ANG LIPUNANG FILIPINO:

Isang Paglilimi
Ukol sa Modernisasyon
at Globalisasyon
Ang Lipunang Filipino: Isang Paglilimi
Ukol sa Modernisasyon at Globalisasyon ANG LIPUNANG FILIPINO:
Karapatang Sipi © 2017, Randolf S. David

Reserbado ang lahat ng karapatan. Walang bahagi ng aklat na ito ang maaaring sipiin o gamitin sa
Isang Paglilimi Ukol sa Modernisasyon
alinmang paraan nang walang pahintulot mula sa may-akda at tagapaglathala.
at Globalisasyon
Editor: Manre Kilates (Binasa sa Pandaigdigang Kongreso sa Araling Filipinas sa Wikang
Book & Cover Design by MK
Executed in In-Design by Nica Ginez Filipino [International Congress on Philippine Studies],
Cover Photo: Dinadiawan (Aurora) Cliff Face Agosto 2-4, 2017, National Museum, Manila)
by Laurence Bañez

National Library of the Philippines CIP Data

ISBN ni Randolf S. David

Propesor Emeritus sa Sosyolohiya
Unibersidad ng Pilipinas

Inilathala ng

KOMISYON SA WIKANG FILIPINO
Gusali Watson, 1610 Kalye J.P. Laurel, 1005 Maynila
Marami pong salamat sa inyong paanyaya na ako’y makibahagi sa
Tel. Blg. (02) 733-7260 • (02) 736-2525
pambihira at napapanahong pagtitipong ito. Malugod kong binabati ang
Email:komisyonsawikangfilipino@gmail.com•Website: www.kwf.gov.ph aking mga kapwa tagapagsalita at lahat ng kalahok sa ating Kongreso.
Nagpapasalamat din ako sa mga institusyon at organisasyong nagbuhos
PAMBANSANG KOMISYON PARA SA KULTURA AT MGA SINING ng oras at pagod upang maisakatuparan ang mga layunin ng Kongresong
633 Kalye Heneral Luna, Intramuros, 1002 Maynila
Tel. Blg, 527-2192 to 97 • Fax: 527-2191 to 94
ito na itampok ang mga araling Filipinas sa wikang Filipino.
Email: info@ncca.gov.ph • Website: www.ncca.gov.ph
Ang pamagat ng aking panayam ay: “Ang lipunang Filipino:
The National Commission for Culture and the Arts is the overall coordination and policymaking government Isang Paglilimi Ukol sa Modernisasyon at Globalisasyon.” Hindi naging
body that systematizes and streamlines national efforts in promoting culture and the arts. The NCCA
promotes cultural and artistic development: conserves and promotes the nation’s historical and cultural
madali sa akin ang pagsulat sa panayam na ito. Tulad ng iba pang mga
heritages; ensures the widest dissemination of artistic and cultural products among the greatest number across sangay ng agham panlipunan sa Filipinas, ang disiplina ng Sosyolohiya
the country; preserves and integrates traditional culture and its various expressions as dynamic part of the
national cultural mainstream; and ensures that standards of excellence are pursued in programs and activities. na aking kinabibilangan ay nahubog at nasanay sa wikang Ingles. Dahil
The NCCA administers the National Endowment Fund for Culture and the Arts (NEFCA).
dito, lubhang naging limitado ang pakikipag-usap ng aking disiplina sa
kinapapalooban nitong lipunan at kultura.
 Una kong napansin ang malaking kakulangang ito nang pumasok
ako sa telebisyon noong 1986, sa gitna ng pambansang pagsasaya
at talakayang binuksan ng mapayapang pag-aalsa sa Edsa. Mula sa
pagtuturo sa pamantasan, nahikayat akong maging anchor ng isang
talkshow sa wikang Filipino. Dito ko unang napagtanto ang kahalagahan
ng wika sa proseso ng demokratisasyon. Sa loob ng mahigit isang dekada,
ang programang “Public Forum” ay nagsilbing daluyan ng aktibong
paglahok ng mga panlipunang disiplina ng bansa sa malawak na daigdig
ng pangmadlang komunikasyon at pambansang kumbersasyon. Ngayon,
marami nang gising sa katotohanan na ang agham panlipunan ay may
mahalagang papel na maaaring gampanan sa pagmamasid ng lipunang
Filipino sa kaniyang sarili. Sa wikang Ingles, “a tool of social reflexivity.”
Ito’y isang papel na hindi madaling gampanan. Ang sinumang
pumapasok sa ganitong larangan ay kaagad nahaharap sa isang hamon.
Hindi raw kumpleto ang anumang pag-aaral ukol sa lipunan, kung di nito
kaakibat ang pagtukoy sa tamang direksyon ng pagbabago ng lipunan.
Sa mga salita ni Marx: “Philosophers have only interpreted the world in
