Calisma Ekonomisi AOF

TC.
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 1461

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 777
ÇALIfiMA EKONOM‹S‹
Yazarlar
Doç.Dr. Naci GÜNDO⁄AN (1, 6, 10, 13, 14, 15)
Yard.Doç.Dr. M. Kemal B‹ÇERL‹ (2, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 11, 12)
Editörler
Doç.Dr. Naci GÜNDO⁄AN
Yard.Doç.Dr. M. Kemal B‹ÇERL‹
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹
Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.
‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t
veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.
Copyright © 2003 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

Genel Koordinatör
Prof.Dr. Levend K›l›ç
Genel Koordinatör Yard›mc›s›
Yard.Doç.Dr. Müjgan Bozkaya
Ö¤retim Tasar›mc›s›
Yard.Doç.Dr. Müjgan Bozkaya
Grafik Tasar›m Yönetmenleri
Prof. T. Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Televizyon Programlar› Yöneticisi
Prof.Dr. Dursun Gökda¤
Dil ve Yaz›m Dan›flmanlar›

Yard.Doç.Dr. Hülya Pilanc›
Okt. Ayd›n F›nd›ko¤lu
Okt. Gönül Yüksel
Ölçme De¤erlendirme Sorumlular›
Ö¤r.Gör. Hülya Özgür
Kitap Koordinasyon Birimi

Yard.Doç.Dr. Feyyaz Bodur
Uzm. Nermin Özgür
Kapak Düzeni
Prof. T. Fikret Uçar
Dizgi
Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi
Çal›flma Ekonomisi
ISBN
975-06-0193-9
2. Bask›
Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 5.000 adet bas›lm›flt›r.

ESK‹fiEH‹R, Eylül 2004
‹çindekiler iii
‹çindekiler
Sunufl ............................................................................................................ xi
Çal›flma Yöntemi ......................................................................................... xii
Kullan›m K›lavuzu ....................................................................................... xiv
Çal›flma Ekonomisine Girifl ve Temel Kavramlar .................. 1 ÜN‹TE 1

G‹R‹fi .............................................................................................................. 3
EMEK P‹YASALARINA GENEL B‹R BAKIfi .................................................. 3
ÇALIfiMA EKONOM‹S‹N‹N BAZI TEMEL KAVRAMLARI ............................ 5
Çal›flma Ça¤›ndaki Nüfus ............................................................................. 6
Aktif Nüfus .................................................................................................... 6
‹flgücü ............................................................................................................ 6
‹stihdam ......................................................................................................... 7
‹flsizlik ........................................................................................................... 8
Eksik ‹stihdam ............................................................................................... 8
‹flgücüne Kat›lma Oran› ................................................................................ 10
Ba¤›ml›l›k Oran› ........................................................................................... 10
Emek Verimlili¤i ........................................................................................... 11
Özet ............................................................................................................... 12
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 13
Yaflam›n ‹çinden ..................................................................................... .... 14
Okuma Parças› .............................................................................................. 15
Yararlan›lan Kaynaklar ................................................................................. 15
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 16
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ............................................................................. 16
Emek Arz› ................................................................................ 17 ÜN‹TE 2

G‹R‹fi ............................................................................................................. 19
NEO-KLAS‹K ÇALIfiMA/BOfi ZAMAN TEOR‹S‹ .......................................... 19
TERC‹HLER VE FARKSIZLIK E⁄R‹LER‹ ...................................................... 19
TÜKET‹M ‹MKANLARI: BÜTÇE KISITI ....................................................... 20
ÇALIfiMA KARARI DENGES‹ ........................................................................ 21
ÜCRET ORANINDAK‹ DE⁄‹fiMELER .......................................................... 22
Bireysel Emek Arz E¤risi .............................................................................. 23
Piyasa Emek Arz E¤risi ................................................................................. 23
EMEK ARZ KARARI VE ÜCRET ORANLARI ............................................... 24
EMEK ARZINI ETK‹LEYEN ÜCRET DIfiI UNSURLAR ................................. 25
Di¤er Ücret Oranlar› ..................................................................................... 25
Ücret D›fl› Gelir ............................................................................................. 25
Bireylerin Bofl Zaman› Tercih Etmeleri ....................................................... 26
‹fllerin Ücret D›fl› Yönleri ............................................................................. 26
‹flçi Say›s›n›n Artmas› ................................................................................... 26
Özet ............................................................................................................... 27
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 29
Okuma Parças› .............................................................................................. 29
iv ‹çindekiler
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ........................................................... 30

ÜN‹TE 3 Emek Talebi ............................................................................. 31

G‹R‹fi .............................................................................................................. 33
KISA DÖNEMDE EMEK TALEB‹ .................................................................. 33
Marjinal Karar Alma Kural› ........................................................................... 33
K›sa Dönemde Denge ‹stihdam Düzeyinin Belirlenmesi .......................... 35
Firman›n K›sa Dönem Emek Talep E¤risi ................................................... 35
Piyasa Emek Talep E¤risi ............................................................................. 36
UZUN DÖNEMDE EMEK TALEB‹ ............................................................... 37
Faktörler Aras› ‹kame: Efl Ürün E¤rileri ...................................................... 37
Efl Ürün E¤rilerinin Özellikleri ..................................................................... 37
Faktör Fiyatlar›: Efl Maliyet Do¤rular› .......................................................... 38
Efl Maliyet Do¤rular›n›n Özellikleri ............................................................. 39
Uzun Dönemde ‹stihdam Düzeyinin Belirlenmesi ..................................... 39
Uzun Dönemde Ücret De¤iflimi .................................................................. 40
KISA VE UZUN DÖNEM TALEP E⁄R‹LER‹ ................................................ 41
EMEK TALEB‹N‹ ETK‹LEYEN ÜCRET DIfiI UNSURLAR ............................. 41
Ürün Talebindeki De¤iflmeler ...................................................................... 41
Verimlilik De¤iflmesi ..................................................................................... 42
‹flveren Say›s› ................................................................................................ 42
Di¤er Üretim Faktörlerinin Fiyatlar› ............................................................. 42
Özet ............................................................................................................... 43
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 45
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 46
ÜN‹TE 4 Emek Talep Esnekli¤i .............................................................. 47

G‹R‹fi ............................................................................................................. 49
EMEK TALEB‹N‹N ÜCRET ESNEKL‹⁄‹ ........................................................ 49
EMEK TALEP ÜCRET ESNEKL‹K TÜRLER‹ ................................................. 50
B‹R TALEP E⁄R‹S‹ ÜZER‹NDE FARKLI ESNEKL‹K DE⁄ERLER‹ ............... 50
EMEK TALEP ESNEKL‹⁄‹-TOPLAM ÜCRET ÖDEMES‹ ‹L‹fiK‹S‹ ................ 52
EMEK TALEB‹N‹N ÇAPRAZ ÜCRET ESNEKL‹⁄‹ ........................................ 53
EMEK TALEP ESNEKL‹⁄‹N‹ ETK‹LEYEN UNSURLAR ................................ 54
Ürün Talebi ................................................................................................... 54
Emek Maliyetinin Toplam Maliyet ‹çindeki Pay› ........................................ 55
Di¤er Üretim Faktörlerinin ‹kâme Edilebilirli¤i .......................................... 55
Di¤er Üretim Faktörlerinin Arz Esnekli¤i..................................................... 56
Özet ............................................................................................................... 57
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 59
‹çindekiler v
Emek Piyasas› Dengesi ........................................................... 61 ÜN‹TE 5

G‹R‹fi .............................................................................................................. 63
REKABETÇ‹ P‹YASALARDA EMEK P‹YASASI DENGES‹ ............................ 63
Tam Rekabet Piyasas›nda Tek Ücret Kanunu ............................................. 63
Tam Rekabetçi Alt Piyasalarda Dengelenme .............................................. 65
Piyasa Dengesinde De¤iflmeler .................................................................... 66
Talep Fazlas› ........................................................................................... 66
Arz Fazlas› .............................................................................................. 67
Ücret Rijitli¤i (Kat›l›¤›) Durumunda Dengelenme ...................................... 68
Tam Rekabetçi Bir Firma ‹çin Ücret ve ‹stihdam Düzeylerinin
Belirlenmesi .................................................................................................. 69
TEKELC‹ B‹R F‹RMA ‹Ç‹N P‹YASA DENGES‹ ............................................ 70
OL‹GOPOLCÜ B‹R F‹RMA ‹Ç‹N P‹YASA DENGES‹ ................................... 71
Özet ............................................................................................................... 73
Yaflam›n ‹çinden ..................................................................................... .... 76
Okuma Parças› .............................................................................................. 76
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Ahahtar› ............................................................ 77
Ücret ve Ücret Teorileri ........................................................ 79 ÜN‹TE 6

G‹R‹fi .............................................................................................................. 81
ÜCRET‹N ÖNEM‹ .......................................................................................... 81
ÜCRET VE ÜCRETLERLE ‹LG‹L‹ ÇEfi‹TL‹ KAVRAMLAR ............................. 81
Ücret Haddi - Ücret Geliri ............................................................................ 82
Brüt Ücret-Net Ücret ..................................................................................... 82
Parasal Ücret-Gerçek Ücret .......................................................................... 83
Asgari Ücret ................................................................................................... 84
ÜCRET TEOR‹LER‹ ........................................................................................ 84
Klasik Ücret Teorileri .................................................................................... 84
Do¤al Ücret Teorisi ................................................................................ 84
Ücret Fonu Teorisi ................................................................................. 85
Art›k De¤er Teorisi ................................................................................. 86
Modern Ücret Teorileri ................................................................................. 86
Marjinal Verimlilik Teorisi ...................................................................... 87
Pazarl›k Teorisi ....................................................................................... 87
Sat›nalma Gücü Teorisi .......................................................................... 88
Etkin Ücret Teorileri ............................................................................... 88
Özet ............................................................................................................... 91
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 93
Ücret Farkl›l›klar› .................................................................... 95 ÜN‹TE 7

G‹R‹fi .............................................................................................................. 97
GERÇEK HAYATTA TEK ÜCRET KANUNU NEDEN GEÇERL‹
DE⁄‹LD‹R? ..................................................................................................... 97
vi ‹çindekiler
ÜCRET FARKLILIKLARININ NEDENLER‹ .................................................... 98

‹fllerin Heterojenli¤i ...................................................................................... 98
Telafi Edici Ücret Farkl›l›klar› (TEÜF) ................................................... 98
‹fllerin Beceri Gereklerinin Farkl› Olmas› ............................................. 101
Etkin Ücret Ödemeleri ........................................................................... 101
Di¤er ‹fl veya ‹flveren Heterojenlikleri .................................................. 102
‹flçilerin Heterojenli¤i .................................................................................... 104
Bireysel Tercihlerin Farkl›l›¤› ................................................................. 104
Befleri Sermaye Farkl›l›¤› ........................................................................ 105
‹fl Piyasas› Aksakl›klar› ................................................................................. 105
Bilgi Eksikli¤i .......................................................................................... 105
Emek Hareketlili¤ini Engelleyen Unsurlar ............................................ 106
Özet ............................................................................................................... 107
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 109
Okuma Parças› .............................................................................................. 109
ÜN‹TE 8 E¤itim Ekonomisi .................................................................... 111

G‹R‹fi .............................................................................................................. 113
BEfiER‹ SERMAYE TEOR‹S‹ VE RESM‹ E⁄‹T‹M .......................................... 113
E¤itimin Maliyetleri ve Getirileri .................................................................. 114
Yafl-Gelir Profilleri ........................................................................................ 114
E¤itim Yat›r›m› Karar› ................................................................................... 116
Befleri Sermaye Teorisinin Genellemeleri Gelir Ak›m›n›n Uzunlu¤u ........ 117
Maliyetler ................................................................................................ 118
Kazanç Farkl›l›klar› ................................................................................. 118
BEfiER‹ SERMAYE TEOR‹S‹ VE ‹fiYER‹NDEN E⁄‹T‹M ............................... 118
‹flyerinde E¤itimin Türleri ............................................................................. 119
‹flyerinde E¤itim Yat›r›m Karar› .................................................................... 119
BEfiER‹ SERMAYE TEOR‹S‹NE YAPILAN ELEfiT‹R‹LER .............................. 120
Veri ve Ölçüm Sorunu .................................................................................. 120
Yetenek Sorunu ............................................................................................ 121
Eleme Hipotezi .............................................................................................. 121
‹kili ‹fl Piyasalar› ............................................................................................ 121
E⁄‹T‹M YATIRIMINA MAKRO B‹R BAKIfi .................................................. 122
E¤itim Yat›r›m›n›n Makro Özellikleri ........................................................... 122
E¤itimin Bireysel Olmayan Getirisi .............................................................. 122
E¤itim Kalk›nma ............................................................................................ 123
Özet ............................................................................................................... 124
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 126
‹çindekiler vii
Emek Mobilitesi ....................................................................... 129 ÜN‹TE 9

G‹R‹fi .............................................................................................................. 131
EMEK MOB‹L‹TES‹ TÜRLER‹ ....................................................................... 131
Ayn› Bölgede Emek Hareketlili¤i ................................................................. 131
Bölgeler Aras›nda (Co¤rafi) Emek Hareketlili¤i .......................................... 131
EME⁄‹N GÖÇ KARARI NASIL ALINIR? ....................................................... 132
Bireysel Göç Karar› ....................................................................................... 132
Ailenin Göç Karar› ........................................................................................ 133
EMEK GÖÇÜNÜN BEL‹RLEY‹C‹LER‹ ........................................................... 134
Yafl ................................................................................................................. 134
Medeni Durum ve Aile Büyüklü¤ü .............................................................. 135
E¤itim ............................................................................................................. 135
Uzakl›k ........................................................................................................... 136
‹flsizlik Oranlar› ............................................................................................. 136
Siyasal ve Sosyal Geliflmeler ........................................................................ 137
EMEK GÖÇÜNÜN SONUÇLARI ................................................................... 137
Emek Göçünün Mikro Sonuçlar› ................................................................. 137
Belirsizlik ve Eksik Bilgilenme .............................................................. 137
Gelir Art›fllar›n›n Zamanlamas› .............................................................. 138
Gelir Farkl›l›klar›...................................................................................... 138
Efllerin Gelirleri ....................................................................................... 138
Ücret Azalmalar› ..................................................................................... 138
Emek Göçünün Makro Sonuçlar› ................................................................ 138
Ücret Farkl›l›klar› Üzerindeki Etkileri ................................................... 138
Bölgelerin Gelirler Üzerindeki Etkisi .................................................... 139
‹flçilerin Gelirleri Üzerine Etkileri .......................................................... 139
Göç Alan Bölgede ‹fl Adamlar›n›n Gelirleri Üzerine Etkileri .............. 140
Kamu Hizmetleri ve Finansman› Üzerindeki Etkileri ........................... 140
Ödemeler Dengesi Üzerindeki Etkileri ................................................. 141
TÜRK‹YE’DEN YABANCI ÜLKELERE ‹fiGÜCÜ GÖÇÜ ............................... 141
Özet ............................................................................................................... 143
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 145
Toplu Pazarl›k ve Toplu Pazarl›k Modelleri ......................... 147 ÜN‹TE 10

G‹R‹fi ............................................................................................................. 149
TOPLU PAZARLIK KAVRAMI ...................................................................... 149
TOPLU PAZARLIK GÜCÜ ............................................................................ 150
Toplu Pazarl›k Gücü Kavram› ...................................................................... 150
Toplu Pazarl›k Gücünü Belirleyen Faktörler .............................................. 151
Ekonomik Faktörler ...................................................................................... 151
Yap›sal ve Kurumsal Faktörler ..................................................................... 152
Yasal Faktörler .............................................................................................. 153
Toplu Pazarl›k Sürecinde Belirginleflen Faktörler ...................................... 153
TOPLU PAZARLIK MODELLER‹ ................................................................... 153
Hicks’in Toplu Pazarl›k Modeli .................................................................... 154
viii ‹çindekiler
Ashenfelter ve Johnson’un Politik Modeli ................................................... 155

Chamberlain’in Toplu Pazarl›k Gücü Modeli ............................................. 156
Walton ve Mc Kersie’nin Davran›flsal Modelleri ......................................... 157
Da¤›t›mc› Pazarl›k .................................................................................. 157
Birlefltirici Pazarl›k .................................................................................. 158
Örgüt ‹çi Pazarl›k ................................................................................... 158
Davran›flsal Yap›lanma ........................................................................... 158
Özet ............................................................................................................... 160
Yaflam›n ‹çinden ..................................................................................... .... 163
ÜN‹TE 11 Sendikalar›n Ekonomik Etkileri ............................................. 165

G‹R‹fi .............................................................................................................. 167
SEND‹KALAR VE ÜCRETLER ....................................................................... 167
Sendikalaflma Ücretleri Belirleyen Tek Unsur mudur? ............................... 167
Verimlilik Farklar› ................................................................................... 167
Demografik Özellikler ............................................................................ 167
‹flin Niteli¤i .............................................................................................. 168
Piyasa Yap›s› ........................................................................................... 168
Sendikalar›n Ücretler Üzerindeki Do¤rudan Etkileri .................................. 168
Sendikalar›n Ücretler Üzerindeki Dolayl› Etkileri ....................................... 168
Sendika Yay›lma Etkisi ........................................................................... 168
Sendikalaflma Tehdidi Etkisi .................................................................. 169
Bekleme ‹flsizli¤i Etkisi .......................................................................... 169
Ürün Piyasas› Etkisi ................................................................................ 170
SEND‹KALAR VE VER‹ML‹L‹K ..................................................................... 170
Sendikalar›n Verimlilik Üzerindeki Olumsuz Etkileri ................................. 170
K›s›tlay›c› Çal›flma Kurallar› ................................................................... 170
Grevler .................................................................................................... 171
Sektör De¤ifltirme Maliyeti .................................................................... 171
Sendikalar›n Verimlilik Üzerindeki Olumlu Etkileri ................................... 171
Sendikalar›n Toplu Bir Ses Oluflturmas› ............................................... 171
Sendikalar›n ‹fl Güvencesi Sa¤lamas› .................................................... 172
Teknolojik Geliflme ve Daha ‹yi Yönetim ............................................ 172
SEND‹KALAR VE F‹RMA KÂRLILI⁄I ........................................................... 173
SEND‹KALAR VE ÜCRETLER‹N DA⁄ILIMI ................................................. 173
Sendikalar›n Ücret Eflitsizli¤ini Artt›rmas› .................................................... 173
Sendikalar›n Ücret Eflitsizli¤ini Azaltmas› .................................................... 174
SEND‹KALAR VE ENFLASYON .................................................................... 174
SEND‹KALAR VE ‹fiS‹ZL‹K ........................................................................... 175
SEND‹KALAR VE GEL‹R DA⁄ILIMI ............................................................. 176
Özet ............................................................................................................... 177
Yaflam›n ‹çinden ..................................................................................... .... 180
Okuma Parças› .............................................................................................. 180
‹çindekiler ix

Kamu ve Emek Piyasalar› ....................................................... 183 ÜN‹TE 12

G‹R‹fi ............................................................................................................. 185
KAMU ‹ST‹HDAMI VE EMEK P‹YASALARI.................................................. 185
KAMU HARCAMALARI VE EMEK P‹YASALARI............................................ 186
KAMUSAL MALLAR/H‹ZMETLER VE EMEK P‹YASALARI............................ 187
Kamusal Mallar ve Emek Talebi .................................................................. 187
Kamusal Mallar ve Emek Arz›....................................................................... 188
VERG‹LER VE EMEK P‹YASALARI ............................................................... 188
YASAL DÜZENLEMELER VE EMEK P‹YASALARI ....................................... 189
Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmeleri ‹le ‹lgili Yasal Düzenlemeler ........... 189
Asgari Ücret ‹le ‹lgili Yasal Düzenlemeler .................................................. 190
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i ‹le ‹lgili Yasal Düzenlemeler .......................... 192
Rant Sa¤lay›c› Düzenlemeler ........................................................................ 193
Özet ............................................................................................................... 195
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 197
Kendimizi S›nayal›m Cevap Anahtar› .......................................................... 198
‹flsizlik ....................................................................................... 199 ÜN‹TE 13

G‹R‹fi .............................................................................................................. 201
‹fiS‹ZL‹⁄‹N ANLAMI ...................................................................................... 201
‹fiS‹ZL‹⁄‹N TANIMI VE ÖLÇÜLMES‹ ............................................................ 202
‹fiS‹ZL‹K ORANI ............................................................................................ 203
‹fiS‹ZL‹K OLGUSUNU AÇIKLAMAYA YÖNEL‹K TEOR‹K YAKLAfiIMLAR 204
Neoklasik Yaklafl›m ...................................................................................... 204
Keynesçi Yaklafl›m ........................................................................................ 204
Yeni Yaklafl›mlar ........................................................................................... 205
‹fl Arama Teorisi (Job Search Theory) .................................................. 205
‹çerdekiler – D›flar›dakiler Teorisi (Insider – Outsider) ....................... 205
‹fiS‹ZL‹K TÜRLER‹ ......................................................................................... 205
Gizli ‹flsizlik ................................................................................................... 206
Aç›k ‹flsizlik ................................................................................................... 206
Geçici ‹flsizlik .......................................................................................... 206
Yap›sal ‹flsizlik ........................................................................................ 207
Konjonktürel ‹flsizlik .............................................................................. 208
Mevsimlik ‹flsizlik ................................................................................... 208
TÜRK‹YE’DE ‹fiS‹ZL‹K .................................................................................. 209
Türkiye’de ‹flsizli¤in Boyutlar› ...................................................................... 210
Türkiye’de Yaflanan ‹flsizli¤in Türleri ve Nedenleri .................................... 211
Türkiye’deki ‹flsizli¤in Baz› Özellikleri ........................................................ 212
Özet ............................................................................................................... 213
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 215
Okuma Parças› .............................................................................................. 216
x ‹çindekiler

ÜN‹TE 14 ‹flsizlikle Mücadele Politikalar› ............................................... 219

G‹R‹fi .............................................................................................................. 221
‹fiS‹ZL‹K SORUNUNA YAKLAfiIMLAR VE ‹ST‹HDAM POL‹T‹KALARI ...... 221
Pasif ‹stihdam Politikalar› ............................................................................. 222
Aktif ‹stihdam Politikalar› ............................................................................. 223
Bilgilendirme ve ‹fle Yerlefltirme Hizmetleri ......................................... 223
‹stihdam ve E¤itim Programlar› ............................................................. 224
‹stihdam Sübvansiyonlar› ....................................................................... 225
‹fl Yaratma Programlar› .......................................................................... 226
Giriflimcili¤in Teflvik Edilmesi ............................................................... 226
TÜRK‹YE’DE ‹fiS‹ZL‹KLE MÜCADELE VE ‹ST‹HDAM POL‹T‹KALARI ...... 227
Türkiye’de 1980 Öncesi Dönemde ‹flsizlikle Mücadele ve
‹stihdam Politikalar› ...................................................................................... 227
Türkiye’de 1980 Sonras› Dönemde ‹flsizlikle Mücadele ve
‹stihdam Politikalar› ...................................................................................... 227
Özet ............................................................................................................... 230
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 232
Okuma Parças› .............................................................................................. 233
ÜN‹TE 15 Enflasyon, Ücretler ve ‹flsizlik .................................................235

G‹R‹fi .............................................................................................................. 237
ENFLASYON VE ÜCRETLER ......................................................................... 237
Ücret-Fiyat Sarmal› ve Gelirler Politikas› .................................................... 237
Ücret ve Fiyat Kontrolleri ....................................................................... 239
Ücret ve Fiyat Rehberli¤i ....................................................................... 240
Endeksleme Politikalar› ......................................................................... 240
Vergilendirmeye Dayal› Gelirler Politikas› ............................................ 240
ENFLASYON VE ‹fiS‹ZL‹K ‹L‹fiK‹S‹: PHILIPS E⁄R‹S‹ .................................. 241
Philips ve Lipsey Modelleri .......................................................................... 241
Philips Modeli ......................................................................................... 241
Lipsey’in Talep Fazlas› Modeli .............................................................. 242
Do¤al ‹flsizlik Oran› Hipotezi ve Philips E¤risi ........................................... 243
Rasyonel Beklentiler ve Philips E¤risi ......................................................... 244
Enflasyonu H›zland›rmayan ‹flsizlik Oran› (NAIRU) ................................... 244
Özet ............................................................................................................... 246
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 248
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› .......................................................... 249
Sözlük ................................................................................... 250

Dizin ...................................................................................... 253
Önsöz xi
Önsöz
Emek piyasalar›, mal ve hizmet piyasalar› ve finans piyasalar› ile birlikte eko-
nomilerin can damar› olarak say›labilecek piyasalard›r. Toplumda hemen herkes
çal›flma iliflkisi içinde olmakla birlikte, emek piyasalar› ile ilgili konular sadece ifl-
çileri ve iflverenleri etkilemez; tüketiciler ve hükümetler de bunlardan etkilenirler.
Örne¤in ücretliler; daha yüksek gelir, daha iyi çal›flma flartlar›, k›sa çal›flma süre-
leri ve istihdam güvencesi isterlerken; iflverenler iflçileri kendilerinin piyasadaki
rekabetçi konumlar›n› etkilemeyecek ücret düzeylerinde çal›flt›rmak ve e¤itmek
isterler. Bunun gibi, tüketiciler sahip olduklar› gelirlerin sat›n alma gücü ile ilgile-
nirlerken, vergi ödeyenler ve seçmenler taraf›ndan seçilen siyasetçiler de; ücret-
ler, istihdam olanaklar›, iflgücünün e¤itimi, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i gibi konu-
larda uygun kamu politikalar›n› oluflturma çabas› içindedirler.
Toplumun farkl› kesimlerinin ço¤u zaman birbiri ile çeliflen bu tür istek ve
beklentilerinin çözümlendi¤i yerler emek piyasalar›d›r. Hayat›m›z› çepeçevre
kuflatan bu gibi konular› uzaktan ö¤renim metotlar›na uygun olarak aktarmay›
amaçlayan bu kitapta, konular›n teorik k›s›mlar› mümkün oldu¤unca sade bir
anlat›mla verilmeye çal›fl›lm›flt›r. Ö¤rencilerin Mikro ve Makro ‹ktisat derslerin-
de ald›klar› temel bilgilere dayanan bu teorik aç›klamalar; güncel haber, yorum
ve makalelerden derlenen Yaflam›n ‹çinden ve Örnek Olay k›s›mlar› ile des-
teklenmifl, teorik bilgilerin pratik ile uyumu gösterilmeye çal›fl›lm›flt›r. Ünitelerin
içinde yer alan S›ra Sizde sorular› ö¤rencilerin verilen bilgiler do¤rultusunda
yorum yapma yeteneklerini gelifltirmeyi ve konular› ne ölçüde özümseyebildik-
lerini ölçmeyi amaçlamaktad›r. Kitapta kullan›lan kavramlar›n tan›mlar›na ilk
kullan›ld›klar› yerlerde sayfa kenarlar›nda ulafl›labilece¤i gibi, kitab›n sonunda
yer alan Sözlük k›sm›nda da bu kavramlar›n toplu bir flekilde aç›klamalar›na
ulaflmak mümkündür. Kitapta ayr›ca ö¤rencilerin hem kendilerini s›namalar›n›
sa¤layacak, hem de s›nava haz›rl›klar›n› artt›racak test sorular›n› içeren Kendi-
mizi S›nayal›m bölümleri de bulunmaktad›r.
Emek piyasalar›n›n iflleyiflini ele alan bu kitap yo¤un bir eme¤in sonucunda
ortaya ç›km›flt›r. Bu emek genifl bir ekibin eme¤idir. Bu ekibin oluflturulmas›n-
da bizlere gerekli ortam› haz›rlayan ve çal›flmalar›m›zda deste¤ini sürekli olarak
arkam›zda hissetti¤imiz Say›n Rektörümüz Prof.Dr. Engin ATAÇ’a ve de¤erli ho-
cam›z Prof.Dr. Ömer Zühtü ALTAN’a özellikle teflekkür ediyoruz. Ayr›ca, ekibin
koordinatörlü¤ünü üstlenen Prof.Dr. Levend KILIÇ’›n flahs›nda çal›flmada eme¤i
geçen tüm ekip elemanlar›na ve titiz çal›flmalar›yla bu esere önemli katk›lar sa¤-
layan ö¤retim tasar›mc›s› Yard.Doç.Dr. Müjgan BOZKAYA’ya da teflekkürü bir
borç biliriz.
Yard.Doç.Dr. M. Kemal B‹ÇERL‹ Doç.Dr. Naci GÜNDO⁄AN

xii Kullan›m K›lavuzu
K endi kendine ö¤renme

ilkelerine göre
haz›rlanm›fl olan bu kitab›n
ifllevlerini ö¤renmek için
haz›rlanan “Kullan›m
K›lavuzu”, konular› anla-
man›zda ve s›navlara
haz›rlanman›zda sizlere
yarar sa¤layacakt›r.
Amaçlar›m›z:
Amaçlar›m›z
bölümünde, okudu¤u-
nuz ünite sonunda ka-
zanaca¤›n›z bilgi ve be-
ceriler verilmektedir.
Örnek Olay: Her ünitenin bafl›nda bir örnek olay yer almakta-
d›r. Bu örnek olayda, içerikle ilgili somut bir çerçeve çizilerek,
ünitenin daha iyi kavranmas› amaçlanm›flt›r. Ünite içinde yeri
geldikçe, size sorular sorulmakta ve yan›tlaman›za yard›mc›
olmak için örnek olaya göndermeler yap›lmaktad›r.
Yana Ç›kma: Me-

tin içinde vurgu-
lanmas› gereken
baz› tan›m ve
aç›klamalar sayfa
yan boflluklar›nda
yinelenmektedir.
Anahtar Kavramlar: Çal›fl›r-

ken sizlere yol göstermeleri
amac›yla ünitede s›kça kul-
lan›lan temel kavramlar üni-
te bafl›nda s›ralanmaktad›r.
S›ra Sizde: ‹fllenen

konular›n kavray›p
‹çindekiler: Ünite içerisinde kavramad›¤›n›z› kendi kendi-
ifllenen ana bafll›klar› ve alt nize ölçmenize yard›mc› olmak
bafll›klar› gösterir. için metin içinde yer verilen so-
rular ya da uygulamalard›r.
Kullan›m K›lavuzu xiii
Özet: Özet bölümünde ünitede Kendimizi S›nayal›m: Her ünite sonun-

ö¤rendi¤iniz temel kavram ve konular da ifllenen konularla ilgili çoktan
k›saca yinelenerek, temel kavramlar seçmeli sorular yer al›r. S›navlarda
bir daha tekrar edilmektedir. karfl›laflabilece¤iniz türdeki bu soru-
‹stedi¤iniz bir konuya tekrar kolayca lar, ifllenen konular› ö¤renip ö¤renme-
ulaflabilmeniz için yanlar›nda ilgili di¤inizi kendi kendinize ölçmenize
sayfa numaralar› verilmifltir. yard›mc› olur.
S›ra Sizde Yan›t

Anahtar›: Bu bölüm-
de, ünite konulara
iliflkin olarak sizlere
yöneltilen “s›ra siz-
de” bafll›¤› alt›ndaki
sorular›n yan›tlar›na
yer verilmektedir.
“ Yaflam›n ‹çinden:
Ünitede anlat›lan
konularla ilgili olarak, üni-
tenin bafl›nda oldu¤u gibi
ünite sonunda da gerçek
Okuma Parças›: Bu
bölümde, baz› do¤ru-
Baflvurabilece¤iniz
Kaynaklar: Üniteler-
de çal›flt›¤›n›z konu-
larla ilgili baflvura-
Kendimizi S›nayal›m
Yan›t Anahtar›: Ken-
dimizi S›nayal›m bö-
bilece¤iniz kaynak- lümünde yan›tlad›-
hayattan al›nm›fl örnekler dan iliflkili bilimsel lar bu bölümde yer ¤›n›z çoktan seçmeli
yer almaktad›r. Bu örnek- bir çal›flmadan al›- almaktad›r. sorular›n yan›tlar›n›
lerin sonundaki sorular, nan okuma parçala- ve ilgili geribildirim-
üniteyi kavray›p kav- r›na yer verilmektedir. leri bu bölümde
ramad›¤›n›z konusunda bulabilirsiniz.
size bilgi verecektir.
”
1
Çal›flma Ekonomisine
Girifl ve Temel Kavramlar 1
Çal›flma ekonomisi; emek arz ve talebinin karfl›laflt›¤› emek piyasas›n›n iflleyifli ve
bu piyasada ortaya ç›kan sorunlarla ilgilenen bir disiplindir. Çal›flma ekonomisi-
ni ekonominin di¤er alanlar›ndan farkl› k›lan en temel özellik, kuflkusuz ilgi ala-
n›n›n “en kutsal de¤er” olarak kabul edilen “insan eme¤i” ve bu eme¤in “al›n›p
sat›ld›¤›” emek piyasas› olmas›d›r.
Amaçlar›m›z
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra afla¤›daki sorulara yan›t verebilecek bilgi ve be-
cerilere sahip olabilirsiniz:
Emek piyasalar›n› di¤er piyasalardan ay›ran özellikler nelerdir?
Çal›flma ça¤›ndaki nüfus ve aktif nüfus nedir?
‹flgücü nedir?
Eksik istihdam nedir?
‹flgücüne kat›lma oran› nedir?
Ba¤›ml›l›k oran› nedir?
Emek verimlili¤i nedir?
2 Çal›flma Ekonomisi
N‹Ç‹N “ÇALIfiMA EKONOM‹S‹” OKUYORUZ?

“Çal›flma ekonomisi” bugün dünyan›n birçok üniversitesinde müstakil bir ders ola-
rak okutulmaktad›r. “Çal›flma” ya da “emek”, ekonominin alan›na giren birçok ko-
nudan sadece biri oldu¤u halde niçin ayr› bir ders olarak okutulmaktad›r? Bu so-
runun yan›t› eme¤in sahip oldu¤u flu 3 boyutta yatmaktad›r: (1) Emek, bir üretim
faktörüdür, (2) Emek, bir insan kayna¤›d›r ve (3) Emek, temel bir gelir kayna¤›d›r.
Çal›flma Ekonomisini ö¤renmemizin en önemli nedeni, Çal›flma ekonomisinin
alternatif sosyal politikalar gelifltirilmesinde bize yararl› bir temel sa¤lamas›d›r.
Örne¤in, gençler için özel bir asgari ücret belirlenmeli midir? E¤itim ücretsiz ol-
mal› m›d›r? Sendikalar›n faaliyetleri s›n›rland›r›lmal› m› yoksa teflvik mi edilme-
lidir? Emek piyasalar›nda ayr›mc›l›¤› ortadan kald›rmak için yasal düzenleme
yapmak yeterli midir? Bu gibi birçok soruyu yan›tlamam›zda emek piyasalar›n›n
iflleyiflini anlatan bilimsel bilgiye ihtiyaç duyar›z. Çal›flma ekonomisi, bize ayn›
zamanda gazete ve magazin bilgisi d›fl›nda, özellikle emek piyasas›yla ilgili eko-
nomik sorunlara daha entelektüel bir aç›dan bakmam›z› sa¤lar.
Çal›flma ekonomisi, gelirlerin nas›l da¤›lmas› gerekti¤i ya da iflsizlere verilen
ödene¤in artt›r›lmas›n›n gerekli olup olmad›¤› gibi normatif sorulara yan›t vere-
mez. Normatif sorular oldukça önemli olmas›na ra¤men çözümleri Çal›flma eko-
nomisinin bir konusu de¤ildir. Çal›flma ekonomisi, toplumun belli hedeflere ulafl-
mas›nda etkin olarak uygulanabilecek politika önlemlerini tan›mlamam›z› sa¤-
lar. Bunun için de bilimsel yöntemlerden yararlanarak bilgi üretir. Toplumun
kaynaklar›n› etkin bir biçimde kullanarak maksimum ç›kt›y› elde edip etmedi¤i
konusu bilimsel olarak belirlenebilmesine ra¤men, bu kaynaklar›n toplumun üye-
leri aras›nda adil bir flekilde da¤›l›p da¤›lmad›¤› sorunu felsefi bir konudur.
Çal›flma ekonomisinin kamu politikas›n›n pozitif yönleriyle ilgilenmesinin sa-
y›s›z nedeni bulunmaktad›r. Bunlardan ilki, bu sayede sonuçlara daha bilimsel
bir çerçevede yaklaflabilme olana¤›n›n bulunmas›d›r. ‹kinci olarak, hükümet po-
litikas›n›n ne olmas› gerekti¤i konusunda bir sonuca eriflilmek isteniyorsa, bunun
nas›l sa¤lanabilece¤ine iliflkin görüfllerin de ortaya konulma zorunlulu¤unun bu-
lunmas›d›r. Hükümetin iflsizlik oran›n› düflürmesi ya da ücret eflitsizli¤ini gider-
mesi gerekti¤ini söylemek yeterli de¤ildir. Bütün bunlar›n “nas›l” yap›laca¤› ko-
nusunda da çeflitli öneriler getirilmelidir. Dolay›s›yla, normatif bir analiz yapa-
bilmek için öncelikle pozitif bir analiz gereklidir. ‹flte, Çal›flma ekonomisi bu pozi-
tif analizi yapmaktad›r.
Fleisher, B., Kniesner, T (1984). Labor Economics, New Jersey Kitab›n›n girifl
bölümünden özetlenmifltir.
Anahtar Kavramlar
• Emek Piyasas› • ‹flsizlik
• Çal›flma Ça¤›ndaki Nüfus • Eksik ‹stihdam
• Aktif Nüfus • ‹flgücüne Kat›lma Oran›
• ‹flgücü • Ba¤›ml›l›k Oran›
• ‹stihdam • Emek Verimlili¤i
‹çindekiler
• EMEK P‹YASALARINA GENEL B‹R BAKIfi
• ÇALIfiMA EKONOM‹S‹N‹N BAZI TEMEL KAVRAMLARI
• Çal›flma Ça¤›ndaki Nüfus
• Aktif Nüfus
• ‹flgücü
• ‹stihdam
• ‹flsizlik
• Eksik ‹stihdam
• ‹flgücüne Kat›lma Oran›
• Ba¤›ml›l›k Oran›
• Emek Verimlili¤i
Ünite 1 - Çal›flma Ekonomisine Girifl ve Temel Kavramlar 3
G‹R‹fi
‹nsan›n bizzat üretime kat›lma fonksiyonu olarak ifade edilen eme¤in üretimde
kullan›l›r hale gelmesi, yani istihdam edilmesi için emekle ilgili birbirini tamamla-
y›c› iki fonksiyonun biraraya gelmesi gerekir. Bunlar emek arz› ve emek talebi-
dir. Emek arz› ve talebinin karfl›laflt›¤› ve eme¤in fiyat› olan ücretin belirlendi¤i pi-
yasaya ise emek piyasas› ad› verilir. Çal›flma ekonomisi, emek arz ve talebinin
karfl›laflt›¤› emek piyasas›n›n iflleyifli ve bu piyasada ortaya ç›kan sorunlarla u¤ra-
flan bir disiplindir.
Çal›flma ekonomisini ekonominin di¤er alanlar›ndan farkl› k›lan en temel özel-
lik, kuflkusuz ilgi alan›n›n en kutsal de¤er olarak kabul edilen insan eme¤i ve bu
eme¤in al›n›p sat›ld›¤› emek piyasas› olmas›d›r. Emek piyasalar›n› di¤er piyasalar-
dan ay›ran ve afla¤›da ifade edilen özellikler, çal›flma ekonomisinin niçin ekono-
minin di¤er dallar›ndan farkl› bir alan oldu¤unu ve özel olarak ele al›nmas› gerek-
ti¤ini de ortaya koymaktad›r.
EMEK P‹YASALARINA GENEL B‹R BAKIfi

Çal›flma ekonomisinin emek piyasalar›n›n iflleyifli ve bu piyasalarda ortaya ç›kan
sorunlarla ilgilenen bir disiplin oldu¤unu söylemifltik. O halde, öncelikle emek pi-
yasas›n› ve bu piyasay› di¤er piyasalardan ay›ran özellikleri bilmemiz gerekiyor.
Genel olarak, arz ve talep kanunlar›n›n geçerli oldu¤u bir yeri anlatan piyasa
kavram›, emek piyasalar› söz konusu oldu¤unda emek arz ve talebinin karfl›laflt›-
¤›, eme¤in fiyat› olan ücret ve di¤er çal›flma koflullar›n›n belirlendi¤i bir ortam›
ifade etmektedir. Emek piyasas› kavram› bir soyutlamad›r; eme¤ini arz edenlerle
emek talep edenlerin biraraya geldikleri ortam› tan›mlamak üzere kullan›lan ana-
litik bir kurgudur. Bir söylentiye göre, eski bir Amerikan Çal›flma Bakan› emek pi-
yasas› kavram›n›n bakanl›k yay›nlar›nda kullan›m›n› önlemek için büyük bir çaba
sarfetmifltir. Sözü edilen bakan, bu kavram›n eme¤i afla¤›lad›¤› ve onun bu¤day,
petrol ya da çelik gibi sat›n al›nan veya sat›lan bir mal oldu¤u fleklinde alg›lanma-
s›na neden oldu¤unu düflünmüfltür. Oysa, ‹flçinin kiflili¤inin ayr›lmaz bir parças›
olan emek, sat›lamaz ya da sat›n al›namaz (Ehrenberg, 2000, s. 2).
Emek piyasalar›n›n ekonomik rolü, özellikle ifl arayan iflgücüne, vas›flar›na uy-
gun ifl bulabilme, iflverenlere ise üretim sürecinde kullanacaklar›, ihtiyaç duyduk-
lar› vas›fta iflgücünü seçebilme olana¤› tan›mas› ile belirginleflmektedir. Bu neden-
le, emek piyasalar› özellikle özgür bir toplumda gerekli ifl ve iflgücünü bulma ko-
layl›¤›n› sa¤layan yerler olmaktad›r. Emek piyasalar›n›n bafll›ca fonksiyonu ücret-
lerdeki düzenlemeler yoluyla emek arz ve talebinin dengelenmesi ve eflitlenmesi-
dir (Lordo¤lu, 2000, s.33).
Modern bir ekonomide mevcut birçok piyasa aras›nda emek piyasas› en önem-
li oland›r. Hanehalklar›n›n ço¤u, hizmetlerini günlerinin büyük bir k›sm›n› geçir-
dikleri bu piyasada satarak gelir elde ederler. Birçok birey çal›flmad›¤› saatlerden
kalan zaman›n›n genifl bir k›sm›n› bu piyasada etkin bir icraat göstermek için ge-
rekli becerileri kazanmak için harcar. Bireylerin yaflamlar› süresince girifltikleri
e¤itim ve ö¤retim faaliyetleri esas itibariyle onlar›n emek piyasas›ndaki perfor-
manslar›n› artt›ran becerilerle donatmak üzere tasarlanm›flt›r. Bunun ötesinde bi-
reyler, emek piyasas›ndaki faaliyetlerine dayanarak kendilerine iliflkin de¤erlen-
dirmeleri olufltururlar ve sosyal yaflamlar›n›n birçok parametresini belirleyen arka-
dafll›klar ve ba¤lar kurarlar (Elliott, 1997, s. 3).
Emek Piyasas›: Emek arz ve Emek piyasas›, firmalar aç›s›ndan faaliyet gösterilmesi zorunlulu¤u olan 3 ya-
talebinin karfl›laflt›¤› ve flamsal piyasadan birisidir. Bunun d›fl›nda kalan di¤er iki piyasa ise, ürün ve ser-
eme¤in fiyat› olan ücretin
belirlendi¤i piyasad›r. maye piyasalar›d›r. Emek ve sermaye piyasalar› firmaya gerekli girdilerin sa¤lan-
mas›nda, ürün piyasas› ise, elde edilen ürünün sat›lmas›nda önem tafl›maktad›r.
Gerçekte, bir firma ayn› anda birbirinden farkl› birçok emek, sermaye ve ürün pi-
yasas›nda faaliyet gösterir.
fiekil 1.1.
Firma ve
Piyasalar
(fiekilde bir fir- Sermaye
man›n faaliyet arz Sermaye Piyasas›
göstermek zorun- edenler
da oldu¤u
piyasalar ve bu Firma Ürün Piyasas› Tüketiciler
piyasalarla
karfl›l›kl› iliflkileri
görülmektedir).
Kaynak: ‹flçiler Emek Piyasas›

Ehrenberg, R.,
Smith, R. (2000).
Modern Labor
Economics,
Massachusetts, s.
36.
SONUÇLAR
‹stihdam koflullar›
‹stihdam düzeyleri
Emek piyasalar›n› di¤er piyasalardan ay›ran birçok farkl› özellikler bulunmak-

tad›r. fiimdi bu özellikleri s›ralayal›m:
a) Emek piyasas›n› mal ve di¤er piyasalardan ay›ran belki de en önemli özel-
lik, eme¤in istihdam›n›n çal›flan ve çal›flt›ran aras›nda kiflisel bir iliflkiyi ifade et-
mesidir. Emek, sadece para ile ölçülebilen bir de¤er olmay›p, kiflili¤in bir parças›
olarak istek, yetenek, deneyim ve bilgi ile bütünleflerek arz edilen bir de¤erdir.
‹flçiler için emek piyasas›nda ne kadar ücret kazan›ld›¤› kadar nas›l bir ortam-
da çal›fl›ld›¤› da önemlidir. Bu nedenle iflveren istihdam paketinde ücretin yan›s›-
ra di¤er unsurlar› da bulundurmak zorundad›r. ‹flçiler sadece en yüksek ücret al-
may› de¤il, bütün bu unsurlar› gözönüne alarak, en yüksek fayday› elde etmeyi
amaçlarlar.
b) Emek piyasas› hakk›nda genellikle hem iflveren hem de iflçi bak›m›ndan bir
bilgi eksikli¤i söz konusudur. ‹flverenler için, iflçinin verimlilik kapasitesini ölç-
mek ve piyasada daha iyi niteliklere sahip ifl arayanlar›n olup olmad›¤›n› bilmek
güçtür. Ayn› flekilde iflçinin de buldu¤u iflin kendisi için ne kadar uygun ve tat-
min edici oldu¤unu, piyasada daha iyi ifller bulup bulamayaca¤›n› de¤erlendire-
bilmesi de zordur.
c) Emek piyasas›na arz edilen emek büyük ölçüde heterojenlik gösterir. Birey-
ler, motivasyonlar›, belirli ifllere yatk›nl›klar›, yetenekleri ve risk alma istekleri ba-
k›m›ndan birbirlerinden farkl›d›rlar.
d) Tek bir emek piyasas› yoktur, farkl› birçok ifl için binlerce piyasa vard›r. Bu
piyasalar bazen beceri düzeylerindeki farkl›l›klara göre, bazen de co¤rafi alan ba-
k›m›ndan s›n›fland›r›lmaktad›r. Örne¤in, doktorlar piyasas›, otomobil tamircileri

piyasas›, oksijen kayna¤› iflçileri piyasas› gibi bir s›n›fland›rma meslek baz al›na-
rak yap›lan bir s›n›flamad›r. Türkiye emek piyasas›, Avrupa emek piyasas›, ABD
emek piyasas› da co¤rafi alan göz önüne al›narak yap›lan s›n›fland›rmad›r.
e) Emek piyasalar›nda grup iliflkilerini etkileyen birçok faktör bulunmaktad›r.
Bu piyasalardaki karar al›c› birimlerin bafl›nda gelen sendikalar›n davran›fllar›n›
belirleyen sosyal, siyasal ve ideolojik baz› etkenler mal piyasalar›nda yer alan fir-
malar›n davran›fllar›n› etkileyen faktörlerden farkl›d›r.
f) Emek piyasas›nda iflçinin pazarl›k gücü nispi olarak azd›r. Genellikle bu
piyasalarda güç al›c›lar lehinedir. Çünkü ifl arayanlar›n say›s› aç›k ifllerden faz-
lad›r. ‹flveren bekleyebilir ya da birçok iflçi aras›ndan seçim yapabilir, ancak ifl-
çi s›n›rl› kaynaklara sahip oldu¤u için istihdam koflullar›n›n belirlenmesinde ifl-
veren kadar etkili olamaz. ‹flçinin pazarl›k gücü bir ifli kabul ya da geri çevire-
bilme kabiliyetine ba¤l›d›r. Bu ise alternatif bofl ifllerin say›s›n›n bir fonksiyonu-
dur. Örne¤in, iflsizlik oran›n›n yüksek oldu¤u dönemlerde iflçinin sahip oldu¤u
pazarl›k gücü zay›flayacakt›r.
fiekil 1.2.
‹flgücü Arz› ‹flgücü Piyasas› ‹flgücü Talebi Neo-klasik emek

piyasas› ak›m›
(fiekilde emek ve mal
piyasalar› aras›ndaki
iliflkinin üretim
ifl Arayanlar Kullan›lan Ücret fonksiyonu ile flekil-
‹flgücü Miktar› lendi¤i ve firmalar ile
hanehalklar›
aras›ndaki iliflkinin
ürün piyasas› ile
Demografi ‹flgücünün faktör piyasas›
Üretim Fonksiyonu Marjinal aras›ndaki döngü
Q=f(iflgücü,sermaye) Verimlili¤i oldu¤u anlat›lmak-
tad›r.)
Kaynak:
Bireysel Tercihler Toplam Arz Tremblay, D. G.
(1990). Economie du
(Bofl zaman/Gelir)
Travail, s. 321’den
aktaran Lordo¤lu ve
Di¤erleri (1999).
Toplam Talep Ücret Geliri Çal›flma ‹ktisad›,
‹stanbul, s.74.
ÇALIfiMA EKONOM‹S‹N‹N BAZI TEMEL KAVRAMLARI

Çal›flma ekonomisine ait çeflitli kavramlar ve bu kavramlar›n içerikleri kadar, bu
kavramlar taraf›ndan temsil edilen emek piyasas›na ait kategorilerin ölçülmesi de
oldukça sorunlu bir aland›r. Her fleyden önce, emek piyasas›ndaki kategorilerin
uluslararas› düzeyde kabul edilmifl bir standarda oturtulmas› konusu gelir. Ulusla-
raras› Çal›flma Örgütü (ILO) bu anlamda genel kabul görmüfl standart tan›mlar
oluflturmaktad›r. Standartlaflma emek piyasas›na dönük veri taban›n›n oluflturul-
mas›n› ve bu verileri kullanarak analiz yap›lmas›n› kuflkusuz kolaylaflt›rmaktad›r.
Ayr›ca, benzer tan›m ve ölçümlerin dünya ölçe¤inde kabul görmesi, uluslararas›
karfl›laflt›rma yapma olana¤›n› da sa¤lamaktad›r. Ancak, emek piyasas›na ait kate-
gorilerin kesin içeri¤i, her birinin nas›l tan›mland›¤›na ba¤l› olarak de¤iflir. Bu ta-
n›mlar›n kal›n çizgilerle s›n›rlar› çizilirken emek piyasas›ndaki herhangi bir konu-
mun, söz konusu kategorilerden sadece birisine ait olmas›n› garanti edecek flekil-
de kategoriler oluflturulmaya çal›fl›l›r. Bu nedenle kategorilerin belirlenmesinde
baz› kurallar uygulan›r. Bu kurallar bir dizi varsay›mlarla beslenen teorik bir teme-
le dayanmaktad›r. Dolay›s›yla, standart tan›mlar oluflturman›n ve bu tan›mlar› kul-
lanarak analiz yapman›n iki tür zorlu¤undan söz edilebilir. Birincisi; bu tan›mlar›n
yans›z, objektif ve evrensel k›l›nmalar›n›n nas›l mümkün olabilece¤i meselesi ve
ikincisi de; tan›mlar›n ideolojik içeriklerinin ya da teorik dayanaklar›n›n yaratt›¤›
s›n›rlay›c›l›¤›n fark›nda olup olmama sorunudur (Özkaplan, 1999, s. 61).
Çal›flma ekonomisine iliflkin olarak burada yer alacak temel kavramlar ve ta-
n›mlamalardan baz›lar› ileriki ünitelerde daha genifl olarak yer alaca¤›ndan, bura-
da bir tekrara yol açmamak için k›saca ele al›nacakt›r.
Çal›flma Ça¤›ndaki Nüfus

Çal›flma ça¤›ndaki nüfus tan›mlan›rken bir yafl s›n›rlamas›ndan hareket edilir. Ge-
nellikle, bu ça¤›n alt s›n›r›, zorunlu temel e¤itimin bitiflini ifade ederken; üst s›n›-
r› da emeklilik yafl›na karfl›l›k gelmektedir. Ülkeler aras›nda gerek zorunlu temel
e¤itimin süreleri ve gerekse emeklilik yafllar› konusundaki farkl›l›klar, çal›flma ça-
¤›ndaki nüfusun uygulamada farkl›laflmas›na yol açmaktad›r. Ancak, ülkeler ara-
s›nda yayg›n olan yafl s›n›rlar› 15-64 yafllar› aras›d›r. Yani, 15-64 yafllar› aras›ndaki
kifliler çal›flma ça¤›ndaki nüfusu oluflturmaktad›r.
Aktif Nüfus
Aktif ya da faal nüfus, çal›flma ça¤›nda yani 15-64 yafl grubunda olup kurumsal-
laflmam›fl nüfustan oluflmaktad›r. Kurumsallaflmam›fl nüfus, Devlet ‹statistik Ensti-
tüsü’ne göre; “Okul, yurt, otel, çocuk yuvas›, huzurevi, özel nitelikli hastane, ha-
pishane, k›flla ve orduevi gibi yerlerde ikamet edenlerle yabanc› uyruklular d›fl›n-
daki nüfustur”.
Aktif nüfus, “Belirli bir referans dönemi boyunca, Birleflmifl Milletler Milli
Gelir, muhasebe ve denge Sistemleri taraf›ndan tan›mlanm›fl iktisadi mal ve
hizmetlerin üretimi için gerekli olan iflgücü arz›n› besleyen kad›n ve erkekler”
fleklinde tan›mlanmaktad›r. Bu tan›m, ifli olmay›p ifl arayanlar› ve istihdam edi-
lenleri de kapsad›¤› kadar iflgücüne dahil olmayanlar› da içine almaktad›r (Lor-
do¤lu, 1999, s. 33).
Aktif Nüfus = ‹flgücü + ‹flgücüne dahil olmayanlar
‹flgücü
‹flgücü, bir ülkedeki emek arz›n› insan say›s› yönünden ifade eden bir kavramd›r.
Baflka bir tan›mlama ile, bir ülkedeki nüfusun üretici durumda bulunan yani eko-
nomik faaliyete kat›lan k›sm›d›r. Çal›flma ça¤›nda olduklar› halde baz› insanlar ça-
l›flmak istemezler ya da sa¤l›k durumlar› nedeniyle çal›flamazlar. Buna karfl›l›k,
baz› kifliler de çal›flma ça¤› d›fl›nda olduklar› halde çal›flma yaflam› içinde yer al›r-
lar. 15 yafl›n alt›ndaki çocuk iflçiler ya da 64 yafl›n üzerinde oldu¤u halde çal›flma-
ya devam edenler gibi.
Çal›flma ça¤›ndaki nüfustan, çal›flmak istemeyenleri, çal›flmas›n› engelleyen
bir sakatl›¤› olanlar›, askerlik hizmetini yapanlar›, ev kad›nlar›n›, ö¤rencileri ve
mahkumlar gibi gözetim alt›nda tutulanlar› ç›kar›p; çal›flma ça¤› d›fl›nda oldu¤u
halde çal›flmak zorunda olan çocuklarla yafll›lar› eklersek sivil iflgücüne ulafl›l›r.
Di¤er taraftan, iflsiz kalan ve çal›flmak istedi¤i halde ifl bulamad›¤› için ifl ara-
maktan vazgeçen kifliler de iflgücü içinde say›lmazlar. Bunlara, cesareti k›r›lm›fl
iflçiler ad› verilir.
‹flgücü = ‹stihdam edilenler + ‹flsizler
Devlet ‹statistik Enstitüsü, iflgücüne dahil olmayanlar› flu gruplara ay›rm›flt›r:
a) ‹fl aray›p son üç ayda ifl arama kanallar›n› kullanmayanlar,
b) ‹fl aramay›p iflbafl› yapmaya haz›r olanlar: ‹fl bulma ümidi olmayanlar, ifl bu-
lamad›¤›na ve kendine uygun bir ifl olmad›¤›na inanan ya da kendisine nerede ifl
arayaca¤›n› bilmedi¤i için ifl aramay›p ancak iflbafl› yapmaya haz›r oldu¤unu be-
lirten kiflilerdir. Bunun d›fl›nda; mevsimlik çal›flma, ev kad›n› olma, ö¤rencilik,
irad sahibi olma, emeklilik ve çal›flamaz halde olma gibi nedenlerle ifl aramayan
ancak iflbafl› yapmaya haz›r oldu¤unu belirten kiflilerdir.
‹flgücüne kat›lma durumunda bulunan kiflilerin hepsinin çal›flma istek ve zo-
runluluklar› ayn› derecede de¤ildir. Bu bak›mdan iflgücünü; birincil ve ikincil ifl-
gücü olarak ikiye ay›rabiliriz. Birincil iflgücü, emek piyasas›nda tam ve sürekli ça-
l›flanlar› kapsar. Hanehalk› reisleri gibi. ‹kincil iflgücü ise, bir ifle ba¤›ml›l›klar› esas
sorumluluklar› olarak görülmeyen kiflilerden oluflur. Evli kad›nlar, okul ça¤›ndaki
çocuklar ve gençler ikincil iflgücü olarak nitelendirilir.
‹stihdam
‹stihdam kavram›, genifl anlamda üretim faktörlerinin üretim sürecinde kullan›l-
mas›n› ifade eder. Dar anlamda istihdam ise, emek faktörünün üretim sürecinde
bir girdi olarak kullan›lmas›d›r. ‹stihdam denildi¤inde genellikle anlafl›lan da bu
dar anlam›d›r.
‹stihdam ile çal›flma kavramlar› aras›ndaki fark› da vurgulamak gerekir. ‹stih-
dam, belirli bir bedel (ücret, kar gibi) karfl›l›¤› olarak piyasa ile olan iliflkiyi tan›m-
larken, çal›flma kavram› daha genel bir kavramd›r. Bir ev kad›n›n›n evdeki faali-
yetleri ya da bir ö¤rencinin dersi ile ilgili faaliyetleri hep çal›flmad›r ve bu faaliyet-
lerin hemen hepsinin parasal bir karfl›l›¤› yoktur.
Devlet ‹statistik Enstitüsü’nün tan›m›na göre; “istihdam edilenler, iflbafl›nda
olanlar ve iflbafl›nda olmayanlar olarak ikiye ayr›l›rlar. ‹flbafl›nda olanlar; yevmiye-
li, ücretli, maafll›, kendi hesab›na, iflveren ya da ücretsiz aile iflçisi olarak referans
dönemi içinde en az bir saat ekonomik faaliyette bulunan kiflilerdir. ‹flbafl›nda ol-
mayanlar ise, ifli olanlardan, çeflitli nedenlerle referans döneminde ifllerinin bafl›n-
da bulunmayan ancak iflleri ile iliflkileri devam eden kiflilerdir.
Üretici kooperatifi üyeleri ile mesleki bilgi ve görgülerini artt›rmak ama-
c›yla para ya da mal karfl›l›¤› bir gelir elde etmeksizin çal›flan ç›raklar da istihdam
kapsam›na al›nm›fllard›r. Bir hay›r kurumunda para ya da mal karfl›l›¤› gelir elde
etmeksizin çal›flan kifliler istihdam kapsam› d›fl›nda tutulmufllard›r”.
‹stihdam edilenler
‹stihdam Oran› = X 100
Aktif nüfus
‹stihdam ve çal›flma kavramlar› aras›ndaki fark nedir? SIRA S‹ZDE

1
‹flsizlik
‹flsizlik, çal›flma istek ve yetene¤inde oldu¤u halde piyasa ücret haddinden ifl bu-
lamama durumu olarak ifade edilebilir. Kitab›m›z›n ‹flsizlik bafll›¤›n› tafl›yan 13.
ünitesinde bu konu çok ayr›nt›l› olarak ele al›naca¤›ndan burada k›sa bir tan›m›-
n› vermekle yetinece¤iz.
Eksik ‹stihdam
‹flgücü, istihdamdakiler ve iflsizler olarak iki gruba ayr›l›r. Bu iki kategori aras›n-
da üçüncü bir kategori daha vard›r ki, bu da eksik istihdamd›r. Eksik istihdam,
özellikle geliflmekte olan ülkelerde, geçmiflten bugüne, hayat›n önemli bir gerçe-
¤i olmufltur. Eksik istihdam, istihdam›n sektörel da¤›l›m› içinde tar›m›n a¤›rl›kta
oldu¤u, ücretsiz aile iflçilerinin yo¤un olarak bulundu¤u ve iflsizlik sigortas› uygu-
lamas›n›n bulunmad›¤› ülkelerde, iflgücünün gere¤i gibi de¤erlendirilememesin-
den kaynaklanan önemli bir sorundur. ‹flsizlik sigortas›n›n bulunmad›¤› ya da s›-
n›rl› oldu¤u ülkelerde, kifliye iflsiz kald›¤›nda, geçimini temin edebilecek bir gelir
düzeyi sa¤lanamamaktad›r. Bundan dolay› da kifli, sahip oldu¤u e¤itim ve niteli-
¤e uygun olsun ya da olmas›n veya elde edece¤i ücret düzeyi ne olursa olsun ça-
l›flmak zorunda kalmaktad›r. Böylece, kifli iflsiz olmaktan kurtulmakta, ancak bu
kez de sorun eksik istihdam olarak ortaya ç›kmaktad›r.
Eksik istihdam tan›mlan›rken, genellikle düflük, daha az, yetersiz gibi kavram-
lar kullan›larak istihdam›n düflük nitelikli bir türü biçiminde ifade edilir. Bu tan›m-
lamalar yap›l›rken e¤itim, çal›flma alan›, ücretler ve iflin devaml›l›¤› gibi kriterler-
den hareket edilir. Baz› iktisatç›lar eksik istihdam› tan›mlarken temelde ücretleri
baz olarak al›rlar. Örne¤in, Zvonkovic eksik istihdam tan›m›nda, “son gelirin bir
önceki iflten elde edilen gelirden en az %20 daha az olmas›” gerekti¤ini söyler.
Depresyon döneminde eksik istihdam konusundaki çal›flmalar›yla bilinen Elder
de, gelir kayb›n›n eksik istihdam›n tan›m›ndaki en önemli unsur oldu¤unu ifade
etmektedir (Feldman,1996, s. 3). Baz› iktisatç›lar ise, eksik istihdam› düzensiz is-
tihdama veya istihdam ile e¤itim aras›ndaki uyumsuzlu¤a dayand›r›rlar. Livingsto-
ne’a göre, eksik istihdam kiflinin yapt›¤› iflle sahip oldu¤u e¤itim aras›ndaki uyum-
suzlu¤un bir sonucudur. Livingstone, ABD ve Kanada üzerinde yapt›¤› araflt›rma-
s›nda bunu e¤itim-ifl bofllu¤u (education-job gap) olarak adland›rm›fl ve baz› am-
pirik verilere dayand›rm›flt›r. Livingstone’a göre bu boflluk, iflle ilgili bilgi ve bu
bilgiyi kullanma f›rsatlar› aras›ndaki uyumsuzluktan do¤maktad›r. Çal›flanlar›n ço-
¤u, sürekli olarak iflleriyle ilgili daha çok fley ö¤renirler. Ancak ö¤rendiklerinin
ço¤unu da, çal›flt›klar› iflte kullanma f›rsat›n› bulamazlar. 1960’tan beri ABD ve Ka-
nada’da iflgücünün niteli¤i ifllerin niteli¤inden daha h›zl› artm›flt›r. Livingstone
ABD ve Kanada’da iflgücünün yaklafl›k olarak %20’sinin bu anlamda eksik istih-
damda oldu¤unu hesaplam›fl ve son 20 y›ld›r da bunun sürekli bir art›fl içinde ol-
du¤unu ortaya koymufltur (Livingstone,1998, s. 5).
Bütün bu tan›mlamalar›n ›fl›¤›nda eksik istihdam›n boyutlar› flu flekilde
belirlenebilir:
• Kifli, iflin gerektirdi¤inden daha fazla formel e¤itime sahiptir.
• Kifli, formel e¤itimi d›fl›ndaki bir alanda gönülsüz olarak çal›flmaktad›r.
• Kifli, iflin gerektirdi¤inden daha fazla ifl deneyimine ve niteli¤e sahiptir.
• Kifli, gönülsüz olarak yar› zamanl›, geçici veya kesintili istihdamdad›r.
• Kifli, bir önceki iflinden %20 veya daha az kazanmaktad›r (çal›flma hayat›-
na yeni girenler için ayn› mesleki nitelikteki kiflilerden %20 az kazanmas›
koflulu aran›r).
Ünite 1 - Çal›flma Ekonomisine Girifl ve Temel Kavramlar
Bütün bu boyutlar›na bak›ld›¤›nda, eksik istihdam›n hem objektif hem de

sübjektif olarak belirlendi¤i söylenebilir. Eksik istihdam›n baz› boyutlar›, ücretler
veya formel e¤itimin iflin gereklerine uygun olup olmamas› gibi, objektif olarak
ortaya konulabilirken, di¤er taraftan kiflilerin formel e¤itimleri d›fl›nda ya da ba-
z› geçici ifllerde gönülsüz olarak çal›fl›p çal›flmad›klar› gibi boyutlar› ise, sübjek-
tif de¤erlendirmeleri içermektedir. Dolay›s›yla, eksik istihdam›n hem objektif kri-
terler ve hem de sübjektif yorumlar taraf›ndan belirlendi¤i söylenebilir (Feldman,
1996, s. 7).
Uluslararas› Çal›flma ‹statistikçileri Konferans›’n›n (ICLS) 1982 y›l›nda yap›lan
13. toplant›s›nda eksik istihdam, görülebilir ve görülemeyen eksik istihdam olmak
üzere ikiye ayr›lm›flt›. Görülebilir eksik istihdam (visible underemployment) te-
melde istatistiksel bir kavram olup do¤rudan ifl miktar›ndaki bir yetersizli¤i ifade
eden iflgücü istatistikleriyle ölçülebilir. Görülemeyen eksik istihdam (unvisible un-
deremployment) ise iflgücü kayna¤›n›n yanl›fl kullan›m›n› veya iflgücü ve di¤er
üretim faktörleri aras›nda temel bir dengesizli¤i yans›tan analitik bir kavramd›r.
Temel belirtileri ise; düflük gelir, düflük verimlilik ve iflgücünün sahip oldu¤u ni-
teliklerden yeterince yararlanamama olabilir. Görülemeyen eksik istihdam›n ölçül-
mesi konusundaki analitik çal›flmalar, gelir, verimlilik ve nitelik düzeylerini içeren
genifl bir veri analizi gerektirir. Bu nedenle, eksik istihdam›n istatistiksel olarak öl-
çülmesi, genellikle görülebilir eksik istihdamla s›n›rl›d›r (ILO, 1988, s. 52).
ICLS’nin 1998 y›l›nda yap›lan 16. toplant›s›nda, eksik istihdam›n tan›m› ve öl-
çülmesi yeniden gözden geçirilmifl ve bu konuda önemli bir ad›m at›lm›flt›r. Bu-
na göre eksik istihdam, zamana dayal› eksik istihdam (time-related underemploy-
ment) ve yetersiz istihdam (inadequate employment) olarak ikiye ayr›lm›flt›r.
Zamana dayal› eksik istihdam, çal›flma süresinin yetersizli¤i nedeniyle ilave
bir ifl arayan ve bu iflte çal›flmaya müsait olanlar›n durumunu ifade eder. Zamana
dayal› eksik istihdam› tan›mlamak için bu durumun referans döneminde flu üç kri-
tere de uymas› gerekir. Bu kriterler flunlard›r:
a) ‹lave çal›flmaya istekli olma,
b) ‹lave çal›flmaya müsait olma,
c) Normal çal›flma süresinden az çal›flma.
Yetersiz istihdam kavram› görülemeyen eksik istihdamdan daha genifl bir ala-
n› içine al›r. Tan›m› görülemeyen eksik istihdama göre hem daha objektif ve hem
de daha pratiktir. Yetersiz istihdam flu üç durumda söz konusu olmaktad›r:
a) Niteli¤e dayal› yetersiz istihdam durumu (skill-related inadequate
employment): ‹flçinin sahip oldu¤u niteli¤in, iflin gerektirdi¤inden çok daha faz-
la olmas›d›r. Yani, iflçinin kapasitesini tam olarak kullanamamas› durumudur.
b) Gelire dayal› yetersiz istihdam durumu (income-related inadequate
employment): Normal çal›flma süresinin alt›nda çal›flmamakla birlikte elde edi-
len gelirin çok düflük olmas› durumudur. Bu duruma daha çok geliflmekte olan
ülkelerde kendi hesab›na ve informel ekonomik faaliyetlerde çal›flanlar aras›nda
yo¤un olarak rastlanmaktad›r (Bolle, 1999, s. 74).
c) Afl›r› çal›flmaya dayal› yetersiz istihdam (inadequate employment re-
lated to excessive hours): Afl›r› istihdam olarak da isimlendirilebilecek bu du-
rumda kiflilerin gelirlerinin azalmas›na ra¤men referans dönemindekinden daha
az sürelerle çal›flmak istemeleri söz konusu olmaktad›r (ILO, 1998, s. 52).
Yetersiz istihdam, her ülkenin içinde bulundu¤u duruma göre birçok farkl› se-
bebi içerebilir. Bunlardan baz›lar› flöyle s›ralanabilir: Mesleki niteliklerin yetersiz
ve yanl›fl kullan›lmas›, mevcut ifllerdeki gelirin yetersizli¤i, afl›r› çal›flma süreleri,
iflin yap›lmas›nda gerekli olan alet, ekipman ve e¤itimin yetersizli¤i, sosyal hiz-
metlerin yetersizli¤idir. 16. ICLS toplant›s›nda da ifade edildi¤i gibi, gerçekte ek-
sik istihdam› ölçmenin temel amac›, “istihdam sorununu daha iyi analiz ederek,
k›sa ve uzun dönem politikalar›n de¤erlendirilmesine ve oluflturulmas›na, verimli
ve özgürce seçilen istihdam› artt›rmaya yönelik önlemlere yard›mc› olmakt›r”
(ILO, 1998, s. 49).
SIRA S‹ZDE Ülkemizde eksik istihdam oran› son y›llarda yükselme e¤ilimindedir. Sizce bunun neden-
2 leri neler olabilir?
‹flgücüne Kat›lma Oran›

‹flgücüne kat›lma oran›, istihdam edilenlerle iflsizlerin toplam›n›n oluflturdu¤u ifl-
gücünün aktif nüfusa oran›d›r. Bu oran, aktif nüfus içersinde iflgücünün nispi a¤›r-
l›¤›n› gösterir.
‹flgücü
‹flgücüne Kat›lma Oran› = X 100
Aktif Nüfus
‹ktisadi faaliyet oran› olarak da adland›r›lan iflgücüne kat›lma oran›, ekonomi
politikalar›n›n belirlenmesinde ve uygulanmas›nda önemli bir rol oynar. Örne¤in,
tam istihdam› sa¤lamaya yönelik politikalar, toplumda kaç kiflinin çal›flmak iste-
¤inde oldu¤u bilindi¤inde oluflturulup uygulanabilir. Bunun için iflgücüne kat›lma
oran› ve bunu etkileyen unsurlar›n bilinmesi gerekir. ‹flgücüne kat›lma oran›n›n
artmas› ekonomik faaliyet oran›n›n artmas› anlam›na gelirken, azalmas› ise aktif
nüfusun daha büyük k›sm›n›n ekonomik aktivitenin d›fl›nda kalmas› anlam›nda
de¤erlendirilebilir. Emek piyasas› ile ilgili politikalar oluflturulurken iflgücüne ka-
t›lma oran› önemli bir gösterge olmakla birlikte, tek bafl›na yeterli de¤ildir ve bu-
nu oluflturan unsurlar›n da göz önünde bulundurulmas› gerekir. Yani, ülkelerin
sadece iflgücüne kat›lma oranlar›na bakarak emek piyasalar›n› de¤erlendirmek
hatal› olabilir. Nitekim, iflgücüne kat›lma oran›n›n yüksek olmas›, o ekonomide ifl-
sizlik oran›n›n düflük oldu¤u anlam›na gelmez. Çünkü, insanlar›n çal›fl›yorken ifl-
siz kalmalar› iflgücüne kat›lma oran›n› de¤ifltirmez. Bu konuda do¤ru bir de¤er-
lendirme yapabilmek için emek piyasas›yla ile ilgili di¤er parametreleri de bilme-
miz gerekir.
‹flgücüne kat›lma oran›n› etkileyen faktörler genellikle, bireysel emek arz›n›
belirleyen faktörlerle özdefltir. Bu faktörlerin bafl›nda ücret oran› gelmektedir. Bu-
nun yan›nda, emek piyasas›n›n koflullar›, e¤itim düzeyi, kentleflme, kad›nlar›n ça-
l›flmas›na yönelik sosyal tutumlar, bofl zaman› daha de¤erli k›lan teknolojik yeni-
likler ve demografik faktörler de iflgücüne kat›lma oran›n› etkilemektedir.
SIRA S‹ZDE Ekonomik durgunluk dönemlerinde iflgücüne kat›lma oran› sizce artar m›, azal›r m›? Ne-
3 denleriyle aç›klay›n›z.
Ba¤›ml›l›k Oran›
Bir ülke nüfusunun tamam› tüketicidir, ancak çal›flma ça¤›ndakiler hem tüketici
hem de üreticidirler. Üretim-tüketim dengesini sa¤lamak için üretime kat›lanlar›n
kendileriyle birlikte kat›lmayanlara da yetecek kadar üretimde bulunmalar› gere-
kir. Bunun ölçüsü ba¤›ml›l›k oran›d›r. Ba¤›ml›l›k oran›, çal›flma ça¤›ndaki kiflilere
ba¤›ml› olan nüfusun kaba bir ölçüsüdür.
Çal›flma ça¤› d›fl›ndaki nüfus

Ba¤›ml›l›k Oran› = X 100
Çal›flma ça¤›ndaki nüfus
Ba¤›ml›l›k oran›n› iki farkl› bileflene ay›rmak mümkündür. Bunlar; çocuk ba-
¤›ml›l›k oran› ve yafll›l›k ba¤›ml›l›k oran›d›r.
Çocuk ba¤›ml›l›k oran›, 15 yafl›n alt›ndaki çocuk say›s›n›n çal›flma ça¤›ndaki
nüfusa, yani 15-64 yafl grubundaki nüfusa oran›d›r.
15 yafl›n alt›ndaki nüfus
Çocuk Ba¤›ml›l›k Oran› = X 100
Yafll›l›k ba¤›ml›l›k oran› ise, 65 ve üstü yafl grubunun 15-64 yafl grubuna
oran›d›r.
64 yafl›n üstündeki nüfus
Yafll›l›k Ba¤›ml›l›k Oran› = X 100
Do¤urganl›k oranlar›n›n yüksek oldu¤u az geliflmifl ve geliflmekte olan ülkeler-

de, çocuk ba¤›ml›l›k oran› geliflmifl ülkelere göre daha yüksektir. Örne¤in, çocuk
ba¤›ml›l›k oran› 1997 y›l›nda geliflmifl ülkelerde %30’larda iken, bu oran Afrika’da
%80’in üzerinde, Güney Asya’da %60’larda ve geliflmekte olan ülkelerde %50’nin
üzerindedir. Yafll›l›k ba¤›ml›l›k oran› ise, geliflmekte olan ülkelerde %7’lerde, Af-
rika’da %6’larda ve Güney Asya’da %5’lerde iken, geliflmifl ülkelerde ortalama ola-
rak %15’lerde seyretmektedir (Lordo¤lu, 1999, s. 32).
Yafll›l›k ba¤›ml›l›k oran›n›n yüksek olmas›, bir ülke bak›m›ndan ne tür sorunlar SIRA S‹ZDE
do¤urabilir? 4
Emek Verimlili¤i
Verimlilik, en genel anlam›yla, üretim sürecine kat›lan üretim faktörleriyle elde
edilen üretim aras›ndaki iliflkiyi ifade eder. Uygulamada çeflitli verimlilik ölçümle-
riyle karfl›laflmam›z mümkündür. E¤er üretim miktar›, üretimde kullan›lan toplam
faktör miktar›na bölünüyorsa toplam verimlilik, üretim faktörlerinden sadece biri-
sine oranlan›yorsa k›smi verimlilik söz konusudur. Bu durumda, emek verimlili¤i,
sermaye verimlili¤i ya da müteflebbis verimlili¤i gibi verimlilik türlerinden bahse-
dilebilir.
Emek verimlili¤i, belirli bir dönemde bir firman›n, ifl kolunun veya ülkenin
üretti¤i toplam reel üretim miktar›n›n, bu üretimin elde edilmesi için kullan›lan
toplam emek-saat miktar›na bölünmesiyle elde edilir.
Toplam ürün
Emek Verimlili¤i = X 100
Çal›fl›lan süre
Emek verimlili¤ini belirleyen unsurlar›n bafl›nda, üretimde kullan›lan eme¤in
kalitesi gelmektedir. Kuflkusuz, eme¤in kalitesi ile e¤itim düzeyi aras›nda do¤ru
orant›l› bir iliflki bulunmaktad›r. ‹yi e¤itilmifl, vas›f düzeyi yüksek iflçilerin verimli-
lik düzeyi de yüksek olacakt›r. E¤itimin yan›nda, sa¤l›k ve beslenme koflullar› gi-
bi yaflam flartlar› da eme¤in kalitesi üzerinde etkili olmaktad›r. Eme¤in verimlili¤i-
ni belirleyen bir baflka unsur, birim emek bafl›na düflen sermaye mal› miktar›d›r.
Zamanla sanayide kullan›lan makine say›s›ndaki art›fllar iflçi bafl›na daha fazla ser-
maye mal› düflmesine neden olmufl, bu da verimlili¤i yükseltmifltir. Bütün bunla-
r›n yan›nda, teknolojik geliflmeler, uzmanlaflma, emek hareketlili¤i, toplumdaki
verimlilik kültürü ve kamu politikalar› da emek verimlili¤ini etkileyen unsurlar
aras›nda say›labilir (Biçerli, 2000, s. 389).
12
Özet olanlar›, askerlik hizmetini yapanlar›, ev kad›nla-

r›n›, ö¤rencileri ve mahkumlar gibi gözetim alt›n-

AMAÇ
Emek piyasalar›n› di¤er piyasalardan ay›ran özel- da tutulanlar› ç›kar›p; çal›flma ça¤› d›fl›nda oldu¤u
1 likler nelerdir? halde çal›flmak zorunda olan çocuklarla yafll›lar›
• Emek piyasas›n› mal ve di¤er piyasalardan ay›ran eklersek sivil iflgücüne ulafl›l›r. K›saca, ‹flgücü =
belki de en önemli özellik, eme¤in istihdam›n›n ‹stihdam edilenler + ‹flsizler.
çal›flan ve çal›flt›ran aras›nda kiflisel bir iliflkiyi ifa-
de etmesidir. Emek piyasas› hakk›nda genellikle
AMAÇ
Eksik istihdam nedir?
4
hem iflveren hem de iflçi bak›m›ndan bir bilgi ek-
• Eksik istihdam, istihdam›n sektörel da¤›l›m› içinde
sikli¤i söz konusudur. Emek piyasas›na arz edilen
tar›m›n a¤›rl›kta oldu¤u, ücretsiz aile iflçilerinin yo-
emek büyük ölçüde heterojenlik gösterir. Tek bir
¤un olarak bulundu¤u ve iflsizlik sigortas› uygula-
emek piyasas› yoktur, farkl› birçok ifl için binlerce
mas›n›n bulunmad›¤› ülkelerde, iflgücünün gere¤i
piyasa vard›r. Emek piyasalar›nda grup iliflkilerini
gibi de¤erlendirilememesinden kaynaklanan önem-
etkileyen birçok faktör bulunmaktad›r. Bu piyasa-
li bir sorundur. ‹flsizlik sigortas›n›n bulunmad›¤› ya
lardaki karar al›c› birimlerin bafl›nda gelen sendi-
da s›n›rl› oldu¤u ülkelerde, kifliye iflsiz kald›¤›nda,
kalar›n davran›fllar›n› belirleyen sosyal, siyasal ve
geçimini temin edebilecek bir gelir düzeyi sa¤lana-
ideolojik baz› etkenler mal piyasalar›nda yer alan
mamaktad›r. Bundan dolay› da kifli, sahip oldu¤u
firmalar›n davran›fllar›n› etkileyen faktörlerden
e¤itim ve niteli¤e uygun olsun ya da olmas›n veya
farkl›d›r. Emek piyasas›nda iflçinin pazarl›k gücü
elde edece¤i ücret düzeyi ne olursa olsun çal›flmak
nispi olarak azd›r. Genellikle bu piyasalarda güç
zorunda kalmaktad›r. Böylece, kifli iflsiz olmaktan
al›c›lar lehinedir.
kurtulmakta, ancak bu kez de sorun eksik istih-

AMAÇ Çal›flma ça¤›ndaki nüfus ve aktif nüfus nedir?
dam olarak ortaya ç›kmaktad›r.

2
• Çal›flma ça¤›ndaki nüfus tan›mlan›rken, bir yafl s›- AMAÇ ‹flgücüne kat›lma oran› nedir?
5
n›rlamas›ndan hareket edilir. Genellikle, bu ça¤›n
• ‹flgücüne kat›lma oran›, istihdam edilenlerle iflsizle-
alt s›n›r›, zorunlu temel e¤itimin bitiflini ifade eder-
rin toplam›n›n oluflturdu¤u iflgücünün aktif nüfusa
ken; üst s›n›r› da emeklilik yafl›na karfl›l›k gelmek-
oran›d›r. Bu oran, aktif nüfus içersinde iflgücünün
tedir. Ülkeler aras›nda gerek zorunlu temel e¤iti-
nispi a¤›rl›¤›n› gösterir.
min süreleri ve gerekse emeklilik yafllar› konusun-
daki farkl›l›klar çal›flma ça¤›ndaki nüfusun uygula-
AMAÇ Ba¤›ml›l›k oran› nedir?
mada farkl›laflmas›na yol açmaktad›r. Ancak, ülke- 6
ler aras›nda yayg›n olan yafl s›n›rlar› 15-64 yafllar› • Bir ülke nüfusunun tamam› tüketicidir, ancak çal›fl-
aras›d›r. Yani, 15-64 yafllar› aras›ndaki kifliler çal›flma ça¤›ndakiler hem tüketici hem de üreticidirler.
ma ça¤›ndaki nüfusu oluflturmaktad›r. Üretim-tüketim dengesini sa¤lamak için üretime
• Aktif nüfus, çal›flma ça¤›nda yani 15-64 yafl gru- kat›lanlar›n kendileriyle birlikte kat›lmayanlara da
bunda olup kurumsallaflmam›fl nüfustan oluflmak- yetecek kadar üretimde bulunmalar› gerekir. Bu-
tad›r. Kurumsallaflmam›fl nüfus, Devlet ‹statistik nun ölçüsü ba¤›ml›l›k oran›d›r. Ba¤›ml›l›k oran›,
Enstitüsü’ne göre; “Okul, yurt, otel, çocuk yuvas›, çal›flma ça¤›ndaki kiflilere ba¤›ml› olan nüfusun ka-
huzurevi, özel nitelikli hastane, hapishane, k›flla ve ba bir ölçüsüdür.

orduevi gibi yerlerde ikamet edenlerle yabanc› uy-
ruklular d›fl›ndaki nüfustur”. AMAÇ Emek verimlili¤i nedir?
7

AMAÇ ‹flgücü nedir?
• Bir ülke nüfusunun tamam› tüketicidir, ancak çal›fl-
ma ça¤›ndakiler hem tüketici hem de üreticidirler.
3
• ‹flgücü, bir ülkedeki emek arz›n› insan say›y› yö- Üretim-tüketim dengesini sa¤lamak için üretime
nünden ifade eden bir kavramd›r. Baflka bir ta- kat›lanlar›n kendileriyle birlikte kat›lmayanlara da
n›mlama ile, bir ülkedeki nüfusun üretici durum- yetecek kadar üretimde bulunmalar› gerekir. Bu-
da bulunan yani ekonomik faaliyete kat›lan k›s- nun ölçüsü ba¤›ml›l›k oran›d›r. Ba¤›ml›l›k oran›,
m›d›r. Çal›flma ça¤›ndaki nüfustan, çal›flmak iste- çal›flma ça¤›ndaki kiflilere ba¤›ml› olan nüfusun ka-
meyenleri, çal›flmas›n› engelleyen bir sakatl›¤› ba bir ölçüsüdür.
Kendimizi S›nayal›m 6. Ba¤›ml›l›k oran› nedir?

1. Afla¤›dakilerden hangisi emek piyasalar›n›n özellikle- a. Çal›flma ça¤› d›fl›ndaki nüfusun çal›flma ça¤›ndaki
rinden biri de¤ildir? nüfusa oran›
a. Hem iflçi hem de iflveren aç›s›ndan bilgi eksikli¤i- b. Çal›flma ça¤› d›fl›ndaki nüfusun iflgücüne oran›
nin bulunmas› c. Çal›flma ça¤› d›fl›ndaki nüfusun istihdama oran›
b. Gücün genellikle al›c›lar lehine olmas› d. Çal›flma ça¤›ndaki nüfusun iflgücüne oran›
c. ‹stihdam›n ayn› zamanda çal›flan ve çal›flt›ran ara- e. Çal›flma ça¤›ndaki nüfusun istihdama oran›
s›nda kiflisel bir iliflkiyi ifade etmesi
d. Piyasaya arz edilen eme¤in büyük ölçüde homo- 7. Afla¤›dakilerden hangisi emek verimlili¤ini etkileyen
jen olmas› unsurlar aras›nda yer almaz?
e. Farkl› birçok piyasan›n bulunmas› a. E¤itim düzeyi
b. Kamu politikalar›
2. Afla¤›dakilerden hangisi iflgücünü oluflturur? c. Cinsiyet
a. ‹stihdam edilenler + iflsizler d. Emek hareketlili¤i
b. ‹stihdam edilenler - iflsizler e. Uzmanlaflma
c. 15-64 yafllar› aras›ndaki nüfus
d. 15-64 yafllar› aras›ndaki kurumsal olmayan nüfus 8. Afla¤›dakilerden hangisi iflgücüne kat›lma oran›n› etki-
e. Çal›flma ça¤›ndaki nüfus - aktif nüfus leyen faktörlerden biri de¤ildir?
a. Ücret oran›
3. Afla¤›dakilerden hangisi eksik istihdam›n boyutlar›n- b. Verimlilik oran›
dan de¤ildir? c. Kad›nlar›n çal›flmas›na yönelik sosyal tutumlar
a. ‹flin gerektirdi¤inden daha fazla formel e¤itime sa- d. E¤itim düzeyi
hip olmak e. Emek piyasas›n›n koflullar›
b. E¤itimini ald›¤› alan›n d›fl›nda gönülsüz çal›flmak
c. ‹flin gerektirdi¤inden daha fazla niteli¤e sahip 9. ‹stihdam oran› nedir?
olmak a. ‹stihdam edilenlerin aktif nüfusa oran›
d. Gönülsüz olarak yar› zamanl› çal›flmak b. ‹stihdam edilenlerin iflsizlere oran›
e. Bir iflte çal›fl›yor olmamak c. ‹stihdam edilenlerin genel nüfusa oran›
d. ‹flsizlerin aktif nüfusa oran›
4. Belirli bir zaman içersinde istihdam edilenlerle iflsizle- e. ‹flsizlerin genel nüfusa oran›
rin toplam›n›n aktif nüfusa oran›na ne ad verilir?
a. ‹stihdam oran› 10. Afla¤›dakilerden hangisi emek piyasalar›n›n bafll›ca
b. ‹flgücüne kat›lma oran› fonksiyonudur?
c. Ba¤›ml›l›k oran› a. Ücret düzeyini artt›rmak
d. ‹flgücü b. Emek arz ve talebini dengelemek
e. Eksik istihdam oran› c. Sendikalar› kontrol etmek
d. Emek talebini artt›rmak
5. Afla¤›dakilerden hangisi Devlet ‹statistik Enstitüsü’nün e. Emek arz›n› artt›rmak
tan›m›na göre istihdam edilenler aras›nda yer almaz?
a. Ücretliler
b. Kendi hesab›na çal›flanlar
c. ‹flverenler
d. Bir hay›r kurumunda bedelsiz çal›flanlar
e. Ücretsiz aile iflçileri
Yaflam›n ‹çinden venlik hakk›, ücretli izin hakk› gibi köken olarak çal›fl-
“
maya dayal› haklar›n vatandafll›k perspektifinden ç›ka-
‹flgücüyle yaflamak güç r›l›p evrensel özellikleri ile yeniden tan›mlanma ihtiya-
c› gözükmektedir. Burada haklar ‘ulus-devlet’ çerçeve-
Küreselleflme sürecinde sermayenin hareket olanaklar›
sinden çok daha genifl bir anlama oturtulmal›d›r. Ancak
art›yor. Buna karfl›n iflgücü hareketlili¤i san›ld›¤› gibi
bu flekilde sermayenin hareket h›z›na uyum gösterebi-
h›zlanm›yor. Çal›flma dahil tüm sosyal ve iktisadi hak-
len k›smen düzenli ve çal›flanlar› da dikkate alan bir ifl-
lar dünya üzerinde zay›fl›yor.
gücü piyasas› olanaklar›na kavuflmak mümkün olabilir.
05/12/2002 Radikal Ulus-devlet anlay›fl› içinde çal›flma hakk›na ba¤l› istis-
marlar›n önlenebilmesinin, benzer ikincil haklar›n eflit-
Prof. Dr. Kuvvet Lordo¤lu li¤i ölçüsünde mümkün olabilece¤i aç›kt›r. Öznesi çal›-
‹nsan haklar› çerçevesinde ele al›nan ve bireylerin ikti- flan insan olan her türlü hakk›n elde edilmesinde siya-
sadi ve sosyal haklar› aras›nda düflünülen çal›flma hak- si mücadelelerin rollerini yads›mak mümkün de¤ildir.
k›, art›k günümüzde çeflitli k›l›flar alt›nda nerede ise Ancak bu haklar›n elde edilmesini sadece sendikalar›n
inkâr edilir bir duruma getirilmektedir. Özellikle küre- ve örgütlü yap›lar›n ifllevleri aras›nda kabul etmek ve
selleflme süreci içinde iflgücünün hareketlili¤i, öyle sa- bir anlamda bu kurumlara ihale etmek olarak da düflü-
n›ld›¤› gibi bir h›z kazanmam›flt›r. Tam aksine iflsizlik nülmemelidir. Açl›k s›n›r› alt›nda yaflayan, toplumdan
nedeni ile iflgücünün, b›rak›n s›n›r afl›r› dolafl›m›, ken- d›fllanan, herhangi bir ifli bulunmayan (bulunamayan)
di ülkesinde bile oldukça s›n›rl› bir hareket olana¤› gö- birçok marjinal grubu iktisadi ve sosyal haklar ba¤la-
ze çarpmaktad›r. Bu durumun z›dd› bir biçimde, ser- m›nda düflündü¤ümüzde formel iflçilik s›n›flamas›n›n
maye hareketlerinin ülkeleraras› dolafl›m olanaklar› ve bu gruplara ait örgütlenmenin yetersiz kald›¤› ve gi-
adeta suyun al›flkanl›¤› gibi kendi mecras›na her za- derek de kalaca¤› anlafl›lmaktad›r. Gün geçtikçe açl›k
man uygun bir yol açabilmekte. Sermaye hareketleri s›n›r› alt›nda yaflayanlar›n artt›¤› bir dünyada yoksulluk
konusunda yeryüzündeki bütün s›n›rlar›n adeta yok ve ba¤l› sorunlar›n›n çözümünü sadece sendikalara
oldu¤una tan›k olmaktay›z. Çal›flanlar›n hareketi önün- ba¤l› olarak düflünmenin yetersizli¤i ortad›r. Ayr›ca bu
de ise çeflitli engeller bulunmaktad›r. sorunu eflitsizlik ve sömürü temeline dayal› olarak ta-
n›mlamak ve bunun sisteme ba¤l› uzun vadeli çözüm-
Açl›k tehdidi leri yan› s›ra k›sa vadeli sorunu hafifletici önlemleri de
Çal›flma hakk› baflta olmak üzere birçok iktisadi ve sos- birlikte düflünmek zorunlu hale gelmektedir.
yal hakk›n çeflitli engellerle karfl›laflt›¤› bugün, bu hak-
lar›n kullan›lmas›n› savunmak durumunda kalmakta- Hiç hakk› olmayanlar
y›z. Çeflitli uluslararas› metinlerde tan›mlanan bu hak- Bugüne kadar sosyal güvencenin belirli bir çal›flma
lar serbest piyasa ekonomisi söylemi alt›nda gün geç- hakk›na ba¤l› olarak düflünülmesinin getirdi¤i zihni ref-
tikçe daha fazla gasp edilmektedir. Fazla çal›flma, üc- leks, bu hakka çeflitli nedenlerle hiç sahip olmam›fl
olanlar› güvence alanlar› d›fl›nda b›rakmaktad›r. Gü-
retsiz çal›flt›rma, çocuk eme¤i kullanmak ve bunlar gi-
vence alt›nda olabilmek çal›flma hakk›na bir dönemde
bi daha birçok hak ihlaninin ana gerekçesi iflsizlik ola-
olsa sahip olmay› veya belirli s›n›rlar içinde kalmay›
rak karfl›m›za ç›kar›lmakta, iflsiz ve gelirsiz kalan bire-
kabul etme ile çerçevelenmifltir. Özellikle co¤rafi s›n›r-
yin çaresizli¤i bir de yabanc› ülkenin koflullar› ile dü-
lar d›fl›nda gelir peflinde koflan çeflitli göçmen grupla-
flünülürse durum daha vahim bir hale gelmektedir.
r›n özgün durumlar› asla dikkate al›nmamaktad›r. Açl›k
s›n›r› alt›nda yaflayan her yoksula vatandafl olup olma-
Yaflam hakk›
mas›na ba¤l› olmaks›z›n, asgari ayl›k bir geçim paras›-
Ne pahas›na olursa olsun ifl bulmaya çal›flan kaçak
n›n sa¤lanmas›, insanlar›n hayatta kalmas›n› sa¤lama-
durumundaki yabanc›n›n önüne konulan ‘yaflam hak-
n›n yan› s›ra sadece ahlaki alanda ve belirli referanslar
k›’ açl›k tehdidi alt›nda bir sinizme dönüflmektedir.
alt›nda düflünülen konuyu insani bir kamusal hak ola-
Günümüzde art›k iktisadi ve sosyal haklar ba¤lam›nda
rak alg›lanmas›na yol açacakt›r. Ço¤u kez bu tür bir
çal›flma ve ifl bulma hakk›n›n ulus devlet anlay›fl› için-
sosyal yard›ma muhtaç olanlar aç›s›ndan yard›mlar›n
de yeniden de¤erlendirilmesi gerekmektedir. ‹nsan
tamamen geçici, tesadüfi, k›saca söylersek, keyfi olma-
haklar›n›n evrensel tarihi içindeki geliflimi ortaya ç›-
s›, kiflilerin benlik sayg›lar›n› zedeleyebilmekte, onlar›n
kan afl›nmalardan dolay› yeni tan›mlamalara ihtiyaç
onurlar›n› k›rmaktad›r. Oysa kamusal bir hak tan›m› al-
duyulmaktad›r.
t›nda bir sosyal güvencenin yard›m›na muthaç olanlar
Vatans›zl›k aç›s›ndan zedeleyici bir yan› olmayacakt›r.
‹flsizlik ve gelir azl›¤›na ba¤l› zorunlu göçler hukuken Not: Bu metin k›smen 5. ‹nsan Haklar› Konferans›’nda
olmasa bile zorla yeni çal›flma biçimlerini ‘vatans›zl›k’ ‹ktisadi ve Sosyal Haklar Çal›flma Grubu taraf›ndan ha-
statüsü alt›nda gelinen ülkeye fiilen uygulatmaktad›r. z›rlanan ortak çal›flmaya dayanmaktad›r.
‹flte bu ba¤lamda çal›flma hakk›, ücret hakk›, sosyal gü-
”
Okuma Parças› sendikas›z iflyeri, ücret farkl›l›¤›ndaki art›fl, ifl güvence-

si ve sosyal güvenlik kazan›mlar›n›n törpülenmesi ve-
GLOBAL DÜNYAYA AÇILAN PENCERELER: ya ortadan kald›r›lmas›, istihdam iliflkilerinin enformal-
‹fiGÜCÜ P‹YASALARI leflmesi vd. kaç›n›lmaz biçimde çak›flmas› bu rolü pe-
kifltirmektedir: rekabete daha aç›k hale gelen iflgücü
“1980’lerde ve 1990’larda globalleflme süreçlerinin ifl- piyasalar› daha “esnek” olmaktad›r.
gücü piyasalar› üzerindeki etkileri ve ortaya ç›kard›¤› ‹flgücü piyasalar›n›n global dünyaya daha ba¤›ml› hale
dönüflümlerin boyutlar› oldukça kapsaml› bir flekilde gelmesine yol açan mekanizmalar, literatürde genellik-
tart›fl›lm›flt›r. Globalleflmenin nas›l tan›mland›¤›na ve le üç bafll›k halinde analiz edilmektedir:
nas›l alg›land›¤›na ba¤l› olarak çeflitlilik gösteren iflgü- i) D›fl ticaret mekanizmas›:daha çok ticaret daha çok ifl (?)
cü piyasalar› analizlerinin belki de en “ortak” yan›, ifl- ii) Yeni teknoloji: nitelikli iflgücü talebi art›yor mu?
gücü piyasalar›n› di¤er piyasa türlerinden ay›rt eden iii) Dolays›z yabanc› sermaye yat›r›mlar›: daha çok ya-
özellik konusunda buluflmalar›d›r. Bu özellik flu flekil- t›r›m, daha çok ifl (?)”
de formüle edilebilir: iflgücü piyasalar›nda olup biten-
ler göreli olarak serbest piyasa güçlerinin kontrolü d›- (.........)
fl›ndad›r ve kamu otoritesinin sosyal politika araçlar›y- Kaynak: Özkaplan, N. (2002). “Global Dünyaya Aç›lan
la iflgücü piyasalar›na müdahale etme flans› göreli ola- Pencereler: ‹flgücü Piyasalar›”, Ekonomik Yaklafl›m
rak yüksektir. Bir di¤er deyiflle, dünyan›n art›k çoku- (Prof. Dr. Cem Alpar’a Arma¤an), 2002.
luslu flirketlerin temel aktör oldu¤u tek bir global pa-
zar haline geldi¤ini ve ulus-devletin etkinli¤ini tama- Yararlan›lan Kaynaklar
men kaybetti¤ini ileri süren ve “mutlak globalleflmeci” Biçerli, M. K. (2000). Çal›flma Ekonomisi, ‹stanbul.
diye tan›mlanabilecek tezleri savunanlar›n d›fl›nda ka- Bolle, P. (1999). “Innovations in Labour Statistics”, In-
lan görüfller, ulus-devletin göreli önemini korudu¤u ternational Labour Review, Vol.138, No.1.
alan olarak iflgücü piyasalar›n› iflaret ederler. D‹E (2002). Hanehalk› ‹flgücü Anketleri.
‹flgücü piyasalar›n›n dönüflümüyle ilgili olarak dile ge- Ehrenberg, G. ve Smith, R.G. (2000). Modern Labor Eco-
tirilen bir baflka ortak eksen, 1990’larda sermayenin ve
nomics.
mal/hizmet ticaretinin mobilitesi önemli ölçüde artar-
Elliott, F.R. (1997) (Çeviri). Karfl›laflt›rmal› Çal›flma Eko-
ken, iflgücünün mobilitesinin çok düflük oranda ger-
nomisi, Ankara Üniversitesi Yay›nlar›, Ankara.
çekleflmifl olmas›d›r. Ancak, iflgücü göçünün göreli ge-
rili¤inin, ulusal iflgücü piyasalar›n›n uluslararas› reka- Feldman, D.C. (1996). “The Nature, Antecedents and
betten izole edildi¤i anlam›n› tafl›mad›¤› vurgulanmak- Consequences of Underemployment”, Journal of
tad›r. Zira iflgücü piyasalar›n›n dünya ekonomisine en- Management, Fall 1996, Vol.22, No.3.
tegrasyonu, mal/hizmet ticareti yoluyla dolays›z olarak Gündo¤an, N. (2000). “Eksik ‹stihdam Sorunu”, Hu-
gerçekleflmektedir: iflgücü, ticaret ve yat›r›m ak›mlar› man Resources, Y›l: 4, Say›: 4.
vas›tas›yla dünya çap›nda rekabet etmektedir. Özellik- ILO (1988). Current International Recommendations
le, e¤itimli/nitelikli iflgücünün varl›¤›, “uygun” fiziksel on Labour Statistics, Geneva.
ve alt yap› donan›mlar›yla birlikte, bir ülkenin global ILO (1998). Report of Sixteenth International Confe-
piyasalara eklemlenmesi aç›s›ndan “avantaj”lar olarak rence of Labour Statisticians, Governing Body,
ortaya konmaktad›r. Ayr›ca, bir ülkenin iflgücü piyasa-
Geneva.
lar›na dönük ulusal politikalar›n›n, deregülasyon ve ifl-
Livingstone, D.W. (1998). The Education-Jobs Gap: Un-
gücü piyasalar›n›n “esnekli¤i”ni artt›ran önlemler flek-
deremployment or Economic Democracy, West-
lindeki yayg›n ve hegemonik niteli¤i gözönüne al›nd›-
¤›nda, fazlas›yla bir baflka ülke(lerin)nin sosyal politi- view Press.
kalar›na ba¤›ml› oldu¤u ortaya ç›kmaktad›r. Bu anlam- Lordo¤lu, K., Özkaplan, N. ve Törüner, M. (1999). Çal›fl-
da, iflgücü piyasalar›n›n karfl›l›kl› olarak gittikçe birbiri- ma ‹ktisad›, ‹stanbul.
ne ba¤›ml› hale geldi¤ini söylemek mümkündür. Bu Lordo¤lu, K., Törüner, M., Biçerli, K. (2000). Çal›flma
ba¤›ml›l›k art›fl›na ba¤l› olarak, ulusal sosyal politikala- Ekonomisi, AÖF Yay›nlar›, Eskiflehir.
r›n dünya piyasalar›na entegrasyon süreçlerindeki be- Özkaplan, N. (1999). “‹flgücü Piyasas›na Ait Kavramla-
lirleyici rolü hat›rlanmal›d›r. Özellikle, yap›sal uyum r›n Sorgulanmas›”, Ekonomik Yaklafl›m, C. 10, s.
programlar›n› uygulayan geliflmekte olan ülkeler aç›- 32, s. 61-85.
s›ndan, programlar›n sosyal maliyetlerinin düflük ücret, Zaim, S. (1997). Çal›flma Ekonomisi, ‹stanbul.
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

