STRATEGIJA

VODOSNABDEVANJA I
ZAŠTITE VODA U AP
VOJVODINI
Profesor dr Božo Dalmacija
Departman za hemiju PMF
Katedra za hemijsku tehnologiju i
zaštitu životne sredine

1
 Autori:
6 Dr Božo Dalmacija, red.profesor, Prirodno-matematički fakultet,
Novi Sad
6 Dr Srđan Kolaković, red.profesor, Fakultet tehničkih nauka, Novi
Sad
6 Dr Mile Klašnja, red.profesor, Tehnološki fakultet, Novi Sad
6 Dr Ivana Ivančev-Tumbas, red.profesor, Prirodno-matematički
fakultet, Novi Sad
6 Dr Jožef Benak, red.profesor, Građevinski fakultet, Subotica
6 Dr Milenko Vasiljević, dipl. geolog, NIS-Naftagas
6 Mr Slavko Kulačin, samostalni saradnik,
6 Mr Rudolf Cinkler, samostalni saradnik
6 Stanislav Milosavljević, dipl.ing.geologije, samostalni saradnik
6 Snežana Repac, dipl.ekonomista, samostalni saradnik
2
 U prikupljanju i obradi podataka su
učestvovali:
6 Dr Jasmina Agbaba, docent, Prirodno-matematički fakultet,
Novi Sad
6 Mr Dejan Krčmar, asistent, Prirodno-matematički fakultet,
Novi Sad
6 Dr Milena Bečelić,docent, Prirodno-matematički fakultet,
Novi Sad
6 Dr Srđan Rončević, docent, Prirodno-matematički fakultet,
Novi Sad

3
 PRIKAZ STANJA I
DOSADAŠNJIH PLANOVA
VODOSNABDEVANJA
AP VOJVODINE

4
 Teritoriju Vojvodine čine 45
opština sa ukupno 463 naselja.

Prema
rezultatima
popisa 2002.
godine u AP
Vojvodini živi
2.118.493
stanovnika.

5
 Snabdevanje vodom za piće
stanovništva u AP Vojvodini
6 Organizovano snabdevanje vodom ima 372 naselja
6 Organizovano je putem 307 vodovoda
ƒ 157 vopdovoda u nadležnosti javnih preduzeća i
pokriva 222 naselja
ƒ 150 vodovoda u isto toliko naselja je u nadeložnosti
mesnih zajednica

6
 Grupa od 91 naselja bez vodovoda
(ukupno oko 192.000 stanovnika)

Broj Broj naselja bez Broj

naselja vodovoda stanovnika
64 35 do 500
62 21 500-1000
118 19 1000-2000
138 14 2000-5000
48 2 5000-10000

7
8
 Javno snabdevanje stanovništva AP Vojvodine
vodom orjentisano je isključivo na korišćenje
podzemnih voda iz različitih vodonosnih sredina.
Osnovni
OVK i Vodonosna Vodonosna Preneogene
Prva izdan Prva izdan i OVK vodonosni
sredina pliocena sredina pliocena tvorevine
kompleks (OVK)
Broj
112+9 izvora 18 1188 27 399 4+9 izvora
bunara
Q (l/s) 1620 254 3720 94 919 21

Prosečno dnevno
0.32% Prava izdan zahvatanje
13.87%
24.44%
podzemne vode po
1.42% Prva izdan i Osnovni
vodonosni kompleks
opštinama (l/s)
Osnovni vodonosni
kompleks (OVK)
3.83%
OVK i Vodonosna
sredina pleocena

Vodonosna sredina
pleocena
56.13%
Preneogene tvorevine

9
 Osobine podzemne vode i AP Vojvodini

6 Slobodne izdani: Povećan sadržaj organskih materija, ukupna mineralizacija,

gvožđe, amonijak, mangan... Podzemne vode u površinskim slojevima zemljišta.
Izložene zagađenju i malo upotrebljive (izuzev u priobalju reka).
6 Osnovni vodonosni kompleks: prirodne organske materije, mestimično ukupna
mineralizacija, gvožđe, amonijak, arsen... Glavni izvor vodosnabdevanja satnovništva.
6 Vodonosni horizont pliocenske starosti: visoka mineralizacija, gvožđe, mangan...
Koristi se za vodosnabdevanje, ali manje, limitirane količinom i kvalitetom vode.

1. Prva izdan
2. Osnovna izdan
3. Duboka izdan-pliocena
10
Karta rasprostranjenja „žutih“ voda u AP Vojvodini sa povećanim
sadržajem huminskih materija 1-izdani sa slobodnim nivoom, 2-
arteske izdani
1

11
Kvalitet resursa u
pogledu sadržaja
organskih materija
ARSEN U PODZEMNOJ VODI

As<10 μg/l na svim uzorcima

As>10 μg/l na svim uzorcima
As>10 μg/l na delu uzoraka

13
Prerada vode

Postrojenja za preradu
vode – "fabrike vode"
18 PPV u Vojvodini
Kapacitet: 20-1500 l/s

14
 Kvalitet isporučenih voda za vodosnabdevanje u
Vojvodini u toku 1991. godine
% odstupanja od
% odstupanja od
propisanih
OKRUG standarda –
propisanih standarda Najčešći uzrok odstupanja kvaliteta
– mikrobiološki
fizičko-hemijski
NO2, Fe, utrošak KMnO4, mutnoća, hloridi, aerobne
SEVERNOBAČKI 41,9 10,3 mezof. bakt., koli. b. Sulf. red. Klost., Proteus,
S.fecalis, Pseudomonas

Fe, utrošak KMnO4, NH4, Na, As, boja, saprofitne

SREDNJEBANATSKI 100 50,7 bakterije, MPN, E.coli
Fe, utrošak KMnO4, rez. hlor. Na, As, C.bakterije,
SEVERNOBANATSKI 100 25,9 MPN, E. coli, Proteus, Ciklobacter, P.aeruginoza

NO2, Fe, utrošak KMnO4, Mn, mutnoća, hlor, boja,

JUŽNOBANATSKI 47,1 25,7 fekalne i koliformne bakterije, S.bakterije

Fe, utrošak KMnO4, hloridi,

ZAPADNOBAČKl 43,9 14,3 E.coli. Strept. Faecalis. ukupan broj bakt., MPN
NO2, Fe, utrošak KMnO4, Mn, NH4, mutnoća, boja,
JUŽNOBAČKI 59,3 6,8 rez. hlor, aerobne mezof. bakt., koli.bakterije, fekalne
i koliformne bakt., Bacillus

rezidualni hlor, povećan ukupan broj

SREMSKI 46,9 44,9 aerob.mezofil.bakterija

15
 Stepen zdravstvene neispravnosti vode za piće iz
centralnih gradskih vodovoda u AP Vojvodini u
periodu od 1993. do 1996. godine
% kontrolisanih vodovoda sa % kontrolisanih vodovoda sa
Go-
mikrobiološkom fizičko-hemijskom neispravnošću
dina
neispravnošću većom od 5% većom od 20%
1993 72,5 62,5
1994 81,1 64,9
1995 83,7 67,4
1996 88,1 73,4