various ways; the point however is to change it.”
Dahil dito, malaking responsabilidad ang nakaatang sa balikat
ng mga panlipunang siyentipiko. Lagi silang inuusig ng kasaysayan at
pirmeng tinatanong: ano nga ba ang dapat gawin para mapabilis ang pag-
unlad ng lipunang ating pinag-aaralan?
Matindi ang presyur ng ganitong paniniwala, laluna para sa mga
panlipunang siyentipiko dito sa Filipinas. Hindi mahirap ipaliwanag kung
bakit ganito kalawak at kabigat ang inaasahan mula sa ating mga social
scientists.
Mahigit pitumpung taon nang nagsasarili ang Filipinas bilang
isang bansa. Kung tutuusin, malayo na dapat ang narating nito. Pero bakit
patuloy pa ring binabagabag ang mga Filipino ng mga lumang problema?
Laganap
na kahirapan at kamangmangan, lumalawak na agwat ng mahirap at
mayaman, lumolobong populasyon na walang kinabukasan, at marami
pang iba.
Bakit hanggang ngayon talamak pa rin ang katiwalian sa
pamahalaan, wala pa ring katatagan sa ating sistemang pampulitika, at
ang katarungan ay hawak pa rin ng iilang may pera at impluwensya?
Pitumpung taon na tayong nagsasarili pero lito pa rin ang marami sa ating
national identity o pambansang pagkakakilanlan. Di ba’t kaakibat nito ang
kawalan ng kumpiyansa sa sariling kakayahan, at ang ugat nito’y ang ating
sistemang pang-edukasyon?
Higit pang tumitingkad ang mga lumang problemang ito kapag
nakikita natin ang tagumpay ng mga kapitbahay natin sa Silangang Asya
sa larangan ng ekonomiya at teknolohiya, sa edukasyon at kultura. Ang
ganitong paghahambing ay lubos na nagpapabigat sa ating mga kalooban.
Isipin na lang: Mas nauna ang Filipinas sa maraming bansa sa
Asya sa pagtamo ng pambansang kalayaan. Nauna rin tayo sa pagtahak
sa landas ng modernong pamumuhay—sa edukasyon, sa pulitika at
pamahalaan, sa ekonomiya, sa komunikasyon, sa siyensiya at teknolohiya.
Katunayan, madalas sabihin, na hanggang noong dekada Sesenta,
pangalawa lamang tayo sa bansang Hapon sa halos lahat ng sukatan
ng kaunlaran. Pero, huwag na ang Japan—nasaan ba tayo ngayon kung
ihahambing sa Singapore, sa Tsina, sa Malaysia, sa Thailand at South
Korea? Malayo na rin ang narating ng mga bansang ito.
Ang Tsina marahil ang pinaka-nakamamangha sa larangan ng
kaunlarang pang-ekonomiya. Sa loob lamang ng tatlong dekada, ganap
na napawi ng Tsina ang gutom at kahirapan ng nakararami sa kanilang
mamamayan. Sa gitna ng krisis sa pandaigdigang ekonomiya, nagpatuloy
ang paglakas at pamamayagpag ng bansang ito dahil sa kaniyang matatag
na lideratong pampulitika. Kahit ang Vietnam, na kailan lang ay inabo
ng giyera, ay matagal nang nakabangon, at ngayo’y isa nang maunlad na
bansa. Hindi magtatagal at iiwanan din tayo ng Vietnam.
Isang Paglilimi 5
 Ano ang ipinagkaiba natin sa mga bansang ito? Wala akong
maisip na dahilan kundi ang pagkakaroon ng isang matatag na pambansang
liderato. Ng isang pambansang bisyon na nananatiling buhay sa kabila
ng pagpapalit ng mga pinuno. Isang matibay na pambansang mithiin at
plano na hindi binabago para mapagbigyan lang ang nakaupo.
Madalas tukuyin ang panlipunang disiplina at katatagang natamo
ng mga bansang ito sa ilalim ng kanilang mga nagpundar na lider na
kilalang may kamay na bakal—sina Lee Kwan Yew ng Singapore, Deng
Hsiaoping ng Tsina, at Park Chunghee ng South Korea. Sadyang hindi
matatawaran ang kalidad ng kanilang pamumuno. Mahirap maunawaan
ang narating na ng Singapore nang hindi tinutukoy ang kakaibang
pamumuno ni Lee Kwan Yew. Subalit, para sa akin, ang pamamaraang
kamay na bakal na ginamit sa Singapore, Tsina, at South Korea ay isa
lamang estilo ng pagbuo ng isang matibay na pambansang pagnanasa o
“national will.” Ito’y isang estilo na hango sa sariling karanasan at kultura
ng mga lipunang ito. Hindi nila ito basta kinopya na lang sa iba. At hindi
rin ito maaaring basta na lang kopyahin ng ibang bansa.
Sa halip na mangopya, dapat matuto ang mga bansa sa mas
malawak na palitan ng mga karanasan. At sa ganitong paraan marahil
