Beynəlxalq Mühasibat Uçotu

Standartlarına aid terminlərin

İZAHLI LÜĞƏTİ

 
 Azərbaycan Respublikası Maliyyə
Nazirliyi yanında Maliyyə
Elm-Tədris Mərkəzi

Bu lüğət 2008-ci il sentyabrın 26-da “Azərbaycan Hökuməti ilə

Beynəlxalq İnkişaf Assosiasiyası arasında imzalanmış ma-
liyyələşdirmə sazişinə əsasən Azərbaycan Respublikası Na-
zirlər Kabinetinin 2008-ci il 11 noyabr tarixli 397s nömrəli
sərəncamı ilə təsdiq edilmiş Korporativ və Büdcə Sektor-
larında Hesabatlılıq Layihəsi çərçivəsində hazırlanmışdır.

Korporativ və Büdcə Sektorlarında Hesabatlılıq Layihəsi hazırlanmış lüğətin

çap, yayım və satışı üzrə hüquqlarını Maliyyə Nazirliyi yanında Maliyyə Elm-
Tədris Mərkəzinə (METM) həvalə edir. Tərcümə olunmuş təlim materiallarının
hər hansı bir hissəsinin Azərbaycan Respublikasının “Müəlliflik hüququ və
əlaqəli hüquqlar haqqında” qanununa uyğun olaraq METM-in yazılı icazəsi
olmadan yenidən buraxılması, hər hansı şəkildə və ya hər hansı üsullar
vasitəsilə surətinin çıxarılması, internetdə yayımlanması, eləcə də məlumat
saxlama və axtarış sistemləri daxil olmaqla qrafik, elektron və ya mexaniki
formada istifadə olunması yolverilməzdir. 

 
 MÜQƏDDİMƏ

Maliyyə Elm-Tədris Mərkəzində keçirilən təlimlərdə iştirak

edən dinləyicilər tez-tez mühasibat uçotu baxımından adekvat ingi-
lis dilindən tərcümə olunmuş terminlər lüğətinin olmamasından
narazılıqlarını bildirirdilər. Aydın məsələdirki, sertifikatlaşdırma
üzrə ingilis dilində hazırlaşmaq üçün ingilis maliyyə terminologi-
yalarını dərindən öyrənmək lazımdır. Bu lüğət məhz həmin termin-
lərin açıqlamasını və izahını göstərir. Qısa zaman ərzində dinləyi-
cilərimizin ingilis dilində sertifikatlaşdırma proqramlarını öyrən-
mələri, hər zaman bizi düşündürür, çünki onlar qısa müddətdə 3
dili eyni vaxtda dərk etməlidirlər. Yeni fənlər və terminologiyanın
əsasları, rus dilindən tərcümə olunduqda onların mahiyyətinin
incəliklərini çatdırmaq olmur. Standart tərcümə zamanı bəzi
hallarda ciddi səhvlərə yol verilə bilər, məsələn, ehtiyat – öhdəlik
kimi, kapital qoyuluşu – mənfəət kimi və s. tərcümə oluna bilər.
Bütün deyilənlərin nəticəsi olaraq, Maliyyə Elm-Tədris Mərkəzi
dinləyicilər üçün “Beynəlxalq Mühasibat Uçotu Standartlarına aid
terminlərin izahlı lüğəti”ni yaratmaq qərarına gəlmişdir. Bu
lüğətdə terminlə bağlı verilən izahlı yazılış,hətta mühasibat
uçotunu yeni öyrənənlər üçün tam aydın şəkildə yazılmışdır. Bu
yanaşma bəzən terminin adi mahiyyətini əks etdirmir, yalnız əsas
izahini verir. Bu heç də qorxulu deyil, terminin rəsmi mahiyyətini
müəyyənləşdirmək üçün hər zaman digər rəsmi sənədlərə və ya
Standartın özünə istinad etmək olar. Sonda biz məmuniyyətlə bu
lüğəti birgə inkişaf etdirməyə çağırırıq və lüğətlə bağlı rəy
bildirmək istəyənlər öz irad və təkliflərini office@tedris-
maliyye.gov.az elektron poçt ünvanına göndərə bilərlər.

3
 
 Azərbaycan
English Русский Açıqlaması
dilində

A
Amortizasiya Depreciation Амортизация Amortizasiya – aktivlərin faydalı
xidmət müddəti ərzində dəyərinin
(maddi müntəzəm sürətdə azalması demək-
aktivlər) dir. Sadə dildə desək amortizasiya
köhnəlmə deməkdir.
Əsas fondların, yəni binaların, ava-
danlıqların, qurğuların və s. bu kimi
qiymətlilərin tədricən köhnələrək
öz dəyərini hissə-hissə istehsal olu-
nan məhsulun üzərinə keçirməsi;
istismara yararlı müddətdə aktivlə-
rin amortizasiya olunan dəyərinin
müəyyən olunmuş hissələrlə mün-
təzəm olaraq (sistematik) paylaşdı-
rılmasıdır (bölüşdürülməsidir).
Amortizasiya Amortised Амортизи- Aktivin ilkin dəyərindən və ya bu
dəyəri əvəz edən digər məbləğdən
oluna bilən cost рованная son qalıq (likvidasiya) dəyərinin çı-
dəyər стоимость xılmasından sonra əldə olunan də-
yərdir.
Annuitet Annuity Аннуитет Müəyyən müddət ərzində dövri
ödənişlərin həyata keçirilməsini nə-
zərdə tutan mexanizmdir. Buna bə-
rabər zaman müddətində və bərabər
məbləğdə həm əsas, həm də faiz
ödənişləri həyata keçirən kreditlər,
amortizasiya fondu ayırmaları, sı-
ğorta haqları üzrə ödənişlər və s.
daxildir.
Aktiv Asset Актив Aktiv keçmiş hadisələrin nəticəsin-
də hal-hazırda müəssisə tərəfindən
nəzarət olunan və müəssisəyə gələ-
cəkdə iqtisadi səmərə gətirə biləcə-
yi gözlənilən resursdur.
Audit Audit Аудит Auditorlar tərəfindən müəssisənin,
təşkilatın və s.-nin maliyyə-təsərrü-
fat fəaliyyətinin təhlili. A.-in məq-
sədi həmin iqtisadi subyektin ma-
liyyə-təsərrüfat, eləcə də mühasibat
hesabatının qanunauyğun olub-ol-
mamasını müəyyənləşdirmək, bu
istiqamətdə vəziyyətin yaxşılaşdı-
rılması ilə bağlı məsləhətlər ver-
məkdən ibarətdir. A. müəssisənin
və ya təşkilatın şəxsi müraciətinə,

4
 
 yaxud səlahiyyətli dövlət orqanının
təyinatına (tələbinə) əsasən aparılır.
Aktivə əks Contra asset Контр- Aktivə əks hesab – mahiyyətcə ak-
tiv olaraq, ancaq özünü öhdəlik ki-
hesab активный mi aparan hesabdir, yəni Kredit tə-
rəfdə artaraq aktivi azaldan hesab-
dır. Buna misal olaraq, Şübhəli
borc üzrə ehtiyat, Yığılmış amorti-
zasiya və sair hesabları göstərmək
olar.
Alışların maya Cost of Себесто- Alış qiyməti,əvəzləşdirilməyən ver-
gi və rüsümlar, məhsulun alışı ilə
dəyəri Purchase имость bağlı digər xərclərdir.
закупок
Amortizasiya Depreciable Амортизи- Amortizasiya edilmiş dəyər aktivi-
nin ilkin dəyərindən və ya bu dəyəri
məbləği amount руемая əvəz edən digər məbləğdən son qa-
сумма lıq dəyərinin çıxılmasından sonra
əldə olunan dəyərdir.
Amortizasiya Depreciable Амортизи- Əsas vəsaitlər istehsal prosesinin
əsas elementlərindən biri olduğu
olunan assets руемые üçün onların dəyəri məhsul istehsa-
aktivlər активы lına çəkilən xərclərin tərkibinə da-
xil edilməlidir. Bu əsas vəsaitlərə
köhnəlmə (amortizasiya) hesabla-
maqla həyata keçirilir.
Amortizasiya Amortisation Износ Amortizasiya faydalı istifadə müd-
dəti ərzində aktivlərin amortizasiya
(qeyri-maddi edilə bilən dəyərinin müəyyən
aktivlər) olunmuş hissələrlə müntəzəm ola-
raq (sistematik şəkildə) paylaşdırıl-
masıdır (bölüşdürülməsidir).
Adi səhmlər Equity shares Обыкновен- Daha ətraflı Ordinary shares böl-
məsinə baxın.
ные акции
Aralıq Interim Промежу- Aralıq dividendlər – təşkilatın ya-
rımillik (6 ay) fəaliyyətinin nəticə-
dividend dividend точные lərinə əsaslanaraq, əsasən ilin orta-
дивиденды sında ödənilən dividendlərdir.
Alışlar kitabı Purchases Книга İlkin qeydiyyat kitablarından biri-
dir, hər bir təchizatçı üzrə ayrı-ayrı-
ledger покупок lıqda tərtib olunur və bu da hər bir
müəssisə üzrə ayrı-ayrılıqda nə qə-
dər mal və xidmətin alındığını
özündə əks etdirir.
Adi səhmlər Ordinary Обыкновен- Daha çox kapital səhmləri kimi ta-
nınan bu səhmlərə dividentlərin
shares ные акции ödənişində və müəssisənin likvid-
ləşdirilməsində heç bir imtiyaz ve-
rilmir. Adi səhm sahibləri (səhm-

5
 
 darları və ya kapital səhmdarları)
müəssisənin sahibləridir.
Səhmdarların adi səhmlərinin xüsu-
siyyətləri:
1. Kapital səhmləri səsvermə hüqu-
qu daşıyır. Bu o deməkdir ki, səhm-
darlar həmin səsvermə hüququ va-
sitəsilə şirkətin məsul işçilərinin
köməyi ilə onun gündəlik işlərini
görən idarəetmə heyətini seçə bilər-
lər.
2. Bu səhmdarlar biznes riski daşı-
yır, belə ki, səhmdarlar yalnız mü-
əssisə kifayət qədər mənfəət əldə
etdiyi təqdirdə divident ala bilərlər.
Onlara yalnız bütün xərclər çıxıl-
dıqdan sonra geriyə qalan mənfəət
çatır.
3. Kapitalın geri qaytarıldığı zaman
(müəssisənin likvidləşdirildiyi za-
man) onlar sıralamada ən axırıncı
yerdə dururlar. Onlar bütün digər
kreditorlar təmin edildikdən sonra
qalan hər bir şeyin sahibi hesab edi-
lirlər. Əgər yerdə qalan məbləğ ki-
fayət qədər deyilsə, onlar ilkin qoy-
duqları kapitalın hamısını və ya bir
hissəsini itirə bilərlər.
Azalan qalıq Reducing Метод Bu metoda görə, amortizasiya akti-
vin balans dəyəri (ilkin dəyər çıxıl-
metodu balance уменьшаю- sın yığılmış amotrizasiya) üzrə mü-
method щегося əyyən faiz dərəcəsi ilə hesablanır.
остатка Bu zaman amortizasiya xərci akti-
vin istifadə müddəti ərzində illər
üzrə azalır.
Anlaşıqlılıq Understan- Понятность Anlaşıqlıq: Maliyyə hesabatlarında
təqdim olunan informasiyanın ma-
dability hiyyəti istifadəçilər tərəfindən anla-
şılmalıdır. Eyni zamanda istifadəçi-
lər Büdcə Təşkilatları üçün Milli
Mühasibat Uçotu Standartları haq-
qında zəruri biliklərə malik olmalı
və informasiyanı kifayət qədər də-
rindən öyrənməyə hazır olmalıdır-
lar. Müvafiq informasiya onun mü-
rəkkəbliyinə görə, istifadəçilər tərə-
findən anlaşılması və ya anlaşılma-
ması səbəbindən maliyyə hesabatla-
rından çıxarılmamalıdır.
ABŞ GAAP US GAAP ГААП США Hər bir ölkədə qanunvericiliyə uy-
ğun olaraq qüvvədə olan milli mü-

6
 
 hasibat uçotu standartları demək-
dir.ABŞ GAAP praktiki halların ət-
raflı uçotunu müəyyən edir və qa-
nuna istinadən fəaliyyət göstərir (bu
da onu İFRS-dən fərqləndirən əsas
cəhətdir).

В
Bildiriş Advice note Уведомление Malların adı və sayı haqqında satı-
cıya göndərilən bildiriş sənədidir.
Bölüşdürül- Appropriation Счёт Bölüşdürülməmiş mənfəət hesabı
Tərəfdaşlıq üçün mühüm sənəddir.
məmiş account распреде- Bu hesabda tərəfdaşlar mənfəətin
mənfəət ления öz aralarında necə bölüşdürdüyünü
hesabı прибыли qeyd edirlər. Bütün əldə edilmiş
mənfəət tərəfdaşlar arasında bölüş-
dürülərək onların Kapital hesabına
köçürülür və Bölüşdürülməmiş
mənfəət hesabı sıfırlanır. Mənfəətin
bölüşdürülməsi dərəcəsi Tərəfdaş-
lıq haqqında sazişdə (müqavilədə)
qeyd olunur.
Balans Balance sheet Баланс Balans hesabatı – müəssisənin bəlli
bir tarixdəki aktivlərini və passivlə-
hesabatı rini (öhdəlik, kapital) göstərən he-
sabatdır.
Balans hesabatının əsas elementləri
aktivlər, öhdəliklər və kapitaldır.
Baş kitab General Главная İkili yazılış sisteminin ən əsas
alətlərindəndir. Bu kitabda
ledger книга müəsisənin bütün aktivləri,
öhdəlikləri, kapitalı, gəlirləri və
xərcləri ayrı-ayrı hesablarda əks
olunur.
Balanslaş- Balancing Баланси- Hesab, dövrüyyə, hesabat formaları
və başqa bu kimi elementlərin on-
dırıcı figure рующая suz tamamlana bilmədiyi məbləğ-
məbləğ сумма dir. Riyazi olaraq baxıldıqda, veri-
lən tənlikdə x məchul dəyişənin ta-
pılmasından başqa bir şey deyil.
Məsələn: biznesin aktiv və öhdəlik-
lərinin məbləğini bilərək, konkret
tarixə kapitalı asanlıqla müəyyən
etmək olar. Məlumdur ki, aktiv öh-
dəlik və kapitalın cəminə bərabər-
dir. Kapital bu tənliyi balanslaşdı-
rır, başqa sözlə aktiv ilə öhdəliyin
fərqinə bərabər olur. Eyni zamanda,
balanslaşdırıcı məbləğ üsulu prakti-
ki olaraq, Pul Vəsaitlərinin Hərəkə-

7
 
 ti Haqqında Hesabatın hazırlanma-
sında istifadə edilir. Fərz edək ki,
debitor borc hesabı üzrə ilin əvvəli-
nə (1) və sonuna (2) olan qalıqlar
eləcə də dövr üzrə gəlir məbləği (3)
məlumdur. Bu məlumatları rəhbər
tutaraq hesab üzrə çatışmayan ba-
lanslaşdırıcı ifadə müəyyən edilə
bilər. Belə ki, dövr üzrə müştərilər-
dən konkret daxil olan pul vəsaitlə-
rinin məbləği (1) + (3) - (2) düsturu
formasında təyin ediləcək.
Bank Bank Банковский Bank hesabında olan mənfi qalıq-
dır. Bu hal o zaman baş verir ki, siz
overdraftı overdraft овердрафт bank hesabından orada qalan və-
saitdən daha çox məbləğ çəkmisiniz
(bank sizin biznesə bu kimi əməliy-
yatı icra etmək imkanı verdiyi hal-
da). Nəticə olaraq, overdraft bankın
verdiyi qısamüddətli kredit kimi qə-
bul edilməli və Maliyyə Vəziyyəti
Haqqında Hesabatda mənfi aktiv
kimi deyil, öhdəlik maddəsi kimi
tanınmalıdır.
Bank Bank Банковская Bank çıxarışı əsasında kassa kitabı
qalığının bankda olan hesab üzrə
üzləşdirməsi reconciliation сверка qalıqla müqayisə edilməsidir. Mən-
tiqi olaraq baxıldıqda, təşkilatın ey-
ni qədər pul vəsaitlərinin məbləğini
fərqli formalarda əks etdirən bu iki
meyar bir-birinə təmamilə bərabər
olmalıdır. Lakin bu cür üzləşdirmə-
lər zamanı bəzən bərabərlikdə fərq-
lər yarana bilər ki, bu fərqlər özü
də 3 qrupda təsnifləşdirilir: 1) Bank
tərəfindən aparılmış, lakin hələ kas-
sa kitabına qeyd edilməmiş əməliy-
yatlar; 2) Yol verilən səhvlər (hər
iki tərəfdə səhv baş verə bilər); 3)
Bank tərəfindən çeklərin və ödəniş-
lərin nizama salınması və işlənməsi
əsasında yaranan gecikmələr. Əgər
siz bütünlükdə bank hesabı və kas-
sa kitabı arasında yaranan fərqləri
təyin edə bilirsinizsə, dəməli bəra-
bərlik mövcuddur.
Bank çıxarışı Bank Банковская Müəyyən dövr ərzində bank hesabı
üzrə baş verən əməliyyatları əks et-
statement выписка dirən sənəd formasıdır. Kassa kitabı
ilə bank üzləşdirilməsi aparılmasına
xidmət edir. Bununla yanaşı, mün-

8
 
 təzəm aparılmayan uçot zamanı,
kassa metodunun hesablama meto-
dundan nə ilə fərqləndiyini bilmək
şərti ilə təxmini olaraq biznesin gə-
lir və xərc bazası haqqında məlu-
matı təmin edir.
Bioloji aktiv Biological Биологи- Bioloji aktiv bitki və heyvan
qruplarını xarakterizə edir. Bioloji
asset ческий aktiv satış xərcləri çıxılmaqla
актив ədalətli dəyər əsasında
qiymətləndirilir. Ədalətli dəyəri
etibarlı olaraq müəyyən etmək
olmayan bəzi istisna hallarında
bioloji aktiv yığılmış amortizasiya
və dəyərdən düşmə zərəri
çıxılmaqla nəzərə alınır. Ədalətli
dəyəri etibarlı olaraq müəyyən
etmək mümkün olduğu halda isə
satış xərcləri çıxılmaqla ədalətli
dəyər əsasında qiymətləndirilmə
aparılmalıdır.
Borc öhdəliyi Bond Облигация Daha ətraflı Bond and Debenture
bölməsinə baxın.
Bonus Bonus issue Бонусная Təşkilatın səhmdarları arasında
ödənişsis əsaslarla səhm buraxılışı-
emissiyası эмиссия dır. Təşkilat bu üsulla buraxılmış
səhmlərinə görə vəsait olaraq heç
nə qazanmır. Faktiki olaraq söhbət
kapital ehtiyatlarının yerdəyişmə-
sindən gedir, belə ki, təşkilatın ehti-
yat olaraq yığılmış kapitalı səhm
buraxılışına axın edir. Bununla da
kapitalın ümumi dəyəri dəyişməz
olaraq qalır. Məsələn: bonus emis-
siyası 4:1 nisbətindədir ifadəsi onu
bildirir ki, mövcud səhmdar onun
hər 4 səhminə görə əlavə olaraq 1
səhm qazanacaq. Təbii ki, bu kom-
paniyanın bütün səhmdarlarına şa-
mil edilir. Bonus emissiyası kon-
kret olaraq iki məqsədi hədəfləyir:
Birinci məqsəd, səhmlərin bazar
qiymətinin düşməsi hesabına onun
dövrüyyəsinin artırılmasıdır. Bu-
nunla kapitalın məbləği dəyişməz
qalır, belə ki, təşkilat nə əlavə ödə-
niş etmir, nə də ki, pul vəsaiti qa-
zanmır. Amma nəzərə alsaq ki, bo-
nus emisssiyasının nəticəsi kimi
səhmlərin kəmiyyəti artır, nəticədə
bir səhmdə daha az bazar dəyəri əl-

9
 
 də edilir. Bəs daha az dəyərli səh-
min üstünlüyü nədədir? Onları al-
maq asanlaşır, səhmlər daha likvid
olur və onlara bazarda tələbat artır.
Tələbatın artması səhmlərin bazar
dəyərinin yüksəlməsinə səbəb olur
ki, bu da öz növbəsində kapitalın
artması ilə nəticələnir. İkinci məq-
səd, bonus emissiyasının icrası za-
manı yaranan səhmlərin divident
kimi istifadə edilməsidir. Bu hal o
zaman baş verir ki, təşkilat divi-
dentləri pul vəsaitləri hesabına ödə-
mək istəyinə yaxud imkanına malik
deyil. Bonus emissiyası etməklə
biznes səhmdara seçim imkanı ve-
rir: pul vəsaitinin tələb olunduğu
təqdirdə yeni əldə edilmiş səhmləri
satmaq və ya onları saxlamaqla gə-
ləcəkdə daha yüksək dividenti tə-
min etmək.
Balans dəyəri Carrying Балансовая Aktivin Maliyyə vəziyyəti Haqqın-
da Hesabatda əks olunduğu dəyəri-
amount стоимость dir. Bir qayda olaraq, bu termin
həm maddi, həm də qeyri-maddi
aktivlərə şamil edilir. Balans dəyəri
ilkin dəyər ilə yığılan amortizasiya
yaxud yığılan köhnəlmə arasındakı
fərqə bərabərdir.
Maliyyə IFRS МСФО Maliyyə hesabatlarının Beynəlxalq
Standartları – Beynəlxalq mühasi-
Hesabatlarının bat standartları komitəsi tərəfindən
Beynəlxalq hazırlanır və inkişaf etdirilir. Bu
Standartları beynəlxalq aləmdə mühasibat stan-
dartlarının qlobal harmonizasiyasını
təşkil edir.
Buraxılmış Issued share Выпущен- Buraxılmış səhm kapitalı – səhm-
darlara buraxılmış səhm kapitalının
səhm capital ный nominal dəyəridir. Təşkilatın ma-
kapitalı капитал liyyə vəziyyəti haqqında hesabatda
(balans) məhz bu məbləğ öz əksini
tapır.
Borc kapitalı Loan capital Заёмные Borc kapitalı – borc öhdəliyi əsa-
sında cəlb edilən kapitaldır. Borc
средства kapitalı həm mal-material, həm də
pul vəsaiti, yaxud maliyyə aktivləri
şəklində mövcud ola bilər. Borc öh-
dəlikli qiymətli kağızların (istiqraz-
ların, veksellərin və s.) yerləşdiril-
məsi, satılması, yaxud bank və di-
gər kredit təşkilatlarından, eləcə də

10
 
 müxtəlif iqtisadi subyektlərdən bir-
başa kreditlərin əldə olunması yolu
ilə borc kapitalı cəlb edilir. Borc
kapitalını təqdim edən tərəf kredi-
tor, alan tərəf isə borc alan, yaxud
benefisiar adlanır.
Bazar dəyəri Market value Рыночная Aktivlər maliyyə hesabatlarında ey-
ni və ya ekvivalent aktivi almaq
стоимость üçün hal-hazırda ödənilməli olan
pul vəsaiti və ya onun ekvivalenti
məbləğində göstərilirlər.
Öhdəliklər maliyyə hesabatlarında
onların hal-hazırda ödənilməsi üçün
lazım olan pul vəsaiti və ya onun
ekvivalentlərinin diskontlaşdırılma-
mış məbləğində göstərilirlər.
Balans Post balance События Düzəliş edilməsini nəzərdə tutan və
tutmayan hadisələrdir. Balans
tarixindən sheet events после hesabatı tarixi ilə maliyyə
sonraki балансовой hesabatlarının dərc edilməsi üçün
hadisələr даты təsdiq olunduğu tarix arasındakı
dövrdə baş verən mənfi və ya
müsbət xarakterli hadisələrdir.
Daha ətraflı “Events after the
reporting period ”bölməsinə baxın.
Bərpa dəyəri Recoverable Возмеща- Bərpa edilə bilən dəyərə aktivin
bazar dəyəri və ya hazırda şirkətdə
amount емая istifadə olan dəyərlər arasında
стоимость böyük olanı aiddir. Bərpa dəyəri
anlayışı əsasən vəsaitlərin dəyərdən
düşməsində istifadə olunur.
Bölüşdürül- Retained Нераспре- Vergilərin və ödənilmiş dividentlə-
rin çıxılması şərti ilə, mənfəət və
məmiş earnings делённая zərər haqqında hesabatda əks olun-
mənfəət прибыль muş bütün məbləğlərin yekun cə-
mindən ibarətdir. Bu, şirkət tərəfin-
dən təsərrüfat fəaliyyətinə əlavə
sərmayələr qoyuluşu məqsədilə ma-
liyyələşdirmənin təmin olunması
üçün şirkət tərəfindən bölüşdürül-
məmiş mənfəət deməkdir. Bu o de-
məkdir ki, əgər şirkət zərər cəkmiş
olsa belə, məbləği bölüşdürülməmiş
mənfəətin ümumi yığılmış məblə-
ğindən çox olmamaq şərti ilə, divi-
dendlər ödəmək iqtidarındadır. Şir-
kətin xalis mənfəətindən şirkətə ye-
nidən yatırılmış (yəni sahibləri ara-
sında bölüşdürülməmiş) vəsaitdir.
Bu ehtiyat vasitəsilə bonus emissi-
yası reallaşdırmaq mümkündür.

11
 
 Keçmiş dövrlərdən gələn zərər he-
sabına bölüşdürülməmiş mənfəət
mənfi də ola bilər.
Bonus Scrip issue Бонусная Daha ətraflı Bonus İssue bölməsinə
baxın.
emissiyası эмиссия
Bəzəmə Window- Приукра- İl və ya rüb sonuna yaxın qarşılıqlı
fond və portfel menecerləri tərəfin-
dressing шивание dən istifadə olunan strategiyadır.
Bu strategiya əsasən müştərilər və
ya səhmdarlara əvvəlcədən təqdim
edilən Hesabatların görünüşünü
yaxşılaşdırmaq üçün istifadə edilir.
Birbaşa debet Direct debit Прямой Mühasibat kitablarında: bir idarə və
ya müəssisənin gəlirini, eləcə də
дебет xərc və borclarını göstərən hesabdır.

C
Cari xərclər Revenue Tекущие Əmək haqqı, əmək haqqında üstə-
lik, pensiya və başqa müavinətlər
expenditure затраты və ödənişlər, mallar və başqa xid-
mətlər üzrə xərclər, faiz üzrə ödə-
nişlər, zəmanət xərci, icarə xərci və
cari köçürmələrdir.
Cari aktiv Current asset Оборотный Cari aktiv müəssisənin normal fəa-
liyyət dövrü ərzində reallaşdırmaq,
актив satış və ya istehlak etmək üçün nə-
zərdə tutulur: Normal fəaliyyət
dövrü əmtəənin (xammal və s.)
satın alınması, emalı və satışı (və
müqabilində pul vəsaitinin əldə
edilməsi) dövrünü əhatə edir. Aktiv
aşağıdakı şərtlərdən hər hansı birini
ödəyərsə, cari aktiv hesab olunur:
– Müəssisənin normal (adi) əməliy-
yat dövründə satış və ya istifadə
üçün saxlanıldıqda və ya realizasiya
olunması ehtimal olunduqda;
– Əsasən alqı-satqı məqsədləri üçün
saxlandıqda;
– Hesabat tarixindən sonra 12 ay
müddətində realizasiya ediləcəyi
ehtimal olunduqda;
– Pul vəsaiti və ya onun ekvivalent-
ləri formasında olduqda.
Cirinq əmsalı Gearing, Кредитное İqtisadi subyektin borc kapitalı ilə
şəxsi kapitalı arasındakı nisbəti
leverage плецо, ifadə edən anlayış: C=bk / şk Bura-
Гиринг da: c-cirinq əmsalı; bk-məcmu borc

12
 
 kapitalının həcmi; şk məcmu şəxsi
kapitalının həcmi. Əsas etibarilə
Böyük Britaniyada işlənilən bu an-
layış ABŞ-da leveric kimi adlandı-
rılır. Bu göstəricidən müəssisənin
maliyyə durumunun, eləcə də isteh-
sal imkanlarının məhsuldarlığının
qiymətləndirilməsi zamanı istifadə
olunur. Adətən cirinqin aşağı olma-
sı müəssisə üçün müsbət göstərici
hesab olunur. Çünki, borc kapitalı-
nın çoxluq təşkil etməsi müəssisə
mənfəətinin daha çox hissəsinin
faiz ödənişlərinə sərf olunmasına,
bu da sərəncamda qalan mənfəətin
həcminin azalmasına gətirib çıxarır.

Ç
Çek Cheque Чек Çek sahibindən müəyyən olunmuş
məbləğ əsasında banka bu çeki
təqdim edən tərəfə ödənişi xarakte-
rizə edən standart sənəd formasıdır.
Bu bir çox ölkələrin kiçik bizneslə-
rində ən çox rast gəlinən ödəniş
üsuludur.Belə ki, alıcı ödənişi nağd
olaraq deyil, çek vasitəsi ilə ödəyir.
Bu halda satıcı tərəf alıcı tərəfindən
yazılmış çeki banka aparır və bu sə-
nəd əsasında alıcının bank hesabın-
dan qeyd olunan məbləğ qədər çı-
xarış edilir.

D
Daxili nəzarət Internal Механизмы Daxili nəzarət – menecment (idarə-
çi) tərəfindən aşağıdakı məqsədlər
controls внутреннего üçün istifadə edilir:
контроля
– Təşkilatın aktivlərinin təhlükəsiz-
liyini təmin etmək;
– Fırıldaqçılıq hallarının aşkar edib
qarşısını almaq;
– Səhmdarların investisiyasının təh-
lükəsizliyini təmin etmək.
Yaxşı təşkil edilmiş daxili nəzarət
təşkilatın fəaliyyətinin səmərəli şə-
kildə aparılmasını təmin edir. Nəza-
rət sistemi müəyyən edilmiş risklə-
rin təsirinin azaldılmasına yardım
edir, həmçinin hesabatların etibarlı-
lığı və qanunlarla uyğunluğuna
əminliyin artmasına səbəb olur.

13
 
Daxil Non-adjusting Некоррек- Müəssisə hesabat dövrünün sonuna
yaranan hadisələri hesabat dövrü
edilməyən event тирующее başa çatdığı müddətdən sonra hə-
hadisələr событие min maliyyə hesabatlarında əks et-
dirə bilməz. Bu hadisələrə hesabata
daxil edilməyən hadisələr deyilir.
Dəyərdən Impairment Обесценение Dəyərdən düşmə – aktivin balans
(qalıq) dəyəri və bərpa oluna bilən
düşmə dəyərini müqayisə edərək müəy-
yənləşdirilir. Bərpa oluna bilən də-
yər isə “aktivin ədalətli dəyərindən
satışla bağlı xərclərin çıxılması” və
“aktivin gələcək istifadəsindən əldə
ediləcək fayda” məbləğləri arasında
ən böyüyü ilə təyin edilir. Aktivin
gələcək istifadəsindən fayda isə eh-
timal edilən gələcək pul vəsaitləri-
nin (daxilolmalarla xaricolmaların
fərqi) indiki dəyəri ilə ölçülür. Də-
yərdən düşmə material ehtiyatların-
dan başqa, maddi və qeyri-maddi
aktivlərə, maliyyə aktivlərinə, tikin-
ti müqavilələri əsasında yaranan ak-
tivlərə, təxirə salınmış vergi aktiv-
lərinə tətbiq edilir.
Dəyərdən Impairment Убыток от Dəyərdən düşmə zərəri – əgər akti-
vin bərpa oluna bilən dəyəri onun
düşmə loss обесценения balans dəyərindən kiçikdirsə, akti-
zərər vin balans dəyəri aradakı fərq qədər
azaldılmalı və mənfəət-zərər hesa-
batında xərc (zərər) kimi qeydə
alınmalıdır.
Dividend Dividend Дивиденды 1) Hüquqi şəxsin öz təsisçilərinin
(payçılarının) və yaxud səhmdarla-
rının xeyrinə xalis mənfəətinin (sa-
dələşdirilmiş vergi ödəyiciləri tərə-
findən vergi və xərclər çıxıldıqdan
sonra gəlirin) bölüşdürülməsi ilə
bağlı pul və ya digər ödəmələr şək-
lində etdiyi ödənişdir.
Hüquqi şəxsin ləğvi ilə bağlı əmla-
kın bölüşdürülməsi nəticəsində əldə
edilən gəlir, həmçinin səhmdarların
səhmlərinin faiz nisbətini dəyişdir-
məyən səhmlərin bölüşdürülməsi,
səhmlərin (hissələrin, payların) no-
minal dəyəri hüdudlarında geri alın-
ması ilə bağlı edilən ödənişlər divi-
dend sayılmır.
2) Səhmlərə görə müəssisənin illik
xalis mənfəətindən ayrılan paydır.

14
 
Digər məcmu Other Прочий Məcmu gəlir haqqında hesabatda
(MHMH):
gəlir comprehen- совокупный • yuxarıdakı mənfəət rəqəmi baş-
sive income доход lanğıc rəqəm kimi götürülür;
• Digər məcmu gəlir hesablanır;
• Məcmu mənfəət hesablanır.
Mənfəət və ya zərər xərclər çıxıl-
maqla məcmu gəlirə bərabərdir və
ona digər məcmu gəlirin elementlə-
ri daxil deyildir. Digər məcmu gəlir
digər MHBS tərəfindən tələb edilən
və ya izah edilən qaydada mənfəət
və ya zərərdə tanınmayan gəlir və
xərclərin elementlərindən ibarətdir.
Düz-xətt Straight-line Линейный Aktivin dəyəri onun faydalı istifadə
müddəti üzrə sabit şəkildə bölüşdü-
metodu method метод rülür (əgər aktivin son qalıq dəyəri
dəyişmirsə). Amortizasiya xərci hər
il üzrə eyni məbləğ olmaqla və ya
balans dəyərinin sabit faiz nisbəti
ilə hesablanır.
Digər Sundry Прочий Digər Xərclər
(e.g.
Expenses)
Debitor borc Trade Дебиторская Debitor borc – (ingiliscə – debt re-
ceivable – məqbul borc) müəssisə-
receivable, задолжен- yə, şirkətə digər müəssisə, şirkət və
Accounts ность həmçinin ayrı-ayrı vətəndaşlar tərə-
receivable findən ödəilməli olan borc məbləği-
dir.
Daimi sifariş Standing Постоянное Təşkilatların və fiziki şəxslərin,eyni
alıcıya eyni miqdarda pul köcürül-
order поручение məsi etdikləri ödəmə metodudur.
Dövriyyə Working Оборотный 1) Məhsuldar kapitalın bir hissəsi
olmaqla dəyəri istehsal olunmuş
kapitalı capital капитал məhsulun üzərinə tam keçən və
məhsulun reallaşmasından sonra
pul və ya dəyər formasında geri qa-
yıdan, başqa sözlə, istehsal prosesi
zamanı birbaşa istehsal olunmuş
məhsulun, göstərilən xidmətin, gö-
rülən işin üzərinə qoyulan kapital-
dır;
2) Şirkətin öz sabit əməliyyatlarının
maliyyələşdirilməsinə imkan verən
və tez bir zamanda pula çevrilə bi-
lən aktivlərdir. Dövriyyə kapitalı
pul vəsaitlərindən, asan reallaşan
qiymətli kağızlardan, debitor borc-

15
 
 larından, material-istehsal ehtiyatla-
rından, hazır məhsuldan, bitməmiş
istehsaldan, materiallardan, dəst
məmulatlardan və gələcək dövrün
xərclərindən formalaşır. Dövriyyə
kapitalı likvidlik meyarına – müəs-
sisənin vəsaitlərinin nağd pula çev-
rilməsi qabiliyyətlərinə görə qiy-
mətləndirilir və şirkətin maliyyə və-
ziyyətinin sabitliyini göstərir.
Debitor borc Accounts Дебиторская Daha ətraflı Trade receivables
bölməsinə baxın.
Receivable задолжен-
ность

E
Erkən Ödəmə Settlement скидка за Borcun müddətindən əvvəl bağlan-
ması üçün kreditorlara təqdim edi-
endirimi discount досрочную lən endirim növüdür.
оплату
Ehtiyatlılıq Prudence Осмотри- Ehtiyatlılıq konsepsiyasına görə
mənfəət olduğundan çox göstəril-
тельность məməli və gözlənilən bütün itkilər
qeyd olunmalıdır. Bu o deməkdir
ki, gözlənilən bütün itkilər nəzərə
alınmalı və dərhal qeyd edilməlidir.
Mənfəət isə reallaşdığı zamanda
uçota alınmalıdır (bunun nəğd pul
vəsaiti şəkilində olması vacib de-
yil).
Ehtiyatların Cost of Себесто- İnventar dəyəri, alıcı tərəfindən
ödənilən alınmış mal dəyəri, çıxıl-
maya dəyəri inventory имость sın endirimlər, üstəgəl nəqliyyat
товарно- xərclərini ifadə edir. Mal material
материаль- yığılmış və ya satış üçün hazırdırsa,
ных запасов onda həmin məhsul satışa hazır
məhsul olaraq, inventar dəyəri kimi
hesab edilir.
Effektiv faiz Effective Эффективная Effektiv faiz dərəcəsi maliyyə aləti-
nin gözlənilən dövrü və ya uyğun
dərəcəsi interest rate процентная olan zaman,daha qısa dövr ərzində
ставка qiymətləndirilmiş gələcək nağd pul
ödəmələrini və ya daxilolmalarını
maliyyə aktivləri və ya maliyyə öh-
dəliklərinin xalis balans dəyərinə
qədər diskontlaşdıran faiz dərəcəsi-
dir.
Elementlər Elements Элементы Elementlər Maliyyə hesabatlarının
əsas hissələrindəndir. Maliyyə he-
(Hesabat) (отчётности) sabatlarının beş əsas elementi var:

16
 
 aktiv, öhdəlik, kapital, gəlir, xərc.
Bunlardan birinci üçü Maliyyə Və-
ziyyəti Haqqında Hesabatın
(MVHH), sonrakı ikisi isə Mənfəət
və Zərər Haqqında Hesabatın(
MZH) elementləridir.
Ehtiyatlar Reserves Резервы Müəssisənin adi fəaliyyəti zamanı
satış məqsədilə saxlanılan, satış
üçün istehsal prosesində hazırlan-
maqda olan, istehsal və ya xidmət-
lərin göstərilməsi prosesində sərf
edilən xammal və materiallardır.
Etibarlılıq Reliability Надёжность Bu prinsipə görə maliyyə hesabat-
larında etibarlı məlumat əks olun-
malıdır. Məlumat o zaman etibarlı
sayılır ki, bu məlumat əhəmiyyətli
səhvlərdən və təhriflərdən uzaq
olsun.

Ə
Ədalətli dəyər Fair value Справед- Ədalətli dəyər – aktivin müstəqil ,
yaxşı məlumatlandırılmış və bu
ливая əməliyyatın həyata keçirilməsində
стоимость maraqlı olan tərəflər arasında mü-
badilə edilə biləcəyi qiymətdir.
Əmtəələrin Despatch note Товарная Satıcı satılmış əmtəələri alıcıya
göndərdikdə bu barədə müvafiq sə-
göndərilməsi- накладная nəd hazirlayır.Bu sənəd özündə
nə dair sənəd aşağıdakı məlumatları əks etdirir:
1) Əmtəələrin göndərilmə tarixi;
2) Alıcının adı və ünvanı;
3) Əmtəələrin sayı və növü.
Ədalətli də- Fair value По справед- İnvestisiya mülkiyyətinin ədalətli
dəyərində dəyişikliklərdən yaranan
yərdə dəyişik- through profit ливой стои- mənfəət və zərər, mənfəət və zərər
lik nəticəsində or loss мости через hesabında yarandığı anda tanınma-
mənfəət və ya прибыль или lıdır.
zərər убыток
Əmsal Ratio Коэффи- Maliyyə əmsalları (göstəriciləri) və
nisbətlərinin təhlili bu cür məsələ-
циент ləri araşdırmağa və onların həlli
yollarını göstərməyə kömək edir.
Əməliyyat Operating Операцион- Əməliyyat fəaliyyətləri müəssisənin
əsas gəlir gətirən, habelə investisiya
fəaliyyəti activities ная və maliyyələşdirmə fəaliyyətlərin-
деятельность dən başqa digər fəaliyyətləridir.
Əməliyyat fəaliyyətindən yaranan
pul vəsaitlərinin hərəkətinin açıq-
lanması bu müəssisənin qarşısına
17
 
 qoyduğu məqsədlərin nə dərəcədə
uğurla yerinə yetirib-yetirmədiyi
haqda mühakimə yürütməkdə isti-
fadəçilərə çox kömək olur. Yəni
əməliyyat fəaliyyətlərindən olan
pul vəsaitlərinin hərəkətinin məblə-
ği müəssisənin həyata keçirdiyi
əməliyyatlar nəticəsində yaranan
pul vəsaitlərinin borcları ödəmək,
müəssisənin əməliyyatlarını həyata
keçirmək qabiliyyətini qorumaq, di-
videntləri ödəmək və kənar maliy-
yələşdirmə mənbələrinə əl atmadan
yeni investisiyalar yatırmaq üçün
kifayət olub-olmadığının əsas gös-
təricisidir.
Əməliyyat Operating Операцион- Maliyyə icarəsi olmayan bütün ica-
rələr əməliyyat icarəsidir.
icarəsi lease ная аренда,
операцион-
ный лизинг
Əhəmiyyət- Materiality Материаль- Əhəmiyyətlilik “mühüm olma” an-
layışı ilə eynilik təşkil edir. Əhə-
lilik ность miyyətli maddələr dedikdə, maliyyə
hesabatlarının istifadəçilərinin bil-
məli olduqları mühüm maddələr
başa düşülür.
Maliyyə hesabatları bütün mühüm
maddələri xüsusi olaraq əks etdir-
məlidir. Əhəmiyyətlilik prinsipi,
əsasən hesablanmasında daha çox
vaxt sərf edilən, mühasibatçılıqda
daha böyük dəyərə malik olan, he-
sabatlarda göstərilməsi zəruri və
faydalı sayılan maddələrlə bağlıdır.
Əhəmiyyətlilik prinsipinə görə, ma-
liyyə vəziyyətinin tam əks etdiril-
məsi və mühasibat dövründə mən-
fəət və zərərin hesablanması üçün
əhəmiyyət kəsb edən bütün maddə-
lər maliyyə hesabatlarında əks
olunmalıdır.

F
Fəaliyyətin Going Принцип Bu prinsip aşağıdakıların təmin
olunmasını tələb edir:
fasiləsizliyi concern непрерыв-
1. Müəssisə öz fəaliyyətini ən azı
prinsipi ности 12 ay ərzində davam etdirəcək;
деятельности 2. Əməliyyatların dayandırılmasına
nə ehtiyac, nə də bununla bağlı
müəssisənin istəyi var;

18
 
 3. Əməliyyatların bir hissəsinin ixti-
sar edilməsinə nə ehtiyac, nə də bu-
nunla bağlı müəssisənin istəyi var.
Faydalı Useful life Срок Faydalı istifadə müddəti:
istifadə полезного a) müəssisə tərəfindən aktivin isti-
fadə üçün hazır olması gözlənilən
müddəti использо-
müddət; və ya
вания
b) müəssisənin aktivdən əldə edəcə-
yi gözlənilən məhsulların və ya ox-
şar maddələrin sayıdır.
Fərdi sahibkar Sole trader Индивиду- Fərdi sahibkarlıq: Adətən, belə mü-
əssisənin yeganə sahibi olur və sa-
альный hibkar müəssisəni özü idarə edir –
предприни- məsələn, bərbərxana, qaynaqçı, mü-
матель hasib, vəkil, təlimçi, məhəllə düka-
nı və s.

G
Gəlirlilik Turnover Оборот Şirkətin gəlirliliyini müəyyən edən
əmsaldır.
Gəlir Revenue, Выручка Gəlir – hesabat dövrü ərzində kapi-
tal iştirakçıları (sahibkar, səhmdar)
Sales, İncome tərəfindən deyil, aktivlərin artması
və ya öhdəliklərin azalması şəklin-
də kapitalın artması ilə nəticələnən
iqtisadi faydanın artımıdır. Təşki-
latın əksər gəlirləri mənfəət-zərər
hesabatında öz əksini tapır. Aktiv-
lərin yenidən qiymətləndirilməsi ilə
bağlı yaranan gəlir digər məcmu
gəlirlər haqqında hesabatda qeyd
edilir və kapital ehtiyatlarına birba-
şa təsir edir.
Geri Redeemable Акции, Bu cür səhmlər əsasən tez bir za-
manda nağd pulun əldə edilməsi və
qaytarılan shares подлежащие ya hər hansı işin görülməsi (məsə-
səhmlər выкупу lən şirkətin yeni fəaliyyətə başladı-
ğı dövr üzrə lazimi işlərin görülmə-
si) üçün emissiya edilən səhmlərdir.
Əsasən mövcud səhmlərə emissiya
edilir və istənilən zaman geri alına
bilən səhmlərdir.
Geri alınma Redemption Погашение Əsasən səhmlərə aiddir. Daha ətraf-
lı Redeemable shares bölməsinə ba-
xın.
Güzəşt emissi- Rights issure Льготная Şirkətin mövcud səhmdarlarına ye-
ni səhmlərin bazar dəyərindən daha
yası, (haqların эмиссия ucuz qiymətə buraxılması demək-
emissiyası) dir.