16
 Rezultati ispitivanja higijenske ispravnosti vode za
piće Srednjeg Banata u 2002. godini (najgore
stanje)
fizičko - hemijske analize mikrobiološke analize
Opština
(centralni %
Broj % neispravnih uzroci Broj uzroci
vodovod) neispara-
uz. uzoraka neispravnosti uz. neispravnosti
vnih
boja, amonijak,
aerobne mezofilne bakterije,
Zrenjanin 565 100 As, gvožđe, 1670 15,2 koliformne bakterije, E. coli
utrošak KMnO4
boja, amonijak,
aerobne mezofilne bakterije,
Novi Bečej 38 100 As, gvožđe, 300 10,0 koliformne bakterije
utrošak KMnO4
boja, amonijak,
Nova aerobne mezofilne bakterije,
Crnja 61 100 gvožđe, utrošak 181 7,7 koliformne bakterije, E. coli
KMnO4
boja, amonijak,
aerobne mezofilne bakterije,
Sečanj 98 100 gvožđe, utrošak 259 8,5 koliformne bakterije, E. coli
KMnO4
boja, amonijak,
aerobne mezofilne bakterije,
Žitište 71 100 As, gvožđe, 196 10,7 koliformne bakterije
utrošak KMnO4
17
 Rezultati ispitivanja higijenske ispravnosti vode za
piće iz seoskih vodovoda Srema u 2002. godini
(najbolje stanje)
Opština fizičko - hemijske analize mikrobiološke analize
ukupan % uzroci ukupan %
uzroci
br. neispra- Neispravno- br. neispra-
neispravnosti
uzoraka vnosti sti uzoraka vnosti
Sremska aerobno mezofilne
Mitrovica 200 0,1 pesak 200 0 bakterije
aerobno mezofilne
Ruma 80 0 80 0,6 bakterije
aerobno mezofilne
Irig 21 0 21 19 bakterije
aerobno mezofilne
Pećinci 211 0,2 mutnoća 211 15 bakterije
mutnoća, aerobno mezofilne
Stara
Pazova 214 0,7 rezidualni 214 14 bakterije
hlor
nitriti, aerobno mezofilne
Šid 115 0,4 mutnoća 115 26 bakterije

18
 Rezultati ispitivanja higijenske ispravnosti (fizičko-hemijski
parametri) sirove vode po okruzima, 2006. godina

Analize fizičko-hemijskih parametara

Okrug ukupan broj % neispra- uzroci
uzoraka nosti neispravnosti
boja, utrošak KMnO4, elektroprovodljivost, amonijak,
arsen, hloroform, nitriti, gvožđe, mangan, mutnoća,
Južnobački 790 77 miris, magnezijum, pH, hloridi, trihalometani, natrijum,
fosfati, nikl, fluor, suspendovane čvrste čestice
boja, mutnoća, gvožđe, utrošak KMnO4, mangan,
Zapadnobački 132 92 amonijak, hloridi, isparni ostatak
boja, miris, mutnoća, amonijak, gvožđe, arsen,
Severnobački 493 94 mangan, nitriti, kalijum, aluminijum, mineralna ulja
boja, mutnoća, utroš. KMnO4, amonijak, gvožđe, miris,
Severnobanatski 412 98 elektroprovodljivost, hloridi
boja, mutnoća, utrošak KMnO4, amonijak, gvožđe,
Srednjebanatski 624 100 fosfati, nitriti, hloridi, elektroprovodljivost, arsen
boja, mutnoća, amonijak, gvožđe, utrošak KMnO4,
Južnobanatski 43 88 elektroprovodljivost, hloridi, miris

Sremski 360 25 mangan, amonijak, boja, nitriti, gvožđe, mutnoća

19
 Rezultati ispitivanja higijenske ispravnosti (mikrobiološki
parametri) sirove vode po okruzima, 2006. godina

Analize mikrobioloških parametara

Okrug ukupan broj % neispra- uzroci
uzoraka vnosti neispravnosti
aerobne mezofilne bakterije, koliformne bakterije fekalnog porekla,
Južnobački 889 33 povećan broj koliformnih bakterija, Proteus vrste, Streptokoke
fekalnog porekla, Pseudomonaas aeruginosa

povećan broj koliformnih bakterija, sulfitoredukujuće klostridije, E.

Zapadnobački 132 6 Coli, aerobne mezofilne bakterije,
aerobne mezofilne bakterije, povećan broj koliformnih bakterija,
Proteus vrste, koliformne bakterije fekalnog porekla, Pseudomonaas
Severnobački 1380 18 aeruginosa, streptokoke fekalnog porekla, sulfitoredukujuće
klostridije
aerobne mezofilne bak., kolif. bakterije fekalnog porekla, Streptok.
Severnobanatski 633 27 fekalnog porekla, povećan broj kolifor. bakterija, Pseudomonas
aeruginosa, Proteus vrste
povećan broj koliformnih bakterija, aerobne mezofilne bakterije,
Srednjebanatski 1582 31 sulfitoredukujuće klostridije, streptokoke fekalnog porekla, Proteus
vrste, Pseudomonaas aeruginosa

aerobne mezofilne bakterije, fekalne koliformne bakterije

Južnobanatski 43 21
aerobno mezofilne bakterije
Sremski 360 8
20
6 Na osnovu svega navedenog može se zaključiti da je kvalitet
vode generalno nezadovoljavajući.
6 Unapređenje distributivnih sistema, odn. njihovo renoviranje
sigurno može rešiti mikrobiološki kvalitet koji je prioritet.
6 U pogledu fizičko-hemijskog kvaliteta neophodno je inovirati, odn.
uvesti tehnologije prerade vode koje će je dovesti do zahtevanog
kvaliteta prema Pravilniku o higijesnkoj ispravnosti vode za piće.
6 Prioritet treba da imaju ona područja koja su ugrožena
povećanim koncentracijama toksičnih materija (npr. arsen).

21
PRIKAZ DOSADAŠNJIH
PLANOVA
VODOSNABDEVANJA
AP VOJVODINE

22
 Planovi vodosnabdevanja AP Vojvodine se mogu
celovito sagledati kroz samo dva strateška
dokumenta koja su do sada urađena:
6 Prostornog plana Republike Srbije i
6 Vodoprivredna osnova Republike Srbije
‰ Svi ostali dokumenti-projekti sagledavaju parcijalno snabdevanje pojedinih regiona u
Vojvodini. Ovde ćemo nabrojati nekoliko raspoloživih projekata:
ƒ Prethodna studija izvodljivosti izgradnje regionalnog vodovodnog sistema
Dubovac-Zrenjanin-Kikinda,
ƒ Studija izvodljivosti "Održiva rešenja na unapređenju kvaliteta voda za piće sa
povišenim sadržajem organskih materija u tri vojvođanska regiona",
ƒ Studija "Alternativna rešenja vodosnabdevanja stanovništva i industrije u
Vojvodini" - Knjiga 1: Rezultati terenskih i laboratorijskih istraživanja na sektoru
Mesarske livade-Apatin-Budžak; Knjiga 2: Potencijalna izvorišta na sektoru Mesarske
livade-Apatin-Budžak,.
ƒ Studija "Alternativna rešenja vodosnabdevanja stanovništva i industrije u
Vojvodini" - Istraživanja potencijalnih izvorišta podzemnih voda na sektoru Kovin-
Dubovac i Dubovac-Banatska Palanka
23
Regionalna izvorišta za vodosnabdevanje
AP Vojvodini

24
Regionalni sistemi vodosnabdevanja za teritoriju
AP Vojvodine (prema VOS)

25
PRETHODNA STUDIJA
IZVODLJIVOSTI IZGRADNJE
REGIONALNOG VODOVODNOG
SISTEMA DUBOVAC-ZRENJANIN-
KIKINDA

26
Održiva rešenja za poboljšanje
kvaliteta pijaće vode zagađene
arsenom u tri regiona AP
Vojvodine

Područje spitivanja

27
PRIPREMA VODE ZA PIĆE
IZ POSTOJEĆIH
LOKALNIH IZVORIŠTA

28
PRIPREMA VODE iz postojećih
lokalnih izvorišta obuhvata varijante
procesa pripreme vode za piće u
čijem su koncipiranju primarno uzeti u
obzir sledeći činioci:
6 kvalitet sirove vode,
6 zahtevi „Pravilnika o higijenskoj ispravnosti
vode za piće“ i
6 podobnost primene datog postupka pripreme
vode u praksi, pod tehničkim i ekonomskim
uslovima