matutuklasan na ang bawat tagumpay sa isang larangan ay may kaakibat
na pasakit sa ibang larangan.
Hindi ako naniniwala na ang awtoritaryanismo o kamay na bakal
ay angkop sa lahat ng pagkakataon, o sa lahat ng lipunan. Ginamit na
ito ni Marcos noong 1972, nang mag-deklara siya ng Martial Law—hindi
lamang para supilin ang rebelyon kundi para magtayo ng tinawag niyang
isang “Bagong Lipunan.” Hindi ito ang pagkakataon para himayin ang
lahat ng sanhi ng pagkabigo ng eksperimentong ito. Sapat nang sabihin
na halos labing-apat na taon din ang nawala sa atin dahil sa mapangahas
na proyektong ito ni Marcos. May dahilan kung bakit dapat nating balik-
balikan ang madilim na yugtong ito ng ating pambansang kasaysayan,
at itanong kung saan tayo nagkulang, at kung ano ang naging kapalit ng
sakripisyong ito.
6 Isang Paglilimi
Bagong instructor ako sa UP nang ipataw ang Batas Militar.
Ang natural na reaksyon naming mga guro at estudyante sa diktadura
ni Marcos noon ay ang tutulan at labanan ito. Dahil walang puwang sa
isang demokrasya ang paggamit ng kamay na bakal para lutasin ang mga
batayang problema ng bayan—kahit pa halos lahat ng bansa sa Timog
Silangang Asya noon ay nasa ilalim ng sistemang diktadura. Marami sa
mga teknokrat na kinuha ni Marcos para sa kaniyang gabinete ay galing
sa aming pamantasan. Sa halip na ito’y magpanatag ng loob, ito’y lalo
lamang nagpaapoy sa aming galit.
Sa aming paningin, taliwas ang awtoritaryanismo sa tradisyon
ng demokrasya at malayang debate na nakagisnan at nakasanayan na sa
ating lipunan. Hindi namin pinansin ang argumento ng mga teknokrat
noon na hindi angkop ang pampulitikang sistemang hango sa Amerika sa
atrasadong lipunang Filipino.
Ayon sa kanilang pananaw, sa halip na human rights at civil
liberties ang itampok, ang dapat daw pagtuunan ng pansin ay ang
pagpapaunlad sa ekonomiya, at ang pagkakaisa ng sambayanan o “social
harmony” sa ilalim ng pamunuan ng isang malakas na estado. Hindi
kami naniwala rito; sa aming paningin, ang mga teknokrat ay lumilikha
lamang ng shortcut para sa mga problemang higit na masalimuot kaysa
sa kanilang nakikita sa kanilang mga makitid na lente. Marahil ganun din
kami. Ang tanging nakita namin kay Marcos ay isang tiwaling diktador na
naghahangad lamang maging pangulo panghabambuhay, isang pulitikong
suportado ng mga Amerikano bilang isang matatag na kaalyado laban sa
komunismo.
Bakit ko binabalikan ang mga panahong yaon? Sa isang
dahilan lamang. Nais kong ipakita kung gaano kahirap ipaghiwalay ang
siyentipikong pagsusuri ng isang lipunan sa isang pulitikal na programa
ng pagbabago.
Isang Paglilimi 7
 Dahil sa tindi ng mga problemang kinakaharap ng ating lipunan,
madalas ituring na isang kalabisan, “a luxury,” sabi ng iba, ang siyentipiko
at obhektibong pag-aaral ng lipunan. Kaya naman, maraming iskolar
ng bayan ang nahikayat na iwaksi ang pag-aaral, upang tutukan ang sa
kanilang paningi’y higit na mahalagang tungkulin ng rebolusyunaryong
pagbabago. Ang ibinunga nito, sa kalaunan, ay ang labis na pagbibigay
halaga sa ideolohiya kasabay ng pagmamaliit sa siyensya. At ang
paglaganap ng paniniwalang lahat ng agham panlipunan ay mapanlinlang
na anyo lamang ng burgis na ideolohiya.
Malaki ang naging epekto nito sa aking disiplina, ang disiplina
ng Sosyolohiya. Sa halip na masusing pag-aralan ang nagbabagong hugis
ng lipunang Filipino, maraming oras ang ginugol namin sa mga tagisang
idyolohikal. Kapitalista ba ang Filipinas o mala-pyudal? Sosyalismo
ba ang tugon o pambansang demokrasya? Ang estado ba ay bulag na
kasangkapan lamang ng naghaharing uri, o ito ba’y isa ring kumplikadong
larangan ng tagisan ng mga uring panlipunan. Ito ang naging sustansya ng
mga debate noon. Sa halip na maging gabay sa pananaliksik at pag-aaral,
ang teorya’y nagsilbing isa pang larangan ng mga tagisang ideolohikal.
Bumagsak ang diktadurang Marcos matapos ang mahigit isang
dekada, sa paraang hind inaasahan. Naibalik ang demokrasyang kaniyang
winasak. Ngunit, taliwas din sa inaasahan, hindi nagbago ang sitwasyon
