See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/358247853

A note on the population dynamics of the species Dicyrtoma fusca Lubbock,

1873 and Dicyrtomina minuta Fabricius, 1783 (Collembola: Dicyrtomidae
Börner, 1906) in the area of the hil...

Preprint · January 2022

DOI: 10.13140/RG.2.2.29143.14246/4

CITATIONS READS

0 617

1 author:

Nikola Z. Grujic
University of Novi Sad
24 PUBLICATIONS   1 CITATION   

SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

Biološka procena kvaliteta srednjeg toka reke Ibar - Biological assessment of the water quality of the middle course of the Ibar River View project

Biodiverzitet brda Zvečan - Biodiversity of the area of Zvecan hill View project

All content following this page was uploaded by Nikola Z. Grujic on 30 March 2022.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

Grujić N.: A note on the population dynamics of the species Dicyrtoma fusca
Lubbock, 1873 and Dicyrtomina minuta Fabricius, 1783 (Collembola: Dicyrtomidae
Börner, 1906) in the area of the hill Zvečan, Kosovo and Metohija

Abstract
During July and the first half of August 2021, a survey was conducted to determine the relationship in the density of
populations of species Dicyrtoma fusca Lubbock, 1873 and Dicyrtomina minuta Fabricius, 1783 in different habitats
in the area of the hill Zvečan. 5 samplings were performed from 2 localities during this period. Site 1 - Zvečan šuma
is a forest habitat, Site 2 - Zvečan livada is a meadow. Based on the research, the presence of the species D. fusca
was confirmed and the presence of the species D. minuta in the area of the hill Zvečan was registered. Research
has shown that there is a difference in the density of forest populations compared to open habitats. The number of
individuals of the species D. fusca in each sample was far greater than the number of individuals of the species D.
minuta. It turned out that summer rains had a favorable effect on the populations of both species during July, and
that the increase in temperatures above 35ºC harmed the populations of both species in early August. A drastically
small number of individuals was found during unplanned sampling in the winter. Based on the results, we can
conclude that the populations of the species D. fusca are more dominant in the study area. We can conclude that
the populations of the species D. fusca are more adapted to the environmental conditions in the study area based
on the results from the winter period. It would be interesting to determine the mutual relations of these two species,
which coexist very successfully in the area of the hill Zvečan.

Nikola Z. Grujić
Beleška o dinamici populacija vrsta Dicyrtoma fusca Lubbock,
1873 i Dicyrtomina minuta Fabricius, 1783 (Collembola:
Dicyrtomidae Börner, 1906) na brdu Zvečan, Kosovo i Metohija
Uvod
Zvečan je istovremeno naziv brda koje se uzdiže iznad Kosovske Mitrovice, na čijem se vrhu nalazi tvrđava
Zvečan, a u podnožju sa severne strane se nalazi naselje Zvečan. Brdo Zvečan je zapravo ugašena vulkanska kupa
visine 800 m, izgrađena je od dacita i dacitskih tufova (Jakšić & Belij, 1995). U neposrednoj blizini brda, tačnije u
njegovom podnožju nalaze se rafinerija i metalurgija olova Rudarsko-metalurško-hemijskog kombinata Trepča koje
nisu u proizvodnji od 2000. godine. Nedaleko odatle nalaze se industrijska deponija ,,Gornje polje'' i flotacijska
deponija ,,Žarkov potok''.