29
U Strategiji je izabran prilaz problematici
pripreme vode,
• da se naselja grupišu prema kvalitetu
vode lokalnog izvorišta,
• idući od najboljeg kvaliteta vode u kom
slučaju je dovoljno samo izvesti
dezinfekciju vode
• pa sve do vode čije su karakteristike
takve da zahtevaju složen proces
pripreme

30
 Postupci pripreme vode za piće iz postojećih
lokalnih izvorišta
Proces Postupak pripreme Parametar na koji se deluje

A Dezinfekcija mikroflora vode

B degazacija/aeracija, filtracija, dezinfekcija CH4, CO2, NH3, Fe, Mn

degazacija/aeracija, filtracija, adsorpcija, CH4, CO2, NH3, Fe, Mn,

C dezinfekcija organske materije < 20 mg KMnO4/l
degazacija/aeracija/oksidacija, filtracija, CH4, CO2, NH3, Fe, Mn, As < 50 mg/l
D adsorpcija, dezinfekcija organske materije < 20 mg KMnO4/L,

degazacija/aeracija/oksidacija, separacija
E flokula, adsorpcija, dezinfekcija
CH4, CO2, NH3, Fe, Mn, As > 50 mg/l

degazacija/aeracija/oksidacija, separacija CH4, CO2, NH3, Fe, Mn, As > 50 mg/l,

F flokula, adsorpcija, dezinfekcija organske materije < 20 mg KMnO4/L,

degazacija/aeracija/oksidacija, filtracija, CH4, CO2, elektroprovodljivost > 1000 µS/cm, NH3, Fe,
G membranska separacija, dezinfekcija Mn, As, Na, B, organske materije < 20 mg KMnO4/l

degazacija/aeracija/oksidacija, separacija CH4, CO2, elektroprovodljivost > 1000 µS/cm, NH3, Fe,
H flokula, mebranska separacija, dezinfekcija Mn, As, Na, B, organske materije > 20 mg KMnO4/l

31
 Naselje Kapacitet (l/s) Naselje Kapacitet (l/s)
OPŠTINA BAČKA TOPOLA OPŠTINA ADA
Bačka Topola 61,0 Utrine 3,3
Gornja Rogatica 1,5 OPŠTINA SENTA
Gunaroš 4,5 Bogaraš 2,5
Pobeda 1,1 OPŠTINA ALIBUNAR
Svetićevo 0,7 Alibunar 11,1
Banatski
Srednji Salaš 0,6 20,2
Karlovac
Bajša 8.3 Vladimirovac 13,3
Mićunovo 1.7 Dobrica 4,2
OPŠTINA KOVAČICA Nikolinci 3,9
Kovačica 23,1 Ilandža 5,4
Padina 19,7 Janošik 3.7
Putnikovo 0,7 Lokve 6.5
OPŠTINA KOVIN Novi Kozijak 2,4
Bavnište 19,5 Seleuš 4,2
Gaj 10,5 OPŠTINA OPOVO
Deliblato 11,2 Opovo 15,2
Dubavac 3,9 Sefkerin 8,5
Kovin 50,6 Baranda 5,1
Mramorak 10,0 OPŠTINA PANČEVO
Banatsko N.
Skorenovac 8,2 24,3
Selo
Šema procesa B (parametri kvaliteta vode
Šumarak 0,5 Glogonj 9,8
na koje se deluje: CO2, CH4, NH3, Fe i Mn)
Malo Bavandište 1,3 Dolovo 21,6

32

Šema procesa C (parametri kvaliteta vode na
koje se deluje: CH4, CO2, NH3, Fe, Mn,
organske materije < 20 mg KMnO4/L)
Šema procesa D (parametri
kvaliteta vode na koje se deluje:
CH4, CO2, NH3, Fe, Mn, organske
materije < 20 mg KMnO4/l,
As < 50 μg/l)
33

Šema procesa E (parametri kvaliteta
vode na koje se deluje:
CH4, CO2, NH3, Fe, Mn, As > 50 μg/l)
Šema procesa F (parametri kvaliteta vode
na koje se deluje: CH4, CO2, NH3, Fe, Mn,
organske materije < 20 mgKMnO4/l,
As > 50 μg/l)
34
 Kapaci Kapacitet
Naselje Naselje
tet (l/s) (l/s)
OPŠTINA ZRENJANIN OPŠTINA BAČ
Knićanin 6,5 Bač 20,7
OPŠTINA KOVAČICA OPŠTINA VRBAS
Debeljača 17,4 Vrbas** 95,6
OPŠTINA ODŽACI OPŠTINA SOMBOR
Bački
Odžaci 33,1* 4,4
Breg

Kolut 5,4

Svetozar
10,3
Miletić

Šema procesa G (parametri kvaliteta vode na koje

se deluje: CH4, CO2, NH3, Fe, Mn, As, Na, B,
elektroprovodljivost > 1000 µS/cm, organske
materije < 20 mg KMnO4/l)

35
 Naselje Kapacitet (l/s) Naselje Kapacitet (l/s)
OPŠTINA ŽITIŠTE OPŠTINA ZRENJANIN
Banatski Dvor 4,1 Aradac 11
Banatski
Ban. Višnjićevo 1,3 5,0
Despotovac
Ban.
8,5 Belo Blato 4,5
Karađorđevo
Žitište 10,9 Botoš 6,8
Međa 3,8 Elemir 14,9
Ravni
4,4 Ečka 14,3
Topolovac
Čestereg 4,5 Zrenjanin 294,6
Srpski Itebej 7.9 Klek 9,4
Torak 9.4 Lazarevo 10,5
Torda 5.6 Lukićevo 6,6
Hetin 2.4 Melenci 23
OPŠTINA KIKINDA Orlovat 5,5
Banatska
3,3 Prlez 12,1
Topola
Ban, Veliko Selo 9,8 Stajićevo 6,1
Kikinda 156,3 Taraš 3,5
Mokrin 20,5 Tomaševac 5,4
Nakovo 7,8 Farkaždin 4,2
Šema procesa H (parametri kvaliteta vode na
Novi Kozarci 7,4 Čenta 9,9
koje se deluje: CH4, CO2, NH3, Fe, Mn, As,
Sajan 4,2 Jankov Most 1,9
Na, B, elektroprovodljivost > 1000 µS/cm,
Rusko Selo 10,8 Mihajlovo 3,0
organske materije > 20 mg KMnO4/l)
36
37
 Neophodna su pilot ispitivanja
pripreme vode za piće !

6 Generalna napomena: sve složenije procese pripreme trebalo

bi prethodno ispitati na poluindustrijskom uređaju (a kao takvi
se mogu okarakterisati procesi D, E, F, G i H, a naročito
procesi F, G i H), tzv. pilotu, jer bi se optimizacijom procesa, koja
bi se postigla ispitivanjem na pilotu, mogle postići velike uštede u
investicionim i eksploatacionim troškovima postrojenja za pripremu
vode potrebnog kapaciteta za snabdevanje navedenih naselja.

6 Navedeni procesi pripreme vode (procesi A-H) su osnovna,

odnosno okvirna rešenja; a definitivna šema procesa zavisiće
od konkretnih uslova za svaki posmatrani slučaj.