1. d Bkz. Emek Piyasalar›na Genel Bir Bak›fl S›ra Sizde 1
2. a Bkz. ‹flgücü ‹stihdam, belirli bir bedel (ücret, kar gibi) karfl›l›¤› olarak
3. e Bkz. Eksik istihdam piyasa ile olan iliflkiyi tan›mlarken, çal›flma kavram› daha
4. b Bkz. ‹flgücüne Kat›lma Oran› genel bir kavramd›r. Bir ev kad›n›n›n evdeki faaliyetleri
5. d Bkz. ‹stihdam
ya da bir ö¤rencinin dersi ile ilgili faaliyetleri hep çal›fl-
6. a Bkz. Ba¤›ml›l›k Oran›
mad›r ve bu faaliyetlerin hemen hepsinin parasal bir kar-
7. c Bkz. Verimlilik
fl›l›¤› yoktur.
8. b Bkz. ‹flgücüne Kat›lma Oran›
9. a Bkz. ‹stihdam
10. b Bkz. Emek Piyasalar›na Genel Bir Bak›fl S›ra Sizde 2
Ülkemizde tar›m›n istihdamdaki a¤›rl›¤› hâlâ çok yüksek
seviyelerdedir. Son y›llarda tar›msal istihdam bir düflüfl
e¤iliminde olmakla birlikte, flehirlere yaflanan h›zl› göç ve
çarp›k kentleflme, flehirlerdeki informel istihdam› artt›r-
m›flt›r. Ülkemizde e¤itim-istihdam iliflkisi iyi kurulamam›fl-
t›r. Son y›llarda özellikle e¤itimli gençler aras›nda iflsizlik
ve eksik istihdam oran› h›zla artmaktad›r. Bunun anlam›
fludur: ‹flsiz kalan e¤itimli gençler, kendileri istemeseler
de bir gelir elde edebilmek için, meslekleri d›fl›ndaki alan-
larda çal›flmak zorunda kalmaktad›rlar. Bir ziraat mühen-
disi ya da bir iflletme mezununun ilkokul ö¤retmenli¤i
yapmas› gibi.
S›ra Sizde 3
Ekonominin durgunluk dönemlerinde biri iflgücüne kat›l-
ma oran›n› artt›ran di¤eri de azaltan iki etki ortaya ç›ka-
bilir. Bu dönemlerde ailede tek çal›flan kiflinin iflsiz kal-
mas› ya da gelirinin nispi olarak düflmesi, ailenin di¤er
fertlerinin yani ikincil iflgücünün de emek piyasas›na gir-
mesine neden olacak ve “ilave iflçi etkisi” ile iflgücüne ka-
t›lma oran› artacakt›r. Bunun tersi yönde iflleyen ikinci bir
etki ise, “cesareti k›r›lm›fl iflçi etkisi”dir. Buna göre, dur-
gunluk dönemlerinde ücretler düflük, ifl bulmak da güç
ve maliyetlidir. Dolay›s›yla, bu durumda iflsiz kalan bir
grup iflçi, düflük ücretlerle çal›flmak istemedi¤inden ya da
piyasada ifl bulamayaca¤›n› düflündü¤ünden iflgücü d›fl›-
na ç›kar. Bu da iflgücüne kat›lma oran›n› düflürür.
S›ra Sizde 4
Yafll›l›k ba¤›ml›l›k oran›n›n artmas›n›n bir ülke bak›m›n-
dan yaratt›¤› en büyük sorun, sigorta sistemleri ve kamu
maliyesi üzerine getirece¤i mali bir yüktür. Bugün, özel-
likle Avrupa ülkelerindeki yafll›l›k sigortas› sistemlerinin
iflas›n efli¤ine gelmesinin temelinde yatan neden, bu ül-
kelerde ortalama yaflam süresinin artmas› ve do¤um oran-
lar›n›n da h›zla düflmesiyle ortaya ç›kan yafll› nüfustur.
17
Emek Arz› 2
Çal›flma hayat›n›n yorucu temposu ve üzerimizde oluflturdu¤u gerginlik zaman
zaman “Keflke bütün ihtiyaçlar›m›z kendili¤inden sa¤lansa da çal›flmak zorunda
kalmasak” diye düflünmemize neden olabilmektedir. Ac› ama gerçek: yaflamak
için ihtiyaçlar›m›z› karfl›lamaya, bunun için ise çal›flmaya mecburuz! ‹nsanlar›n
tarlalardan atölyelere, maden ocaklar›ndan uzay istasyonlar›na kadar her yerde
çal›fl›yor olmalar› çal›flman›n bir kural, aylakl›¤›n ise -ekonomik bedeli olan- bir
istisna oldu¤unu göstermektedir.
Çal›flma Ekonomisi dersinin temel konular›ndan biri olan emek arz›n›n ince-
lenece¤i bu ünite bireylerinin çal›flma sürelerini nas›l belirledikleri ve hangi fak-
törlerin bunu etkileyebilece¤i konusunda bilgilenmemizi sa¤layacakt›r.
Amaçlar›m›z
Bu üniteyi tamamlad›¤›m›zda afla¤›daki sorulara yan›t verecek bilgi ve becerilere
sahip olabilirsiniz:
Faydas›n› maksimize etmek isteyen bireyin bofl zaman ile çal›flma aras›nda-
ki tercihi nas›l belirlenir?
Ücret de¤iflti¤inde denge çal›flma süresi bundan nas›l etkilenir?
Piyasa emek arz e¤risi nas›l elde edilir ve bireysel emek arz e¤risinden fark-
l›l›¤› nedir?
Emek arz›n› ücretler d›fl›nda hangi unsurlar, ne yönde etkiler?
Örnek Olay
HYUNDAI ‹Ç‹N EMEK ARZININ ANAHTAR UNSUR OLDU⁄U BEL‹RT‹LD‹*
Mike Boyer
Cincinnati Haber
Otomobil firmalar›n›n yer belirleme kararlar› üzerine çal›flmalar yapan Miami
Üniversitesi profesörlerinden James M.Rubenstein, ABD’de yeni bir fabrika kur-
may› düflünen Hyundai Motor Fabrikas›n›n kurulufl yerinin belirlemesinde vergi
teflviklerinin veya ulafl›m maliyetlerinin de¤il, bölgenin istenilen vas›flarda iflgü-
cüne sahip olup olmamas›n›n anahtar unsur oldu¤unu belirtmektedir. Co¤rafya
profesörü Rubenstein Güney Kore firmas›n›n yapmay› planlad›¤› 2.000 kifliyi is-
tihdam edecek 1 milyar$’l›k yat›r›m› çekme yar›fl›nda Ohio’nun di¤er üç eyalete
üstünlük sa¤lamas›n›n pek muhtemel olmad›¤›n› ve eyaletin yar›fl› kaybetti¤i söy-
lemektedir. Ohio ile birlikte bu yar›flta Kentucky, Alabama ve Missisippi’de yer al-
maktad›r. Yer seçimi konusunda Hyundai sözcüleri sessizliklerini korurken ilgili-
ler karar›n y›l ortas›nda verilebilece¤ini, üretimin ise 2004 y›l› itibariyle bafllaya-
bilece¤ini belirtmektedirler.
Yeni fabrika Hyundai’nin Kuzey Amerika’daki ilk tecrübesi de¤ildir. Firma
1989’da Quebec, Bromont’da küçük otomobiller üretmek için bir fabrika kurmufl,
ancak fabrika alt› y›l sonra kapat›lm›flt›.
Mr.Rubenstein Quebec’te yaflanan problemin, bölgenin ABD otomobil piyasas›
merkezine uzak oluflu nedeniyle, tamamlanm›fl otomobiller ve yedek parçalar›n
otomobil sat›c›lar›na ulaflt›rma maliyetlerinin artmas›ndan kaynakland›¤›n› ileri
sürmektedir. Rubenstein’ a göre Ohio’nun en büyük avantaj›, piyasan›n merkezi-
ne yak›n olufludur. Ancak ona göre, bu konuda en önemli belirleyici emek piyasa-
s›n›n durumudur. Yat›r›mlar› ABD’nin güney bölgelerine çeken sebebin sendika-
s›z ortam oldu¤unu söyleyen Rubenstein, bunun önemli bir unsur oldu¤unu, an-
cak iflgücünün kolay temin edilebilir olmas›n›n bundan daha önemli oldu¤unu
söylemektedir. Hyundai, fabrika arazisi için vas›fl› iflgücünün 45 dakikada fabri-
kaya ulaflabilece¤i bir alan aramaktad›r. Fabrika ayr›ca bölgede iflgücü temini
aç›s›ndan hangi flirketlerle rekabet edece¤i hususuna da dikkat etmektedir. Bu aç›-
dan bak›ld›¤›nda Ohio’da fabrika arazisi olarak düflünülen yerin Honda’ n›n
dört fabrikada 13.000 kifliyi istihdam etti¤i Marysvile ve Anna flehirlerine yak›n ol-
mas› bölgenin emek arz› bak›m›ndan çekicili¤ini olumsuz yönde etkilemektedir.
* Bu okuma parças› afla¤›daki internet adresinden k›salt›larak tercüme edilmifltir.
http://cincinnatienquirer.com/editions/2002/01/241 loc_labor_supply_called.html.
Anahtar Kavramlar
• Farks›zl›k e¤risi • Geriye k›vr›ml› bireysel emek arz
• Bütçe K›s›t› e¤risi
• Gelir etkisi • Piyasa emek arz e¤risi
• ‹kâme etkisi
‹çindekiler
• NEO-KLAS‹K ÇALIfiMA/BOfi ZAMAN TEOR‹S‹
• TERC‹HLER VE FARKSIZLIK E⁄R‹LER‹
• TÜKET‹M ‹MKANLARI: BÜTÇE KISITI
• ÇALIfiMA KARARI DENGES‹
• ÜCRET ORANINDAK‹ DE⁄‹fiMELER
• EMEK ARZ KARARI VE ÜCRET ORANLARI
• EMEK ARZINI ETK‹LEYEN ÜCRET DIfiI UNSURLAR
Ünite 2 - Emek Arz› 19
G‹R‹fi
Emek arz›, ekonomilerin üretim potansiyelini belirleyen önemli bir unsurdur. Bu
ünitede emek arz› mikro birimlerden makro birimlere yaklafl›m› ile incelenecek,
bu amaçla önce çal›flma ekonomisi ö¤retisinde temel kabul edilen Neo-klasik te-
ori çerçevesinde çal›flma sürecini belirlemekte hür olan bir bireyin çal›flma süresi-
ni nas›l seçece¤i analiz edilecektir. Bireyin çal›flma karar›ndan hareketle piyasa
emek arz e¤risinin elde edilece¤i bu ünitede, daha sonra ücretler ve ücret d›fl› un-
surlar›n emek arz›n› nas›l etkileyece¤i incelenecektir.
NEO-KLAS‹K ÇALIfiMA/BOfi ZAMAN TEOR‹S‹

Neo-Klasik çal›flma/bofl zaman teorisinde zaman kullan›m›n›n iki tipi oldu¤unu sa-
vunulur. Bunlar çal›flma ve bofl zamand›r. Örne¤in, bir haftada toplam 168 saat ol-
du¤u ve bireyin 68 saati yemek, uyumak gibi biyolojik ihtiyaçlar› için harcayaca¤›
varsay›l›rsa, birey kalan 100 saatin bir k›sm›n› çal›flmak için kullan›lacak, bir k›sm›-
n› ise bofl zaman olarak talep edilecektir.
Herkesin hayat›n› devam ettirebilmesi ihtiyaçlar›n›n karfl›lamas›na ba¤l›d›r. ‹n-
sanlar›n yeterli ücret d›fl› gelirleri (gayrimenkul kiras›, faiz geliri, piyango vb) yok-
sa, harcamalar›n› karfl›layabilmeleri emek piyasalar›nda ücret karfl›l›¤› çal›flmalar›-
na ba¤l›d›r. Bu basit gerçek insanlar›n zaman kullan›m tercihlerini belirlerken ne-
den çal›flma alternatifini seçtiklerini aç›klamaktad›r.
Öte yandan, zaman›n tümünü çal›flma tercihi yönünde kullanmak teorik olarak
mümkün olsa da uygulamada insanlar›n bütün zamanlar›n› bu yönde kullanmala-
r›n›n pek mümkün olmad›¤› bilinmektedir. Dinlenme, kültürel faaliyetlerde bulun-
ma, efl ve akrabalarla birlikte vakit geçirme gibi insanî ihtiyaçlar›n da tatmin edil-
mesi gerekmektedir.
Bu çerçevede “Birey faydas›n› maksimize edecek çal›flma süresini nas›l belir-
ler?” sorusunun cevab›n› ararken konuya bofl zaman talebi yönünden bafllamak
yanl›fl olmayacakt›r. Neo-klasik teori zaman kullan›m› için sadece iki alternatif var-
sayd›¤›na göre, bireyin bunlardan birine yönelik talebinin belirlenmesi di¤erine
olan talebi de ortaya ç›karacakt›r.
Ayr›ca bofl zaman›n da di¤er mallar gibi tüketiciye fayda sa¤lamas› ve fiyat›n›n
olmas› (bofl olarak de¤erlendirilen her saatin de¤eri o sürede çal›fl›lsa idi kazan›la-
cak olan gelire eflittir), onun da t›pk› mal ve hizmetler gibi bir talep fonksiyonun
olabilece¤ini göstermektedir. Bu nedenle, bireyin çal›flma süresini belirlerken ko-
nuya bofl zaman talebi aç›s›ndan yaklaflmak yanl›fl olmayacakt›r. Bu amaçla önce
tercihlerin kiflilerin zaman kullan›m›n› nas›l etkiledi¤i incelenecek, daha sonra üc-
retin bu konudaki etkisi analiz edilecektir.
TERC‹HLER VE FARKSIZLIK E⁄R‹LER‹

Tercihler, bir mal›n di¤er mal ve hizmetlere göre arzu edilebilirli¤i hakk›ndaki
kiflilerin psikolojik hisleri ve sezgileridir. Tercihler do¤ufltan subjektiftirler (kifli-
sel) ve kiflinin etnik yap›s›, sosyo ekonomik s›n›f›, mesle¤i ve kiflili¤i ile ilgili fak-
törler taraf›ndan potansiyel olarak etkilenirler. Tercihler kifliden kifliye farkl›l›k
gösterse de, araflt›rmalar insanlar›n birbiri ile rekabet eden mal ve hizmetleri ar-
zulanabilirlik bak›m›ndan s›ralayabildiklerini ve birinden daha fazla elde etmek
için di¤erinden ne kadar vermek istedikleri konusunda aç›k fikirleri bulundu¤u-
nu göstermektedir.
‹ktisat Teorisi dersinde bireyin iki mal (örne¤in peynir ile reçel) aras›nda ter-
cihlerini inceledi¤imiz gibi, burada da bireyin çal›flma ile bofl zaman aras›ndaki
fiekil 2.1. tercihlerini inceleyece¤iz. Bire-

Gelir (Y) yin buradaki amac› zaman› söz
Farkl›l›k E¤rileri Seti
Farks›zl›k e¤risi , konusu iki alternatif aras›nda
bireyin zaman kendisine en yüksek fayday›
kullan›m› 700 C
sa¤layacak flekilde paylaflmak-
tercihlerinden bofl
zaman ile çal›flma t›r. Yandaki flekil bireyin bu ko-
B
(gelir) aras›ndaki 500 nudaki farkl› tercih noktalar›n›
tercihlerini gösterir. göstermektedir.
E¤ri üzerindeki her A I2
400 fieklin yatay ekseninde bofl
nokta farkl› tercihleri
I1 zaman, dikey ekseninde ise ça-
göstermekle birlikte
bireye ayn› fayday› l›flman›n karfl›l›¤› olan gelir yer
sa¤lamaktad›r. almaktad›r. Buna göre A nokta-
20 30 40 Bofl Zaman
s›nda 40 saat bofl zaman ve 400
TL gelir söz konusudur.
fiekildeki I1 e¤risi bireyin A noktas› d›fl›nda hangi di¤er gelir ve bofl zaman bi-
leflimlerinde eskisi ile ayn› düzey de kal›r›m? sorusuna verece¤i cevaba dayan-
maktad›r. I1 üzerindeki C ve B noktalar› farkl› kombinasyonlar› göstermekle bir-
Farks›zl›k E¤risi: Üzerindeki likte, A noktas› ile ayn› tatmin düzeyini gösterdi¤i için I e¤risi farks›zl›k e¤risi
her noktada farkl› gelir ve olarak adland›r›l›r.
bofl zaman kombinasyonlar›
ile ayn› fayda düzeyini ‹ktisat teorisi dersinde farks›zl›k e¤rilerinin özellikleri ile ilgili belirtilenler bu-
gösteren e¤ridir. rada da geçerlidir. Buna göre, insanlar›n kullanabilecekleri zaman miktar› sabit
oldu¤undan, insanlar›n daha fazla çal›fl›p para kazanmalar› durumunda, do¤al
olarak tüketebilecekleri bofl zaman miktar› azalacakt›r. E¤ri bu nedenle negatif
e¤imlidir.
E¤ri boyunca afla¤›dan yukar›ya gidildikçe, ayn› miktar (10 saat) bofl zamandan
vazgeçmesi istenilen flah›s A’ dan B’ ye 100 liral›k art›fl isterken, B’ den C’ ye da-
ha fazla (200 liral›k) fark istemektedir. Bunun nedeni orijine yaklaflt›kça bofl zaman
miktar›n›n gittikçe azalmas›d›r. ‹ktisat›n temel konular›ndan olan Nedret(k›tl›k) Ka-
nununa göre miktar› azalan fley de¤erlenecektir. Bu durum farks›zl›k e¤rilerinin
konveks(d›fl bükey) olmalar›na neden olur.
Farks›zl›k e¤rileri ayr›ca; orijinden uzaklaflt›kça daha yüksek fayda düzeyini
göstermek (I2 nin fayda düzeyi >I1’ in fayda düzeyi) ve kesiflmemek özelliklerine de
sahiptirler.
SIRA S‹ZDE Bireyin çal›flma ile gelir aras›ndaki tercihlerini gösteren farks›zl›k e¤rileri neden
1 kesiflmezler?
TÜKET‹M ‹MKANLARI: BÜTÇE KISITI

Faydas›n› azamilefltirmek isteyen bireyin zaman› nas›l kullanaca¤›n› araflt›rd›¤›m›-
za ve farks›zl›k e¤rilerinin orijinden uzaklaflt›kça daha yüksek fayda düzeyini gös-
terdi¤ini bildi¤imize göre, sorunun çözümü basit gibi gözükmektedir: bunun için
orijinden en uzaktaki bir farks›zl›k e¤risinin üzerinde bulunmak yeterlidir.
Ancak bu basit ak›l yürütmenin do¤ru olabilmesi için bireyimizin bu konuda
herhangi bir k›s›tla karfl›laflmamas› gerekir. Oysa, hangi bofl zaman ve gelir kom-
Bütçe K›s›t›: Ücret oran› ve
ücret d›fl› gelir veri iken
binasyonunu seçece¤imiz (sat›n alaca¤›m›z) piyasada çal›flarak elde edece¤imiz
bireyin elde edebilece¤i gelir ile ba¤lant›l›d›r. ‹nsanlar çok isteseler bile gelirlerini aflan miktarlarda mal ve
bütün gelir ve çal›flma hizmet talep edemeyeceklerine göre, talep edebilece¤imiz bofl zaman/çal›flma sü-
süresi kombinasyonlar›n›
gösteren e¤ridir. resi miktarlar› da s›n›rl› olacakt›r. Bunu afla¤›daki bütçe k›s›t› ile gösterebiliriz.
fiekilde dikey eksende gelir, yatay fiekil 2.2.

eksende ise hem bofl zaman, hem de ça- Bütçe K›s›t›
l›flma süresi birlikte gösterilmektedir. Bütçe k›s›t› veri ücret düzeyinde sat›n al›nabilecek bofl zaman
ve çal›flma sürelerinin s›n›r›n› belirler. E¤rinin dikey ekseni
Buna göre bofl zaman miktar› orijinde kesti¤i nokta veri piyasa ücretinde zaman›n tümü çal›fl›larak
“0” (çal›flma süresi 100 saat) iken, A nok- de¤erlendirildi¤inde elde edilecek azâmi geliri, yatay ekseni
tas›na do¤ru gidildikçe artmakta (çal›fl- kesti¤i nokta ise zaman›n tümü bofl zaman olarak
tüketildi¤inde elde edilecek geliri (s›f›r) göstermektedir.
ma süresi azalmakta)d›r.
Bütçe k›s›t› kiflinin piyasada kazana- Gelir (Y)
ca¤› ücret oran› veri iken mümkün ola-
700 C
bilen bütün farkl› gelir ve çal›flma süre-
si kombinasyonlar›n› gösteren do¤ru-
500 B
dur. Buna göre saat bafl› ücret 5 TL ola-
rak varsay›l›rsa, zaman›n›n tümünü (100
saat) çal›flarak de¤erlendiren kifli 500 li- 300 D
ra gelire sahip olacak, (B noktas›) ancak E
250
hiç bofl zaman› olmayacakt›r.
Öte yandan, zaman›n tümü bofl za-
man fleklinde de¤erlendirildi¤inde A A Bofl Zaman
0 50 100 Çal›flma Süresi
noktas›nda bulunulacak, bu noktada hiç 100 50 0
çal›flmayan bireyin do¤al olarak geliri s›-
f›r olacakt›r. A ve B noktalar›n›n birleflti-
rilmesi bize iki maldan (çal›flma-bofl zaman) sat›n alabilece¤imiz miktarlar›n s›n›r›-
n› verecektir. Nas›l ki tüketicinin talep edece¤i mal miktarlar› sadece farks›zl›k e¤-
rinin gösterdi¤i tercihlerine ba¤l› de¤il ve mallar›n fiyatlar› da bu konuda belirle-
yici ise, bofl zaman ve çal›flma süresi talebinde de bunlar›n fiyat›n› gösteren ücret
oran› belirleyicidir. Piyasa ücreti veri iken bütçe k›s›t›n›n d›fl›ndaki bir nokta za-
man tercihinde bulunan bireyin mevcut koflullarda ulaflamayaca¤› bir kombinasyo-
nu gösterdi¤inden, bütçe k›s›t› tüketim imkanlar›n› s›n›rlayan bir unsurdur.
Bütçe k›s›t› iktisat teorisi dersinde gösterilen özelliklere sahiptir. K›s›t›n negatif
e¤ilimli olmas› bofl zaman miktar› artt›kça gelirin azalaca¤›n› ifade eder. Bütçe k›-
s›t›n›n e¤iminin ücret oran›na eflit olmas› ikinci özelli¤idir. Örne¤in flekil 2.2’deki
AB bütçe k›s›t›n›n e¤imi –5’tir. Son olarak ücretlerde ve ücret d›fl› gelirdeki de¤ifl-
meleri bütçe k›s›t› ile göstermek mümkündür. Örne¤in ücret 5 TL’dan 7 TL’na yük-
selirse, zaman›n tümünü çal›flarak kullan›ld›¤›nda elde edilecek gelir 500 liradan
700 liraya yükselecek, bütçe k›s›t› dikleflerek AC fleklinde olacakt›r (e¤imi –7). Üc-
ret oran›n›n örne¤imizdeki gibi artmay›p azalmas› söz konusu olsayd› (örne¤in 3
liraya), bütçe k›s›t›n›n eskisine göre yat›klaflarak AD olmas› gerekirdi (e¤imi -3).
Önceden ücret d›fl› geliri olmayan ve saatte 10 TL’l›k ücrette çal›flan bir kifliye dedesinden SIRA S‹ZDE
haftada 400 TL gelir getiren bir mülk miras kals›n. Bu durumun kiflinin bütçe k›s›t› üze- 2
rindeki etkisini flekil üzerinde gösteriniz
ÇALIfiMA KARARI DENGES‹

Buraya kadar çal›flma süresini seçmekte serbest olan bireyin karar›nda tercihlerin
etkisini farks›zl›k e¤rileri ile, piyasa ücretinin etkisini ise bütçe k›s›t› ile inceledik.
Faydas›n› azamilefltirmek isteyen bireyin ücret oran› veri iken çal›flma karar›n› na-
s›l alaca¤›n› fiekil 2.3 yard›m›yla inceleyebiliriz.
Faydas›n› maksimize etmek

fiekil 2.3.
(azamilefltirmek) isteyen birey
Denge Çal›flma Süresi (a) mümkün olabilen en uzakta-
Faydas›n› Gelir (Y) ki farks›zl›k e¤risinin üzerinde
azâmilefltirecek
bulunmak isteyecek, ancak (b)
çal›flma süresini
seçmek isteyen birey bütçe k›s›t›n›n ötesine geçeme-
hem bütçe k›s›t›n›n 500 K yecektir. Buna göre flekildeki I3
üzerinde, hem de e¤risi üzerindeki M noktas› mev-
orijinden M
olabildi¤ince uzak cut düzeyi ile bireyin ulaflama-
X
bir farks›zl›k e¤risi 250 yaca¤› bir fayda seviyesini gös-
üzerinde bulunmak terdi¤inden ilk ad›mda elenecek
durumundad›r. Bu L
iki flart› sa¤layan seçenektir.
Bofl Zaman Öte yandan, K ve L noktalar›
nokta farks›zl›k Çal›flma Süresi
e¤risinin bütçe 0 50 100
100 50 0 bütçe k›s›t› üzerinde bulunmak-
k›s›t›na te¤et oldu¤u
la birlikte fayday› maksimize et-
X noktas›d›r.
memektedir. Buna karfl›l›k I2
farks›zl›k e¤risinin bütçe k›s›t›na
te¤et oldu¤u nokta (X noktas›) hem bütçe k›s›t›n›n hem de bireyin ulaflabilece¤i en
yukar›daki farks›zl›k e¤risi üzerinde olmas› nedeniyle fayda maksimizasyonunun
sa¤land›¤› denge noktas›d›r. Buna göre birey haftal›k zaman›n›n 50 saatini bofl za-
man olarak de¤erlendirip 50 saati ile piyasa çal›flmas› yap›p 250 lira gelir getirterek
faydas›n› maksimum seviyeye ç›karm›flt›r.
ÜCRET ORANINDAK‹ DE⁄‹fiMELER

Ücret oran›n›n de¤iflmesi bütçe k›s›t›n›n ve denge çal›flma karar›n›n de¤iflmesine
neden olur. Örne¤in, ücret oran›n›n yükselmesi bireyin çal›flma karar›n› etkileyen
Gelir Etkisi: Ücret sabitken
gelir de¤iflimine ba¤l› olarak ve ters yönde çal›flan iki etki meydana getirir.
çal›flma süresinin nas›l Bunlardan gelir etkisine göre, ücretin yükselmesi kiflinin gelirinin yükselmesi
de¤iflece¤ini gösteren
etkidir. anlam›na gelir. Bofl zaman gelir artt›¤›nda talebi artan normal bir mal oldu¤undan,
bu durumda birey daha fazla bofl zaman sat›n alarak çal›flt›¤› süreyi artt›r›r.
‹kâme Etkisi: Gelir sabitken
ücret de¤iflimine ba¤l› Öte yandan ücret oran› yükseldi¤inde zaman› bofl olarak geçirmenin maliyeti de
olarak çal›flma süresinin yükselecek, bu durum bireyi daha fazla çal›flmaya yöneltecektir. Bu etkiye’de ikâme
nas›l de¤iflece¤ini gösteren
etkidir. etkisi denilmektedir. Ücret oran› yükseldi¤inde çal›flma süresinin ne olaca¤› bu iki et-
kiden hangisinin daha kuv-
fiekil 2.4.
vetli oldu¤una ba¤l›d›r. Üc-
Ücret De¤ifliminin Çal›flma Gelir (Y) ret oran›n›n düflük seviyele-
Süresi Üzerindeki Etkisi
F (W4) rinde art›fllar›n, ikâme etkisi-
Ücretin bafllang›ç
seviyesinin düflük, bofl nin daha bask›n olmas› ne-
zaman kullan›m›n›n çok E (W3)
deniyle, çal›flma süresini art-
oldu¤u durumda ücret
oranlar›n›n yükselmesi t›raca¤› beklenir. Ücret ora-
ikâme etkisi do¤uracak D (W2) n›n›n ve çal›flma sürelerinin
çal›flma süresinin K L yeterince yüksek oldu¤u du-
artmas›n› sa¤layacakt›r. C (W1) Z
Ancak ücretlerin yeterince rumda ise, ücret art›fllar›n›n
I5
yükseldi¤i ve bofl zaman (W0) I4 gelir etkisinin daha kuvvetli
B Y
miktar›n›n azald›¤› I3 olmas›na neden olmas›, ya-
durumda ücret oran› I2 ni çal›flma süresini azaltmas›
yükseldi¤inde bireyler gelir X I1
etkisi sebebiyle çal›flma A Bofl Zaman beklenir. Bu etkileri yandaki
sürelerini Çal›flma Süresi flekil üzerinde görmemiz
azaltabileceklerdir. mümkündür.
fiekilde, bireyin bafllang›çta AB bütçe k›s›t› ve I1 farks›zl›k e¤risi üzerindeki X

noktas›nda dengede oldu¤unu varsayal›m. AB bütçe k›s›t›n›n orijine yak›n olmas›
ücret düzeyinin düflük oldu¤unu, X noktas›n›n orijine uzak olmas› ise bireyin ça-
l›flma süresinin az, bofl zaman kullan›m›n›n çok oldu¤unu göstermektedir. Böyle
bir durumda ücretin W0’dan W1’e ve W2’ye yükselmesi bütçe k›s›t›n› AC ve AD
fleklinde yukar›ya kayd›racak, gelir düzeyi düflük ve çal›flma süresi az olan birey
üzerinde muhtemelen ikâme etkisi kuvvetli olacakt›r. Buna göre birey önce Y,
sonra da Z noktas›nda dengeye gelecek, çal›flma süresini artt›racakt›r.
Ancak, ücret art›fllar› sürekli olarak ikâme etkisinin bask›n olmas› sonucunu
vermeyecektir. Z noktas›nda bafllang›ç noktas›na nazaran daha yüksek gelire ula-
flan ve bofl zaman miktar› azalan birey, ücrette meydana gelen sonraki de¤iflmeler
de (W3 ve W4’e) gelir etkisinin tesiri ile çal›flma süresini azaltabilecektir.
Bireysel Emek Arz E¤risi

fiimdi flekil 2.5’teki bulgular› bu sefer fiekil 2.5.
dikey eksende ücret oran›n›n (W) yer Geriye K›vr›ml›
ald›¤› bir baflka flekle aktararak analizi- Ücret oran› (w) Bireysel Emek Arz
E¤risi
mizi bir ad›m sonras›na tafl›yal›m.
Belirli bir ücret
Yandaki flekil, çeflitli ücret düzeyle- L düzeyine kadar
w4
rinde bireyin çal›flmak istedi¤i süreleri K ikâme etkisi daha
w3 kuvvetli
göstermektedir. Bu flekil ünitenin ba-
w2 z oldu¤undan ücret
fl›ndan bu yana ad›m ad›m bulmaya ça- yükselmeleri
l›flt›¤›m›z bireysel emek arz e¤risin- y
w1 çal›flma süresinin
den baflka bir fley de¤ildir. Buna göre, x artmas›n›
w0 sa¤larken,
W2 ücret düzeyine kadar ikâme etkisi
sonras›nda gelir
bask›n oldu¤u için ücret artt›¤›nda ça- etkisinin daha
l›flma süresi de artacakt›r. Bu ücret dü- Çal›flma kuvvetli olmas›
zeyinden sonra ise, gelir etkisi daha h0 h1 h4 h3 h2 Süresi (h) çal›flma süresinin
azalmas›na neden
kuvvetli kabul edildi¤inden, ücret art›fl- olacakt›r.
lar› çal›flma sürelerinin azalmas›na ne-
den olacakt›r.
Burada akla herkesin emek arz e¤risinin bu flekilde geriye k›vr›ml› olup olma- Geriye K›vr›ml› Bireysel
d›¤› sorusu gelebilir. Bireysel emek arz e¤risi, hemen herkes için bu flekilde geri- Emek Arz E¤risi: Düflük
ücret düzeylerinde ikâme
ye k›vr›ml›d›r. Ancak herkesin çal›flma tercihleri farkl› oldu¤undan, e¤rinin k›vr›l- etkisi sebebiyle pozitif,
ma noktas› da farkl› olacakt›r. Örne¤in, ücret d›fl›nda baflka gelirleri de olan ve/ve- yüksek ücret düzeylerinde
ise gelir etkisi sebebiyle
ya ö¤rencilik, çocuk bak›m› gibi nedenlerle bofl zaman› de¤erli olan bireylerin negatif e¤imli arz e¤risidir.
emek arz e¤rileri W2 ücret düzeyinden daha önce geriye k›vr›labilecektir.
Öte yandan, örne¤in ücret d›fl› geliri olmad›¤› halde üniversite de çocuk oku-
tan veya büyük taksit ödemeleri olan bireylerin gelire ihtiyaçlar› daha fliddetli ola-
ca¤›ndan, bunlar›n emek arz e¤rileri muhtemelen W2 ücret düzeyinin daha yuka-
r›lar›nda geriye k›vr›lacak, ikâme etkisi bu kifliler için daha bask›n etki olacakt›r.
Piyasa Emek Arz E¤risi

fiekil 2.5’de buldu¤umuz emek arz e¤risi bir kiflinin çeflitli ücret düzeylerindeki ça-
l›flma karar›n› göstermektedir. Bu ünitede elde etmeyi amaçlad›¤›m›z e¤ri ise piya-
sa emek arz e¤risidir.
Piyasa kiflilerden olufltu¤una göre, çeflitli ücret düzeylerinde piyasadaki flah›s-
lar›n tek tek çal›flma sürelerini toplarsak o ücret düzeyinde piyasadaki toplam
emek arz miktar›n› bulabiliriz. Afla¤›daki flekil bu yolla elde edilen piyasa emek arz
e¤risini göstermektedir.
Önceki flekilde bireysel emek

fiekil 2.6.
arz e¤risi geriye k›vr›ml› çizildi¤i
Piyasa Emek Arz E¤risi
Piyasa emek arz e¤risi Gelir (Y)
halde, burada emek arz e¤risi (SL)
bireysel emek arz pozitif e¤imli olarak çizilmifltir. Ya-
e¤rilerinin toplanmas› ile SL p›lan ampirik gözlemler ücretler
elde edilir ve pozitif artt›¤›nda baz› kimselerin gelir et-
e¤imlidir. Çünkü ücret w3 C
yükseldi¤inde piyasada kisi ile çal›flma sürelerini azaltt›kla-
baz› kifliler gelir etkisi w2 r›n›, ancak piyasada onlardan daha
nedeniyle çal›flma B
çok kiflinin ikâme etkisi nedeniyle
sürelerini azalt›rken, w1
onlardan daha fazla A çal›flma sürelerini artt›rd›klar›n›
say›da kiflinin ikâme göstermifltir. Piyasan›n genelinde
etkisi nedeniyle çal›flma Çal›flma
Süresi (h) ikâme etkisinin daha bask›n olma-
sürelerini artt›rd›klar› 80 120 125
tespit edilmektedir.
s›, piyasa emek arz e¤risinin flekil-
de görüldü¤ü gibi pozitif e¤imli ol-
mas›n› sa¤lamaktad›r.
Piyasa Emek Arz E¤risi: Analizi kolaylaflt›rmak için piyasan›n A,B ve C gibi üç kifliden olufltu¤unu var-
Emek piyasas›nda çeflitli
ücret düzeyleri ile çal›flma sayal›m. W1 ücretinde A ve B flahs› 40’ar saat çal›fl›yor ve C flahs› bu ücreti piyasa-
süreleri aras›ndaki iliflkiyi ya girmek için yeterli bulmuyorsa (“0” saat çal›flma), bu ücret düzeyinde piyasada-
gösteren e¤ridir.
ki toplam çal›flma süresi 80 saat olacakt›r.
Ücret W2’ye yükseldi¤inde A ve C flahs›n›n “ikâme etkisi” nedeniyle çal›flma sü-
relerini artt›rd›¤›n›, B flahs›n›n ise “gelir etkisi” nedeniyle daha az çal›flmaya karar
verdi¤ini varsayal›m. Bu ücret düzeyinde A 45 saat, B 35 saat ve C 40 saat çal›fl›-
yorsa, piyasadaki toplam çal›flma süresi 120 saat olacakt›r. Analizi bu flekilde sür-
dürmek mümkündür.
Görüldü¤ü gibi, herhangi bir ücret düzeyinde piyasa genelinde daha çok insan
ikâme etkisi alt›nda oldu¤undan, piyasa emek arz e¤risi pozitif e¤imli olmaktad›r.
Ancak ücret oran› yükseldikçe giderek daha çok say›da insan gelir etkisi alt›na gi-
rebilece¤inden, e¤rinin art›fl h›z› yavafllayacak, bir baflka deyiflle e¤ri dikleflmeye
bafllayacakt›r.
SIRA S‹ZDE Ücretler yükseldi¤inde neden ikâme etkisi kiflilerin daha fazla çal›flmas›na sebep olur?
3
EMEK ARZ KARARI VE ÜCRET ORANLARI
fiekil 2.6 ile herhangi bir mesle¤in piyasa arz e¤risinin pozitif e¤imli olmas›-di¤er
fleyler eflitken-çal›fl›lmak istenilen sürenin ücret oran› artarken artaca¤›n›, azald›¤›n-
da ise azalaca¤›n› göstermektedir. Oysa biliyoruz ki kiflilerin herhangi bir mesle¤i
seçip seçmemeleri veya çal›flma sürelerini belirlemeleri sadece ücret oran›na ba¤l›
de¤ildir. Örne¤in, yap›lan iflin zorlu¤u/kolayl›¤› (yani çal›flma koflullar›) gibi baflka
hususlarda bu konuda önemli bir unsurdur. Bu aflamada emek arz e¤risi çizilirken
dikey eksen de neden örne¤in çal›flma koflullar› yerine ücret oran›n›n seçildi¤i so-
rusu akla gelebilir. Bunun üç nedeni vard›r.
‹lk olarak ücretler ölçülebilir nitelikte iken, mesle¤in di¤er özellikle böyle de¤il-
dir. ‹kinci olarak her ne kadar baz› kimseler için emek arz karar›nda ücret d›fl› un-
surlar etkili olabilse de, pek çok kifli bu karar› ücret oranlar›na bakarak vermektedir.
Son olarak ücret oran› bir mesle¤in daha esnek özelliklerindendir. Bir mesle¤in
zorlu¤u/kolayl›¤›, çal›flma koflullar›, kökleri derinde olan ve yavafl de¤iflen özellik-
leridir. Öte yandan ücret oran› aydan aya de¤iflebilmektedir. Bu nedenle, herhan-
gi bir iflin/mesle¤in emek arz e¤risi elde edilirken di¤er özellikler sabit kabul edi-
lerek ücret oran› de¤iflti¤inde çal›flma karar›n›n bundan nas›l etkilenece¤i incele-
nir. Burada, örne¤in ücret oranlar›ndaki art›fl, flekil 2.6’daki emek talep e¤risi üze-
rinde A’ dan B’ ye ve C’ ye hareketle gösterilir ücret oranlar›ndaki de¤iflmeye ba¤-
l› olarak çal›flma sürelerinin bu flekilde de¤iflmesi emek arz miktar›ndaki artma ve-
ya azalma olarak adland›r›l›r.
EMEK ARZINI ETK‹LEYEN ÜCRET DIfiI UNSURLAR

Herhangi bir mesle¤in emek arz› sadece o mesle¤in ücret oranlar›na ba¤l› de¤ildir,
baflka unsurlar da iflgücünün çal›flma karar›n› etkiler. Bu unsurlar› befl bafll›k alt›n-
da inceleyebiliriz:
Di¤er Ücret Oranlar›

Bireyler, emek arz› ile ilgili kararlar›n› verirlerken sadece çal›flt›klar› iflte ald›klar›
ücretlerle ilgilenmezler. Kendi niteliklerine uyan di¤er ifllerin ücret oranlar› da
emek arz kararlar›n› etkiler. Bu nedenle, herhangi bir iflin ücreti de¤iflmemifl olsa
da, iflçilerin alternatif olarak çal›flabilecekleri ifllerin ücretlerinde meydana gelen
de¤iflmeler, o ifle yönelik emek arz kararlar›n› etkileyebilecektir. Konuyu bir örnek
yard›m›yla aç›klamak mümkündür.
‹ktisadi ve ‹dari Bilimler fakültelerinden mezun olanlar›n yapabilecekleri çok
say›da alternatif iflten muhasebecilik ve sigorta acental›¤› mesleklerini ele alal›m.
Mezunlardan bir k›sm› bu iki meslekten birini tercih edip di¤erini asla düflünmese
bile, ço¤u her iki mesle¤i de yapabilece¤ini düflünmektedir.
Afla¤›daki flekilde A mesle¤inin sigorta acental›¤› oldu¤unu, ücret W0 iken si-
gortac› arz miktar›n›n L1 oldu¤unu varsayal›m. Sigortac›lar›n ücretinde bir de¤iflme
yokken, örne¤in muhasebecili¤in ücreti artarsa muhasebeci olmak daha cazip ha-
le gelecek, bu ifli seçenlerin say›s› artarken sigortac›l›¤› seçenlerin say›s› L0’a (Y
noktas›) azalacakt›r. Bu durumu sigorta acentas› arz e¤risinin bütün olarak sola
(SL1’e) do¤ru kaymas› ile gösterebiliriz. Arz e¤risinin bu flekilde kaymas› arz azal-
mas› olarak adland›r›l›r. Burada arz e¤risi üzerindeki hareketi aç›klarken kullan›-
lan miktar kelimesinin kullan›lmad›¤›na, yani bu de¤iflikli¤in arz miktar›n›n azal-
mas› olarak de¤il, arz azalmas› olarak isimlendirildi¤ine dikkat ediniz.
Ücret D›fl› Gelir

Daha önce gelir etkisi incelenirken ücret
fiekil 2.7.
d›fl› gelirde meydana gelen art›fllar›n bi-
reylerin daha fazla bofl zaman sat›n al- A iflinin ücreti (w) Ücret D›fl›
SL1 SL0 SL2 Unsurlar›n Emek
malar›na, bir baflka deyiflle çal›flma süre-
Arz› Üzerindeki
lerini k›saltmalar›na sebep oldu¤u belir- Etkileri
tilmiflti. Herhangi bir yörede iflgücünün Y X Z Emek arz›n›
w0 artt›ran ücret d›fl›
büyük bir k›sm›n›n ücret geliri d›fl›nda
unsurlar e¤rinin
gayrimenkul (emlak) gelirine de sahip bütün olarak sa¤a
olduklar›n› varsayal›m. Bir deprem son- kaymas› ile,
azaltan unsurlar
ras› insanlar ücret d›fl› gelirlerini kaybe- L0 L1 L2 A iflinin ise sola kaymas› ile
derlerse-yaflam standartlar›n› düflürme- istihdam› gösterilirler.
mek için-ücret de¤iflmese bile daha faz-
la çal›flmaya karar vereceklerdir (SL0 üze-
rindeki X noktas›ndan SL2 üzerindeki Z noktas›na hareket). Emek arz e¤risinin bu
flekilde sa¤a do¤ru kaymas› arz art›fl› olarak adland›r›l›r.
Bireylerin Bofl Zaman› Tercih Etmeleri

‹fllerin ücretlerinde bir de¤iflme olmad›¤› halde, bireylerin bofl zamanlar›n›n çeflitli
nedenlerle daha de¤erli/de¤ersiz oluflu emek arz›n› etkileyecektir. Örne¤in, genel-
likle okuyan gençlerin çal›flt›klar› ifllerde okullar›n kapanmas› ile birlikte-ücrette
bir de¤iflme olmasa bile-emek arz› artacak, arz e¤risi sa¤a do¤ru kayacakt›r. Ayn›
mesleklerde okullar›n bafllamas› ile birlikte bireyler bu defa bofl zaman› tercih ede-
ceklerinden emek arz› azalacak, emek arz e¤risi sola do¤ru kayacakt›r.
‹fllerin Ücret D›fl› Yönleri

Bireyler, herhangi bir iflte çal›fl›p çal›flmamaya sadece o iflin ücretine de¤il, ayn› za-
manda çal›flma koflullar›na da bakarak karar verirler. Buna göre çal›flma koflullar›-
n›n iyilefltirildi¤i ifllerde (örne¤in yap›lan düzenlemeler ile ifl daha güvenli hale ge-
tirilmifl, çal›flma ortam›nda ›s›, ayd›nlatma, gürültü gibi hususlarda iyilefltirmeler ya-
p›lm›flsa) ücret de¤iflmemifl bile olsa daha fazla kifli çal›flmak isteyecektir. Bu duru-
mu flekil 2.7’deki arz e¤risinin sa¤a kaymas› ile gösterebiliriz.
fiüphesiz ayn› analizin tersi de geçerlidir. Ücretler de¤iflmemifl bile olsa, çal›fl-
ma koflullar› bozulan ifllerde eskisine oranla daha az iflçi çal›flmak isteyecek, emek
arz› azalarak arz e¤risi sola do¤ru kayacakt›r.
‹flçi Say›s›n›n Artmas›

Emek arz›n›n temel belirleyicilerinden birisi de iflçi say›s›d›r. Bir emek piyasas›nda
iflçi say›s›n›n artmas› iki unsura ba¤l›d›r. Bunlardan birincisi do¤um oran›n›n ölüm
oran›ndan fazla olmas›d›r. Zaman içinde t›p teknolojisinde; ulaflt›rma, su ve ar›tma
sistemlerinde sa¤lanan geliflmeler ölüm oranlar›n› azaltm›fl, nüfusun artmas›n› sa¤-
lam›flt›r. Ancak “çal›flabilir nüfus”un 15-64 yafl aras› oldu¤u düflünülürse, nüfusun
bu flekilde artmas›n›n k›sa dönemde emek arz›n› etkilemeyece¤i söylenebilir.
Emek piyasalar›nda iflçi say›s›n› bundan daha çabuk de¤ifltiren ikinci unsur
“emek göçü”dür. Bir ülkeye komflu ülkelerdeki siyasi ve ekonomik problemler ne-
deniyle çal›flabilir yaflta çok say›da kiflinin göç etti¤ini düflünelim. Bu durumda ör-
ne¤in flekil 2.7’deki A mesle¤inin ücreti de¤iflmese bile o meslekte çal›flmak iste-
yenlerin say›s› artacak, emek arz e¤risi sa¤a (SL2’ye) do¤ru kayacakt›r.
Bunun tersine benzeri sebeplerle ülkeden yurtd›fl›na iflçi ç›k›fl› olmuflsa, bu du-
rumda emek arz› azalacak, emek arz e¤risi sola (SL1’e) do¤ru kayacakt›r.
Ünite - 2 Emek Arz› 27
Özet

AMAÇ
Faydas›n› maksimize etmek isteyen bireyin bofl za-
man ile çal›flma aras›ndaki tercihi nas›l belirlenir?
• Çeflitli ücret düzeyinde bireyin çal›flma süresinin ne
olabilece¤ine yönelik bu tespitler bizi geriye k›v-
1
r›ml› bireysel emek arz e¤risine götürecektir.
• Zaman kullan›m› için çal›flma ve bofl zaman flek-
linde iki alternatif oldu¤u varsay›l›rsa, burada ceva-
b› aran›lan soru fludur: Birey zaman›n› bu iki alter-

AMAÇ
Piyasa emek arz e¤risi nas›l elde edilir ve bireysel
3 emek arz e¤risinden farkl›l›¤› nedir?
natif aras›nda ne flekilde paylaflt›rmal›d›r ki faydas›- • Piyasa bireylerin toplam›ndan olufltu¤una göre pi-
n› maksimize edebilsin? yasa emek arz e¤risini elde etmek için çeflitli ücret
• Çal›flman›n tercih edilmesinin temel sebebi bu sayede düzeylerinde piyasadaki bireylerin çal›flma süreleri-
ücret geliri elde ederek harcamalar› karfl›layabilmek- ni toplamam›z gerekmektedir.
tir. Ancak insanlar bütün zamanlar›nda çal›flamazlar • Bireysel emek arz e¤risinin geriye k›vr›ml› olmas›-
ve dinlenmek, gezmek, kültürel ve befleri faaliyetler- na karfl›l›k ampirik gözlemler piyasa emek arz e¤ri-
de bulunmak için de zamana ihtiyaç duyarlar. Bofl za- sinin pozitif e¤imli oldu¤unu göstermektedir.
man talebi bu ihtiyac› karfl›lamaya yöneliktir. • Bunun nedeni piyasan›n genelinde ikame etkisinin
• Bireyin bu iki alternatif aras›ndaki sübjektif de¤er- daha bask›n olmas›d›r. Ücretler yükseldi¤inde piyasa-
lendirmelerini (tercihlerini) farks›zl›k e¤rileri yans›t›r. da baz› kiflilerin gelir etkisi nedeniyle çal›flma süreleri-
Farks›zl›k e¤rilerinin orijinden uzaklaflt›kça daha yük- ni azaltt›klar›, ancak onlardan daha fazla kiflinin ikame
sek fayda düzeyini gösterdi¤i bilgisinden hareketle, etkisi ile çal›flma sürelerini artt›rd›klar› gözlenmifltir.
faydas›n› maksimize etmek isteyen bireyin orijine
göre en yukar›daki bir farks›zl›k e¤risinin gösterdi¤i
AMAÇ
Emek arz›n› ücretler d›fl›nda hangi unsurlar
zaman kullan›m tercihini seçmesi beklenebilir. 4 ne yönde etkiler?
• Ancak, çal›flma ve bofl zaman’› bireyin tüketece¤i iki • Ücret oranlar›ndaki de¤iflme emek arz e¤risi üze-
mal olarak kabul edersek, bunlardan ne kadar sat›n rinde yukar›ya veya afla¤›ya hareketle gösterilir. Bu
al›nabilece¤i sadece bireysel tercihlere ba¤l› de¤il- tür bir de¤iflim emek arz miktar›n›n artmas› veya
dir. Bireyin geliri de bu konuda belirleyici bir unsur- azalmas› olarak isimlendirilir.
dur. Bunu yans›tan kavram ise bütçe k›s›t›d›r. • Öte yandan, bireylerin herhangi bir ifle/mesle¤e yöne-
• O halde zaman tercihini yaparken fayda en çokla- lik çal›flma kararlar› ücret oran›na ba¤l› de¤ildir, baflka
mas›n› gerçeklefltirmek için iki flart› vard›r. (1) Büt- unsurlar da çal›flma sürelerinin belirlenmesinde etkilidir.
çe k›s›t› üzerinde bulunmak ve (2) Bütçe k›s›t›n›n • Ücret d›fl› unsurlar›n emek arz› üzerindeki etkileri
izin verdi¤i ölçüde orijine göre en uzaktaki farks›z- emek arz e¤risinin bütün olarak sa¤a(artma) veya
l›k e¤risi üzerinde bulunmak. Buna göre denge nok- sola (azalma) kaymas› ile gösterilir. Bu tür bir hare-
tas› bütçe k›s›t› ile farks›zl›k e¤rilerinin birbirine te- ket emek arz›n›n artmas› veya azalmas› olarak isim-
¤et oldu¤u noktada gerçekleflecektir. lendirilir. Burada miktar kelimesinin kullan›lmad›-
¤›na dikkat ediniz.

AMAÇ
Ücret de¤iflti¤inde denge çal›flma süresi bundan na-
s›l etkilenir?
• Buna göre-di¤er fleyler eflitken-herhangi bir mesle¤in
2 alternatifi konumundaki bir baflka mesle¤in ücret
• Ücretin de¤iflmesi bireyin zaman kullan›m dengesi- oranlar›, o mesle¤e olan emek arz›n› etkileyecektir.
ni de¤ifltirecektir. Ücret de¤iflimin net sonucunun Örne¤in fazla nitelik gerektirmeyen iki iflten temizlik
ne olaca¤› z›t yönde iflleyen iki etkiden hangisinin iflçilerinin ücreti artarken gazete da¤›t›m iflinin ücre-
daha kuvvetli olaca¤›na ba¤l›d›r. ti de¤iflmezse, daha çok kifli temizlik iflçili¤ini tercih
• Bunlardan gelir etkisi, örne¤in ücret artt›¤›nda, bi- edece¤inden gazete da¤›t›c›s› arz› azalacak, emek
reyin gelirinin de yükselece¤ini, bu nedenle daha arz e¤risi bütün olarak sola do¤ru kayacakt›r.
fazla bofl zaman sat›n alarak çal›flma süresini azal- • Herhangi bir emek piyasas›nda iflgücünün ücret d›-
taca¤›n› öngörmektedir. fl› gelire sahipli¤inin yayg›n olup olmamas› da emek
• Öte yandan, ikame etkisine göre ücret oran›n›n yük- arz› üzerinde etkilidir. Hem emek piyasalar›nda ça-
selmesi bofl zaman›n f›rsat maliyetini yükseltecek, l›flan, hem de ücret d›fl› , örne¤in gayrimenkul, ge-
bu durum bireyin bofl zamandan vazgeçerek çal›fl- liri de bulunan insanlar›n herhangi bir nedenle
ma süresini artt›rmas› sonucunu verecektir. (örn.do¤al afetler) bu gelir kayna¤›n› kaybetmeleri
• Ücret oran›n›n düflük, bofl zaman›n ise gere¤inden durumunda eskisine nazaran daha fazla çal›flmaya
fazla oldu¤u durumlarda ücretler yükseldi¤inde ika- ihtiyaç duyacaklar›ndan emek arzlar› artacak, emek
me etkisinin daha bask›n olaca¤› ve bireyin çal›flma arz e¤risi sa¤a do¤ru kayacakt›r.
süresini artt›raca¤› beklenir. • Bunlar›n yan›s›ra; iflgücünün çeflitli nedenlerle bofl za-
• Öte yandan, ücretler belirli bir düzeye ulafl›p bireyin man› tercih etmeleri, ifllerin çal›flma koflullar›n›n iyilefl-
çal›flma süresi yeterince artt›¤›nda flimdi eskisine na- tirilmesi veya kötüleflmesi, nüfus art›fl›/azal›fl› veya göç
zaran daha k›t olan bofl zaman daha de¤erli hale ge- alma/göç verme gibi nedenlerle iflçi say›s›n›n artmas›
lecektir. Ücretlerin daha da yükselmesi durumunda veya azalmas› da emek arz›n› artt›r›p azaltabilecektir.
bir noktadan sonra art›k gelir etkisi daha bask›n ha- Bütün bu de¤iflikliklerin ortak noktas› emek arz art›fl›-
le gelecek, birey çal›flma süresini azaltacakt›r. n›n e¤rinin sa¤a do¤ru kaymas›yla, emek arz azal›fl›n›n
ise e¤rinin sola do¤ru kaymas›yla gösterilmesidir.
Kendimizi S›nayal›m 6. Piyasa emek arz e¤risinin flekli ile ilgili afla¤›daki ifade-
1. Bir mal›n di¤er mal ve hizmetlere göre arzu edilebilir- lerden hangisi do¤rudur?
li¤i hakk›ndaki kiflilerin psikolojik his ve sezgilerine ne ad a. Negatif e¤imlidir
verilir? b. Pozitif e¤imlidir
a. ‹kâme c. Geriye do¤ru k›vr›ml›d›r
b. Tercihler d. Yatay eksene paraleldir
c. Bütçe k›s›t› e. Dikey eksene paraleldir
d. Kâr azamilefltirmesi
e. Fayda 7. Bireysel emek arz e¤risinin flekli ile ilgili afla¤›daki
ifadelerden hangisi do¤rudur?
2. Afla¤›dakilerden hangisi farks›zl›k e¤risinin özellikle- a. Ölçek etkisi sebebiyle pozitif e¤imlidir
rinden biri de¤ildir? b. ‹kâme etkisi sebebiyle pozitif e¤imlidir
a. Orijinden uzaklaflt›kça daha yüksek fayda düzeyi- c. ‹kâme etkisi sebebiyle negatif e¤imlidir
ni göstermesi d. Gelir etkisi sebebiyle negatif e¤imlidir
b. Kesiflmemesi e. Fayda etkisi sebebiyle dikey eksene paraleldir
c. Negatif e¤imli olmas›
d. Orijinden bak›ld›¤›nda d›fl bükey (konveks) olmas› 8. Afla¤›dakilerden hangisi emek arz e¤risi çizilirken di-
e. Hiçbiri key eksende, çal›flma koflullar› yerine ücret oran›n›n bu-
lunmas›n›n nedenleri aras›nda yer almaz?
3. Ücret d›fl› gelirin olmad›¤› bir durumda haftal›k gelirin a. Ücretlerin ölçülebilir olmas›
maksimum oldu¤u nokta ile ilgili afla¤›daki ifadelerden b. Ço¤u kimsenin çal›flma karar›n› ücret oran›na göre
hangisi do¤rudur? belirlemesi
a. Haftal›k bofl zaman süresi 100 saattir. c. Ücret oran›n›n daha esnek olmas›
b. Haftal›k çal›flma üresi 100 saattir. d. Çal›flma koflullar›n› ölçmenin mümkün olmamas›
c. Haftal›k çal›flma süresi 50 saattir. e. Ücret oran›n›n kolay de¤iflmemesi
d. Haftal›k bofl zaman süresi 50 saattir.
e. Haftal›k bofl zaman süresi çal›flma süresinden fazlad›r. 9. Bireyin faydas›n› azamilefltirdi¤i (maksimize etti¤i) ça-
l›flma süresini gösteren nokta nerede bulunur?
4. Bütçe k›s›t›n›n “bofl zaman miktar› artt›kça gelirin aza- a. Orijine en uzak olan farks›zl›k e¤risi üzerinde
laca¤›n›” gösteren özelli¤i afla¤›dakilerden hangisidir? b. Orijine en uzak olan bütçe k›s›t› üzerinde
a. E¤imin ücret oran›na eflit olmas› c. Orijine en yak›n olan farks›zl›k e¤risi üzerinde
b. Ücret sabitken ücret d›fl› gelirin oluflmas›n›n bütçe d. Orijine en yak›n olan bütçe k›s›t› üzerinde
k›s›t›n› paralel kayd›rmas› e. Farks›zl›k e¤risinin bütçe k›s›t›na te¤et oldu¤u noktada
c. E¤imin negatif olmas›
d. Ücret oran›ndaki yükselmenin bütçe k›s›t›n› 10. Afla¤›dakilerden hangisi emek arz e¤risinin bütün ola-
yat›klaflt›rmas› rak sa¤a kaymas›na neden olur?
e. Ücret oran›ndaki düflmenin bütçe k›s›t›n› diklefltirmesi a. Ücret oran›n›n yükselmesi
b. Alternatif mesle¤in ücretinin düflmesi
5. Ücret oran›n›n artmas› sonucu kiflinin daha fazla bofl c. O meslekte çal›flanlar›n ücret d›fl› gelirlerinin artmas›
zaman sat›n alarak çal›flma süresini azaltmas› afla¤›dakiler- d. O meslekteki çal›flma koflullar›n›n iyilefltirilmesi
den hangisinin sonucudur? e. Çal›flanlar›n ço¤unun ö¤renciler olmas›
a. Gelir etkisi
b. Ölçek etkisi
c. ‹kâme etkisi
d. Fayda etkisi
e. D›fllama etkisi
Ünite - 2 Emek Arz› 29
Yaflam›n ‹çinden Okuma Parças›
“ ‹NG‹LTERE HÂLÂ ÇALIfiMA HASTALARININ ÜLKES‹-

D‹R.*
Lucy Ward
ARZ YÖNLÜ ‹KT‹SAT ve EMEK ARZI*
Arz yönlü iktisat ABD’de Reagan yönetiminin ilk y›l› olan
1981 y›l›nda çok revaçta idi. Arz yönlü iktisatç›lar hâlâ med-
ya (özellikle Wall Street Journal) ve kitaplar yoluyla görüfl-
4 fiubat 2002/Pazar lerinin do¤rulu¤unu aktif bir flekilde savunmaktad›rlar.
The Guardian Arz yönlü iktisatç›lar›n görüflleri ekonominin davran›fl›n› be-
Bugün yay›nlanan bir raporun, ‹ngiltere’de 6 çal›flandan lirlemede vergilemenin teflvik edici etkilerine dayanmaktad›r.
1’inin haftada 48 saatten fazla çal›flt›¤›n› göstermesi, ‹ngil- Arz yönlü iktisatç›lar: (1) vergi indiriminin bireylerin çal›flma
süreleri üzerinde güçlü bir etki do¤uraca¤›n›, bunun ise top-
tere’deki uzun süreli çal›flma kültürünün daha da sa¤lam-
lam vergi gelirlerini artt›raca¤›n› ve (2) vergi indiriminin arz
laflt›¤›n›n bir iflaretidir. TUC**’un raporuna göre haftada 48
yönlü etkisinin büyüme oran›n› artt›rarak enflasyonu düflür-
saatten fazla çal›flanlar›n say›s› 1992’den bu yana 350.000
mede güçlü bir etkisinin olaca¤›n› savunmaktad›rlar.
kifli artarak 4 milyona yaklaflm›flt›r. Bu art›fl, ‹ngiltere’de Arz yönlü iktisata göre çal›flma/bofl zaman tercihi vergi
1998’den bu yana yasa olarak kabul edilen Avrupa Birli- sonras› reel ücretten önemli ölçüde etkilenmektedir. Bu
¤i’nin çal›flma süreleri ile ilgili yönergesine ra¤men ger- bak›fl aç›s› faktör arz›n› ve üretim art›fl h›z›n› etkilemesi se-
çekleflmifltir. Söz konusu yasa haftal›k ortalama çal›flma bebiyle dikkatlerin maliye politikas›na yönelmesine ne-
süresini 48 saat olarak belirlemektedir. ‹ngiltere iflçilerine den olmufltur.
daha fazla çal›flma konusunda bireysel olarak iflverenlerle
Emek Arz›
anlaflma yapmalar›na imkan veren tek AB ülkesidir.
Emek arz›n›n temel belirleyicisi vergi sonras› reel ücrettir.
TUC genel sekreteri John Monks ‹ngiltere’de çal›flma sürele- Bunun yükselmesi evde kalmay› tercih eden baz› aile üye-
rinin uzun olmas›n› utanç verici bir gelenek olarak nitelen- lerini iflgücüne girmeye yönlendirecektir. Fakat zaten
dirmektedir. Ona göre bu durum; strese, sa¤l›k durumunun emek piyasalar›nda çal›fl›yor olanlar üzerinde bunun etki-
kötüleflmesine ve ailelerde gerginli¤e sebep olmaktad›r. si belirsizdir. Gelir etkisine göre ücret art›fl› kiflinin daha
Rapora göre, 48 saatlik tavan sürenin üstünde çal›flanla- az çal›flarak daha çok kazanmas›n› sa¤layaca¤›ndan, çal›-
r›n ço¤u erkeklerden oluflmaktad›r. Buna göre erkeklerin fl›lan sürenin azalmas› e¤ilimi söz konusudur. Öte yandan
1/4’ü fazla çal›flmaktad›r. Rapor 10 erkekten 1’inin (ki flimdi bofla geçirilen her saat daha maliyetli oldu¤undan,
yaklafl›k 1 milyon 250 bin kifli demektir.) haftada 55 saat- emek arz› ikâme etkisine göre artma e¤ilimindedir. Birbi-
ten fazla, 25 erkekten 1’inin ise 60 saatten fazla çal›flt›¤›- ri ile ters yönde iflleyen iki etkinin emek arz› üzerindeki
net etkisi ampirik (deneysel) çal›flmalarla belirlenebilir.
n› göstermektedir.
Mr.Monks di¤er Avrupa devletlerinde verimlili¤in daha Deneysel Gözlem
yüksek oldu¤unu belirterek ‹ngiliz firmalar›n› ifllerini da- Massachusetts Teknoloji Enstitüsünden (MIT) Jerry Haus-
ha etkin bir flekilde organize etmeleri konusunda uyar- man çeflitli çal›flmalarda, vergi sonras› reel ücret art›fllar›-
m›flt›r. Böylelikle iflçiler daha ak›ll›ca çal›flabilecekler ve n›n hane halk›n›n emek arz›n› önemli ölçüde etkiledi¤ini
daha az zamanda daha verimli olabileceklerdir. göstermifltir. Buna göre vergi yap›s›n›n vergi sonras› reel
TUC, iflçilerin çal›flma sürelerinin k›salt›lmas› konusunda ücreti artt›racak flekilde de¤ifltirilmesi durumunda emek
giderek daha fazla bask›da bulunduklar›n›, bu nedenle arz›n›n ve üretimin artaca¤› düflünülebilir. Hausman göz-
lemlerinde gelir vergisinde artan oranl›l›¤›n halen çal›flan-
Avrupa Birli¤i’nin ‹ngiltere’ye tan›d›¤› çal›flma süresini gö-
lar›n emek arzlar›n› azaltt›¤› sonucuna ulaflm›flt›r. Artan
nüllü olarak artt›rabilme hakk›n› muhtemelen önümüzde-
oranl› gelir vergisi sistemini kald›rarak ayn› miktar vergi
ki y›l kald›raca¤›n› belirtmektedir. Ticaret ve Endüstri Sek-
gelirini sa¤layacak %15 sabit oranl› vergi sistemine geçil-
reteri Patricia Hewitt’in bu konuyla ilgili yar›n düzenlene- di¤ini varsayal›m. Hausman bu durumda toplam emek ar-
cek bir konferansta afl›r› çal›flma sürelerinin befl y›l içinde z›n›n %5 oran›nda artaca¤›n› hesaplam›flt›r. ‹flgücünün mil-
azalt›laca¤› hususunda söz verece¤i belirtilmektedir. li gelir içindeki pay›n›n 0,75 oldu¤u göz önünde tutulur-
* Bu yaz› The Guardian gazetesinin, http://www.guardi- sa, emek arz›n›n %5 artmas› tam istihdam üretim düzeyi-
an.co.uk/business/story/0,3604,644491,00.html internet nin %3,75 oran›nda artmas›n› sa¤layacakt›r. Sabit oranl›
adresinden al›nan “UK Still A Nation Of Workaholics” bafl- vergi sistemine geçifl oldukça “radikal” bir de¤ifliklik olsa
l›kl› haberinden tercüme edilmifltir. da, bu yolla üretimde sa¤lanabilecek bu art›fl hiç de göz
** TUC, Sendika Meclisi’ nin (Trade Union Congress) k›- ard› edilebilecek bir kazanç de¤ildir.
salt›lm›fl›d›r. TUC, ‹ngiltere’de çal›flma koflullar›n›n iflçiler * Bu okuma parças› Dornbusch, R ve Fisher, S. (1990).
lehine düzeltilmesi için çal›flmalar yapan ve 70’ten fazla Macro Economics, Fifth edition, New York, McGraw-
sendikan›n üye oldu¤u bir kurulufltur. Hill Publishing Company, s.696-697, 722-723’den yararla-
”
n›larak haz›rlanm›flt›r.
Yararlan›lan Kaynaklar S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

Biçerli, M.Kemal (2000). Çal›flma Ekonomisi, ‹stanbul S›ra Sizde 1
Beta Bas›m Yay›m, s.15-40. Farks›zl›k e¤risi üzerindeki her noktada bireyin iki mal-
Ehrenberg, R.G. ve Smith R.S. (2000). Modern Labor Eco- dan (çal›flma-bofl zaman) farkl› miktarlarda tüketerek ayn›
nomics: Theory Ando Public Policy, 7th Edition, fayday› sa¤lad›¤› e¤rilerdir. ‹ki farks›zl›k e¤risinin kesifl-
New York, Addison-Wesley Company,s.188-192. mesi belirli bir çal›flma-gelir tercihinin iki farkl› fayda dü-
Flanagan, R.J; Smith,R.S ve Ehrenberg,R.G.(1984).Labor zeyini göstermesi anlam›na gelir. Bu mant›kl› bir durum
Economics And Labor Relations, Glenview, Scott de¤ildir.
Foresman And Company, s.143-144.
Fleisher, B.M ve Kniesner,T.J.(1984). Labor Economics: S›ra Sizde 2
Theory, Evidence And Policy, Third Edition, New Önceden ücret d›fl› geliri bulunmayan ve haftada 40 saat
Jersey, prentice-Hall Inc., s.113,117. çal›flan bir kiflinin bütçe k›s›t› flekildeki AB bütçe k›s›t› gi-
Kaufman,B.E(1989). The Economics of Labor Markets bi olacakt›r. Buna göre, birey hiç çal›flmad›¤›nda geliri “0”
And Labor Relations, Second Edition, Chicago, The TL olacak(A noktas›), haftal›k zaman›n›n tümünü çal›flarak
Dryden Press, s.45. geçirirse “1000”TL gelir elde edecektir(B noktas›).
Gelir
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› 1.400
D
1. b Ayr›nt›l› bilgi için “Tercihler ve Farks›zl›k E¤rileri”
konusuna bak›n›z. 1.000 B
2. e Ayr›nt›l› bilgi için “Tercihler ve Farks›zl›k E¤rileri”
konusuna bak›n›z. C
3. b Ayr›nt›l› bilgi için “Tüketim ‹mkânlar›: Bütçe K›s›-
t›” konusuna bak›n›z.
A Bofl Zaman
4. c Ayr›nt›l› bilgi için “Tüketim ‹mkânlar›: Bütçe K›s›- Çal›flma Süresi
0 100
t›” konusuna bak›n›z. 100 0
5. a Ayr›nt›l› bilgi için “Bireysel Emek Arz E¤risi” konu-
suna bak›n›z. Bu kifliye dedesinden haftada 400 TL gelir getiren bir mi-
6. b Ayr›nt›l› bilgi için “Piyasa Emek Arz E¤risi” konu- ras kazand›¤›nda bütçe k›s›t› ACD olacakt›r. Buna göre bi-
suna bak›n›z. rey hiç çal›flmaz ise bu defa “0TL” de¤il “400TL” gelire sa-
7. b Ayr›nt›l› bilgi için “Bireysel Emek Arz E¤risi” konu- hip olacak (C noktas›), zaman›n›n tümünü çal›flarak de¤er-
suna bak›n›z. lendirirse toplam geliri 1400TL’s› olacakt›r. (0 noktas›). Bu
8. e Ayr›nt›l› bilgi için “Emek Arz Karar› ve Ücret Oran- gelirin 1000TL’s› ücret geliri, 400TL’s› ücret d›fl› gelirdir.
lar›” konusuna bak›n›z. ‹ki bütçe k›s›t›n›n birbirine paralel olmas› ücrette bir de-
9. e Ayr›nt›l› bilgi için “Çal›flma Karar› Dengesi” konu- ¤iflme olmad›¤›ndan bütçe k›s›t›n›n e¤iminin de¤iflmedi¤i-
suna bak›n›z. ni göstermektedir.
10. d Ayr›nt›l› bilgi için “Emek Arz›n› Etkileyen Ücret D›-
fl› Unsurlar” konusuna bak›n›z. S›ra Sizde 3
Ücretler yükseldi¤i zaman insanlar›n daha az çal›flt›klar›n-
da kaybedecekleri miktar yükselecek, yani bofl zaman›n
f›rsat maliyeti artacakt›r. Bu durumda bireyler; mikro dal-
ga f›r›nlar, pres ütüler, tam otomatik çamafl›r ve bulafl›k
makineleri gibi geliflmifl ev aletlerini kullanarak piyasa d›-
fl› zamandan tasarruf edip daha fazla çal›flmay› tercih
edebileceklerdir.
31
Emek Talebi 3
‹nsanlar, mallar› ve hizmetleri neden sat›n al›rlar? Bu sorunun yan›t› aç›kt›r: ‹h-
tiyaçlar›n› tatmin etmek için. Mal ve hizmetlerin sat›n al›nmas› onlar›n üretilme-
sini, bu ise iflgücünün çal›flt›r›lmas›n› gerektirir. Bir ekonomide, bütün bireyler,
tüketici olmalar› sebebiyle mal ve hizmet talep ederlerken, emek faktörü sadece bu
mallar› ve hizmetleri üretmek durumunda olan firmalar taraf›ndan talep edilir.
‹flverenler kaç tane iflçi çal›flt›racaklar›na nas›l karar verirler, ekonomide emek ta-
lebi neden bazen artarken bazen de azal›r? Bu ve benzeri sorular›n yan›tlar›n›
bu ünitede bulaca¤›z.
Amaçlar›m›z
K›sa dönemde bir iflveren kaç iflçi çal›flt›raca¤›na nas›l karar verir?
Piyasa emek talep e¤risi nas›l elde edilir ve flekli nas›ld›r?
Uzun dönemde emek talep e¤risi nas›l elde edilir?
K›sa ve uzun dönem emek talep e¤rileri aras›ndaki fark nedir?
Emek talebini etkileyen ücret d›fl› unsurlar nelerdir?
BÖLGESEL EMEK TALEB‹N‹N YOKSULLUK ÜZER‹NDEK‹

ETK‹LER‹
‹ktisatç›lar, öteden beri toplam emek talebinin farkl› nüfus gruplar›n›n (özellikle
dezavantajl› gruplar) ekonomik refah› üzerindeki etkileri ile ilgilenmifllerdir. Yok-
sullar›n ekonomik refah› üzerinde toplam talebin etkileri ne kadar fazla ise, yok-
sulluk sorununu çözmek için talep geniflletici politikalar o ölçüde desteklenmekte-
dir. Ancak konuyla ilgili alternatif bak›fl aç›s›na göre, yoksullar›n problemlerinin
karmafl›k sosyal sebepleri vard›r ve sosyal kurumlar de¤iflmeksizin bunlar›n çözü-
mü mümkün de¤ildir.
Bu tart›flma “alt tabaka” ya nas›l yard›m edilece¤inin görüflüldü¤ü müzakereler-
de yeniden su üstüne ç›km›flt›r. W.Julius Wilson ve John Kasarda gibi baz› araflt›r-
mac›lar yoksullu¤un art›fl›n›n kentsel alanlarda imalat sanayiinin gerilemesi ile
ilgili oldu¤unu ileri sürmektedirler. Öte yandan Lawrance Mead gibi di¤er arafl-
t›rmac›lar bunun yoksullar toplulu¤u içinde çal›flma ahlak›n› zay›flatan kültürel
de¤iflikliklerle ilgisi oldu¤unu düflünmektedirler.
‹ktisatç›lar›n geleneksel bak›fl aç›s›; yoksullar, e¤itimsizler ve zenciler gibi deza-
vantajl› gruplara toplam talebin önemli ölçüde fayda sa¤layaca¤› yönündeydi.
Ancak ekonomik büyümenin yoksullara faydalar sa¤layaca¤› görüflü 1980’ lerde
zay›flam›fl görünmektedir. 1980’ lerde ekonominin uzun süre geniflleme dönemi
içinde bulunmas›na karfl›l›k gelir eflitsizli¤i artm›fl ve yoksullukla mücadele konu-
sunda fazla bir mesafe al›namam›flt›r. 1980’ lerde yoksullar›n probleminin nite-
liksiz iflgücüne olan nispi talebin düflüflü ve üniversite mezunlar›n›n say›s›n›n
e¤itimsiz iflgücünün say›s›ndan daha yavafl artmas› oldu¤u düflünülmekteydi.
Ancak bu teori ile ilgili bulgular›n say›ca yetersiz ve dolayl› oldu¤unu belirtmemiz
gerekmektedir. Konu ile ilgili A.B.D.’ nin geneline iliflkin sadece bir zaman serisi
analizi oldu¤undan, bundan hareketle toplam talebin yoksulluk üzerindeki etki-
sinin gerçekten azald›¤›n› söylemek zordur.
Ülke genelinde zaman serisine dayanan gözlemlerin s›n›rl› oluflu baz› araflt›rma-
c›lar›n emek talebinin etkilerini belirlemek için bölgesel verilere yönelmesine sebep
olmufltur. Bölgesel piyasalarda çok çeflitli talep koflullar›n›n olmas›, toplam emek
talebinin gerçek etkilerinin belirlenmesinde buralar›n “do¤al laboratuar” olmala-
r›n› sa¤lamaktad›r. Yak›n zamanda yap›lan bu çal›flmalar genelde bölgesel emek
talebinin daha güçlü olmas›n›n dezavantajl› kesimlere önemli faydalar sa¤lad›¤›
sonucuna ulaflm›fllard›r.Bu bulgulardan
hareketle ulusal emek talebinin de dezavantajl› kesimlere önemli faydalar sa¤la-
yabilece¤ini düflünmek mümkündür.
* Bu metin [Timothy J.Bartik, The Effects Of Local Labor Demand On Indivi-
dual Labor Market Outcomes For Different Demographic Groups And The
Poor, Upjohn Institute Staff Working Paper: 93-23, September 1993] kayna¤›n›n
http:// www.upjohninst.org/publications/wp/9323.html
adresinden sa¤lanan özetidir.
Anahtar Kavramlar • Efl Ürün E¤risi

• Azalan Verimler Kanunu • Efl Maliyet Do¤rusu
• Üretim Fonksiyonu • Marjinal Teknik ‹kâme Oran›
• Eme¤in Marjinal Ürünü • Ölçek Etkisi
• Marjinal Ürün Geliri • ‹kâme Etkisi
• K›sa Dönem Emek Talep E¤risi • Uzun Dönem Emek Talep E¤risi
‹çindekiler
• KISA DÖNEMDE EMEK TALEB‹
• UZUN DÖNEMDE EMEK TALEB‹
• KISA VE UZUN DÖNEM EMEK TALEP E⁄R‹LER‹
• EMEK TALEB‹N‹ ETK‹LEYEN ÜCRET DIfiI UNSURLAR
Ünite 3 - Emek Talebi 33
G‹R‹fi
Emek talebinin türetilmifl bir talep oldu¤u, yani iflverenlerin mal ve hizmet ürete-
bilmek için emek talep ettikleri gerçe¤i, emek piyasalar›n›n en belirgin özelli¤idir.
Güncel hayatta emek piyasalar›nda firmalar›n iflgücüne olan taleplerinin sabit bir
seyir izlemedi¤i, baflta ücretler olmak üzere çok say›da unsura ba¤l› olarak art›p
azalabildi¤ine flahit olmaktay›z. Firmalar›n emek taleplerinin nas›l belirlendi¤i ve
bunun hangi unsurlardan etkilendi¤inin aç›klanmas› bu ünitenin temel amac›n›
oluflturmaktad›r.
Ünite iki ana k›s›mdan oluflmaktad›r. Birinci k›s›mda, sadece eme¤in de¤iflken
faktör oldu¤u k›sa dönemde firman›n ve piyasan›n emek talebinin nas›l belirlen-
di¤i incelenecektir.
‹kinci k›s›mda, sermayenin de de¤iflken oldu¤u uzun dönemde emek talebinin
nas›l belirlendi¤i analiz edilecektir. Bu ünite de ayr›ca k›sa ve uzun dönem emek ta-
lep e¤rileri karfl›laflt›rmal› olarak incelenecek, emek talebini etkileyen ücret d›fl› unsur-
lar›n neler oldu¤u, bunlar›n emek talebini ne yönde etkileyebilecekleri aç›klanacakt›r.
KISA DÖNEMDE EMEK TALEB‹

Gerek iktisada girifl, gerekse iktisat teorisi derslerinden hat›rlanaca¤› gibi üretim
de iki temel dönem söz konusudur. Bunlardan k›sa dönem firman›n üretimde kul-
land›¤› girdilerden baz›lar›n› (örne¤in emek ve hammadde) artt›rabildi¤i ancak
sermaye miktar›n› ve üretim kapasitesini de¤ifltiremedi¤i zaman dilimini; uzun
dönem ise firman›n bütün üretim faktörlerini de¤ifltirebildi¤i, yeni makineler sat›n Üretim Fonksiyonu: Veri
faktör miktarlar›nda ve
al›p yeni binalar infla edebildi¤i zaman dilimini göstermektedir. Bir baflka deyiflle teknoloji düzeyinde
Q = f (K,L) fleklinde basit bir üretim fonksiyonu varsay›l›rsa (Burada Q üretimi, üretilebilecek ç›kt› miktar›n›
gösteren matematiksel bir
K sermayeyi ve L de emek faktörünü göstermektedir). K›sa dönem K’ n›n sabit, L’ eflitliktir.
nin de¤iflken oldu¤u, uzun dönem ise her iki faktörün de de¤iflken oldu¤u döne-
me iflaret etmektedir.
Marjinal Karar Alma Kural›

Emek talebi ili ilgili analize k›sa dönemde firma kaç iflçi istihdam etmelidir?
sorusu ile bafllayal›m. Ancak, öncelikle burada kullanaca¤›m›z talep teorisinin var-
say›mlar›n› hat›rlamam›z yararl› olacakt›r. Bunlar:
• Firmalar kâr maksimizasyoncusudur.
• Firmalar üretim için sadece emek ve sermaye kullan›rlar (anlat›m› basitlefl-
tirmek için yap›lan bir varsay›m).
• Firmalar›n bulunduklar› ürün ve emek piyasalar› tam rekabetçidir (yani
ürün fiyat› ve ücretler veridir).
• Emek maliyeti ücretten oluflur ve iflgücü tamamen homojendir.
Bu varsay›mlar› göz önünde bulundurarak, yukar›daki soruyu yan›tlamam›z
gerekirse, kâr›n› maksimize etmek isteyen bir firman›n iflçileri firman›n kâr›na
katk›lar› bir lira dahi olsa-istihdam edece¤ini söyleyebiliriz. Firmalar istihdam ka-
rar›n› verirken, ço¤umuzun gündelik hayatta-belki de fark›nda olmadan-uygulad›-
¤›m›z marjinal karar alma kural›n› uygularlar. Bu kural herhangi bir eylemi yap-
makla elde edilecek getiri ve maliyetin karfl›laflt›r›lmas› esas›na dayan›r. Buna gö-
re kâr maliyeti aflt›¤› sürece o eylemi yapmak tercih edilecektir.
Marjinal karar alma kural›n› istihdam karar›na uyarlarsak, ifle al›nan son iflçinin
maliyetinden çok gelir sa¤lad›¤› durumda firma o iflçiyi çal›flt›rarak kârlar›n› artt›-
r›yor olacakt›r. ‹stihdam edilen en son iflçinin getirisi maliyetine eflitse, firma bu
durumda kâr›n› azamilefltirmifl olaca¤›ndan, istihdam› durduracakt›r.
K›sa dönemde firman›n istihdam karar›nda marjinal karar alma kural›n›n nas›l
iflledi¤ini afla¤›daki tabloda yer alan rakamlarla incelemek konunun daha iyi kav-
ran›lmas›na yard›mc› olacakt›r.
Tablo 3.1: Tam (1) (2) (3) (4) (5) = (3) x (4) (6)
Rekabetçi Bir
Emek Üretim Eme¤in Marjinal Eme¤in Marjinal Ücret Oran›
Firman›n K›osa
Dönem Üretim ve Miktar› (TP) Marjinal Gelir Ürün Geliri (W)
‹stihdam De¤erleri (L) Ürünü (Mal›n Fiyat›) MRPL
MPL (MR)
0 0 - 2 TL - 6 TL
1 6 6 2 TL 12 TL 6 TL
2 14 8 2 TL 16 TL 6 TL
3 20 6 2 TL 12 TL 6 TL
4 24 4 2 TL 8 TL 6 TL
5 27 3 2 TL 6 TL 6 TL
6 29 2 2 TL 4 TL 6 TL
7 30 1 2 TL 2 TL 6 TL
Eme¤in Marjinal Ürünü

Yukar›daki tablo, k›sa dönemde sermaye miktar› sabitken kullan›lan iflgücü
(MPL): Sermaye sabitken miktar›n›n artt›r›lmas›yla birlikte toplam ürünün ve marjinal ürünün geliflimini
emek girdisinin bir birim göstermektedir. Buna göre; emek miktar› s›f›rken toplam ve marjinal ürün de s›-
artt›r›lmas› sonucunda
toplam üründe meydana f›r olmakta, istihdam artt›kça toplam ürün önce artan, sonra ise yavafllayan bir h›z-
gelen de¤iflikliktir. la artmakta ve maksimuma ulaflmaktad›r. ‹stihdam, örne¤imizdeki son düzey ola-
rak verilen 7 iflçinin de ötesine artt›r›lm›fl olsayd›, toplam ürünün art›k azalaca¤›
gözlenebilecekti.
‹stihdam edilen son iflçinin toplam üründe yaratt›¤› art›fl olan marjinal ürün ise
2. ‹flçinin istihdam› ile en üst düzeye ulaflmakta, 3. ve sonraki iflçilerin istihdam›
ile birlikte azalma sürecine girmektedir. Burada akla ikinci iflçiden sonraki iflçile-
rin daha az verimli olabilecekleri, marjinal ürünün azalmas›n›n bundan kaynakla-
nabilece¤i ihtimali gelebilir.
Oysa varsay›mlar› bir kez daha gözden geçirirsek iflgücünün homojen kabul
edildi¤ini görürüz. ‹stihdam›n artmas›yla birlikte ilâve iflçilerin verimliliklerinin
azalmas›n›n nedeni iktisada girifl dersinizin Üretim ve Firma Teorisi bafll›kl› 5. Üni-
Azalan Verimler Kanunu: tesinde de (s. 77-81) belirtildi¤i gibi Azalan Verimler Kanunu’dur.
Üretim faktörlerinden birisi
sabit tutulurken di¤er
Firman›n kulland›¤› sermaye ve ekipman miktar› sabitken iflgücü miktar›n› art-
faktörün miktar› t›rmas› iflçi bafl›na düflen sermaye miktar›n›n düflmesine, bu ise emek verimlili¤i-
artt›r›ld›¤›nda toplam nin azalmas›na neden olacakt›r.
üründeki art›fl›n bir
noktadan sonra azalaca¤›n› Tabloda dikkati çeken bir baflka husus da marjinal gelir ve ücret oran›n›n sa-
ifade eden iktisat bit oluflu, istihdama ba¤l› olarak de¤iflmeyiflidir. Bu durum da konunun bafl›nda
kanunudur.
yap›lan varsay›mlarla ilgilidir. Hat›rlanaca¤› gibi firma gerek emek, gerekse ürün
piyasalar›nda tam rekabet piyasas› içinde kabul edilmiflti. Tam rekabet piyasas›n-
da ise ürünün fiyat› (yani marjinal gelir) ve eme¤in fiyat› (ücret oran›) piyasa arz
ve talep e¤rilerine göre belirlenip, firma fiyat al›c›s› konumunda oldu¤undan, fir-
man›n fiyat› ve ücreti de¤ifltirmesi söz konusu olmayacakt›r.
Tablo ile ilgili bu aç›klamalardan sonra marjinal karar alma kural›na dönersek,
iflverenin istihdam karar› verirken son iflçinin maliyeti ile getirisini mukayese ede-
ce¤i belirtilmiflti. Son iflçinin maliyetini ücret oran›, getirisini ise marjinal ürün gös-
termektedir. Ancak pratikte bu ikisini karfl›laflt›rmada önemli bir problem vard›r.
Ücret oran› para birimi (TL), marjinal ürün ise adet cinsindendir. Karfl›laflt›rma ya-
pabilmek için son iflçinin toplam üründe sa¤lad›¤› art›fl›nda para birimi cinsinden
verilmesi gerekir. Marjinal ürün de¤erlerini ürünün piyasa fiyat› ile (ayn› zaman- Eme¤in Marjinal Ürün
da MR) çarparak son iflçinin firmaya sa¤lad›¤› getiriyi para birimi ile ifade edebi- Geliri(MRPL): Son ifle al›nan
iflçinin toplam üründe
liriz. Tablonun 5. sütununda yer alan marjinal ürün geliri bunu göstermektedir. sa¤lad›¤› art›fl›n parasal
fiimdi gerek getiriyi, gerekse maliyeti parasal olarak ifade etti¤imize göre 5. ve 6. karfl›l›¤›d›r.
sütunlar› karfl›laflt›rarak denge istihdam seviyesinin ne olaca¤›n› belirleyebiliriz.
K›sa Dönemde Denge ‹stihdam Düzeyinin Belirlenmesi

Kâr›n› azamilefltirmek isteyen iflveren ifle alaca¤› son iflçinin firmaya sa¤lad›¤› pa-
rasal getiri (MRPL) maliyetinden (W) büyük oldu¤u müddetçe istihdam› artt›racak,
MRPL=W oldu¤unda ise istihdamda durma noktas›na ulafl›lacakt›r. ‹stihdam›n da-
ha da artt›r›lmas› durumunda –daha önce belirtti¤imiz gibi-azalan verimler kanu-
nu sebebi ile MRPL<W olacak, son iflçi firmaya sa¤lad›¤› getiriden çok maliyet
yükleyece¤inden istihdam gerçekleflmeyecektir. O halde firmaya kâr›n› azâmilefl-
tirme imkan› sa¤layan denge istihdam kural›n› afla¤›daki flekilde bir kez daha yaz-
mam›z yararl› olacakt›r.
W = MRPL veya W = MPL x MR (1)
Rekabetçi bir firma için MR = P (Fiyat) oldu¤undan, bunu afla¤›daki gibi de
yazmam›z mümkündür.
W = P x MPL veya W/P = MPL (2)
1. eflitlikte W nominal ücreti, 2. Eflitlikte W/P reel ücreti gösterdi¤inden, den-
ge istihdam seviyesinin nominal ücretin marjinal ürün gelirine eflit oldu¤u veya
reel ücretin eme¤in marjinal ürününe eflit oldu¤u noktada belirlenece¤inin alt›n›
çizelim. Burada nominal ücretin mi yoksa reel ücretin mi kullan›laca¤› tümüyle
analitik uygunlu¤a ba¤l›d›r ve her iki eflitlik de ayn› sonucu verecektir.
Denge istihdam kural›n›n W = MRPL oldu¤unu belirtmifltik. Burada akla flöyle bir
soru gelebilir: Bu noktada iflçinin firmaya maliyeti getirisine eflit oldu¤una göre bu ifl-
çinin istihdam›ndan firma ne elde edecektir? Asl›nda yukar›daki eflitli¤i denge istih-
dam kural› olarak kabul ederken, ihmal edilebilecek kadar küçük bir fazlal›kla, bu-
nun MRPL>W oldu¤unu belirtmemiz gerekir. Örne¤in iflçinin firmaya getirisi 30.00 TL
maliyeti 29.99 TL ise, kâr›n› azamilefltirmek isteyen firma bu iflçiyi ifle almay› uygun
bulacakt›r. Burada anlat›m kolayl›¤› sa¤lamak için neredeyse s›f›ra yak›n büyüklükte-
ki bu fark ihmal edilerek denge istihdam koflulunun MRPL = W oldu¤u kabul edilir.
Firman›n K›sa Dönem Emek Talep E¤risi

Bir firman›n k›sa dönem emek talep e¤risini elde etmek için tablo 3.1’de yer
alan çeflitli istihdam düzey-
fiekil 3.1.
lerindeki eme¤in marjinal
ürün geliri (MRP L) rakam- Ücret Oran› (w), MRP Bir Firman›n K›sa
L Dönem Emek Talep E¤risi
lar›n› grafi¤e aktarmam›z B
16 Kâr›n› azamilefltirmek
gerekmektedir. A isteyen bir firma kaç
12 C
Tam rekabetçi bir firma iflçi çal›flt›raca¤›na
ne kadar iflçi çal›flt›raca¤›na D daima W = MRPL
8 oldu¤u durumda karar
E
daima MRPL = W eflitli¤ini 6 verece¤inden, marjinal
F
göz önüne alarak karar ve- 4 ürün geliri e¤risi ayn›
2 G
rece¤inden, dikey eksende MRPL=DL zamanda bir firman›n
k›sa dönem emek talep
her iki de¤iflkenin birlikte 1 2 3 4 5 6 7 Emek Miktar› (L)
e¤risidir.
gösterilmesinde bir sak›nca
yoktur.
K›sa Dönem Emek Talep fiimdi, Tablo 3.1’e bakarak flu sorunun yan›t›n› bulal›m. Ücret 6 TL oldu¤unda
E¤risi: Sermaye ve di¤er
bütün faktörler sabitken kaç iflçi istihdam edilecektir? Denge istihdam kural›na göre bu sorunun yan›t› 5 ifl-
ücret oran› ile firman›n çidir (fiekilde E noktas›). Ücret 8 TL olsa idi (tablo 3.1’deki ücret sütununda 8 TL
emek talep miktar›
aras›ndaki iliflkiyi gösteren yazd›¤›n› düflünelim) MRPL = W kural› 4 iflçi de sa¤lanacakt›. (D noktas›). Nihayet
e¤ridir. ücret 4 TL oldu¤unda, tabloya göre firma 6 iflçi çal›flt›racakt›r (F noktas›).
Buna göre, yukar›daki MRPL e¤risi hangi ücret düzeyinde kaç iflçi çal›flt›raca¤›
sorusunun yan›t›n› verdi¤i için, asl›nda firman›n k›sa dönem emek talep e¤risidir
(DL). Bu nedenle marjinal ürün geliri e¤risinin negatif e¤imli k›sm›n›n firman›n
emek talep e¤risini gösterdi¤ini söylemek yanl›fl olmayacakt›r. E¤rinin pozitif
e¤imli k›sm›nda marjinal ürün artt›¤›ndan, firma için istihdam› artt›rmak kârl› ola-
cak, durma noktas› e¤rinin negatif e¤imli k›sm›nda olacakt›r. Bunu basit bir ör-
nekle aç›klamak mümkündür.
Örne¤in ücret 12 TL olsa idi kaç iflçi istihdam edilirdi? sorusuna yan›t ararken
karfl›m›za 1 veya 3 iflçi fl›klar› gelecektir. Burada do¤ru seçenek 3 iflçidir. Her ne
kadar 1. ‹flçide denge kural› sa¤lanm›fl olsa da, kâr›n› azamilefltirmek isteyen fir-
ma istihdam› bu noktada durdurmayacak, 2. ‹flçiyi ve tekrar denge koflulunun
sa¤land›¤› 3. ‹flçiyi de ifle alacakt›r. Çünkü, ikinci iflçi firmaya 12 TL maliyet yük-
lenmesine karfl›l›k 16 TL’l›k getiri sa¤lamaktad›r. Bu örnekten de anlafl›laca¤› gibi
herhangi bir ücret düzeyinde firman›n istihdam› belirledi¤i nokta MRPL e¤risinin
negatif k›sm›nda yer alaca¤›ndan, emek talep e¤risi olarak da e¤rinin bu bölümü
kabul edilecektir.
Piyasa Emek Talep E¤risi

Ünitenin buraya kadar olan k›sm›nda bir firman›n k›sa dönem emek talep e¤risi
elde edildi. Piyasan›n tamam›n›n emek talebi ise piyasadaki bütün firmalar›n ta-
leplerinin yatay toplam› ile elde edilir. Piyasa emek talep e¤risinde de bireysel
emek talep e¤risinde oldu¤u gibi ücret oran› ile istihdam miktar› aras›nda ters
yönlü bir iliflki vard›r. fiekil 3.2 piyasa emek talep e¤risini göstermektedir.
fiekil de dikey eksende ücret oran›,
fiekil 3.2.
yatay eksende ise emek miktar› (istih-
Piyasa Emek Talep Ücret Oran› (w) dam) yer almaktad›r. Piyasa emek ta-
E¤risi
Piyasa emek talep lep e¤risi (DL) çizilirken ünitenin so-
e¤risi bireysel A nunda inceleyece¤imiz emek talebini
fimalar›n emek w1
B
etkileyen ücret d›fl› unsurlar sabit ka-
taleplerinin yatay w0
toplam› ile elde bul edilmifltir. fiekle göre ücretler yük-
edilir ve negatif seldi¤inde (Wo’dan W1’e) istihdam da
e¤imlidir.
DL azalmaktad›r. (Lo’ dan L1’e) B nokta-
L0 L1 Emek Miktar› (L) s›ndan A noktas›na hareketle gösteri-
len bu de¤iflime emek talep miktar›-
n›n azalmas› denilir.
Ücret oran›n›n azalmas› ise (W1’den Wo’ a) emek miktar›n›n artmas›na neden
olacakt›r. (Lo’ dan L1’e) A noktas›ndan B noktas›na hareketle gösterilen bu de¤i-
flime ise emek talep miktar›n›n artmas› denilir.
UZUN DÖNEMDE EMEK TALEB‹

Uzun dönemin sabit faktörün bulunmad›¤›, bütün üretim faktörlerinin miktar›n›n
de¤ifltirebildi¤i üretim dönemi oldu¤u belirtilmiflti. Bir baflka deyiflle firma uzun
dönemde hem sermaye hem de emek miktarlar›n› de¤ifltirme imkan›na sahiptir.
Burada yan›t› aran›lacak soru firman›n üretimini gerçeklefltirmek için ne kadar
sermaye ve ne kadar emek kullanaca¤›d›r. Firman›n bu karar›n› iki faktör etkiler.
Bunlar:
• Sermaye/emek kombinasyonlar›na teknolojinin getirdi¤i s›n›rlar,
• Üretim faktörlerinin nispi fiyatlar›d›r. ‹lk faktörü iktisat teorisi dersinden ha-
t›rlayaca¤›n›z efl ürün e¤rileri, ikinci faktörü ise efl maliyet do¤rular› yard›-
m›yla aç›klayaca¤›z.
Faktörler Aras› ‹kâme: Efl Ürün E¤rileri

Herhangi bir mal› üretirken, teknolojik olarak faktörleri birbiri yerine kullanmak
mümkünse, kullan›labilecek faktör miktarlar› ile ilgili olarak genellikle birden faz-
la seçenek söz konusu olabilmektedir. Örne¤in, ayakkab› üretimini atölye düze-
ninde çok say›da iflçi, az say›da sermaye mal› (makine ve teçhizat) kullanarak
yapmak mümkün oldu¤u gibi, ayn› miktar üretimi yo¤unlukla bilgisayarl› makine-
lerle gerçeklefltirip çok az say›da iflçi çal›flt›rarak da yapmak mümkündür. “Üre-
timde ne kadar emek ve ne kadar sermaye kullan›lacakt›r?” sorusunun yan›t› fak-
törlerin örne¤imizde oldu¤u gibi birbirleri yerine kullan›l›p kullan›lmayaca¤›na
ba¤l›d›r. Bunu afla¤›daki flekil yard›m›yla aç›klamak mümkündür.
fiekilde 1000 birim ayak- fiekil 3.3.
kab›y› A noktas›n›n gösterdi- Sermaye Miktar› (K) Efl Ürün E¤rileri Seti
¤i gibi oldukça fazla miktar- Efl ürün e¤rileri belirli
K2 D bir miktar üretimin
da sermaye (K1) ve az say›da K1 A C
gerçeklefltirebilece¤i
iflgücü (Lo) kullanarak üret- farkl› emek/sermaye
mek mümkün olabildi¤i gibi Q3=3000 kombinasyonlar›n› gös-
(sermaye-yo¤un üretim), B terir. Faktörler üretimde
Q2=2000
K B birbirlerini iyi bir
noktas›n›n gösterdi¤i gibi çok 0 Q1=1000 flekilde ikâme edebiliy-
say›da iflgücü (L3) ve az mik- orlarsa efl ürün e¤rileri
tarda sermaye (K0) kullana- Emek Miktar› (L) flekildeki gibi düzgün
L0 L1 L2 L3
rak da üretmek mümkün- kavisli olacakt›r.
dür.(emek-yo¤un üretim) Yu-
kar›daki flekil ayn› miktar mal›n üretebilece¤i farkl› faktör kombinasyonlar›n› gös-
terdi¤i için Efl ürün e¤risi olarak adland›r›lm›flt›r. ‹ktisat teorisi dersinden hat›rla- Efl Ürün E¤risi: Bir firman›n
yaca¤›n›z bu e¤ri baz› özelliklere sahiptir. Bu özellikleri k›saca hat›rlamam›z ya- belirli bir miktarda üretimi
sa¤layabilmesi için
rarl› olacakt›r. kullanabilece¤i çeflitli emek
ve sermaye
kombinasyonlar›n› gösteren
Efl Ürün E¤rilerinin Özellikleri e¤ridir.
Bu özelliklerin bafl›nda negatif e¤imli olmalar› gelmektedir. Buna göre üretimde
emek ve sermayenin birbiri yerine kullan›labildi¤i varsay›ld›¤›nda, faktörlerden
birinin istihdam› azalt›ld›¤›nda ayn› üretim düzeyini koruyabilmek için di¤er üre-
tim faktörünün kullan›m›n›n artt›r›lmas› gerekmektedir. Örne¤in ayakkab› fabrika-
s›ndaki makinelerin bir k›sm› bozulursa, üretim seviyesini düflürmemek için bozu-
Marjinal Teknik ‹kâme
lan makinelerin yerine iflgücü istihdam›n› artt›rmak gerekmektedir. Oran›: Üretim miktar›
Efl ürün e¤rilerinin ikinci özelli¤i orijinden bak›ld›¤›nda d›fl bükey olmalar›d›r. sabitken sermayenin emek
Hat›rlanaca¤› gibi bu özellik azalan marjinal teknik ikâme oran› kavram› ile il- yerine kullan›labilece¤i
(ikâme edece¤i) orand›r.
giliydi. Bu durum e¤ri boyunca yukar›dan afla¤›ya inildikçe ayn› üretim düzeyini
korumak için sermayede meydana gelecek ayn› miktardaki azalmalar›n giderek
daha fazla emek kullanarak telafi edilebilmesinden kaynaklanmaktad›r.
E¤rinin üst k›s›mlar›nda sermaye fazla kullan›ld›¤› için sermaye faktörünün
marjinal verimi düflük, emek az kullan›ld›¤› için marjinal verimi yüksektir. E¤rinin
alt k›s›mlar›nda ise bunun tersi söz konusudur. E¤rinin üst k›s›mlar›nda marjinal
verimi düflük sermaye faktöründe meydana gelen belirli bir azalma marjinal veri-
mi yüksek emek faktöründen az bir ilave ile telafi edilebilmektedir. Öte yandan
afla¤›ya inildikçe, flimdi marjinal verimi daha yüksek hale gelen sermaye faktörü
ayn› miktar azalt›ld›¤›nda, bunu telafi etmek için marjinal verimi eskisine nazaran
azalm›fl olan emek faktörünü daha fazla artt›rmak gerekecektir.
Efl ürün e¤rilerinin üçüncü özelli¤i orijinden uzaklaflt›kça daha yüksek üretim
düzeyini göstermesidir. fiekilde C noktas› A noktas›na göre daha yüksek üretim
düzeyini göstermektedir. Çünkü C noktas›nda A’ ya nazaran kullan›lan sermaye
miktar› azalt›lmadan emek miktar› artt›r›lm›flt›r. Bunun gibi, her iki faktörden da-
ha fazla kullan›ld›¤›n› gösteren D noktas› da C’ ye nazaran daha yüksek bir üre-
tim düzeyini göstermektedir.
Son olarak efl-ürün e¤rilerinin kesiflmeme özelli¤inin de oldu¤unu hat›rlama-
m›z gerekmektedir.
fiekil 3.3’te yer alan düzgün kavisli efl-ürün e¤risi faktörler aras› ikâmenin ol-
du¤u durumu yans›tmaktad›r. Üretimin faktörlerin ancak belirli oranlarda kullan›l-
mas› ile yapabildi¤i, yani faktörler aras› ikâmenin olmad›¤› durumlarda efl ürün
e¤rilerinin bu flekilde düzgün kavisli e¤riler de¤il, L fleklinde köfleli e¤riler oldu-
¤unu hat›rlayal›m.
Faktör Fiyatlar›: Efl Maliyet Do¤rular›