19
 
 H
Hesablanma Accrual Начисление Daha ətraflı Accrued expense böl-
məsinə baxın.
Hesabdar Book-keeping Счетовод- Biznesin iqtisadi hadisələrinin ma-
liyyə istiqamətli ədəbiyyatlarında
mühasibatlıq ство sistemli qediyyatıdır. Hadisələr qis-
mində isə yalnız maliyyə axını ilə
nəticələnən əməliyyatlar başa düşü-
lür.
Hesablama Accrual basis Метод Bütün təsərrüfat əməliyyatları və
digər hadisələrin, uçot və hesabatda
metodu начисления həmin əməliyyatlardan pul vəsaitlə-
rinin mədaxil və məxaricindən asılı
olmayaraq, baş verdiyi hesabat
dövründə əks etdirilməsini nəzərdə
tutur.
Hesablanmış Accrued Начислен- Bəzən xərclər hesablanır, lakin he-
sabat dövrü ərzində ödənilmir, yəni
xərc expense ный öhdəliyimiz kimi qalır. Lakin mü-
расход vafiq xərclər baş verdiyinə görə biz
onları həmin maliyyə ilində qeyd
etməliyik.
Hesablar planı Chart of План счетов Baş kitabın hesablar strukturu təşki-
latın bütün növ uçot və hesabat tə-
accounts ləblərinin yerinə yetirilməsi üçün
kifayətdir. Hesablar planı hesablar
və onların subhesablarından ibarət-
dir. Mühasibat Uçotunun Beynəl-
xalq Standartının yanaşması üzrə
hesablar planının tətbiqinin icbari,
hətta sadəcə tövsiyyə olunan forma-
sı belə yoxdur. Mahiyyətcə hər bir
təşkilat öz hesab planını yenidən iş-
ləyə bilər. Əsas tələb isə hesab pla-
nının təşkilatın iqtisadi fəaliyyətini
əks etdirməsidir.
Hedcinq Hedging Хеджиро- Hedcinq – qeyri-müəyyən bazar şə-
raitinin risklərini azaltmaq məqsə-
вание dilə investisiya yatırımı və maliyyə
itkisindən müdafiə olunma üsulu-
dur. Xarici pul dövriyyəsi riski hed-
cinqdən istifadə edilərək kiçildilə
bilər. Hedcinqin əsas metodlarına
mədaxil və məxariclərin uyğunlaş-
dırılması, pul vəsaitlərinin qəbulu
və ödənişi zamanlarının irəliyə ötü-
rülməsi və ya gecikdirilməsi aid
edilir. Digər ümumi hedcinq meto-
duna nümunə kimi pul bazarı

20
 
 hedcinqini göstərmək olar. Pul ba-
zarı hedcinqi hər hansı valyuta ilə
borc götürülməsi, pul vəsaitinin ay-
rı valyutaya çevrilməsi və müqavilə
vaxtı bitənədək depozit şəklində
qoyulması və beləliklə valyutalar-
arası hərəkətdən faydanın götürül-
məsi kimi nəzərdə tutulur.
Hüquqi Legal Юридичес- Hüquqi öhdəlik aşağıdakılardan ya-
ranan öhdəlikdir:
öhdəlik obligation кая
(a) müqavilə (onun açıq-aydın və
задолжен- ya gizli şərtləri vasitəsilə);
ность (b) qanunvericilik; və ya
(c) qanunun qüvvəsi.
Hesabat Events after События Hesabat tarixindən sonrakı hadisə-
lər hesabat tarixi ilə maliyyə hesa-
tarixindən the reporting после batlarının dərc edilmək üçün təsdiq
sonrakı period отчётной olunduğu tarix arasındakı dövrdə
hadisələr даты baş verən mənfi və ya müsbət xa-
rakterli hadisələrdir. Bu hadisələrin
iki növü müəyyən oluna bilər:
(a) hesabat tarixində mövcud olan
şərtləri təsdiqləyən hadisələr (hesa-
bat tarixindən sonrakı hadisələr
üçün düzəliş tələb edir);
(b) hesabat tarixindən sonra yaran-
mış şərtləri təsdiqləyən hadisələr
(hesabat tarixindən sonrakı hadisə-
lər üçün düzəliş tələb etmir).
Hesab Bill Счёт Daha ətraflı Invoice bölməsinə ba-
xın.

İ
İllik hesabat Annual report Годовой Təsərrüfat subyektinin işinin yekun
nəticələrini xarakterizə edir. Onun
отчёт tərkibinə aşağıdakılar daxildir:
1. Mənfəət və zərər haqqında hesa-
bat;
2. Maliyyə Vəziyyəti Haqqında He-
sabat;
3. Kapitalda dəyişiklik barədə hesa-
bat;
4. Pul vəsaiti haqqında hesabat;
5. İzahlı qeydlər.
İnkişaf Development Разработка İrəliyə doğru tərəqqi, artma, yüksə-
liş, təkamül.
İqtisadi fayda Economic Экономичес- Gələcəkdə ehtimal olunan pul və-
saitlərinin daxilolmasıdır.
benefit кая выгода

21
 
İqtisadi dəyər Economic Экономи- Aktivin faydalı istifadə müddəti ər-
zində əldə olunan bütün pul vəsait-
value ческая lərinin hərəkətinin xalis məbləğidir.
стоимость
İlk mədaxil, First in, first Первым Ehtiyatların ilkin dəyərinin “ilk mə-
daxil – ilk məxaric” (FİFO) üsulu
ilk məxaric out поступил, ilə hesablanmasına əsasən, ilk ola-
первым raq alınan ehtiyat vahidləri satılır
продан, və nəticədə, hesabat dövrünün sonu
ФИФО üçün ehtiyatlarda qalan vahidlər
zaman baxımından ən son alınmış
və ya istehsal olunmuşdur.
İlkin və ya Historical Первона- İlkin (və ya tarixi) dəyər – aktivlə-
rin alış zamanı ödənilən pul vəsait-
tarixi dəyər cost чальная lərinin məbləği ilə ölçüldüyü dəyər-
стоимость dir.
İnvestisiya Investing Инвестици- İnvestisiya fəaliyyəti – uzunmüd-
dətli aktivlərin (əsas fondların) və
fəaliyyəti activities онная pul ekvivalenti hesab olunmayan
деятельность digər investisiyaların alışı və satışı
ilə bağlı əməliyyatları əks etdirən
fəaliyyətdir.
İnvestisiya Investment Инвестици- İnvestisiya mülkiyyəti – təşkilatın
adi biznes fəaliyyətində istifadə
mülkiyyəti property онная üçün deyil, müstəqil şəkildə pul və-
собствен- saiti qazandırmaq üçün istifadə et-
ность diyi mülkiyyətdir. Burada adi biz-
nes fəaliyyəti dedikdə, administra-
tiv məqsədlər üçün və ya istehsal və
xidmətlərin göstərilməsində , yaxud
satış məqsədilə aktivlərin istifadə
edilməsi nəzərdə tutulur. İnvestisi-
ya mülkiyyətinə nümunə olaraq
göstərmək olar:
– Adi biznes fəaliyyətində qısa
müddətdə satış üçün deyil, uzun-
müddətli kapital qiymətləndirməsi
üçün saxlanılan torpaq sahəsi;
– Təşkilatın mülkiyyətində olan və
digər təşkilata əməliyyat icarəsi
şəklində verilən əmlak
– Ana təşkilat tərəfindən törəmə
təşkilata lizinq ilə verilən əmlak;
– Gələcəkdə investisiya mülkiyyəti
kimi istifadəsi nəzərdə tutulan ya-
rımçıq və ya təmir edilən əmlak.
İnvoys Invoice Инвойс İnvoys – satış və ya alış əməliyya-
tında istifadə edilir. Təşkilat müştə-
riyə satış (xidmət) etdikdə, ona in-
voys göndərir. İnvoys müştərinin

22
 
 borclu olduğu məbləği ödəməsini
tələb edən sənəddir.
İdarəetmə Managerial Управлен- Maliyyə hesabatlarının hazırlanma-
sı, əsasən kənar istifadəçilərin mə-
uçotu accounting ческий lumat tələbatlarının ödənilməsi ilə
учёт əlaqədardır. Bu məlumat müəssisə-
ni idarə etmək üçün hazırlanmır.
Belə ki, müəssisənin rəhbərliyi tə-
rəfindən qərarların qəbul edilməsi
və müəssisənin effektiv şəkildə
idarə olunması üçün daha təfərrüatlı
və dəqiq məlumatlar tələb olunur.
Rəhbərliyin məlumat tələbatları
idarəetmə uçotu vasitəsilə ödənilir.
İndiki dəyər Present value Приведённая Aktiv və öhdəliklərin qiymətləndi-
rilməsi üsullarından biri, gələcək
стоимость gəlir və vəsaitin xərclənməsinin
diskontlaşdırılmış dəyəridir.
İlkin Prime entry Первичная Müəssisə əməliyyatlarını əks etdi-
rən məlumatın söz və rəqəmlə yazı-
qeydiyyat запись lışı nəzərdə tutulur. Bu qeydlərin
yazıldığı kitablar “ilkin qeydiyyat
kitabları” adlanır.
Əməliyyatlar mühasibat kitabların-
da hesab-fakturalar, qəbzlər, çeklər
(vauçerlər), bank hesabatları və s.
kimi sənədlər əsasında qeydə alınır.
Ledcer hesabı tərtib etməklə siz,
eyni bir şəxslə və ya eyni məqsəd
üçün aparılmış bütün əməliyyatları
bir yerdə toplamış olursunuz. Bu,
ay ərzində hər hansı bir müştəri ilə
nə qədər satış əməliyyatı aparıldığı
və ya hər hansı müştərinin qalığının
nə qədər olması kimi gündəlik sual-
ların cavablandırılmasında istifadə
etmək üçün əlverişli bir üsuldur.
Buna baxmayaraq, əgər əməliyyat-
lar birbaşa ledcer hesablarına daxil
olursa, bu, bir çox xətalara səbəb
ola bilər. Bütün əməliyyatların
qeyd olunduğuna və qeyd olunan
məbləğlərin doğru olduğuna əmin
olmaq üçün xüsusi bir yoxlanış sis-
temi yoxdur. Lakin lazımi dəqiqliyi
təmin etmək məqsədilə ilkin qey-
diyyat kitabları mövcuddur.
İlkin qeydiyyat kitabları aşağıdakı-
lardan ibarətdir:
1. Gündəlik satışlar kitabı və ya sa-
tışların qeydiyyatı;

23
 
 2. Gündəlik satınalmalar kitabı və
ya satınalmaların qeydiyyatı;
3. Gündəlik geri qaytarılmış satışlar
kitabı;
4. Gündəlik geri qaytarılmış satın-
almalar kitabı;
5. Kassa kitabı;
6. Jurnal.
İlkin balans Trial balance Оборотно- Aktivin ilkin dəyər əsasında qiy-
mətləndirilməsi onun əldə edilməsi
(sınaq balansı) сальдовая zamanı pul vəsaitlərinin və ya pul
ведомость, vəsaitlərinin ekvivalentlərinin ödə-
пробный nilmiş məbləği və ya verilmiş əvəz-
ləşdirmənin (mübadiləyə verilmiş
баланс qeyri-monetar aktivlərin, qəbul
edilmiş öhdəliklərin, buraxılmış ka-
pital alətlərinin) ədalətli dəyəri ilə
qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur.
İştirakçılar Users Пользо- Maliyyə hesabatlarının istifadəçilə-
ri. Maliyyə hesabatlarının təhlili
ватели müxtəlif istifadəçilər tərəfindən hə-
yata keçirilir. Maliyyə hesabatları-
nın müxtəlif istifadəçilərinə aşağı-
dakılar daxildir:
– İnvestorlar və potensial investor-
lar,
– Borcverənlər və potensial borcve-
rənlər,
– Ticarət kreditorları və təchizatçı-
lar,
– Rəhbərlik,
– İşçilər.
İmtiyazlı Preference Привилеги- “İmtiyaz” ifadəsindən də göründü-
yü kimi bu cür səhmlərin sahibləri
səhmlər shares рованные digər səhmdarlara (kapital səhmi
акции sahiblərinə) nisbətən müəyyən üs-
tünlüklərə malikdirlər:
1. Divident ödənilməsi: Rəhbərlik
divident vermək barədə qərar verdi-
yi zaman ilk öncə imtiyazlı səhm-
darlara ödəniş edilməlidir.
2. Likvidləşdirilmə zamanı kapita-
lın qaytarılması: Müəssisə likvid-
ləşdirildiyi zaman ödəniş müəssisə-
nin siyasətinə və dövlətin iflas haq-
qında qanunvericiliyinə əsasən hə-
yata keçirilməlidir. Lakin dəyişməz
olan bir qanun var ki, imtiyazlı
səhmdarlara ödənilməli olan məb-
ləğ adi səhmdarlardan əvvəl ödənil-
məlidir.

24
 
 İmtiyazlı səhmlərin digər xüsusiy-
yətləri:
– İmtiyazlı səhmdarların səs
vermək hüququ yoxdur;
– İmtiyazlı səhmlər geri alınan və
alınmayan olmaqla iki formada ola
bilər.
Geri alına bilən imtiyazlı səhmlər
müəyyən dövrdən sonra geri alınır
(imtiyazlı səhmdarlara qoyduqları
pul geri qaytarılır). İmtiyazlı səhm-
lər kredit kimi hesab olunur və mü-
əssisənin uzunmüddətli öhdəliyi ki-
mi tanınır. Çünki kreditdə olduğu
kimi geri alına bilən imtiyazlı
səhmlər də müəyyən dövrdən sonra
ödənilməlidir. Geri alına bilən imti-
yazlı səhmlər üzrə ödənilən divi-
dentlər faiz xərci kimi qəbul olunur
və MGHH-də maliyyə xərci şəklin-
də əks etdirilir.
Geri alınmayan imtiyazlı səhmlər
adından da göründüyü kimi, geri
alınmır. Onlar digər səhmlər kimi
qeyd olunur və maliyyə hesabatları-
nın kapital bölməsinə daxil edilir.
Onlar üzrə ödənilən divident mən-
fəətin bölüşdürülməsi kimi qəbul
edilir.

J
Jurnal Journal Журнал Jurnal – Təşkilatın standart əməliy-
yatlarından başqa (alış və satış) mü-
xabirləşmələr şəklində ilkin qeydiy-
yatının aparıldığı kitabdır. Jurnalda
amortizasiyanın hesablanması, he-
sabat dövrünün sonu üçün ehtiyat-
ların uçotu ilə bağlı qeydiyyatlar
aparılır.
Jurnal-order Ledger Бухгалтер- Mühasibatlıqda sintetik, xüsusi hal-
larda isə analitik uçotun xronoloji
ская qaydada qeydiyyatının aparıldığı
книга cədvəldir. Şahmat sxemi şəklində
tərtib olunan jurnal-orderdə əməliy-
yatlar bir yazılışla iki hesabda, yəni
həm debet, həm də kredit hesabında
əks olunur.
Əsas mühasibat kitabları – Baş ki-
tab, satışlar və satınalmalar kitabı-
dır.

25
 
 K
Kreditor borc Accounts Кредитор- Daha ətraflı Payables bölməsinə
baxın.
Payable ская
задолжен-
ность
Kapital Capital Капитал Daha ətraflı Equity bölməsinə ba-
xın.
Kapital Capital Капитальные Kapital məsrəfi ən ümumi şəkildə
uzunmüddətli aktivlərin alınmasına,
məsrəfi expenditure затраты keyfiyyətinin və iş imkanının artı-
rılmasına və tikintisinə çəkilən pul
vəsaitlərini ifadə edir. Nəticə etibarı
ilə kapitallaşan məsrəflər Maliyyə
Vəziyyəti Haqqında Hesabatda ak-
tivin yaranmasına səbəb olur. Adə-
tən kapital məsrəfləri cari xərclər-
dən fərqləndirilir.
Kapitallaş- Capitalisation Капитали- Bu anlayışın iki mənası var: Maliy-
yə uçotu nöqteyi-nəzərindən kapi-
dırma зация tallaşdırma hər hansı aktiv yaradan
məbləğin tanınması kimi xarakteri-
zə edilir. Məsrəfi kapitallaşdirmaq
yaxud silməyə dair yanaşmalar bir
çox standartda qeyd edilir. Kapital-
laşdırma anlayışının ikinci mahiy-
yəti ondan ibarətdir ki, təşkilatın
ümumi bazar dəyərinə, həmin təşki-
latın buraxdığı bütün səhmlərin he-
sablanmış ümumi bazar dəyəri kimi
yanaşılır.
Konstruktiv Constructive Подразуме- Hüquqi öhdəlikdən fərqli olaraq
konstruktiv öhdəlik keçmiş təcrübə-
öhdəlik obligation ваемая yə və əhdlərə əsaslanmaqla qarşı tə-
задолжен- rəfə tam şəkildə əminlik verir ki,
ность sözü keçən öhdəlik yerinə yetirilə-
cək. Nümunə: Məşhur brendlərin
satışı ilə məşğul olan Ticarət Mər-
kəzi satdığı məhsulların, başqa təc-
hizatçılarda daha aşağı qiymətə ol-
duğu halda alıcının ödədiyi məblə-
ğin yarısını kompensasiya olaraq
geriyə qaytaracağını elan edir. Bu
rəsmi olaraq təsdiq edilmiş hüquqi
öhdəlik deyil, lakin Ticarət Mərkə-
zinin nüfuzunu riskə atmayacağı
fikrini nəzərə alaraq, öhdliyin yeri-
nə yetiriləcəyinə əminlik yaranır,
təbii ki, alıcı başqa təchizatçılardan

26
 
 məhsulu daha aşağı qiymətə satın
ala biləcəyi təqdirdə konstruktiv
öhdəlik yaranmış hesab ediləcək.
Mahiyyətin forma üzərində üstün-
lüyü prinsipini rəhbər tutaraq, kons-
truktiv öhdəliyin yaranması nəzərə
alınmalıdır və sözsüz ki, yaranmış
vəziyyətlə əlaqədar açıqlama veril-
məlidir.
Konversiya Cost of Конверсион- Xam materialların hazır məhsula
çevrilməsi üçün çəkilən xərclərdir.
xərcləri conversion ные Tam hazır məhsulun alınması üçün
затраты çəkilən xərclərdir.
Kredit notası Credit note Кредит-нота Kredit notasından,satış hesab-faktu-
ralarında yol verilən səhvlərə düzə-
lişlər etmək və geri qaytarılan əm-
təələrin üçotunu aparmaq üçün isti-
fadə edilir.
Kupon Coupon rate Купонная Kupon dərəcəsi – maliyyə aləti üzrə
dövri ödənişlərin hesablanması
dərəcəsi ставка üçün tətbiq olunan faiz dərəcəsidir.
Maliyyə alətinin adı üzərində məhz
faiz dərəcəsi göstərilir. Xüsusilə,
qeyd etmək lazımdır ki, kupon də-
rəcəsi heç zaman diskontlaşdırma
dərəcəsi kimi tətbiq olunmur.
Keçmiş Prior period Ошибки Müəssisənin bir və ya bir neçə əv-
vəlki dövrlərini əhatə edən maliyyə
hesabat errors прошлых hesabatlarında aşağıdakı şərtləri tə-
dövrlərinin периодов min edən etibarlı məlumatdan isti-
səhvləri fadə edilməməsi və ya səhv təqdim
edilməsi nəticəsində buraxılmış
səhvlər və edilmiş yanlış bəyanat-
lardır:
(a) məlumat həmin dövrlərin maliy-
yə hesabatları dərc olunmaq üçün
razılıq verildiyi zaman mövcud ol-
duqda; və
(b) məlumatın həmin maliyyə hesa-
batlarının hazırlanması və təqdim
edilməsi zamanı əldə edilməsi və
uçota alınması məntiqi olaraq
mümkün hesab edildikdə.
Kapital Equity Капитал Kapital, öhdəliklər çıxıldıqdan son-
ra müəssisənin aktivlərində səhm-
darların qalıq payıdır. Müəssisədə
aktivlərdən bütün öhdəliklər çıxıl-
dıqdan sonra yerdə qalan məbləğ
kapitalı göstərir. Bu kapital müəssi-
sə üçün bir borcdur. Bu bütün öh-

27
 
 dəliklər ödənildikdən sonra müəssi-
sənin sahibkarlara olan borcunu
göstərir.
Kapital aləti Equity Долевой Bütün öhdəlikləri ödənildikdən
sonra şirkətin aktivləri üzrə sahibi-
instrument инструмент nin hüququnu təsdiq edən sənəddir.
Faktiki olaraq burda söhbət səhm-
lərdən gedir.
Kreditlər və Loans and Займы и Kreditlər və debitor borcları fəal
bazarda dövr etməyən, sabit və ya
debitor receivables дебиторская müəyyən edilən ödənişli maliyyə
borcları задолжен- aktivləridir. Belə maliyyə aktivləri
ность effektiv faiz metodundan istifadə
etməklə amortizasiya olunmuş də-
yərdə uçota alınır. Kreditlər və de-
bitor borcları, eləcə də amortizasiya
prosesində tanınmasına xitam və ya
dəyərdüşmədən gəlir və zərər Kon-
solidə edilmiş hesabatda tanınır.
Qazanılmış və ya çəkilmiş Faiz gə-
lirləri Konsolidə edilmiş hesabatda
"Faiz gəliri" kimi qeyd olunur. Bu
kateqoriyaya daxil olan aktivlər
uzunmüddətli aktivlər kimi təsnif-
ləşdirilir, balans hesabatı tarixindən
sonra 12 aydan çox olan ödəmə is-
tisna olmaqla cari aktivlər daxil
edilir.
Kreditor Payables Кредитор- Təchizatçılara və xidmətin göstəril-
məsinə görə olan qısamüddətli
borcları ская задол- borclar kreditor borclar adlanır.
женность
Kreditor Payables Книгапо- Daha ətraflı "Purchases ledger"
bölməsinə baxın.
borcları kitabı ledger купок
Xəzinə Petty cash Касса Kassa kitabı, uçot sisteminin bir
hissəsi olduğundan xüsusi növ ilkin
qeydiyyat kitabıdır. “Nəğd pul və-
saiti” və “bank hesabı” sütunları,
nəğd pul vəsaiti və bank hesablarını
bir hesabda birləşdirir. Bu zaman
əməliyyatları yenidən nəğd pul və-
saiti və bank hesablarına köçürmə-
yə ehtiyac yoxdur. Bu sütunlar he-
sab şəklində balanslaşdırılır və döv-
rün sonuna olan qalıqlar ilkin ba-
lansa köçürülür. Əməliyyatların
kassa kitabına köçürülməsi aşağıda-
kı şəkildə həyata keçirilir:
– Kassa kitabının mədaxil (daxil ol-
ma) tərəfi nəğd pul vəsaiti və ya

28
 
 bank hesabına yazılışların verilmə-
sini qeyd etmək üçün istifadə olu-
nur: məsələn, debitorların hər hansı
birindən pul vəsaitinin toplanması
(qəbul edilməsi).
– Ödəniş tərəfi pul vəsaitinə kredit
yazılışı verilən yazılışları qeyd et-
mək üçün istifadə olunur; məsələn,
nəğd pul vəsaiti ilə ödənilmiş əmək
haqqları.
– Hər hansı bir əməliyyat kassa ki-
tabına daxil edildikdən sonra müva-
fiq hesaba lazımı yazılış verilməli-
dir.
Köməkçi Plug Заглушка Yoxlama balansının debet və kredit
sütunları üzrə hesablanan cəmlər
hesab bir-birinə bərabər olmalıdır. Əgər
hər hansı bir səbəbdən yoxlama ba-
lansında bərabərlik (balans) əldə
edilmirsə, bu zaman köməkçi hesab
yaradılır və yoxlama balansındakı
fərq bu hesaba köçürülür.
Köməkçi hesab mühasib üçün çox
faydalı bir vasitədir. Köməkçi he-
sab vasitəsilə o, yoxlama balansın-
da çox asanlıqla bərabərlik əldə edə
bilər. Lakin köməkçi hesabın yara-
dılması müəyyən səhvlərin möv-
cudluğundan xəbər verir. Bu səhv-
lər aşkarlanmalı və düzəldilməlidir.
Köməkçi hesabdakı qalıq sıfıra bə-
rabər edilmədən maliyyə hesabatla-
rı hazırlana bilməz. Çünki köməkçi
hesab nə aktiv hesabı, nə öhdəlik
hesabı, nə gəlir, nə də xərc hesabı-
dır. Buna görə də köməkçi hesabın
qalığı nə MGHH-yə, nə də MVHH-
yə köçürülə bilər.

Keyfiyyət Qualitative Качествен- Mühasibat uçotunun keyfiyyət xü-

susiyyətləri (göstəriciləri) maliyyə
xüsusiyyətləri characteristics ные hesabatlarının hazırlanması və təq-
(göstəriciləri) характерис- dimatı üzrə fundamental qayda və
тики təlimatları özündə birləşdirir. Bu
göstəricilər sayəsində maliyyə he-
sabatları daha dəqiq və anlaşılan
olur.
Kapitalda Statement of Отчёт об Hesabat dövrü ərzində kapitalda
baş vermiş dəyişikliklərin və onun
dəyişikliklər changes in изменении mənbəsini, həmçinin bütün müm-
haqqında equity капитала kun ehtiyatları ozündə birləşdirən
hesabat hesabat növüdür.

29
 
 Q
Qısamüddətli Curren Кратко- Qısamüddətli öhdəliklər Maliyyə
Vəziyyəti Haqqında Hesabat tari-
(cari) öhdəlik liability срочное xindən sonra 12 ay və ya müəssisə-
обязатель- nin normal fəaliyyət dövrü ərzində
ство ödənilən öhdəliklərə deyilir. Məsə-
lən,
– Ticarət üzrə kreditor borcları, bar-
ter üzrə kreditor borclar da daxil ol-
maqla;
– Tələb əsasında ödənilməli olan
bank overdraftı;
– Cari vergi öhdəliyi;
– Hesablanmış, lakin ödənilməmiş
xərclər.
Qeydiyyat Day book Книга Bütün əməliyyatların qeyd olundu-
ğuna və qeyd olunan məbləğlərin
kitabı хронологи- doğru olduğuna əmin olmaq üçün
ческой xüsusi bir yoxlanış sistemi yoxdur.
записи Lakin lazımi dəqiqliyi təmin etmək
məqsədilə, ilkin qeydiyyat kitabları
mövcuddur.
Qaimə Delivery note Товарная Qaimə – üçtərəfli sənəd (göndərən,
alan və daşıyıcı) kimi təsnifləşdiri-
накладная lir. Malların təhvil və təslimi üçün
təqdim edilən sənəddir.
Qudvil, Goodwill Гудвилл, Qudvil – firmanın işgüzar nüfuzu
və ya onun bazar qiyməti ilə balans
işgüzar nüfuz деловая dəyərinin fərqidir.
репутация
Belə ki, müəssisənin aktivləri satıl-
sa, debitor borcları geri ödənilsə,
əldə olunan vəsaitlərdən öhdəliklər,
kreditor borcları çıxılsa, yerdə qa-
lan məbləğ artıq həmin müəssisənin
kapitalı və yaxud xalis aktivləri ola-
caq. Bu dəyər məhz həmin müəssi-
sənin faktiki uçot dəyəridir. Amma
təcrübədə bir çox hallarda, müəssi-
sələr bu dəyərdən daha yüksək də-
yərə satılır. Belə dəyərin formalaş-
masına təsir edən amillər müxtəlif-
dir (Bu haqda gələcək nəşrlərimiz-
də geniş məlumat verməyi planlaş-
dırırıq). Uçot dəyəri (xalis aktivlər)
ilə onun satıla biləcəyi dəyər ara-
sında fərq qudvil adlanır. Qudvil
adətən, bir müəssisənin digər müəs-
sisə tərəfindən alınması zamanı ya-
ranır.

30
 
Qalıq saxlama Imprest Система с Əksər təşkilatlar təsadüfi kiçik
məbləğli ödənişlərin edilməsi üçün
sistemi system обязатель- kassada müəyyən miqdarda pul və-
ным сальдо saiti saxlayır. Kassadan istifadə
üzərində nəzarət sistemi kassada
əvvəlcədən təyin edilmiş məbləğin
daim balansda saxlanılması ilə əla-
qədardır.
Qeyri-maddi Intangible Нематери- Qeyri-maddi aktiv – keçmiş hadisə-
lər nəticəsində yaranmış və gələ-
aktiv asset альный актив cəkdə istifadəsindən iqtisadi səmərə
gözlənilən, təşkilat tərəfindən nəza-
rət edilən və fiziki formaya məxsus
olmayan qeyri-maliyyə aktividir.
Qeyri-maddi aktiv kimi hesab edi-
lən aktivlərə kompyuter proqramla-
rı, patent, müəlliflik hüququ, müş-
təri siyahıları, françayzinq, lisenzi-
ya və s. aid etmək olar.
Qaytarılma- Irredeemable Акции, не Qaytarılmayan səhmlər – adi səhm-
lərlə oxşardır. Yəni, səhmdarın mü-
yan səhmlər shares подлежащие əyyən müddətdən sonra səhmlər
выкупу üçün ödənişin əvəzini təşkilatdan
almaq haqqı yoxdur. Səhmdarın
səhmlərini pul vəsaitinə çevirməyin
təkcə üsulu, həmin səhmləri digər
investora satmasıdır. Digər adi
səhmlər kimi qaytarılmayan səhm-
lər də dividend ödənişində, yəni
mənfəətin bölüşdürülməsində işti-
rak edir.
Qiymətləndir Measurement Измерение Maliyyə hesabatlarına daxil edilən
müxtəlif aktivlər, öhdəliklər, kapi-
mə və ya tal, gəlir və xərclərin pul dəyərləri
ölçülmə ilə müəyyən edilməsidir.
Qiymətləndirilməyə müxtəlif ya-
naşmalar mövcuddur (məsələn, il-
kin dəyəri, ədalətli dəyər, mümkün
xalis satış dəyəri, və s.).
Qəliz Onerous Обремени- Bu müqavilə əsasında çəkilən xərc-
lər müəssisəyə gələcəkdə gələn iqti-
müqavilələr contract тельный sadi səmərədən çox olur. BUMS-a
контракт görə belə müqavilələri iki üsulla
dəyərləndirmək lazımdır: öhdəlik
və dəyərdən düşmə.
Qiymətləndi- Provision Обеспечение Qiymətləndirilmiş öhdəlik:
rilmiş öhdəlik – müəssisənin keçmiş hadisələrin
nəticəsi kimi iqtisadi səmərənin
ötürülməsi üzrə hazırki hüquqi və
ya konstruktiv formada öhdəliyi
var;
31
 
 və ehtimal olunur ki, öhdəliyi ödə-
mək üçün iqtisadi səmərə daşıyan
resursarın xaric olması tələb oluna-
caq;
və öhdəliyin məbləği etibarlı şəkil-
də təxmin edilə bilər.
Qalıq dəyəri Residual Остаточная Aktivin faydalı istifadə müddətinin
sonunda müəssisənin, aktivin
value стоимость silinməsi müqabilində əldə etməyi
gözlədiyi məbləğdir.

L
Likvidlik Liquidity Ликвидность Likvidlik – aktivin pula çevrilmək
qabiliyyətidir. 1) Borc alan subyek-
tin müəyyən olunmuş zaman ərzin-
də müəyyən olunmuş məbləğdə
borc vəsaitini ödəmə qabiliyyətidir.
Bu baxımdan bank işində likvid
müştəri, likvid müəssisə ifadələri
işlənilir.
2) Fond bazarında mövcud olan
qiymətlərlə qiymətli kağızların bü-
tünlüklə yerləşdirilə bilinməsi qabi-
liyyəti, səviyyəsidir. Yəni bazarın
likvidliyi ifadəsi qiymətli kağızın
maneəsiz, rahat qaydada reallaşdı-
rılması qabiliyyətini göstərir.
3) İqtisadi subyektin, xüsusilə mü-
əssisənin sərəncamında olan aktiv-
lərin, yaxud digər qiymətlilərin
nağd pul vəsaitlərinə çevrilə bilin-
məsi qabiliyyəti, səviyyəsidir. Elmi
ədəbiyyatlarda və işgüzar müstəvi-
də l ifadəsi daha çox bu mənada iş-
lənilir. Bu cür aktivlər likvid aktiv-
lər, yaxud mobil aktivlər adlanır.

M
Mühasibat Accounting Учёт Bütün təsərrüfat subyektlərinin hə-
yata keçirdiyi maliyyə-təsərrüfat
uçotu əməliyyatlarının fasiləsiz və sənəd-
lə əks etdirilməsini formalaşdıran,
əmlakı, öhdəlikləri, gəlir və xərclə-
ri, onların dəyişməsi haqqında in-
formasıyaları dəyər ifadəsi ilə yı-
ğan, qeydiyyata alan, ümumiləşdi-
rən və qaydaya salan tətbiqi sənəd-
dir. Eyni zamanda digər özünəməx-
sus prinsiplər əsasında qurulmuş
uçot üsuludur.

32
 
Mühasibat Accounting Бухгалтер- Mühasibat uçotu obyeklərinin pul
ifadəsində əks etdirilməsi üsuludur.
qiymətləndir- estimate ская Hər bir təsərrüfat subyektinin təsər-
məsi оценка rüfat vasitələrinin qiymətləndiril-
məsi onların faktiki maya dəyərinə
istinad edir. Bu yolla qiymətin real-
lığına nail olunur.
Mənfəətin Appropriation Отчёт о Bu hesabat tərəfdaşlıq üçün mənfə-
ət bölüşdürülməsi üzrə eyni funksi-
bölüşdürül- statement распреде- yanı yerinə yetirir, lakin ümumi
məsi лении ledger hesabı kimi təqdim olunur
üzrə hesabat прибыли və sütun üzrə bölünür. Fərq yalnız
təqdimat formatındadır.
Müstəqil Business Принцип Qayda üzrə təşkilatın iqtisadi fəa-
liyyəti ilə həmin təşkilatın sahibinin
təsərrüfat entity concept автоном- iqtisadi fəaliyyəti birləşdirilməməli,
vahidi ности yəni ayrıca nəzərdə tutulmalıdır.
konsepsiyası хозяйствен- Məsələn: sahibkarın ofisi üçün aldı-
ной единицы ğı mebel biznes əməliyyatı hesab
edilir, lakin əgər bu mebel sahibka-
rın yaşayış evi üçün alınarsa, bu ar-
tıq biznes əməliyyatı deyil və bunu
təşkilatın fəaliyyətinə aid etmək ol-
maz. Elə istisna hallar başa verə bi-
lər ki, fərdi müəsisənin sahibkarı öz
şəxsi və biznes vəsaitlərini eyni tu-
taraq fəaliyyət göstərsin. Fərz edək
ki, sahibkar ticarət mərkəzində alış-
veriş məqsədləri üçün üzərində olan
və biznesinə məxsus bank hesabı
kartından istifadə edir. Öz şəxsi
məqsədləri üçün biznes vəsaitinin
sərf edilməsi kapitalın azalması ilə
nəticələn sahibkar çıxarışı hesab
edilməlidir.
Müqayisəlilik Comparability Сравнимость Maliyyyə məlumatlarının keyfiyyət
göstəricilərindən biridir. istifadəçi
üçün faydalı olması baxımından
məlumatlar dövrlər, eləcə də təşki-
latlar üzrə müqayisə aparmağa im-
kan verməlidir. Maliyyə məlumatı-
nın dövrlərarası müqayisəsi investi-
siya qərarlarının qəbul edilməsi im-
kanı yaradır. Burada müqayisənin
təşkil edilə bilməsinin əsas elementi
kimi təşkilatın ardıcıl həyata keçir-
diyi uçot siyasəti çıxış edir. Fərqli
təşkilatların hesabatları üzrə müqa-
yisə imkanı istifadəçiyə təbii ki, ye-
nə də investisiya qərarı qəbul etmə-
si adına şirkətlər arasında seçim et-
məsinə yardım edir.

33
 
Maya dəyəri Cost Себестои- Məhsul (iş, xidmət), təbii resurslar,
xammal, material, yanacaq, enerji,
мость əsas fond istehsalı prosesində, həm-
çinin onların istehsalı və satışında
yaranan digər məsrəflərin müəyyən
edilməsində istifadə olunan dəyər
qiymətləndirilməsidir.
Maliyyə Finance cost Финансовые Maliyyə xərcləri adətən maliyyə
cəlb edilməsi ilə bağlı xərcləri əks
xərcləri расходы etdirir. Buna uzun-müddətli (kredit,
ipoteka) və qisa-müddətli (kredit
xətti) borclarla bağlı faiz və digər
xərclər, maliyyə lizinqi ilə bağlı
maliyyə xərcləri, xarici valyutada
olan borcların məzənnə fərqi və s
aid edilir.
Maliyyə Finance lease Финансовая Maliyyə icarəsi aktiv üzrə mülkiy-
yət hüquqlarına aid bütün risk və
icarəsi аренда mükafatların ötürülməsini təmin
edən icarə növüdür. Sonda mülkiy-
yət hüququ həm keçə, həm də keç-
məyə bilər.
Maliyyə uçotu Financial Финансовый Maliyyə uçotu əməliyyatın mənbə-
yi, onun maliyyə hesabatlarında ta-
accounting учёт nınması, işlənilməsi və yekun icma-
lı daxil olmaqla, maliyyə əməliy-
yatlarının qeydiyyatı və təqdimatı
prosesidir.
Maliyyə aktivi Financial Финансовый Başqa şirkətdə pul vəsaiti və ya ka-
pital aləti, və ya müəssisə üçün
asset актив yaxşı şərtlərlə pul vəsaitini almaq
və ya maliyyə alətlərini mübadilə
etmək hüququ verən müqavilədir.
Maliyyə aləti Financial Финансовый Maliyyə aləti bir müəssisənin ma-
liyyə aktivinin və digər müəssisənin
instrument инструмент kapital aləti və ya maliyyə öhdəliyi-
nin yaranmasına səbəb olan hər
hansı müqavilədir.
Maliyyə Financial Финансовое Maliyyə öhdəçiliyinə əsasən debi-
torun kreditor ilə bağlanılan müqa-
öhdəliyi liability обязатель- vilədə müəyyən olunan şərtlər əsa-
ство sında ona ödəniş və ya ödənişlər et-
məsini tələb edir və ya iki tərəf
arasında maliyyə xarakterinə malik
müəyyən hüquqları və ya öhdəliklə-
ri müəyyən edir.
Maliyyə Financial Финансовая Maliyyə hesabatları müəssisənin
maliyyə vəziyyətinin və maliyyə
Hesabatı statements отчётность nəticələrinin strukturlaşdırılmış təq-
dimatıdır.

34
 
 Ümumi təyinatlı maliyyə hesabatla-
rının məqsədi müxtəlif istifadəçilər
tərəfindən iqtisadi qərarların qəbul
edilməsi zamanı müəssisənin ma-
liyyə vəziyyəti, maliyyə nəticələri
və pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqın-
da informasiyanın təmin edilməsi-
dir. Həmçinin, maliyyə hesabatları
idarəetmənin ona həvalə edilmiş re-
sursları necə istifadə etdiyinin nəti-
cələrini göstərir. Bu məqsədə nail
olmaq üçün maliyyə hesabatları
müəssisənin aşağıda qeyd olunan
maddələri üzrə informasiyanı təq-
dim etməlidirlər:
(a) aktivləri;
(b) öhdəlikləri;
(c) kapitalı;
(ç) mənfəət və zərəri daxil olmaqla,
gəlir və xərcləri;
(d) kapitalda digər dəyişiklikləri; və
(e) pul vəsaitlərinin hərəkəti.
Bu informasiya, qeydlərdə təqdim
edilmiş digər informasiya ilə birlik-
də, maliyyə hesabatlarının istifadə-
çilərinə müəssisənin pul vəsaitləri-
nin gələcək hərəkətini və xüsusi
olaraq onların vaxt üzrə bölüşdürül-
məsini və müəyyənliyini proqnoz-
laşdırmağa yardım edir.
Maliyyələşdir Financing Финансовая Maliyyələşdirmə fəaliyyəti müəssi-
sənin ödənilmiş kapitalı və alınmış
mə fəaliyyəti activities деятельность borc vəsaitlərinin məbləği və tərki-
binin dəyişməsi ilə nəticələnən fəa-
liyyətlərdir.
Malların Goods Извещение о Malların faktiki adı və faktiki sayı
barəsində malları alan tərəfindən
alınması received note получении tərtib olunmuş sənəddir.
barədə bildiriş товара
Mənfəət-zərər Income Отчёт о Mənfəət-zərər hesabatı – hesabat
dövrü ərzində əldə edilmiş gəlirləri
hesabatı statement прибылях və çəkilmiş xərcləri əks etdirən he-
и убытках sabatdır.
Mal-material Inventories Товарно-ма- Mal-material – adi biznes fəaliyyə-
tində satış və ya istehsal üçün sax-
териальные lanılan, və ya xidmətlərin göstəril-
запасы məsində istifadə edilən aktivlərdir.
Mal-materiallara aşağıdakılar aid
edilə bilər:

35
 
 – Alınan və yenidən satış üçün sax-
lanılan aktivlər;
– İstehsal edilmiş hazır məhsullar;
– İstehsal edilmiş yarımfabrikatlar;
– İstehsal prosesində istifadə edilən
xammal və s.
Marja Margin Маржа Daha ətraflı Profit margin bölməsi-
nə baxın.
Müvəqqəti Suspense Счёт до Hesabın təhlili və daimi təsnifatı
gözlənilən şübhəli daxilolmalar, və
hesab account выяснения ödənişlər, və ya uyğunsuzluqlar ke-
çirmək üçün müvəqqəti istifadə
olunan hesabdır.
Maliyyə Notes to Коммента- Qeydlər maliyyə hesabatları istifa-
dəçilərinin maliyyə hesabatlarını
hesabatlarına accounts рии к daha yaxşı anlaması üçün maliyyə
şərhlər/qeyd- отчётности hesabatlarında verilən əlavə cədvəl-
lər lər və digər məlumatlardır. Maliyyə
hesabatlarına verilən qeydlər maliy-
yə hesabatlarının vacib tərkib hissə-
sidir.
Maliyyə hesabatlarına verilən qeyd-
lərə aşağıda verilən məlumatlar da-
xildir:
– əhəmiyyətli uçot siyasətləri və
izahlı qeydlər;
– müəssisəyə təsir edən risk və qey-
ri-müəyyənliklər;
– maliyyə hesabatlarında tanınma-
yan (qeyd olunmayan) ehtiyatlar və
öhdəliklər (məsələn, mineral ehti-
yatları);
– coğrafi və biznes seqmentləri
haqqında məlumat;
– hesabat dövrünün sonunda baş
verən müəyyən hadisələr haqqında
məlumat;
– rəhbərlik tərəfindən şirkətin gələ-
cəyi ilə bağlı edilmiş əsas fərziyyə-
lərlə bağlı məlumat
– MHBS-nin tələblərindən yayın-
malar.
Mənəvi Obsolescence Моральное Yeni eyni funksiyalı daha səmərəli
texnologiyaların tətbiqi nəticəsində
köhnəlmə устаревание aktivin dəyərinin azaldılmasına mə-
nəvi köhnəlmə deyilir.
Mənfəət və ya Profit or loss Прибыль или Müəyyən dövr ərzində qazanılmış
gəlirləri və həmin gəlirləri əldə et-
zərər убыток mək üçün sərf olunmuş xərcləri əks
etdirir.