38
 Jedinica Direktive EU Smernice Pravilnik SRJ
Supstanca
mere (98/83/EC) SZO (Sl.list 42/98)
Amonijak mg/l 0,5 1,5 0,1a
Antimon μg/l 5 20 3
Bor mg/l 11 0,5(P), V 0,3
Hloridi mg/l 250 250 200
Neophodnost inoviranja
Kadmijum μg/l 5 3 3
našeg Pravilnika i Kalcijum mg/l 200
uskalđivanja sa Kalijum mg/l 12
evropskom praksom Magnezijum mg/l 50
(Direktivama EU o vodi Natrijum mg/l 200 200 150
za piće) Nitriti mg/l 0,5 2
3 II
0,03b
0,2(P), III

Prihvatljiva i
10 stepeni
bez 15
Boja nenormalnih TCU XI
kobalt-platins
ke skale
promena
Prihvatljiva i
Jeftinija Miris i ukus
bez
nenormalnih
-- Bez

tehnološka promena
5 do 8 j
rešenja Oksidabilnost (mg O2/l) 14 (mg KMnO4/l)
Provodljivost
2500 12 do 1000
(μS/cm, na 200C)
39
 DEFINISANJE
KRITERIJUMA
PRIORITETA IZGRADNJE
VODOVODNIH SISTEMA

40
 Kriterijumi prioriteta
6 za snabdevanje naselja vodom, prioritetno i maksimalno
korišćena lokalna izvorišta voda, a nedostajuće količine
obezbediti iz velikih regionalnih sistema,
6 dugoročne potrebe za vodosnabdevanjem zasnivaće se
na izgradnji integralnih vodoprivrednih sistema, s
posebnim osloncem na velika regionalna izvorišta;
6 voda za tehnološke potrebe treba zahvatati, po pravilu, iz
vodotokova, i uz to obavezno recirkulisana; itd.

41
6 Na području AP Vojvodine postoje uslovi za dugoročan
održivi razvoj izvorišta u cilju zadovoljavanja potreba
stanovništva u vodi za piće,
6 Rezerve kvalitetnih podzemnih voda su ograničene, što
zahteva planiranje racionalnije eksploatacije,
6 Postoje realne pretpostavke za povećanje kapaciteta većeg
broja postojećih lokalnih izvorišta, kao i za otvaranje novih
izvorišta u okruženju u cilju poboljšanja kvaliteta sirove vode,
6 Postoje perspektivna područja na kojima treba intenzivirati
istraživanja sa realnom pretpostavkom da omoguće
formiranje izvorišta regionalnog i poluregionalnog karaktera,
kojima će se omogućiti održivi razvoj vodosnabdevanja uz
najmanja ulaganja.
42
Za odabir optimalne strategije
vodosnabdevanja neophodno je

6 dovršiti istražne radove radi

upotpunjavanja slike o količini i kvalitetu
resursa,
6 Istraživanja i sagledavanje lokalne
situacije koja bi omogućila primenu
jeftinijih rešenja za rešavanje
specifičnih problema
6 inoviranje i usaglašavanje propisa sa
propisuma EU
43
 Neophodno je:
6 priorotetno rešavati probleme vodosnabdevanja
naselja koja imaju toksične parametre u vodi za piće
van granica dozvoljenih Pravilnikom (pre svega problem
arsena)
6 uvesti, odn. poboljšati pripremu vode za piće u
naseljima gde on ne zadovoljava odredbe važećeg
Pravilnika
6 unaprediti stanje distributivnog sistema
6 organizovati bolje upravljanje malim vodovodnim
sistemima
6 istražiti alternativna izvorišta
44
 Konstantovano je!
6 Stepen istraženosti pojedinih oblasti, za koje je utvrđena
perspektivnost s aspekta otvaranja novih izvorišta
lokalnog ili čak regionalog karaktera, je veoma nizak.
6 Hidrogeološka istraživanja perspektivnih oblasti
predstavljaju prvi korak ka poboljšanju vodosnabdevanja
stanovništva u Vojvodini.
6 Neophodno kao jedan od prioriteta u potpunosti
okarakterisati kvalitet voda potencijalnih izvorišta.

45
 Kratkoročna orjentacija snabdevanja
vodom
6 Kratkoročna orjentacija snabdevanja vodom je razvijanje
mikroregionalnih vodovodnih sistema (povezivanje nekoliko naselja ili
opština u jednu celinu u zavisnosti od raspoloživog izvorišta).
6 Vremenom, kako bude rasla ekonomska moć stanovništva predlažemo
povezivanje i objedinjavanje mikroregionalnih sistema u veće celine, tj.
u određenom vremenskom periodu u regionalni sistem oslonjen na
izvorište vode regionalnog nivoa.
6 Ovakav pristup omogućava da se korisnici po pravilu snadevaju sa dva ili
više izvorišta i da se uz lokalne mogućnosti (mikroregionalno izvorište)
postiže najviši stepen sigurnosti, kako u pogledu isporuke količine vode,
tako i pogledu njenog kvaliteta.
6 Ovde je ekonomski elemenat jedan od najbitnijih činilaca racionalnog
razvoja.
46
 Dugoročnija orijentacija snabdevanja
vodom
6 Optimalna dugoročnija orijentacija snabdevanja vodom
stanovništva predstavlja izgradnju regionalnih i
međuregionalnih vodovodnih sistema u koji bi bili integrisani i
postojeći vodovodni sistemi.
6 Ovi sistemi treba da dopune nedostajuće količine voda sa
lokalnih izvorišta i povećaju ukupnu sigurnost rada sistema.
6 Postoje naselja za koje nije racionalno povezivanje na regionalne
vodovodne sisteme, odnosno gde je povoljnije korišćenje samo
lokalnih izvorišta.

47
6 U vodosnabdevanju Vojvodine ne smeju
se zapostaviti mali sistemi i lokalna
izvorišta, jer pružaju veliki stepen
sigurnosti u vanrednim prilikama:
ƒ prirodne katastrofe,havarije na
regionalnim cevovodima, ratni uslovi,
terorizam itd.).
6 Ovi lokalni sistemi (ili mikroregionalni
sistemi) moraju se projektovati i
izvoditi na savremen način, na viskom
tehnološkom nivou, kako bi se mogli
trajno zadržati u budućem regionalnom
sistemu.

48
Planska istraživanja u cilju obezbeđenja dovoljnih
količina kvalitetnih podzemnih voda za potrebe
snabdevanja stanovništva vodom za piće (u perspektivi)
treba da se odvijaju na sledeći način:
6 Istraživanje potencijalnih novih izvorišta lokalnog
karaktera,
6 Proširenje kapaciteta postojećih izvorišta
6 Istraživanje potencijalnih novih regionalnih izvorišta

49
ZAŠTITA VODA U
AP VOJVODINI

50
 Količina otpadnih voda u
AP Vojvodini
6 Ukupna količina kanalisanih otpadnih
voda 766000 m3/dan ili 8,9 m3/s.
6 Struktura otpadnih voda
ƒ 60% od industrije
ƒ 40% od stanovništva
6 72,7 % organskog opterećenja otpadnih
voda potiče iz industrije

51
 Ukupna emisija zagađenja kanalisanih otpadnih
voda po vrstama

Suspe- Sadržaj
Ukupni Ukupan
Protok ndovane organskih
Vrsta otpadnih voda azot fosfor
(m3/dan) materije materija
(kgN/dan) (kgP/dan)
(kg/dan) (ES)

Komunalne otpadne vode i 304726 79257 14298 4311 1436396

sanitarne iz industrije
Biorazgradljive industrijske
255373 609532 12081 3952 3524753
otpadne vode
Ukupne biorazgradljive otpadne
560099 688789 26379 8263 4961149
vode
Norganske industrijske otpadne
205942 19062 2288 4699 295440
vode
Ukupne industrijske otpadne vode 461315 628594 14369 8651 3820193

Ukupno 766041 707851 28667 19962 5256583

52
53
 Neadekvatan tretman otpadnih voda
Na teritoriji Vojvodine je registrovano 497 zagađivača voda:
6 industrija 326
ƒ prehrambena 118
Kada se izgrade
ƒ ostala industrija 208 kanalizacioni sistemi biće
6 stočarstvo 113 ih 463 (podrazumeva se da
6 naselja 44 će biti izgrađena i
postrojenja za
6 ostalo 14 prečišćavanje komunalnih
otpadnih voda)
Od 497 registrovanih zagađivača:
6 ne prečišćava 343
6 prečišćava 71 (sa komunalnim otpadnim vodama)
6 prečišćava 83 (samo primarno)
6 komunalnih postrojenja 22!!!!
54
 Postrojenja za prečišćavanje gradskih otpadnih voda kapaciteta iznad 2000 ES

