Ceviride-Gostergebilim - Ornek

See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.
net/publication/330007386
ÇEVİRİ GÖSTERGEBİLİMİ YAKLAŞIMININ BİR ÖYKÜNÜN ÇEVİRİ

DEĞERLENDİRMESİNE UYGULANMASI
Article · January 2018

DOI: 10.7827/TurkishStudies.14264
CITATIONS READS
2 561
1 author:
Mesut Kuleli
Bolu Abant Izzet Baysal University
35 PUBLICATIONS 123 CITATIONS
SEE PROFILE
Some of the authors of this publication are also working on these related projects:
Patriarchal Domination on Nature and Women: An Ecofeminist Analysis of Alice Walker’s Poems View project
All content following this page was uploaded by Mesut Kuleli on 26 June 2021.
The user has requested enhancement of the downloaded file.

Turkish Studies
Language / Literature
Volume 13/28, Fall 2018, p. 597-638

DOI: 10.7827/TurkishStudies.14264
ISSN: 1308-2140
Skopje/MACEDONIA-Ankara/TURKEY
Research Article / Araştırma Makalesi

Article Info/Makale Bilgisi
 Received/Geliş: Ekim 2018 Accepted/Kabul: Aralık 2018
 Referees/Hakemler: Doç. Dr. Beki HALEVA - Doç. Dr. Esra BİRKAN BAYDAN
This article was checked by iThenticate.
ÇEVİRİ GÖSTERGEBİLİMİ YAKLAŞIMININ BİR ÖYKÜNÜN

ÇEVİRİ DEĞERLENDİRMESİNE UYGULANMASI
Mesut KULELİ*
ÖZET
Bu çalışmanın amacı, Sait Faik Abasıyanık’ın Lüzumsuz Adam
başlıklı öyküsünü çeviri göstergebilimi bakış açısıyla çözümlemek ve
çeviri değerlendirmesi yapmaktır. Bu amaca yönelik olarak, ilk defa
1948 yılında basılan öykünün 2016 yılındaki Türkçe basımı ve
Abasıyanık’ın seçilmiş öykülerinden oluşan 2014 yılındaki A Useless
Man başlıklı İngilizce çevirisi seçilmiştir. Özgün metnin
çözümlenmesinde Öztürk Kasar’ın (2009a) Paris Göstergebilim
Okulu’nun metin çözümleme adımlarını çeviri göstergebilimi
kapsamında derlediği göstergebilimsel çözümleme modeli, çeviri
değerlendirmesinde ise Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015)
çeviride anlam bozucu eğilimler dizgeselliği kullanılmıştır.
Göstergebilimsel çözümleme sonrasında yapılan çeviri değerlendirmesi
sonucunda çeviri metindeki 32 söylemde anlam bozucu eğilim
saptanmıştır. On söylemde anlamın aşırı yorumlanması, altı söylemde
anlamın bozulması, dört söylemde anlamın bulanıklaştırılması, üç
söylemde anlamın saptırılması, üç söylemde anlamın yok edilmesi, iki
söylemde anlamın kaydırılması, iki söylemde anlamın çarpıtılması, diğer
iki söylemde de anlamın eksik yorumlanması eğilimleri saptanmış,
anlamın parçalanması eğilimine ise örnek bulunamamıştır. Bu
durumda, 16 söylemdeki anlam bozucu eğilimler göstergenin anlam
alanı içerisinde, on söylemdeki anlam bozucu eğilimler göstergenin
anlam alanı sınırında, altı söylem de göstergenin anlam alanı
dışındadır. Sonuç olarak, çeviri göstergebiliminin yazın çevirisinde
çevirmenlere katkıda bulunduğu, anlam bozucu eğilimlere hakim bir
yazın çevirmeninin gerekli gördüğü durumlarda hangi anlam bozucu
eğilimlere bilinçli olarak başvurabileceğini bildiğini ve hangi yollarla
anlam bozucu eğilimlerden kaçınabileceği öne sürülmüştür.
* Dr. Öğr. Üyesi, Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi, E-posta: mkuleli@bandirma.edu.tr

598 Mesut KULELİ
Anahtar Kelimeler: Çeviri göstergebilimi, çeviri, göstergebilimsel

çözümleme, yazın çevirisi.
APPLICATION OF SEMIOTICS OF TRANSLATION IN

TRANSLATION EVALUATION OF A SHORT STORY
ABSTRACT
The aim of this study is to analyze the short story titled Lüzumsuz
Adam by Sait Faik Abasıyanık in light of semiotics of translation and
evaluate the translation of this short story. To that end, 2016
publication of the Turkish version of the short story, first published in
1948, and 2014 publication of English translation with the title A
Useless Man, one of the short stories of selected stories by Abasıyanık,
were chosen as data collection tools. In semiotics analysis of the original
short story, semiotics analysis model compiled and proposed by Öztürk
Kasar (2009a) based on the text analysis steps of Paris School of
Semiotics was used while systematics of designificative tendencies in
translation compiled and proposed by Öztürk Kasar (Öztürk Kasar and
Tuna, 2015) was used for translation evaluation. As a result of
translation evaluation following semiotics analysis of the original short
story, designificative tendencies were determined in 32 contexts in the
translated text. Over-interpretation of the meaning was determined in
ten contexts, alteration of the meaning was determined in six contexts,
darkening of the meaning was determined in four contexts, perversion
of the meaning was determined in three contexts, wiping-out of the
meaning was determined in three contexts, opposition of the meaning
was determined in two contexts, sliding of the meaning was determined
in two contexts, under-interpretation of the meaning was determined in
two contexts while no context was found with destruction of the
meaning. Therefore, designificative tendencies in sixteen contexts were
classified as within the scope of meaning, designificative tendencies in
ten contexts were classified as in boundaries of meaning, while
designificative tendencies in six contexts were classified as out of the
boundaries of meaning. To conclude, semiotics of translation could
contribute to translators in literary translation. Moreover, a literary
translator with an awareness of designificative tendencies could be sure
about which designificative tendencies to resort to in a conscious
manner when necessary besides how to avoid those tendencies in what
way.
STRUCTURED ABSTRACT
The aim of this study is to analyze the short story entitled
Lüzumsuz Adam by Sait Faik Abasıyanık from semiotics of translation
perspective and evaluate the English translation of this short story. The
original text was analyzed based on the semiological analysis steps
adopted and compiled by Öztürk Kasar (2009a) from Paris School of
Semiotics for semiotics of translation model. In the first step as
suggested by Öztürk Kasar (2009a), the short story was divided into
four main sections based on sentiment change criterion, and these
Turkish Studies
Volume 13/28, Fall 2018
Çeviri Göstergebilimi Yaklaşımının Bir Öykünün Çeviri Değerlendirmesine Uygulanması 599
main sections, along with the sub-sections in each, were given label
names. Sub-sectioning was conducted based on such criteria as
character, time and space changes. The first main section, labeled as
“Hüküm” (Command) was divided into ten sub-sections; the second
main section, labeled as “Yüküm” (Obligation) was divided into 13 sub-
sections; the third main section labeled as “Gönlüm” (Complacency) was
divided into four sub-sections; and finally the fourth main section
labeled as “Ölüm” (Death Wish) was divided into two sub-sections. In
the second step of the semiological analysis, the title of the short story
was interpreted, and it was suggested that the title of the short story
Lüzumsuz Adam (A Useless Man) alludes to the characteristics of the
narrator and protagonist of the short story, Mansur Bey. In the third
step, the instances in the short story were analyzed and the main
instance of the short story was found to be the protagonist Mansur Bey,
narrating the whole story in the first-person singular “I” while the
peripheral instances were found to be the other characters in the short
story, the café owner, orange seller to name a few. Moreover, the whole
story was found to be monodic. In the fourth step, the perspectives in
the short story were analyzed and the dominant perspective in the story
was found to be that of the narrator’s, with no change in perspectives.
The relation between the story time and discourse time was analyzed in
the fifth step. All sub-sections in the first main section and the first two
sub-sections in the second main section were found to be in simple
present tense while the third and fourth sub-sections in the second
main section and all sub-sections of the third main section were found
to be in simple past tense. Fifth through the last sub-section of the
second main section were determined as simple present tense while all
sub-sections in the fourth main section were identified as future
subjunctive. All contexts with simple present and simple past tenses
precede the discourse time since the narrator summarized his life thus
far in simple present tense. On the other hand, the story time in the last
main section is preceded by the discourse time as the subjunctive in
that main section belongs to a future aspect. In the sixth step, the text
was analyzed with a view to finding main narrative programs were
instrumental narrative programs; however, no narrative program was
found in the story as the story is almost completely based around states
rather than actions. In the seventh step, the modalities of instances in
the story were determined, and the narrator, Mansur Bey, was of
knowing, being able to do, and wanting to do modalities in the first,
third and fourth main sections, while having to do modality was more
dominant in the second main section. In the eighth step, subjectivity in
instances was analyzed based on Coquet’s (2007) “Theory of Instances”.
Öztürk Kasar (2017; Coquet and Öztürk Kasar, 2003) adopted and
further divided Coquet’s term “non-subject” into subcategories with a
view to semiotics of translation. As a result of the analysis of
subjectivity, one instance was found to be a non-subject under the
influence of immanent component of impulses while one instance was
found to be a quasi-subject, in a state of half consciousness. In the
ninth step, veridicality was analyzed and in two contexts, what’s
perceived was found to be contrary to what’s in reality, which paved the
way for riddles in the short story. While the narrator’s emphasis on
hygiene up to a certain point in the story makes the reader perceive him
as a clean person, it turned out towards the end of the story that he is
indeed a person who had not had a shower for the last seven years. The
Turkish Studies
600 Mesut KULELİ
other point of difference between what’s perceived and what’s real is

that the narrator is perceived not to go out of his neighborhood ever;
however, the narrator goes out to see many places in Istanbul in the
third main section. In the tenth step, the isotopies in the story were
analyzed and the isotopy in the story was found to be “loneliness”. In
the eleventh step, the text was analyzed for multiple signification axes.
It was determined that the text lends itself to a social reading axis
through which one can see that diverse ethnicities were able to live in
peace in the same neighborhood in Istanbul in 1940s and 1950s. As the
twelfth step, the riddles in the story were analyzed. As a result of the
analysis of riddles through narrative techniques, it was found that there
are riddles in the first and second main sections to the narrator’s going
out to see many places in Istanbul in the third main section. There are
also riddles to the fact that the narrator is not a clean person in the
sub-sections preceding this. One riddle was found in the first main
section to the fact that a carpenter would forbid the narrator from going
through their street in the second main section. In the thirteenth step,
the contracts in the story were analyzed and two contracts were found.
In one contract, the old male customer in the pub is engaged in a
contract with a female worker in this pub, in which the former party is
the dominant one while the latter one is the oppressed party. The other
contract is between the carpenter and the narrator, in which the former
one is the dominant party while the narrator is the oppressed party. In
the fourteenth step, the symbols in the text were analyzed and it was
found that almost all symbols in the short story were culture-oriented,
which could lead to challenges in translation. In the fifteenth step, the
contribution of the signifying subject to the signification of the text was
analyzed and it was found that the narrator directly addressed the
reader in three contexts as the signifying subject. As the sixteenth step,
the epigraphs in the short story were analyzed; however, no epigraph
was found in this short story as was the case for all other short stories
in the whole book. In the seventeenth step, the elements surrounding
the text were analyzed. The front and back covers of the 2016 edition of
book were in brown color, which could be associated with the colorless
life of the narrator and protagonist of this story. The image of a bird
staying in a cage despite the open gate on the front cover of the book
could be associated with the protagonist’s unwillingness to go around
Istanbul despite the chances he has. In the last step of the semiological
analysis of the original short story, intertextuality was analyzed and
social, literary, geographical and linguistic references were found.
Semiological analysis of the original short story was followed by
the evaluation of translation based on Öztürk Kasar’s (Öztürk Kasar
and Tuna, 2015) Systematics of Designificative Tendencies in
Translation. For translation evaluation, the original Turkish story of
2016 edition was compared to English translation of the short story of
2014 edition entitled A Useless Man. As a result of the translation
evaluation based on Öztürk Kasar’s (Öztürk Kasar and Tuna, 2015)
Systematics of Designificative Tendencies in Translation, designificative
tendencies were determined in 32 contexts. Over-interpretation of
meaning was determined in ten contexts; alteration of meaning was
determined in six contexts; darkening of meaning was determined in
four contexts; perversion of meaning was determined in three contexts;
wiping-out of meaning was determined in three contexts; sliding of
Turkish Studies
meaning was determined in two contexts; opposition of meaning was

determined in two contexts; and finally under-interpretation of meaning
was determined in two contexts. No context was found with destruction
of meaning. Considering the contexts with designificative tendencies in
terms of the semiological analysis steps, eight contexts with
designificative tendencies could be categorized in ‘symbols’ step; seven
contexts with designificative tendencies could be categorized in ‘riddles’
step; five contexts with designificative tendencies could be categorized
in ‘multiple signification axes’ step; three contexts with designificative
tendencies could be categorized in ‘modalities of instances’ step; two
contexts with designificative tendencies could be categorized in
‘intertextuality’ step; two contexts with designificative tendencies could
be categorized in ‘isotopies’ step; one context with designificative
tendency could be categorized in ‘contracts’, ‘sectioning’, ‘main and
peripheral instances’ and ‘subjectivity’ steps for each. While one context
with designificative tendency cannot be considered as part of
semiological analysis steps, it was still evaluated to see whether the
designificative tendencies found in translation of numbers were the case
for all numbers in the text.
Translation evaluation through semiotics of translation is not a
translation criticism. Semiological analysis of an original text and
translation evaluation through semiotics of translation could be
beneficial for readers and translators in ‘discourse level’; for translators
and editors in ‘inter-dicourse level’ and for translation scholars in
‘meta-discourse level’ (Öztürk Kasar, 2009a: 173). In this study, the
contexts to be evaluated for translation were selected through
semiological analysis of the original story thereby showing the meta-
discourse level contribution of semiotics of translation. Therefore,
semiotics of translation is an important model not only for (prospective)
literary translators but also for readers and translation scholars.
According to Ricoeur (2008), losses in translation are inevitable, but
those losses in translation could be minimized through semiotics of
translation. Moreover, a literary translator with thorough knowledge
and awareness of designificative tendencies could ensure when and how
to resort to designificative tendencies besides how to overcome the
difficulties and avoid those tendencies, and also explain the reason for
those designificative tendencies in translation. “It is possible to
encounter designificative tendencies to some extent in every translated
product… and it is also possible to reduce the number of losses if not to
prevent altogether” (Öztürk Kasar and Batu, 2017: 948). Semiotics of
translation has been proposed as a viable method to do this. “Semiotics
of translation would contribute to the transfer of a text as much as it
would to the reading of a text” (Tuna, 2016a: 69). “Semiotics, as a sense
and signification theory, could help translators identify the signs in a
text and reproduce them in the target language” (Öztürk Kasar and
Tuna, 2017: 180). Considering all those propositions, semiotics of
translation is a viable analysis model for literary translation and could
serve as a guide to literary translators.
Keywords: Semiotics of translation, translation, semiotics
analysis, literary translation.
Turkish Studies
602 Mesut KULELİ
1. Giriş
Bu bölümde çeviri ve gösterge ilişkisi, çeviribilim ve göstergebilim alanlarının ilişkisi, çeviri
göstergebiliminin ortaya çıkışı ve çeviri göstergebilimi ışığında yazınsal metinleri çözümleme modeli
ile çeviri değerlendirme dizgeselliği yer almaktadır.
1.1. Çeviri(bilim) ve Gösterge(bilim) İlişkisi
Gösterge, Ferdinand de Saussure (2001[1916]), tarafından, “kavramla işitim imgesinin
birleşimine” (s. 109) verilen ad olarak tanımlanmıştır. Saussure’e göre (2001) bu tanımdaki ‘kavram’
terimi bir ‘gösterilen’, işitim imgesi ise ‘gösteren’ (s. 109) olur. Dolayısıyla, bir işitim imgesinin
gösterdiği kavram ile olan ilişkisinden ‘gösterge’ terimi ortaya çıkmaktadır. Birleşerek anlatım
biçimini oluşturan göstergeler Saussure’e (2001) göre “toplumsal bir alışkıya ya da –aynı anlama
gelen- toplumsal bir uzlaşıma dayanır” (s. 110). Bu durumda, gündelik hayatımız ve bizim bunu ifade
edebilmek için seçtiğimiz anlatı biçimi tamamen göstergelerden oluşmaktadır. Bu göstergeleri
okuyabilmek, sağlıklı bir iletişimin çıkış noktasıdır. Ancak, bedenin içinde bulunduğu durum ve dış
etkenlerin bedene dayattıkları, bir göstergenin farklı kişilşer tarafından farklı okunmasına ve
algılanmasına neden olabilmektedir. Bahar aylarında dışarı çıkmak için hazırlanan şehirde yaşayan bir
birey için gökyüzündeki kara bulutlar olumsuz bir anlam çağrıştırabilecekken, aynı anda tarımla
uğraşan bireyler için yağmur yağacağına ve mahsullere faydalı olabileceğine dair olumlu bir anlam
içerebilmektedir. Bu örnekte de görüldüğü üzere, göstergenin yorumu kişiden kişiye değişmektedir.
Ne var ki, bu farklı çağrışımlar bile yine Saussure’ün öne sürdüğü bir ‘toplumsal uzlaşı’nın ürünü
olarak karşımıza çıkarlar. Dil dizgesi de (hem konuşma hem de yazı dili) göstergelerle örülüdür. Bir
yazınsal metindeki göstergeler, okurlar tarafından çözümlenirken hem toplumsal uzlaşının getirdiği
alışkanlıklarla hem de bireysel geçmiş yaşantılarla karılarak bir anlam evrenine ulaşılır. Her kültürün
kendi getirdiği alışkanlıklar o göstergenin çözümlenmesi üzerinde etkili oluyorken, nasıl ki bireysel
yaşanmışlıklar bu göstergeyi farklı alımlamaya neden olabiliyorsa, farklı toplumlar da bir göstergeyi
bireylerine farklı algılatan kültürel özellikler ile doludur. Bu durumda, bir yazınsal metinde bir
göstergenin çözümlenmesi aslında bedenin algıladığı bir uyarıcıyı zihinde çevirme işlemi olarak
karşımıza çıkmaktadır. Çeviri edimine daha geniş çaplı bakacak olursak, diller arasındaki her çeviri
aslında göstergelerin kültürler arasındaki çevirisinden ibarettir. Bir göstergeyi veya göstergeler
bütününü farklı bir dile çevirecekken, kaynak kültürün uzlaştığı (ancak bireysel farklılıklardan dolayı
alımlamada değişiklikler olabilir) bir gösterge erek kültürdeki uzlaşı ile ortaya çıkan diğer bir
göstergeye çevirme işi ortaya çıkar. Bu durumda, çeviri sadece sözcüklerin veya cümlelerin diğer bir
dilde karşılığını bulmaktan ziyade, göstergelerin farklı kültürler arası taşınmasıdır. Dolayısıyla, bir
yazın çevirmeni, kaynak kültürdeki bir göstergeyi öncelikle zihninde toplumsal ve bireysel
paradigmalara göre çevirirken, ayrıca erek kültürdeki uzlaşının ortaya çıkardığı diğer bir eşdeğer
göstergeye çevirerek iki defa çeviri ediminde bulunur. Gösterge ve çeviri arasındaki bu karşılıklı ilişki,
her iki terimi de inceleyebilecek hem birbirinden farklı iki bilim alanının, hem de ikisine aynı anda
eğilebilecek disiplinlerarası bir çalışmanın ortaya çıkışını gerektirmektedir.
Göstergebilim, 20. yüzyılın başlarında Saussure ve Charles Sanders Peirce tarafından bir bilim
alanı olarak ortaya atılmıştır. Birbirinden habersiz ve bağımsız çalışan bu iki bilim insanının
göstergebilime dair önerileri pek çok araştırmacı tarafından kabul görmüş ve göstergebilim çok çeşitli
alanlarda kendine yer bulmuştur. Saussure (2001[1916]), “göstergelerin toplum yaşamı içindeki
yaşamını inceleyebilecek bir bilim tasarlanabilir” (s. 46) önermesi ile göstergebilimi çok geniş bir
kapsama oturtmuştur ve göstergebilimi her türlü göstergeyi inceleyebilecek bir bilim olarak
düşünmüştür. “Göstergebilimin ilk kullanımı 18. yüzyılda tıp alanında, 19. yüzyılda ise askerlik
alanında karşımıza çıkmaktadır” (Coquet, Öztürk Kasar, 2003: 129). Her iki alanda da göstergelerin
çözümlenmek zorunda olduğu düşünüldüğünde, göstergebilimin bu alanlarda kullanılıyor olması
olağan bir durumdur. Chandler’e (2007) göre Saussure ve Peirce’ün öne sürdüğü göstergebilim,
sadece resmi dili incelemek ile kısıtlı kalmayıp, tüm gösterge dizgelerindeki göstergeleri
Turkish Studies
incelemektedir. Guillaume (2015) “kuramların zaman içinde evrim geçirdiğini” ve “farklı

