1.

NASTANAK, RAZVOJ I TEORIJE O DRŽAVI

Država (kao oblik političkog organizovanog društva) je istorijska tvorevina nastala na određenom
stepenu razvoja ljudskog društva.
Bilo je to vrlo rano, prije više hiljada godina, a najvjerovatnije u ranom robovlasničkom društvu. U
teoriji države i prva država se pominju kao robovlasničke (egipatska, grčka...).
Država kao konkretna realnost stalni je predmet rasprava i promišljanja filozofa, istoričara, prvnika
i sociologa.
Jedan od prvih teoretičara države bio je grčki filozof Platon (V vijek p.n.e.) koji je u svojim
poznatim filozofskim djelima „Država“, „Državnik“ i „Zakoni“ teoretski obradio dotadašnje i
tadašnje stanje, ulogu, oblike države i njenih uređenja i dao viziju kakva bi to trebala da bude
država. On ističe da je država nužna tvorevina i da je protivrječna i različita.
I drugi veliki grčki filozof Aristotel (IV vijek p.n.e.) u svom djelu „Politika“ piše o državi, njenoj
ulozi i mogućim oblicima državnog uređenja. On tvrdi da je cilj postojanja države dobro svih.
„Dobro za kojim država teži jeste pravda, a to je opšta korist“ Aristotel.

Patrijarhalna teorija – o državi je jedna od najstarijih teorija i djelo je starih teoretičara političke
filozofije i prava, a najprije starogrčkih (Platon, Aristotel, Herodot...) teoretičara. Suština ove teorije
ogleda se u shvatanju da država nastaje i izrasta iz prvobitne porodične i plemenske organizacije.

Teistička teorija (srednji vijek) – Prema ovoj teoriji država i državna moć i autoritet imaju
božansko porijeklo. Zato se dugo zadržala misao da je svaka vlast (država) od Boga data i da u nju
ne treba dirati, ona se mora poštovati.

Biologistička teorija o državi – zastupnici ove teorije smatraju da država ima svoje organe
(institucije) koji funkcioniše kao prirodni organizam, ali koji su jači od ljudskih jer imaju silu.

Teorija ugovora o državi – najistaknutiji predstavnik je Žan Žak Ruso. Smatra da je država
proizvod opšte volje gradjana i da su svi autokratski oblici državne vlasti neprirodni i nedopustivi.

Sociološke teorije - vrlo često poistovjećuju državu sa društvenom zajednicom. Proste (unitarne)
države nazivaju se homogenim društvom, a složene države (npr. federacije) nazivaju se društvom
društva. Država se definiše i kao prisna moralna zajednica. Sociološke teorinje su osnovi društvene
teorije koje smatraju da se sve odvija pod dejstvom društvenih faktora, a ne biološki. Ovdje spadaju
i teorije sile.

Svaka od teorija je proizvod vremena u kome je nastala država.

1
2.ELEMENTI, CILJEVI I FUNKCIJE DRŽAVE

Svaka država ima tri elementa i to:

- teritorija
- stanovništvo i
- organizovana vlast
Sva tri elementa su usko povezana bez obzira o kojem je obliku države riječ.

Teritorija je osnovnih element svake države. Proteže se toliko koliko doseže njena vlast, tj. vlast
organa odgovarajuće države.

Stanovništvo predstavljaju svi ljudi u okviru jedne suverene države. Državljanin jedne države je
svaki gradjanin koji potiče od roditelja koji su državljani odgovarajuće države, bilo gdje da su
rodjeni.

Državna vlast je bitan elemenat svake države kao i instrument njenog funkcionisanja.
Nosioci državne vlasti su državni organi (vlada, parlament, odbor, vijeće...), a te organe
predstavljaju profesionalna lica (predsjednici, poslanici, ministri, policajci...).

Cilj države utvrđen je u različitim istorijskim etapama i okolnostima na različite načine.

Subjetivno, cilj države se određuje kao zadatak države koji postavljaju oni koji je stvaraju.
Objektivno, cilj se određuje kao uloga ili dejstvo koje država stvarno ima u društvu.
Kroz dugi period teoretičari su konkretizovali ciljeve države u dvije grupe:
1) oni koji smatraju da je cilj države da štiti opšte društvene interese
2) oni koji smatraju da je teško shvatiti da država egzistira samo zato da bi pružila
zaštitu opšte-društvenih interesa i dobra svih.

U pravno-političkoj teriji ističu se sledeće funkcije države:

1) ekonomska
2) politička (moguće ostvariti na dva načina i to po sistemu partijske države i po sistemu
prvne države)
3) ideološka
4) normativna funkcija države (je nesumljivo najbliža biću i suštini države)

Država putem svih organa (parlametna, vlade...) donosi odgovarajuće akte kojima želi uspostaviti
stanje i odnose koji odgovaraju klasi na vlasti. Tim aktima se žele mijenjati realni društveni odnosi.

2
3.OBLICI DRŽAVNOG UREDJENJA I VLADAVINE

Državno uređenje je pravom uređen splet institucija i organizacija i odnos centralne javne vlasti i
necentralne, društva i građana.
Postoje dva državna uređenja:
1) demokratsko
2) autokratsko

Postoje tri oblika državnog uređenja:

1) prosta država (najstariji oblik državnog organizovanja)
2) složena država (dvije ili više prostirh država)
3) savez država (npr. unije)

Složena država se može pojavljivati najčešće kao federacija, savezi zajednica ili čak konfederacija.

Federacija kao oblik složene države nastaje na dva originalna načina. Prvi je da samostalne
državice koje imaju slične istorijske, ekonomske i druge povezanosti i potrebe dobrovoljno stupaju
u novu državnu organizaciju – federaciju, a drugi način je da se veća prosta država rasloji na više
samostalnih državotvornih jedinica.
Konfederacija, savez ili zajednica je državna tvorevina koja nastaje na bazi međusobnog ili
međunarodnog ugovora.

Oblici vladavine utvrđuju se prema položaju ili organizaciji šefa države (car, kralj, predsjednik...).
Ako je šef države poglavar, izabran od naroda tada ta država ima republikanski oblik vladavine, a
ako je šef države došao na vlast naslednim putem ili izborom od strane rukovodeće manjine onda
je to monarhija.
Svi oblici vladavine država mogu se svesti, sa malim izuzecima, na dihotomnu podjelu: na
republiku i monarhiju.

Republika nastaje kao izraz želje većine građana. Bitna karakteristika republike je učešće svih
građana u javnim poslovima. Na čelu republike je predsjednik koji zauzima to mjesto za određeni
mandat koji je utvrđen najvišim aktom države-Ustavom. Predsjednikov mandat traje najčešće 4, 5
ili 7 godina. Razlikuju se 3 oblika republike:
1) skupštinska
2) parlamentarna
3) predsjednička
Podjela je izvršena prema tome koji je sistem organizacije vlasti odabran i prema ulozi i položaju
izvršne vlasti.

Monarhija je oblik vladavine u kojoj je šef države fizičko lice i vrši svoju dužnost doživotno. Na
mjesto šefa monarhije-monarh, dolazi naslednim putem .