Konunun bafl›nda, firmalar›n uzun dönemde ne kadar sermaye ve ne kadar emek kul-
lanacaklar›n›n iki unsura ba¤l› oldu¤unu, bunlardan birincisinin üretimde emek ile ser-
mayeyi birbiri yerine kullanmaya teknolojinin ne ölçüde izin verdi¤i idi. Bunu önceki
Efl Maliyet Do¤rusu: bafll›kta efl ürün e¤rileri yard›m›yla inceledik. Bu iki faktörden ne kadar kullan›laca¤› ay-
Sermayenin maliyeti ve n› zamanda bu faktörlerin fiyatlar›na ve firman›n üretim için ay›rd›¤› bütçeye de ba¤l›d›r.
ücret oran› veri iken bir
firman›n belirli bir Belirli bir zamanda iflgücünün sabit ücreti (W) oldu¤u gibi, sermayenin de ki-
miktardaki paras›yla (üretim ra bedeli (r) olacakt›r. r kullan›lan sermaye ekipman›n›n birimi bafl›na düflen bir
bütçesi) sat›n alabilece¤i
bütün farkl› sermaye ve dönemlik sat›n alma/kiralama maliyetini göstermektedir. fiekil 3.4’te yer alan Efl-
emek kombinasyonlar›n› maliyet do¤rular› veri faktör fiyatlar›nda firman›n belirli bir miktar para ile sat›n
gösteren e¤ridir.
alabilece¤i farkl› sermaye/emek kombinasyonlar›n› göstermektedir.
fiekil 3.4. Ücret oran› W1 ve sermayenin fiya-
t› r1 oldu¤unda, firman›n E1 kadar pa-
Efl-maliyet Do¤rular› Sermaye Miktar› (K) ras› olmas› durumunda firma bütün pa-
Seti K3 F ras›yla E1/W1=L1 kadar emek (A nok-
Efl maliyet do¤rusu
faktör fiyatlar› veri tas›) veya E1/r1=K1 kadar sermaye (B
K2 D
oldu¤unda fir- noktas›) kullanabilecektir. Bu iki nok-
man›n belirli bir tay› birlefltirirsek AB do¤rusunu elde
K1 B
harcama düzeyi ile ederiz. Bu do¤ru firman›n E1 kadar
sat›n alabilece¤i
emek ve sermaye üretim bütçesi ile sat›n alabilece¤i fark-
miktarlar›n›n E
l› faktör kombinasyonlar›n› göstermek-
A C
geometrik yerini L1 L2 L3 Emek Miktar› (L)
tedir. Do¤ru üzerindeki her noktada
gösteren e¤ridir. firma E1 kadar üretim bütçesinin tü-
münü harcad›¤›ndan, bu do¤ruya efl
maliyet do¤rusu ad› verilmektedir.
Ünite 3 - Emek Talebi
Efl Maliyet Do¤rular›n›n Özellikleri

Efl maliyet do¤rular›n›n baz› özellikleri vard›r. ‹ktisat teorisi dersinde verilen bu
konuya burada ayr›nt›l› olarak de¤inilmeyecektir. Ancak birkaç cümle ile bunlar›n
hat›rlanmas›nda yarar vard›r.
Efl-maliyet do¤rular›n›n bafll›ca özelli¤i, negatif e¤imli olmalar›d›r. Bu do¤ru
veri faktör fiyatlar›nda firman›n belirli bir miktar para ile sat›n alabilece¤i farkl›
sermaye/emek kombinasyonlar›n› gösterdi¤ine göre, herhangi bir faktörden daha
fazla para kullan›lmas›n›n sonucu di¤er faktörden daha az kullan›lmas›d›r.
Efl-maliyet do¤rular›n›n ikinci özelli¤i, e¤iminin sabit ve faktör fiyatlar›n›n bir-
birine oran›na (w/r) eflit olmas›d›r. E¤imin sabit olmas› firman›n piyasada geçerli
faktör fiyatlar›ndan istedi¤i kadar sermaye ve emek alabilece¤ini göstermektedir.
Üçüncü özellik, üretim bütçesindeki de¤iflikliklerin efl-maliyet do¤rular› ile gös-
terilebilmesidir. Veri faktör fiyatlar›nda firman›n emek ve sermaye üzerine daha
fazla harcamada bulunmas› efl maliyet do¤rusunu öncekine paralel biçimde
(AB’den CD ve EF’ ye) sa¤a kayd›r›r. Buna göre orijinden daha uzaktaki efl-mali-
yet do¤rusu daha yüksek harcama düzeyini gösterecektir.
Son olarak, faktör fiyatlar›ndaki de¤iflikliklerin efl-maliyet do¤rular› ile gösteri-
lebilmesi do¤rular›n bir baflka özelli¤idir. Faktör fiyatlar› do¤rular›n e¤imi oldu¤u-
na göre, bunlarda meydana gelen de¤iflmeler efl-maliyet do¤rular›n›n e¤imini de-
¤ifltirecektir. Efl-maliyet do¤rusu AB iken ve di¤er unsurlarda bir de¤iflme yokken
sermayenin fiyat›n›n ucuzlamas› firman›n bütün paras› ile daha fazla sermaye ala-
bilmesini sa¤layacak, do¤ru AD’ye kayacakt›r.(Kesikli do¤ru) Burada eme¤in fiya-
t› ve üretim bütçesi de¤iflmedi¤inden firman›n bütün paras›yla sat›n alabilece¤i
emek miktar› da de¤iflmeyecek, efl maliyet do¤rusunun A aya¤› ayn› kalacakt›r.
Görüldü¤ü gibi faktör fiyat›ndaki bu de¤iflme do¤runun e¤imini de¤ifltirerek dik-
leflmesine sebep olmufltur.
Di¤er fleyler sabitken ücretlerin yükselmesi efl maliyet do¤rusunun e¤imini nas›l etkiler? SIRA S‹ZDE
1
Uzun Dönemde ‹stihdam Düzeyinin Belirlenmesi
Buraya kadar uzun dönemde bir firman›n sermaye ve emek faktörlerinden ne ka-
dar talep edece¤inin (a) bu faktörler aras›nda ikâmenin mümkün olup olmamas›na
(b) bu faktörlerin nispi fiyatlar›na ba¤l› oldu¤unu inceledik. Bu noktada her iki un-
sura iliflkin bilgilerimizi birlefltirerek kâr›n› azamilefltirmek isteyen iflverenin faktör
kullan›m miktarlar›n› nas›l belirledi¤ini afla¤›daki flekil yard›m›yla inceleyebiliriz.
Firman›n Q0 kadar mal fiekil 3.5.
üretmeye karar verdi¤ini ka-
Sermaye Miktar› (K) Uzun Dönemde Denge
bul edelim. Firma bu aflama- A4 ‹stihdam Düzeyi
K
da flu kritik soruyu yan›tlamak A3
Uzun dönemde belirli bir
durumundad›r: Hangi serma- miktar mal› en düflük
Y maliyetle üretmeyi
ye/emek bileflimi söz konusu A 2
amaçlayan firma efl ürün
üretimin en düflük maliyetle A1
e¤risinin orijine en yak›n
yap›lmas›n› sa¤lar? fiekilde K K0 X efl maliyet do¤rusu ile
Z L kesiflti¤i (te¤et oldu¤u)
ve L noktalar›, orijine en uzak Q0 noktada denge faktör
B1 B2 B3 B4
efl maliyet do¤rusu (A4B4) Emek Miktar› (L) kullan›m miktarlar›n›
L0
üzerinde oldu¤undan, Q0 ka- belirleyecektir.
dar üretimin en pahal› yap›l-
d›¤› faktör bileflimlerine iflaret etmektedir. Oysa biz ayn› üretimin olabilen en dü-
flük maliyetle yap›ld›¤› noktay› araflt›rd›¤›m›z için, hem Q0 efl-ürün e¤risi hem de
orijine en yak›n efl-maliyet do¤rusu üzerinde bulunan faktör kombinasyonunu
araflt›rmaktay›z. Bu ise Y ve Z noktalar›n›n de¤il, X noktas›n›n gösterdi¤i kombi-
nasyondur. Q0 efl-ürün e¤risinin A2B2 efl-maliyet do¤rusuna te¤et oldu¤u X nok-
tas›nda firma K0 kadar sermaye ve L0 kadar emek kullanarak üretimi en düflük
maliyetle gerçeklefltirmektedir.
fiekildeki A1B1 efl-maliyet do¤rusu di¤erlerine nazaran en düflük harcama se-
viyesini göstermekle birlikte, Q0 efl-ürün e¤risi ile herhangi bir noktada kesiflme-
di¤inden, bu miktarda bir üretimi gerçeklefltirmeye yetmeyecektir.
Uzun Dönemde Ücret De¤iflimi

Önceki flekilde, denge istihdam düzeyini inceleyerek uzun dönem emek talep e¤-
risine bir ad›m daha yaklaflm›fl olduk. Uzun dönemde kâr›n› azamilefltirmek iste-
yen bir firman›n emek ve sermaye faktörlerinden ne kadar kullanaca¤›n› belirledi-
¤imize göre, bu aflamada flu sorunun yan›t›n› arayaca¤›z: Ücret oran› de¤iflirse, ör-
ne¤in yükselirse, bunun iflverenin kulland›¤› emek ve sermaye miktarlar› üzerinde-
ki etkisi nedir? Bu soruyu afla¤›daki flekil yard›m›yla yan›tlamak mümkündür.
fiekil 3.6.
fiekilde, bafllang›ç efl maliyet
Uzun Dönemde Ücret De¤iflimi ve Sermaye (K)
Emek Talebi B do¤rusunun AB oldu¤unu, Q1 ka-
Ücret oran›n›n yükselmesi; k›sa dar mal üreten firman›n bu üreti-
dönemde maliyetleri yükseltti¤i mi en düflük maliyetle X nokta-
için istihdam›n azalmas›na K1 Z
sebep olacakt›r. Uzun dönemde K0

Y
X s›nda sa¤lad›¤›n›, buna göre L2
ayr›ca iflveren için fiyat› Q1
kadar emek ve K0 kadar sermaye
de¤iflmedi¤i için nispeten ucuz Q2 kulland›¤›n› varsayal›m.
hale gelen sermayeden daha
Ücret oranlar› yükseldi¤inde,
fazla kullanmak daha kârl›
C A
bütçe k›s›t› BC’ ye kayarak daha
olaca¤›ndan, talep edilen emek L0 L1 L2
miktar› bir kez daha azalacakt›r. Emek (L)
dikleflecektir. Buna göre serma-
yenin fiyat› ve üretim bütçesi de-
¤iflmedi¤i için firman›n bütün paras› ile sat›n alabilece¤i sermaye miktar› de¤iflme-
yecek (B noktas›), ancak ücretler yükseldi¤i için üretim bütçesinin tamam› ile sa-
t›n al›nabilecek emek miktar› azalacakt›r (A’ dan C’ ye).
Di¤er fleyler eflitken, ücretlerin yükselmesi k›sa ve uzun dönemde olmak üze-
re istihdam› iki flekilde etkiler. Ücretin yükselmesi maliyetleri artt›racakt›r. Fiyatlar
veri iken maliyetin artmas› firman›n üretim ölçe¤ini küçültmesine (Q1’den Q2’ye)
neden olacak. Q2 efl ürün e¤risi üzerinde daha az mal ve hizmet üreten firma kul-
land›¤› iflgücünü de L2’den L1’e azaltacakt›r. Üretim ölçe¤inin küçülmesi nedeniy-
Ölçek Etkisi: Ücret art›fl› le istihdam da meydana gelen bu daralmaya ölçek etkisi denilmektedir.
veya azal›fl› sonucunda
firman›n optimal üretim ‹flgücünün daha pahal› olmas› nedeniyle üretim ölçe¤ini küçülten firma flekilde
düzeyinin de¤iflmesine ba¤l› Y noktas›nda Q2 kadar mal› en düflük maliyetle üretememektedir. Q2 kadar mal›n
olarak emek talebinde
meydana gelen de¤iflmedir.
minimum maliyetle üretildi¤i nokta Q2 efl ürün e¤risi ile BC efl maliyet do¤rusunun
te¤et oldu¤u Z noktas›d›r. Ancak k›sa dönemde sermaye miktar› K1’de sabit kala-
ca¤›ndan, firma pahal›laflan emek faktöründen kulland›¤› miktar› azaltmakla birlik-
te, Q2 kadar mal› hâlâ biraz pahal› bir flekilde üretmek durumundad›r.
Öte yandan uzun dönemde firma sermaye miktar›n› da artt›rabilme imkan›na
sahip oldu¤undan faktör kombinasyonunu bu defa Q2 kadar üretimini en düflük
maliyetle yapacak flekilde yeniden gözden geçirecek, fiyat› de¤iflmedi¤i için
emek faktörüne nazaran daha ucuz hale gelen sermayeden kulland›¤› miktar›
K2'’e artt›rarak kulland›¤› emek miktar›n› bir kez daha (L1'den L0’a) azaltacakt›r.
Buna ikâme etkisi denilmektedir. Firma böyle yapmakla efl ürün e¤risi ile efl ‹kâme Etkisi: Ücret
maliyet do¤rusunun te¤et oldu¤u Z noktas›nda bulunacak, bu faktör bileflimi ile oran›ndaki bir de¤iflmeye
ba¤l› olarak sermayenin
Q2 kadar mal› flimdi en düflük maliyetle üretebilecektir. emek yerine kullan›lmas›
nedeniyle emek talebinde
meydana gelen de¤iflmedir.
KISA VE UZUN DÖNEM TALEP E⁄R‹LER‹
Ünitenin bafl›nda k›sa dönem emek talep e¤risini toplam ve marjinal ürün kav-
ramlar›ndan hareketle elde etmifltik. Bir önceki flekilden hareketle bu kez efl ürün
e¤rileri ve efl maliyet do¤rular› ile hem k›sa hem de uzun dönem emek talep
e¤rilerini elde etmemiz mümkündür. Afla¤›daki flekil flekil 3.6’daki bilgilerden
hareketle elde edilmifltir. fiekil 3.7.
fiekil 3.7’nin dikey ekse-
K›sa ve Uzun Dönem Emek Talep
ninde ücret oran›, yatay ek- Ücret Oran› (w) E¤rileri
seninde emek miktar› (L) (‹s- z y Ücret yükselmelerine iflverenlerin
tihdam) yer almaktad›r. Bafl- w1 uzun dönemde gösterdikleri tepki
daha fliddetlidir. K›sa dönemde
lang›çta ücret W0 iken istih- x emek talebi sadece ölçek etkisi
w0
dam L2’dir ve X noktas›nda sebebiyle azal›rken, uzun
bulunulmaktad›r. ‹kâme Ölçek dönemde ikâme etkisi de emek
etkisi etkisi ud
D talebinin daha fazla azalmas›na
Ücretler W0’dan W1’e kd L
DL sebep olmaktad›r.
yükseldi¤inde, firman›n bu-
L0 L1 L2 Emek Miktar› (L)
na tepkisi kademeli olacak-
t›r. Maliyetleri artan ve üre-
tim ölçe¤ini küçültmek zorunda kalan firma k›sa dönemde ölçek etkisi nedeniyle
istihdam› L2’den L1’e azalt›r.
Ancak önceki flekilden de görülece¤i gibi Y noktas› firma için maliyet minimi-
zasyonunun sa¤land›¤› faktör kombinasyonu de¤ildir. Bunun nedeni k›sa dönem-
de firman›n kulland›¤› sermaye miktar›n› de¤ifltirememesidir.
Uzun dönemde sermaye miktar›n› de¤ifltirme imkan›na kavuflan firma ikâme Uzun Dönem Emek Talep
etkisi ile fiyat› nispeten ucuz hale gelen sermaye faktörünü pahal› emek faktörü E¤risi: Hem emek, hem de
sermaye faktörleri de¤iflken
ile ikâme edecek, kullan›lan emek miktar› bir kez daha (L1’den L0’a) azalacakt›r. oldu¤unda ücret oran› ile
Yukar›daki flekil, k›sa ve uzun dönem emek talep e¤rilerini karfl›laflt›rmal› ola- firman›n istihdam düzeyi
rak incelememizi sa¤lamaktad›r. ‹ki talep e¤risi aras›ndaki temel fark k›sa dönem aras›ndaki e¤ridir.
iliflkiyi gösteren
emek talep e¤risinin ücret de¤iflimine daha az duyarl› (daha az esnek-inelastik),

uzun dönem emek talep e¤risinin ise daha duyarl› (daha esnek-elastik) olmas›d›r.
Emek talebinin ücret esnekli¤i ile ilgili 4. Ünitede bunun nedenlerini ayr›nt›l› bir
flekilde inceleyece¤iz.
K›sa dönemde emek talebinin daha az esnek olmas› ne anlama gelir? SIRA S‹ZDE
2
EMEK TALEB‹N‹ ETK‹LEYEN ÜCRET DIfiI UNSURLAR
Ürün Talebindeki De¤iflmeler

Emek talebi türetilmifl bir talep oldu¤undan ürün piyasas›nda meydana gelen de-
¤iflmeler ayn› yönde emek piyasas›na yans›yacakt›r. Örne¤in, ürün piyasas›nda
ürün arz› sabitken ürün talebinin artmas› ürün fiyatlar›n›n yükselmesine sebep
olacakt›r. Ürün fiyat›n›n yükselmesi ise marjinal geliri artt›raca¤›ndan sonuçta
eme¤in marjinal ürün geliri aratacak, emek talebi artacakt›r.
Emek talep art›fl› olarak isimlendirilen bu de¤iflme, talep e¤risinin bütün olarak
sa¤a kaymas› ile gösterilir. Yukar›daki örne¤in tersine ürüne olan talep azalm›fl ol-
sayd›, bu taktirde emek talebi de azalacak, emek talep e¤risi sola kayacakt›.
fiekil 3.8. Ücret yükselmelerine iflverenlerin

Ücret D›fl› Ücret Oran› (w) uzun dönemde gösterdi¤i tepki daha
Unsurlar›n Emek 2 0 1
fliddetlidir. K›sa dönemde emek talebi
Talebi Üzerindeki DL DL DL sadece ölçek etkisi sebebiyle azal›rken,
Etkileri
Emek talebini etk- uzun dönemde ikâme etkisi de emek
ileyen ücret d›fl› talebinin daha fazla artmas›na sebep
unsurlar talep z x y
olmaktad›r.
e¤risinin bütün
olarak sa¤a (talep
art›fl›) veya sola Verimlilik De¤iflmesi
(talep azal›fl›) kay- L0 L1 L2 Emek Miktar› (L)
Hat›rlanaca¤› gibi emek talebinin eme-
mas› ile gösterilir.
¤in marjinal ürün gelirine (MPL X MR)
eflit oldu¤u belirtilmiflti. Buna göre
emek verimlili¤indeki bir art›fl, ürün fiyatlar›ndaki düflme ile tümüyle giderilme-
di¤i taktirde, marjinal ürün gelirini de artt›racakt›r. Bu durumda emek talebi de ar-
tarak talep e¤risi flekil 3.8 de DL0’dan DL1’e kayacakt›r. Emek verimlili¤inin azal-
mas› durumunda ise mekanizma tersine isteyerek emek talep e¤risi DL0’dan DL2’ye
kayacakt›r.
‹flveren Say›s›
Piyasa emek talep e¤risi iflverenlerin bireysel taleplerinin yatay toplam› al›narak bu-
lundu¤una göre, piyasaya yeni iflverenler girerse emek talebi de buna ba¤l› olarak
artacak, emek talep e¤risi sa¤a kayacakt›r. Öte yandan ekonomik krizlere ba¤l› ola-
rak yaflanan iflaslar veya sektörün cazibesini kaybetmesi durumunda iflverenlerin sa-
y›s›n›n azalmas› emek talebini de azaltacak, emek talep e¤risi sola do¤ru kayacakt›r.
Di¤er Üretim Faktörlerinin Fiyatlar›

Sermaye, toprak ve hammadde fiyatlar›ndaki de¤iflmeler emek talep e¤risini sa¤a
veya sola kayd›rabilir. Emek ve sermaye üretimde birbirinin yerine kullan›labili-
yorsa, iki faktör aras›nda ‹kâme iliflkisi söz konusudur. Bu durumda eme¤in fiya-
t› sabitken sermayenin fiyat›ndaki bir art›fl sermaye kullan›m›n› azalt›p emek kul-
lan›m›n› artt›racakt›r. Örne¤in tar›m iflçilerinin ücreti sabitken tar›msal aletlerin fi-
yat› yükselirse tar›m iflletmeleri makine yerine iflgücü kullanmay› tercih edebile-
cekler,emek talep e¤risi sa¤a do¤ru kayacakt›r.
Öte yandan emek ile sermaye aras›nda tamamlay›c›l›k iliflkisi de olabilmekte,
üretimde bu iki faktör birlikte kullan›labilmektedir. Bu durumda-eme¤in ücreti sa-
bitken-sermaye fiyat›nda meydana gelen bir düflüfl emek talebini artt›r›rken, ser-
mayenin fiyat›n›n yükselmesi emek talebini azaltacakt›r. Örne¤in bilgisayar fiyat-
lar› ucuzlarsa bilgisayar talebi artaca¤›ndan, bilgisayar operatörlerine olan talep de
artacak, talep e¤risi sa¤a do¤ru kayacakt›r.
SIRA S‹ZDE Vinç fiyatlar›n›n artmas› acaba vinç operatörü talebini nas›l etkiler?
3
Özet

AMAÇ
K›sa dönemde bir iflveren kaç iflçi çal›flt›raca¤›na
AMAÇ
K›sa ve uzun dönem emek talep e¤rileri aras›nda-
1 nas›l karar verir? 4 ki fark nedir?
• Firmalar k›sa dönemde kaç iflçi çal›flt›racaklar›na • K›sa ve uzun dönem emek talep e¤rileri aras›nda
marjinal karar alma kural› ile karar verirler. Bu esneklik fark› vard›r.
karar› verirken ifle alacaklar› son iflçinin firmaya • K›sa dönemde emek talep e¤risi daha az esnek
sa¤lad›¤› getiri ile maliyetini karfl›laflt›r›rlar. (inelastik), uzun dönemde ise daha az esnektir
• Marjinal iflçinin maliyeti ile getirisi aras›nda getirisi (elastik).
lehine ihmal edilebilecek kadar küçük bir fark da- • Bunun nedeni ücret yükseldi¤inde k›sa dönemde
hi olsa kâr›n› azamilefltirmek isteyen iflveren o iflçi- emek talebi sadece ölçek etkisi sebebiyle azal›r-
yi ifle alacakt›r. ken, uzun dönemde ikâme etkisinin de devreye gi-
• Bu nedenle denge istihdam kural› istihdam›n iflçi- rerek emek talebinin daha fazla azalmas›na neden
nin maliyeti (W) ile getirisinin (marjinal ürün geli- olmas›d›r.
ri) birbirine eflit oldu¤u düzeyde yap›lmas› olarak
kabul edilir.
AMAÇ Emek talebini etkileyen ücret d›fl› unsurlar nelerdir?
5
• Emek talep e¤risi, ücret oran› ile talep edilen emek

AMAÇ
Piyasa emek talep e¤risi nas›l elde edilir ve flekli
miktar› aras›ndaki iliflkiyi gösterir. Oysa emek tale-
2 nas›ld›r?
binin tek belirleyicisi ücret oran› de¤ildir, baflka
• Piyasa iflverenlerden olufltu¤una göre piyasa emek
unsurlar da bu konuda etkilidir.
talep e¤risi firmalar›n bireysel talep e¤rilerinin top-
• Ürün talebindeki, verimlilikteki, iflveren say›s›nda-
lanmas› ile elde edilir ve negatif e¤imlidir.
ki de¤iflmeler ile di¤er üretim faktörlerinin fiyatlar›
• Piyasa emek talep e¤risi elde edilirken emek tale-
emek talebini etkileyen ücret d›fl› unsurlar aras›nda
bini etkileyen ücret d›fl›ndaki unsurlar sabit kabul
say›labilir.
edilir.
• Bu unsurlardaki de¤iflmeler emek talebini artt›r›-
• Buna göre ücret oran›nda meydana gelen de¤ifl-
yorsa e¤rinin bir bütün olarak sa¤a, azalt›yorsa so-
meler talep e¤risi üzerinde sola veya sa¤a hareket-
la kaymas› ile gösterilir.
le gösterilir ve emek talep miktar›n›n azalmas› ve-
ya artmas› olarak isimlendirilir.

AMAÇ Uzun dönemde emek talep e¤risi nas›l elde edilir?
3
• K›sa dönemde sermaye faktörünün sabit, sadece
emek faktörünün de¤iflken olmas›na karfl›l›k, uzun
dönemde firmalar sermaye faktörünü de artt›rabil-
me imkan›na sahiptirler.
• Firmalar›n uzun dönemde emek ve sermaye fak-
törlerinden ne kadar kullanaca¤›, (a) üretimde bu
iki faktörün birbiri yerine kullan›l›p kullan›lmaya-
ca¤›na (b) faktörlerin nispi fiyatlar›na ba¤l›d›r.
• Uzun dönemde firman›n denge faktör kullan›m
miktarlar› efl-ürün e¤risinin efl maliyet do¤rusuna
te¤et oldu¤u noktada belirlenir. Denge bir kez tes-
pit edildi¤inde, ücret oran›n› yükselterek bunun
nas›l de¤iflece¤i analiz edilebilir. Bu analiz sonuçta
uzun dönem emek talep e¤risinin elde edilmesini
sa¤layacakt›r.
Kendimizi S›nayal›m 6. Ölçek ve ikâme etkileri ile ilgili afla¤›daki ifadelerden

1. Afla¤›dakilerden hangisi k›sa dönem emek talep e¤risi hangisi do¤rudur?
a. K›sa dönemde sadece ikâme etkisi vard›r.
elde edilirken yap›lan varsay›mlardan biri de¤ildir?
b. Uzun dönemde sadece ölçek etkisi vard›r.
a. Firmalar kâr maksimizasyoncusudur. c. K›sa dönemde hem ikâme etkisi hem de ölçek et-
b. ‹flgücü heterojendir (birbirine benzemez). kisi vard›r.
c. Firmalar ürün ve emek piyasas›nda tam rekabetçidir. d. Uzun dönemde hem ikâme etkisi hem de ölçek
d. Emek maliyeti ücretten oluflur. etkisi vard›r.
e. Üretim için sadece emek ve sermaye kullan›l›r. e. Hiçbiri.
2. Afla¤›dakilerden hangisi herhangi bir eylemi yapmak- 7. Afla¤›dakilerden hangisi eflürün e¤rilerinin özellikle-
la elde edilecek getiri ve maliyetin karfl›laflt›r›lmas› esas›- rinden biridir?
na dayan›r? a. Pozitif e¤imlidir.
a. Kâr maksimizasyonu b. E¤iminin faktör fiyatlar›n›n oran›na eflitdir.
b. Azalan verimler c. Orijinden uzaklaflt›kça daha yüksek fayda düzeyi-
c. Marjinal karar alma kural› ni gösterir.
d. Marjinal ürün geliri d. Önceleri artan, sonralar› azalan bir h›zda artar.
e. Artan maliyetler kanunu e. Orijinden bak›ld›¤›nda d›fl bükeydir.
3. Emek piyasas›nda tam rekabetçi bir firman›n ücret ora- 8. Eme¤in fiyat› sabitken sermayenin fiyat› ucuzlarsa efl
n› ile ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤rudur? maliyet do¤rusu nas›l etkilenir?
a. Emek miktar› artt›kça artar. a. Sabit kal›r, de¤iflmez.
b. Emek miktar› artt›kça azal›r. b. Orijinden yukar›ya paralel bir flekilde kayar.
c. Toplam ürün artt›kça azal›r. c. Orijine yak›nlaflarak paralel bir flekilde kayar.
d. Toplam ürün artt›kça artar. d. Daha dikleflir.
e. Sabittir. e. Daha yat›klafl›r.
4. Afla¤›dakilerden hangisi k›sa dönemde firman›n kâr›n› 9. Ücret oran›nda meydana gelen bir yükselme emek ta-
azamilefltiren denge istihdam kural›d›r? lebi üzerinde nas›l bir etki yarat›r?
a. MRPL=W a. Talep e¤risi bütün olarak sa¤a kayar.
b. W/P<MPL b. Talep e¤risi bütün olarak sola kayar.
c. MRPL<W c. Talep e¤risi üzerinde yukar›ya do¤ru hareket eder.
d. PxMPL>W d. Talep e¤risi üzerinde afla¤›ya do¤ru hareket eder.
e. MRPL<W/P e. Hiçbiri.
5. Emek ile sermaye faktörleri aras›nda ikâme imkanlar›- 10. Sermaye miktar› sabitken istihdam art›nca toplam üre-
n› gösteren e¤rilere ne ad verilir? tim nas›l bir seyir izler?
a. Efl Maliyet do¤rular› a. Sabittir, de¤iflmez.
b. Farks›zl›k e¤rileri b. Sürekli olarak azalan bir seyir izler.
c. Bütçe k›s›t› c. Sürekli olarak artar.
d. Efl Ürün E¤rileri d. Önce artan, sonra azalan oranlarda artar ve mak-
e. Marjinal Ürün Geliri E¤risi simuma ulafl›r.
e. Hiçbiri.
Yaflam›n ‹çinden Yararlan›lan Kaynaklar
“ ABD’de iflten ç›karmalara devam: Amex, 7.500

kifliye ‘teflekkür etti’*
Mali hizmetler firmas› American Express 8.500, elektronik
Biçerli, M.K. (2000). Çal›flma Ekonomisi, ‹stanbul, Beta
Bas›m Yay›m, s.71-131.
Kaufman, B. E.(1989). The Economics Of Labor Mar-
kets And Labor Relations, Second Edition, Chicago,
devi Applied Materials 1.700 kifli ç›karaca¤›n› bildirdi.
The Dryden Press.s.145-225.
13 Aral›k-Amerikan flirketleri yo¤un biçimde iflter ç›kar- Ehrenberg, R. G; Smith, R. (2000). Modern Labor Eco-
malar› sürdürüyor. Son olarak American Express ve App- nomics: Theory And Public Policy, 7th Edition, New
lied Materials toplam 8.200 kifliyi ç›karacaklar›n› aç›klad›. York, Addison-Wesley, s.62-68.
Mali hizmetler firmas› American Express, yar›s›ndan fazla-
s› seyahat biriminden olmak üzere, 6 bin 500 çal›flan›n›
daha iflten ç›kar›yor. 11 Eylül’ün ard›ndan seyahat tale-
binin düflmesiyle zor duruma düflen American Express,
bu y›l daha önce 7 bin 700 kifliyi iflten ç›karm›flt›.
Ekonomideki durgunluk nedeniyle, flirketin kredi kart›
faaliyetleri de yavafllam›fl durumda. Para yönetimi faali-
yetleri de bulunan American Express, borsadaki de¤er
kayb›ndan da olumsuz etkilendi.
Dünyan›n en büyük yonga ekipman› üreticisi Applied
Materials da, iflgücünü yüzde 10 k›sarak 1.700 çal›flan›n›
iflten ç›karmay› planl›yor. Applied Materials, ekonomik
durgunlu¤a ra¤men, flimdiye dek iflgücü k›sma yoluna
gitmede istekli olmam›flt›.
Çünkü 1998 y›l›nda talep azalmas› nedeniyle iflgücü k›san
Applied Materials, daha sonra artan talebi karfl›lamakta
zorlanm›flt›.
*Bu yaz› http://www.ntvmsnbc.com/news/124588.asp in-
ternet adresinden al›nm›flt›r.
”

1. b Ayr›nt›l› bilgi için “Marjinal Karar Alma Kural›” S›ra Sizde 1
konusuna bak›n›z. Üretim için ayr›lan bütçe ve sermayenin fiyat› sabitken
2. c Ayr›nt›l› bilgi için “Marjinal Karar Alma Kural›” ücret oran›n›n yükselmesi efl maliyet do¤rusunun diklefl-
konusuna bak›n›z. mesine neden olacakt›r. Bu durumda E ve r sabit oldu-
3. e Ayr›nt›l› bilgi için “Marjinal Karar Alma Kural›”
¤undan paran›n tamam› ile sat›n al›nabilecek sermaye
konusuna bak›n›z.
miktar› de¤iflmeyecek (E/r), ancak ücret oran›n›n artmas›
4. a Ayr›nt›l› bilgi için “K›sa Dönemde Denge ‹stih-
paran›n tamam› ile çal›flt›r›labilecek iflçi say›s›n› (E/w)
dam Düzeyinin Belirlenmesi” konusuna bak›n›z.
5. d Ayr›nt›l› bilgi için “Faktörler Aras› ‹kâme: Efl azaltacakt›r.
Ürün E¤rileri” konusuna bak›n›z.
6. d Ayr›nt›l› bilgi için “Uzun Dönemde Ücret De- S›ra Sizde 2
¤iflimi” konusuna bak›n›z. Emek talebinin ücret esnekli¤i emek talebinin ücret de¤i-
7. e Ayr›nt›l› bilgi için “Faktörler Aras› ‹kâme: Efl flimine karfl› ne oranda duyarl› oldu¤unun göstergesidir.
Ürün E¤rileri” konusuna bak›n›z. Buna göre emek talebi ücret de¤iflimine k›sa dönemde
8. d Ayr›nt›l› bilgi için “Faktör Fiyatlar›: Efl Maliyet daha az duyarl›, uzun dönemde ise daha fazla duyarl›d›r.
Do¤rular›” konusuna bak›n›z. K›sa dönemde emek yerine sermaye kullanmak mümkün
9. c Ayr›nt›l› bilgi için “Piyasa Emek Talep E¤risi” olmad›¤›ndan ücretler yükseldi¤inde iflverenler çal›flt›kla-
r› iflçi say›s›n› azaltacaklar, ancak bu azalma s›n›rl› oran-
10. d Ayr›nt›l› bilgi için “Marjinal Karar Alma Kural›”
da kalacakt›r.
S›ra Sizde 3
Vinç ile vinç operatörü birbirlerini tamamlayan iki faktör-
dür. Vinç fiyatlar› artt›¤›nda vinç kullanan firmalar vinç ta-
leplerini k›sacaklard›r. Uzun dönemde vinç talebinin azal-
mas› do¤al olarak vinç operatörlerine olan talebi de azal-
tacak, vinç operatörleri talep e¤risi sola do¤ru kayacakt›r.
47
Emek Talep
Esnekli¤i 4
‹ktisat bilimini küçümseme e¤iliminde olanlar biraz da arz ve talebin bu bilimin
iki ana damar›n› oluflturmas›ndan hareketle; “E¤er bir papa¤ana arz ve talep ke-
limesini ezberletmiflseniz onu yar› yar›ya iktisatç› yapm›fls›n›z demektir” esprisini
yaparlar. Tabiiki bu çok yüzeysel bir de¤erlendirmedir ve bir mal›n/faktörün fiya-
t› yükseldi¤inde arz›n›n art›p, talebinin azalacak olmas›n› bilmek asla yeterli de-
¤ildir. Burada arz ve talep de¤iflmelerinin ne kadar olaca¤›n› da bilmek gerek-
mektedir. Konuya emek talebi aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, eme¤in fiyat› olan ücret
yükseldi¤inde istihdam›n ne kadar azalaca¤› iflverenlerin, iflçi örgütlerinin ve ka-
munun bilmek durumunda oldu¤u önemli bir husustur. Emek talebinin ücret de-
¤iflmelerine karfl› duyarl›l›¤›n›n derecesi firmalar›n maliyetlerinden istihdam ve
iflsizli¤e, sendikalar›n pazarl›k güçlerinin ne olaca¤›na kadar pek çok konuda be-
lirleyici faktördür. Bu ünitede söz konusu duyarl›l›¤›n nas›l ölçüldü¤ü ve nelere
ba¤l› oldu¤u incelenecektir.
Amaçlar›m›z
cerilere sahip olacaks›n›z.
Emek talebinin ücret de¤iflmelerine karfl› duyarl›l›¤› nas›l ölçülür?
Ücret yükselmeleri hangi durumlarda, iflverenin toplam maliyetlerini nas›l
etkiler?
Emek talebinin esnek olup olmamas› hangi unsurlara ba¤l›d›r?
DECODE 200 ‹flçiyi ‹flten Ç›kard›: Araflt›rma-Gelifltirme

Çal›flmalar›nda Otomasyon*
NEW YORK, 27 Eylül 2002
DECODE Genetik Firmas› bugün yapt›¤› bir aç›klama ile pozitif nakit ak›fl›n› sa¤-
lamak amac›yla önümüzdeki y›l genetik araflt›rmac›lar›n›n %30’una karfl›l›k ge-
len 200 kifliyi iflten ç›karaca¤›n› bildirmifltir. Firma, bunun genetik araflt›rmalar›-
n›n devam edebilmesi için zorunlu olan otomasyon sürecinin (insan gücü yerine
sermaye ekipman› kullan›lmas›) bir parças› oldu¤unu belirtti. Bu de¤ifliklik sonu-
cunda firman›n dünya çap›nda çal›flanlar›n›n say›s› 650’den 450’ye inecek.
DECODE’nin 20 ülkede personeli bulunmakta.Firman›n fiikago’daki ofisinde ça-
l›flan 75-80 Amerikal› çal›flana bas›n aç›klamas› yap›lmadan önce iflten ç›kara-
caklar› sözlü olarak duyuruldu. Firman›n en üst düzey yöneticisi olan Kari Ste-
fansson “araflt›rma-gelifltirme faaliyetlerini finanse eden hisse senedi piyasalar›-
n›n kapanmas› ile birlikte DECODE’ nin ayakta kalabilmesi için bunun d›fl›nda
bir tercihlerinin kalmad›¤›n›” belirtti. Mr.Stefansson ayr›ca flirketin 2004 y›l› iti-
bariyle bafla bafl noktas›na gelece¤inin planlanmas›na karfl›l›k, mevcut ekonomik
koflullar›n bunu erkene çekti¤ini, firman›n bu durumu daha güçlü bir flirket olufl-
turmak için bir f›rsat olarak kabul etti¤ini belirtti.
* Bu okuma parças› http://www.genomeweb.com/articles/view-article.asp?Artic-
le=200292795740 internet adresinden al›nm›flt›r.
Anahtar Kavramlar
• Emek talebinin ücret esnekli¤i • Toplam ücret ödemesi
• Emek talebinin çapraz ücret esnekli¤i • Marshall-Hicks türetilmifl talep kanunlar›
‹çindekiler
• EMEK TALEB‹N‹N ÜCRET ESNEKL‹⁄‹
• EMEK TALEP ESNEKL‹K TÜRLER‹
• B‹R TALEP E⁄R‹S‹ ÜZER‹NDE FARKLI ESNEKL‹K DE⁄ERLER‹
• EMEK TALEP ESNEKL‹⁄‹-TOPLAM ÜCRET ÖDEMES‹ ‹L‹fiK‹S‹
• EMEK TALEB‹N‹N ÇAPRAZ ÜCRET ESNEKL‹⁄‹
• EMEK TALEP ESNEKL‹⁄‹N‹ ETK‹LEYEN UNSURLAR
• Ürün Talebi
• Emek Maliyetinin Toplam Maliyet ‹çindeki Pay›
• Di¤er Üretim Faktörlerinin ‹kâme Edilebilirli¤i
• Di¤er Üretim Faktörlerinin Arz Esnekli¤i
Ünite 4 - Emek Talep Esnekli¤i 49
G‹R‹fi
K›sa ve uzun dönem emek talebinin incelendi¤i önceki ünitede ücret de¤iflimine
karfl› k›sa dönemde emek talebinin fazla duyarl› olmamas›na karfl›l›k, uzun dö-
nemde daha duyarl› oldu¤u, bu durumun talep esnekli¤inin farkl›l›¤›ndan kay-
nakland›¤› belirtilmiflti. Emek talebinin ücret de¤iflmelerine karfl› duyarl›l›¤›n›n
göstergesi olan emek talep esnekli¤i gerek iflçiler, gerekse iflverenler ve hükümet-
lerin göz önünde bulundurduklar› önemli bir kavramd›r. Örne¤in hükümetin as-
gari ücrette yapaca¤› bir art›fl›n veya sendikalar›n yüksek ücret taleplerinin istih-
damda ne kadarl›k bir azalmaya neden olaca¤› ancak emek talep esnekli¤i bilin-
di¤inde hesaplanabilir.
Emek talep esnekli¤inin çeflitli yönlerden incelenece¤i bu ünitede öncelikle
emek talebinin ücret esnekli¤inin nas›l hesapland›¤›, esnek türleri ve emek talep
e¤risinin esnekli¤i ile ilgili özellikler incelenecektir. Ünitede daha sonra emek ta-
lebinin baflka faktörlerin fiyatlar›ndaki de¤iflmelere duyarl›l›¤›n› ölçen çapraz üc-
ret esnekli¤i kavram› ile emek talep esnekli¤ini etkileyen unsurlar›n neler oldu¤u
analiz edilecektir.
EMEK TALEB‹N‹N ÜCRET ESNEKL‹⁄‹

Önceki ünitede elde etti¤imiz emek talep e¤risi, ücretler artt›¤›nda istihdam›n aza-
laca¤›n› (veya tersi) gösterir flekilde negatif e¤imli bir e¤riydi. Ücret oran› ile istih-
dam düzeyi aras›nda ki iliflkinin yönü bilinmekle birlikte; firmalar›n, iktisatç›lar›n
ve politika üreten kiflilerin istihdam düzeyinin ücret art›fllar›na göre ne derece
hassas oldu¤unu bilmeleri gerekmektedir. Bu bilgiyi bize afla¤›daki eflitlikle gös-
terilen emek talebinin ücret esnekli¤i verir. Emek Talebinin Ücret
Esnekli¤i (Ed): ‹stihdam›n
ücret de¤iflmelerine ne
Ed = Talep edilen emek miktar›ndaki oransal de¤iflim ölçüde duyarl› oldu¤unun
Ücret oran›ndaki oransal de¤iflim göstergesidir. ‹stihdamdaki
oransal de¤iflmenin ücrette-
Ücret oran› ile istihdam düzeyi ters iliflkili oldu¤u için esnekli¤in iflaretinin ne- ki oransal de¤iflmeye bölün-
mesi ile bulunur.
gatif olmas› gerekir. Ancak pratikte kolayl›k sa¤lamak amac›yla negatif iflaretin
gözard› edildi¤i veya yukar›daki formülün bafl›na eksi iflareti konularak esneklik
de¤erinin pozitif de¤er almas›n›n sa¤land›¤› görülmektedir.
‹ktisada Girifl dersinin talep esnekli¤i ile ilgili konusunda talebin nokta ve yay
esnekli¤i hakk›nda size aktar›lan bilgiler bu ünite için de geçerlilik tafl›maktad›r.
Emek talebinin ücret esnekli¤inin hesaplanmas›nda tersine çevrilebilirlik problemi
ortaya ç›kmaktad›r.
Örne¤in ücretin 50 milyon TL’ dan 100 milyon TL’ na yükselmesi oransal an-
lamda %100’lük bir art›flken, 100 milyon TL’ dan 50 milyon TL’ na düflmesi sade-
ce %50’lik bir düflüfltür. Bu nedenle iktisatç›lar ücret esneklik katsay›s›n› hesaplar-
ken iki ücretin ve iki miktar›n (bafllang›ç de¤eri ve yeni de¤er) ortalama de¤erini
kullan›rlar. Yukar›daki örnek aç›s›ndan söylemek gerekirse, ücretin 100 milyon
TL’ dan 50 milyon TL’ na düflmesi ve 50 milyon TL’ dan 100 milyon TL’ na yük-
selmesi durumlar› ücretin %66,6 oran›nda de¤iflmesi olarak kabul edilir. Bu du-
rumda emek talep esnekli¤ini afla¤›daki flekilde yazmam›z gerekmektedir.
DL
L1 + L2
Ed =
DW
W1 + W2 / 2
EMEK TALEP ÜCRET ESNEKL‹K TÜRLER‹

Emek talebinin ücret esnekli¤ini afla¤›daki flekilde gösterildi¤i gibi befl türde s›n›f-
land›rmak mümkündür.
fiekil 4.1.
Çeflitli Emek Talep
Esneklikleri Ücret Oran› (W) Ücret Oran› (W)
Emek talebi ücret Ed = 0
de¤iflmelerine duyarl› Z Y
de¤ilse s›f›r esnek, ikizke- W1
nar hiperbol fleklinde ise
birim esnektir. Emek talebi Ed = • X
W0
sadece bir ücret düzeyinde
yap›l›yorsa talep e¤risi son- D2 Ed>1
suz esnekliktedir. Ayn› Ed = 1 D1 Ed<1
noktadan geçen iki emek
talep e¤risinden yat›k olan› Emek Miktar› (L) L0 L1 L2 Emek Miktar› (L)
esnek, dik olan› esnek
olmayan talebi gösterir.
fiimdi bu esneklik türlerini k›saca inceleyelim.

1. Ed=0 E¤er ücret oran›ndaki bir art›fl emek talebini hiç etkilemiyorsa, emek
talep esnekli¤i “0” olacakt›r. Bu durumda emek talep e¤risi yukar›daki fleklin (a)
k›sm›nda gösterildi¤i gibi tam olarak inelastiktir.
2. Ed<1 Talep esnekli¤i birden küçük, fakat s›f›rdan büyükse, bu durumda es-
nek olmayan talep söz konusudur. Buna göre ücret oran›ndaki yükselme veya
düflüfller istihdamda oransal olarak daha küçük de¤iflmelere neden olmaktad›r.
Örne¤in e¤er ücretler %10 azal›rken emek talebi %5 artarsa Ed=0.05/0.10=0.5 ola-
cakt›r. Esnek olmayan emek talep e¤risi emek talebinin emek maliyetine karfl› nis-
peten hassas olmad›¤›n› ifade eder. Bunu fleklin (B) k›sm›nda görebiliriz.
3. Ed=1 E¤er emek talebindeki % de¤iflim ücretteki % de¤iflime tam olarak
eflitse, Ed=1 olacakt›r. fieklin (A) k›sm›nda gösterilen ikizkenar hiperbol fleklinde-
ki böyle bir talep e¤risine Birim Esnek Talep E¤risi denilir.
4. Ed>1 E¤er emek talebindeki % de¤iflim ücret oran›ndaki % de¤iflimden bü-
yük olursa, talep esnekli¤i birden büyük olacakt›r. Bu tür bir talebe esnek talep
denilir. Esnek talep, emek talebinin ücret oranlar›na karfl› yüksek derecede duyar-
l› oldu¤unu ifade eder. Bunu fleklin (B) k›sm›nda yat›k talep e¤risi olarak görebi-
liriz.
5. Ed=• E¤er firma cari ücret düzeyinde bütün iflçileri istihdam etmeye istekli
fakat bu ücretin üzerinde hiçbir iflçi istihdam etmeyecekse, Tam Esnek (tam elas-
tik) talep söz konusudur. Tam esnek talep afla¤›daki fleklin (A) k›sm›nda eksene
paralel do¤ru olarak gösterilmifltir.
B‹R TALEP E⁄R‹S‹ ÜZER‹NDE FARKLI ESNEKL‹K DE⁄ERLER‹

fiekil 4.1’in (B) k›sm›nda ayn› noktadan geçen iki talep e¤risinden dik olan› için
inelastik (esnek olmayan), yat›k olan› için ise elastik (esnek) emek talep e¤risi de-
nilmiflti. Her iki e¤rinin de kesiflti¤i X noktas›n› bafllang›ç noktas› olarak al›rsak
(W0 ücret düzeyi ve L0 istihdam düzeyi), ücret W1’e yükseldi¤inde DL1 talep e¤-
risinde X noktas›ndan Y noktas›na gelinecek istihdam L2-L1 kadar (D1) azalacak-
t›r. Öte yandan ayn› ücret de¤iflimi DL2 talep e¤risi söz konusu oldu¤unda X nok-
tas›ndan Z’ ye harekete neden olacak, istihdam L2’den L0’a (D2) azalacakt›r. Ayn›
miktarda ücret de¤iflimine DL1 emek talep e¤risinde daha az, DL2 emek talep e¤-
risinde ise daha fazla duyarl›l›k gösterildi¤i için DL1 esnek olmayan, DL2 esnek ta-
lep olarak isimlendirilmifltir.
Ancak iki talep e¤risi aras›nda esnek-esnek olmayan ay›r›m›n› yaparken, gerek
iktisada girifl gerekse iktisat teorisi derslerinden bildi¤imiz bir gerçe¤in burada da
geçerli oldu¤unu belirtmemiz gerekmektedir: Emek talep e¤risinin her noktas›n›n
esneklik de¤eri ayn› de¤ildir ve e¤ri hem esnek hem de esnek olmayan k›s›mlara
sahiptir. Bu durumu afla¤›daki flekil üzerinde gösterebiliriz.
fiekil 4.2.
Ücret Oran› (w) Talep E¤risi Üzerinde Farkl› Esneklik Noktalar›
Bir emek talep e¤risinin her noktas›n›n esneklik
de¤eri farkl›d›r. E¤rinin orta noktas›nda talep
ESNEK (ELAST‹K) Ed>1
90 esnekli¤i bire eflitken, bunun üstünde birden
A büyük, alt›nda ise birden küçük de¤erdedir.
80
B fiekil 4.2’deki gibi do¤rusal bir emek talep
70 Ed=1
60 e¤risinin özelli¤i, e¤ri boyunca her noktada
50 ücretlerdeki bir birim de¤iflmenin istihdamda da
ESNEK DE⁄‹L bir birim olarak ayn› miktar de¤iflmeye neden
40 (‹NELAST‹K) Ed<1
30 olmas›d›r. Örne¤in, flekilde ücretlerde her 10 bir-
20 A imlik (TL) azalma, istihdam› da 10 birim
B artt›rmaktad›r. Bununla birlikte e¤ri boyunca
10
birim olarak ayn› de¤iflmelerin olmas›
10 20 30 40 50 60 70 80 90 Emek Miktar› (L) de¤iflmelerin oransal olarak ayn› oldu¤unu
göstermez.
fiekil 4.2’deki gibi do¤rusal bir emek talep e¤risinin özelli¤i, e¤ri boyunca her
noktada ücretlerdeki bir birim de¤iflmenin istihdamda da bir birim olarak ayn›
miktarda de¤iflmeye neden olmas›d›r. fiekilde ücretlerde her 10 birimlik (TL) azal-
ma istihdam› da 10 birim artt›rmaktad›r. Bununla birlikte e¤ri boyunca birim ola-
rak ayn› de¤iflmelerin olmas› de¤iflmelerin oransal olarak ayn› oldu¤unu göster-
mez. Örne¤in ücret 80 TL’den 70 TL’ na düflerse (A’ dan B’ ye hareket), istihdam
20 iflçiden 30 iflçiye yükselir. Ed=%DL/%DW=%50 / %12.5 = 4 oldu¤undan emek
talep e¤risinin üst taraflar›nda talebin ücret esnekli¤inin bir hayli yüksek oldu¤u
görülmektedir.
Öte yandan ücret 20 TL ile bafllay›p 10 TL’ na inerse (C’den D’ ye hareket) is-
tihdam 80 iflçiden 90 iflçiye ç›kmaktad›r. Bu durumda emek talep esnekli¤i E d=
%DL / %DW = %12.5 / %50 = 0.25 (%2.5) olarak hesaplan›r. Görüldü¤ü gibi e¤ri-
nin alt k›s›mlar› esnek olmayan talep özelli¤i tafl›maktad›r.
Do¤rusal bir talep e¤risinin e¤imi her noktada ayn› iken, ayn› miktar ücret de-
¤iflimine karfl›l›k e¤rinin ortas› birim esnek, üst k›sm› elastik alt k›sm› ise inelas-
tiktir. Bunun nedeni e¤imin mutlak de¤er, esnekli¤in ise oransal (yüzde) de¤iflim-
lere göre hesaplanmas›d›r. Ücret 80 TL iken 10 TL’l›k bir düflme oransal olarak kü-
çük bir düflüfl iken (%12.5), ücret 20 TL iken 10 TL’l›k bir düflme oransal olarak
büyük bir yüzdeyi (%50)göstermektedir.
Emek talep e¤risinin ücret esneklik de¤erinin her noktada farkl› oldu¤una ilifl-
kin bu aç›klamalardan sonra gösterim kolayl›¤› aç›s›ndan ayn› noktadan geçen iki
talep e¤risinden dik olan›n›n esnek yat›k olan›n›n esnek olmayan talebi ifade ede-
ceklerini kabul etmek emek talep teorisi ile çeliflmeyecektir.
EMEK TALEP ESNEKL‹⁄‹-TOPLAM ÜCRET ÖDEMES‹

‹L‹fiK‹S‹
Emek talebinin ücret esnekli¤i iflçi-iflveren ücret pazarl›¤›nda taraflar›n bilmeleri
gereken önemli bir bilgidir. Emek talep teorisine göre ücretler yükseldi¤inde ta-
lep e¤risinin negatif e¤imli olmas› sebebiyle istihdam›n azalaca¤› bellidir. Ancak
ücret yükselmesinin iflverenin iflçilerine yapt›¤› toplam ödemelerini artt›r›p azalta-
ca¤› emek talebinin ücret esnekli¤ine ba¤l›d›r.
Toplam Ücret Ödemesi:
Firmalar›n veri bir ücret Toplam ücret ödemesi, iflverenin iflçilerine yapt›¤› ücret ödemelerinin topla-
oran›nda iflgücü için m›d›r ve ücret oran› ile emek miktar› çarp›larak bulunur.(W x L) fiekilsel olarak
yapt›klar› toplam ödemeleri
gösterir. Ücret oran› ile iflçi toplam ücret ödemesi talep e¤risi üzerinde seçilen herhangi bir noktan›n alt›nda
say›s› çarp›larak elde edilir.
kalan aland›r. Toplam ücret ödemeleri ile esneklik aras›nda nas›l bir iliflki bulun-
du¤unu afla¤›daki flekil yard›m›yla inceleyebiliriz.
fiekil 4.3. Ünitenin bafl›nda aktar›lan bilgile-

Esneklik-Toplam Ücret re dayanarak flekil 4.3’teki emek talep
Ödemesi ‹liflkisi Ücret Oran› (W)
e¤rilerinden DL1’in esnek, DL2’nin ise
Toplam ücret ödemesi
emek talep e¤risi Y Z esnek olmayan talebi gösterdi¤ini söy-
15
üzerinde seçilen bir leyebiliriz. X noktas› her iki talep e¤-
noktan›n alt›nda kalan X risinin de ortak noktas› oldu¤una gö-
aland›r. Ücret oran› ile 10
toplam ücret ödemesi re, bafllang›çtaki toplam ücret ödeme-
emek talebi esnekse ters DL 1 si TÜO1=10x8=80 TL’ d›r.
yönde, esnek de¤ilse DL2 Ücret 15 TL’ s›na yükseldi¤inde es-
ayn› yönde de¤iflecektir. 3 7 8 Emek Miktar› nek olmayan emek talep e¤risine gö-
re talep miktar› 7’ye düflerken (Z nok-

tas›), esnek emek talep e¤risine göre
talep miktar› 3’e düflmektedir (Y noktas›). fiimdi yeni ücret oran›nda gelinen bu
noktalar› bafllang›ç noktas› (X noktas›) ile karfl›laflt›rarak esneklik ile toplam ücret
ödemesi aras›ndaki iliflkiyi belirleyebiliriz.
Esnek Talep E¤risi için (DL1) Esnek Olmayan Talep için (DL2)
TÜO1=10x8=80TL (X noktas›) TÜO1=10x8=80TL (X noktas›)
TÜO2=15x3=45TL (Y noktas›) TÜO2=15x7=105TL (Z noktas›)
Buna göre ücret yükseldi¤i zaman; esnek olmayan emek talebi e¤risi söz ko-
nusu oldu¤unda istihdam ücret yükselmesini dengeleyecek ölçüde azalamam›fl,
bu yüzden toplam ücret ödemesi artm›flt›r. Öte yandan emek talebi esnek oldu-
¤unda, ücret yükselmesine ba¤l› olarak istihdam önemli ölçüde azald›¤›ndan top-
lam ücret ödemesi azalm›flt›r.
Buradan hareketle afla¤›daki genellemeleri yapmam›z mümkündür.
Genelleme 1: Emek talebi esnekse ücret oran›ndaki bir de¤ifliklik toplam ücret
ödemesinin ters yönde hareketine neden olur. Yani W≠ ise TÜOØ veya WØ ise TÜO≠
Genelleme 2: Emek talebi esnek de¤ilse ücret oran›ndaki bir de¤ifliklik toplam
ücret ödemesinin de ayn› yönde de¤iflmesine neden olur. Yani W≠ ise TÜO≠ ve-
ya WØ ise TÜOØ
SIRA S‹ZDE A sendikas›n›n karfl› karfl›ya oldu¤u emek talep e¤risine göre; ücret saat bafl› 4 TL’dan 5
1 TL’na yükseldi¤inde istihdam 30 kifliden 15 kifliye düflüyorken, B sendikas›n›n karfl› karfl›ya
oldu¤u emek talep e¤risine göre ücret saat bafl› 6 TL’dan 5 TL’na indi¤inde istihdam 40 kifli-
den 44 kifliye art›yorsa hangi sendika üyeleri toplam gelirlerini artt›rmakta daha baflar›l›d›r?
EMEK TALEB‹N‹N ÇAPRAZ ÜCRET ESNEKL‹⁄‹

Emek talebinin ücret esnekli¤i ve türetilmifl talep kanunlar›na yönelik bu aç›kla- Emek Talebinin Çapraz
malardan sonra, esneklikle ilgili son olarak emek talebinin di¤er faktörlerin fiya- Ücret Esnekli¤i: Emek
talebinin di¤er üretim fak-
t›ndaki de¤iflmelere ne ölçüde ba¤l› oldu¤unu gösteren emek talebinin çapraz törlerinin fiyatlar›ndaki
ücret esnekli¤inin incelenmesi, sizlerin emek talebi ile ilgili eksik bilgilerinizin de¤iflmelere ne ölçüde
duyarl› oldu¤unun gösterge-
tamamlanmas›n› sa¤layacakt›r. sidir.
Firmalar çeflitli türde emek ve sermaye istihdam ettiklerinden, herhangi bir tü-
rün talebi di¤erinin fiyat›ndaki de¤iflmelerden etkilenebilecektir. Örne¤in, maran-
gozlar›n ücreti yükseldi¤inde daha çok kifli betonarme veya tafl evleri tercih eder
hale gelecek, bu durumda duvar iflçilerinin talebi artabilecektir. Öte yandan, ma-
rangozlar›n ücretlerindeki art›fl ekonominin genelinde konut yap›m›n› azaltabile-
cek, buna ba¤l› olarak örne¤in tesisatç›lar›n talebi azalabilecektir. Nihayet, serma-
ye fiyat›ndaki de¤iflmeler, burada inceledi¤imiz üç tür eme¤e olan talebin artma-
s›na veya azalmas›na neden olabilecektir.
Faktörlerin talebi aras›ndaki bu karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k, talebin çapraz ücret esnek-
li¤i ile gösterilir. “k” ve “j” iki üretim girdisi ise (bunlar emek-sermaye olabilecek-
leri gibi marangoz-duvar iflçisi gibi iki farkl› türde emek de olabilir), “k” girdisinin
% D Lj
fiyat›ndaki de¤iflmeye ba¤l› olarak “j” girdisinin talep esnekli¤ini ej,k =
% D Wk
olarak yazabiliriz. Benzeri flekilde “j” girdisinin fiyat›ndaki (ücretindeki) de¤ifl-
meye ba¤l› olarak “k” girdisinin talep esnekli¤i de ek,j=%DLk/%DWj fleklinde

yaz›labilir.
Burada incelenen faktörler aras›nda iki tür iliflki olabilir. Bunlar: ikâme edici-
lik ve tamamlay›c›l›k iliflkileridir. E¤er yukar›daki çapraz esneklik formülleri po-
zitif iflaret tafl›yorsa, bu durumda girdilerden birinin fiyat›ndaki bir de¤iflme di¤e-
rinin talebini artt›r›yor demektir. Buna göre iki faktör aras›nda ikâme edicilik ilifl-
ki vard›r. Ço¤u üretim alan› için “emek-sermaye” iliflkisi buna örnek verilebilir.
Ayr›ca yukar›da da belirtildi¤i gibi, marangozlar ile duvar iflçileri veya yetiflkin ifl-
çiler ile genç iflçiler aras›nda benzeri bir ikâme iliflkisinin oldu¤u düflünülebilir.
Öte yandan, emek talebinin çapraz ücret esnekli¤i negatif iflaret tafl›yorsa bu
durumda girdilerin birinin fiyat›nda meydana gelen bir art›fl di¤erinin talebini
azalt›yor demektir. Buna göre, iki faktör aras›nda tamamlay›c›l›k iliflkisi vard›r. Ki-
mi durumda emek ile sermaye faktörleri aras›nda böyle bir iliflki vard›r. Örne¤in
vinç fiyatlar›n›n yükselmesi (payda) inflaat firmalar›n›n vinçlere olan talebini azal-
tacak, buna ba¤l› olarak vinç operatörlerinin talebi de (pay) azalaca¤›ndan çapraz
ikâme esnekli¤inin iflareti negatif ç›kacakt›r. Tamamlay›c› iliflkisinin sadece emek
ile sermaye aras›nda olmad›¤›, farkl› emek türleri aras›nda da (inflaat iflçileri-s›hhi
tesisatç›lar gibi) olabilece¤ini belirtmemiz gerekmektedir.
Nitelikli-niteliksiz emek ile sermaye aras›nda ikâme iliflkisi mi tamamlay›c›l›k iliflkisi mi SIRA S‹ZDE
vard›r? 2
EMEK TALEP ESNEKL‹⁄‹N‹ ETK‹LEYEN UNSURLAR

Buraya kadar emek talep esnekli¤inin ne oldu¤u ve nas›l ölçüldü¤ü gibi konula-
r› inceledik. Ünitenin bu k›sm›nda yan›t›n› arayaca¤›m›z soru fludur: Herhangi bir
eme¤in talebinin esnek olup olmamas› hangi unsurlara ba¤l›d›r?
Emek talep esnekli¤ini belirleyen faktörler Alfred Marshall ve John R.Hicks ta-
raf›ndan özetlenmifltir. Marshall-Hicks Türetilmifl Talep Kanunlar› olarak bili-
nen bu kanunlara göre, ceteris paribus,
Marshall-Hicks Türetilmifl
• Üretilen mal›n fiyat esnekli¤i ne derece yüksekse
Talep Kanunlar›: Emek talep • Emek maliyetinin toplam maliyet içindeki pay› ne derece büyükse
esnekli¤inin büyüklü¤ünü • Üretimde eme¤i di¤er faktörlerle (sermaye gibi) ikâme edebilmek ne derece
belirleyen dört spesifik fak-
tördür. kolaysa
• Di¤er üretim faktörlerinin arz esnekli¤i ne kadar büyükse emek talebi o öl-
çüde esnek olacakt›r. fiimdi bu unsurlar› k›saca inceleyelim.
Ürün Talebi
Hat›rlanaca¤› gibi, önceki ünitede ücret art›fllar›n›n üretim maliyetlerini artt›rarak
ürün fiyatlar›n›n artmas›na sebep olaca¤› belirtilmiflti. Nihai ürün talebinin fiyat es-
nekli¤i ne kadar yüksekse (örne¤in o mal baflka bir mal ile kolayl›kla ikâme edi-
liyorsa veya mal için ödenen para tüketicilerin toplam harcamalar› içinde önemli
bir yer tutuyorsa) bu fiyat art›fl›n›n yol açaca¤› sat›fl ve üretim azal›fl› o kadar bü-
yük olacakt›r. Di¤er fleyler eflitse, üretim ve sat›fllar›n büyük ölçüde azalmas› iflve-
renlerin türetilmifl bir talep olan emek faktöründen kulland›klar› miktarlar› da
önemli ölçüde azaltmalar›na sebep olacakt›r. Öte yandan, ürün talebi esnek de-
¤ilse ücret art›fl› nedeniyle maliyetlerde meydana gelen art›fl fiyat yoluyla tüketici-
lere daha kolay bir flekilde aktar›labilecek, fiyatlar›n yükselmesi ürüne olan talebi
fazla azaltmayaca¤›ndan, sonuçta emek talebi de çok fazla azalmayacakt›r.
Burada ürün talebi ile ilgili türetilmifl talep kanununun iki özelli¤inden bahse-
dilebilir. Bunlardan birincisi, di¤er fleyler sabitken firman›n faaliyet gösterdi¤i
ürün piyasas› ne kadar rekabetçi ise, o firman›n emek talep e¤risi o ölçüde esnek
olacakt›r. Bir mal› piyasada satan ne kadar çok firma varsa, tüketiciler bir firma
yerine di¤erinden kolayl›kla mal sat›n alabilirler. Bu da flirketlerin ürün talepleri-
ni fiyat de¤iflimine karfl› duyarl› yapacakt›r. Bundan dolay›d›r ki eksik rekabetçi
bir firman›n emek talep e¤risi rekabetçi bir firman›n emek talep e¤risinden daha
az esnektir. Sendikalar bu özellik nedeniyle rekabetçi piyasalara nazaran eksik re-
kabetçi piyasalarda çok fazla istihdam kayb›na sebep olmadan ücretleri artt›rabil-
me imkan›na sahiptirler.
Türetilmifl talep kanunlar›n›n ürün talebi ile ilgili ikinci özelli¤i, piyasan›n tü-
mü için emek talep e¤risinin tek bir firman›n emek talep e¤risine nazaran daha
dik (az esnek) olmas›’ d›r. Örne¤in; bir lastik piyasas›nda sadece bir üreticinin ifl-
yerinde ücretlerin yükselmesi, o markan›n fiyat›n› yükselterek, firman›n sat›fllar›n›
önemli ölçüde düflürecektir. Çünkü bir marka otomobil lasti¤i di¤erinin yak›n bir
ikâmesidir.
Öte yandan; sadece bir firmada de¤il de piyasan›n tamam›nda ücretler yükselirse,
piyasadaki her marka lasti¤in fiyat› yükselece¤inden, tüketici için yukar›da belirtilen
ikâmeyi gerçeklefltirmek mümkün olmayacakt›r. Bu durumda piyasada talep edilen
lastik miktar› azalmakla birlikte, bu azalma önemli ölçüde olmayacakt›r. Bundan do-
lay›d›r ki sendikalar genellikle bir piyasan›n tamam›nda organize olmaya çal›fl›rlar.
Ünite 4 - Emek Talep Esnekli¤i
Emek Maliyetinin Toplam Maliyet ‹çindeki Pay›

Toplam maliyet içinde emek maliyetinin pay› ne derece büyük olursa ücret ora-
n›ndaki bir art›fl firman›n toplam maliyetini o ölçüde fazla artt›racakt›r. Maliyetle-
ri yükselen firma bunu karfl›lamak için ürün fiyatlar›n› artt›rmak isteyecektir. Bu
ise üretim ve sat›fllar›n azalmas›na neden olacak, sonuçta emek talebi de azala-
cakt›r. Ürünün fiyat esnekli¤i veri iken, iflgücünün toplam maliyet içindeki pay›
ne kadar büyükse istihdamdaki azalma o ölçüde büyük olacakt›r.
Örne¤in, petrol rafinerisi gibi sermaye yo¤un endüstrilerde emek maliyeti top-
lam maliyetin küçük bir yüzdesini oluflturmaktad›r. Bu iflkolunda toplam maliye-
tin %20’si emek maliyetinden olufluyorsa, böyle bir durumda ücretlerin %10 ora-
n›nda artmas› toplam maliyetleri sadece %2 oran›nda artt›racak ve istihdam üze-
rinde nispeten az bir etkide bulunacakt›r. Çünkü ücret art›fl› sonucunda toplam
üretim maliyet o oranda artmam›flt›r.
Öte yandan; tekstil gibi daha çok emek yo¤un bir endüstride eme¤in toplam
maliyet içindeki pay›n›n %80 oldu¤unu varsayarsak, ücretlerde %10 oran›nda
meydana gelecek bir art›fl toplam maliyetleri önemli ölçüde artt›raca¤›ndan (%8
oran›nda), fiyatlar önemli ölçüde yükselecek ve sat›fllar azalacakt›r. Sat›fllar›n bü-
yük oranda azalmas› ayn› flekilde emek talebinin de önemli ölçüde azalmas›na
neden olacakt›r. Görüldü¤ü gibi, emek maliyetinin toplam maliyet içindeki pay›-
n›n düflük olmas›, emek talebini ücret yükselmelerine karfl› duyars›z hale getire-
rek bu konuda iflçilere avantaj sa¤lamaktad›r. Bu nedenle söz konusu özellik
önemsiz olman›n önemi olarak da isimlendirilir.
Di¤er Üretim Faktörlerinin ‹kâme Edilebilirli¤i

Önceki ünitede uzun dönemde emek talep e¤risi elde edilirken ücretler yükseldi-
¤inde sermayenin maliyetinde bir de¤iflme yoksa eme¤in nispeten pahal› hale gele-
ce¤i, bu durumda iflverenlerin “ikâme etkisi” nedeniyle emek taleplerini k›sarak kul-
land›klar› sermaye miktar›n› artt›rabilecekleri ifade edilmiflti. Buna göre, üretimde
eme¤i di¤er faktörlerle ikâme etmek ne derece kolaysa emek talebi o ölçüde esnek
olacak, ücretlerde meydana gelecek yükselmeler istihdam›n oransal olarak daha
fazla azalmas›na sebep olacakt›r. Konuyu bir örnekle aç›klamak yararl› olacakt›r.
Tar›m iflçileri ile pilotlar› ele alal›m. Tar›m iflçilerinin daha ziyade el eme¤i ve
kazma-kürek gibi basit sermaye araçlar› ile yapt›klar› çal›flmalar›n ço¤u (ekme, su-
lama, çapalama, sökme,yükleme vb) daha geliflmifl sermaye ekipmanlar› (mibzer,
motopomp, çapa makinesi, biçerdöver hidrolik kepçe vb) kullan›larak da yap›la-
bilir niteliktedir.
Öte yandan, havayolu ulafl›m›nda pilotlar› sermaye veya baflka bir üretim
faktörü ile ikâme etmek mümkün de¤ildir. Hava ulafl›m teknolojisi emek-serma-
ye ikâmesini ciddi bir biçimde s›n›rland›rmaktad›r. Buna göre tar›m iflçileri ile
pilotlar›n ücretlerine eflit oranlarda zam yap›ld›¤›nda-di¤er fleyler eflitken-ikâme
imkanlar›n›n kolayl›¤› nedeniyle tar›m iflçilerinin istihdam›n›n daha fazla azala-
ca¤› söylenebilir.
Yukar›daki örnek, eme¤in sermaye ile ikâmesine yönelik olmakla birlikte, bir
grup eme¤i (örne¤in, sendikal› iflçiler) bir baflka gurup emek (sendikas›z iflçiler)
ile de ikâme etmek mümkündür. Bu anlamda sendikalar pazarl›k güçlerini kulla-
narak sendikal› iflgücünün gerek sermaye ile gerekse baflka tür emekle ikâmesini
k›s›tlamaya çal›fl›rlar. Sendikalar›n bu amaçla; belirli ifllerin yap›lmas› için istihdam
edilmesi gereken minimum iflçi say›s›n› belirlemek, yasalar izin veriyorsa firmaya
ifle girecek iflçilerin ya bafllang›çta ya da belirli bir süre sonra sendikaya üye ol-
mas›n› flart koflmak (closed shop ve union shop uygulamalar›) gibi faaliyetler için-
de bulunabildikleri gözlenmektedir.
SIRA S‹ZDE Bilgisayar ve büro makinelerindeki geliflmeler sizce büro çal›flanlar›n›n istihdam›n›n
3 miktar›n› ve niteli¤ini nas›l etkileyecektir?
Di¤er Üretim Faktörlerinin Arz Esnekli¤i

Daha önce ücretlerin sermayenin fiyat›na oranla daha fazla artmas›n›n firmalar›
emek yerine sermaye ikâme etmeye yöneltti¤i belirtilmiflti. Ancak sermaye mallar›-
n› üretenler tam kapasitede çal›fl›yorlarsa yeni siparifl almalar› üretim maliyetlerini
artt›rabilecektir. Çünkü zaten tam zamanl› çal›flan iflçilerinin fazla mesai yapmalar›-
n› sa¤lamak için daha yüksek ücret ödeyeceklerdir. Bu durumda sermaye mallar›-
n›n fiyat› yükselece¤i ve sermayenin emek faktöründen daha ucuz olma özelli¤i
ortadan kalkaca¤› için, sermayeyi emek yerine kullanmak kârl› olmayacakt›r.
Eme¤in yerine ikâme edilebilecek di¤er faktörlerin arzlar› bu flekilde inelastik
olup talebin bunlara kaymas› fiyatlar›n›n önemli ölçüde yükselmesine neden olu-
yorsa, ikâme imkanlar›n›n k›s›tlanmas› emek talebinin de esnek olmamas›na
(inelastik) neden olacakt›r.
Özet

AMAÇ
Emek talebinin ücret de¤iflmelerine karfl› duyarl›l›-
AMAÇ
Emek talebinin esnek olup olmamas› hangi unsur-
1 ¤› nas›l ölçülür? 3 lara ba¤l›d›r?
• Emek talebinin ücret de¤iflmelerine karfl› duyarl›l›- • Emek talebinin esnekli¤i dört unsura ba¤l›d›r. Bun-
¤›n› talebin ücret esnekli¤i vermektedir. Ücret es- lar›n bafl›nda ürün talebi gelmektedir. Bir mala yö-
nekli¤i emek miktar›ndaki yüzde de¤iflmenin üc- nelik tüketici talebi esnek ise (esnek de¤ilse) o ma-
retteki yüzde de¤iflmeye oranlanmas› ile bulunur. l›n üretiminde kullan›lan eme¤e olan talep de es-
• Ücretler yükseldi¤inde emek talep miktar› o oran- nek olacakt›r (esnek olmayacakt›r). Bu kuraldan
da azalm›yorsa esnek olmayan talep (talebin du- hareketle ayr›ca; eksik rekabetçi bir piyasaya naza-
yarl›l›¤› az), ücret yükselmesinden daha büyük bir ran rekabetçi bir piyasada, piyasan›n tümüne naza-
oranda azal›yorsa esnek talep (talebin duyarl›l›¤› ran tek bir firmada emek talebinin daha esnek ol-
fazla) söz konusudur. du¤u (yani ücret de¤iflimine karfl› daha duyarl› ol-
• Emek talebi sadece ücrete ba¤l› de¤ildir, di¤er üre- du¤u) söylenebilir.
tim faktörlerinin fiyatlar› da bu konuda belirleyici • Bu konuda etkili olan ikinci unsur emek maliyeti-
unsurdur. Emek talebinin çapraz ücret esnekli¤i nin toplam maliyet içindeki pay›d›r. Eme¤in üretim-
emek talebinin di¤er üretim faktörünün fiyat›ndaki de yo¤un olarak kullan›ld›¤› durumda ücret yüksel-
de¤iflmelere karfl› ne ölçüde duyarl› oldu¤unu gös- meleri firman›n maliyet ve ürün fiyat›n› önemli öl-
terir. Di¤er üretim faktörü sermaye olabilece¤i gi- çüde artt›racak, buna ba¤l› olarak sat›fllar› da önem-
bi, bir baflka emek türü/grubu da olabilir. (örne¤in li ölçüde azalan firma ayn› flekilde istihdam etti¤i
sendikal› iflçiler için di¤er üretim faktörü sendika- emek miktar›n› önemli ölçüde azaltacakt›r. Eme¤in
s›z iflçiler olabilir) üretim maliyetinin büyük bir k›sm›n› oluflturmama-
• Emek ile di¤er üretim faktörü üretimde birbiri ye- s› bu anlamda kendisine avantaj sa¤layacakt›r.
rine kullan›labiliyorsa (ikâme iliflkisi) çapraz ücret • Üretimde eme¤in di¤er üretim faktörleri ile ikâme
esnekli¤inin iflareti pozitiftir. Öte yandan emek ile edilebilirli¤i de emek talep esnekli¤ini etkileyen
di¤er üretim faktörü aras›nda tamamlay›c›l›k iliflki- üçüncü unsurdur. Teknolojinin emek yerine ser-
si varsa iflaret negatif olacakt›r. maye kullan›m›na izin vermedi¤i durumlarda iflve-
renler ücretler çok yükselse de iflgücünden vazge-

AMAÇ
Ücret yükselmeleri hangi durumlarda iflverenin çemeyecekler, dolay›s› ile emek talebi inelastik ola-
2 toplam maliyetini nas›l etkiler? cakt›r. Bu durum örne¤in pilotlara olan talebin ta-
• Ücretlerin yükselmesi durumunda iflverenin iflgü- r›m iflçileri talebinden daha az esnek oluflunun ne-
cüne ödedi¤i toplam harcaman›n (toplam ücret denlerinden biridir.
ödemesi) artmas› veya azalmas› emek talep esnek- • Ancak söz konusu ikâme baflka üretim faktörleri-
li¤i ile ilgilidir. nin arz esnekli¤ine de ba¤l›d›r. Örne¤in, ücretler
• Emek talebi esnek de¤ilse ücretlerin yükselmesi yükseldi¤inde iflverenlerin ço¤u iflgücü yerine da-
istihdamda oransal olarak daha az bir düflüfle ne- ha ucuz hale gelen sermaye kullan›m›n› artt›rmaya
den olaca¤›ndan, iflverenin toplam ücret ödemesi karar verirlerse, ancak sermaye mallar›n›n arz› çe-
artacakt›r. flitli nedenlerle esnek de¤ilse (inelastik), talep art›-
• Öte yandan, esnek bir emek talebi söz konusu ise, fl› sermaye mallar›n›n fiyatlar›n›n önemli ölçüde
ücretin yükselmesi istihdam›n önemli ölçüde azal- artmas›na neden olacakt›r. Bu durumda sermaye
mas›na neden olaca¤›ndan iflverenin toplam ücret mallar› eskisi kadar ucuz olmayaca¤›ndan, iflgücü-
ödemesi azalacakt›r. nü sermaye ile ikâme etmek bafllang›çta düflünül-
dü¤ü kadar kârl› olmayacakt›r.
Sonuçta ücret yükselmifl bile olsa iflveren iflgücünü
önemli ölçüde k›smak istemeyece¤inden emek ta-
lebi esnek olmayan özellikle olacakt›r.
Kendimizi S›nayal›m 6. X ve Y gibi iki emek türü aras›nda çapraz ikâme es-
1. A iflkolu için emek talebinin ücret esnekli¤i formülü- nekli¤i ile ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤rudur?
nün pay›nda afla¤›dakilerden hangisi yer al›r? a. Esnekli¤in iflareti pozitifse iki emek türü birbirini
a. A ifli ücret oran›ndaki % de¤iflme ikâme etmektedir.
b. A iflinde emek talep miktar›ndaki % de¤iflme b. Esnekli¤in iflareti pozitifse iki emek türü birbirine
c. B ifli ücret oran›ndaki % de¤iflme tamamlay›c›d›r.
d. B iflinde emek talep miktar›ndaki % de¤iflme c. Esnekli¤in iflareti negatifse iki emek türü birbirini
e. A ifli yan ödemelerindeki % de¤iflme ikâme etmektedir.
d. Esnekli¤in iflareti s›f›rsa iki emek türü tamamlay›c›d›r.
2. Bir firman›n eme¤i sadece belirli bir ücrette istihdam e. Hiçbiri
etmesi, bunun alt›nda veya üstünde istihdam›n söz konu-
su olmamas› durumunda, emek talep e¤risinin esnekli¤i 7. Afla¤›daki türetilmifl talep kanunlar›ndan hangisi
nas›l olur? “önemsiz olman›n önemi” olarak isimlendirilir?
a. Ed=0 a. Üretilen mal›n fiyat esnekli¤inin yüksek olmas›
b. Ed=1 b. Eme¤in di¤er faktörlerle kolayca ikâme edilebilirli¤i
c. Ed=∞ c. Toplam maliyet içinde emek maliyetinin pay›n›n
d. 1<Ed<0 düflüklü¤ü
e. Hiçbiri d. Di¤er üretim faktörlerinin arzlar›n›n esnek oluflu
e. Piyasan›n tümünün emek talebinin tek bir firma-
3. Kad›n iflgücü emek talebinin ücret esnekli¤i –0,75 ve n›n talebinden daha az esnek oluflu
kad›n iflgücü istihdam›n› %12 oran›nda artt›rmak istiyor-
sak, di¤er fleyler sabitken kad›n iflgücünün ücretini nas›l 8. Eme¤in di¤er faktörlerle ikâme edilebilirli¤i göz önü-
de¤ifltirmemiz gerekir? ne al›narak afla¤›daki mesleklerden hangisinde emek ta-
a. %75 oran›nda artt›rmam›z gerekir lebi di¤erlerinden daha esnekdir?
b. %75 oran›nda azaltmam›z gerekir a. Kimya iflkolu çal›flanlar›
c. %16 oran›nda azaltmam›z gerekir b. Pilotlar
d. %12 oran›nda azaltmam›z gerekir c. Tar›m iflçileri
e. %16 oran›nda artt›rmam›z gerekir d. fiarap tad›c›lar›(degustatörler)
e. Futbol hakemleri
4. Toplam ücret ödemesi nas›l hesaplan›r?
a. ‹flçi say›s› x iflçilerin k›dem y›llar› 9. Afla¤›dakilerden hangisinde emek talep e¤risinin es-
b. Sermaye fiyat› x iflçi say›s› nekli¤i daha azd›r?
c. Kullan›lan sermaye miktar› x ücret oran› a. Eme¤i di¤er üretim faktörleri ile ikâme etmek kolaysa
d. Ücret oran› x çal›flan iflçi say›s› b. Firma ürün piyasas›nda tekelci ise
e. Kullan›lan sermaye miktar› x sermaye fiyat› c. Emek maliyetinin toplam maliyet içindeki pay›
yüksekse
5. Toplam ücret ödemesi (TÜÖ) ile ilgili afla¤›daki ifade- d. Eme¤i ikâme eden faktörün arz› inelastik ise
lerden hangisi do¤rudur? e. Tek firma yerine piyasan›n tümünün emek talep
a. Emek talebi esnekse ücretler artt›¤›nda TÜÖ’ de e¤risi inceleniyorsa
artar.
b. Emek talebi esnek de¤ilse ücretler artt›¤›nda TÜÖ 10. Ayn› noktadan geçen iki emek talep e¤risi ile ilgili
azal›r. afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤rudur?
c. Emek talebi esnekse ücretler azald›¤›nda TÜÖ’ de a. Dik olan›n esnekli¤i bir, yat›k olan›nki s›f›ra eflittir.
azal›r. b. Dik olan›n esnekli¤i s›f›ra, yat›k olan›n ki bire eflittir.
d. Emek talebi esnek de¤ilse ücretler azald›¤›nda c. Dik olan› esnek, yat›k olan› esnek de¤ildir.
TÜÖ artar. d. Yat›k olan› esnek, dik olan› esnek de¤ildir.
e. Emek talebi esnekse ücretler artt›¤›nda TÜÖ’de e. Her ikisi de esnektir.
azal›r.
“
Biçerli, M.K. (2000). Çal›flma Ekonomisi, ‹stanbul, Beta
HAVA YOLLARINDA ÜCRETLER ÇOK YÜKSEK* Bas›m Yay›m, s.115-128.
Biçerli, M.K. (1992). Sendikalar›n Ekonomik Analizi
Trebor Banstetter ve ‹flgücü Gelirleri Üzerindeki Etkileri: Türkiye
Star-Telegram Muhabiri Uygulamas›, Eskiflehir, Anadolu Üniversitesi Yay›nlar›
7 Kas›m 2002 Yay No.707, s.62-67.
Amerikan Havayollar› Merkezi’nde bir araya gelen analiz- Kaufman, B.E.(1989).The Economics Of Labor Markets
cilere konuflma yapan Amerikan Havayollar› Yönetim Ku- And Labor Relations,Second Edition, Chicago, The
rulu Baflkan› ve Genel Müdürü Don Carty pilotlar›n sen- Dryden Press, s.162-166.
dikas› ile üzerinde anlaflt›klar› 2.2 milyar$’l›k geçici ücret Lordo¤lu,K;Özkaplan,N ve Törüner M.,(1999) Çal›flma
indiriminin flirketin federal hükümetten kredi garantisi al- ‹ktisad›, 3. Bask›, ‹stanbul, Beta Bas›m Yay›m, s.120-
mas›na yetmeyebilece¤ini belirtti. Carty Havayollar›n›n 126.
tekrar kârl› hale gelmeden önce sektörde ücretlerin sabit- McConnell,C.R ve Brue, S.L..(1989). Contemporary La-
lenmesi veya düflürülmesi gerekti¤ini söyledi. bor Economics, New York, McGraw-Hill Book Com-
Toplant›da sektörün derin bir kriz içinde oldu¤unu belir- pany, s.127-133.
ten planlama baflkan yard›mc›s› Henry Joyner flirketin ge- Elliott, R.F.(1997).Karfl›laflt›rmal› Çal›flma Ekonomi-
lecek y›l kapasitesini %16 düflürece¤ini ifade etti. si,Çev.Mehmet Befleli, Seyhan Erdo¤du, Arif Genifl,
Carty pilotlar›n sendika liderlerinin kabul ettikleri ücret Fatih Güngör, Gülay Toksöz, Ankara, Ankara Üniver-
indirimini onaylamalar› durumunda bile Amerikan pilot- sitesi Yay›nlar› Yay.No.210, s.232-238.
lar›ndan %2 oran›nda daha yüksek ücret alacaklar›n› be-
lirtti. Carty, ayr›ca befl buçuk y›l sonra pilotlar›n ücretleri-
nin flimdiki seviyesine (ki bu Amerikan pilotlar›ndan %27
daha yüksektir) ulaflaca¤›n› söyledi. Carty iflkolunda ücret
art›fllar› durdurulam›yor veya ücretler azalt›lam›yorsa bile
ücret art›fl h›z›n›n yavafllat›lmas› gerekti¤ini ekledi. fiirke-
tin Sothwest Havayollar› gibi düflük maliyetli flirketlerle
rekabet edebilmesi için maliyetlerini 4 milyar $ azaltmas›
gerekti¤ini söyleyen genel müdür, bu amaçla ayr›ca eko-
nomik olarak rantabl olmayan baz› yurt içi ve yurt d›fl›
hatlar›n›n da kald›r›laca¤›n› ifade etti. Ancak flirketin bu
giriflimlerinin uzun dönemli temel problemleri çözmekte
yeterli olamayaca¤›n› söyleyen Carty, Irak ile yap›lacak
savafl›n daha fazla problemler yaratabilece¤ini belirtti.
fiirketin hükümetle iliflkilerinden sorumlu Baflkan Yar-
d›mc›s› Will Ris ücretlerin ba¤lay›c› hakemlik kurumu ile
belirlenmesinin ifllerini büyük ölçüde kolaylaflt›raca¤› söy-
ledi. Ancak sendikalar, grev faaliyetlerini s›n›rland›ran bu
öneriye fliddetle karfl› ç›kmaktad›rlar.
*Bu haber http://www.dfw.com/mld/dfw/news/4464510.html
internet adresinden al›nm›fl ve k›salt›larak tercüme edilmifltir.
”

1. b Ayr›nt›l› bilgi için “Emek Talebinin Ücret Es- S›ra Sizde 1
nekli¤i” konusuna bak›n›z. Bu soruyu yan›tlamak için önce verilerden hareketle sen-
2. c Ayr›nt›l› bilgi için “Emek Talebinin Ücret Es- dikalar›n karfl›laflt›klar› emek taleplerinin esnekliklerini
nekli¤i” konusuna bak›n›z. hesaplamam›z gerekmektedir.
3. c Ayr›nt›l› bilgi için “Emek Talebinin Ücret Es-
nekli¤i” konusuna bak›n›z. 15 15
30 + 45 / 2 37.5
4. d Ayr›nt›l› bilgi için “Emek Talep Esnekli¤i-Top- A Sendikas› için eD = = = 0.4 = 2
lam Ücret Ödemesi ‹liflkisi” konusuna bak›n›z. 1 1 0.2
5. e Ayr›nt›l› bilgi için “Emek Talep Esnekli¤i-Top- 4+5 /2 4.5
lam Ücret Ödemesi ‹liflkisi” konusuna bak›n›z.
6. a Ayr›nt›l› bilgi için “Emek Talebinin Çapraz Üc- (negatif iflareti göz ard› ediyoruz)
ret Esnekli¤i” konusuna bak›n›z.
7. c Ayr›nt›l› bilgi için “Emek Talep Esnekli¤ini Et- 4 4
40 + 44 / 2 42
kileyen Unsurlar” konusuna bak›n›z. B Sendikas› için eD = = = 0.09 = 0.5
8. c Ayr›nt›l› bilgi için “Emek Talep Esnekli¤ini Et- 1 1 0.18
6+5 /2 5.5
kileyen Unsurlar” konusuna bak›n›z.
9. b Ayr›nt›l› bilgi için “Emek Talep Esnekli¤ini Et- (negatif iflareti göz ard› ediyoruz)
kileyen Unsurlar” konusuna bak›n›z.
Buna göre A sendikas› esnek, B sendikas› ise esnek
10. d Ayr›nt›l› bilgi için “Emek Talebinin Ücret Es-
olmayan emek talebi ile karfl› karfl›yad›rlar. Bu konuda
neklik Türleri” konusuna bak›n›z.
yapt›¤›m›z 2. Genellemeden hareketle B sendikas›n›n
daha baflar›l› olaca¤› aç›kt›r. Çünkü B sendikas› ücreti
yükseltti¤inde iflverenin toplam ücret ödemesi (sendika
üyelerine yap›lan toplam ödemeler) artacakt›r.
S›ra Sizde 2
Nitelikli veya niteliksiz iflgücünün üretimde sermayenin
tamamlay›c›s› m› yoksa ikâmesi mi oldu¤u konusunda
karar verilmesi zordur. Ancak nitelikli (veya iyi e¤itilmifl
iflgücünün) niteliksiz iflgücüne nazaran sermayenin
tamamlay›c›s› olmas› daha muhtemeldir. E¤er her ikisi
de sermayenin ikâmesi ise ikâme edilebilirlik derecesinin
nitelikli iflgücü için daha düflük oldu¤u söylenebilir. Daha
aç›k bir ifadeyle; sermaye niteliksiz iflgücünün yapt›¤›
iflleri büyük ölçüde yapabilirken, nitelikli iflgücünün
yapt›¤› iflleri ayn› ölçüde yapamaz.
S›ra Sizde 3
Bilgisayarlar ve büro makineleri eskiden çok kifli ile
yap›lan ifllerin daha az iflgücü kullanarak yap›labilmesini
sa¤larlar. Bu aç›dan sektörde istihdam› azalt›c› etkilerinin
oldu¤u söylenebilir. Bu geliflme ayn› zamanda teknolojiyi
daha etkin kullanabilen, programlama yapabilen veya
paket programlar› kullanabilen iflgücüne ihtiyaç
do¤uraca¤›ndan, büro personelinin niteli¤inin de yük-
selmesini sa¤layaca¤› aç›kt›r.
61
Emek Piyasas›
Dengesi 5
Dengede duramazsa, bu sporcuyu bekleyen kaç›n›lmaz son “düflmek” olacakt›r.
“Denge” gündelik hayat›n pek çok yönünde oldu¤u gibi emek piyasalar›nda da
sa¤lan›lmas› amaçlanan anahtar bir sonuçtur. Eme¤ini arz eden iflçiler ile iflçi ça-
l›flt›rmak isteyen iflverenlerin bir araya geldikleri bu piyasalarda dengenin sa¤la-
namamas›, çal›flmak isteyen iflçilerin ifl bulamamalar›na veya iflverenlerin çal›fl-
t›rmak için yeterli say›da iflçi bulamamalar›na sebep olur. Her iki durum da kay-
nak da¤›l›m›nda etkinlikten uzaklafl›lmas› anlam›na gelecektir. Bu ünitede “Emek
piyasalar› nas›l dengeye gelir?, Arz ve talep yönlerinden denge bozuldu¤unda ye-
ni denge nas›l sa¤lanabilir?” gibi sorular›n yan›tlar› aranacakt›r.
Amaçlar›m›z
Bu üniteyi tamamlad›¤›m›zda afla¤›daki sorulara yan›t verebilecek bilgi ve beceri-
lere sahip olabilirsiniz.
Tam Rekabetçi bir emek piyasas›nda denge nas›l oluflur?
Tam rekabetçi alt piyasalarda tek bir ücret hangi mekanizmalarla sa¤lan›r?
Emek arz ve talebindeki de¤iflmeler dengeyi nas›l de¤ifltirir?
Ücretlerin azalma yönünde kat› oldu¤u durumda bozulan denge nas›l tek-
rar oluflur?
Tam rekabetçi bir firma için denge nas›l oluflur?
Tekelci bir firma için denge nas›l oluflur, bunun tam rekabetçi firman›n den-
gesinden farkl›l›¤› nedir?
Oligopolcü firma için denge ücret ve istihdam düzeyi nas›l belirlenir?
HEMfi‹RELER REKABETTEN FAYDA SA⁄LAR*

Özel sektör eliyle verilen rekabetçi bir sa¤l›k hizmetinin kaynaklar›n› devlet eliyle
verilen tekelci sa¤l›k sisteminden daha etkin bir flekilde da¤›tt›¤›n› destekleyen çok
say›da kan›t vard›r. Bu kan›tlardan en aç›¤› ücret oranlar›d›r; tekelci sa¤l›k sis-
temlerinde sa¤l›k çal›flanlar›n›n ücretleri düflüktür.
Örne¤in ‹sveçli hemflireler, geçti¤imiz birkaç y›lda, bu ülkenin kamu taraf›n-
dan finanse edilen sa¤l›k hizmetleri modeline rekabetçi tercihlerin kat›lmas›ndan
fayda sa¤lamaktad›rlar. ‹sveç’te geçmiflin tekelci sa¤l›k hizmetleri sistemine benze-
meksizin say›lar› giderek artan sa¤l›k iflverenleri hemflireler ve di¤er sa¤l›k hizmet-
leri için birbirleri ile rekabet etmektedir.
• Bu alanda rekabetin bafllamas› ile 1995-1999 aras›nda hemflirelerin ücret-
leri %26 oran›nda artm›flt›r.
• Hemflirelerin bu kazançlar› özel sektör alternatifinin zay›f oldu¤u önceki
dönemlerde elde ettiklerinden 3 kat fazla olmufltur.
‹sveç Hemflireler Sendikas›, do¤al olarak sa¤l›k hizmetlerinin piyasa sistemi ta-
raf›ndan yürütülmesini desteklemektedir. Bunun tersine di¤er kamu sektörü çal›-
flanlar› hükümetin tekelci oldu¤u durumda toplu pazarl›k yoluyla piyasa denge
ücretinin üstünde ücret alabilmektedirler.
• Örne¤in British Columbia Hastanesi’nin sa¤l›k personeli olmayan çal›flan-
lar›n›n sendikas› 1997-2001 döneminde sürekli olarak hemflirelerden fazla
ücret art›fllar› sa¤lam›flt›r.
• Uzmanlar, bu personelin piyasa dengesinin üstünde ücret alabilmelerinin
sendikan›n tekelci pozisyonuna ve greve gitme konusundaki isteklili¤ine
ba¤lamaktad›rlar.
Hemflireler ve hastalar›n bak›m› ile do¤rudan sorumlu olan di¤er çal›flanlar›n
greve gitme konusunda daha isteksiz olmalar› onlar›n pazarl›k güçlerini zay›fla-
maktad›r. K›smen bu nedenle, Kanadal› doktorlar A.B.D.’li meslektafllar›n›n ka-
zand›klar›n›n sadece %55’ini, hemflireler ise A.B.D.’deki piyasa ücretinin %85’ini
kazanabilmektedirler.
* Bu parça Milli Politika Analizleri Merkezi’nin (National Center For Policy
Analysis) http://www.ncpa.org/iss/hea/pd120501e.html ‹nternet adresinde 5 Aral›k
2001 tarihinde yay›nlanan “Nurses Benefit From Competition” bafll›kl› yoru-
mun tercümesidir.
Anahtar Kavramlar
• Tam Rekabetçi Emek Piyasas› • Arz Fazlas›
• Denge Ücreti • Ücret Kat›l›¤›
• Tek Ücret Kanunu • Marjinal Ürün De¤eri
• Talep Fazlas›
‹çindekiler
• REKABETÇ‹ P‹YASALARDA EMEK P‹YASASI DENGES‹
• Tam Rekabet Piyasas›nda Tek Ücret Kanunu
• Tam Rekabetçi Alt Piyasalarda Dengelenme
• Piyasa Dengesinde De¤iflmeler
• Ücret Rijitli¤i (Kat›l›¤›) Durumunda Dengelenme
• Tam Rekabetçi Bir Firma ‹çin Ücret ve ‹stihdam Düzeylerinin Belirlenmesi
• TEKELC‹ B‹R F‹RMA ‹Ç‹N P‹YASA DENGES‹
• OL‹GOPOLCÜ B‹R F‹RMA ‹Ç‹N P‹YASA DENGES‹
Ünite 5 - Emek Piyasas› Dengesi 63
G‹R‹fi
Ücret, ço¤umuzun hayat›n› do¤rudan veya dolayl› bir flekilde önemli ölçüde etki-
leyen bir kavramd›r. Eme¤in fiyat› olan ücretin temel belirleyicileri emek arz› ve ta-
lebidir. Bu ünite söz konusu kavramlar›n ayr›nt›l› bir flekilde incelendi¤i 2. ve 3.
ünitelerin do¤al bir uzant›s› niteli¤indedir. Kaynak da¤›l›m›n›n en etkin oldu¤u tam
rekabet piyasas›nda denge ücret ve istihdam düzeylerinin nas›l belirlendi¤i, bu
dengenin hangi durumlarda nas›l de¤iflece¤i konular› ünitenin hareket noktas›n›
oluflturacakt›r.
Ünitede ayr›ca tam rekabetçi, tekelci ve oligopolcü firmalar için emek piyasas›
dengesinin nas›l olufltu¤u incelenerek piyasa yap›lar›na göre denge ücret ve istih-
dam düzeylerinin nas›l farkl›laflt›¤› tespit edilecektir. Ünite, oldukça teknik konu-
lar› içermekle birlikte konular›n yal›n, k›sa ve anlafl›labilir olmas›na özen gösteril-
mifltir. Ancak sizlerin bu üniteyi gerekti¤i flekilde anlayabilmeniz ‹ktisada Girifl ve
‹ktisat Teorisi derslerindeki tam rekabet, tekel ve oligopol piyasalar› ile ilgili konu-
lar› özümseyebilmeniz ile mümkün olacakt›r.
REKABETÇ‹ P‹YASALARDA EMEK P‹YASASI DENGES‹

Kitab›m›z›n buraya kadar olan ünitelerinde çal›flma ekonomisinin temel kavramla-
r› olan emek arz› ve emek talebi ile ilgili konular› inceledik. Bu ünitede söz konu-
su iki kavram› birlikte ele alarak eme¤in fiyat›n›n nas›l belirlendi¤ini analiz edece-
¤iz. Bu konuda bafllang›ç noktam›z› rekabetçi piyasalar oluflturacakt›r.
Tam Rekabet Piyasas›nda Tek Ücret Kanunu

Tam Rekabetçi Emek
Tam rekabetçi emek piyasas› asl›nda gerçek hayatta -afla¤›da s›ralanacak var- Piyasas›: ‹fllerin ve
say›mlar› yönünden- tüm özellikleri ile gözlenebilen piyasa de¤ildir. Ancak, ana- ‹flgücünün homojen ve çok
lizimize kaynak da¤›l›m›n›n en etkin bir fleklide gerçekleflti¤i bu piyasa yap›s› ile say›da oldu¤u, fleffafl›k ve
emek hareketlili¤inin tam
bafllamam›z daha sonra inceleyece¤imiz eksik rekabetçi piyasalar›n mükemmellik- oldu¤u, sendikalar›n
ten ne kadar uzakta oldu¤unu anlamam›z› sa¤layacakt›r. olmad›¤› bir emek
piyasas›d›r.
Tam rekabetçi bir emek piyasas› için afla¤›daki varsay›mlar kabul edilmektedir.
• Firmalar kârlar›n›, iflçiler ise faydalar›n› azâmilefltirme peflindedirler.
• Piyasa fleffaft›r. Firmalar ve iflçiler piyasadaki ifller ve ücretler hakk›nda tam
bilgiye sahiptirler.
• Piyasada homojenite vard›r. ‹flçiler beceri ve verimlilik bak›m›ndan, ifller ise
ücret d›fl› gelirler ve çal›flma flartlar› bak›m›ndan homojendirler. (birbirinin
ayn› özelliklere sahip)
• ‹fl piyasas›nda çok say›da iflçi ve iflveren vard›r, sendikalar yoktur.
• Piyasadaki bütün ifller iflçilerin rekabetine aç›kt›r. ‹flçinin bir iflten di¤erine
geçiflini engelleyen k›dem flart› veya firma içinden elemanlar›n ifle al›nmas›
gibi kurumsal engeller yoktur. Mobilite (emek hareketlili¤i) maliyetsizdir.
fiimdi bir k›sm›n›n bir hayli k›s›tlay›c› oldu¤unu söyleyebilece¤imiz bu varsa-
y›mlar alt›nda emek arz ve talebini bir arada ele alarak tam rekabetçi bir emek pi-
yasas›nda dengenin nas›l olufltu¤unu inceleyelim.
fiekil 5.1.
Tam Rekabette Emek Piyasas›
Dengesi
Tam rekabetçi bir emek Ücret Oran› (W) SL

a b
piyasas›nda denge emek arz ve w2
talep e¤rilerinin kesiflti¤i X
noktas›nda sa¤lan›r. Dengenin
üzerindeki bir ücret emek arz wTR x
fazlas›na sebep olur ve iflçiler
aras› rekabet ücretin denge w1
ücretine kadar kademeli olarak c d
azalmas›na neden olur. DL
Dengenin alt›ndaki bir ücrette
ise talep fazlas› L1 LTR L2 Emek Miktar› (L)
meydana gelecek, iflverenler
aras› rekabet ücretin denge
ücretine kadar kademeli olarak
artmas›n› sa¤layacakt›r.
‹ktisada Girifl dersinde bir mal›n piyasa denge fiyat›n›n arz ve talep e¤rilerinin
kesiflti¤i noktada olufltu¤u belirtilmiflti. Ayn› analiz emek piyasas›na uyarlan›ld›¤›n-
da, tam rekabetçi bir emek piyasas›nda piyasa dengesinin emek arz (SL) ve talep
(DL) e¤rilerinin kesiflti¤i X noktas›nda kuruldu¤u görülmektedir. X noktas›nda
Denge Ücreti: Emek arz ve denge ücreti olan WTR ücretine raz› olup çal›flmak isteyen herkes (LTR kadar ifl-
talebini eflitleyen ücrettir.
‹flsizli¤in olmad›¤› bu ücret
gücü) iflverenler taraf›ndan talep edilece¤inden, piyasada iflsizlik olmayacakt›r. Bu-
düzeyine piyasay› temizleyen rada akla bu dengenin kararl› bir denge olup olmad›¤›, yani dengeden herhangi
ücret de denilir. bir flekilde uzaklafl›ld›¤›nda piyasan›n kendi iflleyifli ile tekrar dengeye gelip gele-
meyece¤i sorusu gelebilir.
Tam rekabet piyasas›nda denge kararl› bir dengedir. Örne¤in, piyasa ücreti
W2’ye yükselirse denge bozulacak, yüksek ücret iflçiler için cazip oldu¤undan L2
kadar iflgücü bu ücrette çal›flmak isteyecektir. Ancak iflverenler böyle bir yüksek
ücret düzeyinde sadece L1 kadar iflçi çal›flt›rmak isteyeceklerinden, L1-L2 (veya ab)
kadar iflgücü ücrete raz› olduklar› halde ifl bulamayacaklard›r. Piyasada bu flekilde
iflsizli¤in olmas›, say›lar› aç›k ifllere göre fazla olan iflçilerin istihdam imkan› bula-
bilmek için birbirleriyle rekabete girmelerine neden olacakt›r. Emek arz fazlas›n›n
neden oldu¤u bu rekabet ücretlerin kademeli olarak tekrar WTR düzeyine inmesi-
ni sa¤layacakt›r. Bu ücret düzeyinde ücrete raz› olup çal›flmak isteyen herkes ifl
imkan› buldu¤undan, iflçilerin birbirleri ile daha fazla rekabet etmelerine gerek
kalmayacak, piyasa X noktas›nda tekrar dengesine kavuflacakt›r.
Ayn› flekilde, ücret düzeyi W1 gibi denge düzeyinin alt›nda olursa, bu taktirde
yukar›daki mekanizman›n tersi söz konusu olacakt›r. W1 ücreti düflük oldu¤u için
iflverenler için cazip, iflçiler için arzulanmayan bir ücret düzeyidir. Bu ücret düze-
yinde iflverenler L2 kadar iflçi çal›flt›rmak isteyecekler, ancak L1 kadar iflgücü bu üc-
rete raz› olarak piyasada çal›flmak isteyecektir. Buna göre L1-L2 (cd) kadar talep
fazlas› olacak, iflverenler çal›flt›rmak için iflçi bulamayacaklard›r. Bu durum iflveren-
lerin az say›da iflgücünü çal›flt›rmak için rekabete girmelerine neden olacak, ücret-
ler kademeli olarak yükselecektir. WTR ücret düzeyinde iflverenler tam çal›flt›rmak
istedikleri kadar (LTR) iflgücünü piyasada haz›r bulacaklar›ndan ücretleri yükseltme
rekabeti sona erecektir. Denge ücretinde (WTR) emek arz› emek talebine eflit olup
iflsizlik olmad›¤›ndan, buna piyasay› temizleyen ücret oran› da (market clearing
wage rate) denilir.
Tek Ücret Kanunu: Tam

