Ekonomi Politikasinda Aks Kaymast ‘YAKUP KEPENEK Girig ‘Yext, Cummhusiyetin kurulustindan sonra flenen sanayiesme 4k Soguk Savas, ABD icin SovyetlerBirlgyne ve ayn anlamda Tellamlan komanizme karst verilen bir kusal savas (Monthly Review, Kasim 2014) Sopuk Savas, savas ve bang, yarim yazyl gibt uzun sayabl lecel bir ste bir arada yasat ve SovyelerBirliginin kendii finden dagilmasina kadar sird, Soguk Savas en yogun yar Sandi lkelerin basinda Tarkiye gli. "ABD'nin Tarkiye ie ille goranor yakanlasimasinin, Nisan 1946'da Missouri zurlisimin Istanbul ziyaretl ve bum izleyen 1047 de Tarkiye ve Yunanistan’ komntzm thlkesinden hor mak gerekcesiyle aaklanan Truman Doktrin ile cok hie bas lacy soylenedii. Ayr yo, Tarkie, sinh da ola, yma wg ‘amis olan Avraparn yenlden yapima amaciylabaslalan Mars hall Plam kapsamana alin Kurtulug Sava ve Lozan ile ken gelecegini cok bayak 6l- sade yine kendist cme olanagt balan Tarkiyenin yazgist, as keiyes, ckonomis, ig ve dis politikas,giderek egitim: ve kal- ‘ora ile bir bua olarak arik Washington’ saptanacake. Kur- talus Savagrndan ceyrek yosya gibi cok basa bir sire som, ‘Tarklye yeniden, diga bagom dike durumuna getiyord Bu sarecte ik vazgecilenler, bagumstz savurona politikasi ve a politikaya.Bunlar ekonomi politikasimm kokla bir bigim- de degistirilmesi ited isla sanayilesmeye dayanan ekonomi gelisme poitasindan tamoyle vazgecild. Bu gligmeler, ana alum ig siyasetin komonizm karsuligr dasleminde yapulanma sayla tamamlant. le siyaset, her hotlgin nedent hominizmair Digimindeki kaskau anlaysla, orgatdenime dagurlaern, ke tavthinde govalmeaik derecede agi sturlayan cok dar bir ala- na asin ‘inbrini umamlayan bu geligmeler, basin, tniverste ve sen ikl basta olmak azere hak ve dzgorioklerin kellamimn alanlan Qzerine bie harabusan gibt colta,giderek syaseti, eB tim, kalearo, senat ve toplumsal yagamin obar yonlerini ba- tndyle etkiled ve zaman icinde biirlendirdi (Omek, 2015), /ABD'nin ekonomi politicasiSnerilerinin Gzelikleri Genet Savag sonrasinda Tarkiye, ABD tarafindan onlarca heyet gonderilerek ekonomiden savunmaya, ulasimdan egitim ve kaltare hemen her konuaa incelemeye alind. Boylece ABD'nin yardimlan ve onlaninayrlmaz bie pareast olan ekonomi polit eas: onerilertayrmol on calismalara dayandislayord “Tarkiyeye yonelik ABD yardimlanin barokratk leis 0 reclerini belinleyen ve Truman Doktrini baglaminda yaplan ilk bazar galismalan,digerraporlanin hazilanmasinda bir altya-prya da bagvura kaynap iglevi gdrtyordu, Tarkiye, ckonomik Ye teknkyardimlann ve ekonomi poliikast onermelerinin bir arads yopldgy, but kownlardae lke ve kurallann olusturuldugu illalkelerden brid; bee deneyar. Karayollanyla slg anta Hilts Raporu bir tarafa bralabr- +, ih rapor Tarkiye'nin ckonoms poltkasunin donostaralme sinde bie bir etki ods: Thomburg (1949) ve Danya Banka 1 (IBRD) (1951) raporlan, Buradaltgozarnleme yalmizea bu iki rapora dayal olacaktr. ABD hoksmet tarafindan yapulan stvuna, egitim, sag, ams yénetimt, ig gavenik ve kaltar lamin igeren diger politika Onesiet de kuskusuz onemlidi, ancale, konrimuz olan ekonomt politikasimn keskin degisimi blemindan asi beileyiet olan bu ik rapordur 'ABD setmaye gevrelerinin gordsleri yansutan bir ekono- tik degerlendirme alt bashgin a9iyan "20. Yazyl Fonu Vak { taralindan hazirlaulan Thornburg Raporu (1948), ests olarak o yillany kosullarinds Tarkiye Hakmetinin sagadige verile- reve gizlemlere dayanan bir alan calsmasid. Rapor, ABD hi ‘kametinin dis yardimlarinin verilmesininRosullanmyirdeley tbununla igi lass yaldasimann atyapssim olusturuyord, ginctir, bu raporun hasiehklanna Truman