3
4.OBLICI I VRSTE DEMOKRATIJE

Demokratija je oblik državnog i društvenog uređenja u kome vlast pripada većini naroda.
Suštinu demokratije predstavlja „volja naroda“ ma kakva ona bila.
Osnovni oblici demokratije:
1) oblik posredne demokratije – ovdje se volja naroda ostvaruje preko izabranih predstavnika u
organima vlasti. Građani slobodno biraju svoje predstavnike.
2) oblik neposredne demokratije – osnovno obilježje je neposredno učešće građana u vlasti.
Ovim putem građani u cjelini učestvuju u vršenju vlasti.
3) oblik poluneposredne demokratije – suština ovog oblika je u učešću i naroda i narodnih
predstavnika u vlasti i odlučivanju.

Tipovi (vrste) demokratije:

Neki teoretičari razvrstavaju demokratiju prema tipovima i epohama društva kao: antičku,
srednjovjekovnu, buržoasku i socijalističku.
Tipovi (vrste ) demokratije su:
1) politička demokratija – je usmjerena na političku sferu čovjekovog života, a naročito se
ogleda u opštem biračkom pravu, vladavini većine, političkim pravima i slobodama.
2) ekonomska (industrijska) demokratija – može se pratiti kroz tri faze.
3) masovna (narodna) demokratija – u nižim fazama razvoja socijalizma javlja se masovna
demokratija kao ideal društva
4) neposredna demokratija – pod njom podrazumijevamo određene ustavom i zakonom
zagarantovane forme odlučivanja građana. Oblici neposredne demokratije: plebiscit,
referendum, pravo peticije, zborovi građana...

5.INSTITUCIJE NEPOSREDNE DEMOKRATIJE

Institucije demokratije su samo one koje su i formalno utvrđene ustavom i javljaju se kao: posredne,
poluneposredne i neposredne.
Institucije neposredne demokratije (oblici) su :
1) plebiscit – plebiscitom se iskazuje narodna volja o nekom bitnom pitanju putem
izvještavanja u kome učestvuju svi građani sa biračkim pravom. Postoje dvije vrste
plebiscita: vanjski i unutrašnji.
2) referendum – najrasprostranjenija institucija neposredne demokratije. Pod referendumom
podazumijevamo neposredno glasanje svih građana koji imaju biračko pravo o prihvatanju,
odbacivanju ustavnog, zakonskog pitanja. Vrste referenduma su:
o ustavotvorni i zakonodavni,
o obavezni i fakultativni,
o prethodni i naknadni,
o obavezujući i savjetodavni,
o radno-funkcionalni.
3) narodna inicijativa – oglada se u pravu određenog broja građana da podnesu prijedlog za
promjenu ustava, donošenje ili promjenu zakona.
4) peticija – je pravo grupe građana da se obraćaju predsjedničkom tijelu sa zahtjevom da to
tijelo donese određeni zakon ili drugi akt.
5) zborovi (skupštine) građana – najstariji oblik neposredne demokratije. Ovdje spadaju
savjeti građana i narodna kontrola.

4
6.ZNAČAJNI DOKUMENTI O PRAVIMA I SLOBODAMA

Institucionalizacija prava i sloboda počela je tokom srednjeg vijeka pojavom prvih pisanih povelja i
ustavnih akata.
Među prvim dokumentima bili su oni u Engleskoj (1912. godine Velika povelja slobode, zatim
Peticija o pravima iz 1679. godine, prilog Pravima...) u Poljskoj, Srbiji.
U Evropi je doneseno više raznih povelja, prava i dužnosti čovjeka. Formirani su brojni operativni
organi za zaštitu ljudskih prava: razni komiteti, komisije, odbori, sudovi i drugi dokumenti.
Dokumenti su:
1) ustavno regulisanje prava i sloboda
a) konstitucionalizacija prava i sloboda u svijetu
b) ljudska prava i osnovne slobode po Ustavu BiH
c) ustavno uređenje i garancija prava i sloboda u RS

7.KALSIFIKACIJA PRAVA I SLOBODA

Na današnjem stepenu razvoja „ustavopravne teorije“ i strukturi prava i sloboda čovjeka i

gradjanina najbolje odgovara sledeća klasifikacija:
1) lična prava i slobode – njima se štiti osnovni fizički, moralni, duhovni integritet čovjeka.
Ustavi koji se u svijetu stavljaju u sami vrh ličnih prava i sloboda su:
o pravo na život
o pravo na jednakost ljudi
o pravo na slobodu čovjeka
o pravo ličnosti na zaštiti dostojanstva
o sloboda kretanja
o nepovredivost stana
o sloboda misli i opredeljenja
o sloboda savjesti i vjeroispovjesti
o nepovredivost tajne pisma
o sloboda izražavanja nacionalne pripadnosti

2) politička prava i slobode – politička prava su građanska prava . Veliki broj državnih sistema
u svijetu garantuju sledeća politička prava i slobode:
o biračko pravo
o sloboda udruživanja
o sloboda govora i javnog istupanja
o sloboda izbora i javnog okupljanja
o sloboda štampe
o pravo na javnu kritiku i
o pravo na državljanstvo

3) ekonomsko- socijalna prava i slobode – najmlađa prava, to su:

o pravo svojine
o pravo nasledjivanja
o pravo na rad
o pravo na ograničeno radno vrijeme
o pravo na zaštitu u radu
o pravo na osiguranje

5
 o pravo na štrajk
o pravo na zaštitu zdravlja (socijalna prava)
o prvo na školovanje
4) nova i posebna prava i slobode – su:
o ekološka
o pravo u sferi upravljanja
o prava i slobode stranaca i lica bez državljanstva
o prava i slobode etničkih grupa i nacionalnih manjina.

8.IZBORNI SISTEM – BIRAČKO PRAVO

Izborni sistem (izbori) utvrđuje kako se biraju narodni predstavnici, a „političke partije“ utvrđuju
liste predstavnika koje narod bira kao svoje. Izbori predstavljaju osnov konstituisanja državne vlati.
Biračko pravo je jedno od osnovnih ličnih političkih prava građana.
Biračko pravo je pravo građana da bira i da bude biran u predstavnička tijela, tj. da ima aktivno i
pasivno pravo glasa.
Korištenjem biračkog prava građani biraju svoje predstavnike koji obrazuju Skupštinu koji u ime
njih vrši državnu vlast.

Faktori i vrste biračkog prava su:

1) opšte biračko pravo
2) ograničeno biračko pravo
3) jednako biračko pravo
4) nejednako biračko pravo
5) aktivno biračko pravo
6) pasivno biračko pravo
7) pravo glasa muškaraca i žena i
8) pravo glasa vojnih lica

Postoje:
1) javni izbori
2) tajni izbori
3) neposredni izbori i
4) posredni izbori

6
9.PROVOĐENJE IZBORA I RASPODJELA MANDATA

Izborni postupak počinje u trenutku raspisivanja izbora, a raspisuje ih, u skladu sa ustavom i
zakonom, šef države ili parlament. Od momenta raspisivanja izbora do momenta glasanja građana
treba da prođe određeno vrijeme (najmanje 30, a najviše 90 dana). Za to vrijeme treba uvesti sve
birače u biračke spiskove da bi se znala veličina biračkog tijela. Zatim je potrebno formirati izborne
jedinice, izborne komisije, biračke odbore, te provesti kampanju predlaganja kandidata.

