼ‬
‫ﻓﺮدﯼ را ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ 22‬دوﻧﻮع ﺣﻘﻮق ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻋﺪم ﺗﺒﻌﻴﺾ وﺗﺴﺎوﯼ ﺣﻘﻮق‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬را ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﻣﺎدﻩ " هﺮﻧﻮع ﺗﺒﻌﻴﺾ اﻣﺘﻴﺎز ﺑﻴﻦ اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ"‬
‫وﺗﺎﮐﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ " اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻋﻢ از زن و ﻣﺮد در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن داراﯼ ﺣﻘﻮق ووﺟﺎﻳﺐ‬
‫ﻣﺴﺎوﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ".‬دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺪون درﻧﻈﺮ داﺷﺖ واﺑﺴﺘﮕﯽ‬
‫هﺎﯼ ﻣﺬهﺒﯽ‪ ،‬ﻗﺒﻠﻴﻮﯼ‪ ،‬ﺟﻨﺴﯽ وﺳﻦ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﺴﺎوﻳﺎﻧﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮرﻣﺜﺎل‪ ،‬ﭘﻮﻟﻴﺲ در ﻣﺰارﺷﺮﻳﻒ ﻧﻤﯽ‬

‫‪239‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﻓﺮدﯼ را ﮐﻪ از ﻗﻮم هﺰارﻩ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ اﻳﻨﮑﻪ از ﻗﻮم ﺗﺎﺟﮏ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ دو‬
‫ﺣﻘﻮق درﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 1964‬ﻧﻴﺰ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ﮐﻠﻤﺎت " زن و ﻣﺮد" درﻣﺎدﻩ ‪ 22‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﻮﺟﻪ را ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﺗﺒﻌﻴﺾ ﺟﻨﺴﻴﺖ ﺑﺨﺼﻮص‬
‫درﻣﺤﻼت دوردﺳﺖ ﻣﻴﮑﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﺗﮑﺬﻳﺐ ﮐﺮدن ﺗﺴﺎوﯼ ﺣﻘﻮق ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﻣﺪﻧﯽ زﻧﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺨﻄﯽ از‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ از ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر ﻧﺼﻒ ﻧﻔﻮس ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﺁﻳﻨﺪﻩ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ واﺿﺢ ﻣﯽ ﺳﺎزد ﮐﻪ زﻧﺎن را ﻧﻤﻴﺘﻮان درﻋﺮﺻﻪ هﺎﯼ ﺗﻌﻠﻴﻢ‪ ،‬ﺻﺤﺖ و ﻃﯽ ﭘﺮوﺳﻪ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ زن هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎدﻳﺪﻩ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬رﻓﺘﺎر ﺑﺎ زﻧﺎن ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻳﮑﯽ از ﻣﺜﺎل هﺎﯼ‬
‫واﺿﺢ ﺗﺒﻌﻴﺾ ﺟﻨﺴﻴﺖ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻓﻐﺎﻧﯽ ﺑﺪون درﻧﻈﺮداﺷﺖ ﺣﻘﻮق ﻧﺼﻒ ﻧﻔﻮس ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﻮل ﺣﻖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻗﻀﺎء ﻏﻴﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﺟﺮاﯼ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ وﺳﺎﻳﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﮐﻪ ﺗﺴﺎوﯼ ﺣﻘﻮق زﻧﺎن را‬
‫ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻤًﺎ زﻧﺎن و اﻃﻔﺎل ﺁﻧﻬﺎ را ﮐﻪ درﺁﻏﻮش ﺁﻧﻬﺎ ﺗﺮﺑﻴﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺳﺎزان‬
‫ﮐﺸﻮر ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬ﻣﻴﺰان ﺛﺒﺖ ﻧﺎم زﻧﺎن درﻣﮑﺎﺗﺐ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ وﻋﺎﻟﯽ ﺗﻘﺮﻳﺒًﺎ‬
‫ﻧﺼﻒ ﻣﺮدان اﺳﺖ‪ 41.8 -‬ﻓﻴﺼﺪ زﻧﺎن و ‪ 73.7‬ﻓﻴﺼﺪ ﻣﺮدان‪ .‬ﺗﺨﻤﻴﻦ هﺎﯼ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ‬
‫‪ 12.6‬ﻓﻴﺼﺪ زﻧﺎن ﺑﯽ ﺳﻮاد اﻧﺪ درﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ‪ 32.4‬ﻓﻴﺼﺪ ﻣﺮدان‪ .‬هﻤﭽﻨﺎن ﻳﮏ اﺧﺘﻼف ﻓﺎﺣﺸﯽ ﺑﻴﻦ‬
‫ﻋﻮاﻳﺪ ﻣﺮدان وزﻧﺎن ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﯽ ﮐﻪ )‪ (478‬داﻟﺮ اﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽ ﻋﺎﻳﺪ زﻧﺎن ﺑﻮدﻩ و )‪(1428‬‬
‫داﻟﺮ اﻣﺮﻳﮑﺎ ﻳﯽ ﻋﺎﻳﺪ ﻣﺮدان ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﻧﺸﺎﻧﺪهﻨﺪﻩ ﺟﺪﻳﺖ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻨﺴﻴﺖ و ﺗﺒﻌﻴﺾ‬
‫ﻗﻮﻣﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دراواﻳﻞ ﺳﺎل ‪ 2009‬ﻣﻴﻼدﯼ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﮐﺮزﯼ ﻗﺎﻧﻮن اﺣﻮال ﺷﺨﺼﻴﻪ ﺗﺸﻌﻴﻪ ﮐﻪ ‪ 15‬ﺗﺎ ‪ 20‬ﻓﻴﺼﺪ‬
‫ﻧﻔﻮس ﮐﺸﻮر را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﻴﺪهﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺷﻴﺢ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ‪ ،‬ﮔﺮوپ هﺎﯼ ﺣﺎﻣﯽ ﺣﻘﻮق زﻧﺎن‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن را ﺷﺪﻳﺪًا ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮاردادﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺮ ﺁﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻘﻮق زﻧﺎن را‬
‫ﻣﺤﺪو ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬درﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺘﻘﺎدات رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﮐﺮزﯼ ﻗﻮل ﺑﺎزﻧﮕﺮﯼ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن را‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ داد‪ .‬ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻣﺮدم راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﺣﻘﻮق زﻧﺎن دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻳﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﺣﺴﺎس وﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪240‬‬
 ‫ﻗﻀﻴﻪ دوم‪ :‬زﻧﺎن و ﺳﻴﺎﺳﺖ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺑﻌﺪ ازﺳﯽ ﺳﺎل ﺟﻨﮓ وﻣﻨﺎزﻋﻪ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺁرام ﺁرام ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﺻﻠﺢ و ﺗﺮﻗﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﮏ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺰرﮔﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ هﻤﮑﺎرﯼ هﺮاﻓﻐﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﻴﭻ ﮐﺸﻮرﯼ ﺑﺪون ﺳﻬﻢ ﮔﻴﺮﯼ زﻧﺎن درﺑﺎزﺳﺎزﯼ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻋﻤﺎر ﻣﺠﺪ‬
‫ﮐﺸﻮر ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ هﺎ ﻋﻘﻴﺪﻩ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﺮدان ﻣﻴﺸﻮد وزﻧﺎن ﮐﺪام ﻧﻘﺸﯽ درﺁن ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻄﺮﻧﺎﮎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ هﺮﮔﺎﻩ زﻧﺎن درﺳﻴﺎﺳﺖ ﺳﻬﻴﻢ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺿﺮورت هﺎﯼ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪﻩ از ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻃﻔﺎل وﺧﺎﻧﻮادﻩ هﺎ درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺎﻧﮏ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ دارﯼ وﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫هﺎﯼ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﺎ ﺳﻬﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻧﺎن ﻣﻮﺛﺮ ﺗﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫زﻧﺎن ﺑﻨﺎﺑﺮ دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ درزﻧﺪﮔﯽ ﺳﻴﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻬﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اوﻻً‪ ،‬زﻧﺎن ﻧﺼﻒ ﻧﻔﻮس اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺗﺸﮑﻴﻞ‬
‫ﻣﯽ دهﻨﺪ‪ .‬ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﻣﺪرن‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻًﺎ درﮐﺸﻮرهﺎﯼ دﻣﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ‪ ،‬ﺑﺼﻮرت درﺳﺖ ﮐﺎر ﻧﺨﻮاهﺪ ﮐﺮد درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ‬
‫ﻧﺼﻒ ﻧﻔﻮس ﺟﺎﻣﻌﻪ درﺁن ﺳﻬﻴﻢ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬زﻧﺎن هﻤﭽﻨﺎن ﺁﻳﻨﺪﻩ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﺎ ﺗﺮﺑﻴﻪ اﻃﻔﺎل ﮐﻪ ﻧﺴﻞ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬رﻗﻢ‬
‫ﻣﻴﺰﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎدران ﻣﺴﻮل ﺗﺮﺑﻴﻪ ‪ ،‬ﺻﺤﺖ‪ ،‬ﺗﻌﻠﻴﻢ اﻃﻔﺎل ﺷﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬زﻧﺎن اﮐﺜﺮًا ﺑﺎ زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮﻩ درﺟﺎﻣﻌﻪ اﻓﻐﺎﻧﯽ‬
‫ﻋﻴﺎر ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻴﺨﻮاهﻨﺪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺸﮑﻼﺗﻴﮑﻪ ﻓﺎﻣﻴﻞ هﺎ واﻃﻔﺎل ﺑﻪ ﺁن ﻣﻮاﺟﻪ اﻧﺪ را ﺣﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺠﺐ ﺁور ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻣﺮوز درﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 20‬ﮐﺸﻮر ﺟﻬﺎن رؤﺳﺎﯼ ﺟﻤﻬﻮر و ﺻﺪراﻋﻈﻢ هﺎﯼ ﺷﺎن زن ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺮوز درﺳﺮﺗﺎﺳﺮ دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﻮل ﮐﺸﻮ رهﺎﯼ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬زﻧﺎن وزراﯼ دﻓﺎع‪ ،‬ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺎرف‪ ،‬ﺻﺤﺖ ﻋﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺷﺮﻳﻦ ﻋﺒﺎدﯼ زن اﻳﺮاﻧﯽ ﺑﺮﻧﺪﻩ ﺟﺎﻳﺰﻩ ﺻﻠﺢ ﻧﻮﺑﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﺪوﻧﺰﻳﺎ از ﺳﺎل ‪ 2001‬ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 2004‬ﺗﻮﺳﻂ‬
‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر زن ‪ ،‬ﻣﻴﮕﺎواﺗﯽ ﺳﻮﮐﺎرﻧﻮ‪ ،‬وهﻤﺴﺎﻳﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪ ،‬ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬درﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ‪ 1988‬اﻟﯽ ‪ 1990‬وﺳﺎﻟﻬﺎﯼ‬
‫‪ 1993‬اﻟﯽ ‪ 1996‬ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻴﻨﻈﻴﺮ ﺑﻮﺗﻮﺑﺤﻴﺚ ﺻﺪراﻋﻈﻢ رهﺒﺮﯼ ﻣﯽ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﮐﺸﻮر ﺑﻨﮕﻠﺪﻳﺶ درﺣﺪود ‪ 15‬ﺳﺎل )‪1991‬‬
‫اﻟﯽ ‪ (2006‬ﺗﻮﺳﻂ دو ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻨﻪ واﺟﺪ وﺧﺎﻟﺪﻩ ﺿﻴﺎء رهﺒﺮﯼ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫زﻧﺎن دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درﺗﺸﮑﻴﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻴﺰ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﯽ اﻳﻔﺎء ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺨﺼﻴﺺ دادن ‪ 25‬ﻓﻴﺼﺪ ﮐﺮﺳﯽ هﺎﯼ‬
‫ﻼ ‪ 68‬زن دروﻟﺴﯽ‬ ‫وﻟﺴﯽ ﺟﺮﮔﻪ ﺑﻪ زﻧﺎن‪ ،‬ﻗﺪم هﺎﯼ ﻣﺜﺒﺘﯽ درراﺳﺘﺎﯼ دادن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﺑﻪ زﻧﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻌ ً‬
‫ﺟﺮﮔﻪ و ‪ 17‬زن درﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺟﺮﮔﻪ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪ .‬زﻧﺎن درﺳﻄﺢ ادارﻩ ﻣﺤﻠﯽ هﻢ ﻧﻘﺶ ﺑﺮازﻧﺪﻩ اﯼ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪،‬‬
‫واﻟﯽ ﺑﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬ﺣﺒﻴﺒﻪ ﺳﺮاﺑﯽ‪ ،‬ﻳﮏ زن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪(Our Country-My Role 2004). .‬‬

‫ﺳﻨﺎرﻳﻮﯼ ‪:1‬ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻗﻮﻣﯽ وﺟﻨﺴﻴﺘﯽ‬

‫ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ و ﺣﻤﻴﺮا دوﺧﻮاهﺮ ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﯼ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ درﻳﮏ ﻗﺮﻳﻪ اﯼ درﺑﻴﺮون ازﺷﻬﺮﺟﻼل ﺁﺑﺎد زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﻬﺎ هﻤﻪ روزﻩ ﺑﺎهﻢ دﻳﮕﺮ ﻳﮑﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﮑﺘﺐ ﮐﻪ ‪ 5‬ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ از ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺎن ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد‪ ،‬ﻣﻴﺮوﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ و ﺣﻤﻴﺮا هﺮدو ﺷﺎﮔﺮدان ﻻﻳﻖ هﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﺣﻤﻴﺮا ﻳﮑﯽ از ﺷﺎﮔﺮدهﺎﯼ ﻣﻤﺘﺎز ﺻﻨﻒ ﺧﻮد ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﮑﯽ از روزهﺎ هﻨﮕﺎﻣﻴﮑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﻣﮑﺘﺐ روان ﺑﻮدﻧﺪ از ﻃﺮف ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﻣﺴﻠﺢ ﮐﻪ‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان ﻣﺤﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮد ﻣﺴﻠﺢ ﺁﻧﻬﺎ از ﻣﮑﺘﺐ رﻓﺘﻦ ﻣﻨﻊ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫روز ﺑﻌﺪ ﺑﺮادر ﺑﺰرگ ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﮑﺘﺐ ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ را اﻟﯽ‬
‫ﻣﮑﺘﺐ ﺷﺎن هﻤﺮاهﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﮑﺘﺐ ﻣﻴﺮﺳﻨﺪ ﺁﻣﺮ ﻣﮑﺘﺐ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻣﮑﺘﺐ ﻧﻴﺎﻳﻴﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮﻳﮑﻪ ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان ﻣﺤﻠﯽ رﻓﺘﻦ دﺧﺘﺮهﺎ ﺑﻪ ﻣﮑﺘﺐ را ﻣﻨﻊ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ وﺣﻤﻴﺮا ﺑﺎ ﺗﺮس وهﺮاس ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻴﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬واﻟﺪﻳﻦ ﺷﺎن را وادار ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻬﺮ ﺟﻼل ﺁﺑﺎد رﻓﺘﻪ وﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺷﮑﺎﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎروال ﻣﻌﺬرت ﺧﻮد را ﺑﺮاﯼ واﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ‬
‫وﺣﻤﻴﺮا اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ وﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ دﻟﻴﻞ اﺻﻠﯽ ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ دﺧﺘﺮان ﺷﺎن از ﻣﮑﺘﺐ رﻓﺘﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻗﻮم ﺗﺎﺟﮏ هﺴﺘﻨﺪ ﻧﻪ اﻳﻨﮑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ دﺧﺘﺮ ﺑﻮدن ﺷﺎن ﻣﻤﻨﻮع ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬او‬
‫هﻤﭽﻨﺎن ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻌﻠﻴﻢ وﺗﺮﺑﻴﻪ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ ﺻﺮف ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ را‬
‫ﺑﺮاﯼ ﭘﺸﺘﻮن هﺎ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫‪241‬‬
 ‫ﺁﻧﻬﺎ دﻓﺘﺮ ﺷﺎروال را ﺑﺎ ﻧﺎ رﺿﺎﻳﺘﯽ ﺗﺮﮎ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ اﻇﻬﺎر ادﻋﺎﯼ ﺷﺎن ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎﺑﻞ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪ .‬واﻟﺪﻳﻦ ﺣﻤﻴﺮا ﻋﻼﻗﻪ دارﻧﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻣﺸﮑﻞ را ﺣﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﺣﻤﻴﺮا ﻣﺘﻌﻠﻢ ﻻﻳﻖ‬
‫اﺳﺖ وﺳﺰاوار ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﻮدن ﺑﻮرس از ﻃﺮف ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ .1‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ و ﺣﻤﻴﺮا ﻗﺮار ﻣﯽ داﺷﺘﻴﺪ ﭼﻪ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﺮدﻳﺪ؟ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻋﻮض واﻟﺪﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽ‬
‫ﺑﻮدﻳﺪ ﭼﻄﻮر ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﺮدﻳﺪ؟‬

‫‪ .2‬ﺁﻳﺎ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﺎﻻﯼ ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ و ﺣﻤﻴﺮا اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺖ؟‬

‫‪ .3‬ﺁﻳﺎ ﮔﺎهﯽ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻨﺴﻴﺖ و ﻳﺎ ﻗﻮﻣﻴﺖ ﻃﻮر دﻳﮕﺮﯼ رﻓﺘﺎر ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟‬

‫‪ .4‬ﺁﻳﺎ ﺣﻘﻮق ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ و ﺣﻤﻴﺮا زﻳﺮ ﭘﺎ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺪام ﺣﻖ ﺁﻧﻬﺎ زﻳﺮ ﭘﺎ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﯽ؟‬

‫‪ .5‬ﺁﻳﺎ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺷﺎروال ﻗﻨﺎﻋﺖ ﺑﺨﺶ اﺳﺖ؟ ﺁﻳﺎ ﮐﺪام ﭼﻴﺰﯼ را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﯽ دهﺪ؟ ﭼﺮا وﭼﺮا ﻧﻪ؟‬

‫‪ .6‬ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﺟﻮاب ﻣﺴﺆﻻن درﮐﺎﺑﻞ ﭼﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد؟ ﺁﻳﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﺟﻮاب ﺧﻮاهﻨﺪ داد؟‬

‫‪ .7‬ﻓﺮض ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ و ﺣﻤﻴﺮا درهﻔﺘﻪ ﺑﻌﺪﯼ اﺟﺎزﻩ دادﻩ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﮑﺘﺐ ﺑﺮوﻧﺪ و ﺣﻤﻴﺮا هﻤﭽﻨﺎن‬
‫درﺟﻤﻠﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﻤﺘﺎز اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﻮرس ﺑﺮاﻳﺶ دادﻩ ﻧﺸﺪ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺑﻮرس ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﭘﺴﺮ ﭘﺸﺘﻮن ﮐﻪ‬
‫دردرﺟﻪ ﭘﺎﺋﻴﻦ هﻢ ﻗﺮاردارد‪ ،‬دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﮐﺎر ﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺖ؟ ﺁﻳﺎ ﺣﻘﻮق ﺣﻤﻴﺮا ﻧﺎدﻳﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ؟‬

‫‪ .8‬ﺷﻤﺎ ﻣﻨﺤﻴﺚ واﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ وﺣﻤﻴﺮا‪ ،‬ﭼﻪ ﺧﻮاهﻴﺪ ﮐﺮد؟‬

‫‪ .9‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﮐﺪام ﻧﻮع ﺗﺒﻌﻴﺾ‪ ،‬ﻳﮏ ﻣﺸﮑﻞ ﻋﻤﺪﻩ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻗﻮﻣﻴﺖ و ﻳﺎ ﺟﻨﺴﻴﺖ؟‬

‫ﻣﺼﺆﻧﻴﺖ و ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺟﺴﻤﯽ‬

‫ﺣﻖ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 23‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ "زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻮهﺒﺖ اﻟﻬﯽ‬
‫وﺣﻖ ﻃﺒﻴﻌﯽ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ" و ﺑﻪ اداﻣﻪ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ " هﻴﭻ ﺷﺨﺺ ﺑﺪون ﻣﺠﻮز ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ از اﻳﻦ ﺣﻖ ﻣﺤﺮوم‬
‫ﻧﻤﯽ ﮔﺮدد‪ ".‬اﻳﻦ ﺣﻖ ﺑﻨﻴﺎدﯼ ﻣﺒﻨﺎﻳﯽ را ﺑﺮاﯼ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﻗﺘﻞ وﺳﺎﻳﺮ اﻧﻮاع ﺟﺮاﻳﻢ ﺑﻮﺟﻮد ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫درﻋﻴﻦ زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﺎدﻩ ﺑﺮاﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺟﺎزﻩ ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ درزﻣﻴﻨﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ را وﺿﻊ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻻ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺁن ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ از اﻳﻦ ﺣﻘﻮق را ﺗﻮﺿﻴﺢ و ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺮگ اﻓﺮاد راﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺴﺎزد‪ .‬اﺣﺘﻤﺎ ً‬
‫ﭼﻬﺎر ﮐﻠﻤﻪ ﺁﺧﺮ اﻳﻦ ﻣﺎدﻩ ﻣﺠﺎزات اﻋﺪام را ﺑﺮاﯼ ﺟﺮاﻳﻢ ﺧﻄﺮﻧﺎﮎ اﺟﺎزﻩ ﻣﯽ دهﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ 29‬ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ "ﺗﻌﺬﻳﺐ‪ " "،‬ﺷﮑﻨﺠﻪ" و ﻳﺎ ﻣﺠﺎزات ﺧﻼف ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﻣﻤﻨﻮع ﻣﯽ داﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﻤﻨﻮﻋﺖ ﺣﺘﯽ ﺑﺮاﯼ ﮐﺸﻒ ﺣﻘﺎﻳﻖ " هﻴﭻ ﺷﺨﺺ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﮐﺸﻒ ﺣﻘﺎﻳﻖ از ﺷﺨﺺ‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﻌﻘﻴﺐ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﺎرﯼ ﻳﺎ ﺗﻮﻗﻴﻒ و ﻳﺎ ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ ﺟﺰا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ او اﻗﺪام ﮐﻨﺪ ﻳﺎ اﻣﺮ‬
‫دهﺪ‪".‬‬

‫‪242‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪﯼ هﻤﭽﻨﺎن دﺳﺘﻮر دادن دﻳﮕﺮان را ﺑﺮاﯼ اﻧﺠﺎم ﺷﮑﻨﺠﻪ وﺟﺰا‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد‬
‫اﻳﻦ دﺳﺘﻮر ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺷﮑﻨﺠﻪ وﺑﺪ رﻓﺘﺎرﯼ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻮﻟﻴﺲ وﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ دوﻟﺖ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﻤﻮل ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬درﺣﻘﻴﻘﺖ ﮐﻤﻴﺴﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن )‪ (AIHRC‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ از‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮع ﻗﻀﺎﻳﺎ را ﺛﺒﺖ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺳﺎل ‪ 1964‬ﻣﺎدﻩ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺣﺘﯽ ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﻗﻮﯼ ﺗﺮ از‬
‫اﻳﻦ ﻣﺎدﻩ را ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﻮد‪:‬‬

‫ﺗﻌﺬﻳﺐ اﻧﺴﺎن ﺟﻮازﻧﺪارد‪ .‬هﻴﭻ ﮐﺲ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﮐﺸﻒ ﺣﻘﺎﻳﻖ از ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺁن‬
‫ﺷﺨﺺ ﺗﺤﺖ ﺗﻌﻘﻴﺐ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﺎرﯼ ﻳﺎ ﺗﻮﻗﻴﻒ وﻳﺎ ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ ﺟﺰا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﺬﻳﺐ او اﻗﺪام ﮐﻨﺪ ﻳﺎ اﻣﺮدهﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺟﺰاﻳﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺟﻮاز ﻧﺪارد‪ .‬اﻇﻬﺎرﯼ ﮐﻪ از ﻣﺘﻬﻢ ﻳﺎ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮﯼ ﺑﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ اﮐﺮاﻩ ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردﻩ ﺷﻮد‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺳﻨﺎرﻳﻮﯼ ﻧﻤﺒﺮ ‪ :2‬ﻣﺼﺆﻧﻴﺖ وﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺟﺴﻤﯽ‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﻳﮏ روز ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ وﺣﻤﻴﺮا را اﻟﯽ ﻣﮑﺘﺐ هﻤﺮاهﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدان ﻣﺴﻠﺢ‬
‫ﻼ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬دﺳﺘﮕﻴﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻓﺮاد ﻣﺴﻠﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ را درﺗﻬﮑﺎوﯼ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻮﻗﻴﻒ‬‫ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ و وﯼ را ﻣﻮرد ﻟﺖ و ﮐﻮب ﻗﺮاردادﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﮑﻪ وﯼ ﺑﻴﻬﻮش ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬وﯼ ﺑﺮاﯼ دو روزﻣﻮرد‬
‫ﺷﮑﻨﺠﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻓﺎﻣﻴﻞ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ وﯼ را ﻏﺮض ﺗﺪاوﯼ ﺑﻪ ﺷﻔﺎﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮدﻩ وﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ ﭘﻮﻟﻴﺲ‬
‫ﺷﻬﺮ ﺟﻼل ﺁﺑﺎد راﭘﻮر داد‪ .‬دراﻳﻦ وﻗﺖ ﮐﻤﻴﺴﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﺮرﺳﯽ هﺎﯼ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ را درﻣﻮرد‬
‫دﺧﺘﺮ ﺗﺎﺟﮏ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ وﯼ از ﻣﮑﺘﺐ رﻓﺘﻦ ﺷﺮوع ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻤﻴﺸﻨﺮﻳﮑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻔﺎت را رهﺒﺮﯼ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ دﺳﺘﮕﻴﺮﯼ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ارﺗﺒﺎط دارد‪ .‬ﮐﻤﻴﺸﻨﺮ‪ ،‬هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ‬
‫ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻏﺮض ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وﺗﮑﻤﻴﻞ ﺗﺤﻘﻴﻔﺎت ﻧﺰد ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﻣﻴﺮوﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﺤﻞ‪ ،‬ﺑﺮادر ﺧﻮد‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﻣﻔﺘﺶ‪ ،‬را ﻏﺮض ﺻﺤﺒﺖ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ وﯼ ﻣﻴﻔﺮﺳﺘﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﭘﻮﻟﻴﺲ وﯼ وﺧﻮاهﺮش رادرﻣﻮﻗﻊ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﮐﻤﮏ ﻧﻨﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ‪ ،‬از ﺟﻮاب دادن‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮاﻻت ﻣﻔﺘﺶ ﺧﻮددارﯼ ﻣﯽ ورزد‪ .‬وﯼ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﻋﺼﺒﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ روﯼ ﻣﻔﺘﺶ ﺗﻒ ﻧﻤﻮد وﻋﺒﺪ‬
‫اﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﺎ ﺗﮑﺎن دادن ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﺑﻪ وﯼ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ دادﻩ و وﯼ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﻮزﻩ ﭘﻮﻟﻴﺲ اﻧﺘﻘﺎل داد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﻣﻔﺘﺶ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت هﺸﺖ ﺳﺎﻋﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ را ﺑﺎ ﭼﻮب ﻟﺖ وﮐﻮب ﻧﻤﻮد ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ‬
‫ﮐﻤﻴﺸﻨﺮ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ از اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺁﮔﺎهﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ .1‬ﺷﻤﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﻣﯽ ﺑﻮدﻳﺪ ﭼﻪ اﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﮐﺮدﻳﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﺎﻻﯼ وﯼ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﻴﺪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ‬
‫اﺳﺖ؟‬

‫‪ .2‬ﺁﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق وﯼ ﺗﻌﺪﯼ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﺑﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﮐﯽ؟‬

‫‪ .3‬رﻓﺘﺎر ﮐﯽ ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﭘﻮﻟﻴﺲ و ﻳﺎ اﻓﺮاد ﻣﺴﻠﺢ ﻣﺤﻠﯽ؟‬

‫‪ .4‬ﺁﻳﺎ ﮐﻤﻴﺴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺟﺪﻳﺪ درﻣﻮرد ﺑﺪ رﻓﺘﺎرﯼ ﭘﻮﻟﻴﺲ را ﺁﻏﺎز ﻧﻤﺎﻳﺪ؟ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﮐﻤﻴﺸﻨﺮ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻣﯽ ﺑﻮدﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﯽ ﮐﺮدﻳﺪ؟‬

‫‪ .5‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻋﻮض ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﻣﯽ ﺑﻮدﻳﺪ ﭼﻪ ﻣﯽ ﮐﺮدﻳﺪ؟ و ﻳﺎ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻋﻮض ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﯽ ﺑﻮدﻳﺪ ﭼﻪ ﻣﯽ‬
‫ﮐﺮدﻳﺪ؟‬

‫‪243‬‬
 ‫ﺁزادﯼ هﺎﯼ اﺳﺎﺳﯽ وﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﯽ‬