disiplinlerdeki diğer kuramlarla birleşebildiğini”1 (s. 13) ifade etmiştir. Ayrıca Danesi’ye (2000) göre
insanoğlu sürekli kendini çevreleyen dünya ve dış dünya hakkında “anlam arayışı içerisindedir ve
insanoğlunun bu anlam arayışı göstergebilim kapsamına girmektedir”2 (s. vii). Güzel sanatlar ve
sosyal bilimlerden fen bilimlerine ve tıp bilimlerine kadar neredeyse tüm bilim alanları insanoğlunu
çevreleyen gerçeklerin anlamı arayışı içerisinde olduğu için göstergebilimin hemen hemen tüm
alanlarda uygulanılıyor olması düşünülmektedir. Bu durumda, göstergebilimin diğer bilim alanlarını
da kapsayabilecek ve bu alanlardaki kuramları dolaysız olarak etkileyebilecek bir bilim alanı olduğu
varsayılabilir.
Çeviribilim, 1972 yılında James Holmes’un “The name and Nature of Translation Studies”
(Çeviribilimin Adı ve Doğası) isimli bildirisi ve makalesi ile dilbilimden ayrılmıştır. Paradigma
değiştiren her bilim alanı gibi, çeviribilimde de çeşitli kuramlar ortaya atılmıştır ve diğer bilimlerle
kurduğu ilişki sonucunda bu kuramlar diğer bilim alanlarının kuramları ile kimi zaman birleşerek kimi
zaman birbirinin kapsamını geliştirerek evrilmiştir. Bütüncül bir disiplinin tek bir bakış açısının kabul
edilip diğer tüm bakış açılarının bir kenara bırakılmasıyla oluşturulabilmesinin pek mümkün
olmayacağını ifade eden Arrojo (2002) “çeviribilimin bütüncül bir bilim alanı olabileceğine dair
süregelen bir istek”3 (s. 138) olduğunu ileri sürmüştür. Böylelikle, Arrojo (2002) çeviribilimin kendi
kuramlarının oluşumunda sadece bir grubun kabul gören bir görüşünün değil, farklı görüşlerle ve
üretilen farklı kuramlarla bütüncül bir bilim alanı olabileceğini ifade etmiştir. Arrojo’nun bu önermesi,
bugün çeviribilim alanında farklı yaklaşımların beslediği kuramsal boyutların varlığını geçerli
kılarken, bir kuramın diğerinden daha açıklayıcı veya genelleyici olması gibi bir önvarsayımı veya
çıkarımı da reddetmektedir. Dolayısıyla, çeşitli kuramsal boyutlar ile desteklenen çeviribilim, anlam
arayışı hedefine sahip diğer bilim alanlarına ait paradigmaları da içinde taşıyan bazı kuramlar ile de
etkileşimde bulunmaktadır. Çeviribilimin diğer bilim alanlarından bazı kuramsal boyutlar ile
desteklendiğine dair bir önerme de Shuttleworth ve Cowie’ye (2014) aittir. Shuttleworth ve Cowie
(2014) “çeviribilimin pek çok disiplinin kesişme noktasında olduğunu ve diğer alanların yakın bir ilgi
duyduğu, aynı zamanda diğer alanlardan da bir şeyler alabilecek bir alan” olduğunu ifade etmiştir (s.
v). Arrojo’nun (2002) önermesine göre çeviribilim şayet ki bütüncül bir disiplin olma özelliğine
bürünecekse, diğer alanlardan gelen katkıları benimsemekle birlikte kendi de diğer alanlara katkıda
bulunabilecektir zira hiçbir bilim alanı bir grup temsilcinin tekeline girmemeli, farklı görüşleri de
kendi potansiyeli çerçevesinde içinde eritebilmeli ve bu yolla zenginleşebilmelidir.
Diğer bilim alanları ile ilişkili olan bu kadar geniş çaplı bu iki bilim alanının – göstergebilim
ve çeviribilim- birbiri ile ilişki içinde olması da kaçınılmaz gözükmektedir. Munday’e (2001) göre
çeviribilim 1970lerden bu yana çeşitli ekoller, yaklaşımlar ve kuramlar görmüştür. Bu çeşitliliğin 2001
yılından bu yana devam etmekte olduğunu düşünmek de mümkündür. Frawley’e (2000) göre “çeviri,
yeniden kodlama işlemidir”4 (s. 250) ve çeviri süreci, göstergebilimsel karar verme sürecinden çok da
faklı değildir. Jakobson (2000[1959]), sözlü bir göstergenin üç şekilde çevrilebileceğini ifade etmiştir: a)
“bir göstergenin aynı dildeki diğer bir gösterge ile anlaşılır kılınabileceği diliçi çeviri”; b) “bir
göstergenin diğer bir dildeki göstergelere çevrilmesiyle elde edilebilecek dillerarası çeviri”; c) “bir
dizgedeki göstergelerin başka bir dizgedeki göstergeler yoluyla anlaşılabileceği göstergelerarası
çeviri”5 (s. 114). Gottlieb (2005) “çeviriyi karmaşık bir olgu” olarak görmüş ve “hem tek-göstergeli
hem de çok-göstergeli bir metinde, çevirinin özgün sözlü ifadeleri tekrardan dile getirmekten daha
fazlasını içerdiğini”6 (s. 34) ifade ederek hem özgün metnin hem de hedef metnin gösterge
dizgelerinden oluştuğunu, çevirinin göstergelere yeniden anlam katabilme olduğunu belirtmiştir.
1 Tarafımızdan çevrilmiştir.
Turkish Studies
604 Mesut KULELİ
Ayrıca Gottlieb (2017), “çevirinin göstergebilimsel doğası” (s. 61) üzerine durmuş ve çeviri sürecinin
gerçekte göstergebilimsel çözümleme sürecine yakın olduğunu ve çeviri sürecinde doğal olarak bir
göstergebilimsel süreç işlediğini belirtmiştir. Cariani (2003) “çevirinin gösterge dizgelerinden oluşan
sınırlar arasında geçiş yapan bir iletişim” olduğunu önermiş ve “çeviri sorunsalının göstergebilim
çerçevesinde” ele alınabileceğini, söylemin “gönderici ve alıcı taraflarının göstergeleri
yorumlamasının göstergebilimin gözünden”7 incelenebileceğini öne sürmüştür (s. 349). Gorlée (2000)
“çeviri işi gösterge sürecidir” (s. 103) önermesi ile çeviri edimi ve gösterge arasındaki ilişkiyi çok açık
bir biçimde dile getirmiş, “bir göstergenin düzenek çözümlemesi daha sonra insan zihninde
göstergenin anlamına eşdeğer ya da daha geliştirilmiş bir biçimde olan ‘yorumlanan’a çevrilir” (s.
104) ifadesi ile çevirinin gerçekte gösterge çözümleme işi olduğunu belirtmiştir. Çeviribilimin
disiplinlerarası bir doğaya sahip olduğunu ifade eden Ponzio (2003) “çeviribilimin sadece dilbilim
alanı ile kısıtlanamayacağını, göstergeler kuramı veya göstergeler bilimi olan göstergebilim ile
ilişkilendirilebileceğini” ifade etmiş ve “çevirinin göstergeler arasında gerçekleşen bir gösterge çözme
süreci”8 olduğunu belirterek çeviribilim ile göstergebilim arasındaki ilişkiyi ortaya koymuştur (s. 14).
Göstergebilimin çeviriye katkısını ele alan Stecconi (2007) “tüm çevirilerin bir göstergebilimsel
süreçten geçtiğini, ancak her göstergebilimsel sürecin çeviri olmadığını” (s.15) ifade ederek çeviriyi
gerçekte göstergebilimsel çözümleme sonucundaki bir karar verme mekanizmasının etkin hale gelmesi
olarak görmektedir. Stecconi’ye (2007) göre göstergebilim “genel bir göstergeler kuramı” olması,
“çevirinin gerçekleşmesinde geçerli bir model” sunması, “bir aktarma yöntemi olarak görülen çeviriyi
tekrar tanımlaması”, “eşdeğerlik ve kayıplar gibi meselelere yeni ışık tutması” ve “çevirideki mantık
göstergebilimi şartlarını incelemesi” bakımından çeviri edimine büyük bir katkı sağlar (s. 15).
Cosculluela (2003) “göstergeler kuramının, çeviribilimden çok eski olan çeviri ediminin Cicero
zamanlarına dayanan geçmişinden günümüze kadar aldığı yolu anlamada”9 bize yardımcı olabileceğini
ve çeviribilime de göstergebilimin katkısının merkezi bir rol oynayabileceğini ifade etmiştir (s. 105).
Görüldüğü üzere, çeviri süreci aslında göstergeler üzerinde gerçekleşen bir edim olması
sebebiyle çeviribilim göstergebilimden büyük ölçüde yararlanabilecektir. Özellikle yazınsal çeviri
göstergelerin anlamlaması yoluyla anlam evrenine ulaşmada göstergebilim çözümlemesinden
faydalanabilir. Çeviri ve göstergebilim ile çeviribilim ve göstergebilim arasındaki ilişkiye dair bu
tartışmalar, kısa zaman içinde çeviri göstergebilimi kuramını doğurmuştur.
1.2. Çeviri Göstergebilimi
Çeviri göstergebilimi kavramı için yapılan literatür taraması sonucunda bu kavramın
İngilizcede ilk defa Peeter Torop (2000) tarafından “semiotics of translation” olarak öne sürüldüğü
görülmektedir. Torop’a (2000) göre “çeviri göstergebilimi hem çeviribilimin hem de göstergebilimin
bir parçasıdır” (s. 597). Gorlée (1994) çeviribilim ve göstergebilim arasındaki ilişkiye eğilen ilk
araştırmacılardan biri olmasına karşın bu terimi kullanmamış, sadece “semiotics and translation”
(s.10) diyerek “çeviri ve göstergebilim” kavramını kullanmıştır. Robyns (1992: s. 211) “socio-
semiotics of translation” kavramı ile daha önce terimleştirilmiş bir çeviri göstergebilimi kavramını alt
bir boyuta ayırıyor gibi gözükse de çeviri göstergebiliminden farklı bir yaklaşımla çevirinin kültürel
boyutunu ele aldığından dolayı bu çalışmada kullanılan ve bugün çeviribilim dünyasında bilinen çeviri
göstergebilimi yaklaşımına dahil edilmemiştir ve kavramın ilk kullanıcılarından biri olarak
görülmemektedir. Fransızca literatürde ise ilk defa Ladmiral ve Meschonnic (1981: 9) tarafından
“sémiotique de la traduction” olarak terimleştirilen bu kavram yazın dilindeki “anlam ikirciklerinden
kaçınmak için” bir yöntem olarak önerilmiştir.
Kavram İngilizce ve Fransızca literatürde daha eskilere dayanmasına rağmen, çeviri
göstergebilimini yazın çevirisinde çevirmenlerin, editörlerin ve araştırmacıların kullanabileceği bir
Turkish Studies
okuma ve değerlendirme modeli olarak öne süren Öztürk Kasar (2009a), bu modeli öne sürdüğü tarihe
kadar çeviri göstergebilimi üzerine çeşitli çalışmalar yapmıştır. Öztürk Kasar (2001; Coquet ve Öztürk
Kasar, 2003) çeviri ve göstergebilim arasındaki ilişkiye Coquet’nin özne göstergebilimi kavramını
çeviribilime uygulayarak yönelmiştir. Öztürk Kasar 2007 yılında bir konferanstaki bildirisinde
“sémiotique de la traduction” (çeviri göstergebilimi) terimini kullanmış ve nihayetinde çeviri
ediminden önce kaynak metnin çözümlenmesi için 2009 yılında “Paris Göstergebilim Okulu’nda
metin çözümlemesi için kullanılan metin çözümleme adımlarını çeviri edimi için derlemiştir” (Tuna ve
Kuleli, 2017: 31). Ayrıca Öztürk Kasar (2009b) çeviri editörleri veya çeviribilim araştırmacıları için
yol gösterici nitelikte olan “Çeviride Anlam Bozucu Eğilimler Dizgeselliği” ile yazın çevirisindeki
anlam dönüşümlerinde karşılaşılan anlam bozucu eğilimleri sekize ayırmıştır. Öztürk Kasar (Öztürk
Kasar ve Tuna, 2015) daha sonra anlam bozucu eğilimlere bir eğilim daha katarak dizgeselliğe dokuz
eğilimli son halini vermiştir.
1.2.1. Metin Çözümleme Modeli
Öztürk Kasar (2009a) Paris Göstergebilim Okulu’nun metin çözümlemesinde kullanılan şu
adımları çevrilecek metnin çözümlenmesi için önermiştir:
a) “Kesitleme
b) Başlık ve alt başlıklar
c) Temel söyleyen ve tasarlanmış söyleyen
d) Metindeki bakış açısı
e) Hikaye zamanı ve söylem zamanı arasındaki ilişki
f) Anlatı izlenceleri
g) Eyleyenlerin kipsel donanımları
h) Söyleyenlerin öznelik dönüşümleri
i) Gerçeğe uygunluk
j) Yerdeşlikler
k) Metnin çoğul okuma ekseni
l) Bilmeceler
m) Sözleşmeler
n) Metindeki semboller
o) Alımlayan öznenin anlam oluşumuna katkısı
p) Epigraflar
r) Metni çevreleyen öğeler
s) Metinlerarasılık”
(Öztürk Kasar, 2009a: s. 166-172).
1.2.2. Çeviride Anlam Bozucu Eğilimler Dizgeselliği
Öztürk Kasar (2009b) yazın çevirisinde anlam dönüşümlerini ve bu dönüşümlerden
kaynaklanan anlam bozucu eğilimleri sekize ayırmıştır ve bu eğilim sınıflandırmasına “dizgesellik”
adını vermiştir. Öztürk Kasar (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015) daha sonra bu dizgeselliği tekrar ele almış
ve dizgeselliğe bir anlam bozucu eğilim daha katarak nihayetinde yazın çevirisindeki anlam
Turkish Studies
606 Mesut KULELİ
bozulmalarının dokuz anlam bozucu eğilimden kaynaklandığını ifade etmiştir. Çeviride anlam bozucu
eğilimlerin nihai dizgeselliği şöyledir:
 “Anlamın aşırı yorumlanması: Özgün yapıttaki anlama ilişkin aşırı bir yorum
sunmak ya da özgün yapıtta örtük olan bir anlamı görünür biçimde dile getirmek.
 Anlamın bulanıklaştırılması: Özgün yapıtta açık seçik bir biçimde dile
getirilmiş bir anlamı bulanık, belirsiz hale getirmek.
 Anlamın eksik yorumlanması: Eksik bilgi vermek, yetersiz anlam üretmek.
 Anlamın kaydırılması: Bir söz biriminin potansiyel olarak içinde taşıdığı ancak
özgün metin bağlamında gerçekleşmemiş olan bir anlamı üretmek.
 Anlamın bozulması: Özgün metindeki anlamla tümüyle ilintisiz olmamakla
birlikte yanlış olan bir anlam üretmek.
 Anlamın çarpıtılması: Özgün metindeki anlama zıt bir anlam üretmek.
 Anlamın saptırılması: Özgün metindeki anlamla hiçbir ilintisi olmayan bir
anlam üretmek.
 Anlamın parçalanması: Anlamdan yoksun bir sözce üretmek… ancak özgün
metindeki çeviri biriminin kimi kalıntıları mevcuttur.
 Anlamın yok edilmesi: Özgün birimde anlam üreten birimin silinmesi, yok
edilmesi.”
(Öztürk Kasar ve Tuna, 2015: 463) 10
Öztürk Kasar (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015) bu dizgesellikteki anlamın aşırı yorumlanması
eğilimi sonucunda “aşırı çeviri”, anlamın bulanıklaştırılması sonucunda “bulanık anlam”, anlamın
eksik yorumlanması sonucunda “yetersiz anlam”, anlamın kaydırılması sonucunda “başka anlam”,
anlamın bozulması sonucunda “yanlış anlam”, anlamın çarpıtılması sonucunda “karşıt anlam”,
anlamın saptırılması sonucunda “aykırı anlam”, anlamın parçalanması sonucunda “anlamsızlık”,
anlamın yok edilmesi sonucunda “çeviri yokluğu ve gösterge yokluğu” ortaya çıktığını ifade etmiştir
(s. 463). Ayrıca bu anlam bozucu eğilimleri anlamlama alanına göre sınıflandıran Öztürk Kasar
(Öztürk Kasar ve Tuna, 2015) anlamın aşırı yorumlanması, anlamın bulanıklaştırılması ve anlamın
eksik yorumlanması eğilimlerinin “göstergenin anlam alanı içerisinde” anlam alanında, anlamın
kaydırılması, anlamın bozulması ve anlamın çarpıtılması eğilimlerinin “göstergenin anlam alanının
sınırlarında” ve “dolay anlam” alanında, anlamın saptırılması, anlamın parçalanması ve anlamın yok
edilmesi eğilimlerinin “göstergenin anlam alanının dışında” ve “anlamsızlık” alanında olduğunu
belirtmiştir (s. 463).
Bu dizgesellik Tuna ve Kuleli (2017) tarafından öykü, roman, tiyatro metni ve şiir çevirileri
üzerine, Öztürk Kasar ve Batu (2017), Kuleli (2018) ile Tuna (2016a) tarafından öykü çevirisine,
Öztürk Kasar ve Tuna (2018) tarafından Shakespeare’in bir sonesinin çevirilerine, Tuna (2016b)
tarafından bir şiirin çevirisine, Öztürk Kasar ve Kuleli (2016) tarafında tiyatro metni çevirisine
uygulanmıştır. Ayrıca, Kuleli ve Ural (2015) tarafından dizgeselliğin sekiz adımlık ilk versiyonu bir
tiyatro metni üzerine uygulanmıştır.
2. Yöntem
Bu bölümde, çalışmadaki veri toplama araçları, veri toplama yöntemi ve verilerin analizi yer
almaktadır.
10 Çeviride anlam bozucu eğilimler dizgeselliğinin İngilizce versiyonu için, bkz: Öztürk Kasar ve Tuna (2017).
Turkish Studies
2.1. Veri Toplama Araçları

Bu çalışmada, göstergebilimsel çözümleme için özgün metin olarak Sait Faik Abasıyanık’ın
ilk basımı Varlık Yayınları tarafından 1948 yılında yapılan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
tarafından 2016 yılında beşinci basımı yapılan Lüzumsuz Adam başlıklı öykü kitabına adını veren
Lüzumsuz Adam başlıklı öyküsü kullanılmıştır. Çeviri değerlendirmesi için, Sait Faik Abasıyanık’ın
seçme öykülerinin toplandığı ve A Useless Man başlığıyla İngilizce çevirisinin 2014 yılında basıldığı
ve yine seçme öyküler kitabına adını veren A Useless Man başlıklı öyküsü kullanılmıştır. Bu öykü
kitabının çevirisinde iki çevirmen beraber çalışmışlardır. Öykünün çevirmenleri ayrıca Ahmet Hamdi
Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü başlıklı romanını da beraber İngilizceye çevirmişler ve bu
çeviriden dolayı ödül almışlardır. Bunun yanı sıra, Sabahattin Ali’nin Kürk Mantolu Madonna başlıklı
eserini de bu iki çevirmen birlikte İngilizceye çevirmiştir. Ayrıca, her iki çevirmen bağımsız olarak da
Türkçeden İngilizceye Orhan Pamuk ve Ece Temelkuran gibi yazarlardan edebi çeviriler yapmışlardır.
(M. Freely, kişisel görüşme, Mart 16, 2016).
2.2. Veri Toplama Yöntemi
Özgün metnin göstergebilimsel çözümlemesi için Öztürk Kasar (2009a) tarafından çeviri
göstergebilimi amaçlı derlenen metin çözümleme modeli kullanılmıştır. Çeviri değerlendirmesi için,
Öztürk Kasar (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015) tarafından öne sürülen Çeviride Anlam Bozucu Eğilimler
Dizgeselliği kullanılmıştır.
2.3. Verilerin Analizi
Özgün metnin çözümlemesinde Öztürk Kasar (2009a) tarafından derlenen çözümleme
adımlarının tümü metin üzerine uygulanmıştır ancak epigraf gibi birkaç adıma örnek bulunamamıştır.
Bu çözümleme modeli adımlarından “çevrilecek metnin özelliklerine uygun olanlar” (Tuna ve Kuleli,
2017: s. 262) özgün metinden söylemler verilerek çözümlenmiştir. Bu çözümleme, Öztürk Kasar’ın
(2009a) önerdiği modeldeki sıra ile yapılmıştır. Çeviri değerlendirmesinde, özgün metin ile hedef
metin Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015) önerdiği dizgeselliğe göre karşılaştırılmış ve
anlam bozucu eğilim bulunan söylemler hem özgün metinden hem de hedef metinden karşılaştırmalı
söylemler ile verilerek hangi eğilim olduğu tartışılmıştır.
3. Bulgular
Bu bölüm, özgün metin üzerinde uygulanan metin çözümleme modeli bulguları ve çeviri
değerlendirmesi bulguları olmak üzere iki bölüme ayrılmıştır.
3.1. Göstergebilimsel Çözümleme Bulguları
3.1.1. Kesitleme Bulguları
Öztürk Kasar’a (2009a) göre bir metnin kesitlere bölünmesi metnin çözümlenmesinde kolaylık
sağlamaktadır. “Anlatıcı, bakış açısı, karakter, zaman, uzam, duygu, mantık değişimleri metnin
kesitleme kriterleri olarak kullanılabilir” (Öztürk Kasar, 2009a: 166). Bu çalışmada öykü ana kesitlere
ve alt kesitlere bölünmüştür ve her ana kesite ve alt kesite bir başlık verilmiştir. Ana kesitlerin
ayrılmasında duygu değişimleri ölçüt alınırken, ana kesitlerin alt kesitlerini ayırmada uzam, karakter
ve zaman değişimleri temel alınmıştır. Bazı alt kesitlere ayırmada aynı anda iki veya üç ölçüt de rol
oynamış olsa da sadece en baskın olan ölçüt kullanılmıştır. Tablo 1 öykünün bu çalışmada elde edilen
kesitleme bulgularını vermektedir.
Turkish Studies
608 Mesut KULELİ
Tablo 1: Öykünün kesitleri

Ana Alt kesit Kesitleme ölçütü Özet Satır
kesit Aralığı
Yalnızlık Öykü başlangıcı Anlatıcı yalnız kalmayı sever. 1-3
Mahalle Uzam değişimi Anlatıcı mahallesinden memnundur. 4-17
Marangoz Karakter değişimi Anlatıcı asla marangoza gitmez. 17-23
Kahve Uzam değişimi Anlatıcı her sabah aynı temiz kahveye gider. 24-27
Kahve sahibi Karakter değişimi Anlatıcı, iyi bir kadın olan kahveciyle
27-47
Fransızca konuşur.
HÜKÜM
Kütüphane Uzam değişimi Sokaktaki kütüphaneden Fransızca dergiler alır. 48-52

Tramvay yolu Karakter değişimi Anlatıcı, tramvay yolu insanlarından
53-55
insanı hoşlanmaz ve korkar.
Çorbacı Uzam / Zaman Anlatıcı, Bayram isimli çorbacıda işkembe
56-74
değişimi çorbası içer.
Uyku Uzam / Zaman Fransızca dergiyi okurken uyur, 4.30’da uyanır.
74-78
değişimi
İki numaralı sokak Uzam değişimi Çamurlu ve dar bir sokaktır. Bar, ekmekçi,
78-90
lokanta vardır.
Sağdaki sokak Ana kesitin ilk alt kesiti Anlatıcı bu sokakta rahat yürüyemez. Bunun
91-99
sebebi vardır.
Yahudi kızı Karakter değişimi Bu sokakta anlatıcıyı cezbeden güzel bir
100-112
Yahudi kız vardır.
Sokak Yasağı Zaman değişimi Yahudi kızın karşısındaki marangoz anlatıcının
113-118
sokağa girmesini yasaklar ve tehdit eder.
Fizyolojik Zaman değişimi Anlatıcı bu sokağa girmek istediğinde bazı
119-132
bozukluk olumsuz fizyolojik tepkiler yaşar.
Hayata boş Zaman değişimi Anlatıcı dışarı çıkmak istememeye başlar.
133-138
vermişlik
Mahalle halkı Karakter değişimi Anlatıcının mahallesinde çok zengin olmayan
YÜKÜM
138-157
ve iyi kalpli Yahudiler yaşar.
Meyhanenin dışı Uzam değişimi Bir numaralı sokakta iki meyhane vardır.
158-175
Meyhanelerin önünde taksiciler vardır.
Meyhanedeki Karakter değişimi Meyhaneye her gece, genç kızlara düşkün yaşlı
176-217
adam bir adam gelir ve orada içip uyuyakalır.
Zurnacı Karakter değişimi Meyhanede çalışan şişman bir zurnacı vardır. 217-237
İstanbul’dan korku Uzam değişimi Anlatıcı İstanbul’dan ve kalabalığından korkar. 238-249
Mahalleliye sevgi Karakter değişimi Anlatıcı başına kötü olaylar gelse yine de
250-260
mahallelisinin ona yardımcı olacağını düşünür.
Eski tanıdıklar Karakter değişimi Anlatıcı eski tanıdıklarını görmek istemez 260-271
çünkü ona rahatsız edici sorular sorarlar.
Şehvet Karakter değişimi Anlatıcı Yahudi kızına halen büyük bir şehvet
272-276
duyar.
İstanbul gezisi Ana kesitin ilk alt kesiti Anlatıcı İstanbul’un çeşitli yerlerini gezer. 277-288
GÖNLÜM
Hamam Uzam değişimi Anlatıcı bir hamama girer yıkanır. 288-299