Skokuni (Collembola) koji su do nedavno smatrani za grupu beskrilnih insekata danas su zasebna klasa
zglavkara sa oko 9000 opisanih vrsta kosmopolitske rasprostranjenosti. Poznavanje njihovog diverziteta daleko je
od potpunog, posebno na teritoriji Republike Srbije. Mnogi kolembolisti smatraju da desetine hiljada vrsta tek treba
otkriti. Oni su važani ekotoksikološki test organizmi i najviše se koriste kao indikatori efekata zagađenja životne
sredine i različitih poljoprivrednih režima biodiverziteta zemljišta (Hopkin, 1997). Hraneći se biljnim materijalom i
izbacujući ga delimično razgrađenog u obliku fekalnih kuglica, oni doprinose povećanju površina za mikrobiološke
aktivnosti (Hasegawa & Takeda, 1995), i na taj način deluju kao disperzioni agens za spore gljiva i bakterija.
Selektivnom aktvnošću Collembola mogu da potpomognu sukcesiju gljiva u procesu raspadanja biljnog materijala
(Faber et al., 1992). U većini terestričnih ekosistema Collembola zajedno sa grinjama se smatraju za najbrojnije
grupe zemljišne mezofaune dostižući gustinu i do 100.000 jedinki po m² (Hopkin, 1997). Studije su pokazale da u
prisustvu, čak i umerene gustine zajednice Collembola, enzimska aktivnost stelje, respiracija stelje i nutritivna stopa
pokazuju značajno povećanje u odnosu na dekompoziciju stelje u odsustvu ovih životinja (Ingham, 1991). Odgovorne
su za preraspodelu biljnog materijala, kao i spora gljiva i bakterija, naročito kada se hrane u jednom litru zemlje ili
horizontu, a fecetiraju u drugom (Anderson, 1988; Hassall et al., 1986; Santos & Whitford, 1981). Takođe, Collembola
su visoko tolerantne na širok spektar uslova životne sredine, uključujući poljoprivredno kao i industrijsko zagađenje,
ali se vrste razlikuju u osetljivosti na ekološki stres (Prasse, 1985; Sterzyńska, 1990).
 S obzirom na svoje mogućnosti, Collembole mogu da migriraju iz sredina koje im nisu prijatne (Bengtsson
et al., 1994; Krogh 1995). Pokazalo se da se zajednice razlikuju u obilju i sastavu vrsta u skladu sa promenama u
vegetaciji i uslovima zemljišta (Hågvar, 1982; Chauvat et al., 2006). Kiselost zemljišta, uglavnom povezano sa
promenama u hrani i staništu, kao i hemijski sastav ili osmolarnost rastvora zemljišta mogu da favorizuju ili
defavorizuju određene vrste (Hågvar & Abrahamsen, 1984; Vilkamaa & Huhta, 1986; Salmon & Ponge, 2002).

Istražujući radove koji se bave skokunima na Kosovu i Metohiji, primetio sam da se vrsta Dicyrtoma fusca
Lubbock, 1873 pojavljuje na svim lokalitetima na kojima je vršeno uzorkovanje(Koledin & Bogojević 1976, Jakšić
2013). Prvobitni cilj istraživanja bio je potvrditi prisustvo ove vrste na brdu Zvečan te utvrditi postoji li razlika u
brojnosti populacija na otvorenim u odnosu na zatvorena staništa. Pošto je vrsta Dicyrtomina minuta Fabricius, 1783
u većini uzoraka bila prisutna sa značajnom brojnošću u odnosu na jedinke D. Fusca, i ona je uključena u
istraživanje. Obe vrste pripadaju porodici Dicyrtomidae Börner, 1906 u okviru reda Symphypleona Börner, 1901.

Slika 1. Pogled na brdo Zvečan i RMHK Trepču iz Slika 2. Pogled na Veliki i Mali Zvečan (fotografija
pravca Kos. Mitrovice (fotografija Dragan Miroslav Lazarević)
Radovanović)

MATERIJALI I METODE
Za potrebe ovog istraživanja određena su dva lokaliteta, jedan na zatvorenom, drugi na otvorenom staništu
(Slika 3.). Prvi lokalitet se nalazi u šumi na brdu Zvečan (Slika 4.). Lokalitet 1 – Zvečan šuma se nalazi na
nadmorskoj visini od 680 m. Zvečanska šuma je mešovita šuma u kojoj dominiraju crni jasen (Fraxinus ornus) i hrast
medunac (Quercus pubescens), a česti su beli grab (Carpinus orientalis) i klen (Acer campestre). Na ovom lokalitetu
postavljeno je 5 zemljanih klopki nasumično u krugu prečnika oko 15 m. Zamke su postavljane u blizini stena
obraslih mahovinom, a zemljištem su dominirale vrste roda Trifolium. Drugi lokalitet se nalazi u podnožju brda Mali
Zvečan (Slika 5.). Lokalitet 2 – Zvečan livada se nalazi na nadmorskoj visini od 630 m a livadom osim trava dominira
vrsta Thymus sp. sa pokrovnošću oko 40% (odokativna procena). I na ovom lokalitetu je nasumično postavljeno 5
zemljanih klopki u krugu prečnika oko 15 m.