Raspodjela mandata prema izbornim rezultatima

...je složen posao koji je podložan kontroli svih zainteresovanih, i predstavlja utvrđivanje i
proglašavanje rezultata glasanja.
Koji je kandidat izabran saznaje se na kraju izborne trke, kada se prebroje glasovi i raspodjele
mandati saglasno izbornom zakonu. Koliko će koja stranka imati svojih predstavnika utvrđuje se
primjenom jednog od sledećih načina raspodjele mandata:

1) sistem većine (većinski sistem) – prirodan način, jer je logično da bude izabran onaj
kandidat koji ima najviše glasova. Postoje tri varijante većinskog sisitema:
- apsolutna većina od svih birača upisanih u birački spisak,
- apsolutna većina od izašlih birača na birališta,
- relativna većina.

2) sistem srazmjernog predstavništva – omogućuje da se srazmjerno raspodjele mandati na

skoro sve stranke , učesnice na izborima.

3) mješoviti sistem većinskog i srazmjernog predstavništva – po ovom sistemu zemlja se

dijeli na male i velike izborne jedinice. U malim izbornim jedinicama se obračunavaju
mandati po većinskom sistemu, a u velikim po proporcionalnom sistemu.

10.POJAM PRAVA, PRAVNI POREDAK I VLADAVINA PRAVA

Pravo je veoma značajna društvena pojava, jedna duhovna i intelektualna tvorevina koja se
definiše kao skup normi koje sankcioniše država (Lukić).
Pravo je skup pravila kojima je država dala obaveznu snagu (Jovanović).
Kao što razlikujemo državu od drštva, tako razlikujemo pravni poredak od društvenog poretka i
pravni poredak od pravnog sistema. Kada je država počela da pravom reguliše neke odnose tada je
došlo i do stvaranja pravnog poretka.

Pravni poredak je dio društvenog poretka koji je regulisan pravom. Čine ga svi propisi, pravni
državni ustav, zakon, podzakonski akti povezani u jedan konzistentan sistem, tj. pravni poredak se
sastoji iz pravnih normi i ljudskog ponašanja po tim normama.

Pravni sistem je skup svih opštih pravnih normi, pozitivnih prava neke države sređenih prema
njihovoj sadržini i predstavlja konzistentnu i neprotivriječnu cjelinu.
Unutar pravnog sistema postoje dva osnovna elementa:
1) niži (uži) koji se naziva pravni institut
2) viši (širi) koji se naziva pravna grana
7
Vladavina prava podrazumijeva postojanje pravne države koja je podčinjena pravu, što znači da
svi akti koje donosi država (ne samo ustav i zakoni) moraju biti pravni, a ne politički i ideološki.

11.USTAV, NJEGOVO DONOŠENJE I PROMJENE

Ustav je najviši pravno-politički akt države ili državotvorne jedinice.

Najstariji akt sa nazivom ustav je Atinski ustav iz vremana procvata grčke civilizacije. Poznati
rimski filozof Ciceron je prvi izrekao i upotrijebio riječ ustav čije se značenje zadržalo do danas.
Ustav se označava kao osnovni zakon, zakon nad zakonom.
Karakteristike ustava:
- ustav je odraz postojećeg tipa društva,
- ustav je akt države,
- ustav je najviši opšti pravni akt,
- ustav je osnovni zakon,
- ustav je deklarativni akt,
- ustav je ideološki politički dokument,
- ustav je mjerilo nivoa demokratije,
- ustav je akt koji se mijenja po posebnom postupku.

Ustav se donosi u različitim okolnostima i postoje 3 situacije u kojima se donosi ustav:

1) donošenje ustava u postojećim državama koje nisu imale ustav,
2) donošenje ustava u postojećim državama koje su imale ustav,
3) donošenje ustava u novoformiranim državama.

Ustav donose 3 ovlaštena organa:

1) šef države (kralj, car, sultan...) i to tako da nametne ustav. To su oktroisani, nametnuti ili
podareni ustavi.
2) predstavničko tijelo (privremena ili redovna skupština – parlament) – kompromisi ili ustavni
paktovi.
3) narod referendumom ili plebiscitom – narodni ili demokratski.

Potrebe za promjenom ustava dolaze iz više razloga. Najznačajniji razlozi promjene ustava su:
- promjene odnosa društvenih snaga u državi,
- smjena jedne koncepcije ili njena modifikacija,
- poremećaj realnih odnosa u društvu,
- odvijanje društvenih odnosa i procesa mimi volje snaga na vlasti,
- kada ustavne norme postanu tijesne za nove odnose,
- kada nastane i suviše velik raskorak između stvarnog i normativnog.
Promjena ustava podrazumijeva da se prvo podnosi inicijativa za promjenu i to od ovlaštenog
organa (predsjednika države, vlade ili skupštine), zatim skupština (parlament) prihvata inicijativu.
Zatim se izrađuje nacrt promjena amandmana, a potom se o nacrtu vodi javna rasprava i na kraju
skupština usvaja promjene amandmana.

8
12.VRSTE USTAVA I NJEGOVA SVOJSTVA

Ustavni zakon je opšti pravni akt koji ima snagu ustava i koji uređuje pitanja koja spadaju u
ustavnu materiju. Ustavni zakon se donosi da bi se njime regulisala neka područja ustava. Ustavni
zakon se donosi najčešće onda kada se iz nekih razloga ne može donijeti novi cjelovit ustav.

Ustavni zakon niže konstitutivne jedinice složene države je opšti i najviši pravni akt pokrajine ili
oblasti. Viša konstitutivna jedinica složene države (federacije) je republika ili država članica i ona
ima ustav. Ustavni zakon niže konstitutivne jedinice složene države nema snagu i rang ustava, jer je
niži od ustava i ima snagu statuta takve teritorijalne jedinice.

Ustavni zakon za provođenje ustava je opšti pravni akt koji je iznad zakona i donosi se od strane
istog subjekta i po istom postupku kao i ustav.

Ustavni amandmani su formalno pravni akti kojima se vrše izmjene i dopune ustava. Njima se
mijenjaju ili dopunjuju pojedine odredbe ustava. Donošenje amandmana vrši se od starne
predstavničkog tijela (parlamnenta, skupštine) i po ustavom utvrđenom postupku.

13.ZAKONI I NIŽI AKTI OD ZAKONA

Zakon je opšti pravni akt ili pravna norma sa pravnom snagom odmah do ustava.
Istorijski zakon je vremenom najstariji akt, stariji od ustava, a pojavio se u V vijeku prije nove ere.
Svaki zakon donosi u pravilu parlamnet (skupština). Zakon se donosi po strogo utvrđenom
postupku. Zakon predlaže najčešće vlada, zatim šef države, poslanici i određeni broj građana. Zatim
se pripremi tekst zakona koji prihvata vlada i upućuje ga skupštini. Poslanici raspravljaju o nacrtu i
usvajaju ga sa svojim izmjenama. Potom skupština na sjednici usvaja prijedlog zakona. Tako
usvojeni zakon upućuje se predsjedniku republike da ga ukazom proglasi i to u roku od 7 dana
donošenja u skupštini.
Zatim se zakon objavljuje u službenom glasniku i konačno stupa na snagu osmi dan od dana
objavljivanja. Svi zakoni moraju biti u skladu sa ustavom.
Niži akti od zakona su:

1) Uredba – je opšti podzakonski akt izvršne vlasti – organa. To je najviši podzakonski akt.
Vrste su: uredbe za provođenje zakona, uredbe na temelju zakonskog ovlašćenja, uredbe na
temelju specifičnog ustavnog ovlašćenja i uredbe po nuždi.