Doktrin’ain ake Janmasindan dee baslanmusur. Burada bir balan uluslrara- stdeneyim kazanmig bulunan ABD sermayesi hakumetine yol sgistermeyt amachiyorda, Ikincirapor ise, Tarkiyenin ite azerine Daya Banks ta- ‘finan hazirlatlan ve haztlayan heyetin baskaninun adindan tidilerek Barker Raporuda denen rapordur (IBRD, 1951). Yal- fiz ekononle durum degi, mail iti, saghk ve kamu yo= neti sorunlarim da irdeleyen rapor, Daya Bankastni as fslevine uygin olarak, daha gok uzun donemligeiyme politika Tar sapttyords, Danya Bankast Rapors bir bagka balamdan dl ping, raporun hazirlanmasim isteyen Cumburiyet'n ku rucust olan CHP hekimetiie; vapor tamamlandiginda Its basinda Demokrat Part hakamet vardir. Yani, o yillarn ik Daya parisinin ABDinin Tarkiye poliukalann yaklasimlart tomayle ortagmektedie Yontem yontinden bitbirine benzeyen ve politika dnerileri cok. Dayal olgade aym nicl olan bu it rapora gore Tarkiye, Kal- Jonmada onceligi tanm sektorine vermeliydl. Ulagtrmada de- rmiryollan degi, karayollan oncelikltolmatydh. Ek olarak, r2- ora gore, ekonominin tamaminda, ancak dzelikle de stmayide kama kesiminin agg cok falaye; ba, azallmaly buna ko- sut olarak, zl girisim olabildigince destcklenmeli, serbest pi ‘yasa kosullan gecer klinmal ve ozel set clipe sermaye bi- rikimgalendiriineliy.Glesimeilere daha gok ozgoriake sa Janmali; yerli oretimin korunmasindan vazgecilerek disa ak Dir dig caret politkastialenmelt boylece ekonominin doy kapitalizmiyle batunlesmesi saglanmalydh. Tarkiye ekonomi politikalan bu gene cerceve icinde olusturulmalyd, Kimi derin ceisler eminetundan karayatuna ABDinin Tarkiye'e yapugulastrma poliikass onerileri an luk farkllasma gosterecek clgade bir geliski ornegdit. Tork YEABD yakinlasmasiun baslangicinds, 1946-47 de, ABD w2- ‘manlanin gicla bir program gercevesinde Tarkiye'nin demir yollaru gelistimek icin ealsuklan, demiyollarm bakimn ve ‘onarum: igin ayrldgy ve gelecek on bes ylda 1400 mil yent hat yapilmasiun planlandi, burn maliyetinin yaklagk 280 mil yon dolar olacagy vorgulanyordu (Thornburg, 1949: BL). An- ‘ak, cok deg isleyen bir yi iglnde gelen, ABD Kamit Karayo lan Daires kine) Baskani Huts baskanlgindak bir baska heye- tin raporu ise, Tarkiye'nin hesinlile harayllarina once ver- ‘mesint istiyordtu, Uygulama da o yonde olde. Tine raporda karayollarinn alkenin ekonomi ve o yllarn ‘Soguk Savas ortaminda savunma gereksiimleragisindan de- {erlendisilmesi bir tarafa, karayollarna Oneelikveren poliika- Jara gecig strecinin ik boyutu bay onem tasiyordu, Once, Turkiye, ABD'nin politikasinn demiryoluna onceikten, harayoluna onclige dinagmesinin nedenlerinisormads, stele‘konomik bagamsizlgs nemseyen ve demiryollanna gok onem ‘eren bir haksimetinishaeinda bulundugu surada Tarkiye, ba- {um ir lee olarak bu sapmayysorgulayamach. ABD Taskiye isle, daha baslangicta,uluslararast dualemade gecerl olan cit ih ake kuralndan uzaka, Dahast, Tarkiye karayols sewdasina doserken; bur ulagr- smanin diger torergle, yan, demiryolu, deni ulagrm ve hava- yol sistemleriye brlkte ve eggadam icinde gelistirme yoluna itm, Oe tarafidenislesle cevit olan Tarkiye'ye denzyoll funn gelistrilmesi onerilmed demryollan: kena haline bir Jal; danyada da yen gelismekte olan havayolu unt Ka- rayolt potas ie bishkte dashnalmest gereken diger polit: Jala yokmuscasina, bir bakuma, kira korane,karayoluna sap tant, Azz er iki rapor da, soe Birt eomiscesine, Torkiye ekonomist- nin genel olarak oldubcaiyt durumda oldugunu vurguluyor- 4, Yine de celisili bir anlayisla, ckonominin dazeltlmesi ge- felen ok onemli yonleri bulundugu sonucuna vanyorlard, erie rapor