REGULACIJSKI UREĐAJI

U regulacijske uređaje spadaju sve vrste ventila. Njihova je

funkcija:
 regulacija smera protoka radne tečnosti
 regulacija pritiska radne tečnosti
 regulacija protoka radne tečnosti

Prema svojoj funkciji se ventili dele na:

 razvodne ventile (razvodnike)
 ventile pritiska
 ventile protoka
Razvodni ventili
Razvodnim se ventilima reguliše smer protoka radne tečnosti.
Dele se u tri grupe:

 s klipom koji se pomiče aksijalno

 s rotirajućim klipom
 ventilski razvodnici
 a) b) c)

a) Neutralni položaj – Cilindar miruje. Pumpa pritiska ulje i preko

razvodnika se vraća u spremnik. Pritisak ulja je takav da pokrije gubitke
strujanja do spremnika.
b) Izvlačenje klipa cilindra – Ulje dolazi na klipnu stranu cilindra. Pritisak
zavisi od opterećenju na klipnjači. Ulje sa strane klipnjače vraća se u
spremnik.

c) Uvlačenje klipa cilindra - Ulje pod pritiskom dolazi na stranu klipnjače.

Klip se uvlači. Ulje sa strane klipa odlazi u spremnik.
Direktno aktivirani razvodnici

Ručno upravljanje razvodnikom

Hidrauličko ili pneumatsko

upravljanje razvodnikom
Indirektno upravljani razvodnici

Elektro-hidraulički aktiviran
razvodnik s opružnim centriranjem
Proporcionalni razvodnici

Izlazna veličina (protok) proporcionalna je

jakosti struje ulaznog signala. Upravljački
pritisak pomiče klip glavnog razvodnika sve
do one vrednosti kada se sila pritiska
izjednači sa silom u opruzi.
 Izbor razvodnika prema funkciji

2 1

Upravljanje Upravljanje
Upravljanje
dvoradnim dvoradnim cilindrom
jednoradnim cilindrom
cilindrom (s neutralnim
položajem)
Ventili
pritiska
Zaporni ventili
Osnovna je uloga zapornih ventila zatvaranje protoka u jednom
smeru, a dozvoljavaju ga u drugom smeru. Izvode kao ventili sa
sedištem: s kuglicom ili stošcem kao zapornim elementom.
Postoje dve osnovne izvedbe zapornih ventila:
 nepovratni ventil
 deblokirajući nepovratni ventil
 Nepovratni ventili
Uloga je nepovratnog ventila da propusti struju radne tečnosti kada ona
dostigne pritisak kojim se može savladati sila opruge (ili masa kuglice ili
konusa), koja drži kuglicu ili konus naslonjene na sedište ventila. U
suprotnom smeru strujanje nije moguće.

a) Nepovratni ventil s kuglicom

b) Nepovratni ventil s konusom
c) Simbol nepovratnog ventila
opterećenog oprugom

d) Simbol nepovratnog ventila

bez opruge
 Deblokirajući nepovratni ventil
Deblokirajući nepovratni ventil ima funkciju nepovratnog ventila u jednom
smeru strujanja radne tečnosti, a u drugom smeru postaje protočni ventil.
Ventil za ograničenje pritiska

Uloga je ventila za ograničenje pritiska zaštita sistema od

preopterećenja. Ako se zbog prevelikog opterećenja na
hidromotoru, zahteva od pumpe pritisak veći od onog na kojeg je
podešen ventil za ograničenje pritiska, on se otvora i propušta
izvesnu količinu radne tečnosti iz pritisnog voda pumpe u
spremnik.
Indirektno upravljani ventil za ograničenje pritiska

Za protoke veće od 150 l/min koriste se

indirektno upravljani ventili za
ograničenje pritiska. Takvi ventili
osiguravaju manje pulzacije protoka i
protoka.
 Regulator pritiska
Ukoliko je u nekom delu hidrauličkog kruga potrebno održavati konstantni
pritisak, ugrađuje se regulator pritiska.

U slučaju povećanja pritiska pN-K klip (2) pomaknut će se suprotno

delovanju opruge (3) te prigušiti otvor (1). Zbog povećanja pada pritiska u
ventilu pritisak pN-K će pasti na regulisanu vrednost.
Ventili za regulaciju protoka
Ukoliko se cilindar ili hidromotor snabdevaju radnom tečnošću iz pumpe
konstantnog protoka, a iz nekog je razloga potrebno promenti brzinu kretanja
klipa ili brzinu vrtnje vratila hidromotora, tada se u pritisni vod ugrađuje
prigušni ventil uz pomoć kojeg se smanjuje protok. Na taj se način
umetno stvara otpor koji u sistemu predstavlja određeni gubitak. Višak radne
tečnosti odvodi se preko ventila za ograničenje pritiska.