2) Poslovnik – je opšti podzakonski pravni akt koga uglavnom donose i imaju predstavnička
tijela (parlamenti, skupštine, vijeća...).

3) Odluka – njom se regulišu različita pitanja u opštinama, organima, organizacijama i

ustanovama. Objavljuju se u službenom glasniku i tek onda stupaju na snagu.

9
 4) Statut – njime se regulišu mnoga izvorna originalna pitanja, kao i obaveze – dužnosti i to
konkretizacijom ustavnih i zakonskih odredbi, međusobni odnosi građana, organizacija,
institucija...

5) Ostali pravni i politički akti: pravilnici, naredbe, uputstva, instrukcije, zaključci i rješenja.

14.DRŽAVNO PRAVNI RAZVOJ BiH

Politički i državopravni život BiH odvijao se kroz određene faze:

1) Prvo pominjanje Bosne – javlja se u X vijeku. Bosna je u tom periodu bila mala i dugo je
pripadala pod upravu susjednih država. Srbije, Hrvatske...

2) Druga faza razvoja je uspostavljanje bosanske države. Počinje u drugoj polovini XII vijeka i
traje do druge polovine XV vijeka. Taj period označava postojanje bosanske države široke
teritorije čak do rijeke Drine i Save.

3) Treća faza razvoja - BiH je bila pod turskom upravom. To je bio period nepostojanja države
i državnosti BiH.

4) Nakon Berlinskog kongresa počela je posebna faza razvoja BiH pod austrougarskom
okupacijom. Berlinskim kongresom revidiran je Sanstefanski ugovor pa je Austougarskoj
priznato pravo da upravlja BiH.

5) Peta faza počinje od 1918. do 1941. godine u kome BiH nije imala nikakva posebna
državotvorna obilježja niti ulogu.

6) šesta faza obuhvata period socijalističke Jugoslavije od 1945. do 1992. godine. Ova faza za
BiH predstavlja do tada najviši domet ostvarenja državnosti. Bosna 1963. godine dobija
veoma visok stepen državnosti – postaje republika.

7) Završna faza konstituisanja državnosti BiH traje od 1991. do 1995. godine u kom se
formirala država BiH sa dva entiteta Republike Srpske i Federacije BiH. Mirovni sporazum
u Dejtonu 14. decembar 1995. godine.

15.USTAV BiH I NJEGOVE KARAKTERISTIKE

Ustav BiH je stigao na snagu danom potpisivanja Opšteg okvirnog sporazuma (14.decembar 1995.
godine) čime je označen i početak funkcionisanja nove države BiH.
Ustav BiH se po mnogo čemu razlikuje od mnogih evropskih i drugih ustava u svijetu. Njegove
specifičnosti su:
- Ustav je akt međunarodnog prava i sastavni dio mirovnog sporazuma BiH (dok su ustavi u
svijetu akti državnog, a ne međunarodnog prava).
- Ustav BiH je najkraći ustav u svijetu (12 članova).
- Ustav BiH je donesen jednostranim i jednostavnim postupkom, jednostavnije od donošenja
zakona.

10
Ustav BiH ima klasičnu strukturu i sastoji se iz dva dijela usko povezana: preambula i normativni
dio ustava.
Normativni dio ustava BiH je kratak i ima 12 članova. U normativni dio ustava spadaju 2 aneksa:
- Aneks 1 – dodatni sporazum o ljudskim pravima koji će se primjenjivati u BiH i
- Aneks 2 – Prelazni aranžmani.

16.NADLEŽNOST INSTITUCIJA BiH

Nadležnost institucija BiH, a to znači nadležnost osnovnih institucija (parlamentarna skupština,

predsjedništvo, svajet ministara, ustavni sud...) svodi se na sljedeću listu nadležnosti:
1) spoljna politika,
2) spoljno-trgovinska politika,
3) carinska politika,
4) monetarna politika,
5) finansiranje ustanova BiH,
6) politika i propisi za useljavanje izbjeglica,
7) regulisanje saobraćaja između entiteta,
8) kontrola vazdušnog saobraćaja.

Institucije BiH ne mogu dobiti bilo koje nadležnosti niti obavljati bilo koje poslove koji im nisu
izričito dati ustavom. Danas jača tendencija prenošenja nadležnosti sa entiteta na zajedničke
institucije BiH i stvaranje novih.

17.PARLAMENTARNA SKUPŠTINA BiH

...je najviše predstavničko tijelo u BiH. Takav naziv je utvrđen ustavom. Utvrđena je dvodomna
struktura parlamentarne skupštine koju sačinjavaju:
1) dom naroda (to nije dom Unije, niti je dom entiteta već dom triju konstruktivnih naroda),
2) predstavnički dom – sastoji se od 42 poslanika koji se u predstavničkom domu biraju
neposredno od naroda u svom entitetu, i to prema izabranom zakonu koji donosi
parlamentarna skupština.

18.PREDSJEDNIŠTVO BiH

...je kolektivni šef države. Predsjedništvo BiH sastoji se od 3 člana: Srba, Hrvata i Bošnjaka.
Članove predsjedništva biraju građani neposredno.
Članovi predsjedništva biraju se na mandat od dvije godine. Isti članovi predsjedništva imaju pravo
da se kandiduju i da budu birani za još jedan uzastopni mandat od 4 godine.
Nadležnosti predsjedništva su relativno velike u okviru ukupne nadležnosti institucija BiH. Način
rada predsjedništva utvrđen je Ustavom i Poslovnikom o radu.

19.USTAVNI SUD BiH

11
...osnovan je sa ciljem da ostvaruje i ocjenjuje ustavnost i zakonitost propisa i drugih opštih akata i
posebno štiti Ustav BiH.
Ustavni sud ima 9 članova od kojih 2 člana bira Narodna skupština R.Srpske, 4 člana predstavnički
dom Federacije i ostala 3 člana bira predsjednik evropskog suda za ljudska prava.
Za sudiju ustavnog suda može biti izabran svaki građanin sa pravom glasa s tim da je istaknuti
pravnik.
Mandat prvih izabranih sudija traje 5 godina, a poslije isteka prvog mandata sudija se bira trajno, tj.
moći će biti na mjestu sudije Ustavnog suda do 70. godine života.