Slika 3. Satelitski snimak istraživanog područja: 1-Tvrđava Zvečan na vrhu brda Veliki Zvečan, 2-Mali Zvečan, 3-
Naselje Zvečan, 4-Kosovska Mitrovica, A- Lokalitet 1-Zvečan šuma (42°54'22.37"N, 20°50'44.08"E), B - Lokalitet 2
– Zvečan livada (42°53'53.00"N , 20°51'1.92"E)
 Slika 4. Lokalitet 1 – Zvečan šuma Slika 5. Lokalitet 2 – Zvečan livada

Za potrebe pravljenja klopki korišćene su poluprozirne plastične čaše zapremine 300 ml napunjene sa po
150 ml etilen glikola. Etilen glikol (antifriz) je uobičajena tečnost koja se koristi pri pravljenju klopki za hvatanje
zglavkara, a pokazao se pogodniji u poređenju sa tradicionalno korišćenim formaldehidom (Jureková et al. 2019).
Na čaše su stavljene mreže promera 5 mm kako bi se sprečio upad večih životinja, te su stavljane u iskopane rupe
u zemljištu tako da vrh čaše bude nekoliko mm ispod nivoa tla. Iznad svake caše stavljen je po metalni poklopac od
tegle odvojen do 3 cm iznad zemlje kako bi zaštitio klopku da je list ne zatvori, ali i kako bi sprečio direktnu izloženost
etilen glikola suncu. Iako je isparljivost etilen glikola značajno manja od vode, a pošto je u pitanju letnji period koji
je najtopliji period na ovim prostorima, klopke na Lokalitetu 2 – Livada su dopunjavane po potrebi pre uzimanja
uzorka. Klopke su postavljene 7. jula 2021. godine, a uzorci su sakupljani 14. i 20. jula, potpom 1., 7. i 15. avgusta,
kada su klopke sklonjene sa lokaliteta. Decembar mesec 2021. godine bio je relativno topao (18. najtopliji za period
merenja 1951.-2021.) i treći najkišniji (Republički hidrometeorološki zavod Srbije 2021). Krajem meseca su dnevne
temperature prelazile 16ºC te sam odlučio da postavim klopke i proverim da li skokuni aktivni. Na istim lokalitetima
postavljene su klopke 26. decembra 2021. a uzorci su pokupljeni, a ujedno su sklonjene i klopke 5. januara 2022.
godine. Dnevne temperature u prvim danima januara dostizale su 19ºC.

Sakupljeni materijal je pregledan, izdvojene su jedinke skokuna i isprane 75% etanolom. Identifikacija vrsta
izvršena posmatranjem na binokularnoj lupi prema adekvatnim ključevima za identifikaciju skokuna reda
Symphypleona (Gisin 1960, Bretfeld 1999, Fjellberg 2007). Izdvajane su samo jedinke D. fusca i D. minuta i
konzervirane u 75% alkoholu sa dodatkom 3 kapi glicerina.

Rezultati i diskusija
Na osnovu obrađenog materijala potvrđeno je prisustvo vrste Dicyrtoma fusca Lubbock, 1873 na brdu
Zvečan, i ustanovljeno prisustvo vrste Dicyrtomina minuta Fabricius, 1783 koja je već bila registrovana u širem
području, na oko kilometar od Lokaliteta 2 - Zvečan Livada (Jakšić 2013).