ng nakararaming maralita at naghihikahos. Sa ilalim ng pamumunong
iniluwal ng mapayapang protesta sa Edsa, nanatili ang lumang sistema
ng pag-aari at pamahalaan. Sa kabila ng matatayog na pangako ng isang
bagong saligang batas, nanatiling buhay ang mga lumang problema at
lumang sistema ng pamamalakad sa bansa.
Noong 1974, sinimulan ni Marcos ang konsepto ng overseas
contract workers o ang pagpapadala ng mga Filipino sa ibang bansa bilang
pansamantalang tugon sa kawalan ng trabaho sa Filipinas. Tatlong dekada
matapos mapabagsak si Marcos, patuloy pa ring humuhugot ng pag-asa
sa pangingibang bansa ang maraming Filipino. Hanggang ngayon ito pa
8 Isang Paglilimi
rin ang sandalan ng ating ekonomiya—ang mahigit dalawang bilyong
dolyar na ipinadadala ng ating mga OFW bawat buwan.
Gustuhin man nating kumalas sa ganitong sistema ng
makabagong pagka-alipin, hindi na natin kaya. Halos bawat institusyon
ng ating lipunan ay umaasa rito—ang mga bangko, ang mga shopping
malls, ang mga airline companies, ang mga telecommunication companies,
ang mga real estate companies, mga pribadong eskuwelahan, at ang di
mabilang na karaniwang pamilya at komunidad na nakatali rito.
Sa ganitong paraan unti-unting nahuhubog ang isang lipunan—
halos hindi mapapansin ang mabagal na pag-iibang anyo nito.
Ito ang dapat pinagtutuunan ng pansin ng mga panlipunang
pag-aaral—kung paano nagiging mas kompleks at nadaragdagan ang mga
problema ng lipunan, at dumarami ang estilo ng pag-iisip at pamumuhay
sa pagdaan ng panahon, at kung paano natin tinutugunan ang mga
hamong dulot ng kompleksidad. Hindi lamang ang ating lipunan, kundi
ang buong mundo ang nagbabago—katulad ng ipinahihiwatig ng salitang
globalisasyon. Nasa gitna tayo ngayon ng prosesong ito, ngunit ito’y
hindi pa natin gaanong nauunawaan.
Dahil sa malaking atensyong ibinubuhos natin sa pulitika,
akala nati’y ang lahat ng problema ng mamamayan ay kaagad-agad
mahahanapan ng solusyon ng pamahalaan. Dahil dito, madali tayong
nagsasawa sa mga namumuno sa atin, at laging nakatuon ang ating interes
sa susunod na election. Nananatili tayong bulag sa iba pang dimensiyon
ng panlipunang pagbabago at sa mga naiibang hamong dala nito.
Nariyan ang hamon ng migrasyon at ang tinaguriang
“financialization” ng ekonomiya na kaakibat ng umiiral na globalisasyon.
Nariyan ang hamon ng bagong teknolohiya ng komunikasyon, ng
Internet at social media, ng “artificial intelligence,” at ng mga tinatawag
na “life sciences.” Nariyan ang mga bagong modelo ng kapitalismo—
Isang Paglilimi 9
tulad ng tinatawag na “sharing economy,” na makikita sa tagumpay ng
Uber at airBnB. (Ang Uber marahil ang pinakamalaking pandaigdigang
kumpanya ng transportasyon na walang sariling pag-aaring sasakyan, at
ang airBnB ang pinakamalaking kumpanya sa pag-hohotel na walang pag-
aaring kahit isang kuwarto o dormitoryo.) Nariyan din ang mabilis na
pagbabago ng mga relasyon natin sa isa’t-isa bunga ng Facebook, Viber,
Instagram, Twitter at marami pang plataporma ng social media. Mabilis
na nagbabago ang ating lipunan, ang ating ugnayan sa isa’t-isa, at pati na
ang ating mismong mga sarili, subalit hindi natin ito ganap na nakikita
at nasusuri. At hindi makasabay ang ating mga batas at mga kinagisnang
institusyon sa bilis ng mga pagbabagong ito.
Ako’y naniniwala na halos lahat ng krisis na kinakaharap natin
tuwi-tuwina ay salamin lamang ng ating masalimuot na transisyon mula
sa isang tradisyunal at mala-piyudal na lipunan tungo sa isang modernong
lipunan. Akala natin matagal na tayong moderno, pero sa totoo lang,
ngayon lang natin natututuhan at unti-unting naisasabuhay ang mga
reglamento nito. Sa yugtong ito, hayaan niyong ilarawan ko kahit sa isang
pahapyaw na paraan lamang ang buod ng sosyolohikal na pananaw sa
isang lipunang nagdaraan sa proseso ng modernidad o modernity.
Simple lang ang pakahulugan ko sa modernity. Ito’y isang uri
ng lipunan na ang pangunahing katangian ay ang pagbubukod ng mga
panlipunang komunikasyon at interaksyon ayon sa gamit o “function.”