Rahat uyku Zaman/Uzam değişimi Anlatıcı hamamda yıkandıktan sonra eve gider
300-305
ve rahat bir uyku çeker.
Gezi devamı Zaman/Uzam değişimi Anlatıcı uyandıktan sonra İstanbul gezisine
305-310
devam eder.
Hayal Ana kesitin ilk alt kesiti Anlatıcı hayatının son hayalini kurarak kendine
311-317
bir sevgili bulmak ister.
ÖLÜM
İntihar Uzam/Zaman değişimi Anlatıcı sevgili bulduktan bir yıl sonra

Boğaziçi vapurundan denize atlayarak ölmek 317-321
ister.
Turkish Studies
Tablo 1’de görülebileceği üzere, öykü dört ana kesite ayrılmıştır. Birinci ana kesitin başlığı
“Hüküm” olarak düşünülmüştür çünkü anlatıcı bu ana kesitteki 10 alt kesitin tümünde kendi
hükmedebildiği bir hayat yaşayabilmektedir. İsterse yalnız kalabilmekte, sadece mahallesinde
yaşamayı tercih edebilmekte, görüşeceği insanları da kendi seçebilmektedir. Bu duygudan dolayı
birinci ana kesite bu başlık verilmiştir. “Mahalle”, “Kahve”, “Kütüphane” ve “İki numaralı sokak”
başlıklı alt kesitler uzam değişimi ölçütüne göre; “Marangoz”, “Kahve sahibi” ve “Tramvay yolu
insanı” başlıklı alt kesitler karakter değişimi ölçütüne göre; “Çorbacı” ve “Uyku” başlıklı alt kesitler
ise hem uzam hem de zaman değişimi ölçütlerine göre ayrılmıştır. İkinci ana kesitin başlığı “Yüküm”
olarak tercih edilmiştir çünkü anlatıcı bu ana kesitin 13 alt kesitindeki tüm durumları kendi isteği ile
değil, dış dünyanın onu kendi hükmü dışında karşılaştırdığı durumlar, yani istemediği halde yaşamakla
yükümlü olduğu durumlar olarak görmektedir. Bu duygudan dolayı bu ana kesite “Yüküm” başlığı
verilmiştir. “Yahudi kızı”, “Mahalle halkı”, “Meyhanedeki adam”, “Zurnacı”, “Mahalleliye sevgi”,
“Eski tanıdıklar” ve “Şehvet” başlıklı alt kesitler karakter değişimi ölçütüne göre; “Sokak yasağı”,
“Fizyolojik bozukluk” ve “Hayata boş vermişlik” alt kesitleri zaman değişimi ölçütüne göre;
“Meyhanenin dışı” ve “İstanbul’dan korku” başlıklı alt kesitler ise uzam değişimi ölçütlerine göre
ayrılmıştır. Üçüncü ana kesit için “Gönlüm” başlığı kullanılmıştır çünkü bu ana kesitteki dört alt
kesitin tümünde anlatıcı ilk iki alt kesitteki kendi hayatına hükmedebilme ve hayatındaki
yükümlülüklere katlanmak zorunda olma duygularından, gönlü nasıl istiyorsa öyle yaşayabilme
duygusuna geçmiştir. “Hamam” başlıklı alt kesit uzam değişimi, “Rahat uyku” ve “Gezi devamı”
başlıklı alt kesitler ise hem uzam hem de zaman değişimi ölçütlerine göre ayrılmıştır. Öykünün son
ana kesiti için “Ölüm” başlığı tercih edilmiştir. Anlatıcı bu ana kesitte gönlünün istediği gibi yaşama
duygusundan, ölümü arzulama duygusuna geçiş yaptığı için bu ana kesite “Ölüm” başlığı verilmiştir.
“Ölüm” ana kesitinin ilk alt kesiti olan “Hayal” kesitinde anlatıcı hayatında son bir hayale kapılarak
bir sevgili bulmak isterken, “İntihar” başlıklı alt kesit uzam ve zaman değişimi ölçütlerine göre son bir
alt kesit olarak bir önceki alt kesitten ayrılmıştır.
3.1.2. Başlığın Yorumlanması
“Başlık, okurun metindeki anlam evreniyle ilk buluşma noktasıdır… metnin anlamına çok şey
katabilir” (Öztürk Kasar, 2009a: 166). Bu çalışmada çözümlenen öykünün başlığı Lüzumsuz Adam’dır.
Türk Dil Kurumu Çevrimiçi Sözlüğe göre lüzumsuz göstergesi “gereksiz” (TDK, Erişim tarihi:
29.09.2018) olarak açıklanmıştır. Özgün metnin başlığındaki “adam” göstergesi metnin erkek bir
yetişkin üzerine olmasını düşündürürken, “lüzumsuz” göstergesi bu adamın kimsenin işine yaramayan
ve varlığı önemli olmayan bir adam olarak düşünülmesine neden olmaktadır. Tüm öykü Mansur Bey
adlı bir adam üzerine geçmektedir ve bu adam kendi dünyasını yaşamaya çalışan, kimseye olumlu
veya olumsuz bir etkisi olmayan, hatta bu dünyada kendi lüzumsuzluğunu kabullenmiş olacak ki
henüz 50 yaşına gelmeden intihar etmek isteyen bir adamdır. Bu durumda, öykünün başlığı okurun
henüz öykü ile ilk buluşma noktasında öykünün anlam evrenine dair ipuçları verebilmekte, kendi
halinde yaşayan ve yaşamasının gereği de kalmayan bir adam hakkındaki bir öykü beklentisi
yaratmakta ve nihayetinde de bu beklenti gerçek çıkmaktadır.
3.1.3. Temel Söyleyen ve Tasarlanmış Söyleyen
“Metnin teksesli mi yoksa çoksesli mi olduğu … söyleyenlerin birbiriyle çakışması veya yer
değiştirmesi gibi durumların olup olmadığı” da özgün metnin çözümlemesinde yönelinmesi gereken
adımlardan biridir (Öztürk Kasar, 2009a: 167). Yazar, Lüzumsuz Adam öyküsünde anlatıcı olarak
Mansur Bey adında bir karakter yaratmıştır. Öykü baştan sona birinci tekil şahıs ile Mansur Bey
tarafından anlatılmıştır ve Mansur Bey bu öykünün temel söyleyeni olmuştur. Öyküdeki kahveci
kadın, manav, Yahudi kızı, marangoz, zurnacı, meyhanedeki adam gibi karakterler, temel söyleyen
birinci tekil şahıs (Mansur Bey) tarafından tasarlanmış söyleyenlerdir. Öykü, sadece Mansur Bey
tarafından anlatılan teksesli bir metindir, bu yüzden söyleyenlerin birbiriyle çakışması veya yer
değiştirmesi gibi durumlar bulunmamaktadır.
Turkish Studies
610 Mesut KULELİ
3.1.4. Metindeki Bakış Açısı

Öztürk Kasar (2009a) “metnin merak uyandırmak için karakterlerin birinin bakış açısından
anlatıldığını … bilmecenin istenenden erken çözülebileceği durumlarda başka bir karakterin bakış
açısının kullanılabildiğini” (s. 167) ifade etmiştir. Bu öykü, temel söyleyen birinci tekil şahsın bakış
açısıyla anlatılmıştır ve öyküde var olan bilmecelere rağmen farklı bakış açılarına odaklanma söz
konusu olmamaktadır. Tüm metinde sadece temel söyleyene ait bir bakış açısı olması nedeniyle
herhangi bir odak kayması yoktur ve birinci tekil şahıs olan temel söyleyenin (Mansur Bey) bakış açısı
hakimdir.
3.1.5. Hikaye Zamanı ve Söylem Zamanı Arasındaki İlişki
Bir öyküdeki “olayların akışı, kısa anların sayfalarca anlatılıp uzun yılların kısa bir biçimde
anlatıldığı” (Öztürk Kasar, 2009a: s. 168) durumlar saptanmalıdır ve “öykü zamanı ile söylem zamanı
arasında” (s. 168) bir fark bulunabilir. Lüzumsuz Adam öyküsünde “Hüküm” başlıklı birinci ana
kesitin tümü ve “Yüküm” başlıklı ikinci ana kesitin ilk iki alt kesiti geniş zaman, ikinci ana kesitin
üçüncü ve dördüncü alt kesitleri geçmiş zaman, beşinci alt kesitten itibaren ikinci ana kesitin sonuna
kadar yine geniş zaman, üçüncü ana kesit tümüyle geçmiş zaman, dördüncü ana kesit ise tümüyle
geleceğe ait istek kipi ile anlatılmıştır. Her ne kadar öykünün çoğunluğunda geniş zaman kullanılsa da,
hikaye zamanı söylem zamanından daha eskidir çünkü anlatıcı söylem zamanına kadar hayatının
çoğunluğunu kapsayan olayları anlatmaktadır. Öykünün son ana kesitinde ise öykü zamanı söylem
zamanından daha ileri bir zamana aittir. Öyküde kısa bir olayın sayfalarca anlatılması veya uzun süreli
bir olayın birkaç satırda anlatılması gibi bir durumla sıklıkla karşılaşılmamıştır. Ancak, sadece bir
olayın (Marangozun anlatıcının sokağa girmesini yasaklama anı) yedi yıllık bir olaydan (öykünün
üçüncü ana kesitinin ikinci alt kesitindeki yedi yıldır hiç yıkanmamış olması) daha uzun anlatıldığı
saptanmıştır. İkinci ana kesitin üçüncü ve dördüncü alt kesitlerinde, üçüncü ana kesitin tümünde geri
dönüş, son ana kesitin tümünde ise geleceğe dair hayaller bulunmaktadır.
3.1.6. Anlatı İzlenceleri
Bir metinde bir eyleyenin “başlangıç durumunu başka bir duruma dönüştürmek” amacıyla
başlattığı “temel anlatı izlenceleri ve araç anlatı izlenceleri” bulunabilir (Öztürk Kasar, 2009a: s. 168).
Bu araştırmada çözümlenen özgün metinde bir anlatı izlencesi bulunamamıştır. Genelde bir öyküdeki
olayların bir sonuca varmak amacıyla başlatıldığı ve bu yüzden temel veya araç anlatı izlenceleri
içereceği düşünülebilir. Ancak Sait Faik Abasıyanık “son dönem yapıtlarında yaşama sevincinin
solduğu ve yerini hüznün aldığı”, ayrıca “olay tarzı öykülerden durum tarzı öykülere” (İnce, 2009:
s.102) geçiş yaptığı bir anlatım tarzına sahip olmuştur ve bu son dönem öyküsü de olaylardan ziyade
durumlarla örülü bir metin olarak karşımıza çıktığı için çok küçük çaplı araç anlatı izlencesi
denebilecek izlenceler dahi saptanamamıştır.
3.1.7. Eyleyenlerin Kipsel Donanımları
Greimas’ın (1987) eyleyenlerin istemek, bilmek, yapabilmek ve zorunda olmak kiplikleriyle
donanmış olduğu önermesinden hareketle Öztürk Kasar (2009a) özgün metnin çeviri için
çözümlenmesi adımlarına eyleyenlerin kipsel donanımını da dahil etmiştir. “Bu kiplikler özne ve
nesne (söyleyen-dinleyen) arasındaki güç ilişkisini saptamada yardımcı olacaktır ve eğer özne istemek
kipliğine sahipse özerk eyleyen…zorunda olmak kipliğine sahipse bağımlı eyleyen konumundadır”
(Öztürk Kasar, 2009a: s. 168). Ancak, “bir bağlamda özerk ve güçlü olan kişi, diğer bir bağlamda
bağımlı ve güçsüz konumunda olabilir” (Tuna ve Kuleli, 2017: s. 35).
Bu öyküde “Hüküm” başlıklı ana kesitin tümünde temel anlatıcı olan Mansur Bey istemek,
bilmek ve yapabilmek kiplikleriyle donanmış ve özerk eyleyen konumundadır zira ana kesite
“Hüküm” başlığı verilmesinin nedeni Mansur Bey karakterinin her duruma hükmedebilme durumudur.
Ancak öykünün “Yüküm” başlıklı ikinci ana kesitinin birinci alt kesitindeki “Bu sokağa girince
Turkish Studies
hızlanır, önüme bakarak yürür; kızgınmışım, bu sokaktan geçmeye de mecburmuşum gibi yaparım”
(Abasıyanık, 2016: s. 4) cümlesi; üçüncü alt kesitindeki marangozun “Bana baksana, dedi lop incir!
Bir daha buradan geçersen gözünü patlatırım” (ibid, s. 5) cümlesi; dördüncü alt kesitindeki “…akşam
gezintilerinde oradan geçmek arzusuna dayanmak için ne çarpıntılar geçirmedim! Ha şimdi patlatacak
gözümü marangoz, ha şimdi!” (ibid, s. 5) cümlesi; beşinci alt kesitteki “…iki sokak içinde mahpus
gibi oldum” (ibid, s. 5) cümlesi; onuncu alt kesitteki “Yedi senedir bu sokaktan gayri, İstanbul
şehrinde bir yere gitmedim. Ürküyorum” (ibid, s. 9) cümlesi anlatıcının zorunda olmak kipliğine sahip
olduğunu, bu yüzden bağımlı eyleyen olduğunu göstermektedir. Ancak “Gönlüm” başlıklı üçüncü ana
kesitin birinci alt kesitindeki “Dün mahalleden şöyle bir çıkmaya karar verdim… hoşuma da gitti…”
(ibid, s. 10) cümlesi anlatıcının tekrar istemek, bilmek ve yapabilmek kiplikleriyle donanarak özerk
eyleyen olduğunu göstermektedir. Üçüncü ana kesite verilen “Gönlüm” başlığı, anlatıcının istediği
gibi hareket edebilmesi sebebiyledir.
3.1.8. Söyleyenlerin Öznelik Dönüşümleri
Coquet’ye (2007) göre bir söyleyen yargının varlığı durumunda “özne”; yargının kısmen
varlığı durumunda “eşik özne”; yargı yokluğu durumunda ise “yükümsüz özne”11 (s. 37) olabilir.
(Öztürk Kasar (2017; Coquet ve Öztürk Kasar, 2003) bu sınıflandırmadaki yükümsüz özneleri çeviri
göstergebilimi amaçlı sekiz türe ayırmıştır.
Öyküde, ikinci ana kesitin dördüncü alt kesitindeki
“O günden sonra bu sokaktan geçmek dileği de benim için dayanılmaz bir şey
olmaya başladı. Ama ilk günleri akşam gezintilerimde oradan geçmek arzusuna
dayanmak için ne çarpıntılar geçirmedim! Ha şimdi patlatacak gözümü marangoz, ha
şimdi!..” (Abasıyanık, 2016: s. 5)
söyleminde “arzusuna dayanmak için ne çarpıntılar geçirmedim” ifadesi anlatıcının yargı
yokluğu durumunda yükümsüz özne olduğunu, Öztürk Kasar’ın (2017) sınıflandırmasına göre
bedensel dengesizlik durumunda (itkiler türündeki içkin bileşenden kaynaklanan) oluğunu
göstermektedir. Marangoz tarafından sağdaki sokağa girmemesi için tehdit edilen anlatıcı, çok
beğendiği Yahudi kızı görmek için o sokağa girmek ister ancak marangozdan korkusu onu yükümsüz
özne durumuna dönüştürür.
Öyküdeki diğer bir öznelik dönüşümü ise üçüncü ana kesitin sekizinci alt kesitindeki
meyhanedeki yaşlı adam ile ilgilidir.
“İçine dört beş damla tuvalet ispirtosu damlatılmış nar şerbeti getirirler. Bir
daha getirirler…sonra artık bu adam uyumaya başlar. Masaya dirseğini yaslar, uyur.
Yalnız,…kemancı taksime giriştiği zaman gözünü açar, ‘Allah, Allah!’ diye
haykırır…Adam sonra gene uyur… naraya bile kulak asmaz,… meyhane camının
kırıldığı akşamlar o uyur” (Abasıyanık, 2016: s. 7-8).
söyleminde meyhanede uyuyan yaşlı adam tüm seslere rağmen uykusuna devam eder ancak
sadece kemanın sesini duyunca otomatik bir biçimde anlık olarak uyanıp nara atar ve yine uyumaya
devam eder. Yaşlı adamın bu keman sesine verdiği tepkinin yarı yargı yokluğunda verdiği
düşünülebilir zira uyandıktan sonra hemen uyku durumuna geri geçip başka hiçbir seste uyanmaması
“Allah, Allah!” narasını attığı anda eşik özne konumuna geçtiğini göstermektedir. Öztürk Kasar (2017;
Coquet ve Öztürk Kasar, 2003), eşik özneye örnek olarak gece yarısı uykudayken telefon çalarak yarı
bilinç yokluğu ile telefona cevap verme durumunu göstermiştir ve bu söylem de bu örneğe nitelik
olarak yakındır. Öyküde diğer söylemlerin tümünde hem anlatıcının hem de diğer karakterlerin yargı
varlığı durumunda özne konumunda oldukları saptanmıştır.
11 Bu terimlerin çevirisi Prof. Dr. Sündüz Öztürk Kasar’a aittir.
Turkish Studies
612 Mesut KULELİ
3.1.9. Gerçeğe Uygunluk