20.PROCES FORMIRANJA REPUBLIKE SRPSKE

Proces formiranja RS na teritoriji BiH počeo je oktobra 1991. godine, a završen krajem 1995.
godine Dejtonskim mirovnim sporazumom. Tokom njenog perioda stavarnja značajni su sljedeći
akti:
1) Odluka o osnivanju Skupštine srpskog naroda u BiH
2) Odluka o ostajanju srpskog naroda BiH u zajedničkoj državi Jugoslaviji
3) Deklaracija o proglašenju Republike srpskog naroda BiH (9.januar 1992. godine)
4) Ustav R.Srpske BiH (kasnije RS) (28.februar 1992. godine)
5) Ustavni zakon za sprovođenje Ustava RS
6) Deklaracija o državnom i političkom uređenju (12.avgust 1992.godine)
7) Ženevski i Njujorški sporazum o ustavnim principima
8) Dejtonski mirovni sporazuma (14.decembar 1995. godine)

21.USTAVNO UREĐENJE RS

Usrav RS donijela je Narodna skupština srpskog naroda BiH 28. februara 1992. godine. Njime je
uspostavljena republička organizacija i uspostavljena potrebna organizacija i institucije vlasti.
Utvrđeni su temelji ustavnog uređenja RS kao instituti i principi koji daju okvir za cjelokupni
sistem vlasti, upravljanje i društveni sistem vlasti. Ti temelji su:
1) garantovanje i zaštita ljudskih sloboda i prava u skladu sa međunarodnim standardima,
2) obezbjeđenje nacionalne bezbjednosti,
3) socijalna pravda,
4) zaštita prava etničkih grupa,
5) lokalna samouprava,
6) ravnopravna zastupljenost sva tri naroda u organima zakonodavne izvršne sudske vlasti.
Strukturu Ustava sačinjavaju 2 dijela: preambula (osnova na kojoj se gradi državni poredak i donosi
ustav) i normativni dio.

22.NARODNA SKUPŠTINA RS

U Rs Narodna skupština se pojavljuje kao najviša ustavotvorna i zakonodavna vlast.

Narodna skupština je jednodomna i ima 83 poslanika koji se biraju na period od 4 godine
neposredno i tajnim glasanjem.
Ustavom je utvrđeno da se mandat u Narodnoj skupštini za vrijeme ratnog stanja produžava dok to
stanje traje. U sastavu Narodne skupštine postoji Vijeće naroda koje bira Narodna skupština. Vijeće
naroda ima 28 poslanika.

12
23.PREDSJEDNIK RS

Biraju ga građani neposrednim i tajnim glasanjem na period od 4 godine. Može se birati najviše dva
puta uzastopno. Predsjednik republike uživa imunitet. Odgovoran je građanima. On može raspustiti
Narodnu skupštinu pošto prethodno sasluša mišljenje predsjednika Vlade i predsjednika Narodne
skupštine.Ovlaštenja i nadležnosti predsjednika republike:
- predstavlja Republiku,
- predlaže kandidate za predsjednika Vlade, za predsjednika Ustavnog suda,
- daje pomilovanje,
- dodjeljuje odlikovanja i priznanja utvrđene zakonom...
24.VLADA RS

...se bira na period od 4 godine poslije svake novoizabrane Narodne skupštine.

Vladu sačinjavaju: predsjednik, podpredsjednik i određeni broj ministara što se utvrđuje zakonom.
Zakonom je utvrđeno da vlada broji 16 ministara. Predsjednik Vlade i 2 podpredsjednika ne mogu
biti iz reda istog naroda.
Vladi se može izglasati nepovjerenje. Prijedlog za izglasavnje nepovjerenja može podnijeti 20
poslanika.
Predsjednik i članovi Vlade mogu i sami podnijeti ostavke. Ako predsjednik Vlade odbije da
podnese ostavku predsjednik Republike ga može razriješiti.
Nadležnosti Vlade:
1) predlaže zakone, propise i opšte akte,
2) predlaže plan razvoja, prostorni plan, budžet,
3) daje mišljenje o prijedlogu zakona...

25.USTAVNI SUD RS

...je samostalan i nezavisan. Nije podložan političkom uticaju, zakonodavnoj, izvršnoj i sudskoj
vlasti.
Ustavni sud RS ima 9 sudija koje bira Narodna skupština i Vijeće naroda RS.
Sudija se bira iz reda istaknutih pravnika na period od 8 godina.
Predsjednika Ustavnog suda RS bira Narodna skupština iz reda sudija na period od 6 godina.
Sudija može biti razriješen finkcije prije isteka roka:
1) kada se zatraži da mu prestane funkcija,
2) kada bude osuđen za krivično djelo,
3) kada trajno izgubi sposobnost da obavlja sudsku funkciju.

Nadležnosti Ustavnog suda RS su dvojake:

1) opšte, nadzorne i usmjeravajuće,
2) odlučujuće i normativne.

26.PROMJENE USTAVA RS

Promjene Ustava RS vrši Narodna skupština. To je složen, višefazni revizorni postupak.

Ovlašćeni predlagači promjene Ustava su predsjednik republike, Vlada i najmanje 30 poslanika.

13
O prijedlogu da se pristupi promjeni ustava odlučuje Narodna skupština.
Po završetku javne rasprave komisija za ustavna pitanja sređuje primjedbe i sugestije i formuliše
prijedlog akta o promjeni Ustava.
Narodna skupština usvaja prijedlog promjena 2/3 većinom od ukupnog broja narodnih poslanika.
Akt o promjeni Ustava proglašava Narodna skupština. Ako Narodna skupština ne usvoji predložene
amandmane onda se o tom istom pitanju ne može raspravljati i odlučivati u Narodnoj skupštini prije
isteka 3 mjeseca.

27.ŠKOLSKI SISTEM

Najznačajniji podsistem vaspitno-obrazovnog sistema je školski sistem.

Školski sistem u jednom društvu (državi) čine sve škole koje su međusobno povezane po
određenim kriterijumima u jedinstven i cjelovit sistem radi što potpunijeg ostvarivanja vaspitanja i
obrazovanja.
Školski sistem sačinjavaju: predškolske ustanove, osnovne, srednje više škole i fakulteti, škole za
obrazovanje odraslih, te ustanove za specijalno vaspitanje i obrazovanje.

Predškolske ustanove bave se organizovanim i sistematskim vaspitanjem djece predškolskog

uzrasta (od 3 godine do polaska u školu). U predškolskim ustanovama ne postoje posebni nastavni
predmeti već se sadržaji vaspitanja grupišu u 6 različitih aktivnosti:
1) fizičko i zdravstveno vaspitanje,
2) upoznavanje okoline,
3) razvoj govora,
4) formiranje početnih matematičkih pojmova,
5) likovno vaspitanje,
6) muzičko vaspitanje.
Predškolske ustanove su različito organizovane:
- dječje jaslice (do 3 godine),
- dječji vrtići (od 3 do 7 godina),
- vaspitne grupe pri osnovnim školama.
Djeca se dijele u 3 uzrasne grupe:
- mlađa grupa (od 3 do 4 godine)
- srednja grupa (od 4 do 5 godina)
- starija grupa (od 5 do 7 godina)

Osnovne škole su najmasovniji i najorganizovaniji oblik vaspitanja i obrazovanja. U osnovnoj školi

se ostvaruju posebni društveni interesi pa je ona u najvećem broju zemalja obavezna škola.
Naša osnovna škola je jedinstvena devetogodišnja i obavezna za svu djecu tog uzrasta. Ima
organizaciju zasnovanu na razredno-predmetno-časovnom sistemu nastave.
Nastava u osnovnoj školi organizovana je u dvije međusobno povezane cjeline:
1) razredna nastava (od prvog do petog razreda) i
2) predmetna nastava (od šestog do devetog razreda).
Postoje različiti kriteriji i vrste osnovnih škola:
1) Psihofizička razvijebnost djece:
- škole za normalno razvijenu djecu,
- škole za djecu ometenu u razvoju
2) Obaveznost školovanja:
- obavezne osnovne škole,
- neobavezne osnovne škole