36
 
Münasiblik Relevance Релевант- Keçmiş, cari və gələcək hadisələrə
qiymət vermək və ya keçmişdə
ность verilmiş məbləğləri təsdiqləmək və
yaxud düzəltməkdə kömək etməklə
istifadəçilərin müvafiq iqtisadi
qərarlar qəbul etmələrinə təsir edən
məlumat münasib məlumat hesab
edilir.
Məcmu Gə- Statement of Отчёт о Müəyyən, dövr üçün təşkilatın bü-
tün növ gəlirlərin birləşdirən vahid
lirlər haqqında comprehen- совокупном hesabat növüdür. Mənfəət, zərər və
hesabat sive income доходе digər məcmu gəlirdən ibarətdir.
Maliyyə Statement of Отчёт о Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabat
müəssisənin müəyyən tarixdə sahib
vəziyyəti financial финансовом olduğu resursları və borclarını əks
haqqında position положении etdirən maliyyə vəziyyətini göstə-
hesabat rir. Maliyyə vəziyyəti haqqında he-
sabatda ən azından aşağıda göstəri-
lən məbləğləri əks etdirən sətir
maddələri olmalıdır:
1. Torpaq, tikili və avadanlıq;
2. İnvestisiya əmlakı;
3. Qeyri-maddi aktivlər;
4. Maliyyə aktivləri ((e), (h), və (i)
bəndlərində göstərilmiş aktivlər is-
tisna edilməklə);
5. İştirak payı metodu ilə uçota
alınmış investisiyalar;
6. Bioloji aktivlər;
7. Mal-material ehtiyatları;
8. Ticarət və digər debitor borcları;
9. Pul vəsaitləri və onların ekviva-
lentləri;
10. 5 saylı MHBS-ya uyğun olaraq
satış məqsədilə nəzərdə tutulan ki-
mi təsnif edilən cəmi aktivlər;
11. Ticarət və digər kreditor borcla-
rı;
12. Qiymətləndirilmiş öhdəliklər;
13. Maliyyə öhdəlikləri ((j)və (k)
bəndlərində göstərilmiş öhdəliklər
istisna edilməklə);
14. Mənfəət vergisi adlı 12 saylı
MUBS-da müəyyənləşdirildiyi ki-
mi, qısamüddətli vergi üzrə aktiv və
öhdəliklər;
15. Mənfəət vergisi adlı 12 saylı
MUBS-da müəyyənləşdirildiyi ki-
mi, təxirə salınmış vergi öhdəliklər
və təxirə salınmış vergi aktivləri;

37
 
 16. Səhmdar kapitalında azlıqların
payı;
17. Əsas müəssisənin kapital sahib-
lərinə aid olan buraxılmış səhmdar
kapitalı və kapital ehtiyatları.
Mahiyyətin Substance Приоритет Maliyyə hesabatlarında əks
etdirilən əməliyyatların və digər
formadan over form содержания hadisələrin düzgün olması üçün
üstünlüyü над формой həmin əməliyyatlar və hadisələr
onların iqtisadi mahiyyətinin
hüquqi formasından üstünlüyü
prinsipi əsasında təqdim
olunmalıdır.

N
Neytrallıq Neutrality Нейтраль- Neytrallıq da obyektivliyə əsasla-
nan bir konsepsiyadır. Bu konsepsi-
ность yaya görə maliyyə hesabatları ney-
tral olmalıdır, xətalardan, şəxsi rəy-
lərdən və lazımsız reklam xarakterli
məlumatlardan uzaq olmalıdır.
Neytrallıq düzgün təqdimatın əsas
aspektidir, çünki yanlış maliyyə
məlumatları düzgün təqdimata nail
olmağa imkan vermir.
Nominal kitab Nominal Номинальная Daha ətraflı"General ledger" böl-
məsinə baxın.
ledger книга
Nizamnamə Authorised Уставный Bu müəssisənin emissiya edə bilə-
cəyi kapitalın maksimum məbləği-
kapitalı share капитал dir. Bu, adətən müəssisənin nizam-
və emissiya capital или капитал, namə sənədində qeyd olunur.
edilmiş разрешённый Emissiya edilmiş kapital təsdiqlən-
kapital к выпуску miş kapitalın maksimum sayının
faktiki emissiya olunmuş hissəsini
(Elan edilmiş gostərən kapitaldır. Emissiya olun-
səhmlər) muş kapital heç vaxt təsdiqlənmiş
kapitaldan çox ola bilməz.

Ö
Öhdəlik Debenture Облигация Öhdəlik – malların (iş və xidmətlə-
rin) alınması və bununla əlaqədar
sənədi müəyyən şərtlərin yerinə yetirilmə-
si ilə bağlı büdcə təşkilatlarının gə-
ləcək xərclərinin icrası ilə əlaqədar
dövlətin öz üzərinə götürdüyü təəh-
hüddür.
Öhdəlik Liability Обязатель- Öhdəlik müəssisənin keçmiş hadi-
sələr nəticəsində yaranmış və yeri-
ство nə yetirilməsi iqtisadi səmərəni

38
 
 özündə əks etdirən resursların mü-
əssisədən axını ilə nəticələnən cari
öhdəliyidir.
Öhdəlik Obligating Обязываю- Bir öhdəlik yaradan hadisə hüquqi
və ya konstruktiv öhdəlik yaradır.
yaradan event щее Hüquqi öhdəlik, hüquqi əlaqələrin
hadisə событие nəticəsi kimi məs., müqavilələrin
şərtinə görə yaranır.
Konstruktiv öhdəlik, müəssisənin
fəaliyyəti ilə bağlı yaranır. Müəssi-
sə tərəfindən həyata keçirilən hər
hansı bir fəaliyyət nəticəsində qarşı
tərəfdə müəssisənin müəyyən öhdə-
liyi ödəyəcəyi ilə bağlı əsaslı bir
inam yaranırsa, bu halda konstruk-
tiv öhdəlik mövcud olur.
Ödənişin təs- Remittance Уведомление Ödəyici tərəfindən göndərilən, mal
və xidmətə görə ödənişi təsdiq edən
diqi haqqında advice об оплате sənəddir.
sənəd
Ödənilmiş Paid-up share Внесённый Səhmdarlar tərəfindən qoyulmuş
kapitalın ümumi məbləğidir. Bu
kapital capital капитал kapital dəyəri şirkətin ümumi kapi-
talının dəyərindən az ola bilər, çün-
ki şirkət elan etdiyi kapitalın hamı-
sını emissiya etməyə bilər.
Ödənilmiş kapital şirkət səhmləri-
nin satışından əldə edilmiş puldur,
ancaq borc deyil.

P
Pul vəsaitləri Cash Денежные Nağd, eləcə də bank hesabında olan
cəmi pul vəsaitləridir. Praktiki ola-
средства raq, nəzarət məqsədi ilə pul vəsait-
lərinin müxtəlif növlərinin (məsə-
lən, fərqli valyuta məzənnəsində
olan bank hesabları) baş kitabda ay-
rıca qeyd edilməyi daha məqsədə-
uyğun hesab edilir, lakin sadəlik
baxımından adətən bütün likvid pul
vəsaitləri vahid ad altında nəzərə
alınır.
Pul vəsait- Cash Денежные Dəyərin itirilməsi riskinin az olması
ilə pul vəsaitlərinə asanlıqla çevrilə
lərinin ekvi- equivalents эквиваленты bilən qisamüddətli yüksək likvidli
valentləri investisiyalardır. Onlar quruluşca
fərqli ola bilər: depozitlər və qısa-
müddətli qiymətli kağızlar. Bir qay-
da olaraq, istifadəsiz pul vəsaitləri-
nin qısamüddətli investisiyası üçün

39
 
 alınır ki, pullar bank hesabında qa-
laraq dəyərsizləşməsin və əlavə və-
sait cəlb etmiş olsun. Bu aktivlərin
ayrıca hesab olaraq uçota alınması-
na baxmayaraq, Pul Vəsaitlərinin
Hərəkəti Haqqında Hesabatı hazır-
layarkən, onlar ümumi şəkildə pul
vəsaitləri adı altında birləşdirilir,
yəni qiymətli kağızlara olan investi-
siyaya bu hesabatın ayrıca "İnvesti-
siya fəaliyyəti" bölməsində baxıl-
mır.
Pul Cash flows Денежные Pul vəsaitləri və onların ekvivalent-
lərinin mədaxilini və məxaricini
vəsaitlərinin потоки ifadə edir. Belə ki, maliyyə məlu-
hərəkəti matının istifadəçisi üçün , dövr üzrə
pul vəsaitlərinin hansı məqsədlərlə
istifadəsi və pulun daxilolma mən-
bələri kimi nəyin çıxış etməsini bil-
mək olduqca vacibdir. Bu kimi
məlumatların açıqlanması üçün
Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq
Standartı Pul Vəsaitlərinin Hərəkəti
Haqqında Hesabatın hazırlanmasını
tələb edir.
Prinsiplər, Framework Принципы Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq
Standartlarının Çərçivə Sənədində
əsaslar (Konseptual Əsaslarda) əks olun-
muş mühasibat uçotunun əsas anla-
yışları olmadan maliyyə hesabatları
mövcud ola bilməz, yəni maliyyə
hesabatları bu prinsiplər əsasında
qurulub. Çərçivə Sənədi mühasibat
uçotu standartlarının əsasını təşkil
edən fundamental prinsipləri təq-
dim edir. Bu prinsiplər maliyyə he-
sabatlarını keyfiyyət göstəriciləri
ilə təmin edir.
Pul aktivləri Monetary Монетарные Pul vəsaitləri və elecə də tez pula
çevrilən aktivlərdir (məsələn, debi-
assets активы tor borcları və ya qısa müddətli in-
vestisiyalar).
Pul vəsait- Statement of Отчёт о Pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqinda
hesabat il ərzində daxil olmuş pul
lərinin hərə- cash flows движении vəsaiti və pul vəsaiti ekvivalentini
kəti haqqında денежных və həmin vəsaitlərin hansi məqsəd-
hesabat средств lər üçün sərf edildiyini göstərir.
Müəssisə pul vəsaitlərinin hərəkəti
haqqında hesabatı aşağıdakı metod-
lardan birindən istifadə etməklə ha-
zırlamalıdır:

40
 
 a) Pul vəsaitləri daxilolmaları və
xaricolmalarının əsas növləri haq-
qında məlumatı açıqlayan birbaşa
metod; və ya
b) Qeyri-pul xarakterli əməliyyatla-
rın nəticələri, əməliyyat fəaliyyətlə-
rindən yaranan hər hansı təxirə sa-
lınmış, hesablanmış keçmiş və gə-
ləcək pul vəsaitləri daxilolmaları və
ya xaricolmaları, eləcə də investisi-
ya və maliyyələşdirmə fəaliyyətlə-
rindən yaranan pul vəsaitlərinin hə-
rəkəti ilə bağlı gəlirlərin və ya xərc-
lərin maddələri nəzərə alınmaqla,
xalis mənfəət və ya zərərə düzəliş-
lərin edilməsini nəzərdə tutan dola-
yı metoddur.

R
Razılaşma Held to Удержива- Maliyyə aktivləri və maliyyə öhdə-
liklərinin növlərindən biridir. Ümu-
əsasında maturity емые до miyyətlə, maliyyə aktivlərinin növ
saxlanılan погашения olaraq dəyişiklik göstərməsi təşki-
latın həmin aktivlərlə bağlı niyyə-
tindən asılıdır. Bu növ maliyyə ak-
tivi təşkilatın aktivi yetkinlik halına
çatmasına qədər geri götürməməsi
və ondan müəyyən edilmiş ödəniş-
lərin əldə edilməsi məqsədilə saxla-
ması vəziyyətinə aid edilir. Təşkila-
tın bu növə aid edilən maliyyə öh-
dəlikləri isə təşkilatın bu öhdəlikləri
kənara satmasını planlaşdırmaması
vəziyyətinə aid edilir. Bu növ ma-
liyyə aktivləri və öhdəlikləri ilkin
tanınmadan sonra amortizasiya
edilməklə qeydiyyatda saxlanılır.
Rentabellik Profit margin Рентабель- Mənfəət əldə etmək məqsədilə fəa-
liyyət göstərən iqtisadi subyektin –
ность müəssisənin, təşkilatın, fiziki şəxs
kimi təsərrüfat subyektinin fəaliy-
yətinin iqtisadi səmərəliliyinin gös-
təricisidir. Rentabellik müəssisədə
müəyyən vaxt ərzində (ay, rüb, il)
təsərrüfat fəaliyyətinin göstəricilə-
rindən biridir. İstehsal müəssisəsin-
də r. iki səviyyədə hesablanır: isteh-
salın rentabelliyi və məhsulun ren-
tabelliyi. İstehsalın rentbelliyi ba-
lans mənfəətinin əsas istehsal fond-
larının orta illik dəyəri ilə normal-

41
 
 laşdırılmış dövriyyə vəsaitinin də-
yərinin cəminə nisbəti kimi hesab-
lanır. Məhsulun rentabelliyi isə
məhsul satışından əldə olunan mən-
fəətin onun maya dəyərinə nisbəti,
həmçinin mənfəətdən birbaşa mad-
di xərclər çıxılmaqla maya dəyərinə
nisbəti kimi hesablanır. Ticarət mü-
əssisələrində rentabellik balans
mənfəətinin mal dövriyyəsinin həc-
minə, yaxud mənfəətin tədavül
xərclərinə nisbəti kimi müəyyən
olunur.
Realizasiya Realisable Стоимость Realizasiya dəyəri: aktivlər maliyyə
hesabatlarında onların normal satı-
dəyəri value реализации şından hal-hazırda əldə edilə bilə-
cək məbləğlə göstərilirlər. Öhdəlik-
lər maliyyə hesabatlarında normal
fəaliyyət zamanı öhdəliyi yerinə ye-
tirmək üçün lazım olan pul vəsaiti
və ya onun ekvivalentlərinin dis-
kontlaşdırılmamış məbləğində gös-
tərilir.

S
Səhvlərin Adjusting Корректи- Yoxlama balansı hesabların riyazi
dəqiqliyini yoxlamaq üçün hazırla-
düzəldilməsi event рующее nır. Əgər yoxlama balansı balans-
событие laşmırsa, deməli hesablarda bəzi
hesablama səhvləri var və bunlar da
öz növbəsində müəyyənləşdirilməli
və düzəldilməlidir.
Satış üçün Available for Доступные Müəssisənin adi fəaliyyəti zamanı
satış məqsədi ilə saxlanılan, satış
nəzərdə sale для продажи üçün istehsal prosesində saxlanılan
tutulan mallar xammal və ya materialdır.
Satılan Cost of goods Себестои- Satılan məhsulların maya dəyərinə
aşağıdakılar aiddir:
məhsulun sold мость
– Satış üçün nəzərdə tutulmuş
maya dəyəri проданных əmtəələrin satınalma xərci;
товаров – İstehsalat müəssisələri üçün satıl-
mış əmtəələrin istehsalat xərci;
Xidmət göstərən müəssisələr üçün
satışların maya dəyəri dedikdə, gös-
tərilən xidmətlərin xərci başa düşü-
lür.
Satışların Cost of Sales Себестои- Cari dövrdə satılan məhsulun dəyə-
ridir. İlin əvvəlinə olan mal mate-
maya dəyəri мость rial+satınalmalar – ilin sonuna olan
продаж mal-material ehtiyati.

42
 
Sahibkar Drawings Изъятие Sahibkarın şəxsi məqsədi üçün ka-
pitaldan çıxartdığı pul vəsaitidir.
çıxarışı
Səhm üzrə Earnings per Прибыль на Səhmlər üzrə qazanclar müvafiq
dövr ərzində əsas şirkətin adi səhm
mənfəət share акцию sahiblərinə aid olan mənfəət və ya
itkinin (surət) tədavüldə olan adi
səhmlərin orta sayına (məxrəc) bö-
lünməsi ilə hesablanır.
SMİM (son Last in, first Последним SMİM (son mədaxil, ilkin məxaric)
– Anbara son gələn ehtiyatların bi-
mədaxil, ilkin out поступил, rinci satılması (istifadəsi) ilə əlaqə-
məxaric) первым dar mal-materialların qiymətləndi-
продан, rilməsi metodudur. Bu metodun is-
ЛИФО tifadəsi qadağan edilmişdir.

Satışlar üzrə Receivables Книга Daha ətraflı Sales Ledger bölməsi-

nə baxın.
kitab ledger продаж
Satış kitabı Sales ledger Книга Gündəlik satışlar kitabı və ya satış-
ların qeydiyyyatı kreditlə həyata
продаж keçirilmiş bütün satışların müfəssəl
qeydiyyatıdır.
Səhm Share Акция Öz sahibinə emitentin (səhmi bura-
xan şirkətin) gəlirinin bir hissəsini
dividend şəklində almaq, emitentin
idarə olunmasında iştirak etmək və
emitentin ləğvi halında geridə qalan
əmlakın bölüşdürülməsi zamanı hə-
min əmlakın bir hissəsini əldə et-
mək hüququnu verən pay qiymətli
kağızıdır.
Səhm Share Премия по Səhmlərin emissiyası zamanı ni-
zamnamə kapitalına qoyuluşların
mükafatı premium акциям (əməliyyat xərclərini çıxmaqla) bu-
raxılmış səhmlərin nominal dəyə-
rindən artıq olan hissəsi, səhmdar
kapitalında dəyişikliklər hesabatın-
da səhm mükafatı kimi uçota alınır.
Səhmdar Shareholder Акционер Müəssisənin səhmləri sərmayəçilə-
rə satılır və buradan əldə olunmuş
pul vəsaiti şirkətin fəaliyyətində is-
tifadə olunur. Səhmləri alan sərma-
yəçilər şirkətin səhmdarı, başqa
sözlə onun sahibi olurlar. Məhdud
məsuliyyətli müəssisənin fərdi sa-
hibkarlıq və ortaqlıqdan əsas fərqi
ondadır ki, burada şirkətin səhm-
darlarının (sahiblərinin) şirkətə gö-
rə cavabdehliyi və ya məsuliyyəti
yalnız səhmdarın sərmayəsinin
məbləği ilə məhdudlaşır.

43
 
 Ş
Şablon Pro-forma Шаблон Bütün hesabat formalarının (Maliy-
yə vəziyyəti haqqında hesabat,
Mənfəət və zərər haqqında hesabat,
pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında
hesabat və kapitalda dəyişiklik haq-
qında hesabat) tipik strukturunun
izahı üçün istifadə olunan termindir.
Şübhəli Allowance for Поправка на Əgər hər hansı debitor borcun əldə
edilməsi barəsində şübhə yaranarsa,
borclar receivables сомнитель- həmin borc üzrə qiymətləndirilmiş
üzrə ehtiyat ные долги ehtiyatın yaradılması məqsədəuy-
ğundur. Bu gözlənilən zərərə qarşı
tədbirli olmağı tələb edən ehtiyatlıq
konsepsiyası prinsipinə əsaslanır.
Şərti aktiv Contingent Условный Keçmiş hadisələrdən irəli gələn və
mövcudluğu tam olaraq müəssisə-
asset актив nin nəzarəti altında olmayan bir və
ya daha çox qeyri-müəyyən gələcək
hadisələrin baş verməsi və ya ver-
məməsi ilə təsdiqlənəcək mümkün
olan aktivdir. Məsələn: Xaric olan
hər hansı aktivin kompensasiyası
üçün mümkün ola biləcək sığorta
ödənişi barədə sığorta təşkilatının
müvafiq komitəsi tərəfindən hələ
yekun qərar qəbul edilməyib. Diq-
qət ediləsi vacib məqam isə "müm-
kün olan" ifadəsidir ki, ehtimalın 0-
50% arasında olmasını xarakterizə
edir. Şərti aktiv malyyə hesabatla-
rında tanınmır, lakin bu barədə
izahedici qeydlərdə açıqlama verilə
bilər.
Şərti öhdəlik Contingent Условное Şərti öhdəliklərə aşağıdakılar aid-
dir:
liability обязатель-
(a) keçmiş hadisələrdən yaranan və
ство mövcudluğu yalnız bir və ya bir-ne-
çə qeyri-müəyyən gələcək hadisələ-
rin baş verib və ya verməməsi ilə
təsdiq olunan, müəssisənin tam nə-
zarətində olmayan, öhdəlik; və ya
(b) keçmiş hadisələrdən yaranan,
lakin aşağıda qeyd olunan səbəblərə
görə tanınmamış cari öhdəlik:
(c) öhdəliyin yerinə yetirilməsi
üçün iqtisadi səmərəni təcəssüm et-
dirən resursların xaric olmasının tə-
ləb olunacağının ehtimal olunma-
ması; və ya
44
 
 (d) öhdəliyin məbləğinin kifayət
qədər etibarlı qiymətləndirilməsinin
mümkün olmaması.
Şirkət Company Компания Fərdi müəssisə və ortaqlıqlarla ya-
naşı, müəssisə anlayışının təşkilati-
(Səhmdar hüquqi formalarından biridir. Şirkət
cəmiyyəti) sahibləri səhmdarlardır və onlar
əsas qərarları özlərinin qəbul etmə-
ləri şərti ilə şirkətin idarə edilməsi-
ni birgə olaraq təyin edilmiş mene-
cerlərə həvalə edirlər. Nəticə etibarı
ilə şirkətin sahibliyi və idarəçiliyi
fərqli olan iki tərəfə məxsus olur.
Lakin menecerlərin özlərinin şirkət-
də səhm sahibi olduğu hallar da is-
tisna deyil. İdarəetmənin və sahib-
karlığın fərqli tərəflərdə olması şir-
kətdə müəyyən ziddiyyətlərin və tə-
rəflərarası mübahisələrin yaranma-
sına səbəb olur: Belə ki, menecer
öz məqsədlərini hədəfləyərək şirkə-
tin gələcəyini və səhdarların məna-
feyini geri plana çəkir. Ən təhlükə-
lisi isə menecerlərin xidmətlərinə
görə mükafatının artırılması səbəbi
ilə maliyyə hesabatlarına manipul-
yasiya etmək, yaxud onları daha
yaxşı nəticələrlə təqdim etməklə
biznesin fəaliyyətini təhrif olunmuş
yanlış formada təqdim etməkdir.
Bu kimi mübahisələrin yaranması
hallarının minimum səviyyədə sax-
lanılmasının əsas üsulları kimi me-
necerlər Muhasibat Uçotunun Bey-
nəlxalq Standartlarının tələblərinə
riayət etməli və mütəmadi olaraq
audit təşkil etməlidirlər.
Şübhəli Provision for Резерв по Əgər hər hansı bir debitorun borcu-
nun əldə edilməsi barədə şübhə ya-
borclar üzrə doubtful debts сомнитель- ranarsa, həmin borc üzrə qiymət-
ehtiyat ным долгам ləndirilmiş ehtiyatın təyin edilməsi
məqsədəuyğundur. Bu gözlənilən
zərərə qarşı tədbirli olmağı tələb
edən ehtiyatlılıq konsepsiyası prin-
sipinə əsaslanır.

T
Tələb edilən Called-up Востребо- Yeni səhm buraxılışı zamanı təşki-
lat buraxılmış səhmlər müqabilində
kapital share capital ванный bütün ödənişi tələb etməyə bilər.
капитал Tələb edilən kapital – bu elə məhz

45
 
 emissiya olunan səhmlərin o hissə-
sidir ki, yeni səhmdarlar bu hissə
ilə bağlı ödənişi dərhal etməlidirlər.
Təşkilat səhmdara ödənişin geriyə
qalan hissəsini sonradan ödəmə im-
kanı yaradır. Bir qayda olaraq, tələb
edilən kapital nəşr olunmuş kapitala
bərabərdir. Lakin əgər tələb edilən
kapital nəşr olunmuş kapitala nisbə-
tən az olarsa, məhz həmin az məb-
ləğ Maliyyə Vəziyyəti Haqqında
Hesabatda tanınacaq.Yəni təşkilata
hazırda emissiyadan nə qədər vəsait
daxil olacaq.
Törəmə Derivative Дериватив Törəmə maliyyə alətləri – ikinci də-
rəcəli qiymətli kağızlardır.
maliyyə financial
aləti instrument
Tətbiq edilə Impracticable Невыпол- Bu, təşkilatın standartın bütün
mümkün şərtlərini əvvəlcədən qə-
bilməyən нимый bul etməsinə baxmayaraq, standar-
tın hər hansı şərtinin yerinə yetiril-
məsinin qeyri-mümkünlüyü ilə bağ-
lıdır. Standartın bəzi şərtləri həqi-
qətən də çətindir və menecerlərin
bununla bağlı problemləri yarana
bilər, məsələn tələb olunan əlavə
informasiyanın dəyərinin onun əldə
edilməsi ilə bağlı çəkilən xərclər-
dən daha aşağı olması. Belə vəziy-
yətdə standart qeyd edir ki, əlavə
informasiyanın təqdim edilməməsi
yalnız onun qeyri-mümkün olması
ilə həyata keçirilə bilər.
Ticarət əlavəsi Mark-up Наценка Ticarət əlavəsi məhsulun satış də-
yəri ilə satışın maya dəyəri arasın-
dakı fərqdir. Əsasən sabit məbləğ
kimi və ya ümumi satış qiyməti
faizi kimi ifadə edilə bilər.
Tərəfdaşlıq Partnership Товари- Biznes fəaliyyəti göstərən təşkilat
bir və ya bir neçə şəxs tərəfindən
щество idarə və nəzarət olunur. Hər iki sa-
hiblər bərabər hüquq daşıyırlar və
eləcə də təşkilatın borcları üçün
şəxsən məsuliyyət daşıyırlar
Tərəfdaşlıq Partnership Соглашение Tərəfdaşlar arasında mənfəət böl-
güsü prinsiplərini həyata keçirən
barədə agreement о товари- sənəddir. Tərəfdaşlıq barədə razı-
razılaşma ществе laşma (müqavilə) olmadıqda mən-
(müqavilə) fəət tərəfdaşlar arasında bərabər bö-
lüşdürülür.

46
 
Torpaq, Property, Основные Bir neçə hesabat dövrü ərzində isti-
fadə olunan, 12 aydan daha uzun
tikili və plant and средства müddətə saxlanılan aktivdir. Bunla-
avadanlıqlar equipment ra torpaq, bina, maşın və avadanlıq-
lar, nəqliyyat vasitələri, tikilməkdə
olan obyektlər, gələcək iqtisadi sə-
mərənin müəssisəyə axınını ehtimal
edən, dəyəri etibarlı əsasla qiymət-
ləndirilə bilən digər obyektləri aid
etmək olar.
Tanıma Recognition Признание Tanıma, maliyyə hesabatları ele-
menti anlayışına və tanıma meyarı-
na uyğun olan maddələrin MVHH
və MHMH-yə daxil edilməsini tə-
min edən bir prosesdir.
1. “Tanıma” o deməkdir ki, maddə:
• Element anlayışına uyğun gəlir;
• Tanıma meyarına cavab verir.
2. Tanınmalı olan maddələri əhatə
edən mühasibat uçotu siyasətinin,
qeydlərin və digər izahlı məlumat-
ların açıqlanması bu cür maddələrin
tanınmamasını kompensasiya edə
bilməz.
3. Elementlər öz aralarında elə əlaqə-
lidirlər ki, hər hansı bir əməliyyat iki
və ya daha çox elementə təsir gös-
tərə bilər. Beləliklə, müəyyən bir
element üçün anlayış və tanıma me-
yarlarına cavab verən hər hansı bir
maddə avtomatik olaraq digər ele-
mentin tanınmasına gətirib çıxarır.
4. Müəyyən bir anda tanıma meyarı-
na cavab verməyən hər hansı bir
maddə sonrakı hadisələr nəticəsində
tanınma tələblərinə cavab verə bilər.
Tədqiqat/ Research Исследова- Tədqiqat – yeni elmi və ya texniki
bilik və ideyaların əldə olunması
araşdırma ние perspektivi baxımından orijinal və
planlı elmi araşdırmaların tətbiq
edilməsidir.
Ticarət Trade Торговая Cari bazar şəraitindən asılı olaraq
əməliyyat şərtlərinə bağlı alıcıya
endirimi discount скидка satıcı tərəfindən təmin edilən malın
qiymət endirimidir.

U
Uçot siyasəti Accounting Учётная Mühasibat uçotu siyasəti dedikdə,
maliyyə hesabatlarının hazırlanma-
policies политика sında və təqdimatında müəssisənin

47
 
 tətbiq etdiyi bütün xüsüsi prinsip-
lər, əsaslar, müqavilələr, qaydalar
və təcrübələr başa düşülür.
Uzunmüddətli Non-current Необоротные Uzunmüddətli aktivlər-müəssisənin
bir ildən daha çox müddətə saxla-
aktiv asset активы mağı və ya pul vasitəsinə çevirməyi
planlaşdırdığı aktivlərdir.

Ü
Ümidsiz borc Bad debt Безнадёжный Borclu subyektin maliyyə duru-
mundan, o cümlədən borc öhdəliyi-
долг ni icra etmək qabiliyyəti aşağı ol-
masından asılı olaraq qaytarılmaq
ehtimalı az olan debitor borcudur.

V
Vaxtından tez Prompt Скидка за Daha ətraflı Settlement Discount
bölməsinə baxın.
ödənişə görə payment досрочную
endirim discount оплату
(güzəşt)

Y
Yığılmış Accumulated Накопленная Daha ətraflı Allowance for
depreciation bölməsinə baxın.
amortizasiya depreciation амортизация,
накопленный
износ
Yığılmış Accumulated Нераспре- Daha ətraflı Retained earnings
bölməsinə baxın.
mənfəət profits делённая
прибыль
Yığılmış Allowance for Поправка на İllər üzrə hesablanmış amortizasiya
xərclərinin cəminə deyilir. Bu akti-
amortizasiya depreciation накопленную vin istifadəsi, kohnəlməsi və mənə-
амортизацию vi aşınması nəticəsində onun dəyə-
rinin azalmasını əks etdirir.
Yol buraxılış Consignment Транспорт- Daha ətraflı Delivery note bölməsi-
nə baxın.
vərəqəsi note ная
накладная
Yekun Final Окончатель- İllik mənfəət əsasında ödənilən di-
videntlərdir.
dividentlər dividend ные
дивиденды
Yenidənqiy- Revaluation Переоценка Əsas vəsaitlərin və qeyri-maddi ak-
tivlərin ilkin tanınmasından sonra
mətləndirmə ölçülməsi metodudur ki, balans də-

48
 
 yərinə mütəmadi olaraq bazar dəyə-
ri qədər düzəliş edilə bilər, yəni ak-
tivin ədalətli dəyərinin yenidən he-
sablanmasıdır. Ədalətli dəyər akti-
vin mübadilə edilə biləcəyi dəyər-
dir. Bir qayda olaraq, daşınmaz əm-
lak və torpağın yenidən qiymətlən-
dirilmiəsi mümkün olduğu halda,
qeyri-maddi aktivlərin yenidən qiy-
mətləndirilməsi isə, yalnız həmin
aktivlər üzrə canlı bazar olduqda
mümkündür.

X
Xərc Expense Расход Kapitalın bölüşdürürülməsi ilə əla-
qəli olmayan, lakin kapitalın azal-
ması ilə nəticələnən, hesabat dövrü
ərzində aktivlərin kənara axını və
ya azalması və öhdəliklərin artması
hesabına baş verən iqtisadi səmərə-
nin azalmasıdır.
Xalis aktivlər Net assets Чистые Daha ətraflı Equity bölməsinə ba-
xın.
активы
Xalis cari Net current Чистые Xalis cari aktiv müəssisənin normal
fəaliyyət dövrü ərzində reallaşdır-
aktivlər assets оборотные maq, satış və ya istehlak etmək
активы üçün nəzərdə tutulur: Normal fəa-
liyyət dövrü əmtəənin (xammal və
s.) satın alınması, emalı və satışı
(və müqabilində pul vəsaitinin əldə
edilməsi) dövrünü əhatə edir.
Xalis satış Net realisable Чистая Xalis satış dəyəri dedikdə, müəssi-
sənin gündəlik fəaliyyəti ilə bağlı
dəyəri value стоимость gözlənilən satış qiyməti ilə bu satı-
реализации şın həyata keçməsi ilə əlaqədar çə-
kilən, gözlənilən tamamlama və di-
gər birbaşa xərclərin fərqinə bəra-
bər olan dəyər nəzərdə tutulur. Xa-
lis satış dəyəri dedikdə, yaxın gələ-
cəkdə satış nəticəsində reallaşacağı
gözlənilənməbləğ başa düşülür.
 

 
49
 
 

Azərbaycan
English Русский Açıqlaması
dilində
A
Accounting Mühasibat Учёт Bütün təsərrüfat subyektlərinin hə-
yata keçirdiyi maliyyə-təsərrüfat
uçotu
əməliyyatlarının fasiləsiz və sənəd-
lə əks etdirilməsini formalaşdıran,
əmlakı, öhdəlikləri, gəlir və xərclə-
ri, onların dəyişməsi haqqında in-
formasıyaları dəyər ifadəsi ilə yı-
ğan, qeydiyyata alan, ümumiləşdi-
rən və qaydaya salan tətbiqi sənəd-
dir. Eyni zamanda digər özünə
məxsus prinsiplər əsasında qurul-
muş uçot üsuludur.
Accounting Mühasibat Бухгалтер- Mühasibat uçotu obyeklərinin pul
ifadəsində əks etdirilməsi üsuludur.
estimate qiymətlən- ская
Hər bir təsərrüfat subyektinin təsər-
dirməsi оценка rüfat vasitələrinin qiymətləndiril-
məsi onların faktiki maya dəyərinə
istinad edir. Bu yolla qiymətin real-
lığına nail olunur.
Accounting Uçot siyasəti Учётная Mühasibat uçotu siyasəti dedikdə,
maliyyə hesabatlarının hazırlanma-
policies политика
sında və təqdimatında müəssisənin
tətbiq etdiyi bütün xüsüsi prinsiplər,
əsaslar, müqavilələr, qaydalar və
təcrübələr başa düşülür.
Accounts Kreditor borc Кредитор- Daha ətraflı Payables bölməsinə
baxın.
Payable ская задол-
женность
Accounts Debitor borc Дебиторская Daha ətraflı Trade receivables böl-
məsinə baxın.
Receivable задолжен-
ность
Accrual Hesablanma Начисление Daha ətraflı Accrued expense böl-
məsinə baxın.
Accrual basis Hesablama Метод Bütün təsərrüfat əməliyyatları və
digər hadisələrin, uçot və hesbatda
metodu начисления
həmin əməliyyatlardan pul vəsaitlə-
rinin alınmasından asılı olmayaraq,
baş verdiyi hesabat dövründə əks
etdirilməsini nəzərdə tutur.

50
 
Accrued Hesablanmış Начислен- Bəzən xərclər hesablanır, lakin
hesabat dövrü ərzində ödənilmir,
expense xərc ный yəni öhdəliyimiz kimi qalır. Lakin
расход müvafiq xərclər baş verdiyinə görə
biz onları həmin maliyyə ilində
qeyd etməliyik.
Accumulated Yığılmış Накопленная Daha ətraflı Allowance for
depreciation bölməsinə baxın.
depreciation amortizasiya амортизация,
накопленный
износ
Accumulated Yığılmış Нераспре- Daha ətraflı Retained earnings böl-
məsinə baxın.
profits mənfəət делённая
прибыль
Adjusting Səhvlərin Корректи- Yoxlama balansı hesabların riyazi
dəqiqliyini yoxlamaq üçün hazırla-
event düzəldilməsi рующее nır. Əgər yoxlama balansı balans-
событие laşmırsa, deməli hesablarda bəzi
hesablama səhvləri var və bunlar da
öz növbəsində müəyyənləşdirilməli
və düzəldilməlidir.
Advice note Bildiriş Уведомление Malların adı və sayı haqqında satı-
cıya göndərilən bildiriş sənədidir.
Allowance for Yığılmış Поправка на İllər üzrə hesablanmış amortizasiya
xərclərinin cəminə deyilir. Bu akti-
depreciation amortizsiya накопленную vin istifadəsi, kohnəlməsi və mənə-
амортизацию vi aşınması nəticəsində onun dəyə-
rinin azalmasını əks etdirir.
Allowance for Şübhəli Поправка на Daha ətraflı Allowance for
receivables bölməsinə baxın.
doubtful debts borclar сомнитель-
üzrə ehtiyat ные долги
Allowance for Şübhəli Поправка на Əgər hər hansı debitor borcun əldə
edilməsi barəsində şübhə yaranarsa
receivables borclar сомнитель- həmin borc üzrə qiymətləndirilmiş
üzrə ehtiyat ные долги ehtiyatın yaradılması məqsədəuy-
ğundur. Bu gözlənilən zərərə qarşı
tədbirli olmağı tələb edən ehtiyatlıq
konsepsiyası prinsipinə əsaslanır.
Amortisation Amortizasiya Износ Amortizasiya faydalı istifadə müd-
dəti ərzində aktivlərin amortizasiya
(qeyri-maddi edilə bilən dəyərinin müəyyən
aktivlər) olunmuş hissələrlə müntəzəm ola-
raq (sistematik şəkildə) paylaşdırıl-
masıdır (bölüçdürülməsidir).
Amortised Amortizasiya Амортизи- Aktivin ilkin dəyərindən və ya bu
dəyəri əvəz edən digər məbləğdən
cost oluna bilən рованная son qalıq (likvidasiya) dəyərinin çı-
dəyər стоимость xılmasından sonra əldə olunan də-
yərdir.

51
 
Annual report İllik hesabat Годовой Təsərrüfat subyektinin işinin yekun
nəticələrini xarakterizə edir. Onun
отчёт
tərkibinə aşağıdaklar daxildir:
1. Mənfəət və zərər haqqında hesa-
bat;
2. Maliyyə Vəziyyəti Haqqında He-
sabat;
3. Kapitalda dəyişiklik barədə hesa-
bat;
4. Pul vəsaiti haqqında hesabat;
5. İzahlı qeydlər.
Annuity Annuitet Аннуитет Müəyyən müddət ərzində dövri
ödənişlərin həyata keçirilməsini nə-
zərdə tutan mexanizmdir. Buna bə-
rabər zaman müddətində və bərabər
məbləğdə həm əsas, həmdə faiz
ödənişləri həyata keçirən kreditlər,
amortizasiya fondu ayırmaları, sı-
ğorta haqları üzrə ödənişlər və s.
daxildir.
Appropriation Bölüşdürül- Счёт Bölüşdürülməmiş mənfəət hesabı
Tərəfdaşlıq üçün mühüm sənəddir.
account məmiş распреде-
Bu hesabda tərəfdaşlar mənfəətin
mənfəət ления öz aralarında necə bölüşdürdüyünü
hesabı прибыли qeyd edirlər. Bütün əldə edilmiş
mənfəət tərəfdaşlar arasında bölüş-
dürülərək onların Kapital hesabına
köçürülür və Bölüşdürülməmiş
mənfəət hesabı sıfırlanır. Mənfəətin
bölüşdürülməsi dərəcəsi Tərəfdaş-
lıq haqqında sazişdə (müqavilədə)
qeyd olunur.
Appropriation Mənfəətin bö- Отчёт о рас- Bu hesabat tərəfdaşlıq üçün mən-
fəət bölüşdürülməsi üzrə eyni funk-
statement lüşdürülməsi пределении
siyani yerinə yetirir, lakin ümumi
üzrə hesabat прибыли ledger hesabı kimi təqdim olunur və
sütun üzrə bölünür. Fərq yalnız
təqdimat formatındadır.
Asset Aktiv Актив Aktiv keçmiş hadisələrin nəticəsin-
də hal-hazırda müəssisə tərəfindən
nəzarət olunan və müəssisəyə gələ-
cəkdə iqtisadi səmərə gətirə biləcə-
yi gözlənilən resursdur.
At fair value Ədalətli də- По справед- Daha ətraflı Fair value through
profit or loss bölməsinə baxın.
through yərdə dəyişik- ливой сто-
profit or loss lik nəticəsin- имости через
də mənfəət və прибыль или
ya zərər убыток

52
 
Audit Audit Аудит Auditorlar tərəfindən müəssisənin,
təşkilatın və s.-nin maliyyə-təsərrü-
fat fəaliyyətinin təhlili. A.-in məq-
sədi həmin iqtisadi subyektin ma-
liyyə-təsərrüfat, eləcə də mühasibat
hesabatının qanunauyğun olub-ol-
mamasını müəyyənləşdirmək, bu
istiqamətdə vəziyyətin yaxşılaşdı-
rılması ilə bağlı məsləhətlər ver-
məkdən ibarətdir. A. müəssisənin
və ya təşkilatın şəxsi müraciətinə,
yaxud səlahiyyətli dövlət orqanının
təyinatına (tələbinə) əsasən aparılır.
Authorised Nizamnamə Уставный Bu müəssisənin emissiya edə bilə-
cəyi kapitalın maksimum məbləği-
share kapitalı капитал dir. Bu, adətən müəssisənin nizam-
capital və emissiya или капитал, namə sənədində qeyd olunur.
edilmiş разрешённый Emissiya edilmiş kapital təsdiqlən-
kapital к выпуску miş kapitalın maksimum sayının
faktiki emissiya olunmuş hissəsini
(Elan edilmiş gostərən kapitaldır. Emissiya olun-
səhmlər) muş kapital heç vaxt təstiqlənmiş
kapitaldan çox ola bilməz.
Available for Satış üçün Доступные Müəssisənin adi fəaliyyəti zamanı
satış məqsədi ilə saxlanılan, satış
sale nəzərdə для продажи üçün istehsal prosesində saxlanılan
tutulan mallar xammal və ya materialdır.

B
Bad debt Ümidsiz borc Безнадёжный Borclu subyektin maliyyə duru-
mundan, o cümlədən borc öhdəliyi-
долг ni icra etmək qabiliyyəti aşağı ol-
masından asılı olaraq qaytarılmaq
ehtimalı az olan debitor borcdur.
Balance sheet Balans Баланс Balans hesabatı – müəssisənin bəlli
bir tarixdəki aktivlərini və passivlə-
hesabatı rini (öhdəlik, kapital) göstərən he-
sabatdır.
Balans hesabatının əsas elementləri
aktivlər, öhdəliklər və kapitaldır.
Balancing Balanslaş- Балансиру- Hesab, dövrüyyə, hesabat formaları
və başqa bu kimi elementlərin on-
figure dırıcı məbləğ ющая сумма suz tamamlana bilmədiyi məbləğ-
dir. Riyazi olaraq baxıldıqda, veri-
lən tənlikdə x məchul dəyişənin ta-
pılmasından başqa bir şey deyil.
Məsələn: biznesin aktiv və öhdəlik-
lərinin məbləğini bilərək konkret
tarixə kapitalı asanlıqla müəyyən
etmək olar. Məlumdur ki, aktiv öh-
dəlik və kapitalın cəminə bərabər-

53
 
 dir. Kapital bu tənliyi balanslaşdı-
rır, başqa sözlə aktiv ilə öhdəliyin
fərqinə bərabər olur. Eyni zamanda,
balanslaşdırıcı məbləğ üsulu prakti-
ki olaraq, Pul Vəsaitlərinin Hərəkəti
Haqqında Hesabatın hazırlanmasın-
da istifadə edilir. Fərz edək ki, de-
bitor borc hesabı üzrə ilin əvvəlinə
(1) və sonuna (2) olan qalıqlar, elə-
cə də dövr üzrə gəlir məbləği (3)
məlumdur. Bu məlumatları rəhbər
tutaraq hesab üzrə çatışmayan ba-
lanslaşdırıcı ifadə müəyyən edilə
bilər. Belə ki, dövr üzrə müştərilər-
dən konkret daxil olan pul vəsaitlə-
rinin məbləği (1) + (3) – (2) düsturu
formasında təyin ediləcək.
Bank Bank Банковский Bank hesabında olan mənfi qalıq-
dır. Bu hal o zaman baş verir ki, siz
overdraft overdraftı овердрафт bank hesabından orada qalan vəsa-
itdən daha çox məbləğ çəkmisiniz
(bank sizin biznesə bu kimi əməliy-
yatı icra etmək imkanı verdiyi hal-
da). Nəticə olaraq, overdraft bankın
verdiyi qısamüddətli kredit kimi qə-
bul edilməli və Maliyyə Vəziyyəti
Haqqında Hesabatda mənfi aktiv
kimi deyil, öhdəlik maddəsi kimi
tanınmalıdır.
Bank Bank Банковская Bank çıxarışı əsasında kassa kitabı
qalığının bankda olan hesab üzrə
reconciliation üzləşdirməsi сверка qalıqla müqayisə edilməsidir. Mən-
tiqi olaraq baxıldıqda, təşkilkatın
eyni qədər pul vəsaitlərinin məblə-
ğini fərqli formalarda əks etdirən bu
iki meyar bir-birinə təmamilə bəra-
bər olmalıdır. Lakin bu cür üzləş-
dirmələr zamanı bəzən bərabərlikdə
fərqlər yarana bilər ki, bu fərqlər
özü də 3 qrupda təsnifləşdirilir:
1) Bank tərəfindən aparılmış, lakin
hələ kassa kitabına qeyd edilməmiş
əməliyyatlar
2) Yol verilən səhvlər (hər iki tərəf-
də səhv baş verə bilər)
3) Bank tərəfindən çeklərin və ödə-
nişlərin nizama salınması və işlən-
məsi əsasında yaranan gecikmələr.
Əgər siz bütünlükdə bank hesabı və
kassa kitabı arasında yaranan fərq-
ləri təyin edə bilirsinizsə, dəməli
bərabərlik mövcuddur.