‫ﺁزادﯼ دﻳﻦ اوﻟﻴﻦ ﺁزادﯼ هﺎﯼ اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺴﺠﻴﻞ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎدﻩ دوم ﻣﻴﻨﮕﺎرد‬
‫ﮐﻪ " دﻳﻦ دوﻟﺖ ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬دﻳﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺮوان ﺳﺎﻳﺮ ادﻳﺎن درﭘﻴﺮوﯼ از‬
‫دﻳﻦ واﺟﺮاﯼ ﻣﺮاﺳﻢ دﻳﻨﯽ ﺷﺎن درﺣﺪود اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﺁزاد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ".‬اﻳﻦ ﻣﺎدﻩ ﺁزادﯼ اﻧﺠﺎم ﻣﻨﺎﺳﮏ‬
‫دﻳﻨﯽ ﺳﺎﻳﺮ ادﻳﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ؛ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺖ وﭘﻴﺮوان ﺳﺎﻳﺮ ادﻳﺎن را دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺎ ﺟﺎﺋﻴﮑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫اﺣﮑﺎم دﻳﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬دوﻟﺖ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﺮاﺳﻢ دﻳﻨﯽ ﺳﺎﻳﺮ ادﻳﺎن را‬
‫درﻗﺎﻧﻮن ﺧﺎص ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻪ ﺣﺎل ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺎرﯼ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ 99 .‬ﻓﻴﺼﺪ ﻧﻔﻮس‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدﻩ و ‪ 80‬ﻓﻴﺼﺪ ﺁن اهﻞ ﺗﺴﻨﻦ و‪ 19‬ﻓﻴﺼﺪﺁن اهﻞ ﺗﺸﻌﻴﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اهﻞ هﻨﻮد وهﻨﺪو‬
‫هﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ اﻗﻠﻴﺖ ﻣﺬهﺒﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن‪ ،‬ﺣﻖ اﻇﻬﺎر اﻓﮑﺎر وﻋﻘﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 34‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻳﮑﯽ از ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ‬
‫وﻻﻳﺘﺠﺰاﯼ اﻓﺮاد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن " ﺣﻖ دارد ﻓﮑﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﮔﻔﺘﺎر‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ‪،‬‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ‪ ،‬وﻳﺎ وﺳﺎﻳﻞ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ اﺣﮑﺎم ﻣﻨﺪرج اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻇﻬﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ".‬هﺮﮔﺎﻩ ﺷﺨﺼﯽ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻇﻬﺎر ﻣﻴﺪارد وﻳﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺎزات ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﺎﻧﺴﻮر‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎﻻﯼ رﺳﺎﻧﻪ هﺎ ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮم ﻣﻤﻨﻮع ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺣﻖ ﻃﺒﻊ‬
‫وﻧﺸﺮﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺪون اراﺋﻪ ﻗﺒﻠﯽ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﯽ را دارﻧﺪ‪ .‬هﺪف اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﺪﺗًﺎ ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﻮدن ﻓﻀﺎ‬
‫وﻣﺤﻴﻂ ﺑﺎز ﺑﺮاﯼ اراﺋﻪ اﻓﮑﺎر وﻋﻘﺎﻳﺪ وﻧﻘﺪ ﮐﺮدن ﮐﺎرﮐﺮدهﺎﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن ﻳﮑﯽ از ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﻣﺸﮑﻞ ﻏﺮض ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ ﺗﻀﺎد‬
‫ارزش هﺎﯼ اﺳﺎﺳﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﻨﺎرﻳﻮﯼ ﺳﻮم ﺷﻤﺎرا ﺑﺮاﯼ درﮎ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﮐﻤﮏ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﻻٰ؛ ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺣﮑﺎم‬

‫ﻟﻴﮑﻦ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺤﺪودﻳﺖ هﺎﯼ در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﺣﻘﻮق وﺟﻮد دارد‪ .‬او ً‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻴﺘﻮان اﺣﮑﺎم دﻳﮕﺮ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ را ﻧﻘﺾ ﻧﻤﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ؛ ﻣﺎدﻩ ‪ 59‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺁن هﻴﭻ ﺷﺨﺺ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎدﻩ ازﺣﻘﻮق‬
‫و ﺁزادﯼ هﺎﯼ ﻣﻨﺪرج اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮ ﺿﺪ اﺳﺘﻔﻼل‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ارﺿﯽ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ و وﺣﺪت ﻣﻠﯽ‬
‫ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ 34‬هﻤﭽﻨﺎن ﺑﻴﻦ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺗﺒﻌﻪ و ﺁن ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ " ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‪ ،‬رادﻳﻮ‪ ،‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‬
‫وﺳﺎﻳﺮ وﺳﺎﻳﻞ ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﯽ‪ ".‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻓﺮق ﻗﺎﻳﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﻳﺠﺎد و‬
‫ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و ﺳﺎﻳﺮ وﺳﺎﻳﻞ ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﯽ وﻧﺸﺮات را در ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﻘﺮرات‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ اﯼ درﺳﺎﻳﺮ ﮐﺸﻮر هﺎ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻃﺮز اﺳﺘﻔﺎدﻩ‪ ،‬ﻧﺸﺮ وﭘﺨﺶ ﻧﺸﺮات ﺻﻮﺗﯽ وﺗﺼﻮﻳﺮﯼ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد‬
‫دارد‪ .‬رﺳﺎﻧﻪ هﺎ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن رﺳﺎﻧﻪ هﺎ ﮐﻪ درﺟﻨﻮرﯼ ‪ 2006‬درﺟﺮﻳﺪﻩ رﺳﻤﯽ ﺷﻤﺎرﻩ ‪871‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﺸﺮرﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن رﺳﺎﻧﻪ هﺎ ﻗﺮار اﺳﺖ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮﺷﻮد و ﻣﻮاد ﺟﺪﻳﺪﯼ دراﻳﻦ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﻓﺰود ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻣﺎدﻩ ﺳﻮم ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻃﻮرﻳﮑﻪ درﻣﻘﺪﻣﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺗﺬﮐﺮ ﺑﻌﻤﻞ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ اﺗﺼﺎل ﻣﻴﺎن دﻳﻦ وﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ درﻗﻀﻴﻪ اﻳﮑﻪ ﻋﻴﻠﻪ ﻣﺤﺼﻞ ‪ 23‬ﺳﺎﻟﻪ ژورﻧﺎﻟﻴﺰم ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻇﻬﺎرات‬
‫ﮐﻔﺮﺁﻣﻴﺰش درﺳﺎ ل ‪ 2007‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬واﺿﺢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬او ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻘﺎﻟﻪ اﯼ ﺑﻮد ﮐﻪ از‬
‫اﻧﺘﺮﻧﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ دﻳﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم را ﻧﻘﺪ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﻣﺰارﺷﺮﻳﻒ وﯼ را‬

‫‪244‬‬
‫ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات اﻋﺪام ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺟﺮﮔﻪ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺣﮑﻢ را ﺗﺎﺋﻴﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان اﻳﻦ ﺣﮑﻢ را اﻧﺘﻘﺎد ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺣﮑﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ درﻇﺮف ﻳﮏ ﺳﺎﻋﺖ وﺑﺪون‬
‫ﺣﻀﻮر وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ ﻣﺘﻬﻢ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮاﻓﻌﻪ درﺷﻬﺮﮐﺎﺑﻞ ﻣﺠﺎزات اﻋﺪام راﺑﻪ ﺣﺒﺲ‬
‫‪ 20‬ﺳﺎل ﺗﺨﻔﻴﻒ داد‪ .‬ﻣﺤﺼﻞ ﻣﺬﮐﻮر ﺑﻪ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻧﻴﺰ ﺣﮑﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫ﻣﺮاﻓﻌﻪ را ﺗﺎﺋﻴﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ هﻢ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺣﮑﻢ ﺧﻮد را ﻃﻮر ﺳﺮﯼ ﺻﺎدر ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮارﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺘﻬﻢ و ﻧﻪ ﺑﺮاﯼ وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ وﯼ اﺟﺎزﻩ دادﻩ ﺷﺪ ﮐﻪ درﺟﻠﺴﻪ هﻴﺎت‬
‫ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺷﺘﺮاﮎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﻳﮏ ﻣﺎﻩ ﺑﻌﺪ از ﺻﺪور ﻗﺮار ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ از ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻨﺎرﻳﻮﯼ ﺳﻮم‪ :‬ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن‬

‫ﻣﺎدر ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ‪ ،‬ﭘﺮﻳﺴﺎ‪ ،‬از ﻋﻤﻠﮑﺮد ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻋﻠﯽ اﻟﺨﺼﻮص ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﻣﻔﺘﺶ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻗﻬﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‬
‫وﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد ﮐﻪ ﻧﺎﻣﻪ اﻧﺘﻘﺎد ﺁﻣﻴﺰﯼ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ .‬وﯼ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان ﭘﻮﻟﻴﺲ وﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران‬
‫ﻣﻴﻔﺮﺳﺘﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از دو هﻔﺘﻪ اﻧﺘﻈﺎر وﯼ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد ﮐﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮد را در ﻳﮑﯽ از روزﻧﺎﻣﻪ هﺎ ﺗﺤﺖ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺳﺮﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻧﺸﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ازﻧﺸﺮ اﻳﻦ ﺳﺮﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﭘﺮﻳﺴﺎ ﻣﯽ ﺁﻳﺪ و اﺣﻀﺎرﻳﻪ‬
‫اﯼ را ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺣﻀﻮر در ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﻪ وﯼ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺑﻪ وﯼ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ وﯼ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺮ‬
‫ﻼ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺴﻮل ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ واﻧﺘﻘﺎد از ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬ﺑﻪ زﻧﺪان ﺧﻮاهﺪ‬‫ﻧﺎﻣﻪ ‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻨﮑﻪ ﻗﺒ ً‬
‫رﻓﺖ‪ .‬ﭘﻮﻟﻴﺲ هﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﭘﺮﻳﺴﺎ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﺸﺮ ﺳﺮ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮگ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻮا ﻻت ﺑﺮا ﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬
‫‪ .1‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﭘﺮﻳﺴﺎ ﺧﻮب ﮐﺎر ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ؟ ﭼﺮا و ﭼﺮا ﻧﻪ؟‬

‫‪ .2‬ﺷﻤﺎ درﻣﻮرد ﺣﺎﻟﺖ وﯼ ﭼﻪ ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻠﯽ ﺧﻮاهﻴﺪ داﺷﺖ؟‬

‫‪ .3‬ﺁﻳﺎ ﺣﻘﻮق وﯼ زﻳﺮ ﭘﺎﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﭼﻄﻮر و ﺗﻮﺳﻂ ﮐﯽ؟‬

‫‪ .4‬ﺁﻳﺎ ﺣﻘﻮق ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﻣﻔﺘﺶ زﻳﺮ ﭘﺎﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻄﻮر و ﺗﻮﺳﻂ ﮐﯽ؟‬

‫‪ .5‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﺁﻳﺎ ﻣﺤﺪودﻳﺖ هﺎﯼ درﻣﻮرد ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖ هﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ وﻳﺎ‬
‫اﻳﻨﮑﻪ ﺁن ﻣﻮاردﻳﮑﻪ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺴﺠﻴﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟‬

‫‪ .6‬ﻣﺰاﻳﺎ و ﻧﻮاﻗﺺ ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن ﮐﺪام هﺎ اﻧﺪ؟‬

‫‪ .7‬ﻣﺰاﻳﺎ و ﻧﻮاﻗﺺ ﺳﺎﻧﺴﻮر ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﭼﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد؟‬

‫‪245‬‬
 ‫ﻗﻀﻴﻪ ﺳﻮم‪ :‬زﻧﺪاﻧﯽ وﺟﺪان درارﻳﺘﺮﻳﺎ‬
‫ﻓﻴﺴﺎهﯽ ﻳﻮهﺎﻧﺲ ﺑﻪ ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‪ .‬روزﻧﺎﻣﻪ و ﺳﺎﻳﺮ رﺳﺎﻧﻪ هﺎ درارﻳﺘﺮﻳﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ را ﺑﺮاﯼ ﺣﻖ ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن‬
‫ﻧﺸﺮ و اﻧﺘﻘﺎداﺗﯽ را ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮاﻋﻤﺎل ﺳﺮﮐﻮب ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻪ ﻧﺸﺮ ﻣﻴﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬ﻓﻴﺴﺎهﯽ ﻳﻮهﺎﻧﺲ و دﻳﮕﺮ‬
‫رهﺒﺮان ﻣﺴﺘﻘﻞ ژورﻧﺎﻟﺴﺖ هﺎ را ﺑﺎزداﺷﺖ ﻧﻤﻮدﻩ وﺗﻤﺎم رﺳﺎﻧﻪ هﺎﯼ ﻏﻴﺮ دوﻟﺘﯽ را ﻣﻤﻨﻮع ﻗﺮارداد‪.‬‬
‫ﻓﻴﺴﺎهﯽ ﻳﻮهﺎﻧﺲ ﮐﻪ ﻓﻴﺲ – ﻳﻮ‪ -‬هﺎﯼ و ﻳﻮ‪ -‬هﺎن‪ -‬ﻧﻴﺲ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻨﺎم ﺟﻮﺷﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ ،‬ادﻳﺘﻮر و‬
‫ﻳﮑﯽ از ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺰاران هﻔﺘﻪ ﻧﺎﻣﻪ " ﺳﺘﻴﺖ" ﮐﻪ در ﻳﮏ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻴﺮاژرا در ارﻳﺘﺮﻳﺎ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ – ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻘﺮ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻼت زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻋﺪم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ وﻋﺪاﻟﺖ و ﻓﻘﺪان ﺗﻌﻬﺪ ﺑﺮاﯼ‬
‫اﺷﺨﺎص ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺟﻨﮕﯽ‪ -‬ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻪ ﺁن ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮد‪ ،‬هﻔﺘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺳﺘﻴﺖ ﺻﺒﺮ وﺷﮑﻴﺒﺎﻳﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﻟﻴﺮﻳﺰ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫در‪ 18‬ﺳﭙﺘﻤﺒﺮ ‪ ،2001‬ﻳﮏ هﻔﺘﻪ ﺑﻌﺪ از ﺣﻤﻼت ﺑﺎﻻﯼ ﻧﻴﻮﻳﺎرﮎ وواﺷﻨﮕﺘﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت ارﻳﺘﺮﻳﺎ درﺻﺪد ﺧﺎﻣﻮش ﮐﺮدن‬
‫ﻣﻨﺘﻘﺪﻳﻦ ﺷﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻳﮏ ﮔﺮوپ از ﻣﺴﻮﻟﻴﻦ ﻋﺎ ﻟﻴﺮﺗﺒﻪ ﺣﺰب ﺣﺎﮐﻢ را ﮐﻪ ﺧﻮاهﺎن اﺻﻼﺣﺎت ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺻﻠﺢ‬
‫ﺁﻣﻴﺰازﻃﺮﻳﻖ روزﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﻤﺎم روزﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﻣﺴﺘﻘﻞ ارﻳﺘﺮﻳﺎ را ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ اﯼ‬
‫ﺑﻪ "ﻣﺨﺎﻃﺮﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻦ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ" ﻣﻤﻨﻮع ﮐﺮد‪ .‬درروزهﺎﯼ ﺑﻌﺪ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد رهﺒﺮان رﺳﺎﻧﻪ هﺎﯼ ﻣﺴﺘﻘﻞ را‬
‫ﻧﻴﺰ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫هﻴﭻ ﮐﺪام از ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪﮔﺎن ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺗﻬﺎم رﺳﻤﯽ ﺑﺎﻻﯼ ﺷﺎن وارد ﻧﺸﺪ و وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ ﻧﻴﺰ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺖ هﺎﯼ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﺮاﯼ ﺑﻴﺸﺘﺮ از دوﺳﺎل ﻣﺘﻮاﻟﯽ درﺗﻮﻗﻴﻒ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدﻧﺪ ودر ﻣﺎرچ ‪ 2002‬ﻳﮏ ﻣﻈﺎهﺮﻩ‬
‫ﻗﻬﺮ ﺁﻣﻴﺰ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﻮﻗﻴﻒ ﺁﻧﻬﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻣﻈﺎهﺮﻩ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪﻩ ﮔﺎن ﺑﻪ ﻳﮏ ﻣﮑﺎن ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم ﻣﻨﺘﻘﻞ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ وهﻴﭻ اﻃﻼﻋﯽ از ﺁﻧﻬﺎ دردﺳﺘﺮس ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﯽ در ارﺗﻴﺮﻳﺎ ﺷﺪﻳﺪًا زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﺑﻮد‪ .‬اﻳﺠﺎد ﻣﻮﺳﺴﺎت ﻏﻴﺮ اﻧﺘﻔﺎﻋﯽ ﻏﻴﺮ دوﻟﺘﯽ ‪ NGO‬اﺟﺎزﻩ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ را‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ارﻳﺘﺮﻳﺎ ﺑﺮاﯼ ﭘﺮوﺳﻪ دﻣﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺁن ﮐﺸﻮر ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ‪2000 -1998‬‬
‫ﺗﺎﺳﻴﺲ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ را اﺟﺎزﻩ ﻣﯽ دهﺪ‪.‬‬
‫ﻼ اﺟﺎزﻩ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دارد‪ ،‬ﺣﺰب ﺣﺎﮐﻢ ﻣﺮدم ﺑﺮاﯼ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ وﻋﺪاﻟﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ وﮐﺪام ﺣﺰب‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﻓﻌ ً‬
‫دﻳﮕﺮ ﺗﺎﺑﻪ اﮐﻨﻮن اﺟﺎزﻩ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ را ﮐﺴﺐ ﻧﮑﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﻗﺒﻞ از ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ رﺳﺎ ﻧﻪ هﺎﯼ ﭼﺎﭘﯽ در ﺳﺎل ‪،2001‬‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ از دادن اﺳﺘﻘﻼل ﺑﻪ رادﻳﻮ وﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﺧﻮد دارﯼ وزرﻳﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪Source: Human Rights & Service Learning: 2007.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ 35‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ دوﻧﻮع ﺣﻘﻮق را ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻣﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻬﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺁزادﯼ ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺟﻤﻴﻌﺖ هﺎ وﺁزادﯼ ﺗﺸﮑﻴﻞ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ‪.‬‬

‫اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ‪ (1:‬ﺣﺰب ﻣﻨﺎﻗﺾ اﺣﮑﺎم دﻳﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم‬
‫وﻧﺼﻮص وارزﺷﻬﺎ ﯼ ﻣﻨﺪرج اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ؛ ‪(2‬ﺗﺸﮑﻴﻼت وﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ ﺣﺰب ﻋﻠﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫‪ (3‬اهﺪاف و ﺗﺸﮑﻴﻼت ﻧﻈﺎﻣﯽ وﺷﺒﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ‪ (4‬ﺗﺎﺳﻴﺲ وﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺣﺰب ﺑﺮﻣﺒﻨﺎﯼ ﻗﻮﻣﻴﺖ‬
‫ﺳﻤﺖ‪ ،‬زﺑﺎن وﻣﺬهﺐ ﻓﻘﻬﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬هﺪف اﻳﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖ هﺎ ﻋﺒﺎرت از ﺗﺎﻣﻴﻦ وﺣﺪت ﺳﻴﺎﺳﯽ اﻳﺠﺎد ﻳﮏ‬
‫ﭘﺮوﺳﻪ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﺮاﯼ اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻳﮏ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﺎﻳﺪ داراﯼ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ ﺷﻔﺎف ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﻳﺠﺎد‬
‫ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﺣﮑﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ ذﻳﺼﻼح ﻣﻨﺤﻞ ﺷﺪﻩ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 36‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻖ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت وﺗﻈﺎهﺮات‬
‫ﺻﻠﺢ ﺁﻣﻴﺰ ﺑﺪون ﺣﻤﻞ ﺳﻼح ﺑﺮاﯼ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺟﺎﻳﺰ وﺻﻠﺢ ﺁﻣﻴﺰ را دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻖ‪ ،‬ﻣﺮدم را ﻗﺎدر‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﺗﺒﺎدل اﻓﮑﺎر ﻧﻤﻮدﻩ و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎﻻﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻋﺘﺮاض ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻖ‬
‫ﻳﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﯼ ﺁزادﯼ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ اﻳﻦ ﺣﻖ ﺑﺼﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﮑﯽ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ‬
‫اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪246‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﮐﻪ دراﮐﺘﻮﺑﺮ ‪ ، 2003‬ﺷﻤﺎرﻩ ‪ 812‬ﺟﺮﻳﺪﻩ رﺳﻤﯽ ﻧﺸﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ‬
‫را ﻣﺴﻮول ﺛﺒﺖ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ) اﺣﺰاﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 700‬ﻋﻀﻮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ( داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ را درﻣﻮرد ﺣﻘﻮق اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ ﺁﻧﻬﺎ ‪ ،‬دادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪ 33‬ﻧﻴﺰ راﺑﻄﻪ ﻧﺰدﻳﮏ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻣﺎ دارد ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ اﻳﻦ ﻣﺎدﻩ ﺣﻖ دادن راﯼ‬
‫واﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪن راﺑﺮاﯼ ﺗﻤﺎم اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺎدﻩ ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻗﺎدر‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮد را ﺑﺎﺣﻤﺎﻳﺖ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ از ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﺸﺨﺺ و ﺷﺨﺺ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار ﻣﻮرد ﻧﻈﺮﺧﻮد‪ ،‬ﺗﺸﮑﻴﻞ دهﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﮑﯽ از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺣﮑﻮﻣﺖ هﺎﯼ دﻣﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺴﺆل ﭘﺎﺳﺦ دهﯽ ﺑﺮاﯼ راﯼ دهﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ ﺋﻴﮑﻪ ﺑﺼﻮرت دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ ﻣﻨﺒﻊ‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻗﺪرت را ﺗﺸﮑﻴﻞ دادﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﻤﻴﺴﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻧﻈﺎرت از ﺗﺪوﻳﺮ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ ازﮐﻮﺷﺶ هﺎ و ﻧﻔﻮذ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﺗﻄﻤﻴﺢ ﻣﺮدم ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮدادن ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ دارد‪ .‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ‪ ، 2005‬ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﺎرواﻟﯽ هﺎ ‪ 2003‬و ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺷﻮرا هﺎﯼ وﻻﻳﺘﯽ‪ 2005‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺳﻨﺎرﻳﻮﯼ ﭼﻬﺎرم‪ :‬اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ وﺣﻖ راﯼ دهﯽ‬

‫ﭘﺪر ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ‪ ،‬ﻓﺮاز‪،‬هﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎﻻﯼ ﻋﻤﻠﮑﺮد اﻓﺮاد ﻣﺴﻠﺢ ﮐﻪ ﺑﺎﻻﯼ ﭘﺴﺮ وﯼ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ وازﻳﺖ‬
‫ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺑﺮاﯼ ﺧﺎﻧﻤﺶ ﺷﺪﻳﺪًا ﻗﻬﺮ ﺑﻮدﻩ وﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻳﮏ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫از ﺣﻘﻮق اﻗﻠﻴﺖ هﺎﯼ ﺳﺎﮐﻦ دروﻻﻳﺖ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ اش ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺤﻠﯽ ﻏﺮض‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣﻘﻮق ﻓﺮدﯼ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ در ﻃﯽ ﺳﻪ ﻣﺎﻩ ﺁﻳﻨﺪ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺗﻈﺎهﺮات ﺻﻠﺢ ﺁﻣﻴﺰ را‬
‫ﻧﻴﺰ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪهﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ وﯼ ﺑﻪ زودﯼ ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪﻩ و ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ‪ 800‬ﻧﻔﺮ ﻋﻀﻮﻳﺖ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺰب را ﮐﺴﺐ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ وﯼ ﺑﻪ ﺣﺪﯼ ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺗﻦ از اﻋﻀﺎﯼ ﺣﺰب‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﻌﺮﻓﯽ وﮐﺎرﮐﺮدهﺎﯼ ﺣﺰب و اراﺋﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت دﻳﮕﺮ درﻣﻮرد ﺣﺰب‪ ،‬ﻳﮏ وﻳﺐ ﺳﺎﻳﺖ را ﻧﻴﺰ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫دوهﻔﺘﻪ ﻗﺒﻞ از ﺗﺪوﻳﺮ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﻣﻔﺘﺶ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻓﺮاز ﺁﻣﺪﻩ و وﯼ را ﻣﻄﻠﻊ ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﺣﺰب‬
‫ﺳﻴﺎﺳﯽ وﯼ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮدﻩ وﻣﻤﻨﻮع ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﻧﺎﻣﻪ اﯼ را ﮐﻪ ﺑﻪ اﻣﻀﺎﯼ ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان‬
‫ﻣﺤﻠﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻓﺮاز ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ‪ .‬هﮑﺬا وﯼ ﻓﺮاز را ﻣﻄﻠﻊ ﻣﯽ ﺳﺎزد ﮐﻪ ﻧﺎم وﯼ از ﺗﻤﺎم ورﻗﻪ‬
‫هﺎﯼ راﯼ دهﯽ دور ﺷﺪﻩ و درﻋﻮض ﻧﺎم ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان ﻣﺤﻠﯽ درج ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮاز ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ اﻋﺘﺮاض ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ وﯼ اﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﻖ وﯼ ﻣﻮرد ﺗﺠﺎوز ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﯼ اﻇﻬﺎر ﻣﯽ دارد ﮐﻪ ﺣﺰب وﯼ ﻧﻪ ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان ﻣﺤﻠﯽ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬درروزهﺎﯼ ﺑﻌﺪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت داﻳﺮ ﺷﺪ ودر ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﺰب ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان ﻣﺤﻠﯽ ﺑﺮﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺨﺎﻃﺮ‬
‫اﻳﻨﮑﻪ از ﺗﻨﺶ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﺮاز ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻮﻟﻴﺲ از اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺤﺮوم ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪247‬‬
 ‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬
‫‪ .1‬ﺁﻳﺎ اﻳﻦ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺖ؟ ﭼﺮا ﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺖ ؟ وﭼﺮا ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ؟‬

‫‪ .2‬ﺁﻳﺎ ﺣﻘﻮق ﻓﺮاز ﻣﻮرد ﺗﻌﺪﯼ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺪام ﺣﻖ وﯼ ﻣﻮرد ﺗﺠﺎوز ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟ ﭼﻄﻮر ﺗﺨﻄﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟ واﻳﻦ ﺣﻘﻮق را ﮐﯽ ﺗﺨﻄﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ؟‬

‫‪ .3‬ﺁﻳﺎ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻓﺮاز ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ؟ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ؟ دﻳﮕﺮ ﭼﻪ اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ وﯼ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ اﺗﺨﺎذ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ؟‬

‫‪ .4‬ﺁﻳﺎ ﺣﺰب ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان ﻣﺤﻠﯽ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ؟ ﭼﺮا و ﻳﺎ ﭼﺮا ﻧﻪ؟‬

‫‪ .5‬اﮔﺮﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻋﻮض ﻓﺮاز ﻣﯽ ﺑﻮدﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ ﮐﺮدﻳﺪ؟‬

‫‪ .6‬ﺷﻤﺎ درﻣﺤﮑﻤﻪ ﭼﻪ دﻻﻳﻠﯽ را ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاﯼ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﮐﺸﻴﺪن ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ؟‬

‫اﻗﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺷﻬﺮوﻧﺪﯼ و ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ‬

‫ﻣﺎدﻩ ﭼﻬﺎرم ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻋﻄﺎﯼ ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﻓﻐﺎن هﺎ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺷﻬﺮوﻧﺪﯼ ﺗﺸﺨﻴﺺ‬
‫ﻣﻴﺪ هﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻋﻀﻮ ﻣﮑﻤﻞ ﻳﮏ ﮐﺸﻮر ﻣﻌﻴﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و وﻓﺎدارﯼ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺁن ﮐﺸﻮر داﺷﺘﻪ دارد‬
‫ﻳﺎ ﺧﻴﺮ ودرﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد ﺣﻘﻮق واﻣﺘﻴﺎزاﺗﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺁن ﮐﺸﻮر ﻓﺮاهﻢ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﺳﺎس اﻗﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺧﻮن وﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ درﻗﺎﻧﻮن ﺑﻴﺎن ﺷﺪﻩ‬
‫ﻼ دراﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ ﭘﻴﺶ ﺷﺮط ﺑﺮاﯼ ﺑﻬﺮﻩ ﻣﻨﺪ ﺷﺪن از ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬
‫ﭼﻬﺎرم و ﺑﻴﺴﺖ هﺸﺖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺎﻟﺘﺮﺗﻴﺐ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﯽ دارد ﮐﻪ هﻴﭻ اﻓﻐﺎن از ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ اﻓﻐﺎﻧﯽ ﻣﺤﺮوم‬
‫ﻧﻤﯽ ﮔﺮدد ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮن‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ هﻤﭽﻨﺎن ﺣﻖ ﻣﺴﺎﻓﺮت وﻣﺴﮑﻦ را درهﺮﻗﺴﻤﺖ ﮐﺸﻮر‬
‫ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ )ﻣﺎدﻩ ‪ .(39‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺣﻖ ﻣﺴﺎﻓﺮت اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﯽ را درﺑﻴﺮون‬
‫از ﮐﺸﻮر ﻧﻴﺰ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻖ ﻣﺴﺘﻠﺰم داﺷﺘﻦ ﭘﺎﺳﭙﻮرت وﺻﺪور ﺁن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ درﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺳﺎل ‪ 1939‬ﭘﺎﺳﭙﻮرت ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ 28‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺘﺮداد اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﮐﺸﻮر هﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﻣﺤﺪود ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﺮداد ﭘﺮوﺳﻪ‬
‫اﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺁن ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دوﻟﺖ ﻣﺘﺒﻮﻋﺶ ﺑﻪ ﮐﺸﻮر دﻳﮕﺮﯼ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻋﻤﻞ‬
‫ﺟﺮﻣﯽ را درﺁن ﮐﺸﻮر ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﺮض ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺳﭙﺮدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻋﻤﻠﻴﻪ اﺳﺘﺮداد اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﯽ‬
‫را از ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ درﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺮوم ﻣﯽ ﺳﺎزد ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ او ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺸﻮر دﻳﮕﺮ ﮐﻪ درﺁﻧﺠﺎ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺗﺴﻠﻴﻢ دادﻩ ﺷﻮد وﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ وﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﮐﺸﻮر ﻣﺤﻞ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن راﺗﻨﻬﺎ درﺻﻮرﺗﯽ‬
‫ﺑﻪ ﮐﺸﻮر دﻳﮕﺮ اﺳﺘﺮداد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻌﺎهﺪ وﻳﺎ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎﻟﻤﺜﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ)ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل؛ ﺁﻧﻬﺎ هﻢ‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﻪ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ اﺗﺒﺎع ﺷﺎن را ﻏﺮض ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ( )ﻣﺎدﻩ ‪.(28‬‬

‫ﺑﺎزداﺷﺖ وﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد ﺣﻘﻮﻗﯽ را ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺎزداﺷﺖ وﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺴﺠﻴﻞ ﻧﻤﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﻧﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﻣﺴﺘﻘﻴﻤًﺎ ﻗﺪرت ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﺠﺎزات‬