U tabeli 1. predstavljeni su rezultati istraživanja. Broj jedinki iz pojedinačnih klopki prikazan je zbirno sa
brojem jedinki iz ostalih klopki sa istog lokalite po uzorku. Zbirno, tokom istraživanja, iz uzorkovanog materijala su
izdvojene 553 jedinke vrste D. fusca i 202 jedinke vrste D. minuta. Sa Lokaliteta 1 uzorkovano je 375 jedinki D. fusca
i 148 jedinki D. minuta. Sa Lokaliteta 2 uzorkovano je 178 jedinki D. fusca i 60 jedinki D. minuta.

Tabela 1. Broj jedinki vrsta Dicyrtoma fusca i Dicyrtomina minuta po uzorku na šumskom i livadskom staništu.

Dicyrtoma fusca Lubbock, 1873 Dicyrtomina minuta Fabricius, 1783

Lokalitet 1 Lokalitet 2 Lokalitet 1 Lokalitet 2
7. – 14. jul 67 29 24 8
14. – 20. jul 82 37 36 17
20. jul – 1. avgust 96 52 34 17
1. – 7. avgust 79 38 27 13
7. – 15. avgust 44 20 21 5
26. decembar – 5. januar 7 2 0 0
 Grafik 1. i grafik 2. pokazuju promene u dinamici gustine populacija obe vrste u odnosu na uzorak, za
period 7. jul – 15. avgust. Na grafiku je dodata i kategorija, odnosno uzorak iz zimskog aspekta pa nagli padovi
grafika ne predstavljaju realnu sliku dinamike, jer je vremenska distanca između pete i šeste kategorije 5 meseci,
dok prvih pet predstavljaju kontinuitet.

Grafik 1. Promene u dinamici broja uzorkovanih jedinki vrste D. fusca po uzorku za period 7.7.-15.8. + 26.12.-5.1.
na teritoriji brda Zvečan

Grafik 2. Promene u dinamici broja uzorkovanih jedinki vrste D. minuta po uzorku za period 7.7.-15.8. + 26.12.-5.1.
na teritoriji brda Zvečan

U periodu pre postavljanja klopki, krajem juna meseca u istraživanom području su vladale tropske vrućine,
gde su dnevne temperature prelazile 35ºC, a pred sam kraj meseca temperatura je prelazila 40ºC. Ovakve visoke
temperature pokazale su se kao nepovoljne za zajednice skokuna (Vanyavina 2011). Prvog jula ovo područje
pogodilo je snažno nevreme sa jakim pljuskom i gradom što je izazvalo kratke poplave u podnožju brda Zvečan. U
narednim danima, do postavljanja klopki, maksimalne dnevne temperature su se postepeno povećavale iz dana u
dan do 30ºC. Ovo se pokazalo kao relativno povoljna temperatura za populacije skokuna imajući u vidu prvi uzorak
koji je sadržao značajan broj jedinki. U periodu do 1. avgusta vreme je bilo pretežno oblačno sa dugim sunčanim
intervalima i povremenim pljuskovima gde gotovo do kraja meseca dnevne temperature nisu prelazile 30ºC. U ovom
periodu vidimo povećanje brojnosti jedinki po uzorcima kod obe vrste u odnosu na prvo merenje.
 Na samom kraju jula počinju tropske vrućine i povećanje maksimalnih dnevnih temperatura iznad 35ºC, što
u prvoj polovini avgusta uzrokuje niz tropskih dana sa maksimalnim dnevnim temperaturama preko 40ºC. Rezultati
istraživanja potvrđuju da ekstremno visoke temperature negativno utiču na populacije vrsta D. fusca i D. minuta.

Na grafiku 3. prikazan je odnos ukupog broja uzorkovanih jedinki obe vrste prema lokalitetima.
Populacije obe vrste pokazale su veću brojnost na šumskom staništu (Lokalitet 1 - Zvečan šuma). Ovo je verovatno
posledica otvorenosti staništa na lokalitetu 2, pa je temperatura na površini zemljišta na livadi viša u odnosu na
zemljište u šumi, pa se skokuni povlače u dublje slojeve zemljišta u potrazi za vlagom. Obe vrste su široko
rasprostranjene, adaptirane na različita staništa i njihova koegzistencija je uočena u različitim delovima sveta (Gisin
1960, Fjellberg 2007, Vanyavina 2011, Jakšić 2013). Populacije vrste D. fusca pokazuju značajno veću brojnost na
oba istraživana lokaliteta, i u šumskom i na livadskom staništu.