54
 
Bank Bank çıxarışı Банковская Müəyyən dövr ərzində bank hesabı
üzrə baş verən əməliyyatları əks et-
statement выписка dirən sənəd formasıdır. Kassa kitabı
ilə bank üzləşdirilməsi aparılmasına
xidmət edir. Bununla yanaşı, mün-
təzəm aparılmayan uçot zamanı,
kassa metodunun hesablama meto-
dundan nə ilə fərqləndiyini bilmək
şərti ilə təxmini olaraq biznesin gə-
lir və xərc bazası haqqında məlu-
matı təmin edir.
Bill Hesab Счёт Daha ətraflı Invoicebölməsinə ba-
xın.
Biological Bioloji aktiv Биологичес- Bioloji aktiv bitki və heyvan qrup-
larını xarakterizə edir. Bioloji aktiv
asset кий актив satış xərcləri çıxılmaqla ədalətli də-
yər əsasında qiymətləndirilir. Əda-
lətli dəyəri etibarlı olaraq müəyyən
etmək olmayan bəzi istisna hal-
larda, bioloji aktiv yığılmış amorti-
zasiya və dəyərdən düşmə zərəri çı-
xılmaqla nəzərə alınır. Ədalətli də-
yəri etibarlı olaraq müəyyən etmək
mümkün olduğu halda, satış xərc-
ləri çıxılmaqla ədalətli dəyər əsa-
sında qiymətləndirilmə aparılmalı-
dır.
Bond Borc öhdəliyi Облигация Daha ətraflı Bond və Debenture
bölməsinə baxın.
Bonus issue Bonus Бонусная Təşkilatın səhmdarları arasında
ödənişsis əsaslarla səhm buraxılışı-
emissiyası эмиссия dır. Təşkilat bu üsulla buraxılmış
səhmlərinə görə vəsait olaraq heç
nə qazanmır. Faktiki olaraq söhbət
kapital ehtiyatlarının yerdəyişmə-
sindən gedir, belə ki, təşkilatın ehti-
yat olaraq yığılmış kapitalı səhm
buraxılışına axın edir. Bununla da
kapitalın ümumi dəyəri dəyişməz
olaraq qalır. Məsələn: bonus emis-
siyası 4:1 nisbətindədir ifadəsi onu
bildirir ki, mövcud səhmdar onun
hər 4 səhminə görə əlavə olaraq 1
səhm qazanacaq. Təbii ki, bu kom-
paniyanın bütün səhmdarlarına şa-
mil edilir. Bonus emissiyası konkret
olaraq iki məqsədi hədəfləyir: Bi-
rinci məqsəd, səhmlərin bazar qiy-
mətinin düşməsi hesabına onun
dövriyyəsinin artırılmasıdır. Bunun-
la kapitalın məbləği dəyişməz qalır,
belə ki, təşkilat nə əlavə ödəniş et-
55
 
 mir, nə də ki, pul vəsaiti qazanmır.
Amma nəzər alsaq ki, bonus emis-
siyasının nəticəsi kimi səhmlərin
kəmiyyəti artır, nəticədə bir səhmdə
daha az bazar dəyəri əldə edilir. Bəs
daha az dəyərli səhmin üstünlüyü
nədədir? Onları almaq asanlaşır,
səhmlər daha likvid olur və onlara
bazarda tələbat artır. Tələbatın art-
ması səhmlərin bazar dəyərinin
yüksəlməsinə səbəb olur ki, bu da
öz növbəsində kapitalın artması ilə
nəticələnir. İkinci məqsəd, bonus
emissiyasının icrası zamanı yaranan
səhmlərin divident kimi istifadə
edilməsidir. Bu hal o zaman baş ve-
rir ki, təşkilat dividentləri pul və-
saitləri hesabına ödəmək istəyinə
yaxud imkanına malik deyil. Bonus
emissiyası etməklə biznes səhmdara
seçim imkanı verir: pul vəsaitinin
tələb olunduğu təqdirdə yeni əldə
edilmiş səhmləri satmaq və ya onla-
rı saxlamaqla gələcəkdə daha yük-
sək dividenti təmin etmək
Book-keeping Hesabdar Счетовод- Biznesin iqtisadi hadisələrinin ma-
liyyə istiqaməti ədəbiyyatlarında sis-
mühasibatlığı ство temli qediyyatıdır. Hadisələr qismin-
də isə yalnız maliyyə axını ilə nə-
ticələnən əməliyyatlar başa düşülür.
Business Müstəqil Принцип Qayda üzrə təşkilatın iqtisadi fəa-
liyyəti ilə həmin təşkilatın sahibinin
entity concept təsərrüfat автоном- iqtisadi fəaliyyəti birləşdirilməməli,
vahidi ности yəni ayrıca nəzərdə tutulmalıdır.
konsepsiyası хозяйствен- Məsələn: sahibkarın ofisi üçün aldı-
ной единицы ğı mebel biznes əməliyyatı hesab
edilir, lakin əgər bu mebel sahibka-
rın yaşayış evi üçün alınarsa bu ar-
tıq biznes əməliyyatı deyil və bunu
təşkilatın fəaliyyətinə aid etmək ol-
maz. Elə istisna hallar başa verə bi-
lər ki, fərdi müəsisənin sahibkarı öz
şəxsi və biznes vəsaitlərini eyni tu-
taraq fəaliyyət göstərsin. Fərz edək
ki, sahibkar ticarət mərkəzində alış-
veriş məqsədləri üçün üzərində olan
və biznesinə məxsus bank hesabı
kartından istifadə edir. Öz şəxsi
məqsədləri üçün biznes vəsaitinin
sərf edilməsi kapitalın azalması ilə
nəticələn sahibkar çıxarışı hesab
edilməlidir.

56
 
 C
Called-up Tələb edilən Востребо- Yeni səhm buraxılışı zamanı təşki-
lat buraxılmış səhmlər müqabilində
share capital kapital ванный bütün ödənişi tələb etməyə bilər.
капитал Tələb edilən kapital - bu elə məhz
emissiya olunan səhmlərin o hissə-
sidir ki, yeni səhmdarlar bu hissə ilə
bağlı ödənişi dərhal etməlidirlər.
Təşkilat sıhmdara ödənişin geriyə
qalan hissəsini sonradan ödəmə im-
kanı yaradır. Bir qayda olaraq, tələb
edilən kapital nəşr olunmuş kapitala
bərabərdir. Lakin əgər tələb edilən
kapital nəşr olunmuş kapitala nisbə-
tən az olarsa, məhz həmin az məb-
ləğ Maliyyə Vəziyyəti Haqqında
Hesabatda tanınacaq.Yəni təşkilata
hazırda emissiyadan nə qədər vəsait
daxil olacaq.
Capital Kapital Капитал Daha ətraflı Equity bölməsinə ba-
xın.
Capital Kapital Капитальные Kapital məsrəfi ən ümumi şəkildə
uzunmüddətli aktivlərin alınmasına,
expenditure məsrəfi затраты keyfiyyətinin və iş imkanının artı-
rılmasına və tikintisinə çəkilən pul
vəsaitlərini ifadə edir. Nəticə etibarı
ilə kapitallaşan məsrəflər Maliyyə
Vəziyyəti Haqqında Hesabatda ak-
tivin yaranmasına səbəb olur. Adə-
tən kapital məsrəfləri cari xərclər-
dən fərqləndirilir.
Capitalisation Kapitallaş- Капитали- Bu anlayışın iki mənası var: Maliy-
yə uçotu nöqteyi-nəzərindən kapi-
dırma зация tallaşdırma hər hansı aktiv yaradan
məbləğin tanınması kimi xarakteri-
zə edilir. Məsrəfi kapitallaşdirmaq,
yaxud silməyə dair yanaşmalar bir
çox standartda qeyd edilir. Kapital-
laşdırma anlayışının ikinci mahiy-
yəti ondan ibarətdir ki, təşkilatın
ümumi bazar dəyərinə, həmin təşki-
latın buraxdığı bütün səhmlərin he-
sablanmış ümumi bazar dəyəri kimi
yanaşılır.
Carrying Balans dəyəri Балансовая Aktivin Maliyyə vəziyyəti Haqqın-
da Hesabatda əks olunduğu dəyəri-
amount стоимость dir. Bir qayda olaraq, bu termin
həm maddi, həm də qeyri-maddi
aktivlərə şamil edilir. Balans dəyəri
ilkin dəyər ilə yığılan amortizasiya

57
 
 yaxud yığılan köhnəlmə arasındakı
fərqə bərabərdir.
Cash Pul vəsaitləri Денежные Nağd, eləcə də bank hesabında olan
cəmi pul vəsaitləridir. Praktiki ola-
средства raq, nəzarət məqsədi ilə pul vəsait-
lərinin müxtəlif növlərinin (Məsə-
lən: fərqli valyuta məzənnəsində
olan bank hesabları) baş kitabda ay-
rıca qeyd edilməyi daha məqsədə
uyğun hesab edilir, lakin sadəlik
baxımından adətən bütün likvid pul
vəsaitləri vahid ad altında nəzərə
alınır.
Cash Pul Денежные Dəyərin itirilməsi riskinin az olması
ilə pul vəsaitlərinə asanlıqla çevrilə
equivalents vəsaitlərinin эквиваленты bilən qisamüddətli yüksək likvidli
ekvivalentləri investisiyalardır. Onlar quruluşca
fərqli ola bilər: depozitlər və qısa-
müddətli qiymətli kağızlar. Bir qay-
da olaraq, istifadəsiz pul vəsaitləri-
nin qısamüddətli investisiyası üçün
alınır ki, pullar bank hesabında qa-
laraq dəyərsizləşməsin və əlavə və-
sait cəlb etmiş olsun. Bu aktivlərin
ayrıca hesab olaraq uçota alınması-
na baxmayaraq, Pul Vəsaitlərinin
Hərəkəti Haqqında Hesabatı hazır-
layarkən, onlar ümumi şəkildə pul
vəsaitləri adı altında birləşdirilir,
yəni qiymətli kağızlara olan inves-
tisiyaya bu hesabatın ayrıca "İn-
vestisiya fəaliyyəti" bölməsində ba-
xılmır.
Cash flows Pul Денежные Pul vəsaitləri və onların ekvivalent-
lərinin mədaxilini və məxaricini
vəsaitlərinin потоки ifadə edir. Belə ki, maliyyə məlu-
hərəkəti matının istifadəçisi üçün , dövr üzrə
pul vəsaitlərinin hansı məqsədlərlə
istifadəsi və pulun daxilolma mən-
bələri kimi nəyin çıxış etməsini bil-
mək olduqca vacibdir. Bu kimi mə-
lumatların açıqlanması üçün Müha-
sibat Uçotunun Beynəlxalq Stan-
dartı Pul Vəsaitlərinin Hərəkəti
Haqqında Hesabatın hazırlanmasını
tələb edir.
Chart of Hesablar План Baş kitabın hesablar strukturu təşki-
latın bütün növ uçot və hesabat tə-
accounts planı счетов ləblərinin yerinə yetirilməsi üçün
kifayətdir. Hesablar planı hesablar
və onların subhesablarında ibarət-
dir. Mühasibat Uçotunun Beynəl-
58
 
 xalq Standartının yanaşması üzrə
hesablar planının tətbiqinin icbari,
hətta sadəcə tövsiyyə olunan forma-
sı belə yoxdur. Mahiyyətcə hər bir
təşkilat öz hesab planını yenidən iş-
ləyə bilər. Əsas tələb isə hesab pla-
nının təşkilatın iqtisadi fəaliyyətini
əks etdirməsidir.
Cheque Çek Чек Çek sahibindən müəyyən olunmuş
məbləğ əsasında banka bu çeki təq-
dim edən tərəfə ödənişi xarakterizə
edən standart sənəd formasıdır. Bu
bir çox ölkələrin kiçik bizneslərində
ən çox rast gəlinən ödəniş üsuludur.
Belə ki, alıcı ödənişi nağd olaraq
deyil, çek vasitəsi ilə ödəyir. Bu
halda satıcı tərəf alıcı tərəfindən ya-
zılmış çeki banka aparır və bu sə-
nəd əsasında alıcının bank hesabın-
dan qeyd olunan məbləğ qədər çı-
xarış edilir.
Company Şirkət Компания Fərdi müəssisə və ortaqlıqlarla ya-
naşı, müəssisə anlayışının təşkilati-
(Səhmdar hüquqi formalarından biridir. Şirkət
cəmiyyəti) sahibləri səhmdarlardır və onlar
əsas qərarları özlərinin qəbul etmə-
ləri şərti ilə şirkətin idarə edilməsini
birgə olaraq təyin edilmiş menecer-
lərə həvalə edirlər. Nəticə etibarı ilə
şirkətin sahibliyi və idarəçiliyi fərq-
li olan iki tərəfə məxsus olur. Lakin
menecerlərin özlərinin şirkətdə
səhm sahibi olduğu hallar da istisna
deyil. İdarəetmənin və sahibkarlığın
fərqli tərəflərdə olması şirkətdə mü-
əyyən ziddiyyətlərin və tərəflərarası
mübahisələrin yaranmasına səbəb
olur: Belə ki, menecer öz məqsədlə-
rini hədəfləyərək şirkətin gələcəyini
və səhdarların mənafeyini geri pla-
na çəkir. Ən təhlükəlisi isə mene-
cerlərin xidmətlərinə görə mükafa-
tının artırılması səbəbi ilə maliyyə
hesabatlarına manipulyasiya etmək
yaxud onları daha yaxşı nəticələrlə
təqdim etməklə biznesin fəaliyyəti-
ni təhrif olunmuş yanlış formada
təqdim etməkdir. Bu kimi konflikt-
lərin yaranması hallarının minimum
səviyyədə saxlanılmasının əsas üsul-
ları kimi menecerlər Muhasibat Uço-
tunun Beynəlxalq Standartlarının tə-

59
 
 ləblərinə riayət etməli və mütəmadi
olaraq audit təşkil etməlidirlər.
Comparability Müqayisəlilik Сравнимость Maliyyyə məlumatlarının keyfiyyət
göstəricilərindən biridir. istifadəçi
üçün faydalı olması baxımından
məlumatlar dövrlər, eləcə də təşki-
latlar üzrə müqayisə aparmağa im-
kan verməlidir. Maliyyə məlumatı-
nın dövrlərarası müqayisəsi investi-
siya qərarlarının qəbul edilməsi im-
kanı yaradır. Burada müqayisənin
təşkil edilə bilməsinin əsas elementi
kimi təşkilatın ardıcıl həyata keçir-
diyi uçot siyasəti çıxış edir. Fərqli
təşkilatların hesabatları üzrə müqa-
yisə imkanı istifadəçiyə təbii ki, ye-
nə də investisiya qərarı qəbul etmə-
si adına şirkətlər arasında seçim et-
məsinə yardım edir.
Consignment Yol buraxılış Транспорт- Daha ətraflı Delivery note bölməsi-
nə baxln.
note vərəqəsi ная нак-
ладная
Constructive Konstruktiv Подразу- Hüquqi öhdəlikdən fərqli olaraq
konstruktiv öhdəlik keçmiş təcrübə-
obligation öhdəlik меваемая yə və əhdlərə əsaslanmaqla qarşı tə-
задолжен- rəfə tam şəkildə əminlik verir ki,
ность sözü keçən öhdəlik yerinə yetirilə-
cək. Nümunə: Məşhur brendlərin
satışı ilə məşğul olan Ticarət Mər-
kəzi satdığı məhsulların, başqa təc-
hizatçılarda daha aşağı qiymətə ol-
duğu halda alıcının ödədiyi məblə-
ğin yarısını kompensasiya olaraq
geriyə qaytaracağını elan edir. Bu
rəsmi olaraq təsdiq edilmiş hüquqi
öhdəlik deyil, lakin Ticarət Mərkə-
zinin öz reputasiyasını riskə atma-
yacağı fikrini nəzərə alaraq, öhdəli-
yin yerinə yetiriləcəyinə əminlik
yaranır, təbii ki, alıcı başqa təchi-
zatçılardan məhsulu daha aşağı qiy-
mətə satın ala biləcəyi təqdirdə
konstruktiv öhdəlik yaranmış hesab
ediləcək. Mahiyyətin forma üzərin-
də üstünlüyü prinsipini rəhbər tuta-
raq, konstruktiv öhdəliyin yaranma-
sı nəzərə alınmalıdır və sözsüz ki,
yaranmış vəziyyətlə əlaqədar açıq-
lama verilməlidir.
Contingent Şərti aktiv Условный Keçmiş hadisələrdən irəli gələn və
mövcudluğu tam olaraq müəssisə-
asset актив nin nəzarəti altında olmayan bir və

60
 
 ya daha çox qeyri-müəyyən gələcək
hadisələrin baş verməsi və ya ver-
məməsi ilə təsdiqlənəcək mümkün
olan aktivdir. Məsələn: Xaric olan
hər hansı aktivin kompensasiyası
üçün mümkün ola biləcək sığorta
ödənişi barədə sığorta təşkilatının
müvafiq komitəsi tərəfindən hələ
yekun qərar qəbul edilməyib. Diq-
qət ediləsi vacib məqam isə "müm-
kün olan" ifadəsidir ki, ehtimalın 0-
50% arasında olmasını xarakterizə
edir. Şərti aktiv malyyə hesabatların-
da tanınmır, lakin bu barədə izah
edici qeydlərdə açıqlama verilə bilər.
Contingent Şərti öhdəlik Условное Şərti öhdəliklərə aşağıdakılar aid-
dir:
liability обязатель-
(a) keçmiş hadisələrdən yaranan və
ство mövcudluğu yalnız bir və ya bir-ne-
çə qeyri-müəyyən gələcək hadisələ-
rin baş verib və ya verməməsi ilə
təsdiq olunan, müəssisənin tam nə-
zarətində olmayan, öhdəlik; və ya
(b) keçmiş hadisələrdən yaranan,
lakin aşağıda qeyd olunan səbəblərə
görə tanınmamış cari öhdəlik:
(c) öhdəliyin yerinə yetirilməsi
üçün iqtisadi səmərəni təcəssüm et-
dirən resursların xaric olmasının tə-
ləb olunacağının ehtimal olunma-
ması; və ya
(d) öhdəliyin məbləğinin kifayət
qədər etibarlı qiymətləndirilməsinin
mümkün olmaması.
Contra asset Aktivə əks Контр- Aktivə əks hesab – mahiyyətcə ak-
tiv olaraq, ancaq özünü öhdəlik ki-
hesab активный mi aparan hesabdir, yəni Kredit tə-
rəfdə artaraq aktivi azaldan hesab-
dır. Buna misal olaraq, Şübhəli borc
üzrə ehtiyat, Yığılmış amortizasiya
və sair hesabları göstərmək olar.
Cost Maya dəyəri Себестои- Məhsul (iş, xidmət), təbii resurslar,
xammal, material, yanacaq, enerji,
мость əsas fond istehsalı prosesində, həm-
çinin onların istehsalı və satışında
yaranan digər məsrəflərin müəyyən
edilməsində istifadə olunan dəyər
qiymətləndirilməsidir.
Cost of Konversiya Конверсион- Xam materialların hazır məhsula
çevrilməsi üçün çəkilən xərclərdi.
conversion xərclər ные затраты Tam hazır məhsulun alınması üçün
çəkilən xərclərdir.

61
 
Cost of goods Satılan Себестои- Satışların maya dəyərinə aşağıdakı-
lar aiddir:
sold məhsulun мость
– Satış üçün nəzərdə tutulmuş əm-
maya dəyəri проданных təələrin satınalma xərci;
товаров – İstehsalat müəssisələri üçün satıl-
mış əmtəələrin istehsalat xərci.
Xidmət göstərən müəssisələr üçün
satışların maya dəyəri dedikdə, gös-
tərilən xidmətlərin xərci başa düşü-
lür.
Cost of Ehtiyatların Себестои- İnventar dəyəri, alıcı tərəfindən
ödənilən alınmış mal dəyəri, çıxıl-
inventory maya dəyəri мость sın endirimlər, üstəgəl nəqliyyat
товарно- xərclərini ifadə edir. Mal material
материаль- yığılmış və ya satış üçün hazırdırsa,
ных запасов onda həmin məhsul satışa hazır
məhsul olaraq, inventar dəyəri kimi
hesab edilir.
Cost of Alışların Себестои- Alış qiyməti, əvəzləşdirilməyən
vergi və rüsümlar, məhsulun alışı
Purchase maya dəyəri мость ilə bağlı digər xərclərdir.
закупок
Cost of Sales Satışların Себестои- Cari dövrdə satılan məhsulun dəyə-
ridir. İlin əvvəlinə olan mal ma-
maya dəyəri мость terial + satınalmalar – ilin sonuna
продаж olan mal material ehtiyati.
Coupon rate Kupon Купонная Kupon dərəcəsi – Maliyyə aləti üz-
rə dövri ödənişlərin hesablanması
dərəcəsi ставка üçün tətbiq olunan faiz dərəcəsidir.
Maliyyə alətinin adı üzərində məhz
faiz dərəcəsi göstərilir. Xüsusilə
qeyd etmək lazımdır ki, kupon də-
rəcəsi heç zaman diskontlaşdırma
dərəcəsi kimi tətbiq olunmur.
Credit note Kredit notası Кредит-нота Kredit notasından,satış hesab-faktu-
ralarında yol verilən səhvlərə düzə-
lişlər etmək və geri qaytarılan əm-
təələrin üçotunu aparmaq üçün isti-
fadə edilir.
Current asset Dövriyyədə Оборотный Cari aktiv müəssisənin normal fəa-
liyyət dövrü ərzində reallaşdırmaq,
olan aktivlər актив satış və ya istehlak etmək üçün nə-
zərdə tutulur: Normal fəaliyyət
dövrü əmtəənin (xammal və s.)
satın alınması, emalı və satışı (və
müqabilində pul vəsaitinin əldə
edilməsi) dövrünü əhatə edir. Aktiv
aşağıdakı şərtlərdən hər hansı birini
ödəyərsə, cari aktiv hesab olunur:
– Müəssisənin normal (adi) əməliy-
yat dövründə satış və ya istifadə

62
 
 üçün saxlanıldıqda və ya realizasiya
olunması ehtimal olunduqda;
– Əsasən alqı-satqı məqsədləri üçün
saxlanıldıqda;
– Hesabat tarixindən sonra 12 ay
müddətində realizasiya ediləcəyi
ehtimal olunduqda;
– Pul vəsaiti və ya onun ekvivalent-
ləri formasında olduqda.
Curren Qısamüddətli Краткосроч- Cari öhdəliklər Maliyyə Vəziyyəti
Haqqında Hesabat tarixindən sonra
liability öhdəlik ное обяза- 12 ay və ya müəssisənin normal
тельство fəaliyyət dövrü ərzində ödənilən
öhdəliklərə deyilir. Məsələn,
– Ticarət üzrə kreditor borcları,
barter üzrə kreditor borclar da daxil
olmaqla;
– Tələb əsasında ödənilməli olan
bank overdraftı;
– Cari vergi öhdəliyi;
– Hesablanmış lakin ödənilməmiş
xərclər.

D
Day book Qeydiyyat Книга Bütün əməliyyatların qeyd olundu-
ğuna və qeyd olunan məbləğlərin
kitabı хронологи- doğru olduğuna əmin olmaq üçün
ческой xüsusi bir yoxlanış sistemi yoxdur,
записи lakin lazımi dəqiqliyi təmin etmək
məqsədilə ilkin qeydiyyat kitabları
mövcuddur.
Debenture Öhdəlik Облигация Öhdəlik – malların (iş və xidmətlə-
rin) alınması və bununla əlaqədar
sənədi müəyyən şərtlərin yerinə yetirilməsi
ilə bağlı büdcə təşkilatlarının gələ-
cək xərclərinin icrası ilə əlaqədar
dövlətin öz üzərinə götürdüyü təəh-
hüddür.
Delivery note Qaimə Товарная Qaimə – üçtərəfli sənəd (göndərən,
alan və daşıyıcı) kimi təsnifləşdiri-
накладная rlir. Malların təhvil və təslimi üçün
təqdim edilən sənəddir.
Depreciable Amortizasiya Амортизи- Amortizasiya edilmiş dəyər aktivi-
nin ilkin dəyərindən və ya bu dəyəri
amount məbləği руемая əvəz edən digər məbləğdən son qa-
сумма lıq dəyərinin çıxılmasından sonra
əldə olunan dəyərdir.
Depreciable Amortizasiya Амортизи- Əsas vəsaitlər istehsal prosesinin
əsas elementlərindən biri olduğu
assets olunan руемые üçün onların dəyəri məhsul istehsa-
aktivlər активы lına çəkilən xərclərin tərkibinə da-

63
 
 xil edilməlidir. Bu əsas vəsaitlərə
köhnəlmə (amortizasiya) hesabla-
maqla həyata keçirilir.
Depreciation Amortizasiya Амортизация Amortizasiya – aktivlərin faydalı
xidmət müddəti ərzində dəyərinin
(maddi
müntəzəm sürətdə azalması demək-
aktivlər) dir. Sadə dildə desək amortizasiya
köhnəlmə deməkdir.
Əsas fondların, yəni binaların, ava-
danlıqların, qurğuların və s. bu kimi
qiymətlilərin tədricən köhnələrək
öz dəyərini hissə-hissə istehsal olu-
nan məhsulun üzərinə keçirməsi;
istismara yararlı müddətdə aktiv-
lərin amortizasiya olunan dəyərinin
müəyyən olunmuş hissələrlə müntə-
zəm olaraq (sistematik) paylaşdırıl-
masıdır (bölüşdürülməsidir).
Derivative, Törəmə Производ- Törəmə maliyyə alətləri – ikinci də-
rəcəli qiymətli kağızlardır.
financial maliyyə ный финан-
instrument aləti совый
инструмент
Despatch note Əmtəələrin Товарная Satıcı satılmış əmtəələri alıcıya
göndərdikdə bu barədə müvafiq sə-
göndəriıməsin накладная
nəd hazirlayır.Bu sənəd özündə aşa-
ə dair sənəd ğıdakı məlumatları əks etdirir:
1) əmtəələrin göndərilmə tarixi.
2) Alıcının adı və ünvanı.
3) Əmtəələrin sayı və növü
Development İnkişaf Разработка İrəliyə doğru tərəqqi, artma, yüksə-
liş, təkamül
Direct debit Birbaşa debet Прямой Mühasibat kitablarında: bir idarə və
ya müəssisənin gəlirini, eləcə də
дебет
xərc və borclarını göstərən hesabdr.
Dividend Dividend Дивиденды 1) Hüquqi şəxsin öz təsisçilərinin
(payçılarının) və yaxud səhmdarla-
rının xeyrinə xalis mənfəətinin (sa-
dələşdirilmiş vergi ödəyiciləri tərə-
findən vergi və xərclər çıxıldıqdan
sonra gəlirin) bölüşdürülməsi ilə
bağlı pul və ya digər ödəmələr şək-
lində etdiyi ödənişdir.
Hüquqi şəxsin ləğvi ilə bağlı əmla-
kın bölüşdürülməsi nəticəsində əldə
edilən gəlir, həmçinin səhmdarların
səhmlərinin faiz nisbətini dəyişdir-
məyən səhmlərin bölüşdürülməsi,
səhmlərin (hissələrin, payların) no-
minal dəyəri hüdudlarında geri alın-

64
 
 ması ilə bağlı edilən ödənişlər di-
vidend sayılmır.
2) Səhmlərə görə müəssisənin illik
gəlirindən ayrılan paydır.
Drawings Sahibkar Изъятие Sahibkarın şəxsi məqsədi üçün ka-
pitaldan çıxartdığı pul vəsaitidir.
çıxarışı
E
Earnings per Səhm üzrə Прибыль на Səhmlər üzrə qazanclar müvafiq
dövr ərzində əsas şirkətin adi səhm
share mənfəət акцию sahiblərinə aid olan mənfəət və ya
itkinin (surət) tədavüldə olan adi
səhmlərin orta sayına (məxrəc) bö-
lünməsi ilə hesablanır.
Economic İqtisadi fayda Экономи- Gələcəkdə ehtimal olunan pul və-
saitlərinin daxilolmasıdır.
benefit ческая
выгода
Economic İqtisadi dəyər Экономи- Aktivin faydalı istifadə müddəti ər-
zində əldə olunan bütün pul vəsait-
value ческая lərinin hərəkətinin xalis məbləğidir.
стоимость
Effective Effektiv faiz Эффективная Effektiv faiz dərəcəsi maliyyə aləti-
nin gözlənilən dövrü və ya uyğun
interest rate dərəcəsi процентная olan zaman, daha qısa dövr ərzində
ставка qiymətləndirilmiş gələcək nağd pul
ödəmələrini və ya daxilolmalarını
maliyyə aktivləri və ya maliyyə öh-
dəliklərinin xalis balans dəyərinə
qədər diskontlaşdıran faiz dərəcəsi-
dir.
Elements Elementlər Элементы Elementlər Maliyyə hesabatlarının
əsas hissələrindəndir. Maliyyə he-
(Hesabat) (отчётности) sabatlarının beş əsas elementi var:
aktiv, öhdəlik, kapital, gəlir, xərc.
Bunlardan birinci üçü Maliyyə Və-
ziyyəti Haqqında Hesabatın
(MVHH), sonrakı ikisi isə Mənfəət
və Zərər Haqqında Hesabatın(
MZH) elementləridir
Equity Kapital Капитал Kapital, öhdəliklər çıxıldıqdan son-
ra müəssisənin aktivlərində səhm-
darların qalıq payıdır. Müəssisədə
aktivlərdən bütün öhdəliklər çıxıl-
dıqdan sonra yerdə qalan məbləğ
kapitalı göstərir. Bu kapital müəs-
sisə üçün bir borcdur. Bu bütün öh-
dəliklər ödənildikdən sonra müəssi-
sənin sahibkarlara olan borcunu
göstərir.

65
 
Equity Kapital aləti Долевой Bütün öhdəlikləri ödənildikdən son-
ra şirkətin aktivləri üzrə sahibinin
instrument инструмент hüququnu təsdiq edən sənəddir.
Faktiki olaraq burda söhbət səhm-
lərdən gedir.
Equity shares Adi səhmlər Обыкновен- Daha ətraflı Ordinary shares böl-
məsinə baxın.
ные акции
Events after Hesabat События Hesabat tarixindən sonrakı hadisə-
lər hesabat tarixi ilə maliyyə hesa-
the reporting tarixindən после batlarının dərc edilmək üçün təsdiq
period sonrakı отчётной olunduğu tarix arasındakı dövrdə
hadisələr даты baş verən mənfi və ya müsbət xa-
rakterli hadisələrdir. Bu hadisələrin
iki növü müəyyən oluna bilər:
(a) hesabat tarixində mövcud olan
şərtləri təsdiqləyən hadisələr (hesa-
bat tarixindən sonrakı hadisələr
üçün düzəliş tələb edir);
(b) hesabat tarixindən sonra yaran-
mış şərtləri təsdiqləyən hadisələr
(hesabat tarixindən sonrakı hadisə-
lər üçün düzəliş tələb etmir).
Expense Xərc Расход Kapitalın bölüşdürürülməsi ilə əla-
qəli olmayan, lakin kapitalın azal-
ması ilə nəticələnən, hesabat dövrü
ərzində aktivlərin kənara axını və
ya azalması və öhdəliklərin artması
hesabına baş verən iqtisadi səmərə-
nin azalmasıdır.

F
Fair value Ədalətli dəyər Справедли- Ədalətli dəyər – aktivin müstəqil,
yaxşı məlumatlandırılmış və bu
вая əməliyyatın həyata keçirilməsində
стоимость maraqlı olan tərəflər arasında mü-
badilə edilə biləcəyi qiymətdir.
Fair value Ədalətli də- По справед- İnvestisiya mülkiyyətinin ədalətli
dəyərində dəyişikliklərdən yaranan
through profit yərdə dəyişik- ливой стои- mənfəət və zərər mənfəət və zərər
or loss lik nəticəsin- мости через hesabında yarandığı anda tanınma-
də mənfəət və прибыль или lıdır.
ya zərər убыток
Final dividend Yekun Окончатель- İllik mənfəət əsasında ödənilən di-
videntlərdir.
dividentlər ные
дивиденды
Finance cost Maliyyə Финансовые Maliyyə xərcləri adətən maliyyə
cəlb edilməsi ilə bağlı xərcləri əks
xərcləri расходы etdirir. Buna uzun-müddətli (kredit,
ipoteka) və qisa-müddətli (kredit

66
 
 xətti) borclarla bağlı faiz və digər
xərclər, maliyyə lizinqi ilə bağlı
maliyyə xərcləri, xarici valyutada
olan borcların məzənnə fərqi və s
aid edilir.
Finance lease Maliyyə Финансовая Maliyyə icarəsi aktiv üzrə mülkiy-
yət hüquqlarına aid bütün risk və
icarəsi аренда mükafatların ötürülməsini təmin
edən icarə növüdür. Sonda mülkiy-
yət hüququ həm keçə, həm də keç-
məyə bilər.
Financial Maliyyə Финансовый Maliyyə uçotu əməliyyatın mənbə-
yi, onun maliyyə hesabatlarında ta-
accounting uçotu учёт nınması, işlənilməsi və yekun icma-
lı daxil olmaqla, maliyyə əməliy-
yatlarının qeydiyyatı və təqdimatı
prosesidir.
Financial asset Maliyyə Финансовый Başqa şirkətdə pul vəsaiti və ya ka-
pital aləti, və ya müəssisə üçün yax-
aktivi актив şı şərtlərlə pul vəsaitini almaq və ya
maliyyə alətlərini mübadilə etmək
hüququ verən müqavilədir.
Financial Maliyyə aləti Финансовый Maliyyə aləti bir müəssisənin ma-
liyyə aktivinin və digər müəssisənin
instrument инструмент kapital aləti və ya maliyyə öhdəliyi-
nin yaranmasına səbəb olan hər
hansı müqavilədir.
Financial Maliyyə Финансовое Maliyyə öhdəçiliyinə əsasən debi-
torun kreditor ilə bağlanılan müqa-
liability öhdəliyi обязатель- vilədə müəyyən olunan şərtlər əsa-
ство sında ona ödəniş və ya ödənişlər et-
məsini tələb edir və ya iki tərəf
arasında maliyyə xarakterinə malik
müəyyən hüquqları və ya öhdəlik-
ləri müəyyən edir.
Financial Maliyyə Финансовая Maliyyə hesabatları müəssisənin
maliyyə vəziyyətinin və maliyyə
statements Hesabatı отчётность nəticələrinin strukturlaşdırılmış təq-
dimatıdır.
Ümumi təyinatlı maliyyə hesabatla-
rının məqsədi müxtəlif istifadəçilər
tərəfindən iqtisadi qərarların qəbul
edilməsi zamanı müəssisənin ma-
liyyə vəziyyəti, maliyyə nəticələri
və pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqın-
da informasiyanın təmin edilməsi-
dir. Həmçinin, maliyyə hesabatları
idarəetmənin ona həvalə edilmiş re-
sursları necə istifadə etdiyinin nə-
ticələrini göstərir. Bu məqsədə nail
olmaq üçün maliyyə hesabatları

67
 
 müəssisənin aşağıda qeyd olunan
maddələri üzrə informasiyanı təq-
dim etməlidirlər:
(a) aktivləri;
(b) öhdəlikləri;
(c) kapitalı;
(ç) mənfəət və zərəri daxil olmaqla,
gəlir və xərcləri;
(d) kapitalda digər dəyişiklikləri; və
(e) pul vəsaitlərinin hərəkəti.
Bu informasiya, qeydlərdə təqdim
edilmiş digər informasiya ilə birlik-
də, maliyyə hesabatlarının istifadə-
çilərinə müəssisənin pul vəsaitləri-
nin gələcək hərəkətini və xüsusi
olaraq onların vaxt üzrə bölüşdürül-
məsini və müəyyənliyini proqnoz-
laşdırmağa yardım edir.
Financing Maliyyəşdirm Финансовая Maliyyələşdirmə fəaliyyəti müəssi-
sənin ödənilmiş kapitalı və alınmış
activities ə fəaliyyəti деятельность borc vəsaitlərinin məbləğinin və
tərkibinin dəyişməsi ilə nəticələnən
fəaliyyətlərdir.
First in, first İlk mədaxil Первым Ehtiyatların ilkin dəyərinin “ilk mə-
daxil – ilk məxaric” (FİFO) üsulu
out ilk məxaric поступил, ilə hesablanmasına əsasən, alınan
первым ehtiyat vahidləri satılır və nəticədə,
продан, hesabat dövrünün sonu üçün eh-
ФИФО tiyatlarda qalan vahidlər zaman ba-
xımından ən son alınmış və ya is-
tehsal olunmuşdur.
Framework Prinsiplər, Принципы Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq
Standartlarının Çərçivə Sənədində
əsaslar (Konseptual Əsaslarda) əks olun-
muş mühasibat uçotunun əsas anla-
yışları olmadan maliyyə hesabatları
mövcud ola bilməz, yəni maliyyə
hesabatları bu prinsiplər əsasında
qurulub. Çərçivə Sənədi mühasibat
uçotu standartlarının əsasını təşkil
edən fundamental prinsipləri təq-
dim edir. Bu prinsiplər maliyyə he-
sabatlarını keyfiyyət göstəriciləri ilə
təmin edir.

G
Gearing Cirinq əmsalı Кредитное İqtisadi subyektin borc kapitalı ilə
şəxsi kapitalı arasındakı nisbəti ifa-
плечо, də edən anlayış:C= bk / şk Burada:
Гиринг c-cirinq əmsalı; bk-məcmu borc ka-
pitalının həcmi; şk məcmu şəxsi ka-

68
 
 pitalının həcmi. Əsas etibarilə Bö-
yük Britaniyada işlənilən bu anlayış
ABŞ-da leveric kimi adlandırılır.
Bu göstəricidən müəssisənin maliy-
yə durumunun, eləcə də istehsal im-
kanlarının məhsuldarlığının qiymət-
ləndirilməsi zamanı istifadə olunur.
Adətən cirinqin aşağı olması müəs-
sisə üçün müsbət göstərici hesab
olunur. Çünki, borc kapitalının çox-
luq təşkil etməsi müəssisə mənfəə-
tinin daha çox hissəsinin faiz ödə-
nişlərinə sərf olunmasına, bu da sə-
rəncamda qalan mənfəətin həcmi-
nin azalmasına gətirib çıxarır.
General ledger Baş kitab Главная İkili yazılış sisteminin ən əsas alət-
lərindəndir. Bu kitabda müəsisənin
книга bütün aktivləri, öhdəlikləri, kapitalı,
gəlirləri və xərcləri ayrı-ayrı hesab-
larda əks olunur.
Going concern Fəaliyyətin Принцип Bu prinsip aşağıdakıların təmin
olunmasını tələb edir:
fasiləsizliyi непрерыв-
1. Müəssisə öz fəaliyyətini ən azı
prinsipi ности 12 ay ərzində davam etdirəcək;
деятельности 2. Əməliyyatların dayandırılmasına
nə ehtiyac, nə də bununla bağlı
müəssisənin istəyi var;
3. Əməliyyatların bir hissəsinin ix-
tisar edilməsinə nə ehtiyac, nə də
bununla bağlı müəssisənin istəyi
var.
Goods Malların Извещение о Malların faktiki adı və faktiki sayı
barəsində malları alan tərəfindən
received note alınması получении tətib olunmuş sənəddir.
barədə bildiriş товара
Goodwill Qudvil, Гудвилл, Qudvil – firmanın işgüzar reputasi-
yası və ya onun bazar qiyməti ilə
işgüzar nüfuz деловая balans dəyərinin fərqi.
репутация Belə ki, müəssisənin aktivləri satıl-
sa, debitor borcları geri ödənilsə,
əldə olunan vəsaitlərdən öhdəliklər,
kreditor borcları çıxılsa, yerdə qa-
lan məbləğ artıq həmin müəssisənin
kapitalı və yaxud xalis aktivləri ola-
caq. Bu dəyər məhz həmin müəssi-
sənin faktiki uçot dəyəridir. Amma
təcrübədə bir çox hallarda, müəssi-
sələr bu dəyərdən daha yüksək də-
yərə satılır. Belə dəyərin formalaş-
masına təsir edən amillər müxtəlif-
dir (Bu haqda gələcək nəşr-

69
 
 lərimizdə geniş məlumat verməyi
planlaşdırırıq). Uçot dəyəri (xalis
aktivlər) ilə onun satıla biləcəyi də-
yər arasında fərq qudvil adlanır.
Qudvil adətən, bir müəssisənin di-
gər müəssisə tərəfindən alınması
zamanı yaranır.

H
Hedging Hedcinq Хеджиро- Hedcinq – qeyri-müəyyən bazar şə-
raitinin risklərini azaltmaq məqsə-
вание dilə investisiya yatırımı və maliyyə
itkisindən müdafiə olunma üsulu-
dur. Xarici pul dövriyyəsi riski hed-
cinqdən istifadə edilərək kiçildilə
bilər. Hedcinqin əsas metodlarına
mədaxil və məxariclərin uyğunlaş-
dırılması, pul vəsaitlərinin qəbulu
və ödənişi zamanlarının irəliyə ötü-
rülməsi və ya gecikdirilməsi aid
edilir. Digər ümumi hedcinq meto-
duna nümunə kimi pul bazarı hed-
cinqini göstərmək olar. Pul bazarı
hedcinqi hər hansı valyuta ilə borc
götürülməsi, pul vəsaitinin ayrı val-
yutaya çevrilməsi və müqavilə vax-
tı bitənədək depozit şəklində qoyul-
ması və beləliklə valyutalararası hə-
rəkətdən faydanın götürülməsi kimi
nəzərdə tutulur.
Held to Razılaşma Удержива- Maliyyə aktivləri və maliyyə öhdə-
liklərinin növlərindən biridir. Ümu-
maturity əsasında емые до miyyətlə, maliyyə aktivlərinin növ
saxlanılan погашения olaraq dəyişiklik göstərməsi təşkila-
tın həmin aktivlərlə bağlı niyyətin-
dən asılıdır. Bu növ maliyyə aktivi
təşkilatın aktivi yetkinlik halına çat-
masına qədər geri götürməməsi və
ondan müəyyən edilmiş ödənişlərin
əldə edilməsi məqsədilə saxlaması
vəziyyətinə aid edilir. Təşkilatın bu
növə aid edilən maliyyə öhdəlikləri
isə təşkilatın bu öhdəlikləri kənara
satmasını planlaşdırmaması vəziy-
yətinə aid edilir. Bu növ maliyyə
aktivləri və öhdəlikləri ilkin tanın-
madan sonra amortizasiya edilmək-
lə qeydiyyatda saxlanılır.
Historical cost İlkin və ya Первона- İlkin (və ya tarixi) dəyər – aktivlə-
rin alış zamanı ödənilən pul vəsait-
tarixi dəyər чальная lərinin məbləği ilə ölçüldüyü dəyər-
стоимость dir.

70
 
 I
IFRS Beynəlxalq МСФО Beynəlxalq maliyyə hesabatları
standartları – Beynəlxalq mühasibat
maliyyə standartları komitəsi tərəfindən ha-
hesabatları zırlanır və inkişaf etdirilir. Bu bey-
standartları nəlxalq aləmdə mühasibat standart-
larının qlobal harmonizasiyasını
təşkil edir.
Impairment Dəyərdən Обесценение Dəyərdən düşmə – aktivin balans
(qalıq) dəyəri və bərpa oluna bilən
düşmə dəyərini müqayisə edərək müəy-
yənləşdirilir. Bərpa oluna bilən də-
yər isə “aktivin ədalətli dəyərindən
satışla bağlı xərclərin çıxılması” və
“aktivin gələcək istifadəsindən əldə
ediləcək fayda” məbləğləri arasında
ən böyüyü ilə təyin edilir. Aktivin
gələcək istifadəsindən fayda isə eh-
timal edilən gələcək pul vəsaitləri-
nin (daxilolmalarla xaricolmaların
fərqi) indiki dəyəri ilə ölçülür. Də-
yərdən düşmə material ehtiyatların-
dan başqa, maddi və qeyri-maddi
aktivlərə, maliyyə aktivlərinə, tikin-
ti müqavilələri əsasında yaranan ak-
tivlərə, təxirə salınmış vergi aktiv-
lərinə tətbiq edilir.
Impairment Dəyərdən Убыток от Dəyərdən düşmə zərəri – əgər akti-
vin bərpa oluna bilən dəyəri onun
loss düşmə обесценения balans dəyərindən kiçikdirsə, akti-
zərər vin balans dəyəri aradakı fərq qədər
azaldılmalı və mənfəət-zərər hesa-
batında xərc (zərər) kimi qeydə
alınmalıdır.
Impracticable Tətbiq edilə Невыпол- Bu, təşkilatın standartın bütün
mümkün şərtlərini əvvəlcədən qə-
bilməyən нимый bul etməsinə baxmayaraq, standar-
tın hər hansı şərtinin yerinə yetiril-
məsinin qeyri-mümkünlüyü ilə bağ-
lıdır. Standartın bəzi şərtləri həqiqə-
tən də çətindir və menecerlərin bu-
nunla bağlı problemləri yarana bi-
lər, məsələn tələb olunan əlavə in-
formasiyanın dəyərinin onun əldə
edilməsi ilə bağlı çəkilən xərclər-
dən daha aşağı olması. Belə vəziy-
yətdə standart qeyd edir ki, əlavə
informasiyanın təqdim edilməməsi
yalnız onun qeyri-mümkün olması
ilə həyata keçirilə bilər.