da, Torkiyeninelde etmisoldugu hukuk devlet ni, caidas eBitim, edn igleyen kama yonetims kurumlann ve ‘auayilesie alanudale birkim ve kazanimlaeim, yok sayacake ada onemsizlesiriyor; Tarkiyeyi azgeligmisnlke syiyordu. ‘Omegin, yabanc bili insanlar: tarafindan (Singer, 197: 26) ~Tarkiye’nin kamu isleamelerinin yonetimine dzgan kat ast" denilerek biter yonetim basarst lara dvolen Somerbank ve Ethan isltme yapilanmasini, Donya Bankast Raporu gol yetersiz bulmaketadsr (Donya Bankast, 1951: 24). Bunun gibi, ok gold bir gelisme gostermig olan egitim ve kaltar, deel Te mesiek ve clo ein, Koy Ensitler ve cass aniversite Biisimler ve egitim icin yurtdisina Oftenci gonderlmest uy- gulamalar da hak ettiklert olgade dogru degerlencirimerns ti; ayricatutarh nedenlergosterikmeden bunlarmn pek gogumn ‘yang oldugu israrla vurgulanmastr Ya bitmsetk? Her iki raporda, izlendigs ozenle vurgulanan bilmsel nesnel- lk ne olgade gecerliydi? Heyetlerde uzmanlarbulunmaklabir- likte her ski rapors hazirlayan heyetlerin baskamlarinn, ince leditleri Kons ile usaktan-yakindan tipst bulunmayan ABD. srket yoneiist olmalan bu soruyu hak lala. O yllaeda Or- tadogu'da da cok etl bir ABD petrol devinin yoneticis olan ‘Thornburg'un, sermaye adina hazilanan bir raporu hazitaya- cak heyetin basinagetelmesi, raporun bilimselliginin sorgu Janmas gin yeteri bir neden sayimalr. Donya Bankast Ra- ‘poru'nun niteligini se gu ant agikayor: “Torkye ytdum labile itn Dunya Bankasindaninceleme hye! gondentmesin isteyen Kolombiydan sonra skin ley, Anca, soneadan anlapldin pre, ponderden ince sme heytininhagkam, ekonomi lallunasorvnlanndan big anlamayan bir ABDI gadamay (Mason ve Asher 1973: 303), anya Banka Raporu, ayrica, ken iginde de lish (Omnegin, apo, bie trafan “Aru memlekette teerdbei bi is sguctinin gekirdegi olugrmustur” devken (S21), biekag sayfa ‘sonra, “Birgoksahalarda yetitrmispessonelin had derecede 1 Kifayestlih serlemenin bashca engeli halindedir” demek- tedir (. 24). Bu somuca dayanacak politika onerisi de belli, ‘Turkiye, ABDinin verdigi agian ve borclan, oneeikle ABD, vuemanlardan yaralanmaleamaciyla kullanmaldn. Asi emir "Abr eanayi gine deg” ABD hokomet,sermaye gevresi ve Danya Bankast adast: van ortak trond olan bu iki raporun asi istedigi, Torkiye'nin| sanayilegme poliikasin kokten degistirmesidie. Dusince 0: gorlogande, epitimde ve diger ekonomi polinkalarmda ABD Snerlerinin islenmesiyle yapuanlar onemll olmakla birlikte ‘lkenin uzun danemlé geligmesi yondinden aa blirleyict olan hig kuslusus sanayilesme pliikatdegsiligii.“Thornburg Raporu'nda cok genel bir gereve iginde ve dolay- In olarak agi saxayiye yatunm yapmaymn onerisi yapimsir (S 205 vd. Rapor,eger ABDUen ekonomi ve tek yard iste- niyorsa, Bunun Kars olarak, kine Dunya Savast sonrasinda bir plan gercevesinde olsgturulan ve uygulamasim Simerbank ‘ye Enbankin astlenecegi agirsanayi projelerinden vazgerlme int itemistir. Raporda tuvaletsabun Orneginden giderck, to- keticinin gereksinmelerini kargiayacak aronlerin dretimine once veriimesi Oneriiyorda (5.246 vd). Therburg Rapor ndan daha sonva ve Danya Banka gibt ulslararas dozeyde fini kazanmakta olan bir kuru taafindan hairlanan 13- pporda ise, but istek cok daha ack ve carps br bicimde sergilen- Imistr. Danya Bankast Rapors, once Torkiye'de sermaye biri- Ikiminin yetersiz, burs Kars digr dretim fktor olan igi+ ‘cnn faz oldugunsun alam lems. Bursdan yola cikarak, hang sanay!sektorlerine oncelikverilmesi greltgin soyle si- ralamnstr:tarim aronlerinin jlenmest,hafif makineer,insaat rmalzemes, deri gleme, agag dronler, bafif kimye, seramik ve cOmmlkeik ve kay el