Tam Rekabetçi Alt Piyasalarda Dengelenme rekabet piyasalar›nda k›sa
Önceki flekilde tam rekabetçi bir emek piyasas›n›n kararl› denge halinde oldu¤u- dönemde denge ücretinden
sapmalar olabilse de, uzun
nu, denge ücretinden sapmalar olsa da piyasan›n zaman içinde tekrar denge ücre- dönemde arz ve talep
tine dönece¤ini incelemifltik. Bu duruma tam rekabette tek ücret kanunu deni- güçlerinin piyasay› tekrar
lir. Piyasan›n geneli için geçerli olan bu sonuç alt piyasalar için de geçerlidir. Da- denge ücretine getirece¤ini
ifade eden kurald›r.
ha aç›k bir ifadeyle belirtmek gerekirse tam rekabetçi iki piyasa aras›nda ücret
farkl›l›klar› olabilse de, bu durum uzun dönemde geçerli olmayacak ve ücretler
eflitlenecektir. Bunu afla¤›daki flekil yard›m›yla inceleyebiliriz.
fiekil 5.2.
Tam Rekabette Ücret
Eflitlenme Süreci
Tam rekabetçi iki alt

Ücret Oran› (W) 1
Sa Ücret Oran› (W) piyasada k›sa dönemde
2 ücret farkl›l›¤› olabilse
2 Sb de, uzun dönemde bu
100.000 Sa
1
Sb durum kal›c› olmaya-
80.000 cakt›r. ‹flgücünün
80.000
düflük ücretli piyasadan
yüksek ücretli piyasaya
50.000
geçifli ücretlerin yüksek
oldu¤u piyasada ücret
düflüflüne, düflük
2 1 Emek 2 1 Emek oldu¤u piyasada ise
La La Miktar› (L) Lb Lb Miktar› (L)
ücret yükselmesine
neden olacakt›r.
A fiehri B fiehri Sonuçta her iki piyasa-
da da ücretler
eflitlenecektir.
Yukar›da tam rekabet piyasas›n›n özelliklerini tafl›yan bir mesle¤in iki ayr› fle-
hirdeki piyasa dengeleri verilmifltir. Bafllang›çta A flehrinde denge ücretinin
100.000TL, B flehrinde ise 50.000TL oldu¤unu varsayal›m. Acaba tam rekabet piya-
sas› varsay›mlar› geçerli iken bu ücret farkl›l›¤› kal›c› olacak m›d›r? Tek ücret kanu-
nu bu durumda geçerlili¤ini yitirecek midir? Bu iki soruya tek bir yan›t verilebilir:
Hay›r
Tam rekabet piyasas›n›n fleffafl›k varsay›m› (özelli¤i) gere¤i B flehrinde çal›flan
iflçiler A flehrindeki kendileri ile ayn› özelliklere sahip (homojenite) meslektafllar›-
n›n daha yüksek ücret ald›klar›ndan haberdar olacaklard›r. Yine piyasan›n mobili-
tenin tam ve maliyetsiz oluflu varsay›m› gere¤ince düflük ücretle çal›flan iflçiler A
piyasas›na gireceklerdir. Çünkü iflçilerin düflük ücreti kabullenmeleri onlar›n fay-
dalar›n› azamilefltirme peflinde olacaklar› varsay›m› ile çeliflecektir.
‹flgücünün bu flekilde B piyasas›ndan A piyasas›na geçifl yapmas›, di¤er fleyler-
de de¤iflme yokken göç alan B piyasas›nda emek arz›n›n sa¤a (artma), göç veren B
piyasas›nda ise sola (azalma) kaymas›na neden olacakt›r. Bu durumda emek arz›-
n›n bollaflt›¤› A flehrinin piyasas›nda ücretler düflerken, B flehrinde bunun tersi ola-
cakt›r. Arz e¤risinin bu flekilde kaymas› belki flekilde gösterildi¤i gibi tek seferde
de¤il, birden fazla seferde olacakt›r. Ancak sonuçta, her iki piyasada da ücretler
eflitlenecek, iflçilerin bir piyasadan di¤erine göç etmeleri için art›k bir neden kal-
mad›¤›nda emek arz e¤risi daha fazla kaymayacakt›r. Özetlersek, tam rekabetçi bir
emek piyasas›n›n özellikleri geçerli ise iki alt piyasada (örne¤in ayn› mesle¤in iki
farkl› flehirdeki piyasas›) ücret farkl›l›klar› kal›c› olmayacak, ücretler zaman içinde
eflitlenecektir. Bir baflka deyiflle tek ücret kanunu piyasan›n geneli (O mesle¤in ül-
ke genelindeki arz ve talebi) için geçerli oldu¤u kadar, bütünü oluflturan alt piya-
salar aras›nda da geçerli olacakt›r.
Piyasa Dengesinde De¤iflmeler

‹fl piyasalar›n›n bafll›ca görevi, iflgücünün etkin da¤›l›m›n› gerçeklefltirmektir. Piya-
san›n gerek arz gerekse talep yönünün oldukça dinamik oldu¤u göz önünde bu-
lundurulursa, bu gerçeklefltirilmesi bir hayli zor bir görevdir. Arz yönünden her y›l
piyasaya yeni iflçiler girer ve mevcut çal›flanlar›n bir k›sm› ifl de¤ifltirirken, talep yö-
nünden de kimi iflveren firmas›n› kapat›p piyasadan çekilirken baz›lar› da piyasa-
ya yeni girifl yapmakla, bir k›sm› da iflini büyüttü¤ü için ilave iflçiye ihtiyaç duyar.
Böylesine dinamik iki unsurun dengede olabilmesi ücretlerin de¤iflebilmesi ve
eme¤in hareketlili¤i sayesinde mümkün olmaktad›r.
fiimdi, tam rekabetçi bir emek piyasas›nda denge oluflumuna yönelik basit bir
zihin jimnasti¤i yapal›m ve bozulan bir dengenin hangi mekanizmalar ile yeniden
kurulabildi¤ini inceleyelim. Bu konuda karfl›m›za iki farkl› durum ç›kacakt›r. Bun-
Talep Fazlas›: Emek arz veya lar: talep fazlas› ve arz fazlas›d›r.
talep e¤rilerindeki kaymaya
ba¤l› olarak veri ücret
düzeyinde emek talep Talep Fazlas›
miktar›n›n emek arz Bir piyasada talep fazlas›; ya emek arz› sabitken emek talebinin artmas›, ya da
miktar›ndan fazla olmas›
durumudur.
emek talebi sabitken emek arz›n›n azalmas› nedeniyle olabilir. Afla¤›daki flekil bu
iki durumu göstermektedir.
fiekil 5.3.
Tam Rekabetçi Bir Emek
Piyasas›nda Talep Fazlas›
Ücret Oran› (W) Ücret Oran› (W) SL2
Tam rekabetçi bir emek SL SL1
piyasas›nda veri bir ücret
düzeyinde talep fazlas› ya
emek arz› sabitken emek C C
w2 w2
talebinin sa¤a kaymas› ile veya A B B
emek talebi sabitken emek w1 w1 A
arz›n›n sola kaymas› ile
meydana gelebilir. DL
Bafllang›çtaki denge noktas›na DL1 DL2
nazaran her iki durumda da Emek L2 L3 L1 Emek
L1 L3 L2
ücretler yükselirken, istihdam Miktar› (L) Miktar› (L)
ilk durumda artmakta, ikinci
durumda ise azalmaktad›r. (a) (b)
fieklin her iki k›sm›nda da bafllang›çta dengenin A noktas›nda olufltu¤unu, den-

ge ücret ve istihdam düzeyinin W1 ve L1 oldu¤unu varsayal›m. Arz da bir de¤iflme
yokken herhangi bir nedenle-örne¤in yeni iflverenlerin piyasaya girmesi nedeniy-
le-talebin artarak DL2’ye kayd›¤›n› düflünelim. (Emek talebini hangi unsurlar›n kay-
d›raca¤› hakk›nda 3. Üniteye bak›n›z) Bu durumda piyasan›n A noktas›nda olufl-
turdu¤u denge bozulacak, W1 ücretinde emek arz› L1’de kalmaya devam ederken
emek talebi L2 olacakt›r. Talebin bu flekilde kaymas› ile AB kadar talep fazlas› olu-
flacak, daha önce aç›kland›¤› gibi iflverenler aras› rekabet ücretleri yükselterek pi-
yasa C noktas›nda yeni bir dengeye ulaflacakt›r. Yeni denge noktas›nda (C) gerek
ücret (W2) ve gerekse istihdam düzeyi (L3) eski denge noktas›na (A) oranla daha
yüksek olacakt›r.
Emek piyasas›n›n talep cephesinde bir de¤iflme yokken emek arz›n›n azalmas›
da (örne¤in, iflgücünün bölge d›fl›na göç etmesi nedeniyle) talep fazlas›na neden
olacakt›r. (Arz e¤risini hangi unsurlar›n kayd›raca¤› hakk›nda 2. Üniteye bak›n›z.)
fieklin (b) k›sm›nda bu durum gösterilmifltir. Bafllang›çta piyasa A noktas›nda den-
gede iken (Emek Arz›=Emek Talebi) talebin bu flekilde sola kaymas› ile W1 ücre-
tinde L2L1 kadar (AB) talep fazlas› meydana gelecek, bu durumda iflverenler aras›
rekabet ücretlerin yükselmesini sa¤layarak piyasa C noktas›nda yeniden dengeye
gelecektir. Yeni denge noktas›nda (C) eski denge noktas›na (A) nazaran ücret ora-
n› (W2) artarken istihdam düzeyi daha düflük (L3) olacakt›r.
Arz Fazlas›: Emek Arz veya
Arz Fazlas› talep e¤rilerindeki kaymaya
ba¤l› olarak veri ücret
Emek piyasalar›nda piyasa dengesinin bozulmas›na neden olan bir baflka durum düzeyinde emek arz
arz fazlas›d›r. Arz fazlas› afla¤›daki flekilde gösterildi¤i gibi ya talepte bir de¤iflme miktar›n›n emek talep
yokken emek arz e¤risinin sa¤a kaymas› ile, ya da arz da bir de¤iflme yokken miktar›ndan fazla olmas›
durumudur.
emek talep e¤risinin sola kaymas› ile meydana gelebilir.
fiekil 5.4.
Tam Rekabetçi Bir Emek
Piyasas›nda Arz Fazlas›
Ücret Oran› (W) Ücret Oran› (W)
SL1 DL1 Tam rekabetçi bir emek
DL SL2 SL piyasas›nda veri bir ücret
DL2 düzeyinde arz fazlas› ya emek
talebi sabitken emek arz›n›n
A B B A sa¤a kaymas› ile veya emek
w1 w1 arz› sabitken emek talebinin
C sola kaymas› ile meydana
w2 w2 C
gelebilir. Bu durumda
–bafllang›çtaki denge noktas›na
nazaran- her iki durumda da
L1 L3 L2 Emek L2 L3 L1 Emek
Miktar› (L) Miktar› (L) ücretler düflerken, istihdam ilk
(a) (b) durumda artmakla, ikinci
durumda ise azalmaktad›r.
fieklin her iki k›sm›nda da bafllang›çta dengenin A noktas›nda olufltu¤unu, den-

ge ücret ve istihdam düzeylerinin W1 ve L1 oldu¤unu varsayal›m. Talep sabitken
emek arz e¤risinin fleklin (a) k›sm›nda gösterildi¤i gibi sa¤a do¤ru kayd›¤›n›
(SL1’den SL2’ye) varsayal›m. Böyle bir arz art›fl›, örne¤in, inceledi¤imiz piyasadaki
çal›flma koflullar›n›n iyileflmesinden kaynaklanabilir. Piyasa A noktas›nda dengede
iken emek arz e¤risinin kaymas› ile W1 ücret düzeyinde emek talebi L1’de kal›rken
emek arz miktar› L2 olacak, L1L2 kadar (AB) emek arz fazlas› oluflacakt›r. Bu du-
rumda ücrete raz› oldu¤u halde ifl bulamayan AB kadar iflgücü az say›daki aç›k ifl-
lere girebilmek için ücretleri afla¤›ya çekme hususunda rekabete girifleceklerdir.
Sonuçta ücret kademeli olarak W2’ye düflecek, emek piyasas› C noktas›nda yeni-
den dengeye gelecektir. Yeni denge noktas›nda bafllang›ç noktas›na göre ücret dü-
zeyi daha düflük (W2), istihdam düzeyi ise daha yüksek (L3) olacakt›r.
fieklin (b) k›sm›nda ise emek arz›nda bir de¤iflme yokken emek talebinin azala-
rak talep e¤risinin sola kaymas› durumu gösterilmifltir. Burada emek talebinin ürün
talebinin azalmas› nedeniyle azald›¤›n› varsayabiliriz. Emek piyasas› A noktas›nda

dengede iken emek talep e¤risinin sola kaymas› ile birlikte piyasada L1L2 kadar (AB)
arz fazlas› ortaya ç›kacakt›r. Emek arz fazlas› iflçiler aras› rekabet nedeni olarak üc-
retlerin W2’ye düflmesine neden olacak. Piyasa C noktas›nda bafllang›ç noktas›na
oranla daha düflük bir ücret ve istihdam düzeyinde yeniden dengeye gelecektir.
SIRA S‹ZDE Di¤er fleyler eflitken bir mala olan talep artarsa, bu durum o mal›n üretildi¤i emek piyasa-
1 s›nda veri ücret düzeyinde arz fazlas›na m› yoksa talep fazlas›na m› sebep olacakt›r? Ücret
ve istihdam düzeyleri bundan nas›l etkilenir?
Ücret Kat›l›¤›: Parasal Ücret Rijitli¤i (Kat›l›¤›) Durumunda Dengelenme

ücretlerin; sendikalar, toplu Buraya kadar tam rekabetçi bir emek piyasas›nda arz veya talepte bir de¤iflme ol-
sözleflme düzeni veya
iflverenlerden kaynaklanan
du¤unda ücretlerin artarak veya azalarak piyasada yeniden dengenin sa¤lanabile-
sebeplerle azalamamas› ce¤ini teorik aç›dan inceledik. Gerçek hayatta ise parasal ücretlerin artabildi¤i hal-
halidir. de azalma yönünde yap›flkan (rijit) oldu¤u bilinmektedir. Parasal ücretlerin azala-
mamas› kimi zaman sendikalardan ve toplu sözleflme düzeninden kaynakland›¤›
halde, bazen de iflverenler ücret indirimini arzulamamaktad›rlar. ‹flte tam bu nok-
tada akla flu soru gelmektedir: Ücretler azalma yönünde yap›flkan ise, arz veya ta-
lep kaymas›na ba¤l› olarak piyasada arz fazlas› olufltu¤unda bozulan piyasa den-
gesi tekrar kurulabilir mi?
Yukar›daki soruya evet yan›t› verilebilir. Böyle bir durumda piyasan›n yeniden
dengeye gelmesini sa¤layan unsurlar nispi ücretler ve faktör hareketlili¤idir. Konu-
yu bir örnekle aç›klamaya çal›flal›m. Örne¤in, baflka piyasalarda bir de¤iflme yok-
ken, Eskiflehir mobilya piyasas›nda kriz yafland›¤›n› ve pek çok mobilya firmas›n›n
kapanarak piyasay› terk etti¤ini düflünelim. Bu durum flekil 5.4’ün (b) k›sm›ndaki
gibi bir talep kaymas›na neden olacakt›r. Böyle bir durumda ücret azalma yönün-
de esnek olsayd› A noktas›ndan C noktas›na gelinebilecek, emek piyasas› yine
dengede olacakt›. Ancak ücretin W1’in alt›na düflmeyifli AB kadar iflsizli¤e neden
olacakt›r.
Di¤er piyasalarda bir problem yokken Eskiflehir’de böyle bir durumun olmas›
iki geliflmeye neden olacakt›r.
Birincisi kriz içindeki Eskiflehir piyasas›nda mobilya iflçilerinin ücretleri yüksel-
mezken, di¤er piyasalarda (örn. ‹negöl, Ankara, Kayseri vb.) ücretler yükselecek-
tir. Bu durumda Eskiflehir’de mobilya iflçilerinin nispi ücreti (WESK‹fiEH‹R/Wdi¤er)
düflecek, zaman içinde Eskiflehir mobilya iflçileri di¤erlerine nazaran daha ucuz ha-
le gelecektir.
‹kincisi, kriz nedeniyle Eskiflehir’de iflsiz kalan iflçiler canl› piyasalara göç ede-
cekler, bu durum emek arz›n› azaltacak emek arz e¤risi sola kayacakt›r.
Eskiflehir’de nispi ücretlerin ucuzlamas› zaman içinde piyasaya girifl yapmay›
düflünen iflverenler için de bu kenti cazip hale getirebilecek, emek talebinin bu ne-
denle artmas› emek talep e¤risini sa¤a do¤ru kayd›racakt›r. Sonuçta, belirli bir za-
man sonra ayn› parasal ücret düzeyinde ancak daha düflük bir istihdam düzeyin-
de piyasa dengesi tekrar sa¤lanabilecektir.
SIRA S‹ZDE Ücretlerin azalma yönünde rijit olmas› durumunda emek piyasas› dengesi yeniden kolay ve
2 maliyetsiz bir fleklide sa¤lanabilir mi?
Tam Rekabetçi Bir Firma ‹çin Ücret ve ‹stihdam

Düzeylerinin Belirlenmesi
Tam rekabet piyasas›nda denge ücretinin nas›l belirlendi¤ini ve dengenin nas›l de-
¤iflti¤ini inceledikten sonra hem üretti¤i ürünün piyasas›nda hem de emek piyasa-
s›nda tam rekabet piyasas›nda olan bir firmada ücret ve istihdam düzeylerinin na-
s›l belirlendi¤ini inceleyebiliriz.
fiekil 5.5.
Tam Rekabetçi Bir Firmada
Ücret Oran› (W) Ücret Oluflumu
w2 Tam rekabetçi bir

piyasada yer alan bir
firma piyasada oluflan
ücreti “veri” olarak al›r
wTR SL=ACL=MCL ve bu ücret düzeyinde
istedi¤i kadar iflçi
çal›flt›rabilir. Firman›n
w1 kaç iflçi çal›flt›raca¤› emek
arz ve talep e¤rilerinin
L0 Emek Miktar› (L) kesiflme noktas›nda
belirlenecektir.
Eme¤i tam rekabetçi bir piyasadan istihdam eden firma piyasada bu tür eme¤i
istihdam eden çok say›da firmadan birisi konumunda olacakt›r. Eme¤in fiyat› bu
durumda fiekil 5.1’de gösterildi¤i gibi piyasa emek arz ve talep e¤rilerinin kesiflti-
¤i noktada WTR olarak belirlenecektir. Tam rekabet piyasas›nda yer alan tek bir fir-
man›n fiyat› de¤ifltirme gücü olmad›¤›, yani fiyat al›c›s› oldu¤u hat›rlan›rsa, firma
bu ücreti (WTR) veri olarak alacak ve bu ücret düzeyinden diledi¤i kadar iflçi çal›fl-
t›rabilecektir. Firma bütün iflçilere ayn› ücreti ödeyece¤inden, hem ortalama emek
maliyeti (ACL) hem de marjinal emek maliyeti (MCL) (ifle al›nan son iflçiye ödenen
ücret) bu ücrete eflit olacakt›r. Dolay›s›yla flekilde WTR ücretinden yatay eksene
paralel olarak çizilen do¤ru hem tam rekabetçi bir firmaya olan emek arz›n› (SL),
hem de ortalama ve marjinal emek maliyetlerini gösterecektir. Emek arz e¤risinin
sonsuz esneklikte olmas› veri ücret düzeyinde firman›n ücreti de¤ifltirmeksizin di-
ledi¤i kadar iflçi çal›flt›rabilece¤ini göstermektedir.
Hat›rlanaca¤› gibi emek talebi ile ilgili üçüncü ünitede ürün piyasas›nda tam re-
kabetçi bir firman›n marjinal ürün geliri e¤risinin (MRPL) ayn› zamanda emek ta-
lep e¤risine (DL) eflit oldu¤u bulunmufltu. Tam rekabet piyasas›nda bu e¤ri ayn›
zamanda marjinal ürün de¤erine de (VMP) eflittir. Bu noktada marjinal ürün de- Marjinal Ürün De¤eri: ‹lave
iflçinin istihdam edilmesi ile
¤eri ve marjinal ürün geliri kavramlar›n› tan›mlayarak aralar›ndaki benzerli¤in ne para birimi cinsinden
oldu¤unu belirtmek yararl› olacakt›r. toplumun sa¤lad›¤› ekstra
üretimi gösterir. Son iflçinin
Marjinal ürün de¤eri (VMP) ilave iflçinin istihdam edilmesi ile para birimi cin- verimlili¤i ürün fiyat› ile
sinden toplumun sa¤lad›¤› ekstra üretimi gösterir ve son iflçinin verimlili¤i ile çarp›larak bulunur.
ürün fiyat›n›n çarp›m›na eflittir.
Marjinal ürün geliri (MRP) ise 3. Üniteden hat›rlanaca¤› gibi ilave iflçinin istih-
dam› ile firman›n para birimi cinsinden sa¤lad›¤› ekstra üretimi gösterir ve son ifl-
çinin verimlili¤i ile firman›n marjinal gelirinin (son üretilen mal›n sat›m›ndan elde
edilecek gelir) çarp›m›na eflittir. Üçüncü ünitede, ürün piyasas›nda tam rekabet ol-
du¤unda firman›n marjinal gelirinin mal›n fiyat›na eflit olaca¤› belirtilmiflti. Buna
göre, ürün piyasas›nda tam rekabetçi bir firma için emek talebi (DL) ayn› zaman-
da marjinal ürün gelirine ve marjinal ürün de¤erine de eflit olacakt›r.
Emek piyasas›nda tam rekabetçi olan bir firma için ücret zaten piyasada belirlen-
di¤inden, burada belirlenecek tek fley vard›r: ‹stihdam düzeyi. fiekilde firma emek
arz› ile emek talebinin kesiflti¤i noktan›n iflaret etti¤i L0 kadar iflçi çal›flt›racakt›r.
Bu hususta son olarak flu sorunun yan›t›n› arayal›m: Firma acaba WTR’nin al-
t›nda veya üzerindeki bir ücret düzeyinden iflçi istihdam edecek midir? Bu soru-
nun yan›t› hay›rd›r. Örne¤in, W1 gibi düflük bir ücret düzeyi firma için kârl› olmak-
la birlikte ünitenin bafl›nda s›ralanan tam rekabet piyasas›n›n fleffafl›k ve tam bilgi
fayda maksimizasyonu varsay›mlar› gere¤i iflçiler piyasadaki ücretin gerçekte WTR
oldu¤unu bileceklerdir. Tam rekabet piyasas›nda denge ücret düzeyinde (WTR)
herkes ifl bulup iflsizlik olmad›¤›ndan, faydas›n› azamilefltirmek (maksimize etmek)
isteyen hiç kimse W1 ücretinde çal›flmak istemeyecektir.
Öte yandan, kâr›n› azâmilefltirme amac›nda olan hiçbir firma iflgücüne W2 gibi
denge ücretinin üstünde bir ücret teklif etmeyecektir. Çünkü firma denge ücretin-
de (WTR) zaten diledi¤i kadar iflgücünü bulabilmektedir. ‹flgücü temininde zorluk
olmad›¤› halde iflçiye daha yüksek ücret verilmesi firmalar›n amaçlar›n›n kârla-
r›n› azâmilefltirmek oldu¤u varsay›m›na ters düflecektir.
TEKELC‹ B‹R F‹RMA ‹Ç‹N P‹YASA DENGES‹

fiimdi, yukar›daki analize ufak bir farkl›l›k getirerek eme¤i tam rekabetçi bir piya-
sadan alan ancak üretti¤i ürünün piyasas›nda tekelci konumda bulunan bir firma-
da denge ücret ve istihdam düzeylerinin nas›l olufltu¤unu inceleyelim. Tekelci bir
ilaç firmas›n›n sekreter istihdam› buna örnek olarak verilebilir. Sekreterler hemen
hemen bütün firmalarda çal›flt›r›ld›klar› için emek piyasas›n›n bu durumda tam re-
kabete yak›n oldu¤u düflünülebilir.
Böyle bir durumda, emek piyasas› bir önceki örnekte oldu¤u gibi rekabetçi
varsay›ld›¤› için, emek arz e¤risinin flekli 5.5’te gösterilenden farkl› olmayacakt›r.
Daha aç›k bir ifadeyle, firma üretti¤i ürünün piyasas›ndaki tek firma olsa da, sek-
reter istihdam› hususunda piyasada sekreter çal›flt›ran binlerce firmadan birisi ola-
cakt›r. Firma bu nedenle piyasada oluflan WTR ücretini veri olarak kabul edecek,
ifle ald›¤› her iflçiyi ayn› ücretten çal›flt›raca¤› için bu ücret düzeyi ayn› zamanda or-
talama emek maliyetine ve marjinal emek maliyetine eflit olacakt›r.
fiekil 5.6.
Ürün Piyasas›nda Tekelci Bir
Firmada Ücret Oluflumu
Ücret Oran› (W)
Emek piyasas›nda tam
rekabetçi, ürün piyasas›nda DLTR
DLTEKEL
tekelci olan bir firman›n
emek arz e¤risi tam rekabetçi
firman›n e¤risi iken emek
x y
talep e¤risi iken emek talep wTR SL=ACL=MCL
e¤risi tam rekabetçi bir
firman›n talep e¤risinin
daha solunda ve daha diktir.
Buna göre di¤er fleyler eflitken
tekelci bir firma tam LTEKEL LTR Emek Miktar› (L)
rekabetçi bir firmaya
nazaran daha az iflçi
çal›flt›r›r.
Ancak, firma ürün piyasas›nda tekelci oldu¤undan emek talebi önceki flekilde
gösterilenden farkl› olacakt›r. Bu farkl›l›¤› gösterebilmek için afla¤›daki flekilde
hem tam rekabetçi hem de tekelci emek talep e¤rileri yanyana çizilmifltir. Önce bu
farkl›l›¤›n nedenlerini aç›klayal›m.
fiekilde, ürün piyasas›nda tekelci bir firman›n emek talep e¤risinin tam rekabet-
çi bir firman›n emek talep e¤risinin sol taraf›nda yer ald›¤› ve daha dik oldu¤u gö-
rülmektedir. Bu farkl›l›¤›n temel nedeni tam rekabetçi bir firmada marjinal gelirin
mal›n fiyat›na eflit olmas›na karfl›l›k, tekelci bir firmada marjinal gelirin fiyattan kü-
çük olmas›d›r. Bunu basit bir örnekle aç›klayal›m.
Ürün piyasas›nda tam rekabetçi bir firma, fiyat al›c›s› konumunda oldu¤undan
üretti¤i bütün mallar› piyasada oluflan fiyata göre satmak durumundad›r. Firma bü-
tün sat›fllar›n› ayn› fiyattan yapaca¤› için, satt›¤› sonuncu birim maldan elde etti¤i
gelir (marjinal gelir) ayn› zamanda mal›n fiyat›na eflit olmaktad›r.
Öte yandan, tekelci firma piyasadaki tek firma oldu¤undan, bu firman›n ürünü-
ne olan talep e¤risi ayn› zamanda piyasa talep e¤risi olacakt›r. Bir mal›n piyasa ta-
lep e¤risinin negatif e¤imli bir e¤ri oldu¤u hat›rlan›rsa, flunu söylemek mümkün-
dür: tekelci bir firma daha çok mal satabilmek için fiyat› düflürmek zorundad›r.
‹flte bu nedenle söz konusu firma için marjinal gelir fiyata eflit olmayacakt›r.
Bu noktada, rakamsal bir örnek daha aç›klay›c› olacakt›r. Firman›n fiyat› 10TL
oldu¤unda 10 birim mal sat›p 100TL toplam gelir elde etti¤ini düflünelim. Fiyat
9TL’na indirildi¤inde sat›fllar 12 birime yükselirse, toplam gelir 108TL olacakt›r.
Bu durumda marjinal gelir (∆ Toplam Gelir/∆ Sat›fllar)(8TL/2=4TL) mal›n fiyat›n-
dan (9TL) daha düflük olacakt›r. Buna göre tekelci bir firman›n marjinal ürün ge-
lirinden (marjinal ürün x fiyat) daha düflük olaca¤›ndan, flekilde görüldü¤ü gibi
tekelci bir firman›n emek talep e¤risi tam rekabetçi bir firman›n emek talep e¤ri-
sinden daha içeride yer alacakt›r. E¤rinin di¤erinden daha dik olmas› ücret de¤i-
flimlerine karfl› tekelci bir firman›n tam rekabetçi bir firmadan daha az duyarl› ol-
du¤unu göstermektedir.
fiimdi, tekelci ilaç firmas›n›n sekreter istihdam›nda dengenin ne oldu¤unu ince-
leyebiliriz. fiekil 5.6’ya göre denge firman›n emek talep e¤risi (DTEKEL) ile emek
arz (SL) kesiflti¤i X noktas›nda oluflacak, ücreti belirleme imkan› olmayan bu firma
LTEKEL kadar iflçi istihdam edecektir. fiekle göre söz konusu firma ürün piyasas›n-
da tekelci de¤il de tam rekabetçi olsayd› denge Y noktas›nda oluflacak, firma LTR
kadar iflçi istihdam edecektir. Buna göre flu genellemeyi yapmak mümkündür: di-
¤er fleyler eflitken tekelci firmalar, tam rekabetçi firmalara nazaran daha az say›-
da iflçi istihdam ederler.
OL‹GOPOLCÜ B‹R F‹RMA ‹Ç‹N P‹YASA DENGES‹

Ünitenin buraya kadar olan k›sm›nda tam rekabetçi ve tekelci firmalar için emek
piyasas› dengesinin nas›l olufltu¤unu gördük. Konuyu teorik aç›dan daha pek
çok piyasa türü için (monopson, iki yanl› tekel vb) incelemek mümkündür. An-
cak analizi çok geniflletip karmafl›k hale getirmemek için son olarak gerçek ha-
yatta oldukça s›k rastlanan bir piyasa türünü, oligopol piyasas›n›, inceleyerek
üniteyi tamamlayaca¤›z.
Oligopol piyasas›, bildi¤iniz gibi endüstrideki üretimin büyük bir k›sm›n›n az
say›da firma taraf›ndan yap›ld›¤› bir piyasa türüdür. Oligopol piyasas›nda firmala-
r›n üretim, sat›fl, yat›r›m ve reklam planlar›nda karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k söz konusudur.
Bir firman›n bu de¤iflkenlerle ilgili bir manüpülasyonu di¤er firmalar›n buna misil-
lemede bulunmalar›na neden olmaktad›r. Bu tür piyasalarda iflkolundaki toplam
üretimin büyük bir k›sm›n› gerçeklefltiren az say›da büyük firma emek piyasas›n-
da da etkilidir. Afla¤›daki flekil oligopolcü bir firma için denge ücret ve istihdam
düzeylerinin nas›l belirlendi¤ini göstermektedir.
fiekilde, oligopolcü firmaya olan emek arz e¤risi L1 istihdam düzeyine kadar sa-
bit bir ücretten (W0) yatay eksene paralel bir flekilde iken, L1 istihdam düzeyinden
sonra pozitif bir e¤im tafl›maktad›r. Bunun anlam› firman›n piyasadaki geçerli üc-
fiekil 5.7.
Oligopolcü Bir Firman›n Ücret
ve ‹stihdam Belirlemesi
Ücret Oran› (W)
DL 3
Oligopolcü bir firman›n DL1 DL2
karfl›laflt›¤› emek arz e¤risi SL=MCL
belirli bir istihdam düzeyine
kadar yatay eksene
paralelken, o düzeyden sonra w1
pozitif e¤imlidir. Buna göre x
w0
oligopolcü piyasadaki
iflsizlerin tamam›n› geçerli
ücretten çal›flt›rabilirken,
daha fazla kifli çal›flt›rmak L0 L1 L2 Emek Miktar› (L)
istedi¤inde di¤er firmalardan
iflçi transfer etmesi, bunun
için ise ücretleri yükseltmesi
gerekmektedir.
retten (W0) iflsizlerin toplam› kadar iflgücünü ücreti yükseltmeksizin istihdam ede-
bilece¤idir. Nitekim firman›n emek talebi DL1’den DL2’ye artt›¤›nda, oligopolcü pi-
yasadaki geçerli ücreti artt›rmadan istihdam› L0’dan L1’e artt›rabilecektir. X nokta-
s›nda firma piyasadaki iflsizlerin tümünü istihdam etmifl olmaktad›r.
Oligopolcü firma istihdam› L1’in ötesine artt›rmak istiyorsa, baflka firmalarda ça-
l›flan iflçileri kendi firmas›na çekebilmek için W0’dan daha yüksek ücret ödemesi
gerekecektir. Bu nedenle flekilde emek arz e¤risi X noktas›nda dirsek yapan ve o
noktadan sonra pozitif bir seyir takip eden bir e¤ri olacakt›r.
Yukar›da, oligopol piyasas›nda firmalardan birinin ataca¤› ad›mlar›n di¤er fir-
malar›n misilleme yapmalar›na neden olaca¤› belirtilmiflti.
Emek arz e¤risinin, pozitif esneklikte olan k›sm›n›n hangi esneklikte olaca¤›
(dik veya yat›k olaca¤›) inceledi¤imiz firman›n rakiplerinden eleman transfer etme
çabalar›na karfl›l›k rakip firmalar›n iflgücünü korumak veya istihdam düzeyini yük-
seltmek için benzeri flekilde ücretleri ne kadar yükselteceklerine ba¤l›d›r. E¤er di-
¤er firmalar ücretleri yükseltme konusunda yar›fla girmezlerse, emek arz e¤risinin
pozitif e¤imli k›sm› fazla dik olmayacakt›r. Öte yandan, firmalar birbirlerinin ücret
tekliflerine aynen takip ederek veya ondan daha yüksek ücret vererek karfl›l›k ve-
rirlerse, emek arz e¤risinin pozitif e¤imli k›sm› daha dik olacakt›r.
SIRA S‹ZDE Neden oligopolcü firmalar birbirleri ile ücret yar›fl›na girmezlerse emek arz e¤risinin po-
3 zitif e¤imli k›sm› yat›k, tersi durumunda dik olacakt›r?
Son olarak, oligopolcü firmalar›n piyasadaki üretimin büyük k›sm›n› gerçeklefl-

tiren büyük kurulufllar oldu¤u gerçe¤inin alt›n› çizmekte fayda vard›r. Bu nedenle
oligopolcü firmalar›n karfl›laflacaklar› emek arz e¤risi asla-tam rekabetçi bir firma-
n›n karfl›laflt›¤› gibi- sonsuz esneklikte bir e¤ri olmayacakt›r.
Özet

AMAÇ
Tam Rekabetçi bir emek piyasas›nda denge nas›l • Arz veya talebin kaymas› ile bafllang›çtaki denge
1 oluflur? ücretinde talep fazlas› oluflmuflsa daha yüksek bir
• Tam rekabet piyasas›, gerçek hayatta tüm flartlar› ücret düzeyinde piyasa yeniden dengeye gelebile-
ile gözlenmesi güç varsay›mlar içermesine karfl›l›k cektir. Talep fazlas› emek arz› sabitken emek tale-
kaynak da¤›l›m›nda tam etkinli¤in sa¤land›¤› piya- binin artmas›ndan kaynaklanm›flsa denge istihdam
salar oldu¤undan, gerek mal ve hizmet fiyatlar›n›n düzeyi de artacak, talep sabitken arz›n azalmas›n-
gerekse eme¤in fiyat›n›n (ücret) aç›klanmas›nda dan kaynaklanm›flsa azalacakt›r.
bafllang›ç noktas›n› oluflturmaktad›r. • Öte yandan, emek piyasas›nda arz fazlas›n›n olufl-
• Tam rekabetçi bir emek piyasas›nda denge emek mas› ücretlerin düflmesine neden olacakt›r. fiayet
arz ve talep e¤rilerinin kesiflti¤i noktada oluflur. arz fazlas› talep sabitken arz›n artmas›ndan kaynak-
Denge ücret düzeyinde iflsizlik olmad›¤›ndan, buna lanm›flsa denge istihdam düzeyi azalacak, arz sabit-
piyasay› temizleyen ücret oran› da denilmektedir. ken talebin azalmas›ndan kaynaklanm›flsa denge
• Rekabetçi bir piyasada k›sa dönemde denge ücretin- istihdam düzeyi artacakt›r.
den sapmalar olabilse de, uzun dönemde tekrar den-
ge ücretine dönülecektir. Bu durum tam rekabetçi
AMAÇ
Ücretlerin azalma yönünde kat› oldu¤u durumda
piyasalarda tek ücret kanunu olarak adland›r›l›r. 4 bozulan denge nas›l tekrar oluflur?
• Gerçek hayatta parasal ücretlerin artma yönünde

AMAÇ
Tam rekabetçi alt piyasalarda tek bir ücret hangi esnek olduklar› halde, azalma yönünde ayn› esnek-
2 mekanizmalarla sa¤lan›r? li¤e sahip olmad›klar› bilinmektedir. Ücret kat›l›¤›
• Tam rekabetçi alt piyasalarda k›sa dönemde farkl› sendikalar ve toplu sözleflme düzeninden kaynak-
ücretler olabilse de, piyasan›n varsay›mlar› göz önün- lanabildi¤i gibi zaman zaman iflverenlerin tutumu
de tutuldu¤unda bu durum uzun vadede kal›c› ol- da bu konuda etkili olabilmektedir.
mayacak, piyasalar aras›nda ücretler eflitlenecektir. • Parasal ücretlerin azalamad›¤› durumda dengesi bo-
• Örne¤in, ayn› mesle¤in iki farkl› flehirdeki piyasala- zulan bir emek piyasas› uzun bir zaman gerektirse
r›ndan birinde ücretler daha yüksek ise, piyasan›n de ayn› ücret düzeyinde yeniden dengeye gelebile-
fleffafl›k varsay›m› gere¤i iflçiler bundan haberdar cektir. Dengenin yeniden kurulmas›nda nispi üc-
olacaklar “faydalar›n› azamilefltirmek” isteyen iflçi- retler ve emek hareketlili¤i anahtar kavramlard›r.
ler kolayl›kla ücretlerin düflük oldu¤u flehirden yük-
sek oldu¤u flehire göç edeceklerdir.
AMAÇ Tam rekabetçi bir firma için denge nas›l oluflur?
5
• Sonuçta ücretlerin yüksek oldu¤u piyasaya iflgücü
• Tam rekabetçi firma piyasadaki çok say›da firma-
girifli fazla oldu¤undan ücretler düflerken, ücretle-
dan biri oldu¤undan eme¤in fiyat›n› etkileme gücü-
rin düflük oldu¤u gerekçesi ile iflgücünün bir k›sm›-
ne sahip de¤ildir. Firma piyasada toplam emek arz
n› kaybeden piyasada ise emek arz› azald›¤›ndan
ve talep e¤rilerine göre belirlenen denge ücretini
ücretler yükselecektir. Eme¤in piyasalar aras›ndaki
veri olarak al›r.
hareketlili¤i ücretler birbirine eflitleninceye kadar
• Firman›n bu ücret düzeyinde ne kadar iflçi çal›flt›ra-
devam edecektir.
ca¤› emek arz ve talep e¤rilerinin kesiflme noktala-
r› taraf›ndan belirlenir.

AMAÇ
Emek arz ve talebindeki de¤iflmeler dengeyi nas›l
3 de¤ifltirir?
• Emek arz›nda ve talebinde meydana gelebilecek
kaymalar rekabetçi bir emek piyasas›nda var olan
dengenin bozulmas›na neden olabilecektir. Ancak
piyasan›n iflleyifli farkl› bir ücret ve istihdam bilefli-
minde yeniden dengeye gelinmesini sa¤layacakt›r.

AMAÇ
Tekelci bir firma için denge nas›l oluflur, bunun tam
AMAÇ
Oligopolcü firma için denge ücret ve istihdam dü-
6 rekabetçi firman›n dengesinden farkl›l›¤› nedir? 7 zeyi nas›l belirlenir?
• Ürün piyasas›nda tam rekabetçi ve tekelci firmala- • Oligopolcü bir firma iflkolundaki toplam üretimin
r›n emek talep e¤rileri farkl›d›r. Farkl›l›¤›n temel büyük bir k›sm›n› gerçeklefltiren az say›da firma-
nedeni marjinal gelir-fiyat iliflkisidir. dan biridir.
• Ürün piyasas›nda tam rekabetçi firma fiyat al›c›s› • Oligopolcünün emek arz e¤risi piyasa ücretinden
konumunda oldu¤undan sat›fllar›n› piyasada olu- belirli bir istihdam düzeyine (piyasadaki iflsizlerin
flan denge fiyat›ndan yapacakt›r. Bu durumda fir- tamam›n› gösteren düzey) kadar yatay eksene pa-
man›n marjinal geliri fiyata eflittir. ralel, ondan sonra ise pozitif e¤imlidir.
• Öte yandan, piyasa talebinin tümünü karfl›lama du- • Buna göre oligopolcü firma piyasadaki iflsizlerin
rumunda olan tekelci bir firman›n daha fazla mal say›s› kadar iflçiyi piyasadaki geçerli ücreti yükselt-
satabilmesi ürün fiyat›n› düflürmesi ile mümkün ola- meksizin istihdam edebilecektir.
ca¤›ndan Marjinal Gelir=Fiyat eflitli¤i burada söz • Ancak, istihdam› bunun da ötesine artt›rmak isterse
konusu olmayacakt›r. rakip firmalardaki iflçileri kendi firmas›na çekmesi
• Bu nedenle, tekelci bir firman›n emek talep e¤risi gerekecektir. Bu durum firman›n ücretleri yükselt-
tam rekabetçi bir firman›n e¤risinin daha solunda mesini zorunlu k›lacakt›r.
yer al›r ve daha diktir. Bunun do¤al sonucu fludur:
Veri bir ücret oran›nda tekelci firma tam rekabetçi
firmadan daha az iflçi çal›flt›r›r.
Kendimizi S›nayal›m 6. Tam rekabetçi bir firma için ücret oran› afla¤›dakiler-
1. Tek ücret kanunu afla¤›daki piyasa türlerinin den hangisine eflit de¤ildir?
hangisinde geçerlidir? a. Emek talebine
a. Tekel b. Marjinal ürün gelirine
b. Tam rekabet c. Eme¤in marjinal verimine
c. Monopson d. Marjinal emek maliyetine
d. Oligopol e. Marjinal ürün de¤erine
e. ‹ki yanl› tekel
7. Afla¤›dakilerden hangisi ilave iflçinin istihdam edilmesi
2. Afla¤›dakilerden hangisi tam rekabet piyasas›n›n varsa- ile para birimi cinsinden toplumun sa¤lad›¤› ekstra üreti-
y›mlar› aras›nda yer almaz? mi gösterir?
a. Firmalar kârlar›n› azamilefltirme amac›ndad›r. a. Marjinal ürün geliri
b. Piyasadaki iflçiler ifllerin rekabetine aç›kt›r. b. Marjinal emek maliyeti
c. Emek piyasas›nda sendikalar mevcuttur. c. Ortalama emek maliyeti
d. Piyasada çok say›da iflçi ve iflveren vard›r. d. Marjinal ürün de¤eri
e. Piyasa homojendir. e. Ortalama ürün geliri
3. Oligopolcü bir firmaya olan emek arz e¤risinin flekliyle 8. Ücretler azalma yönünde yap›flkan ise emek piyasas›n-
ilgili olarak afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤rudur? da bozulan denge afla¤›dakilerden hangisinin yard›m› ile
a. Bütünüyle negatif e¤imlidir. tekrar sa¤lanabilir?
b. Bütünüyle pozitif e¤imlidir. a. Sendikalar
c. Belirli bir ücrete kadar s›f›r esnek, sonra pozitiftir. b. Eme¤in bulundu¤u emek piyasas›n› terk etmemesi
d. Belirli bir ücrete kadar s›f›r esnek, sonra negatif c. Reel ücretler
e¤imlidir. d. Devlet müdahalesi
e. Belirli bir istihdam düzeyine kadar sonsuz esnek, e. Nispi ücretler
sonra pozitif e¤imlidir.
9. Tam rekabetçi bir emek piyasas›nda denge ücretinin
4. Biri ürün piyasas›nda tam rekabetçi di¤eri tekelci iki üstüne ç›k›l›rsa afla¤›dakilerden hangisi olur?
firman›n emek talep e¤risiyle ilgili afla¤›daki ifadelerden a. Emek arz fazlas› oluflur.
hangisi do¤rudur? b. ‹flçiler aras› rekabet ücreti yukar›ya çeker.
a. ‹kisi de pozitif e¤imlidir. c. ‹flverenler aras› rekabet ücreti afla¤›ya iter.
b. Tam rekabetçi firman›n ki s›f›r esneklikte,di¤eri d. Ücretler iflçiler aras› rekabet nedeniyle eski seviye-
sonsuz esnekliktedir. sine düfler.
c. Tam rekabetçi firman›n ki sonsuz esneklikte, di¤e- e. Ücret yükselmesi devam eder, dengeden giderek
ri s›f›r esnekliktedir. uzaklafl›l›r.
d. ‹kisi de sonsuz esnekliktedir.
e. Hiçbiri 10. Tam rekabetçi bir firmada denge istihdam düzeyinin
belirlendi¤i nokta ile ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisi
5. Afla¤›dakilerden hangisinde tam rekabetçi bir piyasada do¤rudur?
talep fazlas› meydana gelir? a. Ortalama emek maliyeti marjinal ürün de¤erinden
a. Emek talebi sabitken piyasaya yurtd›fl›ndan iflgücü büyüktür.
göçünün olmas› b. Marjinal emek maliyeti ortalama emek maliyetin-
b. Emek arz› sabitken yeni iflverenlerin piyasaya girifl den küçüktür.
yapmas› c. Marjinal emek maliyeti marjinal ürün gelirine eflittir.
c. Emek arz› sabitken iflgücünün verimlili¤inin düflmesi d. Marjinal ürün de¤eri ortalama emek maliyetinden
d. Emek talebi sabitken di¤er ifllerin ücretlerinin büyüktür.
artmas› e. Marjinal ürün de¤eri ortalama emek maliyetinden
e. Emek arz› sabitken üretilen ürüne olan talebin küçüktür.
azalmas›
“ Dayton’un D›fl›ndaki Çimenler O Kadar

Yeflil De¤ildir*
Yüksek Maliyetler Silikon Vadisinin
Rekabet Avantaj›n› Tehdit Etmektedir*
Patrick L.Thimangu David A. Sylvester
Dayton Business Journal Mercury News
1 fiubat 2002 19 Ocak 2003
Daha yüksek ücret kazanmak için Dayton’u terk edip ül- Silikon vadisindeki flirketlerin baflkanlar›ndan biri olan
kenin baflka eyaletlerine giden iflçiler, bir anlamda yaban Keith Kennedy vergi oranlar› yükseltilip hizmetler azalt›l-
ördeklerini takip eden kifliler konumunda olacaklard›r. En d›kça silikon vadisinin ifl yapmak için daha pahal› bir yer
son ücret istatistiklerine göre Dayton’daki özel sektör ça- haline gelece¤ini, bunun ise ekonomik canlanmay› tehli-
l›flanlar› ülkenin 230 metropoliten bölgesindeki meslek- keye sokan bir durum oldu¤unu belirtti.
tafllar›ndan daha ücret almaktad›rlar. Örne¤in, Dayton- Kennedy’nin baflkanl›¤›n› yapt›¤› Joint Venture’›n bugün
Springfield’de 1999 y›l›nda bir iflçi ortalama olarak y›lda yay›nlanan raporunda geçti¤imiz iki y›lda ifllerin ve gelir-
30.600$ kazan›yorken, bu miktar Jacksonville’de 27.400$, lerin önemli ölçüde düfltü¤ü belirtildi. Raporda belirtilen
ve Honolulu’da 29.000$’d›r. iyi bir geliflme, geçen y›l iflgücü verimlili¤inin artmas›-
Yerel bir flirketin müdürü olan Charlene Miller; yaflam ma- na ba¤l› olarak maliyetlerin azalmas› d›r.
liyeti, ulafl›m süresi, emlak fiyatlar› ve yaflam kalitesi bir- Vadideki flirketler bölgedeki yüksek maliyetleri ancak ifl-
likte düflünüldü¤ünde Dayton-Springfield’de çal›flanlar›n çiler baflka yerlerdeki iflçilerden daha verimli olduklar›nda
daha büyük flehirlerde yaflayanlardan önemli ölçüde yük- kald›rabileceklerdir. Geleneksel olarak verimlilik art›fl›
sek gelir elde ettiklerini belirtmektedir. araflt›rmalar sonucunda yeni ve geliflmifl ürünler üreterek
Ancak, Dayton Üniversitesi ‹fl ve Ekonomik Araflt›rmalar daha ucuz ve eski teknolojiyi baflka ülkelerde (off-shore)
Merkezi Müdürü Richard Stock imalat sanayiindeki yük- üretmekle sa¤lanmaktad›r. Ancak, mevcut ürünler bu fle-
sek ücretlerin uzun ömürlü olmayabilece¤i endiflesini ta- kilde ücretlerin düflük oldu¤u deniz afl›r› ülkelerde üreti-
fl›maktad›r. Bölgedeki yüksek ücretlerin otomotiv sektö- lirken, silikon vadisinin keflfedilmemifl teknoloji piyasa-
ründen ve sendikalardan kaynakland›¤›n› belirten Stock, s›nda çok iyi durumda olmad›¤› bilinmektedir. Ekono-
“firmalar›n fabrikalar› emek piyasalar›n›n daha ucuz mistler Baflkan› Doug Henton, vadi için esas olan›n yeni
oldu¤u di¤er eyaletlere veya deniz afl›r› ülkelere kay- teknoloji ürünlerinin yarat›lmas› oldu¤unu ve düflük mali-
d›rmalar› durumunda ücretlerin düflece¤ini” ileri sür- yetli üreticiler olman›n kendilerine bir fley kazand›rmaya-
mektedir. Stock ayn› zamanda, firmalar›n giderek iflgücü- ca¤›n› belirtmektedir.
nü daha modern ve geliflmifl ekipmanlarla ikâme ederek Yar› iletken ‹flkolu Baflkan› George Scalise de vadide-
daha az emek-yo¤un hale dönüflmekte olduklar›n›, bunun ki flirketlerin yeni ürünler yaratmalar› durumunda daha
da ücretleri geriletece¤ini belirtmektedir. h›zl› büyüyerek daha yüksek ücretler verebileceklerini
söylemektedir.
* Bu haber http://www.bizjournals.com/dayton/sto-
nes/2002/02/04/story 5.html ‹nternet adresinden al›n›p * Bu haber http://www.ledger-enquirer.com/mld/ledgeren-
k›salt›larak tercüme edilmifltir. quirer/business/technology/4987399.html adresinden al›-
”
n›p k›salt›larak tercüme edilmifltir.
Yararlan›lan Kaynaklar Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

Biçerli, M.K.(2000). Çal›flma Ekonomisi. ‹stanbul, Beta 1. b Ayr›nt›l› bilgi için “Tam Rekabet Piyasas›nda Tek
Bas›m Yay›m A.fi., s.151-172. Ücret Kanunu” konusuna bak›n›z.
Kaufman, B.E.(1989). The Economics of Labor Markets 2. c Ayr›nt›l› bilgi için “Tam Rekabet Piyasas›nda Tek
And Labor Relations, Second Edition, Chicago The Ücret Kanunu” konusuna bak›n›z.
Dryden Press, s.225-252. 3. e Ayr›nt›l› bilgi için “Oligopolcü Bir Firma ‹çin Piyasa
Mc Connell, C.R ve Brue, S.L. (1989). Contemporary La- Dengesi” konusuna bak›n›z.
bor Economics Second Edition, New York: Mc 4. e Ayr›nt›l› bilgi için “Tekelci Bir Firma için Piyasa
Graw-Hill Book Company, s.174-176. Dengesi” konusuna bak›n›z.
Rima, I (1981). Labor Markets, Wages And Employe- 5. b Ayr›nt›l› bilgi için “Talep Fazlas›” konusuna
ment: An Introduction To Labor Economics, New bak›n›z.
York: W.W. Norton&Company, s.134-135. 6. d Ayr›nt›l› bilgi için “Tam Rekabet Piyasas›nda Tek
Ücret Kanunu” konusuna bak›n›z.
7. d Ayr›nt›l› bilgi için “Tam Rekabet Piyasas›nda Tek
8. e Ayr›nt›l› bilgi için “Ücret Rijitli¤i Durumunda
Dengelenme” konusuna bak›n›z.
9. d Ayr›nt›l› bilgi için “Tam Rekabet Piyasas›nda Tek
10. c Ayr›nt›l› bilgi için “Tam Rekabetçi Bir Firma ‹çin
Ücret ve ‹stihdam Belirlenmesi” konusuna bak›n›z.
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› S›ra Sizde 3

S›ra Sizde 1 Oligopolcünün emek arz e¤risinin pozitif e¤imli k›sm› fir-
Bir mala yönelik talebin artmas› o mal›n üretiminde kulla- man›n piyasadaki iflsizlerin tümünü istihdam ettikten son-
n›lan eme¤e olan talebin de artmas›na neden olur. Di¤er ra di¤er firmalardan eleman transfer etmek durumunda
fleylerde de¤iflme yokken emek talebinin bu flekilde art- kald›¤› istihdam düzeylerini gösterir. Oligopolcü rakip fir-
mas› emek talep e¤risini sa¤a kayd›racak ve geçerli ücret malardan transfer yapmak istedi¤inde rakipleri de eleman-
düzeyinde talep fazlas› meydana gelecektir. Piyasada ifl- lar›n› kapt›rmamak için ücretleri yükseltirlerse emek arz
verenlerin çal›flt›rmak istediklerinden daha az iflçi olmas› e¤risinin pozitif e¤imli k›sm› dik olacakt›r. Öte yandan
iflverenler aras› rekabete sebep olarak emek piyasas› eski- rakip firmalar oligopolcünün bu çabalar›na karfl›l›k ver-
sine göre hem daha yüksek ücret, hem de daha yüksek is- mezlerse emek arz e¤risinin pozitif e¤imli k›sm› yat›k ola-
tihdam düzeyinde yeni bir dengeye gelecektir. cak, oligopolcü ücreti fazla yükseltmeden rakip firmalar-
dan personel transfer edebilecektir.
S›ra Sizde 2
Bir emek piyasas›nda denge bozuldu¤unda ücretler azal-
ma yönünde rijit oldu¤unda bile piyasada denge yeniden
sa¤lanabilir. Ancak bu süreç ne kolay ne de maliyetsizdir.
Böyle bir durumda talep daralmas›n›n yafland›¤› piyasada
ücretler yükselmeyece¤i için nispi ücretler düflecek, iflsiz
kalan iflçiler baflka piyasalara giderlerken nispi ücretlerin
düflüklü¤ü yeni yat›r›mc›lar› bu piyasaya çekecektir. So-
nuçta piyasa eski nominal (parasal) ücret düzeyinde an-
cak daha düflük bir istihdam düzeyinde yeniden dengeye
gelebilecektir. Ancak bu süreç uzun ve zor bir süreçtir.
Ayr›ca talep daralmas›n›n yafland›¤› piyasada iflsiz kalan
iflçilerin bir k›sm› (örne¤in yafll› iflçiler) baflka piyasalara
veya sektörlere geçifl yapamayacaklar, kal›c› bir flekilde ifl-
siz konumuna düflebileceklerdir.
79
Ücret ve
Ücret Teorileri 6
Ücret, eme¤i karfl›l›¤›nda çal›flan insanlar›n gelirini ve yaflam standard›n› belirle-
yen bir unsur; beslenme, giyinme ve bar›nma gibi temel gereksinimlerini karfl›la-
yabilece¤i yegane kaynakt›r. Bunun yan›nda, iflveren aç›s›ndan, üretim sürecinin
önemli bir maliyet unsurudur. Hükümetler bak›m›ndan ise, istihdam, fiyatlar ve
enflasyon, ulusal verimlilik, yat›r›m ve tasarruflar gibi ekonominin geliflme h›z›n›
do¤rudan etkileyen temel bir ö¤edir. Özellikle geliflmifl ülkelerde çal›flanlar›n yak-
lafl›k olarak %80-90’›n›n ücret ya da maafl geliri ile geçimini sa¤l›yor olmas›, ko-
nunun ne kadar genifl bir kitleyi ilgilendirdi¤inin de en önemli göstergesidir.
Amaçlar›m›z
Bir ekonomideki ücret düzeyi neden önemlidir?
Ücretle ilgili bilinmesi gereken bafll›ca temel kavramlar nelerdir?
Ücret teorileri hangi ihtiyaçtan do¤mufl ve bu konuda neden çeflitli dönemler-
de bir çok teori ortaya at›lm›flt›r?
Ücret teorileri nas›l s›n›fland›r›labilir?
HENRY FORD VE ETK‹N ÜCRETLER

Dünyan›n en popüler otomobilini, T modelini, üreten Henry Ford, 1914’te yapt›¤›
bir aç›klamayla flirketinin bütün nitelikli iflçilere günlük sekiz saatlik bir çal›flma
karfl›l›¤›nda 5 dolar ödeyece¤ini duyurdu. Bu, günde dokuz saatlik çal›flmayla
2,34 dolar ücret alan iflçiler için büyük bir ücret art›fl›yd›. Firman›n kâr oran›n›n
yüksek olmas›na ra¤men, ücretlerdeki bu art›fl -ki firman›n o dönemdeki kâr›n›n
yaklafl›k yar›s› tutar›ndad›r- pek küçümsenecek bir düzeyde de¤ildi.
Henry Ford’un bu uygulamas› sonucunda 1913’te %370 olan iflten ayr›lma
oran›, bir y›l sonra, 1914’te, %54’e, 1915’te de %16’ya düflmüfltür. ‹flten ç›karma
oran› da 1913’te %62 iken, 1914’te %7’ye, 1915’te de %0.1’e inmifltir. Ayn› flekil-
de, iflçilerin ifle devams›zl›k oranlar›nda da önemli bir düflüfl yaflanm›flt›r. 1913’te
%10 olan devams›zl›k oran›, 1914’te %2.5’e gerilemifltir. Bütün bu olumlu geliflme-
lerle yüksek ücretler aras›ndaki iliflki konusunda bir kuflku olmasa gerek.
Ford’un fabrikas›ndaki verimlilik art›fl›, artan ücret maliyetlerini karfl›lamada
yeterli olmufl mudur? Bu sorunun yan›t› pek net de¤ildir. 1914’teki verimlilik
1913’e göre yüksektir. Yüksek ücretlere ra¤men kârlarda da bir art›fl gözlenmifltir.
Ancak, kârlardaki bu art›fl›n ne kadar› bu uygulaman›n sonucu, ne kadar› da T
modelinin artan baflar›s› sebebiyledir, bunu tahmin etmek güçtür.
Henry Ford’un fabrikas›ndaki bu uygulaman›n sonuçlar› etkin ücretleri des-
teklerken olaya kâr maksimizasyonu aç›s›ndan bak›ld›¤›nda ücretlerin 5 dolara
yükseltilmesi pek rasyonel görülmeyebilir. Ancak, Henry Ford bununla iflçilerin
kurumsal ba¤l›l›¤›n› gelifltirerek iflyerinde disiplini ve etkinli¤i artt›rmay› baflarm›fl-
t›r. Ayr›ca, hem sendikalar› d›flar›da tutmufl, hem de kendisinin ve flirketinin beda-
va reklam›n› yapm›flt›r.
Kaynak: Raff, D., Summer, L. (1986). “Did Henry Ford Pay Efficiency Wa-
ges”, NBER Working Paper, 2101.
Anahtar Kavramlar
• Do¤al Ücret Teorisi • Pazarl›k Teorisi
• Ücret Fonu Teorisi • Sat›nalma Gücü Teorisi
• Art›k De¤er Teorisi • Etkin Ücret Teorileri
• Marjinal Verimlilik Teorisi
‹çindekiler
• ÜCRET‹N ÖNEM‹
• ÜCRET VE ÜCRETLE ‹LG‹L‹ ÇEfi‹TL‹ KAVRAMLAR
• Ücret Haddi-Ücret Geliri
• Brüt Ücret-Net Ücret
• Parasal Ücret-Gerçek Ücret
• Asgari Ücret
• ÜCRET TEOR‹LER‹
• Klasik Ücret Teorileri
• Modern Ücret Teorileri
Ünite 6 - Ücret ve Ücret Teorileri 81
G‹R‹fi
Ücret konusu, çal›flma ekonomisinin oldu¤u kadar, sosyal politika, ifl hukuku ve
iflletme gibi di¤er sosyal bilim dallar›n›n da ele ald›¤› çok boyutlu bir konudur. Bu
nedenle ücretler, Sosyal Politika, ‹fl Hukuku ve ‹nsan Kaynaklar› Yönetimi kitapla-
r›n›zda da ele al›nacak bir konu olacakt›r. Ancak, her bilim dal›n›n konuya yakla-
fl›mlar› aras›ndaki farkl›l›klar sebebiyle, do¤al olarak bu kitaplar›n›zda ücret konu-
sunun farkl› yönleri ele al›nacakt›r. Biz de bu ünitede, konuya çal›flma ekonomisi
penceresinden bakarak, ekonomide anahtar bir rol oynayan ücreti, ücretle ilgili
kavramlar› ve ücret oluflumunu aç›klayan bafll›ca teorileri ele almaya çal›flaca¤›z.
ÜCRET‹N ÖNEM‹
Günümüzde gerek ekonomik ve gerekse de sosyal politikalar›n temel konular›n-
dan birisini ücretler oluflturmaktad›r. Özellikle geliflmifl ülkelerde, çal›flanlar›n yak-
lafl›k olarak %80-90’›n›n ücret ya da maafl geliri ile geçimini sa¤l›yor olmas›, konu-
nun ne kadar genifl bir kitleyi ilgilendirdi¤inin de en önemli göstergesidir.
Temel üretim faktörü olan eme¤in fiyat› fleklinde tan›mlanan ücret, ekonomik
ve sosyal boyutlar›yla çok yönlü bir konudur. Zira ücret, eme¤i karfl›l›¤›nda çal›-
flan insanlar›n gelirini ve yaflam standard›n› belirleyen bir unsur; beslenme, giyin-
me ve bar›nma gibi temel gereksinimlerini karfl›layabilece¤i yegane kaynakt›r. Bu-
nun yan›nda, iflveren aç›s›ndan, üretim sürecinin önemli bir maliyet unsurudur.
Hükümetler bak›m›ndan ise, istihdam, fiyatlar ve enflasyon, ulusal verimlilik, yat›-
r›m ve tasarruflar gibi ekonominin geliflme h›z›n› do¤rudan etkileyen temel bir
ö¤edir. Özellikle geliflmekte olan ülkelerde en büyük iflverenin devlet olmas›, hü-
kümetlerin ücret düzeyi ile do¤rudan ilgilenmesini zorunlu k›lmaktad›r.
Günümüzde ücret, emek piyasas›nda arz ve talebe göre belirlenen bir de¤er ol-
man›n ötesinde anlamlar tafl›maktad›r. Bu yönüyle ücret, iflçinin eme¤inin bedeli
olmas›n›n yan›s›ra onun kiflili¤ine ve insan haklar›na da ba¤lanarak, ekonomik ol-
du¤u kadar sosyal bir olgu olarak ortaya ç›kmaktad›r.
Adil olmayan, düflük ya da abart›lm›fl yüksek ücretler, ekonomik ve sosyal ya-
flant›y› çeflitli biçimlerde ve yönlerde etki alt›na almaktad›r. Sefalet ücretleri ya da
çok düflük ücretler önce, toplumda sosyal bar›fl› tehlikeye sokar, huzursuzluklar›n
kayna¤› olur. ‹flçilerin üzerinde olumsuz etkiler yapar. Verimlilik ve ekonominin
geliflme h›z› düfler. Bunun yan›nda, tüketicisi olmayan mallar›n üretimi ekonomik
bunal›mlara yol açar. Di¤er taraftan verimlili¤in üzerine ç›km›fl ücretler, toplumda
iflsizlik denilen ve geliri yaln›z ücretinden oluflan insanlar bak›m›ndan büyük sa-
k›ncalar›n kayna¤› olan sorunu ortaya ç›kar›r. Özellikle tam istihdam›n sa¤lanm›fl
oldu¤u ülkelerde, sendikalar›n elde ettikleri toplu pazarl›k gücünden yararlanmak
suretiyle ve iflverenlerin istihdam piyasas›nda birbirleriyle rekabetleri sonunda ve-
rimin üzerine ç›kan ücret düzeyleri oluflturmalar› nedeniyle, ekonomide istikrar›
tehlikeye düflürür. Enflasyona yol açar ve sürekli bir geliflmenin olanaklar›n› k›s›t-
layarak sosyal adaletsizliklere neden olur (Talas, 1997, s.37).
Ücretlerin bir ekonomi içindeki anahtar rolü nedir? SIRA S‹ZDE

1
ÜCRET VE ÜCRETLE ‹LG‹L‹ ÇEfi‹TL‹ KAVRAMLAR
Bütün ekonomik ve sosyal olaylar gibi ücrete de çeflitli aç›lardan bak›ld›¤›nda fark-
l› tan›mlamalar yap›labilir. Ancak yap›lacak tan›m, iflçi için bir gelir kayna¤›, iflve-
ren için ise bir maliyet unsuru olan ücretin bu iki yönünü de kapsamak durumun-
dad›r. Ayr›ca, ücret kavram›n› yaln›z para ile belirlenen bir gelir anlam›nda da al-
g›lamamak gerekir. ‹flveren taraf›ndan iflçiye yap›lan parasal olmayan ödemeler de

ücretin bir parças› olarak kabul edilebilir. Dolay›s›yla, bütün bu bak›fl aç›lar›n› tek
bir tan›m içerisinde toplaman›n güçlü¤üne ra¤men ücrete iliflkin flu genel tan›mla-
malar› yapabiliriz:
Ücret: Bir ifl karfl›l›¤›nda “Ücret, ekonomik anlam› ile mal ve hizmet üretiminde harcanan insan eme¤i-
iflveren taraf›ndan iflçiye
saat bafl›na, gündelik,
nin karfl›l›¤›, baflka bir ifadeyle eme¤in fiyat›d›r”.
haftal›k, on befl günlük ya “Ücret, bir ifl karfl›l›¤›nda iflveren taraf›ndan iflçiye saat bafl›na, gündelik, hafta-
da ayl›k olarak ödenen, para l›k, on befl günlük ya da ayl›k olarak ödenen, para ve para ile belirlenebilen mal-
ve para ile belirlenebilen
mallar›n ve hizmetlerin
lar›n ve hizmetlerin oluflturdu¤u bir gelirdir”.
oluflturdu¤u bir gelirdir. “Ücret, ekonomik aç›dan eme¤in fiyat›, sosyal politika aç›s›ndan eme¤in geçim
arac›, ifl hukuku aç›s›ndan da eme¤in bedeni ve fikri faaliyetlerinin karfl›l›¤›d›r”.
Ücret konusunun daha iyi anlafl›labilmesi için, ücretle ilgili baz› kavramlar›n bi-
linmesi gerekmektedir. Bu kavramlar›n belli bafll›lar› flunlard›r:
Ücret Haddi - Ücret Geliri

Ücret Haddi: Belirli bir Ücret haddi (oran›): Belirli bir üretim ya da zaman birimi bafl›na eme¤e ödenen üc-
üretim ya da zaman birimi
bafl›na eme¤e ödenen
rettir. Saat bafl›na 1.500.000 TL ya da ürün bafl›na 5.000.000 TL gibi ifade edilebi-
ücrettir. len ücret haddi, iflçilik maliyetlerinin hesaplanmas›nda iflveren için önemlidir. Üc-
Ücret Geliri: Genellikle ifl ret geliri ise, genellikle ifl süresi ile ücret haddinin çarp›m›na eflittir. Ancak bu ge-
süresi ile ücret haddinin
çarp›m›na eflittir. Ancak bu
lire, prim, ikramiye, fazla çal›flma ücreti gibi ücret ekleri de dahildir. Dolay›s›yla,
gelire, prim, ikramiye, fazla bir iflçinin yaln›zca ücret haddini bilmek, ücret gelirini ö¤renmemize yetmez. Üc-
çal›flma ücreti gibi ücret ret haddi d›fl›nda ücret gelirini etkileyen di¤er unsurlar› da ayn› zamanda bilmemiz
ekleri de dahildir.
gerekir. ‹flçinin sat›nalma gücü bak›m›ndan ücret geliri daha önemlidir.
fiekil 6.1
Ücret Haddi,
Kazanç, Toplam Ücret Haddi (Wage Rate) X Çal›fl›lan Zaman Birimi Kazançlar
Ücret ve Gelir =
(Zaman birimi bafl›na ödeme) (Earnings)
Aras›ndaki
‹liflkiler Yan Ödemeler
+
Kaynak:
Ehrenberg, R.
Smith, R. (2000). Toplam
Modern Labor =
Ücret
Economics, s. 35.
Ücret D›fl› Gelir
(Faizler, Temettüler, Transferler)
+
= Gelir
Brüt Ücret: ‹flçi için Brüt Ücret-Net Ücret

iflletmenin kasas›nda ‹flveren taraf›ndan iflçiye ödenen ücret brüt ücrettir. ‹flletme taraf›ndan belirli bir
ç›kan ücrettir.
dönem için ödenen ücret gelirlerinden, vergi ve sosyal sigorta primleri gibi kesin-
Net Ücret: ‹flletme
taraf›ndan belirli bir dönem tiler yap›ld›ktan sonra iflçinin eline geçen ücret ise, net ücrettir. Yani, brüt ücret ifl-
için ödenen ücret letmenin kasas›ndan ç›kan, net ücret ise iflçinin cebine giren para miktar›d›r. Brüt
gelirlerinden, vergi ve sosyal
sigorta primleri gibi ücretten yap›lan kesintiler artt›kça net ücret düfler. ‹flveren için önemli olan elbet-
kesintiler yap›ld›ktan sonra te, iflçilik maliyetlerinin hesab›nda dikkate al›nan, brüt ücret iken; iflçi için ise
iflçinin eline geçen ücrettir. önemli olan eline geçen net ücrettir.
16 YAfiINI DOLDURMUfi ‹fiÇ‹LER ‹Ç‹N Tablo 6.1: Asgari

ASGAR‹ ÜCRET‹N NET‹N‹N HESABI Ücretin Net Hesab›
(TL/AY) (01.01.2003
tarihinden itibaren)
ASGAR‹ ÜCRET 306.000.000
SSK PR‹M‹ %14 42.840.000 Kaynak:
‹fiS‹ZL‹K S‹G.FONU %1 3.060.000 http://calisma.gov.tr
GEL‹R VERG‹S‹ %15 32.265.000
DAMGA VERG‹S‹ %06 1.836.000
KES‹NT‹LER TOPLAMI 80.001.000
NET ASGAR‹ ÜCRET 225.999.000
Parasal Ücret-Gerçek Ücret

Ücretleri, ödenen ücretin de¤eri bak›m›ndan parasal (nominal) ve gerçek (reel) üc- Parasal Ücret: ‹flçinin eline
geçen parasal de¤erdir.
ret olarak ikiye ay›rabiliriz. Bir iflletme için önemli olan bir iflçi için kasas›ndan ç›-
kan parad›r, yani parasal ücrettir. Ancak enflasyonist bir ekonomiye sahip ülkeler- Gerçek Ücret: Ücretin
de paran›n sat›nalma gücünde yaflanan düflüfller iflçi için ücretin sat›nalma gücünün, sat›nalma gücüdür.
yani reel ücretin öne ç›kmas›na neden olmaktad›r. Özetle, iflçinin refah› elde etmifl
oldu¤u parasal gelirle de¤il; eline geçen bu para ile sat›n alabilece¤i mal ve hizmet-
lerin de¤eri ile ölçülür. ‹flveren aç›s›ndan ise, önemli olan parasal ücretlerdir. Çün-
kü, iflçilik maliyeti parasal ücretlere göre hesaplan›r. Belirli bir dönemdeki reel üc-
ret, o dönemdeki parasal ücretin tüketici fiyat indeksine bölünmesiyle bulunabilir.
Tüketici Fiyatlar› ‹ndeksi

Genel tan›m› ile tüketici fiyatlar› indeksi (TF‹), belirli bir dönemde belirli bir kitle taraf›ndan tüke-
tici mal ve hizmetlerine ödenen perakende fiyatlardaki de¤iflikliklerin ölçüsüdür. TF‹ belirli bir re-
ferans dönemde belirli bir kitle taraf›ndan sat›n al›nan mal ve hizmetlerle belirlenen bir sepetin
maliyetini, zaman içinde karfl›laflt›rarak fiyat de¤iflikliklerini ölçer. Sepet ayn› maddeleri içerdi¤in-
den, miktar ve kalite de ayn› kald›¤›ndan, indeks sadece fiyat hareketlerini yans›t›r. Bu nedenle
TF‹, tüketici fiyatlar›nda, dolay›s›yla tüketicilerin sat›n alma gücünde zaman içinde meydana gelen
de¤iflmelerin göstergesi olarak kullan›l›r. TF‹ çeflitli kesimlerce de¤iflik amaçlarla kullan›lmaktad›r.
Bu amaçlardan en önemlileri;
• enflasyon ve ekonomi için bir gösterge olmas›,
• hükümetlerin ekonomik politikalar›n›n belirlenmesi,
• ücret ve fiyatlar›n ayarlanmas›,
• milli muhasebe hesaplar›,
• fiyat analizleri,
• ticari faaliyetlerin yönlendirilmesidir.
D‹E Kentsel Yerler Tüketici Fiyatlar› ‹ndeksi (1994=100) Tablo 6.2: Tüketici
Y›l Türkiye Ankara ‹stanbul ‹zmir Fiyatlar› ‹ndeksi
1998 1163.0 1190.0 1191.3 1151.7
1999 1917.4 2001.3 1968.5 1905.9 Kaynak: D‹E
2000 2970.4 3127.8 3038.6 2910.3 (http:/www.die.gov.tr/
konularr/fiyat03.htm)
2001 4586.3 4826.6 4682.2 4501.5
2002 6648.6 6905.9 6758.1 6537.5
Asgari Ücret
Asgari Ücret: Bir yandan
Sosyal politika yönünden ücret, verime ve ihtiyaca göre farkl› flekillerde ele al›n-
iflçiye sosyal bak›mdan maktad›r. Verime göre ücret iktisadi bir kavramd›r. Herkesin yapt›¤› iflin de¤erine
uygun asgari bir yaflam ve çal›flmas›na göre ücret almas›n› ifade eder. Oysa, ihtiyaca göre ücret sosyal bir
düzeyi sa¤lamaya elveriflli
olan, öte yandan da kavramd›r. Burada ücret, bir üretim faktörü olan eme¤in bedeli olarak de¤il, top-
iflverenleri daha düflük ücret lumun ve yaflam›n merkezini oluflturan insan›n yaflamas›n› mümkün k›lan bir gelir
ödemekten al›koyan zorunlu
niteli¤i olan bir ücrettir. kayna¤› olarak kabul edilir (Zaim, 1997, s. 220). Ancak, iflverenler ihtiyaca göre üc-
ret kavram›n› kendiliklerinden benimsemedikleri için bunu sa¤layacak bir araç
olan asgari ücret uygulamas›na gerek görülmüfltür. O halde asgari ücreti flu flekil-
de tan›mlayabiliriz: “Bir yandan iflçiye sosyal bak›mdan uygun asgari bir yaflam dü-
zeyi sa¤lamaya elveriflli olan, öte yandan da iflverenleri daha düflük ücret ödemek-
ten al›koyan zorunlu niteli¤i olan bir ücrettir” (Kutal, 1969, s. 6). Asgari ücret ko-
nusunda daha genifl bilgiyi Sosyal Politika kitab›n›zda bulabilirsiniz.
ÜCRET TEOR‹LER‹
Ücretin nas›l olufltu¤u ve düzeyi konusunda her dönemde iktisatç›lar taraf›ndan
çeflitli teoriler ileri sürülmüfltür. Ancak, ücretleri etkileyen farkl› bir çok unsurun ol-
mas› ve bu unsurlar›n bütün ekonomik, endüstriyel ve sosyal yap›yla do¤rudan
iliflkili olmas› her dönemde ve herkes taraf›ndan kabul edilebilir bir teorinin varol-
mas›n› olanaks›z k›lm›flt›r. Ayr›ca, ilkel denebilecek tar›msal ve el sanatlar› üretimi-
ne dayal› statik (durgun) ekonomiler için geçerli olabilecek teorilerin ço¤u dina-
mik ve sanayileflmifl ülkelerde ço¤u zaman geçerli olmayabilir. Bununla birlikte,
her ülkenin ve her dönemin ekonomik ve sosyal koflullar› dikkate al›nd›¤›nda, her
bir ücret teorisi ücret sorunlar›n›n birçok farkl› yönüne ›fl›k tutarak önemli fayda-
lar sa¤layabilir (ILO, 1982, s. 110).
Çeflitli dönemlerde ortaya at›lan ücret teorileri farkl› biçimlerde s›n›fland›r›labi-
lir. Bu konuda kullan›lan en yayg›n s›n›fland›rma Klasik ve Modern ücret teorileri
biçimindedir. fiimdi bu s›n›fland›rmay› kullanarak baz› önemli ücret teorileri üze-
rinde dural›m.
Klasik Ücret Teorileri

Daha çok 19. yüzy›l ücret teorilerini ifade eden Klasik ücret teorilerinden, Do¤al
ücret teorisi, Ücret fonu teorisi ve Art›k de¤er teorisi bu bafll›k alt›nda s›ras›yla ele
al›nacakt›r.
Do¤al Ücret Teorisi

Liberal düflünürlerden Cantillon, Turgot ve Smith taraf›ndan ortaya konup Ricardo
taraf›ndan gelifltirilen bu teoriye göre ücret, bir iflçinin yaflam›n› sürdürebilmesi için
en çok gerekli olan tüketim mallar›n› sa¤lamaya yeten ve iflçiye eme¤inin karfl›l›¤›
olarak verilen para veya mald›r. fiu halde, ücretin düzeyini belirleyen temel etken,
iflçinin bedensel gereksinimleridir. Adam Smith’e göre ücret öyle bir düzeyde bu-
lunmal›d›r ki, iflçi yaflam›n› sürdürebilmeli ve toplumun ileriki y›llarda gereksinim
duyaca¤› iflgücünün devam› sa¤lanabilmeli yani yeni kuflaklar yarat›labilmelidir.
Turgot, Smith’in bu görüflünü biraz daha aç›klayarak, ücretin iflçinin fizyolojik ih-
tiyaçlar›n›n yan›s›ra di¤er sosyal ve kültürel gereksinimlerini de karfl›layacak, iflsiz
kald›¤›nda veya hastalanmas› durumunda hiç olmazsa bir süre yaflam›n› devam et-
tirmesini olanakl› k›lacak tasarruftan onu yoksun b›rakmayacak bir düzeyde olma-
s› gerekti¤ini ileri sürmüfltür. Ricardo’nun düflüncesinde de ücret, iflçi ve ailesinin
yaln›z fizyolojik gereksinimlerini de¤il, di¤er baz› gereksinimlerini de karfl›lamal›-
d›r (Talas, 1997, s. 42).
Do¤al ücret teorisinde genel ücret düzeyini belirleyen temel düflünce, Malt-
hus’un nüfus teorisidir. Buna göre, uzun dönemde do¤al ücretle piyasa ücret dü-
zeyi ayn› noktada buluflacakt›r. Piyasa ücreti herhangi bir nedenle artarak do¤al
ücretin üzerinde seyretmeye bafllad›¤›nda, emek arz› artacak ve ücretler do¤al üc-
ret düzeyine inecektir. Ya da herhangi bir nedenle piyasa ücret düzeyi do¤al üc-
retin alt›na indi¤inde, emek arz› azalaca¤›ndan ücretler yine do¤al ücret düzeyine
yükselecektir. Bu nedenle, k›sa dönemde piyasa ücreti geçici olarak do¤al ücret
düzeyinin alt›nda veya üstünde seyredebilir. Ancak uzun dönemde piyasa ücreti
ve do¤al ücret ayn› noktada buluflacakt›r.
Klasik iktisatç›lar taraf›ndan ileri sürülen do¤al ücret teorisi, Laselle taraf›ndan
insafs›z bir Tunç Kanunu olarak nitelendirilmifltir. Do¤al ücretin ancak asgari fiz-
yolojik gereksinimleri karfl›layaca¤› ve nüfusun, özellikle fakir aileler içinde h›zla
artmas›ndan dolay› yükselmeyece¤i bir durumda, klasiklerin do¤al ücretinin en
çok ücret say›lmas› gerekti¤i ortaya konulmufltur. Bu düflünceden hareketle Lasel-
le, iflçilerin yaflam düzeylerinin ve refahlar›n›n iyilefltirilmesinin olanaks›z oldu¤u-
nu, o halde var olan ekonomik ve sosyal düzenin de¤iflmesinin gerekli oldu¤u so-
nucuna varm›flt›r (Talas, 1997, s. 42).
Bu teoriye yöneltilen temel elefltirilerden birisi, Malthus’un nüfus teorisine da-
yand›r›lm›fl olmas›d›r. Halbuki, sadece belirli bir dönemi kapsayan tarihi inceleme-
sinde g›da maddelerindeki art›fl›n nüfusun art›fl h›z›n›n gerisinde oldu¤unu ileri sü-
ren Malthus’un bu teorisi gerçekleflmemifltir. Bunun d›fl›nda bir baflka elefltiri nok-
tas› da, teorinin evlenme ve do¤umlar›n da gelirle orant›l› olarak art›p azalaca¤›
öngörüsüne yöneliktir. Oysa, y›llar itibariyle refah düzeyi artt›kça do¤um oranlar›-
n›n azald›¤› gözlenmifltir. Ayr›ca, bu teori 20. yüzy›lda bat› ekonomilerindeki nü-
fus art›fl›yla birlikte ortaya ç›kan gerçek ücret art›fllar›n› da aç›klayamam›flt›r (Zaim,
1997, s. 229).
Ücret Fonu Teorisi

Klasik ücret teorilerinden ikincisi, ‹ngiliz iktisatç› John Start Mill taraf›ndan ileri sü-
rülen ücret fonu teorisidir. Bu teoriye göre, ücret düzeyini, iflgücü hacmi ile ücret-
lerin ödenmesine ayr›lan ve de¤iflmeyen fon aras›ndaki iliflki belirler. Ücret düze-
yi bu fonun iflçi say›s›na bölünmesiyle bulunabilir. ‹flçi say›s› N, fon da F ile göste-
rilirse, ücret (W)= F/N olarak hesaplanabilir. ‹flçilere ödenecek ücret miktar›n›n art-
mas›, ücret fonunun iflçi say›s›na oranla daha h›zl› artmas›na ya da iflçi say›s›n›n
azalmas›na ba¤l›d›r. Ancak, daha sonraki y›llarda Mill, bu sav›n› bir yana b›rakarak
ücret fonunun yaln›zca iflverenler taraf›ndan belirlenmedi¤ini, iflçilerin de fon üze-
rinde etkili oldu¤unu ve fonun de¤iflmez olmay›p flartlara göre de¤iflebilece¤ini
kabul etmifltir.
Bu teoriye de bir çok elefltiri yöneltilmifltir. Bir kere, belli bir zamanda ücretle-
ri ödemek için mevcut para miktar› ve iflgücü hacmi sabit kabul edilemez. Gerek
ücret fonu gerekse de iflgücü hacmi belli s›n›rlar içinde esnektir. Bu s›n›rlar da k›-
sa dönemde dard›r. Nitekim, istatistikler göstermektedir ki, milli gelir içinde ücret-
lerin pay› çok uzun dönem dikkate al›nd›¤›nda küçük de¤iflmeler göstermektedir.
Genel olarak reel ücretler düzeyindeki h›zl› art›fllar, ülkedeki sermayenin nüfus ar-
t›fl h›z›ndan daha h›zl› artmas› ile gerçekleflebilir. Bu da üretimi h›zla artt›rd›¤›ndan,
gelir içindeki üretimin pay› art›fl göstermeyebilir (Lordo¤lu, 1999, s. 139).
Art›k De¤er Teorisi

Klasik iktisatç›larla birlikte ortaya ç›kan do¤al ücret ve ücret fonu gibi kavramlar-
dan hareketle, Karl Marx taraf›ndan ortaya at›lan bu teoride, iflçinin iflveren (kapi-
talist) taraf›ndan sömürüldü¤ü ve üretti¤i de¤erin karfl›l›¤› olan ücretin kendisine
tam olarak verilmeyip bir k›sm›n›n al›kondu¤u ileri sürülmektedir. Bu, Marx tara-
f›ndan art›k de¤er olarak adland›r›lmaktad›r.
Marx’›n art›k de¤er kavram›, eme¤in kullan›m de¤eri ile de¤iflim de¤eri aras›n-
daki farkt›r. Eme¤in kullan›m de¤eri, eme¤in fiilen çal›flt›¤› süre içersinde üretti¤i
de¤erdir. Örne¤in iflçi günde 8 saat çal›fl›yorsa, bu süre içersinde iflçi taraf›ndan ya-
rat›lan de¤er eme¤in kullan›m de¤eridir. Ancak, iflçi yaratt›¤› bu de¤erin tümüne
sahip olamaz. Çünkü ona ödenen ücret ancak onun ve ailesinin asgari düzeyde
geçimini sa¤layabilecek kadard›r. Bu da eme¤in de¤iflim de¤eri olarak adland›r›l›r.
Yani, eme¤in de¤iflim de¤eri, eme¤in kendini yeniden üretebilmesi için sat›n ala-
bilece¤i mallar›n de¤erine eflittir. Yukar›daki örne¤e yeniden dönersek, 8 saat ça-
l›flan iflçinin bu sürenin 4 saatlik bölümünde kendi de¤erini yeniden üretti¤i varsa-
y›lacak olursa, kalan 4 saatlik çal›flma karfl›l›¤› üretilen ve karfl›l›¤› ödenmeyen bu
de¤er parças› Marx’a göre kapitaliste gider ve art›k de¤er olarak adland›r›l›r.
Teoriye göre art›k de¤eri ço¤altmak, mutlak ve nispi olarak bafllang›çta iki fle-
kilde gerçeklefltirilebilir. De¤eri, harcanan iflgünü zaman› cinsinden ölçebildi¤imi-
ze göre, yarat›lan art›k de¤er, iflgünü zaman›n›n uzunlu¤u ile iflgücünün de¤eri
aras›ndaki farka eflittir. O halde iflgünü zaman›n›n uzamas› art›k de¤eri ço¤altacak-
t›r. Nispi art›k de¤erin art›fl› ise, iflgücü veriminin art›fl›na ba¤l›d›r. Eme¤e ödenen
ücret de¤iflmeyece¤i için, ayn› iflgücü ile daha fazla mal veya hizmet elde edilme-
si art›k de¤eri artt›racakt›r. Art›k de¤erin bir di¤er dolayl› art›fl›n› da iflgücünün kar-
fl›l›¤› olarak ödenen ücretin sat›nalma gücündeki de¤iflmeler belirlemektedir (Lor-
do¤lu, 1999, s. 140).
Karl Marx, kapitalist taraf›ndan iflçinin bu flekilde sömürüldü¤ünü anlatt›ktan
sonra, ücretlerin niçin asgari düzeyin üzerine ç›kamayaca¤›, yoksullaflman›n ve sö-
mürünün nas›l devam edece¤ini de aç›klamaktad›r. Marx ücret teorisiyle, emek ar-
z› ve ücretler aras›nda daha önce Ricardo taraf›ndan da kurulan iliflkiyi kurmufltur.
Yani, ücretlerin uzun dönemde asgari geçim düzeyini aflamayaca¤›n› söylemifltir.
Ricardo taraf›ndan ileri sürülen do¤al ücret teorisi’nin temelini Malthus’un nüfus
konusunda ileri sürdü¤ü görüfller oluflturmaktayd›. Marx ise, Malthus’un nüfus te-
orisini kabul etmemekte, onun yerine, baflka bir kavram› ortaya atmaktad›r. Bu ise,
iflsizlerin oluflturdu¤u yedek iflsizler ordusudur. Yedek iflsizler ordusu piyasada sü-
rekli olarak emek arz›n› talebin üzerinde tutmakta ve bu da asgari geçim düzeyin-
de bir istihdam› olanakl› k›lmaktad›r. Yani, emek arz›, talebin üzerinde oldu¤un-
dan ücretler yükselememektedir (Yalç›ntafl, 1969, s. 29).
Art›k De¤er: Eme¤in yeniden Bu teoriye yöneltilen elefltirilerin temelinde, ücretlerin asgari geçim düzeyini
üretimi için gerekli olan geçemeyece¤i görüflünü ileri süren Klasiklerin do¤al ücret teorisi’ne dayanm›fl ol-
de¤er ile eme¤in yaratt›¤›
toplam de¤er aras›ndaki
mas› yatmaktad›r. Oysa, kapitalist üretim sisteminin uyguland›¤› ülkelerde ücretle-
farkt›r. rin ço¤u zaman bu düzeyin üzerinde oluflmas› ve iflçilerin sendikalar arac›l›¤›yla
ücretler üzerinde etkili olmalar› gibi nedenlerle bu görüfl büyük ölçüde geçerlili¤i-
ni yitirmifltir.
Modern Ücret Teorileri

Daha çok 20. yüzy›l ücret teorilerini ifade eden modern ücret teorilerinden, marji-
nal verimlilik teorisi, pazarl›k teorisi, sat›nalma gücü teorisi ve etkin ücret teorileri
bu bafll›k alt›nda s›ras›yla ele al›nacakt›r.
Marjinal Verimlilik Teorisi

20. yüzy›l›n bafllar›nda genifl bir biçimde tart›fl›lm›fl olan marjinal verimlilik teorisi,
bugün de üzerinde en çok durulan teorilerden birisidir. Ücret düzeyini, iflçinin üre-
timinin yani verimlili¤inin belirledi¤ini öne süren bu teori, uzun ya da k›sa dönem-
de ücret düzeyinin oluflumunu en iyi aç›klayan teorilerden birisi olarak kabul edil-
mektedir. Bu teorinin dayand›¤› baz› varsay›mlar flunlard›r:
• ‹flverenler ilave emek birimlerini gerektirecek olas› verimlilik art›fl›n› pefli-
nen ölçebilirler.
• ‹flverenler aras›nda emek temini konusunda tam ve mutlak bir rekabet var-
d›r. E¤er bu olmazsa, eme¤e verimlili¤inin alt›nda ücret ödenir.
• ‹flçiler marjinal verimlili¤in ne oldu¤unu bilebilirler.
• ‹flçiler aras›nda piyasada tam ve mutlak bir rekabet vard›r.
• Emek ve sermayenin hareketlili¤i tamd›r.
• Bütün iflçiler ifl bulabilir ve istihdam edilebilirler.
• Sermayenin tamam› kullan›lmaktad›r (Zaim, 1997, s. 239-40).
Bu teoriye göre, piyasada tam rekabet koflullar›na dayal› bir arz ve talebin bu-
lundu¤unu varsayal›m. ‹flletmede ifle al›nan son iflçinin üretti¤i de¤er, bu iflçinin ifl-
verene olan maliyetini karfl›lad›¤› sürece iflveren iflçi al›m›na devam edecektir. Bu
noktadan sonra al›nan her iflçinin iflverene maliyeti o iflçinin üretti¤i mal›n de¤eri-
ni geçecektir. Hiçbir iflveren herhangi bir iflçisine verimlili¤inin üzerinde ücret öde-
mez. Sonuçta, ücretler verimlili¤i en düflük olan iflçinin ücretine göre belirlenecek-
tir. Yani, ücret üretim sürecine kat›lan en son iflçinin toplam ç›kt›da yaratt›¤› de¤i-
fliklik olan marjinal verime eflit olacakt›r. Marjinal verimlilik teorisi, belirli bir istih-
dam düzeyinde ücretlerin ç›kabilece¤i en yüksek düzeyi, yani tavan› belirtir. Bu ta-
van, verimlili¤i artt›rmak suretiyle yükselmedikçe ücret düzeyinin artmas› mümkün
olmaz.
Marjinal verimlilik teorisi, çeflitli iktisatç›lar taraf›ndan gerek dayand›¤› varsa-
y›mlar ve gerekse vard›¤› sonuçlar bak›m›ndan bir çok elefltiriyle karfl›laflm›flt›r. Te-
oriye yöneltilen elefltirilerin bafl›nda, marjinal verimlili¤in ölçülmesi sorunu gel-
mektedir. Günümüzde üretimin karmafl›klaflan yap›s›, marjinal verimlili¤in ölçül-
mesini güçlefltirmekte hatta bir çok alanda imkans›z k›lmaktad›r. ‹kinci bir elefltiri
konusu, firmalar›n her zaman kar maksimizasyoncusu olarak görülmesidir. Oysa,
piyasadaki firmalar zaman zaman maksimizasyoncu olmayan davran›fllar içinde de
olabilirler. Yine, teorinin kabul etti¤i sermaye/emek ikamesi her tür üretim alan›n-
da geçerli olmad›¤›ndan, kimi durumlarda eme¤in marjinal ürün e¤risi çizilemez.
Ücretler ve verimlilik aras›nda marjinal verimlilik teorisinde öngörülmeyen bir ko-
relasyonun bulunmas› da bu elefltiriler aras›nda say›labilir (Biçerli, 2000, s. 90).
Bu kadar çok elefltiri ald›¤› halde, marjinal verimlilik teorisi niçin hâlâ kullan›lmaya de- SIRA S‹ZDE
vam etmektedir? 2
Pazarl›k Teorisi
Pazarl›k teorisi, iflçi ve iflverenin ayr› birer taraf oldu¤unu ve ücretlerin iki taraf ara-
s›nda yap›lan pazarl›k sonucunda belirlenece¤ini kabul etmektedir. ‹flçi ve iflveren-
ler ücretleri belirlemek üzere bir araya gelerek karfl›l›kl› isteklerini belirtirler. Üc-
retlerin en düflük ve en yüksek limitleri vard›r. Do¤al olarak iflçiler en yüksek, ifl-
verenler ise en düflük limitten pazarl›¤› bafllat›rlar. Sonuçta ücret düzeyi, taraflar›n
pazarl›k güçlerine göre bu iki limit aras›nda bir yerde belirlenir. Cari ücret düzeyi-
ni belirleyen etken, iflverenin eme¤e olan gereksinim düzeyi ile iflçinin geçinmek
için bir ifle sahip olma zorunlulu¤unun derecesidir.
Bir çok iktisatç›, pazarl›k teorisinin k›sa dönemde ücret düzeyleri bak›m›ndan
geçerli oldu¤unu, ancak uzun dönemde, bir ücret fonu ya da marjinal verimlilik te-
orisi gibi geçerli olan kurallar› ortaya koyamad›¤›n› söylemifltir. Ayr›ca bu teori, üc-
retin alt ve üst limitlerinin ne olaca¤›n› belirtmemektedir. Herhangi bir pazarl›k du-
rumunda iflverenlerin ödemeye raz› olabilece¤i en yüksek ücret düzeyi, iflletmenin
kazanç düzeyine, rekabetçi gücüne, emek maliyetlerinin çok yükselmesi duru-
munda ortaya ç›kabilecek sat›fl kay›plar›n›n büyüklü¤üne ba¤l›d›r. En düflük ücret
düzeyi ise, iflçilerin yaflam standartlar›n›n düflürülmesi karfl›s›nda gösterecekleri di-
reniflin gücüne, sendikalar›n gücüne ve grev fonlar›n›n büyüklü¤üne ba¤l› olacak-
t›r (ILO, 1982, s. 113).
Sat›nalma Gücü Teorisi

Üretimin devaml›l›¤›, üretilen mal ve hizmetlerin sat›nalma gücüne sahip toplum
birimlerince talebine ba¤l›d›r. Sanayide üretilen mallar›n büyük bir k›sm› iflçiler ve
onlar›n aileleri taraf›ndan tüketilir. E¤er iflçilerin ücretleri ve sat›nalma güçleri yük-
sekse, mallara karfl› yeterli talep oluflacak ve bu mallar›n üretiminin de devaml›l›-
¤› sa¤lanm›fl olacakt›r. Ücretler ve sat›nalma gücü düflükse, buna paralel olarak
üretim azalacak ve sonuçta iflsizlik artacakt›r.
Di¤er teorilerde oldu¤u gibi, bu teori de bir noktaya kadar geçerlidir. Uygula-
mada sat›nalma gücü teorisinin yetersiz kald›¤› baz› durumlar ortaya ç›kabilir. fiöy-
le ki, bu teorinin varsay›m›na göre, artan ücretler her zaman üretimde de bir art›fl
meydana getirmelidir. Sat›nalma gücündeki art›fllar, e¤er tasarruflara yönelmezse,
enflasyonist bir etki ortaya ç›kar›r. Bu teori, iflsizli¤in talep yetersizli¤inden kay-
nakland›¤› durumlarda uygulanabilir. Bununla birlikte, iflsizlik sermaye yetersizli-
¤inden kaynaklan›yorsa, ücret art›fllar›yla sat›nalma gücünün artt›r›lmas› iflsizli¤i
azaltmada etkisiz kalabilir. Ayr›ca, yo¤un olarak uluslararas› ticarete ba¤l› ülkeler-
de, artan ücretlerin ithal mallara olan talebi artt›rabilece¤i de gözden uzak tutulma-
mal›d›r. E¤er ücret art›fllar› verimlilikteki art›fllarla desteklenmiyorsa, bu durum ül-
kenin uluslararas› rekabet gücünü de zay›flatabilir. Bu da ülkenin ödemeler den-
gesinde büyük bir aç›¤›n ortaya ç›kmas›yla sonuçlanabilir (ILO, 1982, s. 113).
SIRA S‹ZDE Uluslaras› ticaretin h›zla küreselleflti¤i ve rekabetin k›z›flt›¤› günümüzde sat›nalma gücü
3 teorisi size göre ne ölçüde gerçekçi olabilir?
Etkin Ücret Teorileri

Marjinal verimlilik teorisinde ücreti belirleyen temel faktörün marjinal verimlilik
düzeyi oldu¤u ifade edilmiflti. Yani, bu teoriye göre verimlilikten ücrete do¤ru bir
geçifl söz konusu olmaktayd›. Oysa, son y›llarda baz› iktisatç›lar taraf›ndan bunun
tam tersinin de, yani ücretlerden verimlili¤e do¤ru bir geçiflin de geçerli oldu¤unu
iddia eden baz› teoriler ileri sürülmüfltür. Etkin ücret teorileri ad› verilen bu teori-
lere göre, iflçilere çeflitli nedenlerle piyasa ücretinin üzerinde bir ücret verilmesi
durumunda emek verimlili¤i artacakt›r. Etkin ücret ödemeleri görünüflte emek ma-
liyetlerini yükseltse de, bu yolla sa¤lanacak verimlilik art›fllar› kârlar› artt›raca¤›n-
dan bunu kolayl›kla telafi edecektir.
Emek piyasas›nda bilinen bir gerçek vard›r: “Ne kadar ücret öderseniz o kadar
karfl›l›¤›n› al›rs›n›z”. Buna göre, ücret düzeyini düflürmeye çal›flan bir iflveren k›sa
dönemde bundan kazançl› ç›km›fl gibi görünse de uzun dönemde bunun bir tak›m
gizli maliyetleri ortaya ç›kacakt›r. Çal›flanlar›n bozulan morali verimlili¤in düflmesi-

ne ve hatta üretimin sabote edilmesine yol açabilecektir. Düflük ücretli iflçiler, ifl-
yerindeki malzemeleri hor kullanmak, h›rs›zl›¤a göz yummak, teknolojik yenilikle-
re karfl› ç›kmak ve iyi müflterileri küstürmek gibi firmaya zarar verebilecek baz›
davran›fllar içine girebilirler. ‹flçilerin bu tür kötü niyetli davran›fllar›n› tespit etmek
ve cezaland›rmak ço¤u zaman mümkün olmamaktad›r. Bu tür faaliyetleri engelle-
mek isteyen firmalar çal›flanlar›n iyi niyetine güvenmek zorundad›rlar. Bunu sa¤la-
man›n yolu ise onlara yüksek ücret vermektir. ‹flçilerine piyasa denge ücretinin
üzerinde ücret veren iflverenlerin maliyetleri k›sa dönemde artsa da, bu durum ifl-
çilerin moralini olumlu yönde etkileyece¤inden uzun dönemde verimlilikte ve bu-
na ba¤l› olarak kârlarda art›fl meydana gelecektir (Biçerli, 2001, s. 93-94).
‹ktisatç›lar taraf›ndan ücretlerin emek verimlili¤i üzerindeki etkisini aç›klama-
da çeflitli teoriler ileri sürülmüfltür. Bunlardan ilki, daha çok az geliflmifl ülkeler
için geçerli olan beslenme teorisidir. Bu teoriye göre, iyi ücret alan iflçi daha iyi
beslenebilir ve sa¤l›kl› iflçi daha verimlidir. Dolay›s›yla, iflverenler sa¤l›kl› bir bi-
çimde beslenebilmesi için iflçilerine denge ücret düzeyinin üzerinde bir ücret
öderler. Bu durum esasen geliflmifl ülkeler için pek geçerli de¤ildir. Çünkü, bu ül-
kelerde denge ücret düzeyi zaten bir iflçinin sa¤l›kl› bir biçimde beslenmesine ye-
tecek bir düzeydedir.
‹kinci bir etkin ücret teorisi, daha çok geliflmifl ülkelere uygun bir teori olan ifl-
çi devri teorisidir. Buna göre, yüksek ücretler iflçi devrini düflürür. ‹flçiler, daha iyi
bir kariyer ya da iyi bir pozisyona sahip olmak gibi nedenlerle ifllerinden ayr›l›rlar.
‹flveren iflçisine piyasada kazanabilece¤i ücretin üzerinde bir ücret ödedikçe, iflçi-
sinin iflinden ayr›lmas›n› engelleyecektir. Böylece, yeni iflçilerin e¤itim maliyetleri
gibi baz› maliyetlerden de kurtulmufl olacakt›r.
Üçüncü etkin ücret teorisi ise, seçim teorisidir. Bir firman›n sahip oldu¤u iflgü-
cünün niteli¤i iflçilerine ödedi¤i ücrete ba¤l›d›r. E¤er bir iflveren ücretleri düflürür-
se nitelikli iflçiler daha iyi alternatifler sunan baflka firmalara gidebilirler. ‹flveren
denge ücret düzeyinin üzerinde bir ücret öderse, daha nitelikli iflçileri istihdam
eder ki bu da iflyerinde verimlili¤i artt›r›r.
Dördüncü etkin ücret teorisine göre, yüksek ücretler iflçileri daha iyi çal›flma
konusunda motive eder. ‹flçilere, o iflte çal›flmalar›n›n iflten ç›kar›lmalar›na k›yasla
daha iyi bir alternatif oldu¤unu düflünmelerini sa¤lamaya yetecek kadar yüksek
ücret verilmesi firmalar için avantajl› olabilir. Böyle yap›l›rsa, iflçilerin ç›kt›s›n›n ka-
litesi, firman›n iflçilerin performans›n› kontrol etmek için büyük harcamalar yap-
mas›na gerek kalmadan artacakt›r. ‹flçilerin çal›flmalar›n›n iflyerinde izlenmeleri ol-
dukça güçtür. ‹flçiler çok iyi çal›flabilirler ya da iflten ç›kar›lma riskini göze alarak
kaytarmay› seçebilirler. ‹ktisatç›lar bu durumun bireylerin davran›fllar›n›n iyi bir
flekilde izlenmedi¤inde, uygun olmayan davran›fllara yönelme e¤iliminde oldukla-
r›n› anlatan sübjektif risk almaya bir örnek oldu¤unu ileri sürerler. Firma, bu süb-
jektif risk sorununu daha fazla ücret ödeyerek azaltabilir. Ücret artt›kça, iflçi için
iflinden olman›n maliyeti artaca¤› için, kaytarma önlenmifl ve verimlilik art›fl› da
sa¤lanm›fl olur (Mankiw, 2000, s. 143-144).
Bu ünitede ele ald›¤›m›z ücret teorilerinin her birinde ücret oluflumu ile ilgili bir
gerçek pay› olmakla birlikte hiçbir teori de gerçe¤in tamam›n› ifade etmemektedir.
Günümüzde emek arz›n›n talebini aflt›¤› durumlarda, özellikle geliflmekte olan ül-
kelerde vas›fs›z iflgücüne ödenen ücretler, do¤al ücrete, yani asgari geçim düzeyi-
ne do¤ru iner. Gerçekte asgari ücret uygulamas›n›n sebebi, ücretlerin k›sa dönem-
de de olsa asgari düzeyin alt›na inmesini önlemektir. Ücretler ülkeden ülkeye de-
¤iflen bu taban düzeyinin alt›na inerse iflverenler iflçi bulamayacaklard›r. Asgari ge-
çim düzeyi bu yönden bir anlam tafl›r. Ücret fonu görüflü, bir ülkedeki ücret top-
lam›n›n milli gelirdeki oran› ve bu yönden tasarruf ve yat›r›mlara, dolay›s›yla emek
talebine etkisi bak›m›ndan do¤ruluk pay› tafl›r. Yani ücretlere ödenecek toplam
gelir imkan› artmad›kça, ücret art›fl› emek talebini azaltabilir ya da bir kesimdeki
ücret art›fl› toplam ödeme gücü artmam›flsa, baflka kesimlerde ücretlerin düflmesi-
ne yol açabilir. Marjinal verimlilik teorisi, bir ülkede belirli bir istihdam seviyesin-
de ücretlerin ç›kabilece¤i en üst düzeyi, yani tavan› belirlemesi bak›m›ndan gerçe-
¤i ifade eder. Bu tavan verimlili¤i artt›rmak suretiyle yükselmedikçe, ücretlerin art-
t›r›lmas› uzun dönemde mümkün olmaz. Emek piyasalar›nda ücretler, asgari geçim
düzeyinin gösterdi¤i taban ile marjinal verimlili¤in belirtti¤i tavan aras›nda herhan-
gi bir düzeyde belirlenebilir. Bu düzeyin de ne olaca¤›n› pazarl›k teorisi aç›klar
(Zaim, 1997, s. 251).
Özet