14
 3) Mjesto škole:
- seoske škole,
- prigradske škole,
- gradske škole,
- škole u prirodi
4) Pol djece: muške i ženske škole
5) Dužina trajanja:
- četverorazredne,
- šestorazredne,
- osmorazredne,
- devetorazredne
6) Osnivač škole:
- državne škole,
- privatne škole,
- crkvene škole,
- fabričke škole
7) Dužina vaspitno-obrazovnog rada u školi:
- poludnevne škole,
- škole sa produženim boravkom,
- cjelodnevne škole
8) Struktura učenika:
- nepodjeljene škloe,
- škole sa kombinovanim odjeljenjima,
- škole sa podjeljenim odjeljenjima
9) Organizacija škole:
- centralne škole,
- područne škole
10) Kontakt sa učenicima:
- redovne škole,
- dopisne škole,
- škole na daljinu,
- pkretne škole,
- radio i televizijske škole

Srednje škole su vaspitno-obrazovne institucije u kojima se stiču opšta i stručna znanja. Postoje 3
vrste srednjih škola:
- gimnazije (4 godine),
- srednje stručne škole (4 godine),
- škole za kvalifikovane radnike (3 godine).
U nekim zemljama srednje škole su vezane za osnovne devetogodišnje ili desetogodišnje škole i ne
traju 4 već tri ili dvije godine.
U srednjim školama postoji radna i proizvodna praksa u različitom trajanju.

Više škole su vaspitno-obrazovne ustanove stručnog usmjerenja i osposobljavaju kadrove za

praktičan, najčešće proizvodni rad. Traju dvije godine.

Fakulteti su samostalne nastavno-naučne ustanove u kojima se stiče najviši nivo obrazovanja. Traje
4, 5 ili 6 godina, odnosno 8,10 ili 12 semestara. Fakulteti organizuju i izvode postdiplomske
specijalističke ( 2 semestra) i magistarske (4 semestra) studije.

U ustanovama za specijalno vaspitanje i obrazovanje obrazuju se i vaspitavaju djeca ometena u

psihofizičkom razvoju.

15
Školsko zakonodavstvo je zbirni pojam pod koji se podvode svi zakoni kojima se naprmativno
utvrđuje oblast vaspitanja i obrazovanja u svim vrstama škola. Pored osnovnih zakona, školsko
zakonodavstvo čine i podzakonski akti koje donose nadležni državni organi.
Školsko zakonodavstvo u RS čine 4 osnovna zakona:
1) Zakon o dječjoj zaštiti,
2) Zakon o osnovnoj školi,
3) Zakon o srednjoj školi i
4) Zakon o univerzitetu.

28.VASPITNO-OBRAZOVNI SISTEM

Vaspitanje kao proces i posebna društvena djelatnost ostvaruje se kroz različite organizacione forme
i sadržaje.
Termin sistem grčkog je porijekla i znači cjelinu sastavljenu iz više dijelova.
Pod pojmom sistem vaspitanja i obrazovanja podrazumijevaju se sve ustanove koje rade na
vaspitanju i obrazovanju. Taj sistem čine ustanove koje se bave vaspitanjem i obrazovanjem i koje
međusobno čine funkcionalnu cjelinu.
Najintenzivniji uticaj na VOS ostvaruju:
- društveno (državno) uređenje,
- stepen naučne i tehničko-tehnološke razvijenosti,
- ekonomska razvijenost društva,
- nivo kulturne razvijenosti,
- vaspitno-obrazovna i druga iskustva i tradicija,
- nivo razvijenosti pedagoške i njoj bliskih nauka.

VOS satoji se od većeg broja posebnih ustanova ili institucija. Sastoji se od 3 podsistema:
1) školski sistem (predškolske ustanove, osnovne, srednje više škole i fakulteti, škole za
obrazovanje odraslih, te ustanove za specijalno vaspitanje i obrazovanje.
2) institucije u kojima se provodi sistematsko i društveno organizovano vanškolsko
vaspitanje i obrazovanje (centri za kulturu i slobodno vrijeme djece i omladine, učenički i
studentski domovi i internati, narodni i radnički univerziteti, centri za vanredno
školovanje...)
3) institucije kojima vaspitanje i obrazovanje nisu osnovne funkcije ali se njima bave
(porodica, biblioteke, muzeji, sredstva masovnog informisanja, informacioni sistemi,
društvene, političke i stručne organizacije, vojska).

29.OSNOVNA ŠKOLA

Cilj osnovnmog obrazovanja i vaspitanja je sticanje opšteg vaspitanja i obrazovanja, skladno

razvijanje svih osobina ličnosti te priprema mladih za život i daljnje opšte i stručno obrazovanje.
Svi građani u RS imaju pravo i obavezu na osnovno obrazovanje i vaspitanje koje se ostvaruje:
- vaspitanjem i obrazovanjem mladih u obaveznim osnovnim osmogodišnjim školama,
- osnovnim vaspitanjem i obrazovanjem odraslih,
- osnovnim muzičkim i baletskim vaspitanjem i obrazovanjem,
- osnovnim obrazovanjem i vaspitanjem djece ometene u psihofizičkom razvoju,
- dopunskim osnovnim obrazovanjem i vaspitanjem djece naših građana u inostranstvu.

16
Vlada RS osniva osnovnu školu. OŠ može se osnovatai ako je urađena mreža osnovnih škola na
tom području i ako su ispunjeni sljedeći uslovi:
- određen školski prostor,
- obezbjeđen potreban broj nastavnika i stručnih saradnika za izvođenje vaspitno-obrazovnog
procesa.

30.NASTAVNI PLAN I PROGRAM ŠKOLE

...je osnovni školski dokument koji donosi ministar. Prijedlog nastavnog plana i programa radi
Republički pedagoški zavod, a za predmet Vjeronauka nadležan organ Srpske pravoslavne crkve.
Nastavnim planom i programom utvrđuju se obavezni i izborni predmeti, njihov raspored po
razredima, nedjeljni i ukupan godišnji fond časova. Nastavni plan je obavezan dokument za šklou i
nastavnika.
Nastavnim programom utvrđuje se:
- cilj i zadaci nastave za svaki nastavni predmet,
- sadržaj nastavnog predmeta,
- uputstva za ostvarivanje cilja, zadataka i nastavnih sadržaja.

Ostvarivanje nastavnog plana i programa škola preciznije razrađuje godišnjim programom rada koji
je dužna donijeti do 30. septembra.
U ostvarivanju nastavnih planova i programa veoma su bitni udžbenici i nastavna sredstva.
Školski udžbenik nije jedina obavezna knjiga već taj karakter imaju i zbirke zadataka, priručnici,
radne sveske...
U osnovnoj školi je moguće koristiti samo udžbenike i nastavna sredstva koje odobri ministar
prosvjete.