‫‪248‬‬
‫ﻳﮏ اﻓﻐﺎن وﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ از ﺣﻖ ﺁزادﯼ را ﮐﻨﺘﺮول ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر اﻳﻦ ﺣﻘﻮق را ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻗﺮار ﻣﻴﺪهﻴﻢ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻼت ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻮق در ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ 25‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺻﻞ ﺑﯽ ﮔﻨﺎﻩ ﺑﻮدن را ﺑﺮاﯼ ﺗﻤﺎم ﻣﺘﻬﻤﻴﻦ ﺑﺮﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﻬﻢ ﺗﺎوﻗﺘﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻗﻄﻌﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺎﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺤﮑﻮم ﻋﻠﻴﻪ ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺑﯽ ﮔﻨﺎﻩ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد )ﻣﺎدﻩ ‪.(25‬‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪ 27‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﺻﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺖ ﺟﺮاﻳﻢ وﺟﺰا هﺎ را ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺁن هﻴﭻ ﻋﻤﻠﯽ‬
‫را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺟﺮم داﻧﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ارﺗﮑﺎب ﻋﻤﻞ ﺟﺮﻣﯽ ﻧﺎﻓﺬ ﺑﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻼ ﻋﻤﻞ را ﺟﺮم‬ ‫هﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ هﻴﭻ ﺷﺨﺼﯽ را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﻮد ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬
‫داﻧﺴﺘﻪ وﻣﺠﺎزات ﺑﺮاﯼ ﺁن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪.(27‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ 30‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ درﻣﻮرد ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ اﮐﺮاﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﯽ ﻧﮕﺎرد‪ :‬اﻇﻬﺎر‪ ،‬اﻗﺮار وﺷﻬﺎدﺗﯽ ﮐﻪ از ﻣﺘﻬﻢ‬
‫ﻳﺎ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮﯼ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﮐﺮاﻩ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁوردﻩ ﺷﻮد اﻋﺘﺒﺎر ﻧﺪارد‪ .‬ﺣﮑﻢ اﻳﻦ ﻣﺎدﻩ ﺑﻪ ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ‬
‫ﺷﮑﻨﺠﻪ ﮐﻪ درﻣﺎدﻩ ‪ 29‬ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ارﺗﺒﺎط دارد‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 30‬ﻣﺸﻌﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اﻋﺘﺮاﻓﺎت ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﻄﻮر داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ودرﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺴﺆﻟﻴﻦ ذﻳﺼﻼح ﻣﺤﺎﮐﻢ ودرﺣﺎﻟﺖ ﺻﺤﺖ ﻋﻘﻞ ﺑﻌﻤﻞ ﺁﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ ،31‬ﺣﮑﻢ ﻣﺎدﻩ ‪ 27‬ﮐﻪ درﻣﻮرد ﻃﯽ ﻣﺮاﺣﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ درﺗﻤﺎم ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺟﺰاﻳﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬را ﺗﻘﻮﻳﺖ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻃﯽ ﻣﺮاﺣﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ درﺟﺮﻳﺎن ﺗﻤﺎم دﻋﺎوﯼ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ واﻧﺼﺎف ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﻮد‪ .‬هﮑﺬا ﻃﯽ ﻣﺮاﺣﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﮑﻪ اﻓﺮاد را از ﺣﻖ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺁزادﯼ وﻣﻠﮑﻴﺖ ﻣﺤﺮوم ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﻓﺮاد را اﺣﺘﺮام ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ 31‬هﮑﺬا ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﯽ دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﺮد ﺗﻮﻗﻴﻒ‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﺑﺎﻳﺪ از اﺗﻬﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻋﻠﻴﻪ وﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫رﺳﻤًﺎ ﻣﻄﻠﻊ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺘﻬﻢ ﺣﻖ دارد ﮐﻪ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ وﯼ درﻣﻮﻋﺪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺎدﻩ ‪ 31‬ﺗﻀﻤﻴﻨﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ درﻣﻮرد ﺣﻖ داﺷﺘﻦ وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ درهﻨﮕﺎم دﺳﺘﮕﻴﺮﯼ وﻳﺎ‬
‫درﺟﺮﻳﺎن ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ‪ ،‬را ﺑﺮاﯼ اﻓﺮاد ﻣﯽ دهﺪ‪ .‬دوﻟﺖ درﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺟﻨﺎﻳﯽ ﺑﺮاﯼ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﯽ ﺑﻀﺎﻋﺖ وﮐﻴﻞ‬
‫ﻣﺪاﻓﻊ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺤﺮﻣﻴﺖ ﻣﺮاﺳﻼت‪ ،‬ﻣﮑﺎﻟﻤﺎت وﻣﺨﺎﺑﺮات ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻬﻢ ووﮐﻴﻞ ﺁن‪ ،‬از هﺮ ﻧﻮع‬
‫ﺗﻌﺮض ﻣﺼﺆن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪(31‬‬

‫ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ وﺳﻴﺎﺳﯽ‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺣﻖ ﻣﺤﺮﻣﻴﺖ اﺷﺨﺎص را ﻧﻴﺰ ﺗﺴﺠﻴﻞ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ " ﺁزادﯼ وﻣﺤﺮﻣﻴﺖ ﻣﺮاﺳﻼت و‬
‫ﻣﺨﺎﺑﺮات اﺷﺨﺎص از ﺗﻌﺮض ﻣﺼﻮن اﺳﺖ" )ﻣﺎدﻩ ‪ . (37‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ‪ ،‬ﻣﺴﮑﻦ ﺷﺨﺺ از ﺗﻌﺮض ﻣﺼﺆن‬
‫اﺳﺖ )ﻣﺎدﻩ ‪ .(38‬دوﻟﺖ ﺣﻖ ﺗﻔﺘﻴﺶ ﻣﺮاﺳﻼت وﻣﺨﺎﺑﺮات اﺷﺨﺎص را ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن‬
‫)ﻣﺎدﻩ ‪ .(37‬دوﻟﺖ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪون اﺟﺎزﻩ ﺳﺎﮐﻦ ﺧﺎﻧﻪ و ﻳﺎ ﻗﺮار ﻗﺒﻠﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺎﺻﻼﺣﻴﺖ وارد ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﺷﺨﺺ ﺷﺪﻩ وﺁﻧﺮا ﺗﻔﺘﻴﺶ ﮐﻨﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪ .(38‬اﻣﺎدرﺻﻮرت ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﻣﺸﻬﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻣﻮر ﻣﺴﺆل دوﻟﺖ ﻣﯽ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪون اﺟﺎزﻩ ﻗﺒﻠﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪ‪ ،‬وارد ﻣﻨﺰل ﺷﺨﺺ ﺷﺪﻩ وﺗﻔﺘﻴﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ اﻣﺎ ﻣﺎﻣﻮر ﻣﺬﮐﻮر ﻣﮑﻠﻒ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ زودﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ ﻓﺮار ﻣﺤﮑﻤﻪ را ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪) .‬ﻣﺎدﻩ ‪ (38‬اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ درﺻﻮرت‬
‫اﻋﻼن ﺣﺎﻟﺖ اﺿﻄﺮار ﺑﻪ ﺗﻌﻠﻴﻖ درﺁﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻣﺎدﻩ ‪ 50‬ﺣﻖ داﺷﺘﻦ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت دوﻟﺘﯽ را‬

‫‪249‬‬
‫ﺑﺮاﯼ اﻓﺮاد ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﯽ دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻖ ﺷﻔﺎﻓﻴﺖ درﮐﺎرهﺎﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﮐﺮدﻩ و ﻣﺤﺪودﻳﺘﯽ در‬
‫ﺁن وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺮاﯼ ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮان و اﻣﻨﻴﺖ ﻋﺎﻣﻪ ﺿﺮرﯼ ﻋﺎﻳﺪ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ج‪ .‬ﺣﻘﻮق اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮهﻨﮕﯽ‬

‫ﺣﻘﻮق اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ وﻓﺮهﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺗﺎﻣﻴﻦ رﻓﺎﻩ ﻋﺎﻣﻪ را ازﻃﺮﻳﻖ ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﻮدن اﻣﻮال‬
‫وﺧﺪﻣﺎت ﺑﺮاﯼ هﻤﻪ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻘﻮق از ﺣﻘﻮق ﺳﻴﺎﺳﯽ وﻣﺪﻧﯽ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ هﺎ را وادار ﻣﯽ ﺳﺎزد ﮐﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﯼ هﺎﯼ اﺳﺎﺳﯽ را ﺑﺮاﯼ رﻓﺎﻩ‬
‫اﻓﺮاد ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻘﻮق اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ وﻓﺮهﻨﮕﯽ از ﺟﻬﺖ دﻳﮕﺮ هﻢ ﺑﺎ ﺣﻘﻮق ﺳﻴﺎﺳﯽ وﻣﺪﻧﯽ ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫اﺳﺖ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ اﻳﻨﻬﺎ درﻣﺎهﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮاهﺸﺎت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ دردﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ هﺎﯼ‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﺛﺒﺎت ﺗﻼش هﺎﯼ ﺑﺮاﯼ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺣﻘﻮق اﻗﺘﺼﺎدﯼ واﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬ﺑﻄﻮرﻣﺜﺎل‪،‬‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪﻩ اﻣﺮﻳﮑﺎ ﻗﺎدر ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻘﺮ ﮔﺴﺘﺮدﻩ را درﻣﺮاﮐﺰ ﺷﻬﺮﯼ ﮐﺎهﺶ ﺑﺪهﺪ وﻣﺮاﻗﺒﺖ هﺎﯼ‬
‫ﺻﺤﯽ ﻻزم را ﺑﺮاﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ )ﻗﻀﻴﻪ ﺷﻤﺎرﻩ ‪ 4‬را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ(‪ .‬ازﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻮﺳﺴﺎت‬
‫اﺟﺮاء ﮐﻨﻨﺪﻩ‪ ،‬ﺣﻘﻮق اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬ﻓﺮهﻨﮕﯽ واﺟﺘﻤﺎﻋﯽ وﻣﻮﺳﺴﺎﺗﻴﮑﻪ ﺣﺎﻣﯽ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ وﺳﻴﺎﺳﯽ اﻧﺪ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺗﻔﺎوت هﺎﯼ و ﺟﻮد دارد‪ .‬ﻋﻤﻠﮑﺮد اروﭘﺎﻳﯽ هﺎ ﺑﺎ ﻋﻤﻠﮑﺮد اﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽ هﺎ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻴﺰان‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ازﺣﻘﻮق اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬ﻓﺮهﻨﮕﯽ واﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻋﻤﺪﺗًﺎ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ رﺷﺪ واﻧﮑﺸﺎف ﻳﮏ‬
‫ﮐﺸﻮردارد‪.‬‬

‫ﺑﻄﻮرﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺣﻖ ﺻﺤﺖ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎدﻩ ‪ 52‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﮏ‬
‫ﺣﻖ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﺳﺎﺳًﺎ ﺑﺎ ﺣﻘﯽ ﮐﻪ درﻣﺎدﻩ ‪ 29‬درﻣﻮرد ﻣﻨﻊ ﺗﻌﺬﻳﺐ وﻣﺠﺎزات ﺧﻼف‬
‫ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻳﯽ ﺑﻴﺎن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﻮدن ﺗﺴﻬﻴﻼت ﺻﺤﯽ ﺑﺮاﯼ ﺗﻤﺎم اﺗﺒﺎع‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮑﯽ از وﺟﺎﻳﺐ اﺳﺎﺳﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﺪارﮎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ وزارت ﺻﺤﺖ ﻋﺎﻣﻪ وﺳﻴﺴﺘﻢ ﺻﺤﯽ ﺑﺮاﯼ ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﻮدن ﺧﺪﻣﺎت ﺻﺤﯽ ﻧﻴﺰ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ازﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﻣﺠﺎزات ﺧﻼف ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ از ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺗﺎ‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺆﻟﻴﻦ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺑﺮﺧﻼف ﺁن ﻋﻤﻞ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﺟﺮاﯼ اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﺑﺎ ﻣﺎدﻩ‬
‫‪ 29‬ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﻤﻴﺴﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن )‪ ،(AIHRC‬ﺑﺮﻋﮑﺲ وزارت‬
‫ﺻﺤﺖ ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ وﺳﻴﺎﺳﯽ ﺗﻮﺟﻪ دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻮض ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﻮدن ﺗﻀﻤﻴﻨﺎﺗﯽ ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ‬
‫اﻋﻤﺎل ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬ﺣﻘﻮق اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬ﻓﺮهﻨﮕﯽ واﺟﺘﻤﺎﻋﯽ وﺟﺎﻳﺒﯽ راﺑﺎﻻﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺿﻊ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ‬
‫اﻣﻮال وﺧﺪﻣﺎت را ﺑﺮاﯼ اﺗﺒﺎع ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻘﻮق اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬ﻓﺮهﻨﮕﯽ واﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﻪ درﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ در ﭼﺎرت ذﻳﻞ‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪250‬‬
 ‫ﭼﺎرت ﻧﻤﺒﺮ ‪ :٢‬ﺣﻘﻮق اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ وﻓﺮهﻨﮕﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﺣﻘﻮق ﻓﺮهﻨﮕﯽ‬ ‫ﺣﻘﻮق ﮐﺎر‬ ‫ﺣﻘﻮق اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬ ‫ﺣﻘﻮق اﻗﺘﺼﺎدﯼ‬

‫ﺗﺴﺎوﯼ زﺑﺎﻧﻬﺎ‬ ‫ﺣﻘﻮق ﻣﻌﻠﻮﻟﻴﻦ‬ ‫ﺣﻖ ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ‬

‫ﺣﻖ ﮐﺎر ﻣﺎدﻩ ‪۴٨‬‬ ‫وﻣﻌﻴﻮﺑﻴﻦ ﻣﺎدﻩ‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪١۶‬‬ ‫‪۵٣‬‬ ‫ﻣﺎدﻩ ‪۴٠‬‬

‫ﺗﺤﻤﻴﻞ ﮐﺎر‬ ‫ﺣﻘﻮق ﻃﻔﻞ‬ ‫ﺗﻌﻮﻳﺾ ﻋﺎدﻻﻧﻪ‬

‫اﺟﺒﺎرﯼ‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪۵۴‬‬ ‫ﻣﺎدﻩ ‪۴٠‬‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪۴٩‬‬

‫ﺣﻖ ﺗﻌﻠﻴﻢ‬ ‫ﺣﻖ ﺻﺤﺖ‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪۴٣‬‬ ‫ﻣﺎﻩ ‪۵٢‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗـﻀﻴﻪ‪ :‬ﻓﻘﺮ در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪﻩ اﻣﺮﻳﮑﺎ‬

‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﻪ ﻣﻴﻠﻮن ﻣﺮد‪ ،‬زن و ﻃﻔﻞ دراﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪ اﻣﺮﻳﮑﺎ ﺑﯽ ﺧﺎﻧﻪ }ﻓﻘﻴﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﭽﺎرﻩ { هﺴﺘﻨﺪ ﺣﺘﯽ ﺧﻄﺮ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﻓﺮاد ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ ﺑﯽ ﺧﺎﻧﻪ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬راﭘﻮرﻳﮑﻪ درﺟﻨﻮرﯼ ‪ 2001‬ﺗﻮﺳﻂ وزارت ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﺳﺎزﯼ واﻧﮑﺸﺎف ﺷﻬﺮﯼ )‪ (HUD‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪﻩ اﻣﺮﻳﮑﺎ ﻧﺸﺮ ﺷﺪ ﺑﻴﺎن ﻣﯽ دارد ﮐﻪ ‪ 4.9‬ﻣﻴﻠﻮن ﺧﺎﻧﻮادﻩ‬
‫اﻣﺮﻳﮑﺎﻳﯽ ﻋﺎﻳﺪ ﮐﻤﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺿﺮورت داﺷﺘﻦ ﻳﮏ ﺧﺎﻧﻪ را ﺗﺎﻣﻴﻦ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻴﺶ از ‪ 50‬ﻓﻴﺼﺪ ﻋﺎﻳﺪ‬
‫ﺷﺎن ﺻﺮف ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﺮاﻳﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽ ﮐﺮدد درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺨﻤﻴﻦ ‪ HUD‬ﺧﺎﻧﻮادﻩ هﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻴﺶ از ‪30‬‬
‫ﻓﻴﺼﺪ ﻋﺎﻳﺪ ﺷﺎن را ﺻﺮف ﮐﺮاﻳﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻓﮑﺘﻮرهﺎﯼ اﺳﺎﺳﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﻓﻘﺮ‬
‫وﺗﻨﮕﺪﺳﺘﯽ ﻣﻴﮑﺸﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﺪم دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻋﺪم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻓﺮﺻﺖ هﺎﯼ ﮐﺎرﯼ ﻳﺎ ﺷﻐﻠﯽ‪،‬‬
‫ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺑﻮدن ﻣﺰد و ﻗﻄﻊ ﮐﺮدن ﺧﺪﻣﺎت ﻋﺎﻣﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ هﺎﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻮق‪ ،‬ازدﺳﺖ دادن ﻣﻌﺎش‪،‬‬
‫ﺑﺤﺮان ﺻﺤﺖ وﻳﺎ ﺑﻞ }‪{Biil‬هﺎﯼ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻓﺎﻣﻴﻞ هﺎ را ﺑﻪ ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﯽ وﺑﻴﭽﺎرﮔﯽ ﻣﯽ‬
‫ﮐﺸﻨﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺮوز‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 30‬ﻓﻴﺼﺪ ﺁﻧﻬﺎﺋﻴﮑﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ درﻳﺎﻓﺖ ﮐﻤﮏ هﺎﯼ ﺧﺎص }اﺷﺨﺎص دارﯼ ﻋﺎﻳﺪ ﮐﻢ{ اﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﮐﻤﮏ هﺎ را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﺳﺎس راﭘﻮر ‪ HUD‬ﺗﻌﺪاد ﮐﺴﺎﻧﻴﮑﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ درﻳﺎﻓﺖ ﮐﻤﮏ ﺧﺎﻧﻪ درﺑﻴﻦ‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ‪ 1997‬و ‪ 1999‬اﻧﺪ ﺑﻪ ‪ 1.14‬ﻣﻴﻠﻮن رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﻠﻮن هﺎﯼ ﮐﺎرﮔﺮ ازﻣﺎرﮐﻴﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﮑﺎر ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬
‫راﭘﻮرﻳﮑﻪ از ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺷﺎروال هﺎ ﻧﺸﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ درهﺮاﻳﺎﻟﺖ اﻣﺮﻳﮑﺎ ﺣﺪ اوﺳﻂ ﻣﺰد ﺑﺮاﯼ‬
‫ﻓﺎﻣﻴﻞ هﺎ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﺒﻮدﻩ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ‪ 30‬ﻓﻴﺼﺪﻋﺎﻳﺪ ﺷﺎن ﻳﮏ ﺧﺎﻧﻪ دو اﺗﺎﻗﻪ را اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ درﺣﻘﻴﻘﺖ‬
‫اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻓﺪرال از ﺗﻮاﻧﺎﻳﯽ داﺷﺘﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪(Human Rights & Service Learning .‬‬
‫)‪2007‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫ﺁﻳﺎ از ﺁﻣﻮﺧﺘﻦ ﻣﺸﮑﻼﺗﻴﮑﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪﻩ اﻣﺮﻳﮑﺎ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻓﻘﺮ وﺑﻴﭽﺎرﮔﯽ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‬ ‫‪.1‬‬
‫ﻣﺘﻌﺠﺐ ﺷﺪﻳﺪ؟ ﭼﺮا و ﭼﺮا ﻧﻪ؟‬
‫ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺎ اﻧﮑﺸﺎف ﺁﻳﻨﺪﻩ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن راﺑﻄﻪ اﯼ دارد؟ ﭼﺮا و ﭼﺮا ﻧﻪ؟‬ ‫‪.2‬‬
‫ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﮐﺪام ﺑﻴﻨﺶ و دﻳﺪﮔﺎهﯽ درﻣﻮرد ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺣﻘﻮق ﺑﺮاﯼ ﺗﺎن ﻓﺮاهﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟‬ ‫‪.3‬‬
‫ﭼﻄﻮر ﻓﻘﺮ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻞ ﺑﯽ ﺧﺎﻧﮕﯽ‪ ،‬وﻋﺪم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺗﺴﻬﻴﻼت ﺻﺤﯽ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد راﺑﻄﻪ دارد؟‬ ‫‪.4‬‬
‫ﺁﻳﺎ اﺟﺮاﯼ ﺑﻌﻀﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ اﻧﮑﺸﺎف دارد؟ ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺗﻤﺎم ﺣﻘﻮق ﺑﺪون درﻧﻈﺮداﺷﺖ‬ ‫‪.5‬‬
‫ﺳﻄﺢ رﺷﺪ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫‪251‬‬
 ‫ﺣـــﻘـﻮق اﻗﺘﺼـﺎدﯼ‬

‫ﻃﻮرﻳﮑﻪ درﻓﺼﻞ دوم ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﻣﻠﮑﻴﺖ ﺑﺮاﯼ اﻧﮑﺸﺎف اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪} 40‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ{ ﺣﻖ ﮐﺴﺐ و ﺗﺼﺮف ﻣﻠﮑﻴﺖ را ﺑﺮاﯼ اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻠﮑﻴﺖ اﻓﺮاد را ﺑﺪون ﺣﮑﻢ ﻗﺎﻧﻮن و ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ذﻳﺼﻼح ﻣﺼﺎدرﻩ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺖ اﺷﺨﺎص ﺻﺮف ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺗﺎﻣﻴﻦ " ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﺎﻣﻪ" ودر ﺑﺪل "ﺗﻌﻮﻳﺾ ﻗﺒﻠﯽ وﻋﺎدﻻﻧﻪ "‬
‫ﻣﺼﺎدرﻩ ﺷﺪﻩ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪ 40‬ق‪-‬ا(‪.‬‬

‫اﺗﺒﺎع ﺧﺎرﺟﯽ از ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻣﻠﮑﻴﺖ "ﻋﻘﺎرﯼ" دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻨﻊ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ اﻣﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاﯼ‬
‫ﺑﺮاﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺗﺸﺒﺜﺎت ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﻣﻠﮑﻴﺖ هﺎﯼ ﻋﻘﺎرﯼ را ﺑﻪ اﺟﺎرﻩ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ)ﻣﺎدﻩ‬
‫‪ .(41‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺼﺎدرﻩ اﻣﻮال ﺑﺮاﯼ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﺎﻣﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ را درﻣﻮرد اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮن ﻓﺮا‬
‫هﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪} 52‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ{ ﻳﮏ ﺣﻖ اﻗﺘﺼﺎدﯼ دﻳﮕﺮراﺑﺮاﯼ اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﯽ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬

‫وﺁن ﻋﺒﺎرت ازدﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﺗﺴﻬﻴﻼت ﺻﺤﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻖ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺴﺆل ﺗﺎﻣﻴﻦ رﻓﺎﻩ اﺗﺒﺎع ﺧﻮد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ﻓﻮق ﺑﺎﻻﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺟﻴﻴﺒﻪ ﺑﺰرﮔﯽ را ﺑﺎﻻﯼ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻴﮕﺬاردﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﭘﻴﺸﺒﺮد ﻣﺆﺛﺮ اﻳﻦ ﮐﺎر وزارت ﺻﺤﺖ ﻋﺎﻣﻪ ﻋﻬﺪﻩ دار ﺁن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺣﻖ ﻃﺒﻴﻌﺘًﺎ ﻳﮏ ﺣﻖ اﻳﺪﻩ ﺁل ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻ ًﺎ‬
‫ﻼ ﺧﺪﻣﺎت ﺻﺤﯽ‬ ‫دردهﺎت از ﺣﻖ ﺻﺤﺖ راﻳﮕﺎن ﻣﺴﺘﻔﻴﺪ ﻧﻤﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬درﺑﻌﻀﯽ ﺳﺎﺣﺎت‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺻ ً‬
‫را ﻓﺮاهﻢ ﮐﺮدﻩ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‪ .‬درﺑﻌﻀﯽ ﺳﺎﺣﺎت دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺑﻌﺪ ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫وﻳﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ دور‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ ودرﻋﻴﻦ ﺣﺎل درﺑﻌﻀﯽ ﺳﺎﺣﺎت دﻳﮕﺮﮐﻴﻔﻴﺖ ﺧﺪﻣﺎت‬
‫ﺻﺤﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻓﺮاهﻢ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ -1‬ﮐﺪام ﺣﻖ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﭼﺮا؟‬
‫‪ -2‬ﮐﺪام ﻳﮏ از ﺣﻘﻮق اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺿﺮورت ﺑﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ دارد؟ ﭼﺮا؟‬
‫‪ -3‬هﺮﮔﺎﻩ ﺷﻤﺎ ﻳﮏ ﺣﻖ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺟﺪﻳﺪ اﻳﺠﺎد ﮐﻨﻴﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻖ ﭼﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد؟ ﭼﺮا؟‬

‫ﺣﻘــﻮق اﺟﺘــﻤﺎﻋـﯽ‬
‫ﻳﮑﯽ از ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﻠﻴﻢ راﻳﮕﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ‬
‫‪ 43‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﯽ دارد ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺣﻖ ﺗﻌﻠﻴﻢ را ﻳﮕﺎن را ﺗﺎ درﺟﻪ ﻟﻴﺴﺎﻧﺲ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﻓﺮاهﻢ ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬دارا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬هﻨﻮز هﻢ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدﯼ از اﻃﻔﺎل اﻓﻐﺎن ﺧﺼﻮﺻ ًﺎ‬
‫دﺧﺘﺮهﺎ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﮑﺘﺐ را ﺗﺎ ﺑﻪ ﺻﻨﻒ ﺷﺸﻢ ﺗﮑﻤﻴﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻮاﻧﻊ ﻋﻤﺪﻩ ﺑﺮاﯼ ﺑﺮﺧﻮردارﯼ از ﺣﻖ ﺗﻌﻠﻴﻢ راﻳﮕﺎن ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪ :‬ﻋﺪم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ و د‬
‫ﺳﺘﺮﺳﯽ اﻃﻔﺎل ﺑﻪ ﻣﮑﺎﺗﺐ )ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻳﺎد از ﻣﮑﺘﺐ وﻳﺎ ﻣﺸﮑﻼت اﻣﻨﻴﺘﯽ(‪ ،‬ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ ﮐﺎر از‬
‫اﻃﻔﺎل ﺑﻪ ﻋﻮض ﻣﮑﺘﺐ رﻓﺘﻦ و ازدواج اﻃﻔﺎل ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪252‬‬
‫ﻣﻮاد ‪} 45 – 43‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ{ زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت زﻧﺎن ‪ ،‬ﮐﻮﭼﯽ هﺎ و ﮔﺮوپ هﺎﯼ ﻣﻌﻴﻦ‬
‫ﻗﻮﻣﯽ را ﻣﻬﻴﺎ ﻧﻤﻮدﻩ وﺳﻬﻮﻟﺖ هﺎﯼ ﺗﺪرﻳﺲ را ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎﯼ ﻣﺎدرﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﻓﺮاهﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫هﻤﭽﻨﺎن ﺣﻘﻮق ﮔﺮوپ هﺎﯼ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﺘﻘﺎﻋﺪﻳﻦ‪ ،‬ﮐﻬﻦ ﺳﺎﻻن‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮﻟﻴﻦ وﻣﻌﻴﻮﺑﻴﻦ وﻳﺘﻴﻢ هﺎ‬
‫را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪ .(53‬ﻣﺎدﻩ ‪ 53‬ﻣﺴﺎﻋﺪت هﺎﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﺮاﯼ ﮔﺮوپ هﺎﯼ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻓﻮق را‬
‫ﺑﺮاﯼ"ﺑﺎزﺗﻮاﻧﯽ وﺳﻬﻢ ﮔﻴﺮﯼ ﻓﻌﺎل درﺟﺎﻣﻌﻪ" ﺑﺮاﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﻓﺮاهﻢ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫ﭼﺮا ﺣﻖ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺑﺮاﯼ ﺁﻳﻨﺪﻩ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻬﻢ اﺳﺖ؟‬ ‫‪-1‬‬
‫ﭼﺮا ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﻦ ﺣﻖ ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ؟‬ ‫‪-2‬‬
‫هﺮﮔﺎﻩ ﺷﻤﺎ وزﻳﺮ ﻣﻌﺎرف ﻣﯽ ﺑﻮدﻳﺪ ﭼﻪ ﮐﺎرﻣﯽ ﮐﺮدﻳﺪ؟‬ ‫‪-3‬‬
‫ﺣﺎﻻ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ درﺑﺎرﻩ ﺣﻘﻮق اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻴﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﺟﻮاﺑﺎت ﺗﺎن ﺑﻪ ﺳﻮاﻻﺗﻴﮑﻪ درﺳﻨﺎرﻳﻮﯼ ﻧﻤﺒﺮ‬ ‫‪-4‬‬
‫ﻳﮏ ﻣﻄﺮح ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد؟‬

‫ﺣﻘﻮق ﮐﺎر‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ 48‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﯽ دارد ﮐﻪ " ﮐﺎر ﺣﻖ هﺮ اﻓﻐﺎن اﺳﺖ‪ ".‬اﻳﻦ ﺣﻖ ﺷﺎﻣﻞ "اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﺷﻐﻞ وﺣﺮﻓﻪ " ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﮐﺎر ﮐﻪ درﺟﺮﻳﺪﻩ رﺳﻤﯽ ﺷﻤﺎرﻩ ‪ 790‬ﺳﺎل ‪1999‬ﺑﻪ ﻧﺸﺮ رﺳﻴﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ 6،‬اﺣﮑﺎﻣﯽ را درﻣﻮرد ﺣﻘﻮق ﮐﺎرﮔﺮان‪ ،‬ﺿﺮورت ﻗﺮارداد ﮐﺎر‪ ،‬ﺳﺎﻋﺎت ﮐﺎرﯼ‪ ،‬ﻣﺰد‪،‬‬
‫ﺳﺘﻨﺪردهﺎﯼ اﻳﻤﻨﯽ وﺻﺤﯽ‪ ،‬دﺳﭙﻠﻴﻦ }اﻧﻀﺒﺎط{ﮐﺎر‪ ،‬ﺗﺎﻣﻴﻨﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺗﻘﺎﻋﺪ وﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت‬
‫ﻧﺎﺷﯽ ازﮐﺎرﺣﺎوﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﮐﺎرﮔﺮان اﻓﻐﺎﻧﯽ ﺷﺶ ﺣﻖ ﻋﻤﺪﻩ دارﻧﺪ‪:‬ﺣﻖ اﺳﺘﺮاﺣﺖ‬
‫ورﺧﺼﺘﯽ؛ ﺣﻖ ﺻﺤﺖ و ﻣﺼﺆﻧﻴﺖ؛ ﺣﻖ ﺁﻣﻮزش راﻳﮕﺎن ﻣﺴﻠﮑﯽ؛ ﺣﻖ ارﺗﻘﺎء ﺑﻪ اﺳﺎس ﻣﻬﺎرت هﺎ؛‬
‫ﺣﻖ اﺷﺘﺮاﮎ دراﻣﻮر رهﺒﺮﯼ‪ ،‬ﻧﻈﺎرت وﺗﻮﻟﻴﺪ وﺣﻖ ﺗﺎﻣﻴﻨﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن هﻤﭽﻨﺎن ﺗﺤﻤﻴﻞ ﮐﺎر اﺟﺒﺎرﯼ را ﻣﻤﻨﻮع ﻗﺮاردادﻩ اﺳﺖ )ﻣﺎدﻩ ‪ .(49‬ﻣﺎدﻩ ‪49‬‬
‫ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻴﺪاردﮐﻪ "ﺗﺤﻤﻴﻞ ﮐﺎراﺟﺒﺎرﯼ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ" و " ﺗﺤﻤﻴﻞ ﮐﺎر ﺑﺎﻻﯼ اﻃﻔﺎل ﺟﻮاز ﻧﺪارد‪ ".‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﺎدﻩ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ هﺮﮐﺲ ﺁزاد اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺴﻢ ﺧﻮدرا درﺑﺮاﺑﺮ هﺮﻧﻮع ﻣﺪاﺧﻠﻪ‬
‫ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ ﮐﻨﺘﺮول ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺠﺒﻮر ﮐﺮدن ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﺑﺮ ﺧﻼف ارادﻩ اش ﺑﻪ ﮐﺎر ﮐﺮدن‪ ،‬ﻳﮏ ﺗﺨﻄﯽ از‬
‫ﺁزادﯼ ﻓﺮدﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 32‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ اﺻﻞ ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ واﻇﻬﺎر‬
‫ﻣﻴﺪاردﮐﻪ " ﻣﺪﻳﻮن ﺑﻮدن ﺷﺨﺺ ﻣﻮﺟﺐ ﺳﻠﺐ ﻳﺎ ﻣﺤﺪود ﺷﺪن ﺁزادﯼ وﯼ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ ".‬ﻣﺪﻳﻮن ﺑﻮدن از‬
‫ﻳﮏ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮﺗﻮﺟﻴﻪ ﺑﺮاﯼ ﻧﺎدﻳﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺁزادﯼ او ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮان او را ﻣﺠﺒﻮر‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎرﮐﺮدن اﻟﯽ ﭘﺮداﺧﺖ ﻗﺮض وﯼ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻗﺮض ﺁﻧﻄﻮرﻳﮑﻪ "ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ"‬
‫ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -6‬ﻗﺎﺑﻞ ﻳﺎد ﺁورﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﺳﻘﻮط ﻃﺎﻟﺒﺎن و اﺳﺘﻘﺮار ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺟﺪﻳﺪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﮐﺎر زﻣﺎن ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻣﻠﻐﯽ ﮔﺮدﻳﺪ وﻗﺎﻧﻮن ﮐﺎر‬
‫ﺟﺪﻳﺪ درﺳﺎل ‪ 2007‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﮔﺮدﻳﺪ ﮐﻪ درﺷﻤﺎرﻩ ‪ 914‬ﺟﺮﻳﺪﻩ رﺳﻤﯽ ﻧﺸﺮ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‬