Halimbawa, kung dati ay lahi, angkan o pamilya, o uring kinabibilangan,
o kasarian, ang pangunahing gabay sa komunikasyon—sa modernong
lipunan, ang mga ganitong katangian ay unti-unting nawawalan ng halaga.
Dito, ang bawat larangan—halimbawa ang batas, pulitika,
kabuhayan, pamilya, sining, o relihiyon—ay may kanya-kaniyang takdang
midyum ng komunikasyon. Sa negosyo, wastong produkto o serbisyong
kapalit ng salapi ang tanging kinikilala, hindi koneksyong pulitikal o
di-kaya’y pangakong kaligtasan sa kabilang buhay. Sa pulitika, ang
nangungusap ay ang lehitimong kapangyarihan; sa batas, katuwiran,
10 Isang Paglilimi
hindi ang dami ng pera; sa larangan ng siyensya—katotohanan, hindi
ang pananampalataya o moralidad; sa pamilya—pagmamahalan o
pagmamalasakit. At marami pang iba. Ang proseso ng unti-unting
pagbubukod o differentiation ng iba’t-ibang larangang ito sa lipunan ay
higit marahil mapapansin sa panahon ng transisyon—kung saan ito’y
nagbubunga ng kalituhan na malimit humantong sa away.
Krisis ang kadalasang epekto ng di-pagkakaunawaan sa
komunikasyon. Sapagkat mga lumang pamamaraan pa rin ang pilit na
iginigiit sa loob ng dapat sana’y mga bagong panlipunang istruktura at
institusyon.
Magandang ihalimbawa ang krisis na idinulot ng trahedya sa
Mamasapano noong Enero 25, 2015—kung saan apatnaput-apat na
pulis na miyembro ng Special Action Force ang namatay nang sila’y
pagtulungan at paputukan ng nagsanib na puwersa ng mga rebeldeng
Moro sa Maguindanao. Inatasan silang hulihin o patayin ang diumano’y
kilabot na teroristang si Marwan at ang kaniyang kasamang si Basit Usman
sa pamamagitan ng isang surgical strike na dinisenyo at pinondohan ng
mga Amerikano.
Napag-alaman sa imbestigasyon ng PNP Board of Inquiry na
ang puno’t dulo ng maraming kapalpakang naganap sa operasyong ito ay
ang paghahalo ng personal na relasyon at propesyunal na pananagutan.
Sa isang lumang lipunan, sadyang malawak ang saklaw ng pagkakaibigan.
“Walang iwanan,” ika nga. Tila ganoon na nga ang dahilan kung bakit
ipinagkatiwala ni Pangulong Aquino ang pangangasiwa sa Oplan Exodus
sa nuo’y suspendido nang hepe ng pambansang kapulisan na si Hen. Alan
Purisima, gayong alam niyang wala na itong legal na karapatang makialam
sa anumang operasyon ng pambansang kapulisan. Isang malaking
palatandaan ng isang tradisyunal na lipunan ang pagbibigay puwang
sa matalik na pagkakaibigan sa mundo ng opisyal na panunungkulan.
Pinagbigyan at pinagkatiwalaan ng dating Pangulong Aquino si Hen.
Purisima dahil sa kanilang matibay na pagkakaibigan. Nagtiwala at nakinig
Isang Paglilimi 11
naman si Hen. Napeñas, ang naatasang tagapangasiwa ng maselang
operasyong ito, kay Purisima dahil sa kilalang malapit na relasyon nito sa
Pangulo. Ganundin, umasa si Purisima na kahit wala na siyang opisyal
na awtoridad na mag-utos, pakikinggan pa rin siya ni Hen. Gregorio
Catapang, ang pinuno ng sandatahang lakas, sapagkat magka-klase sila sa
PMA. Ang ganitong paghahalo ng tradisyunal na relasyon at modernong
pananagutan ay matingkad na lumalabas laluna kapag nagkakabulilyaso.
Ganun na nga ang nangyari sa Mamasapano. Hind nasunod ang “chain
of command.”
Hindi ako abogado, kaya’t hindi ko tiyak kung saklaw pa rin
ng lehitimong kapangyarihan ng Pangulo ang pagbibigay papel sa isang
suspendidong opisyal sa paglulunsad ng isang operasyong pangseguridad.
Ngunit, sa pananaw na sosyolohikal, sa sitwasyong ito, ay tila nagkulang
si Presidente Aquino sa pagbubukod o “differentiation of functions.”
Sa isang banda, hindi siya nangiming makialam sa pagpaplano sa mga
taktikal na aspekto ng maselang operasyong ito kahit wala siyang
kasanayan dito. Ngunit, sa kabilang banda, nakaligtaan niyang magbigay
ng payo at paalala tungkol sa mga bagay na, sa modernong lipunan, ay
bahagi ng tungkulin ng isang pangulo. Tulad ng pagbabalanse ng iba’t-
ibang layunin ng pamahalaan. Kung meron mang dapat sana’y nagpaalala
kay Hen. Purisima at Napeñas na dapat silang mag-ingat upang hindi