“Özellikle bilmeceler söz konusu olduğunda gerçeğe uygunluğun çözümlenmesi yazın
metinlerinde önemlidir” (Öztürk Kasar, 2009a: 169). Ancak bir yazınsal metinde gerçeğe uygunluğun
çözümlenmesi için bilmeceler bulunmak zorunda değildir. “Bir gerçeği saklamak için, metin okuru
tekrar tekrar şaşırtır” (Öztürk Kasar, 2009a: 169) ve böylece okurda yanlış beklentiler doğurarak
gerçeğin ortaya çıkmasını askıya alır.
Lüzumsuz Adam başlıklı öyküde, temel söyleyen metnin sonunda ortaya çıkan bir gerçeği
askıya almak için okura bazı tuzaklar kurar. Öykünün üçüncü ana kesitinin ikinci alt kesitinde “Yedi
senedir yıkanmamıştım. Yıkanmak aklıma bile gelmemişti” (Abasıyanık, 2016: s. 10) anlatıcının pis
bir karakter olduğunu göstermektedir. Ancak öyküde birinci ana kesitin dördüncü alt kesitindeki
“Sabahları kalktım mı koşarım doğru bir kahveye. Bu kahve tertemiz” (Abasıyanık, 2016: s. 2)
cümlesi; birinci ana kesitin sekizinci alt kesitindeki “Temiz adam, çorbası da iyidir. Dükkanı öteki pis
işkembeci dükkanlarına benzemez” (ibid, s. 3) cümleleri; ikinci ana kesitin sekizinci alt kesitindeki
“Üstü başı gayet temizdir. Elleri, saçları, bıyıkları itinalıdır” (ibid, s. 7) cümleleri ve üçüncü ana
kesitin ilk alt kesitindeki “Hoşuma da gitti bir bakıma: Temiz asfalt, kocaman yollar” (ibid. 10)
üçüncü ana kesitin ikinci alt kesitine kadar okurda anlatıcının temizliğe önem veren bir karakter
olduğu beklentisi doğurur. Bu durumda öyküde görünen, anlatıcının temizliğe önem veren, temiz biri
olduğu; ancak olan gerçekte pis bir adam olduğudur.
Diğer bir görünen ve olan arasındaki fark ise anlatıcının kendi mahallesinde yaşarken asla
mahallesi dışına çıkmadığı algısıdır. Temel söyleyen öyküdeki tüm gerçekleri bilmekteyken, birinci
ana kesitin ikinci alt kesitinde “Mahallemden pek memnunum. Yedi senedir çıkmadım oradan desem
yeri” (ibid, s. 1) cümleleri, ikinci ana kesitin onuncu alt kesitindeki “Yedi senedir bu sokaktan gayri,
İstanbul şehrinde bir yere gitmedim. Ürküyorum. Sanki döveceklermiş, linç edeceklermiş…” (ibid, s.
9) cümleleri anlatıcının mahallesinden asla dışarı çıkmayan bir karakter olduğuna yönelik
algılanıyorken, üçüncü ana kesitin birinci alt kesitinden itibaren anlatıcının İstanbul’da çok sayıda
değişik yerlere gezmeye gitmesi bu algıların yanlış olduğunu ortaya çıkarmaktadır. Öyleyse algılanan
ve gerçek arasındaki ikinci fark, algılanan ve görünenin anlatıcının kendi mahallesinden asla dışarı
çıkmaması, gerçekte olan ise anlatıcının İstanbul’un pek çok yerinde gezinti yapmasıdır.
3.1.10. Yerdeşlikler
Greimas (Greimas ve Courtés, 1979) nükleer fizik alanından “isotopies” (yerdeşlik) terimini
metin çözümleme kapsamında ödünç almıştır ve bunu “aynılık, homojenlik” anlamında kullanmıştır.
“Bir metindeki yerdeşlik ortak anlamlama özelliklerine sahip olan yineleyici unsurlar yoluyla elde
edilir” (Öztürk Kasar, 2009a: s. 169). “Metinde belli bir unsur üzerine yineleme söz konusuysa, bunun
belli bir amaca yönelik olma” (Tuna ve Kuleli, 2017: s. 37-38) ihtimali düşünülebilir ve bu yüzden
özgün metindeki yerdeşlik çözümlenmelidir.
Bu çalışmadaki özgün metinde “yalnızlık” yerdeşliğine ulaşılmıştır. Öykünün birinci ana
kesitinin birinci alt kesitinde geçen “Ben bir acayip oldum. Gözüm kimseyi görmüyor, kimsenin
kapımı çalmasını istemiyorum” (Abasıyanık, 2016: s. 1) cümleleri; ikinci ana kesitin beşinci alt
kesitindeki “Ne bir kadın yüzüme bakar, ne portakalın beş kuruştan yirmi beş kuruşa fırlaması beni
ilgilendirirdi…İki sokak içinde mahpus gibi oldum” (ibid, s. 5) cümleleri; ikinci ana kesitin yedinci alt
kesitindeki “…sanki uzak bir kadınsız memleketten buralara düşmüşüm de beraber geceyi geçirecek,
derdimi paylaşacak bir kadın arıyormuşum gibi… gelen geçene bakar dururum” (ibid, s. 6-7)
cümleleri; , ikinci ana kesitin onuncu alt kesitindeki “Yedi senedir bu sokaktan gayri, İstanbul şehrinde
bir yere gitmedim. Ürküyorum. Sanki döveceklermiş, linç edeceklermiş…” (ibid, s. 9) cümleleri;
ikinci ana kesitin on ikinci alt kesitindeki “Hele eski tanıdıkları hiç görmek istemiyorum” (ibid, s. 9)
cümlesi; ikinci ana kesitin son iki alt kesitindeki “Serserilikten değil, kendimden vazgeçtim… Kendi
peşimi bile bıraktım” (ibid, s. 10) cümleleri ortak unsur olarak “yalnızlık” yerdeşiliğini anlatmaktadır.
Turkish Studies
Görüldüğü üzere öyküde altı defa tekrarlanan “yalnızlık” yerdeşliği yazar tarafından bilinçli olarak
seçilmiş olabilir ve bu yüzden çeviri değerlendirmesi öncesi özgün metnin çözümlemesine dahil
edilmiştir.
3.1.11. Metnin Çoğul Okuma Ekseni
“Bir metin, anlamlama zenginliğine bağlı olarak birden fazla okumaya uygun olabilir” (Öztürk
Kasar, 2009a: 170). Lüzumsuz Adam başlıklı öykü aynı zamanda 1940 ve 1950 yılları İstanbul’undaki
demografik yapıyı ele alan bir metin olarak da okunabilir. Birinci ana kesit beşinci alt kesitteki “Sahibi
Frenk’le Yahudi kırması bir hatundur. Dünyalar kadar iyi bir kadın” (Abasıyanık, 2016: s. 2)
cümleleri; ikinci ana kesitin altıncı alt kesitindeki “Hele Yahudiler!.. Ne iyi, ne tatlı, ne civcivli, ne
hayatı sever insanlar!.. Mahallemin Yahudileri öyle pek zengin takımı değil” (ibid, s. 5-6) cümleleri ve
ikinci ana kesitin on birinci alt kesitindeki “Mahalle gene ne olsa mahalledir…Portakalcı Salomon
çürük portakalları çıplak Yahudi çocuklarına nasıl dağıtıyorsa, ben geçerken de iki tane avucuma
koyacak” (ibid, s. 9) cümleleri o yılların İstanbul’unda farklı sosyal ve dinsel gruplara ait etnik
grupların barış içinde bir arada yaşayabildiğini ve mahalle geleneğine sahip çıkıp kendi
mahallelerindeki insanları koruyup sevdiklerine dair göstergeler olarak düşünülebilir. Böylece bu öykü
1900lerin ortasında İstanbul’daki demografik yapıya dair bir okuma olarak da anlamlanabilir.
3.1.12. Bilmeceler
Çalışmada çözümlenen öykünün bazı anlatı teknikleri yoluyla bilmeceler ile örülü olduğu
bulunmuştur. “Bilmeceler bir yazınsal metinde çeşitli anlatı teknikleri yoluyla ortaya çıkar… bazen
temel söyleyen bilmecelerin erkenden açığa çıkmaması için birden fazla anlatı tekniğini peş peşe
kullanabilir” (Öztürk Kasar, 2009a: 170). Burada ifade edilen anlatı tekniklerinden “önceleme, sona
olta atma, söylemlerin kaynaştırılması, kısmi yanıt verme” (ibid, s. 170) teknikleri okurun bilmeceleri
çözmesine yardım ederken, “aldatmaca, gerçeğin askıya alınması, yanlış yanıt, konudan sapma” (ibid,
s. 170) teknikleri okurun bilmecenin cevabına ulaşmasını geciktirir.
Lüzumsuz Adam başlıklı öykünün birinci bilmecesi marangoz olayıdır. Birinci ana kesitin
üçüncü alt kesitinde birinci tekil şahıs olan anlatıcı “Marangozlara hiç işim düşmedi… Öyle ya, tam
kırk sekiz senedir marangoza işim düşmesin” (Abasıyanık, 2016: s. 1) söylemiyle hayatında neredeyse
hiç marangoz bile görmediğini ima etmektedir ve okurda bu beklentiyi yaratmaktadır. Ancak ikinci
ana kesitin üçüncü ve dördüncü alt kesitlerindeki “Baksana bana, dedi lop incir! Bir daha buradan
geçersen gözünü patlatırım!... Ha şimdi patlatacak gözümü marangoz, ha şimdi” (ibid, s. 5) söylemleri
aslında temel söyleyenin bir marangozla önemli bir olay yaşadığını ve bu olayın artık o sokaktan
geçmemesine neden olan bir olay olduğunu bildiğini, ancak birinci ana kesitin üçüncü alt kesitindeki
söylem ile bu gerçeğin ortaya çıkmasını aldatmaca anlatı tekniği ile geciktirdiği düşünülebilir.
Öyküdeki diğer bir bilmece ise anlatıcının gerçekte pis bir insan olduğudur. Anlatıcı, okurun
bu gerçeği öğrenmesini çeşitli söylemlerde geciktirdiği bulunmuştur. Öyküde birinci ana kesitin
dördüncü alt kesitindeki “Sabahları kalktım mı koşarım doğru bir kahveye. Bu kahve tertemiz”
(Abasıyanık, 2016: s. 2) cümlesi; birinci ana kesitin sekizinci alt kesitindeki “Temiz adam, çorbası da
iyidir. Dükkanı öteki pis işkembeci dükkanlarına benzemez” (ibid, s. 3) cümleleri; ikinci ana kesitin
sekizinci alt kesitindeki “Üstü başı gayet temizdir. Elleri, saçları, bıyıkları itinalıdır” (ibid, s. 7)
cümleleri ve üçüncü ana kesitin ilk alt kesitindeki “Hoşuma da gitti bir bakıma: Temiz asfalt, kocaman
yollar” (ibid. 10) söylemleri anlatıcı tarafından pis olduğu gerçeği bilinmesine rağmen sanki temizliğe
önem veren ve tertipli bir karakter olduğu düşüncesi okura işlenerek aldatmaca tekniği olarak
kullanılmış ve temiz bir anlatıcının söylemlerini okuduğunu düşünen okur, ancak öykünün üçüncü ana
kesitinin ikinci alt kesitinde “Yedi senedir yıkanmamıştım. Yıkanmak aklıma bile gelmemişti”
(Abasıyanık, 2016: s. 10) söyleminde gerçeği öğrenir. Bu durumda, gerçeği öğrenmeyi geciktiren ve
okuru tam tersi bir beklentiye sürükleyen bu söylemler aldatmaca anlatı tekniğine örnek gösterilebilir.
Turkish Studies
614 Mesut KULELİ
Öyküdeki üçüncü bilmece, anlatıcının mahallesi dışına çıkmaması olayıdır. Birinci ana kesitin
ikinci alt kesitinde “Mahallemden pek memnunum. Yedi senedir çıkmadım oradan desem yeri” (ibid,
s. 1) cümleleri ve ikinci ana kesitin onuncu alt kesitindeki “Yedi senedir bu sokaktan gayri, İstanbul
şehrinde bir yere gitmedim. Ürküyorum. Sanki döveceklermiş, linç edeceklermiş, paramı
çalacaklarmış…” (ibid, s. 9) cümleleri anlatıcının mahallesinden asla dışarı çıkmayan bir karakter
olduğuna yönelik bir beklenti yaratmaktadır. Temel söyleyen olan birinci tekil şahıs anlatıcısı gerçeği
biliyor olmasına rağmen üçüncü ana kesitin birinci alt kesitinden itibaren anlatıcının İstanbul’da çok
sayıda değişik yerlere gezmeye gitmesi bilmecesini okurun anlamasını son ana kadar geciktirmek için
aldatmaca anlatı teknikleri kullanılmıştır.
Öyküdeki son bilmece ise öykünün sonunda (dördüncü ana kesitin ikinci alt kesiti) anlatıcının
intihar etmek istemesi olayıdır. İlk üç bilmecede okuru oyalayan aldatmaca teknikleri kullanılırken, bu
son bilmecede önceleme anlatı tekniği kullanılmıştır. Birinci ana kesitin birinci alt kesitinde “Gözüm
kimseyi görmüyor, kimsenin kapımı çalmasını istemiyorum” (ibid, s. 1) cümlesi; ikinci ana kesitin on
ikinci alt kesitindeki “Serserilikten değil, kendimden vazgeçtim” (ibid, s. 10) cümlesi ve ikinci ana
kesitin on üçüncü alt kesitindeki “Kendi peşimi bile bıraktım” (ibid, s. 10) cümlesi, dördüncü ana
kesitin ikinci alt kesitinde, yani öykünün sonunda “Bir sene sonra da öleyim. Bineyim bir Boğaziçi
vapuruna günün birinde… kimseler yoksa, denizin içine bırakıvereyim kendimi” (ibid, s. 11)
söylemine öncelemedir çünkü anlatıcı okurda “kimsenin kapımı çalmasını istemiyorum, kendimden
vazgeçtim, kendi peşimi bıraktım” göstergeleriyle bu dünyaya bıkmış olduğu ve ölümü, intiharı
planlayabileceği beklentisi yaratmaktadır. Öykü sonunda bu beklenti gerçek çıkmaktadır.
3.1.13. Sözleşmeler
“Sözleşmeler metnin öznelerarası yapısını anlamlamada önemli bir rol oynarlar …
sözleşmenin taraflarının eşit konumda olup olmadıklarını, değillerse hangisinin egemen hangisinin
ezilen konumunda olduğunu sözleşmeleri çözümleyerek alımlayabiliriz” (Öztürk Kasar, 2009a: 170).
Bu çalışmadaki öyküde karakterler arasında sözleşmeler bulunmuştur.
Öykünün ikinci ana kesitinin “Meyhanedeki adam” başlıklı sekizinci alt kesitindeki “O kadın
beybabaya kokteyl ısmarlatır” (Abasıyanık, 2016: s. 7) cümlesinde meyhanede çalışan kadın ile yaşlı
adam arasında bir sözleşme bulunmaktadır. Bu sözleşmede yaşlı adam kazançlı çıkan taraftır çünkü
genç yaştaki kadınlara olan düşkünlüğünü tatmin edecektir. Aynı zamanda meyhanede çalışan kadın
da ekonomik bir kazanç beklemektedir çünkü ısmarlattığı kokteyl karşılığında çalıştığı yere para
kazandıracaktır. Bu sözleşmede, yaşlı adam egemen tarafken, çalışan kadın ezilen taraftır çünkü
adamın parası vardır ve çalışan kadın ancak yaşlı adamın parası sayesinde para kazanabilecektir.
Öyküdeki diğer bir sözleşme ikinci ana kesitin “Sokak yasağı” başlıklı üçüncü alt kesitinde
“Bana baksana, dedi lop incir! Bir daha buradan geçersen gözünü patlatırım” (ibid, s. 5). cümlesinde
saptanmıştır. Bu sözleşmenin tarafları marangoz ve anlatıcıdır. Marangoz egemen tarafken, anlatıcı
(Mansur Bey) ezilen taraftır. Marangozun elde edeceği kazanç, dostu esmer Yahudi kıza Mansur
Bey’in bir daha bakamayacak olmasıdır.
3.1.14. Metindeki Semboller
Öztürk Kasar’a (2009a) göre “imgeler, mecazlar, semboller ve yan anlamlar metnin estetik
değerine büyük katkı sağlayabilir…ancak semboller kültürün bir parçası olması sebebiyle özgün
metindeki kültürel bir sembol hedef metin kültürü için yazın çevirisinde bir engel oluşturabilir” (s.
171). Lüzumsuz Adam öyküsünde de kültürel semboller ağır basmaktadır. Metnin çevirisi için bu
kültürel sembollerin çözümlenmesi gerekmektedir.
İlk sembolik öğeler, birinci ana kesitin “Kahve sahibi” başlıklı beşinci alt kesitinde anlatıcının
Yahudi kadının kahvesinde kadın ile Fransızca sohbetlerinde karşımıza çıkmaktadır. “Mösyö,
komantalevu, vıy, ön kapuçina, sesa” göstergeleri Fransızca yazıldığı gibi değil, telaffuzlarıyla metne
Turkish Studies
işlenmiştir ve Türkçe fonetiğine uygun yabancı kelimeler olarak alımlanmaktadır. Metnin çevirisinde
bu sembolik öğelerin korunup korunmadığı bu çözümlemeye göre değerlendirilebilir.
Diğer bir kültürel sembolik öğe, birinci ana kesitin “Çorbacı” başlıklı sekizinci alt kesitinde
özel isimlerde karşımıza çıkmaktadır. Çorbacının adı Bayram’dır, ancak anlatıcı “İsmi ister Bayram,
ister Muharrem olsun” (Abasıyanık, 2016: s. 3) söyleminde alternatif ismi de Türk-İslam kültüründe
bayram gibi önemli bir zamanı anlatan muharrem ayından seçmiştir. Hedef dil kültüründe bu sembolik
öğelerin olmaması çeviride bir zorluk getirebilir.
Birinci ana kesitin “Uyku” başlıklı dokuzuncu alt kesitinde karşılaştığımız “elifi elifine”
göstergesi Türk Dil Kurumu Çevrimiçi Sözlüğünde “tam, tam olarak, noktası noktasına” (TDK,
Erişim tarihi: 30.09.2018) olarak tanımlanmıştır. Bu gösterge bir önceki örnekte olduğu gibi İslam
dünyasındaki bir sembole atıf yapmaktadır. “Elif” sembolü Arapça’nın birinci harfi olması sebebiyle,
“tam olarak” anlamına gelen “harfi harfine” anlamını verebilmek için özgün metin kültüründe çok
önemli bir kültürel ve dini sembol olarak kullanılmıştır.
Birinci ana kesitin “İki numaralı sokak” başlıklı onuncu ve son alt kesitinde geçen “… garip
adamlarla kadınlar geliyor. Belki de kurbağa, fare, karga, kedi, köpek, insan eti yiyorlar” (Abasıyanık,
2016: s. 4) cümlesi yine kültürel sembollerle donatılmıştır. Tüm büyük dinlerde insan eti yemek izin
verilmeyen bir durumken, kurbağa, kedi ve köpek eti Türk kültüründe yiyecek olarak tüketilmeyen
ancak diğer kültürlerde yiyecek olarak tüketilebilen etlerdir. Fakat bu söylemin öncesinde yer alan “…
bu lokantada, memnu meyvalarla yemekler satılır” (Abasıyanık, 2016: s. 4) söylemindeki ‘yasak’
anlamına gelen ‘memnu’ göstergesi, hangi kültürden olursa olsun erek metin okuruna, kaynak metin
kültüründe bu hayvanların etlerinin yenmediğini açıkça belirtmektedir.
İkinci ana kesitin “Meyhanedeki adam” başlıklı sekizinci alt kesitinde geçen “beybaba”
göstergesi de kültürel bir semboldür. Türk kültüründe yaşlı erkeklere hitap etmek için bazen alay,
bazense saygı amaçlı kullanılan bu sembol, diğer kültürlerde bir karşılığa sahip olmayabilir. Aynı alt
kesitte “Fuzuli’den beyitler” göstergesi geçmektedir. Türk okurlar için önemli bir edebi şahsiyet olan
ve beyitleriyle tanınan Fuzuli isimli şairden beyitler okumak genellikle eğitimli veya yaşı ileri
bireylerle bağdaştırılan bir semboldür. Hedef metin kültüründe Fuzuli Türk kültüründeki kadar
tanınmadığı ve göstergeyi alımlayabilmek için ancak geniş çaplı araştırmalar yapılması gereği ve
Fuzuli’den beyitler okumak göstergesi aynı sembolik değeri taşımayacağı için bu kültürel sembol de
çeviride zorluk oluşturabilmektedir. Yine aynı alt kesitte yaşlı adamın uyurken keman taksiminde bir
anlığına uyanarak “Allah, Allah!” nidası atması da kültüre özgü bir semboldür. Türk kültüründe
efkarlı şarkılar veya türküler dinlerken “Allah!” diye nidalar atılması özellikle erkekler arasında
yaygın bilinen bir durumken, başka kültürlerde bu gibi bir sembol kullanılmıyor olabilir.
İkinci ana kesitin “Zurnacı” başlıklı alt kesitinde kullanılan “zurnacı” ve “dümbelekçi”
göstergeleri Türk kültüründe neredeyse her birey tarafından alımlanabilen ve çeşitli çağrışımları olan
sembollerken, özellikle batı kültürlerinde alımlanması zor ve çağrışımları bulunmayan semboller
olabilir. Bu iki kültürel sembolün çevirisi özellikle batı kültürleri için problem yaratabilir.
İkinci ana kesitin “Şehvet” başlıklı son alt kesitinde anlatıcının Yahudi kızdan bahsederken
“marangozun dostu” ifadesindeki “dost” göstergesi iki anlama sahip olarak kullanılmış olabilir. Daha
önceki bir alt kesitte anlatıcının Yahudi kızın olduğu sokağa girerek ona bakmasını engellemek için
onu tehdit eden marangoz bu söylemde Yahudi kızın dostu olarak ifade edilmiştir. Türk Dil Kurumu
Çevrimiçi Sözlüğü “dost” göstergesi için “güvenilen, yakın arkadaş” ve “erkek veya kadının evlilik
dışı ilişki kurduğu kimse, zamazingo” (TDK, Erişim tarihi: 30.09.2018) karşılıklarını vermektedir. Bu
durumda bu söylemdeki “dost” göstergesinin yakın arkadaş anlamında mı yoksa evlilik dışı ilişki
kurulan kimse anlamında mı olduğu Türk okur için ikircikli bir anlama sahip olmaktadır. Bu ikircikli
durum, marangozun anlatıcıyı sokaktan niçin kovduğuna dair farklı yorumlar ortaya çıkmasına neden
olmaktadır. Bu durum da Türk kültüründe alımlanabilen bir durumken, diğer kültürlerde “dost”
göstergesinin benzer bir kültürel sembol olarak kullanılmaması söz konusu olabilir.
Turkish Studies
616 Mesut KULELİ
3.1.15. Alımlayan Öznenin Anlam Oluşumuna Katkısı