Kapacitet Faze Vrsta

Lokacija prečišćavanja postupka
Napomena
m3/d ES

dvospratna Nedovoljan kapacitet. Tehnički zastarelo. Van funkcije. Ne

1. Apatin 150 - 1
talož. uklapa se u buduće rešenje.
2. Bač 2 000 13 000 1,2 AER-L Neredovno održavanje. Tehničke smetnje u radu.
3. Bačka dvospratna Nedovoljan kapacitet. Tehnički zastarelo. Van funkcije. Ne
300 - 1
Palanka talož. uklapa se u buduće rešenje
Nedovršena izgradnja. Tehničko-fizičko stanje objekata
4. Bela Crkva 2 500 15 000 1,2 AM
nepoznat
5. Bački
1 000 4 000 1,2,3 AM Pred puštanjem u rad
Petrovac
Radi sa smanjenim kapacitetom. Efekat prečišćavanja
6. Bečej 7 700 40 000 1,2 AM, tercij.
zadovoljavajući
Nedovoljan kapacitet. Nestabilan i pretežno nezadovoljavajući
7. Horgoš 300 2 000 1,2 PL
efekat prečišćavanja
Van pogona. Tehnički neispravno. Ne uklapa se u buduće
8. Inđija 3 000 10 000 1,2 AM
rešenje
Povremeno preopterećenje. Tehničke smetnje naročito na delu
9. Kanjiža 2 000 8 000 1,2* AM+FB
FB (rotacioni biološki kontaktori-RBK)
10. Kikinda 11 000 40 000 1,2 AM Nestabilan rad. Tehničke smetnje
dvospratna Nedovoljan kapacitet. Tehnički zastarelo. Van funkcije. Ne
11. Kovin 150 - 1
talož. uklapa se u buduće rešenje

Tumačenje oznaka: 1,2,3

- primarna, sekundarna, tercijarna faza prečišćavanja (vidi poglavlje: najbolje dostupne tehnologije
prečićavanja otpadnih voda), AER - aerirana laguna, PL - prirodna laguna, AM - postupak sa aktivnim muljem, FB -
postupak sa fiksiranom biomasom (BF-prokapnik, RBK- rotacioni biološki kontaktor), * - postrojenja sa odgovarajućom
obradom mulja.
 Kapacitet Faze
Vrsta
Lokacija m3/d ES
prečišćava
postupka
Napomena
nja
Izgrađeni su samo građevinski objekti bez hidromašinske opreme.
12. Kula 1 600 4 500 1,2 FB
Objekti su fizički ispravni. Ne uklapaju se u buduće rešenje
13. Novi Banovci 1,2 AM
Nedovoljan kapacitet. Tehnički zastarelo
14. Novi Bečej 300 2 000 1,2 AM
Ne uklapa se u buduće rešenje
15. Novo Nedovršena izgradnja. Nedostaje aeracioni sistem. Neredovno
300 2 000 1,2 AER-L
Miloševo održavanje. Smetnje u procesu prečišćavanja
Tehnički zastarela oprema. Tehničke smetnje i neujednačeno
16. Ruma 3 900 40 000 1,2 AM
odvijanje postupka prečišćavanja. Nedovoljan kapacitet
Radi sa umanjenim kapacitetom. Povremeni poremećaji u postupku
17. Sombor 16 000 180 000 1,2* AM prečišćavanja, zbog nedostatka prethodnog prečišćavanja u nekim
industrijama
18. Stara Tehničke smetnje u radu zbog nepovoljnog uticaja otpadne vode
1 250 5 000 1,2 AM
Moravica industrije.
Poremećaji u postupku prečišćavanja zbog nedostatka prethodnog
19. Subotica 30 000 110 000 1,2 AM prečišćavanja u industrijama i zbog prevelikog hidrauličkog
opterećenja za vreme velikih padavina.
20. Senta 3 000 16 600 1,2,3(N)* AM Nalazi se u probnom radu.
Nakon puštanja u rad stavljeno je van funkcije. Mašinska oprema je
21. Vrbas 1 200 10 000 1,2 AM
fizički oštećena i ne funkcionalna. Ne uklapa se u buduće rešenje.
Zbog nedostatka prethodnog prečišćavanja industrijskih otpadnih
22. Vršac 8 000 90 000 1,2 AM
voda, rad postrojenja je nestabilan.
Crne tačke u AP Vojvodini na
vodotocima male
samoprečišćavajuće moći!
 Crne tačke u AP Vojvodini na vodotocima
male samoprečišćavajuće moći!
Najugroženiji vodotoci
6 Kanal Vrbas-Bezdan (deonica od 0+000 do 6+000 rečnog
kilometra)
6 Plovni Begej (od Rumunske granice do prevodnice Klek)
6 Aleksanrovački kanal
6 Begej (tok kroz Zrenjanin do brane kod Staićeva)
6 Nadela (u donjem toku od ustave Jabuka do ušća u Dunav)
6 Kudoš (kod Rume)
6 Krivaja (nizvodno od Bačke Topole i akumulacija Moravica)
6 Kanal Bogojevo - Bečej (na toku od uliva kanala Vrbas-Bezdan
do ušća u Tisu).
6 Tisa (od Sente do brane na Tisi)
58
 Identifikovani problemi
6 Mineralna ulja
ƒ U kanalu Begej (do 253 mg/kg)
ƒ Kanal DTD Vrbas-Bezdan (do 748
mg/kg)
ƒ Jezero Ludoš (do 451 mg/kg).
6 PAH
ƒ U kanalu Begej i
ƒ Tamiš
6 Pesticidi i PCB
ƒ Najviše izraženo u kanalu Begej
prevazilazi Holandske referentne
vrednosti

59
 Problemi
6 Visoka koncentracija metala je
detektovana u Plovni Begej, Kanalu
“Vrbas-Bezdan”, Nadeli, Jezeru
“Moravica”, Aleksandrovački kanal,
Kudoš...
6 Prosečne godišnje vrednosti za metale
u rekama i kanalima su bile:
ƒ Ni 39 to 140 mg/kg,
ƒ Zn 170-690 mg/kg,
ƒ Cd 2.5 -23 mg/kg,
ƒ Cr 47-330 mg/kg,
ƒ Cu 44-360 mg/kg,
ƒ Pb 47-460 mg/kg,
ƒ Hg od 0,06-0,4 mg/kg

60
 Sadržaj organskih materija u vodi Velikog Bačkog
kanala na profilu Vrbas II u toku godine
PRIMERI! 450
400 1998
350 1999
140 0-20
2000

BPK5 (mgO2/l)
300
Koncentracija Ni (mg/kg)

120 20-40

100 20-60
250 2001
50-70
80
60
60-80
200 2002
40
150 2003
20
0 100
60-80
Leva obala

50-70
1/4-L

20-60

50
Sredina kanala

20-40
1/4-D

Ddesna obala
0-20

Debljina 0
sedimenta (cm)
0 2 4 6 8 10 12
Vreme (mesec)

700

600
Pb
500
Cr
400 Cd

µ g/l
Ni
300
Zn
200 Cu
100 Mn
Fe
0
Uzvodno Uzvodno Nizvodno Vrbas I Most u Uzvodno Nizvodno
od od Kule od Kule Vrbasu od od
Crvenke triangla triangla