makompromiso o malagay sa alanganin ang usaping pangkapayapaan sa
Moro Islamic Liberation Front—si Pangulong Aquino dapat iyon. Sa
kanyang lebel nagaganap ang pagtitimbang at koordinasyon ng iba’t-
ibang patakaran at mithiin ng pamahalaan. Dahil sa ibinungang trahedya
ng pagkukulang na ito, lubos na naapektuhan ang pagbabalangkas ng
isang makatarungan at matibay na kapayapaan sa Mindanao.
Bagamat magkaiba ang kanilang estilo ng pamumuno, si
Pangulong Duterte na pumalit kay Pangulong Aquino ay higit pang
matingkad na produkto ng lumang lipunan at kultura.
12 Isang Paglilimi
Masdan na lamang ang malimit na paghahalo ng relasyong
pulitikal, negosyo, pagkakaibigan, kapamilya, ka-eskwela, ka-fraternity,
kababayan, hustisya at personal na atraso sa administrasyon ni Pangulong
Duterte. Sinasalamin nito ang paggamit sa puwersa ng lumang
autokratikong pamumuno upang tugunan ang mga problemang tila hindi
makayanang solusyunan ng mga hiram na demokratikong institusyon ng
ating lipunan. Gaano man kasalimuot ang mga problemang ito—maging
ito man ay ang paglaganap at paggamit ng bawal na droga, krimen,
katiwalian, insurhensiya, kahirapan, lumalaking agwat ng mayaman at
mahirap, mabagal na sistema ng hustisya—tila ang tanging solusyon
ay kamay na bakal. Sa halip na dumaan sa wastong proseso ng batas,
ang nakikitang lunas ay ang pagpataw sa hustisya ng gantihan—mata sa
mata, at ngipin sa ngipin—at kaakibat nito, ang kagyat na pagparusa,
upang magsilbing leksyon sa lahat. Alam nating lahat na ito ang sinapit
kamakailan lang ng kontrobersyal na pamilyang Parojinog, na minsan
nang tinagurian ni Pangulong Duterte na isang sindikato sa droga.
Totoo nga marahil na ang pagkiling sa pamumunong kamay
na bakal ay bunga ng isang bigong demokrasya. Iniaatang ng ganitong
sistema ng pamumuno sa balikat ng isang matapang na lider ang lahat
ng pananagutan para sa anumang desisyon. Walang duda na nakuha ni
Pangulong Duterte ang tiwala ng nakararaming Filipino dahil wala siyang
pag-aatubiling umako sa responsabilidad na ito. Madalas niyang sabihin
na wala siyang takot na mabilanggo kung siya’y nagkasala o mamatay
kung kailangan. At ganundin, na wala rin siyang takot na pumatay at
magpawalang-sala sa sinumang inutusan niyang pumatay. Paulit-ulit niya
itong idinidiin sa kaniyang mga talumpati, at wala pang pagkakataon na
ito’y hindi niya pinanindigan.
Masdan ang kaniyang determinasyon na ibalik sa puwesto si PNP
Superintendent Marcos kahit siya’y nahaharap sa kasong pagpatay kay
Mayor Espinosa ng Albuera Leyte, dahil sa ito’y hindi pa napapatunayang
may-sala. Subalit, taliwas sa lohikang ito, masdan din ang kaniyang utos na
ipabilanggo ang kaniyang mahigpit na kritikong si Senador Leila de Lima
Isang Paglilimi 13
kahit hindi pa ito napapatunayang may-sala at kahit pa ang mga tumestigo
laban sa aniya ay pawang mga convict at bilanggo sa Muntinlupa.
Masdan din ang kaniyang matibay na desisyon na makipagkasundo
sa bansang Tsina sa harap ng agresibong asta nito sa West Philippine
Sea. Masdan ang mabilis na pag-ako niya sa responsabilidad na payagang
ilibing ang mga labi ng dating Pangulong Marcos sa Libingan ng mga
Bayani sa kabila ng mahigpit na pagtutol ng maraming Filipino. Parehong
taliwas sa popular na opinyon ang dalawang desisyong ito ng Pangulo,
subalit naipatupad niya at pinanindigan ang mga ito.
Sa tingin ng marami, ito ang lider na kailangan para isang bansang
katulad natin—bukas at walang itinatago, mabagsik sa sinumang kaaway,
magaspang sa pananalita subalit maawain sa mga salat sa buhay. Walang
patawad sa mga kriminal na hindi marunong magpahalaga sa buhay ng
iba, at handang pumatay sa sinumang kaaway ng bayan. Ngunit, gaano
man siya katalino at katapang, ang ganitong pinuno ay hindi maaaring
nasa lahat ng lugar sa lahat ng oras. Kung wala siyang kakayahang makita
ang lahat, kanino siya magtitiwala? Sa huling suma, sino ang kaniyang
pakikinggan? Ano ang pagbabatayan niya sa kaniyang mga desisyon?
Hindi maiiwasang pansinin na ang lahat ng katangiang aking