71
 
Imprest Qalıq saxlama Система с Əksər təşkilatlar təsadüfi kiçik
məbləğli ödənişlərin edilməsi üçün
system sistemi обязатель- kassada müəyyən miqdarda pul və-
ным сальдо saiti saxlayır. Kassadan istifadə
üzərində nəzarət sistemi kassada
əvvəlcədən təyin edilmiş məbləğin
daim balansda saxlanılması ilə əla-
qədardır.
Income Gəlir Доход Gəlir – hesabat dövrü ərzində kapi-
tal iştirakçıları (sahibkar, səhmdar)
tərəfindən deyil, aktivlərin artması
və ya öhdəliklərin azalması şəklin-
də kapitalın artması ilə nəticələnən
iqtisadi faydanın artımıdır. Təşkila-
tın əksər gəlirləri mənfəət-zərər he-
sabatında öz əksini tapır. Aktivlərin
yenidən qiymətləndirilməsi ilə bağlı
yaranan gəlir digər məcmu gəlirlər
haqqında hesabatda qeyd edilir və
kapital ehtiyatlarına birbaşa təsir
edir.
Income Mənfəət-zərər Отчёт о Mənfəət-zərər hesabatı – hesabat
dövrü ərzində əldə edilmiş gəlirləri
statement hesabatı прибылях və çəkilmiş xərcləri əks etdirən he-
и убытках sabatdır.
Intangible Qeyri-maddi Нематери- Qeyri-maddi aktiv – keçmiş hadisə-
lər nəticəsində yaranmış və gələ-
asset aktiv альный актив cəkdə istifadəsindən iqtisadi səmərə
gözlənilən, təşkilat tərəfindən nəza-
rət edilən və fiziki formaya məxsus
olmayan qeyri-maliyyə aktividir.
Qeyri-maddi aktiv kimi hesab edi-
lən aktivlərə kompyuter proqramla-
rı, patent, müəlliflik hüququ, müş-
təri siyahıları, françayzinq, lisenzi-
ya və s. aid etmək olar.
Interim Aralıq Промежу- Aralıq dividendlər – təşkilatın
yarımillik (6 ay) fəaliyyətinin
dividend dividend точные nəticələrinə, əsaslanaraq əsasən ilin
дивиденды ortasında ödənilən dividendlərdir.
Internal Daxili nəzarət Механизмы Daxili nəzarət – menecment tərəfin-
dən aşağıdakı məqsədlər üçün isti-
controls внутреннего fadə edilir:
контроля – Təşkilatın aktivlərinin təhlükəsiz-
liyini təmin etmək;
– Fırıldaqçılıq hallarının aşkar edib
qarşısını almaq;
– Səhmdarların investisiyasının təh-
lükəsizliyini təmin etmək.
Yaxşı təşkil edilmiş daxili nəzarət
təşkilatın fəaliyyətinin səmərəli şə-

72
 
 kildə aparılmasını təmin edir. Nəza-
rət sistemi müəyyən edilmiş risk-
lərin təsirinin azaldılmasına yardım
edir, həmçinin hesabatların etibarlı-
lığı və qanunlarla uyğunluğuna
əminliyin artmasına səbəb olur.
Inventories Mal-material Товарно- Mal-material – adi biznes fəaliyyə-
tində satış və ya istehsal üçün sax-
материаль- lanılan, və ya xidmətlərin göstəril-
ные запасы məsində istifadə edilən aktivlərdir.
Mal-materiallara aşağıdakılar aid
edilə bilər:
– Alınan və yenidən satış üçün sax-
lanılan aktivlər;
– İstehsal edilmiş hazır məhsullar;
– İstehsal edilmiş yarımfabrikatlar;
– İstehsal prosesində istifadə edilən
xammal və s.
Investing İnvestisiya Инвестици- İnvestisiya fəaliyyəti – uzunmüd-
dətli aktivlərin (əsas fondların) və
activities fəaliyyəti онная pul ekvivalenti hesab olunmayan
деятельность digər investisiyaların alışı və satışı
ilə bağlı əməliyyatları əks etdirən
fəaliyyətdir.
Investment İnvestisiya Инвестици- İnvestisiya mülkiyyəti – təşkilatın
adi biznes fəaliyyətində istifadə
property mülkiyyəti онная üçün deyil, müstəqil şəkildə pul və-
собствен- saiti qazandırmaq üçün istifadə et-
ность diyi mülkiyyətdir. Burada adi biz-
nes fəaliyyəti dedikdə, administra-
tiv məqsədlər üçün və ya istehsal və
xidmətlərin göstərilməsində, yaxud
satış məqsədilə aktivlərin istifadə
edilməsi nəzərdə tutulur. İnvestisi-
ya mülkiyyətinə nümunə olaraq
göstərmək olar:
– Adi biznes fəaliyyətində qısa
müddətdə satış üçün deyil, uzun-
müddətli kapital qiymətləndirməsi
üçün saxlanılan torpaq sahəsi;
– Təşkilatın mülkiyyətində olan və
digər təşkilata əməliyyat icarəsi
şəklində verilən əmlak;
– Ana təşkilat tərəfindən törəmə
təşkilata lizinq ilə verilən əmlak;
– Gələcəkdə investisiya mülkiyyəti
kimi istifadəsi nəzərdə tutulan ya-
rımçıq və ya təmir edilən əmlak.
Invoice İnvoys Инвойс İnvoys – satış və ya alış əməliyya-
tında istifadə edilir. Təşkilat müştə-
riyə satış (xidmət) etdikdə, ona in-

73
 
 voys göndərir. İnvoys müştərinin
borclu olduğu məbləği ödəməsini
tələb edən sənəddir.
Irredeemable Qaytarılma- Акции, не Qaytarılmayan səhmlər – adi səhm-
lərlə oxşardır. Yəni, səhmdarın mü-
shares yan səhmlər подлежащие əyyən müddətdən sonra səhmlər
выкупу üçün ödənişin əvəzini təşkilatdan
almaq haqqı yoxdur. Səhmdarın
səhmlərini pul vəsaitinə çevirməyin
təkcə üsulu, həmin səhmləri digər in-
vestora satmasıdır. Digər adi səhmlər
kimi qaytarılmayan səhmlər də
dividend ödənişində, yəni mənfəətin
bölüşdürülməsində iştirak edir.
Issued share Buraxılmış Выпущен- Buraxılmış səhm kapitalı – səhmdar-
lara buraxılmış səhm kapitalının no-
capital səhm ный капитал minal dəyəridir. Təşkilatın maliyyə
kapitalı vəziyyəti haqqında hesabatda (ba-
lans) məhz bu məbləğ öz əksini ta-
pır.

J
Journal Jurnal Журнал Jurnal – Təşkilatın standart əməliy-
yatlarından başqa (alış və satış) mü-
xabirləşmələr şəklində ilkin qeydiy-
yatının aparıldığı kitabdır. Jurnalda
amortizasiyanın hesablanması, hesa-
bat dövrünün sonu üçün ehtiyatların
uçotu ilə bağlı qeydiyyatlar aparılır.

L
Last in, first SMİM (son Последним SMİM (son mədaxil, ilkin məxaric)
– Anbara son gələn ehtiyatların bi-
out mədaxil, ilkin поступил, rinci satılması (istifadəsi) ilə əlaqə-
məxaric) первым dar mal-materialların qiymətləndi-
продан, rilməsi metodudur. Bu metodun is-
ЛИФО tifadəsi qadağan edilmişdir.

Ledger Jurnal-order Бухгалтер- Mühasibatlıqda sentetik, xüsusi hal-

larda isə analitik uçotun xronoloji
ская qaydada qeydiyyatının aparıldığı
книга cədvəldir. Şahmat sxemi şəklində
tərtib olunan jurnal-orderdə əməliy-
yatlar bir yazılışla iki hesabda, yəni
həm debet, həm də kredit hesabında
əks olunur.
Əsas mühasibat kitabları – Baş kitab,
satışlar və satınalmalar kitabıdır.
Legal Hüquqi Юридичес- Hüquqi öhdəlik aşağıdakılardan ya-
ranan öhdəlikdir:
obligation öhdəlik кая задол-
(a) müqavilə (onun açıq-aydın və
женность ya gizli şərtləri vasitəsilə);
74
 
 (b) qanunvericilik; və ya
(c) qanunun qüvvəsi.
Liability Öhdəlik Обязатель- Öhdəlik müəssisənin keçmiş hadi-
ство sələr nəticəsində yaranmış və yeri-
nə yetirilməsi iqtisadi səmərəni
özündə əks etdirən resursların mü-
əssisədən axını ilə nəticələnən cari
öhdəliyidir.
LIFO SMİM ЛИФО Daha ətraflı Last in, first out bölmə-
sinə baxın.
Liquidity Likvidlik Ликвидность Likvidlik – aktivin pula çevrilmək
qabiliyyətidir.
1) Borc alan subyektin müəyyən
olunmuş zaman ərzində müəyyən
olunmuş məbləğdə borc vəsaitini
ödəmə qabiliyyətidir. Bu baxımdan
bank işində likvid müştəri, likvid
müəssisə ifadələri işlənilir.
2) Fond bazarında mövcud olan
qiymətlərlə qiymətli kağızların bü-
tünlüklə yerləşdirilə bilinməsi qabi-
liyyəti, səviyyəsidir. Yəni bazarın
likvidliyi ifadəsi qiymətli kağızın
maneəsiz, rahat qaydada reallaşdı-
rılması qabiliyyətini göstərir.
3) İqtisadi subyektin, xüsusilə mü-
əssisənin sərəncamında olan aktiv-
lərin, yaxud digər qiymətlilərin
nağd pul vəsaitlərinə çevrilə bilin-
məsi qabiliyyəti, səviyyəsidir. Elmi
ədəbiyyatlarda və işgüzar müstəvi-
də l. ifadəsi daha çox bu mənada iş-
lənilir. Bu cür aktivlər likvid aktiv-
lər, yaxud mobil aktivlər adlanır.
Loan capital Borc kapitalı Заёмные Borc kapitalı – borc öhdəliyi əsa-
средства sında cəlb edilən kapitaldır. Borc
kapitalı həm mal-material, həm də
pul vəsaiti, yaxud maliyyə aktivləri
şəklində mövcud ola bilər. Borc öh-
dəlikli qiymətli kağızların (istiqraz-
ların, veksellərin və s.) yerləşdiril-
məsi, satılması yaxud bank və digər
kredit təşkilatlarından, eləcə də
müxtəlif iqtisadi subyektlərdən bir-
başa kreditlərin əldə olunması yolu
ilə borc kapitalı cəlb edilir. Borc
kapitalını təqdim edən tərəf kredi-
tor, alan tərəf isə borc alan, yaxud
benefisiar adlanır.

75
 
Loans and Kreditlər və Займы и Kreditlər və debitor borcları fəal
bazarda dövr etməyən, sabit və ya
receivables debitor дебиторская müəyyən edilən ödənişli maliyyə
borcları задолжен- aktivləridir. Belə maliyyə aktivləri
ность effektiv faiz metodundan istifadə
etməklə amortizasiya olunmuş də-
yərdə uçota alınır. Kreditlər və de-
bitor borcları, eləcə də amortizasiya
prosesində tanınmasına xitam və ya
dəyərdüşmədən gəlir və zərər Kon-
solidə edilmiş hesabatda tanınır.
Qazanılmış və ya çəkilmiş Faiz gə-
lirləri Konsolidə edilmiş hesabatda
"Faiz gəliri" kimi qeyd olunur. Bu
kateqoriyaya daxil olan aktivlər
uzunmüddətli aktivlər kimi təsnif-
ləşdirilir balans hesabatı tarixindən
sonra 12 aydan çox olan ödəmə is-
tisna olmaqla cari aktivlər daxil edi-
lir.

M
Managerial İdarəetmə Управлен- Maliyyə hesabatlarının hazırlanma-
sı, əsasən kənar istifadəçilərin mə-
accounting uçotu ческий lumat tələbatlarının ödənilməsi ilə
учёт əlaqədardır. Bu məlumat müəssisə-
ni idarə etmək üçün hazırlanmır.
Belə ki, müəssisənin rəhbərliyi tərə-
findən qərarların qəbul edilməsi və
müəssisənin effektiv şəkildə idarə
olunması üçün daha təfərrüatlı və
dəqiq məlumatlar tələb olunur.
Rəhbərliyin məlumat tələbatları
idarəetmə uçotu vasitəsilə ödənilir.
Margin Marja Маржа Daha ətraflı Profit margin bölməsi-
nə baxın.
Market value Bazar dəyəri Рыночная Aktivlər maliyyə hesabatlarında ey-
ni və ya ekvivalent aktivi almaq
стоимость üçün hal-hazırda ödənilməli olan
pul vəsaiti və ya onun ekvivalenti
məbləğində göstərilirlər.
Öhdəliklər maliyyə hesabatlarında
onların hal-hazırda ödənilməsi üçün
lazım olan pul vəsaiti və ya onun
ekvivalentlərinin diskontlaşdırılma-
mış məbləğində göstərilirlər.
Mark-up Ticarət Наценка Ticarət əlavəsi məhsulun satış də-
yəri ilə satışın maya dəyəri arasın-
əlavəsi dakı fərqdir. Əsasən sabit məbləğ
kimi və ya ümumi satış qiyməti
faizi kimi ifadə edilə bilər.

76
 
Matching Mətçinq Сопостав- Fond birjasında dilerlər tərəfindən
alqı-satqı əməliyyatlarının müntə-
ление zəm şəkildə yoxlanılmasıdır.
İqtisadi fəaliyyətin risklilik səviy-
yəsinin qiymətləndirilməsi metod-
larından biridir.
Materiality Əhəmiyyət- Материаль- Əhəmiyyətlilik “mühüm olma” an-
layışı ilə eynilik təşkil edir. Əhə-
lilik ность miyyətli maddələr dedikdə, maliyyə
hesabatlarının istifadəçilərinin bil-
məli olduqları mühüm maddələr ba-
şa düşülür.
Maliyyə hesabatları bütün mühüm
maddələri xüsusi olaraq əks etdir-
məlidir.
Əhəmiyyətlilik prinsipi, əsasən he-
sablanmasında daha çox vaxt sərf
edilən, mühasibatçılıqda daha bö-
yük dəyərə malik olan, hesabatlarda
göstərilməsi zəruri və faydalı sayı-
lan maddələrlə bağlıdır. Əhəmiy-
yətlilik prinsipinə görə, maliyyə və-
ziyyətinin tam əks etdirilməsi və
mühasibat dövründə mənfəət və zə-
rərin hesablanması üçün əhəmiyyət
kəsb edən bütün maddələr maliyyə
hesabatlarında əks olunmalıdır.
Measurement Qiymətlən- Измерение Maliyyə hesabatlarına daxil edilən
müxtəlif aktivlər, öhdəliklər, kapi-
dirmə və ya tal, gəlir və xərclərin pul dəyərləri
ölçülmə ilə müəyyən edilməsidir.
Qiymətləndirilməyə müxtəlif ya-
naşmalar mövcuddur (məsələn, il-
kin dəyəri, ədalətli dəyər, mümkün
xalis satış dəyəri, və s.).
Monetary Pul aktivləri Монетарные Pul vəsaitləri, və elecə də tez pula
çevrilən aktivlərdir (məsələn, debi-
assets активы tor borcları və ya qısa müddətli
investisiyalar).

N
Net assets Xalis aktivlər Чистые Daha ətraflı Equity bölməsinə ba-
xın.
активы
Net current Xalis cari Чистые Xalis cari aktiv müəssisənin normal
fəaliyyət dövrü ərzində reallaşdır-
assets aktivlər оборотные maq, satış və ya istehlak etmək
активы üçün nəzərdə tutulur: Normal fəa-
liyyət dövrü əmtəənin (xammal və
s.) satın alınması, emalı və satışı

77
 
 (və müqabilində pul vəsaitinin əldə
edilməsi) dövrünü əhatə edir.
Net realisable Xalis satış Чистая Xalis satış dəyəri dedikdə, müəssi-
sənin gündəlik fəaliyyəti ilə bağlı
value dəyəri стоимость
gözlənilən satış qiyməti ilə bu satı-
реализации şın həyata keçməsi ilə əlaqədar çə-
kilən, gözlənilən tamamlama və di-
gər birbaşa xərclərin fərqinə bəra-
bər olan dəyər nəzərdə tutulur. Xa-
lis satış dəyəri dedikdə, yaxın gələ-
cəkdə satış nəticəsində reallaşacağı
gözlənilən məbləğ başa düşülür.
Neutrality Neytrallıq Нейтраль- Neytrallıq da obyektivliyə əsasla-
nan bir konsepsiyadır. Bu konsepsi-
ность
yaya görə maliyyə hesabatları ney-
tral olmalıdır, xətalardan, şəxsi rəy-
lərdən və lazımsız reklam xarakterli
məlumatlardan uzaq olmalıdır.
Neytrallıq düzgün təqdimatın əsas
aspektidir, çünki yanlış maliyyə
məlumatları düzgün təqdimata nail
olmağa imkan vermir.
Nominal Nominal kitab Номинальная Daha ətraflı"General ledger" böl-
məsinə baxın.
ledger книга
Non-adjusting Daxil Некорректи- Müəssisə hesabat dövrünün sonuna
yaranan hadisələri hesabat dövrü
event edilməyən рующее
başa çatdığı müddətdən sonra hə-
hadisələr событие min maliyyə hesabatlarında əks et-
dirə bilməz. Bu hadisələrə hesabata
daxil edilməyən hadisələr deyilir.
Non-current Uzunmüddətli Необоротные Uzunmüddətli aktivlər-müəssisənin
bir ildən daha çox müddətə saxla-
asset aktiv активы
mağı və ya pul vasitəsinə çevirməyi
planlaşdırdığı aktivlərdir.
Notes to Maliyyə Коммента- Qeydlər maliyyə hesabatları istifa-
dəçilərinin maliyyə hesabatlarını
accounts hesabatlarına рии к
daha yaxşı anlaması üçün maliyyə
şərtlər/qeydlər отчётности hesabatlarında verilən əlavə cədvəl-
lər və digər məlumatlardır. Maliyyə
hesabatlarına verilən qeydlər maliy-
yə hesabatlarının vacib tərkib hissə-
sidir.
Maliyyə hesabatlarına verilən qeyd-
lərə aşağıda verilən məlumatlar da-
xildir:
– əhəmiyyətli uçot siyasətləri və
izahlı qeydlər;
– müəssisəyə təsir edən risk və qey-
ri-müəyyənliklər;

78
 
 – maliyyə hesabatlarında tanınma-
yan (qeyd olunmayan) ehtiyatlar və
öhdəliklər (məsələn, mineral ehti-
yatları);
– coğrafi və biznes seqmentləri
haqqında məlumat;
– hesabat dövrünün sonunda baş
verən müəyyən hadisələr haqqında
məlumat;
– rəhbərlik tərəfindən şirkətin gələ-
cəyi ilə bağlı edilmiş əsas fərziyyə-
lərlə bağlı məlumat;
– MHBS-nin tələblərindən yayın-
malar
NRV Xalis satış Чистая Daha ətraflı Net realisable value
bölməsinə baxın.
dəyəri стоимость
реализации
O
Obligating Öhdəlik Обязываю- Bir öhdəlik yaradan hadisə hüquqi
və ya konstruktiv öhdəlik yaradır.
event yaradan щее Hüquqi öhdəlik, hüquqi əlaqələrin
hadisə событие nəticəsi kimi məs., müqavilələrin
şərtinə görə yaranır.
Konstruktiv öhdəlik, müəssisənin
fəaliyyəti ilə bağlı yaranır. Müəs-
sisə tərəfindən həyata keçirilən hər
hansı bir fəaliyyət nəticəsində qarşı
tərəfdə müəssisənin müəyyən öh-
dəliyi ödəyəcəyi ilə bağlı əsaslı bir
inam yaranırsa, bu halda konstruk-
tiv öhdəlik mövcud olur.
Obsolescence Mənəvi Моральное Yeni eyni funksiyalı daha səmərəli
texnologiyaların ortaya çıxması nə-
köhnəlmə устаревание ticəsində aktivin dəyərinin azaldıl-
masına mənəvi köhnəlmə deyilir.
Onerous Qəliz Обремени- Bu müqavilə əsasında çəkilən xərc-
lər müəssisəyə gələcəkdə gələn iqti-
contract müqavilələr тельный sadi səmərədən çox olur. BUMS-a
контракт görə belə müqavilələri iki üsulla də-
yərləndirmək lazımdır: öhdəlik və
dəyərdən düşmə.
Operating Əməliyyat Операцион- Əməliyyat fəaliyyətləri müəssisənin
əsas gəlir gətirən, habelə investisiya
activities fəaliyyəti ная və maliyyələşdirmə fəaliyyətlərin-
деятельность dən başqa digər fəaliyyətləridir.
Əməliyyat fəaliyyətindən yaranan
pul vəsaitlərinin hərəkətinin açıq-
lanması bu müəssisənin qarşısına

79
 
 qoyduğu məqsədlərin nə dərəcədə
uğurla yerinə yetirib-yetirmədiyi
haqda mühakimə yürütməkdə istifa-
dəçilərə çox kömək olur. Yəni əmə-
liyyat fəaliyyətlərindən olan pul və-
saitlərinin hərəkətinin məbləği mü-
əssisənin həyata keçirdiyi əməliy-
yatlar nəticəsində yaranan pul vəsa-
itlərinin borcları ödəmək, müəssisə-
nin əməliyyatlarını həyata keçirmək
qabiliyyətini qorumaq, dividentləri
ödəmək və kənar maliyyələşdirmə
mənbələrinə əl atmadan yeni inves-
tisiyalar yatırmaq üçün kifayət
olub-olmadığının əsas göstəricisi-
dir.
Operating Əməliyyat Операцион- Maliyyə icarəsi olmayan bütün ica-
rələr əməliyyat icarəidir.
lease icarəsi ная аренда,
операцион-
ный лизинг
Ordinary Adi səhmlər Обыкновен- Daha çox kapital səhmləri kimi ta-
nınan bu səhmlərə dividentlərin
shares ные акции ödənişində və müəssisənin likvid-
ləşdirilməsində heç bir imtiyaz ve-
rilmir. Adi səhm sahibləri (səhm-
darları və ya kapital səhmdarları)
müəssisənin sahibləridir.
Səhmdarların adi səhmlərinin xüsu-
siyyətləri:
1) Kapital səhmləri səsvermə hüqu-
qu daşıyır. Bu o deməkdir ki, səhm-
darlar həmin səs vermə hüququ va-
sitəsilə şirkətin məsul işçilərinin
köməyi ilə onun gündəlik işlərini
görən idarəetmə heyətini seçə bilər-
lər.
2) Bu səhmdarlar biznes riski daşı-
yır, belə ki, səhmdarlar yalnız mü-
əssisə kifayət qədər mənfəət əldə
etdiyi təqdirdə divident ala bilərlər.
Onlara yalnız bütün xərclər çıxıl-
dıqdan sonra geriyə qalan mənfəət
çatır.
3) Kapitalın geri qaytarıldığı zaman
(müəssisənin likvidləşdirildiyi za-
man) onlar sıralamada ən axırıncı
yerdə dururlar. Onlar bütün digər
kreditorlar təmin edildikdən sonra
qalan hər bir şeyin sahibi hesab edi-
lirlər. Əgər yerdə qalan məbləğ ki-
fayət qədər deyilsə, onlar ilkin qoy-

80
 
 duqları kapitalın hamısını və ya bir
hissəsini itirə bilərlər.
Other Digər məcmu Прочий Məcmu gəlir haqqında hesabatda
(MHMH):
comprehensiv gəlir совокупный • yuxarıdakı mənfəət rəqəmi baş-
e income доход lanğıc rəqəm kimi götürülür,
• Digər məcmu gəlir hesablanır,
• Məcmu mənfəət hesablanır.
Mənfəət və ya zərər xərclər çıxıl-
maqla məcmu gəlirə bərabərdir və
ona digər məcmu gəlirin elementlə-
ri daxil deyildir. Digər məcmu gəlir
digər MHBS tərəfindən tələb edilən
və ya izah edilən qaydada mənfəət
və ya zərərdə tanınmayan gəlir və
xərclərin elementlərindən ibarətdir.

P
Paid-up share Ödənilmiş Внесённый Səhmdarlar tərəfindən qoyulmuş
kapitalının ümumi məbləğidir. Bu
capital kapitalı капитал kapital dəyəri şirkətin ümumi kapi-
talının dəyərindən az ola bilər, çün-
ki şirkət elan etdiyi kapitalın hamı-
sını emissiya etməyə bilər.
Ödənilmiş kapitalı şirkət səhmləri-
nin satışından əldə edilmiş puldur,
ancaq borc deyil.
Partnership Tərəfdaşlıq Товари- Biznes fəaliyyəti göstərən təşkilat
bir və ya bir neçə şəxs tərəfindən
щество idarə və nəzarət olunur. Hər iki sa-
hiblər bərabər hüquq daşıyırlar və
eləcə də təşkilatın borcları üçün
şəxsən məsuliyyət daşıyırlar.
Partnership Tərəfdaşlıq Соглашение Tərəfdaşlar arasında mənfəət bölgü-
sü prinsiplərini həyata keçırən sə-
agreement barədə о товари- nəddir. Tərəfdaşlıq barədə razılaş-
razılaşma ществе ma (müqavilə) olmadıqda mənfəət
(müqavilə) tərəfdaşlar arasında bərabər bölüş-
dürülür.
Payables Kreditor Кредитор- Təchizatçılara və xidmətin göstəril-
məsinə görə olan qısamüddətli
borcları ская задол- borclar kreditor borclar adlanır.
женность
Payables Kreditor Книга Daha ətraflı "Purchase ledger" böl-
məsinə baxın.
ledger borcları kitabı покупок
Petty cash Xəzinə Касса Kassa kitabı, uçot sisteminin bir
hissəsi olduğundan xüsusi növ ilkin
qeydiyyat kitabıdır. “Nəğd pul və-
saiti” və “bank hesabı” sütunları,
nəğd pul vəsaiti və bank hesablarını

81
 
 bir hesabda birləşdirir. Bu zaman
əməliyyatları yenidən nəğd pul və-
saiti və bank hesablarına köçürmə-
yə ehtiyac yoxdur. Bu sütunlar he-
sab şəklində balanslaşdırılır və döv-
rün sonuna olan qalıqlar ilkin ba-
lansa köçürülür. Əməliyyatların
kassa kitabına köçürülməsi aşağıda-
kı şəkildə həyata keçirilir:
– Kassa kitabının mədaxil (daxil ol-
ma) tərəfi nəğd pul vəsaiti və ya
bank hesabına yazılışların verilmə-
sini qeyd etmək üçün istifadə olu-
nur: məsələn, debitorların hər hansı
birindən pul vəsaitinin toplanması
(qəbul edilməsi).
– Ödəniş tərəfi pul vəsaitinə kredit
yazılışı, verilən yazılışları qeyd et-
mək üçün istifadə olunur; məsələn,
nəğd pul vəsaiti ilə ödənilmiş əmək
haqqları.
– Hər hansı bir əməliyyat kassa
kitabına daxil edildikdən sonra mü-
vafiq hesaba lazımı yazılış verilmə-
lidir.
Plug Köməkçi Заглушка Yoxlama balansının debet və kredit
sütunları üzrə hesablanan cəmlər
hesab bir-birinə bərabər olmalıdır.
Əgər hər hansı bir səbəbdən yox-
lama balansında bərabərlik (balans)
əldə edilmirsə, bu zaman köməkçi
hesab yaradılır və yoxlama balan-
sındakı fərq bu hesaba köçürülür.
Köməkçi hesab mühasib üçün çox
faydalı bir vasitədir. Köməkçi he-
sab vasitəsilə o, yoxlama balansın-
da çox asanlıqla bərabərlik əldə edə
bilər. Lakin köməkçi hesabın yara-
dılması müəyyən səhvlərin möv-
cudluğundan xəbər verir. Bu səhv-
lər aşkarlanmalı və düzəldilməlidir.
Köməkçi hesabdakı qalıq sıfıra bə-
rabər edilmədən maliyyə hesabatla-
rı hazırlana bilməz. Çünki köməkçi
hesab nə aktiv hesabı, nə öhdəlik
hesabı, nə gəlir, nə də xərc hesabı-
dır. Buna görə də köməkçi hesabın
qalığı nə MGHH-yə, nə də MVHH-
yə köçürülə bilər
Post balance Balans tari- События Düzəliş edilməsini nəzərdə tutan və
tutmayan hadisələrdir. Balans hesa-
sheet events xindən son- после балан- batı tarixi ilə maliyyə hesabatlarının
raki hadisələr совой даты dərc edilməsi üçün təsdiq olunduğu

82
 
 tarix arasındakı dövrdə baş verən
mənfi və ya müsbət xarakterli hadi-
sələrdir. Daha ətraflı “Events after
the reporting period” bölməsinə
baxın.
Preference İmtiyazlı Привилеги- “İmtiyaz” ifadəsindən də göründü-
yü kimi bu cür səhmlərin sahibləri
shares səhmlər рованные digər səhmdarlara (kapital səhmi
акции sahiblərinə) nisbətən müəyyən üs-
tünlüklərə malikdirlər:
1) Divident ödənilməsi: Rəhbərlik
divident vermək barədə qərar verdi-
yi zaman ilk öncə imtiyazlı səhm-
darlara ödəniş edilməlidir.
2) Likvidləşdirilmə zamanı kapita-
lın qaytarılması: Müəssisə likvid-
ləşdirildiyi zaman ödəniş müəssisə-
nin siyasətinə və dövlətin iflas haq-
qında qanunvericiliyinə əsasən hə-
yata keçirilməlidir. Lakin dəyişməz
olan bir qanun var ki, imtiyazlı
səhmdarlara ödənilməli olan məb-
ləğ adi səhmdarlardan əvvəl ödənil-
məlidir.
İmtiyazlı səhmlərin digər xüsusiy-
yətləri:
– İmtiyazlı səhmdarların səs ver-
mək hüququ yoxdur.
– İmtiyazlı səhmlər geri alınan və
alınmayan olmaqla iki formada ola
bilər.
Geri alına bilən imtiyazlı səhmlər
müəyyən dövrdən sonra geri alınır
(imtiyazlı səhmdarlara qoyduqları
pul geri qaytarılır). İmtiyazlı səhm-
lər kredit kimi hesab olunur və mü-
əssisənin uzunmüddətli öhdəliyi ki-
mi tanınır. Çünki kreditdə olduğu
kimi geri alına bilən imtiyazlı
səhmlər də müəyyən dövrdən sonra
ödənilməlidir. Geri alına bilən imti-
yazlı səhmlər üzrə ödənilən divi-
dentlər faiz xərci kimi qəbul olunur
və MGHH-də maliyyə xərci şəklin-
də əks etdirilir.
Geri alınmayan imtiyazlı səhmlər,
adından da göründüyü kimi, geri
alınmır. Onlar digər səhmlər kimi
qeyd olunur və maliyyə hesabatları-
nın kapital bölməsinə daxil edilir.
Onlar üzrə ödənilən divident mən-
fəətin bölüşdürülməsi kimi qəbul
edilir.

83
 
Present value İndiki dəyər Приведённая Aktiv və öhdəliklərin qiymətləndi-
rilməsi üsullarından biri,gələcək gə-
стоимость lir və vəsaitin xərclənməsinin dis-
kontlaşdırılmış dəyəridir.
Prime entry İlkin Первичная Müəssisə əməliyyatlarını əks etdi-
rən məlumatın söz və rəqəmlə yazı-
qeydiyyat запись lışı nəzərdə tutulur. Bu qeydlərin
yazıldığı kitablar “ilkin qeydiyyat
kitabları” adlanır.
Əməliyyatlar mühasibat kitabların-
da hesab-fakturalar, qəbzlər, çeklər
(vauçerlər), bank hesabatları və s.
kimi sənədlər əsasında qeydə alınır.
Ledcer hesabı tərtib etməklə siz,
eyni bir şəxslə və ya eyni məqsəd
üçün aparılmış bütün əməliyyatları
bir yerdə toplamış olursunuz. Bu,
ay ərzində hər hansı bir müştəri ilə
nə qədər satış əməliyyatı aparıldığı
və ya hər hansı müştərinin qalığının
nə qədər olmağı kimi gündəlik sual-
ların cavablandırılmasında istifadə
etmək üçün əlverişli bir üsuldur.
Buna baxmayaraq, əgər əməliyyat-
lar birbaşa ledcer hesablarına daxil
olursa, bu, bir çox xətalara səbəb
ola bilər. Bütün əməliyyatların qeyd
olunduğuna və qeyd olunan məb-
ləğlərin doğru olduğuna əmin ol-
maq üçün xüsusi bir yoxlanış siste-
mi yoxdur. Lakin lazımi dəqiqliyi
təmin etmək məqsədilə ilkin qey-
diyyat kitabları mövcuddur.
İlkin qeydiyyat kitabları aşağıdakı-
lardan ibarətdir:
1. Gündəlik satışlar kitabı və ya
satışların qeydiyyatı
2. Gündəlik satınalmalar kitabı və
ya satınalmaların qeydiyyatı
3. Gündəlik geri qaytarılmış satışlar
kitabı
4. Gündəlik geri qaytarılmış satınal-
malar kitabı
5. Kassa kitabı
6. Jurnal
Pro-forma Şablon Шаблон Bütün hesabat formalarının (Maliy-
yə vəziyyəti haqqında hesabat,
Mənfəət və zərər haqqında hesabat,
pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında
hesabat və kapitalda dəyişiklik haq-
qında hesabat) tipik strukturunun

84
 
 izahı üçün istifadə olunan termin-
dir.
Profit or loss Mənfəət və Прибыль или Gəlirlərin xərclər üzərinə aşması
zərər убыток əmlakın artmasını – mənfəəti, xərc-
lərin gəlirlər üzərinə aşması isə –
əmlakın azalmasını – zərəri göstə-
rir. Müəssisənin hesabat ili ərzində
mənfəət və ya zərər formasında əl-
də etdiyi maliyyə nəticəsi, onun xü-
susi kapitalının artması və ya azal-
masına gətirib çıxarır.
Profit margin Rentabellik Рентабель- Mənfəət əldə etmək məqsədilə fəa-
(R.və ya r.) ность liyyət göstərən iqtisadi subyektin –
müəssisənin, təşkilatın, fiziki şəxs
kimi təsərrüfat subyektinin fəaliy-
yətinin iqtisadi səmərəliliyinin gös-
təricisidir. R. müəssisədə müəyyən
vaxt ərzində (ay, rüb, il) təsərrüfat
fəaliyyətinin göstəricilərindən biri-
dir. İstehsal müəssisəsində r. iki sə-
viyyədə hesablanır: istehsalın r. və
məhsulun rentabelliyi. İstehsalın r.
Balans mənfəətinin əsas istehsal
fondlarının orta illik dəyəri ilə nor-
mallaşdırılmış dövriyyə vəsaitinin
dəyərinin cəminə nisbəti kimi he-
sablanır. Məhsulun r. isə məhsul sa-
tışından əldə olunan mənfəətin
onun maya dəyərinə nisbəti, həmçi-
nin mənfəətdən birbaşa maddi xərc-
lər çıxılmaqla maya dəyərinə nisbə-
ti kimi hesablanır. Ticarət müəssi-
sələrində r. balans mənfəətinin mal
dövriyyəsinin həcminə, yaxud mən-
fəətin tədavül xərclərinə nisbəti ki-
mi müəyyən olunur.
Prior period Keçmiş Ошибки Müəssisənin bir və ya bir neçə əv-
errors hesabat прошлых vəlki dövrlərini əhatə edən maliyyə
hesabatlarında aşağıdakı şərtləri tə-
dövrlərinin периодов min edən etibarlı məlumatdan isti-
səhvləri fadə edilməməsi və ya səhv təqdim
edilməsi nəticəsində buraxılmış
səhvlər və edilmiş yanlış bəyanat-
lardır:
(a) məlumat həmin dövrlərin maliy-
yə hesabatları dərc olunmaq üçün
razılıq verildiyi zaman mövcud ol-
duqda; və
(b) məlumatın həmin maliyyə hesa-
batlarının hazırlanması və təqdim

85
 
 edilməsi zamanı əldə edilməsi və
uçota alınması məntiqi olaraq
mümkün hesab edildikdə.
Prompt Vaxtından tez Скидка за Daha ətraflı Settlement Discount
payment ödənişə görə досрочную bölməsinə baxın.
discount endirim оплату
(güzəşt)
Provision for Şübhəli Резерв по Əgər hər hansı bir debitorun borcu-
doubtful debts borclar üzrə сомнитель- nun əldə edilməsi barədə şübhə ya-
ranarsa, həmin borc üzrə qiymətlən-
ehtiyat ным долгам dirilmiş ehtiyatın təyin edilməsi
məqsədəuyğundur. Bu gözlənilən
zərərə qarşı tədbirli olmağı tələb
edən ehtiyatlılıq konsepsiyası prin-
sipinə əsaslanır.
Provision Qiymətləndiri Обеспечение Qiymətləndirilmiş öhdəlik vaxtı və
lmiş öhdəlik ya dəyəri qeyri-müəyyən olan öh-
dəlikdir. O zaman yaranır ki, keç-
miş hadisələrin nəticəsi olaraq, mü-
əssisənin hazırki borcu yaranmış ol-
sun.
Property, Torpaq, Основные Gələcəkdə müəssisəyə iqtisadi sə-
plant and средства mərəni gətirən, dəyəri etibarlı əsas-
tikili və la qiymətləndirilən resurslara aktiv-
equipment avadanlıqlar lər deyilir. Bunlara torpaq, bina,
maşın və avadanlıqlar,nəqliyyat va-
sitələri, tikilməkdə olan obyektlər,
gələcək iqtisadi səmərənin müəssi-
səyə axınını ehtimal edən, dəyəri
etibarlı əsasla qiymətləndirilə bilən
digər obyektlər daxildir.
Purchases Alışlar kitabı Книга İlkin qeydiyyat kitablarından biri-
ledger покупок dir, hər bir təchizatçı üzrə ayrı-ayrı-
lıqda tərtib olunur və bu da hər bir
müəssisə üzrə ayrı-ayrılıqda nə qə-
dər mal və xidmətin alındığını
özündə əks etdirir.
Prudence Ehtiyatlılıq Осмотри- Ehtiyatlılıq konsepsiyasına görə
тельность mənfəət olduğundan çox göstəril-
məməli və gözlənilən bütün itkilər
qeyd olunmalıdır. Bu o deməkdir
ki, gözlənilən bütün itkilər nəzərə
alınmalı və dərhal qeyd edilməlidir.
Mənfəət isə reallaşdığı zamanda
uçota alınmalıdır (bunun nəğd pul
vəsaiti şəkilində olması vacib de-
yil).

86
 
 Q
Qualitative Keyfiyyət Качествен- Mühasibat uçotunun keyfiyyət xü-
susiyyətləri (göstəriciləri) maliyyə
characteristics xüsusiyyətləri ные характе- hesabatlarının hazırlanması və təq-
(göstəriciləri) ристики dimatı üzrə fundamental qayda və
təlimatları özündə birləşdirir. Bu
göstəricilər sayəsində maliyyə hesa-
batları daha dəqiq və anlaşılan olur.

R
Ratio Əmsal Коэффи- Maliyyə əmsalları (göstəriciləri) və
nisbətlərinin təhlili bu cür məsələ-
циент ləri araşdırmağa və onların həlli
yollarını göstərməyə kömək edir.
Realisable Realizasiya Стоимость Realizasiya dəyəri: aktivlər maliyyə
hesabatlarında onların normal satı-
value dəyəri реализации şından hal-hazırda əldə edilə bilə-
cək məbləğlə göstərilirlər. Öhdəlik-
lər maliyyə hesabatlarında normal
fəaliyyət zamanı öhdəliyi yerinə ye-
tirmək üçün lazım olan pul vəsaiti
və ya onun ekvivalentlərinin dis-
kontlaşdırılmamış məbləğində gös-
tərilir.
Receivables Satışlar üzrə Книга Daha ətraflı Sales ledger bölməsinə
baxın.
ledger kitablar продаж
Recognition Tanıma Признание Tanıma, maliyyə hesabatları ele-
menti anlayışına və tanıma meyarı-
na uyğun olan maddələrin MVHH
və MHMH-yə daxil edilməsini tə-
min edən bir prosesdir.
1. “Tanıma” o deməkdir ki, maddə:
• Element anlayışına uyğun gəlir;
• Tanıma meyarına cavab verir.
2. Tanınmalı olan maddələri əhatə
edən mühasibat uçotu siyasətinin,
qeydlərin və digər izahli məlumat-
larin açiqlanmasi bu cür maddələrin
tanınmamasını kompensasiya edə
bilməz.
3. Elementlər öz aralarında elə əla-
qəlidirlər ki, hər hansı bir əməliyyat
iki və ya daha çox elementə təsir
göstərə bilər. Beləliklə, müəyyən
bir element üçün anlayış və tanıma
meyarlarına cavab verən hər hansı
bir maddə avtomatik olaraq digər
elementin tanınmasına gətirib çıxa-
rır.