sanatan, ‘anya Bankas Raporu bunionla ytinmeyip cok daha le it~ mig ve Tarkiyenin Onceik vermemesigereken sanayi alt sektor- Terini de tee tek siralamisti Mk stada “age makine ve madeni ‘gya endastiler” buluntyor, dagal olarak yacaklama bunlann temell olan demir-celik sanaysini de kapayor, sonra “muhte- melen” gubre denilerek bir gecis yapildiktan son, bunun di- ‘ainda kalan “agi mya” ~esas olarak peteol cranleri—sanayisi pin kurulmasi yasaklontyor,yetmiyor; bunlan, Cumburiyetin urulugunda o yllarin dogra yaklasimylauygarlik hamura ol zak onemsenen seliloz ve hag sanayist iliyor (Danya Banka- 1, 1951: 27, 100) anys Bankast'nin ve onun arkasndaki ABD'nin Torki- ye've sanayilesmede hafifsanaylye oncelik vermelisinie tra bir ouerme yapmasi,o ganan kogullaninda, belli olagan kar ‘alanabilird. Raporlarda bu yapimamustr. Burada yapian as- lands, alkenin sanayilesmekten vazgecmek zorunda bualalma- sidir Ikinel Danya Savas sonrasina, savagin kazanant ya da yenileni ols, geligni olkelern bilimsel gelismeye ve tkno- lojk yeniiklere dayal yer bie sanayilegme ali gercelles- tirmekte olduklan sirada, Tarkiye'ye sanayllesmemesi oner liyord. Heri raporun, zelikle de Danya Bankast Raporwnun st nayilesine kontisundakl nermeler, ana akim neoklasik iki thn, ozellikleo yllada neredeyse tartismasts bir bieumde be- fimsenen wluslararast wzmantagma kuramina dsyanmaktadht Raporlara ya da ABDye gore Torkiye sanayide deg ana tre- tim sektorlerinin digerinde, tanmda, wamanlasmaliyd? Bg kuramin baglangi blind gibi David Ricardo'ya uzam Ricardo, Ingitere'nin dokuma, Portekis'n grabs dala az emele zaman haveayarak aretélering; bu nedente ik alke arasnda i caret sesbestolurss, omanlasinadan dolayt her iki lke hake Jarimin gonencinin yada relahanin daha fara artacagin one st- rer, Yaklagim her geyden once aetim teknolojisinindegisimi- rv igcrmedig icin gergeKlest agrlamaktan uzak saylmale. B ttzmanlagma huramint reddederek sanayilesmis olan ABD, da- hha once Latin Amerika ofkelerine uygulatuig bu anlayis,Tkin- 1 Danya Savagtsonrasindabilimseliginstisla kutusunda Tar- xyeye dayatiyordu "ABD acisindan Tarkiye'nin tanmda wamanlasmasinn isten- _mesinin bir bagka gancelsaylabilecek: oneml gerekcest vardh ‘Tanunda uemanlagan Taekiye, ABD yardumyla yenden sana- yilesme strecine girmekte olan Avrupa'nin gida ve hammadde sereksinmelerin Karglayacak, ‘Tarkiye'nin tanmda uzmantaymasimin bir de ig politika bo- yuu vardir. Tarkiyenin, nofusu o yillarela 20 milyon dolayin- Gaydi ve bunt yallagie 16 milyomn anim sektorondeydi. Bu nnedenle, kallanmiada fara oneclikverihnest gerektigi die 2 iaada beret i, dba sonal lla de Dany Ranks taf Tax trent es pian ln anlebitird. Kal ki gok parti yasama geeildiginden, secim- Je isbasina gelmek iteyen partilerin oy kaygistya tartm kest- ‘mine oncelik vermelert dogal karslanabilid. Dogal olmayan, bu onermenin ABD tarafindan dayatlmast ve upki ulastirma da karayollanina oncelikverilmesine benzer bir tutumla yap- masidi. Turkiye, sanayiden tania Keskin gecisyerne, her iki soktoran uy geligmesini saglayamaz mye? reek neden Burads agiklanmaa gereken aya bir soru vat: Bir akeye, su alanlarda yatrim yapmayacaksiiz; yoksa dgaridan ekono sik yardum alamaz, gelerck borclanacak yer bulamazsinz,bi- ‘imindeki bir dayatma nail yaplailir? Kamimea bu soruntin yan, Trkiye'nin siyasal bagims.2- lukla ekonomik bagimszlgy, ayrimaz ikit garen poliiasin da bulunabilir. Tarkiye, Cumburiyetin kurulasundan sont, Orellikle de 1930arda,danya kapitalizminin fgholuma scinde, keendisine igilen yer, ling br tutu reddetmesini bilmis 1. Tarkaye, bilimselarastrmalara dayal