nabanggit ay salungat sa anyo ng pamumuno na makikita sa isang
modernong lipunan. Sa isang modernong lipunan, ang kapangyarihan ng
estado ay hawak ng magkakapantay pero magkakahiwalay na sangay ng
gobyerno. Pamilyar tayo sa konseptong ito. Tungkulin ng lehislatura ang
magpasa at magrepaso ng mga batas, tungkulin naman ng ehekutibo ang
magpatupad sa mga ito nang naayon sa batas. Nasa kamay naman ng
hudikatura ang pagtiyak kung ano ang naaayon sa batas. Ayon sa teorya
ng modernidad, isang malaking kapamahakan para sa isang lipunan na
ipagkatiwala ang magkakahiwalay na tungkuling ito sa iisang tao lamang
at sa kaniyang mga piniling ka-trabaho.
14 Isang Paglilimi
Batid ng maraming Filipino ito. Subalit, tila ubos na ang kanilang
pasensiya sa bulok na sistema ng umiiral na demokrasya sa bansa. Ito ang
ipinakita nila noong nakaraang eleksyon, bagay na ikinagulat ng maraming
analyst. Naintindihan nila ang mensahe ni Mayor Digong noong panahon
ng kampanya nang sabihin niya na siya ang “huling baraha” ng bayan.
Ito’y kaniyang pinatotohanan sa pamamagitan ng walang habas na
pagpatay sa mga libu-libong drug suspects sa unang taon pa lang ng
kaniyang pamumuno.
Subalit, ito nga ba ang solusyon sa problema ng droga—ang
lipulin ang lahat ng gumagamit nito upang ganap nang mawalan ng mga
bumibili ng bawal na droga ng mga sindikato? Hindi maiwasang pansinin
na—bukod sa tatlong mayor na pinatay—ang malaking bilang ng mga
napapatay sa kampanyang ito ay mula sa hanay ng mahihirap.
Malaking balakid sa ating pag-unlad ang patuloy na pagdami
ng maralita at nagugutom sa ating lipunan. Dala ng kanilang karalitaan,
hindi sila kasali sa iba pang mahahalagang larangan na makapagpapabuti
sa kanilang kalagayan—sa edukasyon, kalusugan, at negosyo. Ang
karaniwang trato sa kanila’y mga pasanin ng lipunan. Kasali sila sa pulitika,
ngunit bilang sunud-sunurang botante lamang na walang kakayahang
papanagutin ang mga opisyal na iniluklok ng kanilang mga boto. Tuwing
eleksyon, sila rin ang nagbebenta ng kanilang mga boto at umaasa sa mga
pulitiko sa kanilang bawat pangangailangan. Ganitong mga kalakaran ang
nagpapahina sa ating sistemang pampulitika. Ito rin ang dahilan kung
bakit tila lalong dumadami ang mga political dynasties, at lalong nagiging
mas magastos ang tumakbo sa eleksyon.
Sa tradisyunal na lipunan, ang tugon ng mga nasa kapangyarihan
sa kahirapan ay gawin silang mga alila at mga kapanalig na pinaasa sa
iniaabot na biyaya. Sa isang modernong lipunan, ang sagot sa kahirapan
ay hindi simpleng pagbibigay biyaya—bagkus pagbibigay ng kakayahan at
oportunidad sa lahat, upang sila’y makatakas sa iba’t ibang anyo ng pagka-
alila. Sa pamamagitan ng pagbibigay libre o abot-kayang edukasyon,
Isang Paglilimi 15
suporta sa kabuhayan, kalusugan, at pabahay, inaako ng isang modernong
pamahalaan at komunidad ang pag-aangat sa katayuan ng bawat
mamamayan, bilang batayang pananagutan ng pambansang pamunuan, at
hindi bilang kapalit ng isang personal na obligasyon.
Naniniwala ako na ang kalayaan ng bawat mamamayan ay dapat
may matibay na pundasyon sa kabuhayan. Imposibleng ipatupad ang
demokrasya sa isang lipunang kalahati ng mamamayan ay lubog sa gutom
at kahirapan. Kinakailangan ng malawak na pagbabago sa ekonomiya
para mabigyan ang bawat Filipino hindi lamang ng pagkain, kundi ng
kabuhayan at pag-asa.
Mahalaga ang pagpapalakas sa ekonomiya at ang makatarungang
pagbabahagi ng mga bunga nito. Pero huwag nating isipin na ang
pagkakaroon ng malaki at malakas na ekonomiya ang pinakamataas na
mithiin ng isang lipunan. Maraming bansa ang patuloy na yumayaman
ngunit nanatiling salat sa layunin, at bigong makalikha ng makatao at
malayang lipunan.
Marami ring bansa ang walang pakundangang ipinagpapalit ang
taglay na kagandahan ng kanilang kultura’t lipunan at kapaligiran matamo
lang ang mga materyal na biyaya ng kaunlaran. Itinataya ang kapakanan
ng kanilang pamilya at pamayanan kapalit ng isang kinabukasang hitik