87
 
 4. Müəyyən bir anda tanıma meya-
rına cavab verməyən hər hansı bir
maddə sonrakı hadisələr nəticəsində
tanınma tələblərinə cavab verə bi-
lər.
Recoverable Bərpa dəyəri Возмещае- Bərpa edilə bilən dəyərə aktivin ba-
zar dəyəri və ya hazırda şirkətdə is-
amount мая tifadə olan dəyərlər arasında böyük
стоимость olanı aiddir. Bərpa dəyəri anlayışı
əsasən vəsaitlərin dəyərdən düşmə-
sində istifadə olunur.
Redeemable Geri Акции, Bu cür səhmlər əsasən tez bir za-
manda nağd pulun əldə edilməsi və
shares qaytarılan подлежащие ya hər hansı işin görülməsi (məsə-
səhmlər выкупу lən, şirkətin yeni fəaliyyətə başladı-
ğı dövr üzrə lazimi işlərin görül-
məsi) üçün emissiya edilən səhm-
lərdir. Əsasən mövcud səhmlərə
emissiya edilir və istənilən zaman
geri alına bilən səhmlərdir.
Redemption Geri alınma Погашение Əsasən səhmlərə aiddir. Daha ətraf-
lı Redeemable shares bölməsinə ba-
xın.
Reducing Azalan qalıq Метод Bu metoda görə, amortizasiya akti-
vin balans dəyəri (ilkin dəyər çıxıl-
balance metodu уменьшаю- sın yığılmış amotrizasiya) üzrə mü-
method щегося əyyən faiz dərəcəsi ilə hesablanır.
остатка Bu zaman amortizasiya xərci akti-
vin istifadə müddəti ərzində illər
üzrə azalır.
Relevance Münasiblik Релевант- Keçmiş, cari və gələcək hadisələrə
qiymət vermək və ya keçmişdə ve-
ность rilmiş məbləğləri təsdiqləmək və
yaxud düzəltməkdə kömək etməklə
istifadəçilərin müvafiq iqtisadi qə-
rarlar qəbul etmələrinə təsir edən
məlumat münasib məlumat hesab
edilir.
Reliability Etibarlılıq Надёжность Bu prinsipə görə maliyyə hesabatla-
rında etibarlı məlumat əks olunma-
lıdır. Məlumat o zaman etibarlı sa-
yılır ki, bu məlumat əhəmiyyətli
səhvlərdən və təhriflərdən uzaq ol-
sun.
Remittance Ödənişin təs- Уведомление Ödəyici tərəfindən göndərilən, mal
və xidmətə görə ödənişi təsdiq edən
advice diqi haqqında об оплате sənəddir.
sənəd
Research Tədqiqat/ Исследова- Tədqiqat – yeni elmi və ya texniki
bilik və ideyaların əldə olunması
araşdırma ние perspektivi baxımından orijinal və

88
 
 planlı elmi araşdırmaların tətbiq
edilməsidir.
Reserves Ehtiyatlar Резервы Müəssisənin adi fəaliyyəti zamanı
satış məqsədilə saxlanılan, satış
üçün istehsal prosesində hazırlan-
maqda olan, istehsal və ya xidmət-
lərin göstərilməsi prosesində sərf
edilən xammal və materiallardır.
Residual value Qalıq dəyəri Остаточная Aktivin son faydalı istifadə müddə-
tinin dəyərini əks etdirir və bu da
стоимость aktivin amortizasiya oluna bilən də-
yərini müəyyənləşdirir.
Retained Bölüşdürül- Нераспре- Vergilərin və ödənilmiş dividentlə-
rin çıxılması şərti ilə, mənfəət və
earnings məmiş делённая zərər haqqında hesabatda əks olun-
mənfəət прибыль muş bütün məbləğlərin yekun cə-
mindən ibarətdir. Bu, şirkət tərəfin-
dən təsərrüfat fəaliyyətinə əlavə
sərmayələr qoyuluşu məqsədilə ma-
liyyələşdirmənin təmin olunması
üçün şirkət tərəfindən bölüşdürül-
məmiş mənfəət deməkdir. Bu o de-
məkdir ki, əgər şirkət zərər cəkmiş
olsa belə, məbləği bölüşdürülməmiş
mənfəətin ümumi yığılmış məblə-
ğindən çox olmamaq şərti ilə, divi-
dendlər ödəmək iqtidarındadır. Şir-
kətin xalis mənfəətindən şirkətə ye-
nidən yatırılmış (yəni sahibləri ara-
sında bölüşdürülməmiş) vəsaitdir.
Bu ehtiyat vasitəsilə bonus emissi-
yası reallaşdırmaq mümkündür.
Keçmiş dövrlərdən gələn zərər he-
sabına bölüşdürülməmiş mənfəət
mənfi də ola bilər.
Revaluation Yenidənqiy- Переоценка Əsas vəsaitlərin və qeyri-maddi ak-
tivlərin ilkin tanınmasından sonra
mətləndirmə ölçülməsi metodudur ki, balans də-
yərinə mütəmadi olaraq bazar dəyə-
ri qədər düzəliş edilə bilər, yəni ak-
tivin ədalətli dəyərinin yenidən he-
sablanmasıdır. Ədalətli dəyər akti-
vin mübadilə edilə biləcəyi dəyər-
dir. Bir qayda olaraq, daşınmaz əm-
lak və torpağın yenidən qiymətlən-
dirilmiəsi mümkün olduğu halda,
qeyri-maddi aktivlərin yenidən qiy-
mətləndirilməsi isə yalnız həmin
aktivlər üzrə canlı bazar olduqda
mümkündür.
Revenue Gəlir Выручка Gəlir uçot dövrü ərzində səhmdar-

89
 
 ların kapital qoyuluşu ilə əlaqəli ol-
mayan, lakin kapitalda artım ilə
nəticələnən və hesabat dövrü ərzin-
də aktivlərin artması, daxil olması
və ya öhdəliklərin azalması şəklin-
də özünü biruzə verən iqtisadi sə-
mərənin artımıdır.
Revenue Cari xərclər Tекущие Əmək haqqı, əmək haqqında üstə-
lik, pensiya və başqa müavinətlər
expenditure затраты və ödənişlər, mallar və başqa xid-
mətlər üzrə xərclər,faiz üzrə ödəniş-
lər və cari köcürmələr.
Rights issue Haqların Льготная Şirkətin mövcud səhmdarlarına ye-
ni səhmlərin bazar dəyərindən daha
emissiyası эмиссия ucuz qiymətə buraxılması demək-
dir.

S
Sales Gəlir Выручка Daha ətraflı Revenue bölməsinə ba-
xın.
Sales ledger Satış kitabı Книга Gündəlik satışlar kitabı və ya satış-
ların qeydiyyyatı kreditlə həyata
продаж keçirilmiş bütün satışların müfəssəl
qeydiyyatıdır.
Scrip issue Bonus Бонусная Daha ətraflı Bonus İssue bölməsinə
baxın.
emissiyası эмиссия
Settlement Erkən Ödəmə скидка за Borcun müddətindən əvvəl bağlan-
ması üçün kreditorlara təqdim edi-
discount endirimi досрочную lən endirim növüdür.
оплату
Share Səhm Акция Öz sahibinə emitentin (səhmi bura-
xan şirkətin) gəlirinin bir hissəsini
dividend şəklində almaq, emitentin
idarə olunmasında iştirak etmək və
emitentin ləğvi halında geridə qalan
əmlakın bölüşdürülməsi zamanı hə-
min əmlakın bir hissəsini əldə et-
mək hüququnu verən pay qiymətli
kağızıdır.
Share Səhm Премия по Səhmlərin emissiyası zamanı
nizamnamə kapitalına qoyuluşların
premium mükafatı акциям (əməliyyat xərclərini çıxmaqla)
buraxılmış səhmlərin nominal
dəyərindən artıq olan hissəsi
səhmdar kapitalında dəyişikliklər
hesabatında səhm mükafatı kimi
uçota alınır.
Shareholder Səhmdar Акционер Müəssisənin səhmləri sərmayəçilə-
rə satılır və buradan əldə olunmuş
pul vəsaiti şirkətin fəaliyyətində is-

90
 
 tifadə olunur. Səhmləri alan sərma-
yəçilər şirkətin səhmdarı, başqa
sözlə onun sahibi olurlar. Məhdud
məsuliyyətli müəssisənin fərdi sa-
hibkarlıq və ortaqlıqdan əsas fərqi
ondadır ki, burada şirkətin səhm-
darlarının (sahiblərinin) şirkətə görə
cavabdehliyi və ya məsuliyyəti yal-
nız səhmdarın sərmayəsinin məblə-
ği ilə məhdudlaşır.
Sole trader Fərdi sahibkar Индивиду- Fərdi sahibkarlıq: Adətən, belə mü-
əssisənin yeganə sahibi olur və sa-
альный hibkar müəssisəni özü idarə edir –
предприни- məsələn, bərbərxana, qaynaqçı, mü-
матель hasib, vəkil, təlimçi, məhəllə düka-
nı və s.
Standing order Daimi sifariş Постоян- Təşkilatların və fiziki şəxslərin,eyni
alıcıya eyni miqdarda pul köcürül-
ное пору- məsi etdikləri ödəmə metodudur.
чение
Statement of Pul Отчёт о Pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqinda
hesabat il ərzində daxil olmuş pul
cash flows vəsaitlərinin движении vəsaiti və pul vəsaiti ekvivalentini
hərəkəti денежных və həmin vəsaitlərin hansi məqsəd-
haqqında средств lər üçün sərf edildiyini göstərir.
hesabat Müəssisə pul vəsaitlərinin hərəkəti
haqqında hesabatı aşağıdakı metod-
lardan birindən istifadə etməklə ha-
zırlamalıdır:
a) Pul vəsaitləri daxilolmaları və
xaricolmalarının əsas növləri haq-
qında məlumatı açıqlayan birbaşa
metod; və ya
b) Qeyri-pul xarakterli əməliyyatla-
rın nəticələri, əməliyyat fəaliyyətlə-
rindən yaranan hər hansı təxirə sa-
lınmış, hesablanmış keçmiş və gələ-
cək pul vəsaitləri daxilolmaları və
ya xaricolmaları, eləcə də investisi-
ya və maliyyələşdirmə fəaliyyətlə-
rindən yaranan pul vəsaitlərinin hə-
rəkəti ilə bağlı gəlirlərin və ya xərc-
lərin maddələri nəzərə alınmaqla,
xalis mənfəət və ya zərərə düzəliş-
lərin edilməsini nəzərdə tutan do-
layı metod.
Statement of Kapitalda Отчёт об Dövr ərzində kapitalda baş vermiş
dəyişikliklərin və onun mənbəsini
changes in dəyişikliklər изменении həmçinin bütün mümkun ehtiyatları
equity haqqında капитала ozündə birləşdirən hesabat növü-
hesabat dür.

91
 
Statement of Məcmu Gə- Отчёт о Dövr üçün təşkilatın bütün növ gə-
lirlərini birləşdirən vahid hesabat
comprehen- lirlər haqqın- совокупном növü. Mənfəət, zərər və digər məc-
sive income da hesabat доходе mu gəlirdən ibarətdir.
Statement of Maliyyə Отчёт о Maliyyə vəziyyəti haqqında hesa-
batda ən azından aşağıda göstərilən
financial vəziyyəti финансовом məbləğləri əks etdirən sətir maddə-
position haqqında положении ləri olmalıdır:
hesabat 1) Torpaq, tikili və avadanlıq;
2) İnvestisiya əmlakı;
3) Qeyri-maddi aktivlər;
4) Maliyyə aktivləri ((e), (h), və (i)
bəndlərində göstərilmiş aktivlər is-
tisna edilməklə);
5) İştirak payı metodu ilə uçota
alınmış investisiyalar;
6) Bioloji aktivlər;
7) Mal-material ehtiyatları;
8) Ticarət və digər debitor borcları;
9) Pul vəsaitləri və onların ekviva-
lentləri
10) 5 saylı MHBS-ya uyğun olaraq
satış məqsədilə nəzərdə tutulan ki-
mi təsnif edilən cəmi aktivlər;
11) Ticarət və digər kreditor borc-
ları;
12) Qiymətləndirilmiş öhdəliklər;
13) Maliyyə öhdəlikləri ((j) və (k)
bəndlərində göstərilmiş öhdəliklər
istisna edilməklə);
14) Mənfəət vergisi adlı 12 saylı
MUBS-da müəyyənləşdirildiyi ki-
mi, qısamüddətli vergi üzrə aktiv və
öhdəliklər;
15) Mənfəət vergisi adlı 12 saylı
MUBS-da müəyyənləşdirildiyi ki-
mi, təxirə salınmış vergi öhdəliklər
və təxirə salınmış vergi aktivləri;
16) Səhmdar kapitalında azlıqların
payı;
17) Əsas müəssisənin kapital sahib-
lərinə aid olan buraxılmış səhmdar
kapitalı və kapital ehtiyatları.
Straight-line Düz-xətt Линейный Aktivin dəyəri onun faydalı istifadə
müddəti üzrə sabit şəkildə bölüşdü-
method metodu метод rülür (əgər aktivin son qalıq dəyəri
dəyişmirsə). Amortizasiya xərci hər
il üzrə eyni məbləğ olmaqla və ya
balans dəyərinin sabit faiz nisbəti
ilə hesablanır.

92
 
Substance Mahiyyətin Приоритет Maliyyə hesabatlarında əks etdiri-
lən əməliyyatların və digər hadisə-
over form formadan содержания lərin düzgün olması üçün həmin
üstünlüyü над формой əməliyyatlar və hadisələr onların
iqtisadi mahiyyətinin hüquqi forma-
sından üstünlüyü prinsipi əsasında
təqdim olunmalıdır.
Sundry Digər Прочий Digər Xərclər
(e.g.
Expenses)
Suspense Gerilim Счёт до Hesabın təhlili və daimi təsnifatı
gözlənilən şübhəli daxilolmaları və
account Hesab выяснения ödənişlər və ya uyğunsuzluqlar ke-
çirmək üçün müvəqqəti istifadə he-
sab edilir.

T
Trade Ticarət Торговая Cari bazar şəraitindən asılı olaraq
əməliyyat şərtlərinə bağlı alıcıya
discount endirimi скидка satıcı tərəfindən təmin edilən malın
qiymət endirimidir.
Trade Debitor borc Дебиторская Debitor borc – (ingiliscə – debt re-
ceivable – məqbul borc) müəssisə-
receivable, задолжен- yə, şirkətə digər müəssisə, şirkət və
accounts ность həmçinin ayrı-ayrı vətəndaşlar tərə-
receivable findən ödəilməli olan borc məbləği-
dir.
Trial balance İlkin dəyər Оборотно- Aktivin ilkin dəyər əsasında qiy-
mətləndirilməsi, onun əldə edilməsi
сальдовая zamanı pul vəsaitlərinin və ya pul
ведомость, vəsaitlərinin ekvivalentlərinin ödə-
пробный nilmiş məbləği və ya verilmiş əvəz-
баланс ləşdirmənin (mübadiləyə verilmiş
qeyri-monetar aktivlərin, qəbul
edilmiş öhdəliklərin, buraxılmış ka-
pital alətlərinin) ədalətli dəyəri ilə
qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur.
Turnover Gəlirlilik Оборот Şirkətin gəlirliliyini müəyyən edən
əmsaldır.

U
Understan- Anlaşıqlılıq Понятность Anlaşıqlıq: Maliyyə hesabatlarında
təqdim olunan informasiyanın ma-
dability hiyyəti istifadəçilər tərəfindən anla-
şılmalıdır. Eyni zamanda istifadəçi-
lər Büdcə Təşkilatları üçün Milli
Mühasibat Uçotu Standartları haq-
qında zəruri biliklərə malik olmalı
və informasiyanı kifayət qədər də-

93
 
 rindən öyrənməyə hazır olmalıdır-
lar. Müvafiq informasiya onun mü-
rəkkəbliyinə görə istifadəçilər tərə-
findən anlaşılması və ya anlaşılma-
ması səbəbindən maliyyə hesabatla-
rından çıxarılmamalıdır.
US GAAP ABŞ GAAP ГААП США Hər bir ölkədə qanunvericiliyə uy-
ğun olaraq qüvvədə olan milli mü-
hasibat uçotu standartları deməkdir.
ABŞ GAAP praktiki halların ətraflı
uçotunu müəyyən edir və qanuna
istinadən fəaliyyət göstərir (bu da
onu İFRS-dən fərqləndirən əsas cə-
hətdir).
Useful life Faydalı Срок полез- Faydalı istifadə müddəti:
istifadə ного исполь- a) müəssisə tərəfindən aktivin isti-
fadə üçün hazır olması gözlənilən
müddəti зования müddət; və ya
b) müəssisənin aktivdən əldə edəcə-
yi gözlənilən məhsulların və ya ox-
şar maddələrin sayıdır.
Users İştirakçılar Пользова- Maliyyə hesabatlarının istifadəçiləri
Maliyyə hesabatlarının təhlili müx-
тели təlif istifadəçilər tərəfindən həyata
keçirilir. Maliyyə hesabatlarının
müxtəlif istifadəçilərinə aşağıda-
kılar daxildir:
– İnvestorlar və potensial investor-
lar,
– Borcverənlər və potensial borcve-
rənlər,
– Ticarət kreditorları və təchizatçı-
lar
– Rəhbərlik,
– İşçilər.

W
Window- Bəzəmə Приукраши- İl və ya rüb sonuna yaxın qarşılıqlı
fond və portfel menecerləri tərəfin-
dressing вание dən istifadə olunan strategiyadır.
Bu strategiya əsasən müştərilər və
ya səhmdarlara əvvəlcədən təqdim
edilən Hesabatların görünüşünü
yaxşılaşdırmaq üçün istifadə edilir.
Working Dövriyyə Оборотный 1) Məhsuldar kapitalın bir hissəsi
olmaqla dəyəri istehsal olunmuş
capital kapitalı капитал məhsulun üzərinə tam keçən və
məhsulun reallaşmasından sonra
pul və ya dəyər formasında geri qa-
yıdan, başqa sözlə, istehsal prosesi

94
 
 zamanı birbaşa istehsal olunmuş
məhsulun, göstərilən xidmətin, gö-
rülən işin üzərinə qoyulan kapital-
dır;
2) Şirkətin öz sabit əməliyyatlarının
maliyyələşdirilməsinə imkan verən
və tez bir zamanda pula çevrilə bi-
lən aktivlərdir. Dövriyyə kapitalı
pul vəsaitlərindən, asan reallaşan
qiymətli kağızlardan, debitor borc-
larından, material-istehsal ehtiyatla-
rından, hazır məhsuldan, bitməmiş
istehsaldan, materiallardan, dəst
məmulatlardan və gələcək dövrün
xərclərindən formalaşır. Dövriyyə
kapitalı likvidlik meyarına – müəs-
sisənin vəsaitlərinin nağd pula çev-
rilməsi qabiliyyətlərinə görə qiy-
mətləndirilir və şirkətin maliyyə və-
ziyyətinin sabitliyini göstərir.
 

95
 
 
Русский Azərbaycan English Açıqlaması
dilində
A
Актив Aktiv Asset Gələcək iqtisadi səmərənin axını
gözlənilən və keçmiş hadisələr nəti-
cəsində yaranan müəssisə tərəfindən
nəzarət edilən resurslar.
Акции, не Qaytarılma- Irredeemabl Qaytarılmayan səhmlər – adi səhm-
lərlə oxşardır. Yəni, səhmdarın
подлежащие yan səhmlər e müəyyən müddətdən sonra səhmlər
выкупу shares üçün ödənişin əvəzini təşkilatdan
almaq haqqı yoxdur. Səhmdarın
səhmlərini pul vəsaitinə çevirməyin
təkcə üsulu, həmin səhmləri digər
investora satmasıdır. Digər adi səhm-
lər kimi qaytarılmayan səhmlər də
dividend ödənişində, yəni mənfəətin
bölüşdürülməsində iştirak edir.
Акции, Geri Redeemabl Bu cür səhmlər əsasən tez bir za-
manda nağd pulun əldə edilməsi və
подлежащие qaytarılan e shares ya hər hansı işin görülməsi (mə-
выкупу səhmlər sələn, şirkətin yeni fəaliyyətə baş-
ladığı dövr üzrə lazimi işlərin gö-
rülməsi) üçün emissiya edilən səhm-
lərdir. Əsasən mövcud səhmlərə
emissiya edilir və istənilən zaman
geri alına bilən səhmlərdir.
Акционер Səhmdar Shareholder Müəssisənin səhmləri sərmayəçiyə
satılır və buradan əldə olunmuş pul
vəsaiti şirkətin fəaliyyətində istifadə
olunur. Səhmləri alan sərmayəçilər
şirkətin səhmdarı, başqa sözlə
desək, onun sahibi olurlar. Məhdud
məsuliyyətli müəssisənin fərdi
sahibkarlıq və ortaqlıqdan əsas fərqi
ondadır ki, burada şirkətin
səhmdarlarının (sahiblərinin) şirkətə
görə cavabdehliyi və ya məsuliyyəti
yalnız səhmdarın sərmayəsinin
məbləği ilə məhdudlaşır.
Акция Səhm Share Öz sahibinə emitentin (səhmi bura-
xan şirkətin) gəlirinin bir hissəsini
dividend şəklində almaq, emitentin
idarə olunmasında iştirak etmək və
emitentin ləğvi halında geridə qalan
əmlakın bölüşdürülməsi zamanı

96
 
 həmin əmlakın bir hissəsini əldə
etmək hüququnu verən pay qiymətli
kağızıdır.
Амортизация Amortizasiya Deprecia- Amortizasiya – aktivlərin faydalı
xidmət müddəti ərzində dəyərinin
(maddi tion müntəzəm sürətdə azalması demək-
aktivlər) dir. Sadə dildə desək amortizasiya
köhnəlmə deməkdir.
Əsas fondların, yəni binaların, ava-
danlıqların, qurğuların və s. bu kimi
qiymətlilərin tədricən köhnələrək öz
dəyərini hissə-hissə istehsal olunan
məhsulun üzərinə keçirməsi;
istismara yararlı müddətdə aktivlərin
amortizasiya olunan dəyərinin
müəyyən olunmuş hissələrlə mün-
təzəm olaraq (sistematik) pay-
laşdırılmasıdır (bölüşdürülməsidir).
Амортизиро- Amortizasiya Amortised Aktivin ilkin dəyərindən və ya bu
dəyəri əvəz edən digər məbləğdən
ванная oluna bilən cost son qalıq (likvidasiya) dəyərinin
стоимость dəyər çıxılmasından sonra əldə olunan
dəyərdir.
Амортизи- Amortizasiya Depreciable Amortizasiya edilmiş dəyər aktivin
ilkin dəyərindən və ya bu dəyəri
руемая məbləği amount əvəz edən digər məbləğdən son
сумма qalıq dəyərinin çıxılmasından sonra
əldə olunan dəyərdir.
Амортизи- Amortizasiya Depreciable Əsas vəsaitlər istehsal prosesinin
əsas elementlərindən biri olduğu
руемые olunan assets üçün onların dəyəri məhsul istehsa-
активы aktivlər lına çəkilən xərclərin tərkibinə daxil
edilməlidir. Bu əsas vəsaitlərə
köhnəlmə (amortizasiya) hesab-
lamaqla həyata keçirilir.
Аннуитет Annuitet Annuity Müəyyən müddət ərzində dövri ödə-
nişlərin həyata keçirilməsini nəzərdə
tutan mexanizmdir. Buna bərabər
zaman müddətində və bərabər məb-
ləğdə həm əsas, həm də faiz ödəniş-
ləri həyata keçirən kreditlər, amor-
tizasiya fondu ayırmaları, sığorta
haqları üzrə ödənişlər və s. daxildir.
Аудит Audit Audit Auditorlar tərəfindən müəssisənin,
təşkilatın və s.-nin maliyyə-tə-
sərrüfat fəaliyyətinin təhlilidir. A.-in
məqsədi həmin iqtisadi subyektin
maliyyə-təsərrüfat, eləcə də mü-
hasibat hesabatının qanunauyğun
olub-olmamasını müəyyənləş-
dirmək, bu istiqamətdə vəziyyətin

97
 
 yaxşılaşdırılması ilə bağlı məs-
ləhətlər verməkdən ibarətdir. A.
müəssisənin və ya təşkilatın şəxsi
müraciətinə, yaxud səlahiyyətli döv-
lət orqanının təyinatına (tələbinə)
əsasən aparılır.

Б
Баланс Balans Balance Balans hesabatı – müəssisənin bəlli
bir tarixdəki aktivlərini və pas-
hesabatı sheet sivlərini (öhdəlik, kapital) göstərən
hesabatdır.
Balans hesabatının əsas elementləri
aktivlər, öhdəliklər və kapitaldır.
Балансиру- Balanslaşdı- Balancing Hesab, dövrüyyə, hesabat formaları
və başqa bu kimi elementlərin onsuz
ющая rıcı məbləğ figure tamamlana bilinmədiyi məbləğdir.
сумма Riyazi olaraq baxıldıqda, verilən
tənlikdə x məchul dəyişənin
tapılmasından başqa bir şey
deyil.Məsələn: biznesin aktiv və
öhdəliklərinin məbləğini bilərək
konkret tarixə kapitalı asanlıqla
müəyyən etmək olar. Məlumdur ki,
aktiv öhdəlik və kapitalın cəminə
bərabərdir. Kapital bu tənliyi
balanslaşdırır, başqa sözlə aktiv ilə
öhdəliyin fərqinə bərabər olur. Eyni
zamanda balanslaşdırıcı məbləğ
üsulu praktiki olaraq Pul Və-
saitlərinin Hərəkəti Haqqında He-
sabatın hazırlanmasında istifadə
edilir. Fərz edək ki, debitor borc
hesabı üzrə ilin əvvəlinə (1) və
sonuna (2) olan qalıqlar eləcə də
dövr üzrə gəlir məbləği (3) məlum-
dur. Bu məlumatları rəhbər tutaraq
hesab üzrə çatışmayan balans-
laşdırıcı ifadə müəyyən edilə bilər.
Belə ki, dövr üzrə müştərilərdən
konkret daxil olan pul vəsaitlərinin
məbləği (1) + (3) – (2) düsturu
formasında təyin ediləcək.
Балансовая Balans dəyəri Carrying Aktivin Maliyyə vəziyyəti Haqqında
Hesabatda əks olunduğu dəyəridir.
стоимость amount Bir qayda olaraq, bu termin həm
maddi, həm də qeyri-maddi
aktivlərə şamil edilir. Balans dəyəri
ilkin dəyər ilə yığılan amortizasiya
yaxud yığılan köhnəlmə arasındakı
fərqə bərabərdir.

98
 
Банковская Bank çıxarışı Bank Müəyyən dövr ərzində bank hesabı
üzrə baş verən əməliyyatları əks
выписка statement etdirən sənəd formasıdır. Kassa
kitabı ilə bank üzləşdirilməsi apa-
rılmasına xidmət edir. Bununla ya-
naşı, müntəzəm aparılmayan uçot
zamanı, kassa metodunun hesab-
lama metodundan nə ilə fərqlən-
diyini bilmək şərti ilə təxmini olaraq
biznesin gəlir və xərc bazası
haqqında məlumatı təmin edir.
Банковская Bank Bank Bank çıxarışı əsasında kassa kitabı
qalığının bankda olan hesab üzrə
сверка üzləşdirməsi reconciliati qalıqla müqayisə edilməsidir.
on Məntiqi olaraq baxıldıqda, təşkilatın
eyni qədər pul vəsaitlərinin məb-
ləğini fərqli formalarda əks etdirən
bu iki meyar bir-birinə tamamilə
bərabər olmalıdır. Lakin bu cür
üzləşdirmələr zamanı bəzən
bərabərlikdə fərqlər yarana bilər ki,
bu fərqlər özü də 3 qrupda təs-
nifləşdirilir: 1) Bank tərəfindən apa-
rılmış, lakin hələ kassa kitabına
qeyd edilməmiş əməliyyatlar; 2) Yol
verilən səhvlər (hər iki tərəfdə səhv
baş verə bilər); 3) Bank tərəfindən
çeklərin və ödənişlərin nizama
salınması və işlənməsi əsasında
yaranan gecikmələr. Əgər siz
bütünlükdə bank hesabı və kassa
kitabı arasında yaranan fərqləri təyin
edə bilirsinizsə, deməli bərabərlik
mövcuddur.
Банковский Bank Bank Bank hesabında olan mənfi qalıqdır.
Bu hal o zaman baş verir ki, siz
овердрафт overdraftı overdraft bank hesabından orada qalan və-
saitdən daha çox məbləğ çəkmisiniz
(bank sizin biznesə bu kimi əmə-
liyyatı icra etmək imkanı verdiyi
halda). Nəticə olaraq, overdraft
bankın verdiyi qısamüddətli kredit
kimi qəbul edilməli və Maliyyə
Vəziyyəti Haqqında Hesabatda
mənfi aktiv kimi deyil, öhdəlik
maddəsi kimi tanınmalıdır.
Безнадёжный Ümidsiz borc Bad debt Borclu subyektin maliyyə durumun-
dan, o cümlədən borc öhdəliyini icra
долг etmək qabiliyyəti aşağı olmasından
asılı olaraq qaytarılmaq ehtimalı az
olan debitor borcudur.

99
 
Биологический Bioloji aktiv Biological Bioloji aktiv bitki və heyvan qrup-
larını xarakterizə edir. Bioloji aktiv
актив asset satış xərcləri çıxılmaqla ədalətli
dəyər əsasında qiymətləndirilir.
Ədalətli dəyəri etibarlı olaraq
müəyyən etmək olmayan bəzi is-
tisna hallarında, bioloji aktiv yı-
ğılmış amortizasiya və dəyərdən
düşmə zərəri çıxılmaqla nəzərə alı-
nır. Ədalətli dəyəri etibarlı olaraq
müəyyən etmək mümkün olduğu
halda isə, satış xərcləri çıxılmaqla
ədalətli dəyər əsasında qiymət-
ləndirilmə aparılmalıdır.
Бонусная Bonus Bonus Təşkilatın səhmdarlar arasında ödə-
nişsis əsaslarla səhm buraxılışıdır.
эмиссия emissiyası issue, scrip Təşkilat bu üsulla buraxılmış
issue səhmlərinə görə vəsait olaraq heç nə
qazanmır. Faktiki olaraq söhbət
kapital ehtiyatlarının yerdə-
yişməsindən gedir, belə ki, təşkilatın
ehtiyat olaraq yığılmış kapitalı səhm
buraxılışına axın edir. Bununla da
kapitalın ümumi dəyəri dəyişməz
olaraq qalır. Məsələn: bonus
emissiyası 4:1 nisbətindədir ifadəsi
onu bildirir ki, mövcud səhmdar
onun hər 4 səhminə görə əlavə
olaraq 1 səhm qazanacaq. Təbii ki,
bu kompaniyanın bütün
səhmdarlarına şamil edilir. Bonus
emissiyası konkret olaraq iki
məqsədi hədəfləyir: Birinci məqsəd,
səhmlərin bazar qiymətinin düşməsi
hesabına onun dövriyyəsinin
artırılmasıdır. Bununla kapitalın
məbləği dəyişməz qalır, belə ki,
təşkilat nə əlavə ödəniş etmir, nə də
ki, pul vəsaiti qazanmır. Amma
nəzərə alsaq ki, bonus emissiyasının
nəticəsi kimi səhmlərin kəmiyyəti
artır, nəticədə bir səhmdə daha az
bazar dəyəri əldə edilir. Bəs daha az
dəyərli səhmin üstünlüyü nədədir?
Onları almaq asanlaşır, səhmlər
daha likvid olur və onlara bazarda
tələbat artır. Tələbatın artması
səhmlərin bazar dəyərinin
yüksəlməsinə səbəb olur ki, bu da öz
növbəsində kapitalın artması ilə
nəticələnir. İkinci məqsəd, bonus
emissiyasının icrası zamanı yaranan

100
 
 səhmlərin divident kimi istifadə
edilməsidir. Bu hal o zaman baş
verir ki, təşkilat dividentləri pul
vəsaitləri hesabına ödəmək istəyinə
yaxud imkanına malik deyil. Bonus
emissiyası etməklə biznes səhmdara
seçim imkanı verir: pul vəsaitinin
tələb olunduğu təqdirdə yeni əldə
edilmiş səhmləri satmaq və ya onları
saxlamaqla gələcəkdə daha yüksək
dividenti təmin etmək.
Бухгалтерская Jurnal-order Ledger Mühasibatlıqda sentetik, xüsusi hal-
larda isə analitik uçotun xronoloji
книга qaydada qeydiyyatının aparıldığı
cədvəldir. Şahmat sxemi şəklində
tərtib olunan jurnal-orderdə əmə-
liyyatlar bir yazılışla iki hesabda,
yəni həm debet, həm də kredit
hesabında əks olunur.
Əsas mühasibat kitabları – Baş kitab,
satışlar və satınalmalar kitabıdır.
Бухгалтерская Mühasibat Accounting Mühasibat uçotu obyektlərininpul
ifadəsindəəks etdirilməsi üsuludur.
оценка qiymətləndi- estimate Hər bir təsərrüfat subyektinin təsər-
rilməsi rüfat vasitələrinin qiymətləndirilmə-
si onların faktiki maya dəyərinə isti-
nad edir. Bu yolla qiymətin reallığı-
na nail olunur.

В
Внесённый Ödənilmiş Paid-up Səhmdarlar tərəfindən qoyulmuş ka-
pitalın ümumi məbləğidir. Bu ka-
капитал kapital share pital dəyəri şirkətin ümumi kapi-
capital talının dəyərindən az ola bilər, çünki
şirkət elan etdiyi kapitalın hamısını
emissiya etməyə bilər.
Ödənilmiş kapitalı şirkət səhmləri-
nin satışından əldə edilmiş puldur,
ancaq borc deyil.
Возмещаемая Bərpa dəyəri Recoverabl Bərpa edilə bilən dəyərə aktivin ba-
zar dəyəri və ya hazırda şirkətdə
стоимость e amount istifadə olan dəyərlər arasında bö-
yük olanı aiddir. Bərpa dəyəri an-
layışı əsasən vəsaitlərin dəyərdən
düşməsində istifadə olunur.
Выпущенный Buraxılmış Issued Buraxılmış səhm kapitalı – səhm-
darlara buraxılmış səhm kapitalının
капитал səhm share nominal dəyəridir. Təşkilatın maliy-
kapitalı capital yə vəziyyəti haqqında hesabatda
(balans) məhz bu məbləğ öz əksini
tapır.

101
 
Выручка Gəlir Revenue, Daha ətraflı Revenue bölməsinə ba-
xın.
Sales
Г
ГААП США ABŞ GAAP US GAAP Hər bir ölkədə qanunvericiliyə uy-
ğun olaraq qüvvədə olan milli
mühasibat uçotu standartları de-
məkdir.ABŞ GAAP praktiki halların
ətraflı uçotunu müəyyən edir və
qanuna istinadən fəaliyyət göstərir
(bu da onu İFRS-dən fərqləndirən
əsas cəhətdir).
Гиринг, Cirinq əmsalı Gearing, İqtisadi subyektin borc kapitalı ilə
şəxsi kapitalı arasındakı nisbəti ifa-
Kредитное leverage də edən anlayış:C=bk / şk Burada:
плечо c-cirinq əmsalı; bk-məcmu borc ka-
pitalının həcmi; şk məcmu şəxsi ka-
pitalının həcmi. Əsas etibarilə Bö-
yük Britaniyada işlənilən bu anlayış
ABŞ-da leveric kimi adlandırılır. Bu
göstəricidən müəssisənin maliyyə
durumunu, eləcə də istehsal imkan-
larının məhsuldarlığının qiymətlən-
dirilməsi zamanı istifadə olunur.
Adətən cirinqin aşağı olması müəs-
sisə üçün müsbət göstərici hesab
olunur. Çünki, borc kapitalının çox-
luq təşkil etməsi müəssisə mənfəəti-
nin daha çox hissəsinin faiz ödəniş-
lərinə sərf olunmasına, bu da sə-
rəncamda qalan mənfəətin həcminin
azalmasına gətirib çıxarır.
Главная книга Baş kitab General İkili yazılış sisteminin ən əsas alət-
lərindəndir. Bu kitabda müəssisənin
ledger bütün aktivləri, öhdəlikləri, kapitalı,
gəlirləri və xərcləri ayrı-ayrı hesab-
larda əks olunur.
Годовой отчёт İllik hesabat Annual Təsərrüfat subyektinin işinin yekun
nəticələrini xarakterizə edir. Onun
report tərkibinə daxildir:
1. Mənfəət və zərər haqqında hesa-
bat;
2. Maliyyə Vəziyyəti Haqqında He-
sabat;
3. Kapitalda dəyişiklik barədə hesa-
bat;
4. Pul vəsaiti haqqında hesabat;
5. İzahlı qeydlər.
Гудвилл Qudvil, Goodwill Qudvil – firmanın işgüzar reputasi-
yası və ya onun bazar qiyməti ilə
işgüzar nüfuz balans dəyərinin fərqi.

102
 
 Belə ki, müəssisənin aktivləri satıl-
sa, debitor borcları geri ödənilsə, əl-
də olunan vəsaitlərdən öhdəliklər,
kreditor borcları çıxılsa, yerdə qalan
məbləğ artıq həmin müəssisənin ka-
pitalı və yaxud xalis aktivləri ola-
caq. Bu dəyər məhz həmin müəssi-
sənin faktiki uçot dəyəridir. Amma
təcrübədə çox rast gəlirinir ki, müəs-
sisələr bu dəyərdən daha yüksək də-
yərə satılır. Belə dəyərin formalaş-
masına təsir edən amillər müxtəlif-
dir (Bu haqda gələcək nəşrlərimizdə
geniş məlumat verməyi planlaşdırı-
rıq). Uçot dəyəri (xalis aktivlər) ilə
onun satıla biləcəyi dəyər arasında
fərq qudvil adlanır. Qudvil adətən,
bir müəssisənin digər müəssisə tərə-
findən alınması zamanı yaranır.

Д
Дебиторская Debitor borc Trade Debitor borc – (ingiliscə – debt re-
ceivable – məqbul borc) müəssisəyə,
задолженность receivables,
şirkətə digər müəssisə, şirkət və
accounts həmçinin ayrı-ayrı vətəndaşlar tə-
receivable rəfindən ödəilməli olan borc məb-
ləğidir.
Денежные Pul Cash flow Pul vəsaitləri və onların ekvivalent-
lərinin mədaxilini və məxaricini
потоки vəsaitlərinin
ifadə edir. Belə ki, maliyyə mə-
hərəkəti lumatının istifadəçisi üçün, dövr üz-
rə pul vəsaitlərinin hansı məqsəd-
lərlə istifadəsi və pulun daxilolma
mənbələri kimi nəyin çıxış etməsini
bilmək olduqca vacibdir. Bu kimi
məlumatların açıqlanması üçün Mü-
hasibat Uçotunun Beynəlxalq Stan-
dartı Pul Vəsaitlərinin Hərəkəti
Haqqında Hesabatın hazırlanmasını
tələb edir.
Денежные Pul vəsaitləri Cash Nağd, eləcə də bank hesabında olan
cəmi pul vəsaitləridir. Praktiki ola-
средства
raq, nəzarət məqsədi ilə pul vəsaitlə-
rinin müxtəlif növlərinin (Məsələn:
fərqli valyuta məzənnəsində olan
bank hesabları) baş kitabda ayrıca
qeyd edilməyi daha məqsədəuyğun
hesab edilir, lakin sadəlik baxımın-
dan adətən bütün likvid pul vəsaitlə-
ri vahid ad altında nəzərə alınır.

103
 
Денежные Pul vəsaitlə- Cash Dəyərin itirilməsi riskinin az olması
ilə pul vəsaitlərinə asanlıqla çevrilə
эквиваленты rinin ekviva- equivalents bilən qisamüddətli yüksək likvidli
lentləri investisiyalardır. Onlar quruluşca
fərqli ola bilər: depozitlər və qısa-
müddətli qiymətli kağızlar. Bir qay-
da olaraq, istifadəsiz pul vəsaitlə-
rinin qısamüddətli investisiyası üçün
alınır ki, pullar bank hesabında
qalaraq dəyərsizləşməsin və əlavə
vəsait cəlb etmiş olsun. Bu aktivlə-
rin ayrıca hesab olaraq uçota alın-
masına baxmayaraq, Pul Vəsaitləri-
nin Hərəkəti Haqqında Hesabatı ha-
zırlayarkən, onlar ümumi şəkildə pul
vəsaitləri adı altında birləşdirilir, yə-
ni qiymətli kağızlara olan inves-
tisiyaya bu hesabatın ayrıca "İn-
vestisiya fəaliyyəti" bölməsində ba-
xılmır.
Дериватив Törəmə Derivative Törəmə maliyyə alətləri – ikinci
dərəcəli qiymətli kağızlardır.
maliyyə finansial
aləti instrument
Дивиденды Dividend Dividend 1) Hüquqi şəxsin öz təsisçilərinin
(payçılarının) və yaxud səhmdarla-
rının xeyrinə xalis mənfəətinin (sa-
dələşdirilmiş vergi ödəyiciləri tə-
rəfindən vergi və xərclər çıxıldıqdan
sonra gəlirin) bölüşdürülməsi ilə
bağlı pul və ya digər ödəmələr
şəklində etdiyi ödənişdir.
Hüquqi şəxsin ləğvi ilə bağlı əmla-
kın bölüşdürülməsi nəticəsində əldə
edilən gəlir, həmçinin səhmdarların
səhmlərinin faiz nisbətini dəyişdir-
məyən səhmlərin bölüşdürülməsi,
səhmlərin (hissələrin, payların) no-
minal dəyəri hüdudlarında geri alın-
ması ilə bağlı edilən ödənişlər divi-
dend sayılmır.
2) Səhmlərə görə müəssisənin illik
gəlirindən ayrılan paydır.
Долевой Kapital aləti Equity Bütün öhdəlikləri ödənildikdən son-
ra şirkətin aktivləri üzrə sahibinin
инструмент instrument
hüququnu təsdiq edən sənəddir.
Faktiki olaraq burda söhbət səhmlər-
dən gedir.
Доступные для Satış üçün Available Müəssisənin adi fəaliyyəti zamanı
satış məqsədi ilə saxlanılan, satış
продажи nəzərdə for sale
üçün istehsal prosesində saxlanılan
tutulan mallar xammal və ya materialdır.

104
 
Доход Gəlir Income Gəlir – hesabat dövrü ərzində kapi-
tal iştirakçıları (sahibkar, səhmdar)
tərəfindən deyil, aktivlərin artması
və ya öhdəliklərin azalması şəklində
kapitalın artması ilə nəticələnən
iqtisadi faydanın artımıdır. Təşkila-
tın əksər gəlirləri mənfəət-zərər he-
sabatında öz əksini tapır. Aktivlərin
yenidən qiymətləndirilməsi ilə bağlı
yaranan gəlir digər məcmu gəlirlər
haqqında hesabatda qeyd edilir və
kapital ehtiyatlarına birbaşa təsir
edir.

Ж
Журнал Jurnal Journal Jurnal – Təşkilatın standart əməliy-
yatlarından başqa (alış və satış) mü-
xabirləşmələr şəklində ilkin qey-
diyyatının aparıldığı kitabdır. Jur-
nalda amortizasiyanın hesablanması,
hesabat dövrünün sonu üçün ehtiyat-
ların uçotu ilə bağlı qeydiyyatlar
aparılır.

З
Заглушка Köməkçi Plug Yoxlama balansının debet və kredit
sütunları üzrə hesablanan cəmlər
(Вспомогатель- hesab bir-birinə bərabər olmalıdır.
ный счет) Əgər hər hansı bir səbəbdən yoxla-
ma balansında bərabərlik (balans)
əldə edilmirsə, bu zaman köməkçi
hesab yaradılır və yoxlama ba-
lansındakı fərq bu hesaba köçürülür.
Köməkçi hesab mühasib üçün çox
faydalı bir vasitədir. Köməkçi hesab
vasitəsilə o, yoxlama balansında çox
asanlıqla bərabərlik əldə edə bilər.
Lakin köməkçi hesabın yaradılması
müəyyən səhvlərin mövcudluğun-
dan xəbər verir. Bu səhvlər aşkar-
lanmalı və düzəldilməlidir.
Köməkçi hesabdakı qalıq sıfıra bə-
rabər edilmədən maliyyə hesabatları
hazırlana bilməz. Çünki köməkçi
hesab nə aktiv hesabı, nə öhdəlik he-
sabı, nə gəlir, nə də xərc hesabıdır.
Buna görə də köməkçi hesabın qa-
lığı nə MGHH-yə, nə də MVHH-yə
köçürülə bilər
Заёмные Borc kapitalı Loan Borc kapitalı – borc öhdəliyi əsasın-
da cəlb edilən kapitaldır. Borc ka-
средства capital
105
 
 pitalı həm mal-material, həm də pul
vəsaiti, yaxud maliyyə aktivləri
şəklində mövcud ola bilər. Borc
öhdəlikli qiymətli kağızların (is-
tiqrazların, veksellərin və s.) yer-
ləşdirilməsi, satılması yaxud bank
və digər kredit təşkilatlarından,
eləcə də müxtəlif iqtisadi sub-
yektlərdən birbaşa kreditlərin əldə
olunması yolu ilə borc kapitalı cəlb
edilir. Borc kapitalını təqdim edən
tərəf kreditor, alan tərəf isə borc
alan, yaxud benefisiar adlanır.
Займы и Kreditlər və Loans and Kreditlər və debitor borcları fəal ba-
zarda dövr etməyən, sabit və ya mü-
дебиторская debitor receivables əyyən edilən ödənişli maliyyə ak-
задолженность borcları tivləridir. Belə maliyyə aktivləri ef-
fektiv faiz metodundan istifadə et-
məklə amortizasiya olunmuş dəyər-
də uçota alınır. Kreditlər və debitor
borcları, eləcə də amortizasiya
prosesində tanınmasına xitam və ya
dəyərdüşmədən gəlir və zərər
Konsolidə edilmiş hesabatda tanınır.
Qazanılmış və ya çəkilmiş Faiz
gəlirləri Konsolidə edilmiş he-
sabatda "Faiz gəliri" kimi qeyd olu-
nur. Bu kateqoriyaya daxil olan
aktivlər uzunmüddətli aktivlər kimi
təsnifləşdirilir, balans hesabatı
tarixindən sonra 12 aydan çox olan
ödəmə istisna olmaqla cari aktivlər
daxil edilir.
Затребованный Tələb edilən Called-up Yeni səhm buraxılışı zamanı təşki-
lat buraxılmış səhmlər müqabilində
капитал kapital share bütün ödənişi tələb etməyə bilər.
capital Tələb edilən kapital – bu elə məhz
emissiya olunan səhmlərin o
hissəsidir ki, yeni səhmdarlar bu
hissə ilə bağlı ödənişi dərhal etmə-
lidirlər. Təşkilat səhmdara ödənişin
geriyə qalan hissəsini sonradan ödə-
mə imkanı yaradır. Bir qayda olaraq,
tələb edilən kapital nəşr olunmuş
kapitala bərabərdir. Lakin əgər tələb
edilən kapital nəşr olunmuş kapitala
nisbətən az olarsa, məhz həmin az
məbləğ Maliyyə Vəziyyəti Haqqın-
da Hesabatda tanınacaq.Yəni təş-
kilata hazırda emissiyadan nə qədər
vəsait daxil olacaq.