kapsanal 6x haz lardan sont; ekonomi, teknik, urumsal ve yonetin yonlery Te cok basarih bir sanaylesme polkas uyguiamst, Soguk Sa vay baslamasiyla birlikte, ABD'nin oncalagondekt donya Japitalizmi, Torkiye’nin keadine 6zg0, daha dogrusu ekono- rile bagomsilige ile edinen sanayileme sorecin terketmes ni Istemekle kalmiyor; bunu, olmazsa olmaz biciminde daya- ayorda. ‘Kapitaizimi reddetmeyen Tarkiye, 1930!ardaeldeetig ol naklarla, ckonomik bagunsicigi ve hisa kalkenmasina gere- kirse devleteliyle yapmak azere sanaylesmede gormekteydi, Hkinei Donya Savagtsonrasinda da bagimstz sanayiesme po litkast uygulayan Kadrolar ig bagindayd. Bagersizsanayiles- ‘me poltikasin uygulayan kadrolanin, ABD'nin isteklerine bu Jadar kolay teslim olmalarmin nedenleri, ayrica aragtriima- ya deger. aray ven. ABDinin ckonomi politikas neilerinin cok Onemi bir dz igi vard;poltikalar, hi de esuck dei. ABD den, p gerec ya da efit alanlarnda ekonomik ve askert yard at habilmest ign, onerilen polidkalarin uygulanmast zorunluy- td, ABDininistlerinin yerine geiiees), yardim alinabilme- icin bir onkosul dzeligh siyordu; yardimlar kosullu verile- ‘ek; ddemeler, poitikalanin uygulanmasina bagh olacakt.” 0 politikalar uygulanmazsa Terkiye ABD'den higbir yardun ala Imayacak; Souk Savas ortaminda yalnz Ralacake (Thornburg +, 1949; 183 ve). Bu durom onemli bir yonoyle de, ABD'xin earns harcamalarinm ABD Kongresi ve yeti ger kamu ku rumnlart tarafindan denetim ie lg sreclerden kaynaklan. ‘maktaydh, ABD'nin politika dnerile botancalda; bunlann ‘mam, enindesonunda uygulanmaich. Bu eligi de dog rust endl inde twtarlydh ‘Bu geligmeler sonrasinda Tarkiye, Ikinei Danya Savas! sonlarina dogra, kendi uzman ve teknisyenlerine hazelat {1 savas dneminden bars donemine geri calismasim ve ayn fmacla hazilanan sanayilesmeye dayal kallana planim bie turafabrakts ABD'nin énerfen dogrultusunds, sézten ona bir [allanma plan hazilandi. Kisaca ABD'nin ekonomi politka- st isteklerinin kayitsz ve kosulsuz uygolanmastyolu sell oylece parayt verenin dedigioluyor; ekonomi, Cumhuriyet ile baglayan geligme rayondan chyord, Kali etkier ‘Tarkiyenin ekonomi poitkasinin ABD istepiyl Koklo bir bi sme degisirilmesinin cok anemli ve hale eller oldu, ‘5 Torkiye'in Souk Seay baganpenda ne gdh be hp bolas siren ow sn eo aYititon ‘Torkiye Lozan Antlasmasfnm gumrakdere igi dozenleme yetkisini 1929 yilinds kazanmusur. Boylece, goreli olarak, ba- _imsizchonomi politikast olusturma olanagint elde etic. ele ‘yen yllada da plank sanayilesme strecinde bu konuids dency ve bilg birtkim! kazanmigt. ABD yakinlasmasiyla bu bitin! Dir tarafa brakiyor; kendi ekonom! politikasin olusturma olz- rnagin da tamara ytirmis oluyord, Ekonomi politikast olusturmada bagiml: duruma gel syle bitlice sanaysleimeden vazgecilmest, Cumhuriyetin ka- zanimlarindan en onemlisinin yitrimest anlamma gelmekey- 4k. Tarkiye 1960larda, Plank Kalkinma uygulamasiyla yen sanayitesmeye oncelikveren politikalara donmek istedi. Ancak ABD Torkiyevan bu istegini, Eregli Demir Celik ve daba son- ‘a SovyetlerBirliginden destekalinmas soreclerinde yasandigt sii, higbir zaman onaylamach, Ozellikle de 1970erde, ara ve yatinan mallarinin yer retimine, Dany Bankast ve [MP ars- caligiyla tamden Kars ike. Taskiye, ABD'nin dogrudan ya da ddolaylt ekileriyl,siyasl ve ekonomik istikrarsizlklara stra Tend. Denilebilir ki, Ikinci Danya Savagindan sonta, 1980'e ek suren 35 yilhk donemde, chonomik gelisme tari; genel olarak ekonomi, ozellikle de sanayitegme politikalartnn, ABD, anya Bankast ve IMF iscklerine uyam saglama ueraslariin ya dda uyumsusluk kayglarmn trib. 1980 