“Söyleyenler göstergebilimi, söylemi ben unsuruyla olduğu kadar sen unsuruyla da
ilişkilendirir… bazı yazarlar anlamlamaya okuru da dahil ederler” (Öztürk Kasar, 2009a: s. 171). Bu
çalışmada çözümlenen öyküde yazarın temel söyleyen birinci tekil şahıs yoluyla dolaysız olarak
alımlayan özne olan okura hitap ettiği ve okuru anlam üretiminde yer alması için teşvik ettiği bazı
söylemler vardır. İkinci ana kesitin “Sağdaki sokak” başlıklı birinci alt kesitinde temel söyleyen
“Neden mi? Anlatayım:” (Abasıyanık, 2016: s. 4) söylemi ile doğrudan alımlayan özne olan okura
hitap etmektedir. Üçüncü ana kesitin “Hamam” başlıklı ikinci alt kesitinde temel söyleyen “Ne olursa
olsun, artık kepazeliği ele aldık, onu da söyleyeyim:” (ibid, s. 10) söylemiyle de alımlayan özne olan
okuru anlam üretimine dahil etmiştir. Son olarak, dördüncü ana kesitin “Hayal” başlıklı birinci alt
kesitinde temel söyleyen “Bir ara ne düşündüm bilir misiniz?… O sazlı gazino yok mu hani, söz
açtığım?” (ibid, s. 11) söylemleriyle de alımlayan özneye hitap etmektedir. Böylece, “okur sadece bir
seyirci olmayı bırakıp metnin yazarı ile anlam üretiminde bir iletişime dahil olur. Bu iletişim
alımlayan özne konumuna geçen çevirmen ile yazar arasında da olmalıdır” (Öztürk Kasar, 2009a:
171).
3.1.16. Epigraflar
Genette’in “epigraf” tanımlamasından yararlanan Öztürk Kasar (2009a) “metnin başındaki
epigrafın çeşitli işlevleri olabileceğini… metne tat katabileceğini ve oluşturdukları ilişkiler ile
metindeki anlam oluşumuna katkıda bulunabileceklerini” (s. 171-172) ifade etmiştir. 2016 yılındaki
basımda bulunan diğer öyküler gibi, öykü kitabına adını veren Lüzumsuz Adam öyküsünde de epigraf
bulunamamıştır.
3.1.17. Metni Çevreleyen Öğeler
Öztürk Kasar’a (2009a) göre “metni çevreleyen öğeler yazar veya editör tarafından yazılan ön
söz ve son söz, ithaf, çizim, resim,…kitabın kapak tasarımı ve son olarak kitabın tanıtımı için
kullanılan posterler” (s. 172) olabilir ve bu öğeler metnin anlam evrenine ulaşmada önemli olabilir.
Çalışmada kullanılan Lüzumsuz Adam öyküsünün 2016 yılındaki basımında yazar tarafından
yazılmış bir ön söz veya son söz bulunmamaktadır. Ancak editör tarafından Sait Faik Abasıyanık’ın
biyografisi ve tüm eserlerinin basım tarihinden sonra, ölümünden önce mal varlığını Darüşşafaka’ya
bağışladığını ifade eden ve Darüşşafaka Vakfı’nı tanıtan bir ön söz eklenmiştir. Böylece Sait Faik
Abasıyanık’ın zenginlik peşinde koşan değil, hayır ve yardım peşinde koşan bir birey olduğu
anlaşılmaktadır. Son sözde ise Sabahattin Kudret Aksal tarafından 1954 Haziran tarihinde Doğu ve
Batı Dergisi’nde yayınlanan Sait Faik’in Ardından başlıklı, Sait Faik Abasıyanık’ın yazı özellikleri ve
hayatındaki bazı kesitlerden oluşan bir metin yer almaktadır. Öyküde veya öykü kitabında herhangi bir
ithaf bulunmazken, arka kapakta son sözdeki Sabahattin Kudret Aksal’ın metninden kısa bir bölüm,
onun üzerinde de Sait Faik Abasıyanık’ın yanında bir köpekle birlikte çekildiği, son derece sade ve
halktan bir insan olduğunu gözler önüne seren bir fotoğrafı yer almaktadır. Kitabın ön kapağında
Lüzumsuz Adam başlığının altında belki de bu öykünün anlam evrenini okura daha kapakta
açıklayabilecek bir çizim bulunmaktadır. Kapağı açık bir kafes ve içinde siyah bir kuş bulunmaktadır.
Bu siyah kuş, Lüzumsuz Adam öyküsündeki anlatıcının (Mansur Bey) içinde bulunduğu melankolik
durumu ve yalnızlığını simgeliyor olabilir. Ayrıca kapağı açık kafes, İstanbul gibi yüzlerce gezilecek
yeri olmasına rağmen sadece mahallesine kendini kısıtlamış olan Mansur Bey ile ilişkilendirilebilir.
Açık kapaktan çıkarak sınırsız uçma imkanı olan ama buna rağmen kafeste kaldığı çizilen kuş da
Mensur Bey’in öyküdeki duygu hali içindedir. Son olarak, öykü kitabının hem ön hem de arka
kapakları kahverengi renkte tasarlanmıştır. Kahverengi genellikle sonbahar ile ilişkilendirilmektedir ve
hüznün, hayatın durağanlığa geçmesinin rengi olarak düşünülmektedir. Öyküdeki Mensur Bey de
hayattaki pek çok şeyden, hatta kendinden bile vazgeçmiş bir karakter olarak hayatına son vermek
Turkish Studies
istemektedir. Sürekli olarak hüzün durumlarının anlatıldığı Lüzumsuz Adam öyküsünün kapak renginin
kahverengi olmasıyla ilişkilendirilebileceği düşünülebilir.
3.1.18. Metinlerarasılık ve Üstmetin İlişkileri
“Bir yazınsal metin diğer metinler ile ilişkiler kurabilir…diğer metinlerin yeniden yazımı da
olabilirler” (Öztürk Kasar, 2009a: s. 172). Metinlerin sosyal, kültürel, ekonomik, tarihi veya diğer
edebi unsurlara yaptığı göndermeler ve bu şekilde ortaya çıkan metinlerarasılık ilişkileri çeviri için
önemli olabilir ve çözümlenmesi çeviriye katkı sağlayabilir.
Lüzumsuz Adam öyküsünde de metinlerarası ilişkiler saptanmıştır. Birinci ana kesitin “Kahve”
başlıklı alt kesitindeki “Bu kahve tertemiz, yedi sekiz masadan ibarettir. Sessiz insanlar gelir gider. Bir
köşede bezik, kaptıkaçtı, satranç oynarlar” (Abasıyanık, 2016: s. 2) söyleminde kahvelerde oynanan
kağıt oyunlarında bezik ve kaptıkaçtıya gönderme varken, aynı zamanda kahvelerde satranç
oynandığına da bir gönderme bulunmaktadır ve bu söylemdeki metinlerarasılık ilişkisi sosyal
unsurlara yapılan bir gönderme ile elde edilmiştir. Birinci ana kesitin “Uyku” başlıklı alt kesitindeki
“Kamusu Fransevi karşımda, satın aldığım mecmuanın resim altlarını Türkçe edeyim derken
uyuyakalırım” (ibid, s. 3) söylemindeki Kamusu Fransevi göstergesi metinlerarası bir gönderme
olarak düşünülmüştür. Mülayim (1983) Kamus-u Fransevi’nin Şemseddin Sami tarafından yazılmış
bir Fransızca-Türkçe lügat kitap olduğunu belirtmiştir. Bu durumda, bu söylemde diğer bir edebi esere
yapılan gönderme ile metinlerarasılık ilişkisi kurulmuştur. İkinci ana kesitin “Meyhanedeki adam”
başlıklı alt kesitindeki “Sonra Fuzuli’den beyitler okur” (Abasıyanık, 2016: s. 7) söylemindeki
“Fuzuli” göstergesi bir metinlerarası gönderme oluşturmuştur. “Klasik Türk şiirinin zirve
şahsiyetlerinden biri şüphesiz Fuzûlî'dir” (Cafer, 2012: s. 167). Bu durumda, belirtilen söylemde diğer
bir edebi unsura gönderme yapılarak metinlerarasılık ilişkisi elde edilmiştir. Aynı alt kesitte, “Laz
meyhane sahibi” (Abasıyanık, 2016: s. 8) göstergesi de Türkiye’de özellikle Karadeniz Bölgesi
kökenli olan Laz toplumuna gönderme yapmaktadır. Bu söylemdeki metinlerarası ilişki, sosyal bir
gönderme ile elde edilmiştir. Ayrıca öyküde İstanbul’daki pek çok yere de gönderme bulunmaktadır.
Temel söyleyenin gezdiği yerleri anlatırken Unkapanı, Saraçhane, Su kemeri, Maçka, Gazenferağa
Medresesi, Kıztaşı, Fatih, Teşvikiye, Arnavutköy gibi yer isimleri ve Boğaziçi vapuru göstergesi
İstanbul’da bulunan yer ve unsurlara yapılan göndermelerdir ve metinlerarasılık ilişkisi
oluşturmaktadır.
3.2. Çeviri Değerlendirmesi
Çeviri değerlendirmesi sonucunda anlam bozucu eğilim saptanan söylemler izleksel bir
yaklaşımla değil, öyküdeki kronolojik sıraya göre verilmiştir. Çeviri değerlendirmesi sonuçlarının
kronolojik olarak verilmesinin nedeni, anlam bozucu eğilim saptanan bazı söylemlerin bir önceki
söylem ile ilişkili olması ve bir söylemdeki anlam bozucu eğilimin açıklamasını yaparken kendinden
izleksel olarak farklı ancak eğilimi açıklama bakımından bir önceki söyleme başvurmanın daha kolay
açıklanabilir bir nitelik katmasıdır. Çevirisinde anlam bozucu eğilim saptanan her söylem,
karşılaştırma kolaylığı bakımından hem özgün metindeki diliyle hem de çeviri metindeki diliyle
verilmiştir.
Söylem 1:
“Öyle ya, tam kırk sekiz senedir marangoza işim düşmesin.”
(Abasıyanık, 2016: s. 1)
“In forty years I haven’t once needed a carpenter, that’s just the way it is.”
Turkish Studies
618 Mesut KULELİ
Bağlam 1’deki “kırk sekiz” göstergesi, temel söyleyen olan Mansur Bey’in yaşını ortaya
koymaktadır. Bu yaş, anlatıcı Mansur Bey’in öykünün ileri bölümlerinde yedi yıldır yıkanmaması,
sürekli kendi mahallesinde yaşaması ve eski arkadaşlarına yaptığı göndermeler bakımından anlam
evrenine katkısı olan bir göstergedir. Çeviri metinde bu göstergenin “forty” (kırk) olarak çevrildiği
görülmektedir. Bu durum, Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015) dizgeselliğine göre kaynak
metindeki söylem veya göstergeyle ilintisinin devam etmesi ancak ortaya çıkan yanlış anlam sebebiyle
anlamın bozulması eğilimi olarak gösterilebilir. Ayrıca bu söylem metin çözümlemesindeki bilmeceler
bakımından önemlidir çünkü bu söylem, aldatmaca anlatı tekniği içermektedir ve bu anlatı tekniğinin
erek kültür metnine nasıl aktarıldığını saptamak için bu söylem çeviri değerlendirmesine dahil
edilmiştir.
Söylem 2:
“Sabahları kalktım mı koşarım doğru bir kahveye.”
“Once out of bed, I head straight for the cafe.”

Özgün metindeki “koşarım doğru bir kahveye” söylemindeki “bir kahve” göstergesi, belirli bir
kahve olarak değil, herhangi bir kahve olarak yorumlanmaktadır. “Bir sayı adı, bir adın önünde sayı
sıfatı olarak da belirsiz sıfat olarak da kullanılır. Yalnız bir, sayı sıfatı olarak kullanıldığında
vurguludur…Belirsiz sıfat olduğunda vurgusuzdur; ‘herhangi bir’ anlamı verir. Bu farkı cümledeki
anlam yapısı da ortaya koyabilir” (Korkmaz, 2009: s. 396). Çeviri metindeki “the cafe” göstergesinde
kullanılan “the” ise “dinleyici veya okurun hangi şeyden bahsedildiğini bildiği durumlarda ismin
önünde kullanılan bir belirteçtir” (Swan, 1995: s. 57). Özgün metinde bu söylemden sonraki söylemde
bu belirsizlik ortadan kalkmakta ve hangi kahveden bahsedildiği anlatılmaktadır. Ancak özgün
metindeki bu söylemde belirsiz bırakılan “kahve”, çeviri metinde özgün metinde olduğundan daha
önce belirli bir kahveye atıf yaparak “the cafe” göstergesi ile çevrilmiş ve çevirmen söyleme kendi
yorumunu eklemiştir. Çevirmenin bir göstergeye yönelik aşırı yorum yapması Öztürk Kasar (Öztürk
Kasar ve Tuna, 2015) tarafından anlamın aşırı yorumlanması eğilimi olarak isimlendirilmiştir. Bu
söylem, metindeki bilmeceler çözümlemesi için anlam evrenine katkısı olan diğer bir cümledir.
Sanahları bir kahveye koşan bir karakterin kahvedeki insanlarla iyi ilişkiler kurabildiğini, bu yüzden
de koşarak herhangi bir kahveye gittiğini düşündürürken, daha sonraki söylemlerde bu karakter
üzerinde ‘yalnızlık’ duygusunun hüküm sürdüğü görülmektedir ve söylem bir aldatmaca anlatı tekniği
içermektedir. Bu anlatı tekniğinin erek metne nasıl aktarıldığını değerlendirmek önem arz etmektedir.
Söylem 3:
“Sahibi Frenk’le Yahudi kırması bir hatundur.”
“The owner is a French-Jewish lady.”

Özgün metinde, anlatıcının gittiği kahvenin sahibinin tasviri yapılırken etnik kökenine dair
kullanılan “Frenkle Yahudi kırması” göstergesi çeviri metinde “French-Jewish lady” göstergesi ile
karşılanmıştır. “Frenk” göstergesi Türk Dil Kurumu Çevirimiçi Sözlüğü tarafından “Anglosakson,
Cermen veya Latin ırklarının birinden olan kimse” ve “Osmanlıların Avrupalılara, özellikle
Turkish Studies
Fransızlara verdikleri ad” (TDK, Erişim tarihi: 02.10.2018) olarak tanımlanmıştır. Bu durumda özgün
metindeki “Frenk” göstergesi sadece Fransız halkı olarak yorumlanmayabilir ve anlamın eksik
yorumlanması eğilimi olarak düşünülebilir. Ancak özgün metinde anlatıcı ile kahve sahibi kadın
arasındaki bu bağlamdan birkaç sonraki söylemde Fransızca diyaloglar geçmektedir. Bu Fransızca
diyaloglardan, özgün metindeki “Frenk” göstergesinin “Fransız” olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır
ancak yazar kasıtlı bir biçimde kahve sahibinin etnik kökenini birkaç söylem sonrasına kadar okur
tarafından tam anlaşılmaz biçimde bırakmış olabilir. Çeviri metinde ise özgün metinden daha erken bir
şekilde kahve sahibinin etnik kimliği açığa çıkarılmış ve çevirmen tarafından aşırı yorum yapılmıştır.
Bu durumda, bu söylemdeki anlam bozucu eğilim Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015)
dizgeselliğine göre anlamın aşırı yorumlanması olarak düşünülebilir. Bu söylemin çeviri
değerlendirmesine dahil edilmesinin nedeni, söylemin çoğul okuma eksenine uygun olması ve kaynak
metnin göstergebilimsel çözümlemesinde de çoğul okuma ekseni adımında çözümleye dahil edilen bir
söylem olmasıdır. Sosyo-kültürel ve sosyo-politik bir gönderge ile eskiden farklı kültürlerin aynı
uzamda barış içinde yaşayabiliyor olduğu metne dahil edilmiştir. Metnin çoğul okuma ekseninin
çözümlenmesi de metnin anlam evrenine ulaşmak için bir adım olarak önerilmiştir.
Söylem 4:
“-Bonjour madam, derim.
- Bonjour mösyö, der, komantalevu?”
“Bonjour Madame,” I say.

“Bonjour Monsieur. Comment allez-vous?” she says.”
Özgün metinde anlatıcı ile kahve sahibi kadın arasındaki bu Fransızca konuşmada Fransızca
kelimeler telaffuz edildiği gibi (mösyö, komantalevu) Türkçe fonetik kurallarına uydurularak metne
gömülmüştür. Çeviri metinde ise bu kelimeler Fransızca yazıldığı gibi yazılmış ve İngilizce fonetik
kurallarının uymadığı bir biçimde metnin diline “yabancı” bırakılmıştır. Bu durumda çevirmen özgün
metindeki göstergelere aşırı yorum katarak bunların Fransızca olduğunu okura özgün metnin
açıkladığından daha erken bir söylemde açıklamış olur. Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015)
dizgeselliğine göre bu eğilim, anlamın aşırı yorumlanması olarak sınıflandırılabilir. Bu Fransızca
söylemler, kaynak metnin göstergebilimsel çözümlemesinde metindeki semboller olarak saptandığı
için çeviri değerlendirmesine dahil edilmiştir.
Söylem 5:
“O, bu cevapla kanmaz.”
“But she knows better.”

Özgün metinde anlatıcı kahve sahibi kadınla Fransızca konuşurken kadının sorduğu sorulara
verdiği cevap sonrasında “bu cevapla kanmaz” diyerek kahve sahibinin Fransızca diyaloğu daha da
sürdürdüğünü ima eder ve zaten özgün metinde bu söylemi hemen takip eden cümlede “Bana
Fransızca herhalde pek hoş lakırdılar eder” (Abasıyanık, 2016: s. 2) diyerek Fransızca diyaloğun
sürdüğünü göstermiş olur. Çeviri metinde bu söylem “But she knows better” (Ama o daha iyi[sini]
Turkish Studies
620 Mesut KULELİ
bilir) cümlesi ile karşılanmıştır. Bu durumda çeviri metinde kaynak metindeki söylemle tamamen
ilintisiz bir söylem üretilmiştir ve bu eğilim Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015)
dizgeselliğine göre anlamın saptırılması olarak sınıflandırılabilir. Bu söylem, karakterin kiplik
donanımlarıyla doğrudan ilgilidir ve eyleyenlerin kipsel donanımlarının çözümlenmesi, çevrilecek
metnin anlam evrenine ulaşmak için önerilen adımlardan biridir. Bu söylemde söyleyen, ‘zorunda
olmak’ kipliğiyle bağımlı eyleyen konumunda karşımıza çıkmaktadır. Bu kipsel donanımın erek metne
nasıl taşındığını bulmak önemlidir.
Söylem 6:
“Ne kadar vıy demek lazımsa der, bu vıy’ların arasında kaymasın diye iki tane
de no yerleştiririm.”
“When I need to, I throw in the odd oui and then a few nons to balance out the
ouis.”
Özgün metinde, “vıy” ve “no” gibi göstergeler Fransızcada sırasıyla “evet” ve “hayır”
anlamına gelen “oui” ve “non” göstergelerinin telaffuz edildiği ve Türkçe fonetiğine uygun bir
biçimde (vıy’ların) gömülmüş halidir. Çeviri metinde ise İngilizce fonetiğine adapte edilmeden
dolaysız olarak Fransızca göstergelerin kullanılmış olması çevirmenin aşırı yorum yaptığını
göstermektedir. Bu durum, Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015) dizgeselliğine göre anlamın
aşırı yorumlanması olarak düşünülebilir. Bu Fransızca göstergelerler, kaynak metnin göstergebilimsel
çözümlemesinde metindeki semboller olarak çözümlenmiştir ve bu yüzden çeviri değerlendirmesine
dahil edilmiştir.
Söylem 7:
“Rahat rahat anlaşırız.”
“We get on really well.”

Özgün metinde Fransızca diyaloglara yer verilen cümlelerden hemen sonra kullanılan “Rahat
rahat anlaşırız” söylemindeki “anlaşmak” göstergesi “rahat rahat” zarfı ile birlikte kullanıldığı için
bağlama göre “bir konuşma esnasında karşılıklı olarak birbirinin dediklerini anlamak” anlamında
yorumlanabilirken, çeviri metinde “anlaşmak” göstergesi için “get on well” karşılığı kullanılmıştır.
“Get on well” öbekleşmiş fiili Oxford Çevrimiçi Sözlük’te “uyumlu ve cana yakın bir ilişki içinde
olmak” (Oxford Online Dictionary, Erişim tarihi: 02.10.2018) anlamıyla tanımlanmıştır. Türkçede
“anlaşmak” göstergesi bu yan anlama da sahiptir ancak özgün metinde bu yan anlam kullanılmamıştır.
Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015) dizgeselliğine göre özgün metindeki bir göstergenin
özgün metin kültüründe sahip olduğu ancak özgün metinde gerçekleşmemiş olan potansiyel bir anlamı
çeviri metinde kullanıldığı için bu eğilim anlamın kaydırılması olarak sınıflandırılabilir. Bu söylem,
eyleyenin kipsel donanımları açısından çözümlemede önem arz etmektedir. Bu söyleme göre, eyleyen
‘istemek’, ‘bilmek’ ve ‘yapabilmek’ kipliklerinde özerk eyleyendir. Daha önceki bir örnekte bağımlı
eyleyen olan karakter, bu söylemde ise özerk eyleyen olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu da olağan bir
durumdur çünkü bir durumda bağımlı eyleyen olarak saptanan bir söyleyen, diğer bir durumda özerk
Turkish Studies
eyleyen olarak karşımıza çıkabilmektedir (Tuna ve Kuleli, 2017: 35). Böylelikle, özgün metindeki
kipsel donanım değişiminin erek metne nasıl taşındığı değerlendirilmiştir.
Söylem 8:
“Madam:
-Ön kapuçina?... der.”
“The madame: “Un cappuccino?”

Kahve sahibi kadın ve anlatıcı arasında geçen Fransızca diyaloğun devam ettiği bu söylemde
Fransızcadaki “un” ve “cappuccino” göstergeleri Türkçe fonetik kurallarına uygun bir biçimde özgün
metine gömülürken, çeviri metinde Fransızca olarak İngilizce fonetiğine aykırı bir biçimde karşılık
bulmuştur. Çevirmen, bu karşılığı bulmak için söylem üzerinde aşırı yorum yapmış ve Öztürk
Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015) dizgeselliğine göre anlamın aşırı yorumlanması eğilimi
bulunmuştur. Bu Fransızca söylemler, kaynak metnin göstergebilimsel çözümlemesinde metindeki
semboller olarak saptandığı için çeviri değerlendirmesine dahil edilmiştir.
Söylem 9:
“Sonra Fransızca olsun diye sesa’yı yapıştırırım.”
“Then I throw down a c’est ça to keep it going in French.”

Şu ana kadar çözümlenen ve çevirisi değerlendirilen Fransızca diyaloglardaki eğilim bu
söylemde de devam etmiştir. Özgün metinde Fransızca telaffuz edildiği gibi Türkçe fonetik kurallarına
uyumlu bir biçimde söyleme gömülen “sesa” göstergesi, çeviri metinde çevirmen tarafından aşırı
yorum yapılarak İngilizce fonetiğine aykırı bir göstergeyle Fransızca olduğu okura açıkça belli
edilerek çevrilmiştir. Bu durum, Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015) dizgeselliğine göre
anlamın aşırı yorumlanması eğilimi olarak düşünülebilir. Bir önceki söylem değerlendirmesinde
olduğu gibi, yine kaynak metnin göstergebilimsel çözümlemesinde metindeki semboller olarak
saptanan Türkçe fonetiğine uydurulan Fransızca söylemin erek metne nasıl taşındığını bulmak
yazınsal metin çevirisinde çevirmen adaylarına yol göstermede önemli olabilir.
Söylem 10:
“On bire doğru küçük yokuşu çıkar, tramvay yoluna varır, sola döner, on beş
adım atar, bir kütüphanenin önüne düşerim.”
“Toward eleven I climb up the little street to the tramway line, turn left, and just
in five steps, I’m in front of a bookstore.”
Turkish Studies
622 Mesut KULELİ
Özgün metindeki “on beş adım” göstergesi çeviri metinde “in just five steps” (sadece beş
adımda) göstergesiyle karşılanmıştır. Öykünün anlam evreni için bu söylemdeki sayı sıfatı çok büyük
bir katkı yapmasa da, öykünün genelinde sayı sıfatları bağlamında anlam bozucu eğilimler birden çok
defa bulunduğu için bu söylemdeki anlam bozucu eğilim de değerlendirilmiş ve çözümlemeye
katılmıştır. “Just five steps” (sadece beş adım) göstergesi özgün metindeki “on beş adım” göstergesi
ile sayı olarak arada büyük bir fark yaratmaktadır. Özgün metindeki bağlamdan ve göstergeden izler
taşıyor olsa da çeviri metinde bu söylemdeki gösterge yanlış bir anlam ortaya çıkarmıştır. Bu durum,
Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015) dizgeselliğine göre anlamın bozulması eğilimi olarak
görülebilir.
Söylem 11:
“Oradan Fransızca bir mecmua satın alırım.”
(Abasıyanık, 2016: s. 2-3)
“… where I buy a few more illustrated French magazines.”