‫‪253‬‬
 ‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬
‫‪ -1‬ﮐﺪام ﻳﮏ از ﺷﺶ ﺣﻘﻮﻗﻴﮑﻪ در ﻗﺎﻧﻮن ﮐﺎر ﺑﻴﺎن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﭼﺮا؟‬
‫‪ -2‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮﺷﻤﺎ از ﮐﺪام ﻳﮏ از اﻳﻦ ﺣﻘﻮق روزاﻧﻪ ﺗﺨﻄﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﻴﺮد؟ ﭼﺮا؟‬
‫‪ -3‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاهﻴﺪ ﻗﺎﻧﻮن ﮐﺎر را ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ وﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮﯼ را ﺑﻪ ﺁن اﻓﺰود ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﮐﺪام هﺎ‬
‫ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد؟‬

‫ﻗﻀﻴﻪ ﺷﻤﺎرﻩ ‪ :5‬ﮐﺎر اﻃﻔﺎل دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﮐﺎر اﻃﻔﺎل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﮏ ﻣﺸﮑﻞ ﺟﺪﯼ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻃﻔﺎل ﮐﻤﺘﺮ از ﺳﻦ ‪ 18‬ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮم‬
‫درﻣﺰارع ﮐﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ودر دﺳﺘﻔﺮوﺷﯽ درﮐﻮﭼﻪ هﺎ‪ ،‬ﻗﺎﻟﻴﻦ ﺑﺎﻓﯽ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺮﯼ ﺧﺎﻧﻪ هﺎ‪ ،‬ﺁهﻨﮕﺮﯼ هﺎوﮔﺪاﻳﯽ ﮔﺮﯼ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﺼﺮوف ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از اﻳﻦ ﮐﺎرهﺎ ازﻟﺤﺎظ ﺟﺴﻤﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎﮎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻋﺪﻩ اﯼ دﻳﮕﺮ از اﻳﻦ‬
‫ﮐﺎر هﺎ از ﻟﺤﺎظ رواﻧﯽ ﺻﺪﻣﺎﺗﯽ را ﺑﺮاﯼ ﺁﻧﻬﺎ وارد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻃﻔﺎﻟﻴﮑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﮑﺘﺐ ﺑﺮوﻧﺪ‬
‫وﺁﻣﻮزش ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪ .‬ﮐﺎر اﻃﻔﺎل هﻤﭽﻨﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد واﻳﻦ اﻃﻔﺎل ﻣﻌﺘﺎدﺑﻪ ﻣﻮادﻣﺨﺪر ﺷﺪﻩ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻮرد‬
‫ﺗﺠﺎوز ﺟﻨﺴﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﻣﺜﺎل ﺣﻘﻴﻘﯽ ﮐﺎر ﻣﺸﻘﺖ ﺑﺎر اﻃﻔﺎل را درذﻳﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪:‬‬
‫" ﻣﻦ ﻳﮏ ﭘﺴﺮ ‪ 13‬ﺳﺎﻟﻪ هﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﺼﺮوف ﮐﺎرﮐﺮدن درﺳﺮﺣﺪ ﺗﻮرﺧﻢ ﺑﻮدم ﮐﻪ ﮐﺎﻻهﺎﯼ ﻣﺴﺎﻓﺮان را از اﻳﻦ ﻃﺮف‬
‫ﺑﻪ ﺁﻧﻄﺮف ﺳﺮﺣﺪ واز ﺁﻧﻄﺮف ﺳﺮﺣﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮف ﺳﺮﺣﺪ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻴﺪادم وهﻨﮕﺎﻣﻴﮑﻪ ﻣﻦ ‪ 5‬ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮدم ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﺎﻓﻈﻴﻦ‬
‫ﺳﺮﺣﺪﯼ ﻣﻮرد ﻟﺖ وﮐﻮب ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدم‪ .‬ازاﻳﻨﮑﻪ ﭘﺪرﻧﺪاﺷﺘﻢ ﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﮐﺎرﻣﯽ ﮐﺮدم وﺷﺐ هﺎ دررﺳﺘﻮراﻧﺖ ﺧﻮاب‬
‫ﻣﯽ ﮐﺮدم وﺑﺮاﯼ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻦ دررﺳﺘﻮراﻧﺖ ﺧﻮاب ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﯼ ﺻﺎﺣﺐ رﺳﺘﻮراﻧﺖ ﭘﻮل ﺗﺎدﻳﻪ ﻣﯽ ﮐﺮدم ﮐﻪ ﻣﻦ‬
‫درﻋﻮض ﺁن دررﺳﺘﻮراﻧﺖ ﻧﻴﺰ ﮐﺎرﻣﯽ ﮐﺮدم‪".‬‬
‫" ﻣﻦ ﻳﮏ ﭘﺴﺮ ‪ 14‬ﺳﺎﻟﻪ هﺴﺘﻢ واززﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻣﻦ ‪ 9‬ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮدم درﻳﮏ ﻓﺎﺑﺮﻳﮑﻪ ﺻﺎﺑﻮن ﺳﺎزﯼ ﮐﺎرﻣﻴﮑﻨﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫ﮐﻼن ﺧﺎﻧﻪ هﺴﺘﻢ ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ ﺗﻤﺎم ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺪوش ﻣﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻦ درﺑﺎرﻩ زﻧﺪﮔﯽ ﺷﺨﺼﯽ ﺧﻮد ﮐﺪام ﺷﮑﺎﻳﺘﯽ ﻧﺪارم‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻦ‬
‫ﻣﺘﺎﺛﺮهﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﻣﮑﺘﺐ رﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻢ واز ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﺤﺮوم ﺷﺪﻩ ام‪".‬‬
‫ﻣﻦ ﻳﮏ ﭘﺴﺮ ‪ 6‬ﺳﺎﻟﻪ هﺴﺘﻢ ﮐﻪ هﻤﺮاﻩ ﺑﺎﺑﺮادر ‪ 8‬ﺳﺎﻟﻪ ﺧﻮد درﻳﮏ دوﮐﺎن ﺗﻴﻞ ﻓﺮوﺷﯽ درﻗﻠﻌﻪ زﻣﺎن ﺧﺎن ﮐﺎرﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺎدر ﻣﻦ ﮐﺪام ﭘﻼن ﺑﺮاﯼ روان ﮐﺮدن ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﮑﺘﺐ ﻧﺪارد ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﻌﺪ از ﻓﻮت ﭘﺪر ﺗﻤﺎم ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺑﻪ ﺷﺎﻧﻪ ﻣﺎ‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎ ازﺳﺎﻋﺖ ‪ 6‬ﺻﺒﺢ اﻟﯽ ا‪ 8‬ﺷﺎم درﺗﻴﻞ ﻓﺮوﺷﯽ ﮐﺎرﻣﻴﮑﻨﻴﻢ واز ﺑﻮﯼ ﺑﺪ ﭘﻄﺮول ﺑﺴﻴﺎر اذﻳﺖ ﻣﯽ ﺷﻮﻳﻢ‪.‬‬
‫هﻨﮕﺎﻣﻴﮑﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻴﻢ هﻨﻮز هﻢ ﺑﻮ ﭘﻄﺮول ﺑﻪ دﻣﺎ غ ﻣﺎ ﻣﻴﺎﻳﺪ‪ .‬درﺧﻮاب هﻢ ﻧﺎراﺣﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻢ وﺧﻮاب هﺎﯼ‬
‫ﻧﺎرام ﻣﯽ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﮐﻪ ﻣﻮرد ازﻳﺖ وﺑﺪ رﻓﺘﺎرﯼ ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮﻳﻢ‪".‬‬
‫"ﻣﻦ ﻳﮏ دﺧﺘﺮ ‪ 17‬ﺳﺎﻟﻪ هﺴﺘﻢ ﮐﻪ درﺳﻦ ‪ 6‬ﺳﺎﻟﮕﯽ ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪم ﮐﻪ ﻗﺎﻟﻴﻦ ﺑﺎﻓﯽ ﻧﻤﺎﻳﻢ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻓﻮت ﭘﺪرم ﻣﻦ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻧﺎن‬
‫ﺁور ﻓﺎﻣﻴﻞ ﺑﻮدم‪ .‬ازاﻳﻨﮑﻪ ﭘﻮﻟﻴﮑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻴﺎورم ﺗﮑﺎﻓﻮﯼ ﻣﺼﺎرف ﻓﺎﻣﻴﻞ ﻣﻦ را ﻧﻤﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺎدرم ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺑﺪﺳﺖ‬
‫ﺁوردن ﭘﻮل ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﺎﻻﺷﻮﻳﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﮑﻪ ﻃﻔﻞ ﺧﻮردﺳﻦ هﻢ داﺷﺖ‪ .‬درﻣﺤﻞ ﮐﺎر ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﮐﺎر ﻣﻮرد ﺗﺠﺎوز ﺟﻨﺴﯽ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻢ وﺑﺪون اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺪاﻧﻢ ﻣﻦ را ﺑﻪ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﺑﺮدﻧﺪ وﺗﻮﺳﻂ اﺷﺨﺎص ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺠﺎوز ﺟﻨﺴﯽ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻢ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻳﮏ ﺳﺎل ﻣﺸﻘﺖ دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺁوردﻩ ﺷﺪم اﻣﺎ درﻣﺴﻴﺮ راﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻮﻟﻴﺲ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎر و ﺑﻪ زﻧﺪان زﻧﺎﻧﻪ ﮐﺎﺑﻞ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﺷﺪم‪ .‬ﺣﺎﻻدرﻣﻮرد ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮد ﻧﻤﯽ داﻧﻢ وﺁﻳﻨﺪﻩ ﻣﻦ ﺗﺎرﻳﮏ اﺳﺖ‪".‬‬
‫" ﻣﻦ ﻳﮏ دﺧﺘﺮ ‪ 17‬ﺳﺎﻟﻪ هﺴﺘﻢ ﮐﻪ از ﺳﻦ ‪ 7‬ﺳﺎﻟﮕﯽ ﺑﺪﻳﻨﺴﻮ ﻣﺼﺮوف ﻗﺎﻟﻴﻦ ﺑﺎﻓﯽ هﺴﺘﻢ‪ .‬هﻤﻪ روزﻩ ﻣﻦ از ﺻﺒﺢ وﻗﺖ‬
‫ﺗﺎ ﺷﺎم ﺑﺨﺎﻃﺮ ﮐﻤﮏ ﻓﺎﻣﻴﻞ ﺧﻮد ﮐﺎر ﻣﯽ ﮐﺮدم‪ .‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردن ﭘﻮل ﺳﺨﺖ ﮐﺎرﻣﯽ ﮐﺮدم‪ .‬درﺟﺮﻳﺎن ﺷﺐ درﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﻗﺎﻟﻴﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﻓﺘﻢ‪ .‬درﺳﻦ ‪ 16‬ازﮐﺎرﮐﺮدن ﺑﺴﻴﺎر ﺧﺴﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدم‪ .‬ﺣﺎﻻ ﺑﺮاﯼ ﻣﻦ ﺗﮑﻠﻴﻒ اﻋﺼﺎب ﭘﻴﺪا ﺷﺪﻩ اﺳﺖ وهﺮﮐﺴﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ از ﭼﺸﻤﺎن ﻣﻦ اﺷﮏ ﺟﺎرﯼ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ اﺧﺘﻄﺎف ﻃﻔﻞ ﺷﺪﻩ ام و‬
‫درﻣﺮﮐﺰ اﺻﻼح ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻢ‪ (Afghanistan Independent Human Rights Commission) ".‬ﮐﻤﻴﺴﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪.‬‬

‫‪254‬‬
 ‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫ﺁﻳﺎ ﮐﺎر اﻃﻔﺎل دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻤﺎم ﮔﺮوپ هﺎﯼ اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﻳﮑﺴﺎن ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻣﯽ ﺳﺎزد؟‬ ‫‪-1‬‬
‫ﭼﺮا درﻣﻘﺎل ﺣﻖ ﻣﻨﻊ ﮐﺎر اﻃﻔﺎل ﺗﺨﻄﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﻴﺮد؟‬ ‫‪-2‬‬
‫ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﺣﻖ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮرد ﺗﺨﻄﯽ ﻗﺮارﮔﻴﺮد؟ ﺗﺤﺖ ﭼﻪ ﺷﺮاﻳﻄﯽ؟ ﻣﺸﮑﻼت دراﺟﺮاﯼ ﻣﻨﻊ ﮐﺎر اﻃﻔﺎل‬ ‫‪-3‬‬
‫ﭼﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫هﺮﮔﺎﻩ ﺷﻤﺎ درﺳﻦ ﺟﻮاﻧﯽ ﻣﺠﺒﻮر ﺷﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﻮدن ﺿﺮورت هﺎﯼ ﻓﺎﻣﻴﻞ ﺗﺎن ﮐﺎر ﮐﻨﻴﺪ‪،‬‬ ‫‪-4‬‬
‫دراﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﭼﻪ ﺧﻮاهﻴﺪ ﮐﺮد؟‬
‫ﺧﻄﺮات ﮐﺎر اﻃﻔﺎل ﭼﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟‬ ‫‪-5‬‬

‫ﺳﻨﺎرﻳﻮﯼ ‪ :5‬ﺣﻘﻮق ﮐﺎر‬

‫ﻳﮏ روز ﺑﻌﺪ از اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ )ﻣﻔﺘﺶ ( ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻓﻴﺎض ﮐﻪ اودرﺑﻴﺮون اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻔﺘﺶ ﺑﻪ اﺳﺎس اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﭘﺮﻳﺴﺎ وﮐﺎﻇﻢ‪ ،‬ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﯽ ﺑﺮد‪ .‬ﻣﻔﺘﺶ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ او‬
‫ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮاهﺮ ﺧﻮد )ﭘﺮﻳﺴﺎ(ﺑﺮاﯼ ﻗﺎﻟﻴﻦ ﺑﺎﻓﯽ ﺑﺮد ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﭘﺮﻳﺴﺎ ﻗﺎﻟﻴﻦ ﺑﺒﺎﻓﺪ ﺗﺎ ﻗﺮض ﻋﺒﺪ‬
‫اﻟﻌﺰﻳﺰ ﮐﻪ ﺑﺎﻻﯼ ﭘﺮﻳﺴﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ادا ﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺮﻳﺴﺎ ادﻋﺎﯼ ﻣﻔﺘﺶ را رد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ وﯼ از ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ‬
‫ﻗﺮض دار ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ واﻇﻬﺎرﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ هﺮﮔﺎﻩ او ﻗﺮﺿﺪار هﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﮐﻪ‬
‫ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ را "اﺧﺘﻄﺎف" و او را ﺑﺮ ﺧﻼف ارادﻩ اش ﻣﺠﺒﻮرﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﮐﺎرﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﯽ دارد ﮐﻪ اﻇﻬﺎرات ﭘﺮﻳﺴﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر وﺣﻴﺜﻴﺖ وﯼ ﺻﺪﻣﻪ زدﻩ و‬
‫درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺮگ از ﺟﺎﻧﺐ وﯼ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻓﺸﺎر روﺣﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬او هﻤﭽﻨﺎن اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫هﺮﮔﺎﻩ ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ ﺁﻧﻘﺪر ﮐﻼن ﺳﺎل ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﮑﺘﺐ ﺑﺮود او ﻧﻴﺰ ﮐﺎرﮐﺮدﻩ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫روز ﺑﻌﺪ ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮاهﺮ ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﺟﺎﺋﻴﮑﻪ وﯼ ﺑﺮاﯼ ﻗﺎﻟﻴﻦ ﺑﺎﻓﯽ ﺁوردﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻴﺎﻳﺪ‪ .‬او ﻣﺠﺒﻮر ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻤﺎم روز ﺑﺪون وﻗﻔﻪ ﮐﺎرﮐﻨﺪ‪ .‬دوروز ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻓﻴﺎض و ﭘﺮﻳﺴﺎ ﻧﺰد ﭘﻮﻟﻴﺲ‬
‫ﻣﺤﻞ ﮐﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ رهﺎﻳﯽ ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ را ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪،‬ﻣﻴﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫ﺁﻳﺎ ﺣﻘﻮق ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ ﻣﻮرد ﺗﻌﺪﯼ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻄﻮر؟‬ ‫‪-1‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﺑﺮﻋﻼوﻩ ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﮐﺲ دﻳﮕﺮﯼ ﺣﻘﻮق ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ را ﭘﺎﻳﻤﺎل ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ؟ ﭼﺮا و ﻳﺎ ﭼﺮا ﻧﻪ؟‬ ‫‪-2‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﭘﺮﻳﺴﺎ از ﻣﻔﺘﺶ ﻗﺮﺿﺪارﺑﻮد؟ ﭼﺮا و ﻳﺎ ﭼﺮا ﻧﻪ؟‬ ‫‪-3‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﺑﺎ اﻇﻬﺎرات ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﻮاﻧﺎﻳﯽ ﮐﺎر ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺷﺪﻩ اﻳﺪ؟ ﭼﺮا و ﻳﺎ ﭼﺮا‬ ‫‪-4‬‬
‫ﻧﻪ؟ اﮔﺮ وﯼ ‪ 8‬ﺳﺎﻟﻪ ﻣﯽ ﺑﻮد ﺁﻳﺎ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽ ﺑﻮد؟ وهﺮﮔﺎﻩ وﯼ ‪ 12‬وﻳﺎ ‪ 17‬ﺳﺎﻟﻪ ﻣﯽ ﺑﻮد‬
‫ﭼﻄﻮرﻣﯽ ﺷﺪ؟‬
‫ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺷﻤﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺧﻄﺮ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﮐﺎر ﺑﺎﻻﯼ اﻃﻔﺎل ﭼﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﮐﺪام ﻣﻔﻴﺪﻳﺘﯽ دراﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‬ ‫‪-5‬‬
‫وﺟﻮد دارد؟‬
‫ﺣﺎﻻ ﻓﺮض ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ ﺑﻄﻮر داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺧﻮاهﺮ ﻋﺒﺪ‬ ‫‪-6‬‬
‫اﻟﻌﺰﻳﺰ)ﭘﺮﻳﺴﺎ( ﮐﺎرﮐﻨﺪ‪ ،‬دراﻳﻨﺼﻮرت ﺁﻳﺎ ﮐﺪام ﺗﺨﻄﯽ از ﺣﻖ ﮐﺎر او ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟ اﮔﺮ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻄﻮر ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫‪255‬‬
 ‫ﺣـﻘﻮق ﻓﺮهﻨـــﮕﯽ‬

‫ﻣﺎدﻩ ﭼﻬﺎرم ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻗﻮام‪ ،‬ﻧﮋادهﺎ وﻓﺮهﻨﮓ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﮐﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺗﺸﮑﻴﻞ‬
‫دادﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﯽ ﺷﻤﺎرد‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺣﻘﻮق ﻓﺮهﻨﮕﯽ اﺗﺒﺎع را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻄﻮر ﻳﮑﺴﺎن )ﻣﺎدﻩ ‪22‬‬
‫( وﺁزادﯼ اﺟﺮاﯼ ﻣﺮاﺳﻢ دﻳﻨﯽ )ﻣﺎدﻩ ‪ (2‬را ﺑﺮﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 6‬ﻣﮑﻠﻔﻴﺘﯽ را ﺑﺮاﯼ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﻋﺒﺎرت از اﻧﮑﺸﺎف ﻣﺘﻮازن " درﺑﻴﻦ ﺗﻤﺎم اﻗﻮام وﻗﺒﺎﻳﻞ" اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ازاﻳﻨﺮو ﺗﺎﻣﻴﻦ اﻧﮑﺸﺎف درهﻤﻪ " ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮐﺸﻮر" از اﻳﻦ وﺟﺎﻳﺐ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ‪ 16‬زﺑﺎﻧﻬﺎﯼ‬
‫درﯼ وﭘﺸﺘﻮ را ﺑﻪ ﺣﻴﺚ دو زﺑﺎن رﺳﻤﯽ ﮐﺸﻮر ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬درﻣﻨﺎﻃﻘﻴﮑﻪ اﮐﺜﺮﻳﺖ ﻣﺮدم ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎﯼ "‬
‫ازﺑﮑﯽ‪ ،‬ﺗﺮﮐﻤﻨﯽ‪ ،‬ﭘﺸﻪ اﯼ‪ ،‬ﻧﻮرﺳﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻠﻮﭼﯽ و ﻳﺎ ﭘﺎﻣﻴﺮﯼ" ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺁن زﺑﺎن ﺑﻪ ﺣﻴﺚ‬
‫زﺑﺎن ﺳﻮم رﺳﻤﯽ دوﻟﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد )ﻣﺎدﻩ ‪ .( 16‬دوﻟﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﯼ "ﺗﻘﻮﻳﺖ واﻧﮑﺸﺎف" ﺗﻤﺎم‬
‫زﺑﺎﻧﻬﺎﯼ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﮑﻠﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪.(16‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫ﻓﺮهﻨﮓ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺣﻖ ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫‪-1‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﮐﯽ ﺣﻘﻮق ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﺑﺴﻴﺎرﻣﻬﻢ اﺳﺖ؟‬ ‫‪-2‬‬
‫ﭼﺮا ﺣﻘﻮق ﻓﺮهﻨﮕﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ازﻟﺤﺎظ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻳﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟‬ ‫‪-3‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻓﺮهﻨﮓ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﮐﺸﻮر هﺎ وﺟﻮد دارد؟‬ ‫‪-4‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺎدﻩ ‪ 16‬درﻣﻮرد ﺗﻌﻠﻴﻢ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻣﺎدﻩ ‪ 16‬ﭼﻄﻮر ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺑﻴﺮوﮐﺮاﺳﯽ‬ ‫‪-5‬‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ؟‬
‫ﻣﺰاﻳﺎﯼ ﻋﺒﺎرات ﻣﺒﻬﻤﯽ ﮐﻪ درﻣﺎدﻩ ‪ 16‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﺪام هﺎ اﻧﺪ؟‬ ‫‪-6‬‬

‫د‪ .‬ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‬

‫اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﻣﻔﺎد ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﮐﻪ درﻣﻮرد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ وﺟﻮد دارد ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻖ زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺣﻖ ﺁزادﯼ و ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ هﻤﻪ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ درهﻤﻪ ﺟﺎﯼ دﻧﻴﺎ ودرهﺮﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻋﻀﻮﻳﺖ اﮐﺜﺮﻳﺖ ﻣﻌﺎهﺪات ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ درﻣﻮرد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮرا دارا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﻨﺎد ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‬
‫ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺳﺘﺪردهﺎﯼ را ﺑﻮﺟﻮد ﺁوردﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺎس ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ را‬
‫ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ دهﺪ و ﺑﺨﺶ از ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از اﻳﻦ ﻣﻌﺎهﺪات ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺣﻘﻮق‬
‫اﺳﺎﺳﯽ را ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﮐﻨﺪ )‪ (ICCPR‬درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻳﮏ ﻋﺪﻩ اﯼ دﻳﮕﺮ ﺣﻘﻮق اﻳﺪﻩ ﺁل را )‪( ICESCR‬‬
‫ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از اﻳﻦ ﻣﻌﺎهﺪات ﺻﺮف ﻳﮏ ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم ﮔﺰارش دهﯽ را ﺑﺮاﯼ ﻧﻈﺎرت از‬
‫ﻋﻤﻠﮑﺮد دوﻟﺘﻬﺎ اﻳﺠﺎد ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪ {7} 5‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﯽ دارد ﮐﻪ " دوﻟﺖ ﻣﻨﺸﻮرﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎهﺪات ﺑﻴﻦ‬
‫اﻟﺪول‪ ،‬ﻣﻴﺜﺎق هﺎﯼ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﮐﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺁن ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ واﻋﻼﻣﻴﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‬
‫رارﻋﺎﻳﺖ ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ ".‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﺘﻨﺪرد هﺎﯼ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ را درﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن داﺧﻞ ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ .‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻦ ﺳﺘﻨﺪرد هﺎﯼ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ را ﮐﻪ ادراﻳﻦ ﻣﻌﺎهﺪات ذﮐﺮ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ وﻣﻘﺮرات ﻧﺎﻓﺬﻩ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺘﻨﺪرد هﺎﯼ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﮐﻤﻴﺴﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن )‪ (AIHRC‬ﮐﻪ ﺑﻌﺪًا درﻣﻮرد ﺁن ﺑﺤﺚ ﺧﻮاهﺪ‬

‫‪256‬‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ ﻧﻈﺎرت ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ را ﺑﺎ ﻣﻌﺎهﺪات وﻗﺮارداد هﺎﯼ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ دارد‪.‬‬
‫ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ ﺑﺮرﺳﯽ "ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ وﺗﻔﺴﻴﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ...‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن" را ﺑﻪ ﻋﻬﺪ دارد )ﻣﺎدﻩ ‪.(121‬‬

‫اﻋﻼﻣﻴﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﮐﻪ درﻣﺎدﻩ ‪ 75‬ازﺁن ﻧﺎم ﺑﺮدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ درﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﮏ ﻣﻌﺎهﺪﻩ ﺑﻴﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ اﻳﻦ ﺳﻨﺪ ازﻃﺮف اﺳﺎﻣﺒﻠﻪ ﻣﺠﻤﻊ ﻋﻤﻮﻣﯽ در ﺳﺎل ‪ 1948‬ﻃﯽ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻧﺎﻣﻪ اﯼ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻋﻼﻣﻴﻪ ﻗﺪرت اﺟﺒﺎرﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﺜﻞ ﻳﮏ ﻣﻌﺎهﺪﻩ را ﻧﺪارد اﻣﺎ درﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺣﻴﺚ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻨﺪ اﺳﺎس ﺑﺮاﯼ ‪ ICCCPR‬و ‪ ICESCR‬وﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﻣﻌﺎهﺪات ﺑﻌﺪﯼ درﻣﻮرد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﺎرت ﺳﻮم ﻣﻌﺎهﺪاﺗﯽ را ﺑﻴﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺁﻧﻬﺎ را ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮاد ﻣﻬﻢ اﻳﻦ ﻣﻌﺎهﺪات را ذﮐﺮ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‬

‫ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ هﻢ زﻣﺎن ﺑﺎ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺑﺸﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ اﻳﻦ ﺣﻘﻮق هﻤﻴﺸﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ دوم ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ هﺎ ﺿﺮورت اﻳﺠﺎد ﻳﮏ ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ از‬
‫ﻣﻨﺎزﻋﺎت درﺁﻳﻨﺪﻩ‪ ،‬درﮎ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ را اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫هﺪف اﺳﺎﺳﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺻﻠﺢ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺆﺳﻴﻦ ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﺿﺮورت ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣﻘﻮق‬
‫زﻧﺪﮔﯽ اﻓﺮاد‪ ،‬ﺣﻖ ﺁزادﯼ‪ ،‬ﺿﺮورت هﺎﯼ اﺳﺎﺳﯽ وﺗﺎﺑﻌﻴﺖ را ﺑﺮاﯼ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ اﺳﺎﺳﯽ اﻳﻦ ﻣﻮﺳﺴﻪ و ﺣﻔﻆ‬
‫ﺻﻠﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ درﮎ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﮐﻤﻴﺘﻪ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ اﻳﺠﺎد وﺻﻼﺣﻴﺖ هﺎ ﺑﻪ ﺁن دادﻩ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ را ﺗﻌﺮﻳﻒ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺁن ﮐﻤﻴﺴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪ ،‬اﻋﻼﻣﻴﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ‪ UNDHR‬راﺻﺎدر ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ‬
‫ﺁن ﮐﻤﻴﺴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪ ،‬دو ﻣﻌﺎهﺪﻩ دﻳﮕﺮرا ﺑﺮاﯼ اﺟﺮاﯼ اﻋﻼﻣﻴﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﻤﻮد‪ :‬ﻳﮑﯽ‬
‫از اﻳﻦ اﺳﻨﺎد ﻋﺒﺎرت از ﮐﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ وﺳﻴﺎﺳﯽ ‪ ICCPR‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ودﻳﮕﺮ ﺁن ﮐﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺣﻘﻮق اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮهﻨﮕﯽ ‪ ICESCR‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﺮ ﺳﻪ ﺳﻨﺪ ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ ﺑﻪ ﺑﺤﻴﺚ اﻋﻼﻣﻴﻪ ﺑﻴﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد ﻣﻌﺎهﺪات وﮐﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن هﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻨﻮاﻧﺴﻮن‬
‫هﺎﯼ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺧﺸﻮﻧﺖ ارﺗﺒﺎط دارد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ وﻣﺠﺎزات ﺟﺮاﻳﻢ ﻧﺴﻞ ﮐﺸﯽ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن هﺎﯼ دﻳﮕﺮﯼ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣﻘﻮق ﮔﺮوپ هﺎﯼ ﺧﺎص ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﮐﺎرﮔﺮان ﻣﻬﺎﺟﺮو‬
‫اﻋﻀﺎﯼ ﺧﺎﻧﻮادﻩ ﺁﻧﻬﺎ وﮐﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق اﻃﻔﺎل ﻧﻴﺰ ﺑﻮﺟﻮد اﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن هﺎﯼ درﻣﻮرد ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﻊ هﺮﻧﻮع ﺗﺒﻌﻴﺾ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻧﮋاد‪ ،‬ﺷﻐﻞ وﺟﻨﺪر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن رﻓﻊ هﺮﻧﻮع ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻋﻠﻴﻪ زﻧﺎن وﮐﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن رﻓﻊ‬
‫هﺮﻧﻮع ﺗﺒﻌﻴﻀﺎت ﻧﮋادﯼ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻋﻼﻣﻴﻪ ‪ 1990‬ﻗﺎهﺮﻩ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ در ﻗﺴﻤﺖ دوم )ب( ﺑﺤﺚ ﺷﺪ‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻳﮏ دوﻟﺖ ﻳﮏ ﻣﻌﺎهﺪﻩ وﻳﺎ ﮐﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ را ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﻤﻮد ﺑﻌﺪ از ﺁن اﻳﻦ ﻣﻌﺎهﺪﻩ ﺣﻴﺜﻴﺖ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن را ﭘﻴﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻤﺎﻳﺖ و اﺟﺮاء ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻳﮏ ﮐﺸﻮر و ﻳﺎ ﻳﮏ ﺷﺨﺺ از ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‬
‫ﺗﺨﻄﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﮑﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺘﺨﻠﻒ را ﺑﻪ اﺳﺎس ﺳﺘﺪرد هﺎﯼ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﻮد‪ .‬درﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﻪ ﺣﻴﺚ ﺑﮏ ﻣﻴﺎﻧﺠﯽ وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫هﻤﻴﺸﻪ ﻣﺆﺛﺮ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪(Human Rights & Service Learning 2007).‬‬

‫اﻋﻼﻣﻴﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ‪1948‬‬

‫ﺣﻖ زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺁزادﯼ واﻣﻨﻴﺖ ﺷﺨﺼﯽ )ﻣﺎدﻩ ‪.(3‬‬ ‫‪‬‬
‫هﻴﭻ ﮐﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ درﻣﻌﺮض ﺷﮑﻨﺠﻪ ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻳﺎ ﻣﺠﺎزات ﺑﻴﺮﺣﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻏﻴﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻳﺎ اهﺎﻧﺖ ﺁﻣﻴﺰ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪(5) .‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﺑﺸﺮ درﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن داراﯼ ﺣﻘﻮق ﻣﺴﺎوﯼ اﻧﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪(7‬‬ ‫‪‬‬
‫هﻴﭻ ﮐﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ و ﺑﻪ ﺷﻴﻮﻩ اﺳﺘﺒﺪادﯼ ﺗﻮﻗﻴﻒ‪ ،‬ﻣﺤﺒﻮس ﻳﺎ ﺗﺒﻌﻴﺪ ﮔﺮدد‪9) .‬ﻣﺎدﻩ (‬ ‫‪‬‬
‫هﺮﮐﺲ ﺣﻖ ﺁزادﯼ ﻓﮑﺮ وﺟﺪان و دﻳﻦ را دارد )ﻣﺎدﻩ ‪(18‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ -7‬ﻣﺎدﻩ ‪ 7‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺸﻮر ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ‪ ،‬ﻣﻌﺎهﺪات ‪ ،‬اﻋﻼﻣﻴﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﺧﺼﺎص دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‪.‬‬

‫‪257‬‬
 ‫ﭼﺎرت ‪ :3‬ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ هﺎﻳﻴﮑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺁﻧﺮا ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‬

‫ﮐﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺣﻘﻮق اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ وﻓﺮهﻨﮕﯽ ) ‪1983 (ICESCR‬‬

‫ﺣﻖ ﺧﻮد ارادﻳﺖ )ﻣﺎدﻩ ‪.(1‬‬ ‫‪‬‬

‫ﺗﺴﺎوﯼ ﺣﻘﻮق زن و ﻣﺮد و ﺑﺮﺧﻮردارﯼ از ﺣﻘﻮق ﻣﺴﺎوﯼ )ﻣﺎدﻩ ‪.(3‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺣﻖ ﮐﺎر و درﻳﺎﻓﺖ ﻣﺰد ﻋﺎدﻻﻧﻪ و ﻣﺼﺆﻧﻴﺖ ﮐﺎر )ﻣﺎد ‪.(7‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺣﻖ ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻪ )ﺷﺎﻣﻞ ﻏﺬا‪ ،‬ﻟﺒﺎس و ﺧﺎﻧﻪ ( ﻣﻴﺸﻮد )ﻣﺎدﻩ ‪.(11‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺣﻖ ﺗﻌﻠﻴﻢ )ﻣﺎدﻩ ‪.(13‬‬ ‫‪‬‬

‫ﮐﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ وﺳﻴﺎﺳﯽ )‪1966 (ICCPR‬‬

‫هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﺣﻘﻮﻗﯽ ازﻗﺒﻴﻞ ﻧﮋاد‪ ،‬رﻧﮓ‪ ،‬ﺟﻨﺲ‪ ،‬زﺑﺎن‪ ،‬ﻣﺬهﺐ‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻳﺎﻋﻘﺎﻳﺪ دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺻﻞ‬ ‫‪‬‬
‫وﻣﻨﺸﺎء‪ ،‬ﺛﺮوت وﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺣﺎﻻت )ﻣﺎدﻩ ‪.(2‬‬
‫ﺑﺮدﮔﯽ و ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﺑﺮدﻩ ﺑﻪ هﺮﻧﻮﻋﯽ ﺁن ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ )ﻣﺎدﻩ ‪(8‬‬ ‫‪‬‬
‫هﻴﭻ ﮐﺲ را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺧﻮد ﺳﺮاﻧﻪ ﺑﺪون ﻣﺠﻮز ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻳﺎ ﺑﺎزداﺷﺖ ﮐﺮد)ﻣﺎدﻩ ‪.(9‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺣﻖ ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن )ﻣﺎدﻩ ‪.(19‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺑﻬﺮﻩ ﻣﻨﺪﯼ اﺷﺨﺎص ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﻗﻠﻴﺖ هﺎﯼ ﻧﮋادﯼ‪ ،‬ﻣﺬهﺒﯽ ﻳﺎ زﺑﺎﻧﯽ از ﻓﺮهﻨﮓ ﺧﺎص ﺧﻮد ﺷﺎن )ﻣﺎدﻩ ‪(27‬‬ ‫‪‬‬

‫ﮐﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻣﻨﻊ ﺷﮑﻨﺠﻪ ورﻓﺘﺎر هﺎﯼ ﻏﻴﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ )‪1987 – (CAT‬‬

‫اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺆﺛﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ وﻗﻀﺎﺋﯽ ﺑﺮاﯼ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ از اﻋﻤﺎل ﺷﮑﻨﺠﻪ ﺁﻣﻴﺰ )ﻣﺎدﻩ ‪.(2‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺗﻤﺎم اﻧﻮاع ﺷﮑﻨﺠﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﺟﺮم داﻧﺴﺘﻪ ﺷﻮد )ﻣﺎدﻩ ‪.(4‬‬ ‫‪‬‬
‫اﺗﺨﺎذ اﻗﺪاﻣﺎت‪ ،‬ﺗﺪاﺑﻴﺮ ودﺳﺘﻮرات وﺗﺮﺗﻴﺒﺎﺗﺖ ﻻزم ﺑﺮاﯼ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ وﻣﻌﺎﻟﺠﻪ اﺷﺨﺎص ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ‬ ‫‪‬‬
‫از ﺷﮑﻨﺠﻪ )ﻣﺎدﻩ ‪.(11‬‬
‫ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻴﻄﺮﻓﺎﻧﻪ هﺮ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﺗﺼﻮر اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﮑﻨﺠﻪ اﯼ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )ﻣﺎدﻩ ‪.(12‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﺷﮑﺎﻳﺎت درﺑﺎرﻩ ﺷﮑﻨﺠﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻄﻮر ﺑﻴﻄﺮﻓﺎﻧﻪ و ﻋﺎﺟﻞ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪258‬‬
 ‫ﮐﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ رﻓﻊ هﺮ ﻧﻮع ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻧﮋادﯼ ) ‪1987 – (CERD‬‬

‫ﺗﻌﻬﺪاﺗﯽ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ رﻓﻊ هﺮﻧﻮع ﺗﺒﻌﻴﻀﺎت ﻧﮋادﯼ )ﻣﺎدﻩ ‪.(2‬‬ ‫‪‬‬

‫ﻣﺤﮑﻮم ﮐﺮدن هﺮﻧﻮع ﺗﻔﮑﻴﮏ ﻧﮋادﯼ واﻋﻤﺎل اﭘﺎرﺗﺎﻳﺪ وﻗﻄﻊ و ﻣﻤﻨﻮع ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻋﻤﺎل ﻓﻮق )ﻣﺎدﻩ ‪.(3‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد درﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺑﻪ ﻏﺮاﻣﺖ وﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﺆﺛﺮ از ﺁن )ﻣﺎدﻩ ‪.(6‬‬ ‫‪‬‬

‫ﮐﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﻃﻔﻞ )‪1994 – (CRC‬‬

‫ﺗﻤﺎم اﻗﺪاﻣﺎت ﻻزم ﺑﺮاﯼ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻃﻔﻞ ﻣﺪ ﻧﻄﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد )ﻣﺎدﻩ ‪.(3‬‬ ‫‪‬‬
‫اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻃﻔﻞ وﻣﺴﻮﻟﻴﺖ هﺎﯼ واﻟﺪﻳﻦ )ﻣﺎدﻩ ‪.(5‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ از اﻧﺘﻘﺎل ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﻃﻔﺎل ﺑﻪ ﺧﺎرج )ﻣﺎدﻩ ‪.(11‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻃﻔﺎل درﺑﺮاﺑﺮ هﺮﻧﻮع ﺑﺪرﻓﺘﺎرﯼ )ﻣﺎدﻩ ‪.(19‬‬ ‫‪‬‬

‫ﮐﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن رﻓﻊ هﺮﻧﻮع ﺗﺒﻌﻴﻀﺎت ﻋﻠﻴﻪ زﻧﺎن )‪2003 – (CEDAW‬‬

‫‪ -1‬رﻓﻊ هﺮﻧﻮع ﺗﺒﻌﻴﻀﺎت ﻋﻠﻴﻪ زﻧﺎن وﺗﺎﻣﻴﻦ ﺣﻘﻮق ﻣﺴﺎوﯼ ﺑﺎ ﻣﺮدان درﺗﻤﺎم ﻋﺮﺻﻪ هﺎﯼ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫)ﻣﺎدﻩ ‪.(2‬‬
‫‪ -2‬اﺗﺨﺎذ اﻗﺪاﻣﺎت اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﻮل اﻗﺪاﻣﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺮاﯼ ﭘﻴﺸﺒﺮد اﻳﻦ هﺪف )ﻣﺎدﻩ ‪.(4‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ هﺮﻧﻮع ﻗﺎﭼﺎق وﺗﺮاﻓﻴﮏ زﻧﺎن و ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺮدارﯼ ﺟﻨﺴﯽ و ﻓﺤﺎﺷﯽ از زﻧﺎن )ﻣﺎدﻩ ‪.(6‬‬

‫ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺧﺘﻴﺎرﯼ ﻣﻨﻊ اﺳﺘﺨﺪام اﻃﻔﺎل در ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻧﻈﺎﻣﯽ ‪2003-‬‬

‫‪ -1‬ﻋﺪم اﺳﺘﺨﺪام اﻃﻔﺎل ﮐﻤﺘﺮ از ﺳﻦ ‪ 18‬ﺳﺎل ﺑﻪ ﻧﻴﺮوﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ ) ﻣﺎدﻩ ‪.(2‬‬
‫‪ -2‬ﻣﻨﻊ اﺳﺘﺨﺪام اﻃﻔﺎل ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوپ هﺎﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ .‬دوﻟﺖ هﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم اﻗﺪاﻣﺎت را ﺑﺮاﯼ اﺟﺮاﯼ اﻳﻦ‬
‫ﻣﺎدﻩ اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪.(4‬‬

‫ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺧﺘﻴﺎرﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﺮوش ‪ ،‬ﻓﺤﺎﺷﯽ و ﺗﺠﺎوز ﺟﻨﺴﯽ ﺑﺎﻻﯼ اﻃﻔﺎل‪2002 -‬‬

‫ﻣﻨﻊ ﻓﺮوش‪ ،‬ﻓﺤﺎﺷﯽ و ﺗﺠﺎوز ﺟﻨﺴﯽ اﻃﻔﺎل )ﻣﺎدﻩ ‪.(1‬‬ ‫‪.V‬‬

‫ﺟﺮم ﺷﻤﺮدن اﻋﻤﺎل ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﻬﺮﻩ ﻣﻨﺪﯼ ﺟﻨﺴﯽ از اﻃﻔﺎل‬ ‫‪.VI‬‬

‫‪259‬‬
‫ﻣﻌﺎهﺪﻩ ﻋﺒﺎرت از ﻳﮏ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ اﻟﺰام ﺁورﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﮐﺸﻮرهﺎ وﻳﺎ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎﯼ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﻳﮏ ﻣﻌﺎهﺪﻩ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻴﺎن دوﮐﺸﻮر )ﻣﻌﺎهﺪﻩ دوﺟﺎﻧﺒﻪ(‬
‫وﻳﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﮐﺸﻮر )ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺟﺎﻧﺒﻪ ( ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮔﺮدد‪ .‬هﺮدوﻧﻮع ﻣﻌﺎهﺪات وﺟﺎﻳﺒﯽ را ﺑﺮاﯼ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﺑﺎر‬
‫ﻣﯽ ﺁورد‪ .‬ﻣﻌﺎهﺪات ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻪ ﺣﻴﺚ ﻳﮏ ﻗﺮارداد ﺑﺎ ﮐﻤﯽ ﺗﻔﺎوت هﺎ درﻣﻮرد ﻧﻘﺾ ﺁن ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻻ ﺁﻧﺮا اﻣﻀﺎء وﺑﻌﺪًا ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﺎهﺪات زﻣﺎﻧﯽ ﻋﺮض اﻧﺪام ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ دوﻟﺘﻬﺎ او ً‬
‫اﻣﻀﺎﯼ ﻣﻌﺎهﺪات وﺟﺎﻳﺒﯽ را ﺑﺮاﯼ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﻤﯽ ﺁورد‪ .‬ﻣﻌﺎهﺪات ﻳﮏ وﺟﻴﺒﻪ اﯼ رااﻳﺠﺎد ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺮﺧﻼف "ﻣﻘﺎﺻﺪ واهﺪاف" ﻣﻌﺎهﺪات ﻋﻤﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﮏ دوﻟﺖ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﭘﺎﻟﻴﺴﯽ‬
‫هﺎﯼ‪ ،‬ﺧﻮدرا ﻣﻄﻴﻊ ﻣﻌﺎهﺪات اﻣﻀﺎء ﺷﺪﻩ ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ اﺳﺎﺳ ًﺎ ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ از ﺁن ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از ﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﻌﺎهﺪات وﺟﺎﻳﺐ ﻓﻮرﯼ را ﺑﺮاﯼ دوﻟﺖ هﺎ اﻳﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ازاﺣﮑﺎم ﺁن‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎرت ﻣﺎدﻩ ‪ {7} 5‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻳﮏ وﺟﻴﺒﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را ﺑﺮاﯼ دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻳﺠﺎد‬
‫ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ هﻴﭻ ﻣﻌﺎهﺪﻩ اﯼ ﺑﺼﻮرت ﻧﻮرﻣﺎل وﺟﻮد ﻧﺨﻮاهﺪ داﺷﺖ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﮑﻠﻒ‬
‫ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺎت ﻣﻌﺎهﺪاﺗﯽ ﮐﻪ اﻣﻀﺎء ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻼ از ﺁﻧﻬﺎ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ هﺎﯼ ﻗﺒﻠﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد ﻣﻌﺎهﺪات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬
‫ﻧﺎم ﺑﺮدﻩ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ اﻳﻦ ﻣﻌﺎهﺪات ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻟﻴﻞ‬
‫اﻳﻨﮑﻪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﺑﺎﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ هﺎ وﺟﺎﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ دوﻟﺘﻬﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺮﯼ ﻣﻌﺎهﺪاﺗﯽ را ﮐﻪ ﺑﻴﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ‪ 1979‬اﻟﯽ ‪ 1989‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﻤﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺷﻐﺎل اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎهﻴﺮ ﺷﻮرﯼ ﺳﺎﺑﻖ‪ ،‬اﺣﺘﺮام ﻧﮑﻨﺪ‪ .‬ﻟﻴﮑﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺤﺚ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻓﻌﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻗﻮﻳ ًﺎ ﮐﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن هﺎﯼ ‪ ICCPR, ICESCR, CAT‬و‬
‫‪ CERD‬را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫ﺷﻤﺎ ﭼﺮا ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﺳﺘﻨﺪردهﺎﯼ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﺨﺶ از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﯽ‬ ‫‪-1‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫اﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺳﺒﺐ ﻗﻮت وﺿﻌﻒ ﻗﻮاﻧﻴﻦ داﺧﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﺸﻮد؟‬ ‫‪-2‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﮐﺪام ﻳﮏ از ﻣﻌﺎهﺪاﺗﻴﮑﻪ درﭼﺎرت ‪ 5‬ﺑﻴﺎن ﺷﺪ ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ دارﻳﺪ؟ ﭼﺮا؟‬ ‫‪-3‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮﺷﻤﺎ ﮐﺪام ﻳﮏ ازاﻳﻦ ﻣﻌﺎهﺪات ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ؟ ﭼﺮا؟‬ ‫‪-4‬‬

‫ﻩ‪ .‬ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎﯼ اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﯽ‬

‫ﻼ ﺗﺬﮐﺮﺑﻌﻤﻞ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﻓﺼﻞ دوم ﻗﺎﻧﻮن ااﺳﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق وﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎﯼ اﺳﺎﺳﯽ اﺗﺒﺎع‬ ‫ﻃﻮرﻳﮑﻪ ﻗﺒ ً‬
‫اﺧﺘﺼﺎص دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬دراﻳﻦ ﻓﺼﻞ اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎ ووﺟﺎﻳﺒﯽ ﻣﻬﻤﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎدﻩ ‪ 56‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻳﮑﯽ از ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎﯼ اﺳﺎﺳﯽ اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻴﺪارد‪ :‬ﭘﻴﺮوﯼ‬
‫ازاﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ و رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻈﻢ و اﻣﻦ ﻋﺎﻣﻪ و ﺟﻴﺒﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ازاﻳﻦ رو ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺪون ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﮑﻠﻔﻴﺘﯽ ﺑﯽ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺨﺎﻃﺮﻳﮑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺘﻮار ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ وهﺮﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﻋﻮض رﻋﺎﻳﺖ‪ ،‬ﻧﺎدﻳﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد در‬
‫اﻳﻨﺼﻮرت ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﺧﻮاهﻨﺪ داد‪ .‬ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ اﻃﺎﻋﺖ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻳﮏ ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ اﺳﺎﺳﯽ دﻳﮕﺮ‬
‫را درﻗﺒﺎل دارد وﺁن اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ را ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ ازﻣﺎدﻩ ‪ 56‬اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ‬

‫‪260‬‬
‫"ﺑﯽ ﺧﺒﺮﯼ ازاﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن" ﻋﺬر داﻧﺴﺘﻪ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﮑﻤﯽ ﺑﺮاﯼ ﺗﻤﺎم اﻓﻐﺎﻧﻬﺎ ﻣﮑﻠﻔﻴﺘﯽ را‬
‫ﻼ ازﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺁﮔﺎﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﺎﻣ ً‬

‫ﻳﮑﯽ از ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎﯼ دﻳﮕﺮ اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﯽ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪ .(42‬ﺑﺮاﯼ ﺟﺰﺋﻴﺎت‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ دﻳﮕﺮ اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﯽ ﻋﺒﺎرت از اﺷﺘﺮاﮎ " ﻓﻌﺎل درﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺁﻓﺎت وﺳﺎﻳﺮ ﺣﺎﻻﺗﻴﮑﻪ ﺣﻴﺎت وﺁﺳﺎﻳﺶ ﻋﺎﻣﻪ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﮐﻨﺪ" ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪ .(49‬اﻳﻦ ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ‬
‫درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ وﺟﻴﺒﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﮐﺮدن ازدوﻟﺖ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ و ﻳﺎ ﻃﻮر دﻳﮕﺮﯼ درﺣﺎﻻت ﺑﺤﺮاﻧﯽ‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ دﻳﮕﺮﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از "ﮐﺸﻮر ﺷﺎن‬
‫دﻓﺎع" ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪.(55‬‬

‫ﺑﺮﻋﻼوﻩ ‪ ،‬هﻴﭻ ﺷﺨﺼﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﺣﻘﻮق وﺁزادﯼ هﺎﯼ ﻣﻨﺪرج ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺮ ﺿﺪ اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ارﺿﯽ و وﺣﺪت ﻣﻠﯽ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ )ﻣﺎدﻩ ‪.(59‬‬

‫ﺳﻨﺎرﻳﻮﯼ ‪ :6‬ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎﯼ اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﯽ‬

‫ﻓﻴﺎض ازاﻳﻨﮑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت را ﺣﻞ ﻧﮑﺮدﻩ اﺳﺖ ﺑﯽ ﺣﻮﺻﻠﻪ ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬او ﺑﮕﻮﻧﻪ ﯼ‬
‫اﻋﺘﺮاض از ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﻴﻪ ﺧﻮد دارﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺷﮑﺎﻳﺖ وﯼ را ﺑﻄﻮر ﺳﺮﻳﻊ‬
‫درﻣﻮرد ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻧﮑﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻪ هﻔﺘﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺑﺎران هﺎﯼ ﻣﻮﺳﻤﯽ ﺳﺒﺐ ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪن‬
‫ﻼ واﻟﯽ اﺳﺖ ازﺗﻤﺎم اهﺎﻟﯽ ﻗﺮﻳﻪ‬ ‫ﺳﻴﻼب هﺎ درﻗﺮﻳﻪ هﺎﯼ ﻣﺠﺎور ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان ﺳﺎﺑﻘﻪ ﮐﻪ ﻓﻌ ً‬
‫ﻓﻴﺎض ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻧﺠﺎت ﻣﺮدم ﮐﻤﮏ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻓﻴﺎض از ﮐﻤﮏ ﺳﻴﻼب زدﮔﺎن ﺧﻮددارﯼ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺑﺎﻻﯼ ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺑﯽ ﺑﺎور اﺳﺖ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ او ﻗﺪرت دوﻟﺘﯽ را ازوﯼ رﺑﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪاﺗﻴﮑﻪ ازﻃﺮف ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان ﻋﻠﻴﻪ ﻓﻴﺎض ﺑﻌﻤﻞ ﻣﯽ ﺁﻳﺪ وﯼ هﻢ ﺑﮕﻮﻧﻪ ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ‬
‫ازﺗﻤﺎم اهﺎﻟﯽ ﻗﺮﻳﻪ ﺧﻮد ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ ﮐﻪ ازاﺷﺘﺮاﮎ درﭘﺮوﺳﻪ ﻧﺠﺎت ﺧﻮددارﯼ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻓﻴﺎض ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ‬
‫ﻼ واﻟﯽ اﺳﺖ( ازﻟﺤﺎظ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺪام ﮐﺎرﯼ را اﻧﺠﺎم دهﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﻪ ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان ﻣﻠﻴﺸﻪ )ﮐﻪ ﻓﻌ ً‬
‫ﺑﺮﻋﻼوﻩ ﻓﻴﺎض از ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ ﮐﻪ از ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﻴﻪ ﺧﻮددارﯼ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ وﻗﻮاﻧﻴﻦ را رﻋﺎﻳﺖ‬
‫ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ واﻟﯽ ﺷﺨﺺ ﮐﻼﻩ ﺑﺮدار ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻟﻴﺎﻗﺖ اﺣﺘﺮام را ﻧﺪارد‪ .‬ﻓﻴﺎض ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ اﻳﻦ‬
‫اﻋﻤﺎﻟﺶ ﺗﻮﻗﻴﻒ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬اوادﻋﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ او ﺑﺎﻳﺪ رهﺎ ﮔﺮدد ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ او ﻧﻤﻴﺪاﻧﺴﺖ ﮐﻪ اﻋﻤﺎل‬
‫وﯼ ﺑﺮﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ -1‬ﺁﻳﺎ ﻓﻴﺎض ازاﻧﺠﺎم ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎﯼ ﺧﻮد ﺗﺨﻄﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ازﮐﺪام ﺁﻧﻬﺎ؟‬
‫‪ -2‬ﺁﻳﺎ ﻓﻴﺎض ازﻣﺎدﻩ ‪ 59‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺨﻄﯽ ورزﻳﺪﻩ اﺳﺖ؟ ﻓﻴﺎض ﺑﻪ ﮐﺪام ﻣﺎدﻩ اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ‬
‫اﻋﻤﺎل ﺧﻮد را ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺪاﻧﺪ؟‬
‫‪ -3‬ﺁﻳﺎ ﻓﻴﺎض ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ راﻧﺎدﻳﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮارﮔﻴﺮد؟ ﭼﺮا وﭼﺮا ﻧﻪ؟‬
‫‪ -4‬ﺁﻳﺎ ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان ﻣﻠﻴﺸﻪ اﻋﻤﺎل ﺧﻮد را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﮐﺮدﻩ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ؟ ﭼﺮا وﭼﺮا ﻧﻪ؟‬

‫‪261‬‬
 ‫‪ .5‬اﺟﺮاﯼ ﺣﻘﻮق دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺣﻘﻮﻗﻴﮑﻪ ﻣﺮدم دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دارﻧﺪ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻧﺼﻒ از اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﻓﻘﻂ درﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﺎﻗﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻮد ﮐﻪ اﺟﺮاﯼ اﻳﻦ ﺣﻘﻮق دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن هﻢ ﻳﮏ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﻴﺎﺗﯽ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد ﻣﻬﻢ اﺳﺖ اﻣﺎ اﮔﺮ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﺸﻮد ﻳﮏ ﭼﻴﺰ ﺧﻴﺎﻟﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﺟﺮاﯼ ﺣﻘﻮق‬
‫درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﺟﺒﺮان ﮐﺮدن ﺗﺨﻠﻔﺎت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺒﺮان ﮐﺮدن ﺳﻪ هﺪف اﺳﺎﺳﯽ دارد‪ (1 :‬ﻣﺠﺎزات ﮐﺮدن وﻣﺴﺆل داﻧﺴﺘﻦ ﮐﺴﺎﻧﻴﮑﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق‬
‫دﻳﮕﺮان ﺗﺠﺎوز ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ؛ ‪ (2‬ﺟﺒﺮان ﮐﺮدن دارﻧﺪﻩ ﺣﻘﻮق ﮐﻪ از ﺣﻘﻮق وﯼ ﺗﺨﻄﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫وﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪن وﯼ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺒﻞ از وﻗﻮع ﺗﺨﻠﻒ ؛ و ‪ (3‬ﺗﺎﮐﻴﺪ ﺑﺮ اهﻤﻴﺖ ﺣﻖ ﮐﻪ ﺑﺎﻻﯼ ﺁن ﺗﻌﺪﯼ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ودادن ﭘﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮐﻪ درﺁﻳﻨﺪﻩ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮان ﺗﺠﺎوز ﺻﻮرت ﻧﮕﻴﺮد‪.‬‬

‫دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺨﺶ اﺟﺮاﻳﻮﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ )وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ وﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﻠﯽ( وﺑﺨﺶ ﻗﻀﺎﺋﯽ‬
‫)ﻣﺤﮑﻤﻪ( اﺳﺎﺳًﺎ ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ اﺟﺮاﯼ ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد را ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﻼوﻩ ﮐﻤﻴﺴﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮏ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢ را ﻧﻴﺰ اﻳﻔﺎء ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻏﻴﺮ رﺳﻤﯽ }ﻋﻨﻌﻨﻮﯼ{ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺷﻮرا وﺟﺮﮔﻪ‬
‫هﺎ ﻣﺮﺟﻊ اﺟﺮاﯼ ﺣﻘﻮق ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺁﻧﻬﺎ اﺧﺘﻼﻓﺎت را درﺳﻄﺢ ﻣﺤﻠﯽ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻏﻴﺮ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ‪ NGOs‬ورﺳﺎﻧﻪ هﺎ راﻩ هﺎﯼ اﺿﺎﻓﯽ را ﺑﺮاﯼ ﺟﺒﺮان‬
‫ﺗﺨﻠﻔﺎت از ﺣﻘﻮق ﻓﺮاهﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻮﻩ ﻣﻘﻨﻨﻪ و ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ‬