sonrasinda ise, Ta liye ckonomis; sanayilesme tamamuyla piyasa kosullanna raklarak, Donya Banksstna ve ozllikle de IMP programlarina sore yonetidiginden ve youn bir dzellestirme sired yasad ‘idan, kavga da soma er Toplumsal degigimin nteigi Ekonom! politkasmin ABD onetleriyle kOkIa bie biimde degisiminin bir sonucn olarak, kapali ve kendine yeterl koy ‘ekonomisinin egemen olduge larsal Tarkiye bik bir eazalme stirecine gird. Bu sures, 1930Ianin ikinci yarsinda baslayan ‘Koy Enstitleri ve Halle Odalan eliyle hoya Unde detsirmeyi ‘ngoren batancalgligne poltkasinatamamayla ters dusmektey 4, Karayollarni ve taltor kullammmnin yayginlasmasyla ka palt Koy ekonomisi kutusu, uygun deyimiyle, diandan yurus- larla ald, Highir on hazirliga ve programa dayarmayan bu po- iia, toplimsal depisimn! cok huslandird. Traktor kullanaranin itigi gens kitelerkentlere alan et, Bu gelieme basta konut ve ‘kent il ulagum olmak azerealsyap sorunlarin ageasudh. ili kentlesme sonnc yasanan gecekondulasma streci, bi- yk kentlerde konut ve ulasm yetersilikler ile brtkte deg sen talcetim kaplan bir sonucu olarak mal ve bizmetlerde tretalep dengesieidertyarats, Baha dogrust, ara ali kar ‘ilayamaman dig Odeme goclaklerinin ortaya gmasina, plya- sa aksaliiklarna ve enflasyona yol at, isa donemade piyasa randarinm bayomesine neden olan hil Kentlesme, ek olarak, uzun donemde kentlerde arazi ve yi pulagma rantinadayali kazanclan arurdh, Dogra durust verg- Jendirineyen kentsl arsalarin deger atslan,alkenin sermaye birtkim! sarecinin ana ehseninin dretimden ranta kaymasina yo act, Rant ekonomisininolustuedugu kural tamachk,cevre ve blak konularnda duyarsizk gibi ckonomi dist olumsuziukla- tin yaminda; sermaye birkimi sGrecinin, aetime dayal derin- lie Kazsrimasinin sink kalmast gibt dogrudan ekonomil zara lars da vacdh, Dahast, rant agus yapinin ekonominin gelis- rmesinin gieilgaea (potansiyeli)olabilecek teenolojik yenikle- rin ksellestiilmesinin ve giderek yer dretimin, bunun daya- nag olabilecek olan bilimsel ve telaolojk gelismelerin de st rth kalmasina neden oldugu agi. Sermaye ABD'den AuD'nin istekleri dogrultusunda hazurlanan 1047 Ttisadi Kallanma Plannin yalnizea ad plands, ekonomiyipiyasa ko- sullarina biralayor ve ana yaklasumiyla da, taruma, karayol ‘ulasimina,enerjiye ve sanayilesmede kactk olgeki dzel giri- simeilige oacelikverilmesine dayansyord, Plann bagka dnem-Ti bir bzelligh daha vara; fnansmannon yaklasth yars shay rnaklardar hasilanacaks, Tarkiye, hla, dsandan ckonomik ve askert yard alan bi ‘lkeye donasta. Onceleri bats atirikc olan ABD yardimlan, ‘amanda ntl depistir ve bore bimini ald, Kayne sora wun digardan borclanma yoluyla¢2z0m0 hails. Boylele- le Cumfuriyerin korulugu ie baslayan, alkenin az haynakla rma ve yer! sermayeye dayat kallanma poitikast bie tara bi ralaliyordu, eld denge unututurea Ikinei Donya Savast sonrasi dénemde, ekonomik istikra esas alan ac denge poltikas,yani,denk bug, dis ticaret den {gest ve para miluaninin arinlmasinin artim ve ekononk fa liyetlerle simi tutulmast keer, dzelikle 1950%den sonra ta rmamiylaterk eid, ‘Uygulamaya konulan ekonomi polidkalan bir baran ola zak, dzellikie de pata ve maliye politike, ekomominin paza ra aulmas sarecini hislandied, Botge haecamslars gelirlerden facia oldugundan, ozellikle 1950 sonrasinda batcenin ae fe nansmani uzun yillarkaledbk kazandh; para ve keel mushikls runun aglmast ve etme iisilendirlmeyen bu parasal genlg- Teme, kaginlmaz olarak i¢pxzarda tale sskiligiyarats. ze: likle Sinai ran ve hammaddelerdeat=yetersizliklers, oyilarda olaylagtan dislumsartarah. Bu sureg cok age bir dois