Özgün söylemdeki “bir” sıfatı gerek sayı sıfatı gerekse belirsiz sıfat olarak kullanılsın, her
durumda tekil bir ismi niteler. Çeviri metindeki “a few more” (birkaç tane daha) ise belirsiz sayı sıfatı
olarak çoğul bir ismi niteler. Anlatıcı bu söylemde sadece bir tane mecmua almıştır ve bu söylemin
geçtiği alt kesitten bir sonraki alt kesitte “satın aldığım mecmuanın resim altlarını Türkçe edeyim
derken uyuyakalırım” (Abasıyanık, 2016: s. 3) söylemi de sadece bir mecmua satın aldığını
doğrulamaktadır. Çeviri metinde ise bir sonraki alt kesitte bu cümle “I fall asleep before I have even
started translating the captions in the French magazine I bought earlier that day” (Abasıyanık, 2014: s.
73) cümlesiyle karşılanmıştır. Bu cümledeki “the French magazie I bought earlier that day” (bugün
satın aldığım Fransızca mecmua), burada çözümlenen söylemdeki “a few more illustrated French
magazines” göstergesine atıf yapmaktadır ancak bu söylemler arasında belirsiz sayı sıfatı
farklılığından kaynaklanan bir uyumsuzluk oluşmaktadır. Çevirmen, özgün metindeki anlam birimiyle
tamamen ilintisiz olmamakla birlikte belirsiz sayı sıfatında yanlış bir anlam ürettiği için Öztürk
Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015) dizgeselliğine göre bu durum anlamın bozulması eğilimi
olarak düşünülebilir. Çeviri değerlendirmesine dahil edilen daha önceki iki söylemde, karakterin
Fransızca konuşmaya dair kipsel donanımları incelenmesi bakımından kaynak metinden erek metne
taşınma koşulları incelenmişti. Bu söylemde de eyleyenin, Fransızca mecmua alarak ‘istemek’,
‘bilmek’ ve ‘yapabilmek’ kipliğiyle donandığını ve Fransızca okuma ve konuşma konusunda bu
söylemde özerk eyleyen olduğu görülmektedir. Eyleyenlerin kipsel donanımlarının çözümlenmesi de
metnin anlam evrenine ulaşmada önem arz etmektedir.
Söylem 12:
“İnsanları başkadır bizim sokağın; bu tramvay yolu insanına benzemez.
Korkarım bu tramvay yolu insanından.”
“The people here are different, nothing like the ones near the tramway line.
They scare me.”
Turkish Studies
Bu söylemde özgün metinde anlatıcı tramvay yolu insanından korktuğunu ifade etmiştir.
Çeviri metindeki “They scare me” cümlesindeki “they” adılı ise “the people here” (buradaki insanlar)
ile “the ones near the tramway line” (tramvay yolu insanları) göstergelerinden hangisine atıf yaptığı
belirsiz olduğu için ve bu söylem paragrafın son cümlesi olup diğer paragrafta uzam, zaman ve
karakter değişikliği ile yeni bir alt kesite geçilip bu belirsizlik giderilemediği için özgün metinde
açıkça söylenen bir anlam birim çeviri metinde bulanık ve belirsiz bir hale getirilmiştir. Bu durum,
Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015) dizgeselliğine göre anlamın bulanıklaştırılması
eğilimine örnek gösterilebilir. Kaynak metnin göstergebilimsel çözümlemesindeki yerdeşlik adımında
‘yalnızlık’ kavramına ulaşılmıştı. Hatta temel söyleyenin insanlardan korkma, yalnızlığa alışma
durumu metinden bazı söylemlerle desteklenmişti. Bu söylemdeki yalnızlık ve diğer insanlardan ve
şartlardan ürkme vurgusu da metindeki yerdeşlik bağlamında çözümlenebileceği için erek metne nasıl
taşındığını değerlendirmek ve anlam evrenine ulaşmada nasıl bir katkıda bulunacağını görebilmek için
bu bölüme dahil edilmiştir.
Söylem 13:
“İsmi ister Bayram, ister Muharrem olsun, her işkembeci benim için
Bayram’dır.”
“Maybe he’s called Bayram or maybe Muharrem, but for me every man who
sells tripe soup is called Bayram.”
Söylemde kullanılan ‘Bayram’ ve ‘Muharrem’ isimleri Türk kültüründe önemli zamanların da
isimleridir. Muharrem, Türk-İslam aleminde önemli bir ay ismiyken, Bayram deyince akla hem ulusal
bayramlar hem de dini bayramlar gelmektedir. Ancak bağlam gereği Türk toplumunda yaygın
kullanılan bir erkek ismi olan Bayram, burada dini bayramı çağrıştırmaktadır. Ayrıca söylemdeki “her
işkembeci benim için Bayram’dır” cümlesinde de bir sözcük oyunu yapıldığı düşünülebilir zira
anlatıcı işkembe çorbasını sever ve işkembe çorbası bulduğu her lokantada kendini bayram günü gibi
mutlu hissettiği yorumu yapılabilirken, aynı zamanda her işkembeciyi kendi mahallesindeki işkembeci
olan Bayram olarak gördüğü de düşünülebilir. Erek metinde ise kültürel olarak Muharrem ismi
herhangi bir dini çağrışım yapmamakta, aynı zamanda “her işkembeci benim için Bayram’dır”
cümlesindeki sözcük oyunu da erek kültür okuruna anlamın yetersiz verilmesi ve kaynak metinde
verilen bir göstergenin çağrışımlarının erek metinde eksiltilmesi ile taşınmıştır. Bu durum, Öztürk
Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015) dizgeselliğine göre anlamın eksik yorumlanması olarak
sınıflandırılabilir. Bu söylemin çeviri değerlendirmesine katılmasının nedeni ise söylemdeki kültürel
sembollerin erek metne taşınması için çözümlenmesi gereğidir.
Söylem 14:
“Kamusu Fransevi karşımda, satın aldığım mecmuanın resim altlarını Türkçe
edeyim derken uyuyakalırım.”
“With my French dictionary beside me, I fall asleep before I have even started
translating the captions in the French magazine I bought earlier that day.”
Turkish Studies
624 Mesut KULELİ
Bu söylemde Şemseddin Sami tarafından Fransızca-Türkçe bir lügat olarak hazırlanan Kamus-
u Fransevi’ye metinlerarası bir gönderme bulunmaktadır. Bu göndermeyi alımlayamayan özgün metin
okuru geçmiş okumalarında elde ettiği kültürel birikime veya göstergeyi alımlayabilmek için yeni
okumalara başvurmak zorunda kalabilecekken, çeviri metinde bu metinlerarası gönderge “French
dictionary” (Fransızca sözlük) olarak çevrilmiştir ve metinlerarası gönderme yok edilmiştir. Çevirmen
tarafından aşırı bir yorum katılarak özgün metinde örtük bir anlama sahip olan bir gösterge çeviri
metinde açıkça okura sunulduğu için bu durum Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015)
dizgeselliğine göre anlamın aşırı yorumlanması eğilimi olarak düşünülebilir. Metinlerarasılık ilişkileri
kapsamında çözümlenen bu söylemin erek metindeki metinlerarasılık ilişkileri olarak ne derece
korunduğunu değerlendirmek için bu söylem bu bölüme dahil edilmiştir zira metinlerarasılık ilişkileri
metnin anlam evrenine ulaşmak için önerilen adımlardan biridir.
Söylem 15:
“Sağ tarafta bir bar, sonra bir ekmekçi, ekmekçiden sonra bir lokanta gelir.”
“There’s a bar on the right, then a real estate agent, then a restaurant.”
Özgün metindeki sokak tasvirinde “sonra bir ekmekçi, ekmekçiden sonra…” göstergesi
kullanılmıştır. Çeviri metinde ise “ekmekçi” göstergesi “real estate agent” göstergesi ile karşılanmıştır.
“Real estate agent” göstergesi Oxford Çevrimiçi Sözlük’te “müşterilere bina veya yer satan kişi”
(Oxford Çevirimi Sözlük, Erişim tarihi: 02.10.2018) yani emlakçı olarak tanımlanmıştır. Bu anlam
bozucu eğilim “ekmekçi” göstergesini yanlışlıkla “emlakçı” olarak okumaktan kaynaklanmış olabilir,
ancak aynı cümlenin içinde iki defa “ekmekçi” göstergesinin geçiyor olması ikinci defa
karşılaşıldığında doğrusunu görme ihtimalini yükseltmektedir. Çeviri metinde, özgün metindeki
gösterge ile tamamen ilintisiz bir gösterge üretilmiştir ve bu eğilim Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve
Tuna, 2015) dizgeselliğine göre anlamın saptırılması olarak düşünülebilir. Bu söylem, metnin
kesitlemesinde birinci ana kesitin sona erdiği alt kesit olması ve ‘hüküm’ kesitinin halen devam ettiği
son alt kesit olması sebebiyle çeviri değerlendirmesine dahil edilmiştir. Bu alt kesitten sonra
anlatıcının hükmünü kaybettiği ‘yüküm’ ana kesiti başlayacağı için son alt kesitteki söylemlerin erek
metinde de ne derecede anlatıcının hükmünü koruyabildiğini görebilmek için bu söylemin erek
metindeki çevirisi değerlendirilmiştir.
Söylem 16:
“Bazen kapının önüne çıkar, saatlerce sağa sola bakar, adam bulursa çene
çalardı.”
“But sometimes she lingers at the front door for hours, looking up and down the
street, striking up conversations with every man who wanders by.” (Abasıyanık, 2014:
s. 74)
Özgün metindeki “…adam bulursa çene çalardı” ifadesi çeviri metinde “striking up
conversations with every man who wanders by” (geçen her adamla çene çalardı) ifadesiyle karşılık
bulmuştur. Özgün metinde “her adamla” göstergesi yer almamaktadır. Ayrıca özgün metindeki “adam
bulursa” göstergesi çeviri metindeki gibi “geçen her adamla” anlamından uzaktadır çünkü “adam
bulursa” göstergesi, “konuşacak adam bulursa” anlamında da yorumlanabilir. Bu durumda çevirmen,
Turkish Studies
özgün metindeki göstergede ve söylemde bulunmayan bir anlam birimini çeviriye eklemiştir ve Öztürk
Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015) dizgeselliğine göre bu eğilim anlamın aşırı yorumlanması
olarak görülebilir. Bu söylemin çeviri değerlendirmesine dahil edilmesinin nedeni, söylemin
aldatmaca anlatı tekniği içeren bir bilmece olarak görülmesidir. Anlatıcının bir kadından ince
ayrıntılara kadar bahsetmesi, bu kadınla ilgilendiğini ve onu gözlemlediğini, zamanı gelince hayatına
dahil edebileceğini düşündürürken hemen sonraki alt kesitte aslında bu kadını hayatına dahil etmek
şöyle dursun, onun sokağından bile geçmesinin yasak olduğu açığa çıkarılmaktadır. Belli bir süre
boyunca bu söylemle aldatılan kaynak metin okuru gibi erek metin okuruna da bir aldatmaca
tekniğinin sunulup sunulmadığını saptamak için bu söylemin çeviri değerlendirmesi yapılmıştır.
Söylem 17:
“Ha şimdi patlatacak gözümü marangoz, ha şimdi!..”
“I knew the carpenter’s threats weren’t empty-he would come straight out and
punch me in the eye!”
(Abasıyanık, 2014: s. 74-75)
Özgün metindeki bu söylem anlatıcının emin olamadığı bir tehdit üzerine korkularını dile
getirmektedir. “Ha şimdi… ha şimdi” göstergesi henüz gerçekleşmemiş ama gerçekleşme ihtimali
yüksek olan, elinde kulağında bir durum için kullanılır. Ancak çeviri metindeki “I knew the
carpenter’s threats weren’t empty” (marangozun tehditlerinin boşa olmadığını biliyordum) söylemi ve
devamında yer alan “he would come straight out and punch me in the eye” (çıkıp gelecek ve gözüme
bir yumruk indirecekti) söylemi anlatıcının gözüne bir yumruk yiyeceğinden emin olduğunu
göstermektedir. Özgün metinde yer alan anlam biriminin zıt bir anlamla çeviri metinde üretilmesi
Öztürk Kasar (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015) tarafından anlamın çarpıtılması eğilimi olarak
isimlendirilmiştir. Bu durumda, özgün metindeki ihtimal dahilindeki bir durum çeviri metinde kesinlik
olarak yeniden üretildiği için, bu söylemin çevirisindeki anlam bozucu eğilimin anlamın çarpıtılması
olduğu düşünülebilir. Bu söylem, birinci ana kesitte anlatıcının marangozlara hiç işinin düşmediğini
ifade ettiği söylemin bir aldatmaca anlatı tekniği olduğunun anlaşıldığı cümle olduğu için ve
bilmeceler adımına dahil edilebileceği için çeviri değerlendirmesine dahil edilmiştir. Öykünün anlam
evrenine ulaşmada önemli bir cümle olması, erek metne nasıl taşındığının değerlendirilmesini gerekli
kılmıştır.
Söylem 18:
“Oturanların yarısı Levanten’le Yahudi olan bir mahallede civciv olmaz olur
mu?”
“How could a Levantine-Jewish neighborhood not be vibrant?”

Bu söylemde mahallesini ve mahalleliyi tasvir eden anlatıcı, mahallesindeki oturanların
yarısının Levanten ve Yahudi olduğunu söylemektedir. Türki Dil Kurumu Çevirimiçi Sözlük’te
Levanten göstergesi “özellikle Tanzimat sonrasında büyük liman kentlerinde yoğunlaşan ve ticaretle
uğraşan, Hristiyanlara verilen ad” (TDK, Erişim tarihi: 05.10.2018) olarak tanımlanmıştır. 1940lar ve
1950lerin İstanbul’unu tasvir eden anlatıcı, kendi mahallesinde Yahudi, Hristiyan ve Müslüman
toplumların bir arada yaşadığını bu söylemle dile getirmektedir. Ancak bu söylemin çevirisinde “a
Turkish Studies
626 Mesut KULELİ
Levantine-Jewish neighborhood” (Levanten ve Yahudi mahallesi) kullanılması ve özgün metindeki

“yarısı” göstergesinin silinmesi mahallenin tamamen Levanten ve Yahudi toplumlarından oluştuğuna,
bu durumda anlatıcının da Levanten veya Yahudi olarak yorumlanmasına neden olabilmektedir.
Öykünün anlam evreni için önemli olan bir göstergenin silinmesi sebebiyle bu söylemin çevirisindeki
anlam bozucu eğilim Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015) dizgeselliğine göre anlamın yok
edilmesi olarak düşünülebilir. Metnin çoğuk okuma eksenine sahip olduğu göstergebilimsel
çözümleme bölümünde ifade edilmişti. Bu söylemde de eskiden aynı mahallede farklı kökene sahip
insanların barış içinde yaşayabildiğini gösteren bir okuma mümkün olması sebebiyle, erek metinde bu
çoğul okuma ekseninin ne derece korunduğunu bulmak için söylem çeviri değerlendirilmesine dahil
edilmiştir.
Söylem 19:
“Portakalcım benden 40 para fazla kopardığı gün dünyanın en sevimli insanıdır,
ismi de Salomon’dur.”
“When the local orange seller – That’s Saloman – got more than forty kuruş out
of me, he was the loveliest man in the world.”
Özgün söylemdeki “40 para” göstergesi günümüz mali şartları için eskimiş bir ifadedir.
Söylemde, mahalledeki Yahudi kökenli portakalcının 40 para daha fazla kazandığında çok mutlu
olduğu ima edilmektedir. Çeviri metinde ise “40 para” göstergesi “forty kuruş” olarak karşılanmıştır.
Al (2011: s. 71-72), Osmanlı Dönemi’nden kalmış olan “40 para” biriminin “1 kuruşa” tekabül ettiğini
ifade etmiştir. Bu durumda çeviri metindeki “forty kuruş” göstergesi 40 paraya değil, 1600 paraya
denk gelmektedir. Özgün metindeki gösterge ile ilintili ve bazı izler taşıyor olsa da çeviri metinde bu
gösterge için yanlış bir anlam ortaya çıkmıştır. Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015)
dizgeselliğine göre bu durum anlamın bozulması olarak sınıflandırılabilir. Bu söylem de bir önceki
söylem gibi çoğul okuma eksenine uygun bir söylemdir. Bu söylem, öykünün yazıldığı dönemlerde bir
çoğul okuma ekseni olarak görülmeyebilir ancak kitabın bugünkü okumasında çoğul okuma eksenine
uygundur. Söylemde eskiden kullanılan para birimi okura sunulduğu için, okur bu söylemi sadece bir
yazın söylemi olarak değil, eskiden kullanılan para biriminin de kendisine öğretildiği didaktik içierikli
bir söylem olarak okuyabilmektedir. Bu okumanın erek metne nasıl taşındığı çeviri değerlendirmesi ile
bulunmuştur.
Söylem 20:
“Şoförler onu görünce:
-Vay beybaba, merhaba, derler.”
“A driver spots him and says:

“Hey there. What’s up?”
Bu söylem, meyhanedeki yaşlı adamı tanımlamak için kullanılmıştır. Özgün metin söyleminde
geçen “beybaba” göstergesi Türk kültüründe ezelden beri kullanılan bir kelimedir. Türk Dil Kurumu
Turkish Studies
Çevrimi Sözlük “beybaba” göstergesini “Çocukların babaları için kullandığı saygı sözü” ve “Yaşlı
erkekler için kullanılan bir seslenme sözü” olarak tanımlamıştır ve ikinci tanım için edebiyat
tarihinden verdiği örnek cümlede “"Kadınlardan süvari olur mu beybaba! Vay o geminin hâline..."-Z.
Selimoğlu” (TDK, Erişim tarihi: 05.10.2018) bu göstergenin ikinci anlamında biraz alaycı kullanıldığı
görülmektedir. Bu durumda “beybaba” göstergesi kültürel olarak saygı ifade ederken, aynı zamanda
ince bir alay olarak da kullanılabilir. Özgün metinde bu söylemin geçtiği alt kesitte aynı zamanda yaşlı
adamı tanımlamak için “Küçük kızlara düşkün…enayi” (Abasıyanık, 2016: s. 7) söylemi geçmektedir
ve yaşlı adamın çok kötü bir huyu dile getirilmiştir. Bu durumda özgün metindeki “beybaba”
göstergesi bir alay olarak kullanılmaktadır. Bu kültürel unsurun çeviri metne yansımadığı, “beybaba”
göstergesinin yok edildiği görülmektedir. Bu anlam bozulumunun çeviri metin kültüründe bu
göstergenin benzer bir yan anlama sahip olmamasından kaynaklanabilir. Öztürk Kasar’ın (Öztürk
Kasar ve Tuna, 2015) dizgeselliğine göre anlam taşıyan bir birimin çeviri metinde silinmesi durumu
anlamın yok edilmesi olarak düşünülebilir. Metnin sembolik evrenindeki kültürel olgulardan biri
olarak görülebilen bu göstergenin erek metin kültüründe eşdeğer bir sembolik niteliği taşıyıp
taşımadığını bulmak için bu söylem çeviri değerlendirmesine dahil edilmiştir.
Söylem 21:
“Sonra Fuzuli’den beyitler okur.”
“Then he rattles off a few lines of dusty verse.”

Bir önceki söylemde alay edilen meyhanedeki yaşlı adamın tasvirinin devamı niteliğindeki bu
söylemde öncelikle “Fuzuli’den beyitler okur” diyerek bilgili bir adam gibi gösterilmesi, yanı
“beybaba” göstergesinin saygı göstermek için kullanıldığı düşünülebilir. Yaşlı adama saygı olarak
değil, bir alay ifadesi amaçlı “beybaba” göstergesinin kullanılmış olduğu ise bu söylemden sonra
anlaşılmaktadır. “Fuzuli’den beyitler okur” söylemi ile tasvir edilen birinin Türk kültüründe bilgili ve
görgülü olması beklenir. Çeviri metinde ise Fuzuli’ye gönderme yapılan metinlerararası ilişki yok
edilmiştir. “Dusty verse” (eski beyitler) göstergesi ile karşılanan “Fuzuli’den beyitler” göstergesi,
metinlerarası ilişkiyi yok etmesi sebebiyle Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015)
dizgeselliğine göre bu söylemin çevirisindeki anlam bozulumu anlamın yok edilmesi eğilimi olarak
sınıflandırılabilir. Türk kültürü ve divan edebiyatı için önemli bir şahsiyet olan ‘Fuzuli’, metnin
sembolik evrenine ulaşmak için çözümlenmesi gereken bir göstergedir ve erek metin kültürü için
yabancı bir gösterge olan bu sembolün nasıl başka bir kültüre taşındığını değerlendirmek yazın
çevirmeni adayları için önemli bir pusula görevi görebilir.
Söylem 22:
“O kadın beybabaya kokteyl ısmarlatır.”
“They have her order him a drink.”

Meyhanedeki yaşlı adamın anlatıldığı alt kesitteki bu söylemde geçen “o kadın” göstergesi
meyhanede çalışan genç bir kadına atıfta bulunmaktadır. Meyhanede çalışan genç kadın, işinin bir
parçası olarak müşteriye kendine bir şeyler ısmarlatır ve bu söylemdeki “beybabaya kokteyl
ısmarlatır” cümlesinden kokteylin parasının yaşlı adam tarafından ödendiği veya ödeneceği
Turkish Studies
628 Mesut KULELİ
anlaşılmaktadır. Çeviri metinde ise “her” zamiri kadına atıf yaptığı için “They have her order him a
drink” söylemi “Kadına, yaşlı adama bir içecek ısmarlatırlar” olarak karşılık bulmuştur ve bu söyleme
göre parayı ödeyen kadındır. Özgün metindeki söylem ile çeviri metindeki söylem zıt anlamlar
taşımaktadır ve bu durum Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015) dizgeselliğine göre anlamın
çarpıtılması eğilimi olarak düşünülebilir. Bu söylem kaynak metnin sözleşmelerin çözümlenmesi
bölümünde ele alınmıştı. Meyhanedeki adam ile orada çalışan kadın arasındaki öznelerarası ilişkide
hangi tarafın egemen konumda hangi tarafın ezilen konumda olduğunu alımlamak, bu sözleşmenin
çözümlenmesi ile mümkün olabilmektedir. Sözleşmeler de metnin anlam evrenine ulaşmada önemli
katkılar yaptıkları için sözleşme içeren bu söylem, çeviri değerlendirmesine dahil edilmiştir.
Söylem 23:
“… Laz meyhane sahibinin bir iki külhanbeyini yakalayıp sokağa attığı,
meyhanenin camının kırıldığı akşamlar o uyur.”
“He’s still fast asleep when the meyhane proprietor – who hails from the Black
Sea – moves in on two gangsters, throws them into the street and smashes the window
front of a rival club.”
Özgün metindeki “Laz meyhane sahibi” göstergesi çeviri metinde “the meyhane proprietor-
who hails from the Black Sea” (Karadenizli meyhane sahibi) göstergesi ile karşılık bulmuştur. Türk
Dil Kurumu Çevrimiçi Sözlüğe söre “Laz” göstergesi “Güney Kafkasyalı bir halk veya bu halktan
olan kimse” (TDK, Erişim tarihi: 05.10.2018) olarak tanımlanmıştır. “Lazlar daha çok Türkiye’de
Doğu Karadeniz Bölgesi’nde ve Gürcistan’ın Türkiye sınırında yaşayan etnik bir gruptur” (Haznedar,
2018: 26). Her ne kadar Laz toplumunun Türkiye’nin Karadeniz Bölgesi’nde yoğunluklu olduğu
düşünülse de çeviri metinde “Laz” göstergesi yok edilmiş ve “Karadenizli” (who hails from the Black
Sea) göstergesi, özgün metinde açıkça söylenen özel bir göstergenin genelleştirilmesi ve böylece
bulanıklaşması ile sonuçlanmıştır. Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015) dizgeselliğine göre
bu eğilim anlamın bulanıklaştırılması olarak sınıflandırılabilir. Bu söylemde, sosyo-kültürel bir
metinlerarası ilişki bulunmaktadır. Kaynak metin okurunun zihninde ‘Laz’ göstergesi ile canlanacak
olan bir metinlerarası imgenin erek metne nasıl taşındığını değerlendirmek, sosyo-kültürel olarak erek
metinde karşılığı bulunmayan metinlerarası bir göndergenin yazın çevirmeni adayları için gelecekte
nasıl taşınabileceğine dair bir ışık tutabilir. Metinlerarasılık ve üstmetinsellik ilişkileri de
göstergebilimsel çözümleme adımları arasında önerilmiştir.
Söylem 24:
“Portakalcı Salomon çürük portakalları çıplak Yahudi çocuklarına nasıl
dağıtıyorsa, ben geçerken de iki tane avcuma koyacak.”
“And Saloman will keep handing me a bruised orange or two when I pass by,
and to the half-dressed Jewish children on the street.”
Bu söylemde mahallelilerinin iyi insanlar olduğunu anlatan Mansur Bey, bir gün hiç parası
kalmasa bile mahallelisinin onun geçimine yardımcı olacağını düşündüğü bu söylemde portakalcının
Turkish Studies
“çürük portakalları çıplak Yahudi çocuklarına” dağıttığı gibi kendisine de vereceğini ifade etmektedir.
Söylemdeki “Yahudi çocuklarına nasıl dağıtıyorsa” söz öbeği portakalcının zaten şu anda Yahudi
çocuklarına portakal dağıtmakta olduğunu ima etmektedir. Anlatıcı, “ben geçerken de iki tane
avucuma koyacak” cümlesi ile kendisi parasız kalınca ona da portakal vermeye başlayacağını ima
etmektedir. Bu söylemin çevirisinde ise, “Saloman will keep handing me a bruised orange or two”
(Salomon bir iki tane çürük portakalı bana vermeye devam edecek) ifadesi kullanılmıştır. Bu söylemde
“devam etmek” anlamını karşılayan gösterge “keep” yüklemidir. Fakat özgün metinde Salomon henüz
anlatıcıya çürük portakal vermeye başlamamıştır ve kaynak metinle ilintisiz bir söylem üretilmese de
çeviri metinde yanlış bir anlam üretilmiştir ve bu durum, Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna,
2015) dizgeselliğine göre anlamın bozulması eğilimine örnek gösterilebilir. Çoğul okuma eksenine
uygun olan bu söylem, eskiden farklı etnik yapıdaki insanların barış içinde bir arada yaşadığını
didaktik olarak okura sunmaktadır. Çoğul okuma eksenine sahip metinlerin kaynak metin okuruna
kattığı entellektüel birikimin erek metin okurları için ne derece önemli olabileceği, ancak bu eksenin
çözümlenmesi ile mümkündür. Bu söylemdeki okumanın erek metinde nasıl okunduğunu ve anlam
evrenine her iki kültürde de yaptığı katkıyı alımlayabilmek için bu söylem çeviri değerlendirmesine
dahil edilmiştir.
Söylem 25:
“…pastanenin madamı kapısının önünde bana bir kapuçina içirir.”
“… the lady will still serve me a coffee at the door.”