Q = Q1+Q2

Q – protok iz pumpe
Q1 – protok prema cilindru
Q2 – protok kroz ventil za
ograničenje pritiska
 Prigušni ventili
Prigušni ventili izvode se s konstantnim prigušenjem ili se prigušenje može
menjati.
Konstantno prigušenje
a) Prigušnica
b) Blenda
Regulisano prigušenje
c) Prigušenje iglom
d) Prigušenje rasporom
e) Prigušenje utorom
f) Prigušenje utorom
g) Prigušenje zavojnicom
h) Prigušenje zavojnicom
 Dvograni regulator protoka

Da bi se isključio uticaj oscilacija pritisaka,

potrebno je osigurati da na prigušnom
mestu vlada uvek isti pad pritiska (pz-pSy).
To se postiže s klipom, koji se naziva i
pritisna vaga, kao pokretno prigušno
mesto.
Opruga potiskuje klip u smeru otvaranja i
drži ga zatvorenog kada kroz ventil nema
strujanja. Ako kroz ventil protieče tečnost,
na klip će delovati sila koja nastaje od
pritiska koji uvijek djeluje na dve površine.

FF
p z  AK  pSy  AK  FF p z  p Sy 
AK
Uslov ravnoteže pokazuje, da je na prigušnom mestu pad pritiska
proporcionalan sili u opruzi. Kako nastaju vrlo mali hodovi u opruzi, može
se uzeti da je sila u opruzi približno konstatna.
 Naraste li pritisak na ulazu u ventil, pomeriće će se klip u smeru
zatvaranja. Pri tome se smanji protok koji struji prema prigušniku tako
dugo dok se pritisak na ulazu ne smanji, a zahvaljujući tome što razlika
pritiska na ulazu i izlazu postane jednaka sili u opruzi podeljenoj s
površinom AK. Protok dakle ostane konstantan.
Ako se promeni pritisak na izlazu (poveća ili smanji) pomiče se klip tako
dugo dok se ponovo ne ostvari uslov:

FF
p z  p Sy 
AK

Kod dvogranog se regulatora protoka višak tečnosti odvodi u spremnik

preko ventila za ograničenje pritiska. To znači da pumpa uvek radi s
maksimalnim pritiskom. Pogodno samo za niskopritisne sisteme.
Trograni regulator protoka

Višak se tečnosti odvodi

direktno iz regulatora protoka u
spremnik.
Pogodno za visokopritisne
sisteme.
 P-Q karakteristika prigušnika i ventila za regulaciju protoka

PRIGUŠNIK

VENTIL ZA REGULACIJU
PROTOKA

Kod prigušnika je protok zavisan o razlici pritiska na mestu prigušenja,

što znači da s povećanjem pada pritiska protok raste.

Viskoznost se menja prema:

 vd

64  l
Kod regulatora protoka protok ne zavisi od razlike pritisaka, koji deluju na
ulazu i izlazu iz ventila. Ugrađuju se tamo gdje je i pored različitih opterećenja
potrošača potrebno ostvariti konstantnu radnu brzinu.
 Razdelnik protoka

Ukoliko jedna pumpa mora snabdevati dva potrošača, tada se ugrađuje

razdelnik protoka.

Qges  Qlinks  Qrechts Qlinks

 konst
Qrechts
POMOĆNI UREĐAJI
 Cevovodi
1. Kruti cevovodi – najčešće čelične cevi, šavne i bešavne
(hladno valjane) zavisno o pritisku koji vlada u cevovodu -
za čvrsto spajanje elemenata
2. Savitljivi cevovodi – koriste se u slučajevima kada se radni
element kreće, ili je cevovod potrebno često demontirati

Sve se cevi moraju odabrati ili proračunati prema:

 radnom pritisku
 brzini strujanja
 minimalnom prečniku savijanja
 Kruti cevovodi
Osnovni kriterijmi za izbor materijala cevi je čvrstoća cevi, hrapavost površine i
homogenost materijala. Najviše se koriste bešavne hladno valjane čelične cijevi
(obavezno za visoke pritiske) i šavne cevi za niskopritisne cevovode. Izuzetno se
koriste cevi od bakra, mesinga i aluminija.

Protočni prečnik cevi

Q
d  4,607
vsr

d – m – protočni prečnik cevi

Q – m3/s - protok
vsr
vsr – m/s – srednja brzina strujanja
Proračun debljine zida cevi

D p
s 
200   dop

s – mm – debljina zida

D – mm – spoljni prečnik cevi

p – bar - pritisak u cevi
dop - dopušteno naprezanje materijala
na pritisak
 - faktor sigurnosti (2-4)
 Savitljivi cevovodi
Na svim onim mestima gde nije moguće ugraditi krute cevi, ugrađuju se
savitljive: spojevi s pokretnim delovima, prostorno teško spojiva mesta,
spojevi koji se skidaju i premještaju i sl.

Materijal savitljivih cevi podložan je starenju, osetljiv na vibracije i visoke

temperature, veće brzine strujanja itd.
GUMA, POLIESTER,
POLIURETAN

ČELIČNA MREŽA
Postavljanje savitljivih cevi
 Priključci
Priključcima se spajanju uređaji i cevovodi.