da. Ing. yaratarak,disa bagsmbigx dab da yopunlasted, Buna ar silk, TLnin devalnasyonu ise digsatim ayn oranda artrma- ya yetmedi, Sonucta sukrann yerini devetin Osmanh henze- ‘yeniden agi bigimde borglanmas, dis deme aiklarntn ba yumesi ve dovie dary ald (Kepenek, 2012: 118). Kamu iktisadTegebbiistert? Sanayi oretiminin bel kemigini olugturan Kanu lktsadi Te sebbusler (KITer) ne olacales? ABD kaynaks neriler, KIT sin elden cikarilmasinda israrliydh. Once tkaidarda bulunan (CHP, devletiighsimrlama yoluna gt; sonra da 1950%e igba- gana gelen Demokrat Pari CDP) Hakometi, daha ilk hokemet programinds, KiTevin Ozel sektore devrint ongorayordu. Oy- ‘Thine! Danya Savagindan hemen sonra, Avrupe'da, ézellk- le Fransa ve giderekIngiltere'de gc bir kamulastirma rzga- resiyord, KIT politikast de asamaliyd.Birincist,ozellikle var olan ve ‘olduikggelismis bulunan savunma sanayisinin aretim brimle- 1, vrimlldeilergerekcesiylekapauld silah gereksinimlerini bbundan sonra uzun bir sire ABD karslayacaktt Tkincisi, ABD, agyr sanayi sian iginiedepi, vurgusunun bir sonic olarak, Tarkiyeye danyanun ilk ozellsirme deneyisni- fl yapatmakatemelteyd. Nitekim iktidar partis CHP, bo yon de il adimlarins 1947 de yeni devietiikantayiiyla devletl- Bi simriandvarak atu, KIT'ern Ozellegtiiest 1950‘ kuru Jan DP hokometinin programunda acikea yeralmaklabisikte, o yillarda uygulamaya sokslamadh;tersine 1950'erin aginda ‘el kesimet DP ietidan, ic piyasadake are yetersiliklenin ha sslamale amaciyla, zoruntu olarak yeni KITler olusturd (Ke- ppenek, 1993). ‘Ucainea olarak, DP iktidar: KIT Terh, deel sermaye brim esteem amaciyla sonuna kadar llands deni. KITler, 1954F'den baslayarak, 1980 ere dek sarecek ir dze sermaye des” ‘eciligsstrecine gird. Ozelsermayeye KIT destegi cana ka haldan saglamiyordu:#) Ker, dzelsektorleortalikar ura- ‘ak, dogradan sermaye aktanyordu. Bu mekanizma soyle is ‘yord:Tcaset Kanonu'na gore bir srketin ortaklaninn sermaye paylanimn dorte bitin ddemek zorunluiga vardr; na kat Tuk kt dagiams tabhot edilen sermayeye gore yapryordu. Oe neg, KIT, yeni kerulan bir sirkete yazde 49 oranda bir ser aye payiya ortak oluyor ve bu taahhndanta hemen yerine ge- tirmesi hakemenin de katasylasaglaniyordu. Buna karl, feel glslgincltaahbio etgi yosde SI sermaye payinin dorte birink, yani yazde 12,7 gibi bir bolomane odayor, karsigan- da eld edilen karim yaede 51'int aor; usteliksieketi de yone-tiyorda, i) Kier, Gzel sektore piyasafiyatlannn,giderek dre- tim maliyetterinn ok alunda br fyata gird saghyor ve KIT 24 ran, gorey zararadiyla devlet botgesinden karslanayordus i) KiTlerin dzelsektore onemli, ancak dolayh saylabilecek bir ddestegi de nitelin gga saglamasiyah. Ozllikle, kamu-6zel fieretfarkinin fasa oldugu ya da barokratik olumstlul ‘andi yllarda, kama kesiminde deneyin kazanan niteiklt > {goc0 O2e kesime gecivords (Kepenek, 1995: 111 vd). Ozel ser imaye birkimine iyme kazandiran bu destekler, KITTerin ze Iegtinme yoluyla elden ckanlmasina kadar sordid “oyunun kural bir toraa brokalsa.. CComhuriyetin temel ekonomik yaldagimlanndan biti dev- lexinsermayenin degisikesimlerine eit uzablika durmas lke- siydi, Aslinda kapitalistekonomilerde hulkkun temelt olan bu ‘eur, kapitalizmin piyasa kosullarnda rekabettolabilmesinin de onkosllarsarasindadr, Bunt saglayan, Cumhuriyet'n cag- dag hu anlayasmna aygun bir yaplanmaya ve kurumlasmaya ‘verdigs bay onemdl ‘Savas yillannun olaganasta kogullarinda cikrlan Varlk Ver- 1, Toprak Mahsullert Vergisi gibi dazenlemeler bir yana, hu- Ikametler bu sermayrye et weal ikesint 1950ye dek boytk lgdde korudu, Demokrat PartPnin (DP) 1050‘de