106
 
 И
Извещение о Malların Goods Malların faktiki adı və faktiki sayı
barəsində malları alan tərəfindən
получении alınması received tətib olunmuş sənəddir.
товара barədə bildiriş note
Измерение Qiymətlən- Measure- Maliyyə hesabatlarına daxil edilən
müxtəlif aktivlər, öhdəliklər, kapital,
dirmə və ya ment gəlir və xərclərin pul dəyərləri ilə
ölçülmə müəyyən edilməsidir.
Qiymətləndirilməyə müxtəlif yanaş-
malar mövcuddur (məsələn, ilkin
dəyəri, ədalətli dəyər, mümkün xalis
satış dəyəri, və s.).
Износ Amortizasiya Amorti- Amortizasiya faydalı istifadə müd-
dəti ərzində aktivlərin amortizasiya
(qeyri-maddi sation edilə bilən dəyərinin müəyyən
aktivlər) olunmuş hissələrlə müntəzəm olaraq
(sistematik şəkildə) paylaşdı-
rılmasıdır (bölüşdürülməsidir).
Изъятие Sahibkar Drawings Sahibkarın şəxsi məqsədi üçün ka-
pitaldan çıxartdığı pul vəsaitidir.
çıxarışı
Инвестицион- İnvestisiya Investing İnvestisiya fəaliyyəti – uzunmüddət-
li aktivlərin (əsas fondların) və pul
ная fəaliyyəti activities ekvivalenti hesab olunmayan digər
деятельность investisiyaların alışı və satışı ilə
bağlı əməliyyatları əks etdirən fəa-
liyyətdir.
Инвестицион- İnvestisiya Investment İnvestisiya mülkiyyəti – təşkilatın
adi biznes fəaliyyətində istifadə
ная собствен- mülkiyyəti property üçün deyil, müstəqil şəkildə pul
ность vəsaiti qazandırmaq üçün istifadə
etdiyi mülkiyyətdir. Burada adi biz-
nes fəaliyyəti dedikdə, administrativ
məqsədlər üçün və ya istehsal və
xidmətlərin göstərilməsində, yaxud
satış məqsədilə aktivlərin istifadə
edilməsi nəzərdə tutulur. İnvestisiya
mülkiyyətinə nümunə olaraq
göstərmək olar:
– Adi biznes fəaliyyətində qısa müd-
dətdə satış üçün deyil, uzunmüddətli
kapital qiymətləndirməsi üçün
saxlanılan torpaq sahəsi;
– Təşkilatın mülkiyyətində olan və
digər təşkilata əməliyyat icarəsi
şəklində verilən əmlak;
– Ana təşkilat tərəfindən törəmə təş-
kilata lizinq ilə verilən əmlak;
– Gələcəkdə investisiya mülkiyyəti

107
 
 kimi istifadəsi nəzərdə tutulan ya-
rımçıq, və ya təmir edilən əmlak.
Инвойс İnvoys Invoice İnvoys – satış və ya alış əməliyya-
tında istifadə edilir. Təşkilat müştə-
riyə satış (xidmət) etdikdə, ona in-
voys göndərir. İnvoys müştərinin
borclu olduğu məbləği ödəməsini
tələb edən sənəddir.
Индивидуаль- Fərdi sahibkar Sole trader Fərdi sahibkarlıq: Adətən, belə mü-
əssisənin yeganə sahibi olur və sa-
ный hibkar müəssisəni özü idarə edir –
предприни- məsələn, bərbərxana, qaynaqçı, mü-
матель hasib, vəkil, təlimçi, məhəllə dükanı
və s.
Исследование Tədqiqat/ Research Tədqiqat – yeni elmi və ya texniki
bilik və ideyaların əldə olunması
araşdırma perspektivi baxımından orijinal və
planlı elmi araşdırmaların tətbiq
edilməsidir.

K
Кредиторская Accounts Kreditor Daha ətraflı Payables bölməsinə
baxın.
задолженность Payable borcu
Корректиру- Adjusting Səhvlərin Yoxlama balansı hesabların riyazi
dəqiqliyini yoxlamaq üçün hazırla-
ющее event düzəldil- nır. Əgər yoxlama balansı balanslaş-
событие məsi mırsa, deməli hesablarda bəzi he-
sablama səhvləri var və bunlar da öz
növbəsində müəyyənləşdirilməli və
düzəldilməlidir.
Капитальные Capital Kapital Kapital məsrəfi ən ümumi şəkildə
uzunmüddətli aktivlərin alınmasına,
затраты expenditure məsrəfi keyfiyyətinin və iş imkanının ar-
tırılmasına və tikintisinə çəkilən pul
vəsaitlərini ifadə edir. Nəticə etibarı
ilə kapitallaşan məsrəflər Maliyyə
Vəziyyəti Haqqında Hesabatda
aktivin yaranmasına səbəb olur.
Adətən kapital məsrəfləri cari xərc-
lərdən fərqləndirilir.
Капитализация Capitalisation Kapitallaş- Bu anlayışın iki mənası var: Ma-
liyyə uçotu nöqteyi-nəzərindən kapi-
dırma tallaşdırma hər hansı aktiv yaradan
məbləğin tanınması kimi xarakterizə
edilir. Məsrəfi kapitallaşdırmaq
yaxud silməyə dair yanaşmalar bir
çox standartda qeyd edilir. Kapi-
tallaşdırma anlayışının ikinci ma-
hiyyəti ondan ibarətdir ki, təşkilatın
ümumi bazar dəyərinə, həmin

108
 
 təşkilatın buraxdığı bütün səhmlərin
hesablanmış ümumi bazar dəyəri
kimi yanaşılır.
Компания Company Şirkət Fərdi müəssisə və ortaqlıqlarla ya-
naşı, müəssisə anlayışının təşkilati-
(Səhmdar hüquqi formalarından biridir. Şirkət
cəmiyyəti) sahibləri səhmdarlardır və onlar əsas
qərarları özlərinin qəbul etmələri
şərti ilə şirkətin idarə edilməsini
birgə olaraq təyin edilmiş me-
necerlərə həvalə edirlər. Nəticə
etibarı ilə şirkətin sahibliyi və
idarəçiliyi fərqli olan iki tərəfə məx-
sus olur. Lakin menecerlərin öz-
lərinin şirkətdə səhm sahibi olduğu
hallar da istisna deyil. İdarəetmənin
və sahibkarlığın fərqli tərəflərdə
olması şirkətdə müəyyən zid-
diyyətlərin və tərəflərarası müba-
hisələrin yaranmasına səbəb olur:
Belə ki, menecer öz məqsədlərini
hədəfləyərək şirkətin gələcəyini və
səhdarların mənafeyini geri plana
çəkir. Ən təhlükəlisi isə mene-
cerlərin xidmətlərinə görə müka-
fatının artırılması səbəbi ilə maliyyə
hesabatlarına manipulyasiya etmək,
yaxud onları daha yaxşı nəticələrlə
təqdim etməklə biznesin fəaliyyətini
təhrif olunmuş yanlış formada
təqdim etməkdir. Bu kimi konflikt-
lərin yaranması hallarının minimum
səviyyədə saxlanılmasının əsas
üsulları kimi menecerlər Muhasibat
Uçotunun Beynəlxalq Standart-
larının tələblərinə riayət etməli və
mütəmadi olaraq audit təşkil etməli-
dirlər.
Контр- Contra asset Aktivə əks Aktivə əks hesab - mahiyyətcə aktiv
olaraq, ancaq özünü öhdəlik kimi
активный hesab aparan hesabdir, yəni Kredit tərəfdə
artaraq aktivi azaldan hesabdır.
Buna misal olaraq, Şübhəli borc
üzrə ehtiyat, Yığılmış amortizasiya
və sair hesabları göstərmək olar.
Конверсион- Cost of Konversiya Xam materialların hazır məhsula
çevrilməsi üçün çəkilən xərclərdi.
ные conversion xərcləri Tam hazır məhsulun alınması üçün
затраты çəkilən xərclərdir.
Купонная Coupon rate Kupon Kupon dərəcəsi – Maliyyə aləti üzrə
dövri ödənişlərin hesablanması üçün
ставка dərəcəsi tətbiq olunan faiz dərəcəsidir.
109
 
 Maliyyə alətinindı üzərində məhz
faiz dərəcəsi göstərilir. Xüsusilə
qeyd etmək lazımdır ki, kupon
dərəcəsi heç zaman diskontlaşdırma
dərəcəsi kimi tətbiq olunmur.
Кредит-нота Credit note Kredit Kredit notasından,satış hesab-faktu-
ralarında yol verilən səhvlərə düzə-
notası lişlər etmək və geri qaytarılan əm-
təələrin üçotunu aparmaq üçün is-
tifadə edilir.
Краткосрочное Curren Qısamüddət Cari öhdəliklər Maliyyə Vəziyyəti
Haqqında Hesabat tarixindən sonra
обязательство liability li öhdəlik 12 ay və ya müəssisənin normal fəa-
liyyət dövrü ərzində ödənilən öh-
dəliklərə deyilir. Məsələn,
– Ticarət üzrə kreditor borcları,
barter üzrə kreditor borclar da daxil
olmaqla;
– Tələb əsasında ödənilməli olan
bank overdraftı;
– Cari vergi öhdəliyi;
– Hesablanmış lakin ödənilməmiş
xərclər.
Книга хроно- Day book Qeydiyyat Bütün əməliyyatların qeyd olundu-
ğuna və qeyd olunan məbləğlərin
логической kitabı doğru olduğuna əmin olmaq üçün
записи xüsusi bir yoxlanış sistemi yoxdur,
lakin lazımi dəqiqliyi təmin etmək
məqsədilə ilkin qeydiyyat kitabları
mövcuddur
Капитал Equity Kapital Kapital, öhdəliklər çıxıldıqdan sonra
müəssisənin aktivlərində səhm-
darların qalıq payıdır. Müəssisədə
aktivlərdən bütün öhdəliklər çı-
xıldıqdan sonra yerdə qalan məbləğ
kapitalı göstərir. Bu kapital müəs-
sisə üçün bir borcdur. Bu bütün
öhdəliklər ödənildikdən sonra müəs-
sisənin sahibkarlara olan borcunu
göstərir.
Кредитное Gearing Cirinq İqtisadi subyektin borc kapitalı ilə
şəxsi kapitalı arasındakı nisbəti ifa-
плечо, əmsalı də edən anlayış: C=bk / şk Burada:
Гиринг c-cirinq əmsalı; bk-məcmu borc
kapitalının həcmi; şk məcmu şəxsi
kapitalının həcmi.Əsas etibarilə
Böyük Britaniyada işlənilən bu
anlayış ABŞ-da leveric kimi ad-
landırılır. Bu göstəricidən müəssi-
sənin maliyyə durumunu, eləcə də
istehsal imkanlarının məhsuldar-

110
 
 lığının qiymətləndirilməsi zamanı
istifadə olunur. Adətən cirinqin
aşağı olması müəssisə üçün müsbət
göstərici hesab olunur. Çünki, borc
kapitalının çoxluq təşkil etməsi
müəssisə mənfəətinin daha çox
hissəsinin faiz ödənişlərinə sərf
olunmasına, bu da sərəncamda qalan
mənfəətin həcminin azalmasına
gətirib çıxarır.
Комментарии Notes to Maliyyə Qeydlər maliyyə hesabatları istifa-
dəçilərinin maliyyə hesabatlarını da-
к отчётности accounts hesabatla- ha yaxşı anlaması üçün maliyyə he-
rına sabatlarında verilən əlavə cədvəllər
şərtlər/ və digər məlumatlardır. Maliyyə
qeydlər hesabatlarına verilən qeydlər ma-
liyyə hesabatlarının vacib tərkib
hissəsidir.
Maliyyə hesabatlarına verilən qeyd-
lərə aşağıda verilən məlumatlar
daxildir:
– əhəmiyyətli uçot siyasətləri və
izahlı qeydlər;
– müəssisəyə təsir edən risk və qey-
ri-müəyyənliklər;
– maliyyə hesabatlarında tanınma-
yan (qeyd olunmayan) ehtiyatlar və
öhdəliklər (məsələn, mineral eh-
tiyatları);
– coğrafi və biznes seqmentləri haq-
qında məlumat;
– hesabat dövrünün sonunda baş ve-
rən müəyyən hadisələr haqqında
məlumat;
– rəhbərlik tərəfindən şirkətin gə-
ləcəyi ilə bağlı edilmiş əsas fərziy-
yələrlə bağlı məlumat;
– MHBS-nin tələblərindən yayınma-
lar.
Касса Petty cash Xəzinə Kassa kitabı, uçot sisteminin bir his-
səsi olduğundan xüsusi növ ilkin
qeydiyyat kitabıdır. “Nəğd pul və-
saiti” və “bank hesabı” sütunları,
nəğd pul vəsaiti və bank hesablarını
bir hesabda birləşdirir. Bu zaman
əməliyyatları yenidən nəğd pul
vəsaiti və bank hesablarına
köçürməyə ehtiyac yoxdur. Bu
sütunlar hesab şəklində balanslaşdı-
rılır və dövrün sonuna olan qalıqlar
ilkin balansa köçürülür. Əmə-

111
 
 liyyatların kassa kitabına köçü-
rülməsi aşağıdakı şəkildə həyata ke-
çirilir:
– Kassa kitabının mədaxil (daxil ol-
ma) tərəfi nəğd pul vəsaiti və ya
bank hesabına yazılışların verilməsi-
ni qeyd etmək üçün istifadə olunur:
məsələn, debitorların hər hansı bi-
rindən pul vəsaitinin toplanması
(qəbul edilməsi).
– Ödəniş tərəfi pul vəsaitinə kredit
yazılışı, verilən yazılışları qeyd et-
mək üçün istifadə olunur; məsələn,
nəğd pul vəsaiti ilə ödənilmiş əmək
haqqları.
– Hər hansı bir əməliyyat kassa kita-
bına daxil edildikdən sonra müvafiq
hesaba lazımı yazılış verilməlidir.
Книга покупок Purchases Alışlar İlkin qeydiyyat kitablarından biridir,
ledger kitabı hər bir təchizatçı üzrə ayrı-ayrılıqda
tərtib olunur və bu da hər bir
müəssisə üzrə ayrı-ayrılıqda nə qə-
dər mal və xidmətin alındığını özün-
də əks etdirir.
Качественные Qualitative Keyfiyyət Mühasibat uçotunun keyfiyyət xü-
susiyyətləri (göstəriciləri) maliyyə
характеристи- characteristics xüsusiy-
hesabatlarının hazırlanması və təq-
ки yətləri dimatı üzrə fundamental qayda və
(göstəri- təlimatları özündə birləşdirir. Bu
ciləri) göstəricilər sayəsində maliyyə hesa-
batları daha dəqiq və anlaşılan olur.
Коэффициент Ratio Əmsal Maliyyə əmsalları (göstəriciləri) və
nisbətlərinin təhlili bu cür məsələləri
araşdırmağa və onların həlli
yollarını göstərməyə kömək edir.
Книга продаж Receivables Satışlar Daha ətraflı Selas ledgerbölməsinə
baxın.
ledger üzrə
kitablar
Книга продаж Sales ledger Satış kitabı Gündəlik satışlar kitabı və ya satış-
ların qeydiyyyatı kreditlə həyata
keçirilmiş bütün satışların müfəssəl
qeydiyyatıdır.

Л
ЛИФО LIFO SMİM Daha ətraflı Last in, first out bölmə-
sinə baxın.
Ликвидность Liquidity Likvidlik Likvidlik – aktivin pula çevrilmək
qabiliyyətidir.

112
 
 1) Borc alan subyektin müəyyən
olunmuş zaman ərzində müəyyən
olunmuş məbləğdə borc vəsaitini
ödəmə qabiliyyətidir. Bu baxımdan
bank işində likvid müştəri, likvid
müəssisə ifadələri işlənilir.
2) Fond bazarında mövcud olan qiy-
mətlərlə qiymətli kağızların bütün-
lüklə yerləşdirilə bilinməsi qabi-
liyyəti, səviyyəsidir. Yəni bazarın
likvidliyi ifadəsi qiymətli kağızın
maneəsiz, rahat qaydada reallaş-
dırılması qabiliyyətini göstərir.
3) İqtisadi subyektin, xüsusilə müəs-
sisənin sərəncamında olan aktiv-
lərin, yaxud digər qiymətlilərin nağd
pul vəsaitlərinə çevrilə bilinməsi
qabiliyyəti, səviyyəsidir. Elmi ədə-
biyyatlarda və işgüzar müstəvidə 1
ifadəsi daha çox bu mənada işlənilir.
Bu cür aktivlər likvid aktivlər, ya-
xud mobil aktivlər adlanır.
Льготная Rights issue Güzəşt Şirkətin mövcud səhmdarlarına yeni
səhmlərin bazar dəyərindən daha
эмиссия emissiyası ucuz qiymətə buraxılması deməkdir.
(haqların
emissiyası)
Линейный Straight-line Düz-xətt Aktivin dəyəri onun faydalı istifadə
müddəti üzrə sabit şəkildə bölüş-
метод method metodu dürülür (əgər aktivin son qalıq də-
yəri dəyişmirsə). Amortizasiya xərci
hər il üzrə eyni məbləğ olmaqla və
ya balans dəyərinin sabit faiz nisbəti
ilə hesablanır

М
Метод Accrual basis Hesablama Bütün təsərrüfat əməliyyatları və di-
gər hadisələrin, uçot və hesabatda
начисления metodu həmin əməliyyatlardan pul vəsa-
itlərinin alınmasından asılı olma-
yaraq, baş verdiyi hesabat dövründə
əks etdirilməsini nəzərdə tutur.
Механизмы Internal Daxili Daxili nəzarət – menecment tərəfin-
dən aşağıdakı məqsədlər üçün is-
внутреннего controls nəzarət tifadə edilir:
контроля – Təşkilatın aktivlərinin təhlükəsiz-
liyini təmin etmək;
– Fırıldaqçılıq hallarının aşkar edib
qarşısını almaq;
– Səhmdarların sərmayələrinin təh-
lükəsizliyini təmin etmək.

113
 
 Yaxşı təşkil edilmiş daxili nəzarət
təşkilatın fəaliyyətinin səmərəli şə-
kildə aparılmasını təmin edir. Nəza-
rət sistemi müəyyən edilmiş risk-
lərin təsirinin azaldılmasına yardım
edir, həmçinin hesabatların eti-
barlılığı və qanunlarla uyğunluğuna
əminliyin artmasına səbəb olur.
Маржа Margin Marja Daha ətraflı Profit margin bölməsi-
nə baxın.
Материаль- Materiality Əhəmiyyət- Əhəmiyyətlilik “mühüm olma” anla-
yışı ilə eynilik təşkil edir. Əhəmiy-
ность lilik yətli maddələr dedikdə, maliyyə
hesabatlarının istifadəçilərinin bil-
məli olduqları mühüm maddələr ba-
şa düşülür.
Maliyyə hesabatları bütün mühüm
maddələri xüsusi olaraq əks etdir-
məlidir.
Əhəmiyyətlilik prinsipi, əsasən he-
sablanmasında daha çox vaxt sərf
edilən, mühasibatçılıqda daha böyük
dəyərə malik olan, hesabatlarda
göstərilməsi zəruri və faydalı sa-
yılan maddələrlə bağlıdır. Əhəmiy-
yətlilik prinsipinə görə, maliyyə
vəziyyətinin tam əks etdirilməsi və
mühasibat dövründə mənfəət və zə-
rərin hesablanması üçün əhəmiyyət
kəsb edən bütün maddələr maliyyə
hesabatlarında əks olunmalıdır.
Монетарные Monetary Pul Pul vəsaitləri, və eləcə də tez pula
çevrilən aktivlərdir (məsələn, debi-
активы assets aktivləri tor borcları və ya qısamüddətli in-
vestisiyalar).
Моральное Obsolescence Mənəvi Yeni eyni funksiyalı daha səmərəli
texnologiyaların ortaya çıxması nə-
устаревание köhnəlmə ticəsində aktivin dəyərinin azaldıl-
masına mənəvi köhnəlmə deyilir.
Метод Reducing Azalan Bu metoda görə, amortizasiya akti-
vin balans dəyəri (ilkin dəyər çıxıl-
уменьшаю- balance qalıq sın yığılmış amotrizasiya) üzrə mü-
щегося остатка method metodu əyyən faiz dərəcəsi ilə hesablanır.
Bu zaman amortizasiya xərci aktivin
istifadə müddəti ərzində illər üzrə
azalır.

Н
Начисление Accrual Hesab- Daha ətraflı Accrued expense böl-
məsinə baxın.
lanma

114
 
Начисленный Accrued Hesablanmı Bəzən xərclər hesablanır, lakin he-
sabat dövrü ərzində ödənilmir, yəni
расход expense ş xərc
öhdəliyimiz kimi qalır. Lakin
müvafiq xərclər baş verdiyinə görə
biz onları həmin maliyyə ilində qeyd
etməliyik.
Накопленная Accumulated Yığılmış Daha ətraflı Allowance for
depreciation bölməsinə baxın.
амортизация, depreciation amortiza-
накопленный siya
износ
Нераспреде- Accumulated Yığılmış Daha ətraflı Retained earnings mən-
fəət bölməsinə baxın.
лённая profits mənfəət
прибыль
Невыполни- Impracticable Tətbiq edilə Bu, təşkilatın standartın bütün müm-
kün şərtlərini əvvəlcədən qəbul
мый bilməyən
etməsinə baxmayaraq, standartın hər
hansı şərtinin yerinə yetirilməsinin
qeyri-mümkünlüyü ilə bağlıdır.
Standartın bəzi şərtləri həqiqətən də
çətindir və menecerlərin bununla
bağlı problemləri yarana bilər,
məsələn tələb olunan əlavə
informasiyanın dəyərinin onun əldə
edilməsi ilə bağlı çəkilən xərclərdən
daha aşağı olması. Belə vəziyyətdə
standart qeyd edir ki, əlavə
informasiyanın təqdim edilməməsi
yalnız onun qeyri-mümkün olması
ilə həyata keçirilə bilər.
Нематериаль- Intangible Qeyri- Qeyri-maddi aktiv – keçmiş hadisə-
lər nəticəsində yaranmış və gələ-
ный asset maddi aktiv
cəkdə istifadəsindən iqtisadi səmərə
актив gözlənilən, təşkilat tərəfindən nə-
zarət edilən və fiziki formaya məx-
sus olmayan qeyri-maliyyə aktividir.
Qeyri-maddi aktiv kimi hesab edilən
aktivlərə kompyuter proqramları,
patent, müəlliflik hüququ, müştəri
siyahıları, françayzinq, lisenziya və
s. aid etmək olar.
Наценка Mark-up Ticarət Ticarət əlavəsi məhsulun satış də-
yəri ilə satışın maya dəyəri arasın-
əlavəsi
dakı fərqdir. Əsasən sabit məbləğ
kimi və ya ümumi satış qiyməti fai-
zi kimi ifadə edilə bilər.
Нейтральность Neutrality Neytrallıq Neytrallıq da obyektivliyə əsaslanan
bir konsepsiyadır. Bu konsepsiyaya
görə maliyyə hesabatları neytral

115
 
 olmalıdır, xətalardan, şəxsi rəy-
lərdən və lazımsız reklam xarakterli
məlumatlardan uzaq olmalıdır.
Neytrallıq düzgün təqdimatın əsas
aspektidir, çünki yanlış maliyyə
məlumatları düzgün təqdimata nail
olmağa imkan vermir.
Номинальная Nominal Nominal Daha ətraflı"General ledger" bölmə-
книга ledger kitab sinə baxın.

Некорректи- Non-adjusting Daxil Müəssisə hesabat dövrünün sonuna

рующее event edilməyən yaranan hadisələri hesabat dövrü
başa çatdığı müddətdən sonra həmin
событие hadisələr maliyyə hesabatlarında əks etdirə
bilməz. Bu hadisələrə hesabata daxil
edilməyən hadisələr deyilir.
Необоротные Non-current Uzunmüddə Uzunmüddətli aktivlər-müəssisənin
активы asset tli aktiv bir ildən daha çox müddətə sax-
lamağı və ya pul vasitəsinə çevir-
məyi planlaşdırdığı aktivlərdir.
Надёжность Reliability Etibarlılıq Bu prinsipə görə maliyyə hesabatla-
rında etibarlı məlumat əks olunma-
lıdır. Məlumat o zaman etibarlı sa-
yılır ki, bu məlumat əhəmiyyətli
səhvlərdən və təhriflərdən uzaq ol-
sun.
Нераспреде- Retained Bölüşdürül- Vergilərin və ödənilmiş dividentlə-
лённая earnings məmiş rin çıxılması şərti ilə, mənfəət və zə-
rər haqqında hesabatda əks olunmuş
прибыль mənfəət bütün məbləğlərin yekun cəmindən
ibarətdir. Bu, şirkət tərəfindən
təsərrüfat fəaliyyətinə əlavə sər-
mayələr qoyuluşu məqsədilə ma-
liyyələşdirmənin təmin olunması
üçün şirkət tərəfindən bölüşdürül-
məmiş mənfəət deməkdir. Bu o de-
məkdir ki, əgər şirkət zərər cəkmiş
olsa belə, məbləği bölüşdürülməmiş
mənfəətin ümumi yığılmış məb-
ləğindən çox olmamaq şərti ilə,
dividendlər ödəmək iqtidarındadır.
Şirkətin xalis mənfəətindən şirkətə
yenidən yatırılmış (yəni sahibləri
arasında bölüşdürülməmiş) və-
saitdir. Bu ehtiyat vasitəsilə bonus
emissiyası reallaşdırmaq müm-
kündür. Keçmiş dövrlərdən gələn
zərər hesabına bölüşdürülməmiş
mənfəət mənfi də ola bilər.

116
 
 О
Отчёт о Appropriation Mənfəətin Bu hesabat tərəfdaşlıq üçün mən-
fəət bölüşdürülməsi üzrə eyni funk-
распределении statement bölüşdürül- siyani yerinə yetirir, lakin ümumi
прибыли məsi ledger hesabı kimi təqdim olunur və
üzrə sütun üzrə bölünür. Fərq yalnız
hesabat təqdimat formatındadır.

Облигация Bond Borc Daha ətraflı Bond and debenture

bölməsinə baxın.
öhdəliyi
Оборотный Current asset Cari aktiv Cari aktiv müəssisənin normal fəa-
liyyət dövrü ərzində reallaşdırmaq,
актив satış və ya istehlak etmək üçün nə-
zərdə tutulur: Normal fəaliyyət döv-
rü əmtəənin (xammal və s.)
satın alınması, emalı və satışı (və
müqabilində pul vəsaitinin əldə edil-
məsi) dövrünü əhatə edir. Aktiv
aşağıdakı şərtlərdən hər hansı birini
ödəyərsə, cari aktiv hesab olunur:
– Müəssisənin normal (adi) əməliy-
yat dövründə satış və ya istifadə
üçün saxlanıldıqda və ya realizasiya
olunması ehtimal olunduqda;
– Əsasən alqı-satqı məqsədləri üçün
saxlanıldıqda;
– Hesabat tarixindən sonra 12 ay
müddətində realizasiya ediləcəyi eh-
timal olunduqda;
– Pul vəsaiti və ya onun ekvivalent-
ləri formasında olduqda.
Облигация Debenture Öhdəlik Öhdəlik malların (iş və xidmətlərin)
alınması və bununla əlaqədar
sənədi müəyyən şərtlərin yerinə yetirilməsi
ilə bağlı büdcə təşkilatlarının gə-
ləcək xərclərinin icrası ilə əlaqədar
dövlətin öz üzərinə götürdüyü təəh-
hüddür.
Обыкновенные Equity shares Adi Daha ətraflı Ordinary shares bölmə-
sinə baxın.
акции səhmlər
Окончатель- Final dividend Yekun İllik mənfəət əsasında ödənilən divi-
dentlərdir.
ные dividentlər
дивиденды
Обесценение Impairment Dəyərdən Dəyərdən düşmə – aktivin balans
(qalıq) dəyəri və bərpa oluna bilən
düşmə dəyərini müqayisə edərək müəyyən-
ləşdirilir. Bərpa oluna bilən dəyər
isə “aktivin ədalətli dəyərindən sa-
tışla bağlı xərclərin çıxılması” və

117
 
 “aktivin gələcək istifadəsindən əldə
ediləcək fayda” məbləğləri arasında
ən böyüyü ilə təyin edilir. Aktivin
gələcək istifadəsindən fayda isə
ehtimal edilən gələcək pul və-
saitlərinin (daxilolmalarla xaricol-
maların fərqi) indiki dəyəri ilə öl-
çülür. Dəyərdən düşmə material eh-
tiyatlarından başqa, maddi və qeyri-
maddi aktivlərə, maliyyə aktivlərinə,
tikinti müqavilələri əsasında yaranan
aktivlərə, təxirə salınmış vergi ak-
tivlərinə tətbiq edilir.
Отчёт о Income Mənfəət- Mənfəət-zərər hesabatı – hesabat
dövrü ərzində əldə edilmiş gəlirləri
прибылях statement zərər və çəkilmiş xərcləri əks etdirən he-
и убытках hesabatı sabatdır.
Обязательство Liability Öhdəlik Öhdəlik müəssisənin keçmiş hadi-
sələr nəticəsində yaranmış və yerinə
yetirilməsi iqtisadi səmərəni özündə
əks etdirən resursların müəssisədən
axını ilə nəticələnən cari öhdəliyidir.
Обязывающее Obligating Öhdəlik Bir öhdəlik yaradan hadisə hüquqi
və ya konstruktiv öhdəlik yaradır.
событие event yaradan Hüquqi öhdəlik, hüquqi əlaqələrin
hadisə nəticəsi kimi məs., müqavilələrin
şərtinə görə yaranır.
Konstruktiv öhdəlik, müəssisənin
fəaliyyəti ilə bağlı yaranır. Müəssisə
tərəfindən həyata keçirilən hər hansı
bir fəaliyyət nəticəsində qarşı tərəf-
də müəssisənin müəyyən öhdəliyi
ödəyəcəyi ilə bağlı əsaslı bir inam
yaranırsa, bu halda konstruktiv öh-
dəlik mövcud olur.
Обремени- Onerous Qəliz Bu müqavilə əsasında çəkilən xərc-
lər müəssisəyə gələcəkdə gələn iq-
тельный contract müqavilələr tisadi səmərədən çox olur. BUMS-a
контракт görə belə müqavilələri iki üsulla
dəyərləndirmək lazımdı: öhdəlik və
dəyərdən düşmə.
Операционная Operating Əməliyyat Əməliyyat fəaliyyətləri müəssisənin
əsas gəlir gətirən, habelə investisiya
деятельность activities fəaliyyəti və maliyyələşdirmə fəaliyyətlə-
rindən başqa digər fəaliyyətləridir.
Əməliyyat fəaliyyətindən yaranan
pul vəsaitlərinin hərəkətinin açıqlan-
ması bu müəssisənin qarşısına qoy-
duğu məqsədlərin nə dərəcədə uğur-
la yerinə yetirib-yetirmədiyi haqda
mühakimə yürütməkdə istifadəçilərə
çox kömək olur. Yəni əməliyyat fəa-
118
 
 liyyətlərindən olan pul vəsaitlərinin
hərəkətinin məbləği müəssisənin hə-
yata keçirdiyi əməliyyatlar nəticə-
sində yaranan pul vəsaitlərinin borc-
ları ödəmək, müəssisənin əməliyyat-
larını həyata keçirmək qabiliyyətini
qorumaq, dividentləri ödəmək və
kənar maliyyələşdirmə mənbələrinə
əl atmadan yeni investisiyalar yatır-
maq üçün kifayət olub-olmadığının
əsas göstəricisidir.
Операционная Operating Əməliyyat Maliyyə icarəsi olmayan bütün ica-
rələr əməliyyat icarəsidir.
аренда, опера- lease icarəsi
ционый лизинг
Обыкновенные Ordinary Adi Daha çox kapital səhmləri kimi tanı-
nan bu səhmlərə dividentlərin ödə-
акции shares səhmlər nişində və müəssisənin likvidləş-
dirilməsində heç bir imtiyaz ve-
rilmir. Adi səhm sahibləri (səhmdar-
ları və ya kapital səhmdarları) mü-
əssisənin sahibləridir.
Səhmdarlaın adi səhmlərinin xüsu-
siyyətləri:
1) Kapital səhmləri səsvermə hüqu-
qu daşıyır. Bu o deməkdir ki, səhm-
darlar həmin səs vermə hüququ vasi-
təsilə şirkətin məsul işçilərinin kö-
məyi ilə onun gündəlik işlərini gö-
rən idarəetmə heyətini seçə bilərlər.
2) Bu səhmdarlar biznes riski da-
şıyır, belə ki, səhmdarlar yalnız mü-
əssisə kifayət qədər mənfəət əldə
etdiyi təqdirdə divident ala bilərlər.
Onlara yalnız bütün xərclər çı-
xıldıqdan sonra geriyə qalan mən-
fəət çatır.
3) Kapitalın geri qaytarıldığı zaman
(müəssisənin likvidləşdirildiyi za-
man) onlar sıralamada ən axırıncı
yerdə dururlar. Onlar bütün digər
kreditorlar təmin edildikdən sonra
qalan hər bir şeyin sahibi hesab
edilirlər. Əgər yerdə qalan məbləğ
kifayət qədər deyilsə, onlar ilkin
qoyduqları kapitalın hamısını və ya
bir hissəsini itirə bilərlər.
Ошибки Prior period Keçmiş Müəssisənin bir və ya bir neçə əv-
vəlki dövrlərini əhatə edən maliyyə
прошлых errors hesabat hesabatlarında aşağıdakı şərtləri tə-
периодов dövrlərinin min edən etibarlı məlumatdan isti-
səhvləri fadə edilməməsi və ya səhv təqdim

119
 
 edilməsi nəticəsində buraxılmış
səhvlər və edilmiş yanlış bəyanat-
lardır:
(a) məlumat həmin dövrlərin maliy-
yə hesabatları dərc olunmaq üçün
razılıq verildiyi zaman mövcud
olduqda; və
(b) məlumatın həmin maliyyə hesa-
batlarının hazırlanması və təqdim
edilməsi zamanı əldə edilməsi və
uçota alınması məntiqi olaraq müm-
kün hesab edildikdə.
Обеспечение Provision Qiymətlən- Qiymətləndirilmiş öhdəlik vaxtı və
ya dəyəri qeyri-müəyyən olan
dirilmiş öhdəlikdir. O zaman yaranır ki, keç-
öhdəlik miş hadisələrin nəticəsi olaraq,
müəssisənin hazırki borcu yaranmış
olsun.
Основные Property, Torpaq, Gələcəkdə müəssisəyə iqtisadi sə-
mərəni gətirən, dəyəri etibarlı əsasla
средства plant and tikili və qiymətləndirilən resurslara aktivlər
equipment avadan- deyilir. Bunlaratorpaq, bina, maşın
lıqlar və avadanlıqlar, nəqliyyat vasitələri,
tikilməkdə olan obyektlər, gələcək
iqtisadi səmərənin müəssisəyə axı-
nını ehtimal edən, dəyəri etibarlı
əsasla qiymətləndirilə bilən digər
obyektləri aid etmək olar.
Осмотритель- Prudence Ehtiyatlılıq Ehtiyatlılıq konsepsiyasına görə
mənfəət olduğundan çox göstərilmə-
ность məli və gözlənilən bütün itkilər qeyd
olunmalıdır. Bu o deməkdir ki,
gözlənilən bütün itkilər nəzərə alın-
malı və dərhal qeyd edilməlidir.
Mənfəət isə reallaşdığı zamanda
uçota alınmalıdır (bunun nəğd pul
vəsaiti şəkilində olması vacib deyil).
Остаточная Residual Qalıq Aktivin son faydalı istifadə müddə-
tinin dəyərini əks etdirir və bu da
стоимость value dəyəri aktivin amortizasiya oluna bilən də-
yərini müəyyənləşdirir.
Отчёт о Statement of Pul Pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqinda
hesabat il ərzində daxil olmuş pul
движении cash flows vəsaitlərini vəsaiti və pul vəsaiti ekvivalentini
денежных n hərəkəti və həmin vəsaitlərin hansi məqsəd-
средств haqqında lər üçün sərf edildiyini göstərir.
hesabat Müəssisə pul vəsaitlərinin hərəkəti
haqqında hesabatı aşağıdakı metod-
lardan birindən istifadə etməklə
hazırlamalıdır:
a) Pul vəsaitləri daxilolmaları və
xaricolmalarının əsas növləri haq-

120
 
 qında məlumatı açıqlayan birbaşa
metod; və ya
b) Qeyri-pul xarakterli əməliyyatla-
rın nəticələri, əməliyyat fəaliyyət-
lərindən yaranan hər hansı təxirə
salınmış, hesablanmış keçmiş və gə-
ləcək pul vəsaitləri daxilolmaları və
ya xaricolmaları, eləcə də investi-
siya və maliyyələşdirmə fəaliyyət-
lərindən yaranan pul vəsaitlərinin
hərəkəti ilə bağlı gəlirlərin və ya
xərclərin maddələri nəzərə alınmaq-
la, xalis mənfəət və ya zərərə dü-
zəlişlərin edilməsini nəzərdə tutan
dolayı metoddur.
Отчёт об Statement of Kapitalda Müəyyən dövr ərzində kapitalda baş
vermiş dəyişiklikləri və onun mən-
изменении changes in dəyişiklik- bəsini, həmçinin bütün mümkun
капитала equity lər haqqın- ehtiyatları ozündə birləşdirən
da hesabat hesabat növüdür.
Отчёт о Statement of Məcmu Müəyyən dövr üçün təşkilatın bütün
növ gəlirlərini birləşdirən vahid
совокупном comprehensiv Gəlirlər hesabat növüdür. Mənfəət, zərər və
доходе e income haqqında digər məcmu gəlirdən ibarətdir.
hesabat
Отчёт о Statement of Maliyyə Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabat-
da ən azından aşağıda göstərilən
финансовом financial vəziyyəti məbləğləri əks etdirən sətir maddə-
положении position haqqında ləri olmalıdır:
hesabat 1) Torpaq, tikili və avadanlıq;
2) İnvestisiya əmlakı;
3) Qeyri-maddi aktivlər;
4) Maliyyə aktivləri ((e), (h), və (i)
bəndlərində göstərilmiş aktivlər is-
tisna edilməklə);
5) İştirak payı metodu ilə uçota alın-
mış investisiyalar;
6) Bioloji aktivlər;
7) Mal-material ehtiyatları;
8) Ticarət və digər debitor borcları;
9) Pul vəsaitləri və onların ekviva-
lentləri
10) 5 saylı MHBS-ya uyğun olaraq
satış məqsədilə nəzərdə tutulan kimi
təsnif edilən cəmi aktivlər;
11) Ticarət və digər kreditor borcla-
rı;
12) Qiymətləndirilmiş öhdəliklər;
13) Maliyyə öhdəlikləri ((j)və (k)
bəndlərində göstərilmiş öhdəliklər
istisna edilməklə);

121
 
 14) Mənfəət vergisi adlı 12 saylı
MUBS-da müəyyənləşdirildiyi kimi,
qısamüddətli vergi üzrə aktiv və
öhdəliklər;
15) Mənfəət vergisi adlı 12 saylı
MUBS-da müəyyənləşdirildiyi kimi,
təxirə salınmış vergi öhdəliklər və
təxirə salınmış vergi aktivləri;
16) Səhmdar kapitalında azlıqların
payı;
17) Əsas müəssisənin kapital sahib-
lərinə aid olan buraxılmış səhmdar
kapitalı və kapital ehtiyatları.
ehtiyatları.
Оборотно- Trial balance İlkin dəyər Aktivin ilkin dəyər əsasında qiymət-
ləndirilməsi, onun əldə edilməsi
сальдовая ве- zamanı pul vəsaitlərinin və ya pul
домость, проб- vəsaitlərinin ekvivalentlərinin ödə-
ный баланс nilmiş məbləği və ya verilmiş əvəz-
ləşdirmənin (mübadiləyə verilmiş
qeyri-monetar aktivlərin, qəbul edil-
miş öhdəliklərin, buraxılmış kapital
alətlərinin) ədalətli dəyəri ilə qiy-
mətləndirilməsini nəzərdə tutur.
Оборот Turnover Gəlirlilik Şirkətin gəlirliliyini müəyyən edən
əmsaldır.
Оборотный Working Dövriyyə 1) Məhsuldar kapitalın bir hissəsi ol-
maqla dəyəri istehsal olunmuş məh-
капитал capital kapitalı sulun üzərinə tam keçən və məh-
sulun reallaşmasından sonra pul və
ya dəyər formasında geri qayıdan,
başqa sözlə, istehsal prosesi zamanı
birbaşa istehsal olunmuş məhsulun,
göstərilən xidmətin, görülən işin
üzərinə qoyulan kapitaldır;
2) Şirkətin öz sabit əməliyyatlarının
maliyyələşdirilməsinə imkan verən
və tez bir zamanda pula çevrilə bilən
aktivlərdir. Dövriyyə kapitalı pul
vəsaitlərindən, asan reallaşan qiy-
mətli kağızlardan, debitor borcla-
rından, material-istehsal ehtiyatla-
rından, hazır məhsuldan, bitməmiş
istehsaldan, materiallardan, dəst mə-
mulatlardan və gələcək dövrün xərc-
lərindən formalaşır. Dövriyyə kapi-
talı likvidlik meyarına – müəssisə-
nin vəsaitlərinin nağd pula çevril-
məsi qabiliyyətlərinə görə qiymət-
ləndirilir və şirkətin maliyyə sabitli-
yini vəziyyətini göstərir.

122
 
 П
План счетов Chart of Hesablar Baş kitabın hesablar strukturu təşki-
latın bütün növ uçot və hesabat tə-
accounts planı ləblərinin yerinə yetirilməsi üçün ki-
fayətdir. Hesablar planı hesablar və
onların subhesablarından ibarətdir.
Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq
Standartının yanaşması üzrə he-
sablar planının tətbiqinin icbari hətta
sadəcə tövsiyyə olunan forması belə
yoxdur. Mahiyyətcə hər bir təşkilat
öz hesab planını yenidən işləyə
bilər. Əsas tələb isə hesab planının
təşkilatın iqtisadi fəaliyyətini əks
etdirməsidir.
Подразуме- Constructive Konstruktiv Hüquqi öhdəlikdən fərqli olaraq
konstruktiv öhdəlik keçmiş təcrübə-
ваемая obligation öhdəlik yə və əhdlərə əsaslanmaqla qarşı tə-
задолженность rəfə tam şəkildə əminlik verir ki, sö-
zü keçən öhdəlik yerinə yetiriləcək.
Nümunə: Məşhur brendlərin satışı
ilə məşğul olan Ticarət Mərkəzi sat-
dığı məhsulların, başqa təchizatçı-
larda daha aşağı qiymətə olduğu hal-
da alıcının ödədiyi məbləğin yarısını
kompensasiya olaraq geriyə qaytara-
cağını elan edir. Baxmayaraq ki, bu
rəsmi olaraq təsdiq edilmiş hüquqi
öhdəlik deyil, lakin Ticarət Mərkəzi-
nin öz reputasiyasını riskə atmaya-
cağı fikrini nəzərə alaraq öhdliyin
yerinə yetiriləcəyinə əminlik yara-
nır, təbii ki, alıcı başqa təchizatçılar-
dan məhsulu daha aşağı qiymətə sa-
tın ala biləcəyi təqdirdə konstruktiv
öhdəlik yaranmış hesab ediləcək.
Mahiyyətin forma üzərində üstünlü-
yü prinsipini rəhbər tutaraq kons-
truktiv öhdəliyin yaranması nəzərə
alınmalıdır və sözsüz ki, yaranmış
vəziyyətlə əlaqədar açıqlama veril-
məlidir.
Прямой дебет Direct debit Birbaşa Mühasibat kitablarında: bir idarə və
ya müəssisənin gəlirini, eləcə də
debet xərc və borclarını göstərən hesabdır.
Прибыль на Earnings per Səhm üzrə Səhmlər üzrə qazanclar müvafiq
dövr ərzində əsas şirkətin adi səhm
акцию share mənfəət sahiblərinə aid olan mənfəət və ya
itkinin (surət) tədavüldə olan adi
səhmlərin orta sayına (məxrəc)
bölünməsi ilə hesablanır.