61
 SADRŽAJ METALA U SEDIMENTU
NADELE

Ni Pb Cd Zn Cr Cu Hg
Mesto uzorkovanja
mg/kg
Ustava Debeljača 37 26 2,9 36 10 21 0,25
Ustava Crepaja 41 29 4,3 39 17 26 0,24
Ustava Jabuka 49 73 17 145 29 85 0,69
Ustava Beli narcis 44 38 4,7 92 12 41 0,54
Ustava Kovin 35 24 3,5 54 20 31 0,17
Ustava Ivanovo 38 57 < 1,3 644 23 285 0,84

62
 Ni (mg/kg)

Krivaja 450.00
400.00
350.00
Cd (mg/kg)
300.00

14.00 250.00

12.00 200.00
150.00
10.00
100.00
8.00
50.00
6.00
0.00
4.00 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
2.00

0.00
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

Zn (mg/kg)

Cr (mg/kg) 4500.00

4000.00
120.00
3500.00
100.00 3000.00

2500.00
80.00
2000.00
60.00
1500.00

40.00 1000.00

500.00
20.00
0.00
0.00 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

63
 Begej
metali Klasa 4
70
surface sediment
bottom sediment Cd surface sediment
bottom sediment
Cr
800
60
Cadmium concentration
(mg Cd/kg dry weight)

50

Chromium concentration
(mg Cr/kg dry weight)
600

40

400
380 mg/kg
30

20
12 mg/kg 200

100 mg/kg
10
0.8 mg/kg
0
0 0 3.644 6.919 8.528 10.658 13.358 15.447 16.867 19 21.800 24.500 26.650 28.850 29.380
0 3.644 6.919 8.528 10.658 13.358 15.447 16.867 19 21.800 24.500 26.650 28.850 29.380
Distance from the Klek gate (km)
Distance from the Klek gate (km)

1000
surface sediment
bottom sediment Cu surface sediment
Hg
bottom sediment

800 1000
(mg Cu/kg dry weight)
Copper concentration

Mercury concentration
(µg Hg/kg dry weight)
800
600

600

400
400
300 µg/kg
200
190 mg/kg
200

36 mg/kg
0
0 0 3.644 6.919 8.528 10.658 13.358 15.447 16.867 19 21.800 24.500 26.650 28.850 29.380
0 3.644 6.919 8.528 10.658 13.358 15.447 16.867 19 21.800 24.500 26.650 28.850 29.380
Distance from the Klek gate (km)
Distance from the Klek gate (km)

64
 Kriterijumi za odabir tehnologije za
prečišćavanje otpadnih voda čiji efluent se
ispušta u vodotoke sa niskim ekološkim
potencijalom
‰Stepen prečišćavanja otpadnih voda određuje se u
zavisnosti od vrste vodoprijemnika, odnosno da li se radi o
"osetljivom" ili "manje osetljivom" području (Direktiva
EU).
‰U nekim osetljivijim područjama, treba zahtevati
potpunije prečišćavanje, dok se u nekim manje
osetljivim područjima, primarno i sekundarno
prečišćavanje može smatrati zadovoljavajućim.
65
66
 PRIMER: Ukupno opterećenje vodotoka sa otpadnim vodama naselja u
Vojvodini izraženog preko ES u slučaju potpune izgrađenosti knalizacionih
sistema i postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda naselja
Recipijent ES Recipijent ES
Čik 36 230 Vršački Kanal 88 761
Krivaja 142 617
Nadela 123 898
Hs Tisa-Palić 12 556
Dunav 1 108 803
Jezero Palić 232 300
Dtd Odžaci-Sombor 171 188
Kereš 35 310
Dtd Vrbas-Bezdan 114 221
Stari Begej 15 553
Dtd Bečej-Bogojevo 190 313
Plovni Begej 18 719
Begej 192 040 Dtd Bački Petrovac-Karavukovo 71022

Tisa 256 263 Dtd Kanal Novi Sad-Savino Selo 45 390

Dtd Ban. Palanka-Novi Bečej 170 094 Jegrička 105 870

Tamiš G 24 193 Golubinački Kanal 125 337
Tamiš D 54 086 Kudoš 90 604
Kikindski Kanal 163 295
Jarčina 22 233
Zlatica 10 425
Bosut 58 176
Karaš 7 143
Sava 258 511
Nera 29 606

Uzimajući da je granična vrednost emisije za komunalne vode 25 mgO2/l može se lako utvrditi da će kroz
pojedine vodotokove ili kanale teći u velikom procentu prečišćena otpadna voda sa sadržajem organskih
materija preko maksimalnih vrednosti za II klasu vodotoka, koja se zahteva za ove vodotoke.
67
Nadela

-1 zagađivač direktno + 1 preko

sekundarne mreže
-Skrobara u Pančevu
-vodotok prima i otpadne vode
naseljenih mesta i sa farmi

- pod uslovom da se na vodotoku

uspostavi protok od 0.5 m3/s, isti se
može opteretiti sa 200 kgO2/dan

68
 Primer: Ukupno opterećenje Nadele u slučaju izlivanja
prečišćenih otpadnih voda naselja i industrije
Kapacitet HPK BPK5 Suspendovane Ukupni N Ukupni P
NASELJA
l/s kg/dan kg/dan materije kg/dan kg/dan kg/dan
Uzdin 7.7 79 16 22 9.4 1.3
Putnikovo 0.7 7.2 1.4 2.0 0.8 0.1
Kovačica 23.1 237 47 66 28 3.8
Padina 19.7 202 40 56 24 3.2
Debeljača 17.4 178 36 50 21 2.9
Crepaja 15.5 159 32 44 19 2.5
Banatsko Novo Selo 24.3 249 50 70 30 4.0
Kačarevo 25.2 258 52 72 31 4.1
Dolovo 21.6 221 44 62 27 3.5
Starčevo 25.2 258 52 72 31 4.1
Omoljica 20.6 211 42 59 25 3.4
Ivanovo 3.3 34 6.8 9.5 4.1 0.5
Banatski Brestovac 10.8 111 22 31 13 1.8
Postojeća indsustrija bez
27 292 58 82 35 4.7
farmi
UKUPNO 242.1 2498 510 702 310 93

Limit 200 kgO2/dan

69
 Odabir tehnologije prečišćavanja
otpadnih voda zavisi od ekološkog
potencijala recepijenta ?
Prema tome:
‰ Jedana od mera je odabir sisteme za prečićavanje koji može biti
ƒ centralizovan (više manjih naselja na jedno postrojenje)
ƒ decentralizovan (jeno ili nekoliko naselja na jedno postrojenje)
‰ Druga mera je smanjenje granične vrednosti emisije, što zahteva
veća finansijska ulaganja u postrojenja i pažljiv odabir
tehnologija za prečišćavanje otpadnih voda
‰ Treća mera je razblaživane sa svežom vodom, zašto je potrebna
energija za prepumpavanje vode kada ona nemože da teče slobodnim
padom
70
 Kriterijume kvaliteta efluenata kod nas
treba redefinisati u skladu sa evropskim
praksom
6 U zavisnosti od prihvatne moći recipijenta (ekološkogog i
hemijskog potencijala), broja izliva (masenog optrećenja) i vrste
zagađenja koje se u dati recipijent uliva neophodno je proceniti i
odrediti granične vrednosti emisije (GVE).
6 Posebnu pažnju pri tome treba obratiti na nutrijente, ali i na
prioritetne supstance, jer se radi o u većini slučajeva o “osetljivim”
vodopreijemnicima.