‫ﻃﻮرﻳﮑﻪ درﻓﺼﻞ اول ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻩ ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻮﻩ ﻣﺠﺮﻳﻪ ﻣﺴﻮل اﺟﺮاﯼ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﻮل ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ درﻳﮏ ﺳﻄﺢ وﺳﻴﻌﯽ ﻣﺴﺆل اﻣﻮر ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺮاﯼ ﺗﺎﻣﻴﻦ‬
‫ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن درﮐﺸﻮر ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد ﻳﮑﯽ ازوﻇﺎﻳﻒ اﺳﺎﺳﯽ اﻳﻦ وزارت ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫درﺣﻘﻴﻘﺖ وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ ﻳﮏ ﺑﺨﺶ ﻣﺸﺨﺺ را ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت واﺟﺮاﯼ ﺣﻘﻮق‬
‫ﮐﻪ ﺑﻨﺎم رﻳﺎﺳﺖ ﺣﻘﻮق ﻳﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬درﺗﺸﮑﻴﻞ ﺧﻮد دارد‪ .‬وﻇﺎﻳﻒ اﻳﻦ رﻳﺎﺳﺖ " ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺖ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﮐﺎر‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻓﺎﻣﻴﻠﯽ و دﻳﮕﺮ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ اﺗﺒﺎع ﮐﺸﻮر" ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬رﻳﺎﺳﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﻪ‬
‫ﻋﺮاﻳﺾ رﺳﻤﯽ ﭘﺎﺳﺦ دادﻩ‪ ،‬ﺳﻬﻮﻟﺖ هﺎﻳﯽ را درﻣﻮرد ﻗﻀﺎوت ﻓﺮاهﻢ ﻣﯽ ﺳﺎزد واﺣﮑﺎم ﺻﺎدرﻩ‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻢ روﯼ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻓﻮق را اﺟﺮاء ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬دﻓﺘﺮ ﻣﺮﮐﺰﯼ اﻳﻦ رﻳﺎﺳﺖ درﮐﺎﺑﻞ ﻗﺮارداﺷﺘﻪ ودﻓﺎﺗﺮ‬
‫ﻣﺤﻠﯽ ﺁن در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ وﻻﻳﺎت ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ هﺎﯼ وﻻﻳﺘﯽ ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﺣﻴﺜﻴﺖ دروازﻩ ﺑﺎن را‬
‫دراﮐﺜﺮ ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺣﻘﻮﻗﯽ دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ ‪ ،‬اﻳﻦ دﻳﭙﺎرﺗﻤﻨﺖ ﻳﮏ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﯽ را درﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت‬
‫ﻣﻴﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ واﺗﺒﺎع ﮐﺸﻮر اﻳﻔﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬دﻳﭙﺎرﺗﻤﻨﺖ ﺣﻘﻮق درﻣﺮﮐﺰ و وﻻﻳﺎت دراﺟﺮاﺁت ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻃﺮزﺗﺤﺼﻴﻞ ﺣﻘﻮق ﮐﻪ درﺷﻤﺎرﻩ ‪ 786‬ﺟﺮﻳﺪﻩ رﺳﻤﯽ ﺳﺎل ‪ 1999‬ﺑﻪ ﻧﺸﺮ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬را‬
‫رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﻠﯽ ﻧﻴﺰ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﯽ را درﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد ﺣﻘﻮق ﻣﻌﻴﻦ اﻓﺮاد‪ ،‬اﻳﻔﺎ ﻣﻴﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻃﻮرﻳﮑﻪ درﻓﺼﻞ اول ﺗﺬﮐﺮ ﺑﻌﻤﻞ ﺁﻣﺪ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ووزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ وﻇﻴﻔﻪ اﺟﺮاﯼ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﺋﯽ‬
‫را ﺑﻪ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺳﭙﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﺴﺆل ﺑﺎزرﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻮﻗﻴﻒ ﻣﺘﻬﻢ وﺗﺎﻣﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ }ﭘﻮﻟﻴﺲ{ ﻣﺴﺆل ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺨﻄﯽ از ﺁن ﺟﺮم ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد )ﺑﺮﻋﮑﺲ‬

‫‪262‬‬
‫ﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﻣﺪﻧﯽ(‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﺴﺆل ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣﻖ زﻧﺪﮔﯽ )ﻣﺎدﻩ ‪ (23‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ از ﻗﺘﻞ و‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺁزادﯼ ﻓﺮدﯼ )ﻣﺎدﻩ ‪ (24‬ﺑﺎ ﻣﻨﻊ ﺑﺮدﮔﯽ‪ ،‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺤﺪودﻳﺖ هﺎﻳﻴﮑﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺎﻻﯼ اﻋﻤﺎل ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺿﻊ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﻊ ﺷﮑﻨﺠﻪ‪) ،‬ﻣﺎدﻩ ‪ (29‬ﻣﻨﻊ ﻣﺼﺎدرﻩ‬
‫اﺟﺒﺎرﯼ) ﻣﺎدﻩ ‪ (30‬ﻣﺤﺮﻣﻴﺖ ﻣﺮاﺳﻼت وﻣﺨﺎﺑﺮات اﺷﺨﺎص )ﻣﺎدﻩ ‪ ،(37‬را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﻣﺴﻮﻟﻴﺖ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ هﺮﮔﻮﻧﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ وﺳﺎﻳﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﻮل ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ دارد‪ .‬ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺑﺘﺪاﺋﻴﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﻀﺎﻳﺎﺋﻴﮑﻪ ﻳﮏ ﻃﺮف ﻣﺘﻬﻢ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮان اﺳﺖ ‪ ،‬را دارا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﺳﺘﻤﺎع دﻋﺎوﯼ وﺑﺮرﺳﯽ ﺣﻘﺎﻳﻖ و ﺑﺎ در‬
‫ﻧﻈﺮداﺷﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻓﻴﺼﻠﻪ واﺟﺐ اﻟﺘﻄﺒﻴﻖ را ﺻﺎدر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﻴﺼﻠﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻴﺖ‬
‫دﻋﻮﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ ﺑﺎﺷﺪ وﻳﺎ ﮐﺪام ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ‪ .‬ﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎﯼ‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻢ‪ ،‬هﻤﺎﻧﻄﻮرﻳﮑﻪ درﻓﺼﻞ اول ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ ﺑﻪ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎﯼ ﻣﺤﺎﮐﻢ را ازﻃﺮﻳﻖ وزارت ﺧﺎﻧﻪ هﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮط وﻳﺎ ﭘﻮﻟﻴﺲ اﺟﺮاء ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫‪ -3‬ﭼﺮا اﺟﺮاﯼ ﺣﻘﻮق ﻣﻬﻢ اﺳﺖ؟ وﭼﺮا اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ؟‬
‫‪ -4‬ﭼﺮا ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ اﺟﺮاﯼ ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ دو ﺷﻌﺒﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟‬
‫ﻻ ﺑﻪ ﮐﯽ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺧﻮاهﻴﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﭘﻮﻟﻴﺲ و ﻳﺎ وزارت‬
‫‪ -5‬هﺮﮔﺎﻩ ﺣﻘﻮق ﺷﻤﺎ ﭘﺎﻳﻤﺎل ﮔﺮدد‪ ،‬ﺷﻤﺎ او ً‬
‫ﻋﺪﻟﻴﻪ؟ ﭼﺮا؟‬

‫ﮐﻤﻴﺴﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن )‪(AIHRC‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻈﺎرت وﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﻧﻬﺎد ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ را ﺑﻨﺎم "ﮐﻤﻴﺴﻮن‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن" ‪ AIHRC‬اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ )ﻣﺎدﻩ ‪ .(58‬ﮐﻤﻴﺴﻮن ﻣﺮﮐﺐ از ‪ 9‬ﮐﻤﻴﺸﻨﺮ‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت ‪ 5‬ﺳﺎل ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮐﻤﻴﺴﻮن ‪ 5‬هﺪف دارد‪(1:‬‬
‫ﻧﻈﺎرت از ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ درﮐﺸﻮر؛ ‪ (2‬ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﺑﻬﺒﻮد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ؛ ‪ (3‬ﻧﻈﺎرت از دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق‬
‫وﺁزادﯼ هﺎﯼ اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺸﺮﯼ؛ ‪ (4‬ﺑﺮرﺳﯽ وﺗﺎﺋﻴﺪ ﺗﺨﻄﯽ هﺎ از ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮﯼ ؛ و‪ (5‬اﺗﺨﺎذ اﻗﺪاﻣﺎت‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺑﻬﺒﻮد واﻧﮑﺸﺎف ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪.‬‬

‫ﮐﻤﻴﺴﻮن ﺷﮑﺎﻳﺎت اﻓﺮاد را ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺷﺎن درﻳﺎﻓﺖ وﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ اﺳﻨﺎد وﻣﺪارﮎ وﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﮑﺎﻳﺖ‪ ،‬ﮐﻤﻴﺴﻮن ﺑﺎ ﻣﺴﻮﻟﻴﻦ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﮐﺸﻮر داﺧﻞ ﺗﻤﺎس ﺷﺪﻩ وﻳﺎ‬
‫اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺴﻮﻟﻴﻦ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺑﻪ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﺁن ﻣﺒﺎدرت ﻣﯽ ورزد‪ .‬ﺗﻤﺎم ارﮔﺎﻧﻬﺎﯼ ﻋﺪﻟﯽ‪ ،‬وزرات‬
‫ﺧﺎﻧﻪ هﺎ‪ ،‬ادارات دوﻟﺘﯽ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬اﻧﺠﻴﻮ هﺎ ‪NGOs‬واﺗﺒﺎع ﮐﺸﻮر ﻗﺎﻧﻮﻧ ًﺎ "ﻣﮑﻠﻒ" اﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻧﺠﺎم اهﺪاف ﻓﻮق ﺑﺎ ﮐﻤﻴﺴﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ هﻤﮑﺎرﯼ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫اززﻣﺎن ﺗﺎﺳﻴﺲ درﺳﺎل ‪ 2003‬ﮐﻤﻴﺴﻮن ﺣﻘﻮق ﺗﺎﺑﻪ ﺣﺎل ﺑﺨﺶ ﻧﻈﺎرت وﺑﺮرﺳﯽ ﺁن ﮐﺎرهﺎﯼ‬
‫ﻋﻤﺪﻩ ذﻳﻞ را اﻧﺠﺎم دادﻩ اﺳﺖ ‪ :‬از زﻧﺪاﻧﻬﺎ و ﻣﺤﻼت ﺗﻮﻗﻴﻒ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﺎزدﻳﺪ ﻧﻤﻮدﻩ و‬
‫درﺟﺮﻳﺎن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت از رﻋﺎﻳﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻧﻈﺎرت ﺑﻌﻤﻞ ﺁوردﻩ‪ ،‬ﻣﻮاد ﺁﻣﻮزﺷﯽ درﺑﺎرﻩ ﺣﻘﻮق زﻧﺎن‬
‫را ﻧﺸﺮ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ وﺑﺮرﺳﯽ ﺑﺪرﻓﺘﺎرﯼ هﺎﯼ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ اﺋﺘﻼف را ﺷﺮوع ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪263‬‬
‫درﺳﺎل ‪ 2006‬ﮐﻤﻴﺴﻮن ﻣﺠﻤﻮﻋًﺎ ‪ 1645‬ﺷﮑﺎﻳﺖ را درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ازﺟﻤﻠﻪ ‪1296‬‬
‫ﻣﻮردﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ و ‪ 196‬ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺆﻟﻴﻦ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺣﻞ وﻓﺼﻞ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ هﺎ ﯼ ﮐﻤﻴﺴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ درﺣﺪود ‪ 1000‬ﻗﻀﻴﻪ ﺗﻮﻗﻴﻒ و زﻧﺪاﻧﯽ ﮐﺮدن‬
‫ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺮدان واﻃﻔﺎل ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﺤﺪودﻳﺖ هﺎﯼ ﻣﺎﻟﯽ و ادارﯼ‪ ،‬ﮐﻤﻴﺴﻮن‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻗﻀﺎﻳﺎ را رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬درﺳﺎل ‪ 2006‬ﮐﻤﻴﺴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻗﻀﻪ‬
‫زﻧﺪان ﺑﺎﻧﺎن درﮐﺎﺑﻞ ﺑﻪ اﺳﺎس اﻇﻬﺎرات ﻳﮏ زﻧﺪاﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ زﻧﺪاﻧﯽ دﻳﮕﺮ ﺷﮑﻨﺠﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ را‬
‫رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ هﻨﻮز هﻢ ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺮاﻗﺒﺖ هﺮ ﺳﻪ زﻧﺪان ﺑﺎن از‬
‫وﻇﻴﻔﻪ ﺑﺮﻃﺮف ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬دروﻻﻳﺖ ﻏﺰﻧﯽ ﮐﻤﻴﺴﻮن ﻧﻈﺎرت وﺑﺮرﺳﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﺷﮑﻨﺠﻪ‬
‫را ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺎ ﻟﻮﯼ ﺳﺎرﻧﻮاﻟﯽ ﺷﺮﻳﮏ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﭼﻨﺪﯼ اﻓﺴﺮ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺑﺨﺎﻃﺮ ارﺗﮑﺎب ﻋﻤﻞ ﺷﮑﻨﺠﻪ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻨﺎرﻳﻮﯼ ‪ :7‬ﮐﻤﻴﺴﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‬

‫ﺧﺎﻧﻢ ﻓﻴﺎض‪ ،‬ﭘﺮﻳﺴﺎ‪ ،‬درﺑﺎرﻩ رﻓﺘﺎر ﺷﻮهﺮش وﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﻣﺴﻮﻟﻴﻦ ﻣﺤﻠﯽ ﭘﺮﻳﺸﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﯼ‬
‫ﺷﮑﺎﻳﺘﯽ را ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﺑﺪ رﻓﺘﺎرﯼ ﮐﻪ ازﻃﺮف ﻣﻠﻴﺸﻪ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ و ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻋﻠﻴﻪ ﻓﺎﻣﻴﻞ وﯼ ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﻤﻴﺴﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﺗﻘﻴﺪم ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻳﮑﯽ از ﮐﻤﻴﺸﻨﺮ هﺎﺷﮑﺎﻳﺖ را درﮐﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﮐﻤﻴﺸﻨﺮ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اﯼ را ﺑﺎ ﭘﺮﻳﺴﺎ‪،‬‬

‫ﻓﻴﺎض و ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﺑﻪ راﻩ ﻣﯽ اﻧﺪازد‪ .‬ﻣﻔﺘﺶ ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰاز ﺟﻮاب دادن ﺑﻪ ﺳﻮاﻻت ﺧﻮددارﯼ ﻣﯽ‬
‫ورزد‪ .‬ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان ﻣﻠﻴﺸﻪ ﻣﺤﻠﯽ هﻢ از هﻤﮑﺎرﯼ ﺧﻮددارﯼ ﻣﯽ ورزد ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ او اﺧﻴﺮًا از اﺣﺮاز‬
‫ﻣﻘﺎم دوﻟﺘﯽ ﺑﻌﺪ ازاﻳﻨﮑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﺎﻃﻞ اﻋﻼن ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺮوم ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪264‬‬
 ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﮐﻤﻴﺴﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﺷﻌﺒﻪ ﮐﻤﻴﺴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درهﺮات ﺑﺮاﯼ ﻣﺴﻮﻟﻴﻦ ﻣﺠﺮﯼ ﻗﺎﻧﻮن ورﮐﺸﺎپ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ را داﻳﺮ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫درروز دوم ورﮐﺸﺎپ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ از اﺷﺘﺮاﮎ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻏﻴﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﻬﺎ دﻻﻳﻞ ﻋﺪم ﺣﻀﻮر ﺧﻮدرا درروزﮔﺬﺷﻪ‬
‫ﻳﻮرش ﺑﺎﻻﯼ دزدان درهﺮات ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬درﺟﺮﻳﺎن روز ﺳﻮم ورﮐﺸﺎپ‪ ،‬اﻓﺴﺮ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ روز ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺮ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺑﻪ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ دزدان دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪﻩ را ﻟﺖ و ﮐﻮب ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻓﺴﺮ ﭘﻮﻟﻴﺲ درﻣﻘﺎﺑﻞ اﻣﺮ ﺁﻣﺮ ﺧﻮد اﻳﺴﺘﺎدﻩ و ﮔﻔﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ‬
‫ﮐﺎر ﺧﻼف ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ هﺎﯼ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ درروز اول ورﮐﺸﺎپ ﺁﻣﻮﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺣﻘﻮق اﻃﻔﺎل درﺟﻠﺴﻪ اﻳﮑﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺟﺮﮔﻪ داﺷﺖ درﺑﺎرﻩ ﻗﻀﻴﻪ دﺧﺘﺮ ‪ 16‬ﺳﺎل ﮐﻪ وﯼ هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﺷﻮهﺮ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻟﺶ ﺑﻪ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﺑﺮدﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻃﻼع دادﻩ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﺣﻘﻮق اﻃﻔﺎل ﺑﺎ هﻤﮑﺎرﯼ اﻋﻀﺎﯼ ﭘﺎ رﻟﻤﺎن ودﻓﺘﺮ ‪IOM‬‬
‫درﮐﺎﺑﻞ ﻗﺎدر ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ ﺑﻮدوﺑﺎش دﺧﺘﺮ ﺟﻮان را درﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﭘﻴﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﮐﻤﮏ وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ ودﻓﺘﺮ ‪IOM‬‬
‫دراﺳﻼم ﺁﺑﺎد دﺧﺘﺮ ﻧﺠﺎت دادﻩ ﺷﺪﻩ و ﺑﻄﻮر ﻣﺼﺆن ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ و ﺑﺎ ﻓﺎﻣﻴﻞ ﺧﻮد ﻳﮑﺠﺎ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺘﺎرﻳﺦ ‪ 13‬دﺳﻤﺒﺮ ‪ 2006‬دﻓﺘﺮ ﻣﺤﻠﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ درﻣﺰارﺷﺮﻳﻒ ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻤﻞ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺘﻪ واز ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻋﺪم ﺗﻮاﻧﺎﻳﯽ ﺷﺎن ﺑﺮاﯼ ﻧﺠﺎت ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ واﻟﯽ ﻣﺰارﺷﺮﻳﻒ ﻃﻮر ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﺧﺒﺮداد‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻬﻢ ‪ 14‬روز ﻗﺒﻞ رهﺎ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﻮﺷﺶ هﺎﯼ دﻓﺘﺮ ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻤﻴﺴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻣﺰارﺷﺮﻳﻒ ﺑﺨﺎﻃﺮ رهﺎﻳﯽ ﺷﺨﺺ ﺑﯽ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺨﺺ‬
‫ﻣﺴﺆل ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺨﻄﯽ هﺎﯼ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎ ﻟﻮﯼ څﺎرﻧﻮاﻟﯽ درﮐﺎﺑﻞ درﺟﺮﻳﺎن ﻣﯽ ﮔﺬارد وﻟﻮﯼ څﺎرﻧﻮال ﺑﺮاﯼ‬
‫څﺎرﻧﻮاﻟﯽ وﻻﻳﺖ ﻣﺰار ﺷﺮﻳﻒ دﺳﺘﻮر رهﺎﻳﯽ ﺷﺨﺺ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﻩ را ﺻﺎدر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻳﮏ ﺳﺎﻋﺖ ﻣﺴﺆل دﻓﺘﺮ‬
‫ﻣﺤﻠﯽ درﻣﺰارﺷﺮﻳﻒ اﻃﻼع ﻣﻴﺪهﺪ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﻩ رهﺎ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫رﺳﻢ و رواج هﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺸﻮﻧﺖ هﺎﯼ ﻋﻠﻴﻪ زﻧﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﻣﺜﺎل‪ :‬درﺟﻮﻻﯼ ‪2006‬‬
‫ﻳﮏ زﻧﻴﮑﻪ در ﮐﺎﺑﻞ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد ﺑﺎ ﮐﻤﻴﺴﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ درﺗﻤﺎس ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻋﻼﻳﻢ ﻟﺖ وﮐﻮب ﺧﻮد را ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺧﺴﺮش ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺣﻘﻮق زن ﮐﻤﻴﺴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻣﻼﻗﺎت هﺎﯼ ﺟﺪﯼ اﯼ را ﺑﺎ ﺷﻮهﺮ زن ﺷﺮوع ﮐﺮد وﺑﺎﻻﺧﺮﻩ درﻳﺎﻓﺖ‬
‫ﻧﻤﻮدﮐﻪ ﻟﺖ وﮐﻮب زن ﺑﺨﺎﻃﺮﯼ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ ازازدواج‪ ،‬ﻓﺎﻣﻴﻞ ﺷﻮهﺮ ﻳﮏ ﻣﻘﺪار ﭘﻮل هﻨﮕﻔﺘﯽ ﺑﺨﺎﻃﺮ‬
‫ﻣﺼﺎرف ﻋﺮوﺳﯽ ﺑﻪ ﻓﺎﻣﻴﻞ زن دادﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻓﺎﻣﻴﻞ هﺎ ﺑﺮاﯼ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎل زﻳﺮ ﺑﺎر ﻗﺮض هﺎﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺎﻣﻴﻞ ﻋﺮوس ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد و‬
‫ﻳﺎ ﻣﺼﺎرﻓﻴﮑﻪ درﻋﺮوﺳﯽ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮐﻮﺷﺶ هﺎﯼ ﻣﻴﺎﻧﺠﯽ ﮔﺮﯼ و ﺁﮔﺎهﯽ هﺎﯼ ﮐﻪ درﺑﺎرﻩ ﺣﻘﻮق زن ﺗﻮﺳﻂ‬
‫‪ WRU‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺜﺒﺘﯽ را درﭘﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪(Annual Report of the Afghanistan Independent Human Rights Commission‬‬

‫‪2006).‬‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺑﺮاﯼ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬

‫ﮔﺰارش ﮐﻤﻴﺸﻨﺮ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎوﯼ ﮐﺪام ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﮔﺰارش اﻗﺪاﻣﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را ﺳﻔﺎرش ﮐﻨﺪ؟ ﺗﻤﺮﮐﺰ‬ ‫‪-4‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺨﻄﯽ از ﮐﺪام ﺣﻘﻮق ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫ﺳﻔﺎرﺷﺎت ﮐﻤﻴﺸﻨﺮ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﮐﺪام ﻣﺴﺆﻟﻴﻦ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺳﭙﺮدﻩ ﺷﻮد؟‬ ‫‪-5‬‬
‫ﺁﻳﺎ وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ ﺑﻪ اﺳﺎس اﻳﻦ ﮔﺰارش ﺑﺎﻳﺪ اﻗﺪاﻣﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را ﺷﺮوع ﮐﻨﺪ؟ ﻳﺎ ﻧﻪ؟‬ ‫‪-6‬‬
‫دﻳﮕﺮ ﭼﻪ اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ ﮐﻤﻴﺴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم دهﺪ؟ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺧﻮددارﯼ ﻣﻔﺘﺶ ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮑﻨﺪ؟‬ ‫‪-7‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﮐﻤﻴﺴﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺴﺆﻟﻴﻦ دﻳﮕﺮ‬ ‫‪-8‬‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﮔﺰارش ﺑﺪهﺪ؟‬
‫ﺁﻳﺎ ﮐﻤﻴﺴﻮن ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺪرت ﺑﻴﺸﺘﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﮐﻤﺘﺮ؟ دراﻳﻨﺼﻮرت‪ ،‬ﮐﺪام اﺧﺘﻴﺎرات را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪﺳﺖ ﺁورد و ﮐﺪام‬ ‫‪-9‬‬
‫اﺧﺘﻴﺎرات را ازدﺳﺖ ﺑﺪهﺪ؟ ﭼﺮا؟‬

‫‪265‬‬
 ‫ﻣﺠﺮا هﺎﯼ دﻳﮕﺮ‬

‫ﻣﻴﮑﺎﻧﻴﺰم هﺎﯼ ﺣﺴﺎﺑﺪﻩ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬ﮔﺮوپ هﺎﯼ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ وﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻳﮏ‬
‫ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﯽ را درراﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺨﻠﻔﺎت از ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮدراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻳﻔﺎء ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻧﻬﺎدهﺎ ﺟﺰء ﺳﻴﺴﺘﻢ رﺳﻤﯽ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﮐﺸﻮر ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﺎﺷﻴﻦ هﺎﯼ ﻣﻬﻢ ﺑﺮاﯼ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺣﺴﺎﺑﺪهﯽ ﺑﺮاﯼ‬
‫ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﺴﺎت ﻏﻴﺮ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ داﺧﻠﯽ و ﻳﺎ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ و ﻳﺎ ﮔﺮوپ‬
‫هﺎﯼ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎد ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺴﺎﻋﺪت ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫و ﻳﺎ ﺳﺎزﻣﺎن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮاﯼ درﻳﺎﻓﺖ ﮐﻤﮏ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوپ هﺎ ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻻزم و ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﻣﺠﺮب ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﺁﮔﺎﻩ درﻣﻮرد ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﺮاﯼ‬
‫رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺷﮑﺎﻳﺖ ﺷﺎن ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎﯼ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮﺳﺴﺎت ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﮐﻨﻨﺪﻩ اﻳﮑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻌﺎهﺪات ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺑﺸﺮ اﻳﺠﺎد ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺷﮑﺎﻳﺎت را درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﺮرﺳﯽ هﺎ را در ﻣﻮرد ﺗﺨﻄﯽ از‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺁﻏﺎز ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﮑﻪ ﻗﺪرت ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﺟﺰ از ﻧﺸﺮ راﭘﻮر ﺑﺮاﯼ ﻣﺮدم‬
‫ودوﻟﺖ‪ ،‬ﻧﺪارﻧﺪ اﻣﺎﻣﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫رﺳﺎﻧﻪ هﺎ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﮏ وﺳﻴﻠﻪ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮ اﻓﺮاد و ﻣﻮﺳﺴﺎت‬

‫ازﻣﺎﻓﻮق ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺧﺪﻣﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬رﺳﺎﻧﻪ هﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﻧﻈﺎرت ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ و‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ ﺑﻪ ﺣﻴﺚ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮﻣﻼ ﺳﺎزﯼ ﺗﺨﻄﯽ هﺎ از ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و ﻳﺎ ﺗﺎﺛﻴﺮات ﭘﺎﻟﻴﺴﯽ هﺎﯼ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎﻻﯼ اﻳﻦ ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬رﺳﺎﻧﻪ هﺎ – ﺧﺼﻮﺻًﺎ رادﻳﻮ ‪ -‬دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﺸﻮرﻳﮑﻪ‬
‫‪ 85‬درﺻﺪ ﻧﻔﻮس ﺁن ﺑﻴﺴﻮاد اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﮏ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮاﯼ ﺁﻣﻮزش و ﺁﮔﺎهﯽ اﺗﺒﺎع درﻣﻮرد‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺧﻴﺮ ﻧﺸﺎن دادﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ 64‬ﻓﻴﺼﺪ واﮐﻨﺶ هﺎﯼ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ رﺳﺎﻧﻪ هﺎ‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﻴﺚ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت درﻣﻮرد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫رﺳﺎﻧﻪ هﺎﯼ داﺧﻠﯽ وﺧﺎرﺟﯽ درﻣﻮرد ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﯼ هﺎﯼ ﭘﺎﻟﻴﺴﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد ﻧﻔﻮذ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻧﻴﻤﻪ ﺳﺎل ‪ 2006‬ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﮐﺮزﯼ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﻳﺠﺎد ادارﻩ اﻣﺮ‬
‫ﺑﺎﻟﻤﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ را ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ هﺎﯼ اﻳﻦ ادارﻩ ﻣﺒﻬﻢ ﺑﻮد اﻳﺠﺎد اﻳﻦ ادارﻩ‬
‫ﺧﺎﻃﺮات ادارﻩ ﻳﯽ را ﮐﻪ در دوران ﻃﺎﻟﺒﺎن وﺟﻮد داﺷﺖ دوﺑﺎرﻩ زﻧﺪﻩ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬رﺳﺎﻧﻪ هﺎ ﺗﺸﻮﻳﺶ‬
‫رهﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺗﺒﺎع و ﮔﺮوپ هﺎﯼ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﯽ را ﺑﺎزﺗﺎب دادﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺮس اﻳﻦ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﻳﻦ‬
‫ادارﻩ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد ﺗﻌﺪﯼ و ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬هﺮاس زﻧﺎن از اﻳﻦ ادارﻩ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻳﻦ ادارﻩ ﺁهﺴﺘﻪ‬
‫ﺁهﺴﺘﻪ ﺣﻖ دﺳﺘﺮﺳﯽ زﻧﺎن ﺑﻪ ﺁﻣﻮزش و ﮐﺎر را ﻣﺤﺪود ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﻋﻀﻮ زن ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺗﻮﺿﻴﺢ داد ﮐﻪ "‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻣﺮوزاﻳﻦ ادارﻩ را ﺑﻪ ﺣﻴﺚ ﻳﮏ ادارﻩ ﺳﻤﺒﻮﻟﻴﮏ ﭘﻴﺸﮑﺶ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ اﻣﺎ ﮐﺪام ﺗﻀﻤﻴﻨﯽ ﺑﺮاﯼ‬
‫ﺁﻳﻨﺪﻩ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺮو ﺑﻪ ﻳﮏ ﻗﻮﻩ وﺣﺸﺘﻨﺎﮎ و اﻓﺮاط ﮔﺮاﻳﯽ ﻣﺬهﺒﯽ ﻃﻮرﻳﮑﻪ درﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻣﺒﺪل ﮔﺮدد‪ ".‬ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻧﺸﺮ ﺻﺪ هﺎ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﭘﺮوﮔﺮاﻣﻬﺎﯼ رادﻳﻮﻳﯽ وﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﯽ‪ ،‬اﻳﻦ ﻃﺮح‬
‫ﻗﺒﻞ از اراﻳﻪ ﺑﻪ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪266‬‬
 ‫‪ .6‬ﻧـﺘﻴــﺠـﻪ‬

‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را ﺑﻴﺎن ﮐﺮد‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺣﺎﻻ ﺷﺎﻳﺪ ﻳﮏ درﮎ وﻓﻬﻢ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﺑﺼﻮرت ﮐﻞ از ﺣﻘﻮق داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ وﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ را ﺗﺠﺰﻳﻪ وﺗﺤﻠﻴﻞ ﮐﻨﻴﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﻳﮏ‬
‫ﻣﻔﮑﻮرﻩ اﯼ از ﺣﻘﻮق ﺧﻮد ﺑﺤﻴﺚ ﻳﮏ ﺗﺒﻌﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻪ از رﺳﻢ ورواج هﺎﯼ ﻋﻨﻌﻨﻮﯼ ﺧﺼﻮﺻ ًﺎ‬
‫اﺳﻼم ﻧﺎﺷﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ 2004‬ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ اﻓﺮاد را ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ وهﻤﭽﻨﺎن راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ‬
‫ﺣﻘﻮق وﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎﯼ اﻓﺮاد را ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﺑﻄﻮر ﻣﺆﺛﺮ‬
‫درﺗﻤﺎم ﮐﺸﻮر اﺟﺮاء ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺮﮐﺰﯼ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﺣﻘﻮق‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺖ ﮐﻪ درﮐﻮﺗﺎﻩ ﻣﺪت ﭼﺎﻟﺶ هﺎﯼ‬
‫ﻣﺘﻌﺪدﯼ درﻣﻮرد اﺟﺮاﯼ ﻗﺎﻧﻮن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ وﺣﻘﻮق ﻓﺮﻋﯽ ﮐﻪ درﺁﻳﻨﺪﻩ ﻧﺰدﻳﮏ اﻣﮑﺎن‬
‫ﭘﺬﻳﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻴﺎﺗﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺟﺴﻤﯽ )ﺁزادﯼ از ازﻳﺖ ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﮑﻨﺠﻪ( ‪ ،‬ﻋﺪم‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺾ و ﺣﻖ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺳﻪ ﺣﻖ اﺳﺎﺳﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ اﻧﮑﺸﺎف اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺣﻴﺎﺗﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ اﺟﺮاﯼ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫در ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ﺁﻳﻨﺪﻩ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺮدﻳﺪ‪ ،‬دو ﺳﻮال اﺳﺎﺳﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﭙﺮد‪ :‬ﮐﺪام‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﺎﻳﺪ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﺟﻮدداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﭼﻄﻮر ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﺣﺎﻻ ﺷﻤﺎ ﺁﻣﺎدﻩ هﺴﺘﻴﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺜﻞ ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان اﻳﻦ دو ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻨﻴﺎدﯼ را ﮐﻪ اﻣﺮوز اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺁن ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻳﮏ روز ﻗﺎﺿﯽ‪ ،‬څﺎرﻧﻮال‪ ،‬وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ و ﻳﺎ ﻳﮏ اﻓﺴﺮ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺷﻮﻳﺪ و ﻳﺎ ﺑﺤﻴﺚ ﻳﮏ‬
‫ﺗﺒﻌﻪ ﻋﺎدﯼ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺸﯽ ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎدر ﺁﻳﻨﺪﻩ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺻﺪاﯼ ﻳﮏ اﻓﻐﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺿﻤﻴﻤﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ :‬ﺗﻤﺮﻳﻨﺎت ﮔﺮوﭘﯽ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﺎر ﺧﺎﻧﮕﯽ‬