Bir önceki söylemde olduğu gibi parasız kalacağı günlerde mahallelinin kendine bakacağını
düşünen anlatıcı, pastane sahibi kadının da ona yardımcı olacağını düşünmektedir. Söylem 8’deki
çeviri değerlendirmesinde kahve sahibi kadın ile kapuçino içmeyi seven anlatıcı, parasız kaldığı
günlerde de pastane sahibi kadının kendine kapuçino içereceğini düşünmektedir. Ancak çeviri
metinde, özgün metindeki “kapuçina” göstergesi “coffee” (kahve) göstergesi ile karşılanmıştır.
Kapuçino özel hazırlanan bir kahve türüdür ancak “coffee” daha genel anlama gelen bir göstergedir.
Bu söylemin çevirisinde, özgün metindeki özel anlama gelen bir gösterge çeviri metinde daha genel
bir gösterge ile karşılanmıştır. Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015) dizgeselliğine göre bu
söylemin çevirisindeki eğilim anlamın bulanıklaştırılması olarak sınıflandırılabilir. Bir önceki
söylemde olduğu gibi, öykünün yazıldığı dönemdeki etnik gruplar arasındaki ilişkinin durumunu
gösteren bu söylem de çoğul okuma eknesi yarattığı için çeviri değerlendirmesine dahil edilmiştir.
Söylem 26:
“-Vay! Sen buralarda, ha?”
“So finally! So this is where you’ve been hiding, is it?”

Eski arkadaşlarının anlatıcıya “Vay!” göstergesi ile seslenmeleri onu gördüğüne şaşırmaları
olarak yorumlanabilir. “Sen buralarda ha?” cümlesi de anlatıcıyı orada görmeyi ummadıklarını çünkü
uzun zamandır veya hiçbir zaman söylemin geçtiği uzamda bulunmadığını ima etmektedir. Çeviri
metinde ise “…this is where you’ve been hiding, is it” (buralarda saklanıyordun ha) cümlesi
kullanılmıştır ve özgün metindeki söylem ile çeviri metindeki söylem arası bir ilinti neredeyse
Turkish Studies
630 Mesut KULELİ
kalmamıştır. Özgün metindeki söylem veya gösterge ile ilintisiz bir anlam birimi üretmek Öztürk
Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015) dizgeselliğine göre anlamın saptırılması eğilimi olarak
düşünülebilir. Bu söylem, kaynak metnin göstergebilimsel çözümleme adımlarından yerdeşlikleri
saptamada tespit edilen ‘yalnızlık’ duygusunun ima edildiği bir söylemdir. Anlatıcının arkadaşları, onu
görünce şaşırma ünlemi ile onu gördüklerini dile getirmesi, metnin yerdeşliğine ulaşmada diğer bir
söylem olduğu için, yerdeşliğin erek metne nasıl taşındığını çözümlemek amacıyla bu söylemin
çevirisi değerlendirilmiştir.
Söylem 27:
“Ama o marangozun dostu, bir gözüne karatavuk oturmuş, elleri çukur çukur
esmer Yahudi kızına bayılıyorum.”
“But I still love that dark Jewish girl, the carpenter’s friend, the one with the
dark spot eyes and the voluptuous hands.”
Özgün söylemdeki “marangozun dostu” göstergesi anlatıcının beğendiği ve beraber olma
hayali kurduğu esmer Yahudi kızı için kullanılmıştır. Öykünün ikinci ana kesitinin üçüncü alt
kesitinde marangoz, karşısında bu Yahudi kızının bulunduğu sokağa anlatıcının girmesini
yasaklamıştır. Anlatıcı da Yahudi kızını marangozun dostu olarak görmektedir. Türk Dil Kurumu
Çevirmiçi Sözlük’te ‘dost’ göstergesi “sevilen, güvenilen yakın arkadaş” ve “erkek veya kadının
evlilik dışı ilişki kurduğu kimse” (TDK, Erişim tarihi: 30.09.2018) olarak tanımlanmıştır. Marangoz,
anlatıcıyı Yahudi kızdan dolayı sokaktan kovduğu için bu söylemde ‘dost’ göstergesinin “güvenilen
arkadaş” anlamında mı yoksa “evlilik dışı ilişki kurulan bir kişi” anlamında mı kullanıldığı tam açık
değildir. Türk okuru için bir gösterge ile yaratılan bu ikircikli durum, çeviri metin okuru için
yaratılamamıştır ve “marangozun dostu” göstergesinin karşılığı olarak “the carpenter’s friend”
(marangozun arkadaşı) karşılığı kullanılmıştır. Böylece özgün metindeki bir gösterge için çeviri
metinde ikircikli anlama sahip olmayan, yetersiz bir anlam üretilmiştir ve Öztürk Kasar’ın (Öztürk
Kasar ve Tuna, 2015) dizgeselliğine göre bu söylemdeki anlam bozucu eğilim anlamın eksik
yorumlanması olarak sınıflandırılabilir. Söylemdeki ‘dost’göstergesi metnin sembolik evrenine
ulaşmada önemli olabilecek bir kültürel göndergedir çünkü ‘hüküm’ başlıklı ikinci ana kesitte
anlatıcının bir sokaktan kovulmasının nedeni bu söylemde anlatılan kadındır. Bu kadın ile marangozun
ilişkisi kaynak metin okuru için bu söylemin yer aldığı alt kesite kadar bir bilmece olarak
kalmaktayken, kullanılan ‘dost’ göstergesinin kültürel bir sembol olması bu bilmecenin halen devam
ettiğini düşündürmektedir. Öykünün anlam evreninde cevapsız bırakılan bu bilmece bir kültürel
sembol ile sağlandığından, erek metinde bu sembolün nasıl çevrildiği bu bölüme dahil edilmiştir.
Söylem 28:
“İstanbul bayağı değişmiş. Şaşırdım kaldım.”
“Istanbul had changed so much since I’d last seen it. I was dumbstruck.”
Öykünün üçüncü ana kesitinin birinci alt kesitinde geçen bu söylemde anlatıcı, ikinci ana
kesitin onuncu alt kesitinde ifade ettiği gibi uzun zamandır mahallesinden çıkmadığı ve çıkmayı da
Turkish Studies
düşünmediği halde İstanbul’un değişik semtlerine gitmiştir ve İstanbul’un bu kadar değiştiğine çok
şaşırmıştır. Çeviri metinde bu söyleme “since I’d last seen it” (son gördüğümden bu yana) cümlesi de
eklenmiştir. Özgün metinde olmayan bir anlam birimi çevirmen tarafından eklenmiş olduğu için
Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015) dizgeselliğine göre bu söylemin çevirisindeki anlam
bozucu eğilim anlamın aşırı yorumlanması olarak sınıflandırılmıştır. Öyküde bu söyleme kadar
anlatıcının yalnızlığa alıştığı ve dışarı asla çıkmak istemediğine dair bulunan söylemler, bu söylemle
birlikte okurun aldatmaca tekniği ile bir bilmeceye dahil edildiğini göstermektedir. Anlatıcı
İstanbul’da pek çok yere gittikten sonra ürettiği bu söylemde, okurun beklentisi tam tersine çıktığı için
erek metinde de bu aldatmacanın son bulduğu bu söylemin nasıl çevrildiği değerlendirilmiştir.
Söylem 29:
“Baktım bir binanın tepesinde yıkıcılar çıkmış, yıkıyorlar.”
“I looked up and saw workmen on the top of a building they were demolishing.”
Anlatıcının İstanbul’da gördüklerini anlattığı bu söylemde “yıkıcılar” göstergesi, binayı
yıkmakta olan işçi grubuna atıf yapmaktadır. Çeviri metinde ise bu gösterge için “workmen” (işçi)
ifadesi kullanılmıştır. Özgün metinde açıkça belirtilmiş özel bir anlama sahip olan bir gösterge, çeviri
metinde genel anlama sahip bir gösterge ile karşılık bulmuştur. Bu söylemin çevirisindeki anlam
bozucu eğilim, Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015) dizgeselliğine göre anlamın
bulanıklaştırılması olarak düşünülebilir. Bu söylem de anlatıcının ilk iki ana kesitte uyandırdığı asla
dışarıda bir yerlere gitmeme izleniminin sona erdiği söylemlerden biridir. Üçüncü ana kesitte
İstanbul’un çok sayıda yerini gezdiğini söyleyen anlatıcı, ilk iki ana kesitte başlattığı bilmeceyi
aldatmaca anlatı tekniği ile bu söyleme kadar devam ettirmiştir. Bu söylem de, bir önceki
değerlendirilen söylem gibi aldatmaca anlatı tekniği ile bilmeceye cevap bulunan bir söylem olması
sebebiyle, metnin anlam evrenine katkı yaparak çevirisi değerlendirmeye alınmıştır.
Söylem 30:
“O sırada vücuduma bir hamamda yıkanmak kaşıntısı geldi.”
“I felt an overwhelming desire to go to a hamam.”

Bir önceki söylemde geçen “bir binanın tepesinde” göstergesi bir hamam için kullanılmıştır.
Bu söylemde anlatıcı, hamam aklına gelince “yıkanmak kaşıntısı geldi” söylemini üretmiştir. Çeviri
metinde ise “overwhelming desire to go to a hamam” (bir hamama gitmek için büyük bir istek)
göstergesi üretilmiştir. Bu söylemden sonra anlatıcı alımlayan özne olan okura seslenerek yedi yıldır
yıkanmadığını söyler. Bu durumda özgün metindeki gibi bir “kaşıntı” hissetmesi olağan iken, çeviri
metindeki gibi “hamama gitme isteği” hissetmesi olağandışı bir durum olarak yorumlanabilir zira yedi
yıldır yıkanmayan bir karakter söz konusudur. Söylemin çevirisinde, özgün metindeki söylemden bazı
izler bulunmakta iken yanlış bir anlam üretilmiştir. Bu durumda, Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve
Tuna, 2015) dizgeselliğine göre bu söylemin çevirisinde anlamın bozulması eğilimi söz konusudur.
Öykünün önceki bölümlerinde Bayram isimli çorbacının temiz olduğuna vurgu yapan, temiz yolları
beğenen ve üstü başı temiz bir kişiyi takdir eden anlatıcı, kaynak metin okurunda temizliğe önem
verdiği izlenimi uyandırmaktadır. Ancak bu söylemde geçen ‘hamamda yıkanma kaşıntısı’ uzun
Turkish Studies
632 Mesut KULELİ
zamandır yıkanmayan bir karakteri düşündürmektedir ve anlatıcının öykünün daha önceki

bölümlerindeki temizlik ile ilgili söylemlerinin aslında aldatmaca anlatı tekniği ile sağlanmış bir
bilmece olduğu bu söylem ile çözüme ulaşmaktadır. Öykünün göstergebilimsel çözümlenmesi
bölümünde de ele alınan bu durum, metnin anlam evrenine bilmecelerin çözümlenmesi bakımından
katkıda bulunmaktadır ve bu yüzden çeviri değerlendirmesine dahil edilmiştir.
Söylem 31:
“Bayram:
-Maşallah renginiz pek iyi Mansur Bey, dedi.”
“God praise, Mansur Bey, you look the picture of perfect health,” Bayram
said.”
Hamamdan çıktıktan sonra uyuyan ve sonra çorbacıya giden anlatıcıya çorbacının “renginiz
pek iyi” söylemini üretmesi, yedi yıldır yıkanmadıktan sonra bir hamamda yıkanınca vücudundaki
kirlerin de gittiğini ima etmektedir. Çorbacı, anlatıcının yedi yıldır yıkanmadığını bilmiyor olabilir,
ancak öykünün anlatıcısı tüm olaylara hakim olduğu için “renginiz pek iyi” göstergesiyle gerçek
anlamda yüzünün ve vücudunun görünen yerlerinin kirden arınarak daha temiz göründüğünü ima
etmektedir. Çeviri metinde ise “renginiz pek iyi” göstergesi için “you look the picture of perfect
health” (sağlığınız yerinde görünüyorsunuz) ifadesi üretilmiştir. Türkçede “rengi iyi” göstergesi, bir
insanın sağlığı hakkında yorum yaparken iyi göründüğünü söylemek için kullanılabilirken, özgün
metindeki bu söylemde sağlık için değil, hamamdan çıktıktan sonra kirlerden arınmış görüntüsü için
kullanılmıştır. Özgün metinde bu söylemden hemen sonraki söylemde “Söyleyemezdim a, hamama
gittim diye” (Abasıyanık, 2016: s.11) cümlesi bu yorumu desteklemektedir. Bu durumda, özgün
metindeki göstergenin potansiyel yan anlamlarından biri çeviri metinde üretilmiştir ancak bu yan
anlam özgün metin bağlamında geçerli bir anlam değildir. Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna,
2015) dizgeselliğine göre bu durum anlamın kaydırılması eğilimi olarak sınıflandırılabilir. Kaynak
metin okuru için çözüme ulaşmış bir bilmecenin öyküdeki diğer karakterler tarafından (en azından
çorbacı Bayram tarafından) halen bilmece olmaya devam ettiğini gösteren bu söylem, her şeyi bilen
temel söyleyenin tasarlanmış söyleyenler ile farkını ortaya koymakta olduğu için, göstergebilimsel
çözümlemede bir adım olarak öne sürülen temel söyleyen ve tasarlanmış söyleyenler arasındaki ilişki
söyleminin çevirisi değerlendirmeye dahil edilmiştir.
Söylem 32:
“Bebek’le Arnavutköy önlerinde arka taraftaki oturduğum kanepeden kalkayım,
etrafıma bakayım; kimseler yoksa, denizin içine bırakıvereyim kendimi.”
“… on one of those benches at the back, and somewhere near Arnavutköy or