123
 
По справедли- Fair value Ədalətli də- İnvestisiya mülkiyyətinin ədalətli
dəyərində dəyişikliklərdən yaranan
вой стоимости through profit yərdə dəyi- mənfəət və zərər, mənfəət və zərər
через прибыль or loss şiklik nəti- hesabında yarandığı anda tanınmalı-
или убыток cəsində dır.
mənfəət və
ya zərər
Первым пос- First in, first İlk mədaxil Ehtiyatların ilkin dəyərinin “ilk
mədaxil – ilk məxaric” (FİFO) üsulu
тупил, первым out ilk məxaric ilə hesablanmasına əsasən, alınan
продан, ehtiyat vahidləri satılır və nəticədə,
ФИФО hesabat dövrünün sonu üçün eh-
tiyatlarda qalan vahidlər zaman ba-
xımından ən son alınmış və ya is-
tehsal olunmuşdur.
Принципы Framework Prinsiplər, Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq
Standartlarının Çərçivə Sənədində
əsaslar (Konseptual Əsaslarda) əks olunmuş
mühasibat uçotunun əsas anlayışları
olmadan maliyyə hesabatları möv-
cud ola bilməz, yəni maliyyə hesa-
batları bu prinsiplər əsasında quru-
lub. Çərçivə Sənədi mühasibat uço-
tu standartlarının əsasını təşkil edən
fundamental prinsipləri təqdim edir.
Bu prinsiplər maliyyə hesabatlarını
keyfiyyət göstəriciləri ilə təmin edir.
Принцип Going Fəaliyyətin Bu prinsip aşağıdakıların təmin
olunmasını tələb edir:
непрерывност concern fasiləsizliyi
1. Müəssisə öz fəaliyyətini ən azı 12
и деятельности prinsipi ay ərzində davam etdirəcək;
2. Əməliyyatların dayandırılmasına
nə ehtiyac, nə də bununla bağlı mü-
əssisənin istəyi var;
3. Əməliyyatların bir hissəsinin ixti-
sar edilməsinə nə ehtiyac, nə də bu-
nunla bağlı müəssisənin istəyi var.
Первоначаль- Historical cost İlkin və ya İlkin (və ya tarixi) dəyər – aktivlərin
alış zamanı ödənilən pul vəsaitləri-
ная стоимость tarixi dəyər nin məbləği ilə ölçüldüyü dəyərdir.
Промежуточ- Interim Aralıq Aralıq dividendlər – təşkilatın ya-
rımillik (6 ay) fəaliyyətinin nəticə-
ные dividend dividend lərinə əsaslanaraq əsasən ilin orta-
дивиденды sında ödənilən dividendlərdir.
Последним Last in, first SMİM (son SMİM (son mədaxil, ilkin məxaric)
– Anbara son gələn ehtiyatların bi-
поступил, out (LİFO) mədaxil, rinci satılması (istifadəsi) ilə əlaqə-
первым ilkin dar mal-materialların qiymətləndiril-
продан, ЛИФО məxaric) məsi metodudur. Bu metodun isti-
fadəsi qadağan edilmişdir.

124
 
Прочий Other Digər Məcmu gəlir haqqında hesabatda
(MHMH):
совокупный comprehen- məcmu • yuxarıdakı mənfəət rəqəmi başlan-
доход sive income gəlir ğıc rəqəm kimi götürülür,
• Digər məcmu gəlir hesablanır,
• Məcmu mənfəət hesablanır.
Mənfəət və ya zərər xərclər çıxıl-
maqla məcmu gəlirə bərabərdir və
ona digər məcmu gəlirin elementləri
daxil deyildir. Digər məcmu gəlir
digər MHBS tərəfindən tələb edilən
və ya izah edilən qaydada mənfəət
və ya zərərdə tanınmayan gəlir və
xərclərin elementlərindən ibarətdir.
Привилегиро- Preference İmtiyazlı “İmtiyaz” ifadəsindən də göründüyü
kimi bu cür səhmlərin sahibləri di-
ванные акции shares səhmlər gər səhmdarlara (kapital səhmi sa-
hiblərinə) nisbətən müəyyən üstün-
lüklərə malikdirlər:
1) Divident ödənilməsi: Rəhbərlik
divident vermək barədə qərar verdi-
yi zaman ilk öncə imtiyazlı səhm-
darlara ödəniş edilməlidir.
2) Likvidləşdirilmə zamanı kapitalın
qaytarılması: Müəssisə likvidləş-
dirildiyi zaman ödəniş müəssisənin
siyasətinə və dövlətin iflas haqqında
qanunvericiliyinə əsasən həyata
keçirilməlidir. Lakin dəyişməz olan
bir qanun var ki, imtiyazlı səhm-
darlara ödənilməli olan məbləğ adi
səhmdarlardan əvvəl ödənilməlidir.
İmtiyazlı səhmlərin digər xüsusiy-
yətləri:
– İmtiyazlı səhmdarların səs vermək
hüququ yoxdur;
– İmtiyazlı səhmlər geri alınan və
alınmayan olmaqla iki formada ola
bilər.
Geri alına bilən imtiyazlı səhmlər
müəyyən dövrdən sonra geri alınır
(imtiyazlı səhmdarlara qoyduqları
pul geri qaytarılır). İmtiyazlı səhm-
lər kredit kimi hesab olunur və mü-
əssisənin uzunmüddətli öhdəliyi ki-
mi tanınır. Çünki kreditdə olduğu
kimi geri alına bilən imtiyazlı səhm-
lər də müəyyən dövrdən sonra ödə-
nilməlidir. Geri alına bilən imtiyazlı
səhmlər üzrə ödənilən dividentlər
faiz xərci kimi qəbul olunur və

125
 
 MGHH-də maliyyə xərci şəklində
əks etdirilir.
Geri alınmayan imtiyazlı səhmlər,
adından da göründüyü kimi, geri
alınmır. Onlar digər səhmlər kimi
qeyd olunur və maliyyə hesabatları-
nın kapital bölməsinə daxil edilir.
Onlar üzrə ödənilən divident mən-
fəətin bölüşdürülməsi kimi qəbul
edilir.
Приведённая Present value İndiki dəyər Aktiv və öhdəliklərin qiymətləndi-
rilməsi üsullarından biri, gələcək gə-
стоимость lir və vəsaitin xərclənməsinin dis-
kontlaşdırılmış dəyəridir.
Первичная Prime entry İlkin Müəssisə əməliyyatlarını əks etdirən
məlumatın söz və rəqəmlə yazılışı
запись qeydiyyat nəzərdə tutulur. Bu qeydlərin ya-
zıldığı kitablar “ilkin qeydiyyat ki-
tabları” adlanır.
Əməliyyatlar mühasibat kitablarında
hesab-fakturalar, qəbzlər, çeklər
(vauçerlər), bank hesabatları və s.
kimi sənədlər əsasında qeydə alınır.
Ledcer hesabı tərtib etməklə siz, ey-
ni bir şəxslə və ya eyni məqsəd üçün
aparılmış bütün əməliyyatları bir
yerdə toplamış olursunuz. Bu, ay
ərzində hər hansı bir müştəri ilə nə
qədər satış əməliyyatı aparıldığı və
ya hər hansı müştərinin qalığının nə
qədər olması kimi gündəlik sualların
cavablandırılmasında istifadə etmək
üçün əlverişli bir üsuldur.
Buna baxmayaraq, əgər əməliyyatlar
birbaşa ledcer hesablarına daxil
olursa, bu, bir çox xətalara səbəb ola
bilər. Bütün əməliyyatların qeyd
olunduğuna və qeyd olunan məb-
ləğlərin doğru olduğuna əmin olmaq
üçün xüsusi bir yoxlanış sistemi
yoxdur. Lakin lazımi dəqiqliyi təmin
etmək məqsədilə ilkin qeydiyyat
kitabları mövcuddur.
İlkin qeydiyyat kitabları aşağıdakı-
lardan ibarətdir:
1. Gündəlik satışlar kitabı və ya sa-
tışların qeydiyyatı;
2. Gündəlik satınalmalar kitabı və
ya satınalmaların qeydiyyatı;
3. Gündəlik geri qaytarılmış satışlar
kitabı;

126
 
 4. Gündəlik geri qaytarılmış satınal-
malar kitabı;
5. Kassa kitabı;
6. Jurnal.
Признание Recognition Tanıma Tanıma, maliyyə hesabatları ele-
menti anlayışına və tanıma meyarına
uyğun olan maddələrin MVHH və
MHMH-yə daxil edilməsini təmin
edən bir prosesdir.
1. “Tanıma” o deməkdir ki, maddə:
• Element anlayışına uyğun gəlir;
• Tanıma meyarına cavab verir.
2. Tanınmalı olan maddələri əhatə
edən mühasibat uçotu siyasətinin,
qeydlərin və digər izahli məlumatla-
rın açıqlanması bu cür maddələrin
tanınmamasını kompensasiya edə
bilməz.
3. Elementlər öz aralarında elə əla-
qəlidirlər ki, hər hansı bir əməliyyat
iki və ya daha çox elementə təsir
göstərə bilər. Beləliklə, müəyyən bir
element üçün anlayış və tanıma
meyarlarına cavab verən hər hansı
bir maddə avtomatik olaraq digər
elementin tanınmasına gətirib çı-
xarır.
4. Müəyyən bir anda tanıma meya-
rına cavab verməyən hər hansı bir
maddə sonrakı hadisələr nəticəsində
tanınma tələblərinə cavab verə bilər.
Погашение Redemption Geri alınma Əsasən səhmlərə aiddir. Daha ətraflı
Redeemable share bölməsinə baxın.
Переоценка Revaluation Yenidən- Əsas vəsaitlərin və qeyri-maddi ak-
tivlərin ilkin tanınmasından sonra
qiymətlən- ölçülməsi metodudur ki, balans də-
dirmə yərinə mütəmadi olaraq bazar dəyəri
qədər düzəliş edilə bilər, yəni ak-
tivin ədalətli dəyərinin yenidən he-
sablanmasıdır. Ədalətli dəyər akti-
vin mübadilə edilə biləcəyi dəyərdir.
Bir qayda olaraq, daşınmaz əmlak
və torpağın yenidən qiymətlən-
dirilmiəsi mümkün olduğu halda,
qeyri-maddi aktivlərin yenidən qiy-
mətləndirilməsi isə yalnız həmin
aktivlər üzrə canlı bazar olduqda
mümkündür.
Премия по Share Səhm Səhmlərin emissiyası zamanı nizam-
namə kapitalına qoyuluşların (əmə-
акциям premium mükafatı liyyat xərclərini çıxmaqla) bura-

127
 
 xılmış səhmlərin nominal dəyərin-
dən artıq olan hissəsi, səhmdar ka-
pitalında dəyişikliklər hesabatında
səhm mükafatı kimi uçota alınır.
Постоянное Standing Daimi Təşkilatların və fiziki şəxslərin, eyni
alıcıya eyni miqdarda pul köcürül-
поручение order sifariş məsi etdikləri ödəmə metodudur.
Приоритет Substance Mahiyyətin Maliyyə hesabatlarında əks etdirilən
əməliyyatların və digər hadisələrin
содержания over form formadan düzgün olması üçün həmin əmə-
над формой üstünlüyü liyyatlar və hadisələr onların iqtisadi
mahiyyətinin hüquqi formasından
üstünlüyü prinsipi əsasında təqdim
olunmalıdır.
Прочий Sundry Digər Digər Xərclər
(e.g.
Expenses)
Понятность Understandabi Anlaşıqlılıq Anlaşıqlıq: Maliyyə hesabatlarında
təqdim olunan informasiyanın ma-
lity hiyyəti istifadəçilər tərəfindən anla-
şılmalıdır. Eyni zamanda istifadə-
çilər Büdcə Təşkilatları üçün Milli
Mühasibat Uçotu Standartları haq-
qında zəruri biliklərə malik olmalı
və informasiyanı kifayət qədər də-
rindən öyrənməyə hazır olmalıdırlar.
Müvafiq informasiya onun mürək-
kəbliyinə görə istifadəçilər tərəfin-
dən anlaşılması və ya anlaşılmaması
səbəbindən maliyyə hesabatlarından
çıxarılmamalıdır.
Пользователи Users İştirakçılar Maliyyə hesabatlarının istifadəçiləri.
Maliyyə hesabatlarının təhlili müx-
təlif istifadəçilər tərəfindən həyata
keçirilir. Maliyyə hesabatlarının
müxtəlif istifadəçilərinə aşağıdakılar
daxildir:
– İnvestorlar və potensial investor-
lar,
– Borcverənlər və potensial borcve-
rənlər,
– Ticarət kreditorları və təchizatçı-
lar,
– Rəhbərlik,
– İşçilər.
Приукраши- Window- Bəzəmə İl və ya rüb sonuna yaxın qarşılıqlı
fond və portfel menecerləri tərəfin-
вание dressing dən istifadə olunan strategiyadır. Bu
strategiya əsasən müştərilər və ya
səhmdarlara əvvəlcədən təqdim edi-

128
 
 lən Hesabatlarıngörünüşünü yax-
şılaşdırmaq üçün istifadə edilir.
Поправка на Allowance for Yığılmış İllər üzrə hesablanmış amortizasiya
xərclərinin cəminə deyilir. Bu ak-
накопленную depreciation amortiza- tivin istifadəsi, köhnəlməsi və mənə-
амортизацию siya vi aşınması nəticəsində onun dəyə-
rinin azalmasını əks etdirir.
Поправка на Allowance for Şübhəli Əgər hər hansı debitor borcun əldə
edilməsi barəsində şübhə yaranarsa,
сомнительные receivables, borclar həmin borc üzrə qiymətləndirilmiş
долги Allowance for üzrə ehtiyat ehtiyatın yaradılması məqsədəuy-
doubtful debts ğundur. Bu gözlənilən zərərə qarşı
tədbirli olmağı tələb edən ehtiyatlıq
konsepsiyası prinsipinə əsaslanır.
По справедли- At fair value Ədalətli də- Daha ətraflı Fair value through
profit or loss bölməsinə baxın.
вой стоимости through yərdə dəyi-
через прибыль profit or loss şiklik nəti-
или убыток cəsində
mənfəət və
ya zərər
Принцип Business Müstəqil Qayda üzrə təşkilatın iqtisadi fəaliy-
yəti ilə həmin təşkilatın sahibinin
автономности entity concept təsərrüfat iqtisadi fəaliyyəti birləşdirilməməli,
хозяйственной vahidi yəni ayrıca nəzərdə tutulmalıdır.
единицы konsep- Məsələn: sahibkarın ofisi üçün al-
siyası dığı mebel biznes əməliyyatı hesab
edilir, lakin əgər bu mebel sahib-
karın yaşayış evi üçün alınarsa bu
artıq biznes əməliyyatı deyil və bu-
nu təşkilatın fəaliyyətinə aid etmək
olmaz. Elə istisna hallar başa verə
bilər ki, fərdi müəsisənin sahibkarı
öz şəxsi və biznes vəsaitlərini eyni
tutaraq fəaliyyət göstərsin. Fərz
edək ki, sahibkar ticarət mərkəzində
alış-veriş məqsədləri üçün üzərində
olan və biznesinə məxsus bank
hesabı kartından istifadə edir. Öz
şəxsi məqsədləri üçün biznes
vəsaitinin sərf edilməsi kapitalın
azalması ilə nəticələn sahibkar çı-
xarışı hesab edilməlidir.
План счетов Chart of Hesablar Baş kitabın hesablar strukturu təşki-
latın bütün növ uçot və hesabat tə-
accounts planı ləblərinin yerinə yetirilməsi üçün ki-
fayətdir. Hesablar planı hesablar və
onların subhesablarından ibarətdir.
Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq
Standartının yanaşması üzrə he-
sablar planının tətbiqinin icbari, hət-

129
 
 ta sadəcə tövsiyyə olunan forması
belə yoxdur. Mahiyyətcə hər bir
təşkilat öz hesab planını yenidən
işləyə bilər. Əsas tələb isə hesab
planının təşkilatın iqtisadi fəaliy-
yətini əks etdirməsidir.
Подразуме- Constructive Konstruktiv Hüquqi öhdəlikdən fərqli olaraq
konstruktiv öhdəlik keçmiş təcrübə-
ваемая задол- obligation öhdəlik yə və əhdlərə əsaslanmaqla qarşı tə-
женность rəfə tam şəkildə əminlik verir ki,
sözü keçən öhdəlik yerinə yetirilə-
cək. Nümunə: Məşhur brendlərin sa-
tışı ilə məşğul olan Ticarət Mərkəzi
satdığı məhsulların, başqa təchi-
zatçılarda daha aşağı qiymətə oldu-
ğu halda alıcının ödədiyi məbləğin
yarısını kompensasiya olaraq geriyə
qaytaracağını elan edir. Bu rəsmi
olaraq təstiq edilmiş hüquqi öhdəlik
deyil, lakin Ticarət Mərkəzinin öz
reputasiyasını riskə atmayacağı
fikrini nəzərə alaraq öhdəliyin
yerinə yetiriləcəyinə əminlik ya-
ranır, təbii ki, alıcı başqa təchizat-
çılardan məhsulu daha aşağı qiy-
mətə satın ala biləcəyi təqbirdə
konstruktiv öhdəlik yaranmış hesab
ediləcək. Mahiyyətin forma üzərin-
də üstünlüyü prinsipini rəhbər tuta-
raq konstruktiv öhdəliyin yaranması
nəzərə alınmalıdır və sözsüz ki,
yaranmış vəziyyətlə əaqədar açıqla-
ma verilməlidir.

Р
Разработка Development İnkişaf İrəliyə doğru tərəqqi, artma, yüksə-
liş, təkamül.
Расход Expense Xərc Kapitalın bölüşdürürülməsi ilə əla-
qəli olmayan, lakin kapitalın azal-
ması ilə nəticələnən, hesabat dövrü
ərzində aktivlərin kənara axını və ya
azalması və öhdəliklərin artması he-
sabına baş verən iqtisadi səmərənin
azalmasıdır.
Рыночная Market value Bazar Aktivlər maliyyə hesabatlarında ey-
ni və ya ekvivalent aktivi almaq
стоимость dəyəri üçün hal-hazırda ödənilməli olan pul
vəsaiti və ya onun ekvivalenti məb-
ləğində göstərilirlər.
Öhdəliklər maliyyə hesabatlarında
onların hal-hazırda ödənilməsi üçün

130
 
 lazım olan pul vəsaiti və ya onun
ekvivalentlərinin diskontlaşdırılma-
mış məbləğində göstərilirlər.
Рентабель- Profit margin Rentabellik Mənfəət əldə etmək məqsədilə fəa-
liyyət göstərən iqtisadi subyektin –
ность müəssisənin, təşkilatın, fiziki şəxs
kimi təsərrüfat subyektinin fəaliyyə-
tinin iqtisadi səmərəliliyinin gös-
təricisidir. Rentabellik müəssisədə
müəyyən vaxt ərzində (ay, rüb, il)
təsərrüfat fəaliyyətinin göstəricilə-
rindən biridir. İstehsal müəssisəsin-
də rentabellik iki səviyyədə hesabla-
nır: istehsalın rentabellik və məhsu-
lun rentabelliyi. İstehsalın rentabel-
lik balans mənfəətinin əsas istehsal
fondlarının orta illik dəyəri ilə nor-
mallaşdırılmış dövriyyə vəsaitinin
dəyərinin cəminə nisbəti kimi he-
sablanır. Məhsulun rentabellik isə
məhsul satışından əldə olunan mən-
fəətin onun maya dəyərinə nisbəti,
həmçinin mənfəətdən birbaşa maddi
xərclər çıxılmaqla maya dəyərinə
nisbəti kimi hesablanır. Ticarət mü-
əssisələrində rentabellik balans mən-
fəətinin mal dövriyyəsinin həcminə,
yaxud mənfəətin tədavül xərclərinə
nisbəti kimi müəyyən olunur.
Резерв по Provision for Şübhəli Əgər hər hansı bir debitor borcunun
əldə edilməsi barədə şübhə yaranar-
сомнительным doubtful debts borclar üzrə sa, həmin borc üzrə qiymətləndiril-
долгам ehtiyat miş ehtiyatın təyin edilməsi məqsə-
də uyğundur. Bu gözlənilən zərərə
qarşı tədbirli olmağı tələb edən ehti-
yatlılıq konsepsiyası prinsipinə əsas-
lanır.
Релевантность Relevance Münasiblik Keçmiş, cari və gələcək hadisələrə
qiymət vermək və ya keçmişdə ve-
rilmiş məbləğləri təsdiqləmək və ya-
xud düzəltməkdə kömək etməklə is-
tifadəçilərin müvafiq iqtisadi qərar-
lar qəbul etmələrinə təsir edən mə-
lumat münasib məlumat hesab edi-
lir.
Резервы Reserves Ehtiyatlar Müəssisənin adi fəaliyyəti zamanı
satış məqsədilə saxlanılan, satış
üçün istehsal prosesində hazırlan-
maqda olan, istehsal və ya xidmətlə-
rin göstərilməsi prosesində sərf edi-
lən xammal və materiallardır.

131
 
 С
Счёт Appropriation Bölüşdürül- Bölüşdürülməmiş mənfəət hesabı
Tərəfdaşlıq üçün mühüm sənəddir.
распределения account məmiş
Bu hesabda tərəfdaşlar mənfəətin öz
прибыли mənfəət aralarında nece bölüşdürdüyünü
hesabı qeyd edirlər. Bütün əldə edilmiş
mənfəət tərəfdaşlar arasında bölüş-
dürülərək onların Kapital hesabına
köçürülür və Bölüşdürülməmiş
mənfəət hesabı sıfırlanır. Mənfəətin
bölüşdürülməsi dərəcəsi Tərəfdaşlıq
haqqında sazişdə (müqavilədə) qeyd
olunur.
Счёт Bill Hesab Daha ətraflı Invoice bölməsinə ba-
xın.
Счетоводство Book-keeping Hesabdar Biznesin iqtisadi hadisələrinin ma-
liyyə istiqamətli ədəbiyyatlarında
mühasibat-
sistemli qediyyatıdır. Hadisələr qis-
lığı mində isə yalnız maliyyə axını ilə
nəticələnən əməliyyatlar başa düşü-
lür.
Сравнимость Comparability Müqayisə- Maliyyyə məlumatlarının keyfiyyət
göstəricilərindən biridir. istifadəçi
lilik
üçün faydalı olması baxımından mə-
lumatlar dövrlər, eləcə də təşkilatlar
üzrə müqayisə aparmağa imkan
verməlidir. Maliyyə məlumatının
dövrlərarası müqayisəsi investisiya
qərarlarının qəbul edilməsi imkanı
yaradır. Burada müqayisənin təşkil
edilə bilməsinin əsas elementi kimi
təşkilatın ardıcıl həyata keçirdiyi
uçot siyasəti çıxış edir. Fərqli təş-
kilatların hesabatları üzrə müqayisə
imkanı istifadəçiyə təbii ki, yenə də
investisiya qərarı qəbul etməsi adına
şirkətlər arasında seçim etməsinə
yardım edir.
Себестоимость Cost Maya Məhsul (iş, xidmət), təbii resurslar,
xammal, material, yanacaq, enerji,
dəyəri
əsas fond istehsalı prosesində, həm-
çinin onların istehsalı və satışında
yaranan digər məsrəflərin müəyyən
edilməsində istifadə olunan dəyər
qiymətləndirilməsidir.
Себестоимость Cost of goods Satılan əh- Satışların maya dəyərinə aşağıdakı-
проданных sold sulun maya lar aiddir:
товаров dəyəri – Satış üçün nəzərdə tutulmuş əm-
təələrin satınalma xərci;

132
 
 – İstehsalat müəssisələri üçün satıl-
mış əmtəələrin istehsalat xərci.
Xidmət göstərən müəssisələr üçün
satışların maya dəyəri dedikdə, gös-
tərilən xidmətlərin xərci başa düşü-
lür.
Себестоимость Cost of Ehtiyatların İnventar dəyəri, alıcı tərəfindən ödə-
товарно- inventory maya nilən alınmış mal dəyəri, çıxılsın en-
dirimlər, üstəgəl nəqliyyat xərclə-
материальных dəyəri rini ifadə edir. Mal material yığılmış
запасов və ya satış üçün hazırdırsa, onda
həmin məhsul satışa hazır məhsul
olaraq, inventar dəyəri kimi hesab
edilir.
Себестоимость Cost of Alışların Alış qiyməti,əvəzləşdirilməyən ver-
закупок Purchase maya gi və rüsümlar, məhsulun alışı ilə
bağlı digər xərclər
dəyəri
Себестоимость Cost of Sales Satışların Cari dövrdə satılan məhsulun dəyə-
продаж maya ridir. İlin əvvəlinə olan m/m + satın-
almalar – ilin sonuna olan m/m ehti-
dəyəri yati.
События после Events after Hesabat Hesabat tarixindən sonrakı hadisələr
отчётной даты the reporting tarixindən hesabat tarixi ilə maliyyə hesabatla-
rının dərc edilmək üçün təsdiq olun-
period sonrakı duğu tarix arasındakı dövrdə baş ve-
hadisələr rən mənfi və ya müsbət xarakterli
hadisələrdir. Bu hadisələrin iki növü
müəyyən oluna bilər:
(a) hesabat tarixində mövcud olan
şərtləri təsdiqləyən hadisələr (hesa-
bat tarixindən sonrakı hadisələr
üçün düzəliş tələb edir);
(b) hesabat tarixindən sonra yaran-
mış şərtləri təsdiqləyən hadisələr
(hesabat tarixindən sonrakı hadisələr
üçün düzəliş tələb etmir).
Справедливая Fair value Ədalətli Ədalətli dəyər – aktivin müstəqil,
стоимость dəyər yaxşı məlumatlandırılmış və bu
əməliyyatın həyata keçirilməsində
maraqlı olan tərəflər arasında müba-
dilə edilə biləcəyi qiymətdir.
Система с Imprest Qalıq Əksər təşkilatlar təsadüfi kiçik məb-
обязательным system saxlama ləğli ödənişlərin edilməsi üçün kas-
sada müəyyən miqdarda pul vəsaiti
сальдо sistemi saxlayır. Kassadan istifadə üzərində
nəzarət sistemi kassada əvvəlcədən
təyin edilmiş məbləğin daim balans-
da saxlanılması ilə əlaqədardır.

133
 
Сопоставление Matching Mətçinq Fond birjasında dilerlər tərəfindən
alqı-satqı əməliyyatlarının müntə-
zəm şəkildə yoxlanılmasıdır. İqtisa-
di fəaliyyətin risklilik səviyyəsinin
qiymətləndirilməsi metodlarından
biridir.
Соглашение о Partnership Tərəfdaşlıq Tərəfdaşlar arasında mənfəət bölgü-
товариществе agreement barədə sü prinsiplərini həyata keçirən sə-
nəddir. Tərəfdaşlıq barədə razılaşma
razılaşma (müqavilə) olmadıqda mənfəət tərəf-
(müqavilə) daşlar arasında bərabər bölüşdürü-
lür.
События после Post balance Balans Düzəliş edilməsini nəzərdə tutan və
балансовой sheet events tarixindən tutmayan hadisələrdir. Balans hesa-
batı tarixi ilə maliyyə hesabatlarının
даты sonraki dərc edilməsi üçün təsdiq olunduğu
hadisələr tarix arasındakı dövrdə baş verən
mənfi və ya müsbət xarakterli hadi-
sələrdir. Daha ətraflı “Events after
the reporting period” bölməsinə ba-
xın.
Скидка за Prompt Vaxtından Daha ətraflı Settlement Discount
досрочную payment tez ödənişə bölməsinə baxın.
оплату discount görə endi-
rim (güzəşt)
Стоимость Realisable Realizasiya Realizasiya dəyəri: aktivlər maliyyə
реализации value dəyəri hesabatlarında onların normal satı-
şından hal-hazırda əldə edilə biləcək
məbləğlə göstərilirlər. Öhdəliklər
maliyyə hesabatlarında normal fəa-
liyyət zamanı öhdəliyi yerinə yetir-
mək üçün lazım olan pul vəsaiti və
ya onun ekvivalentlərinin diskont-
laşdırılmamış məbləğində göstərilir.
Счёт до Suspense Müvəqqəti Hesabın təhlili və daimi təsnifatı
выяснения account hesab gözlənilən şübhəli daxilolmalar və
ödənişlər, və ya uyğunsuzluqlar ke-
Hesab çirmək üçün müvəqqəti istifadə olu-
nan hesabdır.
Срок Useful life Faydalı Faydalı istifadə müddəti:
полезного istifadə a) müəssisə tərəfindən aktivin istifa-
использования müddəti də üçün hazır olması gözlənilən
müddət; və ya
b) müəssisənin aktivdən əldə edəcə-
yi gözlənilən məhsulların və ya ox-
şar maddələrin sayıdır.

134
 
 Т
Транспортная Consignment Yol Daha ətraflı Delivery notebölməsinə
baxln.
накладная note buraxılış
vərəqəsi
Товарная Delivery note Qaimə Qaimə – üçtərəfli sənəd (göndərən,
alan və daşıyıcı) kimi təsnifləşdirilir.
накладная Malların təhvil və təslimi üçün təq-
dim edilən sənəddir.
Товарная Despatch note Əmtəələrin Satıcı satılmış əmtəələri alıcıya gön-
dərdikdə bu barədə müvafiq sənəd
накладная göndəriımə- hazirlayır. Bu sənəd özündə aşağıda-
sinə dair kı məlumatları əks etdirir:
sənəd 1) əmtəələrin göndərilmə tarixi.
2) Alıcının adı və ünvanı.
3) Əmtəələrin sayı və növü.
Товарно- Inventories Mal- Mal-material – adi biznes fəaliyyə-
tində satış və ya istehsal üçün saxla-
материальные material nılan və ya xidmətlərin göstərilmə-
запасы sində istifadə edilən aktivlərdir.
Mal-materiallara aşağıdakılar aid
edilə bilər:
– Alınan və yenidən satış üçün
saxlanılan aktivlər;
– İstehsal edilmiş hazır məhsullar;
– İstehsal edilmiş yarımfabrikatlar;
– İstehsal prosesində istifadə edilən
xammal və s.
Товарищество Partnership Tərəfdaşlıq Biznes fəaliyyəti göstərən təşkilat
bir və ya bir neçə şəxs tərəfindən
idarə və nəzarət olunur. Hər iki sa-
hiblər bərabər hüquq daşıyırlar və
eləcə də təşkilatın borcları üçün
şəxsən məsuliyyət daşıyırlar.
Tекущие Revenue Cari xərclər Əmək haqqı, əmək haqqında üstəlik,
pensiya və başqa müavinətlər və
затраты expenditure ödənişlər, mallar və başqa xidmətlər
üzrə xərclər,faiz üzrə ödənişlər və
cari köcürmələr.
Торговая Trade Ticarət Cari bazar şəraitindən asılı olaraq
əməliyyat şərtlərinə bağlı alıcıya sa-
скидка discount endirimi tıcı tərəfindən təmin edilən malın
qiymət endirimi

У
Учёт Accounting Mühasibat Bütün təsərrüfat subyektlərinin hə-
yata keçirdiyi maliyyə-təsərrüfat
uçotu əməliyyatlarının fasiləsiz və sənədlə
əks etdirilməsini formalaşdıran, əm-

135
 
 lakı, öhdəlikləri, gəlir və xərcləri,
onların dəyişməsi haqqında informa-
sıyaları dəyər ifadəsi ilə yiğan, qey-
diyyata alan, ümumiləşdirən və qay-
daya salan tətbiqi sənəddir. Eyni za-
manda digər özünəməxsus prinsiplər
əsasında qurulmuş uçot üsuludur.
Учётная Accounting Uçot Mühasibat uçotu siyasəti dedikdə,
maliyyə hesabatlarının hazırlanma-
политика policies siyasəti sında və təqdimatında müəssisənin
tətbiq etdiyi bütün xüsüsi prinsiplər,
əsaslar, müqavilələr, qaydalar və
təcrübələr başa düşülür.
Уведомление Advice note Bildiriş Malların adı və sayı haqqında satıcı-
ya göndərilən bildiriş sənədidir.
Уставный Authorised Nizamnamə Bu müəssisənin emissiya edə biləcə-
yi kapitalın maksimum məbləğidir.
капитал share kapitalı və Bu, adətən müəssisənin nizamnamə
или капитал, capital emissiya sənədində qeyd olunur.
разрешённый к edilmiş ka- Emissiya edilmiş kapital təsdiqlən-
выпуску pital (Elan miş kapitalın maksimum sayının
edilmiş faktiki emissiya olunmuş hissəsini
gostərən kapitaldır. Emissiya olun-
səhmlər) muş kapital hecvaxt təstiqlənmiş ka-
pitaldan çox ola bilməz.
Условный Contingent Şərti aktiv Keçmiş hadisələrdən irəli gələn və
mövcudluğu tam olaraq müəssisənin
актив asset nəzarəti altında olmayan bir və ya
daha çox qeyri-müəyyən gələcək ha-
disələrin baş verməsi və ya vermə-
məsi ilə təsdiqlənəcək mümkün olan
aktivdir. Məsələn: Xaric olan hər
hansı aktivin kompensasiyası üçün
mümkün ola biləcək sığorta ödənişi
barədə sığorta təşkilatının müvafiq
komitəsi tərəfindən hələ yekun qərar
qəbul edilməyib. Diqqət ediləsi va-
cib məqam isə "mümkün olan" ifa-
dəsidir ki, ehtimalın 0-50% arasında
olmasını xarakterizə edir. Şərti aktiv
malyyə hesabatlarında tanınmır, la-
kin bu barədə izah edici qeydlərdə
açıqlama verilə bilər.
Условное Contingent Şərti Şərti öhdəliklərə aşağıdakılar aiddir:
обязательство liability öhdəlik (a) keçmiş hadisələrdən yaranan və
mövcudluğu yalnız bir və ya bir-ne-
çə qeyri-müəyyən gələcək hadisələ-
rin baş verib və ya verməməsi ilə
təsdiq olunan, müəssisənin tam nə-
zarətində olmayan, öhdəlik; və ya
(b) keçmiş hadisələrdən yaranan, la-

136
 
 kin aşağıda qeyd olunan səbəblərə
görə tanınmamış cari öhdəlik:
(c) öhdəliyin yerinə yetirilməsi üçün
iqtisadi səmərəni təcəssüm etdirən re-
sursların xaric olmasının tələb oluna-
cağının ehtimal olunmaması; və ya
(d) öhdəliyin məbləğinin kifayət qə-
dər etibarlı qiymətləndirilməsinin
mümkün olmaması.
Удерживаемые Held to Razılaşma Maliyyə aktivləri və maliyyə öhdə-
liklərinin növlərindən biridir. Ümu-
до погашения maturity əsasında miyyətlə, maliyyə aktivlərinin növ
saxlanılan olaraq dəyişiklik göstərməsi təşkila-
tın həmin aktivlərlə bağlı niyyətin-
dən asılıdır. Bu növ maliyyə aktivi
təşkilatın aktivi yetkinlik halına çat-
masına qədər geri götürməməsi və
ondan müəyyən edilmiş ödənişlərin
əldə edilməsi məqsədilə saxlaması
vəziyyətinə aid edilir. Təşkilatın bu
növə aid edilən maliyyə öhdəlikləri
isə təşkilatın bu öhdəlikləri kənara
satmasını planlaşdırmaması vəziy-
yətinə aid edilir. Bu növ maliyyə ak-
tivləri və öhdəlikləri ilkin tanınma-
dan sonra amortizasiya edilməklə
qeydiyyatda saxlanılır.
Управлен- Managerial İdarəetmə Maliyyə hesabatlarının hazırlanma-
sı, əsasən kənar istifadəçilərin məlu-
ческий accounting uçotu mat tələbatlarının ödənilməsi ilə əla-
учёт qədardır. Bu məlumat müəssisəni
idarə etmək üçün hazırlanmır. Belə
ki, müəssisənin rəhbərliyi tərəfindən
qərarların qəbul edilməsi və müəssi-
sənin effektiv şəkildə idarə olunması
üçün daha təfərrüatlı və dəqiq məlu-
matlar tələb olunur. Rəhbərliyin mə-
lumat tələbatları idarəetmə uçotu va-
sitəsilə ödənilir.
Уведомление Remittance Ödənişin Ödəyici tərəfindən göndərilən, mal
və xidmətə görə ödənişi təsdiq edən
об оплате advice təsdiqi haq- sənəddir.
qında sənəd
Ф
Финансовые Finance cost Maliyyə Maliyyə xərcləri adətən maliyyə
cəlb edilməsi ilə bağlı xərcləri əks
расходы xərcləri etdirir. Buna uzun-müddətli (kredit,
ipoteka) və qisa-müddətli (kredit
xətti) borclarla bağlı faiz və digər
xərclər, maliyyə lizinqi ilə bağlı ma-

137
 
 liyyə xərcləri, xarici valyutada olan
borcların məzənnə fərqi və s aid edi-
lir.
Финансовая Finance lease Maliyyə Maliyyə icarəsi aktiv üzrə mülkiyyət
hüquqlarına aid bütün risk və müka-
аренда icarəsi fatların ötürülməsini təmin edən ica-
rə növüdür. Sonda mülkiyyət hüqu-
qu həm keçə, həm də keçməyə bilər.
Финансовый Financial Maliyyə Maliyyə uçotu əməliyyatın mənbəyi,
onun maliyyə hesabatlarında tanın-
учёт accounting uçotu ması, işlənilməsi və yekun icmalı
daxil olmaqla, maliyyə əməliyyatla-
rının qeydiyyatı və təqdimatı prose-
sidir.
Финансовый Financial Maliyyə Başqa şirkətdə pul vəsaiti və ya ka-
pital aləti, və ya müəssisə üçün yax-
актив asset aktivi şı şərtlərlə pul vəsaitini almaq və ya
maliyyə alətlərini mübadilə etmək
hüququ verən müqavilədir.
Финансовый Financial Maliyyə Maliyyə aləti bir müəssisənin maliy-
yə aktivinin və digər müəssisənin
инструмент instrument aləti kapital aləti və ya maliyyə öhdəliyi-
nin yaranmasına səbəb olan hər han-
sı müqavilədir.
Финансовое Financial Maliyyə Maliyyə öhdəçiliyinə əsasən debito-
run kreditor ilə bağlanılan müqavilə-
обязательство liability öhdəliyi də müəyyən olunan şərtlər əsasında
ona ödəniş və ya ödənişlər etməsini
tələb edir və ya iki tərəf arasında
maliyyə xarakterinə malik müəyyən
hüquqları və ya öhdəlikləri müəyyən
edir.
Финансовая Financial Maliyyə Maliyyə hesabatları müəssisənin
maliyyə vəziyyətinin və maliyyə nə-
отчётность statements Hesabatı ticələrinin strukturlaşdırılmış təqdi-
matıdır.
Ümumi təyinatlı maliyyə hesabatla-
rının məqsədi müxtəlif istifadəçilər
tərəfindən iqtisadi qərarların qəbul
edilməsi zamanı müəssisənin maliy-
yə vəziyyəti, maliyyə nəticələri və
pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında
informasiyanın təmin edilməsidir.
Həmçinin, maliyyə hesabatları ida-
rəetmənin ona həvalə edilmiş resurs-
ları necə istifadə etdiyinin nəticələri-
ni göstərir. Bu məqsədə nail olmaq
üçün maliyyə hesabatları müəssisə-
nin aşağıda qeyd olunan maddələri
üzrə informasiyanı təqdim etməlidir-
lər:

138
 
 (a) aktivləri;
(b) öhdəlikləri;
(c) kapitalı;
(ç) mənfəət və zərəri daxil olmaqla,
gəlir və xərcləri;
(d) kapitalda digər dəyişiklikləri; və
(e) pul vəsaitlərinin hərəkəti.
Bu informasiya, qeydlərdə təqdim
edilmiş digər informasiya ilə birlik-
də, maliyyə hesabatlarının istifadə-
çilərinə müəssisənin pul vəsaitləri-
nin gələcək hərəkətini və xüsusi ola-
raq onların vaxt üzrə bölüşdürülmə-
sini və müəyyənliyini proqnozlaşdır-
mağa yardım edir.
Финансовая Financing Maliyyəş- Maliyyələşdirmə fəaliyyəti müəssi-
sənin ödənilmiş kapitalı və alınmış
деятельность activities dirmə borc vəsaitlərinin məbləğinin və tər-
fəaliyyəti kibinin dəyişməsi ilə nəticələnən
fəaliyyətlərdir.

Х
Хеджирование Hedging Hedcinq Hedcinq – qeyri-müəyyən bazar şə-
raitinin risklərini azaltmaq məqsədi-
lə, investisiya yatırımı və maliyyə it-
kisindən müdafiə olunma üsuludur.
Xarici pul dövriyyəsi riski hedcinq-
dən istifadə edilərək kiçildilə bilər.
Hedcinqin əsas metodlarına mədaxil
və məxariclərin uyğunlaşdırılması,
pul vəsaitlərinin qəbulu və ödənişi
zamanlarının irəliyə ötürülməsi və
ya gecikdirilməsi aid edilir.Digər
ümumi hedcinq metoduna nümunə
kimi pul bazarı hedcinqini göstər-
mək olar. Pul bazarı hedcinqi hər
hansı valyuta ilə borc götürülməsi,
pul vəsaitinin ayrı valyutaya çevril-
məsi və müqavilə vaxtı bitənədək
depozit şəklində qoyulması və belə-
liklə valyutalararası hərəkətdən fay-
danın götürülməsi kimi nəzərdə tu-
tulur.

Ч
Чек Cheque Çek Çek sahibindən müəyyən olunmuş
məbləğ əsasında banka bu çeki təq-
dim edən tərəfə ödənişi xarakterizə
edən standart sənəd formasıdır. Bu
bir çox ölkələrin kiçik bizneslərində
ən çox rast gəlinən ödəniş üsuludur.

139
 
 Belə ki, alıcı ödənişi nağd olaraq de-
yil, çek vasitəsi ilə ödəyir. Bu halda
satıcı tərəf alıcı tərəfindən yazılmış
çeki banka aparır və bu sənəd əsa-
sında alıcının bank hesabından qeyd
olunan məbləğ qədər çıxarış edilir.
Чистые активы Net assets Xalis Daha ətraflı Equitybölməsinə baxın.
aktivlər
Чистые Net current Xalis cari Cari aktiv müəssisənin normal fəa-
liyyət dövrü ərzində reallaşdırmaq,
оборотные assets aktivlər satış və ya istehlak etmək üçün nə-
активы zərdə tutulur: Normal fəaliyyət döv-
rü əmtəənin (xammal və s.) satın
alınması, emalı və satışı (və müqa-
bilində pul vəsaitinin əldə edilməsi)
dövrünü əhatə edir.
Чистая Net realisable Xalis satış Xalis satış dəyəri dedikdə, müəssi-
sənin gündəlik fəaliyyəti ilə bağlı
стоимость value dəyəri gözlənilən satış qiyməti ilə bu satı-
реализации şın həyata keçməsi ilə əlaqədar çəki-
lən, gözlənilən tamamlama və digər
bir-başa xərclərin fərqinə bərabər
olan dəyər nəzərdə tutulur. Xalis sa-
tış dəyəri dedikdə, yaxın gələcəkdə
satış nəticəsində reallaşacağı gözlə-
nilən məbləğ başa düşülür.

Ш
Шаблон Pro-forma Şablon Bütün hesabat formalarının (Maliy-
yə vəziyyəti haqqında hesabat, Mən-
fəət və zərər haqqında hesabat, pul
vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesa-
bat və kapitalda dəyişiklik haqqında
hesabat) tipik strukturunun izahı
üçün istifadə olunan termindir.

Э
Экономичес- Economic İqtisadi Gələcəkdə ehtimal olunan pul və-
saitlərinin daxilolmasıdır.
кая выгода benefit fayda
Экономичес- Economic İqtisadi Aktivin faydalı istifadə müddəti ər-
zində əldə olunan bütün pul vəsaitlə-
кая стоимость value dəyər rinin hərəkətinin xalis məbləğidir.
Эффективная Effective Effektiv Effektiv faiz dərəcəsi maliyyə aləti-
nin gözlənilən dövrü və ya uyğun
процентная interest rate faiz dərə- olan zaman, daha qısa dövr ərzində
ставка cəsi qiymətləndirilmiş gələcək nağd pul
ödəmələrini və ya daxilolmalarını
maliyyə aktivləri və ya maliyyə öh-
dəliklərinin xalis balans dəyərinə

140
 
 qədər diskontlaşdıran faiz dərəcəsi-
dir.
Элементы Elements Elementlər Elementlər Maliyyə hesabatlarının
əsas hissələrindəndir. Maliyyə hesa-
(отчётности) (Hesabat) batlarının beş əsas elementi var: ak-
tiv, öhdəlik, kapital, gəlir, xərc.
Bunlardan birinci üçü Maliyyə Və-
ziyyəti Haqqında Hesabatın
(MVHH), ikisi isə Mənfəət və Zərər
Haqqında Hesabatın( MZH) ele-
mentləridir

Ю
Юридическая Legal Hüquqi Hüquqi öhdəlik aşağıdakılardan ya-
ranan öhdəlikdir:
задолженность obligation öhdəlik
(a) müqavilə (onun açıq-aydın və ya
gizli şərtləri vasitəsilə);
(b) qanunvericilik; və ya
(c) qanunun qüvvəsi.
 

                   

141