71
 Pregled najbolje dostupne tehnologije za
prečišćavanje gradskih otpadnih voda
Kapacitet postrojenja
do 1000 ES 1000 – 10 000 ES 10 000 – 50 000 ES veći od 50 000 ES
P R I M A R N A - M E H A N I Č K A F A Z A (1)
- Ceđenje kroz rešetku: - Ceđenje kroz rešetku: - Ceđenje kroz rešetku: - Ceđenje kroz rešetku:
gruba rešetka gruba rešetka gruba rešetka gruba rešetka
fina rešetka fina rešetka fina rešetka fina rešetka
- Ceđenje kroz sito - Ceđenje kroz sito - Ceđenje kroz sito - Ceđenje kroz sito
perforacija iznad 2 mm perforacija iznad 2 mm perforacija iznad 2 mm perforacija iznad 2 mm
- Odvajanje peska - Odvajanje peska i
gravitaciono - Odvajanje peska masnoća
gravitaciono (kombinovano)
- Primarno taloženje
aerirani peskolov gravitaciono
dvospratna taložnica - Odvajanje masnoća aerirani peskolov-hvatač aerirani peskolov
gravitaciono masnoća aerirani peskolov-hvatač
masnoća
- Odvajanje peska
gravitaciono
aerirani peskolov - Primarno taloženje
aerirani peskolov-hvatač
masnoća
72

do 1000 ES
- Postupci na osnovu prirodnih
procesa (ekstenzivni postupci)
prirodne lagune
mokra polja (wetland)
razlivanje po zemljištu (landfill)
- Postupci sa fiksiranom
biomasom
rotacioni biološki kontaktori
biološki filtri (niskoopterećeni)
- Postupci sa aktivnim muljem
(totalna oksidacija)
aerobno-anaerobno
Kapacitet postrojenja
1000 – 10 000 ES
S E K U N D A R N A - B I O L O Š K A F A Z A (2)
- Postupci sa fiksiranom
biomasom
rotacioni i biološki kontaktori od
više jedinica
biološki filtri (niskoopterećeni)
- Postupci sa aktivnim muljem
aerirane lagune
totalna oksidacija
TERCIJARNA
10 000 – 50 000 ES veći od 50 000 ES
- Postupci sa fiksiranom - Postupak sa aktivnim muljem
biomasom sa nitrifikacijom
biološki filtri (nisko, srednje i dvostepeni postupci
visoko opterećeni) (visoko opterećeni-nisko
dvostepeni biološki filtri (visoko i opterećeni)
nisko opterećeni)
- Postupci sa aktivnim muljem
totalna oksidacija
sa nitrifikacijom
F A Z A (3)
- Biološka denitrifikacija - Biološka denitrifikacija
prethodna, stepenasta, prethodna, stepenasta,
simultana, alternativna, simultana, alternativna,
intermitentna intermitentna
- Defosforizacija
- Defosforizacija
biološka (u slučaju potrebe
biološka + simultana hemijska
simultana hemijska)
- Dezinfekcija
hlornim preparatima (Cl2, NaOCl)
UV zracima
 Kapacitet postrojenja
do 1000 ES 1000 – 10 000 ES 10 000 – 50 000 ES veći od 50 000 ES
O B R A D A M U L J A
PRIMARNO ZGUŠNJAVANJE
- Gravitaciono Primarni mulj Sekundarni i terc. mulj
statičko
-Gravitaciono - Gravitaciono
mehaničko
- - statičko mehaničko
mehaničko
- Veštačko
mašinski
STABILIZACIJA
- Istovremena aerobna - Odvojena aerobna biološka
biološka (mezofilna, termofilna)
- Odvojena aerobna biološka
- Istovremena aerobna biološka (mezofilna, termofilna)
- Anaerobna biološka
- Gašenim krečom
(mezofilna)
- Pečenim krečom
SEKUNDARNO ZGUŠNJAVANJE
- Gravitaciono
- Gravitaciono statičko statičko
mehaničko
DEHIDRATACIJA
- Lagune za mulj - Sušna polja - Mašinska
- Mašinska trakasta filter presa
- Mašinska trakasta filter presa dekanter centrifuga
- Sušna polja trakasta filter presa dekanter centrifuga ramska filter presa
dekanter centrifuga vakum dobošasti filter
6 Bilo koji sistemi prečišćavanja da budu izabrani za mala
naselja, od suštinske je važnosti da ta postrojenja u malim
naseljima ne budu ostavljena sama sebi, jer je teško,
praktično nemoguće, obezbediti svu potrebnu logistiku za rad
tih sistema.
6 Prema tome, nameće se kao neophodnost formiranje
organizacije, ili organizacija, za upravljanje tim sistemima, kontrolu
sistema, i, pogotovo, njihovo održavanje.
6 Bez kvalifikovane pomoći sa strane, ti sistemi, ostavljeni sebi,
ako i budu započeli uspešno svoje funkcionisanje, to zasigurno
neće moći da održe u kontinuiteti.
6 To pokazuju i iskustva razvijenih zemalja; a to je još veći problem u
situaciji i na stepenu razvoja na kome se mi nalazimo.
75
 Prioriteti izgradnje postrojenja za
prečišćavanje otpadnih voda
1. Izgradnja prečistača otpadnih voda i to pre svega na rizičnim
recipijentima (kanali hidrosistema DTD, blizina izvorišta vode za
piće), a onda i na onim koji to nisu.
2. Pri tome su svakako prioritet veća naselja od manjih, odnosno naselja
koja ispuštaju veće količine zagađenja.
3. Neophodno je podržavati aktivnosti uvođenja kanalizacije i sprečavanja
nekontrolisanog upuštanja otpadnih voda u podzemlje jer time
direktno ugrožavamo kvalitet podzemnih voda.
4. Kanalizacija se ne sme graditi bez postrojenja za preččišćavaanje
otpadnih voda.
5. Preporuke za najbolje tehnologije za preradu komunalnih otpadnih
voda su date u Strategiji i zavise od broja stanovnika koji su priključeni
na kanalizaciju, a u skladu su sa Direktivama EU.
76
1. Imajući u vidu veliku osetljivost vodotoka u AP Vojvodini i
značajan broja naselja koja su konkurisala na sredstva iz NIP,
imaju nameru, da rešavanje problema prečišćavanja otpadnih
voda,
ƒ predlaže se da se uradi provera efikasnosti (BAT) najboljih dostupnih
tehnologija u izvednom obliku za nekoliko odabranih naselja
ƒ na taj način bi imali podatke o efikasnosti odabranih tehnologija (BAT) u realnim
uslovima i preporuke za izgradnju postrojenja u ostalim naseljima
ƒ dobijeni podaci bi poslužili za održivo upravljati vodotcima i kanalima niskog
ekološkog potencijala.
ƒ preporuka privredi za proizvodnju odgovarajuće opreme za prećišćavanje
otpadnih voda.
2. Na taj način bi se dobila jasnija slika o aktivnostima koje je
neophodno preduzeti u smislu integrisanog upravljanja voda onog
momenta kada na budu otvoreni fondovi EU:
ƒ odn. dobili bi smo odgovor na pitanje da li se može postici zadovljavajući stepen
prečišćavanja odabranih tehnoloških rešenja
ƒ ili se mora raditi i razblaživanje vode vodotoka i u kojoj meri.
 Pored akutnog problema ispuštanja
otpadnih voda i kvaliteta recipijenata u
drugom koraku je važno sagledati problem
i predložiti rešenja za:

6 izmuljivanje sedimenata iz kanala,

6 upravljanje deponijama i rešenje odlaganja otpada sa
postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda.