AMAÇ Bir ekonomideki ücret düzeyi neden önemlidir? • Asgari ücret, bir yandan iflçiye sosyal bak›mdan uy-
1
• Ücret, eme¤i karfl›l›¤›nda çal›flan insanlar›n gelirini gun asgari bir yaflam düzeyi sa¤lamaya elveriflli olan,
ve yaflam standard›n› belirleyen bir unsur; beslen- öte yandan da iflverenleri daha düflük ücret öde-
me, giyinme ve bar›nma gibi temel gereksinimleri- mekten al›koyan zorunlu niteli¤i olan bir ücrettir.
ni karfl›layabilece¤i yegane kaynakt›r. Bunun ya-
n›nda, iflveren aç›s›ndan, üretim sürecinin önemli
AMAÇ
Ücret teorileri hangi ihtiyaçtan do¤mufl ve bu ko-
bir maliyet unsurudur. Hükümetler bak›m›ndan ise, 3 nuda neden çeflitli dönemlerde bir çok teori ortaya
istihdam, fiyatlar ve enflasyon, ulusal verimlilik, ya- at›lm›flt›r?
t›r›m ve tasarruflar gibi ekonominin geliflme h›z›n› • Ücretin nas›l olufltu¤u ve düzeyi konusunda ortaya
do¤rudan etkileyen temel bir ö¤edir. ç›kan ihtiyaç, her dönemde iktisatç›lar taraf›ndan
çeflitli teoriler ileri sürülmesine neden olmufltur. An-

AMAÇ
Ücretle ilgili bilinmesi gereken bafll›ca temel kav- cak, ücretleri etkileyen farkl› bir çok unsurun olma-
s› ve bu unsurlar›n bütün ekonomik, endüstriyel ve
2 ramlar nelerdir?
• Ücretle ilgili bilinmesi gereken baz› temel kavram- sosyal yap›yla do¤rudan iliflkili olmas› her dönem-
lar› ve bunlar›n anlamlar›n› flu flekilde özetleyebili- de ve herkes taraf›ndan kabul edilebilir bir teorinin
riz: Ücret haddi, belirli bir üretim ya da zaman biri- varolmas›n› olanaks›z k›lm›flt›r. Ayr›ca, ilkel dene-
mi bafl›na eme¤e ödenen ücreti ifade ederken ücret bilecek tar›msal ve el sanatlar› üretimine dayal› sta-
geliri ise, genellikle ifl süresi ile ücret haddinin çar- tik ekonomiler için geçerli olabilecek teorilerin ço-
p›m›na eflittir. Ancak ücret gelirine, prim, ikramiye, ¤u dinamik ve sanayileflmifl ülkelerde ço¤u zaman
fazla çal›flma ücreti gibi ücret ekleri de dahildir. geçerli olmayabilir. Bununla birlikte, her ülkenin
• ‹flveren taraf›ndan iflçiye ödenen ücret brüt ücrettir. ve her dönemin ekonomik ve sosyal koflullar› dik-
‹flletme taraf›ndan belirli bir dönem için ödenen üc- kate al›nd›¤›nda, her bir ücret teorisi ücret sorunla-
ret gelirlerinden, vergi ve sosyal sigorta primleri gi- r›n›n birçok farkl› yönüne ›fl›k tutarak önemli fay-
bi kesintiler yap›ld›ktan sonra iflçinin eline geçen dalar sa¤layabilir.
ücret ise, net ücrettir. Yani, brüt ücret iflletmenin
kasas›ndan ç›kan, net ücret ise iflçinin cebine giren
AMAÇ Ücret teorileri nas›l s›n›fland›r›labilir?
4
para miktar›d›r.
• Çeflitli dönemlerde ortaya at›lan ücret teorileri fark-
• Ücretleri ödenen ücretin de¤eri bak›m›ndan para-
l› biçimlerde s›n›fland›r›labilir. Bu konuda kullan›-
sal (nominal) ve gerçek (reel) ücret olarak ikiye
lan en yayg›n s›n›fland›rma Klasik ve Modern ücret
ay›rabiliriz. Bir iflletme için önemli olan bir iflçi için
teorileri biçimindedir. Daha çok 19. yüzy›l ücret te-
kasas›ndan ç›kan parad›r, yani parasal ücrettir. An-
orilerini ifade eden Klasik ücret teorilerinden baz›-
cak, enflasyonist bir ekonomiye sahip ülkelerde pa-
lar›: Do¤al ücret teorisi, ücret fonu teorisi ve art›k
ran›n sat›nalma gücünde yaflanan düflüfller iflçi için
de¤er teorileridir. 20. yüzy›l ücret teorilerini ifade
ücretin sat›nalma gücünün, yani reel ücretin öne
eden modern ücret teorileri aras›nda ise, Marjinal
ç›kmas›na neden olmaktad›r.
verimlilik teorisi, pazarl›k teorisi, sat›nalma gücü
teorisi ve Etkin ücret teorileri say›labilir.
Kendimizi S›nayal›m 6. Afla¤›dakilerden hangisi asgari ücretin özelliklerinden

1. Belirli bir üretim ya da zaman birimi bafl›na eme¤e biri de¤ildir?
ödenen ücrete ne ad verilir? a. Sosyal bir niteli¤inin olmas›
a. Ücret haddi b. Zorunlu olmas›
b. Ücret geliri c. ‹htiyaca göre belirlenmesi
c. Net ücret d. ‹flin niteli¤ine ba¤l› olmas›
d. Brüt ücret e. ‹flçinin niteli¤inden ba¤›ms›z olmas›
e. Asgari ücret
7. Marjinal verimlilik teorisi’nde ücretler neye göre
2. Belirli bir dönemdeki reel ücret nas›l hesaplan›r? belirlenir?
a. Brüt ücretten net ücretin ç›kar›lmas›yla a. Ücret fonunun büyüklü¤üne
b. Gayri safi milli has›lan›n toplam çal›flma süresine b. ‹flçinin temel gereksinimlerine
bölünmesiyle c. Verimlili¤i en düflük olan iflçinin ücretine
c. O dönemdeki parasal ücretin tüketici fiyatlar› in- d. Verimlili¤i en yüksek olan iflçinin ücretine
deksine bölünmesiyle e. ‹flçi ve iflveren aras›ndaki pazarl›¤a
d. O dönemdeki enflasyonun iflsizlik oran›na bölün-
mesiyle 8. Marx’a göre, art›k de¤erin artmas› afla¤›dakilerden han-
e. O dönemdeki parasal ücretin döviz kuruna bö- gisine ba¤l›d›r?
lünmesiyle a. Üretim maliyetlerinin artmas›na
b. Asgari geçim düzeyinin yükselmesine
3. Afla¤›dakilerden hangisi düflük ücretlerin ortaya ç›kar- c. Ücret fonunun yükselmesine
d›¤› olumsuz etkilerden biri de¤ildir? d. ‹flgünü zaman›n›n uzamas›na
a. Verimlili¤i düflürmesi e. Teknolojinin de¤iflmesine
b. Sosyal bar›fl› bozmas›
c. Sat›nalma gücünü düflürmesi 9. Daha çok azgeliflmifl ülkelerde için geçerli olan Etkin
d. Enflasyonu yükseltmesi Ücret Teorisi afla¤›dakilerden hangisidir?
e. Gelir da¤›l›m›n› bozmas› a. Seçim teorisi
b. Beslenme teorisi
4. Afla¤›dakilerden hangisi do¤al ücret teorisine yönelti- c. Kaytarma teorisi
len elefltirilerden biridir? d. ‹flçi devri teorisi
a. Ücretin verimlili¤e göre belirlenmifl olmas› e. Marjinal verimlilik teorisi
b. Net ücreti esas almas›
c. Ekonomiye devlet müdahalesini gerekli görmesi 10. Afla¤›dakilerden hangisi etkin ücret teorilerine göre,
d. Parasal ücretleri dikkate almas› yüksek ücretlerin olumlu etkilerinden birisi de¤ildir?
e. Malthus’un nüfus teorisine dayand›r›lm›fl olmas› a. Verimlili¤i artt›rmas›
b. ‹flçi devrini düflürmesi
5. Ücret fonu teorisine göre, afla¤›dakilerden hangisi ge- c. Nitelikli iflçileri çekmesi
nel ücret düzeyinin yükselmesine neden olur? d. ‹flçiyi kaytarmaktan al›koymas›
a. Devletin ücretlere müdahale etmesi e. ‹fl kazas› riskini azaltmas›
b. Sendikalar›n daha güçlü olmas›
c. ‹flçi say›s›n›n artmas›
d. ‹flçi say›s›n›n azalmas›
e. Emek verimlili¤inin düflmesi
Yaflam›n ‹çinden tekstil ve konfeksiyon sektörünün sorunlar›n› belirlemek
“
amac›yla düzenledi¤i sektör toplant›lar›nda sunulan ve
Çal›flan›n önceli¤i yaflanabilecek daha sonra rapor haline getirilen verilere göre, bu sektör-
ücret de çal›flan nitelikli eleman›n saat ücreti, Türkiye’de 2.9
dolar iken, ABD’de 16.8 dolar, ‹talya’da 18.1 dolar. Gelifl-
15/08/2002 Radikal mekte olan ülkelerden Güney Kore’de nitelikli tekstil ve
AA - ANKARA - Ba¤›ms›z Büro Çal›flanlar› Sendikas›’n›n konfeksiyon eleman›n›n saat ücreti 5.76 dolar, Brezilya’da
(BÇS) yapt›¤› ankete göre, memurlar›n %51’i, insanca ya- 4 dolar düzeyinde iken, Hindistan’da 1.15 dolara, Endo-
flayabilece¤i, yoksulluk s›n›r›n›n üzerinde bir ücret talep nezya’da 0.59 dolara kadar düflüyor. Ayn› sektörde çal›-
ediyor. BÇS, Ankara’daki çeflitli kamu kurulufllar›nda çal›- flan niteliksiz eleman, Endonezya’da 0.15, Hindistan’da
flan %74’ü bir sendika üyesi, %26’s› ise sendika üyesi ol- 0.69, Brezilya’da 1.36, Türkiye ve ABD’de 1.59, Kore’de
mayan 570 memur ile yapt›¤› anketin sonuçlar›n› yaz›l› 2.68, ‹talya’da ise 15.9 dolar saat ücreti al›yor.
olarak aç›klad›. Ankete göre, hiçbir sendikaya üye olma- Tekstil ve konfeksiyon sektöründe, Türkiye’de nitelikli ifl-
yan memurlar›n ise %61’i sendikalar›n siyasetin etkisinde gücü maliyeti Hindistan ve Endonezya’dan, niteliksiz ifl-
oldu¤unu, %26’s› mesleki gelece¤ini olumsuz etkileyece- gücü maliyeti ise Brezilya, Hindistan ve Endonezya’dan
¤ini, %13’ü ise sendikalara güvenmedikleri için üye olma- daha yüksek olsa da bu rakamlar, nitelikli ve niteliksiz ifl-
d›. ‘Sendikalar›n yapaca¤› toplu görüflmelerde öncelikli gücü aras›ndaki ücret fark›n›n, özellikle geliflmekte olan
beklentiniz nedir?’ sorusunu kat›l›mc›lar›n %51’i insanca ülkelerde nitelikli iflgücünü özendirici olmaktan oldukça
yaflayabilece¤i, yoksulluk s›n›r›n›n üzerinde ücret ister- uzak oldu¤unu ortaya koyuyor.
ken, %19’u üç y›ll›k reel ücret kayb› ile birlikte hedeflenen Verilere göre, bu sektörde, en yüksek ücretleri, ‹talya’da-
enflasyon üzerinde ücret art›fl› bekledi¤ini vurgulad›. Ka- ki sektör çal›flanlar› al›yor. ‹talya’da, nitelikli tekstil ve
t›l›mc›lar›n %16’s›, ücret adaletsizli¤inin giderilerek düflük konfeksiyon çal›flan›n›n saat ücreti 18.1 dolar, niteliksiz
maafl alanlara fazla art›fl yap›lmas›n›, %14’ü de baflta kira, çal›flan›n ücreti ise 15.9 dolar. ABD’de nitelikli sektör çal›-
aile, çocuk yard›m› ve harc›rahlar baflta olmak üzere, 40’› flan› saatte 16.8 dolar al›rken, niteliksiz sektör çal›flan›n›n
bulan sosyal yard›m›n günün ekonomik koflullar›na göre ücreti 1.59 dolara kadar düflüyor. Buna göre, bu sektörde
belirlenmesini istedi. nitelikli ve niteliksiz çal›flanlar›n saat ücretinde, Türkiye’de
1.8, ABD’de 10.6, Güney Kore’de 2.15, ‹talya’da 1.14, En-
Türkiye’de nitelikli iflgücü de donezya’da 3.9, Hindistan’da 1.7, Brezilya’da ise 2.9 kat
ucuz fark bulunuyor.
‹hracatta önemli rekabet unsurlar›ndan biri olarak Geliflmifl ülkelere göre ücret farkl›l›¤›na ra¤men, DTM’nin
kabul edilen iflgücü maliyetlerindeki düflüklük, nite- sektör raporunda, Türkiye’de iflçilik maliyetlerinin özel-
likli personel aç›s›ndan da önemli adaletsizli¤e ne- likle Çin ve di¤er Asya ülkelerine göre oldukça yüksek
den oluyor. oldu¤una dikkat çekilerek, bu ülkelerde sosyal güvenlik
uygulamalar›n›n nispeten daha gevflek uygulanmas›ndan
08/ 12/ 2002, www.internethaber.com dolay› ihracattaki rekabet flans›n›n olumsuz etkilendi¤i
Tekstil ve konfeksiyon sektöründe çal›flan nitelikli iflçi, belirtildi.
ABD’de, Türkiye’dekinin 5.8, ‹talya’da 6.2 kat› ücret al›- Raporda, Türkiye’de iflgücünün baz› Avrupa ülkelerine
yor. Türkiye ve Türkiye gibi geliflmekte olan ülkelerde, göre ucuz görünse de verimlili¤inin düflük oldu¤una dik-
nitelikli iflgücü ile niteliksiz iflgücü aras›ndaki ücret fark› kat çekildi.
da oldukça düflük. D›fl Ticaret Müsteflarl›¤›’n›n (DTM)
”

Artan, S. (1981). Endüstri ‹flletmelerinde Ücret Yöneti- S›ra Sizde 1
mi ve Türkiye’deki Uygulama, Eskiflehir. Temel üretim faktörü olan eme¤in fiyat› fleklinde tan›mla-
Biçerli, M. K. (2000). Çal›flma Ekonomisi, ‹stanbul. nan ücret, ekonomik ve sosyal boyutlar›yla çok yönlü bir
Biçerli, M. K. (2001). “Ücret Rijitli¤i, ‹flsizlik ve Etkin konudur. Zira ücret, eme¤i karfl›l›¤›nda çal›flan insanlar›n
Ücret Modelleri”, Bahçeflehir Üniversitesi Ekonomi gelirini ve yaflam standard›n› belirleyen bir unsur; beslen-
ve Yönetim Bilimleri Dergisi, C.3, S.1. me, giyinme ve bar›nma gibi temel gereksinimlerini karfl›-
DPT (2000). Verimlili¤e Dayal› Ücret Sistemlerine Ge- layabilece¤i yegane kaynakt›r. Bunun yan›nda, iflveren
çifl, Ankara. aç›s›ndan, üretim sürecinin önemli bir maliyet unsurudur.
ILO (1982). Wages, A Workers’ Education Manual, Hükümetler bak›m›ndan ise, istihdam, fiyatlar ve enflas-
Geneva. yon, ulusal verimlilik, yat›r›m ve tasarruflar gibi ekonomi-
Kutal, M. (1969). Teorik Esaslar› ve Tatbikat› Bak›m›n- nin geliflme h›z›n› do¤rudan etkileyen temel bir ö¤edir.
dan Asgari Ücret, ‹stanbul.
Lordo¤lu, K., Özkaplan, N. ve Törüner, M. (1999). Çal›fl- S›ra Sizde 2
ma ‹ktisad›, ‹stanbul. Teoriyi elefltirenlerin marjinal verimlilik teorisi yerine geçe-
Mankiw, N. G. (2000). Macroeconomics, New York. bilecek yeni bir teoriyi henüz ileri sürememeleri bu teori-
Talas, C. (1997). Toplumsal Ekonomi, Ankara. nin hâlâ en yayg›n kullan›lan teori olmas›n› sa¤lamaktad›r.
Yalç›ntafl, N. (1969). Ücretler ve Emek Arz›, ‹stanbul.
Zaim, S. (1997). Çal›flma Ekonomisi, ‹stanbul. S›ra Sizde 3
Uluslararas› ticaretin ve buna ba¤l› olarak da rekabetin
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› h›zla geliflti¤i günümüz dünyas›nda, sat›nalma gücünde
1. a Bkz. Ücret Haddi bir yükselmeye neden olan ücret art›fllar›n›n ithal mallara
2. c Bkz. Gerçek Ücret olan talebi artt›rabilece¤i, yerli üretimi ve dolay›s›yla istih-
3. d Bkz. Ücretin Önemi dam› düflürece¤i ve bu durumun uluslararas› rekabet avan-
4. e Bkz. Do¤al Ücret Teorisi taj›n› elinde tutan ülkelerin ifline yarayaca¤› söylenebilir.
5. d Bkz. Ücret Fonu Teorisi
Bu da ülkenin ödemeler dengesinde büyük bir aç›¤›n or-
6. d Bkz. Asgari Ücret
taya ç›kmas›yla sonuçlanabilir.
7. c Bkz. Marjinal Verimlilik Teorisi
8. d Bkz. Art›k De¤er Teorisi
9. b Bkz. Etkin Ücret Teorileri
10. e Bkz. Etkin Ücret Teorileri
95
Ücret Farkl›l›klar› 7
Saat, insano¤lunun ilk ça¤lardan bu yana zaman› belirleme (veya takip etme) ça-
bas›n›n ürünü olan çok eski bir araçt›r. Günümüzde saat denilince akla ilk gelen
ülke ‹sviçre’dir. Bu ülkede üretilen saatler, kalite ve zarafeti bir yana, hassas iflle-
yifli ile ün salm›flt›r. ‹nsan›m›z aksamadan iflleyen fleylere “‹sviçre saati gibi” ben-
zetmesini yapar. Acaba ekonominin temel piyasalar›ndan olan emek piyasalar›
için de bu benzetmeyi yapmam›z mümkün müdür? Emek piyasalar›nda aksakl›k-
lar varsa bunun ücretler ve istihdam üzerindeki etkileri neler olabilir? Bu ünitede
bu gibi sorulara k›smen yan›t bulaca¤›z.
Amaçlar›m›z
lere sahip olabilirsiniz:
Gerçek hayatta neden tam rekabet piyasas›nda elde edilen tek ücret gözlenemez?
‹fller hangi aç›lardan birbirinden farkl›lafl›r ve bu farkl›l›klar ücretlere nas›l yans›r?
‹flçiler hangi yönlerden birbirlerine benzemezler ve bunlar›n ücret farkl›l›kla-
r› ile ilgisi nedir?
Emek piyasalar›nda ücret farkl›l›klar›na neden olan aksakl›klar nelerdir?
BEYAZ YAKALILARIN KARA GÜNLER‹*

‹fl dünyas› Kas›m 2000 ve fiubat 2001 krizlerinin faturas›n› binlerce insan›n iflsiz
kalmas›, birçok küçük, orta ve büyük ölçekli iflletmenin kapanmas›yla ödedi. Res-
mi verilere göre, bu süreçte yaklafl›k 450 bin kifli iflini kaybetti. D‹E’nin verilerine
göre ise 2000 y›l›nda 1 milyon 450 bin düzeyinde bulunan iflsiz say›s› bu y›l›n ilk
çeyre¤inde yüzde 24.9 artarak 1milyon 815 bine ulaflt›. Ancak TÜS‹AD, ‹TO, TOBB
gibi kurumlar kriz dolay›s›yla iflten ç›kar›lanlar›n say›s›n›n 600 bine ulaflt›¤›n›
öne sürüyor.
‹nsan Kaynaklar› Yönetim Derne¤i’nin (‹nkade) de¤iflik sektörlerden 40 grubu ve
310 flirketi kapsayan ve müdür, flef, uzman, mühendis, yönetici asistan›, sekreter
ve memur olmak üzere 180 kifli ile karfl›l›kl› görüflülerek gerçeklefltirilen araflt›rma-
s›, ekonomik krizin flirket politikalar› üzerindeki etkileriyle ilgili çarp›c› sonuçlar
içeriyor.
Yap›lan araflt›rmada ilk dikkati çeken nokta pozisyonlar aras› maafl farklar›nda
meydana gelen daralma. Kriz öncesinde söz konusu ücret farkl›l›klar› yüzde 30-
50 aras›nda gerçekleflirken, krizin ard›ndan bu aral›¤›n yüzde 10 -30’a geriledi¤i
görülüyor. Buna neden olarak, flirketlerin maliyetlerin düflürülmesi aflamas›nda,
yüksek ücretlileri iflten ç›kar›p, düflük ücretlileri istihdam etmelerini gösteren ‹nka-
de Baflkan› Yücel At›fl, krizden en çok etkilenen bölümlerin insan kaynaklar›, üre-
tim ve bilgi teknolojileri gibi yeni ekonominin vazgeçilmezleri oldu¤una dikkat çe-
kiyor. ‹nkade’ nin araflt›rmas› kriz sonras›nda art›k ‘çok eleman-çok ücret-çok ifl’
döneminin yerini, ‘az eleman-az ücret-çok ifl’in ald›¤›n› gösteriyor.
*Kaynak: http://www.activefinans.com/activeline/sayi19/beyazyakalilar.html
Anahtar Kavramlar
• Telafi Edici Ücret Farkl›l›klar›
• Emek Verimlili¤i
• Ay›r›m
‹çindekiler
• GERÇEK HAYATTA TEK ÜCRET KANUNU NEDEN GEÇERL‹ DE⁄‹LD‹R?
• ÜCRET FARKLILIKLARININ NEDENLER‹
• ‹fllerin Heterojenli¤i
• ‹flçilerin Heterojenli¤i
• ‹fl Piyasas› Aksakl›klar›
Ünite 7 - Ücret Farkl›l›klar› 97
G‹R‹fi
Ekonomide pek çok kiflinin gelirini oluflturan ve do¤rudan/dolayl› etkileri ile
önemli bir unsur olan ücretlerin, kifliler, meslekler ve piyasalar aras›nda farkl›laflt›-
¤› gözlenen bir durumdur. Ücret farkl›l›klar›nda kimi zaman çal›flanlar›n özellikle-
ri, kimi zaman ifllerin özellikleri rol oynarken, bazen de iflverenlerin tutumu ve
sendikalar gibi kurumlar bu konuda belirleyici olmaktad›r.
Kitab›n bafl›ndan buraya kadar olan ünitelerin müflterek bir flekilde ele al›nma-
s›n› gerektirecek bu ünite ile birlikte ücretler konusundaki analizimiz büyük ölçü-
de tamamlanm›fl olacakt›r. Ücret farkl›l›klar› bu ünitede; ifllerin farkl›l›¤›, iflçilerin
farkl›l›¤› ve emek piyasas›ndaki aksakl›klar aç›lar›ndan incelenecektir.
Ünitede ücret farkl›l›klar› sadece teorik yönden incelenmeyecek, bunu destek-
leyen güncel hayat örnekleri ile konu olabildi¤ince genifl bir perspektifle analiz
edilmeye çal›fl›lacakt›r.
GERÇEK HAYATTA TEK ÜCRET KANUNU NEDEN

GEÇERL‹ DE⁄‹LD‹R?
Emek piyasas› dengesinin incelendi¤i 5. Ünitede k›sa dönemde tam rekabet piya-
sas›nda denge ücretinden sapmalar olabilse de, uzun dönemde piyasan›n denge
ücretine dönece¤i aç›klanarak bunun tek ücret kanunu olarak adland›r›ld›¤› belir-
tilmiflti. Ayn› ünitede tam rekabetçi iki alt piyasa aras›ndaki ücret farkl›l›¤›n›n iflçi-
ler taraf›ndan bilinece¤i ve eme¤in düflük ücretli bölgeden yüksek ücretli bölgeye
geçerek zaman içinde ücretleri eflitleyece¤i belirtilmiflti.
Öte yandan gerçek hayatta ücretler ile ilgili gözlemlerimizin bu teorik aç›kla-
malar ile ba¤daflmad›¤› görülmektedir. Gerçek hayatta ifl kollar› aras›nda ücret
farkl›l›klar›n›n olmas›n›n yan› s›ra, ayn› ifl kolu hatta ayn› firma içinde benzeri özel-
liklere sahip iflçilerin farkl› ücretler ald›klar›na flahit olmaktay›z. O halde flu soru-
nun yan›t›n› aramak durumunday›z: Ücretle ile ilgili teorik aç›klamalar gerçek ha-
yat gözlemleri ile ba¤daflmad›¤›na göre teorik bilgilerde yanl›fll›k veya eksiklik ol-
du¤u düflünülebilir mi?
Ücretler konusunda teori-pratik uyuflmazl›¤›n›n nedeni teorinin yanl›fll›¤› de¤il,
varsay›mlar›n›n gerçek hayatta gözlenmeyiflidir. Rekabetçi ücret teorisi, varsay›m-
lar› ile tutarl› ve geçerli bir teoridir. Örne¤in teoride piyasadaki bütün iflçilerin ay-
n› özelliklere sahip olduklar› (homojen olduklar›) varsay›lmaktad›r. Oysa gerçek
hayatta bu varsay›m geçerli de¤ildir ve iflçiler; e¤itim düzeyi, çal›flkanl›k, zeka, ter-
cihler vb. hususlarda birbirlerinden farkl›l›klar gösterirler. Bu farkl›l›klar ücretlerin
de farkl›laflmas›na neden olmaktad›r.
Yine tam rekabet teorisinde tek ücret kanununun dayand›¤› bir baflka varsay›m
piyasadaki ifllerin ayn› özellikler tafl›mas›d›r. Gerçek hayatta bunun böyle olmad›-
¤› ve ifllerin; içerdi¤i tehlike, gerektirdi¤i e¤itim düzeyi, firma ölçe¤i vb. pek çok
hususlardan farkl›l›k tafl›d›¤› bilinmektedir. Bu farkl›l›klar, do¤al olarak, ücretlerin
de farkl›laflmas›na neden olmaktad›r.
Tam rekabet teorisinde ayr›ca iflçilerin piyasadaki ücret farkl›l›klar›ndan haber-
dar olacaklar› ve emek hareketlili¤i kolay ve maliyetsiz oldu¤undan ücretlerin yük-
sek oldu¤u piyasaya girifl yaparak ücretlerin dengelenmesini sa¤layacaklar› varsa-
y›lmaktad›r. Daha aç›k bir ifadeyle piyasan›n tam ve mükemmel bir flekilde iflledi-
¤i varsay›lmaktayd›. Oysa gerçek hayatta emek piyasalar›n›n iflleyiflinde aksakl›k-
lar vard›r. ‹flçiler teorinin varsayd›¤› gibi ücret farkl›l›klar›ndan haberdar olmayabi-
lirler. ‹flçiler ücret farkl›l›klar›n› bilseler bile mobilite-teoride varsay›ld›¤› gibi-kolay
ve maliyetsiz olmad›¤›ndan ücretlerin yüksek oldu¤u piyasalara girip ücreti denge-

leyemezler. Bunun do¤al bir sonucu olarak piyasalar aras›nda ücret farkl›l›klar›
olabilir.
ÜCRET FARKLILIKLARININ NEDENLER‹

Buraya kadar yap›lan aç›klamalar bir anlamda bu ünitede izlenecek yol haritas›n›
da belirlemektedir. Buna göre, ücret farkl›l›klar›n›n nedenlerini üç ana bafll›k alt›n-
da inceleyece¤iz. Bunlar: ‹fllerin heterojenli¤i, iflçilerin heterojenli¤i ve emek piya-
sas› aksakl›klar›d›r.
‹fllerin Heterojenli¤i
Tam rekabetçi piyasalarda ifller bütün yönleri ile birbirinin ayn›s› (homojen) olarak
kabul edildi¤inden kâr›n› maksimize etmek isteyen iflçi nerede çal›flaca¤›na ücrete
bakarak karar vermekteydi. Oysa, gerçekte ifller pek çok yönden birbirlerinden fark-
l›l›klar gösterirler. ‹fller aras›ndaki farkl›l›klar› dört alt bafll›k alt›nda inceleyebiliriz.
Telafi Edici Ücret Farkl›l›klar› (TEÜF)

Piyasadaki ifllerden baz›lar› tafl›d›klar› özellikler itibariyle insanlar›n geneli taraf›n-
Telafi Edici Ücret dan arzulanmayabilir. Örne¤in, pis ve tehlikeli ifllerde insanlar›n geneli çal›flmay›
Farkl›l›klar› (TEÜF): ‹fllerin
alternatif ifllerde olmayan
tercih etmemektedir. ‹flçileri bu ifllerde çal›flmaya zorlamak mümkün olmayaca¤›-
istenmeyen yönlerini tazmin na göre, onlar›n bu seçimi gönüllü olarak yapmalar›n› sa¤layacak bir uygulaman›n
etmek amac›yla iflçilere olmas› gerekir. Telafi edici ücret farkl›l›¤› (bundan böyle TEÜF) ifllerin, alterna-
yap›lan fazladan
ödemelerdir. tif ifllerde olmayan, istenmeyen özelliklerini tazmin etmek (yani iflçilerin bu özel-
likler nedeniyle u¤rayabilecekleri zararlar› karfl›lamak) amac›yla iflçilere yap›lan
fazladan ödemelerdir.
TEÜF uygulamas› yukar›da belirtilen problemi çözerek istenmeyen meslekler-
de gönüllü istihdam› sa¤lamaktad›r. Ancak, TEÜF’n›n uyguland›¤› ifllerde çal›flan
iflçiler çal›flma koflullar› daha iyi ifllerde çal›flan meslektafllar›ndan daha yüksek üc-
ret alacaklar›ndan, uygulama ücret farkl›l›klar›na da neden olacakt›r. Konuyu basit
bir örnekle aç›klayal›m.
A ve B gibi iki ifl oldu¤unu, bunlardan A iflinin temiz ve güvenli çal›flma flartla-
r› alt›nda yap›l›rken B iflinin kirli ve gürültülü bir fabrikada yap›ld›¤›n› varsayal›m.
Her iki ifl de saat bafl› 100.000TL ücret veriyorsa iflçiler hangi iflte çal›flmay› tercih
edeceklerdir? Bu sorunun yan›t› A iflidir. Çünkü A ifli sadece B ile ayn› ücreti ver-
memekte, ayn› zamanda temiz ve güvenli bir çal›flma ortam› sunmaktad›r.
B firmas› iflçi temin edebilmek için iki seçenekle karfl› karfl›yad›r. Bunlar, iflye-
rini temizleyip gürültüden ar›nd›rmak veya ücretleri yükseltmektir. B firmas›n›n
çal›flma koflullar›n› de¤ifltiremedi¤ini varsayarsak, iflçilerine di¤er firmadan daha
yüksek bir ücret-örne¤in 135.000TL- vermesi sorunu çözecektir. ‹ki iflin aras›ndaki
35.000TL’l›k fark TEÜF’ d›r. Bu ödeme ile iflin istenmeyen yönleri tazmin edildi¤i
için TEÜF’ na eflitleyici ücret farkl›l›¤› da denilmektedir. TEÜF’nin uyguland›¤› B
iflinde iflçiler saat bafl› 135.000TL almalar›na karfl›l›k 35.000TL’l›k ekstra rahats›zl›¤a
katland›klar›ndan, net avantajlar› 100.000TL olacakt›r.
Öte yandan, A iflinde iflçiler saatte 100.000TL kazanmalar›na karfl›l›k 0 TL’l›k ra-
hats›zl›k oldu¤undan, burada da net avantaj 100.000TL olacakt›r. Görüldü¤ü gibi
TEÜF uygulamas› ifllerin net avantajlar› aras›nda eflitli¤i sa¤lam›flt›r.
Telafi edici ücret farkl›l›¤›n›n hangi durumlarda uyguland›¤›n› incelemeden ön-
ce TEÜF’na iliflkin baz› hususlar› belirtmek faydal› olacakt›r.
Bunlardan birincisi, böyle bir uygulaman›n insanlar›n istenmeyen özelliklere

sahip ifllerde gönüllü olarak çal›flmalar›n› teflvik etmesidir. Bu ayn› zamanda kötü
çal›flma koflullar›n› sunan iflverenler için finansal bir ceza olarak da kabul edilebi-
lir. Kömür madeni, demir oca¤› gibi çal›flma koflullar›n› düzeltmenin çok zor oldu-
¤u ifllerde TEÜF uygulamas› iflçilerin bu meslekleri gönüllü olarak seçmelerini sa¤-
lar. Uygulama ile bu tür meslekleri seçen iflçiler daha yüksek ücretler ile ödüllen-
dirilmifl olurken, iyi koflullarda çal›flmay› tercih edenler daha düflük ücretle çal›fl-
maya raz› olarak bir anlamda iyi çal›flma koflullar›n› sat›n almaktad›rlar. Dolay›s› ile
TEÜF iyi çal›flma koflullar›n›n sat›n al›nabilece¤i veya kötü çal›flma koflullar›n›n ifl-
çilere sat›labilece¤i fiyat olmaktad›r.
‹kinci olarak, TEÜF uygulamas›n›n emek arz›na ba¤l› olaca¤› ve zaman içinde
süreklili¤ini koruyamayabilece¤idir. ‹flsizlik oran›n›n yükselmesi iflgücünü ne ifl ol-
sa yapar›m düflüncesine yönlendirmekte, iflgücü tehlikeli ve rizikolu iflleri ücret
farkl›l›¤› istemeden veya küçük bir farkl›l›k karfl›l›¤›nda yapmaya raz› olabilmekte-
dir. Böylelikle, bafllang›çta TEÜF’ n›n uyguland›¤› mesleklerde emek arz miktar›na
ba¤l› olarak telafi edici farkl›l›k azalabilecek, tümüyle ortadan kalkabilecek veya
tersine dönebilecektir (yani insanlar zor ve tehlikeli iflleri kolay ifllerden daha dü-
flük ücrette yapmaya raz› olabileceklerdir).
Üçüncüsü, TEÜF’ n›n uygulanabilmesi için iflçilerin iflin özelliklerine iliflkin bil-
gi sahibi olmalar› gerekti¤idir. ‹flçiler iflin içerdi¤i potansiyel risk hakk›nda bilgi sa-
hibi iseler, iflverenin TEÜF vermeden bunlar› çal›flt›rmas› mümkün olmayacak,
eninde sonunda ücretler yükselecektir. Örne¤in, asbestin insan sa¤l›¤›na zararl› ol-
du¤u bundan 40 sene öncesine kadar bilinmedi¤i için o tarihlerde asbestle ilgili ifl-
lerde çal›flan iflçilere telafi edici ücret farkl›l›¤› uygulamas› da söz konusu de¤ildi.
TEÜF uygulamas› ile ilgili bahsedilmesi gereken dördüncü husus, istenmeyen
özelliklere sahip ifllerde çal›flan herkesin di¤erlerinden daha yüksek ücret alaca¤›
konusunda bir genelleme yapman›n yanl›fl olaca¤›d›r. Ücret farkl›l›klar›n›n tek ne-
deni TEÜF de¤ildir ve baflka nedenler de bu konuda etkilidir. Bu nedenlerden ba-
z›s›n›n -örne¤in sendikalaflma gibi- di¤erlerinden daha etkili olmas› TEÜF’ n›n et-
kisini azaltabilece¤i gibi tümüyle ortadan da kald›rabilecektir.
Telafi edici ücret farkl›l›klar›n›n çeflitli nedenlerden uyguland›¤› bilinmektedir.
Bu nedenlerin bafl›nda ölüm ve yaralanma riski gelmektedir. Ekonomide kimi ifl-
ler güvenli iken kimi ifllerde ölüm ve yaralanma riski daha yüksektir. Riskin yük-
sek oldu¤u ifllerde çal›flanlar› tazmin edebilmek için onlara daha yüksek ücret ver-
mek gerekmektedir. Buna göre, ölüm ve yaralanma riskinin yüksek oldu¤u; dal-
g›çl›k, polislik, maden iflçili¤i, demir-çelik iflçili¤i gibi ifllerde çal›flanlara güvenli ifl-
lerde çal›flanlardan daha yüksek ücret verilmesi gerekir.
‹flin yap›ld›¤› yer de iki aç›dan TEÜF uygulamas›n› gerektirebilmektedir. Bun-
lardan birincisi yaflam maliyetlerinin her bölge ve flehirde birbirinin ayn›s› olma-
mas›d›r. Baz› flehirlerde mal ve hizmetlerin fiyatlar› di¤erlerine nazaran oldukça
yüksektir. Örne¤in, benzeri özelliklere sahip bir konutun ayl›k kiras› ‹stanbul gibi
büyük bir metropolde oldukça yüksek olabilirken, daha küçük ölçekli Anadolu
kentlerinde (Eskiflehir, Kütahya, Amasya gibi) daha ucuz olabilmektedir. Bu ne-
denle yaflam›n daha pahal› oldu¤u metropollerde ücretlerin de di¤er yörelere na-
zaran daha yüksek olmas› gerekir. Ülkemizde, ‹stanbul’da ortalama ücretlerin Tür-
kiye genelinden yüksek olmas› k›smen bununla izah edilebilir.
fiehirler ve bölgeler aras›nda farkl›l›k yaratan di¤er unsurlar yaflam›n zorlu-
¤u/kolayl›¤› ve flehirlerin sunduklar› imkanlard›r. Baz› flehirlerde iklim koflullar›
yumuflak iken baz›lar› y›l›n önemli bir k›sm›nda zor koflullar içindedir. Rusya’da Si-
birya bölgesinde ve ABD’de Alaska yöresinde çal›flan iflçilerin (örne¤in boru hatt›
iflçileri) yüksek ücret almalar›n›n zor iklim koflullar›n› telafi etmeye yönelik oldu-
¤u söylenebilir. Ayn› flekilde büyük kentler; e¤itim, sa¤l›k, kültürel hizmetlerle il-
gili çok say›da alternatifler sunarken, küçük ölçekli flehirler bu tür imkanlar› suna-
mamaktad›rlar. Bu nedenle bir anlamda mahrumiyet bölgesi olarak nitelendirilebi-
lecek bu yörelerde gönüllü çal›flmay› teflvik etmek için TEÜF uygulanmas› gerek-
mektedir.
SIRA S‹ZDE fiehirlerin baz› imkanlar› sunamamas› nedeniyle TEÜF uygulamas›na ülkemizden örnek
1 verebilir misiniz?
Telafi edici ücret uygulamas›n›n di¤er bir nedeni gelir düzenlili¤idir. Baz› ifller y›l
boyu istihdam sunarken, baz›lar› mevsimlik istihdam imkan› sunmaktad›r (turizm,
inflaat ve tar›m iflkollar›nda istihdam genellikle mevsimliktir). Bu ifllerin her ikisine
de ayn› ücret verilmesi durumunda iflgücünün büyük bir k›sm› istihdam›n sürekli ol-
du¤u için iflleri tercih edeceklerdir. Bu nedenle, di¤er fleyler eflitken düzenli istih-
dam veya gelir vaat etmeyen inflaat sektörü, dan›flmanl›k, komisyon usûlü sat›fl ele-
manl›¤› gibi iflleri cazip k›labilmek için TEÜF uygulanmas› gerekmektedir.
‹fllerin prestijlerinin farkl› olmas› da TEÜF uygulanma nedenidir. Baz› ifller yük-
sek statü ve prestij verirken, baz› ifllerin toplum nazar›nda statüsü düflüktür. Örne-
¤in, sa¤l›k teknisyenli¤inin -di¤er yönlerden de farkl› özellikler gerektirmesinin ya-
n› s›ra- kanalizasyon iflçili¤inden daha prestijli olarak kabul edildi¤i söylenebilir.
‹ki mesle¤in ücretlerinin eflit olmas› durumunda hemen herkes sa¤l›k teknisyenli-
¤ini seçip bunun için gerekli e¤itimi almak isteyecektir. O halde, statüsünün daha
düflük oldu¤u kabul olunan ifllerin iflgücünü çekebilmesi için di¤erlerinden daha
yüksek ücret vermesi gerekebilecektir.
‹flleri birbirinden farkl› k›lan unsurlardan birisi de iflçinin iflin yap›l›fl›nda ne de-
rece inisiyatife sahip oldu¤udur. Baz› ifllerin çal›flma saatleri daha esnektir ve iflçi-
ler çal›flma tempolar›n› kendileri ayarlayabilirler. Öte yandan, üretimin montaj hat-
t› ile yap›ld›¤› büyük iflletmelerde çal›flma temposu daha yo¤undur ve çal›flma sa-
atleri esnek de¤ildir. Örne¤in, montaj hatt›ndaki bir iflçinin dinlenme saatleri d›fl›n-
da lavaboya dahi gitmesi hatta bulunan di¤er iflçilerin de üretimlerinin durmas›na
sebep olacakt›r. Di¤er fleyler eflitken, her iki tür ifl için ayn› ücretin verildi¤i varsa-
y›ld›¤›nda hemen hiç kimse çal›flma koflullar›n›n daha s›k› oldu¤u bir iflte çal›flmak
istemeyecektir. Bu nedenle iflçinin ifl h›z› üzerinde inisiyatifinin olmad›¤› ifllerin üc-
ret düzeylerinin daha yüksek olmas› gerekmektedir.
‹fl ahlak› noktas›ndan bak›ld›¤›nda ekonomide herkesin iflini gerekti¤i biçimde
ve do¤ru yapmas› esast›r. Ancak bu kurala uyulmamas› durumunda do¤abilecek
sak›ncalar her meslek için ayn› de¤ildir. Örne¤in, bir ayakkab› tamircisi ile hakim,
savc›, doktor, polis, istihbarat, eleman› gibi mesleklerde görev yapan kiflilerin iflle-
rini gerekti¤i gibi yapmamalar›n›n sonuçlar› farkl› olacakt›r. Klasik iktisatç›lardan
Adam Smith güven gerektiren ifllerde çal›flanlara yüksek ücret ödenmesinin onlar›
daha dürüst davranmaya teflvik edece¤ini, düflük yaflam standard›na sahip olan ki-
flilere bu konuda güvenmenin zor oldu¤unu savunmakta idi. Bu anlamda iflin gü-
ven gerektirmesinin de TEÜF uygulama nedeni oldu¤u söylenebilir.
‹flleri birbirinden farkl› k›lan unsurlar›n birisi de firma taraf›ndan sa¤lanan be-
fleri sermaye veya iflyerinde e¤itimdir. Örne¤in, 22 yafl›nda bankac›l›k mesle¤ine
bafllayan bir kiflinin sürekli iflyerinde e¤itime tabi tutulaca¤›, zamanla çal›flt›¤› iflye-
rinde daha yüksek mevkilere terfi edece¤i beklenebilir. Öte yandan, ayn› yaflta
marangoz olmaya karar vermifl birisinin kazanc›nda y›llar itibariyle önemli bir art›fl
olmas› pek muhtemel de¤ildir. Kiflilerin gelirlerin elde edilme zaman› konusunda-
ki tercihlerinin ayn› oldu¤u varsay›l›rsa, veri bir ücrette bireyler gelecekte gelir ar-
t›fl› ihtimalinin daha yüksek oldu¤u ifli tercih edeceklerdir. Örne¤imizden hareket-
le, bu durumda bankac›l›k sektörüne emek arz› marangozluktan daha fazla olacak-
t›r. Bu nedenle gelecekte ücret art›fl ihtimalinin fazla olmad›¤› marangozluk gibi
ifllerde girifl düzeyinde telafi edici farkl›l›¤› uygulamas› gerekmektedir.
Son olarak yan ödemelerin de TEÜF ile ilgisi oldu¤u söylenebilir. Bilindi¤i gi-
bi, ço¤u durumda ücretler çal›flma karfl›l›¤› olan ç›plak ücret ile çal›flma karfl›l›¤› ol-
mayan yan ödemelerden oluflur. Y›ll›k ücretli izin ve çeflitli amaçlarla verilen yar-
d›mlar (çocuk, krefl, do¤um, ölüm hastal›k, g›da yemek yard›mlar› gibi) yan öde-
melere örnek gösterilebilir.
Baz› firmalar yan ödeme verme konusunda rahat davran›rlarken baz›lar›n›n yan
ödemelerin ücretler ile verimlilik aras›ndaki ba¤lant›y› kopard›¤› görüflünde olduk-
lar› ve yan ödeme vermedikleri gözlenmektedir. Di¤er fleyler eflitken, iki iflin ayn›
ç›plak ücreti verdi¤ini, ancak bunlardan birinin bunun yan› s›ra yan ödeme de ver-
di¤ini, di¤erinin vermedi¤ini varsayal›m. Bu durumda, faydas›n› maksimize etmek
isteyen iflçiler yan ödeme veren firmay› seçeceklerinden, yan ödeme vermek iste-
meyen firma TEÜF uygulayarak ç›plak ücreti yüksek tutmak zorunda kalacakt›r.
Bu prensibin tersine iflleyifline gündelik hayatta rastlan›lmaktad›r. Bahflifl ödenme-
sinin adet oldu¤u ifllerin ücretinin bahflifl ödenmeyen benzeri ifllere nazaran daha
düflük olmas› buna örnek olarak verilebilir.
‹fllerin Beceri Gereklerinin Farkl› Olmas›

Ünitenin buraya kadar olan k›sm›nda ifllerin birbirinden farkl› olmalar› durumu TE-
ÜF çerçevesinde incelemeye çal›flt›k. ‹fllerin beceri gereklerinin farkl› olmas› da ifl-
lerin heterojen olmas›na neden olan di¤er bir faktördür.
Emek piyasas›nda farkl› ifl ve meslekler farkl› beceri düzeyi gerektirir. Örne¤in
temizlik iflçisi olabilmek için okur-yazar olmak ve süpürge-farafl kullanmay› bil-
mek yeterli iken, yeminli mali müflavir olmak; idari bilimler fakültesinden mezun
olmay›, belirli bir süre staj yapmay› ve aç›lacak s›navlarda baflar›l› olmay› gerektir-
mektedir. Beceri düzeyi daha yüksek olan kiflilerin daha düflük olan kiflilere naza-
ran daha uzun süre e¤itim yat›r›m› yapt›klar› ve daha fazla maliyetle katland›klar›
aç›kt›r. (Bu konuya E¤itim Ekonomisi’nin incelendi¤i 8. Ünitede ayr›nt›l› olarak
de¤inilecektir.)
Bu durumda biri daha fazla, di¤eri daha az beceri gerektiren iki ifle ayn› ücret
ödenirse, daha fazla beceri sahibi olabilmek için di¤erinden daha fazla e¤itim yat›r›-
m› yapan kifli yat›r›m›n getirisini elde edemeyecektir. Beceri elde etmenin getirisinin
bu flekilde negatif olmas› insanlar› bu konuda isteksizli¤e yöneltece¤inden, beceri
düzeyi yüksek kiflilerin di¤erlerinden daha yüksek ücret almalar› gerekmektedir.
Etkin Ücret Ödemeleri

Ücret teorileri ili ilgili üniteden hat›rlanaca¤› gibi iflçiyi denetlemenin, performan-
s›n› ölçmenin zor olmas›, iflçinin hatal› üretiminin maliyetli olmas›, iflin belirli bir
süre iflyerinde spesifik (firmaya özel) e¤itim gerektirmesi gibi durumlarda firmala-
r›n bilerek denge ücreti ödeyebildikleri bilinmektedir. Etkin ücret uygulamas› de-
nilen bir yöntemle firmalar›n birden fazla fayda sa¤lad›klar› görülmektedir. Piyasa
ücretinden yüksek ücret vermekle firmalar iflçilerin kaytarmalar›n›n ve iflten at›lma-
lar›n›n f›rsat maliyetini yükseltmekte, bu ise iflçilerin daha verimli çal›flmalar›na se-
bep olmaktad›r. Yüksek ücret ifli b›rakma oranlar›n› düflürüp k›dem seviyesini yük-
seltmekte, iflçilerin daha iyi beslenmelerini sa¤layarak da verimlili¤i yükseltmekte-
dir. Ayr›ca bir firman›n di¤erlerinden yüksek ücret vermesi o firmay› iflçiler için bir
cazibe merkezi haline getirmekte, firma çok say›da ifl baflvurusu aras›ndan piyasa-
n›n en nitelikli iflçilerini seçme imkan›na da sahip olmaktad›r.
Etkin ücret uygulamas› gerek iflçiler gerekse iflverenler aras›ndan olumlu so-
nuçlar› olan bir uygulama olmas›na karfl›l›k, piyasada ücret farkl›l›klar›na da sebep
olmaktad›r. Benzeri özelliklere sahip iki iflçinin ayn› branflta çal›flma üzere iki ayr›
firmada ifle girdiklerini varsayal›m. Bu firmalardan birinde etkin ücret uygulanma-
s› iflleri birbirinden farkl› k›larak ücret farkl›l›klar›na neden olmaktad›r.
Di¤er ‹fl veya ‹flveren Heterojenlikleri

‹flleri birbirinden farkl› k›larak ücret farkl›l›klar›na neden olan unsurlar buraya ka-
dar aç›klananlardan ibaret de¤ildir. Bu bafll›k alt›nda k›saca inceleyece¤imiz üç un-
surun daha iflleri birbirinden farkl›laflt›rarak ücret farkl›l›klar›na neden oldu¤unu
inceleyece¤iz. Bunlar: sendika üyeli¤i, firma ölçe¤i ve iflverenin ay›r›m›d›r.
Yap›lan gözlemler ço¤u durumda sendikalar›n üyeleri lehine önemli ekonomik
avantajlar sa¤lad›klar›n› göstermektedir. Sendikal› iflçilerin sendikas›z iflçilerden
daha yüksek ücret almalar› k›smen sendikal› iflçilerin verimliliklerinin daha yüksek
olmas› ile ilgilidir. (Ünite 11’de bu konu incelenecektir).
Ancak, bu konuda araflt›rma yapan ço¤u iktisatç›ya göre sendikal› sendikas›z
iflçi ücret farkl›l›klar›n›n önemli bir k›sm› sendikalar›n üyelerine sa¤lad›klar› rant
dan kaynaklanmaktad›r. Bu durumda, benzeri özelliklere sahip ve benzeri iflleri
yapan iki iflçiden birinin sendika üyesi olmas›, di¤erinin aleyhine bir ücret farkl›l›-
¤›n›n do¤mas›na sebep olmaktad›r.
Di¤er ifl veya iflveren heterojenli¤i konusunda inceleyece¤imiz ikinci neden fir-
ma ölçe¤idir. Ço¤umuzun günlük hayatta kolayca gözleyebilece¤imiz gibi ücretler
ile firma ölçe¤i (büyüklü¤ü) aras›nda genelde do¤ru yönlü bir iliflki vard›r. Bu ko-
nuda yap›lan araflt›rmalar›n da destekledi¤i bu sonuca göre, yüksek ücretler genel-
likle büyük firmalar taraf›ndan ödenir. Firma büyüklü¤ü ile ücretler aras›ndaki ilifl-
kinin nedenlerini aç›klamadan önce bu durumun da bir ücret farkl›l›¤› nedeni ol-
du¤unu belirtmekte yarar vard›r. Benzeri özelliklere sahip iki kifliden biri büyük,
di¤eri küçük ölçekli bir firmada çal›flt›¤›nda, muhtemelen büyük ölçekli firmada
çal›flan di¤erinden daha yüksek ücret alacak, bu durum ücretler aras›nda farkl›l›¤a
neden olacakt›r.
Bu tespiti yapt›ktan sonra ücretler ile firma ölçe¤i aras›ndaki pozitif iliflkinin se-
bepleri nelerdir? Sorusunun yan›t›n› arayabiliriz. Bu iliflkinin-birbiri ile ilgili say›la-
bilecek-çeflitli sebepleri vard›r.
Emek Verimlili¤i: Belirli bir Büyük firmalarda ücretlerin daha yüksek olmas›n›n bafll›ca nedeni bu firmalar-
dönemde bir firman›n, da emek verimlili¤inin küçük firmalara nazaran daha yüksek olmas›d›r. Emek ve-
iflkolunun veya ülkenin
üretti¤i toplam reel üretim rimlili¤i belirli bir dönemde bir firman›n, iflkolunun veya ülkenin üretti¤i toplam
miktar›n›n bu üretimin elde reel üretim miktar›n›n bu üretimin elde edilmesi için kullan›lan toplam emek-saat
edilmesi için kullan›lan
toplam emek-saat miktar›na
miktar›na bölünmesi ile bulunur. Verimlilik rakamlar› iflçi bafl›na düflen üretim
bölünmesi ile bulunur. miktar›n› gösterir.
Verimlili¤i etkileyen unsurlar›n bafl›nda iflgücünün kalitesi gelmektedir. Daha
iyi e¤itilmifl ve nitelikli iflçilerin e¤itim ve nitelik düzeyi düflük iflçilere nazaran ve-
ri bir zaman döneminde daha fazla mal ve hizmet üretebildikleri bir gerçektir.
‹kinci olarak, emek verimlili¤i ile birim emek bafl›na düflen sermaye mal› mik-
tar› ve kalitesi aras›nda do¤ru yönlü bir iliflki mevcuttur. Elektrikli testere kullanan
bir marangoz belirli bir zamanda el testeresi ile üretebilece¤inden daha fazla ke-
reste üretebilecektir.
Büyük firmalar genelde sermaye yo¤un firmalard›r ve iflçi bafl›na düflen maki-
ne ve teçhizat›n gerek say›s› gerekse kalitesi küçük firmalardan daha iyidir. Emek
kalitesi ve sermaye yo¤unlu¤u birbirini tamamlayan unsurlar olduklar›ndan, bu fir-
malar›n kaliteli iflçileri istihdam etmeleri gerekmektedir. Kaliteli iflçileri çal›flt›rmak
için ise yüksek ücret vermek gerekir.
Verimlili¤i etkileyen bir baflka unsur da üretim faktörlerinin daha etkin bir fle-
kilde kullan›lmas›d›r. Bunu sa¤layan unsurlar›n bafl›nda ise uzmanlaflma ve iflbö-
lümü gelmektedir. Üretimde uzmanlaflma ve iflbölümü küçük firmalardan daha
çok büyük firmalarda gözlenen bir durumdur. Uzmanlaflm›fl iflgücünün di¤erlerine
nazaran daha fazla e¤itim yat›r›m› yapm›fl olmas› onlar›n ücretlerinin niteliksiz ifl-
gücü ücretinden daha yüksek olmas›n› gerektirir.
Emek verimlili¤i ile ilgili bu aç›klamalardan sonra büyük firmalarda ücretlerin
yüksek olmas›n›n daha önce aç›klad›¤›m›z üç faktörle daha ilgisi oldu¤u söylene-
bilir. Bunlar›n bafl›nda sendikalaflma gelir. Yap›lan gözlemler sendikalaflman›n bü-
yük firmalarda daha yayg›n oldu¤unu göstermifltir. Ayr›ca bu firmalar makine ve
teçhizata fazla yat›r›m yapt›klar› için, bu yat›r›m›n maliyetlerini ç›karabilmek ama-
c›yla iflgücünü daha s›k› bir flekilde çal›flt›rmak isterler. Bu ise iflçilerin iflverene
karfl› hak ve ç›karlar›n› korumak amac›yla sendikalaflmay› tercih etmesine sebep
olur. Bütün bu anlat›lanlardan flu sonucu ç›karabiliriz: Büyük firmalarda ücretlerin
yüksek olmas› k›smen bu firmalarda sendikalaflman›n da yüksek olmas›ndan kay-
naklanmaktad›r.
Sizce sendikalar neden büyük firmalarda daha yayg›nd›r? SIRA S‹ZDE

2
Büyük firmalarda ücretlerin yüksek olmas›n›n bir baflka nedeni de daha önce
TEÜF’ n› aç›klarken belirtti¤imiz gibi bu firmalar›n genelde metropoliten alanlarda
kurulmufl olmas›d›r. Büyük flehirlerde çal›flanlara buralarda yaflam maliyetlerinin
daha yüksek oluflunu telafi etmek amac›yla daha yüksek ücret verilmektedir. Bu
nedenle büyük firmalardaki yüksek ücretlerin k›smen firman›n bulundu¤u yerdeki
yaflam maliyetlerinin yüksekli¤i tazmin etmeye yönelik TEÜF oldu¤u söylenebilir.
Firma ölçe¤i-ücret iliflkisi hakk›nda son olarak büyük firmalarda iflgücünü de-
netlemenin güç ve maliyetli oluflu nedeniyle etkin ücret uygulamas›n›n (iflçiye pi-
yasa denge ücretinin üstünde ücret verilmesi) daha yayg›n oldu¤unu belirtmek ge-
rekir. Bir baflka deyiflle, bu firmalarda ücretlerin daha yüksek olmas› k›smen etkin
ücret uygulamas›ndan kaynaklanmaktad›r.
Di¤er ifl veya iflveren heterojenli¤i bahsinde son olarak iflverenin ay›r›m yap-
ma e¤iliminden bahsedilebilir. Kimi zaman iflverenlerin iflçilerin fiziksel verimlilik-
leri ile ilgisi olmayan önyarg›lar› nedeniyle baz› gruplar› istihdam etmek isteme-
dikleri (meslek ay›r›m›) veya onlara daha düflük ücret verdikleri (ücret ay›r›m›) Ay›r›m: ‹flverenlerin iflçilerin
gözlenebilmektedir. Emek piyasalar›nda iflçiler aras›nda ay›r›m yap›lmas› iflveren- verimlilikleri ile ilgisi
olmayan baz› önyarg›lar›
lerin önyarg›s›ndan kaynaklanabildi¤i gibi, iflverenin yanl›fl bilgilendirilmesinden nedeniyle baz› iflçi gruplar›n›
de kaynaklanabilmektedir. ‹flveren baz› iflçi gruplar›n›n (örne¤in kad›nlar, gençler, istihdam etmek iste-
memeleri veya düflük ücret
yafll›lar, göçmen iflçiler gibi) di¤erlerinden daha verimsiz olduklar› konusunda vermeleridir.
yanl›fl bilgilendirilmifl ise, bu durum söz konusu gruplara karfl› önyarg›n›n oluflma-
s›na neden olacakt›r. Bunun gibi kimi durumda iflyerinde çal›flan iflçilerin ço¤un-
lu¤unun belirli bir grup iflçi ile çal›flmak istememeleri veya müflterilerin çeflitli
gruplara mensup iflçilerden hizmet almak istememeleri iflvereni ay›r›mc› davran-
maya yöneltebilmektedir.
Birbirine benzer özelliklere sahip iki kad›n iflçinin benzeri iflleri yapmak üzere
iki farkl› firmada ifle girdiklerini varsayal›m. ‹flverenlerden birisi ay›r›mc› davran-
mazken di¤erinin kad›nlar hakk›nda önyarg›l› oldu¤u ve bu nedenle onlara daha
düflük ücret verdi¤ini varsayarsak, emek piyasas›nda ücret farkl›l›¤› oluflacakt›r.
‹flçilerin Heterojenli¤i
Emek piyasalar›nda ücret farkl›l›klar›n›n görülmesinin ana sebeplerinden di¤eri ifl-
gücünün-tam rekabet piyasas›nda varsay›ld›¤› gibi homojen de¤il heterojen (birbi-
rinden farkl›) olufludur. Bu farkl›l›¤› iki alt bafll›k alt›nda inceleyece¤iz. Bunlar: bi-
reysel tercihlerin ve befleri sermaye düzeylerinin farkl›l›klar›d›r.
Bireysel Tercihlerin Farkl›l›¤›

Telafi edici ücret farkl›l›klar›n› incelerken ifllerin ölüm ve yaralanma riski, statü, sü-
re vb. aç›lardan birbirinden farkl› olduklar› belirtilmiflti. Burada, ifllerin özellikleri-
ne yönelik kiflilerin bak›fl aç›lar›n›n da farkl› oldu¤unu belirtmeliyiz. Örne¤in, ba-
z›lar› jet pilotlu¤una tehlikeli oldu¤u için olumsuz bir de¤er verirken, baz›lar› bu
mesle¤i heyecan verici bulup çok büyük de¤er verebilmektedirler. ‹fllerin ücret d›-
fl› yönlerine iliflkin tercihlerinin farkl› olmas› ücret farkl›l›klar›na neden olmaktad›r.
Bu durumu afla¤›daki flekil yard›m›yla inceleyebiliriz.
fiekil 7.1
Bireysel Tercih Farkl›l›klar› ve Nispi Ücret
Ücretleri wA/wB SL
Riskli bir ifl için emek arz

e¤risinin alt k›sm›nda ifli fazla w2
riskli bulmayanlar üst
k›s›mlar›nda yer al›r. Talebin
düflük düzeylerinde öncelikle w0 = 1.00
tehlikeyi seven iflçiler
çal›flt›r›laca¤›ndan ücretler D2
w1
normal ifllerden de düflük
olacakt›r. Talep artt›kça
tehlikeden kaç›nan iflçileri
çal›flt›rmak gerekece¤inden W0 D1
- W2 kadar TEÜF ödenmesi
gerekecektir.
fiekilde dikey eksen ve A ve B iflleri aras›ndaki nispi ücreti, yatay eksen ise A
iflindeki istihdam› göstermektedir. Dikey eksendeki 1.00 noktas› iki iflin ücretleri-
nin ayn› oldu¤u durumu göstermektedir. A iflinin B ifline göre daha riskli oldu¤u-
nu (örne¤in gökdelen inflaat iflçili¤i) varsayal›m. Baz› kifliler kolayca risk üstlene-
bilirken, baz›lar› risk almaktan hofllanmazlar. ‹flçilerin ifllerin ücret d›fl› yönlerine
iliflkin bu flekilde farkl› tercihlere sahip olmalar› nedeniyle emek arz e¤risi (SL) po-
zitif e¤imli olacakt›r. Emek arz e¤risinin alt k›sm›nda ifli riskli bulmayan iflçiler yer
al›rken, üst k›s›mlar›ndan ifli riskli olarak de¤erlendiren iflçiler yer almaktad›r.
ABD’de gökdelenler ilk infla edilmeye baflland›¤›nda emek talebi oldukça dü-
flük düzeyde idi.(DL1) Bu dönemde, gökdelenlerdeki çelik iflçili¤i yüksekten kork-
mamalar› ile ünlü Mohawk K›z›lderililerine yapt›r›lmakta idi. Bu iflçiler yapt›klar› ifli
riskli olarak görmediklerinden TEÜF almak bir yana, bu ifli güvenli baflka ifllerden
daha ucuza yapt›lar.
Ancak, piyasadaki bütün iflçiler gökdelen iflçili¤i konusunda Mohawklar gibi
düflünmüyorlard›. Gökdelen inflaatlar›n›n say›s› art›p daha çok iflçiye ihtiyaç duyul-
du¤unda (DL2) say›lan s›n›rl› olan Mohawklar›n d›fl›nda riskten kaç›nan beyaz iflçi-
leri de çal›flt›rmak gerekti. Ne var ki flekil 7.1’den de görülece¤i gibi emek arz e¤-
risinin üst taraflar›nda yer alan bu iflçileri çal›flt›rmak için ücretin W2 olmas› (yani
TEÜF uygulanmas›) gerekmifltir. Görüldü¤ü gibi, iflgücünün iflleri farkl› biçimlerde
de¤erlendirmeleri ücret farkl›l›klar›na neden olmaktad›r.
Befleri Sermaye Farkl›l›¤›

Emek piyasalar›nda bulunanlar› birbirinden farkl› k›lan özelliklerden birisi de sa-
hip olduklar› befleri sermaye düzeyidir. Bu durum emek piyasalar›nda birbiri ile re-
kabet edemeyen guruplar›n oluflmas›na ve ücret farkl›l›klar›na neden olmaktad›r.
Emek piyasalar›nda birbiri ile rekabet edemeyen guruplar iki nedenden ortaya
ç›kar. Bunlardan birincisi bireylerin sahip olduklar› e¤itimin miktar› ve kalitesidir.
Örne¤in, emek piyasas›nda lise mezunlar›n›n yapabilece¤i iflleri vas›fs›z iflçilik ka-
tegorisi alt›nda toplayabiliriz. Bu ifller benzin istasyonunda pompac›l›k, sat›fl ele-
manl›¤›, fast-food dükkan›nda iflçilik vb. s›n›flara ayr›labilir. Bu ifllerin her birinde
çal›flanlar di¤er iflleri de yapabileceklerinden birbirleri ile rekabet edebilirler. Fakat
bu gruptakilerin hiçbiri daha üst e¤itimli grupta yer alan avukatlar, muhasebeciler,
veya mühendisler ile rekabet edemezler.
Rekabet edemeyen gruplar›n oluflmas›n›n ikinci nedeni kiflilerin farkl› ö¤renme
ve uygulama yetene¤ine sahip olmalar›d›r. Bir nükleer fizik uzman›, futbol oyun-
cusu, petrol mühendisi ve profesyonel model olabilmek için gerekli entelektüel
veya fiziksel altyap› herkes de bulunmamaktad›r. Emek piyasas›nda bu gruplar
aras›nda rekabet yoktur.
Acaba ayn› meslekte olan kifliler birbirleri ile rekabet edebilirler mi? SIRA S‹ZDE
3
‹flçilerin befleri sermaye yat›r›m› yaparak bir rekabetçi gruptan di¤erine geçebil-
meleri mümkündür. Örne¤in, fast-food restaurant’ta çal›flan bir lise mezunu, üni-
versiteye giderek mühendis unvan›n› kazanabilir. Ancak bu da bireyin üniversite
e¤itimi yapmak için yeterli finansal güce, ve zihinsel yetene¤e sahip olmas›na ba¤-
l›d›r. Bireyler aras›nda finansal ve zihinsel farkl›l›klar›n oldu¤u göz önüne al›n›rsa,
daima ücret farkl›l›klar›n›n olaca¤›n› söyleyebiliriz.
Burada son olarak, sahip olunan e¤itimin miktar› kadar kalitesinin de önemli
oldu¤unu vurgulamam›z gerekmektedir. Nispeten az tan›nan bir üniversiteden al›-
nacak bir mühendislik e¤itiminin mezuniyet sonras› getirisi tan›nan bir üniversite-
den al›nandan daha düflük olacakt›r.
‹fl Piyasas› Aksakl›klar›
Ünitede ücret farkl›l›klar›n›n nedenlerinden son olarak ifl piyasas› aksakl›klar›na
de¤inilecektir. Hat›rlanaca¤› gibi, tam rekabet piyasas›nda emek piyasas›n›n mü-
kemmel bir flekilde iflledi¤i kabul edilerek piyasalar aras›nda tek bir ücretin olaca-
¤› sonucu elde edilmekteydi. Gerçekte ise emek piyasalar› baz› yönlerden aksa-
maktad›r. Ücret farkl›l›klar›na neden olan bu aksakl›klar› takip eden iki alt bafll›k
alt›nda inceleyelim.
Bilgi Eksikli¤i
Tam rekabet piyasas›nda iflçilerin piyasadaki aç›k ifller ve çal›flma koflullar› hakk›n-
da tam bilgiye sahip olduklar› varsay›lmaktayd›. Gerçekte ise iflçilerin piyasa hak-
k›ndaki bilgileri eksiktir ve bu konuda bilgi edinmeleri için; ifl alanlar›n› taramak,
iflverenlerle görüflmelere kat›lmak, baflvuru mektuplar› ve özgeçmifller (CV) haz›r-
lamak gibi faaliyetlerde bulunmalar› gerekir.
Emek piyasalar›nda iflsizlerin ifl ararken piyasa hakk›nda bilgi derlemeleri ma-

liyetli bir ifltir. Bunun için; telefon paras›, ulafl›m gideri, k›rtasiye harcamas› gibi
do¤rudan harcamalar yap›laca¤› gibi, ifl araman›n dolayl› maliyeti de vard›r. Bu
maliyet iflsizin o ana kadar bulabildi¤i bir iflte çal›fl›yor olmaktansa ifl aramaya de-
vam etmesinin bedelidir ve reddedilen iflin ücretine eflittir.
“Bu tür maliyetler içerdi¤i halde insanlar neden ifl ararlar?” sorusunun yan›t›
aç›kt›r: Çünkü ifl arama maliyeti kiflilere sadece maliyet yüklemez, getirisi de var-
d›r.‹fl araman›n getirisi bu sayede yüksek ücretli ifl teklifi ile karfl›laflmakt›r. ‹flsiz
için ifl arama sürecinin bafllang›c›nda ifl araman›n getirisi maliyetin çok üstündedir
ve ifl aramak kârl› bir yat›r›md›r. Ancak, ifl arama süresi uzad›kça yüksek ücretli ifl
bulma ihtimali (getiri) azal›rken, katlan›lan maliyetler artacakt›r. O halde, ifl arama
yat›r›m› ile faydas›n› azamilefltirmek isteyen bir iflsiz bunu getiri maliyetten yüksek
oldu¤u sürece yapacak, tersi oldu¤unda ifl arama faaliyetini durduracakt›r.
Emek piyasalar›nda iflverenler ücretleri kendi özel flartlar›na ve piyasa ücretine
yönelik tahminlerine göre belirlerler. Baz› iflverenler ortalama ücretin biraz fazlas›-
n› öderlerken, baz›lar› daha az›n› öderler. Ancak emek piyasalar›nda bilgi eksikli-
¤i ve bilgi edinmenin maliyetli olmas› iflverenlerin farkl› ücretler ödemelerini müm-
kün k›lar.
Ayn› özelliklere sahip iki iflsizin ifl arad›klar›n› varsayal›m. ‹flçiler piyasa hakk›n-
da bilgi sahibi olmad›klar›ndan bunlardan biri 700 milyon TL ayl›k veren bir iflte
çal›flmaya bafllarken, o firmadan haberi olmayan ve uzun süre ifl arad›¤› için da-
yanma gücü kalmayan di¤eri o zaman kadar kendisine teklif edilen en iyi ücreti
olan 600 milyon TL’ n› kabul ederek ifle bafllayabilir. fiüphesiz bu iflçi piyasa hak-
k›nda tam bilgiye sahip olsa idi o da arkadafl›n›n firmas›nda ifle bafllayacak, ücret
farkl›l›¤› oluflmayacakt›.
Emek Hareketlili¤ini Engelleyen Unsurlar

Emek piyasas› dengesinin incelendi¤i 5. Ünitede iki piyasa aras›nda ücret farkl›l›-
¤› oldu¤unda iflgücünün ücretin düflük oldu¤u piyasadan yüksek oldu¤u piyasaya
kolayl›kla geçerek ücretler aras›nda eflitli¤i sa¤layaca¤› varsay›lm›flt›. Oysa-emek
hareketlili¤i ile ilgili takip eden ünitede ayr›nt›s› ile incelenece¤i gibi-gerçek hayat-
ta emek hareketlili¤i baz› nedenlerden dolay› s›n›rl›d›r. Bu durum piyasalar aras›n-
da ücretlerin farkl› olabilmesine neden olmaktad›r.
Eme¤in bir bölgeden di¤erine göçü iflçinin yaflam boyu gelirlerini artt›ran bir
befleri sermaye yat›r›m›d›r. Eme¤in mobilitesinin yat›r›m olma özelli¤i, kifliye gelir
getirmesinin yan› s›ra baz› maliyetlerde yüklemesinden kaynaklanmaktad›r. Bu
maliyetler; tafl›nma maliyeti ve yer de¤iflimi s›ras›nda çal›flamamak nedeniyle u¤ra-
n›lan gelir kayb›, k›demlilik kayb› gibi parasal nitelik tafl›yabilece¤i gibi, aileden ve
arkadafllardan ayr›lmak, göç edilen yere uyum sa¤layamamak gibi psikolojik nite-
likte de olabilmektedir. Bunun gibi baz› sosyolojik nedenler de eme¤in mobilitesi-
ni s›n›rlayabilmektedir. Örne¤in toplumda kad›nlar›n belirli mesleklerde yo¤unlafl-
malar› söz konusu ise, kad›n iflçilerin düflük ücret ödeyen kad›n iflinden daha yük-
sek ücret veren erkek ifllerine geçifli k›s›tlan›yor demektir.
Emek mobilitesinin çeflitli flekillerde engellenmesinin sonucu olarak bireylerin
düflük ücret ödeyen bölgeler/sektörlerden yüksek ücret ödeyen bölgeler/ sektör-
lere geçerek ücretleri eflitlemeleri mümkün olmamakta, piyasada bölgeler, sektör-
ler ve cinsiyetler aras›nda kal›c› ücret farkl›l›klar› oluflabilmektedir. Örne¤in Eski-
flehir’de 850 milyon TL maaflla çal›flan mühendis benzeri niteliklere sahip meslek-
tafllar›n›n Kars’ta 1 milyar TL maaflla çal›flt›klar›ndan haberdar olmakla birlikte; me-
safenin uzakl›¤›, çocuklar›n okul durumu, büyük flehirde yaflaman›n avantajlar› vb.
nedenlerle göç edemeyebilecektir. Emek hareketlili¤i olmad›¤›ndan bu durumda
iki piyasa aras›ndaki ücret farkl›l›¤› giderilemeyecek, kal›c› olacakt›r.
Özet

AMAÇ
Gerçek hayatta neden tam rekabet piyasas›nda elde • Büyük firmalar›n çeflitli nedenlerden dolay› çal›flan-
1 edilen tek ücret gözlenemez? lar›na daha yüksek ücret verdikleri bilinen bir ger-
• Emek piyasas› dengesinin incelendi¤i ünitede tam çektir. Son olarak, piyasada baz› iflverenlerin çeflitli
rekabetçi emek piyasalar›nda k›sa dönemde ücret ifl gruplar›na karfl› ay›r›mc› tav›r tak›nmalar› iflleri ve
farkl›l›klar› olmakla birlikte uzun dönemde bunun dolay›s›yla ücretleri farkl›laflt›rmaktad›r.
giderilece¤i belirtilmifltir. Burada akl›m›za flu soru
tak›lmakta: Tam rekabet piyasas›nda tek ücret var-

AMAÇ
‹flçiler hangi yönlerden birbirlerine benzemezler ve
ken, gerçekte piyasalarda ücretlerin farkl› olmas›- 3 bunlar›n ücret farkl›l›klar› ile ilgisi nedir?
n›n nedenleri nelerdir? • Emek piyasalar›nda ifller gibi iflçiler de farkl› özel-
• Tek ücret kanunuda anahtar unsur tam rekabet pi- liklere sahiptirler. Bu farkl›l›klar›n bafl›nda tercihle-
yasas›n›n varsay›mlar›d›r. ‹ki piyasada “homojen” rin farkl›l›¤› gelmektedir. Baz› kifliler baz› iflleri risk-
ifllerde çal›flan homojen iflçilere farkl› ücret ödenir- li veya s›k›c› bulurken, baz›lar› ayn› ifller için çok
se, piyasan›n fleffafl›k özelli¤i gere¤ince iflçiler bu olumlu düflüncelere sahip olabileceklerdir. Bireyle-
durumdan haberdar olacaklard›r. rin ifllere bak›fl aç›lar›n›n farkl› olmas› ücret farkl›-
• ‹flçiler faydalar›n› maksimize etme amac› içinde l›klar›n› da aç›klamaktad›r.
olduklar›ndan ücret farkl›l›klar›na r›za göstermeye- • Bireylerin befleri sermaye düzeylerinin farkl› olma-
cekler, ücretin düflük oldu¤u piyasada çal›flan iflçi- s› emek piyasalar›nda birbiri ile rekabet edemeyen
ler yüksek ücretin yüksek oldu¤u piyasaya “kolay gruplar›n oluflmas›na neden olur. Örne¤in lise me-
ve maliyetsiz” bir flekilde girifl yapabileceklerdir. zunu sat›fl eleman› üniversite mezunu bir avukat ile
Eme¤in iki piyasa aras›ndaki hareketlili¤i sonuçta rekabet edemez. Bu durum her iki meslekte de üc-
ücretleri eflitleyecektir. retlerin farkl› olmas› sonucunu do¤uracakt›r.
• O halde, gerçek hayatta ücret farkl›l›klar›n›n göz-
lenmesi tam rekabet piyasas› varsay›mlar›n›n olma-

AMAÇ
Emek piyasalar›nda ücret farkl›l›klar›na neden
y›fl›ndan kaynaklanmaktad›r. Gerçek hayatta ifller 4 olan aksakl›klar nelerdir?
ve iflçiler homojen de¤il heterojendir ve emek piya- • Emek piyasalar› gerçekte tam rekabet piyasas›n›n
salar› mükemmel ifllemez, aksar. varsayd›¤› gibi mükemmel ifllemez. Piyasalar›n flef-
faf olmamalar› iflçilerin ücret farkl›l›klar›ndan ha-

AMAÇ
‹fller hangi aç›lardan birbirinden farkl›lafl›r ve bu berdar olmalar›n› engelleyebilir.
2 farkl›l›klar ücretlere nas›l yans›r? • Gerçekte, piyasalar aras›nda eme¤in hareketlili¤i
• ‹flleri birbirinden farkl›laflt›ran unsurlar›n bafl›nda kolay ve maliyetsiz de¤ildir. Emek gücünün bir son-
TEÜF gelmektedir. Piyasadaki baz› ifller; tehlikeli raki ünitede ayr›nt›s› ile inceleyece¤imiz maliyetle-
oluflu, statüsünün düflüklü¤ü, ilerleme imkan›n›n ri vard›r. Göçün maliyetli oluflu iflçilerin ücret fark-
olmay›fl› vb. nedenlerle istenmeyen özelliklere sa- l›l›klar›n› bilseler dahi düflük ücretli piyasalardan
hiptir. ‹nsanlar› bu tür ifllerde gönüllü olarak çal›fl- yüksek ücretli piyasalara geçerek ücretleri eflitle-
maya yöneltmek için di¤er ifllerden yüksek ücret melerini engellemektedir.
vermek gerekmektedir. Bu ise ücretlerin farkl›lafl-
mas›na neden olacakt›r.
• Etkin ücret uygulamas› da firmalar› ve ücretleri bir-
birinden farkl›laflt›ran baflka bir nedendir. Bunun
gibi, baz› ifllerde sendikalar›n organize olup ücret-
leri yükseltebildikleri de gündelik hayatta s›kça göz-
lenen bir durumdur.
Kendimizi S›nayal›m 6. Afla¤›dakilerden hangisi TEÜF uygulamas› içinde “ölüm

1. Tam rekabet piyasas›ndaki tek ücret kanununun ger- ve yaralanma riski”ne konu olan ifllerden biridir?
çek hayatta gözlenemeyiflinin nedeni Afla¤›dakilerden a. ‹tfaiyecilik
hangisidir? b. Sat›fl elemanl›¤›
a. Teorik bilgilerin yanl›fll›¤› c. Muhasebecilik
b. Gerçek hayatta iflgücünün homojen oluflu d. Sigorta acental›¤›
c. Piyasalar aras› mobilitenin kolay oluflu e. S›hhi tesisatç›l›k
d. ‹fllerin homojen oluflu
e. Teorinin varsay›mlar›n›n gerçek hayatta 7. Afla¤›dakilerden hangisi verimlili¤i etkileyen faktörler-
gözlenmeyifli den de¤ildir?
a. ‹flgücünün e¤itim düzeyinin yüksekli¤i
2. ‹fllerin istenmeyen özelliklerini tazmin etmek amac›yla b. Emek bafl›na düflen sermaye mal›n›n miktar›
iflçilere fazladan ücret verilmesine ne ad verilir? c. Uzmanlaflma
a. ‹kramiye d. Emek bafl›na düflen sermaye mal›n›n kalitesi
b. Maafl e. Hiçbiri
c. Telafi edici ücret farkl›l›¤›
d. Yan ödeme 8. Afla¤›dakilerden hangisi ifl araman›n dolayl› (f›rsat)
e. Prim maliyetidir?
a. Ulafl›m gideri
3. TEÜF uygulamas› ile ilgili afla¤›daki ifadelerden hangi- b. Reddedilen ifl teklifinin ücreti
si yanl›flt›r? c. ‹fl baflvurusu için telefon gideri
a. Bu tür ücret farkl›l›klar›na eflitleyici ücret farkl›l›¤› d. CV haz›rlama gideri
da denilir. e. ‹fl araman›n s›k›c› bir faaliyet olmas›
b. Bu uygulama istenmeyen ifllerde gönüllü çal›flma-
y› teflvik eder. 9. Afla¤›daki mesleklerden hangisinde statü düflüklü¤ü
c. TEÜF uygulamas› emek arz›na ba¤l›d›r. nedeniyle TEÜF uygulanmas› yap›l›r?
d. TEÜF kötü çal›flma koflullar›n› sunan iflverenler için a. Doktorluk
finansal bir cezad›r. b. Ayakkab› tamircili¤i
e. TÜEF iflsizli¤in artt›¤› dönemlerde yüksektir. c. Kanalizasyon iflçili¤i
d. Eczac›l›k
4. Afla¤›dakilerden hangisi TEÜF’n› uygulama nedenle- e. Elektronik iflçili¤i
rinden biri de¤ildir?
a. Ölüm ve yaralanma riskinin yüksekli¤i 10. Afla¤›dakilerden hangisi ifllerin heterojenli¤i ile ilgili
b. ‹fllerin beceri gereklerinin farkl› olmas› de¤ildir?
c. ‹flin statüsünün düflüklü¤ü a. Bireysel tercihlerin farkl›l›¤›
d. ‹flyerinin metropoliten bölgede olmas› b. ‹fllerin beceri gereklerindeki farkl›l›klar
e. ‹flin mevsimlik olmas› c. Ay›r›m
d. Firma ölçe¤i
5. Afla¤›dakilerden hangisi büyük firmalarda ücretlerin e. Sendikalaflma
yüksek olmas›n›n nedenlerinden biridir?
a. Bu firmalar›n emek-yo¤un oluflu
b. ‹flgücünün vas›f düzeyinin düflüklü¤ü
c. Firmalar›n genelde büyük flehirlerin uza¤›nda oluflu
d. Sendikalar›n daha yayg›n oluflu
e. Kullan›lan sermaye mallar›n›n yetersizli¤i ve eskili¤i
“ Mühendisler odas›ndan maafl isyan›*

Türk Mühendis ve Mimar Odalar› Birli¤i (TMMOB) kamu-
da çal›flan üyelerinin ücretlerinin son 10 y›lda h›zla gerile-
T‹SK ‹statistikleri ve Ücret
Farkl›l›klar›*
Türkiye’de ücretler ile ilgili verilerin bulunabilece¤i kay-
naklardan biri Türkiye ‹flveren Sendikalar› Konfederasyo-
di¤ini belirterek, mühendis ve mimar ücretlerinin insanca
nunun (T‹SK) her yol yay›nlad›¤› Çal›flma ‹statistikleri ki-
yaflanacak bir düzeye ç›kar›lmas›n› istedi.
tapç›¤›d›r. 14 iflkoluna iliflkin verilerin bulundu¤u bu ki-
TMMOB’ dan yap›lan yaz›l› aç›klamada mimar ve mühen-
tapç›kta sadece ücret verileri yer almamakta, ayn› zaman-
dislerin çok zor koflullarda görev yapt›klar› vurguland› ve da iflgücü ile ilgili baflka verilerde bulunmaktad›r. Bu özel-
bu kesimin yoksulluk s›n›r›n›n alt›nda yaflamaya zorland›- li¤i dolay›s›yla söz konusu kaynak ücretlerin iflkollar› ara-
¤› iddia edildi. s›nda nas›l farkl›laflt›¤› ve bu farkl›l›¤›n muhtemel neden-
IMF ve Dünya Bankas› politikalar› sonucunda kamuda en lerinin neler oldu¤u konular›nda ilk bak›flta baz› sonuçla-
üst düzeyde ücret alan üyelerin 1990’l› y›llarda yaklafl›k ra ulaflmam›za imkan sa¤lamaktad›r.
730 dolar olan ücretlerinin günümüzde 350 dolara düfltü- T‹SK’in 2001 y›l›na iliflkin verilerine göre, incelenen 14 ifl-
¤ü kaydedilen aç›klamada, “Gelirlerin asgari geçim tutar- kolunda ortalama saat bafl› ç›plak ücret 2.103.963 TL’ d›r.
lar›na oranlamas› da göstermektedir ki,10 y›l içinde yüzde ‹flkollar› aç›s›ndan bak›ld›¤›nda; ilaç, cam, kimya, fleker,
45 düzeyinde bir erimeyle yoksullaflma giderek derinlefl- inflaat ve ka¤›t iflkollar›nda ücretler ortalaman›n üstünde
iken; tekstil, turizm, toprak ve a¤aç iflkollar›nda ortalama-
mifltir’’ görüflüne yer verildi.
n›n alt›ndad›r.
Aç›klamada, farkl› kurumlarda çal›flan mühendis ve mi-
T‹SK’in kitapç›¤›ndan iflkollar› aras›nda ücret farkl›l›klar›-
marlar ile ayn› kurumda farkl› statüde çal›flan di¤er perso-
n›n iflgücünün cinsiyet da¤›l›m› ile ilgisi olabilece¤i gö-
nel aras›nda da mimar ve mühendisler aleyhine yüzde rülmektedir. ‹flkollar›nda çal›flan kad›nlar›n ortalama oran›
300’lere ulaflan ücret farkl›l›klar› bulundu¤u da kaydedil- %12.8 iken, bunun ücretlerin düflük oldu¤u sektörlerde
di ve bunun olumsuzluklar› daha da artt›rd›¤› bildirildi. genelde daha yüksek, ücretlerin yüksek oldu¤u sektörler-
de ise (dikkatin ve el becerisinin gerekti¤i ilaç sektörü ha-
Ücret ve Al›m gücü riç) genelde daha düflük oldu¤u görülmektedir. Örne¤in
“Bizlerden özveri isteyenler, öncelikle ülke kaynaklar›n›n cam sanayiinde çal›flanlar›n sadece %2.5’u, fleker sanayiin-
kimlere peflkefl çekildi¤ini, milyarlarca dolar›n kimlere ak- de çal›flanlar›n ise %4.6’s› kad›nd›r.
tar›ld›¤›n›, IMF ve Dünya Bankas› politikalar›n›n hesab›n› Verilerin ç›plak gözle incelenmesinden ücretlerin yüksek
vermeli” denilen aç›klamada, mimar ve mühendislerin gü- oldu¤u sektörlerde k›dem seviyesinin de genelde ortala-
man›n üstünde oldu¤u görülmektedir. Örne¤in bütün ifl-
nümüzde 1967’deki ekmek al›m gücüne sahip olunabil-
kollar›nda çal›flan ve 11-15 y›ll›k k›demi olan iflçilerin ora-
mesi için maafllar›n 1 milyar 99.9 milyon, etteki al›m gücü-
n› ortalama %16.5 iken; bu oran ücretlerin yüksek oldu¤u
ne sahip olabilmek için de 4 milyar 400 milyon lira olma-
cam iflkolunda %25.8, ücretlerin düflük oldu¤u sektörler-
s› gerekti¤i belirtildi. den toprak iflkolunda %10.1, turizm iflkolunda ise
* Hürriyet gazetesinde 17.7.2001 tarihinde yay›nlanan bu %15.2’dir.
haber afla¤›daki internet adresinden al›nm›flt›r. Ücretlerin belirleyicilerinden biri de bireylerin sahip ol-
http://arama.hurriyetim.com.tr/devam.asp?id=4712 duklar› befleri sermaye düzeyidir. ‹statistiklere bu aç›dan
” bak›ld›¤›nda ücretlerin yüksek oldu¤u sektörlerde yüksek

ö¤renim mezunu iflçilerin oran›n›n (ilaç: %10.4, cam: %6.4,
kimya: %3.7, fleker: %2.4 inflaat: %15.3 ve ka¤›t: %15.5)
ücretlerin düflük oldu¤u sektörlere (Tekstil: %30, Turizm:
%12.6, Toprak: %40 ve A¤aç: %2.1) nazaran genelde daha
yüksek oldu¤u görülmektedir.
‹flkollar› aras›nda ücret farkl›l›klar›n›n flüphesiz çok say›da
nedeni vard›r. Bunlar›n hangi ölçüde ücret farkl›l›klar›na
neden olduklar›n›n belirlenmesi için daha ayr›nt›l› ekono-
metrik analizlerin yap›lmas› gerekir. Ancak T‹SK’in sundu-
¤u veri seti de bu konuda kabaca yukar›daki ipuçlar›n›
vermektedir.
*Bu parça T‹SK’in 2001 y›l› Çal›flma ‹statistikleri ve ‹fl-
gücü Maliyeti adl› istatistik kitapç›¤›ndan yararlan›larak
haz›rlanm›flt›r.