igbasina gel ‘mesinden sonra, bu ilkeden, agama agama ve sonralar tamy- le vazgecildi. Kamu shalelerinde, dig tearet kolayhtannda ve ‘ered Kllansmlarinda, DPnin ve ayn clgiy izleyen hake Terin dzelsermayenin hang! kis ve kuruluslarma destek oldu- 28, ayrinah caligmalara konu olmus deg, ‘ir baslangsg uygulamast olarak DP, devietin elindckt iki ola raga kellanarak dzel sermayeye dogeudan ya da achtan desk satladh, Bunfardan biel, yukanda depinldig gibi, yonetimlee 1 iyicesyasallasuntan KIT olanaklarm,ozellike sermaye or- ‘akliklan kurdurarak, dogradan sermaye aktarims konusu yap- amasdu. fkincisi de, DP ktidannn, Temmu 1951 de akardigt bir kararnameyle “o zaman kadar bell kogullan tasyan gaze- telee es olarak daguttan resi ilanlann yanstnun basbakanl- fun takdir edecegholgatlere gore cagibimasiyla anlan adima (rogul, 2014: 100) Boylelikle yalnz yandas sermayedar deg, bununlabirikte yandag basin yada o gunlerin deyimiylebesle- ‘me basin olustarolmasinin da yolu agimaktaydh, Bu wygolama- inn cikenin demokratiklesmesi @zerindelt olumsuz etkilri ay: ‘bir aragurma konusudr, ‘Nite ipgdctne depigk bakig ‘Cumhuriyet hakametleri 1945'lere dek, cagdaslasma dog. rultusunda toplumal dongs saglamak amacryla, eiime ve fiderek haltaire cok bya bir dnem vermekteydi. Meslek oklla- reliyleekonominin gereksinimi olan nitelikl isgnea yetstii- Imesine de ayn bir onem veriliyord, ‘tin bunara karsin, her iki rapor da, Tarkiye'nin nie Tiisgica polkas yokmascasna, yalnz ekonomisinin yonetimt epi, askeriyesini ve eBitmins de dogrudan ya da dolayltola- tak, ABD'K tzmanlara emanctediyordu, Turkiye'ye gonderlen inccleme heyetlerinin en énemilerinden bii, Tarkiye'nin, ta snmdan egitim, halk sagligindan wlastrmaya her alanda woman ‘densymanlara olan geteksinimini ve bunlann ABD'den nasil sa Tanacafineayrintl olarak onermekteyd (Thornburg v., 1949: 212 vi), Sermaye gibi, ntl isgica de ABD'den gelecet. Bu ‘yeni yaklasumla Turkiye, Curburiyer'n, ejtime onem vererek ‘Ye yur digina Ofrenci gondererek, end wemanint yetistirmeyi {ke edinen poliihain bir tarafa bralayordu. Bu gercevede uy= sgulamaya konlan burs ve arastirma programlan kapsuminds, 'ABD\ye cok sayida agrenci, brokrat, gzeteci,sendikaci ve 08- retim ayes! gonderild, Yapilmak istenen yalnizcaniteiki sgh ‘i eksiklesini gidermek depidi topyekan bir dusance degisik ig istenmelteyd ‘Yas anlagiimasin; Tarkie, Ukinel Danya Savast oncesinde de yabaner wemanla gligtuemis, Anca, onlan kendi gereksin- imelerine gore segmig; onlardan kendi sapeadgpoltihalarnuy- ‘gulanmasinda yaaclanmgt‘Yeni polka bu kez nivelise olarak gok farkliyh her ba- anbkta ve bell bash kama kuruluslannda, savunma ve ist barat dahl, grey alan ABD': wzmantar, aygulanacak politika larlabirihe geliyor; kurumsal yapuys dazenliyor ve personel ahmina dek her konuda karar veri ve at yonetlel konumun- {da ulunuyorda. Boylece css! ve liksel olarak Turkiye nin devlet yoneti- ‘ni tumayle ABD tarafindan bigimlendiriyorda, Barokrasinin yapilanmasinda belirleyict olan deger, ABD ye ba ‘da onemis, ilgili kisive ABD'nin duydugu givendi. ABD, yal mz barokraside deg, basin-yayindan oniversteye,sendikalar- ddan demeklere dek roplumsal yapinin tem biriesinde ken- 4 yandaslanin yarauyor; ABD yandast olmayanlarin da yap ‘mu dest yontemlerle karartlsyordu.Ashinda 1950ere gi ken Tarkiye'de Latin Amerada wygulanan Chicago Boys ben- ct bir uygulama baslauiyordu (Kepenek, 2011: 159). Dogru Digi vurgulandigy gibi, “Bell rumlann sym dogrultudaki onerlerin harareh savunueculan ve uygula yollan olarak Turkiye Cumhuriyet: kamu yonedinine de ege- men olacaldatd” (Boratay, 2015: 100).