78
 STRATEGIJA
ISTRAŽIVANJA U OBLASTI
VODOSNABDEVANJA I
ZAŠTITE VODA

79
 Predlozi projekata koje je neophodno
sprovesti u cilju boljeg vododnabdevanja i
zaštitete voda
6 Projekata možemo razvrstati u tri grupe:
1. projekti u okviru kojih je neophodno prikupiti dodatne
informacije na terenu (npr. istraživanje novih regionalnih ili
mikroregionalnih izvorišta...)
2. istraživački projekti u oblasti tehnologije prerade vode ili
zaštite voda (npr. projektovanje i izgradnja mobilnog i
modularnog “pilot” postrojenja koje bi se koristilo za ispitivanje
pripreme vode na regionalnim ili mikroregionalnim izvoripštima...)
3. projekti u oblasti upravljanja

80
 1. Projekti u okviru kojih je neophodno
prikupiti dodatne informacije na terenu
6 Voda za piće:
ƒ Kvalitetet i kvantitet sirovih voda, kako izvorišta u eksploataciji
tako i novih, potencijalnih izvorišta,
ƒ broju stanovnika upućenih na odgovarajuća izvorišta,
ƒ snimanje stanja distribucione mreže i sadašnjeg stanja prerade i
kvaliteta isporučenih voda,
6 Otpadna voda:
ƒ Određivanje potrebnog (zahtevanog) kvaliteta recipijenata
prečišćenih otpadnih voda,
ƒ Kvalitet površinskih voda itd..

81
 2. Istraživački projekti u smislu
6 iznalaženja optimalnih procesa prerade voda za piće (za
mikro- i makro-regionalne sisteme),
6 iznalaženje optimalne tehnologije za prečišćavanje otpadnih
voda (za mala naselja i za grupu naselja) i
6 poboljšanja i razvoja novih metoda za ocenu kvaliteta voda.

U okviru ovih projekata vršila bi se ispitivanja: primene različitih

tehnologija na različitim tipovima sirove vode koja se koristi za
vodosnabdevanje, razvoj novih metoda za praćenje kvaliteta,
istraživanja promena kvaliteta u distribucionoj mreži.
Kada su u pitanju otpadne vode ispitale bi se nove tehnologije za
prečišćavanje otpadnih voda naselja koja bi svoje prečišćene
vode ispuštale u recipijente sa ograničenim ekološkim potencijalom.

82
 Pilot istraživanja
6 Kvalitet resursa vode za piće u Vojvodini je takav da je za definisanje
tehnologija pripreme neophodno vršiti opsežna istraživanja radi
optimizacije procesnih parametara (POTREBNO JE IZGRADITI
MOBILNI PILOT UREĐAJ ZA ISPITIVANJE TEHNOLOGIJE PRIPRE
VODE ZA PIĆE)
6 Vrednost investicija koje će trebati sprovesti je vrlo visoka, a sa druge strane
prisutni problemi koje te investicije treba da reše su kompleksni u stručnom
pogledu i nalažu pristup rešavanje pilot-istraživanjima, a ne samo
projektovanje na osnovu literaturnih podataka i sporadičnim merenjima.
6 Pilot istraživanja jedina mogu omogućiti racionalan namenski plasman
finansiskih sredstava za investicije uz garanciju kvalitetne
konsultantske usluge i istraživanja.

83
 Pilot istraživanja su izuzetno korisna za :
6 utvrđivanje procesnih parametara u uslovima koji su slični realnim;
6 proveru efekata tehnologije osmišljene na bazi prethodnih istraživanja;
6 poređenje dve ili više tehnologija odabranih u prethodnom postupku;
6 definisanje efekata i optimizovanje pojedinih procesnih faza;
6 proveru efekata dva ili više procesa u okviru iste tehnološke linije;
6 proveru efekata različitih konfiguracija tehnološke linije komponovane od
istih procesnih faza;
6 definisanje i optimizovanje procesnih parametara uređaja i opreme;
6 utvrđivanje dejstva pojedinih (ili grupe) procesnih supstanci ili procesnih
medijuma;
6 proveru i optimizovanje rada uređaja i postrojenja u funkciji;
6 edukaciju, usavršavanje i transfer "now-how".
84
PRIMER:
Šema Pilot postrojenja
u KIKINDI

85
KIKINDA

86
ZRENJANIN

87
 Formiranje poslovnog Inkubatora u
oblasti vodosnadevanja i zaštite voda
6 Neophodno stvoriti uslove za formiranje inkubatora poslovnih
kompanija u ovoj oblasti
6 Novoformirani centar bi vršio
ƒ implementaciju strateških opredeljenja Pokrajine u oblasti
vodosnabdevanja,
ƒ obavljao primenjena i razvojna istraživanja,
ƒ primenjivao naučne rezultate i tehnološke procese za razvoj
tehnologija
¾u pripremi vode za piće,
¾za preradu i odvođenje otpadnih voda i
ƒ razvoj sistema integrisanog upravljanja vodama.
88
 Kako bi radio inkubator?

6 Sprovođenje programa istraživanja koja će stvoriti znanje

i inovaciona rešenja
6 Uključivanje što većeg broja zainteresovanih društvenih
subjekata u razvoj, sprovođenje i korišćenje aktivnosti
inkubatora
6 Razvijanje međunarodne saradnje sa renomiranim
institucijama u regionu, Evropi i svetu iz oblasti
vodosnadevanja i zaštitete voda
6 Efikasna komunikacija na polju istraživanja sa lokalnim
zajednicama i industrijom
6 Negovanje visokoprofesionalnog kadra koje bi bili lidere u
oblasti vodosnadevanja
89
 Svi znamo da nam je potrebno.
Da li je i moguće?

Poslovno-tehnološki RAZVOJ APV

inkubator

APV
PIV Druge zainteresovane
Univerzitet
PMF
institucije
Vodovodi, ProizvođačI opreme,
Projektantski biroi, Vodoprivredna
preduzeća itd.
90
 Jedan od odgovora zašto je potrebno
oformiti jedan poslovno-tehnološki
centar je i sledeća činjenica

Za sledećih 20 godina za troškove sprovođenje

strategije održivog razvoja vodovoda i
kanalizacije u AP Vojvodini potrebno je izdvojiti
1.430.783.588 €

91
 Procena investicija potrebnih za vodovod i
kanalizaciju u urbanim sredinama
110
Specifične vrednosti investicija
220
potrebnih za izgradnju,
rehabilitaciju i modernizaciju
140 postojećih kapaciteta u urbanim
sredinama, izražene u EUR po
160 stanovniku
Postrojenja za preradu vode za pice Transport i distribudija vode
Mreza kanalizacije Postrojenja za preciscavanje otpadne vode

Broj Specifična vrednost Ukupna investicija

Vrsta investicije
stanovnika (€/stanovnik) (€)
1.014.231 Vodovod 250 253.557.750
Kanalizacija 380 385.407.780
UKUPNO: 630 638.965.530
92
 Procena investicija potrebnih za vodovod i
kanalizaciju u ruralnim sredinama

250
Specifične investicije po
stanovniku u EUR za izgradnju
vodovoda i kanalizacije u
528 ruralnim naseljima iznose

Vodovod Kanalizacija

Ukupna
Broj Specifična vrednost
Vrsta investicije investicija
stanovnika (€/stanovnik)
( €)
1.017.761 Snabdevanje vodom za piće 250 254.440.250
Kanalizacija i PPOV 528 537.377.808
UKUPNO: 778 791.818.058
93
 Procena ukupnih investicija za vodovod i
kanalizaciju
Ukupna vrednost investicija za izgradnju, rehabilitaciju i
modernizaciju javnog servisa za snabdevanje vodom,
odvođenje i prečišćavanje otpadnih voda na osnovu prethodnih
kalkulacija iskazanih u Eurima iznosi:

‰ vodovod i kanalizacija u urbanim naseljima 638.965.530

‰ vodovod i kanalizacija u ruralnim naseljima 791.818.058
‰ U K U P N O: 1.430.783.588
Uzimajući u obzir sadašnje stanje i vreme potrebno za
realizaciju ovih investicija, godišnji prosek potrebnih
finansijskih sredstava iz svih potencijalnih izvora
finansiranja u narednih 20 godina za AP Vojvodinu
iznosi 71,5 miliona Eura.
94
Hvala na pažnji !

RIZIK POSTOJI KOD KONZUMIRANJA

VODE ZA PIĆE NA VEĆEM DELU
TERITORIJE AP VOJVODINI!?
95