Priključci za međusobno spajanje krutih cevi i krutih cevi s

uređajima

e)

a) Priključak s prstenom koji se utiskuje u cev

b) Priključak sa steznim prstenom

c) Priključak za konusno formirani završetak cevi

d) Priključak za završetak cevi na koju je zavaren

konusni deo
e) Spoj cevi sa zavarenom prirubnicom
 Brzorastavljive spojnice

Brzorastavljive spojnice se koriste za povremeno spajanje ili odvajanje

elemenata hidrauličkih sistema od energetskog priključka. Utikač i utičnica
imaju nepovratne ventile kojima se sprečava izlaz ulja nakon prekida veze.
Zaptivni elementi
Zaptivni elementi u hidraulici sprečavaju prodor ulja u okolinu ili unutar
sistema. Zavisno o nameni, različitih su konstrukcijskih izvedbi.

Razlikuju se prema:

 Stepenu brtvljenja koji valja ostvariti

 Vrsti i statusu kretanja
 Protoku u sistemu
 Statusu dodira

 Vrsti materijala iz kojeg su izrađeni

Apsolutna nepropusnost traži se kod prodora hidrauličke tečnosti

prema spolja. Propusnost prema spolja smatra se neispravnošću
sistema.
Unutar sistema potrebna je propusnost u obliku stvaranja mazivog
sloja zbog podmazivanja.
Vrste brtvljenja
Spremnici
Spremnici su posude za držanje hidrauličke tečnosti.

Namena im je višestruka:

 Pohranjuju dovoljnu količinu hidrauličke tečnosti za nesmetan i

pravilan rad sistema
 Omogućuju hlađenje hidrauličke tečnosti (po potrebi i grejanje
ugradnjom grejača)
 Omogućuju nesmetano izdvajanje gasova

 Omogućuju izdvajanje vode

 Konstrukcija spremnika
Za izradu se spremnika koriste Al - limovi, čelični limovi ili limovi od
nehrđajućeg čelika.

Zapremina spremnika

Vsp  z  Q p Z – 3…8 - broj optoka u minuti

Qp – protok pumpe u l/min

Filteri
Filteri omogućavaju normalan rad sistema i povećavaju njegovu trajnost.
Zračnosti između kliznih elemenata su do 20 m, a za servosisteme do 3
m, pa je u skladu s time potrebno osigurati i finoću filtriranja ulja.

Regulacijski ventili Krute čestice u struji radne tečnosti

djeluju abrazivno, oštećujući fine
klizne površine, sedišta ventila, a u
rasporima se zaglavljuju i utiskuju u
površine.
Ventil sa sjedištem

Posledice:
 Jače isticanje ulja zbog lošijeg brtvljenja
 Blokiranje rada kliznih delova
Erozija na zaptivnim površinama
 Promena karakteristika regulacije protoka
 Smanjenje trajnosti
 Karakteristike filtera
Karakteristike filtera se iskazuju na sledeći način:
 Finoćom filtriranja
 Količinom izdvojenih čestica
 Količinom protoka kroz filter
 Padom pritiska

n( x ) na ulazu
x 
n( x ) na izlazu

x- odnos broja čestica

određene veličine x pre
filtriranja i broja čestica iste
veličine nakon filtriranja
 Ugradnja filtera
POKLOPAC FILTERA
ČAŠICA FILTERA
GLAVA FILTERA

FILTER PRITISKA POVRATNI FILTER

ULOŽAK FILTERA
Ugradnja filtera u hidraulički sistem
Hidraulički akumulatori
Hidraulički akumulatori su spremnici hidrauličke tečnosti pod pritiskom.

Funkcije su im sledeće:
 Akumuliranje energije
 Korištenje akumulirane hidrauličke energije po potrebi

 Trenutno osiguranje energije kod prestanka rada pumpe (kvar,

nestanak energije za pokretanje pumpe i sl.)

 Nadomeštanje hidrauličke tečnosti kod gubitka curenjem

 Štednja energije

 Prigušenje udara i pulzacija

 Način rada hidrauličkog akumulatora

U telu akumulatora nalazi se razdelni član (meh, membrana ili klip), kojim se
odvajaju gas (najčešće ugljenik) i hidraulička tečnost.
Osnovni parametri za dimenzioniranje akumulatora su pritisak, zapremina i
temperatura. Procesi koji se zbivaju sa gasom prilikom ekspanzije odn.
kompresije su najčešće politropski (između adijabate i izoterme).
Akumulator se pre puštanja u rad puni gasom na pritisak p1 i zapreminu V1.
Ugradnjom u hidraulički sistem, prilikom punjenja tečnošću gas se sabija na
određeni pritisak i zapreminu, pa će pritisak tečnosti biti jednak pritisku gasa.
Ukoliko u sistemu padne pritisak ispod vrednosti p2, iz akumulatora će poteći
tečnost u sistem.
 Tipovi hidrauličkih akumulatora

AKUMULATOR S
MEMBRANOM

AKUMULATOR S
AKUMULATOR S
KLIPOM
MEHOM