man sa materyal na biyaya ay salat naman sa kahulugan.
Nasa bingit tayo ng ganitong panganib. Wala akong maisip
na higit pang masakit na halimbawa nito kaysa ang walang-tigil nating
pagpapadala ng mga manggagawa at mga kasambahay sa ibang bansa.
Sa halip na sariling mga anak ang alagaan, ibang pamilya ang kanilang
inaaruga at pinaglilingkuran. Sa halip na ipagsabay ang pagpapaunlad
sa bansa sa pagpapaunlad sa sarili, nasasakripisyo ang isa kundi man ang
parehong layunin.
16 Isang Paglilimi
Dito, sa aking paningin, kinakailangan ang liderato ng isang
maalam at may panindigang pamahalaan. Isang gobiyernong may malinaw
at pangmatagalang plano, at ginagabayan ng makabagong siyensiya at
sariling kultura’t kasaysayan. Ang planong ito ang siyang magsisilbing
giya o pilosopiyang nasa likod ng mga patakaran ng pamahalaan sa bawat
larangan.
Ang isang bansang walang malinaw na plano o mithiin para sa
sarili ay tiyak na matatangay lang sa mabilis na agos ng globalisasyon.
Ang pinakamalakas na sangay ng pandaigdigang puwersang ito ay ang
ekonomiya. Nararanasan ito ngayon bilang “financialization of the
global economy” – ang di-mapantayang kontrol ng mga bangko at
financial institutions sa buong pandaigdigang sistema ng pananalapi,
pag-aari, at paggawa. Ito ang nagdidikta ngayon sa katayuan ng bawat
bansa—ang mga financial conglomerates at investment houses. Lubhang
makapangyarihan ang mga proseso ng pandaigdigang ekonomiya kung
kaya’t halos wala nang magawa ang gobyerno laluna ng maliliit na bansa
para protektahan ang kanilang mamamayan.
Laganap ang pangingibabaw ng pera at merkado sa halos lahat
ng larangan ng buhay. Ang sukatan ng pagganap ng bawat institusyon sa
lipunan ay tila iisa lamang—kung magkanong ang kikitain. Isipin na lang
kung ano ang epekto nito sa mga eskuwelahan, sa mga ospital, sa sining,
siyensiya, sa relihiyon, at mismong sa loob ng pamilya.
Sa harap ng ganitong realidad, hindi maiwasang magtanong:
Hawak pa ba natin ang ating buhay, ang ating mga programa at institusyon
at ang direksyon ng ating sariling bansa? May kakayahan pa ba tayong
lumikha ng sariling mapa, at dalhin ang mga sarili natin at komunidad
sa direksyon ng ating mga mithiin? Masinop at palagiang pagtanaw at
pagtatanong sa sarili o “reflexivity” ang nakikita kong tanging panangga
sa masalimuot na panganib na ating hinaharap—sa antas man ng personal
na pamumuhay o sa antas ng mas malawak na lipunan.
Isang Paglilimi 17
 Dito ko nakikita ang kahalagahan ng panlipunang pagsusuri
bilang instrumento ng panlipunang reflexivity. Mahalagang tungkulin
ng mga panlipunang disiplina na suriin ang lipunan mula sa loob at
Notes
labas nito, at iulat sa nakararami ang napag-aalaman—kung paano tayo
nabubuhay bilang isang lipunan, kung paano tayo nagpapasya, at kung
paano nagbabago ang ating mga pinahahalagahan (values) sa paglipas
ng panahon. Hindi natin kailangang mangaral mula sa isang utopian na
pananaw upang gampanan ang tungkuling ito.

Wala sa kamay ng mga social scientists ang modelo ng isang

mabuting lipunan. Bagkus ito’y isang paksang nararapat pagtalunan ng
malayang mamamayan ng isang lipunan. Ang bagay na ito’y saklaw ng
larangan ng pulitika, hindi ng siyensya.

May iba’t-ibang landas tungo sa modernidad, at naniniwala

akong mas mapapadali ang ating paghahanap sa angkop na landas kung
tayo’y ginagabayan ng imahinasyong sosyolohikal.

Hayaan niyong ako’y magtapos sa pamamagitan ng isang

pangungusap na kakaiba man ay hindi taliwas sa sinabi ni Marx: “Politicians
and revolutionaries of every generation have tried to change the world
in various ways. The point however is to understand what is happening
to this world.” Nilalayon ng mga pulitiko’t rebolusyunaryo ng bawat
henerasyon na baguhin ang mundo sa iba’t ibang paraan. Datapwat ang
punto ay ang maunawaan kung ano ang nangyayari sa mundong ito. Ito,
para sa akin, ang tunay na gamit ng Sosyolohiya at iba pang panlipunang
disiplina sa ating panahon.

Hanggang dito na lang at marami pong salamat.

18 Isang Paglilimi
Notes