31.OCJENJIVANJE UČENIKA

U osnovnoj školi vrši se ocjenjivanje učenika i svih nastavnih predmeta i vladanja. Ocjenjivanje iz
nastavnih predmeta vrši se po polugodištima tako da učenik mora imati najmanje dvije ocjene iz
svakog nastavnog predmeta, a vladanje na kraju svakog polugodišta. Ocjenjivanje je javno. Učenike
razredne nastave ocjenjuje nastavnik koji izvodi nastavu, a učenike predmetne nastave svaki
nastavnik koji izvodi nastavu određenog predmeta. Ocjenu iz vladanja utvrđuje odjeljensko vijeće
na prijedlog odjeljenskog starješine.
Uspjeh učenika iz nastavnih predmeta ocjenjuje se opisno i brojčanim ocjenama koje mogu biti:
odličan (5), vrlo dobar (4), dobar (3), dovoljan (2) i nedovoljan (1).
Za vladanje postoje sljedeće četiri ocjene: primjerno, vrlo dobro, zadovoljavajuće i loše.
Opšti školski uspjeh utvrđuje se statističkim putem, odnosno izračunavanjem prosjeka ocjena iz
svih obaveznih nastavnih predmeta. Nakon izračunate prosječne ocjene utvrđuje se opšti školski
uspjeh prema sljedećim kriterijumima:
a) odličan (srednja ocjena veća od 4,50),
b) vrlo dobar (od 3,50 do 4,49)
c) dobar (od 2,50 do 3,49)
d) dovoljan (od 2 do 2,49)
Ocjene iz vladanja ne utiču na opšti školski uspjeh.
17
U naredni razred može preći samo onaj učenik koji ima na kraju drugog polugodišta prolazne
ocjene iz svih nastavnih predmeta.
Učenici predmetne nastave koji na kraju školske godine imaju nedovoljnu ocjenu iz jednog ili dva
nastavna predmeta polažu popravni ispit u avgustovskom ispitnom roku.

Učeniku se mogu izreći sljedeće disciplinske mjere:

- opomena ili ukor odjeljenskog starješine,
- ukor odjeljenskog vijeća,
- ukor direktora,
- strogi ukor nastavničkog vijeća.

Zakon o osnovnoj školi precizno definiše teže povrede učenika:

- popravka podataka u svjedočanstvu, đačkoj knjižici ili drugoj javnoj ispravi,
- prepravka ili dopisivanje podataka u školskoj evidenciji,
- krađa školske imovine ili imovine drugih učenika,
- upotreba alkohola ili narkotičkih sredstava,
- izazivanje tuče,
- neopravdani izostanci sa nastave više od 25 časova,
- nedoličan odnos prema nastavniku.

32.NADZOR NAD RADOM ŠKOLE

Pored akata o osnivanju osnovne škole Vlada preko odgovarajućih organa vrši i nadzor nad radom
osnovne škole. Upravni i stručno-pedagoški nadzor nad radom osnovne škole vrši ministarstvo.
Upravni nadzor vrši prosvjetna inspekcija, a stručno-pedagoški školski nadzornici.
Prosvjetna inspekcija u okviru upravnog nadzora vrši:
- kontrolu primjene zakona,
- kontrolu primjene opštih propisa,
- primjenu nastavnog plana i programa,
- ispunjenost uslova za rad škole,
- ostvarivanje prava i obaveza učenika i roditelja, nastavnika, stručnih saradnika, vaspitača i
direktora škole,
- uptrebu odobrenih udžbenika i nastavnih sredstava,
- izdavanje javnih isprava i vođenje dokumentacije i evidencije.

Školski nadzornici u okviru stručno-pedagoškog nadzora vrše:

- uvid u rad škole, nastavnika, stručnih saradnika, vaspitača i direktora,
- prisustvuju izvođenju nastave, ispita i drugih oblika, vaspitno-obrazovnog rada,
- učestvuju u pripremi i izvođenju oglednih predavanja,
- pružaju stručnu pomoć u radu nastavnika, stručnih saradnika, vaspitača i direktora,
- predlažu ministru i drugim nadležnim organima preduzimanje neposrednih mjera za
otklanjanje nepravilnosti i nedostataka
- predlažu mjere za unapređivanje vaspitno-obrazovnog rada.

33.VOĐENJE SLUŽBENE EVIDENCIJE

Osnovna škola vrši javna ovlaštenja koja su joj povjerena zakonom. U ostvarivanju javnih
ovlaštenja škola vodi propisanu evidenciju:
18
 a) matičnu knjigu,
b) dnevnik vaspitno-obrazovnog rada (razrednu knjigu),
c) zapisnik o popravnim, razrednim ispitima za obrazovanje odraslih i drugim ispitima o
uspjehu učenika na kraju školske godine,
d) evidenciju o podjeli predmeta na nastavnike i
e) evidenciju o izdatim svjedočanstvima.

Od navedenih dokumenata škola trajno čuva matičnu knjigu i evidenciju o izdatim svjedočanstvima
o završenoj osnovnoj školi, a dnevnike o vaspitno-obrazovnom radu i evidencije o ispitima čuva 10
godina.

34.SLUŽBENE ISPRAVE ŠKOLE

Osnovna škola izdaje i javne isprave. Tu spadaju:

- đačka knjižica,
- svjedočanstvo o završenoj osnovnoj školi, odnosno razredu,
- prevodnica i
- uvjerenje o položenim ispitima iz stranog jezika.

Vjerodostojnost javnih isprava ovjerava se pečatom škole. Direktor škole je odgovoran za čuvanje i
upotrebu pečata škole. Škola može izdati i duplikat javne isprave samo ako oglasi javnu ispravu
nevažećom u Službenom glasniku RS.

35.NOSTRIFIKACIJA I EKVIVALENCIJA DIPLOMA

Licu koje je u inostranstvu završilo osnovne, specijalističke ili magistarske studije kao i licu koje je
steklo naučni stepen doktora nauka vrši se , na njegov zahtjev, nostrifikacija diplome.
Nostrifikacijom se utvrđuje stepen i vrsta stručne spreme i stručni naziv koji se može priznati licu
koje je tu diplomu steklo u inostranstvu. Kada lice koje je određenu školsku ispravu steklo u
inostranstvu želi nastaviti studije kod nas, tada se provodi postupak ekvivalencije. Postupak
nostrifikacije i ekvivalencije provodi vijeće visokoškolske ustanove. Vijeće formira komisiju od
najmanje 3 člana iz one naučne oblasti za koju se vrši nostrifikacija ili priznavanje ekvivalencije.
Na osnovu izvještaja komisije vijeće donosi odluku o nostrifikaciji stepene i vrste stručne spreme i
stručni naziv koji se kod nas dodjeljuje za takvu diplomu.

36.ŠKOLSKI ODBOR

Organ upravljanja u osnovnoj školi je školski odbor. Članove pkloskog odbora imenuje i razrješava
ministar na prijedlog odgovarajućeg organa opštine na čijem se području nalazi škola. Školski
odbor ima najmanje 5 članova od kojih se jedan broj imenuje iz reda nastavnika i saradnika škole,
zatim predstavnika osnivača i najmanje jednog predstavnika roditelja. Mandat članova školskog
odbora traje 4 godine. Zakonom su određene sljedeće nadležnosti školskog odbora:
- donosi godišnji program rada škole i usvaja izvještaj o njegovom ostvarivanju,
- odlučuje o poslovanju škole,
- odlučuje o korištenju sredstava škole,
- raspisuje konkurs za izbor nastavnika i stručnih saradnika i daje mišljenje za njihov izbor,

19
 - raspisuje konkurs za izbor direktora i daje prijedlog ministru za njegovo imenovanje,
- razmatra uspjeh učenika i preduzima mjere za njegovo poboljšanje kao i poboljšanje
ukupnog rada u školi,
- donosi opšte akte škole,
- razmatra i druga posebna pitanja iz organizacije i rada škole.