‫‪ .1‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت درروزﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﺻﻨﻒ ﺑﻪ ﮔﺮوپ هﺎﯼ ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮﯼ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬هﺮﮔﺮوپ دو ﻣﺎدﻩ را ﮐﻪ از ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫ﺑﺤﺚ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع ﻳﮏ ﻣﺎدﻩ درﻣﻮرد ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ درﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﺧﺎرﺟﯽ‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد وﻳﮏ ﻣﺎدﻩ دﻳﮕﺮ درﻣﻮرد ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺤﺼﻠﻴﻦ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از‬
‫اﻧﺘﺮﻧﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ودﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺮاﯼ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻮاد ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﻣﺜﺎل ﻣﺎدﻩ اﻳﮑﻪ‬
‫از ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺤﺚ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ درذﻳﻞ ﺑﻴﺎن ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫هﺮﮔﺮوپ ﺧﻼﺻﻪ اﯼ از دوﻣﺎدﻩ اﯼ را ﮐﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﺁﻣﺎدﻩ ﮐﺮدﻩ و ﺑﺮاﯼ ‪ 5‬دﻗﻴﻘﻪ‬
‫ﭘﺮزﻧﺘﻴﺸﻦ درﺻﻨﻒ ﺧﻮاهﻨﺪ داد‪ .‬درﭘﺮزﻧﺘﻴﺸﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ﭼﺮااﻳﻦ ﺣﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ درروزﻧﺎﻣﻪ ﺁﻣﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ و درﺑﺎرﻩ اهﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﭼﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎداﺗﯽ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﺼﻠﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎدﻩ ﻣﺘﺬﮐﺮﻩ را ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺧﺎرﺟﯽ هﺎ دراﻧﮑﺸﺎف داﺧﻠﯽ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ارﺗﺒﺎط دهﻨﺪ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺮاﯼ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد؟ هﻤﭽﻨﺎن هﺮﮔﺮوپ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺤﺚ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎدﻩ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬درﺑﺎرﻩ‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺣﻘﻮق دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﻪ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺣﻘﻮق ﺑﻄﻮر ﻳﮑﺴﺎن ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ‬
‫ﺿﺮورت ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮد دارد؟‬

‫‪267‬‬
 ‫ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن را دروﻻﻳﺖ ﻟﻮﮔﺮ ﻣﻤﻨﻮع اﻋﻼن ﮐﺮدﻧﺪ‬
‫‪ 13‬ﻣﯽ ‪03:12 ،2008‬‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻴﺪ ﺻﻼح اﻟﺪﻳﻦ‬

‫ﮐﺎﺑﻞ )روﻳﺘﺮ( ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺳﺎﮐﻨﻴﻦ ﻳﮏ وﻻﻳﺖ درﻧﺰدﻳﮑﯽ ﮐﺎﺑﻞ را دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﮐﻪ از دﻳﺪن ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‬
‫ﺧﻮددارﯼ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺷﺒﮑﻪ هﺎﯼ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﯽ ﭘﺮوﮔﺮام هﺎﯼ ﻏﻴﺮ اﺳﻼﻣﯽ را ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪهﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺴﺆﻟﻴﻦ و رﺳﺎﻧﻪ هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ روز ﺷﻨﺒﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ دﺳﺘﻮر درﺳﺎﺣﺎﺗﻴﮑﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻓﻌﺎل اﻧﺪ اﻋﻼن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﮏ ﻣﺎﻣﻮر ﺑﻠﻨﺪ رﺗﺒﻪ وزارت‬
‫اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﻧﺠﻴﺐ اﷲ ﻣﻨﻠﯽ‪ ،‬ﮔﻔﺖ ﮐﻪ درروز اﺧﻴﺮ هﻔﺘﻪ‪ ،‬ﻳﮏ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻧﻘﺎب ﭘﻮش ﻣﺴﻠﺢ وارد‬
‫ﻣﺴﺎﺟﺪﯼ در وﻻﻳﺖ ﻟﻮ ﮔﺮ ﺷﺪﻧﺪ ودﺳﺘﻮر ﻣﻨﻊ دﻳﺪن ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن را ﺻﺎدر ﮐﺮدﻧﺪ " ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺮدم را ﺗﻬﺪﻳﺪ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ از دﻳﺪن ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﺧﻮد دارﯼ ﻧﮑﻨﻴﺪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ رﻓﺘﺎر ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ"‪ ،‬ﻣﻨﻠﯽ‬
‫ﺑﻪ روﻳﺘﺮ ﮔﻔﺖ‪ .‬رﺳﺎﻧﻪ هﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﻗﻮل از ﺳﺎﮐﻨﻴﻦ ﻣﺤﻞ ﮔﺰارش دادﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﮑﻪ‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن هﺎ ﻧﺸﺮات "ﻏﻴﺮ اﺳﻼﻣﯽ و ﺧﻼف ﻓﺮهﻨﮓ اﻓﻐﺎﻧﯽ" دارﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ دﺳﺘﻮررا ﺻﺎدرﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺎﻟﺒﺎن درﺳﺎل ‪ 2001‬از ﻗﺪرت اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻃﺮف اﻟﻘﺎﻋﺪﻩ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫وﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﯽ ﺟﻨﮕﻨﺪ‪ .‬ﻃﺎﻟﺒﺎن هﻤﭽﻨﺎن زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺪرت ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ هﺎﯼ ﺑﺎﻻﯼ‬
‫دﻳﺪن ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‪ ،‬ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ و ﺳﻴﻨﻤﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ ازﺳﻘﻮط ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻳﮏ ﺗﻌﺪاد از ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن هﺎﯼ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯽ وﺳﺘﻴﺸﻦ هﺎﯼ رادﻳﻮ ﺑﻪ ﻧﺸﺮات ﺧﻮد دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺁﻏﺎزﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﻠﯽ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ وزارت اﻃﻼﻋﺎت و ﻧﻴﺮو هﺎﯼ اﻣﻨﻴﺘﯽ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ راﻋﻠﻴﻪ اﻳﻦ دﺳﺘﻮر‬
‫ﻃﺎﻟﺒﺎن اﻧﺠﺎم دادﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﻊ دﻳﺪن ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن دروﻻﻳﺖ ﻟﻮﮔﺮ ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺗﻘﺎﺿﺎ هﺎﺋﻴﮑﻪ درهﻔﺘﻪ هﺎﯼ اﺧﻴﺮ‬
‫ازﻃﺮف وزرات اﻃﻼﻋﺎت وﻳﮏ ﺗﻌﺪاد ﻋﻠﻤﺎﯼ دﻳﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﻮﻗﻒ ﻧﺸﺮ ﻓﻠﻢ هﺎ و ﺳﺮﻳﺎل هﺎﯼ ﻣﺒﺘﺬل‬
‫هﻨﺪﯼ ‪ ،‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻌﻤﻞ ﻣﻴﺎﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ ﻋﻠﻤﺎﯼ دﻳﻨﯽ ووزارت اﻃﻼﻋﺎت ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن هﺎﯼ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻧﺎدﻳﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻃﺎﻟﺒﺎن اﺧﻴﺮًا دﺳﺘﻮر ﺗﻮﻗﻒ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺗﻴﻠﻔﻮن هﺎﯼ‬
‫ﻣﻮﺑﺎﻳﻞ را ﻧﻴﺰ ﺻﺎدر ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﻧﻴﺮو هﺎﯼ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺮاﯼ ﺗﻌﻘﻴﺐ و درﻳﺎﻓﺖ ﻃﺎﻟﺒﺎن‬
‫از اﻳﻦ ﺷﺒﮑﻪ هﺎﯼ ﻣﺨﺎﺑﺮاﺗﯽ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﻬﺎ هﻤﭽﻨﺎن درﺟﻨﻮب وﺷﺮق ﮐﺸﻮر دﺳﺘﻮر ﻣﻨﻊ رﻓﺘﻦ‬
‫دﺧﺘﺮان ﺑﻪ ﻣﮑﺎﺗﺐ را ﻧﻴﺰ ﺻﺎدر ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻮاد ﻗﺎﻧﻮن‬

‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺼﻠﻴﻦ ﻣﺎدﻩ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﮐﻪ از ﻗﺎﻧﻮن اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ‪ 2003‬اﻗﺘﺒﺎس ﺷﺪﻩ اﺳﺖ واﺳﻨﺎد‬
‫ﭘﻴﺶ زﻣﻴﻨﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ دادﻩ ﺷﻮد‪ .‬ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ دوﺻﻔﺤﻪ درﻣﻮرد ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﮐﻪ‬
‫درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﯽ‪ ،‬ﻧﻮرﻣﺎﺗﻴﻒ و اﺧﻼﻗﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺤﺮﻳﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺪام ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺮﺿﯽ ارﺗﺒﺎط ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮﯼ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻪ ﻗﺎﻧﻮن وﺁﻧﻄﻮرﻳﮑﻪ‬
‫وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﻮاﻻت ﻣﺸﺨﺼﯽ ﺑﺮاﯼ رهﻨﻤﺎﻳﯽ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻤﮑﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫‪268‬‬
 ‫ﻣﺎدﻩ ‪35‬‬
‫اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺣﻖ دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮرﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻣﺎدﯼ و ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻮﯼ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن‪،‬‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺘﻬﺎ ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺣﻖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ‬
‫ﺗﺸﮑﻴﻞ دهﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﮑﻪ‪:‬‬

‫ﻣﺮاﻣﻨﺎﻣﻪ واﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ ﺣﺰب‪ ،‬ﻣﻨﺎﻗﺾ اﺣﮑﺎم دﻳﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم و ﻧﺼﻮص و ارزش هﺎﯼ‬ ‫‪(1‬‬
‫ﻣﻨﺪرج اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ؛‬
‫ﺗﺸﮑﻴﻼت و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ ﺣﺰب ﻋﻠﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛‬ ‫‪(2‬‬
‫اهﺪاف و ﺗﺸﮑﻴﻼت ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﺷﺒﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛‬ ‫‪(3‬‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﻳﺎ دﻳﮕﺮﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪(4‬‬

‫ﺗﺎﺳﻴﺲ وﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺣﺰب ﺑﺮﻣﺒﻨﺎﯼ ﻗﻮﻣﻴﺖ‪ ،‬ﺳﻤﺖ‪ ،‬زﺑﺎن وﻣﺬهﺐ ﻓﻘﻬﯽ ﺟﻮازﻧﺪارد‪ .‬ﺟﻤﻴﻌﺖ وﺣﺰﺑﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺪون ﻣﻮﺟﺒﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ وﺣﮑﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺎ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﻨﺤﻞ‬
‫ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪2‬‬
‫ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻤﻴﻌﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﺘﻪ اﺳﺖ ازاﺷﺨﺎص ﺣﻘﻴﻘﯽ ﮐﻪ ﻃﺒﻖ اﺣﮑﺎم اﻳﻦ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن و اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ ﻣﺮﺑﻮط ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﻧﻴﻞ ﺑﻪ اهﺪاف ﺳﻴﺎﺳﯽ درﺳﻄﺢ ﻣﻠﯽ ﻳﺎ ﻣﺤﻠﯽ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪3‬‬
‫اﺳﺎس ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﻴﺎﺳﯽ دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ و ﺗﻌﺪد اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪4‬‬
‫اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻪ درﺳﻦ راﯼ دهﯽ ﻗﺮارداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون درﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻗﻮﻣﻴﺖ‪ ،‬ﻧﮋاد‪ ،‬زﺑﺎن‬
‫ﺟﻨﺴﻴﺖ‪ ،‬دﻳﻦ ﺗﺤﺼﻴﻞ ‪ ،‬ﺷﻐﻞ ﻧﺴﺐ‪ ،‬داراﺋﯽ وﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺖ درﮐﺸﻮر‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺁزاداﻧﻪ ﺣﺰب‬
‫‪8‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﯽ را ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪5‬‬
‫اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺣﮑﺎم اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺼﻮرت ﺁزاداﻧﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﻤﻮدﻩ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن داراﯼ‬
‫ﺣﻘﻮق و وﺟﺎﻳﺐ ﻣﺴﺎوﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪6‬‬
‫اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ذﻳﻞ را اﻧﺠﺎم دادﻩ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺗﻌﻘﻴﺐ اهﺪاف ﻣﻨﺎﻗﺾ اﺳﺎﺳﺎت دﻳﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم‬
‫‪ -2‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ ار ﻗﻮﻩ ﻳﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻳﺎ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻳﺎ ﺗﺒﻠﻴﻎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻗﻮﻩ‬

‫‪ -8‬اﻳﻦ ﻣﺎدﻩ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺳﺎل ‪ 1388‬ﻣﻨﺘﺸﺮﻩ ﺷﻤﺎرﻩ )‪ (966‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ" اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﺳﻦ )‪ (25‬ﺳﺎﻟﮕﯽ را‬
‫ﺗﮑﻤﻴﻞ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺁزاداﻧﻪ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ را ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪".‬‬

‫‪269‬‬
 ‫‪ -3‬ﺗﺤﺮﻳﮏ ﺑﻪ ﺗﻌﺼﺐ ﻗﻮﻣﯽ ﻳﺎ ﻧﮋادﯼ ﻳﺎ ﻣﺬهﺒﯽ ﻳﺎ ﺳﻤﺘﯽ‬
‫‪ -4‬اﻳﺠﺎد ﺧﻄﺮ ﻣﺸﻬﻮد در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻘﻮق و ﺁزادﯼ هﺎﯼ اﻓﺮاد و ﺑﺮهﻢ زدن ﻋﻤﺪﯼ ﻧﻈﻢ واﻣﻨﻴﺖ‬
‫ﻋﺎﻣﻪ‬

‫‪ -5‬داﺷﺘﻦ ﺗﺸﮑﻴﻼت ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻳﺎ ﺗﺒﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﻣﺴﻠﺢ‬

‫‪-6‬‬
‫‪ -7‬ﺗﻤﻮﻳﻞ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧﺎرﺟﯽ‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪7‬‬
‫دﻓﺘﺮ ﻣﺮﮐﺰﯼ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ وﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ هﺎﯼ ﺁن درداﺧﻞ ﮐﺸﻮر ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬دوﻟﺖ ﻣﺼﺆﻧﻴﺖ واﻣﻨﻴﺖ‬
‫دﻓﺎﺗﺮ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ را ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪8‬‬
‫)‪ (1‬اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ از ﻃﺮف وزرات ﻋﺪﻟﻴﻪ ﺛﺒﺖ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻃﺮز ﺗﺎﺳﻴﺲ و ﺛﺒﺖ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﺮرﻩ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪9‬‬
‫وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺛﺒﺖ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ را ﮐﻪ واﺟﺪ ﺷﺮاﻳﻂ ذﻳﻞ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ رد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻨﺪرج ﻣﺎدﻩ ﺷﺸﻢ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺣﺰا ب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد اﻋﻀﺎﯼ ﺁن ﺣﻴﻦ ﺛﺒﺖ‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ از هﻔﺘﺼﺪ ﻧﻔﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﻋﻴﻦ ﻧﺎم ﺣﺰب ﺛﺒﺖ ﺷﺪﻩ ﻗﺒﻠﯽ را اﺧﺘﻴﺎرﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪12‬‬
‫ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺛﺒﺖ ﺷﺪﻩ داراﯼ ﺣﻘﻮق ذﻳﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫‪ -2‬اﺗﺤﺎد ﻳﺎ اﺋﺘﻼف ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﺆﻗﺖ ﻳﺎ داﻳﻤﯽ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ‬
‫‪ -3‬اﺑﺮاز ﻧﻈﺮ ﺁزاد وﻋﻠﻨﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﻔﺎهﯽ ﻳﺎ ﺗﺤﺮﻳﺮﯼ درﻣﻮرد ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪،‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدﯼ و ﻓﺮهﻨﮕﯽ و ﮔﺮدهﻤﺎﻳﯽ ﺻﻠﺢ ﺁﻣﻴﺰ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺎﺳﻴﺲ ارﮔﺎن ﻧﺸﺮاﺗﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫‪ -5‬دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ رﺳﺎﻧﻪ هﺎﯼ ﺟﻤﻌﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺎﻧﺪﻳﺪ درﺗﻤﺎم اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪.‬‬
‫‪ -7‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻘﻮق ﻣﻄﺎﺑﻖ اهﺪاف و وﻇﺎﻳﻒ ﻣﻨﺪرج اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ‪15‬‬
‫)‪ (1‬ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ ازﻣﻨﺎﺑﻊ ﺁﺗﯽ ﺗﻤﻮﻳﻞ ﺷﺪﻩ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﭘﺮداﺧﺖ ﺣﻖ اﻟﻌﻀﻮﻳﺖ هﺎ‪.‬‬
‫ب‪ -‬اﻋﻄﺎﯼ ﮐﻤﮏ ﺑﻼ ﻋﻮض ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻴﻘﯽ داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﺳﺎﻻﻧﻪ اﻟﯽ ﻣﺒﻠﻎ دو ﻣﻴﻠﻮن اﻓﻐﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫ج‪ -‬از درﮎ ﻋﻮاﻳﺪ اﻣﻮال ﻣﻨﻘﻮل و ﻏﻴﺮ ﻣﻨﻘﻮل ﺣﺰب‬

‫‪270‬‬
 ‫د‪ -‬ﻣﺴﺎﻋﺪت دوﻟﺖ ﺣﻴﻦ ﺑﺮﮔﺬارﯼ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫ﻩ‪ -‬ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺴﺎﻋﺪت هﺎ از ﻃﺮف اﻋﻀﺎء‬

‫)‪ (2‬ﺣﺰب ﻣﮑﻠﻒ اﺳﺖ ﻋﻮاﻳﺪ ﻣﻨﺪرج ﻓﻘﺮ)‪ (1‬اﻳﻦ ﻣﺎدﻩ را در دﻓﺎﺗﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺛﺒﺖ و ﺑﻪ ﺣﺴﺎب‬
‫ﻣﻌﻴﻨﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺎﻧﮏ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪16‬‬
‫)‪ (1‬رهﺒﺮﯼ ﺣﺰب در دورﻩ ﺗﺼﺪﯼ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﻣﻮر ﻣﺎﻟﯽ ﺣﺰب را ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ دارد‪.‬‬
‫)‪ (2‬رهﺒﺮﯼ ﺣﺰب ﻏﺮض اﺟﺮاﯼ ﻣﺼﺎرف ﻣﺎﻟﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﻳﮏ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﺑﺎ ﺻﻼﺣﻴﺖ‬
‫ﺧﻮد را رﺳﻤ ًﺎ ﺗﻌﻴﻴﺘﻦ و اﻣﻀﺎﯼ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮏ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﻣﻮال ﻣﻨﻘﻮل و ﻏﻴﺮ ﻣﻨﻘﻮل اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﺮوﻳﺖ اﺳﻨﺎد ﺷﺮﻋﯽ و ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ در دﻓﺘﺮ ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ ﺣﺰب و وزارت ﻣﺎﻟﻴﻪ ﺛﺒﺖ ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪17‬‬
‫ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﻨﺤﻞ ﺷﺪﻩ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ درﺣﺎﻻت ذﻳﻞ‪:‬‬
‫‪ -1‬درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻗﻮﻩ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮد ﻳﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻗﻮﻩ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻳﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از‬
‫ﻗﻮﻩ را ﺑﺮاﯼ ﺑﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻧﻈﻢ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد‪ ،‬ﻳﺎ داراﯼ ﻧﻴﺮو هﺎﯼ ﻣﺴﻠﺢ ﺑﻮدﻩ ﻳﺎ ﺑﺎ ﻗﻮاﯼ‬
‫ﻣﺴﻠﺢ در ﺗﺒﺎﻧﯽ ﻗﺮارداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬درﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ دراﻣﺮ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ از ﺣﺎﻻت ﻣﻨﺪرج ﺟﺰء )‪ (1‬اﻳﻦ ﻣﺎدﻩ ﻣﺆﺛﺮ‬
‫واﻗﻊ ﻧﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -3‬در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪18‬‬
‫ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ وزﻳﺮ ﻋﺪﻟﻴﻪ ﺣﮑﻢ اﻧﺤﻼل ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ را ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺣﮑﺎم اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن‪،‬‬
‫ﺻﺎدر ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪19‬‬
‫رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ اﻧﺤﻼل ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺗﺎﺑﻊ اﺟﻨﺪاء ﻋﺎﺟﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﻠﺴﺎت ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺣﻴﻦ‬
‫رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ اﻧﺤﻼل ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ ‪ ،‬ﻋﻠﻨﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪20‬‬
‫رهﺒﺮ ﻳﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﺑﺎ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺣﻖ دارد ﺣﻴﻦ رﺳﻴﺪﮔﯽ اﻧﺤﻼل ﺣﺰب درﻣﺤﮑﻤﻪ‪ ،‬رد‬
‫رﺋﻴﺲ ﻳﺎ ﻗﻀﺎت ﻣﺮﺑﻮط را از ﺷﻮراﯼ ﻋﺎﻟﯽ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ دﻻﻳﻞ رد رﺋﻴﺲ ﻳﺎ‬
‫ﻗﻀﺎت ﻧﺰد ﺷﻮراﯼ ﻋﺎﻟﯽ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻮﺟﻪ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻮراﯼ ﻋﺎﻟﯽ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ رﺋﻴﺲ ﻳﺎ‬
‫ﻗﻀﺎت دﻳﮕﺮ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎدﻩ ‪21‬‬
‫رهﺒﺮ ﻳﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﺑﺎ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺣﻖ دارد‪ ،‬ﺣﻴﻦ رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻣﻮﺿﻮع ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬در‬
‫ﺟﻠﺴﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﻮدﻩ دﻻﻳﻞ ﺧﻮد را اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪271‬‬
 ‫ﻣﺎدﻩ‪22‬‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﮑﻠﻒ اﺳﺖ‪ ،‬دﻻﻳﻞ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﻧﺤﻼل ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ را در ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺧﻮد ذﮐﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺣﮑﻢ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ذﻳﺼﻼح در ﻣﻮرد اﻧﺤﻼل ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻗﻄﻌﯽ و ﻧﻬﺎﺋﯽ ﺑﻮدﻩ و از ﻃﺮﻳﻖ رﺳﺎﻧﻪ هﺎﯼ ﺟﻤﻌﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺸﺮ ﻣﻴﺮﺳﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﻣﻨﻈﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ‬

‫ﻇﻬﻮر ﭼﻬﺮﻩ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ هﺎﯼ ﻣﺒﻬﻢ در ﻗﺎﻧﻮن اﺣﺰاب ﺧﻮب‪ :‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﯼ درﻣﻮرد اﻳﻨﮑﻪ‬
‫ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازﻩ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺑﺮاﯼ ﺗﻨﻈﻴﻢ اﺣﺰاب اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺷﻮد ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ از اﺣﺰاب‬
‫ﺗﻮﻗﻊ ﻣﯽ رود ﮐﻪ اﺟﻨﺪاﻳﯽ ﺑﺮاﯼ اﺗﺒﺎع ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺷﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﺣﮑﻮﻣﺖ هﺎ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ اﺣﺰاب ﭼﻪ ﮐﺮدﻩ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ وﭼﻪ ﮐﺮدﻩ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻠﺖ ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﭘﺎﻟﻴﺴﯽ‬
‫هﺎﯼ ﺑﻴﺮﺣﻤﺎﻧﻪ وﻋﺪم ﺣﺴﺎﺑﺪهﯽ ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮاﻧﯽ اﯼ ﺑﺮاﯼ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ وﺿﻊ ﻧﻤﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﮐﺎر اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ را از اﺷﺘﺮاﮎ دراﻣﻮر ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺎﻧﻊ وﻳﺎ‬
‫دﻟﺴﺮد ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺮدرﮔﻤﯽ ﺳﻮال ﻣﺸﺎﺑﻪ را ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﯽ ﺁورد‪ :‬ﭼﻘﺪر ﻣﻘﺮرات اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ درﺳﺖ اﺳﺖ؟ درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻓﻌﺎﻻن ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺁروز دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﺻﺖ هﺎﯼ را "ﻓﻘﻂ ﺑﺮاﯼ‬
‫اﺣﺰاب درﺳﺖ" اﻳﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ هﻤﻴﺸﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻤﯽ ﻳﺎﺑﺪ‬
‫ﻣﮕﺮاﻳﻨﮑﻪ ﻣﻠﺖ هﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ وﺿﻊ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻨﺞ ﻣﻮدل ﻋﻤﺪﻩ اﻳﮑﻪ ﺑﺎزﺗﺎب دهﻨﺪﻩ ﻃﺮﻳﻘﻪ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ا ﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ دوﻟﺖ هﺎ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ‬
‫را ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪ :‬ﭘﺎﻟﻴﺴﯽ هﺎﻳﻴﮑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ را ﻣﻤﻨﻮع ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫اﺟﺎزﻩ ﻣﯽ دهﺪ‪ ،‬ﺗﺮوﻳﺞ ﻣﻴﺪهﺪ‪ ،‬ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﯽ دهﺪ‪ .‬ﻇﻬﻮر دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ هﺎ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫درﻧﻈﺮداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ هﺎ ﯼ ﮐﻬﻦ ﺗﺮ ﭼﻪ راﻩ هﺎﯼ ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ را ﺑﺮاﯼ وﺿﻊ ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ واﻳﻦ را هﻢ درﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازﻩ ﻓﮑﺘﻮر هﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ درﭘﺬﻳﺮش ﻣﻮدل ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺟﻮاﺑﮕﻮﯼ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﯼ هﺎﯼ ﺁن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮرﻣﺜﺎل‪،‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ "ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد" ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﺎﻻﯼ ﺗﺸﮑﻴﻞ واﻧﮑﺸﺎف اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ وهﻤﭽﻨﺎن ﻣﻤﮑﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎزدارﻧﺪﻩ ﺑﺮاﯼ اﻳﺠﺎداﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ازﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ وﺿﻊ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ "ﺑﺴﻴﺎرﮐﻢ" ﺣﮑﻮﻣﺖ هﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از دﺳﺖ اﺣﺰاب اﻗﻠﻴﺖ‪ ،‬دﭼﺎرﺑﯽ ﻧﻈﻤﯽ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﮑﺎت ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻳﮏ ﻣﺮور ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﮏ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن اﺣﺰاب ﮐﻪ ‪ 169‬ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ را‬
‫درﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻴﺸﻮد ﺑﻌﻼوﻩ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﺠﺎرب دراﻳﺠﺎد دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ هﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻳﮏ ﻗﺎﻧﻮن اﺣﺰاب درﺑﺎرﻩ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ وﺑﻄﻮر ﻧﻮرﻣﺎل درﭘﯽ‬
‫اهﺪاف ذﻳﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ (1 :‬ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻳﻨﮑﻪ ﮐﯽ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﻴﺪهﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ دﻳﮕﺮﯼ را ﻧﻴﺰ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ دهﺪ‪ :‬ﮐﯽ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ورﻗﻪ راﯼ دﺳﺘﺮﺳﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﯽ‬
‫ازﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﺎﻣﻪ) ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺒﺴﻴﺪﯼ هﺎ وﻧﺸﺮ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت( ﻣﺴﺘﻔﻴﺪ ﺷﺪﻩ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ درﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﺳﻬﻴﻢ ﮔﺮد وﭼﻄﻮر وﻏﻴﺮﻩ؛ ‪ (2‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﻮع ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﮑﻪ ﺣﺰب اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دهﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع درﺑﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪﻩ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ و ﻣﺼﺮف ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﻤﭙﺎﻳﻦ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺴﺎﻳﻞ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺮاﻣﻨﺎﻣﻪ ﺣﺰب را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد؛ و ‪ (3‬اﻃﻤﻴﻨﺎن از ﻧﻮع رﻓﺘﺎر وﺗﺸﮑﻴﻼت ﻣﻨﺎﺳﺐ‬
‫اﺣﺰاب‪ .‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از اﻋﻀﺎﯼ اﺣﺰاب ﺑﺨﻮاهﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺆﻟﻴﻦ ﺣﺰب را ﺗﻌﻴﻴﻦ وﻳﺎ اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ اﻣﺎ ﻳﮏ ﺣﺰب ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﺮﺟﻴﺢ دهﺪ ﮐﻪ رهﺒﺮ ﺣﺰب ازﻃﺮﻳﻖ ﮔﻨﮕﺮﻩ ﺣﺰب اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ هﻤﭽﻨﺎن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺴﺎوﯼ ﺟﻨﺪر وﻗﻮﻣﻴﺖ را ﺑﺨﻮاهﺪ وﻳﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از اﺣﺰاب‬