Bellante, D. ve Jackson, M. (1983). Labor Economics: S›ra Sizde 1
Choice In Labor Markets, New York, McGraw-Hill Ülkemizde do¤u ve güney do¤u Anadolu bölgelerinde
Book, s.146, 162-164,199, 201-204. görev yapan kamu personeline daha yüksek ücret veril-
Biçerli, M.K. (2000). Çal›flma Ekonomisi, ‹stanbul, Beta mesi buna örnek gösterilebilir. Bu bölgelerin bat› bölgele-
Bas›m Yay›m A.fi., s.185-206, 214-219. rine nazaran daha az kalk›nmas› ve geliflmifl bölgelere
Ehrenberg, R.G. ve Smith, R.S. (1988). Modern Labor uzak oluflu çal›flanlar›n buralarda görev alma konusunda
Economics: Theory And Public Policy, Third isteksiz davranmalar›na sebep olabilmektedir. TEÜF uy-
Edition, Glenview, Scott Foresman And Company, gulamas› ile insanlar›n gönüllü olarak bu bölgelerde çal›fl-
s.251-265. malar› sa¤lan›lmaktad›r.
Elliott, R.F. (1991). Labor Economics: A Comperat›ve
Text, London, Mc Graw-Hill Book Company, s.314- S›ra Sizde 2
15, 341. Büyük firmalar genelde eksik rekabetçi piyasalarda bulu-
Kaufman, B.E. (1989). The Economics Of Labor Markets nurlar. Bu piyasalarda ise kâr marjlar› rekabetçi piyasalar-
And Labor Relations, Second Edition, Chicago, The dan daha yüksektir. Bu durumun sendikalaflma üzerinde
Dryden Press, s.342-347. iki etkisi olmaktad›r. Birincisi firmalar›n yüksek kâr elde
Kleiner, M.M., McLean, R. ve Dreher, G.F. (1998). Labor etmeleri sendikalar›n organize olma çabalar›na karfl› di-
Markets And Human Resource Managament, renmemelerini sa¤lar. Bu tav›r sendikalar›n organize olma
Glenview, Scott, Foresman And Company, s.109. maliyetlerini düflürür. ‹kincisi firmalar›n kâr marjlar›n›n
Lordo¤lu, K., Özkaplan, N. ve Törüner, M. (1999). Çal›fl- yüksek olmas› sendikalar›n pazarl›k güçlerini artt›rarak
ma ‹ktisad›, 3. Bask›, s.160. üyeleri için daha yüksek ücret art›fllar› alabilmelerini müm-
McConnell, C.R. ve Brue, S.L. (1989). Contemporary kün k›lar.
Labor Econom›cs, Second Edition, New York,
McGraw-Hill Book Company, s.354-368, 373-377. S›ra Sizde 3
Tam olarak rekabet edebildikleri söylenemez. Örne¤in
profesyonel futbol klüplerinde ayn› mevkilerde oynayan
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› futbolcular›n farkl› transfer ücretleri ald›klar› gözlenebil-
1. e Ayr›nt›l› bilgi için “Gerçek Hayatta Tek Ücret Ka- mektedir. Futbolcular ayn› ifli yap›yor olsalar da, farkl› do-
nunu Neden Geçerli De¤ildir?” konusuna bak›n›z. ¤al becerilere sahip olduklar›ndan birbirleri ile tam olarak
2. c Ayr›nt›l› bilgi için “Telafi Edici Ücret Farkl›l›klar›” rekabet edemeyebilirler. Bu ise ücret farkl›l›klar›na sebep
konusuna bak›n›z. olmaktad›r.
3. e Ayr›nt›l› bilgi için “Telafi Edici Ücret Farkl›l›klar›”
4. b Ayr›nt›l› bilgi için “Telafi Edici Ücret Farkl›l›klar›”
5. d Ayr›nt›l› bilgi için “Firma Ölçe¤i” konusuna bak›n›z.
6. a Ayr›nt›l› bilgi için “Telafi Edici Ücret Farkl›l›klar›”
7. e Ayr›nt›l› bilgi için “Firma Ölçe¤i” konusuna bak›n›z.
8. b Ayr›nt›l› bilgi için “Bilgi Eksikli¤i” konusuna bak›n›z.
9. c Ayr›nt›l› bilgi için “Telafi Edici Ücret Farkl›l›klar›”
10. a Ayr›nt›l› bilgi için “‹fllerin Heterojenli¤i” konusuna
bak›n›z.
111
E¤itim Ekonomisi 8
Rus yazar Grigory Petrov dilimize de tercüme edilen “Ak Zambaklar Ülkesinde”
isimli eserinde batakl›klarla dolu ve geri kalm›fl bir ülke olan Finlandiya’n›n nas›l
geliflip beyaz zambaklar ülkesi haline geldi¤ini anlatmaktad›r. Eserin ana kahra-
man› Snelman ,önceleri tek bafl›na bafllatt›¤› çabalar› ile okullar›, bürokrasiyi, ki-
liseleri ve k›fllalar› motive ederek bir ulusun e¤itim ve verimlili¤ini artt›rm›fl, ekono-
mik kalk›nma böylelikle sa¤lanm›flt›r. E¤itim bireylerin verimliliklerini gerçekten
artt›r›r m›? Bir ülkenin e¤itim sistemi ile kalk›nm›fll›k düzeyi aras›nda iliflki var m›-
d›r? Bu sorular›n yan›t›n› bu ünite de bulacaks›n›z.
Amaçlar›m›z
lere sahip olabilirsiniz.
E¤itim bir yat›r›m m›d›r?
E¤itim yat›r›m›na nas›l karar verilir?
‹flyerinde e¤itimin türleri nelerdir?
‹flyerinde e¤itimin maliyetlerine kim katlan›r ve getirilerinden kim yararlan›r?
Befleri sermaye teorisi hangi aç›lardan elefltirilmektedir?
E¤itim ile kalk›nma aras›ndaki iliflki var m›d›r?
EKONOM‹K KALKINMA E⁄‹T‹M ‹LE BAfiLAR

Tia Mitchell
Times Union Yazar›
Geçmiflte bir üniversitenin bir firma ile iflbirli¤ine girmesi ö¤renciler için “stajyer-
lik” ve üniversite için “mali destek” anlam›na gelmekteydi. Günümüzde bu tür ifl-
birlikleri “s›n›flara kadar girmek” fleklinde yap›lmaktad›r. Üniversite-sanayi iflbir-
li¤i sayesinde üniversiteler nitelikli ö¤rencileri çekmek için onlara mezuniyet son-
ras› ifl bulmalar›n› sa¤layan yarat›c› programlar sunarlarken, firmalar da bu yol-
la gelecekteki çal›flanlar›n› önceden belirleme f›rsat›n› bulmaktad›rlar.
‹flgücünün gelifltirilmesi, basit bir tan›mla yetiflkinleri çeflitli ifller için e¤itmek
olarak tan›mlanabilir. Yüksek ö¤retim kurumlar› bu giriflimin baflar›l› olmas›n-
da önemli katk›lar sa¤lamaktad›rlar. Hatta Florida’ n›n baz› yüksek okullar›
“e¤itim programlar› yoluyla ekonomik kalk›nmay› sa¤lamak” hususunda kanun-
la görevlendirilmifllerdir.
Jacksonville’ deki Florida Community College (FCCJ) da k›smen kanunun
kendisine yükledi¤i bu görev nedeniyle 200’ den fazla flirketle iflbirli¤i kurarak
üniversite-sanayi iflbirli¤i konusunda önderlik yapmaktad›r. Bunun gibi North
Florida Jacksonville Üniversitesi ve Edward Waters College gibi bölgedeki di¤er
yüksek ö¤retim kurumlar› da önemli say›da üniversite-sanayi iflbirli¤i projelerini
gerçeklefltirmektedirler.
‹fl dünyas› liderlerinin de bu gayretleri destekledikleri görülmektedir. Jacksonville
Ticaret Odas›’ ndan Sally Patch üniversite-sanayi iflbirli¤inin yeni endüstrinin eksik-
liklerini tamamlamak için sat›fl noktas› oldu¤unu söylemektedir. Patch “ Sahip oldu-
¤umuz e¤itim kurumlar›n›n say›s›n› ve türlerini gelifltirmeden Jacksonville’ e gelmek
isteyen firmalarla konuflma dahi yapm›yoruz. Aç›kcas›, Jacksonville’ de bu günün ve
yar›n›n iflgücünün haz›rlanmas›nda e¤itim fevkalade bir öneme sahiptir” dedi.
FCCJ Rektörü Steven Wallace ‘da iflgücünün gelifltirilmesinin sadece üniversite-
nin görevi olmad›¤›n›, bunun ayn› zamanda bölgenin baflar›s›n›n temel unsuru
oldu¤unu belirterek, bilgiye dayanan bir ekonomide fark› yaratan unsurun orga-
nizmada yer alan kiflilerin yetenekleri oldu¤unu sözlerine ekledi.
* Bu metin http://www.jacksonville.com/tu-online/stories/062302/met_9738064.html
adresinden al›nan asl›n›n k›salt›lm›fl bir tercümesidir.
Anahtar Kavramlar
• Yafl-Gelir Profili • ‹flyerinde Genel E¤itim
• Bugünkü De¤er • ‹flyerinde Özel E¤itim
• Resmi (Formal) E¤itim
‹çindekiler
• BEfiER‹ SERMAYE TEOR‹S‹: RESM‹ E⁄‹T‹M
• BEfiER‹ SERMAYE TEOR‹S‹: ‹fiYER‹NDE E⁄‹T‹M
• BEfiER‹ SERMAYE TEOR‹S‹NE YAPILAN ELEfiT‹R‹LER
• E⁄‹T‹M YATIRIMINA MAKRO B‹R BAKIfi
Ünite 8 - E¤itim Ekonomisi 113
G‹R‹fi
E¤itim hem bireysel geliflmenin, hem de ekonomik kalk›nman›n baflta gelen belir-
leyicilerinden biri olmas›na karfl›l›k, iktisatç›lar 1950’li y›llara kadar e¤itimin yat›r›m
olmas› özelli¤ini dikkate almam›fllard›r. E¤itim yat›r›m›n› ekonomik boyutu ile in-
celeyece¤imiz bu ünitede hareket noktam›z› bu konudaki temel yaklafl›mlar›n ba-
fl›nda gelen befleri sermaye teorisi oluflturacakt›r. Bu amaçla öncelikle okullarda s›-
n›f düzeninde yap›lan resmi e¤itim daha sonra da iflyerlerinde atölye düzeninde
yap›lan gayri resmi e¤itim çeflitli yönlerden incelenecek, e¤itim yat›r›m karar›n›n
nas›l verildi¤i analiz edilecektir.
Konuya farkl› aç›lardan da bakabilmek için ünitede daha sonra befleri sermaye
teorisinin hangi aç›lardan elefltirildi¤i ve buna alternatif olarak gelifltirilen teori ve
görüfllerin neler oldu¤u incelenecektir. E¤itimin bireylerin verimlilik ve gelirleri
üzerindeki etkileri ile ilgili mikro boyutlu bu k›s›mdan sonra ünitenin son k›sm›n-
da e¤itim yat›r›m›na makro aç›dan yaklafl›larak e¤itimin ekonomik kalk›nma üze-
rindeki etkileri çeflitli örnekler yard›m›yla aç›klanacakt›r.
BEfiER‹ SERMAYE TEOR‹S‹ VE RESM‹ E⁄‹T‹M

E¤itimi ekonomik bir yat›r›m olarak aç›klamaya yönelik teorilerin bafl›nda Befleri
Sermaye Teorisi (BST) gelmektedir. Teorinin oluflturulmas› asl›nda 50 y›l öncesine
rastlamakla birlikte, kökleri klasik ekonomistlere kadar uzanmaktad›r. Klasik eko-
nomistlerden Adam Smith 1776’da yay›mlanan ünlü kitab› Uluslar›n Zenginli¤inde
(The Wealth of Nations) pahal› bir makine ile al›fl›lm›fl›n d›fl›nda fleyler üretilebile-
ce¤ini, e¤itilmifl iflçinin de buna benzedi¤ini belirtmiflti. Smith e¤itim yaparken ki-
flinin çal›flamamaktan dolay› kayba u¤rad›¤›n›, normal iflçiden daha nitelikli ve ve-
rimli olan bu iflçinin normal iflçi ücretinin üzerinde ücret almas› durumunda yapt›-
¤› masraf› karfl›lay›p kazanç elde edebilece¤ini, e¤itimin getirisinin fiziksel serma-
ye yat›r›m›n›n getirisinden az olmamas› gerekti¤ini ileri sürmüfltü.
Smith’in e¤itim üzerine bu görüflleri daha sonra fiziksel sermaye yat›r›m› üzeri-
ne yo¤unlaflan ekonomistler taraf›ndan büyük ölçüde gözard› edilmiflti. Ancak
1950’lerin bafl›nda Thedore Schultz, Jakob Mincer ve Gary Becker gibi ekonomist-
ler Smith’in görüfllerini yeniden keflfettiler ve bunlardan yararlanarak Befleri Ser-
maye Teorisi’ni gelifltirdiler. Teorinin temel görüflü, di¤er fleyler eflitken e¤itimin ve-
rimlili¤i ve dolay›s›yla gelirleri artt›rd›¤› biçimindedir. Teori ayn› zamanda yat›r›m
kavram›n›n sadece fiziksel sermaye yat›r›m›n› (makine ve techizat al›m›, bina yap›-
m› gibi) kapsamad›¤›n›, e¤itim gibi insan kaynaklar›n› gelifltiren ve verimlili¤i art-
t›ran baz› faaliyetlerin de yat›r›m say›laca¤›n› savunmaktad›r.
Yat›r›m kavram›, genellikle, yap›ld›¤› muhasebe döneminin ötesinde gelir ak›-
m› sa¤layan harcamalar için kullan›l›r. Birey aç›s›ndan düflünüldü¤ünde; resmi
e¤itim, iflyerinde e¤itim, sa¤l›k hizmeti, göç ve ifl arama gibi faaliyetler bireye bafl-
lang›çta maliyet yüklese de, gelecekte gelirleri artt›raca¤› ümit ve beklentisiyle ya-
p›ld›¤› için, befleri sermaye yat›r›m› denilir. Buna göre, bir toplumun toplam serve-
ti hem befleri hem de befleri olmayan sermayelerinin toplam›ndan oluflmaktad›r.
Befleri olmayan servet toplumun arazi, binalar ve makine stokunu içerirken; befle-
ri sermaye yukar›da aç›klanan e¤itim, iflyerinde e¤itim, göç ve sa¤l›k gibi unsurla-
ra yap›lan yat›r›mlar› içermektedir. Bu ünite de befleri sermaye yat›r›m› olarak e¤i-
tim, sonraki ünite de ise emek göçü analiz edilecektir.
E¤itimin Maliyetleri ve Getirileri

Befleri sermaye yat›r›mlar› içinde çal›flma ekonomistlerinin en fazla dikkatini çe-
ken, e¤itimdir. E¤itim, baz› kimseler için bir tüketim mal› (yani kifli zevk için veya
bilgi ve kültürünü artt›rmak için okuyorsa) olsa da, pek çok birey için gelece¤i yö-
nelik bir yat›r›md›r. Bu yönüyle di¤er yat›r›m türlerinin oldu¤u gibi e¤itimin de ma-
liyetleri ve getirileri söz konusudur.
E¤itim yat›r›m›ndan beklenen getiriler; daha yüksek gelir sahibi olmak, daha iyi
bir ifl tatmini sa¤lamak, daha çekici istihdam imkanlar›, daha yüksek statü ve sos-
yal prestij elde etmek olarak say›labilir.
Maliyetler aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, e¤itim yat›r›m›n›n üç tür maliyeti oldu¤u söy-
lenebilir. Bunlar: Do¤rudan, dolayl› ve psikolojik maliyetlerdir. E¤itimin do¤rudan
maliyetleri; harçlar, kitaplar, k›rtasiye ve di¤er e¤itim malzemeleri için yap›lan har-
camalardan oluflur. Bu tür maliyetlere cüzdandan yap›lan maliyetler (out of pocket
costs) de denilmektedir.
E¤itim zaman al›c› bir yat›r›md›r ve genellikle bireyleri ayn› zamanda di¤er fa-
aliyetlerde bulunmaktan al› koyar. Bu nedenle e¤itimin maliyetlerinden birisi de
di¤er faaliyetlerden al›nan zaman›n bedelidir. Buna e¤itim yat›r›m›n›n f›rsat mali-
yeti denilir. E¤itim yat›r›m›n›n alternatifi piyasada çal›flmak oldu¤undan, kaybolan
zaman hesaplan›rken, kiflinin okulda olmak yerine piyasada çal›fl›yor olmas› duru-
munda ne kadar gelir elde edebilece¤i göz önüne al›n›r. Yap›lan hesaplamalar f›r-
sat maliyetinin toplam e¤itim maliyetinin %70’ini oluflturdu¤unu göstermifltir.
Son olarak, e¤itimin psikolojik maliyetinin oldu¤u da kesindir. E¤itim, güç ve
kimilerine göre s›k›c› olarak nitelendirilebilecek bir süreçtir. Ö¤rencilerin derslerin
ve s›navlar›n kendilerine yükleyece¤i strese dayanabilmeleri psikolojik olarak bir
bedel ödemelerini gerektirecektir. Psikolojik maliyetleri parasal olarak ifade etmek
mümkün olmasa da bunlar› inkar etmek de mümkün de¤ildir.
Yafl-Gelir Profilleri
Bireyin e¤itim yat›r›m›na nas›l karar verdi¤ini incelerken, lise e¤itimi sonras›nda
dört y›ll›k üniversite e¤itimi al›p almamas› konusundaki karar› nas›l ald›¤›n› analiz
edece¤iz. Ancak burada elde edilecek prensipleri, sadece üniversite e¤itimi için
de¤il, her seviyede e¤itim yat›r›m› için kullanmam›z mümkündür.
Befleri sermaye teorisi ile ilgili bu bilgilerden sonra, teorinin resmi e¤itime uy-
gulan›fl›n› inceleyebiliriz. Burada resmi e¤itim kavram› ile üniversite-lise e¤itimi gi-
bi okullarda ve s›n›f düzeninde yap›lan e¤itim kastedilmektedir.
E¤itim yat›r›m› yap›p yapmama karar› maliyetlere oranla elde edilecek faydan›n
büyüklü¤üne ba¤l›d›r. E¤itimin önceki bafll›k alt›nda sözel olarak inceledi¤imiz
fayda ve maliyetlerini bu defa flekil 8.1 yard›m›yla inceleyebiliriz.
fiekil 8.1 Yandaki flekilde, düfley ek-
Üniversite E¤itiminin Fayda ve
sende e¤itimin kazanç ve mali-
Maliyetleri yetleri, yatay eksende bireyin ya-
Kazanç Üniversite
ve E¤itimin Parasal Getirisi
fl› yer almaktad›r. Lise mezunu
Liseden sonra üniversite e¤itimine Maliyetler (3) bir bireyin üniversite yat›r›m ka-
(TL)
devam eden kiflinin katland›¤› F›rsat Lise rar› incelendi¤inden, yafl ekseni
do¤rudan maliyetler (1) Maliyetleri
numaral›, dolayl› maliyetler ise (2) 18’den bafllay›p emeklilik yafl›
0 Do¤rudan
(2) numaral› alanda Maliyetler
olarak kabul edilen 65’de sona
gösterilmifltir. E¤itim bireyin (1) ermektedir. Dikey eksendeki 0
verimlili¤i ve ücretini yükseltecek, noktas› kazanç ve maliyetlerin
üniversite mezununun yafl-gelir
profili daha yukar›da olacakt›r. 18 22 65 Yafl birbirine eflit oldu¤u orijin nok-
(3) numaral› alan e¤itimin tas›n› göstermektedir. Bu nokta-
parasal getirisini gösterir. n›n üzerinde parasal kazanç, al-
t›nda ise maliyet söz konusudur.
fiekilde A ve B noktalar›ndan bafllayan lise ve üniversite mezunu bireylerin ge- Yafl-Gelir Profili: Bireylerin
lir ak›mlar›n› gösteren e¤riler yafl-gelir profili olarak adland›r›l›r. Yafl-gelir profi- çeflitli yafllarda elde
edecekleri gelir büyüklü¤ünü
li, ayn› e¤itim düzeyinde olan kiflilerin yafllar› ile gelir düzeyleri aras›ndaki iliflkiyi gösteren e¤ridir.
gösterir.
fiekildeki yafl-gelir profillerinin parabolik bir seyir izlemesi, daha aç›k bir ifa-
deyle erken yafllarda h›zla artarken daha sonra art›fl h›z›n›n yavafllamas›, befleri ser-
maye teorisinin temel varsay›m› ile ilgilidir. Hat›rlanaca¤› gibi BST’ ne göre e¤itim
kiflinin verimlili¤ini artt›rarak daha yüksek ücret geliri elde etmesini mümkün k›l-
maktayd›. Yafl-gelir profillerinin parabolik biçimde olmas› ilerleyen yafllarda kiflile-
rin ilave befleri sermaye yat›r›m› yapmad›klar›, dolay›s›yla sahip olduklar› befleri
sermaye stokunun azalarak (afl›narak) gelir art›fl h›z›n›n düfltü¤ünü göstermektedir.
fiekil 8.1 iki farkl› yat›r›m karar›nda bireylerin yafl-gelir profilinin ne olaca¤›n›
göstermektedir. Buradaki birinci strateji liseden sonra tam gün (full-time) bir ifle gi-
rip 65 yafl›na kadar çal›flmakt›r.
fiekilde, lise mezunu bireyin yafl-gelir profili 18 yafl›nda dikey eksenin pozitif
k›sm›ndan bafllay›p zaman içinde fazla yükselmemektedir. Üniversite mezununun
yafl-gelir profili ise ilk dört y›l üniversite e¤itimi nedeniyle negatif gelirin (yani ma-
liyetin) söz konusu oldu¤unu göstermektedir. E¤itim sonras› bireyin emek piyasa-
s›na at›lmas›yla birlikte bafllang›çta ücreti lise mezunundan düflük olsa da gelir
ak›m› lise mezununun elde edece¤i gelir ak›m›ndan yüksek olmaktad›r.
Üniversite e¤itiminin fayda ve maliyetlerini flekil 8.1 üzerinde görmemiz müm-
kündür. fiekilde (1) numaral› bölge üniversite e¤itimi için yap›lan do¤rudan harca-
malar› gösterdi¤i için yafl gelir profili e¤itim süresince (18-22 yafl aras›nda) dikey
eksenin negatif k›sm›nda yer almaktad›r.
Birey 18 yafl›ndan sonra üniversiteye devam etmeyip çal›flm›fl olsayd›, 4 y›ll›k
e¤itim esnas›nda lise mezununun yafl gelir profili ile orijin aras›nda kalan alan ka-
dar gelir elde etmifl olurdu. Üniversiteye devam etmekle birey flekilde (2) numara
ile gösterilen bu gelirden vazgeçmifl olmaktad›r. Bu nedenle (2) numaral› alan üni-
versite e¤itiminin f›rsat maliyetini (bu yat›r›m› yapmak için vazgeçilen gelirleri)
göstermektedir.
Üniversite e¤itiminin parasal getirisi emek piyasas›nda daha yüksek gelir elde
etmektir. Bu kazanç flekilde iki yafl-gelir profili aras›ndaki fark› gösteren (3) numa-
ral› alan ile gösterilmifltir. Görüldü¤ü gibi, kazançlar aras› fark yafl ilerledikçe art-
makta ve ilerleyen y›llarda lise mezununun yafl-gelir profilinin art›fl h›z› yavafllad›-
¤›ndan bu fark en yüksek düzeye ç›kmaktad›r.
fiekilde C noktas› üniversite e¤itimi sonras›nda emek piyasas›nda çal›flmaya
bafllayan bir kimsenin liseden sonra do¤rudan emek piyasas›na giren di¤erinin ge-
lir seviyesini yakalad›¤› noktad›r. Bu nedenle bu noktaya yakalama noktas› deni-
lir. fiekil 8.1 çizilirken üniversiteden sonra çal›flmaya bafllayan birinin 4 y›ld›r çal›-
flan bir lise mezunundan hemen daha fazla kazanaca¤› varsay›ld›¤› için C noktas›
22 yafl›nda gösterilmifltir. Asl›nda, liseden sonra çal›flmaya bafllayan bireyin 4 y›l bo-
yunca ifl tecrübesi kazand›¤› göz önüne al›n›rsa, üniversite mezununun onun gelir
düzeyini hemen yakalayamamas› durumu da çok flafl›rt›c› say›lmamal›d›r. Buna gö-
re, yakalama noktas›n›n nerede olaca¤› yap›lan varsay›ma ba¤l›d›r. Örne¤in, bunun
25 yafl›nda olaca¤› varsay›lsa idi bu taktirde üniversite mezununun yafl gelir profili
25 yafl›nda lise mezununun yafl/gelir profilinin üstüne ç›kacak, üniversite bittikten
sonra 3 y›l daha üniversite e¤itiminin f›rsat maliyeti devam etmifl olacakt›.
E¤itim Yat›r›m› Karar›

Yafl-gelir profilleri ile ilgili bu aç›klamalardan sonra bireyin e¤itim yat›r›m› yap›p
yapmamaya nas›l karar verdi¤ini inceleyebiliriz.
Befleri Sermaye Teorisine göre, birey yat›r›m karar› verirken e¤itimin beklenen
getirileri ile maliyetlerini karfl›laflt›r›r. Ancak, bu karfl›laflt›rmay› yaparken beklenen
maliyetleri bir sütuna, beklenen getirileri di¤er sütuna yaz›p bunlar›n toplamlar›n›
karfl›laflt›rmak do¤ru olmayacakt›r. Çünkü, befleri sermaye yat›r›m›n›n maliyeti ve
getirileri farkl› zamanlarda meydana geldi¤inden, de¤erleri birbirinden farkl› ola-
Bugünkü De¤er: Gelecek cakt›r. Befleri sermaye yat›r›m›n›n maliyeti büyük ölçüde hemen ödenmekle birlik-
dönemlerde elde edilecek
getiri maliyetlerin bir iskonto te getirisi gelecek dönemlerde elde edilebilecektir. Dolay›s›yla, fayda ve maliyetle-
oran› ile iskonto edilmesidir. ri karfl›laflt›rabilmek için gelecekte yap›lacak maliyet harcamalar› ile getirileri bu-
günkü de¤ere indirmemiz gerekir.
Gelecekte de elde edilecek bir parasal büyüklük, iki nedenden dolay› bugün
elde edece¤imiz ayn› miktardaki parasal büyüklükten daha az de¤ere sahip ola-
cakt›r. Birincisi, flayet insanlar paralar›n› harcamay› düflünüyorlarsa bunu mümkün
oldu¤unca erken gerçeklefltirmek isterler. Kifliler tüketimi flimdi yapabileceklerin-
den bir hayli emin olabilirler, ancak yaflam›n belirsizlikleri gelecekteki tüketimi be-
lirsiz hale getirebilir.
‹kincisi, insanlar paralar›n› harcamak yerine yat›r›ma yöneltmeyi düflünüyorlar-
sa faiz geliri elde edip harcamalar›n› gelecekte artt›rabileceklerdir. Dolay›s›yla in-
sanlar paralar›n› nas›l harcamay› düflünürlerse düflünsünler gelecekte elde edecek-
leri gelirleri bir ölçüde iskonto edeceklerdir. Gelecekte harcan›lacak veya elde edi-
lecek herhangi bir parasal büyüklü¤ün iskonto edilerek bugünkü de¤ere çevrilme-
si ifllemine-anlat›m› karmafl›k hale getirmemek için- burada de¤inilmeyecektir. Bu
aflamada bugünkü bir parasal büyüklük ile gelecekteki bir parasal büyüklü¤ün
do¤rudan karfl›laflt›r›lamayaca¤›n›, gelecekteki de¤erin iskonto edilerek bugünkü
de¤ere dönüfltürülmesi gerekti¤ini bilmemiz yeterli olacakt›r.
E¤itim yat›r›m karar›, her ikisi de ayn› sonucu veren iki farkl› yöntem ile al›n›r.
Birinci yöntem de e¤itimin getirilerinin iskonto edilmifl bugünkü de¤erinin mali-
yetlerin iskonto edilmifl bugünkü de¤erinden büyük olmas› durumunda e¤itim ya-
t›r›m karar› al›nacakt›r. Bu durumda, e¤itim yat›r›m›n net bugünkü de¤eri (getirile-
rin iskonto edilmifl de¤eri ile maliyetlerin iskonto edilmifl de¤eri aras›ndaki fark)
pozitif olaca¤›ndan e¤itim yat›r›m karar› ekonomik aç›dan rasyonel olacakt›r. Öte
yandan e¤itim yat›r›m›n net bugünkü de¤erinin negatif olmas› e¤itimin maliyetinin
getirisinden fazla olaca¤› anlam›na gelecektir. Bu durum da bir yat›r›m olarak e¤i-
tim kârl› olmayacak, buraya harcan›lacak paran›n faiz geliri elde etmek için finan-
sal kurumlara yat›r›lmas› daha kârl› olacakt›r.
Bu yöntemle ayn› sonucu veren di¤er yöntem içsel getiri oran›n›n hesaplanma-
s›d›r. ‹çsel getiri oran› alternatif iki befleri sermaye yat›r›m›n›n gelir ak›mlar›n›n net
bugünkü de¤erlerini birbirine eflitleyen iskonto oran› olarak tan›mlan›r. Bu kavram
iktisat teorisi dersinin Yat›r›mlar ile ilgili ünitesinde yer alan sermayenin marjinal
etkinli¤i (SME) kavram›ndan farkl› de¤ildir. Hat›rlanaca¤› gibi fiziksel sermaye ya-
t›r›m karar›nda giriflimci sermaye mal›n›n gelecekte sa¤layaca¤› getirilerin bugün-
kü de¤erini sermaye mal›n›n sat›n al›nma fiyat›na eflitleyen iskonto oran›n› (r) he-
saplamaktayd›. Sermayenin marjinal etkinli¤i olarak adland›r›lan bu oran yat›r›m›n
kârl›l›¤›n›n göstergesiydi. Giriflimci, yat›r›m›n karl›l›k oran›n› (r) yat›r›m›n maliyeti-
ni gösteren faiz oran› (i) ile karfl›laflt›rmakta ve r>i oldu¤u durumda yat›r›m karar›
almakta idi.
Fiziksel sermaye yat›r›m karar›nda baflvurulan bu mant›k befleri sermaye yat›-

r›m› için de geçerlidir. Burada da birey önce üniversite mezununun gelir ak›m› ile
lise mezununun gelir ak›m›n›n net bugünkü de¤erlerini birbirine eflitleyen iskon-
to oran›n›n ne oldu¤unu hesaplar. Daha sonra bu oran› e¤itim-yat›r›m›n›n mali-
yetini ifade eden piyasa faiz oran› ile karfl›laflt›r›r. E¤er içsel getiri oran› piyasa fa-
iz oran›na eflitse bu durumda yat›r›m›n net bugünkü de¤eri s›f›ra eflit olacak, birey
yat›r›m yap›p yapmama aras›nda farks›z olacakt›r. Öte yandan içsel getiri oran› pi-
yasa faiz oran›ndan büyükse bu durumda yat›r›m›n net bugünkü de¤eri s›f›rdan
büyük olacak, e¤itim yat›r›m› bireye maliyetinden fazla getiri sa¤layaca¤›ndan kâr-
l› say›lacakt›r.
Burada, yat›r›m karar› al›n›rken e¤itim yat›r›m›n›n içsel getiri oran›n›n (e¤itim
yat›r›m›n kârl›l›¤›n›n göstergesidir) neden piyasa faiz oran› ile karfl›laflt›r›ld›¤› so-
rusu akla gelebilir. Faiz oran› iki nedenden dolay› e¤itim yat›r›m›n›n maliyetini
gösterir. Birincisi, birey e¤itim yat›r›m›n› finansal kurulufllardan sa¤lad›¤› krediler
ile yap›yor olabilir. Bu durumda al›nan kredilere karfl›l›k faiz ödenece¤inden, faiz
oran› yat›r›m›n maliyetini gösterecektir. Finansman› bu yolla sa¤lanan bir e¤itim
yat›r›m›n›n kârl› olabilmesi için getirisinin faiz oran›ndan yüksek olmas› gerekir.
Böylelikle birey ald›¤› kredileri geri ödedikten sonra kendisine de pozitif bir de-
¤er kalabilecektir.
‹kinci neden, faiz oran›n›n e¤itim yat›r›m›n›n alternatifi olmas› nedeniyle yat›r›-
m›n ayn› zamanda f›rsat maliyetini de göstermesidir. E¤er belirli bir paray› e¤itim-
de kullanmak yerine faizde de¤erlendirmekle daha yüksek getiri sa¤layacaksa, bu
taktirde yat›r›m yapmak kârl› olmayacakt›r.
Befleri Sermaye Teorisinin Genellemeleri

Gelir Ak›m›n›n Uzunlu¤u
Üniversite e¤itimi alan kiflilerin neredeyse tamam› neden gençlerden oluflur? Bu
soruya ilk etapta verilecek yan›t üniversite e¤itiminin lisenin devam› oldu¤u, genç-
lerin ço¤unlukta oluflunun bundan kaynakland›¤›d›r. Bu yan›t do¤ru olmakla bir-
likte, bunun BST’nin genellemeleri ile ilgili yönü de vard›r. Buna göre di¤er fleyler
sabitken yat›r›m sonras› gelir ak›m› ne kadar uzun sürerse befleri sermaye yat›r›-
m›n›n net bugünkü de¤eri o ölçüde büyük olacakt›r. Üniversiteyi bitiren gençlerin
oldukça uzun bir süre e¤itimin getirisinden yararlanacak olmalar› e¤itim yat›r›m›n›
kârl› k›lacakt›r. Öte yandan, üniversiteye 40’l› yafllar›nda kat›lan bir kifli liseden
sonra do¤rudan üniversiteye devam edenlerden 20 y›l geç kalm›fl olacak, mezuni-
yet sonras› emek piyasalar›nda çok uzun süre kalamayaca¤›ndan befleri sermaye
yat›r›m›n›n net bugünkü de¤eri (getiriler-maliyetler) fazla olmayacakt›r.
Teorinin bu genellemesi ayn› zamanda kad›n-erkek ücret farkl›l›klar›n› da aç›k-
lamaktad›r. Kad›nlar›n genellikle; evlilik, çocuk sahibi olma ve çocuk yetifltirme gi-
bi nedenlerle belirli sürelerle emek piyasalar›n›n d›fl›na ç›kt›klar› bilinmektedir. ‹fl-
gücünde kal›nan süre azald›kça e¤itimin maliyetini geri alabilme imkan› da zorla-
flacak, bu durum kad›nlar›n daha az e¤itim yat›r›m› yapmalar›na sebep olabilecek-
tir. Kad›nlar›n iflgücüne kat›lmalar›n›n kesintiye u¤rayabilece¤i gerçe¤i ayr›ca iflve-
renlerin iflyerinde e¤itim programlar› için onlar yerine erkekleri tercih edebilmele-
rine de sebep olabilmektedir. Nitekim, araflt›rmalar kad›n-erkek ücret farkl›l›¤›n›n
büyük ölçüde e¤itim süresi ve ifl tecrübesinden kaynakland›¤›n› göstermektedir.
Maliyetler
Befleri sermaye teorisinin genellemelerinden birisi de e¤itimin maliyetini düflüren
her faktörün e¤itim yat›r›m miktar›n› artt›raca¤›d›r. Örne¤in, ö¤renci burslar›n›n
daha bol ve kolay elde edilir olmas› flekil 8.1’de e¤itimin do¤rudan maliyetlerini
azaltarak üniversite e¤itimini daha cazip k›lacakt›r. E¤itimin dolayl› ve f›rsat mali-
yetlerindeki azalma da ayn› flekilde e¤itimin getirisini artt›rarak üniversite e¤itimi-
ni daha kârl› hale getirir. Bu gerçekten hareketle baz› yüksek ö¤retim kurumlar›nda
devam zorunlulu¤unun kald›r›ld›¤› gözlenebilmektedir. Burada amaç ö¤rencinin
tümgün (full-time) veya k›smen (part-time) çal›flmas›na imkan sa¤layarak e¤itimin
f›rsat maliyetini düflürmektedir.
SIRA S‹ZDE Üniversitelerimizde ikinci ö¤retim programlar›n›n aç›lmas› sizce üniversite e¤itiminin
1 maliyetlerini nas›l etkiler?
Birinci genellemede, üniversiteye kat›l›m›n yafll›lar aras›nda yayg›n olmay›fl›n›n

bunlar›n ifl piyasas›nda bulunacaklar› sürenin az olmas› nedeniyle, yat›r›m›n kârl›-
l›¤›n›n düflük olmas›ndan kaynakland›¤› belirtilmiflti. Yafll›lar›n e¤itim karar›n› etki-
leyen di¤er husus da burada inceledi¤imiz maliyetlerle ilgilidir. fiekil 8.1’de yer
alan yafl/gelir profilleri yaflla birlikte gelirlerin de artt›¤›n› göstermektedir. Bu ne-
denle, yafll›lar için üniversiteye kat›l›m›n f›rsat maliyeti daha büyük olaca¤›ndan,
di¤er flartlar sabitken e¤itimin net bugünkü de¤eri düflük olacak, e¤itim yat›r›m
kârl› olmayacakt›r.
Kazanç Farkl›l›klar›
Befleri sermaye teorisinin üçüncü genellemesi e¤itim düzeyi yüksek olan kiflilerin
daha yüksek gelir elde edecekleridir. Bu genellemenin üç nedeni vard›r. Birincisi,
e¤itimin maliyetlerini telafi edebilmek için kazançlar›n e¤itim yat›r›m› yapmayan
kiflilerin kazançlar›ndan yüksek olmas› gerekir. Bu mant›ktan hareketle üniversite
mezununun lise mezunundan daha yüksek gelir elde etmesi gerekti¤i gibi, e¤itim
süresi daha uzun olan doktorlar›n 4 y›ll›k di¤er fakülte mezunlar›ndan fazla gelir
elde etmeleri gerekti¤i de söylenebilir.
‹kinci neden, daha fazla e¤itim yat›r›m› yapan kiflilerin ifl piyasas›nda bulunabi-
lecekleri sürenin azalmas›d›r. E¤itim düzeyi düflük olan kiflilere nazaran ifl piyasa-
s›nda daha az kalan ve daha fazla maliyete katlanan kiflilerin bu yat›r›m› yapmaya
teflvik edilmeleri için daha yüksek gelir elde etmeleri gerekmektedir.
Son olarak, e¤itilmifl kifliler yüksek gelirlerini hayat›n nispeten daha geç dö-
nemlerinde elde ettiklerinden, gelirler bugünkü de¤ere indirgendi¤inde önemli öl-
çüde iskonto olacakt›r. E¤itim yat›r›m› yapan kiflilerin gelir ve tüketimlerini ertele-
dikleri göz önüne al›n›rsa, yat›r›m› cazip k›labilmek için bu kiflilerin gelirlerinin da-
ha yüksek olmas› gerekmektedir.
BEfiER‹ SERMAYE TEOR‹S‹ VE ‹fiYER‹NDE E⁄‹T‹M

Resmi (Formal) E¤itim:
Ünitenin buraya kadar olan k›sm›ndaki aç›klamalar befleri sermaye yat›r›m türü
Üniversite, Lise e¤itimi gibi olarak belirli bir müfredat çerçevesinde, s›n›f düzeninde ve kamu denetiminde yü-
okullarda s›n›f düzeninde rütülen e¤itim, bir baflka deyiflle resmi e¤itim üzerinde yo¤unlaflm›flt›.
verilen e¤itimdir.
Ancak, emek piyasas›nda kullan›lan becerilerin ço¤unun resmi e¤itim yoluyla
de¤il iflyerinde e¤itim (on-the-job-training) yoluyla elde edildi¤i de bir gerçektir.
‹flyerinde e¤itim (‹YE) önceki bafll›k alt›nda inceledi¤imiz üniversite e¤itimi gi-
bi yap›ld›¤› dönemde maliyet yükleyip, gelecek dönemlerde ise fayda sa¤lamas›
aç›s›ndan bir befleri sermaye yat›r›m› fleklidir. ‹flyerinde e¤itim baz› durumlarda
okullardaki s›n›f düzenine yak›n bir biçimde yap›lsa da, ço¤u durumda atölye ve
imalathanelerde yaparak ö¤renme veya tecrübeli bir ustabafl›n›n/arkadafl›n tarifi ile
ö¤renme fleklinde olabilmektedir. Bu özelli¤i nedeniyle iflyerinde e¤itime gayri
resmi (informal) e¤itim de denilir.
‹flyerinde e¤itim yat›r›m› yap›ld›¤› dönemde gerek iflçilere, gerekse iflverenlere
maliyetler yükler. ‹YE’ in iflveren aç›s›ndan bafll›ca maliyeti e¤itim alan iflçiler için
ustabafl›lar›n ve e¤itmenlerin görevlendirilmeleri ile oluflan harcamalard›r. Ayr›ca
e¤itim süresince iflçilerin üretimde görev almamalar› da iflverenin katland›¤› di¤er
maliyettir.
‹flçilerin ‹YE yat›r›m› yaparken katland›klar› maliyet ise daha düflük ücretle ça-
l›flmaya raz› olmalar›d›r. Ç›raklar›n yetiflkin iflçilerden düflük ücret almalar›n›n ne-
denlerinden birisi ifli ö¤renme süreci içinde olduklar›ndan tam anlam›yla üretime
kat›lamamalar›d›r.
Bu maliyetlere karfl›l›k e¤itim sonras›nda her iki taraf›n da sa¤layacaklar› yarar-
lar vard›r. ‹flyerinde e¤itimden firman›n kazanc› iflçilerin sonuçta daha verimli ol-
malar›d›r. Bu durum firman›n kâr›n›n artmas›na sebep olacakt›r. ‹flçiler de ‹YE ile
pazarl›k güçlerini ve daha yüksek gelir elde etme yeteneklerini artt›ran yeni bece-
riler elde ettikleri için kazançl› olacaklard›r.
‹flyerinde E¤itimin Türleri

‹flyerinde e¤itimi iki s›n›fta incelememiz mümkündür. ‹flyerinde genel e¤itim sa- ‹flyerinde Genel E¤itim:
dece e¤itimin al›nd›¤› firmada de¤il iflkolunun tamam›nda geçerli olan bilgi ve be- Bireyin verimlili¤ini sadece
e¤itimin verildi¤i firmada
cerilerin edinilmesi anlam›na gelmektedir. Bir baflka deyiflle, bu e¤itim iflçinin ve- de¤il piyasan›n tamam›nda
rimlili¤ini bütün firmalar için yükseltmektedir. Elektrikçilik, marangozluk, bilgisa- yükselten e¤itimdir.
(Marangozluk, elektrikçilik
yar kullan›m›, buldozer kullan›m› gibi konularda verilen e¤itim buna örnek olarak gibi)
verilebilir.
Öte yandan, ‹flyerinde özel (spesifik) e¤itim ise sadece e¤itimi veren firma- ‹flyerinde Özel E¤itim:
da kullan›labilen, iflçinin verimlili¤ini sadece o firma için artt›ran e¤itimdir. ‹flçinin Verimlili¤i sadece e¤itimin
verildi¤i firmada yükselten,
sadece bir firmaya yönelik üretim sürecinde e¤itilmesi spesifik özellik tafl›r. Örne- piyasan›n kalan›nda
¤in, telefon kablo operatörünün edindi¤i bilgiler büyük ölçüde telefon flirketinde artt›rmayan e¤itimdir.
(Telefon flirketinde kablo
geçerlidir ve piyasadaki di¤er firmalar için bir anlam ifade etmeyecektir. operatörlü¤ü gibi)
‹flyerinde E¤itim Yat›r›m Karar›

‹flyerinde e¤itimin de maliyet ve getiriler aç›s›ndan t›pk› resmi e¤itim gibi yat›r›m
özelli¤i tafl›d›¤› belirtilmiflti. Buna göre iflyerinde e¤itim yat›r›m›n›n yap›labilmesi
için bunun di¤er yat›r›m türlerine rakip olabilecek bir getiri oran›na sahip olmas›
gerekmektedir. Burada sorun yat›r›m›n fayda ve maliyetlerinin iflçi iflveren aras›n-
da nas›l paylafl›laca¤›d›r.
‹YE yat›r›m›n›n maliyeti e¤itim alan iflçinin üretime kat›lamamas› dolay›s›yla ve-
rimlili¤inin düflmesidir. Ancak, e¤itim tamamland›¤›nda ö¤rendi¤i yeni bilgiler ifl-
çinin verimlili¤ini ve ücretini yükseltecektir. ‹YE’ in getirisi budur. E¤er ‹YE genel
nitelikte ise e¤itim sonras›nda iflçinin verimlili¤i sadece e¤itim ald›¤› firmada de¤il
piyasan›n tamam›nda yükselecek, iflçi eskisine oranla daha yüksek bir ücretten ko-
layl›kla ifl bulabilecektir. Burada, e¤itim transfer edilebilir nitelikte oldu¤undan ifl-
veren e¤itim sonras›nda iflçiye düflük ücret verirse onu çal›flt›rmas› mümkün olma-
yacakt›r. E¤itim sonras› iflçiyi firmada tutabilmenin güçlü¤ü firman›n e¤itim verme
konusunda isteksiz davranmas›na neden olacakt›r. Bu nedenle, iflçi e¤itim esnas›n-
da e¤itime kat›lmayan üretim iflçilerinin ald›¤› ücretin daha alt›nda bir ücretle ça-
l›flmaya raz› olarak e¤itimin maliyetini karfl›lam›fl olacakt›r. Ancak, e¤itim sonras›n-
da verimlili¤i yükselen iflçi iflveren ile anlaflabilirse firmas›nda, anlaflamazsa bir
baflka firmada çal›flacak, genel iflyerinde genel e¤itimin getirisinden de sadece
kendisi yararlanacakt›r.
Öte yandan, e¤itim özel nitelikte ise e¤itim sonras›nda iflçinin verimlili¤i sade-
ce o firmada verimlili¤ini yükseltecek, iflçinin yeni edindi¤i bilgiler di¤er firmalar›n
ifline yaramad›¤›ndan, di¤er firmalar›n nazar›nda iflçi hiç ‹YE yat›r›m› yapmayan ifl-
çilerle ayn› kabul edilecektir. ‹flçiler bu durumda iflyerinde özel e¤itim yat›r›m›
yapmak istemeyecekler, iflveren bu yat›r›m›n maliyetini karfl›layarak iflçileri buna
raz› edecektir. ‹flveren e¤itim esnas›nda üretim yapamayan iflçilere üretim iflçileri-
nin ücretini vererek iflyerinde özel e¤itim maliyetlerini üstlenmifl olacakt›r.
‹flyerinde özel e¤itimin maliyetini bu flekilde iflveren karfl›larken, getirisini iflçi
ve iflveren birlikte paylaflacaklard›r. Bu tür iflyerinde e¤itim iki yanl› tekele benzer
bir sonuç do¤uracakt›r. E¤itim sonras›nda iflçinin verimlili¤inin sadece kendi firma-
s› için yükseldi¤ini, e¤itimin piyasan›n kalan› için bir anlam ifade etmedi¤ini bilen
iflveren iflçiye yüksek ücret vermek istemeyecektir. Öte yandan, iflçi de firmay› terk
etmesi durumunda iflverenin e¤itim için yapt›¤› harcamalar›n bofla gidece¤ini, ye-
ni iflçileri e¤itmek için yeniden para ve zaman harcan›laca¤›n› hat›rlatarak yüksek
ücret konusunda direnecektir.
Görüldü¤ü gibi, bu durumda hem iflçi hem de iflveren birbirine muhtaç oldu-
¤undan ücret taraflar›n pazarl›k gücüne göre belirlenecek, e¤itimin getirisi payla-
fl›lacakt›r. E¤er iflçinin pazarl›k gücü yüksekse ücret iflçinin e¤itim sonras› verimli-
li¤ine yak›n bir düzeyde belirlenecektir. ‹flverenin pazarl›k gücünün daha fazla ol-
mas› durumunda ise ücret hiç e¤itim yat›r›m› yapmam›fl iflçilerin ücretlerine yak›n
belirlenecektir.
Bu aflamada iflyerinde özel e¤itim ile ilgili iki genelleme yapmam›z mümkün-
dür. Bunlardan birincisi di¤er fleyler eflitken iflyerinde özel e¤itim alm›fl iflçilerin de-
virlerinin (ifle girifl ç›k›fllar›n›n) daha düflük olaca¤›d›r. Bunun sebebi yukar›da da
aç›kland›¤› gibi iflyerinde özel e¤itimin iflçi ve iflvereni birbirine ba¤›ml› hale getir-
mesi, iflten ayr›lmay›/iflçi ç›karmay› zorlaflt›rmas›d›r. ‹kinci genelleme asgari ücre-
tin yükseltilmesinin iflyerinde genel e¤itim yat›r›m›n› azaltaca¤›d›r. Daha önce ifl-
yerinde genel e¤itim yat›r›m› yapan iflçilerin düflük ücretle çal›flarak e¤itimin mali-
yetini karfl›lad›klar› belirtilmiflti. Asgari ücretin yüksek belirlenmesi durumunda ifl-
veren yasal olarak bunun alt›nda ücret veremeyece¤inden iflyerinde genel e¤itim
program›n› sürdürmeyecektir.
BEfiER‹ SERMAYE TEOR‹S‹NE YAPILAN ELEfiT‹R‹LER

Ortaya at›ld›¤› tarihten itibaren üzerinde çok say›da ampirik araflt›rma yap›lan be-
fleri sermaye teorisi çeflitli yönlerden elefltirilmifltir. Bu elefltirileri dört noktada top-
lamak mümkündür.
Veri ve Ölçüm Sorunu

Veri ve Ölçüm Sorunu olarak isimlendirebilece¤imiz ilk elefltiri e¤itim yat›r›m›na
karar verecek bireylerin-hesaplanmas› son derece güç olan-yat›r›m›n getiri oran›n›
hesaplayamayacaklar› yönündedir. Yap›lan gözlemler ö¤rencilerin bunu yaklafl›k
olarak tahmin edebildiklerini göstermektedir. Ancak bu durum, yukar›daki eleflti-
rinin hakl› oldu¤u gerçe¤ini de¤ifltirmemektedir.
Yetenek Sorunu
‹kinci elefltiri, yetenek sorunu olarak isimlendirilebilir. BST di¤er fleyler eflitken da-
ha fazla e¤itimin verimlili¤i artt›raca¤› görüflüne dayanmaktad›r. Oysa gerçekte, di-
¤er fleyler eflit de¤ildir ve daha fazla do¤al yetenek (zeka), disiplin ve motivasyo-
na sahip kiflilerin üniversite e¤itim almalar› daha muhtemeldir. Bu kifliler üniversi-
te e¤itimi almasalar bile yüksek ücret alabileceklerinden, teoriyi elefltirenler bunla-
r›n kazand›klar› gelirin büyük bir k›sm›n›n kendilerinde bulunan yeteneklerden
kaynakland›¤›n› ileri sürmektedirler.
Eleme Hipotezi
Eleme Hipotezi olarak isimlendirilen üçüncü elefltiri, e¤itimin asl›nda BST’ nin ileri
sürdü¤ü gibi verimlili¤i artt›rmad›¤›n›, iflverenin iflçileri elemesi için bir sinyal gö-
revi gördü¤ünü savunmaktad›r. Buna göre üniversite diplomas› iyi ifllere (yüksek
ücret ve statülü, terfi imkan› bulunan) girifl bileti görevini üstlenmektedir. Bu gö-
rüfle göre daha düflük e¤itim düzeyine sahip iflçiler bu tür iflleri yapamayacaklar›
için de¤il, bu ifllere girmelerini sa¤layacak üniversite diplomalar› olmad›¤› için ele-
neceklerdir. Dolay›s›yla eleme hipotezine göre, üniversite mezunlar›n›n elde ede-
cekleri yüksek gelirler onlar›n daha verimli olmalar›ndan de¤il, iflverenler taraf›n-
dan daha yüksek derecelendirilmelerinden kaynaklanmaktad›r.
E¤itim konusunda BST mi yoksa eleme hipotezinin mi do¤ru oldu¤u bireysel
aç›dan önem tafl›mamaktad›r. Çünkü her ikisi de e¤itimle kiflilerin gelirlerinin art-
t›¤›n› savunmaktad›r: Bu daha çok sosyal aç›dan önemli bir konudur. BST’ne göre
e¤itim iflgücünün verimlili¤ini artt›rd›¤› için ekonomik büyümenin önemli bir kay-
na¤›d›r. Eleme hipotezi aç›s›ndan bak›ld›¤›nda e¤itime yap›lacak harcamalar›n ya-
rataca¤› sosyal fayda belirsizdir. Buna göre e¤itim verimlilikte gerçekte az bir art›fl
sa¤layaca¤›ndan ilave kaynaklar› e¤itime harcaman›n getirisi sosyal aç›dan düflük
olacakt›r.
Sizce güncel hayatta eleme hipotezi gözlenebilmekte midir? SIRA S‹ZDE

2
‹kili ‹fl Piyasalar›
Befleri sermaye teorisine yöneltilen elefltirilerin sonuncusunu, ‹kili ‹fl Piyasalar›
bafll›¤› alt›nda incelemek mümkündür. BST’ ne göre ifl piyasas›nda iyi durumda ol-
mayanlar›n temel sorunu e¤itim yetersizli¤idir. Dolay›s›yla bu insanlara yönelik e¤i-
tim programlar›n›n artt›r›lmas› bunlar›n daha yüksek ücretler ödeyen iyi ifllere ge-
çiflini sa¤layacakt›r. Ancak ABD’de zencilerin ald›klar› e¤itime ra¤men bir türlü be-
yazlar kadar kazanamamalar›n› araflt›ran bilim adamlar›, bunun emek piyasalar›n-
daki bölünmeden ve iflverenlerin ay›r›m›ndan kaynakland›¤›n› ileri sürmüfllerdir.
‹kili ifl piyasalar› teorisine göre, emek piyasalar›nda sektörler birincil ve ikincil
sektörler olarak ikiye ayr›l›r ve sektörler aras›nda mobilite s›n›rl›d›r. Birincil sektör;
ücretlerin yüksek ve çal›flma koflullar›n›n iyi oldu¤u, iflçilerin terfi edebilecekleri,
istihdam›n istikrarl› oldu¤u ifllerden oluflmaktad›r. ‹kincil sektör ise bunun tersine;
ücret ve çal›flma koflullar›n›n kötü oldu¤u, iflçiler aras›nda ay›r›mc›l›¤›n uyguland›-
¤›, terfi flans›n›n olmad›¤›, ifl disiplininin zay›f oldu¤u ifllerin oluflturdu¤u sektördür.
Bu teoriye göre, ikincil sektörde çal›flan iflçilerin e¤itim alsalar dahi birincil sek-
töre geçmeleri zordur. Çünkü iflverenler çal›flma yaflam›na ikincil sektörde baflla-
yan iflçilerin sektörün olumsuz özelliklerini tafl›d›klar›na inand›klar›ndan, onlara
karfl› ay›r›mc› bir tutum izleyeceklerdir. Bu flekilde e¤itim alsalar dahi birincil sek-
töre geçemeyen iflçiler sonunda bu piyasan›n do¤as›na uyacaklar; s›k s›k ifl de¤ifl-
tirecek, aylakl›k ve yavafl çal›flma düzeni içine gireceklerdir.
E⁄‹T‹M YATIRIMINA MAKRO B‹R BAKIfi

E¤itim yat›r›m›na ünitenin bu k›sm›na kadar bireysel aç›dan bak›p, verimlili¤i ve
ücretleri nas›l etkiledi¤ini inceledik. Oysa e¤itim sadece bireysel (mikro) getirileri
olan bir yat›r›m de¤ildir, makro anlamda ekonomik kalk›nma ile e¤itim aras›nda
yak›n bir iliflki vard›r. Ünitenin bu k›sm›nda e¤itim yat›r›m›n› makro aç›dan k›saca
incelemek yararl› olacakt›r.
E¤itim Yat›r›m›n›n Makro Özellikleri

Makro aç›dan e¤itim yat›r›m›n›n temel özelli¤i, uygun yat›r›m karar›n›n verilme-
sindeki güçlüktür. Bu güçlük e¤itimin uzun vadeli bir yat›r›m olmas›ndan ve yat›-
r›m›n bir gecikme dönemi içermesinden kaynaklanmaktad›r. Fiziksel sermaye yat›-
r›mlar› daha k›sa zamanda yap›labilirken, e¤itim düzeyi çok düflük bir topluluktan
yeterli say›da mühendis yetifltirmek zor ve zaman al›c› bir süreçtir.
E¤itim yat›r›m›n› di¤er yat›r›mlardan ay›ran bir baflka özellik de e¤itimin; tekno-
loji, politik yaflam, organizasyon ve kültür alanlar›nda keflfetmeye ve gelifltirmeye
daha muktedir kiflilerin yetiflmesini sa¤lamas›d›r. Bu özelli¤i nedeniyle e¤itim tek-
noloji ve üretimi baflka hiçbir yat›r›m›n etkilemeyece¤i kadar etkiler.
Yukar›da e¤itimin baflta gelen özelli¤inin uzun vadeli bir yat›r›m oldu¤u belir-
tilmiflti. Buradan hareketle e¤itim yat›r›m›n›n üçüncü özelli¤ine ulaflabiliriz: e¤itim
planlamas› zorunlu bir yat›r›md›r.
Kaynak da¤›l›m›nda etkinli¤i sa¤layabilmek için “Ne için e¤itim? Hangi meslek-
lerde e¤itim? Ne kadar e¤itim?” gibi sorular›n yan›tland›r›lmas› gerekmektedir. E¤i-
tim yat›r›m›ndan istenilen sonucun al›nabilmesi ve toplumun belirlenen kalk›nma
hedeflerine ulaflabilmesi için çeflitli türdeki iflgücünün birbiri ile uyumlu olmas› ge-
rekir. Örne¤in, doktorlar›n say›s› ile yard›mc› sa¤l›k personelinin say›s›n›n uyumlu
olmas› gerekir. E¤itim planlamas› iyi yap›lmad›¤› zaman baz› mesleklere eksik ya-
t›r›m yap›lacak, baz›lar›na ise fazla yat›r›m yap›lacak ve diplomal› iflsizlik problemi
meydana gelecektir.
SIRA S‹ZDE E¤itim sisteminin sizce emek piyasalar› ile ilgili fonksiyonlar› neler olabilir?
3
E¤itimin Bireysel Olmayan Getirisi
Bu ünitede e¤itim karar› verilirken bireylerin e¤itimin getirisini hesaplad›klar›n›, bu-
nun için de çal›flma yaflam› boyunca elde edecekleri getirileri ve maliyetleri kullan-
d›klar›n› görmüfltük. Bu analiz sadece bireysel aç›dan yap›lm›flt›. Oysa e¤itim yat›r›-
m›n›n sadece bu yat›r›m› yapan kifliye de¤il baflkalar›na da faydalar› oldu¤u gibi,
e¤itimin maliyeti de sadece bireylerin ödedikleri okul harçlar›ndan oluflmamaktad›r.
Bu konuda toplumun yüklendi¤i maliyetlerde vard›r. Bu durum bize e¤itimin birey-
sel getiri oran›n›n olmas› gibi sosyal getiri oran›n›n da oldu¤unu göstermektedir.
E¤itimin sosyal getiri oran› toplumun kaynaklar› e¤itime harcamakla ne elde et-
ti¤ini gösterir bir orand›r. Bunu hesaplarken e¤itimin getiri ve maliyetlerine top-
lumsal aç›dan bakmak gerekir. Örne¤in, bir kimsenin t›p doktoru olmas› sadece
kendisine gelir art›fl› sa¤lamaz, onun pek çok kifliyi iyilefltirip hayatlar›n› kurtarma-
s› ekonomiye de katk›lar sa¤lar. Öte yandan, örne¤imizdeki doktorun e¤itim süre-
sinde ödedi¤i harçlar ve e¤itim bedelleri e¤timin gerçek maliyetini yans›tmaz. Çün-
kü bu maliyetler üzerinde kamunun önemli ölçüde sübvansiyonu vard›r. E¤itimle
ilgili altyap›y› planlayanlar›n (hükümetler) esas dikkate ald›klar› getiri oran› sosyal
getiri oran›d›r. Herhangi bir e¤itim yat›r›m›na karar verirken baflvurulan kriter e¤i-
tim harcamalar›n› e¤itim yat›r›m›n›n marjinal sosyal getiri oran› di¤er yat›r›mlar›n
(örne¤in fiziksel sermaye yat›r›m›) marjinal getiri oran›na eflit oldu¤u noktaya ka-
dar artt›rmakt›r. Örne¤in e¤er fiziksel sermayeye yap›lacak bir yat›r›m %20 getiri
sa¤larken, ayn› miktar kaynak e¤itime harcan›ld›¤›nda sadece %10 getiri sa¤l›yor-
sa toplum fiziksel sermaye yat›r›m›n› tercih edecektir.
E¤itim ve Kalk›nma
Sanayileflmenin 18.yy’dan itibaren Kuzeybat› Avrupa’da bilimsel bulufllarla baflla-
d›¤› ve e¤itim düzeyi geliflmifl yörelere süratle yay›ld›¤› görülmektedir. Sanayilefl-
menin yay›lmas›nda e¤itim düzeyi yüksek yörelerin öncülük etmesi, e¤itimin yeni
teknolojilerin kullan›m›n› mümkün hale getirmesinden kaynaklanmaktad›r.
Yap›lan araflt›rmalar e¤itimin bireylere sa¤lad›¤› getirilerin yan› s›ra ekonomik
kalk›nman›n da anahtar unsuru oldu¤unu göstermektedir. Befleri sermaye teorisi-
ni formüle edenlerin hareket noktas› dünya savafllar›ndan ma¤lup ç›kan ve ekono-
mik altyap›lar›n› önemli ölçüde kaybeden Almanya ve Japonya’n›n k›sa sürede to-
parlanmalar› ve ekonomilerini büyütmelerinin e¤itilmifl insan faktöründen kaynak-
land›¤› gerçe¤i oluflturmufltur. Bunun gibi Danimarka’da sa¤lanan tar›msal kalk›n-
ma da e¤itimin neler yapabilece¤ine güzel bir örnek olmufltur. Danimarka 19.yy’›n
ortalar›nda Prusya ile yapt›¤› savaflta toprak ve prestij kaybetmiflti. Ayn› dönemde
Amerika k›tas›n›n uçsuz bucaks›z çay›rlar›n›n üretime aç›lmas› tah›l piyasalar›n›n
gerilemesine neden olmufltu. Bu dönemde Danimarka halk liselerinin ve kolejle-
rin çiftçilere yönelik programlar› bir süre sonra Danimarka’y› dünyan›n en verimli
tereya¤› ve bacon (domuz past›rmas›) üreticisi haline getirmifltir.
E¤itim-kalk›nma iliflkisi konusunda öncü çal›flmalardan birisi olan Edward De-
nison’ un ABD’nin 1929-1957 dönemine yönelik araflt›rmas›nda toplam reel milli
gelir art›fl›nda e¤itimin katk›s› %23, kifli bafl› reel milli gelir art›fl›nda ise %42 olarak
hesaplanm›flt›r. Benzeri flekilde Latin Amerika ve Uzakdo¤u ülkelerine yönelik ça-
l›flmalarda da e¤itim ile kalk›nma aras›nda iliflki oldu¤u tespit edilmifltir. Bu konu-
da yap›lan nedensellik testleri nedenselli¤in e¤itimden kalk›nmaya do¤ru oldu¤u-
nu, yani e¤itim düzeyi yükseldi¤i için kalk›nman›n sa¤land›¤›n› bulmufllard›r.
Özet

AMAÇ E¤itim bir yat›r›m m›d›r?
AMAÇ
‹flyerinde e¤itimin maliyetlerine kim katlan›r ve
1 4 getirilerinden kim yararlan›r?
• Yat›r›m kavram›n›n temel özelli¤i yap›ld›¤› dönem- • Genel iflyerinde e¤itim iflçinin verimlili¤ini piyasa-
de maliyet art›fl›na sebep olmas›, ancak sonradan n›n tamam›nda artt›rd›¤›ndan iflverenler bu tür bir
daha kaliteli ve bol üretimi mümkün k›l›p gelir ar- e¤itimi verme konusunda isteksiz davranacaklar-
t›fl› sa¤lamas›d›r. d›r. Bu nedenle e¤itimin maliyetine iflçiler e¤itim
• Bu aç›dan bak›ld›¤›nda e¤itim harcamalar› da fizik- süresince düflük ücretle çal›flarak karfl›larlarken,
sel sermaye yat›r›m› gibi yat›r›m say›lmal›d›r. E¤itim getirisinden de sadece iflçiler yararlanacaklard›r.
yap›ld›¤› dönemde bireylere üç tür maliyet yükler. • Öte yandan spesifik iflyerinde e¤itim iflçinin verim-
E¤itim için harcan›lan okul harçlar›, kitap-k›rtasiye lili¤ini piyasada de¤ifltirmeyece¤inden iflçiler bu
bedelleri e¤itimin do¤rudan maliyetini oluflturur. konuda istekli davranmayacaklard›r. Bu nedenle
E¤itim bireyi piyasada çal›flmaktan al›koyan bir fa- bunun maliyetini iflverenler karfl›layacak, getirisini
aliyet oldu¤undan, e¤itimin f›rsat maliyeti çal›flama- ise taraflar aralar›nda pazarl›k yaparak paylafl›rlar.
mak nedeniyle kaybedilen gelirdir. Son olarak e¤i-
tim zor bir süreç oldu¤undan kifliye psikolojik ma-
liyette yükledi¤i söylenebilir.

AMAÇ
Befleri sermaye teorisi hangi aç›lardan elefltiril-
5 mektedir?
• Bütün bu maliyetlerine karfl›l›k e¤itim bireylerin ve- • Befleri sermaye teorisine yöneltilen elefltirilerin ba-
rimliliklerini artt›ran bir faaliyettir. Verimlilik art›fl› fl›nda yat›r›m karar›n› al›rken e¤itimin getiri ve ma-
ise gelirlerin artmas›n› sa¤layacakt›r. Befleri Serma- liyetlerinin iskonto edilmifl bugünkü de¤erlerinin
ye teorisinin e¤itim yat›r›m› konusundaki temel gö- hesaplanmas›n›n karmafl›k oldu¤u ve herkes tara-
rüflü de budur. f›ndan yap›lamayaca¤› gelmektedir.

AMAÇ
E¤itim yat›r›m›na nas›l karar verilir?
• Bu konuda yap›lan bir baflka elefltiri e¤itilmifl iflgü-
2 cünün yüksek veriminin ne kadar›n›n e¤itimden
• E¤itim yat›r›m›na karar verecek kifli e¤itimin mali- kaynakland›¤›n›n kestirilemeyece¤i; zeka, yetenek
yetleri ve getirilerini karfl›laflt›r›r. Ancak e¤itim ma- ve motivasyonun da burada etkili olabilece¤idir.
liyetleri için bugün harcama yap›l›rken, e¤itimin Eleme hipotezi ad› verilen görüfle göre ise e¤itim
getirileri çal›flma hayat› boyunca kademeli olarak asl›nda verimlili¤i etkilemez, iflverenler iflçileri se-
elde edilecektir. Bu nedenle iki de¤iflken aras›nda çerken bir sinyal vazifesi görür.
anlaml› bir karfl›laflt›rma yapabilmek için gelecekte • ‹kili ifl piyasalar› ad›ndaki görüfl ise e¤itimin ikincil
yap›lacak maliyet harcamalar›n› ve elde edilecek sektördekilerin birincil sektöre geçerek verimlerini
gelirleri bir iskonto oran› iskontolamak gerekir. yükseltmelerini sa¤lamayaca¤›n› ileri sürmektedir.
• E¤itim yat›r›m›n›n iskonto edilmifl gelirleri iskonto
edilmifl maliyetlerden büyük ise e¤itim yat›r›m› kâr-
AMAÇ E¤itim ile kalk›nma aras›ndaki iliflki var m›d›r?
5
l› olacakt›r.
• E¤itim bireysel geliflmeyi sa¤lad›¤› gibi makro an-

AMAÇ ‹flyerinde e¤itimin türleri nelerdir?
lamda ekonomik kalk›nmay› da sa¤lamaktad›r.
3 Dünya savafllar›ndan ma¤lup ç›karak altyap›lar›n›
• ‹flyerinde e¤itim genelde atölye düzeni için verildi- önemli ölçüde kaybeden Almanya ve Japonya’n›n
¤inden buna gayri-resmi e¤itim de denilir. ‹ki türlü kalk›nma yans›nda öne ç›kmalar›nda e¤itilmifl in-
iflyerinde e¤itim vard›r. san gücü önemli bir rol oynam›flt›r.
• ‹flyerinde genel e¤itim iflçinin verimlili¤ini sadece • Yap›lan deneysel gözlemler e¤itim ile kalk›nma ara-
e¤itimin verildi¤i firmada de¤il piyasan›n tamam›n- s›nda pozitif bir korelasyon tespit ederken neden-
da yükselten bir e¤itimdir. (marangozluk gibi). ‹fl- selli¤in e¤itimden kalk›nmaya do¤ru oldu¤unu gös-
yerinde özel e¤itim de ise iflçilere firmaya özgü bil- termifltir. Buna göre ülkeler ekonomik aç›dan kal-
giler ö¤retilir. Bu bilgiler piyasadaki di¤er firmalar k›nd›klar› için e¤itim düzeyi yükselmemekte, bunu
ile ilgili olmad›¤›ndan e¤itim iflçinin verimlili¤ini tersine e¤itim düzeyi yükseldi¤i için ekonomik kal-
sadece e¤itimin verildi¤i firmada yükseltir (telefon k›nma sa¤lanmaktad›r.
operatörlü¤ü gibi).
Kendimizi S›nayal›m 5. Kazanç Üniversite

ve (5) (4)
1. Afla¤›dakilerden hangisi befleri sermaye teorisinin gö- Maliyetler
rüleflri aras›nda yer almaz? Lise
(2) (3)
a. E¤itim maliyetini düflüren her faktör e¤itim yat›r›m
miktar›n› artt›r›r.
(1)
b. Yafll›lar için üniversite e¤itiminin kârl›l›¤›n›n düflük
olmas›n›n nedeni ifl piyasas›nda bulunacaklar› sü-
renin az olmas›d›r. 18 22 65 Yafl
c. Kad›nlar için befleri sermaye yat›r›m›n›n net bu-
günkü de¤eri erkeklere nazaran daha yüksektir. Yukar›daki flekilde e¤itim yat›r›m›n›n do¤rudan maliyetle-
d. Yüksek e¤itim kurumlar›nda devam mecburiyeti- ri hangi numara ile gösterilmifltir?
nin kald›r›lmas› e¤itimin f›rsat maliyetini azalt›r. a. 1 b. 2 c. 3 d. 4 e. 5
e. E¤itim düzeyi yüksek kifliler daha yüksek gelir el-
6. Afla¤›daki mesleki e¤itim türlerinden hangisi özel mes-
de ederler.
leki e¤itim alan› içinde yer al›r?
a. S›hhi tesisatç›l›k
2. ‹flyerinde özel e¤itim sonras›nda iflçinin ücretinin be- b. Marangozluk
lirlenmesi ile ilgili olarak afla¤›daki ifadelerden hangisi c. Duvar iflçili¤i
do¤rudur? d. Vinç operatörlü¤ü
a. Ücret iflçinin e¤itim öncesi verimlili¤ine göre belirlenir. e. Telefon kablo operatörlü¤ü
b. Ücret iflçinin e¤itim sonras› verimlili¤ine göre belirlenir.
c. Ücret piyasa ücretine göre belirlenir. 7. ‹flyerinde genel e¤itimin fayda ve getirilerinin paylafl›-
d. Ücret iflçi ile iflveren aras›nda pazarl›k sonucu belirlenir. m›yla ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤rudur?
e. ‹flkolundaki di¤er firmalar›n teklif etti¤i ücret esas a. Maliyetini iflçiler karfl›lar, getirisini iflveren al›r.
b. Maliyetini iflveren karfl›lar, getirisini iflçi al›r.
al›n›r.
c. Hem maliyetini hem de getirisini iflçi-iflveren paylafl›rlar.
d. Maliyetini iflveren karfl›lar, getirisini iflveren al›r.
3. E¤itim yat›r›m› yapan birisinin bunun yerine piyasada
e. Hiçbiri
çal›flmas› durumunda elde edece¤i geliri gösteren e¤riye
ne ad verilir? 8. E¤itim verimlili¤i artt›rmaz ancak iyi ifllere girebilmek
a. Befleri sermaye talep e¤risi bilet görevi üstlenir. BST’ye yöneltilen bu elefltiri afla¤›da-
b. Befleri sermaye arz e¤risi kilerden hangisi içinde yer al›r?
c. ‹çsel getiri oran› a. Veri ve Ölçüm sorunu
d. E¤itimin f›rsat maliyeti b. Yetenek sorunu
e. Net bugünkü de¤er c. Eleme hipotezi
d. ‹kili ‹fl Piyasas›
e. Hiçbiri
4. E¤itim yat›r›m karar› al›nabilmesi için afla¤›dakilerden
hangisi gereklidir?
9. BST’de fazla e¤itimin afla¤›dakilerden hangisi yoluyla
a. E¤itimin getirilerinin maliyetlerine eflit olmas› gelirleri artt›raca¤› düflünülür?
b. E¤itimin iskonto edilmifl maliyetlerinin iskonto edil- a. K›demlilik art›fl›
mifl getirilerinden büyük olmas› b. Verimlilik art›fl›
c. E¤itimin maliyetlerinin getirilerinden büyük olmas› c. Sendikalaflma art›fl›
d. E¤itimin iskonto edilmifl getirilerinin iskonto edil- d. ‹fl kazalar›nda azalma
mifl maliyetlerine eflit olmas› e. Mobilite art›fl›
e. Di¤er yat›r›m türlerine rakip olabilecek bir getiri
oran›na sahip olmas› 10. Afla¤›dakilerden hangisi e¤itim planlamas›n›n iyi ya-
p›lmamas› halinde ortaya ç›kan bir durumdur?
a. Ücretlerin düflmesi
b. Kiflisel gelirlerin azalmas›
c. Diplomal› iflsizlik
d. Fiyatlar›n artmas›
e. ‹fl de¤ifltirme oranlar›n›n artmas›
Yaflam›n ‹çinden EKONOM‹K KALKINMADA
“ DÜfiÜK E⁄‹T‹M DÜZEY‹

EKONOM‹K GEL‹fiMEYE ENGELLER*
“West Virginia”n›n (Bat› Virjinya) sanayi iflçileri daima
ÖNEML‹ OLAN NED‹R*?
THE JOURNAL GAZETTE
Milletvekili Mark Souder’ in seçim bölgesinde teknolojik
beceri aç›¤› ile ilgili uyar›s› hükümet ve ifl dünyas›n›n y›l-
ABD’deki ortalama sanayi iflçilerinden daha verimlidirler. lard›r tart›flt›klar› ekonomik kalk›nma sorununu yeniden
Ancak güneydo¤u West Virginia’n›n ekonomik aç›dan ge- gündeme getirmifltir.
ri kalmas›n›n temel sebebi e¤itimdir.” Firmalar› bir bölgeye çekmek ve orada tutabilmek araflt›r-
Yukar›daki ifade Marshall Üniversitesi profesörlerinden ma ve verilere dayanan bir bilim oldu¤u kadar, ayn› za-
Michael Hicks’in yeni yay›nlanan “‹flgücünün Durumu manda bir sanatt›r. Bir firma için ifle yarayan taktik ve stra-
Raporu”nda ulafl›lan sonuçlardan biridir. tejiler di¤erleri için ayn› baflar›y› sa¤layamayabilir. Bunun
West Virginia’l›lar ayn› zamanda ortalama bir A.B.D.’li ifl- için do¤ru teflvikler kombinasyonunun ne oldu¤unu bul-
çiden daha uzun süre çal›fl›rlar. ‹malat sanayi ve inflaat mak zordur. Ekonomik geliflmeye önderlik edecek do¤ru
sektörlerinde verimlilik daima ülke ortalamas›ndan yük- kiflileri bulmak da ayn› flekilde zor bir ifltir.
sektir. Ancak emek-yo¤un sektörlerinde verimlilik geçti¤i- Souder, firmalar›n baflar›l› mühendis ve di¤er teknik uz-
miz 20 y›lda ülke ortalamas›n›n %20 alt›na düflmüfltür. Bu manlar› bölgeye çekememesinde okullardaki ve üniversi-
iflkollar›; toptan ve perakende ticaret, finans, sigorta, em- telerdeki teknoloji e¤itiminin zay›fl›¤›n›n temel engel ol-
lak ve di¤er hizmet iflkollar›d›r. du¤unu belirtmektedir. Souder ayn› zamanda ulafl›m plan-
E¤itimi ekonomik geliflmenin önemli bir unsuru olarak ta- lamas›ndaki kusurlar›n da bu konuda sorumlu oldu¤unu
n›mlayan Hicks raporunda flu tespitleri yapmaktad›r. söylemektedir.
• Ülke genelinde 25 yafl›n üstündekilerin %6s›ndan daha Souder’in yorumlar›na kat›l›r m›s›n›z? Sizce Kuzeydo¤u
az› dokuzuncu s›n›f› tamamlayamad›¤› halde, bu oran Indiana yeterince vas›fl› iflgücüne sahip midir? E¤itim fir-
West Virginia’da %10’dur. malar için ne kadar önemlidir? Ekonomik kalk›nmada; va-
• Ülke genelinde 25 yafl›n üstündekilerin en az›ndan lilerin, flehir meclisi üyelerinin, flehir görevlilerinin, millet-
%12’sinin Üniversite diplomas› varken, West Virginia’ l›lar vekillerinin rolü nedir?
aras›nda bu oran %8’den azd›r. Seçilmifl bir görevli ekonomik kalk›nmada ne ölçüde bir
Hick bunun bölgenin en ürkütücü özelli¤i oldu¤unu ve fark yaratabilir? Devlet baflkan›n›n belirledi¤i politikalar
bölgede bulunan her flirketin bu problemle karfl› karfl›ya bu konuda daha m› etkilidir? Uluslararas› ticaretin geliflti-
geldi¤ini belirtmektedir. rilmesi için ne kadar çaba gösterilmelidir? Ticaret bölgede
* Bu yaz› Paul J.Nryden’›n 18 Ocak 2002 tarihli The yeni ifller mi yarat›r yoksa mevcutlar› ortadan kald›r›r m›?
Charleston Gazette Online’de yer alan “Poor Education Düflük vergiler ve ücretlerin yüksek ücret beklentisi için-
Hinders Economic Development” haberin tercüme- de olan vas›fl› iflgücünden ziyade iflverenler için daha ca-
sidir. Makalenin temin edildi¤i ‹nternet adresi fludur: zip olmas› muhtemel midir? Ekonomik kalk›nmay› etkile-
http://www.wvgazette.com/news/other+News/2002 yen faktörlere yönelik görüfllerinizi lütfen gazetemiz ile
011725/ paylafl›n›z.
* Bu yaz› http://www.fortwayne.com/mld/journal-
gazette/4440537.htm adresinden al›nm›flt›r.
”

Biçerli, M.K. (1991). Role of Education And Training In S›ra Sizde 1
Development, Eskiflehir Anadolu Üniversitesi ‹‹BF ‹kinci ö¤retim dersleri akflam saatlerinde bafllad›¤›ndan,
Dergisi, CIX, s.1-2, s.250, 256-261. bu uygulama ö¤rencilerin gündüz çal›fl›p akflam derslere
Gilles, S.P. (1996). Dual Labor Markets, Cambridge. The kat›lmalar›n› sa¤layarak üniversite e¤itimin f›rsat maliyet-
MIT Press, s.2. lerini düflürür.
Ginzberg, E. (1975). The Manpower Connection,
Cambridge MA, Harvard University Press, s.10. S›ra Sizde 2
Kaufman, B. (1989). The Economics of Labor Markets Evet. Zaman zaman ulusal gazetelerde yay›nlanan baz› ifl
And Labor Relations, Second Edition Chicago, The ilanlar›nda sadece belirli birkaç üniversiteden mezun olan-
Dryden Press, s.284, 286, 290. lar›n baflvurabilece¤i belirtilmektedir. Burada iflveren be-
Levitan, S., Garth, A., Magnum, L. ve Marshall. R. (1976). lirtti¤i üniversitelerin mezunlar›n›n daha üretken ve iyi ye-
Human Resources And Labor Markets, Second tiflmifl olduklar› öngörüsü ile söz konusu üniversitelerin
Edition, New York, Harper&Row, s.127. diplomalar›n› sinyal olarak kullanabilmektedir. Ancak bu
Marshall, F.R. ve Briggs, V.M. (1989). Labor Economics: gözlem befleri sermaye teorisini rafa kald›rmam›z› sa¤laya-
Theory, Institutions And Public Policy, Sixth cak s›kl›kla de¤ildir. Yap›lan deneysel gözlemlerin ço¤u
Edition, Boston, Irwin, s.182. befleri sermaye teorisinin belirtti¤i gibi e¤itimin verimlili¤i
ve gelirleri artt›rd›¤›n› göstermektedir.
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde 3

1. c Ayr›nt›l› bilgi için “Befleri Sermaye Teorisinin Ge- E¤itim sisteminin emek piyasalar› ile ilgili dört ana fonksi-
nellemeleri” konusuna bak›n›z. yonu oldu¤u söylenebilir. Bunlar: (a) ‹flgücünü toplumun
2. d Ayr›nt›l› bilgi için “‹flyerinde Özel E¤itim” konusu- ihtiyac› olan ifllerin gereklerine göre yetifltirmek, (b) eko-
na bak›n›z. nomide yap›sal de¤iflime uyumu sa¤lamak, (c) Ekonomik
3. d Ayr›nt›l› bilgi için “E¤itimin Maliyetleri ve Getirile- performans› gelifltirmek ve (d) kiflilerin kendilerini gelifltir-
ri” konusuna bak›n›z. melerine imkan› vermek ve istihdam konusunda kiflilere
4. e Ayr›nt›l› bilgi için “E¤itim Yat›r›m Karar›” konusu- f›rsat eflitli¤i sa¤lamakt›r.
na bak›n›z.
5. a Ayr›nt›l› bilgi için “Yafl-Gelir Profilleri” konusuna
bak›n›z.
6. e Ayr›nt›l› bilgi için “‹flyerinde Özel E¤itim” konusu-
na bak›n›z.
7. e Ayr›nt›l› bilgi için “‹flyerinde Genel E¤itim” konu-
suna bak›n›z.
8. c Ayr›nt›l› bilgi için “Befleri Sermaye Teorisine Yö-
neltilen Elefltiriler” konusuna bak›n›z.
9. b Ayr›nt›l› bilgi için “Befleri Sermaye Teorisi ve Res-
mi E¤itim” konusuna bak›n›z.
10. c Ayr›nt›l› bilgi için “E¤itim Yat›r›m›n›n Makro Özel-
likleri” konusuna bak›n›z.
129
Emek Mobilitesi 9
Kimli¤imizin yans›mas› olan türkülerimiz ve ata sözlerimiz, ayr›l›k ve göçle ilgili
çok say›da kayna¤a sahiptir. ‘Ölüm Allah’›n emri, ayr›l›k olmasayd›.’ “Ya beni de
götür, ya sen de gitme” uzun havalar› ço¤umuzu duyguland›r›r. Ayr›l›klar›n ço¤u
zaman, temel nedeni ekonomiktir. Neyse ki kültürümüzde ayr›l›kla ilgili sözlerin
tümü karamsar de¤ildir. Ekonomik nedenli göçü en iyi flekilde aç›klayan “Vatan
do¤du¤un yer de¤il doydu¤un yerdir” sözü buna örnek olarak verilebilir. Bafl-
lang›çta do¤du¤u topraklardan kolayca kopamayan insan›m›z, bu sözün sundu-
¤u gerekçeyi onaylar flekilde son 40 y›lda flehirler ve ülkeler aras›nda daha hare-
ketli hale gelmifltir. Bu ünitede kültürümüzün bir unsuru olan göçü ekonomik aç›-
dan inceleyerek “‹nsanlar neden göç ederler? Göç karar› nas›l al›n›r? Göç bireyle-
re ve ülkelere neler sa¤lar? gibi sorular›n yan›t›n› bulmaya çal›flaca¤›z.
Amaçlar›m›z
lere sahip olabilirsiniz:
Kaç çeflit emek hareketlili¤i vard›r?
Emek göç karar›n›n nas›l al›n›r?
Emek göçünü hangi unsurlar belirler?
Emek göçü her koflulda bireysel gelirleri artt›r›r m›?
Emek göçünün göç alan ve göç veren ülkeler üzerindeki etkileri nelerdir?
Türkiye’den iflgücü göçü hangi ülkelere yap›lm›flt›r?, ekonomimizin bundan
ne fayda sa¤lam›flt›r?
AVRUPA’YA GÖÇTE YANLIfi OLAN NED‹R?*

ROTTERDAM-1620 y›l›nda Mayflower isimli bir gemi ile bir grup ‹ngiliz’in Ameri-
ka’ya gitmesi sonras›nda Avrupa’n›n bu da¤›n›k liman›, as›rlarca yeni dünyaya
giden gemilere binmek için gelen kalabal›klara ev sahipli¤i yapm›flt›. Bugün Rot-
terdam caddelerindeki insanlar›n yüzlerinin flekillerine ve renklerine bak›ld›¤›n-
da göç veren k›tada art›k ifllerin yoluna girdi¤i anlafl›lmaktad›r. Avrupa art›k gi-
derek artan bir biçimde göçmenlerin merkezi haline gelmifltir. Ancak flehirde yafla-
yanlar›n da aç›kça belirttikleri gibi Avrupa bu dönüflünü çok iyi gerçeklefltireme-
mektedir. Hollanda gibi Avrupa’n›n en liberal bir ülkesinde bile göçle ilgili anlafl-
mazl›klar politik hayat› felce u¤ratmakta, suç oranlar›n›n artmas›na ve ciddi kim-
lik krizlerine neden olmaktad›r.
Avrupal› nüfus bilimcilerin ve ekonomistlerin daha fazla göçe ihtiyaç oldu¤u
yolundaki görüfllerine karfl›l›k, politikac›lar ve seçmenlerin ço¤u k›tan›n yeni göç-
men ak›mlar› ile bafla ç›kamayaca¤›n› söylemektedirler. Göçmenlere yönelik duy-
gular›n sadece politikac›lara mahsus olmad›¤›n› belirtmemiz gerekir. Bugünlerde
Avrupal› sendika liderlerinin hemen her toplant›s› “göçün nas›l önlenebilece¤i”
tart›flmalar›na sahne olmaktad›r.
Avrupa’ya göçte yanl›fl olan nedir? Ve bu nas›l düzeltilebilir? Uzmanlara göre
problemler hem kültürel hem de ekonomik kökenli. Georgetown Üniversitesi Ulusla-
raras› Göç Araflt›rmalar› Enstitüsü Müdürü Susan Martin, sorunun kökeninde Av-
rupa’n›n emek piyasalar›nda göçmen iflçileri k›s›tlay›c› tutumunun oldu¤una
inanmaktad›r. Martin’ e göre göçmen iflçilerin iflsizlik oranlar›n›n yerli iflçilerden
oldukça yüksek olmas› bunlar›n; dil engelleri, vas›f yetersizli¤i ve e¤itim düzeyi dü-
flüklü¤ü gibi özelliklerinden çok emek piyasalar›nda onlara yönelik ay›r›mc› uygu-
lamalar›n bir sonucudur. Göçmenlerin pek çok ifl alan›na giriflleri çeflitli düzenle-
melerle engellenmektedir.
Susan Martin, 1900’lü y›llar›n bafl›nda ABD’nin de göçmenlerle benzeri prob-
lemler yaflad›¤›n›, o dönemde New York polis flefinin suç iflleme e¤ilimleri yüksek ol-
du¤u için Musevi göçmenlerin ülkeye giriflini yasaklatmaya çal›flt›¤›n› belirterek,
sorunun çözümünün göçmenlerin emek piyasalar›na entegrasyonunda oldu¤unu
söylüyor. Günümüzde Musevi göçmenlerin ABD’deki göçmen gruplar›n en baflar›-
l›s› olduklar› bilinmektedir. ABD - AB karfl›laflt›rmas› ile ilgili olarak Martin esprili
bir flekilde flunlar› söylemektedir.
“A.B.D.’de bir göçmenin yapabilece¤i en kötü fley, herhangi bir tür kamu yar-
d›m› almakt›r. Çünkü buraya gelen göçmenlerin beklentileri çal›flmak ve emek pi-
yasalar›na girmektir.
Öte yandan, Avrupa’da bir göçmenin yapabilece¤i en kötü fley emek piyasas›nda
bulunmakt›r. Çünkü Avrupa refah ödemelerini göçmenlerle paylaflmakta ne derece
cömertse iflleri paylaflma konusunda o derece k›s›tlay›c› ve ay›r›mc› davranmaktad›r.”
* Bu okuma parças› International Herald Tribune gazetesinin 24 Aral›k 2002
tarihli nüshas›nda yay›nlanan Thomas Fuller’in “Foreign Workers Face Tur-
ning Tide” isimli makalenin bir özetidir. Makalenin orijinali
http//www.iht.com/articles/81250.html ‹nternet adresinden elde edilmifltir.
Anahtar Kavramlar
• Geriye göç • Göçün reel negatif d›flsall›klar›
• Beyin göçü
‹çindekiler
• EMEK MOB‹L‹TES‹ TÜRLER‹
• EME⁄‹N GÖÇ KARARI NASIL ALINIR?
• EMEK GÖÇÜNÜN BEL‹RLEY‹C‹LER‹
• EMEK GÖÇÜNÜN SONUÇLARI
• TÜRK‹YE’DEN YABANCI ÜLKELERE ‹fiGÜCÜ GÖÇÜ
Ünite 9 - Emek Mobilitesi 131
G‹R‹fi
Emek faktörünün firmalar, meslekler ve co¤rafi bölgeler aras›nda hareketlili¤i ifl-
gücü piyasalar›n›n dinamikli¤inin bir göstergesidir. Emek hareketlili¤i ayn› zaman-
da kaynak da¤›l›m›nda etkinli¤i sa¤laman›n olmazsa olmaz flart›d›r. Emek hareket-
lili¤i sayesinde bireyler en iyi gelir imkanlar›n› elde edebilecekleri ve/veya en ve-
rimli olabilecekleri ifllerde çal›flabilecekler, toplum da bundan fayda sa¤layacakt›r.
Emek mobilitesinin incelendi¤i bu bölümde önce mobilite türleri, göç karar›n›n
nas›l al›nd›¤› ve emek göçünü hangi unsurlar›n belirledi¤i incelenecektir. Ünitede
daha sonra emek göçünün bireyler, ekonominin geneli ve göç alan/göç veren ül-
keler üzerindeki sonuçlar› analiz edilecektir. Türkiye’nin uluslararas› emek piyasa-
lar›nda önemli say›da iflgücü ihraç etti¤i göz önüne al›narak, ünitenin sonunda
Türkiye’den yabanc› ülkelere iflgücü göçünün geliflimi ve ekonomimiz üzerindeki
etkileri incelenecektir.
EMEK MOB‹L‹TES‹ TÜRLER‹

Emek piyasalar›nda iflgücünün hareketlili¤i çeflitli flekillerde ortaya ç›kabilmekte-
dir. Farkl› emek mobilitesi türlerini ayn› bölgede ve farkl› co¤rafi bölgeler aras›n-
da yap›lan hareketlilik olarak iki alt grupta inceleyebiliriz.
Ayn› Bölgede Emek Hareketlili¤i

Eme¤in belirli bir co¤rafi bölge içindeki hareketlili¤i iki flekilde olmaktad›r. Bun-
lardan en yayg›n olan›, sadece iflyeri de¤iflimi fleklinde olan›d›r. Bu tür hareketlilik-
te emek sadece çal›flt›¤› iflyerini de¤ifltirmektedir. Bir sigorta eleman›n›n bir sigor-
ta flirketinden di¤erine geçifl yapmas› buna örnek gösterilebilir.
Ayn› co¤rafi bölge içinde olan ikinci tür hareketlilik, meslek de¤iflimi fleklinde
olmaktad›r. Bu tür mesleki hareketler genellikle birbirine yak›n meslekler aras›nda
meydana gelir. Örne¤in, bir üretim iflçisinin denetleyicilik ifline terfi etmesi gibi.
Bazen de bu mesleki de¤iflim önemli bir mobiliteyi gösterebilmektedir. Örne¤in,
bir ambarda yar›-zamanl› iflçi olarak çal›flan bir kifli üniversite e¤itimini tamamlay›p
ayn› flehirde bulunan bir borsa acentas›nda ifle girebilir.
Bölgeler Aras›nda (Co¤rafi) Emek Hareketlili¤i

Emek hareketlili¤inin ikinci türü eme¤in bölgeler aras›nda (bir flehir,bölge veya ül-
keden baflka flehir, bölge veya ülkeye) yer de¤ifltirmesi fleklinde olmaktad›r. Co¤-
rafi emek mobilitesinde de iki farkl› durum olabilmektedir.
Bunlardan daha s›k gözlenen türü, iflgücünün meslek de¤ifltirmeksizin bölgeler
aras›nda hareketlili¤i dir. Eskiflehir mobilya piyasas›nda çal›flan bir iflçinin ‹negöl’e
göç ederek ayn› sektörde çal›flmas› buna örnek olarak verilebilir. Ülkemizde Do-
¤u Anadolu ve Çukurova bölgesindeki tar›m iflçilerinin pancar sökme zaman›nda
‹ç Anadolu’ya, f›nd›k hasad› zaman›nda ise Karadeniz bölgesine göç etmeleri bu-
nun en çarp›c› örne¤idir Co¤rafi emek hareketlili¤i ülke içinde bölgeler aras›nda
olabilece¤i gibi, ülkeler aras›nda da olabilmektedir. Örne¤in, bir kaynakç›n›n Tür-
kiye’den Almanya’ya göç ederek ayn› ifli yapmas› bu tür bir hareketlili¤i gösterir.
Co¤rafi emek hareketlili¤inin ikinci türü, iflgücünün hem yapt›¤› ifli, hem de ça-
l›flt›¤› bölgeyi de¤ifltirmesi fleklinde olmaktad›r. ‹flsiz kalan bir tar›m iflçisinin flehre
göç ederek inflaat sektöründe çal›flmas› buna örnek olarak verilebilir. Türkiye’de
1978 y›l›nda iflgücünün %77’sinin tar›mda çal›fl›yorken bunun 2001 y›l›nda %36’ya
düflmesi ülkemizin önemli ölçüde bu tür bir mesleki hareketlilik içinde bulundu-
¤unun bir göstergesi olarak kabul edilebilir.
‹flgücünün co¤rafi bölgeler aras›ndaki hareketlili¤in genelde gelir imkanlar›n›n

zay›f oldu¤u bölgelerden daha iyi oldu¤u bölgelere do¤ru oldu¤u gözlenmektedir.
Bu durum emek göçünün önceki ünitede inceledi¤imiz e¤itim gibi bir befleri ser-
maye yat›r›m› olmas›n›n do¤al bir sonucudur. Hat›rlanaca¤› gibi, befleri sermaye
kiflinin sahip oldu¤u gelir sa¤lay›c› bilgi beceri ve tecrübelerinin geneline verilen
isimdir. Befleri sermaye yat›r›m› ise fiziksel sermaye yat›r›m› gibi örne¤in (bir ifla-
dam›n›n yeni makineler sat›n almas›) yap›ld›¤› dönemde kifliye maliyet yükleyen,
ilerleyen dönemlerde getiri sa¤layan faaliyetlere verilen genel isimdir. Emek göçü,
e¤itim ve sa¤l›k hizmetleri bu anlamda befleri sermaye yat›r›m›d›r. Bireylerin bir
bölgeden di¤erine göç etmelerinde göç edilecek bölgenin çekici özelliklerinin (ör-
ne¤in o bölgede gelir imkanlar›n›n daha iyi olmas›) yan› s›ra terk edilen bölgenin
itici özellikleri de (örne¤in iflsizlik oranlar›n›n yüksekli¤i) rol oynamaktad›r. Bu
faktörlerin göç karar›n› ve göçmen iflçilerin durumlar›n› nas›l etkileyece¤i ünitenin
bundan sonraki k›s›mlar›n›n a¤›rl›¤›n› oluflturacakt›r.
EME⁄‹N GÖÇ KARARI NASIL ALINIR?

Eme¤in bir co¤rafi bölgeden di¤erine hareketlili¤inin asl›nda bir tür yat›r›m oldu-
¤unu belirtmifltik. Burada yan›t› aran›lacak soru bu yat›r›m karar›n›n nas›l al›naca-
¤›d›r. Bu amaçla öncelikle bireyin göç karar›n› nas›l verdi¤ini inceleyece¤iz. Ancak
günümüzde hem erke¤in hem de kad›n›n çal›flt›¤› ailelerin oran›n›n giderek artt›¤›
göz önüne al›n›rsa, göç karar›n›n da asl›nda ailede kad›n ve erke¤in birlikte ald›k-
lar› söylenebilir. Bu nedenle ikinci olarak ailenin göç karar›n›n incelenmesi bu ko-
nudaki bilgileri tamamlay›c› rol oynayacakt›r.
Bireysel Göç Karar›

‹flgücünün göç karar› almas›nda ekonomik unsurlar›n önemli oldu¤u bilinmekte-
dir. Göç etmeye karar verecek olan birey göçün maliyeti ile getirilerini karfl›laflt›r-
mak durumundad›r. Burada iflçinin göç karar›n› Ünite 8’deki befleri sermaye yat›-
r›m›na benzer bir yöntemle inceleyebiliriz.
Afla¤›daki flekil önceki ünitede kulland›¤›m›z yafl/gelir profillerinden hareketle bi-
reyin göç karar› ald›¤› ve almad›¤› durumlardaki gelirlerinin seyrini göstermektedir.
fiekil 9.1.
Bireyin Göç Karar› Gelirler
E1
fiekilde E1 göç
yap›ld›¤›nda, E0 ise C E0
göç yap›lmad›¤›ndaki
gelir profilleridir. ABC
alan› göçün B
maliyetini, C A
noktas›n›n sa¤›ndaki
iki gelir profili
aras›ndaki farkta
göçün getirilerini
gösterir. Göçten sonraki y›llar
fiekilde dikey eksende gelirler, yatay eksende ise göçten sonraki y›llar yer al-
maktad›r. E0 göç yap›lmad›¤› durumda, E1 ise göç yap›ld›¤›nda elde edilecek gelir
profillerini göstermektedir. fiekilden görüldü¤ü gibi, birey göçe karar verirse C
noktas›n›n iflaret etti¤i y›la kadar göç yap›lmam›fl olsayd› elde edilecek gelirin al-
t›nda bir gelir elde edecektir. Çünkü göçle birlikte birey muhtemelen yeni bölge-
de bir süre ifl arayacak ve bafllang›çta çok yüksek ücretler kazanamayacakt›r. Do-
lay›s›yla flekildeki ABC alan› göçün maliyetini ifade eder.
Birey göç karar› al›rken bunu göç edece¤i yerde çal›flma hayat› boyunca elde
edece¤i gelirlerin flimdiki yerinde elde edebilece¤inden fazla olaca¤› öngörüsü
(veya hesaplamas›) ile yapacakt›r. fiekilde E1 profilinin C noktas›ndan sonra E0’›n
üstünde seyretmesi bunu göstermektedir. Buna göre E0 - E1 aras›nda kalan alan
göçün getirilerini gösterir.
Bireyin bir yerden bir baflka yere göç etme karar› verebilmesi için faydan›n
maliyetten büyük olmas› gerekir. fiekilsel olarak belirtmek gerekirse C noktas›n›n
sa¤›nda kalan alan›n solundaki alandan büyük olmas› gerekir. Ancak göçün ma-
liyet ve getirilerini matematiksel anlamda hesaplamak o kadar kolay de¤ildir.
Çünkü göçün maliyeti bugün yap›lsa da, getirileri çal›flma hayat›n›n süresi boyun-
ca her y›l elde edilecektir. Bugün yap›lan bir harcama ile gelecekte sa¤lanacak
getiriyi karfl›laflt›rmak için gelecekteki getirileri bugünkü de¤ere iskontolamak ge-
rekir. Bu konudaki teknik bilgilere konuyu karmafl›k hale getirmemek için bura-
da de¤inilmeyecektir.
Ailenin Göç Karar›

Göç karar› ile ilgili olarak yap›lan analiz göç karar›n› bireyin kendisinin ald›¤› var-
say›m›na dayanmaktad›r. Bu yaklafl›m, ailede kad›n ve erke¤in göç karar›n› birlik-
te ald›klar› durumu göz ard› etti¤i için, dar bir yaklafl›md›r. Ailenin karar alma sü-
reci her ne kadar ekonomik olmayan baz› unsurlar› da içerse de, ço¤unlukla amaç
ailenin ekonomik refah›n› iyilefltirmektir. Göç konusunda daha kapsaml› bir analiz
yapabilmek için ailede göç karar›n›n hangi flartlar alt›nda verildi¤inin incelenmesi
gerekmektedir.
Tipik bir ailenin bir bölgeden di¤erine göç etmekle sa¤layabilecekleri faydala-
r› afla¤›daki flekil yard›m›yla inceleyebiliriz.
fiekil 9.2.
GEL‹R KADIN
(+) Ailenin Göç Karar›
45°’lik do¤runun
sa¤›nda kalan ABC
üçgeninde göçle birlikte
A K B ailenin toplam geliri
1 artacakt›r. Ancak bu
(-) 2 (+) üçgen içinde sadece (2)
ile iflaretlenen bölgede
0 E
45° GEL‹RERKEK göçten hem kad›n hem
3 de erkek gelir art›fl›
sa¤larken, (1) numara-
l› bölgede erkek, (3)
numaral› bölgede ise
C kad›n göç sonras›nda
gelir kayb›na
u¤rayacakt›r.
(-)
fiekilde dikey eksende ailede kad›n›n göçten net kazanc› (GelirKADIN), yatay
eksende ise erke¤in net kazanc› (GelirERKEK) gösterilmektedir. Net kazanç yeni yer
ile eski yerde elde edilen gelirler aras›ndaki farkt›r. Ortalama bir kad›n›n ücretinin
kocas›n›n ücretinden düflük oldu¤u kabul edilerek, kad›n›n yaflam boyu elde ede-
bilece¤i maksimum gelir (OK) kocas›n›nkinden (OE) düflük çizilmifltir. K ve E ge-

lir düzeyleri elde edilebilecek en üst gelir düzeyleri oldu¤undan, bunu göstermek
amac›yla bu noktalardan do¤rular çizilmifltir.
fiekilde orijinden çizilen 45°lik aç›l› do¤ru geometrik deyimle bir aç› ortay› d›r.
Yani bu do¤ru eksenler aras›ndaki tam orta mesafeden geçer ve üzerindeki her
noktada yatay ve dikey eksende gösterilen de¤erler birbirine eflittir. Örne¤in ori-
jinle C aras›nda kalan k›s›mda ailede kad›n›n güçten kazanc› negatif olurken, er-
ke¤in kazanc› ayn› miktarda ve pozitif olacak, ailenin net kazanc› s›f›r olacakt›r.
Öte yandan 45°lik do¤ru ile A noktas› aras›nda kalan k›s›mda bu kez göçten
kad›n kazançl› ç›karken (dikey eksenin pozitif k›sm›) erkek için ayn› miktarda za-
rar söz konusu olacak (erkek yatay eksenin negatif bölgesindedir), ailenin net ka-
zanc› yine s›f›r olacakt›r. O halde aile için göçten net fayda sa¤lanabilecek alan
45°lik do¤runun sa¤›nda kalan ve flekilde ABC ile gösterilen üçgen aland›r.
fiekille ilgili bu teknik aç›klamalardan sonra ailede kimin hangi durumda göçten
kazançl› ç›kabilece¤ini inceleyebiliriz. Yukar›da ABC üçgeninde ailenin göçten ka-
zançl› ç›kt›¤› belirtilmiflti. Ancak bu ailede hem kad›n›n hem de erke¤in kazançl› ol-
duklar› söylenemez. Örne¤in 2 numaral› bölgede göçten her iki tarafta kazançl› ç›-
karken (hem kad›n hem erkek için eksenlerin pozitif k›sm› söz konusudur), 3 nu-
maral› bölge de kad›n kazançl› ç›karken (pozitif bölgede) erkek zarara u¤ramakta-
d›r(negatif bölgede). Ancak bu bölgede de ailenin toplam faydas› artmaktad›r.
fiekil 9.2’de OHC ile gösterilen 3 numaral› bölgede ise göçten erkek kazanç
sa¤larken, kad›n zarara u¤ramaktad›r. (GelirERKEK>0, GelirKADIN<0) Göç sonras›n-
da ailede böyle bir sonucun oluflmas› çok muhtemeldir. Erke¤in ücreti daha yük-
sek ve emek piyasas›na ba¤l›l›¤› daha kuvvetli oldu¤undan, pek çok durumda göç
karar› erke¤in (ve ailenin) toplam gelirini artt›r›rken genellikle kad›n›n ifl piyasas›
f›rsatlar›n›n azalmas›na neden olmaktad›r. Kad›n›n ücretinin ve emek piyasas›na
ba¤l›l›¤›n›n eflininki kadar kuvvetli olmas› durumunda göç karar› nedeniyle kad›-
n›n önemli ölçüde kayba u¤ramas› muhtemeldir. Bu nedenle erkek ve kad›n›n bir-
likte çal›flt›¤› bir ailenin göç karar› almas› tek kiflinin çal›flt›¤› bir aileye nazaran da-
ha zordur.
SIRA S‹ZDE Bireysel göç karar› m›, yoksa ailenin göç karar› m› daha kolay al›n›r?
1
EMEK GÖÇÜNÜN BEL‹RLEY‹C‹LER‹
Ünitenin buraya kadar olan k›sm›nda önce emek mobilitesi türlerini, daha sonra
göç karar›n›n nas›l al›nd›¤›n› birey ve aile aç›s›ndan ayr› ayr› inceledik. Göç kara-
r›n›n ekonomik, demografik ve sosyo-politik çeflitli belirleyicileri vard›r. Bu k›s›m-
da söz konusu belirleyiciler alt› bafll›k alt›nda incelenecektir.
Yafl
Göçle ilgili çal›flmalar, yafl faktörünün göç karar›n› belirleyen temel faktör oldu¤u-
nu göstermektedir. Di¤er fleyler eflitken bir kiflinin yafl› ne kadar küçükse göç et-
mesi o derece muhtemeldir. Bu durumun çeflitli nedenleri vard›r.
‹lk olarak, daha ileri yafllarda göç edenlerin göç nedeniyle katlan›lan maliyetle-
ri ç›karabilmek için daha az zamanlar› vard›r. Genç bir insan nispeten küçük bir
ücret farkl›l›¤›n› yaflam süresi aç›s›ndan önemli olarak görebilirken, emeklili¤ine 2-
3 y›l kalm›fl bir insan k›sa süreli bir ücret farkl›l›¤› için göç maliyetlerine katlanmak
istemeyecektir.
‹kinci olarak, yafll› kifliler çal›flt›klar› iflte daha yüksek bir spesifik e¤itim düze-
yine sahiptirler. Yafl, k›dem ve ücretler birbiri ile pozitif iliflki içindedirler. 8. Üni-
teden hat›rlayaca¤›n›z gibi, bir kimsenin k›demi ne kadar büyükse iflyerinde özel
e¤itim miktar› o derece çoktur. Özel befleri sermaye, yap›s› gere¤i di¤er firmalara
transfer edilemez niteliktedir. Dolay›s›yla belirli bir k›dem düzeyinden sonra kifli-
nin elde etti¤i ücret k›smen iflyerinde özel e¤itimin getirisini yans›t›r ve bu ücret
genelde kiflinin baflka yerde alabilece¤i ücretten büyüktür. Bu nedenle, yat›r›m
maliyetlerini geri almak için sahip oldu¤u süre ne olursa olsun daha yafll› kiflilerin
göç etmeleri daha az muhtemeldir.
Üçüncü olarak, daha yafll› kiflilerin göç maliyetleri gençlere oranla genelde da-
ha yüksektir. Genç bir insan›n eflyalar›n› ufak bir kamyonete koyup bir bölgeden
di¤erine göç etmesi mümkünken, daha yafll› bir insan›n büyük bir kamyon ve pro-
fesyonel tafl›y›c›lara ihtiyaç duyaca¤› aç›kt›r. Maliyetler ile ilgili bir baflka husus da
göç maliyetlerinin büyük bir k›sm›n›n psikolojik olmas›d›r. Bu maliyetler tan›d›k
çevrenin, arkadafllar›n ve toplumsal ba¤lar›n terk edilmesi ile oluflan maliyetlerdir.
Yafll› kimselerin toplumsal ba¤lar› gençlere göre daha kuvvetlidir. Dolay›s›yla bun-
lar› terk etmekle oluflacak psikolojik maliyetin büyük olmas› mobiliteyi k›s›tlay›c›
rol oynayacakt›r.
Yeni bir bölgeye tafl›nman›n psikolojik maliyeti, göç edenin davran›fl› ile düflü-
rülebilmektedir. Göç edenlerin bu konuda izledikleri en yayg›n yol, göç edilen
yerlerde belirli mahallelerde toplanarak özel zevklerini ve yaflam biçimlerini yan-
s›tan klüp, kahvehane, dükkan ve ibadet yerlerini oluflturmakt›r. A.B.D.’de Domi-
nikli, Koreli, Çinli Haitili ve Meksikal›lar›n birlikte yaflad›klar› bölgeler, Avrupa’da
Türk iflçilerinin oluflturduklar› Türk mahalleleri buna örnek olarak verilebilir. ‹n-
sanlar›n, yaflam flartlar› genellikle kötü olan bu mahallelerde toplanmalar› bir ölçü-
ye kadar göç edilen ülke vatandafllar›n›n ayr›mc› tutumu ve yoksulluk ile ba¤lan-
t›l› olsa da, bunun ötesinde amaç yukar›da belirtildi¤i gibi göçün psikolojik mali-
yetlerini azaltmakt›r. Bu durum özellikle yabanc› bir çevreye uyum sa¤layabilen,
e¤itim düzeyi yüksek kiflilerden çok vas›fs›z göçmenler için geçerlidir.
Son olarak, insanlar e¤itimlerini tamamlay›p ifl piyasas›na girdikten sonra ifl be-
¤enme (job shopping) sürecine girerler. Bu nedenle do¤al olarak gençlerin mobili-
teleri yüksek olmaktad›r. Öte yandan daha yafll› iflçiler bu süreci geçtikleri için mo-
biliteleri ve göç etme ihtimalleri düflük olacakt›r.
Medeni Durum ve Aile Büyüklü¤ü

Yap›lan araflt›rmalar bekarlar›n evlilerden, çocuksuz evlilerin ise çocuklulardan da-
ha fazla göç etme ihtimaline sahip bulunduklar›n› göstermektedir. Bu durumun te-
mel aç›klay›c›s› göçün maliyetleridir. fiekil 9.2’yi aç›klarken de belirtilen bir gerçe-
¤i bir kez daha uygulamakta fayda vard›r. Efllerden birinin çal›flmad›¤› veya düflük
ücret ald›¤› bir ailenin, her ikisinin de çal›flt›¤› ve yüksek ücret ald›¤› bir baflka ai-
leye nazaran göç etmesi ihtimali daha kuvvetlidir. Çünkü ailede hem erkek hem
de kad›n çal›fl›yor ve yüksek ücret al›yorsa, göç sonucunda efllerden birinin tafl›n›-
lan yerde ifl bulamamas› göçü o aile için maliyetli hale getirecektir. Bunun gibi, ai-
lenin okul ça¤›nda çocuklar›n›n bulunmas› göç etme ihtimalini azaltacakt›r.
E¤itim
Kiflilerin e¤itim düzeyleri artt›kça göç etme ihtimallerinin artt›¤› bilinen bir durum-
dur. Bunun nedeni, aç›k ifller hakk›nda bilgilenme konusundaki farkl›l›klard›r.
Gazetelerin eleman aran›yor sayfalar› dikkatlice incelenirse oradaki aç›k ifllerin

genelde e¤itim ve vas›f düzeyi yüksek iflgücüne yönelik oldu¤u görülür. Emek pi-
yasalar›nda vas›fs›z iflgücü arz› genelde talepten fazla oldu¤undan iflverenler bu tür
iflgücüne duyduklar› ihtiyac› iflyerlerinin cam›na ast›klar› veya yerel gazetelerde ya-
y›nlatacaklar› ilanlarla rahatl›kla karfl›layabilirler. Öte yandan, nitelikli iflgücünün
piyasas› yerel de¤il ulusal niteliktedir ve bu özellik onlar› baflka flehirlerdeki/ülke-
lerdeki ifller konusunda bilgi sahibi k›larak onlar› daha mobil hale getirecektir.
Uzakl›k
Eskiflehir’de çal›flan bir iflçinin-di¤er fleyler eflitken-Kütahya’ya m› yoksa Rize’ye mi
göç etmesi daha muhtemeldir? Bu soruya rahatl›kla Kütahya’ya göç etme ihtimali-
nin daha kuvvetli olaca¤› fleklinde yan›t verebiliriz. Yap›lan araflt›rmalar, göç edi-
lecek mesafenin uzakl›¤› ile göç etme ihtimali aras›nda ters yönde iliflki oldu¤unu
göstermektedir. Bu durumun iki nedeni vard›r.
‹lk olarak, göç edilen mesafe uzaklaflt›kça potansiyel bir göçmenin ifl imkan-
lar› hakk›nda daha az bilgi edinece¤i söylenebilir. Günümüzde iletiflimde sa¤la-
nan büyük geliflmeler bilgi edinme imkanlar›n› eskisine nazaran önemli ölçüde
artt›rsa da, yak›n flehir ve ülkelerden bilgi sa¤laman›n hâlâ daha kolay ve ucuz ka-
bul edilebilir.
‹kinci olarak, tafl›n›lan mesafe ne kadar uzak olursa tafl›nman›n psikolojik ma-
liyeti de o ölçüde büyüyecektir. Eskiflehirli bir iflçinin ülke içinde Rize yerine Kü-
tahya’ya tafl›nmas› veya ülkeler aras›nda Avustralya yerine Fransa’ya tafl›nmas› da-
ha az psikolojik maliyet do¤uracakt›r. K›sa mesafeye yap›lan göçlerin tatil, hasta-
l›k, kutlama, ölüm gibi hallerde esas bölgeye geri dönüflü kolaylaflt›rd›¤› için gö-
çün psikolojik maliyetini azaltt›¤› söylenebilir.
‹flsizlik Oranlar›
Ünitenin bafl›nda eme¤in bölgeler aras›nda göçü konusunda baz› faktörlerin itici,
baz› faktörlerin ise çekici rol oynad›¤›na de¤inilmiflti. ‹flsizlik itici faktörler aras›n-
da say›lmaktad›r. Deneysel gözlemlerden hareketle bu konuda iki genelleme yap-
mak mümkündür. Bunlar;
• Aile reisinin iflsiz oldu¤u ailelerin göç etme ihtimalleri di¤erlerinden daha
büyüktür.
• Göç veren ülkedeki iflsizlik oran›n›n yüksekli¤i göçü pozitif olarak
etkilemektedir.
Göç edilecek ülkedeki iflsizlik oran›n›n ifl bulma olas›l›¤›n› azalt›p azaltmad›¤›
tam olarak bilinmemektedir. Çünkü genel iflsizlik oran›na bakarak belirli bir bire-
yin ifl bulup bulamayaca¤›n› söylemek mümkün de¤ildir. Ancak yine de göç et-
meyi düflünen kifliler gitmeyi düflündükleri ülkede iflsizlik oran›n›n düflük olmas›-
na dikkat etmektedirler. Göç edilen ülkedeki iflsizlik ihtimali belirsizli¤in derece-
sini artt›ran bir unsurdur. Yap›lan çal›flmalar, göçmen iflçilerin iflsizlik oranlar›n›n
hem yerli iflçilerin iflsizlik oranlar›ndan daha yüksek oldu¤unu, hem de daha faz-
la de¤iflme gösterdi¤ini vurgulamaktad›r. Talepteki küçük bir düflüfl yerleflik iflçi-
lerin iflsizlik oranlar›nda sadece küçük bir art›fla neden olurken, göçmen iflçilerin
iflsizlik oran› bundan daha büyük ölçüde etkilenmektedir. Bu aç›dan, co¤rafi
emek hareketlili¤inde göç edilecek bölgenin ekonomik yap›s›n›n göçmen iflçile-
rin kendi bölgelerinin ekonomik yap›s›ndan daha önemli oldu¤unu söylemek
yanl›fl olmayacakt›r.
‹flsizlik ile emek göçü aras›nda nas›l bir iliflki vard›r? SIRA S‹ZDE
2
Siyasal ve Sosyal Geliflmeler
Emek göçünün tümüyle ekonomik faktörlerden kaynakland›¤› söylenemez. Siya-
sal ve sosyal geliflmeler de özellikle uluslararas› emek göçünde önemli bir belirle-
yici olabilmektedir. Baz› ülkelerde siyasal ve sosyal huzursuzluklar›n bulunmas› ifl-
gücünün baflka ülkelere göç etme e¤ilimini artt›rmaktad›r. Geliflmifl ülkelere bu
amaçla yap›lan siyasi s›¤›nma taleplerinin baz›s› gerçekten siyasal bask›lara dayan-
sa da, bir k›sm›nda esas amaç ifl bulabilmek ve oturma izni alabilmek olmaktad›r.
Göç alan ülkelerin bu duruma siyasal, ›rksal ve dinsel nedenlerden dolay› zaman
zaman müsamahakâr davrand›klar› görülmektedir.
EMEK GÖÇÜNÜN SONUÇLARI