Grafik 3. Ukupan broj uzorkovanih jedinki vrsta D. fusca i D. minuta po lokalitetima na teritoriji brda Zvečan

Prema istraživanju Vanyavina (2011), odsustvo srednjih i krupnih jedinki u proleće u okolini Moskve ukazuje
da ove vrste verovatno prezimljuju kao jaja. Međutim, u mnogim delovima sveta su uočene jedinke D. fusca i zimi, a
postoje indicije da prolaze ekomorfozu u zimsku formu (Bellinger, Christiansen & Janssens 1996-2021).
Temeperature u istraživanom području su bile iznad proseka za to doba godine, gde je prvih dana jadnuara
maksimalna dnevna temperatura prelazila 18ºC. U zimskom periodu uzorkovan je očekivano mali broj jedinki i to
samo vrste D. fusca. Jedinke pritom nisu bile mlade i male, što pokazuje da se nisu izlegle iz jaja, već su verovatno
došle iz dubljih slojeva zemljišta sa povećanjem dnevnih temperatura. Za očekivati je bilo da će više jedinki biti na
lokalitetu 2, gde u ovom slučaju izloženost suncu i zagrevanje zemljišta pogoduje zajednici skokuna, međutim to
nije bio slučaj. Ovo je verovatno posledica evaporacije vlage iz zemljišta usled izloženosti otvorenog staništa blagom
vetru.