‫‪272‬‬
‫ﺑﺨﻮاهﺪ ﮐﻪ دﻓﺎﺗﺮ ﻣﺤﻠﯽ ﺣﺰب را درﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﺸﻮر اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﺷﺨﺺ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺼﻮر‬
‫ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﭘﺎﻟﻴﺴﯽ هﺎ واهﺪاف دﻳﮕﺮﯼ را از ﻃﺮﻳﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺣﺰاب ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺸﮑﻴﻞ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﺨﺎﻃﺮﻩ ﺁﻣﻴﺰ اﺳﺖ وﻣﻨﻄﻖ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺁﻣﻮزﻧﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاران اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺣﺰب را ﺷﺮوع ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﺼﺎرف ﻣﺎﻟﯽ‬
‫و ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺆﺳﺴﻴﻦ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﺮﻋﻼوﻩ ﺧﺴﺎرﻩ ﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر وﺷﻬﺮت ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ‬
‫ازدﺳﺖ ﻣﯽ دهﻨﺪ‪ .‬ﺷﺒﺎهﺖ هﺎﯼ ﻣﻴﺎن ﺑﺮاﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ وﺗﺸﮑﻴﻞ ﻳﮏ ﺣﺰب وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫هﻤﺎﻧﻄﻮرﻳﮑﻪ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻗﻮاﻋﺪ وﻣﻘﺮرات ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ واﺿﺢ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﺸﺒﺜﻴﻦ ﺧﺼﻮﺻﯽ را از ﺑﺮاﻩ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺎز دارد ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻗﻮاﻋﺪ وﻣﻘﺮرات وﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺎﻣﻊ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺮوع ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻳﮏ ﺣﺰب ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﻣﺴﻮدﻩ ﺳﺎزﯼ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ در ﻳﮏ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ درﺣﺎل ﮔﺬار‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪﻩ ﺷﻮد‪" :‬ﺁﻳﺎ ﻣﻠﺖ و اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻗﺎﻧﻮن اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺁﻣﺎدﻩ اﻧﺪ؟" درﮐﺸﻮرهﺎﯼ درﺣﺎل اﻧﮑﺸﺎف ﺑﻌﺪاز ﻣﻨﺎزﻋﺎت‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺟﻮاﻧﻪ هﺎﯼ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ را ﮐﻪ ﻣﺤﻮر اﺳﺎﺳﯽ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺮوﻳﺞ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺣﺰاب ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻢ وﻳﺎ ﺑﻴﺶ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺣﻴﺎت ﺑﺮاﯼ ﮔﺮوپ هﺎﯼ ﮐﻪ ﻣﺤﻮر‬
‫ﻣﻨﺎزﻋﺎت را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﻴﺪهﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﻴﮑﻦ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺮدن ﺑﺪون اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺟﻮاب ﺳﻮال ﻧﻤﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دراﻳﻨﺼﻮرت‪ ،‬ﺣﻴﺎت ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺨﺒﻪ ﮔﺎن ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺣﮑﻤﻔﺮﻣﺎ ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﻄﺮ در‬
‫دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ هﺎﯼ ﺑﺪون اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﺳﺘﺒﺪاد ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻼ ﺑﻴﺎن ﻣﯽ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﮐﺸﻮر هﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪان را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﺎﻧﻴﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻼﺻﻪ ﺁن ذﻳ ً‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮدد‪:‬‬

‫‪273‬‬
 ‫‪ .١‬درﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﺪون اﻳﻨﮑﻪ از ﺁﻧﻬﺎ درﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺎﺳﯽ ذﮐﺮﯼ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺁﻳﺪ‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﺷﺪﻩ وﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‬

‫‪ .٢‬ﺣﺘﯽ اﻣﺮوز هﻢ درﺑﺴﻴﺎرﯼ از دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ هﺎﯼ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻗﻮاﻋﺪ وﻣﻘﺮرات ﻣﺸﺨﺼﯽ درﻣﻮرد اﺣﺰاب ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻗﺎﻧﻮن اﺣﺰاب وﺟﻮد ﻧﺪارد‬

‫‪.٣‬درﺑﻌﻀﯽ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ هﺎﯼ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ وﺟﻮد دارد اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﮐﻤﮏ وهﻤﮑﺎرﯼ اﺣﺰاب ﺑﻌﺪ ازاﻳﻨﮑﻪ اﻳﻦ اﺣﺰاب رﺷﺪ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪ‬

‫‪ .۴‬ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ درﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺗﺸﮑﻴﻞ وﺗﺎﺳﻴﺲ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ را درﻗﺒﻞ از ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪن ﺁﻧﻬﺎ درﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﺗﺴﺠﻴﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ .۵‬ﺑﺮﻋﻼوﻩ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ هﺎ درﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ را درﻗﺎﻧﻮن اﺣﺰاب ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮد ﻩ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺁن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ وﻋﻤﻠﻴﮑﺮد اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪.۶‬ﭼﻪ ﻗﻮاﻋﺪ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ درﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ وﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ درﻗﻮاﻧﻴﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ وﮐﺎرﮐﺮهﺎﯼ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ‬
‫ﺑﺎﻻﯼ ﺗﺤﻘﻖ و ﻇﻬﻮر دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺗﺎﺛﻴﺮ دارد‪.‬‬

‫‪ .٧‬ﺑﻌﻼوﻩ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ هﺎ درﺑﺴﻴﺎرﯼ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻤﺎﻳﺖ از اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ وﺗﻘﻮﻳﺖ رهﺒﺮﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﻗﻮاﻋﺪﯼ را وﺿﻊ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .٨‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎ وﺿﻊ ﻣﻮدل هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮاﻧﻪ وﺣﻤﺎﻳﻮﯼ درﻣﻮرداﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻊ اﻳﺠﺎد اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ وﺗﺤﺖ‬
‫ﮐﻨﺘﺮول درﺁوردن ﺁﻧﻬﺎ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ .٩‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎ وﺿﻊ ﻗﻮاﻋﺪ ﺳﺎدﻩ وﻣﺨﺘﺼﺮ درﻣﻮرد اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ زﻣﻴﻨﻪ اﻳﺠﺎد اﺣﺰاب ﺑﻴﺘﺸﺮ را ﺑﺮاﯼ ﻣﺮدم ﻓﺮاهﻢ ﻧﺨﻮاهﻨﺪ ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ .١٠‬ﻟﻴﮑﻦ وﺿﻊ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺨﺘﺼﺮﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﻣﺪت ﻣﻮﻗﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ دوﻟﺖ ﺑﻌﺪًا ﺑﺎ وﺿﻊ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺎﻣﻊ ﺁﻧﺮا اﺻﻼح ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪.١١‬ﻗﻮاﻋﺪ ﺳﺎدﻩ ﺁﺳﺎن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺳﺒﺐ ﺗﺸﻮﻳﻖ اﻳﺠﺎد وﺗﺸﮑﻴﻞ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ زﻳﺎدﺗﺮ درﮐﺸﻮرهﺎﯼ درﺣﺎل اﻧﮑﺸﺎف ﮔﺮدد ﮐﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ از ﻣﻮدل‬
‫هﺎﯼ‬

‫‪ .3‬ﺗﻤﺮﻳﻦ ﺑﺮاﯼ وﮐﺎﻟﺖ دﻓﺎع‬

‫ﻗﻀﻴﻪ اﻳﮑﻪ درﺳﻨﺎرﻳﻮﯼ ﺷﻤﺎرﻩ ‪ 4‬درﺑﺎرﻩ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﺣﻖ راﯼ درﺻﻔﺤﻪ ) ( ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬را ﺑﻪ‬
‫ﻳﺎد ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪:‬‬

‫ﭘﺪر ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ ‪ ،‬ﻓﻴﺎض‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺪ رﻓﺘﺎرﯼ ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان ﻣﻠﻴﺸﻪ و ﺁزار و اذﻳﺖ ﺧﺎﻧﻤﺶ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻮﻟﻴﺲ‪،‬‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد ﮐﻪ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ ازﺣﻘﻮق اﻗﻠﻴﺖ هﺎﯼ وﻻﻳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺎﺳﻴﺲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اوﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺣﮑﻮﻣﺖ از ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬در ﺳﻪ ﻣﺎﻩ ﺁﻳﻨﺪﻩ‬
‫ﻣﻈﺎهﺮاﺗﯽ را ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪهﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﺰب وﯼ ﺑﻪ زودﯼ ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪﻩ وﺑﻴﺶ از ‪ 80‬هﺰار ﻋﻀﻮ ﭘﻴﺪا‬
‫ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ .‬ﺷﻬﺮت ﺣﺰب ﺑﻪ ﺳﻄﺤﯽ ﻣﻴﺮﺳﺪ ﮐﻪ ﻳﮑﯽ ازاﻋﻀﺎﯼ ﺣﺰب وﻳﺐ ﺳﺎﻳﺘﯽ ﺑﺮاﯼ ﺣﺰب ﻣﯽ ﺳﺎزد‬
‫ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت درﺑﺎرﻩ ﺣﺰب ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ وﺣﻤﻴﺎت ﻣﺎﻟﯽ را ﺑﺮاﯼ ﻣﺮدم ﻓﺮاهﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪274‬‬
‫دوهﻔﺘﻪ ﻗﺒﻞ از اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت واﻟﯽ‪ ،‬ﻣﻔﺘﺶ ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻓﻴﺎض ﻣﻴﺎﻳﺪ و ﺑﻪ وﯼ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ وﯼ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮدﻩ وﻣﻤﻨﻮع ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬وﯼ دﺳﺘﻮر ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان ﻣﻠﻴﺸﻪ ﻣﺤﻠﯽ را ﺑﺮاﯼ‬
‫ﻓﻴﺎض ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪهﺪ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮﺁن‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﻓﻴﺎض ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﻧﺎم وﯼ ازﺗﻤﺎم ورﻗﻪ هﺎﯼ راﯼ دهﯽ ﺣﺬف‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻋﻮض وﯼ ﻧﺎم ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان ﻣﻠﻴﺸﻪ ﻣﺤﻠﯽ درج ﺧﻮاهﺪﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻓﻴﺎض ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ اﻋﺘﺮاض ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ او اﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺣﻘﻮق وﯼ ﻧﻘﺾ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬وﯼ ادﻋﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان ﻣﻠﻴﺸﻪ ﻣﺤﻠﯽ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫ﻃﺒﻖ ﺟﺪول ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ داﻳﺮ ﺷﺪ وﻗﻮﻣﺎﻧﺪان ﻣﻠﻴﺸﻪ ﻣﺤﻠﯽ ﺑﺮﻧﺪﻩ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ از ﺑﯽ ﺣﺮﻣﺘﯽ‬
‫وﺑﺮﺧﻮرد هﺎ‪ ،‬ﻓﻴﺎض از راﯼ دادن ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺤﺼﻠﻴﻦ ﺑﻪ ﮔﺮوپ ﺷﺶ ﻧﻔﺮﯼ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻩ وهﺮﻳﮏ ﻧﻘﺶ هﺎﯼ ﺁﺗﯽ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ ‪ ،‬وﮐﻴﻞ وﯼ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﻣﺤﮑﻤﻪ‪ ،‬دو ﻗﺎﺿﯽ از ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان ﻣﻠﻴﺸﻪ ﻣﺤﻠﯽ وﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ‪ ،‬وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ را ودار ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ‬
‫ﮐﺎﻇﻢ را ﻣﻨﺤﻞ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫رﺋﻴﺲ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻮﺿﻮع و ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺁﻧﺮا ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ ووﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ وﯼ ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ازاﻳﻨﮑﻪ هﺮ ﻳﮏ‬
‫ﺳﺨﻨﺎن ﺷﺎن راﺧﺘﻢ ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺳﻮاﻻﺗﯽ را ازاﻳﺸﺎن ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﮑﻪ هﺮ ﺷﺨﺺ ﺻﺤﺒﺖ‬
‫ﻼ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬هﺌﻴﺖ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻗﺒﻞ از اﻋﻼن ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺑﺎ هﻢ ﻣﺸﻮرﻩ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ هﺮ ﻧﻘﺶ ذﻳ ً‬
‫ﺑﻴﺎن ﻣﯽ ﮔﺮدد‪:‬‬

‫‪ (1‬ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ – ﻳﮏ ﺻﻔﺤﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت درﺑﺎرﻩ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺧﻮد ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ‬
‫درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﻣﺮاﻣﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬اهﺪاف ﻃﺮز دﻳﺪ ﺣﺰب ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬
‫ﺷﻔﺎهﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق اش ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﺸﺎور ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺧﻮد ﺑﺮاﯼ درﻳﺎﻓﺖ دﻻﻳﻞ ﻣﻮﺟﻪ ﻣﺸﻮرﻩ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬ﮐﻮﺷﺶ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺳﺎزﻳﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺣﺰب ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان ﻣﻠﻴﺸﻪ ﻣﻤﻨﻮع ﻧﺸﻮد ﺗﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺣﺰب‬
‫وﯼ ﻣﻤﻨﻮع ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ (2‬وﮐﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ ﮐﺎﻇﻢ ‪ -‬دﻻﻳﻞ ﻗﻮﯼ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را درﻳﺎﻓﺘﻪ ﮐﻪ ﭼﻄﻮر ﺣﻘﻮق ﻣﺆﮐﻞ ﺷﻤﺎ ﻧﻘﺾ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻮﺷﺶ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ دﻻﻳﻞ وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ را ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﯽ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ودﻻﻳﻠﯽ درﻣﻘﺎﺑﻞ ﺁن‬
‫ﺁﻣﺎدﻩ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬ﻳﮏ دﻓﺎﻋﻴﻪ ﭘﻨﺞ دﻗﻴﻘﻪ اﯼ ﺑﺮاﯼ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻗﻀﺎت ﺑﺮاﯼ ﻣﺎهﻴﺖ‬
‫ﻗﻀﻴﻪ ﺗﺎن ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺸﻤﻮل اﻳﻨﮑﻪ ﭼﺮا ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﻃﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬ﭼﻮن‬
‫ﺣﺰب ﻣﺆﮐﻞ ﺷﻤﺎ ﻗﺎﻧﻮﻧ ًﺎ ﺑﺮﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﺣﺰب ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان ﻣﻠﻴﺸﻪ ﻣﻤﻨﻮع‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺎدﻩ ‪ 35‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﮐﻪ درﻣﻮرد اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ اﺧﺘﺼﺎص دادﻩ ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ دﻗﺖ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ (3‬وﮐﻴﻞ ﻳﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ وزارت ﻋﺪﻟﻴﻪ ‪ -‬ﻣﺎدﻩ ‪ 35‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را ﻣﺮورﻧﻤﻮدﻩ ودﻻﻳﻞ ﻗﺎﻧﻊ‬
‫ﮐﻨﻨﺪﻩ را ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﭼﺮا ﺣﺰب ﮐﺎﻇﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺤﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻬﻴﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻳﮏ دﻓﺎﻋﻴﻪ ‪5‬‬
‫دﻗﻴﻘﻪ اﯼ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ وﺑﻪ ﺟﻮاب دﻻﻳﻞ وﮐﻴﻞ ﮐﺎﻇﻢ ﺑﭙﺮدازﻳﺪ‪.‬‬

‫‪275‬‬
‫‪ (4‬رﺋﻴﺲ ﻣﺤﮑﻤﻪ ـ ﺟﻠﺴﻪ اﺳﺘﻤﺎﻋﻴﻪ را ﺑﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺷﺮوع ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ‬
‫از اﻳﻨﮑﻪ هﺮﻳﮏ از ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻻﻳﻞ ﺷﺎن را ﺑﻴﺎن ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ازﻃﺮﻓﻴﻦ ﻻ اﻗﻞ ﺳﻪ ﺳﻪ‬
‫ﺳﻮال ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺸﻮرﻩ هﺎﯼ ﻻزم را ﺑﺨﺎﻃﺮ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ اﻧﺠﺎم دهﺪ‪ .‬وﺑﺎﻻﺧﺮﻩ‬
‫ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ را ﺻﺎدر ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ (5‬ﻗﺎﺿﯽ دوم وﺳﻮم‪ -‬ﺗﻤﺎم ﺟﻨﺒﻪ هﺎﯼ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻗﻀﻴﻪ را ﻣﺮور ﻧﻤﻮدﻩ واز هﺮ ﻳﮏ از‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺣﺪ اﻗﻞ ﭘﻨﺞ ﭘﻨﺞ ﺳﻮال ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ودرﻣﺸﻮرت هﺎﯼ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ اﺷﺘﺮاﮎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺗﻤﺮﻳﻦ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﮑﺮار ﺷﻮد ﻧﻘﺶ ﻣﺤﺼﻠﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻔﻴﺪ ﺧﻮاﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﻘﺶ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ را‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ودﻻﻳﻠﯽ را ﺑﺮاﯼ هﺮدو ﻃﺮف ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ .4‬ﺗﻤﺮﻳﻦ ﺑﺮاﯼ ﻣﺴﻮدﻩ ﺳﺎزﯼ ﻗﺎﻧﻮن‬

‫اﻟﻒ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ وﻣﺴﻮدﻩ ﺳﺎزﯼ ﻣﺠﺪد ‪ -‬ﺑﻌﺪ از اﺟﺮاﯼ ﺗﻤﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ وﮐﺎﻟﺖ دﻓﺎع‪ ،‬هﺮ‬
‫ﻣﺤﺼﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﮏ ﻣﺴﻮدﻩ ﺑﺮاﯼ ﻣﺎدﻩ ‪ 35‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ وهﻤﭽﻨﺎن ﺷﺶ ﻣﺎدﻩ ﻗﺎﻧﻮن اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ را‬
‫ﮐﻪ وﯼ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﮑﻞ ﺁﻓﺮﻳﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻣﺎدﻩ ﺳﺎزد‪ .‬ﻣﺤﺼﻠﻴﻦ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ هﺮ ﻳﮏ از‬
‫ﻼ در ﻣﺒﺤﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮن ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻮدﻩ هﺎﯼ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺎدﻩ‬ ‫ﻣﻮادﯼ را ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬
‫‪ 35‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ وﺷﺶ ﻣﺎدﻩ ﻗﺎﻧﻮن اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎوﯼ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻣﺨﺘﺼﺮ درﺑﺎرﻩ ﺧﻮﺑﯽ‬
‫هﺎﯼ ﻣﺘﻦ ﻣﺴﻮدﻩ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺎدﻩ ﻗﺒﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻨﺪﯼ ﻣﺴﻮدﻩ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺆﺛﺮ‪ ،‬واﺿﺢ ودﻗﻴﻖ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟‬

‫ﺷﮑﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﮐﻤﻴﺴﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ – ﻣﺤﺼﻠﻴﻦ ﻣﺴﻮدﻩ ﻳﮏ ﻧﺎﻣﻪ دوﺻﻔﺤﻪ اﯼ را ﺑﻪ‬ ‫ب‪.‬‬
‫ﮐﻤﻴﺴﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺁﻣﺎدﻩ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻘﺾ ﻳﮏ ﺣﻖ وﺟﺒﺮان درﺳﺖ ﺁﻧﺮا ﺑﻴﺎن ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺼﻠﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻳﮑﯽ از ﺁﺧﺮﻳﻦ راﭘﻮرهﺎ ﯼ ﮐﻤﻴﺴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﮐﻪ در ﺳﺎﻳﺖ ‪.aihrc.‬‬
‫‪ org.af/reports_eng.htm. http://www.‬ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ راﭘﻮر ﺣﺎوﯼ ﻣﺜﺎل‬
‫هﺎﯼ ﻣﺘﻌﺪدﯼ درﻣﻮرد ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﺑﺮﺧﻮرد ﮐﻤﻴﺴﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺗﺨﻠﻔﺎت‪ ،‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎﻣﻪ هﺮ ﻣﺤﺼﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻳﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﺮﺿﯽ اﯼ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪًا ﻣﺤﺼﻠﻴﻦ اﺳﺘﻨﺎد ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺮاﯼ ﺷﮑﺎﻳﺖ ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻤﻮﺟﺐ ﺁن ﻳﮑﯽ از ﻣﻮاد‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ وﻳﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ دﻳﮕﺮﯼ ﻧﻘﺾ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬وﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻠﻴﻦ ﻧﻮع ﮐﻤﮏ وﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرﻩ‬
‫اﻳﮑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﮐﻤﻴﺴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ذﮐﺮ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .5‬ﮔﻤﺎرش ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ‬

‫درﺷﺮوع اﻳﻦ ﻓﺼﻞ دو ﺳﻮال اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ :‬ﮐﺪام ﺣﻘﻮق وﺟﻮد دارد واﻳﻦ‬ ‫اﻟﻒ‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﭼﻄﻮر ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬هﺮ ﻣﺤﺼﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﮏ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭘﻨﭻ ﺻﻔﺤﻪ اﯼ درﺑﺎرﻩ ﻓﺼﻞ دوم‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ و ﺑﻪ وﯼ ﻓﺮﺻﺖ دادﻩ ﺷﻮد ﮐﻪ ﭼﻄﻮر ﺁن ﻓﺼﻞ را ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬هﺮ‬
‫ﻣﺤﺼﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﺁن ﺣﻘﻮق و ﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎﻳﯽ را ﮐﻪ وﯼ ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪﺁﻧﻬﺎ ﺗﻘﻮﻳﺖ‪ ،‬ﺗﻀﻌﻴﻒ و ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ‬
‫ﺣﺬف ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺎر ﻳﮏ ﺗﻤﺮﻳﻦ ﺑﺮاﯼ ﻣﺴﻮدﻩ ﺳﺎزﯼ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻤﺮﻳﻨﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺠﺰﻳﻪ وﺗﺤﻠﻴﻞ وﺳﻴﻌﺘﺮ ﺣﻘﻮق وﻣﮑﻠﻔﻴﺖ هﺎﯼ اﺗﺒﺎع اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را درﺑﺮ ﺧﻮاهﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪276‬‬
‫ب‪ .‬هﺮ ﻣﺤﺼﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﮏ ﺗﺤﻘﻴﻖ اﺳﺎﺳﯽ را در ﺑﺎرﻩ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﻳﮑﻪ ﺑﺮاﯼ اﺗﺒﺎع دوﮐﺸﻮر‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺠﺎم دهﺪ‪ .‬ﻣﺤﺼﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺗﺒﺎع ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﻪ دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ را ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﻘﻮق درﮐﺸﻮرهﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﻪ‬
‫ﭼﻴﺰ را از ﮐﺸﻮر هﺎﯼ ﺧﺎرﺟﯽ دﻳﮕﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺁﻣﻮﺧﺖ؟ ﮐﺸﻮر هﺎﯼ دﻳﮕﺮ از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﻪ ﺧﻮاهﻨﺪ‬
‫ﺁﻣﻮﺧﺖ؟ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﮑﻞ ﺗﺤﺮﻳﺮ ﻳﮏ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﮐﻮﭼﮏ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﮕﻴﺮد وﻧﺒﺎﻳﺪ از ﺷﺶ ﺻﻔﺤﻪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﮑﯽ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺳﺎﻳﺖ اﻧﺘﺮﻧﻴﺘﯽ ذﻳﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪http://www.hrcr.org/chart/categories.html.‬‬

‫‪ .6‬ﺗﻤﺮﻳﻦ ﺑﺮاﯼ ﺣﻘﻮق ﻣﺒﺎرزات اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﯽ‬

‫ﻓﺼﻞ دوم ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را ﻣﺮورﻧﻤﺎﺋﻴﺪ وﻳﮏ ﺣﻘﯽ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ درﺁﻳﻨﺪﻩ‬
‫ﻼ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗﺮارﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻇﻴﻔﻪ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﯼ‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻬﻢ ﺑﻮدﻩ وﻓﻌ ً‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺘﯽ ﺑﺮاﯼ اﻧﮑﺸﺎف وﺣﻤﺎﻳﺖ اﻳﻦ ﺣﻖ را دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻧﮑﺸﺎف ﺑﺪهﻴﺪ‪ .‬اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﯼ ﺣﻤﺎﻳﺘﯽ ﺷﻤﺎ‬
‫درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﯽ و اﻣﻮر ﻋﺎﻣﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﮏ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﯼ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺮاﯼ‬
‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ ،‬رﺳﺎﻧﻪ هﺎ و ﭘﺮوﺳﻪ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اهﺪاف ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫درﻣﻮرد ﺁﻣﺎدﻩ ﺳﺎزﯼ اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﯼ ﺣﻤﺎﻳﺘﯽ را ﺁﻏﺎز ﻧﻤﻮدﻩ و ﻟﺴﺖ ﺗﻤﺎم اﺳﻨﺎدﻳﮑﻪ ﺑﺮاﯼ اﺟﺮاﯼ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﯼ ﺿﺮورﯼ اﺳﺖ ﺁﻣﺎدﻩ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬

‫‪277‬‬
 Sources Consulted
1964 Constitution of Afghanistan.
1999 Labor Law of Afghanistan.
2004 Constitution of Afghanistan.
2005 Law on the Structure, Duties, and Authorities of the Afghanistan Independent Human
Rights Commission, Article 5, (Official Gazette, Issue No. 855, June 21, 2005).
Afghanistan Independent Human Rights Commission. 2006. “Annual Report.”
Afghanistan Independent Human Rights Commission. 2005. “Report on Economic and
Social rights.”
Al-Minawi, Kawther M. 2005. Women’s Rights in Islam. Riyadh: Ammar Press.
Arthur W. Diamond Law Library at Columbia Law School. “Human & Constitutional
Rights.” http://www.hrcr.org.
Cairo Declaration on Human Rights in Islam. 1990. Organization of the Islamic Conference.
Campbell, Tom. 2006. Rights: A Critical Introduction Routledge: 204.
Hassan, Riffat. “Are Human Rights Compatible with Islam: The Issue of the Rights of
Women in Muslim Communities.” http://www.religiousconsultation.org/hassan2.htm
Henken, Louis et. al. 1999. Human Rights. Foundation.
Janda, Kenneth. 2005. Political Parties and Democracy in Theoretical and Practical
Perspectives: Adopting Party Law. National Democratic Institute for International
Affairs (NDI).
Jensen, Erik. 2003. The Rule of Law and Judicial Reform: The Political Economy of Diverse
Institutional Patterns and Reformers’ Responses, in BEYOND COMMON KNOWLEDGE:
EMPIRICAL APPROACHES TO THE RULE OF LAW, 336 (Erik Jensen and Thomas Heller
eds. 2003).
Mawdudi, Abul A’la. 1980. Human Rights in Islam. The Islamic Foundation.
Ministry of Justice of the Islamic Republic of Afghanistan, http://www.moj.gov.af/
Stanford Encyclopedia of Philosophy. “Rights.” http://plato.stanford.edu/entries/rights.
United Nations Development Program (UNDP) and the Government of Afghanistan. 2007.
“Afghanistan Human Development Report 2007: Bridging Modernity and Tradition:
Rule of Law and the Search for Justice.” Kabul University.

278
 ‫ﻟــﻐـﺘــﻨﺎﻣـﻪ‬

‫ﺑﺮاﺋﺖ‪ :‬ﺷﺨﺼﻴﮑﻪ ﻗﻀﺎوت ﺑﻪ ﻧﻔﻊ او ﺻﺎدرﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺧﻮاهﯽ‪ :‬ﭘﺮوﺳﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ)وﻻﻳﺖ( ﻏﺮض ﺑﺎزﻧﮕﺮﯼ رﺳﻤﯽ دﻋﻮﯼ‪.‬‬

‫څﺎرﻧﻮال‪ :‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ رﺳﻤﯽ دوﻟﺖ درﻗﻀﺎﻳﺎﯼ ﺟﺰاﻳﯽ‪.‬‬

‫اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﻣﺪﻧﯽ‪ :‬ﻗﻮاﻋﺪﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪﮔﯽ در ﻳﮏ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﺪﻧﯽ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪ :‬ﻗﻮاﻋﺪ ﮐﻠﯽ وﻋﺎم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺸﮑﻴﻼت و رواﺑﻂ ﻗﺪرﺗﻬﺎﯼ ﻋﻤﻮﻣﯽ واﺻﻮل ﻣﻬﻢ ﺣﻘﻮق‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻳﮏ ﮐﺸﻮر و راﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم و دوﻟﺖ و ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﻳﻒ دوﻟﺖ و اﺗﺒﺎع ﮐﺸﻮر را ﺗﻌﺮﻳﻒ‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﮑﻮم ﻋﻠﻴﻪ‪ :‬ﺷﺨﺼﻴﮑﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ او ﺣﮑﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺻﺎدرﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ‪:‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﮑﻮﻣﺘﺪارﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم ازﻃﺮﻳﻖ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رهﺒﺮان دوﻟﺘﯽ ﺧﻮد را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺪﻋﯽ ﻋﻠﻴﻪ‪ :‬ﺷﺨﺼﻴﮑﻪ ﺣﻖ از او درﺣﻀﻮر ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫دﻳﻮان‪ :‬ﺑﺨﺶ هﺎﯼ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﻣﺤﺎﮐﻢ وﻻﻳﺖ و ﻳﺎ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫رد ﻗﻀﺎوت‪ :‬ﻓﻴﺼﻠﻪ اﻳﮑﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻋﺪم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻣﺪارﮎ اﺛﺒﺎﺗﻴﻪ از ﻃﺮف ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺻﺎدر ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫اﺧﻼﻗﻴﺎت ‪ :‬وﺟﺎﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﻣﻌﻨﻮﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان را در اﺟﺮاﯼ ﺷﻐﻠﺶ رهﻨﻤﺎﻳﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫اهﻞ ﺧﺒﺮﻩ‪ :‬اﺷﺨﺎص ﻣﺴﻠﮑﯽ ﮐﻪ درﻳﮏ ﻣﻮﺿﻮع وﺳﺎﺣﻪ ﻣﺸﺨﺺ داراﯼ ﺗﺠﺮﺑﻪ وﺗﺨﺼﺺ ﮐﺎﻓﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺮﺟﺎم ﺧﻮاهﯽ‪ :‬رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻗﻀﻴﻪ ﺗﻮﺳﻂ دﻳﻮان هﺎﯼ ﺳﺘﺮﻩ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ رﺳﻤﯽ‪ :‬ﺳﻴﺴﺘﻤﻴﮑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﺤﺎﮐﻢ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ وﻗﻀﺎوت ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت دوﻟﺖ ﺻﻮرت‬
‫ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﻗﺎﺿﯽ‪ :‬ﺷﺨﺼﻴﮑﻪ ﻗﻀﺎوت ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ‪ :‬ﻗﻀﺎوت ﻗﺎﺿﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻟﻔﺎظ ﺧﺎص و ﻗﺎﻃﻊ‪.‬‬

‫‪279‬‬
 ‫ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻗﻀﺎﺋﯽ‪ :‬ﻗﺪرت‪ ،‬ﺣﻖ وﻳﺎ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺗﻄﺒﻴﻖ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دﻋﻮﯼ ﻗﻀﺎﻳﯽ‪ :‬رﺳﻴﺪﮔﯽ ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﺑﻴﻦ ﻃﺮﻓﻴﻦ در ﻣﺤﮑﻤﻪ‬

‫ﻣﺪﻋﯽ‪ :‬ﻃﺮﻓﻴﮑﻪ ﺣﻖ را از ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﻴﺎر ﻣﺮور ﻗﻀﻴﻪ‪ :‬ﻣﻴﺰان اﺣﺘﺮاﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻣﺤﮑﻤﻪ و ﻳﺎ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺤﺎﮐﻢ دﻳﮕﺮ درﻣﻮرد ﻣﺮور‬
‫ﻓﻴﺼﻠﻪ هﺎﯼ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﻗﺎﻳﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪280‬‬