Buraya kadar emek hareketlili¤inin türlerini, göç karar›n›n nas›l al›nd›¤›n› ve han-
gi unsurlar›n göç etme ihtimalini etkiledi¤ini inceledik. Ünitenin bu bölümünde
emek göçünün sonuçlar›n› (1) Mikro (kiflisel) olarak ve (2) Makro (göç alan/veren
ülkeler veya bölgeler aç›s›ndan) ayr› ayr› inceleyece¤iz.
Emek Göçünün Mikro Sonuçlar›

Bireyler bir yerden di¤erine göç karar› al›rlarken göçün muhtemel getiri ve mali-
yetlerini karfl›laflt›r›rlar. Emek göçü katlan›lan maliyetleri karfl›lad›ktan sonra ka-
zanç da sa¤l›yorsa bireyler göç karar› alabileceklerdir. Nitekim yap›lan hesaplama-
lar göçün kiflilerin gelirlerini artt›rd›¤›n› göstermektedir.
Bu sonuçtan hareketle, emek göçünün her koflulda kiflilerin gelirlerini artt›rd›-
¤› fleklinde bir genelleme yap›labilir mi? Böyle bir genelleme muhtemelen yanl›fl
olacakt›r. Baz› durumlarda bireyler göçten elde etmeyi umduklar› getirileri sa¤la-
yamazlar. Göçün makro sonuçlar›na geçmeden önce bunlar›n neler oldu¤unu k›-
saca incelememiz yararl› olacakt›r.
Belirsizlik ve Eksik Bilgilenme

Göç karar› beklenen net getirilere dayan›r ve bu kararlar›n ço¤u belirsizlik ve ek-
sik bilgilenme alt›nda al›n›r. Bu aç›dan göçün ortalama getiri oran›n›n yüksekli¤i
bunun bütün göç edenler için pozitif oldu¤u anlam›na gelmez. Pek çok durumda
göçten beklenen kazanç sa¤lanamaz. Örne¤in; göç edilen bölgede veya ülkede
beklenen ifl bulunamaz, yeni bölgenin yaflam maliyetleri beklenenden yüksektir,
aileden ve arkadafllardan uzak kalman›n psikolojik maliyeti umulandan büyük ol-
mufltur vb. Bütün bu nedenlerden dolay› göç edenlerin bir k›sm›n›n geriye göç et- Geriye Göç: Belirsizlik
nedeniyle göçün
tikleri, yani esas bölgelerine geri dönüfl yapt›klar› görülmektedir. maliyetlerinin iyi
Geriye göç, geriye dönüflü yapan kifli için maliyetli olsa da, bunun ayn› zaman- hesaplanamay›fl›ndan
kaynaklanan bir durumdur.
da fayda sa¤layan bir ekonomik fonksiyonu da vard›r. Bu durum di¤er potansiyel Göçten umduklar› getiriyi
göçmenlerin daha iyi bilgilenmelerini sa¤lar. Böylelikle sonraki göçler daha etkin elde edemeyen iflçilerin esas
bir biçimde gerçekleflebilecektir. bölgelerine geri dönüflüdür.
Burada, geriye yap›lan her türlü göçün kârs›z bir befleri sermaye yat›r›m› oldu-
¤u genellemesini yapmamak gerekir. Baz› kifliler iflyerinde e¤itim ve lisans/lisan-
süstü e¤itim almak için geçici bir süre için bir ülkeye göç ederler. Bunlar amaçla-
r›n› elde ettiklerinde ülkelerine geri dönerler. Bu tür geriye göçler orijin ülke aç›-
s›ndan oldukça yararl› sonuçlar do¤urmaktad›r.
Gelir Art›fllar›n›n Zamanlamas›

Emek göçünün en önemli nedeni yaflam boyu gelirlerin artmas›d›r. Ancak gelir ar-
t›fl› göçün hemen sonras›nda gerçekleflmeyebilir, aksine göçün ilk y›llar›nda eski-
sinden düflük gelir elde edilebildi¤i de görülmektedir. Ço¤u iflçi emek göçünü k›-
sa mesafeli koflu yerine bir maraton koflusu olarak alg›lar ve bafllang›çtaki k›sa sü-
reli gelir azalmalar›n› bir yat›r›m maliyeti olarak kabul eder. Onlara göre önemli
olan gelirlerdeki bu düflüfllerin ilerleyen y›llarda telafi edilmesidir.
Gelir Farkl›l›klar›
‹flçilerin göç sonucunda yaflam boyu gelirlerinin artmas› göçmenlerin göç edilen
yerdeki benzeri niteliklere sahip iflçiler ile ayn› ücreti ald›¤› anlam›na gelmemeli-
dir. Çünkü iflçilerin sahip olduklar› becerilerin her zaman ülkeler ve bölgeler ara-
s›nda tam bir biçimde transferi mümkün olmamaktad›r. Bu durum lisan proble-
minden kaynaklanabildi¤i gibi, kiflinin sahip oldu¤u spesifik e¤itimin göç edilen
yerde ifle yaramamas›ndan da kaynaklanabilmektedir. Bazen de mesleki lisans uy-
gulamalar›ndaki farkl›l›klar nedeniyle iflçilerin sahip olduklar› lisanslar›n göç edi-
len yerlerde geçerli olmamas› bu tür ücret farkl›l›¤›na neden olabilmektedir.
Efllerin Gelirleri
Göç karar›n› teorik aç›dan incelerken de gördü¤ümüz gibi, göç nedeniyle ailenin
toplam gelirinin artmas› çal›flan efllerin her ikisinin de gelirlerinin artmas› anlam›-
na gelmemektedir. Yap›lan baz› araflt›rmalar göç nedeniyle genellikle erkeklerin
gelirleri artarken, kad›nlar›n göçten sonraki 5 y›ll›k dönemde gelirlerinin düflme
e¤iliminde oldu¤u sonucuna ulaflm›flt›r.
Ücret Azalmalar›
Göçün getirisinin pozitif olmas› göç eden kiflilerin daima son ald›klar› ücretten da-
ha yüksek ücret alacaklar› anlam›na gelmez. ‹flsizlik ve politik bask›lar sonucunda
emek göçü meydana gelmiflse, göç bireylerin yaflam boyu gelirlerini artt›rmakla
birlikte onlar› eski seviyelerine getirmeyebilmektedir. Örne¤in 1 milyar TL maaflla
çal›fl›yorken iflsiz kalan ve ekonomik durgunluk nedeniyle 500 milyon TL’ dan faz-
la ücret teklifi alamayan birey bir baflka bölgeye göç ederek 750 milyon TL ücret
kazanabiliyorsa kârl› olacak. Burada emek göçü bireyi eski ücret düzeyine getire-
mese de yaflam boyu gelirleri artt›raca¤› aç›kt›r.
Emek Göçünün Makro Sonuçlar›

Emek göçü, göç eden kiflileri etkiledi¤i gibi toplam ekonomiyi de çeflitli aç›lardan
etkileyebilmektedir. Bu etkileri alt› bafll›k alt›nda k›saca aç›klayabiliriz.
Ücret Farkl›l›klar› Üzerindeki Etkileri

Eme¤in ülkeler veya bölgeler aras›nda hareketlili¤i ücret farkl›l›klar›n› giderici bir
rol oynayacakt›r. ‹flgücünün ücretlerin düflük oldu¤u bölgeden yüksek oldu¤u böl-
geye geçmesi yüksek ücretli bölgelerde emek arz›n›n artarak ücretin düflmesine, di-
¤er bölgede ise yükselmesine neden olacakt›r. Göç alan bölgede piyasalarda reka-
betçi yap›lanma yayg›nsa ücretlerde gerçekleflen bu düflme mal ve hizmet üretim
maliyetlerinin ve fiyatlar›n düflmesine neden olacak, mal ve hizmet talebi artarak
emek talep e¤risi sa¤a kayarak hem ücret hem de istihdam düzeyini artt›racakt›r.
Öte yandan, e¤er ürün piyasalar›nda tekelci yap›lanmalar yayg›nsa göç alan
bölgedeki ücret düflüfllerinin neden oldu¤u maliyet azalmalar› fiyatlara yans›maya-
cak, iflverenlerin kârlar› artacakt›r. Bu durumda iflverenler kâr art›fllar›n› yat›r›ma

yöneltirlerse emek talebi artacakt›r. Kârlar›n tüketime yöneltilmesi durumunda da
ekonomide toplam talep artaca¤›ndan-yat›r›ma yöneltilmesi kadar olmasa da-eko-
nomide ilave ifl imkan› yarat›labilecektir.
Son olarak, göç eden iflçilerin gelirlerini büyük ölçüde göç ettikleri ülkede har-
camalar› durumunda pek çok iflkolunda emek talebi artabilecektir. Emek göçü ne-
deniyle bafllang›çta yeterli iflçilerin ücretlerinde meydana gelen azalmalar bu du-
rumda k›smen giderilebilecektir.
Bölgelerin Gelirler Üzerindeki Etkisi

Emek göçü, göç alan ülkede üretimin ve milli gelirin artmas›n› sa¤larken, göç ve-
ren ülkede genellikle üretim ve milli gelir azalacakt›r. Ancak bu azalt›c› etki her za-
man olmayabilir. Göç eden iflçiler ülkelerinde zaten iflsiz iseler bu durumda göç
veren ülkede toplam üretim de¤iflmeyecek, göç veren ülke bundan üç tür ç›kar
sa¤layacakt›r.
Bunlardan birincisi, iflsizlerin bir k›sm›n›n baflka ülkelere gitmesi ile iflsizlik
probleminin hafiflemesidir. Göç veren ülkenin sa¤layaca¤› ikinci ç›kar ise milli ge-
lirin daha az kifliye bölünmesi sonucunda kifli bafl›na milli gelirin artmas›d›r. Son
olarak, göç eden iflçilerin tasarruflar›n› ülkelerine yollamalar› da elde edilen bir
baflka fayda olacakt›r.
Öte yandan, göç eden iflçiler e¤itilmifl profesyonel iflgücü ise göç veren ülke hem
bu iflçinin yetifltirilmesi maliyetlerine katlanm›fl, hem de bundan yararlanmam›fl ola-
ca¤›ndan bundan zarara u¤rayacakt›r. Beyin göçü olarak isimlendirilen bu durum Beyin Göçü: E¤itimli ve
nitelikli iflgücünün befleri
söz konusu maliyeti nedeniyle ülkelerin önemle üzerinde durduklar› bir konudur. sermayenin getirisi daha
Profesyonel eme¤in göçünün bafll›ca nedenleri aras›nda; göç edilen ülkedeki yüksek oldu¤undan genelde
daha yoksul ülkelerden daha
gelirin ve bilimsel çal›flma imkanlar›n›n fazlal›¤›, geliflmifl ülkelerde yüksek nitelik- zengin ülkelere göçüdür.
li iflgücüne olan talebin e¤itim sisteminin kapasitesinden fazla büyümesi, e¤itilmifl
elemanlar›n geliflmekte olan ülkelerde yeterli istihdam imkanlar› bulamay›fllar› sa-
y›labilir. Bu alanda geliflmekte olan ülkelerde henüz ihtiyaç duyulmayan baz› alan-
larda (aerodinamik, sibernetik, astrofizik gibi) e¤itim verilmesinde geliflmifl ülkele-
rin telkin ve yönlendirmelerinin oldu¤u söylenebilir. Çünkü bu branfllarda yetiflen-
lerin geliflmifl ülkelere göçü kaç›n›lmazd›r. Uluslararas› beyin göçü konusunda
ABD’nin en fazla göç alan ülke oldu¤u, bu ülkeye sadece Türkiye gibi geliflmekte
olan ülkelerden de¤il, ‹ngiltere baflta olmak üzere geliflmifl ülkelerden de yüksek
nitelikli iflgücünün göç etti¤i bilinmektedir. (Kurtulufl, 1999:21-25) Örne¤in Kana-
da’dan A.B.D.’ye göç eden her üç kifliye karfl›l›k (bunlar›n ço¤u vas›fl› iflgücü) bu
ülke A.B.D.’den bir göçmen almaktad›r. Dünyadaki bütün yabanc› ö¤rencilerin
1/3’ünü e¤iten A.B.D. uluslararas› nitelikli iflgücü konusunda bir “m›knat›s” olarak
isimlendirilmektedir. Yap›lan hesaplamalar bu ülkede doktora e¤itimi alan kiflile-
rin yar›s›n›n (matematik ve fizik alanlar›nda %60’dan fazlas›n›n) ülkelerine dönme-
diklerini göstermektedir. Ayn› araflt›rmalar özellikle Hindistan, Çin ve ‹ngiltere’den
gelen ö¤rencilerin büyük ço¤unlu¤unun A.B.D.’ye yerlefltiklerini göstermektedir.
(The Economist, s.2)
‹flçilerin Gelirleri Üzerine Etkileri

Emek göçü genelde neden oldu¤u çeflitli olumsuzluklar sebebiyle göç alan ülke-
lerdeki çeflitli bask› gruplar›n›n istemedi¤i bir durumdur. Bu bask› gruplar›, ülkeye
yabanc› iflgücü giriflini s›n›rlamas› için hükümetler nezdinde çeflitli giriflimlerde bu-
lunurlar. Bu bask› gruplar›n›n bafl›nda iflçi örgütleri gelmektedir.
‹flçi örgütlerinin genelde göçe karfl› tav›r izlemelerinin nedeni, göçün yerli iflçi-
leri üzerinde yaratt›¤› negatif d›flsall›kt›r. Daha aç›k bir ifadeyle söylemek gerekir-
se, bir ülkeye veya bölgeye d›flar›dan iflgücü giriflinin olmas› emek arz›n› artt›rarak
emek gelirinin düflmesine neden olabilmektedir. Bu durum özellikle göçmen iflçi-
ler yerli iflçileri ikâme etti¤i zaman söz konusudur. Ancak göçmen iflçiler yerli iflçi-
leri “tamamlay›c›” nitelikte iseler, bu taktirde emek göçü yerli iflçilere olar talebin
ve ücretlerin yükselmesine neden olabilir. Bir ülkenin yeterince hemflireye sahip
oldu¤unu, ancak ülkede doktor aç›¤›n›n oldu¤unu düflünelim. Doktorluk ve hem-
flirelik birbirlerini tamamlayan meslekler olduklar›ndan, doktor say›s›n›n yeterli ol-
mamas› hemflirelerin de tam olarak istihdam edilememelerine neden olacakt›r.
Böyle bir durumda ülkeye d›flar›dan doktor girifli yerli hemflirelerin istihdam ve üc-
retlerinin artmas›na neden olabilecektir. Bunun gibi ülkedeki giriflimci yetersizli¤i-
nin de d›fl göçle kapat›lmas› ayn› etkiyi do¤uracakt›r. 1960’lar ve 1970’lerde ‹ngil-
tere’nin giriflimci eksi¤i oldu¤u, ancak bu aç›¤›n 1990’lara do¤ru Kuzey Ameri-
ka’dan ve Do¤u Afrika’dan giriflimci göçü ile bir ölçüde giderildi¤i bilinmektedir.
Giriflimciler, yeni ifl alanlar› yaratt›klar› veya mevcut iflleri büyüttükleri için, giriflim-
ci göçü yerli iflçilere olan talebi artt›rm›flt›r.
Bu konuda yap›lan baz› ampirik çal›flmalar göçmen iflçilerin yerli iflçileri de¤il,
daha fazla birbirlerini ikâme ettiklerini göstermektedir. Buna göre göç yerli iflçile-
rin gelirlerini çok fazla etkilemezken daha önce göç etmifl iflçilerin ücretlerini dü-
flürebilmektedir.
Göç Alan Bölgede ‹fl Adamlar›n›n Gelirleri Üzerine Etkileri

Emek göçünün ekonomik etkileri ilgili önceki aç›klamalarda göç alan ülkede emek
arz›n›n artmas›na ba¤l› olarak daha fazla mal ve hizmet üretebildi¤i ve milli gelirin
artt›¤› ifade edilmiflti. Milli gelir art›fl›n›n bir k›sm› göçmen iflçiler taraf›ndan al›n›r-
ken; ifladamlar›n›n geliri de artacakt›r. ‹fladamlar› göçmen iflçilerin gelifli ile hem
yerli iflgücü ucuzlad›¤› hem de daha fazla mal ve hizmet üretebildikleri için iflgücü
göçünden kârl› ç›kacaklard›r.
Kamu Hizmetleri ve Finansman› Üzerindeki Etkileri

Uluslararas› iflgücü göçünün, kamu hizmeti ve finansman› üzerinde de baz› etkile-
ri vard›r. Bu etkilerin baz›lar› reel negatif d›flsall›klar olarak isimlendirilmektedir.
Göçün Reel Negatif Reel negatif d›flsall›klar, üçüncü flah›slara yay›lan ve kaynaklar›n yanl›fl da¤›l›-
D›flsall›klar›: Göçle birlikte
kiflilerin gelirleri artarken
m›na neden olan özel faaliyetlerdir. Bunu, su kirlili¤i örne¤ini hat›rlatarak aç›klama-
gecekondulaflma, suç m›z mümkündür. E¤er bir firma, üretimde bulunurken afla¤› kesimlerdeki belediyele-
oranlar›n›n artmas› gibi rin, iflkollar›n›n, e¤lence yerlerinin kulland›¤› bir nehri kirletiyorsa, bu durumda firma
negatif d›flsall›klara ba¤l›
olarak göçün sosyal yapt›¤› kirlili¤in bütün maliyetlerini karfl›lamayacakt›r. Sonuçta, firman›n üretti¤i ürü-
maliyetinin kiflisel nün fiyat› çok ucuz olacak, bu ürünü üretmek için sosyal aç›dan optimal olan miktar-
getirilerden fazla olmas›d›r.
dan daha fazla kaynak ayr›lm›fl olacakt›r. Bu durumda, nehrin alt kesimlerinde yafla-
yanlar ileride önemli ölçüde kaynak tüketecek maliyetlere maruz kalacaklard›r.
Emek göçü de baz› durumlarda benzeri bir negatif d›flsall›k yaratabilmektedir.
Göç kiflilerin gelirlerini katland›klar› maliyetlerden daha fazla yükseltebilir. Ancak
insanlar› kalabal›k kentsel alanlara yerlefltirmenin sosyal maliyeti net kiflisel ka-
zançtan farkl› olacakt›r. Göçle birlikte kalabal›¤›n artmas› göç edilen yerlerde da-
ha fazla kamu hizmetinin yap›lmas›n› zorunlu k›lacakt›r. Göç alan bölge veya ül-
kelerin bu sosyal talebi karfl›layamamas› gecekondulaflma ve çarp›k kentleflme so-
rununu beraberinde getirmektedir.
Öte yandan, bu durumda göç veren bölgelerde hastane, okul gibi sosyal hiz-
metler üretiminde kapasite fazlas› ortaya ç›kabilmektedir. Metropoliten alanlara ya-
p›lan göçlerin toplumsal aç›dan neden oldu¤u bir baflka d›flsall›k da suç oranlar›-
n›n artmas› olmaktad›r. Göçün de¤erlendirmesini yaparken bu tür reel negatif d›fl-
sall›klar› da göz önüne ald›¤›m›zda flu sonuca ulaflmam›z mümkündür: Yo¤un gö-
çün yafland›¤› bölgelerde göç edenlerin ve iflverenlerin net kiflisel kazançlar› top-
lumun göçten net kazanc›n›n oldu¤undan yüksek görünmesine neden olmaktad›r.
Emek göçü, kamu hizmetlerini oldu¤u gibi kamu finansman› da etkilemektedir.
Göçmen iflgücü, kendi ülkesinde vergi ödemeyi b›rakarak geldikleri ülkelerde ye-
ni vergi yükümlülüklerini üstlenirler. Bu durumda iflgücü arz eden ülkeler aç›s›n-
dan vergi kay›plar› önemli büyüklüklere ulaflabilmektedir. Ancak, bu ülkelerin ver-
gi kay›plar› incelenirken iflçilerin gönderdikleri para ak›mlar›na da dikkat etmek
gerekmektedir. Göç alan ülkeler aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, göçmen iflçiler gelirleri ne
kadar düflük olursa olsun belirli vergileri ödeyecekleri için, uluslararas› emek gö-
çünün bu ülkelerin vergi gelirlerini olumlu etkiledi¤i söylenebilir.
Harvard Üniversitesi’nden Mihir Desai’nin Hindistan’dan beyin göçünün mali
etkileri ile ilgili yak›n zamanlarda yapt›¤› çal›flmaya göre A.B.D.’de yaflayan 1 mil-
yon Hintli, Hindistan nüfusunun binde 1’ini oluflturmas›na karfl›l›k, Hindistan’›n
milli gelirinin %10’u kadar gelir elde etmektedir. Bu kifliler flüphesiz kendi ülkele-
rinde A.B.D.’de kazand›klar› kadar gelir elde edemeyeceklerdir. Ancak yine de
Hindistan’›n, göç nedeniyle vergi mükelleflerinin önemli bir k›sm› kaybetti¤i düflü-
nülmektedir (The Economist, s.4).
Bir ülkenin yurtd›fl›na göçmen iflçi vermesi vergi gelirlerini azalt›r m›? SIRA S‹ZDE
3
Ödemeler Dengesi Üzerindeki Etkileri
Kalk›nma çabas› içinde bulunan iflgücü arz eden ülkelerin karfl›laflt›klar› bafll›ca so-
runlardan birisi döviz darbo¤az›d›r. Uluslararas› iflgücü arz eden ülkelere yurt d›-
fl›nda çal›flan iflçilerin tasarruf olarak veya geride b›rakt›klar› aile bireylerinin ge-
çimlerini sa¤lamak için gönderdikleri fonlar, ülke ekonomisi için önemli bir döviz
kayna¤› olmaktad›r. Bu fonlar döviz darbo¤az›n›n k›r›lmas›na, ithalat kapasitesinin
genifllemesine, böylece kalk›nma h›z›n›n yükselmesine katk›da bulunabilir.
Öte yandan, göç alan ülkeler aç›s›ndan bak›ld›¤›nda böyle bir fon transferinin
olumlu oldu¤u söylenemez. Göç alan ülkelerin bu konuda karfl›laflabilece¤i bir
baflka olumsuz etki de, göçmen iflçilerin zevk ve tercihlerini gittikleri ülkeye tafl›-
mas›ndan dolay›, bu ülkelerin ithalatlar›n›n artmas›d›r. Bununla birlikte, uluslara-
ras› emek göçünün göç alan ülkelerin ödemeler dengesi üzerinde olumlu etkileri
de söz konusudur. Göç, bu ülkelerde ücretleri ve maliyetleri düflük düzeylerde tu-
tarak ülkelerin ihracatta rekabet edebilirliklerini artt›rmaktad›r. Ucuz iflgücü ayn›
zamanda baflka ülkelere yap›lmas› düflünülen yat›r›mlar› yurt içine çekmesinin ya-
n› s›ra, yabanc› özel sermaye girifllerini de h›zland›rabilmektedir.
TÜRK‹YE’DEN YABANCI ÜLKELERE ‹fiGÜCÜ GÖÇÜ

Türkiye uluslararas› emek piyasalar›nda önemli bir iflgücü arzc›s› konumundad›r.
Ülkemizden yurtd›fl›na ilk defa 1961 y›l›nda ‹fl ve ‹flçi Bulma Kurumu arac›l›¤› ile
Federal Almanya’ya iflçi gönderilmifl, daha sonra emek göçü di¤er Avrupa ülkele-
rine de yay›lm›flt›r. Bu dönemde Avrupa ülkelerinin göçmen iflçi talep etmesi, II.
Dünya Savafl› sonras›nda bu ülkelerin amaçlad›klar› h›zl› kalk›nmay› sa¤layacak
emek faktörüne sahip olmamas›ndan kaynaklanm›flt›r. ‹flgücü göçü ile emek aç›¤›-
n› kapatan Bat› Avrupa ülkeleri 1970’li y›llar›n ortalar›ndan itibaren iflgücü taleple-
rini durdurmufllar, buna ra¤men aile birleflmeleri ve do¤umlar nedeniyle bu ülke-
lerdeki yabanc› nüfusta art›fl e¤ilimi devam etmifltir. Türk iflgücü göçü, bu dönem-
de de S.Arabistan baflta olmak üzere Ortado¤u ülkelerine, 1990 sonras›nda ise Rus-
ya Federasyonu ve Türk Cumhuriyetleri’ne yönelik olarak devam etmifltir.
2001 y›l› itibariyle yurtd›fl›nda 1.180.550 kiflisi iflçi olmak üzere 3.520.040 vatan-
dafl›m›z yaflamaktad›r. Türk iflçilerinin en fazla Avrupa ülkelerinde (%88,8) yaflad›-
¤›, bu ülkeler içinde Almanya’n›n yurtd›fl›ndaki iflçi varl›¤›m›z›n %62’sini bar›nd›r-
d›¤› görülmektedir. Avrupa ülkeleri d›fl›nda S.Arabistan’da da 95.000 Türk iflçisi
(yurtd›fl›ndaki iflçilerimizin %8’i) bulunmaktad›r.
Türkiye’den yurtd›fl›na yap›lan iflgücü göçünde bafllang›çta niteliksiz iflçileri
a¤›rl›k tafl›rken, ilerleyen y›llarda emek talep eden ülkeler daha çok nitelikli iflgü-
cü talep etmeye bafllam›fllard›r. Bu yönü itibariyle Türkiye’den yabanc› ülkelere ifl-
gücü ak›m›n›n beyin göçünden çok adale göçü özelli¤i tafl›d›¤› söylenebilir. Bu ko-
nuda gözlenen bir baflka geliflme de bafllang›çta iflçi olarak yurtd›fl›na ç›kan iflçile-
rin zamanla kendi ifllerini kurarak müteflebbis konumuna geçmeleridir. Avrupal›
Türk ‹fladamlar› Birli¤inin verilerine göre, sadece Almanya’da 64 bine yak›n Türk
kendi iflyerlerini kurmufl olup, 165 de¤iflik ifl branfl›nda hizmet vermektedir. 300
bin iflçi çal›flt›ran (bunun %30’u Alman vatandafl›) Türk ifladamlar› 60 milyar mark
cirolar› ile bu ülke ekonomisine büyük canl›l›k katmaktad›r (Karluk, 2002: 27).
Türkiye’den Avrupa Birli¤i (AB) ülkelerine göçün nedenlerini itici ve çekici fak-
törler olarak s›n›fland›rmak mümkündür. ‹tici faktörler olarak; Türkiye’deki gelir
seviyesinin düflüklü¤ü, iflsizlik, çal›flma koflullar›n›n zorlu¤u, ifl hayat›ndaki belir-
sizlikler say›labilir. Buna karfl›l›k Avrupa Birli¤i ülkelerinde gelir seviyesinin hem
daha yüksek standartta tüketime hem de tasarrufa imkan sa¤lamas› çekici faktör
olmufltur. Nitekim Merkez Bankas› taraf›ndan yap›lan bir anket çal›flmas›nda gelir
seviyesi ve iflsizlik itici faktörler, tasarruf yapma arazi-bina sat›n alma, ifl kurma, bil-
gi artt›rma ve ülke görme ise çekici faktörler aras›nda yer alm›flt›r. 1980’li y›llar›n
ilk yar›s›na kadar AB ülkelerine yönelik Türk iflgücü hareketine yol açan nedenler
aras›nda itici faktörler hakimken, 1980’li y›llar›n ikinci yar›s›ndan sonra çekici fak-
törlerin ön plana ç›kt›¤› gözlenmektedir.
Ünitenin teorik k›sm›nda emek göçünün göç alan ve göç veren ülke ekonomi-
lerini çeflitli yönlerden etkilendi¤ine de¤inilmiflti. Türkiye’den AB ülkelerine yöne-
lik iflgücü göçü ile ilgili bir araflt›rmada, Türkiye’den göç eden iflgücünün büyük
ço¤unlu¤unu tar›m kesimindeki niteliksiz iflgücünün oluflturdu¤u belirtilmektedir.
Tar›m sektöründe gerek aç›k gerekse gizli iflsizli¤in yo¤un oldu¤u göz önüne al›-
n›rsa, emek göçünün iflsizlik sorununu hafifletirken ülkede önemli bir üretim kay-
b›na neden olmad›¤› söylenebilir.
Yurtd›fl›ndaki iflçilerimizin ülkeye gönderdikleri fonlar›n ülkemiz ekonomisi
üzerinde olumlu etkileri olmufltur. Yap›lan alan çal›flmas› fonlar›n büyük ölçü-
de tüketime yöneldi¤ini (%85) yat›r›m harcamalar›na düflen pay›n az oldu¤unu
göstermektedir.
Türkiye’den iflgücü göçü üretim kayb›na yol açmadan ülkenin d›fl alem gelirle-
rine önemli katk›lar sa¤lam›flt›r. Göçmen iflçiler genellikle vergi yükü en az olan ta-
r›m kesiminden ç›kt›klar› için, iflgücü göçünün vergi gelirlerini azalt›c› etkisinin ol-
mad›¤› söylenebilir. ‹flçilerin fonlar› uzun y›llar d›fl ticaret aç›¤›m›z›n düflük kalma-
s›n› sa¤lam›fl, özellikle döviz gelirlerinin s›n›rl› oldu¤u 1980 öncesinde döviz dar-
bo¤az›n›n afl›lmas›nda önemli ifllevi olmufltur.
Özet

AMAÇ Kaç çeflit emek hareketlili¤i vard›r?
AMAÇ Emek göçü her koflulda bireysel getirileri artt›r›r m›?
1 4
• Eme¤in iki tür hareketlili¤i oldu¤u söylenebilir. • Emek göçü her zaman bireysel getirileri artt›rmaya-
Bunlar; ayn› bölgede ve bölgeler aras›nda emek bilir. Bazen göç eden iflçiler umduklar›n› bulama-
hareketlili¤idir. y›p geri dönüfl yaparlar. Ço¤u zaman göçle birlikte
• Ayn› bölgede emek hareketlili¤i sadece iflyeri de¤i- bireylerin gelirleri hemen artmaz, bunun için za-
flimi fleklinde olabilece¤i gibi, meslek de¤iflimi flek- man gerekebilir.
linde de olabilmektedir. Ayn› flekilde bölgeler aras› • Göçmen iflçiler gelirlerini artt›rabilseler bile yerli ifl-
emek göçü de meslek de¤ifltirmeksizin olabildi¤i çilerin gelir düzeyine yükselemeyebilirler. Emek
gibi (mobilya iflçisinin Eskiflehir piyasas›ndan ‹ne- göçü kimi durumda efllerden birinin zarar görmesi-
göl piyasas›na geçmesi gibi), meslek de¤iflimi ile ne de neden olabilir.
birlikte de olabilmektedir. (tar›m iflçisinin kentte in-
flaat iflçisi olmas› gibi).
AMAÇ
Emek göçünün göç alan ve veren ülkeler üzerinde-

AMAÇ Emek göç karar› nas›l al›n›r?
5
•
ki etkileri nelerdir?
Eme¤in bölgeler aras›nda hareketlili¤i ücret farkl›-
2
• Emek göçü yap›ld›¤› dönemlerde önceleri maliyet l›klar›n› azalt›c› rol oynayacak, göç alan ülkenin
yükleyen, sonralar› ise gelir art›fl› sa¤layan bir faali- üretim ve milli gelirinin artmas›na neden olacakt›r.
yettir. Bu yönü dolay›s›yla emek göçü de önceki • Ülkeler aras› emek göçünde göçmen iflçiler yerli ifl-
ünitede incelenilen e¤itim gibi bir befleri sermaye çileri ikâme ediyorlar ise yerli iflçilerin ücretleri aza-
yat›r›m›d›r. lacak, iki tür iflgücü aras›nda tamamlay›c›l›k iliflki-
• Göç etme konusunda karar verecek birey, göçün si varsa yerli iflçilerin ücretleri artacakt›r.
maliyeti ile getirisini karfl›laflt›r›r. Getirisi maliyetin- • Göç alan ülkede ifladamlar› hem daha fazla mal ve
den büyük oldu¤u sürece göç kârl› bir yat›r›md›r. hizmet üretebildikleri, hem de ucuz iflgücü kullana-
• Ancak günümüzde ailede hem erke¤in hem de kad›- bildikleri için göçten fayda sa¤layacaklard›r.
n›n çal›flt›¤› göz önüne al›n›rsa göç karar› alman›n • Emek göçü bireye fayda sa¤lamakla birlikte gece-
pek kolay oldu¤u söylenemez. Göç karar› ailenin kondulaflma ve suç oranlar›n›n artmas› gibi konu-
toplam faydas›n› artt›r›rken bundan bazen efllerin her larda topluma negatif d›flsall›k yükleyebilmektedir.
ikisi de ç›kar sa¤lay›p bazen de kad›n veya erkekten • Göçmen iflçiler kazançlar›n›n bir k›sm›n› tasarruf
birisi göç nedeniyle zarara u¤rayabilmektedir. edip kendi ülkelerine gönderirler. Bu durum göç
veren ülkenin ödemeleri dengesi üzerinde olumlu

AMAÇ Emek göçünü hangi unsurlar belirler? etki do¤urur.
3
• Emek göçünün belirleyicilerinin bafl›nda yafl gelir.
Gençler, yafll›lara nazaran göç etmeye daha meyil-
AMAÇ
Türkiye’den iflgücü göçü hangi ülkelere yap›lm›flt›r
6 ve ekonomimizin bundan ne fayda sa¤lam›flt›r?
lidirler. Bu durumun sebebi göçün maliyetinin
• Türkiye’den Avrupa ülkelerine iflgücü göçü ilk ola-
gençlerde daha düflük olmas›d›r.
rak 1961 y›l›nda Almanya’ya yap›lm›fl, daha sonra
• Medeni durum ve aile büyüklü¤ü de göç karar›nda
di¤er Avrupa ülkelerine yay›lm›flt›r. 1980’li y›llarda
etkilidir. Bekârlar›n evlilere, çocuksuz ailelerin ço-
Avrupa ülkelerine iflgücü talebini durdurmalar› iflçi-
cuklu ailelere nazaran göç etme ihtimalleri daha
lerimizi S.Arabistan baflta olmak üzere di¤er Avru-
yüksektir.
pa ülkelerine, Rusya Federasyonu ve Türk Cumhu-
• E¤itimin de göç ihtimali ile ilgisi vard›r. E¤itilmifl
riyet’ lerine yöneltmifltir.
kiflilerin ifl piyasalar› bölgesel de¤il ulusal özellikte
• 2001 y›l› itibariyle yurtd›fl›nda 1.180.550 iflçi-
oldu¤undan, baflka bölgelerdeki aç›k ifller konu-
miz vard›r. Yurtd›fl›ndaki iflçi varl›¤›m›z›n %62’si
sunda bilgi edinmeleri daha kolayd›r.
Almanya’dad›r.
• ‹flsiz bireylerin göç etme e¤ilimlerinin çal›flanlardan
• Yurtd›fl›na giden iflçilerimizin ülkemize yollad›klar›
daha yüksek oldu¤u belirlenmifltir. Bu konuda yap›-
fonlar uzun y›llar d›fl ticaret aç›¤›n›n düflük kalma-
lan bir baflka tespit de bireylerin iflsizlik oranlar›n›n
s›n› sa¤lam›flt›r.
düflük oldu¤u bölgelere göç etmeyi tercih ettikleridir.
• Son olarak siyasi ve sosyal huzursuzluklar da böl-
geden d›flar›ya do¤ru göçü artt›rmaktad›r.
Kendimizi S›nayal›m 6. Afla¤›dakilerden hangisi ailenin göç karar›n›n temel

1. Afla¤›daki gruplar›n hangisinde emek göçü ihtimali da- amac›d›r?
ha yüksektir? a. Ailede erke¤in ekonomik refah›n› artt›rmak
a. Evliler b. Ailede kad›n›n ekonomik refah›n› artt›rmak
b. Yafll›lar
c. Ailede kad›n›n göçten “en az” zarar görmemesini
c. Gençler
d. Spesifik e¤itim düzeyi yüksek iflçiler sa¤lamak
e. Okul ça¤›nda çocu¤u bulunan aileler d. Ailede erke¤in göçten “en az” zarar görmemesini
sa¤lamak
2. Afla¤›dakilerden hangisi Türkiye’den AB ülkelerine ya- e. Ailenin ekonomik refah›n› artt›rmak
p›lan göçte “çekici” faktörlerden biridir?
a. AB ülkelerinde gelir seviyesinin yüksekli¤i
7. Afla¤›dakilerden hangisinin göç etme ihtimali daha
b. Türkiye’de gelir seviyesinin düflüklü¤ü
c. AB ülkelerinde çal›flma koflullar›n›n zorlu¤u yüksektir?
d. Türkiye’de iflsizlik oranlar›n›n yüksekli¤i a. Temizlik iflçileri
e. AB ülkelerinde ifl hayat›n›n belirsizli¤i b. Ayakkab› tamircileri
c. Makine mühendisleri
3. Afla¤›dakilerden hangisi emek göçünde göç alan ülke-
d. Kasiyerler
nin veya bölgenin karfl›laflabilece¤i olumsuz sonuçlardan
biri de¤ildir? e. Tezgahtarlar
a. Suç oranlar›n›n artmas›
b. Ucuz iflgücünün uluslararas› rekabet edebilirli¤i 8. Di¤er fleyler eflitken afla¤›dakilerden hangisine göç et-
artt›rmas› me ihtimali daha yüksektir?
c. Yerli iflçilerin ücretlerinin düflmesi a. Türkiye’den Yeni Zelanda’ya
d. Gecekondulaflma ve çarp›k kentleflme
b. Türkiye’den Avustralya’ya
e. Okul, hastane gibi yeni kamusal mallar›n üretilme-
si gere¤i c. Türkiye’den Tayvan’a
d. Türkiye’den Kore’ye
4. Afla¤›dakilerden hangisi ayn› co¤rafi bölgede meslek e. Türkiye’den Fransa’ya
de¤iflimine örnektir?
a. Bir sigortac›n›n X sigorta flirketinden Y sigorta flir-
9. Eme¤in bölgeleraras›nda hareketlili¤i ile ilgili afla¤›da-
ketine geçifli
b. Tar›m iflçisinin kente göç ederek inflaat iflçisi ki ifadelerden hangisi do¤rudur?
olmas› a. Bölgeleraras› ücret farkl›l›¤›n› artt›r›r.
c. Bir üretim iflçisinin denetleyicilik ifline terfi etmesi b. Bölgeleraras› ücret farkl›l›¤› üzerinde bir etkisi
d. Eskiflehir’li bir mobilya iflçisinin Ankara mobilya yoktur.
piyasas›na girifli c. Bölgeleraras› ücret farkl›l›klar›n› azalt›r.
e. Hiçbiri
d. Ücretin yüksek oldu¤u bölgede göçle birlikte ücret
Gelirler daha da yükselir.
e. Ücretin düflük oldu¤u bölgede göçle birlikte ücret
E1 daha da düfler.
B
C
E0 10. Afla¤›dakilerden hangisi geliflmekte olan bir ülkeden
A geliflmifl bir ülkeye “beyin göçü” olarak nitelendirilebilir?
a. Maden iflçilerinin göçü
Göçten sonraki y›llar b. Aeoro dinamik uzman›n›n göçü
c. Üretim iflçilerinin göçü
5. Yukar›daki flekle göre bireysel göç karar› ile ilgili afla-
d. Ö¤retmenin göçü
¤›dakilerden hangisi do¤rudur?
a. Göç edildi¤i durumdaki gelir profili E0’d›r. e. Overlokçu’nun göçü
b. Göçün maliyeti C noktas›n›n sa¤›nda E0-E1 aras›n-
da kalan aland›r.
c. Göçün getirisi A B C ile gösterilen aland›r.
d. Göç eden kiflinin geliri göç sonras›nda hemen “gö-
çün olmad›¤› durum”un üstüne ç›kar.
e. ABC alan› göçün maliyetini gösterir.
“ Türkiye’de Kaçak ‹flçilik H›zla

Yayg›nlaflmakta*
Borgas, G.J. (1987). Immigrants, Minorities And Labor
Market Competition, Industrial And Labor Relations
Review, April, s.382-392.
Ehrenberg, R. ve Smith, R.S.(2000). Modern Labor Eco-
Türkiye önceleri d›flar›ya iflçi gönderen yani iflçi göçü ve- nomics, 7th Edition, New York, Addison-Wesley,
ren ülke konumundayken 1991’den itibaren “iflçi göçü s.342-352.
alan” ülke konumuna geçti. Özellikle, Sovyetler Birli¤i’nin Elliott, R.F. (1990). Labor Economics: A Comparative
da¤›lmas›n›n ard›ndan Orta ve Do¤u Asya ülkelerinde Ko- Text, London, McGraw-Hill Book Company, s.143.
münist rejimlerin çökmesi ile çok say›da insan, ifl bulmak Gökdere, A. (1978). Yabanc› Ülkelere ‹flgücü Ak›m› ve
ya da Bat› Avrupa ülkelerine geçmek umuduyla Türki- Türk Ekonomisi Üzerindeki Etkileri, Ankara, T.‹fl
ye’ye geldi. Rejimin ve ekonominin iflas etti¤i bu ülkeler- Bankas› Yay›nlar›, s.70.
den gelen insanlar, en düflük ücretleri almaya raz› oldular. Hamermesh, D.S. ve Rees, A. (1988). The Economics of
Tek istedikleri, geride b›rakt›klar› ailelerine gönderebile- Work And Pay, New York, Harper&Row Publishers,
cekleri kadar para kazanmakt›. Bafllang›çta çok fazla s.192-196.
önemsenmeyen; hatta maliyetlerini düflürmek isteyen orta Kurtulufl B. (1999). Amerika Birleflik Devletleri’ne Türk
ve küçük ölçekli iflletme sahipleri taraf›ndan hemen be- Beyin Göçü, ‹stanbul, Alfa Yay›nlar›, s.13, 21-25.
nimsenen bu insanlar, son 10 y›ld›r giderek artan say›lar› Kutlu, E (1992). Uluslar aras› ‹flgücü Hareketi Teorisi
ile y›llard›r iflsizlik problemi yaflayan, kaçak iflçili¤in h›zla Çerçevesinde Türkiye’den AT’ye ‹flgücü Göçünün
yayg›nlaflt›¤› Türkiye’de yeni bir sorun olarak ortaya ç›kt›- Türkiye Ekonomisi Üzerindeki Etkilerinin Anali-
lar. Gelenlerin büyük bir bölümü çal›flma izinleri olmad›- zi, Eskiflehir, Anadolu Üniversitesi Yay›nlar›, Yay.No:
¤› için kaçak iflçi durumuna düfltüler. Çal›flt›klar› ifllerde 656, s.17-20, 25-31.
hiçbir sosyal güvenceleri yoktu. Bu kifliler çok para kaza- McConnell, C.R. ve Brue, S.R. (1989). Contemporary La-
n›p ülkelerine geri dönmeyi ya da Avrupa ülkelerine git- bor Economics, Second Edition, New York, McGraw-
meyi amaçlad›klar›ndan dolay› da en kötü koflullarda ça- Hill Book Co., s.406-409, 412.
l›flmaya raz› oldular. TC Merkez Bankas› (1986). Yurtd›fl›ndaki Vatandafllar›-
Bugün Türkiye’de büyük bir bölümü ‹stanbul’da olmak m›z›n Tasarruf E¤ilimleri Araflt›rmas›, Ankara,
üzere yaklafl›k 1 milyon kaçak iflçi oldu¤u tahmin ediliyor. s.11-12.
Tamamen kay›t d›fl› çal›flt›r›ld›klar›, sigortal› olmad›klar›; The Economist, Do Developing Countries Gain or Lo-
dolay›s›yla da gereken vergilerin hiç biri iflverenler tara- se When Their Brightest Talents Go Abroad.
f›ndan ödenmedi¤i için bu durum da Türk ekonomisi için http//www.economist.com/displays-
yaklafl›k 1.5 katrilyonluk bir zarar anlam›na geliyor. Öte tory.cfm?story_id=1352810 internet sitesinden elde edi-
yandan, bu insanlar›n kendi ülkelerine y›lda yaklafl›k 2 len makale.
milyar dolarl›k döviz transferi yapt›klar› tahmin ediliyor.
Türkiye’de kaçak iflçi kavram›, ilk kez Romenlerle yayg›n-
laflmaya bafllam›flken flimdi ülkemize gelenler aras›nda
Çinliler, Afrikal›lar, Afganlar, Ermeniler dahil olmak üzere
bir çok farkl› ülkeden insan bulunuyor. Türkiye bugün,
“yasad›fl› insan trafi¤i” için en önemli geçifl noktalar›ndan
birisi olarak kabul ediliyor. Bunun bafll›ca nedeni ise ül-
kemizin göç veren ülkelere co¤rafi olarak yak›nl›¤›d›r.
* Bu okuma parças› 24 Temmuz 2002 tarihinde NTV’de

Mithat Bereket’ in sundu¤u ve kaçak iflçiler sorununun in-
celendi¤i program›n metninden al›nm›flt›r. Metnin oriji-
nali http://www.ntvmsnbc.com/news/165995.asp internet
adresinden sa¤lanabilir.
”

1. c Ayr›nt›l› bilgi için “Yafl” konusuna bak›n›z. S›ra Sizde 1
2. a Ayr›nt›l› bilgi için “Türkiye’den Yabanc› Ülkelere Bireysel göç karar› daha kolay al›n›r. Birey göç karar› al›r-
‹flgücü Göçü” konusuna bak›n›z. ken göçün maliyeti ile getirisini karfl›laflt›r›l›r, getirisi fazla
3. c Ayr›nt›l› bilgi için “Emek Göçünün Makro ise göç karar› alabilir. Evli olmayanlar için göçün maliyet-
Sonuçlar›” konusuna bak›n›z. leri genelde daha düflüktür. Öte yandan hem erkek hem
4. c Ayr›nt›l› bilgi için “Emek Mobilitesi Türleri” de kad›n›n çal›flt›¤› bir ailenin göç karar› alabilmesi daha
konusuna bak›n›z. zordur. Göç ailenin toplam faydas›n› artt›rmakla birlikte
5. e Ayr›nt›l› bilgi için “Bireysel Göç Karar›” konusuna ço¤u zaman efllerden birisi (genelde kad›n) göçten zarar
bak›n›z. görür. Ayr›ca ailenin tafl›nma maliyeti tek bir kifliden daha
6. e Ayr›nt›l› bilgi için “Ailenin Göç Karar›” konusuna yüksektir. Özellikle okul ça¤›nda çocuklar›n olmas› duru-
bak›n›z. munda göç etme ihtimali daha da düflebilecektir.
7. c Ayr›nt›l› bilgi için “E¤itim” konusuna bak›n›z.
8. e Ayr›nt›l› bilgi için “Uzakl›k” konusuna bak›n›z. S›ra Sizde 2
9. c Ayr›nt›l› bilgi için “Ücret Farkl›l›klar› Üzerine ‹ki yönlü bir iliflki vard›r. Birincisi, bireylerin iflsiz olmala-
Etkileri” konusuna bak›n›z. r› göç karar› almalar›n› kolaylaflt›r›r. ‹kincisi iflçiler göç et-
10. b Ayr›nt›l› bilgi için “Bölgelerin Gelirleri Üzerine meyi düflündükleri yerde iflsizlik oranlar›n›n fazla yüksek
Etkileri” konusuna bak›n›z. olmamas›na önem verirler. Her ne kadar iflsizlik oran›n›n
yüksekli¤i bireyin ifl bulma ihtimali ile tamamen ilgili sa-
y›lmasa da göç edilen ülkedeki iflsizlik ihtimali belirsizli-
¤in derecesini artt›r›r.
S›ra Sizde 3
Teoride azaltabilir. Göçmen iflçiler kendi ülkesinde vergi
ödemeyi b›rakarak gittikleri ülkede vergi verecekleri için
göç veren ülke için vergi kayb› söz konusu olabilecektir.
Ancak göçmen iflçiler geldikleri ülkede zaten iflsiz olup
vergi mükellefi de¤iller ise, göç veren ülkenin vergi aç›-
s›ndan bir kayb› olmayacakt›r. Ayr›ca göçmen iflçilerin ta-
sarruflar›n› kendi ülkelerine göndermeleri durumunda ver-
gi gelirlerinin güçle birlikte artabilece¤i de söylenebilir.
147
Toplu Pazarl›k
ve Toplu Pazarl›k
Modelleri 10
Demokratik sistemin geliflimi, çal›flanlar›n temel hak ve özgürlüklerine konan k›-
s›tlamalar›n ortadan kalkmas›yla mümkün olabilmifltir. ‹flverenlerin tek tarafl› ku-
ral koyma otoritesine karfl› çal›flanlara iflyerinde kararlara kat›lma ve çal›flma ko-
flullar›n›n belirlenmesinde söz sahibi olma hakk›n›n verilmesi bu bak›mdan önem-
li bir aflama olarak kabul edilebilir. Günümüzde bu, genifl ölçüde toplu pazarl›k-
lar yoluyla gerçekleflmektedir.
Amaçlar›m›z
Toplu pazarl›k nedir?
Toplu pazarl›k gücü nedir?
Toplu pazarl›k gücünü belirleyen faktörler nelerdir?
Toplu pazarl›¤› aç›klamaya yönelik gelifltirilen modeller nelerdir?
‹fiÇ‹LER‹N ZORLU DÖNEM‹

“Özel sektörde çal›flan 250 bin emekçi, bu y›l toplu sözleflmeye oturacak. Hüküme-
tin, ‘enflasyon hedefi kadar zam’ bask›s› alt›ndaki sözleflmeler, çetin pazarl›klara
sahne olacak. Toplu sözleflmelerde en büyük yük, 50 bin iflçiyi aflan iflyerleriyle
tekstil ve 80 bine yaklaflan iflçi say›s›yla metal iflkolunda oluflacak. Bunu bankac›-
l›k ve g›da izleyecek.
‹flsizlik y›l› haline gelen 2001’in ard›ndan, özel sektör 2002 y›l›nda yenilenecek
toplu sözleflmelerin s›k›nt›s›na girecek. Yaklafl›k 250 bin iflçiyi kapsayacak ve Tür-
kiye’nin önemli iflyerlerinde yaflanacak toplu sözleflme pazarl›¤›nda, 2000 y›l›nda
oldu¤u gibi, hükümet kanad› ‘hedef enflasyon ve fiyat’ bask›s›yla müdahil olmaya
haz›rlan›yor.
Toplu Sözleflme
AKfiAM’›n derledi¤i bilgilere göre, 2002 y›l›nda, 470 özel sektöre ait iflyerinde 290
bin civar›nda, ço¤unlu¤u belediye ve belediye flirketleri olmak üzere 690 kamu ifl-
yerinde de 60 bin civar›nda iflçiyi kapsayan toplu sözleflme görüflmeleri yürütüle-
cek. Toplu sözleflmelerin a¤›rl›¤› özel sektör iflyerlerinde, bir miktar› da kamu iflyer-
lerinde gerçekleflecek.
Toplu sözleflmelerde en büyük yük, 50 bin iflçiyi aflan iflyerleriyle tekstil ve 80 bi-
ne yaklaflan iflçi say›s›yla metal iflkolunda oluflacak. Bu iflkollar›n›, bankac›l›k, bü-
ro hizmetleri ve g›da iflkolu izleyecek. En fazla iflçiye iliflkin toplu sözleflme ise 670
belediyede çal›flan 80 bini aflk›n iflçi için imzalanacak.
Bu arada, 2002 toplu sözleflmesi, krizin iflçilere ç›kard›¤› faturay› da bir ölçü-
de ortaya koyacak. Henüz tamamlanmamakla birlikte, derlenen bilgilerde, ço¤u
iflyerinde iflçi say›s›nda önemli azalmalar oldu¤u görüldü. Sendikal› iflçilerin say›-
lar›n›n azalmas›n›n 2002 toplu sözleflmelerinin daha da çetin geçmesine yol aça-
ca¤› vurguland›.
Hükümet Müdahil
Öte yandan hükümet, imzalanacak toplu sözleflmelere ekonomik program gerekçe-
siyle ‘müdahil olmaya’ haz›rlan›yor. Nitekim bu yolda ilk iflaret, Hazine Müsteflar-
l›¤›’n›n Asgari Ücret Tespit Komisyonu’na sundu¤u ‘Ekonomik Geliflmeler ve Bekle-
yifller’ bafll›kl› raporunda geldi. Müsteflarl›¤›n raporunda, ‘Hükümet, enflasyonu
düflürme çabalar›nda kendi üzerine düflen sorumlulu¤u s›k› bir mali disiplin sa¤-
lamak suretiyle yerine getirecektir. Ayr›ca program uygulamas›yla etkileflim içeri-
sinde bulunan gruplarla devam eden görüflmelerde ve Ekonomik ve Sosyal Kon-
sey’in bir sonraki toplant›s›nda, beklenen enflasyon hedefiyle uyumlu olarak ileri-
ye dönük fiyat ve ücret belirlenmesi teflvik edilecektir’ denildi. Hükümet, ekonomik
program gerekçesiyle 2000 y›l›nda imzalanan baz› toplu sözleflmelere müdahale
etmiflti. Grev karar› al›nan sözleflmeleri erteleyen hükümet, düflük oranl› zam be-
lirlenmesi yönünde iflveren kanad›n›n yan›nda yer alm›flt›.”
Akflam Gazetesi 02.01.2002
Anahtar Kavramlar
• Toplu Pazarl›k • Da¤›t›mc› Pazarl›k
• Toplu Pazarl›k Gücü • Birlefltirici Pazarl›k
• Anlaflman›n Maliyeti • Örgüt ‹çi Pazarl›k
• Anlaflmaman›n Maliyeti • Davran›flsal Yap›lanma
‹çindekiler
• TOPLU PAZARLIK KAVRAMI
• TOPLU PAZARLIK GÜCÜ
• TOPLU PAZARLIK MODELLER‹
Ünite 10 - Toplu Pazarl›k ve Toplu Pazarl›k Modelleri 149
G‹R‹fi
Geliflmifl bat› ülkelerinde siyasal bir sistem olarak demokrasinin tarihi, iflçilerin te-
mel hak ve özgürlüklerini kazanmalar›na paralel olarak geliflmifltir. Baflka bir ifa-
deyle, demokratik sistemin geliflimi, çal›flanlar›n hak ve özgürlüklerine konan k›-
s›tlamalar›n ortadan kalkmas›yla mümkün olabilmifltir. ‹flverenlerin tek tarafl› kural
koyma otoritesine karfl› çal›flanlara, bir anlamda, iflyerinde kararlara kat›lma ve ça-
l›flma koflullar›n›n belirlenmesinde söz sahibi olma hakk›n›n verilmesi bu bak›m-
dan önemli bir aflama olarak kabul edilebilir. Günümüzde bu, genifl ölçüde toplu
pazarl›klar yoluyla gerçekleflmektedir.
Toplu pazarl›k, sendikalar›n baflta ücret olmak üzere, çal›flma koflullar›n› belir-
lemede iflveren karfl›s›nda iflçilerin temsilcisi olarak yer ald›klar› önemli bir faali-
yet alan›d›r. Bu yolla iflverenlerin tek tarafl› kural koyma otoritesi k›s›tlanmakta,
çal›flanlara da kendi ç›karlar›n› koruma do¤rultusunda kararlara kat›lma hakk› ta-
n›nmaktad›r. Di¤er taraftan, iflveren aç›s›ndan da iflyerindeki verimlilik ve sosyal
bar›fl›n sa¤lanmas›nda toplu pazarl›k sonucu ulafl›lan uzlaflman›n da önemi büyük
olmaktad›r.
TOPLU PAZARLIK KAVRAMI

Tan›nm›fl ‹ngiliz Sosyal Politika tarihçileri Sidney ve Beatrice Webb taraf›ndan, ilk
defa 1891 tarihinde ortaya at›lan Toplu Pazarl›k (Collective Bargaining) kavram›-
n›n do¤uflu ve geliflimi sanayileflme sürecine, demokrasinin varl›¤›na, hür ve ba-
¤›ms›z sendikac›l›¤›n siyasal düzenin vazgeçilmez bir kurumu olarak kabul olun-
mas›na s›k› s›k›ya ba¤l›d›r. Bunun sonucu olarak, toplu pazarl›¤›n bir ülkede gelifl-
mesi de o ülkenin sanayileflme h›z›yla ve o ülkedeki hür ve ba¤›ms›z sendikac›l›k
hareketinin geliflimi ile yak›ndan ilintilidir. Artan sanayileflme h›z›na paralel bir fle-
kilde sanayide çal›flanlar›n say›s›n›n da h›zla artmas›, toplu pazarl›k sisteminin da-
ha genifl bir kitleyi kapsamas› sonucunu do¤urmufltur. Toplu pazarl›k sisteminin
temelinde serbestlik vard›r. Serbestlik taraflar›n özgürlü¤ünü ve devlet müdahale-
sinden ar›nm›fl olmalar›n› ifade eder. Bu da ancak hür ve ba¤›ms›z sendikac›l›k ha-
reketinin geliflmesiyle gerçekleflebilir. fiu halde, hür ve ba¤›ms›z sendika olmaks›-
z›n bir toplu pazarl›k sistemini düflünmek de mümkün de¤ildir.
Toplu pazarl›¤›, kararlar›n verilmesi yöntemi olarak görenlerin yan›nda, iflveren
ve sendika aras›ndaki uyuflmazl›klar› uzlaflma yoluyla çözen bir yöntem oldu¤unu
söyleyenler de vard›r. Webb’ler toplu pazarl›¤› “bir tarafta sendika, di¤er tarafta da
iflveren ya da iflveren örgütü olmak üzere ücret ve çal›flma koflullar›na iliflkin yap›-
lan pazarl›k ve görüflmeler” olarak ifade etmektedir.
Uluslararas› Çal›flma Örgütü taraf›ndan kabul edilmifl bulunan 154 say›l› Sözlefl-
mede ise, toplu pazarl›k flu flekilde tan›mlanmaktad›r: “Bir tarafta bir iflveren veya
bir ya da birden fazla iflveren örgütü ile di¤er taraftan iflçileri temsil eden bir veya
birden fazla iflçi örgütü aras›nda;
- çal›flma koflullar› ve istihdam iliflkisinin belirlenmesi; ve /veya
- iflçiler ve iflverenler aras›ndaki iliflkilerin düzenlenmesi; ve/veya
- iflveren veya onlar›n örgütleriyle iflçilerin örgüt veya örgütleri aras›ndaki
iliflkileri düzenlemek konusunda girifltikleri bütün görüflmelerdir” (ILO,
1992, s. 1223).
Bu duruma göre, toplu pazarl›¤›n flu 4 unsuru kapsad›¤› söylenebilir. Birincisi;
toplu pazarl›¤›n, en az›ndan iflçiler yönünden, toplu bir hareket olufludur. Burada-
ki toplu kelimesi iflçilerin taleplerini bir örgüt yoluyla tek bir ses halinde ifade et-
meleri anlam›na gelmektedir. ‹flverenlerin toplu olarak hareket etmeleri zorunlu

olmamakta beraber toplu pazarl›¤a taraf olan iflyerleri ço¤ald›kça, yani bölge ve ifl-
kolu düzeyinde toplu sözleflmelere gidildikçe iflveren taraf› da örgütlenmeye bafl-
lam›flt›r. Toplu pazarl›¤›n ikinci unsuru, pazarl›kt›r. Esasen bu sistemin ortaya ç›-
k›fl›n›n bafll›ca sebebi iflçilerin pazarl›k gücünü artt›rabilmektir. Toplu pazarl›k sis-
Toplu Pazarl›k: Bir tarafta
temi iflçilere çal›flma flartlar› konusunda iflverenle pazarl›k edebilme gücü sa¤lar.
sendika, di¤er tarafta da fiu halde sistemin toplu olma özelli¤i ile pazarl›k aras›nda bir sebep-sonuç iliflkisi
iflveren ya da iflveren bulunmaktad›r. Toplu pazarl›¤›n üçüncü bir unsuru ise, kurumsal bir nitelik tafl›-
örgütünün yer ald›¤›, ücret
ve çal›flma koflullar›na mas›d›r. Bu, taraflardan en az birisinin her zaman bir örgüt olmas›n›n bir sonucu-
iliflkin yap›lan pazarl›k ve dur. Toplu pazarl›¤›n dördüncü unsuru da, sistemin sürekli bir de¤iflim içersinde
görüflmelerdir.
geliflen sosyal ve ekonomik hayata göre ayarlanan dinamik bir süreç olufludur.
SIRA S‹ZDE Ülkemizde toplu pazarl›k sisteminin geçmifline bak›ld›¤›nda, toplu ifl iliflkilerinin kurum-
1 sal düzeyde ortaya ç›k›fl›n›n 1963 y›l›na dayand›¤› görülmektedir. Sizce, toplu pazarl›k
sisteminin ülkemizdeki bafllang›c› neden bu kadar gecikmifltir?
TOPLU PAZARLIK GÜCÜ

Toplu Pazarl›k Gücü Kavram›
Toplu Pazarl›k Gücü: Toplu ‹ki taraf aras›ndaki mücadeleyi analiz ederken taraflar›n güçlerini mutlak anlamda
pazarl›kta bir taraf›n kendi ölçmek mümkün de¤ildir. Örne¤in, askeri bir birli¤in gücü; onun boyutuna, silah-
flartlar› üzerinde anlaflma
sa¤lama yetene¤idir. lar›na, kararl›l›¤›na, moraline ve hedefleriyle ilgili alm›fl oldu¤u pozisyonuna ba¤-
l›d›r. Büyük bir düflman birli¤inin geçiflini engellemek söz konusu iken bir da¤› ya
da geçidi elinde tutan küçük bir birlik güçlü say›l›rken, ayn› birlik aç›k araziden
düflman› ç›karmak söz konusu oldu¤unda güçsüz say›labilmektedir (Marshall,
1988, s. 246). Demek ki güç, belirli bir zamanda ve belirli bir durumla ilgilidir. Söz
konusu meseleye ve karfl› taraf›n gösterece¤i tepkiye göre de¤iflir.
Toplu pazarl›k literatüründe önemli bir yer tutan pazarl›k gücü kavram›, örtülü
bir biçimde de olsa, ilk defa R. Hicks taraf›ndan kullan›lm›flt›r. Hicks, buna pazar-
l›k gücü dememifltir ama onun kudret (ability) kavram› içerik olarak daha sonra
gelifltirilen pazarl›k gücü kavram›yla ayn› anlamda kullan›lm›flt›r. Chamberlain,
Hicks’in yaklafl›m›na baz› elefltiriler getirmifltir. Buna göre, Hicks’in kulland›¤› pa-
zarl›k gücü yaln›zca ücret ve fiyatlar›n belirlenmesinde etkilidir. Ayr›ca afl›r› dere-
cede analitiktir. Oysa, pazarl›k gücünün bir grup gücü oldu¤u ve bunun için de
grup iliflkilerinden ve grubu çevreleyen ekonomik, sosyal ve politik flartlardan et-
kilenebilece¤i gözard› edilmifltir (Chamberlain, 1986, s. 176).
Pazarl›k gücü konusundaki kavramlaflt›rma çabalar›n›n en önemli k›sm› gele-
neksel iktisatç›lar taraf›ndan gerçeklefltirilmifltir. Chamberlain ve Kuhn, pazarl›k
gücünü, “birinin kendi flartlar› üzerinde anlaflma sa¤lama yetene¤i” olarak tan›m-
larlar. Samuel Bacharach ve Edward Lawler’a göre, bir taraf›n pazarl›k gücü, karfl›
taraf›n pazarl›k iliflkisine olan ba¤›ml›l›¤› ile ayn› oranda artar. Ba¤›ml›l›k, bir tara-
f›n alternatif gelir kaynaklar›n›n bir fonksiyonudur. Yani, daha çok alternatife sa-
hip olan taraf daha güçlüdür (Leap, 1986, s. 203). Charles Lindbloom’a göre, pa-
zarl›k gücü al›c› ve sat›c›n›n fiyat› belirlemek ya da korumak için sahip olduklar›
güçtür. Bu güç taraflar›n hedefleri ve motivasyonlar› taraf›ndan belirlenir. Bunun
yan›nda, taraflar›n tecrübeleri ve içinde bulunduklar› rekabet koflullar› da pazarl›k
gücünü etkiler (Lindbloom, 1986, s. 396).
Toplu Pazarl›k Gücünü Belirleyen Faktörler

Toplu pazarl›k gücünü belirleyen faktörler çeflitli kriterlere göre s›n›fland›r›labilir.
Bizim burada yapaca¤›m›z s›n›fland›rma ise genel bir s›n›fland›rma olacakt›r. Buna
göre; toplu pazarl›k gücünü belirleyen faktörler; ekonomik, yap›sal ve kurumsal,
yasal ve toplu pazarl›k sürecinde belirginleflen faktörlerdir.
Ekonomik Faktörler
Toplu pazarl›k gücünü belirleyen faktörlerin belki de en önemlisi, ekonomik fak-
törlerdir. Ülkenin içinde bulundu¤u ekonomik durum ve hükümetler taraf›ndan
izlenen ekonomi politikalar› taraflar›n toplu pazarl›ktaki gücünü önemli ölçüde
etkiler. Örne¤in, bir sendikan›n grev gücü, grevci iflçilerin ve onlar› destekleyen
aile bireylerinin içinde bulunduklar› ekonomik koflullarla yak›ndan ilgilidir. Ülke-
deki iflsizlik oran› yükseldikçe grevci iflçiler ve aile bireylerinin ifl bulma olas›l›k-
lar› da azalaca¤›ndan, bu durum sendikan›n toplu pazarl›ktaki gücünü olumsuz
yönde etkileyecektir.
Pazarl›k gücünü belirleyen makroekonomik faktörlerin aras›nda özellikle tasar-
ruf ve yat›r›m düzeyi, istihdam durumu, üretim ve istihdam hacmi, ücretler ve fi-
yatlar genel düzeyi, d›fl ticaret durumu gibi bir çok faktör yer almaktad›r. Ayr›ca,
hükümetler taraf›ndan izlenen gelirler politikalar› da pazarl›k gücünü etkileyen
önemli bir makro ekonomik faktördür. Örne¤in, hükümetler çeflitli dönemlerde
ücretleri stabilize etmek amac›yla ücret-fiyat kontrolleri gibi gelirler politikas› araç-
lar›na baflvurabilirler.
Genellikle ekonomik durgunluk dönemlerinde toplu pazarl›klarda sendikalar
yeni ekonomik kazan›mlar elde etmeye çal›flmaktan ziyade, varolan kazan›mlar›n›
koruma e¤iliminde olurlar. Ekonominin geniflleme ve refah dönemlerinde ise top-
lu pazarl›klar eme¤in milli gelirden daha adil bir pay almas›n› sa¤lar. Bu dönem-
lerde iflsizlik oran› düflük olaca¤›ndan iflçilerin olas› bir grevde dayanabilmek için
tasarruflar› olmas› olas›l›¤› artacak, grev k›r›c›lar› taraf›ndan ifllerinin ellerinden
al›nmas› olas›l›¤› ise düflük olacakt›r. Ayn› zamanda, ekonominin geniflleme dö-
nemlerinde meydana gelebilecek grevler iflverenler için daha büyük bir sat›fl kay-
b› do¤uracakt›r. Di¤er taraftan, durgunluk dönemlerinde sendikalar›n pazarl›k
güçleri daha zay›f olacakt›r. Böyle zamanlarda iflçiler ifllerini kaybetme tehlikesi
nedeniyle greve gitmeye daha az istekli olurlarken, iflverenler aç›s›ndan grev ne-
deniyle meydana gelebilecek sat›fl kayb› da daha az olacakt›r.
Bu makroekonomik faktörlerin yan›nda baz› mikroekonomik faktörler de pa-
zarl›k gücü üzerinde etkili olmaktad›r. Toplu pazarl›k gücünü belirleyen mikro-
ekonomik faktörler daha çok iflverenin (firman›n) içinde bulundu¤u ekonomik ko-
flullarla ilgilidir. Bunlar›n bafl›nda, istihdam edilen eme¤in talep esnekli¤i gelmek-
tedir. Emek talebinin esneklik oran› düfltükçe sendikalar›n pazarl›k güçleri artacak-
t›r. Hat›rlanaca¤› gibi emek talep esnekli¤inin incelendi¤i 4. ünitede Marshall-
Hicks Türetilmifl Talep Kanunlar›na göre;
- üretilen mal›n fiyat esnekli¤i ne derece yüksekse,
- emek maliyetlerinin toplam maliyetler içindeki pay› ne derece büyükse,
- üretimde eme¤in di¤er faktörlerle ikâmesi ne derece kolaysa,
- di¤er üretim faktörlerinin arz esnekli¤i ne kadar büyükse,
emek talebinin o derece esnek olaca¤› belirtilmiflti.
Firman›n kâr ve verimlilik art›fl oranlar› da pazarl›k gücünü etkiler. Kâr ve ve-
rimlilik düzeyi artt›kça iflverenin ücret art›fllar›n› karfl›lamas› kolaylaflacakt›r. Firma-
n›n tahmin edilen kâr düzeyi yükseldikçe sendikan›n gücü ve talepleri de artacak-
t›r. Ayn› zamanda iflveren de beklenen kârlar›n› riske etmemek için mümkün oldu-
¤unca sendikan›n teklifine yaklaflacakt›r.
SIRA S‹ZDE Ülkemizdeki sendikalar›n›n gücü 2001 y›l›nda yaflanan ekonomik krizden nas›l etkilen-
2 mifltir? Neden?
Yap›sal ve Kurumsal Faktörler

Yap›sal ve kurumsal faktörler aras›nda; toplu pazarl›¤›n, üretimin, endüstrinin ve
sendikan›n yap›s›, sendikalaflma oran› ve sendikalar aras› rekabet say›labilir. Bun-
lar›n üzerinde k›saca dural›m:
Toplu pazarl›¤›n ülkelere göre de¤iflen düzeylerde yap›ld›¤› bilinmektedir.
Bunda, ülkelerin ekonomik, sosyal ve co¤rafi yap›lar›n›n etkisi oldu¤u kadar iflçi
ve iflverenlerin e¤ilimleri ve tercihlerinin de rolü bulunmaktad›r. Günümüzde yay-
g›n olan pazarl›k düzeyleri; iflyeri, iflletme, iflkolu ve ulusal düzeylerde toplu pa-
zarl›klard›r. ‹flyeri ve iflletme düzeyinde yap›lan toplu pazarl›klar merkezileflmemifl
ve alt düzeyde toplu pazarl›klar olurken; bölgesel, iflkolu ve ulusal düzeyler gibi
daha üst düzeyde yap›lan toplu pazarl›klar merkezileflmifl bir yap› göstermektedir.
Ço¤u zaman pazarl›k güçlerini artt›rmas› sebebiyle iflverenler merkezileflmemifl,
sendikalar ise merkezileflmifl toplu pazarl›k yap›lar›n› tercih etmelerine ra¤men,
baz› durumlarda sendikalar güçlerini olumlu yönde etkiledi¤i için iflyeri düzeyin-
de pazarl›¤› da tercih edebilirler.
Üretimi durdurman›n maliyeti taraflar›n güç iliflkilerinde önemli bir faktördür.
Bu maliyetler mal›n türüne ve endüstrinin yap›s›na ba¤l›d›r. E¤er firma hizmet ya
da dayan›ks›z mal üretiyorsa, grev s›ras›nda karfl›lafl›lan sat›fl kayb›n›n telafisi güç
olabilir. Buna karfl›l›k dayan›kl› mal üreten ve normal kapasitesinin alt›nda üretim
yapan bir endüstride grev esnas›ndaki üretim kayb› grevden sonra kapat›labilir. Bu
arada gerek firma ve gerekse tüketiciler taraf›ndan yap›lan stoklar da güç iliflkile-
rini önemli ölçüde etkiler. Örne¤in, çelik üreticileri olas› bir greve karfl› önlem ola-
rak her zaman belirli bir miktar kömür stok ederler. E¤er kömür stoklar› çoksa, bu
sektörde olacak bir grevin etkisi de az olacakt›r. Bu durumda stoklar azald›kça
sendikan›n pazarl›k gücü artacakt›r.
Bir sendika için içinde bulundu¤u endüstrinin durumu ve rekabet koflullar› da
son derece önemlidir. E¤er bir endüstride iflverenler, aralar›ndaki rekabet dolay›-
s›yla biraraya gelemiyorlarsa, bu durum sendikaya bir pazarl›k avantaj› sa¤layabi-
lir. ‹flverenler bu nedenle u¤rad›klar› zarardan kaç›nabilmek için toplu pazarl›¤›n
endüstri düzeyinde yap›lmas›n› isteyebilirler.
Sendikalaflma oran› ile sendikan›n pazarl›k gücü aras›nda bir iliflki kurulabilir.
Sendikalaflma oran› yükseldikçe iflçiler aras›ndaki dayan›flma artacak ve sendikal›
iflgücünün ikâmesi azalacakt›r. Bir sendikan›n greve ça¤›rma gücü ile dayan›flma
do¤ru orant›l›, sendikal› iflgücünün ikâme edilebilirli¤i ise ters orant›l›d›r. Bir en-
düstrideki sendikalaflma derecesi, o sektördeki sendikan›n pazarl›k gücünün düze-
yini de gösterir. Di¤er bir ifadeyle, sendikalaflma oran›ndaki bir de¤iflim, sendika-
n›n gücündeki bir de¤iflimin aynas›d›r (Armstrong, 1988, s. 92). Sendikan›n gücü
sendikalaflma oran›n›n yan›nda sendikan›n kapsad›¤› iflçi say›s›na ba¤l›d›r. Sendi-
kalaflma oran› sabitken sendikalar›n gücü, sendika say›s› ile ters orant›l›d›r. Yani,
sendikalaflma oran› sabitken, iflçiler ne kadar az say›da sendikada toplanm›fllarsa,
sendikalar o kadar güçlüdür. Bunun yan›nda, sendikalar›n üye yap›lar›n›n homo-
jenlik derecesi de sendikalar› güçlü k›lan bir di¤er faktördür. Bir sendikan›n üye-
leri ne kadar homojense, yani aralar›nda çal›flma koflullar›, ortak ç›karlar aç›s›ndan
ne kadar az farkl›l›k varsa, di¤er koflullar sabitken, sendikan›n baflar›s› artacakt›r.
Buna karfl›l›k, bir sendikan›n üyeleri birbirinden ne kadar farkl› ise, üyelerinin yap-
t›klar› ifller ve çal›flma koflullar› aras›nda ne kadar fark varsa, sendika üyelerinin ç›-
karlar› da farkl›laflacak, bu da sendikan›n baflar›s›n› olumsuz yönde etkileyecektir
(Makal, 1986, s. 186).
Yasal Faktörler
Pazarl›k gücünün belirlenmesinde yasal faktörlerin önemi, devletin endüstri ilifl-
kileri sistemi içersindeki düzenleyici rolünün yasalarla ayr›nt›l› bir flekilde düzen-
lendi¤i ülkelerde kendini daha derinden hissettirmektedir. Sendikac›l›k ve toplu
pazarl›k düzeninin gelenek ve kurumlar›n›n henüz yerleflmedi¤i ülkelerde, gelifl-
mifl bat› ülkelerinde sosyal taraflar›n sahip ç›karak koruduklar›, toplumsal olarak
geliflen ve yerleflen birikimler yasalarla sa¤lanmaya çal›fl›lmaktad›r. Böylece, sen-
dikalaflmay› ve sendikal faaliyetleri teflvik edeci yasal düzenlemeler sendikalar›n
nispi pazarl›k gücünü artt›r›rken, tersi bir durum ise sendikan›n pazarl›k gücünü
azaltmaktad›r.
Toplu Pazarl›k Sürecinde Belirginleflen Faktörler

Toplu pazarl›k sürecince belirginleflen baz› faktörler de toplu pazarl›k gücü üze-
rinde etkili olmaktad›r. Bunlardan baz›lar›; bilgi ak›fl sistemi, taraflar aras›ndaki ilifl-
kilerin düzeyi, toplu pazarl›¤a kat›lan görüflmecilerin nitelikleri, pazarl›kta kullan›-
lan strateji ve taktikler ile sendika liderinin güç ve deneyimidir.
Taraflar›n gerek pazarl›k öncesinde gerekse de pazarl›k s›ras›nda birbirleri hak-
k›nda elde edecekleri bilginin önemi büyüktür. Örne¤in, sendikan›n grev fonu-
nun boyutlar›n›n ö¤renilmesi iflveren aç›s›ndan pazarl›k gücünü etkileyen önemli
bir faktörken; sendikan›n firman›n durumuna iliflkin bilgi sahibi olmas› da sendi-
kan›n pazarl›k gücünü etkiler. Çünkü taraflar, pazarl›k stratejilerini gelifltirirken
tüm bu bilgilerden yararlan›rlar.
Toplu pazarl›k sürecinde taraflar aras›ndaki iliflkiler de pazarl›k gücünü etki-
ler. Taraflar aras›ndaki iyi bir iliflki, temelde iki faktöre ba¤l›d›r; güven ve iletiflim.
Do¤ruluk ve dürüstlü¤ü ile bilinen bir görüflmecinin bu nitelikleri tafl›mayan bir
görüflmeciden daha etkili olaca¤› aç›kt›r. Toplu pazarl›kta etkin bir iletiflim de kar-
fl› taraf›n ikna edilmesi aç›s›ndan son derece önemlidir. Bu bak›mdan toplu pazar-
l›¤a kat›lacak grubun tecrübeli ve pazarl›k sanat›ndan anlayan kiflilerden oluflma-
s› pazarl›k gücünü, o taraf aç›s›ndan olumlu yönde etkiler. Bütün bunlar›n yan›n-
da taraflar›n toplu pazarl›k esnas›nda izledikleri strateji ve taktikler de pazarl›k
gücünü etkiler.
Firman›n kârl›l›¤› ve verimlilik oranlar› sendikan›n gücünü nas›l etkiler? SIRA S‹ZDE
3
TOPLU PAZARLIK MODELLER‹
Günümüzde çal›flanlar›n büyük bir bölümünün çal›flma koflullar› toplu pazarl›klar
yoluyla belirlenmektedir. Toplu pazarl›¤a dahil olan konular›n genifllemesi ve top-
lu pazarl›klar›n, bu sürece dahil olmayan çal›flanlar› da dolayl› flekilde etkiledi¤i
düflünülecek olursa, toplu pazarl›¤›n ne kadar genifl bir alan› etkiledi¤i ortaya ç›k-
maktad›r. Toplu pazarl›k iliflkilerindeki bu geniflleme toplu pazarl›¤a yönelik de¤i-
flik yaklafl›m ve modellerin de ortaya ç›kmas›na yol açm›flt›r. Bu modeller özellik-
le 1930’lardan sonra geliflmifltir. Bunun bir nedeni, toplu pazarl›k iliflkilerindeki ge-
niflleme ise, bir di¤er nedeni de iktisat teorisindeki geliflmelerdir. Bu döneme ka-
dar iktisat teorileri büyük ölçüde arz ve talebin ücret ve istihdam düzeyini belirle-
di¤ine inanm›fllard›r. Dolay›s›yla bu teoriler çerçevesinde toplu pazarl›¤› aç›klamak
mümkün olmam›flt›r. Ancak, 1930’lardan sonra toplu pazarl›k konusu iktisat litera-
türünde u¤rafl› alan› bulmufltur (Makal, 1987, s. 58). Toplu pazarl›¤›n daha ba¤›m-
s›z ve iktisat d›fl› faktörlere ba¤l› olarak ele al›nmas› ise 1950’lerden sonra gerçek-
leflmifltir. Neil Chamberlain ve John Dunlop toplu pazarl›¤› aç›klarken iktisadi fak-
törlerin yan›s›ra kurumsal faktörlere de yer vermifllerdir.
1930’lardan günümüze kadar toplu pazarl›¤› gerek iktisadi ve gerekse sosyal ve
davran›flsal aç›dan inceleyen bir çok model ya da yaklafl›m gelifltirilmifltir. Bu mo-
dellerden baz›lar›, bize genel bir çerçeve sunmas› aç›s›ndan burada incelenecektir.
Hicks’in Toplu Pazarl›k Modeli

Toplu pazarl›k sürecinin ilk ve en basit modeli John R. Hicks taraf›ndan gelifltiril-
mifltir. 1932 y›l›nda Hicks taraf›ndan ortaya at›lan bu modele göre, ücret pazarl›k-
lar›nda iflverenin taviz verme e¤ilimi ile grevin beklenen süresi aras›nda do¤ru
yönlü, buna karfl›l›k sendikan›n direnme e¤ilimi ile grevin süresi aras›nda ters yön-
lü bir iliflki vard›r.
Modelin iflleyiflini grafik üzerinde görelim:
Yandaki flekilde yatay eksende
fiekil 10.1.
grevin beklenen süresi, dikey ek-
Hicks’in Ücret Oran› sende de ücret oran› gösterilmifltir.
Toplu e
Pazarl›k c W1 ücreti iflverenin, sendikan›n bu-
‹flverenin Taviz E¤risi
Modeli lunmad›¤› durumda ödeyece¤i üc-
d
w* ret düzeyidir. ‹flverenin taviz e¤risi
(ae) iflverenin belirli sürelerdeki
Sendika Direnme E¤risi grevden kaç›nmak için kabul ede-
w1 bilece¤i minimum ücretleri gösterir.
a f b
Bu e¤ri üzerindeki her noktada gre-
0 t* Grevin Beklenen Süresi (t) vin beklenen maliyeti, taviz verme-
nin beklenen maliyetine eflittir. ‹fl-
verenin taviz e¤risi ile sendikan›n
direnme e¤risi (cf) d noktas›nda kesiflmektedirler. Bu noktaya karfl›l›k gelen w* üc-
ret düzeyi iyi bir görüflmecinin iflverenden alabilece¤i maksimum ücrettir. E¤er
sendika bu düzeyin üzerinde bir ücret talebinde bulunursa, iflveren bu talebi red-
dedecek ve greve raz› olacakt›r. ‹flveren w* ücretinin alt›ndaki bütün ücret düzey-
lerini kolayl›kla kabul edebilir, anlaflma bu noktalardan birinde de sa¤lanabilir, an-
cak bu durumda sendikan›n bir baflar›s›zl›¤› söz konusudur. Özetle, Hicks’in mo-
delinde, toplu pazarl›k taraflara belli maliyetler yüklemektedir. ‹flveren ücret art›fl›-
n›n maliyetini olas› bir grevin süresi ile karfl›laflt›racak, sendika da iflverenin tekli-
fini hemen kabul edip, düflük bir ücrete raz› olmak ile uzun süreli bir greve katla-
narak iflverenin önerilerini reddetmenin maliyetini de¤erlendirecektir.
Hicks’in toplu pazarl›k modeli bir çok hakl› elefltiriyle karfl›laflm›fl ve daha son-
ra bu elefltirileri karfl›lamaya yönelik yeni modeller ortaya at›lm›flt›r. Hicks modeli-
ne yöneltilen elefltirilerin bafl›nda, Hicks’in taraflar›n birbirlerinin durumlar› hak-
k›nda tam bilgiye sahip olduklar›na iliflkin varsay›m› gelmektedir. Hicks grevlerin
nedenini taraflar›n birbirleri hakk›nda tam bilgi sahibi olmamalar› ve rasyonel dav-
ranmamalar› olarak kabul etmifltir. Oysa, toplu pazarl›k sürecinin en temel özellik-
lerinden birisi belirsizliktir. E¤er, bu varsay›m do¤ru olsayd› pazarl›k sürecinde ya-
pacak bir fley kalmayacakt›. Ayr›ca, toplu pazarl›k konular›n›n çeflitlenmesi, toplu
pazarl›¤› sadece ücretin belirlenmesi olarak ele alan Hicks’in modeline yönelik
elefltirileri de artt›rm›flt›r. Nitekim bugün ücret d›fl› konular da taraflar aras›nda pa-
zarl›k ve uyuflmazl›k nedeni olabilmektedir.
Ashenfelter ve Johnson’un Politik Modeli

Toplu pazarl›k modellerinin politik bir versiyonu O. Ashenfelter ve G. Johnson ta-
raf›ndan A. M. Ross’un eski bir çal›flmas›na dayan›larak gelifltirilmifltir. Bu model
pazarl›k sürecini sadece sendika ve iflveren taraflar›n› içine alacak flekilde incele-
menin uygun olmad›¤› görüflüne dayan›r. Buna göre, toplu pazarl›k, iflveren, sen-
dika üyeleri ve sendika liderleri aras›nda gerçekleflmektedir. Model, esas olarak
sendika liderleri ile üyeler aras›ndaki amaç ayr›l›¤› üzerinde yo¤unlafl›r. Sendikal›
iflçiler öncelikle kendi istihdam koflullar›n›n parasal ve parasal olmayan yanlar› ile
ilgilenirken, sendika liderleri ayn› zamanda sendikan›n varl›¤›n› sürdürmesi ve bü-
yümesi ile oldu¤u kadar kendi kiflisel politik varolufllar›yla da ilgilenirler (Özkap-
lan, 1994, s. 52).
fiekil 10.2.
Yandaki fleklin üst k›sm›nda sendika-
Ashenfelter ve
n›n ücret talep e¤risi, alt k›sm›nda ise gre- Ücretler
Johnson’un
vin çeflitli aflamalar›nda sendikan›n ücret En çok tercih edilen ücret Toplu Pazarl›k
talebinin kabul edilmesi durumunda fir- Modeli
man›n gelecekteki kârlar›n›n bundan na-
s›l etkilenece¤i gösterilmektedir. Görül-
dü¤ü gibi, grevin erken devrelerinde ifl- Sendikan›n kabul
edemeyece¤i ücret düzeyi
verenin sendikan›n talebi üzerinde anlafl-
may› reddetmesi gelecekteki emek mali-
yetlerini azaltmaktad›r. Bu azalma sat›fl 0
Grev Süresi
geliri kayb›ndan büyük oldu¤u müddetçe Kâr
iflverenin kâr› artacakt›r. Ancak, bir nok-
(+)
tada sat›fl geliri kayb› emek maliyetinden
büyük olur ve iflverenin grev nedeniyle
0
beklemekten do¤an kâr› azalmaya bafllar. Grev Süresi
(-)
Pazarl›¤›n bu aflamas›nda iflveren sendi- Anlaflma noktas›
kan›n taleplerini kabul ederek anlaflmay›
imzalar ve grev sona erer.
Bu model grevin ne kadar sürece¤inin iflverenin grevden do¤an kazanc›na ba¤-
l› oldu¤unu ve iflverenin sendikan›n ücret talep e¤risini bildi¤ini ileri sürmektedir.
Buna göre iflveren kâr› en yüksek noktaya ç›kana kadar greve müdahale etmeye-
cek ve anlaflmaya yanaflmayacakt›r. Model anlaflman›n önemli bir unsurunun da
sendika üyeleri oldu¤unu ileri sürmektedir. Buna göre, bak›fl aç›s› genelde üyeler-
den daha genifl olan ve iflverenin ödeme kapasitesi hakk›nda bilgi sahibi olan sen-
dika lideri iflverenin ücret teklifinin iyi oldu¤unu düflünüyor ancak üyeleri ücret ta-
leplerini afla¤› çekmek konusunda ikna edemiyorsa, kendi politik gelece¤ini riske
atmamak için greve gidilmesine karar verecektir (Ashenfelter, 1969, s. 37).
Ashenfelter ve Johnson modelinin bu yap›s›yla bir pazarl›k modeli olmay›p, ve-
ri bir sendika direnme e¤risi k›s›t› alt›nda firman›n kâr maksimizasyonunu nas›l
yapt›¤›n› öneren bir model oldu¤unu, modelin grevlerden sadece sendikalar› so-
rumlu tutmas›n›n yan›s›ra Ross’un belirtti¤i anlamda politik olmad›¤›, modele yö-
neltilen bafll›ca elefltiriler olmufltur (Biçerli, 1992, s. 59).
Chamberlain’in Toplu Pazarl›k Gücü Modeli

1950’li y›llarda Neil W. Chamberlain pazarl›k gücü kavram› ve onun belirleyicileri
üzerinde yo¤unlaflan bir pazarl›k iliflkisi modeli gelifltirmifltir. Chamberlain’e göre,
“pazarl›k gücü, birinin kendi flartlar› üzerinde di¤erini anlaflmaya ikna etme yete-
ne¤idir. Sizin pazarl›k gücünüz, benim sizin flartlar›n›z üzerinde anlaflma iste¤im-
dir. Bu istek çeflitli faktörler taraf›ndan belirlenir. Sizin pazarl›k gücünüz, yaln›zca
sizin beni istedi¤iniz flartlarda anlaflmaya zorlamak için sahip oldu¤unuz kiflisel
güçlerinizin bir yans›mas› de¤ildir. Ayn› zamanda bizi çevreleyen ekonomik, poli-
tik, sosyo-psikolojik bütün olaylar›n bir yans›mas›d›r. Benim sizin flartlar›n›z üze-
rinde anlaflma iste¤im, sizin flartlar›n›zla anlaflmaman›n bana olan maliyetinin an-
laflmam›n bana olan maliyetine oran›d›r. E¤er anlaflmamam anlaflmamdan daha
pahal›ya mal olacaksa anlaflaca¤›m. Bunun aksi durumda ise anlaflmayaca¤›m. Ya-
ni, benim sizin flartlar›n›z üzerinde anlaflma iste¤im sizin pazarl›k gücünüzün de-
recesini temsil edecektir” (Chamberlain, 1970, s. 134).
Buradan hareketle, bir toplu pazarl›kta sendikan›n ve iflverenin pazarl›k güçle-
rini flu flekilde ifade etmek mümkündür:
Sendikan›n flartlar› üzerinde

anlaflmaman›n iflverene maliyeti
Sendikan›n Pazarl›k Gücü =
Sendikan›n flartlar› üzerinde
anlaflman›n iflverene maliyeti
‹flverenin flartlar› üzerinde

anlaflmaman›n sendikaya maliyeti
‹flverenin Pazarl›k Gücü =
‹flverenin flartlar› üzerinde
anlaflman›n sendikaya maliyeti
Yukar›daki ifadelerden hareketle her iki taraf›n da karfl›l›kl› olarak birbirlerinin

pazarl›k güçlerini bire eflitlemeye çal›flt›klar› söylenebilir. Çünkü, pazarl›k gücünün
birden küçük olmas› durumunda anlaflma sa¤lanamayacakt›r. Bir taraf di¤er tara-
f›n pazarl›k gücünü ya anlaflma maliyetini veya anlaflmama maliyetini de¤ifltirerek
etkileyebilir. Örne¤in, e¤er iflverenin pazarl›k gücü 1’in alt›nda ise, sendika iflvere-
nin anlaflmazl›k maliyetini artt›rarak kendi flartlar›n› kabule zorlayabilir. Sendika
bunu iflçilerin kararl›l›¤›n› veya uzun süreli bir grevi destekleyecek fonlara sahip
oldu¤unu göstererek sa¤layabilir.
Anlaflmaman›n Maliyeti: Anlaflmaman›n maliyeti, her iki taraf için de anlaflmazl›ktan do¤an kay›plar
Her iki taraf için de olarak tan›mlanabilir. Grev, sendikan›n flartlar›n› iflverene kabul ettirmek için kul-
anlaflmazl›ktan do¤an
kay›plard›r. land›¤› en önemli silaht›r. Bir sendikan›n pazarl›k gücü, en basit flekilde sendika-
n›n bu silah› kullanmak suretiyle iflveren için anlaflmazl›¤›n maliyetini artt›rmas› ile
do¤ru orant›l›d›r. Sonuçta, taraflar›n grev karfl›s›ndaki pozisyonlar› onlar›n nispi
pazarl›k güçlerinin temel belirleyicisidir. Bir sendikan›n greve gitme kabiliyetini et-
kileyen faktörler flunlar olabilir; sendikan›n iç politikalar›, grev fonlar›n›n büyüklü-
¤ü, üyelerinin üzerindeki mali sorumluluklar› ve di¤er sendikalar›n greve deste¤i.
‹flverenin olabilecek bir grev karfl›s›ndaki pozisyonunu belirleyen faktörler ise flun-
lar olabilir; firman›n mali durumu, stoklar›n durumu, iflyerinde kullan›lan teknolo-
ji, grev sigortas›n›n bulunup bulunmad›¤› ve greve kat›lan iflçilerin niteli¤i.
Anlaflman›n maliyeti ise üç kategoride yer alabilir; anlaflman›n do¤rudan mali- Anlaflman›n Maliyeti:
Anlaflman›n do¤rudan
yetleri, anlaflman›n ikincil maliyetleri ve anlaflman›n parasal olmayan maliyetleri. maliyetleri, anlaflman›n
Do¤rudan maliyetler; ücret art›fllar›, fazla çal›flma ve izin süreleri gibi parasal mali- ikincil maliyetleri ve
anlaflman›n parasal
yetleri kapsar. Sendikan›n tekliflerinin maliyeti ile iflverenin pazarl›k hedefleri ara- olmayan maliyetleridir.
s›ndaki fark büyüdükçe, anlaflman›n do¤rudan maliyetleri de artar. ‹kincil maliyet-
lere ise, toplu pazarl›k sonucu sendikan›n elde etti¤i kazan›mlar›n pazarl›¤›n kap-
sam›na girmeyen di¤er sendikal› veya sendikas›z iflçiler için de emsal teflkil etme-
si örnek olarak verilebilir. Parasal olmayan maliyetler, sendika güvenli¤i gibi eko-
nomik terimlerle ifade edilemeyen daha çok ilkesel konular› kapsar.
Chamberlain’in modeli toplu pazarl›k gücü konusunda yararl› bir analitik araç
olmakla birlikte sübjektif ölçülere dayand›¤› ve toplu sözleflme imzalanana kadar
sürekli olarak de¤iflime u¤ramas› sebebiyle elefltirilmifltir.
Walton ve Mc Kersie’nin Davran›flsal Modelleri

R. Walton ve R. Mc Kersie davran›flsal modellerinde toplu pazarl›k sürecini pazar-
l›k stratejisi ve taktikleri aç›s›ndan incelemifllerdir. Onlara göre, toplu pazarl›k sü-
reci davran›flsal aç›dan incelendi¤inde, bu süreçte dört alternatif faaliyet oldu¤u
görülür. Bunlar; da¤›t›mc› pazarl›k, birlefltirici pazarl›k, örgüt içi pazarl›k ve davra-
n›flsal yap›lanma modelleridir.
Da¤›t›mc› Pazarl›k
Da¤›t›mc› pazarl›k modeline göre, toplu pazarl›kta genellikle bir taraf›n kazanc› di- Da¤›t›mc› Pazarl›k:
Bir taraf›n kazanc›n›n di¤er
¤er taraf›n kayb› olmaktad›r. Sendikalar ücretlerin tespiti, ifl süreleri ve çal›flma ko- taraf›n kayb› oldu¤u
flullar›n›n belirlenmesi konusunda iflçileri temsil ederler. Sendikalar›n toplu pazar- konular›n ele al›nd›¤›
pazarl›kt›r.
l›kta iflçileri temsilen pazarl›k yapt›klar› bu konular, iflletme aç›s›ndan maliyetleri
artt›r›c›, dolay›s›yla kârlar› azalt›c› etki yapar.
Da¤›t›mc› pazarl›kta taraflar›n birbirlerinin direnme güçlerini zay›flatma çabala-
r› önemli yer tutar. Toplu pazarl›kta karfl› taraf›n direnme noktas› çeflitli sonuçlara
verdi¤i de¤erlerle do¤ru orant›l› olarak de¤iflir. Bu bak›mdan bir taraf karfl› taraf›n
yapt›¤› teklifin kendisi için fazla olumlu olmad›¤› ve önemsiz oldu¤unu; aksine
kendisinin yapt›¤› teklifin karfl› taraf için fazla olumsuz olmad›¤›n› hissettirebilme-
lidir. Yani, olas› bir grevin karfl› tarafa maliyetinin yüksek olaca¤›n› ifade etmeye
çal›flmal›d›r. Bu aç›dan karfl› taraf›n direnme noktas›n›n belirlenmesi büyük bir
önem tafl›maktad›r. Taraflar birbirlerinin direnme noktas› hakk›nda iki flekilde bil-
gi edinebilirler. Bunlar; dolayl› tahmin ve do¤rudan tahmin yöntemleridir. Dolayl›
tahminde bafll›ca bilgi kaynaklar›; envanterler, alternatif üretim ve depolama ola-
naklar›, piyasa koflullar›, sendikal› iflçi say›s›, grev oylamas›na kat›lanlar›n say›s›
olabilir. Ayr›ca, bu konudaki bilgiler dedikodu zinciri ve di¤er haber alma yöntem-
leriyle de sa¤lanabilir (Walton, 1958, s. 61). Do¤rudan tahmin yönteminde ise, ge-
rek iflletmeler ve gerekse sendikalar karfl› taraf›n pazarl›k alan› ve direnme nokta-
lar›n› belirleme konusunda çeflitli verileri kullan›rlar. Örne¤in, ülkemizde Devlet
‹statistik Enstitüsü taraf›ndan yay›nlanan enflasyon oran› rakamlar› toplu pazarl›k-
ta taraflar için önemli bir gösterge olarak kabul edilmektedir. Bu tür kaynaklardan
elde edilen bilgilerin ›fl›¤›nda taraflar pazarl›k sürecinde birbirlerine karfl› alacakla-
r› tav›r ve davran›fllar› belirlerler.
Birlefltirici Pazarl›k
Birlefltirici Pazarl›k: Da¤›t›mc› pazarl›kta taraflar›n menfaatlerinin çat›flt›¤›n›, bir taraf›n kazanmas›n›n
Çözümü halinde her iki
taraf›n da kazançl› ç›kaca¤›
karfl› taraf›n kaybetmesine yol açaca¤›n› söylemifltik. Birlefltirici pazarl›kta ise, çö-
konular›n görüflüldü¤ü zümü halinde her iki taraf›n da kazançl› ç›kaca¤› konular görüflülmektedir. Yani,
pazarl›kt›r. her iki taraf›n da ayn› anda kazanma flans› vard›r. Bu sebeple, birlefltirici pazarl›k
sürecine, ayn› zamanda sorun çözme süreci de denilebilir. Bu süreç 3 temel ad›m›
içerir; sorunu tan›mlama, alternatif çözümleri ve sonuçlar›n› araflt›rma ve çözümle-
rin öncelik s›ralamas›n›n ve hareket tarz›n›n belirlenmesi.
Taraflar›n motivasyonu, karfl›l›kl› güvenleri, bilgi ve iletiflim imkanlar› sorun
çözme sürecinde etkinli¤in sa¤lanabilmesi için önemli faktörlerdir. Ayr›ca, bu sü-
reçte pazarl›k gündeminin belirlenmesi de önem tafl›maktad›r. Taraflar, üzerinde
anlaflma sa¤lanabilecek ve her iki taraf›n da aleyhine olmayan konular üzerinde
durmay› tercih edeceklerdir. Birlefltirici pazarl›¤›n varolabilmesi için ortaya ç›kan
sorunun yap›sal özelli¤i gere¤i her iki taraf›n da menfaatlerini artt›r›c› çözüm flekil-
lerinin bulunabilmesi gerekir. Bu süreçteki pazarl›k konular›na örnek olarak; ifl gü-
venli¤i, yönetim esnekli¤i, ifllerin rasyonalizayonu ve ücret teflvik sistemlerinin ge-
lifltirilmesi gibi konular gösterilebilir.
Örgüt ‹çi Pazarl›k

Örgüt ‹çi Pazarl›k: Sendika Toplu pazarl›kta en önemli konulardan birisi de sendika ve iflveren temsilcilerinin
ve iflveren temsilcilerinin
gerek toplu görüflme gerek toplu görüflme öncesinde ve gerekse toplu görüflmeler s›ras›nda kendi ör-
öncesinde ve gerekse toplu gütleri ile olan iliflkileridir. Taraflar kendi örgütleri içersinde baz› konularda kon-
görüflmeler s›ras›nda kendi
örgütleri ile olan iliflkileridir.
sensüse varamam›fl olabilirler. Örne¤in, iflverenin belirledi¤i pazarl›k marj› ile pa-
zarl›¤a kat›lan temsilcisinin belirledi¤i marj›n farkl› olmas› örgüt içinde baz› sorun-
lar do¤urabilir. Bu nedenle, taraflar toplu pazarl›k görüflmelerinde kendi örgütleri
içersinde üzerinde anlaflma sa¤lanm›fl konularda pazarl›¤a giriflmelidirler. Toplu
pazarl›¤a kat›lan görüflmeciler gruplar›n›n kendilerinden neler bekledi¤ini ve nas›l
hareket etmeleri gerekti¤ini, di¤er bir de¤iflle rollerini iyi de¤erlendirmek zorunda-
d›rlar. Aksi halde bu konuda yap›lacak hatalar iflveren-sendika iflbirli¤ini de olum-
suz yönde etkileyebilir.
Davran›flsal Yap›lanma
Davran›flsal Yap›lanma: Davran›flsal yap›lanma, toplu pazarl›¤›n duygusal ve sosyo-psikolojik boyutlar›n›
Toplu pazarl›k sürecinde
taraflar›n birbirlerine karfl› içerir. Toplu pazarl›k sürecinde taraflar›n birbirlerine karfl› tutum oluflturmalar› ve
izleyebilecekleri tav›r ve iliflki biçimlerini belirlemeleri son derece önemlidir. Taraflar görüflmelerde aç›kça
davran›fllard›r.
ifade edilmemekle birlikte karfl›l›kl› olarak belirli tav›rlar içersindedirler. Bu tav›r-
lar flöyle s›ralanabilir;
Çat›flma: Çat›flmac› tav›rda taraflar büyük bir rekabet içersindedirler. Sürekli
olarak birbirlerini zay›flatmak ve y›kmak için çabalarlar.
Kontrollü sald›rganl›k: Taraflar aras›nda ›l›ml› bir rekabet vard›r. ‹ki taraf da et-
ki alanlar›n› geniflletme çabas› içersindedirler.
Uyuflma: Taraflar bar›flç›d›rlar ve anlaflma taraftar›d›rlar. Sendika ve iflveren ara-
s›nda az da olsa bir rekabet vard›r ve iliflkiler s›n›rl› bir güven temeline dayan›r. Ta-
raflar›n iliflkilerine olumsuz bir duygusall›k yerine rasyonellik hakimdir.
‹flbirli¤i: Taraflar aras›ndaki iliflkilere karfl›l›kl› güven ve dostluk hakimdir. Pa-
zarl›k konular› ücretler, çal›flma süreleri ve çal›flma koflullar›yla s›n›rl› olmay›p ve-
rimlilik, kaynak israf›n›n önlenmesi, teknolojinin gelifltirilmesi ve ifl güvenli¤i gibi
konular› da kapsamaktad›r.
Gizli anlaflma: Temsil ettikleri taraflar›n amaçlar›na ayk›r› olarak karfl›l›kl› iki
taraf›n bir araya gelmesi ve aralar›nda gizli bir anlaflmaya varmalar›d›r. Örne¤in, ifl-
veren, toplu pazarl›kta sald›rgan davranmamas› için sendikaya gizlice yard›mda
bulunabilir ya da sendika liderleri baz› yard›mlar karfl›l›¤›nda ücretlerin daha dü-
flük bir düzeyde belirlenmesini kabul edebilirler. Gizli anlaflmada taraflar aras›nda
karfl›l›kl› flantaja dayal› bir güven bulunmaktad›r (Walton, 1958, s. 188).
Toplu pazarl›¤a kat›lan görüflmecilerin, toplu görüflmeler s›ras›ndaki tav›r ve davran›flla- SIRA S‹ZDE
r› toplu pazarl›k sonuçlar›n› nas›l etkiler? 4
Özet