Pored organa rukovođenja (direktor) i upravljanja (školski odbor) u školi se organizuju

savjetodavna tijela i stručni organi.
Savjet roditelja je savjetodavno tijelo u školi. Školski odbor utvrđuje broj članova savjeta roditelja.
U osnovnoj školi se obrazuju i stručni organi. To su: nastavničko i odjeljensko vijeće, stručni aktivi
i odjeljenski starješina.

37.ZAKON O SREDNJOJ ŠKOLI

Pored Vlade srednju školu može osnovati i drugo pravno ili fizičko lice u skladu sa zakonom o
srednjoj školi. Zakon o srednjoj školi propisuje sljedeće uslove za osnivanje srednje škole:
- postojanje potrebe za školovanje određenog profila kadrova,
- nemogućnost školovanja tog profila kadrova u okviru već postojećih škola,
- obezbjeđenost sredstava za osnivanje i rad škole.

Nakon akta Vlade o osnivanju srednja škola može početi sa radom ako ima: adekvatan školski
prostor, nastavnu odnosno školsku opremu, nastavna sredstva, potreban broj nastavnika i stručnih
saradnika, te dovoljan broj učenika. Ispunjenost navedenih uslova za početak rada i obavljanje
osnovne djelatnosti srednje škole utvrđuje ministar.
U slučaju da srednja škola ne obavlja svoju djelatnost na propisan način ministarstvo određuje
vrijeme (ne duže od jedne godine9 za koje je potrebno otkloniti nepravilnosti. Ako škola ne otkloni
utvrđene nepravilnosti u tom vremenu, ministarstvo zabranjuje rad školi i o tome obavještava
osnivača (Vladu). Srednja škola se može i ukinuti prema posebnom postupku koji se utvrđuje
zakonom. U slučaju ukidanja srednje škole učenicima se obezbjeđuje nastavak školovanja u drugoj
odgovarajućoj školi.

38.OSNIVANJE I VRSTE SREDNJIH ŠKOLA

U srednjoj školi se stiču opšta i stručna znanja, pripremaju mladi za nastavk školovanja na
fakultetima i osposobljavaju za rad.
Cilj srednje škole jeste vaspitanje i obrazovanje mladih, a posebno razvijanje duhovnih i fizičkih
sposobnosti, njegovanje moralnih i estetskih vrijednosti, razvijanje svijesti o humanističkim
vrijednostima, društvenoj odgovornosti i zaštiti zdravlja.
Za ostvarivanje osnovnih prava građana od opšteg interesa Vlada RS osniva srednju školu na
osnovu mreža škola kojom se utvrđuje broj, struktura i prostorni razmještaj škola na cjelokupnoj
teritoriji RS.
Postoji više vrsta srednjih škola:
1) Gimnazija – je opšte-obrazovna srednja škola i ona priprema mlade za nastavk školovanja
na fakultetima. U gimnaziji se stiču fundamentalna znanja iz većeg broja naučnih oblasti.
2) Srednje stručne škole – osposobljavju mlade za rad ali i za daljnje školovanje. Traju 3 ili 4
godine. Trogodišnje stručne škole osposobljavju mlade samo za rad, a četverogodišnje za
rad i dalje školovanje.

20
 3) Umjetničke srednje škole – stiču se znanja iz određenih grana umjetnosti u
četverogodišnjem trajanju za rad ili nastavk šklovanja na akademijama umjetnosti.
4) Srednje vojne škole – Traju 4 godine.
5) Srednje škole organa unutrašnjih poslova - (4 godine)
6) Srednje vjerske škole – (4 ili 5 godina)

39.ZAKON O UNIVERZITETU

Osnivač univerziteta je RS. Univerzitetu i njegovim članicama RS putem Zakona o univerzitetu

garantuje slobodu naučnog, obrazovnog i umjetničkog rada i stvaralaštva. Na univerzitetu i
njegovim članicama nije dozvoljeno političko obrazovanje i djelovanje.
Pored pojma univerzitet kod nas se koristi i pojam visoko-školska ustanova. Pod tim pojmom
podrazumijeva se ustanova u oblasti visokog obrazovanja u kojoj se ostvaruje obrazovno-naučna
djelatnost na dodiplomskim i postdiplomskim studijama.
Upravni nadzor nad radom univerziteta i visoko-školske ustanove ostvaruje nadležno ministarstvo
(Ministarstvo prosvjete).
Zakonom o univerzitetu za početak rada utvrđuje se obaveza prema kojoj visokoškolska ustanova
(VŠU) mora imati najmanje dvije trećine nastavnika za predmete iz nastavnog plana u stalnom
radnom odnosu sa punim radnim vremenom. Vlada utvrđuje i druge uslove za početak rada
visokoškolske ustanove, a ministrastvo ispunjenost tih uslova.
Prije osnivanja U i VŠU-e osnivač razmatra i usvaja elaborat koji sadrži dokaze o društveno-
ekonomskoj i pedagoškoj opravdanosti osnivanja takve institucije. Odluku o osnivanju U i VŠU-e
čiji je osnivač Republika donosi Narodna skupština RS.
U i VŠU mogu se i ukinuti. Ako o ukidanju U i VŠU donosi osnivač na osnovu posebnog elaborata
kolim se utvrđuju razlozi i opravdanost ukidanja. Osnivač VŠU-e koja se ukida dužan je obezbjediti
uslove za završetak studija zatečenim studentima na toj instituciji.

Studije na VŠU mogu biti:

- osnovne,
- specijalističke i
- magistarske.

Osnovne ili dodiplomske studije organizuju se za redovne i vanredne studente. Studije se

organizuju na osnovu nastavnog plana i programa.
Nastavnim planom utvrđuje se: trajanje studija, nazivi nastavnih predmeta i njihov raspored po
semestrima i godinama, fond nastavnih časova i drugih oblika nastave. Nastavnim planom osnovnih
studija može se utvrditi najmanje 25, a najviše 30 nastavnih časova sedmično.
Nasatvni program je dokument kojim se utvrđuje: sadržaj nastavnog predmeta, način izvođenja
nastave, oblici i način polaganja ispita, te literatura.

Specijalističke i magistarske studije organizuje visokoškolska ustanova. Magistarske studije

mogu biti interdisciplinarne i multidisciplinarne. One se mogu organizovati i u saradnji sa
univerzitetima iz inostranstva ili međunarodnim organizacijama.

21
Školska godina se dijeli na dva semestra (zimski i ljetni). Nastava u jednom semestru traje najmanje
15 sedmica. Dužina osnovnih studija traje od 8 do 12 semestara, specijalističkih 2, a magistarskih 4
semestra.

Nastava na VŠU-ma organizuje se kroz sljedeće oblike:

a) predavanja,
b) seminare,
c) konsultacije,
d) mantorski rad,
e) naučno-istraživački rad,
f) praktični rad i
g) druge oblike nastavnog rada.

kartica 1 pitanje 1, 14, 27,

kartica 2 pitanje 2, 15, 28....

22