Bebek, I’d stand up, check to make sure no one was looking and, if I was alone, I’d
climb over the railing and jump into the the sea.”
Öykünün son söyleminde anlatıcı ölmeyi amaçlamaktadır ve boğaz vapurunda kimseler
görmeden kendini sulara bırakarak ölmeyi hayal etmektedir. Bu söylemin çeviri metindeki yeniden
Turkish Studies
üretiminde “I’d climb over the railing” (demirlere tırmanayım) cümlesi yer almaktadır. Bu cümle
özgün metinde bulunmazken, intihar sahnesini yeniden üreten çevirmen bu cümleyi söyleme
eklemiştir. Çevirmenin söyleme özgün metinde geçmeyen göstergeler katması Öztürk Kasar (Öztürk
Kasar ve Tuna, 2015) tarafından anlamın aşırı yorumlanması olarak sınıflandırılmıştır. Bu söylemin
öykünün anlam evrenine katkısı, öznelik dönüşümü içeren bir söylem olmasıdır. Bu söylemde
söyleyen, yargı yokluğu durumundadır ve intihar etmek istemektedir. Öztürk Kasar’ın (2017)
yükümsüz özneler sınıflandırmasına gore intihar girişiminde bulunan bir söyleyen, yargı yeteneğini
geçici olarak kaybetmiştir ve yükümsüz özneye dönüşmüştür (s. 190-194). Bir metnin
çözümlemesinde, yükümsüz öznelerin saptanması önem arz etmektedir (Öztürk Kasar, 2017: s. 197-
198). Bu yüzden, yükümsüz özne içeren bu söylemin erek metin kültüründe yükümsüz öznelik
durumunun ne derecede korunduğu saptamak için söylem çeviri değerlendirilmesine dahil edilmiştir.
4. Sonuç ve Tartışma
Bu çalışmada Sait Faik Abasıyanık’ın ilk basımı 1948’de yapılan Lüzumsuz Adam öyküsü
çeviri göstergebilimi bakış açısıyla çözümlenmiştir. Öztürk Kasar’ın (2009a) Paris Göstergebilim
Okulu’nun metin çözümleme adımlarını çeviri göstergebilimi uygulamasına adapte ettiği adımlar
yoluyla Türkçe özgün metin çözümlenmiştir. Çözümlemenin birinci adımı olan kesitlere ayırma
sonucunda öyküdeki ana kesitler duygu değişimi kriterine göre dört ana kesite ayrılmış ve hem ana
kesitlere hem de alt kesitlere başlıklar verilmiştir. Karakter, zaman ve uzam değişimi kriterine göre alt
kesitlemeler yapılmıştır ve hüküm başlıklı birinci ana kesit 10 alt kesite, yüküm başlıklı ikinci ana
kesit 13 alt kesite, gönlüm başlıklı üçüncü ana kesit dört alt kesite, ölüm başlıklı dördüncü ana kesit
ise iki alt kesite ayrılmıştır. İkinci adım olarak öykünün başlığı yorumlanmıştır ve Lüzumsuz Adam
başlığının öykünün anlatıcısı ve ana karakteri olan Mansur Bey’in karakteri hakkında okura bir ipucu
verdiği öne sürülmüştür. Üçüncü adım olarak temel söyleyen ve tasarlanmış söyleyenler
çözümlenmiştir ve öykünün temel söyleyeni, öyküyü birinci tekil şahıs olarak anlatan Mansur Bey,
tasarlanmış söyleyenler ise öykünün diğer karakterleri olan mahalledeki kahve sahibi, portakalcı,
meyhanedeki adam, meyhanedeki zurnacı olarak bulunmuştur, ayrıca tüm öykünün teksesli olduğu
saptanmıştır. Dördüncü adım olarak bakış açıları çözümlenmiştir ve tüm öyküde sadece anlatıcının
bakış açısının egemen olduğu, bakış açıları değişimi olmadığı bulunmuştur. Beşinci adım olarak
hikaye ve söylem zamanı arasındaki ilişki çözümlenmiştir. Birinci ana kesitin tüm alt kesitleri ve
ikinci ana kesitin ilk iki alt kesiti geniş zaman, ikinci ana kesitin üçüncü ve dördüncü alt kesitleri
geçmiş zaman, beşinci alt kesitten itibaren ikinci ana kesitin sonuna kadar geniş zaman, üçüncü ana
kesitin tüm alt kesitleri geçmiş zaman, dördüncü ana kesitin tüm alt kesitleri geleceğe ait istek kipi ile
anlatılmıştır. Öyküdeki geniş zaman ve geçmiş zaman kullanılan tüm söylemler söylem zamanından
daha eskidir çünkü anlatıcı söylem zamanına kadar genelde yaptıklarını geniş zaman ile anlatmıştır ve
bu da söylem zamanından daha eskiye ait olmasını ortaya çıkarmıştır. Öykünün son ana kesitinde
geleceğe ait istek kipi kullanıldığından dolayı son alt kesitteki hikaye zamanı söylem zamanından daha
ileri bir zamana aittir. Altıncı adım olarak temel anlatı izlenceleri ve araç anlatı izlenceleri amaçlı bir
okuma ve çözümleme girişiminde bulunulmuş, ancak öykü neredeyse tamamen durum anlatan bir
öykü olması sebebiyle herhangi bir anlatı izlencesi saptanamamıştır. Yedinci adımda, öyküdeki
eyleyenlerin kipsel donanımları çözümlenmiş ve anlatıcı Mansur Bey’in birinci, üçüncü ve dördüncü
ana kesitteki tüm alt kesitlerde bilmek, yapabilmek ve istemek kipliklerine sahip olduğu, ikinci ana
kesitte ise zaman zaman sadece zorunda olmak kipliğinde olduğu bulunmuştur. Sekizinci adımda,
Coquet’nin (2007) göstergebilim kuramındaki Söyleyenler Kuramı dahilindeki söyleyenlerin öznelik
dönüşümleri çözümlenmiştir. Öztürk Kasar’ın (2017; Coquet ve Öztürk Kasar, 2003) Coquet’nin
(2007) yükümsüz özne terimini çeviri göstergebilimi amaçlı sınıflandırmasının kullanıldığı
çözümlemede, bir söylemde itkiler türündeki içkin bileşenden kaynaklanan yükümsüz özne; bir
söylemde de yarı bilinç durumundaki eşik özne saptanmıştır. Dokuzuncu adım olarak, gerçeğe
uygunluk çözümlenmiş ve iki durumda öyküde algılanan (görünen) ile gerçekte olan arasında fark
bulunmuş, bu iki durumdaki fark da öyküdeki bilmeceleri ortaya çıkarmıştır. Öyküde belli bir noktaya
kadar anlatıcının temizliğe yaptığı vurgu temiz biri olarak algılanmasına neden olurken, öykünün
Turkish Studies
634 Mesut KULELİ
sonuna doğru aslında yedi yıldır yıkanmayan pis bir birey olduğu ortaya çıkar. Diğer bir durum ise,
anlatıcının mahallesinden asla dışarı çıkmayacağının algılanması, ancak anlatıcının üçüncü ana kesitte
İstanbul’un pek çok yerini gezmesi gerçeğidir. Onuncu adımda, öyküdeki yerdeşlikler çözümlenmiş ve
öyküdeki pek çok söylemin “yalnızlık” yerdeşliğine götürdüğü bulunmuştur. On birinci adımda,
metnin çoğul okuma ekseni incelenmiş ve metnin sadece bir öykü olarak değil, 1940lar ve 1950ler
İstanbul’unda farklı etnik grupların barış içinde bir arada yaşayabildiklerini anlatan sosyal bir okuma
eksenine sahip olduğu bulunmuştur. On ikinci adım olarak, öyküdeki bilmeceler incelenmiştir. Anlatı
teknikleri yoluyla elde edilen bilmeceler çözümlendiğinde, üçüncü ana kesitte anlatıcının İstanbul’daki
pek çok yeri gezmesi olayına, daha önceki ana kesitlerdeki bazı söylemlerde aldatmaca anlatı tekniği;
yine üçüncü ana kesitteki anlatıcının çok da temiz bir birey olmadığı gerçeğine önceki ana kesitlerdeki
bazı söylemlerde aldatmaca anlatıcı tekniği; ikinci ana kesitte marangozun anlatıcıyı sokaktan kovma
olayına birinci ana kesitteki bir söylemde aldatmaca anlatı tekniği; dördüncü ana kesitte anlatıcının
intihar etmek istemesi durumuna ise öykünün ilk üç ana kesitinde önceleme anlatı tekniği olarak
yorumlanan söylemler saptanmıştır. On üçüncü adımda, öyküdeki sözleşmeler çözümlenmiştir ve iki
sözleşme bulunmuştur. Meyhanedeki yaşlı adam ile çalışan kadın arasındaki kokteyl ısmarlama
sözleşmesinde her iki taraf da kazanç elde edecekken, adam egemen taraf kadın ise ezilen taraftır.
Diğer sözleşme marangoz ile anlatıcı arasında yapılmıştır ve marangoz egemen tarafken, anlatıcı
ezilen taraftır. On dördüncü adımda, metindeki semboller incelenmiş ve hemen hemen tüm
sembollerin kültürel odaklı olduğu, çeviride zorluk yaratabileceği düşünülmüştür. On beşinci adımda,
alımlayan öznenin anlam oluşumuna katkısı incelenmiştir ve öyküde anlatıcının alımlayan özne olan
okura üç söylemde direk olarak hitapta bulunduğu saptanmıştır. On altıncı adım olarak, öyküde
epigraf olup olmadığına bakılmış ve incelenen öykünün yer aldığı 2016 basım öykü kitabındaki hiçbir
öyküde epigraf bulunmadığı, bu öyküde epigraf bulunamamasının da olağan olduğu düşünülmüştür.
On yedinci adım olarak, metni çevreleyen öğeler çözümlenmiştir. 2016 basım öykü kitabının
kahverengi ön ve arka kapağı, öyküdeki anlatıcının solmuş ve renksiz hayatıyla, ön kapaktaki kapağı
açık kafeste çıkmadan bekleyen kuş resmi anlatıcı Mansur Bey’in İstanbul’u gezme imkanı varken
sürekli mahallesine kapanıp kalmasıyla ilişkilendirilmiştir. Son adım olarak, öyküdeki metinlerarsılık
ilişkileri çözümlenmiş ve öyküde sosyal, edebi, coğrafi ve dilsel metinlerarasılık ilişkileri var olduğu
saptanmıştır.
Özgün metnin çözümlenmesi sonrasında Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015)
çeviride anlam bozucu eğilimler dizgeselliği kullanılmıştır. Çeviri karşılaştırması için Sait Faik
Abasıyanık’ın seçme hikayelerinin bir araya getirildiği ve 2014 yılında basılan, içinde bu çalışmada
kullanılan Lüzumsuz Adam başlıklı öykünün de bulunduğu A Useless Man başlıklı İngilizce çevirisi
kullanılmıştır. Öztürk Kasar’ın (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015) çeviri değerlendirmesi amacıyla
geliştirdiği anlam bozucu eğilimler dizgeselliği yoluyla yapılan özgün metin ve çeviri metin
kıyaslaması sonucunda 32 söylemde anlam bozucu eğilim saptanmıştır. Çeviri metindeki on söylemde
anlamın aşırı yorumlanması eğilimi; altı söylemde anlamın bozulması eğilimi; dört söylemde anlamın
bulanıklaştırılması eğilimi; üç söylemde anlamın saptırılması eğilimi; üç söylemde anlamın yok
edilmesi eğilimi; iki söylemde anlamın kaydırılması eğilimi; iki söylemde anlamın çarpıtılması
eğilimi; diğer iki söylemde ise anlamın eksik yorumlanması eğilimi bulunmuştur. Anlamın
parçalanması eğilimine örnek bulunamamıştır. Bu sonuçlara göre, anlamın aşırı yorumlanması,
anlamın bulanıklaştırılması ve anlamın eksik yorumlanması eğilimlerinin “anlam alanı içerisinde”
(Öztürk Kasar ve Tuna, 2015: 463) olduğu düşünüldüğünde, 16 söylemdeki anlam bozucu eğilimlerin
anlam alanı içerisinde; anlamın kaydırılması, anlamın bozulması ve anlamın çarpıtılması eğilimlerinin
“anlam alanı sınırlarında” (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015: 463) olduğu düşünülürse, on söylemdeki
anlam bozucu eğilimlerin anlam alanı sınırlarında; anlamın saptırılması, anlamın parçalanması ve
anlamın yok edilmesi eğilimlerinin “anlam alanı dışında” (Öztürk Kasar ve Tuna, 2015: 463) olduğu
düşünülürse, altı söylemin anlam alanı dışında olduğu görülmektedir. Bu 32 söylemdeki anlam bozucu
eğilimlerin göstergebilimsel çözümlemenin hangi adımı ile ilgili olduğuna bakıldığında, ‘metindeki
semboller’ adımına ait sekiz söylem; ‘bilmeceler’ adımına ait yedi söylem; ‘metnin çoğul okuma
Turkish Studies
ekseni’ adımına ait beş söylem; ‘eyleyenlerin kipsel donanımları’ adımına ait üç söylem;
‘metinlerarasılık’ ve ‘yerdeşlikler’ adımlarının her birine ait ikişer söylem; ‘sözleşmeler’, ‘kesitleme’,
‘temel söyleyen ve tasarlanmış söyleyen’ ve ‘söyleyenlerin öznelik dönüşümleri’ adımlarının her
birine ait birer söylem olduğu bulunmuştur. Sadece bir söylemin çeviri değerlendirmesi herhangi bir
çözümleme adımına dahil değildir. Bu söylemde, bir rakamsal ifadenin çevirisi değerlendirilmiştir
çünkü öyküde rakamsal ifadelerin çevirisinde birden fazla defa anlam dönüşümü saptanmıştır ve bu
söylemdeki rakamsal ifadenin çevirisinde de anlam dönüşümünün nasıl gerçekleştiği incelenmiştir.
Çeviri göstergebilimi yöntemiyle yapılan çeviri karşılaştırması bir çeviri eleştirisi değil, çeviri
değerlendirmesidir. Çeviri göstergebilimi yöntemiyle özgün metnin çözümlenmesi ve daha sonra
çeviri değerlendirmesi yapılması okurlar ve çevirmenler için “söylem düzeyinde”, çevirmenler ve
editörler için “söylemlerarası düzeyde”, çeviribilim araştırmacıları için “söylemüstü düzeyde” (Öztürk
Kasar, 2009a: s. 173) yardımcı olabilir. Bu çalışmada hangi söylemlerin çeviri karşılaştırması
yapılarak değerlendirileceği de göstergebilimsel çözümleme adımları sayesinde kararlaştırılmış ve
çeviri göstergebiliminin söylemüstü düzeydeki katkısı göz önüne serilmiştir. Bu durumda çeviri
göstergebilimi hem (gelecekteki) çevirmenler hem de okurlar ve çeviri ile akademik düzeyde
ilgilenenler için önemli bir yöntemdir. Ricoeur (2008) çeviride kayıpların kaçınılmaz olduğunu ifade
etmiştir, ancak çeviri göstergebilimi yöntemiyle özgün metin üzerinde yapılabilecek çözümleme
yoluyla yazın çevirisindeki kayıplar en aza indirgenebilir. Ayrıca, anlam bozucu eğilimlere hakim bir
çevirmen gerekli olduğu durumlarda bu eğilimlere başvurabileceğini ve anlam bozucu eğilimlere
başvurma sebebini daha iyi bilir, bunun yanı sıra hangi durumlarda anlam bozucu eğilimlerden
kaçınabileceğine dair bir bilinç durumunda olacaktır. “Anlam bozucu eğilimlere her çeviri metinde
belli oranlarda rastlamak olasıdır… yitimlerin …önüne geçebilmek mümkün olmasa da sayılarını
azaltabilmek mümkün görünmektedir” (Öztürk Kasar ve Batu, 2017: s. 948). Bunu sağlamak için
çeviri göstergebilimi yöntemi uygun bir model olarak önerilmiştir. “Göstergebilimsel çözümlemenin,
bir metnin okunması kadar, aktarılmasına da katkı sunacağı” (Tuna, 2016a: 96) öne sürülmüştür.
“Anlam ve anlamlama kuramı olan göstergebilim, göstergeleri saptamada ve bunları erek dilde
yeniden üretmede çevirmenlere yardımcı olabilir” (Öztürk Kasar ve Tuna, 2017: s. 180). Tüm bu
önerilere bakıldığında, çeviri göstergebilimi yazın çevirisi için önemli bir çözümleme modeli
olabilmektedir ve yazın çevirmenlerine yol gösterici olabilir.
KAYNAKÇA
Abasıyanık, S. F. (2014). A useless man. (M. Freely ve A. Dawe, Çev.). New York: Archipelago
Books.
Abasıyanık, S. F. (2016). Lüzumsuz adam. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Al, H. (2011). Tanzimat döneminde ufaklık para sorunu (1839-1879). Ekonomi Bilimleri Dergisi, 3(1),
69-78.
Arrojo, R. (2002). Lessons learned from Babel. Target, 14(1), 137-148.
Cafer, E. (2012). Fuzuli şiirinin vezni. (G. K. Çatalkaya, Çev.). Divan Edebiyatı Araştırmaları
Dergisi, 9, 167-194.
Cariani, P. (2003). Cybernetic systems and the semiotics of translation. S. Petrilli (Ed.), Translation,
translation. (349-368). Amsterdam, New York: Rodopi.
Chandler, D. (2007). Semiotics: The basics. New York: Routledge.
Coquet, J.-C. (2007). Phusis et logos: Une phénoménologie du langage. Paris: PUF.
Coquet, J.-C., ve Öztürk Kasar, S. (2003). Söylem, göstergebilim ve çeviri. İstanbul: Yıldız Teknik
Üniversitesi.
Turkish Studies
636 Mesut KULELİ
Cosculluela, C. (2003). Semiotics and translation studies: An emerging interdisciplinarity. Semiotica.

145, 105-137.
Danesi, M. (2000). Encyclopedic dictionary of semiotics, media, and communications. Toronto:
University of Toronto Press.
Frawley, W. (2000). Prolegomenon to a theory of translation. L. Venuti (Ed.), The translation studies
reader. (250-263). New York: Routledge.
Gorlée, D. L. (1994). Semiotics and the problem of translation: With special reference to the semiotics
of Charles S. Peirce. Amsterdam, New York: Rodopi.
Gorlée, D. L. (2000). Göstergebilim ve çeviri sorunu. Charles S. Peirce’ün göstergebiliminden özel
alıntılarla. (M. Mutlu, Çev.). Ankara: Günce Yayın.
Gottlieb, H. (2005). Multidimensional translation: Semantics turned semiotics. MuTra 2005 –
Challenges of Multidimensional Translation: Conference Proceedings. (s. 33-61).
Saarbrücken: Marie Curie Euroconferences.
Gottlieb, H. (2017). Semiotics and translation. K. Malmkjaer (Ed.), The Routledge handbook of
translation studies and linguistics. (61-79). New York: Routledge.
Greimas, A. J. (1987). On meaning: Selected writings in semiotic theory. (P. Perron, ve F. Collins,
Çev.). Minneapolis: University of Minnesota Press.
Greimas, A.J., ve Courtés, J. (1979). Sémiotique: Dictionnaire raisonné de la théorie du langage. c.1.
Paris: Hachette.
Guillaume, A. (2015). Intertheoricity: Plasticity, elasticity and hybridity of theories. Part II: semiotics
of transferogenesis. Human and Social Studies, 4(2), 59-77.
Haznedar, B. (2018). Yaşayan lazca projesi, Türkiye’de Lazcanın durumu. Laz dilinde anadili temelli
çok dilli eğitimin geliştirilmesi (EuropeAid/136297/DD/ACT/TR). İstanbul: Laz Enstitüsü.
Holmes, J. S. (1972). The name and nature of translation studies, Translated, 2, 67-80.
İnce, B. (2009). Sait Faik’in öykücülüğü ve Havuz Başı öyküsüne okur merkezli bir yaklaşım.
Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 8(29), 101-113.
Jakobson, R. (2000). On linguistic aspects of translation. L. Venuti (Ed.), The translation studies
reader. (113-118). New York: Routledge.
Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kuleli, M. (2018). Intertextuality in translation: analysis of intertextual signs and evaluation of
translation of a short story. International Journal of Languages’ Education and Teaching,
6(3), 317-330.
Kuleli, M., ve Ural G. (2015). Gösterge çözüm yöntemi ile William Shakespeare’in Merchant of
Venice eserinde mitolojik ve ikonografik göndergelerin saptanması ve Türkçe çevirilerinin
değerlendirilmesi. Uluslararası Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 13, 1-24.
Ladmiral, J.-R., ve Meschonnic, H. (1981). Poétique de.../Théorèmes pour... la traduction. Langue
Française, 51, 3-18.
Munday, J. (2001). Introducing translation studies: Theories and applications. New York: Routledge.
Mülayim, S. (1983). Türk süsleme sanatında arabesk problemi. Sanat Tarihi Dergisi, 2(2), 62-85.
Turkish Studies
Oxford Çevrimiçi Sözlük. https://en.oxforddictionaries.com/definition/get_on. (Erişim Tarihi:

2.10.2018).
Oxford Çevrimiçi Sözlük. https://en.oxforddictionaries.com/definition/real_estate. (Erişim
Tarihi: 2.10.2018).
Öztürk Kasar, S. (2001). La sémiotique subjectale et la traduction. European Society for Translation:
Third International Congress- Claims, Changes and Challenges in Translation Studies
Abstracts. (s. 24-25). Kopenhag: Copenhagen Business School.
Öztürk Kasar, S. (2007). Pour une sémiotique de la traduction. École Supérieure d’Interprètes et de
Traducteurs (ESIT), Profession: Traducteur. Paris: Sorbonne Nouvelle Üniversitesi.
Öztürk Kasar, S. (2009a). Pour une sémiotique de la traduction. C. Laplace, M. Lederer, ve D. Gile
(Ed.), La traduction et ses métiers. (163-175). Caen: Lettres Modernes Minard,
Coll."Champollion 12".
Öztürk Kasar, S. (2009b). Un chef-d’oeuvre très connu: Le chef-d’oeuvre Inconnu de Balzac.
Commentaires d’une traduction à l’autre laissant des traces. M. Nowotna ve A. Moghani (Ed.),
Les traces du traducteur (187- 211). Paris: Publications de l’INALCO.
Öztürk Kasar, S. (2017). Jean-Claude Coquet ve söyleyenler göstergebilimi. İ.O. Ayırır ve E. Korkut
(Ed.), Prof. Dr. Ayşe Eziler Kıran’a Armağan (183-199). Ankara: Hacettepe Üniversitesi
Yayınları.
Öztürk Kasar, S. ve Batu, E. (2017). Oscar Wilde’nin Bencil Dev öyküsünün göstergebilimsel
çözümlemesi ve çeviri göstergebilimi bağlamında Türkçe çevirilerinin değerlendirilmesi.
International Journal of Languages’ Education and Teaching, 5(4), 920-950.
Öztürk Kasar, S., ve Kuleli, M. (2016). Antony and Cleopatra oyununun göstergebilimsel
çözümlemesi ve çeviri göstergebilimi bakış açısıyla Türkçe çevirilerinin değerlendirilmesi.
RumeliDE-Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 5, 89-123.
Öztürk Kasar, S. ve Tuna, D. (2015). Yaşam, yazın ve yazın çevirisi için gösterge okuma. Frankofoni
Fransız Dili ve Edebiyatı İnceleme ve Araştırmaları Ortak Kitabı, 27, 457-482.
Öztürk Kasar, S. ve Tuna, D. (2017). Shakespeare in three languages: Reading and analyzing sonnet
130 and its translations in light of semiotics. International Journal of Languages’ Education
and Teaching, 5(1), 170-181.
Öztürk Kasar, S. ve Tuna, D. (2018). Üç dilde Shakespeare: Göstergebilimin ışığında 130. sone ile
çevirilerini okumak ve çözümlemek. International Journal of Languages’ Education and
Teaching,6(1), 514-539.
Ponzio, A. (2003). Preface. S. Petrilli (Ed.), Translation, translation. (13-16). Amsterdam, New York:
Rodopi.
Robyns, C. (1992). Towards a socio-semiotics of translation. Romanistiche Zeitschriftfiir
Literaturgeschichte, 1(2), 211-226.
Saussure, F. (2001). Genel dilbilim dersleri. (B. Vardar, Çev.). İstanbul: Multilingual Yabancı Dil
Yayınları.
Shuttleworth, M. ve Cowie, M. (2014). Dictionary of translation studies. New York: Routledge.
Stecconi, U. (2007). Five reasons why semiotics is good for translation studies. Y. Gambier, M.
Shlesinger ve R. Stolze (Ed.), Doubts and directions in translation studies. (15-26).
Amsterdam: John Benjamins Publishing.
Turkish Studies
638 Mesut KULELİ
Swan, M. (1995). Practical English usage. New York: Oxford University Press.
Torop, P. (2000). Towards the semiotics of translation. Semiotica, 128 (3-4), 597-609.
Tuna, D. (2016a). Çevirmek için çözümlemek: Bel Kaufman’ın Sunday in the Park başlıklı öyküsünde
anlam arayışı. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 5, 76-97.
Tuna, D. (2016b). Tuna, D. (2016b). Oktay Rifat’ın Tecelli başlıklı şiiri üzerinden çeviriyi
göstergebilimle buluşturmak. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Journal, 35, 33-52.
Tuna, D. ve Kuleli, M. (2017). Çeviri göstergebilimi çerçevesinde yazınsal çeviri için bir metin
çözümleme ve karşılaştırma modeli. Konya: Eğitim Yayınevi.
Türk Dil Kurumu Çevirimiçi Güncel Türkçe Sözlük.
http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5bba7c0d1
9b6e6.12780237. (Erişim Tarihi: 29.09.2018).
http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5bba7cf8a5
47b8.50409671 (Erişim Tarihi: 30.09.2018).
http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5bba7dbba
397b8.32248385 (Erişim Tarihi: 30.09.2018).
http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5bba7dc5cb
73e9.15919274 (Erişim Tarihi: 2.10.2018).
http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5bba7e3ba
09ec9.72621053 (Erişim Tarihi: 5.10.2018).
http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5bba7e8b8
b2d93.13078210 (Erişim Tarihi: 5.10.2018).
http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5bba7ef74a
f227.81719902 (Erişim Tarihi: 5.10.2018).
Turkish Studies
View publication stats

Ceviride-Gostergebilim - Ornek

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ceviride-Gostergebilim - Ornek

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

ÇEVİRİ GÖSTERGEBİLİMİ YAKLAŞIMININ BİR ÖYKÜNÜN ÇEVİRİ

Article · January 2018

The user has requested enhancement of the downloaded file.

Volume 13/28, Fall 2018, p. 597-638

Research Article / Araştırma Makalesi

ÇEVİRİ GÖSTERGEBİLİMİ YAKLAŞIMININ BİR ÖYKÜNÜN

* Dr. Öğr. Üyesi, Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi, E-posta: mkuleli@bandirma.edu.tr

Anahtar Kelimeler: Çeviri göstergebilimi, çeviri, göstergebilimsel

APPLICATION OF SEMIOTICS OF TRANSLATION IN

other point of difference between what’s perceived and what’s real is

meaning was determined in two contexts; opposition of meaning was

incelemektedir. Guillaume (2015) “kuramların zaman içinde evrim geçirdiğini” ve “farklı

2.1. Veri Toplama Araçları

Tablo 1: Öykünün kesitleri

Kütüphane Uzam değişimi Sokaktaki kütüphaneden Fransızca dergiler alır. 48-52

Hamam Uzam değişimi Anlatıcı bir hamama girer yıkanır. 288-299

İntihar Uzam/Zaman değişimi Anlatıcı sevgili bulduktan bir yıl sonra

3.1.4. Metindeki Bakış Açısı

11 Bu terimlerin çevirisi Prof. Dr. Sündüz Öztürk Kasar’a aittir.

3.1.9. Gerçeğe Uygunluk

3.1.15. Alımlayan Öznenin Anlam Oluşumuna Katkısı

“Once out of bed, I head straight for the cafe.”

“The owner is a French-Jewish lady.”

“Bonjour Madame,” I say.

“But she knows better.”

“We get on really well.”

“The madame: “Un cappuccino?”

“Then I throw down a c’est ça to keep it going in French.”

“… where I buy a few more illustrated French magazines.”

“How could a Levantine-Jewish neighborhood not be vibrant?”

Levantine-Jewish neighborhood” (Levanten ve Yahudi mahallesi) kullanılması ve özgün metindeki

“A driver spots him and says:

“Then he rattles off a few lines of dusty verse.”

“They have her order him a drink.”

“… the lady will still serve me a coffee at the door.”

“So finally! So this is where you’ve been hiding, is it?”

“I felt an overwhelming desire to go to a hamam.”

zamandır yıkanmayan bir karakteri düşündürmektedir ve anlatıcının öykünün daha önceki

“… on one of those benches at the back, and somewhere near Arnavutköy or

Cosculluela, C. (2003). Semiotics and translation studies: An emerging interdisciplinarity. Semiotica.

Oxford Çevrimiçi Sözlük. https://en.oxforddictionaries.com/definition/get_on. (Erişim Tarihi:

View publication stats

You might also like