Zaključak
Na području brda Zvečan potvrđeno je prisustvo vrste Dicyrtoma fusca Lubbock, 1873 i registrovano
prisustvo vrste Dicyrtomina minuta Fabricius, 1783. Istraživanje ukazuje da su populacije obe vrste tokom letnjeg
perioda znatno brojnije u zatvorenom staništu (šuma) u odnosu na otvoreno stanište (livada). Na istraživanim
lokalitetima populacije vrste D. fusca pokazale su značajno veću brojnost u odnosu na drugu vrstu u letnjem periodu.
U zimskom periodu uhvaćene samo jedinke vrste D. fusca. U cilju razumevanja koegzistencije populacija ove dve
vrste na području brda Zvečan, treba napraviti veći uzorak koji bi pokrio više različitih lokaliteta tokom perioda 2
godine kako bi se videla sezonska dinamika populacija ovih vrsta. Obe vrste su nedovoljno proučene, te se
istraživanjem njihove koegzistencije na istom prostoru može dosta otkriti o njima. Zanimljivo je videti i odnos
njihovih populacija sa populacijama drugih vrsta skokuna, posebno drugih redova, jer zapravo zemljište obiluje
zajednicama (naseljima) različitih vrsta koje koegzistiraju, a o čijim se međusobnim odnosima, kao i o njima ne zna
dovoljno.
 Reference
 Anderson, J.M. 1988. Invertebrate-mediated transport processes in soils. Agriculture, Ecosystems and
Environment 24: 5-19.
 Bellinger, P.F., Christiansen, K.A. & Janssens, F. 1996-2021. Checklist of the Collembola of the World.
http://www.collembola.org
 Bengtsson, G., Rundgren, S., Sjögren, M. 1994. Modelling dispersal distances in a soil gradient: the
influence of metal resistance, competition, and experience. Oikos 71: 13-23.
 Bretfeld, G., “Synopses on Palaearctic Collembola. Volume 2. Symphypleona,” Abh. Berichte
Naturkundemus. Görlitz 71 (1), 1–318 (1999).
 Chauvat M, Ponge JF, Wolters V. 2006. Humus structure during a spruce forest rotation: quantitive changes
and relationship to soil biota. European Journal of Soil Science 58(3): 625-631.
 Faber, J.H., Teuben, A., Berg, M.P., & Doelman, P.J. (2004). Microbial biomass and activity in pine litter in
the presence of Tomocerus minor (Insecta, Collembola). Biology and Fertility of Soils, 12: 233-240.
 Fjellberg A (2007). The Collembola of Fennoscandia and Denmark. Part II: Entomobryamorpha and
Symphypleona (Vol. 35). Brill, Leiden.
 Gisin H. 1960. Collembolenfauna Europas.: Musum d’Histoire Naturelle,Geneva, Switzerland. pp 312.
 Hågvar, S. & Abrahamsen, G. 1984. Collembola in Norwegian coniferous forest soil. III. Relation to soil
chemistry. Pedobiologia 27: 331-339.
 Hågvar, S. 1982. Collembola in Norwegian coniferous forest soils. I. Relations to plant communities and
soil fertility. Pedobiologia 24: 255-296.
 Hasegawa, M., Takeda, H. 1995. Changes in feeding attributes of four collembolan populations during the
decomposition process of pine needles. Pedobiologia 39: 155-169.
 Hassall, M., Visser, S., Parkinson, D. 1986. Vertical migration of Onychiurus subtenuis in relation to rainfall
and microbial activity. Pedobiologia 29: 175-182.
 Hopkin, S. 1997. Biology of the Springtails (Insecta: Collembola). Oxford University Press, Oxford, str. 1-
330.
 Ingham, E. R., Parmelee, R., Coleman, D. C., Crossley, D. A. Jr. (1991). Reduction of microbial and faunal
groups following application of streptomycin and captan in Georgia no-tillage agroecosystems.
Pedobiologia 35: 297-304.
 Jakšić, P. i Belij S. 1995. Bibliografija o prirodi Kosova i Metohije. [The Bibliography of the Nature of Kosovo
and Metohija]. Univerzitet u Prištini, Priština, str. 1-335.
 Jakšić, T. 2013. Bioindikacija zagađenosti zemljišta teškim metalima u regionu Kosovske Mitrovice [PhD
thesis]. Kosovska Mitrovica: University of Pristina. Kosovska Mitrovica, str. 1-119.
 Jureková N, Raschmanová N, Kováč Ľ, Miklisová D, Červená M, Christophoryová J. 2019. Type of fixative
solution in pitfall traps as a decisive factor affecting community parameters of Collembola (Hexapoda)
inhabiting superficial subterranean habitats. Naturwissenschaften 106(5-6): 21. doi: 10.1007/s00114-019-
1611-3
 Koledin D., Bogojević J. 1976. Rezultati dosadasnjih istrativanja faune Collembola u SR Srbiji. Arhiv
bioloskih nauka, 28(1-2), pp. 79-94.
 Krogh, P.H. 1995. Does a heterogeneous distribution of food or pesticide affect the outcome of toxicity
tests with Collembola? Ecotoxicology and Environmental Safety 30: 158-163.
 Prasse, I. 1985. Indications of structural changes in the communities of microarthropods of the soil in an
agroecosystem after applying herbicides. Agriculture, Ecosystems and Environment 13: 205-215.
 Republički hidrometeorološki zavod Srbije. 2021. Mesečni bilten za Srbiju, decembar.
http://www.hidmet.gov.rs/data/klimatologija/latin/Decembar.pdf
 Salmon, S., Ponge, J.F., Van Straalen, N.M. 2002. Ionic identity of pore water influences Ph preference in
Collembola. Soil Biology and Biochemistry 34: 1663-1667.
 Santos, P.F. and Whitford, W.G. 1981. The effects of microarthropods on litter decomposition in a
Chihuahuan Desert ecosystem. Ecology 62: 654-663.
 Sterzyńska, M. 1990. Communities of Collembola in natural and transformed soils of the linden-oak-
hornbeam sites of the Mazovian Lowland. Fragmenta Faunistica 34: 165-262.
 Vilkamaa, P. & Huntha, V. 1986. Effects of fertilization and Ph on communities in pine forest soil. Annales
Zoologici Fennici 23: 167-174.

View publication stats