AMAÇ Toplu pazarl›k nedir?
AMAÇ Toplu pazarl›k gücünü belirleyen faktörler nelerdir?
1 3
• Toplu pazarl›k, sendikalar›n baflta ücret olmak üze- • Toplu pazarl›k gücünü belirleyen faktörler çeflitli
re, çal›flma koflullar›n› belirlemede iflveren karfl›s›n- kriterlere göre s›n›fland›r›labilir. Genel olarak, toplu
da iflçilerin temsilcisi olarak yer ald›klar› önemli bir pazarl›k gücünü belirleyen faktörler; “ekonomik”,
faaliyet alan›d›r. Bu yolla iflverenlerin tek tarafl› “yap›sal ve kurumsal”, “yasal” ve “toplu pazarl›k sü-
kural koyma otoritesi k›s›tlanmakta, çal›flanlara da recinde belirginleflen” faktörler olarak s›ralanabilir.
kendi ç›karlar›n› koruma do¤rultusunda kararlara • Toplu pazarl›k gücünü belirleyen faktörlerin belki
kat›lma hakk› tan›nmaktad›r. Di¤er taraftan, iflveren de en önemlisi, ekonomik faktörlerdir. Ülkenin için-
aç›s›ndan da iflyerindeki verimlilik ve sosyal bar›fl›n de bulundu¤u ekonomik durum ve hükümetler tara-
sa¤lanmas›nda toplu pazarl›k sonucu ulafl›lan uz- f›ndan izlenen ekonomi politikalar› taraflar›n toplu
laflman›n da önemi büyük olmaktad›r. pazarl›ktaki gücünü önemli ölçüde etkiler. Ülkedeki
• Uluslararas› Çal›flma Örgütü toplu pazarl›¤› flu fle- iflsizlik oran› yükseldikçe grevci iflçiler ve aile birey-
kilde tan›mlanmaktad›r: “Bir tarafta bir iflveren ve- lerinin ifl bulma olas›l›klar› da azalaca¤›ndan bu du-
ya bir ya da birden fazla iflveren örgütü ile di¤er ta- rum sendikan›n toplu pazarl›ktaki gücünü olumsuz
raftan iflçileri temsil eden bir veya birden fazla iflçi yönde etkileyecektir. Pazarl›k gücünü belirleyen
örgütü aras›nda; çal›flma koflullar› ve istihdam ilifl- makroekonomik faktörlerin aras›nda özellikle tasar-
kisinin belirlenmesi; ve /veya iflçiler ve iflverenler ruf ve yat›r›m düzeyi, istihdam durumu, üretim ve
aras›ndaki iliflkilerin düzenlenmesi; ve/veya iflve- istihdam hacmi, ücretler ve fiyatlar genel düzeyi, d›fl
ren veya onlar›n örgütleriyle iflçilerin örgüt veya ör- ticaret durumu gibi bir çok faktör yer almaktad›r.
gütleri aras›ndaki iliflkileri düzenlemek konusunda Bu makroekonomik faktörlerin yan›nda baz› mik-
girifltikleri bütün görüflmelerdir”. roekonomik faktörler de pazarl›k gücü üzerinde et-
kili olmaktad›r. Toplu pazarl›k gücünü belirleyen

AMAÇ Toplu Pazarl›k gücü nedir? mikroekonomik faktörler daha çok iflverenin (fir-
2 man›n) içinde bulundu¤u ekonomik koflullarla ilgi-
• Toplu pazarl›k gücü, sendikan›n veya iflverenin,
lidir. Bunlar›n bafl›nda, istihdam edilen eme¤in ta-
toplu pazarl›kta kendi flartlar› üzerinde karfl› taraf›
lep esnekli¤i gelmektedir. Firman›n kâr ve verimli-
anlaflmaya ikna etme yetene¤idir. Sendikan›n gücü;
lik art›fl oranlar› da pazarl›k gücünü etkiler. Kâr ve
kendi flartlar› üzerinde anlaflmamas›n›n iflverene
verimlilik düzeyi artt›kça iflverenin ücret art›fllar›n›
maliyetinin, yine kendi flartlar› üzerinde anlaflmas›-
karfl›lamas› kolaylaflacakt›r. Firman›n tahmin edilen
n›n iflverene olan maliyetine oran›d›r. Anlaflmama-
kâr düzeyi yükseldikçe sendikan›n gücü ve taleple-
n›n maliyeti, her iki taraf için de anlaflmazl›ktan do-
ri de artacakt›r. Ayn› zamanda iflveren de beklenen
¤an kay›plar olarak tan›mlan›rken, anlaflman›n ma-
kârlar›n› riske etmemek için mümkün oldu¤unca
liyeti ise, anlaflman›n do¤rudan maliyetleri, anlafl-
sendikan›n teklifine yaklaflacakt›r.
man›n ikincil maliyetleri ve anlaflman›n parasal ol-
• Yap›sal ve kurumsal faktörler aras›nda; toplu pa-
mayan maliyetleri fleklinde s›ralanabilir.
zarl›¤›n, üretimin, endüstrinin, ve sendikan›n yap›-
s›, sendikalaflma oran› ve sendikalar aras› rekabet
say›labilir.
• Pazarl›k gücünün belirlenmesinde yasal faktörlerin • Neil W. Chamberlain pazarl›k gücü kavram› ve onun
önemi, devletin endüstri iliflkileri sistemi içersinde- belirleyicileri üzerinde yo¤unlaflan bir pazarl›k ilifl-
ki düzenleyici rolünün yasalarla ayr›nt›l› bir flekilde kisi modeli gelifltirmifltir. Chamberlain’e göre, “pa-
düzenlendi¤i ülkelerde kendini daha derinden his- zarl›k gücü, birinin kendi flartlar› üzerinde di¤erini
settirmektedir. Sendikalaflmay› ve sendikal faaliyet- anlaflmaya ikna etme yetene¤idir. Sizin pazarl›k gü-
leri teflvik edeci yasal düzenlemeler sendikalar›n cünüz, benim sizin flartlar›n›z üzerinde anlaflma is-
nispi pazarl›k gücünü artt›r›rken, tersi bir durum ise te¤imdir. Bu istek çeflitli faktörler taraf›ndan belirle-
sendikan›n pazarl›k gücünü azaltmaktad›r. nir. Sizin pazarl›k gücünüz, yaln›zca sizin beni iste-
• Toplu pazarl›k sürecince belirginleflen baz› faktörler di¤iniz flartlarda anlaflmaya zorlamak için sahip ol-
de toplu pazarl›k gücü üzerinde etkili olmaktad›r. du¤unuz kiflisel güçlerinizin bir yans›mas› de¤ildir.
Bunlardan baz›lar›; bilgi ak›fl sistemi, taraflar aras›n- Ayn› zamanda bizi çevreleyen ekonomik, politik,
daki iliflkilerin düzeyi, toplu pazarl›¤a kat›lan görüfl- sosyo-psikolojik bütün olaylar›n bir yans›mas›d›r.
mecilerin nitelikleri, pazarl›kta kullan›lan strateji ve Benim sizin flartlar›n›z üzerinde anlaflma iste¤im, si-
taktikler ile sendika liderinin güç ve deneyimidir. zin flartlar›n›zla anlaflmaman›n bana olan maliyeti-
nin anlaflmam›n bana olan maliyetine oran›d›r. E¤er

AMAÇ
Toplu pazarl›¤› aç›klamaya yönelik gelifltirilen mo- anlaflmamam anlaflmamdan daha pahal›ya mal ola-
4 deller nelerdir? caksa anlaflaca¤›m. Bunun aksi durumda ise anlafl-
• Günümüzde toplu pazarl›k iliflkilerinin genifllemesi mayaca¤›m. Yani, benim sizin flartlar›n›z üzerinde
toplu pazarl›¤a yönelik de¤iflik bir çok yaklafl›m ve anlaflma iste¤im sizin pazarl›k gücünüzün derecesi-
modelin de ortaya ç›kmas›na yol açm›flt›r. 1930’lar- ni temsil edecektir
dan günümüze kadar toplu pazarl›¤› gerek iktisadi • R. Walton ve R. Mc Kersie davran›flsal modellerinde
ve gerekse sosyal ve davran›flsal aç›dan inceleyen toplu pazarl›k sürecini pazarl›k stratejisi ve taktikle-
bir çok model ya da yaklafl›k gelifltirilmifltir. Bunlar- ri aç›s›ndan incelemifllerdir. Onlara göre, toplu pa-
dan baz›lar› flunlard›r; zarl›k süreci davran›flsal aç›dan incelendi¤inde, bu
• Toplu pazarl›k sürecinin ilk ve en basit modeli John süreçte dört alternatif faaliyet oldu¤u görülür. Bun-
R. Hicks taraf›ndan gelifltirilmifltir. Hicks taraf›ndan lar; da¤›t›mc› pazarl›k, birlefltirici pazarl›k, örgüt içi
ortaya at›lan bu modele göre, ücret pazarl›klar›nda pazarl›k ve davran›flsal yap›lanma modelleridir.
iflverenin taviz verme e¤ilimi ile grevin beklenen
süresi aras›nda do¤ru yönlü, buna karfl›l›k sendika-
n›n direnme e¤ilimi ile grevin süresi aras›nda ters
yönlü bir iliflki vard›r.
Kendimizi S›nayal›m 6. Afla¤›dakilerden hangisi toplu pazarl›kta iflveren için

1. Bir ülkede toplu pazarl›k sisteminin geliflimi ile afla¤›- anlaflmaman›n maliyetlerinden biridir?
dakilerden hangisi aras›nda bir iliflki yoktur? a. Grev sonucu do¤an kay›plar
a. Sanayileflme süreci b. Ücret art›fllar›
b. Demokrasinin geliflimi c. Çal›flma koflullar›n›n iyileflmesi
c. Sendikac›l›¤›n geliflimi d. Elde edilen kazan›mlar›n sendikas›z iflçiler için de
d. Sanayide çal›flanlar›n say›s›ndaki art›fl emsal oluflturmas›
e. D›fl ticaretin geliflmesi e. Elde edilen kazan›mlar›n di¤er iflverenler için de
emsal oluflturmas›
2. Afla¤›dakilerden hangisi toplu pazarl›¤›n unsurlar›ndan
biri de¤ildir? 7. Neil Chamberlain’e göre, sendikan›n pazarl›k gücü,
a. Toplu bir hareket oluflu sendikan›n flartlar› üzerinde anlaflmaman›n iflverene mali-
b. Pazarl›¤a dayanmas› yetinin afla¤›dakilerden hangisine oranlanmas›d›r?
c. Kurumsal bir nitelik tafl›mas› a. ‹flverenin flartlar› üzerinde anlaflman›n sendikaya
d. Dinamik bir süreç oluflu maliyetine
e. Kanuna dayanmas› b. Sendikan›n flartlar› üzerinde anlaflman›n iflverene
maliyetine
3. Afla¤›daki ekonomik faktörlerden hangisi sendikan›n c. ‹flverenin flartlar› üzerinde anlaflmaman›n sendika-
gücünü artt›r›r? ya maliyetine
a. Üretilen mal›n fiyat esnekli¤inin yükselmesi c. Sendikan›n flartlar› üzerinde anlaflmaman›n iflvere-
b. Emek maliyetinin toplam maliyetler içindeki pay›- ne maliyetine
n›n artmas› d. ‹flverenin flartlar› üzerinde anlaflman›n iflverene
c. Üretimde eme¤in ikâmesinin kolaylaflmas› maliyetine
d. Di¤er üretim faktörlerinin arz esnekli¤inin azalmas›
e. Ekonominin durgunluk dönemine girmesi 8. Afla¤›dakilerden hangisi olas› bir grev karfl›s›nda iflve-
renin gücünü etkilemez?
4. Toplu pazarl›¤›n daha ba¤›ms›z ve iktisat d›fl› faktörlere a. Firman›n mali durumu
ba¤l› olarak ele al›nd›¤› dönem afla¤›dakilerden hangisidir? b. Stoklar›n durumu
a. 1890’lar c. ‹flyerinde kullan›lan teknoloji
b. 1920’ler d. Greve kat›lan iflçilerin niteli¤i
c. 1930’lar e. ‹flyerinde gerekli ifl güvenli¤i tedbirlerini alma
d. 1950’ler
e. 1970’ler 9. Afla¤›dakilerden hangisi Walton ve Mc Kersie’nin davra-
n›flsal modellerinden, birlefltirici pazarl›¤›n konular›ndan
5. Afla¤›dakilerden hangisi R. Hicks’in toplu pazarl›k mo- biridir?
deline yöneltilen elefltirilerden biri de¤ildir? a. Ücretlerin tespiti
a. Taraflar›n birbirlerinin durumlar› hakk›nda tam bir b. ‹fl güvenli¤i
bilgiye sahip olmalar› c. ‹fl sürelerinin belirlenmesi
b. Grevlerin nedeninin bilgi eksikli¤i olmas› d. Fazla çal›flma ücretinin belirlenmesi
c. Toplu pazarl›¤›n taraflara belli maliyetler yüklemesi e. Sosyal yard›mlar›n belirlenmesi
d. Grevlerin taraflar›n rasyonel olmayan davran›flla-
r›ndan kaynaklanmas› 10. Davran›flsal yap›lanma modeline göre, afla¤›dakiler-
e. Toplu pazarl›k sürecinin sadece ücretlerin belir- den hangisi taraflar›n toplu pazarl›k sürecinde karfl›l›kl›
lenmesi süreci olarak ele al›nmas› olarak gelifltirdikleri tav›rlardan biri de¤ildir?
a. Çat›flma
b. Uyuflma
c. ‹flbirli¤i
d. Hakeme gitme
e. Gizli anlaflma
“ ‹flsizlik korkusu greve hay›r dedirtti

20.10.2001 Akflam
Armstrong, K.J., Bowers, D., Burkitt, B.(1988). “The
Measurement of Trade Union Bargaining Power”,
British Journal of Industrial Relations, Vol. XV, No:1.
Ashenfelter, O., Johnson, G. (1969). “Bargaining Theory,
Trade Unions and Industrial Strike Activity”,
Bursa Büyükflehir Belediyesi iflçisi, toplu ifl sözleflmelerin-
American Economic Review, Vol. 59, No. 1.
de uzlaflma olmay›nca, Türkiye’nin içinde bulundu¤u du-
Biçerli, K. (1992). Sendikalar›n Ekonomik Analizi ve
rumu gözönüne alarak ‘Greve Hay›r’ karar› ald›. ‹flçinin al-
‹flgücü Gelirleri Üzerindeki Etkileri: Türkiye
d›¤› bu karar baz› çevrelerce, ‘Belediye Baflkan› Erdo¤an
Uygulamas›, Eskiflehir.
Bilenser’in, toplu ifl sözleflmeleri konusundaki aç›klamala-
Chamberlain, N. (1970). “Bargaining Power and the
r› s›ras›nda, d›flar›da asgari ücretle çal›flacak iflçi çok. Unut-
Cost of Disagreeing and Agreeing”, Perspectives on
mamal› ki, aylarca maafl alamadan piyasada çal›flan bir sü-
Wage Determination içinde, New York.
rü insan var’ fleklinde sarfetti¤i sözleri üzerine, belediye
Chamberlain, N.W., Kuhn J.W. (1986). Collective
iflçisinde iflsizlik korkusu has›l oldu. Yaklafl›k 2 bin bele-
Bargaining, New York.
diye çal›flan›n› ilgilendiren ve 7 ayd›r ücretleri kapsayan 4
Gündo¤an, N. (1999). Sendikalar›n Toplu Pazarl›ktaki
madde üzerinde anlafl›lamayan toplu ifl sözleflmesi görüfl-
Gücü, Eskiflehir.
melerinin ç›kmaza girmesiyle Erdo¤an Bilenser yöneti-
ILO (1992). International Labour Conventions and
mindeki belediye ve Hizmet-‹fl Sendikas› aras›nda sert rüz-
Recommendations 1919-1991, Volume II, Geneva.
garlar esmiflti. ‘Grev konusunu iflçimizin tercihine b›rak›-
Leap, T., Grigsby, D. (1986). “A Conceptualization of
yoruz’ diyen Hizmet-‹fl Sendikas› Genel Sekreteri Mahmut
Collective Bargaining Power”, Industrial and Labor
Aslan, dedi¤ini yapt› ve iflçinin görüflüne baflvurdu. Geçti-
Relations Review, Vol. 39, No:2.
¤imiz y›lki toplu sözleflme görüflmelerinin ç›kmaza girme-
Lindbloom, C. (1986). “Bargaining Power in Price and
siyle baflta ifl hafifletme, sakal b›rakma ve saç kaz›tma gi-
Wage Determination”, Quartly Journal of Economics,
bi saçma sapan protestolar yapan iflçiler bu kez de, ‘‹flsiz
Vol. 62.
ve ekmeksiz kalmamak amac›yla greve hay›r’ demesinin
Lordo¤lu, K., Özkaplan, N. ve Törüner, M. (1999). Çal›flma
alt›nda do¤rusu buza¤› aramak laz›m!
‹ktisad›, ‹stanbul.
Belediye yönetimi, Mart 2001’den geçerli yeni dönem için Makal, A. (1986). Grev, Kuramlar ve Uluslararas›
ilk 6 aya yüzde 4, di¤er 6’flar ayl›k 3 dönem içinde yüzde Farkl›l›klar, Ankara.
10’ar art›fl önermiflti. Sendika ise, ilk 6 aya yüzde 35 zam Marshall, F.R., Briggs, V. (1988). Labor Economics:
isterken, di¤er dönemlere de enflasyon oran›nda art›fl ta- Theory, Institution and Public Policy, Boston.
lep etmiflti. Konu hakk›nda bir aç›klama yapan Hizmet-‹fl Özkaplan, N. (1994). Sendikalar ve Ekonomik Etkileri,
Genel Sekreteri Arslan, iflverenin teklifini reddeden iflçile- Ankara.
rin, buna ra¤men ülke koflullar›n› dikkate al›p, grevi ter- Talas, C. (1997). Toplumsal Ekonomi, Ankara.
cih etmediklerini söyledi. Walton, R., Mc Kersie, R. (1958). A Behavioral Theory
” of Labor Negotiations, New York.

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde 2

1. e Bkz. Toplu Pazarl›k Kavram› Ülkemizde 2001 y›l›nda yaflanan ekonomik kriz, büyük
2. e Bkz. Toplu Pazarl›k Kavram› bir durgunlu¤u ve iflsizli¤i de beraberinde getirmifltir. Böy-
3. d Bkz. Toplu Pazarl›k Gücünü Belirleyen Faktörler le zamanlarda iflçiler ifllerini kaybetme tehlikesi nedeniyle
4. d Bkz. Toplu Pazarl›k Modelleri greve gitmeye daha az istekli olurlar. Bu da sendikalar›n
5. c Bkz. Hicks’in Toplu Pazarl›k Modeli gücünü zay›flat›r. Sendikalar genellikle durgunluk dönem-
6. a Bkz. Chamberlain’in Toplu Pazarl›k Gücü Modeli lerinde yeni ekonomik kazan›mlar elde etmeye çal›flmak-
7. b Bkz. Chamberlain’in Toplu Pazarl›k Gücü Modeli tan ziyade varolan kazan›mlar›n› koruma e¤iliminde olur-
8. e Bkz. Toplu Pazarl›k Gücü lar. Dolay›s›yla bu kriz de sendikalar›n gücünü olumsuz
9. b Bkz. Walton ve Mc Kersie’nin Davran›flsal yönde etkilemifltir.
Modelleri
10. d Bkz. Davran›flsal Yap›lanma Modeli S›ra Sizde 3
Firman›n karl›l›¤› ve verimlilik düzeyindeki art›fllar sen-
dikan›n toplu pazarl›k gücünü olumlu yönde etkiler. Kâr
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ve verimlilik düzeyi artt›kça iflverenin ücret art›fllar›n›
S›ra Sizde 1 karfl›lamas› kolaylaflacakt›r. Firman›n tahmin edilen kâr
Toplu Pazarl›k sisteminin do¤uflu ve geliflimi sanayileflme düzeyi yükseldikçe sendikan›n gücü ve talepleri de arta-
sürecine, demokrasinin varl›¤›na, hür ve ba¤›ms›z sendi- cakt›r. Ayn› zamanda iflveren de beklenen kârlar›n› riske
kac›l›¤›n siyasal düzenin vazgeçilmez bir kurumu olarak etmemek için mümkün oldu¤unca sendikan›n teklifine
kabul olunmas›na s›k› s›k›ya ba¤l›d›r. Bunun sonucu ola- yaklaflacakt›r.
rak, toplu pazarl›¤›n bir ülkede geliflmesi de o ülkenin sa-
nayileflme h›z›yla ve o ülkedeki hür ve ba¤›ms›z sendika- S›ra Sizde 4
c›l›k hareketinin geliflimi ile yak›ndan ilintilidir. Artan sa- Toplu pazarl›k s›ras›nda taraflar›n birbirlerine karfl› olan
nayileflme h›z›na paralel bir flekilde sanayide çal›flanlar›n tav›r ve davran›fllar› önemlidir. Toplu pazarl›k pür anlam-
say›s›n›n da h›zla artmas›, toplu pazarl›k sisteminin daha da ekonomik bir görüflme olsayd›, daha rasyonel ve hissi
genifl bir kitleyi kapsamas› sonucunu do¤urmufltur. Toplu olmayan bir flekle bürünürdü. Oysa, toplu pazarl›kta ço-
pazarl›k sisteminin temelinde serbestlik vard›r. Serbestlik ¤unlukla sendika-iflveren çekiflmelerinin hissi bir atmos-
taraflar›n özgürlü¤ünü ve devlet müdahalesinden ar›nm›fl ferde geliflti¤i görülmektedir. Örne¤in bir görüflmecinin:
olmalar›n› ifade eder. Bu da ancak hür ve ba¤›ms›z sendi- “Bunlar bizim taleplerimiz, kabul ederseniz sizinle bir an-
kac›l›k hareketinin geliflmesiyle gerçekleflebilir. fiu halde, laflmaya varabiliriz” fleklindeki olumlu bir ifadesinin ya-
hür ve ba¤›ms›z sendika olmaks›z›n bir toplu pazarl›k sis- n›nda, “Bunlar bizim taleplerimiz, kabul etmezseniz greve
temini düflünmek de mümkün de¤ildir. Ülkemizin sanayi- gidece¤iz” biçimindeki olumsuz bir ifadesi pazarl›¤›n sey-
leflme sürecinde yaflad›¤› sorunlar ve sa¤l›ks›z yap›, iflçi s›- rini önemli ölçüde etkileyebilir.
n›f›n›n ortaya ç›k›fl›n› geciktirmifl, buna ba¤l› olarak da
sendikal hareket geliflememifltir.
165
Sendikalar›n
Ekonomik Etkileri
11
F›kray› bilirsiniz. Timur’un köylerine b›rakt›¤› filin tarlalar›na verdi¤i zarardan
ma¤dur olan köylüler, Nasrettin Hoca’ y› “Arkanday›z” diyerek, ikna ederler ve
bu durumu flikayet etmek üzere grup olarak Timur’un karargâh›na do¤ru yola ç›-
karlar. Karargâha yaklafl›ld›kça içlerini korku bürüyen köylüler en önde yürüyen
Hoca’ ya belli etmeden gruptan kaçarlar. Nihayet Timur’un huzuruna kabul edi-
len hoca “Biz” diye söze bafllay›nca Timur’un “Hangi biz?” sorusuna muhatap
olur. Arkas›na dönüp bütün köylülerin kendisini terk etti¤ini anlayan hoca Nas-
rettin, Timur’un “Ne için geldin?” sorusuna biraz da kendisini yar› yolda b›rakan
arkadafllar›ndan intikam almak için “Gönderdi¤in fil yaln›zl›ktan çok s›k›l›yor,
ona bir efl göndermeni istemek için buraday›m” yan›t›n› verir.
Acaba iflyerlerinde iflgücünü rahats›z eden ve tek tek herkesin flikayetçi oldu¤u,
ama herkesin “birilerinin” bu flikayeti yapaca¤› beklentisi içinde oldu¤u durum-
larda iflçi örgütlerinin rolü nedir? Bu örgütler hangi mikro ve makro ekonomik de-
¤iflkenleri nas›l etkilerler? Bu sorular›n yan›tlar›n› bu ünitede bulacaks›n›z.
Amaçlar›m›z
Sendikalar üyelerinin ve kendisine üye olmayan iflçilerin ücretlerini nas›l et-
kilerler?
Sendikalar›n verimlilik üzerindeki olumlu ve olumsuz etkileri nelerdir?
Sendikalar gerçekten firmalar›n kârl›l›¤›n› azalt›rlar m›?
Sendikalar firma içinde ve firmalar aras›nda ücret da¤›l›m›n› nas›l etkilerler?
Sendikalar enflasyondan sorumlu mudurlar?
Sendikalar ile iflsizlik aras›nda iliflki var m›d›r?
Sendikalar›n iflgücünün milli gelirdeki pay›n› artt›r›rlar m›?
SEND‹KALAR EKONOM‹LER‹ GEL‹fiT‹REB‹L‹RLER

Dünya Bankas›/13 fiubat 2003
WASHINGTON
Dünya Bankas›’n›n, organize iflgücüne mesafeli yaklaflan geleneksel yaklafl›m›n-
dan hareket eden bir çal›flmas›nda “bir ülkede iflçilerin büyük ço¤unlu¤unun sen-
dikalara üye olmalar› durumunda ekonominin daha iyi olabilece¤i” belirtilmekte-
dir. Dün yay›nlanan raporun bulgular›na göre, sendikalaflma oranlar›n›n yüksek
olmas› iflsizlik ve enflasyon oranlar›n›n daha düflük olmas›na, daha yüksek verim-
lili¤e ve ekonomik floklara daha çabuk uyum sa¤lanabilmesine yol açmaktad›r.
Bankan›n sosyal koruma müdürü Robert Holzmann, Reuter Ajans›na “Banka
geçmiflte sendikalara karfl› düflmanca bir tutum izlemifl olabilir. Ancak bu kitap-
la gösterilmek istenen fley bankan›n bugün geçmifle göre çok aç›k ve farkl› bir yak-
lafl›m içinde oldu¤unu göstermektir. Bu sendikalara aç›k bir çek vermek anlam›-
na gelmemekle birlikte, büyük bir tekliftir. Çünkü sendikalar çok önemli kurulufl-
lard›r” dedi.
Rapor gerek zengin gerekse fakir ülkelerde sendikalara üye olan iflçilerin orta-
lama ücretlerinin üye olmayanlara göre önemli ölçüde yüksek oldu¤unu göster-
mektedir. A.B.D.’de sendika üyelerinin ücretleri %15 daha fazla iken di¤er sana-
yileflmifl ülkelerde %5-10 daha fazlad›r.
Çal›flmada ayr›ca sendika üyeli¤inin vas›fl›-vas›fs›z, erkek-kad›n iflçiler ara-
s›ndaki ücret farkl›l›klar›n› azaltt›¤› bulunmufltur.
Öte yandan, sendikalar ,aç›k ve fleffaf olmamalar› durumunda problemler ya-
ratabilmektedirler. Holzmann “sendikalar›n do¤ru bir flekilde yönetildikleri taktir-
de de¤iflimi sa¤layan önemli unsurlar olabileceklerini, ancak bunun tersi söz
konusu oldu¤unda ise zararl› etkilerinin olabilece¤ini” belirtmektedir.
*Bu haber http://www.stuff.conz/stuff/0,2106,2259253 a 6026,00. html ‹nternet

adresinden tercüme edilmifltir.
Anahtar Kavramlar
• Sendika Yay›lma Etkisi • K›s›tlay›c› çal›flma kurallar›
• Sendikalaflma Tehdidi Etkisi • Ç›k›fl (exit) mekanizmas›
• Bekleme ‹flsizli¤i Etkisi • Ses (voice) mekanizmas›
• Ürün piyasas› etkisi
‹çindekiler
• SEND‹KALAR VE ÜCRETLER
• Sendikalaflma Ücretleri Belirleyen Tek Unsur mudur?
• Sendikalar›n Ücretler Üzerindeki Do¤rudan Etkileri
• Sendikalar›n Ücretler üzerindeki Dolayl› Etkileri
• SEND‹KALAR VE VER‹ML‹L‹K
• Sendikalar›n Verimlilik Üzerindeki Olumsuz Etkileri
• Sendikalar›n Verimlilik Üzerindeki Olumlu Etkileri
• SEND‹KALAR VE F‹RMA KÂRLILI⁄I
• SEND‹KALAR VE ÜCRETLER‹N DA⁄ILIMI
• Sendikalar›n Ücret Eflitsizligini Art›rmas›
• Sendikalar›n Ücret Eflitsizli¤ini Azaltmas›
• SEND‹KALAR VE ENFLASYON
• SEND‹KALAR VE ‹fiS‹ZL‹K
• SEND‹KALAR VE GEL‹R DA⁄ILIMI
Ünite 11 - Sendikalar›n Ekonomik Etkileri 167
G‹R‹fi
Sanayi devrimi ile birlikte iflçi s›n›f›n›n do¤uflu, bafllang›çta, iflgücünün kötü çal›fl-
ma koflullar› ve düflük ücretlerle uzun saatler çal›flt›r›lmas› sonucunu vermifltir.
Emek faktörünün bu flekilde özensiz kullan›m› iflçileri sorunlar›n› çözmek amac›y-
la bir organizasyon çat›s› alt›nda toplanmaya yöneltmifltir. Bu ihtiyaçtan do¤an
sendikalar›n temel amac› üyelerinin ücret ve istihdam koflullar›nda iyilefltirmeler
yapmakt›r.
Sendikalar, yukar›da belirtilen amaç do¤rultusunda faaliyetlerde bulunurlar-
ken, baz› mikro ve makro de¤iflkenler üzerinde de dolayl› yönlerden etkiler do-
¤ururlar. Bu etkilerin incelenece¤i 11. Ünitede önce sendikalar›n üyelerinin ve
üye olmayan di¤er iflçilerin ücretleri üzerinde ne tür etkiler do¤urdu¤u araflt›r›la-
cakt›r. Ünitede daha sonra sendikalar›n; enflasyon, iflsizlik ve gelir da¤›l›m› gibi
ço¤u makro özellik tafl›yan de¤iflkenleri hangi durumlarda nas›l etkileyebilece¤i
analiz edilecektir.
SEND‹KALAR VE ÜCRETLER
Sendikalaflma Ücretleri Belirleyen Tek Unsur mudur?
Sendikalar›n üyelerinin ücretlerini nas›l etkiledi¤i konusunda fikir edinmenin ba-
sit yolu, sendikal› ve sendikas›z iflçi ücretlerini karfl›laflt›rarak aradaki fark›n sen-
dikalaflman›n etkisini gösterdi¤ini ileri sürmektir. Ancak böyle bir karfl›laflt›rma iki
nedenden dolay› sendikalaflman›n ücretler üzerindeki gerçek etkisini göstermeye-
bilir. Bunlardan birincisi sendikalaflman›n ücretleri etkileyen tek unsur olmamas›-
d›r. ‹kincisi, sendikalar sadece kendi üyelerinin ücretlerini de¤il, kendisine üye ol-
mayan iflçilerin ücretlerini de dolayl› yönlerden etkileyebilmektedirler. Dolay›s›y-
la sendikal›-sendikas›z iflçi ücretlerini karfl›laflt›rarak aradaki fark›n sadece sendi-
kalaflmadan kaynakland›¤›n› belirtmek yanl›fl olacakt›r. Sendikalaflma d›fl›nda üc-
retleri hangi unsurlar›n etkiledi¤ini dört bafll›k alt›nda k›saca inceleyebiliriz.
Verimlilik Farklar›
Sendikalar›n genelde büyük firmalarda organize olduklar› bilinmektedir. Bu-
nun nedeni, büyük firmalar›n kârlar› yüksek oldu¤undan hem sendikan›n pa-
zarl›k gücünün yüksek olmas›, hem de bu firmalar›n sendikalaflmaya karfl› di-
renç göstermemeleridir.
Hat›rlanaca¤› gibi, ücret farkl›l›klar› ile ilgili ünitede büyük firmalarda ücretle-
rin de yüksek oldu¤u, bunun baflka sebeplerle birlikte emek verimlili¤inin yüksek
oluflundan kaynakland›¤› belirtilmiflti. Buna göre, büyük firmalarda çal›flan ve da-
ha verimli iflçiler ayn› zamanda sendika üyesi iseler, bunlar›n ücretlerindeki yük-
sekli¤inin ne kadar›n›n sendikalaflmadan kaynakland›¤›n› tespit etmek zordur.
Çünkü, bu iflçiler sendikalar olmasa dahi yüksek verimleri sebebiyle yüksek ücret
alabileceklerdir.
Demografik Özellikler
Yap›lan gözlemler, sendikalaflman›n erkekler ve k›demli iflçiler aras›nda daha yay-
g›n oldu¤unu göstermektedir. Erkek iflçiler genelde kad›nlara oranla daha fazla fi-
ziksel güç gerektiren ifllerde çal›flt›klar›ndan daha yüksek ücret alabilmektedirler.
Bunun gibi k›demli iflçiler de k›demleri dolay›s›yla daha yüksek ücret al›rlar. Bu
iflçilerin ayn› zamanda sendika üyesi olmalar› ücret art›fllar›n›n ne kadar›n›n sen-
dikalaflmadan, ne kadar›n›n ise iflçilerin demografik özelliklerinden kaynakland›-

¤›n›n tespitini güçlefltirir.
‹flin Niteli¤i
Ücretin belirleyicilerinden birisi de yap›lan iflin niteli¤idir. Ücret farkl›l›klar› ile il-
gili ünitede, iflin zor ve tehlikeli oldu¤u durumlarda iflçilerin telafi edici ücret fark-
l›l›¤› (TEÜF) ad›nda alternatif ifllere nazaran daha yüksek ücret alabildikleri belir-
tilmiflti. Araflt›rmalar bu tür kötü çal›flma koflullar›na sahip iflçilerin sendikaya üye
olma ihtimallerinin daha yüksek oldu¤unu göstermektedir. Bu durumda söz ko-
nusu iflçilerin ald›klar› yüksek ücretlerin tümü sendikalaflmadan kaynaklanma-
makta, TEÜF’n›n da burada katk›s› bulunmaktad›r.
Piyasa Yap›s›
Sendikalaflma gibi ücretleri etkileyen bir baflka unsur da firman›n faaliyet gösterdi-
¤i piyasan›n yap›s›d›r. Eksik rekabetçi piyasalarda (tekel, oligopol gibi) firmalar›n
afl›r› kâr elde etmeleri sendikalar›n daha sald›rgan politika izlemelerini sa¤layabil-
mektedir. Öte yandan eksik rekabet piyasalar›nda iflverenlerin afl›r› karlar elde et-
meleri daha kaliteli iflçi çal›flt›rmalar›n› ve daha yüksek ücret vermelerini mümkün
k›lmaktad›r. Dolay›s›yla eksik rekabetçi bir firmada sendikalar›n ücretler üzerinde-
ki gerçek etkisini ölçmek zordur. Bunu ölçmek isteniliyorsa sendikal›-sendikas›z ifl-
çi ücretleri karfl›laflt›r›l›rken piyasa yap›s›n›n da hesaba kat›lmas› gerekir.
Sendikalar›n Ücretler Üzerindeki Do¤rudan Etkileri

Do¤rudan etki daha önce sendikaya üye olmayan iflçilerin sendikaya üye olmala-
r› durumunda ücretlerinde meydana gelen de¤iflmeyi gösterir. Sendikalar genel-
likle ekonomide mevcut olduklar›ndan bu etkiyi ampirik olarak test etmek bir
hayli güçtür. Ancak yap›lan çok say›da araflt›rma sendikalar›n üyelerinin ücretleri-
ni önemli ölçüde yükseltti¤ini göstermektedir (Bkz.Biçerli,1992:85-90).
Sendikalar›n ücretler üzerindeki do¤rudan etkisi genelde monopson piyasas›n-
da ücret oluflumu ile aç›klan›r. Buna göre sendikalar›n olmad›¤› durumda iflveren
adeta tek al›c› gibi davranarak iflgücüne verimlili¤inin alt›nda ücret verebilmekte-
dir. ‹flçilerin sendikalaflmas› ücreti verimlili¤e uygun bir düzeye veya rekabetçi pi-
yasan›n ücret düzeyine çekebilece¤i gibi, istihdam› da artt›rabilecektir.
Sendikalar›n Ücretler Üzerindeki Dolayl› Etkileri

‹fl piyasalar›, sendikal› ve sendikas›z sektörler ile bir bütünlük içinde oldu¤undan,
sendikal› sektördeki ücret art›fllar›n›n sendikas›z sektördeki istihdam› ve ücretle-
ri dolayl› yönden etkilemesi mümkündür. Dolay›s›yla sendikal›-sendikas›z sektör-
ler aras›ndaki bu karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤› göz ard› ederek her iki sektör ücretleri ara-
s›ndaki fark›n sendikalaflmadan kaynakland›¤›n› söylemek yanl›fl olacakt›r.
Bu ünitede, sendikalar›n sendikas›z sektör üzerindeki dolayl› etkileri Sendika
Yay›lma Etkisi, Sendikalaflma Tehdidi Etkisi, Bekleme ‹flsizli¤i Etkisi ve Ürün Piya-
sas› Etkisi olmak üzere dört bafll›k alt›nda incelenecektir.
Sendika Yay›lma Etkisi

Sendika Yay›lma Etkisi:
Sendikal› sektörde ücret Yukar›da sendikalar›n genelde üyelerinin ücretlerini yükselttikleri belirtilmiflti.
art›fl› nedeniyle iflsiz kalan Ekonominin iki sektörden olufltu¤unu, sendikalaflman›n olmad›¤›n› ve her iki sek-
iflçilerin sendikas›z sektöre
geçerek burada ücretleri
törde de ücretlerin birbirine eflit oldu¤unu varsayal›m. Bu sektörlerden birinde ifl-
düflürmeleridir. çilerin sendikaya üye olmalar› ücretlerinin yükselmesine sebep olacakt›r. Emek ta-
lep e¤risinin negatif e¤imli oldu¤u hat›rlan›rsa, bu sektörde ücretlerin yükselmesi

istihdam›n azalmas›na sebep olacak, baz› iflçiler bu nedenle ifllerini kaybedecek-
lerdir. Sendikal› sektörde ücret yükselmesi nedeniyle ifllerini kaybeden iflçiler sen-
dikas›z sektöre geçerler ise ne olacakt›r? Bu taktirde sendikas›z sektörde emek ar-
z› artaca¤›ndan ücretler düflecektir.
Görüldü¤ü gibi, bafllang›çta her iki sektörde de ücretler ayn› düzeydeyken
sendikalaflma ile birlikte hem sendikalaflan sektörde ücret artm›fl, hem de sendi-
kas›z sektörde ücretler düflerek ücret farkl›l›¤› meydana gelmifltir.
Sendikalaflma Tehdidi Etkisi

Yay›lma etkisinde sendikalaflma sonras›nda sendikal› sektörde ücretlerin yüksel- Sendikalaflma Tehdidi
Etkisi: ‹flverenin iflyerindeki
di¤i ve ortaya ücret farkl›l›¤›n›n ç›kt›¤› belirtildi. Sendikalar›n üyelerine sa¤lad›k- potansiyel bir sendikalaflma
lar› bu avantajlar sendikas›z sektörde de iflçilerin örgütlenme çabas› içine girme- ihtimalini ortadan
lerine sebep olacakt›r. Sendikas›z sektördeki iflverenler iflçilerinin sendikalaflmas›- kald›rmak amac›yla
iflçilerine sendikal› iflçilerin
n› önlemek için iflçilerine sendikal› iflçilerin ald›klar›na yak›n bir ücret teklif ede- ald›klar› ücretin ayn›s›n›
bilecektir. Böyle bir uygulama her iki tarafa da faydalar sa¤layacakt›r. veya ona yak›n bir ücreti
vermesidir.
Sendikalaflma tehdidi ile iflçilerine yüksek ücret ödemek zorunda kalan iflve-
ren planlad›¤›ndan fazla ücret ödemek zorunda kalsa da baz› aç›lardan avantajlar
elde edecektir. ‹flveren böyle davranmakla sendikalaflmadan kurtulup personel po-
litikalar›n› esnek tutmaya devam edecektir. Çünkü, iflverenlerin sendikalardan te-
mel yak›nma noktalar› sadece ücretleri yükseltmeleri de¤il, ifle girifl-ç›k›fl ve terfi gi-
bi konularda iflverenin inisiyatifini ortadan kald›rmalar›d›r. ‹flveren iflçileri sendika-
laflmadan vazgeçirerek bu konularda sahip oldu¤u esnekli¤i korumufl olacakt›r.
Ayr›ca sendikal› iflyerlerinde grev olurken kendi iflyerinde grevin olmay›fl› ve üre-
timin kesintisiz devam etmesi de iflverenin sa¤layaca¤› bir baflka fayda olacakt›r.
Sendikalaflma tehdidi ile yüksek ücret alan iflçiler bunun d›fl›nda baflka faydalar
da sa¤larlar. Bunlar›n bafl›nda sendikaya üye olman›n getirece¤i yükümlülüklerden
(aidat ödemek, sendika toplant›lar›na kat›lmak gibi) kurtulmak gelmektedir. Ayr›-
ca iflçilerin greve girmeleri söz konusu olmayaca¤›ndan, grev nedeniyle ücret geli-
ri kayb› da söz konusu olmayacakt›r. Sendikalar ile ilgili araflt›rmalar›yla tan›nan
Richard Freeman ve James Medoff A.B.D.’de tehdit etkisinin özellikle büyük firma-
larda söz konusu oldu¤unu, sendikalaflman›n sendikas›z büyük firmalarda ücretle-
ri %10-20 oran›nda artt›r›rken yan ödemeleri de artt›rd›¤›n› belirlemifllerdir.
Sizce, sendika yay›lma etkisi mi yoksa sendikalaflma tehdidi etkisi mi daha kuvvetli oldu- SIRA S‹ZDE
¤unda sendikal›-sendikas›z iflçiler aras›nda daha fazla dayan›flma olacakt›r? 1
Bekleme ‹flsizli¤i Etkisi
Sendikal› sektörde ücretin yüksek olmas› bu sektörde ifl bulman›n getirisini yük- Bekleme ‹flsizli¤i Etkisi:
seltecektir. Bu durum baz› sendikas›z iflçilerin gelecekte sendikal› bir ifl bulmak Geçici iflsizlik türüdür.
Sendikal› sektörde
amac›yla ifllerini b›rakmalar›na ve önceden sendikal› olup da iflsiz kalan iflçilerin çal›fl›yorken iflsiz kalan
sendikas›z sektörde çal›flma yerine sendikal› sektörde ifl bulmak için beklemeleri- bireylerin düflük ücretli
sendikas›z sektörde
ne sebep olacakt›r. ‹flçilerin bu flekilde davranmalar›-emek talep e¤risinin esnek- çal›flmak yerine sendikal›
li¤ine ba¤l› olarak-kimi zaman sendikas›z iflçi ücretlerinin düflmesine, kimi zaman sektörde ifl aramalar› veya
sendikas›z sektörde çal›flan
ise yükselmesine sebep olabilmektedir. bireylerin iflten ayr›l›p bekle-
nen gelirlerin daha yüksek
oldu¤u sendikal› sektörde ifl
aramalar›d›r
Ürün Piyasas› Etkisi

Ürün Piyasas› Etkisi: Bu etkiye göre, sendikalar›n ücret art›fl› sa¤lamalar› o sektörde maliyet art›fllar›na
Sendikal› iflçilerin ücret yol açacak, bu art›fllar da sendikal› sektörde üretilen mallar›n fiyatlar›na yans›ya-
art›fl› nedeniyle sendikal›
sektörde maliyetlerin ve cakt›r. Bu durumda tüketiciler daha pahal› olan sendikal› sektörün üretti¤i mallar
fiyatlar›n yükselmesi, buna yerine daha ucuz olan sendikas›z sektörde üretilen mallar› sat›n almay› tercih ede-
ba¤l› olarak tüketici
talebinin sendikas›z ceklerdir. Sendikas›z sektörün üretti¤i mallara olan talep art›fl› türetilmifl bir talep
sektörde üretilen mallara olan iflgücü talebini de artt›racak, sendikas›z sektörde iflçi ücretlerinin yükselme-
yönelmesidir. Sendikas›z
sektörün ürünlerine olan sine neden olacakt›r. Bundan dolay› ürün piyasas› etkisini dikkate almadan ya-
talebin artmas› bu sektörde p›lacak hesaplamalar tam sendika ücret etkisini oldu¤undan küçük gösterecektir.
emek talebinin ve ücretlerin
yükselmesine sebep
Buraya kadar sendikalar›n çeflitli yollardan sendikal› ve sendikas›z iflçi ücretle-
olacakt›r. rini nas›l etkileyebilece¤ini inceledik. Bu konuda ABD ve Avrupa ülkeleri için ya-
p›lan çal›flmalar›n ço¤u sendikalaflma tehdidi ve ürün piyasas› etkilerinin yay›lma
etkisinden daha büyük oldu¤unu ve sendikalar›n genelde sendikas›z iflçi ücretle-
ri üzerinde pozitif etkileri oldu¤unu bulmufltur. Türkiye’de veri eksikli¤i nedeniy-
le bu alanda çok say›da araflt›rma yap›lamam›flt›r. Yap›lan az say›da araflt›rmalar-
dan birinde sendikalar›n 1950-1975 döneminde ücretleri %30 oran›nda artt›rd›¤›
bulunmufltur. 1990 y›l›na ait verilerin kullan›ld›¤› bir baflka çal›flmada ise sendika-
laflma oran›ndaki %10’luk bir art›fl›n ç›plak ücretleri %11 oran›nda artt›rd›¤› sonu-
cu elde edilmifltir.
SEND‹KALAR VE VER‹ML‹L‹K
Bildi¤imiz gibi, verimlilik kullan›lan girdi birimi bafl›na düflen ürün (ç›kt›) mikta-
r›n› gösteren bir kavramd›r. Sendikalar›n verimlilik ile ilgisini araflt›ran çal›flmalar
baz› sendika uygulamalar›n›n verimlili¤i olumlu yönde etkilenirken, baz›lar›n›n
olumsuz etkilerinin oldu¤unu göstermektedir. Bu nedenle sendikalar›n olumlu ve
olumsuz etkilerinin neler oldu¤unu ayr› ayr› incelememiz yararl› olacakt›r.
Sendikalar›n Verimlilik Üzerindeki Olumsuz Etkileri

K›s›tlay›c› Çal›flma Kurallar›
K›s›tlay›c› Çal›flma Sendikalar›n pazarl›k güçlerinin iflverenlerin pazarl›k güçlerinden fazla oldu¤u du-
Kurallar›: Sendikalar›n
pazarl›k güçlerinin yüksek rumlarda toplu ifl sözleflmelerine koyduklar› baz› uygulamalar iflverenin gere¤in-
oldu¤u dönemlerde kabul den fazla iflçi istihdam etmesine neden olmaktad›r. Sendika bazen haftal›k veya
ettirdikleri, iflvereni
gere¤inden fazla iflçi
günlük üretimi s›n›rlama yoluna gidebilmekte veya zaman tüketici üretim metot-
istihdam etmeye zorlayan lar›n›n uygulanmas› konusunda ›srar edebilmektedir. Örne¤in, belirli bir yerin bo-
ve/veya teknolojik geliflmeye yanmas› söz konusu ise sendika sprey tabancalar›n›n kullan›m›n› yasaklayabil-
direnen kurallard›r.
mektedir. Sendika kimi durumda herhangi bir iflin yap›lmas› için çal›flt›r›lmas› ge-
reken iflçi say›s›n› do¤rudan belirleyerek veya iflçilerin yapt›klar› ifle iliflkin hukuk-
sal k›s›tlamalar getirerek de iflverenin hareket alan›n› daraltabilmektedir. Örne¤in,
sendika metal ve duvar iflçilerinin iflleri ile ilgili basit marangozluk ifllerini yapma-
lar›n› yasaklayabilmektedir. ‹flveren bu durumda normalde di¤er iflçilerin yapabi-
lece¤i ufak tefek ifller için marangoz çal›flt›rmak durumunda kalacakt›r. Bunun gi-
bi, sendikan›n atamalarda k›dem esas› üzerinde ›srar etmesi bunu iflçinin yetenek
ve etkinli¤ine göre yapmak isteyen iflveren için k›s›tlay›c› bir durum olarak kabul
edilmektedir.
Sendikalar›n bu flekilde k›s›tlay›c› kurallara baflvurmalar›n›n temel sebebi,
verimlilik art›fl› sa¤layan yeni teknolojilerin iflsizli¤e neden olmas›n› önlemektir.
Ancak kaynaklar›n etkin kullan›m›n› k›s›tlayan ve verimlili¤i düflüren bu kurallar›
uygulamak k›sa dönemde grev silah›n› kullanarak mümkün olabilse de, bu tür uy-
gulamalar uzun dönemde genellikle baflar›s›zl›kla sonuçlanmaktad›r. Çünkü bu
kurallar›n uzun süreli uygulanmas› sendikalara verilecek afl›r› kârlar›n ortadan
kalkmas› sonucunu vermektedir.
Grevler
Sendikalar›n verimlilik üzerinde olumsuz sonuçlar do¤uran bir uygulamas› da
grevlerdir. Toplu ifl görüflmeleri boyunca sendika ile iflveren belirli bir anlaflmaya
ulaflamad›klar›nda grev meydana gelir ve üretim durur. Grev nedeniyle firma sa-
t›fl geliri kayb›na u¤rarken, iflçiler de çal›flmad›klar› için ücret geliri kayb›na u¤rar-
lar. Üretim ak›m›n›n grevler nedeniyle durmas› flüphesiz ekonomi aç›s›ndan etkin-
lik ve verimlilik kayb›d›r.
Grevler nedeniyle ekonominin u¤rad›¤› üretim ve verimlilik kayb› her sektör
ve zaman için ayn› olmayacakt›r. Örne¤in, PVC kap› pencere üreten bir fabrikada
greve gidilmesi belirli say›da iflgününün kaybolmas›na neden olsa da, tüketicileri
fazla etkilemeyecektir. Tüketici bu konudaki ihtiyac›n› erteleyebilece¤i gibi, bafl-
ka bir marka PVC kullanmay› da tercih edebilecektir. Öte yandan, hava yollar›n-
da veya kamu tafl›mac›l›k sisteminde meydana gelebilecek bir grev, grevin taraf›
olmayan tüketiciler, iflçiler ve firmalara önemli maliyetler yükleyebilecektir.
Bunun gibi ürünün stoklanabilir oldu¤u iflkollar›nda iflverenlerin grev önce-
sinde vardiya say›s›n› ve üretimi artt›rmalar› grev nedeniyle üretimin düflmesini
engelleyebilmektedir.
Sektör De¤ifltirme Maliyeti

Konunun bafl›nda yay›lma etkisi incelenirken sendikal› sektörde ücret art›fl› nede-
niyle iflsiz kalan iflçilerin sendikas›z sektöre kolayca geçtikleri belirtilmiflti. Oysa
gerçekte, ifl aramak ve eme¤in bir sektörden di¤erine geçifli hem do¤rudan hem
de f›rsat maliyetleri olan bir faaliyettir. Bu maliyetler göz önüne al›nd›¤›nda, sen-
dikalar›n etkinlik ve verimlili¤i olumsuz yönde etkiledi¤i söylenebilir.
Sendikalar›n Verimlilik Üzerindeki Olumlu Etkileri

Sendikalar›n Toplu Bir Ses Oluflturmas›
‹flçilerin iflle ilgili problemleri oldu¤unda baflvurabilecekleri iki mekanizma vard›r.
Bunlar: ç›k›fl ve ses mekanizmalar›d›r. Ç›k›fl mekanizmas›nda çal›flma koflulla- Ç›k›fl (exit) Mekanizmas›:
Çal›flma koflullar›ndan
r›ndan memnun olmayan iflçi ifli b›rakarak çal›flma koflullar› daha iyi olan baflka memnun olmayan iflçilerin
bir ifl aramaktad›r. Ancak bu mekanizma iki aç›dan firmalar›n arzu etmedikleri bir çal›flt›klar› ifllerden ayr›larak
çözüm yoludur. ‹lk olarak, iflçiler iflten ayr›l›rlarsa firma yeni gelen iflçileri ifle al- isteklerine uygun baflka
ifllerde çal›flmalar›d›r.
mak ve e¤itmek için önemli ölçüde maliyetlere katlanacakt›r. ‹kinci olarak, ç›k›fl
mekanizmas› ile birlikte nitelikli iflçilerin ifllerini b›rakmalar› firma aç›s›ndan önem-
li bir kay›p olacakt›r.
Bunun tersine ses mekanizmas› ifli b›rakmay› de¤il iflçilerin iflverenle de¤ifl- Ses (voice) Mekanizmas›:
Çal›flma koflullar›ndan
mesini istedikleri konular› tart›flmalar›n› ifade etmektedir. Sorunlar›n iletiflim yo- memnun olmayan iflçilerin
luyla çözülmesi iflçilerin firmay› terk etmelerini engelleyecek, firma hem nitelikli sorunu iflverene ileterek
çözmelerini ifade eder.
iflgücünü kaybetmeyecek, hem de yeni iflçileri ifle alma ve e¤itme maliyetlerinden ‹flçilerin sorunlar› iflverene
kurtulmufl olacakt›r. Bu yönü dolay›s›yla ses mekanizmas›n›n ç›k›fl mekanizmas›n- birlikte iletmeleri (toplu ses)
dan daha iyi oldu¤u aç›kt›r. tek bafllar›na iletmelerinden
(bireysel ses) daha etkilidir.
Sendikalar toplu sesi
sa¤larlar.
‹flçilerin problemlerin çözümü için ses mekanizmas›n› kullanmalar› daha iyi bir
çözüm olmakla birlikte, iflçilerin bireysel olarak bu konuda etkili olabilmeleri çok
zordur. Çal›flma koflullar› hakk›nda iflçilerin ço¤unlu¤u flikayetçi olsa da, herkes
“birilerinin” bu flikayeti iflverene aktarmas›n› isteyecek kendisi bu konuda gönül-
lü olmayacakt›r. Sorunlar› iflverene aktarma cesareti gösteren iflçi ya da iflçiler ise
iflveren taraf›ndan dikkate al›nmayacak ve problem ç›kar›c›lar olarak isimlendiri-
lebileceklerdir.
‹flte, sendika herkesin rahats›zl›k duydu¤u konular› iflverenle tart›flarak bu ko-
nuda toplu bir ses oluflturur. ‹flçileri tek tek dikkate almayabilecek iflverenler, iflçi-
lerin tümünü temsil eden sendikalar› ciddiye al›p sorunlar› çözme yoluna gidebi-
leceklerdir. Bu ise hem iflçi devrini düflürüp k›dem seviyesini yükseltecek hem de
problemleri çözülmüfl iflçilerin morallerini ve motivasyonlar›n› yükselterek verim-
lili¤in artmas›n› sa¤layacakt›r.
Sendikalar›n ‹fl Güvencesi Sa¤lamas›

E¤itimin bir çefliti de sorarak ö¤renmedir. Herhangi bir iflin nas›l yap›ld›¤›n› dene-
me/yan›lma metodu ile ö¤renmek zaman al›c› ve maliyetli bir yoldur. Öte yandan,
firma içindeki yafll› insanlar›n genç personele yard›mc› ve ö¤retici olma konusun-
da genelde çekimser davrand›klar› bilinmektedir. fiüphesiz bunun sebebi yafll› ifl-
çilerin pozisyonlar›n› genç iflçilere kapt›rabilecekleri endiflesidir. Sendikalar›n ter-
fi ve iflten ç›karmalarda k›dem esas›n› uygulatmas› k›demli iflçilerin kendilerini gü-
vende hissetmelerini sa¤layacakt›r. Böyle bir ortam k›demli iflçilerin bilgi ve tec-
rübelerini genç iflçilere daha rahat aktarmalar›n› sa¤layacak, iflgücünün verimlili¤i
yükselecektir.
Teknolojik Geliflme ve Daha ‹yi Yönetim

Daha önce sendikalar›n k›s›tlay›c› çal›flma kurallar› ile teknolojik geliflmeye karfl›
direnebildiklerini belirtmifltik. Sendikalar›n teknolojik geliflmeyi teflvik eden bir
yönü de vard›r. Sendikalar›n çabas› ile ücretlerin yükselmesi maliyetlerin artmas›-
na neden olacak, firman›n içinde bulundu¤u ürün piyasas› rekabetçi ise firma ma-
liyet art›fl›n› fiyatlara yans›tamayacakt›r. Firman›n bu durumda ayakta kalabilmesi-
nin yolu verimlili¤i yükseltmesidir. ‹flveren kulland›¤› sermaye mal› miktar›n› art-
t›rarak iflçi bafl›na daha fazla makine ve teçhizat düflmesini sa¤layabilir. Bu ise ve-
rimlilik art›fl›d›r.
Sendikalaflman›n iflverenlerin daha fazla sermaye kullanmaya teflvik etmesi ko-
nusunda farkl› flekilde düflünmek de mümkündür. Buna göre sendikalar›n ücret-
leri yükseltmesi kârlar› azaltarak yeni yat›r›mlar›n (teknolojinin yenilenmesi, ma-
kine ve teçhizat say›s›n›n artt›r›lmas› gibi) iptal edilmesine de sebep olabilmekte-
dir. Bu konuda yap›lan araflt›rmalar›n baz›s›nda sendikalaflman›n teknolojik gelifl-
meyi artt›rd›¤›, baz›s›nda sendikalaflman›n teknolojik geliflmeyi olumsuz etkiledi¤i
sonucuna ulafl›lm›flt›r.
Sendikalaflman›n verimlilik üzerindeki di¤er olumlu etkisi yönetimin perfor-
mans›n› gelifltirmesidir. Firmalar eme¤i etkin kullanman›n maliyeti küçük oldu-
¤unda etkin kullan›m hususunda fazla titiz davranmayabilmektedirler. Ancak,
güçlü sendikalar ve yüksek ücret talepleri firmalar› sendika taleplerini karfl›lamak
ve kârl›l›klar›n› koruyabilmek için daha iyi personel ve üretim metotlar›n› bulma-
ya yöneltmektedir. Firmalar bu durumda daha iyi yöneticiler çal›flt›rmak, denetle-
yici personelin e¤itim durumunu yükseltmek, üretim standartlar›n› yükseltmek ve
iflçileri denetlemek için daha etkin metotlar kullanmak gibi yönetim performans›-
n› artt›ran uygulamalara yönelmektedir.
Ünite 11 - Sendikalar›n Ekonomik Etkileri
Sendikalar-verimlilik iliflkisine yönelik dünyada yap›lan çal›flmalar genelde

sendikal› iflçilerin daha verimli olduklar›n›, bunun da sendikal› sektördeki ücretle-
rin yüksekli¤i, ifli b›rakma oranlar›n›n düflüklü¤ü, ifl uyuflmazl›¤›n›n az olmas› gi-
bi nedenlerden kaynakland›¤›n› göstermektedir. Ülkemizde bu konuda çok say›-
da çal›flma oldu¤u söylenemez. Bunun temel nedeni veri yetersizli¤idir. Türkiye
için yap›lan bir çal›flmada Petrol, Kimya, Lastik iflkollar›nda yer alan 42 firmadan
sadece 11’ine ait sonuçlar istatiksel aç›dan anlaml› bulunmufl, bunlar›n da sadece
ikisinde sendikalar›n verimlilik etkisinin pozitif oldu¤u saptanm›flt›r.
SEND‹KALAR VE F‹RMA KÂRLILI⁄I

Sendikalar›n firma kârl›l›¤› üzerindeki etkilerini inceleyen çal›flmalar›n genelinde
ulafl›lan sonuç sendikalar›n baz› durumlar d›fl›nda firma kârl›l›¤›n› azaltt›¤› yönün-
dedir. Burada cevab› aran›lacak soru sendikalar›n kârlar› azaltmas›n›n iyi mi yok-
sa kötü mü oldu¤udur. Bu soruya “Piyasa yap›s›na göre de¤iflir” cevab›n› vermek
gerekir. E¤er sendika tekelci bir firman›n kâr›n› azalt›yorsa, tekelci kârlar sermaye
sahiplerinden iflçilere do¤ru da¤›t›lm›fl olacakt›r. Öte yandan, sendikalar rekabet-
çi bir piyasada faaliyet gösteren ve zaten normal düzeyde kâr elde eden iflveren-
lerin kârlar›n›n azalmas›na neden oluyorsa; firmalar›n kapanmas›na ve endüstride
üretimin düflmesine, sonuçta tüketicilerin daha yüksek fiyat ödemelerine neden
olacaklard›r. Nitekim yap›lan gözlemler sendikalar›n tekelci rantlar› paylaflt›klar›-
n›, ancak rekabetçi piyasalarda kârlar› etkileyemedi¤ini göstermektedir. Bunun
birbiri ile ba¤lant›l› iki sebebi olabilir.(1) Rekabetçi piyasalarda kârlar normal dü-
zeydedir ve sendikalar›n alabilece¤i bir fazlal›k yoktur ve (2) bu iflkollar›nda sen-
dikalar güçlü de¤ildir.
Yukar›da sendikalar›n genelde kârl›l›¤› azaltt›¤› belirtilmiflti. Bu durumun istis-
nalar› da vard›r. Sendikalar ücretleri artt›¤›nda bazen piyasadaki firmalar›n bira-
raya gelerek fiyat tespitinde tekelci gibi davrand›klar› ve maliyet art›fl›n› fiyatlara
fazlas›yla yans›tarak kârlar›n› artt›rd›klar› da görülebilmektedir. Bunun d›fl›nda,
firmalar›n ciddi ekonomik s›k›nt› içinde olduklar› ve kapanma noktas›na geldik-
leri baz› durumlarda sendikalar›n daha düflük ücretlere destek vererek firmalar›
b›çak s›rt› pozisyonundan kurtard›klar› da gözlenmifltir. Uzun vadede taraflar›n
her ikisi için de yarar sa¤layan böyle bir davran›fl›n toplum refah›n› olumlu etki-
ledi¤i aç›kt›r.
SEND‹KALAR VE ÜCRETLER‹N DA⁄ILIMI

Sendikalar›n ücretlerin da¤›l›m› üzerindeki etkilerinin incelenmesi asl›nda ücretler
aras›ndaki eflitsizli¤i artt›r›p artt›rmad›¤›n›n sorgulanmas›d›r. Baz› bilim adamlar›
sendikalar›n ücretler aras›ndaki eflitsizli¤i artt›rd›klar›n›, baz›lar› ise bu tür eflitsiz-
likleri gidererek ücret da¤›l›m›n› daha dengeli hale getirdiklerini savunmaktad›r-
lar. Her iki görüflün dayanaklar›n›n neler oldu¤unu k›saca incelememiz gerekir.
Sendikalar›n Ücret Eflitsizli¤ini Artt›rmas›

Sendikalar›n ücret eflitsizli¤ini artt›rd›¤›n› savunanlar›n temel hareket noktas›, ya-
y›lma etkisidir. Hat›rlanaca¤› gibi bafllang›çta ücretlerin ayn› düzeyde oldu¤u iki
iflkolundan birinde sendikalaflma olmas› o sektörde ücretlerin yükselmesine, di¤e-
rinde ise düflmesine sebep olarak ücret farkl›l›klar›n› do¤urmaktayd›. Bu aç›dan
bak›ld›¤›nda sendikalar›n ücret da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤i artt›rd›¤› söylenebilir.
SIRA S‹ZDE Yay›lma etkisi de¤il de sendikalaflma tehdidi etkisi daha kuvvetli olsayd› sendikalar›n üc-
2 ret da¤›l›m›n› bozucu etkisi nas›l olurdu?
Bu konudaki görüfllerin ikinci dayanak noktas›n› sendikan›n iflvereni denge

ücret düzeyinin üstünde bir ücret ödemeye zorlamas› durumunda iflverenin uzun
dönemde o ücret düzeyinde çal›flt›rabilece¤i en nitelikli iflgücünü istihdam edece-
¤i gerçe¤i oluflturmaktad›r. Örne¤in, sendika lise mezunlar›na verimliliklerinin üs-
tünde bir ücret ödenmesini sa¤larsa, iflverenler o ücret düzeyinde daha verimli
olan yüksekokul mezunlar›n› çal›flt›rmaya yönelecekler, lise mezunlar›n› kademe-
li olarak tasfiye edeceklerdir. Sonuçta yüksekokul mezunu iflçilerin talebi ve üc-
retleri artarken lise mezunlar›n›n talebi ve ücretleri düflecek, iki grup iflçi aras›n-
daki ücret eflitsizli¤i büyüyecektir.
Sendikalar›n Ücret Eflitsizli¤ini Azaltmas›

Bir grup iktisatç›ya göre, sendikalar hem firma içinde hem de firmalar aras›nda
ücret da¤›l›m›nda eflitleyici rol oynarlar. Sendikalar›n firma içinde eflitli¤i sa¤lay›c›
uygulamalar›n›n bafl›nda eflit ifle eflit ücret uygulamas› gelir. Sendikalar›n olmad›¤›
durumda ücretler iflverenler taraf›ndan serbestçe belirlenmektedir. ‹flverenler üc-
retleri belirlerken ço¤u kez iflçilerin performanslar›n› ölçü olarak al›rlar. Ancak ba-
zen subjektif yarg›larla da iflçiler aras›nda ay›r›m yapabilmekte ve ayn› ifli yapan
iflçilere farkl› ücretler verebilmektedirler. Sendikalar üyelerini yönetimin bu tür
keyfi kararlar›ndan korumak için eflit ifle eflit ücret prensibini hayata geçirirler.
Sendikalar bunu yapmakla hem iflçiler aras› dayan›flmay›, hem de kendi kurumsal
güçlerini korumay› amaçlarlar. Çünkü sendika ücret eflitsizli¤ini sa¤layamad›¤› za-
man iflçilerin sendikalaflma talepleri önemli ölçüde düflebilecektir.
Sendikalar›n firma içinde ücret eflitsizli¤ini azaltmakla izleyecekleri ikinci yol
bütün iflçilere ayn› miktar ücret art›fl› alarak iflçiler aras›ndaki ücret farkl›l›klar›n›
oransal olarak azaltmakt›r. Bir iflletme de en yüksek ücretin 100.000TL, en düflük
ücretin ise 50.000TL oldu¤unu varsayal›m. En düflük ücret alan iflçi en yüksek üc-
retin %50’si kadar kazanmaktad›r. fiimdi sendikan›n bütün iflçilerin ücretlerine
20.000TL’l›k art›fl elde etti¤ini düflünelim. Bu durumda en yüksek ücret 120.000TL’na,
en düflük ücret ise 70.000 TL’ s›na yükselecektir. Yeni durumda en düflük ücret en
yüksek ücretin %58’ine yükselmifl, ücretler aras›ndaki fark daralm›flt›r.
Sendikalar sadece firma içinde de¤il firmalar aras›nda da ücret eflitsizli¤ini da-
ralt›c› rol oynayabilmektedirler. Sendikalar›n bir iflkolunda az say›da firma yerine
iflkolunun daha genifl bir k›sm›nda organize olmalar› pazarl›k güçlerini artt›rman›n
olmazsa olmaz kofluludur. Sendikalar az say›da firmada organize olmufllarsa sen-
dikalar nedeniyle yüksek ücret ödeyen firmalar rekabet güçlerini kaybedebilecek
ve zamanla ücretleri düflürmeye zorlanabileceklerdir. Buna neden olmamak için
sendikalar ücret art›fllar›n› firmalar aras›nda standart hale getirerek ücretleri rekabe-
tin d›fl›na çekerler. Sendikalar›n iflkolu baz›nda yapt›klar› toplu sözleflmeler ücret-
leri standartlaflman›n (yani ücret dengesizliklerini gidermenin) önemli bir yoludur.
SEND‹KALAR VE ENFLASYON
Bilindi¤i gibi, enflasyon cari fiyat düzeyinde toplam talebin toplam arzdan daha
fazla olmas› demektir. Bunun sonucunda fiyatlar genel düzeyi yükselmeye baflla-
yacakt›r. Buna göre, enflasyonu fiyatlar genel düzeyindeki sürekli art›fllar fleklin-
de tan›mlamam›z mümkündür.
Kitab›m›z›n 15. ünitesinde de belirtildi¤i gibi, nedenleri itibariyle iki tür enflas-
yon vard›r. Bunlar; talep enflasyonu ve maliyet enflasyonudur. Sendikalar genel-
de maliyet enflasyonundan sorumlu tutulurlar.
Bu ünitenin bafl›nda sendikalar›n gerek kendi üyelerinin gerekse sendika üye-
si olmayan iflçilerin ücretlerini çeflitli flekillerde etkiledi¤i incelenilmiflti. Bu etkiler-
den sendikalaflma tehdidi etkisinin yay›lma etkisinden büyük olmas› durumunda
sendikalar hem üyelerinin hem de sendika üyesi olmayanlar›n ücretlerini artt›r›yor
demektir. Emek maliyetinin ekonominin genelinde toplam maliyetlerin önemli bir
k›sm›n› oluflturdu¤u düflünülürse, ücret art›fllar›n›n maliyetleri önemli ölçüde art-
t›rabilece¤i, bu durumun arz e¤risini kayd›rarak fiyatlar genel seviyesini yükselte-
ce¤i, yani ekonomide enflasyonist bir bask› oluflturaca¤› söylenebilir.
15. ünitede incelenece¤i gibi, ücret art›fl› nedeniyle maliyetlerdeki bu yüksel-
me fiyatlar›n yükselmesini sa¤layarak enflasyona sebep olacak, enflasyon reel üc-
retleri afl›nd›rd›¤›ndan bu durum sendikalar›n üyelerinin yaflam standart›n› koru-
mak amac›yla ücretleri tekrar yükseltmelerine, bu ise maliyetlerin ve fiyatlar›n tek-
rar artmas›na neden olacakt›r. Sendikalar›n maliyetler ile fiyatlar aras›nda olufltur-
du¤u bu sarmala ücret-fiyat sarmal› denilmektedir.
Sendikalar›n ücret-fiyat sarmal› ile enflasyonun bafllamas›na veya h›zlanmas›na
neden oldu¤u savunan görüfllere karfl›l›k, parasalc›lar adl› bir iktisat ekolü bunun
tersini savunmaktad›r. Onlara göre enflasyon parasal bir olgudur ve sendikalar s›-
cakl›¤› (yani enflasyon sürecini) yaratan f›r›nlar de¤il, s›cakl›¤› gösteren termomet-
relerdir. Buna göre, ekonomideki para miktar› para otoritelerince artt›r›lmad›¤›
taktirde sendika ücret art›fl›n›n enflasyonist etki oluflturmas› söz konusu olmaya-
cakt›r. Para miktar› ve paran›n el de¤ifltirme h›z› artmazsa insanlar üreticilerin is-
tedikleri yüksek fiyatlar› veremeyeceklerdir. Bunun sonucunda sendikal› sektörde
istihdam azalacak, sendikalar ücret taleplerine s›n›rlama getirecekleri için ücret-fi-
yat sarmal› k›r›lacakt›r.
SEND‹KALAR VE ‹fiS‹ZL‹K
Sendikalar›n iflsizlik ile ilgisi hakk›nda iki farkl› görüfl vard›r. Bir görüfle göre eko-
nomide talebin darald›¤› dönemlerde ücretler azalma yönünde esnek olabilse
ekonomi daha düflük bir istihdam düzeyinde yeni bir dengeye gelebilecek ve ifl-
sizlik olmayacakt›r. Ancak, ücret azalma yönünden esnek olmad›¤› için iflsizlik
meydana gelmektedir. Burada sendikalar›n üç yönden etkisi oldu¤u ileri sürül-
mektedir. Birincisi, sendika-iflveren ücret anlaflmas› (toplu ifl sözleflmeleri) genel-
likle 2-3 y›ll›k dönemler için yap›l›r. Bu nedenle talep darald›¤›nda iflverenin üc-
reti düflürmesi yasal olarak mümkün de¤ildir. ‹kincisi, sendikalar aç›s›ndan ücret-
lerin düflürülmesini onaylamak kabul edilemeyecek bir geri ad›m olarak nitelen-
dirilmektedir. Üçüncü olarak, sendikalar›n ücretleri yükseltmesinin çal›flmayan ila-
ve iflçileri (ö¤renciler, ev kad›nlar› gibi ikincil iflgücünü) ifl piyasas›na çekmesi,
böylelikle iflsizli¤i artt›rmas› da mümkündür.
Ücretlerin azalma yönünde esnek olmay›fl›, bütünüyle sendikalardan m› kaynaklan›r? SIRA S‹ZDE
3
Sendikalar›n iflsizlik üzerindeki bu olumsuz etkisine karfl›l›k iflsizli¤i azalt›c› et-
kilerinin oldu¤u da bilinmektedir. Bu ünitede, sendikalar-verimlilik iliflkisi incele-
nirken sendikalar›n toplu ses oluflturarak iflçilerin ifl ile ilgili tatminsizliklerini gi-
derdi¤i, bunun da iflçi devri katsay›s›n› düflürdü¤ü belirtilmiflti. ‹flçi devri katsay›-
s›n›n düflmesinin iflsizlik oran›n› azaltaca¤› söylenebilir.
SEND‹KALAR VE GEL‹R DA⁄ILIMI

Sendikal hareketin temel amaçlar›ndan birisi, iflgücünün milli gelirden ald›¤› pay›
toplu pazarl›k yolu ile yükseltmektir. Bu konu ile ilgili yap›lan çal›flmalar genelde
sendikalar›n üyelerinin ücretlerini artt›r›rken bunu iflverenlere de¤il, sendikas›z ifl-
çilere yüklediklerini göstermektedir. Buna göre, sendikal› sektörde sa¤lanacak iyi-
leflmeler yay›lma etkisi nedeniyle sendikas›z sektörde meydana gelecek gelir dü-
flüflü taraf›ndan giderilmektedir.
‹flverenlerin sendikalara karfl› milli gelirdeki paylar›n› iki flekilde koruyabildik-
leri düflünülebilir. ‹lk olarak, sendikal› iflçi ücretleri yükseliyorken sermayenin
fiyat› de¤iflmiyorsa makine ve teçhizat iflgücüne nazaran ucuzlam›fl olacakt›r. ‹fl-
veren bu durum da bir k›s›m iflgücünü ç›kararak bunun yerine daha fazla sermaye
kullanmay› kârl› bulabilmektedir. Sonuçta, sendikalar›n ücret art›fl› ile sa¤lad›klar›
pozitif etki istihdam azalmas› nedeniyle meydana gelen negatif etki taraf›ndan
giderilecektir.
‹kinci olarak, iflverenlerin milli gelirdeki paylar›n› sendikalara karfl› koruyabil-
meleri verimlili¤i ve fiyatlar› artt›rmalar› ile mümkün olabilmektedir. ‹flveren her iki
durumda da ücret art›fllar›n›n kârlarda yaratabilece¤i azalmay› giderebilmektedir.
Özet

AMAÇ Ücretlerin tek belirleyicisi sendikalar m›d›r?
AMAÇ
Sendikalar›n verimlilik üzerindeki olumlu ve olum-
1 3 suz etkileri nelerdir?
• Ücretlerin tek belirleyicisi sendikalar de¤ildir. Bu • Sendikalar›n verimlili¤i hem olumsuz hem de olum-
konuda verimlili¤in, iflin niteli¤inin, demografik lu etkiledi¤i ileri sürülmektedir.
özelliklerin ve piyasa yap›s›n›n da etkileri vard›r. • Sendikalar›n istihdam düzeyini korumaya yönelik
Örne¤in verimlili¤in yüksek oldu¤u durumlarda k›s›tlay›c› kurallar›n›n, grevler nedeniyle üretimin
ücretler de yüksektir. Bunun gibi; yap›lan gözlem- kesintiye u¤ramas›n›n ve yüksek ücretler nedeniy-
ler erkeklerin ortalama ücretlerinin kad›nlar›n üc- le iflsiz kalan bireylerin baflka sektörlere geçifl yap-
retlerinden fazla oldu¤unu, tekelci piyasalarda üc- malar›n›n maliyetli ve verimlili¤i düflüren unsurlar
retlerin rekabetçi piyasalara nazaran daha yüksek oldu¤u söylenebilir.
oldu¤unu göstermektedir. Ayr›ca zor ve tehlikeli • Öte yandan, sendikalar›n iflçilerin flikayetlerini ifl-
ifllerde de ücretlerin daha yüksek oldu¤unu ücret verene aktarmada toplu ses olmalar› sorunlar›n çö-
farkl›l›klar› ünitesinden hat›rlayacaks›n›z. zülerek iflgücünün daha verimli çal›flmas›n› sa¤la-
maktad›r. Bunun gibi sendikalar›n k›dem esas›n›

AMAÇ
Sendikalar üyelerinin ve kendisine üye olmayan benimsemelerinin de verimlili¤i artt›rd›¤› söylene-
2 iflçilerin ücretlerini nas›l etkilerler? bilir. Son olarak, sendikalar nedeniyle emek mali-
• Sendikalar›n üyelerinin ücretlerini sendika öncesi yeti yükselen iflverenler ya nispeten ucuz hale ge-
duruma göre yükseltti¤i aç›kt›r. ‹flgücünün sendi- len sermaye faktöründen daha fazla kullanacakla-
kalaflma çabas›n›n en önemli sebebi budur. r› veya emek faktörünü daha etkin bir flekilde kul-
• Sendikalar faaliyetleri ile sadece üyelerinin ücretle- lanmak için yönetim politikalar›n› de¤ifltirecekler-
rini de¤il-dolayl› olarak-üye olmayan iflçilerin üc- dir. Her iki durum da verimlili¤in artmas›na sebep
retlerini de etkilerler. Bu etkiler dört grupta topla- olacakt›r.
nabilir.
• Bu etkilerden yay›lma etkisine göre sendikal› sek-
AMAÇ
Sendikalar gerçekten firmalar›n kârl›l›¤›n›
törde ücretler yükseldi¤i için iflsiz kalanlar›n sendi- 4 azalt›rlar m›?
kas›z sektöre geçmeleri sendikas›z iflçi ücretlerini • Yap›lan gözlemlerin ço¤u sendikalar›n genelde fir-
düflürecektir. Öte yandan, sendikas›z iflçilerin sa¤- ma kârl›l›¤›n› azaltt›klar›n›, bu durumun özellikle
lad›¤› avantajlar nedeniyle sendikalaflmaya çal›fl- eksik rekabetçi piyasalar için daha fazla söz konu-
malar› iflveren aç›s›ndan ciddi bir tehdit olacak, bu- su oldu¤unu göstermektedir.
nu önlemek için iflveren sendikas›z iflçilerin ücret-
lerini yükseltebilecektir.
AMAÇ
Sendikalar firma içinde ve firmalar aras›nda üc-
• Sendikal› sektörde ücretlerin daha yüksek olmas›, 5 ret da¤›l›m›n› nas›l etkilerler?
bu sektörde iflsiz kalanlar›n di¤er sektöre geçme- • Sendikalar›n ücret da¤›l›m›n› iki yönde etkiledi¤i
yip sendikal› ifl bulmak için beklemelerine veya düflünülmektedir. E¤er yay›lma etkisi geçerli ise
sendikas›z sektördeki iflçilerin istifa ederek sendi- sendikalar›n sektörler aras›nda ücret da¤›l›m›n› “bo-
kal› sektörde ifl aramalar›na da sebep olabilmekte- zucu” bir rol oynad›klar› söylenebilir.
dir. Bekleme iflsizli¤i olarak adland›r›lan bu etkiye • Öte yandan, sendikalar›n temel politikalar›ndan bi-
göre-emek talep e¤risinin esnekli¤ine ba¤l› olarak- risi olan eflit ifle eflit ücret uygulamas›n›n ücret da-
sendikas›z iflçi ücretleri art›p azalabilmektedir. ¤›l›m›ndaki dengesizlikleri azaltt›¤› bilinmektedir.
• Son olarak, ürün piyasas› etkisine göre sendikal› Bunun gibi, bütün iflçiler için belirli bir miktarda
sektörde ücretlerin yükselmesi bu sektördeki mali- ücret art›fl›n›n sa¤land›¤› durumlarda da ücret den-
yetlerin ve fiyatlar›n artmas›na sebep olacak, tüke- gesizlikleri azalabilmektedir.
tici talebi daha ucuz hale gelen sendikas›z iflçilerin
ürettikleri ürünlere kayacakt›r. Bu talep art›fl› sen-
dikas›z iflçi ücretlerini artt›racakt›r.
AMAÇ Sendikalar enflasyondan sorumlu mudurlar?

AMAÇ
Sendikalar›n iflgücünün milli gelirdeki pay›n›
6 8 artt›r›rlar m›?
• Bu konuda iki farkl› görüfl vard›r. Bir görüfle göre • Yap›lan araflt›rmalar, sendikalar›n genelde iflgücü-
sendika ücret politikas› maliyetleri artt›rarak ücret- nün milli gelirdeki pay›n› artt›rmak konusunda ba-
fiyat sarmal›n› harekete geçirmekte ve maliyet enf- flar›l› olamad›klar›n› göstermektedir. Bu sonuçtan
lasyonunun oluflmas›na sebep olmaktad›r. hareketle sendikalar›n üyelerine sa¤lad›klar› avan-
• Bir baflka görüfle göre enflasyon parasal bir olgu- tajlar› iflverenlerin s›rt›ndan de¤il, genelde sendika-
dur ve as›l sorumlu ücretleri artt›ran sendikalar de- s›z iflçilerin daha düflük ücretler almalar› pahas›na
¤il, sendikalar›n bu politikas›n› para arz›n› artt›ra- gerçeklefltirdikleri ifade edilebilir.
rak destekleyen merkez bankalar›d›r.

AMAÇ Sendikalar ile iflsizlik aras›nda iliflki var m›d›r?
7
• Sendikalar›n iki yönden iflsizli¤i artt›rd›¤›, bir yön-
den ise azaltt›¤› söylenebilir. Ekonominin durgun-
luk dönemlerinde sendikalar nominal ücretlerin
azalma yönünde esnemesine engel olarak iflsizli¤i
artt›rabilirler. Bunun gibi sendikalar›n sa¤lad›klar›
ücret avantaj› çal›flmay› düflünmeyen ikincil iflgü-
cünün piyasaya girmesine sebep olarak da iflsizli¤i
artt›rabilir.
• Öte yandan, sendikalar›n toplu ses oluflturarak ifl-
gücünün flikayetlerini çözmesi, ifli b›rakma oranla-
r›n› ve iflsizli¤i azalt›c› bir etki oluflturabilecektir.
Kendimizi S›nayal›m 6. Afla¤›dakilerden hangisi sendikalaflma tehdidi etkisine

1. Afla¤›dakilerden hangisi sendikalar›n ücret eflitsizli¤ini ba¤l› olarak oluflan ve iflverenler aç›s›ndan olumsuz ola-
artt›rd›¤›n› savunanlar›n temel hareket noktas›d›r? rak de¤erlendirilen bir geliflmedir?
a. Bekleme iflsizli¤i etkisi a. Sendikalaflman›n önüne geçilmesi
b. Ürün piyasas› etkisi b. Grev nedeniyle üretimin durmas›n›n engellenmesi
c. Yay›lma etkisi c. Personel politikalar›ndaki esnekli¤in devam etmesi
d. Sendikalaflma tehdidi etkisi d. ‹flçilere yüksek ücret ödeme zorunda kal›nmas›
e. Ücret standardizasyonu etkisi e. Hiçbiri
2. Afla¤›dakilerden hangisinde sendikalaflma oran› daha 7. Afla¤›dakilerden hangisi sendikalar›n uygulad›¤› k›s›t-
yüksektir? lay›c› çal›flma kurallar› aras›nda yer almaz?
a. Rekabetçi piyasalarda a. Belirli bir iflin kaç tane iflçi ile yap›laca¤›n›n tespiti
b. Küçük firmalarda b. Haftal›k veya günlük üretimin s›n›rland›r›lmas›
c. Kad›nlar aras›nda c. Zaman tüketici üretim metotlar›n›n uygulanmas›
d. Gençler aras›nda d. Atama ve terfilerin k›dem esas›na ba¤lanmas›
e. Büyük firmalarda e. ‹flçilerin sorunlar›n›n iflverenlere iletilmesi
3. Afla¤›daki piyasalardan hangisi sendikan›n ücretler 8. Afla¤›dakilerden hangisi sendikalar›n verimlilik üzerin-
üzerindeki do¤rudan etkisini aç›klar? deki olumsuz etkileri aras›nda yer almaz?
a. Monopson a. K›s›tlay›c› çal›flma kurallar›
b. Monopol b. Grev nedeniyle üretimin durmas›
c. Düopol c. Yüksek ücretler nedeniyle sendikal› iflçilerin iflsiz
d. Oligopol kalmalar›
e. Tam rekabet d. Sendikalar›n yeni teknojilere karfl› istihdam düze-
yini korumalar›
4. Sendikal› sektörde ücretlerin yüksek olmas› nedeniyle e. Sendikalar›n toplu ses oluflturmas›
sendikas›z iflçilerin istifa ederek sendikal› ifl aramalar›
durumuna ne ad verilir? 9. Afla¤›daki sektörlerden hangisinde meydana gelen bir
a. ‹kâme etkisi grev daha çok üretim ve verimlilik kayb›na neden olur?
b. Yay›lma etkisi a. PVC sektöründe
c. Sendikalaflma tehdidi etkisi b. Metal sektöründe
d. Bekleme iflsizli¤i etkisi c. A¤aç ürünleri sektörü
e. Ürün piyasas› etkisi d. Ulaflt›rma sektöründe
e. ‹çki sektöründe
5. Sendikalar›n sendikas›z iflçi ücretleri üzerindeki etkile-
ri ile ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤rudur? 10.Afla¤›dakilerden hangisi sendikalarda ücret farkl›l›kla-
a. Yay›lma etkisine göre sendikas›z iflçi ücretleri artar. r›n› giderici rol oynar?
b. Ürün piyasas› etkisine göre sendikas›z iflçi ücretle- a. Grevler
ri azal›r. b. K›s›tlay›c› çal›flma kurallar›
c. Sendikalaflma tehdidi etkisine göre sendikas›z iflçi c. Eflit ifle eflit ücret uygulamas›
ücretleri artar. d. Yay›lma etkisi
d. Bekleme iflsizli¤i etkisine göre sendikas›z iflçi üc- e. Ç›k›fl mekanizmas›
retleri de¤iflmez.
e. Hiçbiri
“ Sendikalar Kan Kaybediyor*
Çal›flma Bakanl›¤› kay›tlar›na göre, ifl hayat›na

SEND‹KALAR N‹Ç‹N SAVUNULMAYA DE⁄ER
KURULUfiLARDIR?*
Sendikalar öldü mü? ‹ngiliz kömür endüstrisinde 24 y›ll›k
1960’l› y›llarda giren ve 1978’de say›lar› 912’ye ka- mücadele sonras›nda sendikan›n deste¤i ile erkeklerle
dar yükselen iflçi sendikalar›ndan bugün sadece ayn› ücreti almaya hak kazanan 800 kad›n çal›flan kesin-
112’si faaliyette bulunuyor. likle böyle düflünmemektedirler. Sendikalar›n deste¤i sa-
dece bu olayda ortaya ç›kmam›fl, bunun gibi bireylerin ifl
28 Aral›k-Türk ifl hayat›na 1960’l› y›llarda giren iflçi sendi- mahkemelerine yapt›klar› binlerce baflvuruda sendikalar
kalar›n›n say›s›, 1978’de 912’ye kadar yükselirken, bu sa- çal›flanlar ve onlar›n aileleri ad›na adaleti sa¤lamak için
y› bugün 112’ye düfltü. ‹flçi ve iflveren sendikalar›n›n sa- çaba göstermifllerdir.
y›s›nda, 1960’l› y›llardan günümüze kadar inifller-ç›k›fllar Sendika olmaks›z›n iflçi-iflveren iliflkisi güçlerin eflit olma-
yaflan›yor. d›¤› bir iliflki olacakt›r. Avrupa insan haklar› ve temel hür-
1960’l› y›llarda 500’ün üzerinde olan iflçi sendikalar›n›n riyetler kongresinde de belirtildi¤i gibi sendikas›z bir or-
say›s›n›n, 1978’de 912’ye kadar yükseldi¤i, baz› inifl ve ç›- tam bireylerin flahsiyetlerinin göz ard› edilebilmesine ze-
k›fllardan sonra, 1990’da 81’e kadar indi¤i, 1998 y›l›ndaki min haz›rlayabilmektedir. Bu do¤rultuda ILO’nun evren-
rakam›n ise 112 oldu¤u göze çarp›yor. sel insan haklar› bildirgesinde de yans›t›lan görüfllerinde
Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›’n›n en son yapt›¤› Papa II.John Paul Sendikalar› "sosyal adaleti sa¤layan ve
tespitlere göre, 2000 y›l›n›n Ocak ay› itibariyle 4 milyon mesle¤inin gereklerini yerine getiren iflçiler için sözcülük
508 bin 529 olan toplam iflçi say›s›ndan 3 milyon 86 bin görevini üstlenen kurulufllar" olarak tan›mlamaktad›r.
305’inin sendikal› oldu¤u ve sendikalaflma oran›n›n ise Günümüzde sendikalar 1960’lar ve 1970’lerdenkinden ol-
yüzde 68.45’e yükseldi¤i belirtiliyor. dukça farkl› organizasyonlard›r. Ekonomi ve çal›flma dün-
yas› son 150 hatta 20 y›lda önemli de¤iflmeler geçirmifl,
KONFEDERASYONLAR: AKT‹F SEND‹KALI ÜYE bu durum sendikalar›n da tarihsel esaslar›n› koruyarak
800-900 B‹N kendilerini gelifltirmelerini zorunlu k›lm›flt›r. Sendikalar›
KESK Genel Baflkan› Siyami Erdem, konuya iliflkin olarak de¤iflime zorlayan bu geliflmeleri iki grupta toplamak
yapt›¤› aç›klamada, Bakanl›k kay›tlar›n›n son 30 y›l›n top- mümkündür.
lam üye say›s›n›n göstergesi olabilece¤ini ve üye kay›tla- ‹lk olarak; madenler, demiryollar›, dokuma sanayi, liman-
r›nda yenileme olmad›¤›ndan dolay› rakamlar›n hatal› ol- lar gaz ve elektrik gibi geleneksel olarak "sendikalar›n
du¤unu savundu. Erdem, konfederasyonlar›na ba¤l› 19 sen- kaleleri" olarak nitelendirilen sektörler hizmetler sektörü-
dikaya üye 258 bin 425 kamu emekçisinin bulundu¤unu nün geliflmesi veya yeni teknolojilerin bulunmas› ile bir-
belirterek, “Yaklafl›k 40 milyon nüfuslu 1980’li y›llarda, Tür- likte ya ortadan kalkm›fllar veya bu sektörlerde istihdam
kiye’de, 2 milyonun üzerinde sendikal› iflçi bulunuyordu. önemli ölçüde daralm›flt›r.
Bugün nüfus 80 milyona yaklafl›rken, bu say›n›n 900 bine ‹kinci olarak, kamu sektörünün geliflmesi ile birlikte sen-
indi¤ini tahmin ediyoruz” dedi. dikalar›n etkisi sanayi d›fl›nda da geliflmifltir. Bu durum
Erdem flöyle devam etti: “Türkiye’de son y›llarda iflçi kon- pek çok kad›n›n k›smi-zamanl› (part-time) iflçi olarak
federasyonlar›n›n üye say›lar›nda azalma görüyoruz. Bu dü- emek piyasalar›na giriflini beraberinde getirmifltir.
flüfl, özellefltirme ve tafleronlaflt›rma gibi faktörlerin sendika- ‹flyerleri ve toplumun bu flekilde dönüflüm geçirdi¤i du-
laflma üzerindeki olumsuz etkileri” sonucunda yaflanm›flt›r. rumda sendikalar da geliflimlerini devam ettirmek için
Ç›k›fl yolu olarak, sendika say›s›n›n azalt›larak, büyük ve mevcut üyelerini korumak ve yeni üyeler kazanmak zo-
daha güçlü sendikalar›n kurulmas› görüldü. Ama bu bir rundad›rlar. Sendikalar›n gündemi sadece “erkek sanayi
çözüm getirmedi. Esas olan de¤iflimdir, de¤iflime ayak iflçileri için ücret pazarl›¤› yapma”n›n ötesine geçmek du-
uydurmak zorunday›z. Bugüne kadar bir, “ücret eksenin- rumundad›r. Sendikalar her sektördeki ve bölgedeki; ka-
de sendika anlay›fl›” mevcuttu. Sadece ücret endeksli sen- d›n iflçileri, geçici iflçileri, genç iflçileri, beyaz yakal› ve ni-
dika anlay›fl› yerine, ifl bar›fl›na, üretime, mesleki e¤itime telikli iflçileri de kucaklamal›d›r. Bu anlamda ‹ngiltere’de
yönelik bir politikaya gidilmelidir” son 15 y›lda sendika üyeli¤inin ilk kez artmas›n›n alt›nda
sendikalar›n iflverenlerle yeni bir diyalog flekli oluflturma-
*Bu haber http://www.ntvmsnbc.com/news/53536.asp. lar›n›n etkili oldu¤u söylenebilir.
internet adresinden k›salt›larak al›nm›flt›r. Baz› kimselerin düflündü¤ü gibi sosyal koruma ile eko-
”
nomik baflar› aras›nda “biri veya di¤eri” fleklinde kat› bir
tercih yoktur: Sendikalar verimlili¤i artt›rarak hem kifliler
hem de firmalar aç›s›ndan çeflitli faydalar sa¤lar.
Okuma Parças› /Devam› Yararlan›lan Kaynaklar

‹lk olarak sendikalar, iflyerlerindeki kazalar› azalt›rlar. Ya- Belman, D. (1992). Unions, The Quality of Labor
p›lan hesaplamalar sendikal› firmalarda yaralanmalar›n Relations And Firm Performance, Eds. Lawrance
sendikas›z firmalardan 1/3 oran›nda daha az oldu¤unu Mishel ve Paula B.Yoos, Unions And Economic
göstermektedir. ‹kinci olarak sendikal› iflyerlerinin “f›rsat Competitiveness, M.E.Sharpe Inc., New York, s. 45.
eflitli¤ini” ve “aile”yi temel alan politikalar›n›n özellikle Biçerli, M.K. (1992). Sendikalar›n Ekonomik Analizi
kad›n iflçileri teflvik etti¤i aç›kt›r. ve ‹flgücü Gelirleri Üzerindeki Etkileri: Türkiye
Üçüncü olarak sendikalar, ücret da¤›l›m›n› daha adil ya- Uygulamas›, Anadolu Üniversitesi Yay›nlar›,Yay›n No:
parlar. Sendikalar›n oldu¤u yerlerde; kad›n-erkek, beyaz- 707, Eskiflehir, s. 71-73, 112-123.
etnik az›nl›k aras›ndaki farkl›l›klar daha azd›r. London Ehrenberg, R.G. ve Smith, R.S. (2000). Modern Labor
School of Economics’in yapt›¤› bir araflt›rma sendikalar Economics: Theory And Public Policy, Addison-
olmasayd› ‹ngiltere’de cinsiyetler aras› gelir farkl›l›¤›n›n Wesley Longman Inc., Reading MA, s. 504-506.
%2,6, ›rklar aras› farkl›l›¤›n ise %1,4 daha fazla olaca¤›n› Flanagan, R.F; Smith, R.S. ve Ehrenberg R.G. (1984). Labor
göstermektedir. Bu oranlar çok fazla bir katk› gibi gözük- Economics And Labor Relations, Scott Foresman
meyebilir. Fakat bu ortalama oranlar›n sendikalar›n ger- And Company, Illinois, s. 553.
çekten fark yaratt›¤› binlerce olay› gizledi¤ini göz önün- Freeman, R.B ve Medoff, J.L. (1984). What Do Unions
de bulundurmak gerekir. Do?, Basic Books Inc., New York, s. 90-93,169-172,
Dördüncü olarak, sendikalar›n iflçilere daha adil bir fle- 175-179, 182-186.
kilde muamele edilmesini sa¤lad›klar› bir gerçektir. Sen- Hamermesh, D.S. ve Rees, A. (1988). The Economics of
dikalar sayesinde gereksiz görülen veya iflten at›lan iflçi- Work And Pay, Fourth Edition, Harper&Row
ler itiraz etmek ve dan›flmanl›k hizmeti almak imkan›na Publ›shers, New York, 1988, s. 293.
kavuflmaktad›rlar. H›rsch, B.T ve Addison, J.T. (1986). The Economic
Sendikalar sadece iflçilerini savunmamakta, ayn› zamanda Analysis of Unions, Allen&Unw›n, Boston, s. 119-
insanlara gerçek f›rsat duygusunu vererek onlar› daha 155.
kuvvetli k›lmaktad›r. Bugünkü sendikac›l›k hareketinin Kaufman,B.E (1989). The Economics of Labor Markets
görevi sahip oldu¤u ana de¤erleri koruyarak iflgücünün And Labor Relations, Second Edition The Dryden
daha büyük bir kesimine ulafl›p onlar› kucaklamakt›r. Sen- Press, Chicago s. 584.
dikalar bunu baflarabilirlerse 21. yüzy›la uygun daha güç- Kwoka, J.E. (1983). A Monopoly Plant And Union
lü ve yeniden canland›r›lm›fl bir hareketi hep birlikte gö- Effects On Workers Wages, Industrial And Labor
rece¤iz demektir. Relations Reviaw Vol. 36 No: 2, January s. 251.
McConnell, C.R. ve Brue, S.L. (1989). Contemporary
*Bu parça Cherie Booth’un http://www.timesonli- Labor Economics, Second Edition, McGraw-Hill
ne.co.uk/article/0,,200-239903,00.html?gavalidate ‹nternet Book Company, New York, s. 237, 239, 245, 247.
adresinde yer alan “Why The Trade Unions Are Worth Özkaplan, N. (1994). Sendikalar ve Ekonomik Etkileri:
Defending” adl› makalesinin k›salt›lm›fl bir tercümesidir. Türkiye Üzerine Bir Deneme, Kavram Yay›nlar›, ‹s-
tanbul, s. 281.

1. c Ayr›nt›l› bilgi için “Sendikalar›n Ücret Eflitsizli¤ini S›ra Sizde 1
Artt›rmas›” konusuna bak›n›z. Sendikalaflma tehdidi etkisi daha kuvvetli ise sendikal›-
2. e Ayr›nt›l› bilgi için “Sendikalaflma Ücretleri Belirle- sendikas›z iflçiler aras›ndaki dayan›flma daha fazla olacak-
yen Tek Unsur mudur?” konusuna bak›n›z. t›r. Çünkü yay›lma etkisinde sendikal› iflçilerin ücretlerini
3. a Ayr›nt›l› bilgi için “Sendikalar›n Ücretler Üzerin- yükseltmeleri sendikas›z iflçi ücretlerini düflürürken, sen-
deki Do¤rudan Etkileri” konusuna bak›n›z. dikalaflma tehdidi etkisinde yükseltmektedir. Bu nedenle
4. d Ayr›nt›l› bilgi için “Bekleme ‹flsizli¤i” konusuna sendikalaflma tehdidi etkisi kuvvetli ise sendikas›z iflçiler
bak›n›z. kendi ücretlerinin yükselmesine sebep olan sendikal› ifl-
5. c Ayr›nt›l› bilgi için “Sendikalar›n Ücretler Üzerin- çileri daha s›cak bakacaklard›r.
deki Do¤rudan Etkileri” konusuna bak›n›z.
6. d Ayr›nt›l› bilgi için “Sendikalaflma Tehdidi Etkisi” S›ra Sizde 2
konusuna bak›n›z. Yay›lma etkisi de¤il de sendikalaflma tehdidi etkisi daha
7. e Ayr›nt›l› bilgi için “K›s›tlay›c› Çal›flma Kurallar›” kuvvetli olsayd› sendikalar›n ücret da¤›l›m›n› bozucu et-
konusuna bak›n›z. kisi daha küçük olurdu. Çünkü bu durumda sendikal› ifl-
8. e Ayr›nt›l› bilgi için “Sendikalar ve Verimlilik” ko- çi ücretlerinin artmas› sendikas›z iflçi ücretlerini de art-
nusuna bak›n›z. t›racak, ücretler birbirine yaklaflacakt›r.
9. d Ayr›nt›l› bilgi için “Grevler” konusuna bak›n›z.
10.c Ayr›nt›l› bilgi için “Sendikalar›n Ücret Eflitsizli¤ini S›ra Sizde 3
Azaltmas›” konusuna bak›n›z. Ücretlerin azalma yönünde rijitli¤inin bütünüyle sen-
dikalardan kaynakland›¤›n› söylemek haks›zl›k olur.
Bunun “iflverenler”den kaynaklanan nedenleri de vard›r.
Mallara olan talebin düfltü¤ü durgunluk dönemlerinde ifl-
verenler ücretleri azaltmak yerine istihdam› daraltmay›,
yani baz› iflçileri iflten ç›karmay›, tercih ederler. Çünkü
ücretler azald›¤› zaman firman›n üzerinde yat›r›m yapt›¤›
de¤erli iflçilerin buna k›z›p firmadan ayr›lmalar› ihtimali
vard›r. Firma bu iflçileri gücendirmek yerine nominal üc-
retleri azaltmay›p kendisine en az yarar› oldu¤una inan-
d›¤› iflçileri (genellikle en k›demsiz iflçilerdir) iflten ç›kar-
may› daha ak›lc› bir politika olarak kabul edecektir.
183
Kamu ve Emek
Piyasalar› 12
Devlet kavram›, hepimizin kafas›nda “Baba” görüntüsünü ça¤r›flt›r›r: Otorite sa-
hibi, kural koyan ama ayn› zamanda müflfik, koruyan ve gözeten. Kamu (devlet)
-hayat›n her yönünde oldu¤u gibi- emek piyasalar›nda da faaliyetleri ile emek ar-
z› ve emek talebini do¤rudan ve dolayl› olarak etkileyebilmektedir. Bu ünitede söz
konusu etkileri analiz ederek “Devlet emek piyasalar›n›n neresindedir?” sorusu-
nun cevab›n› arayaca¤›z.
Amaçlar›m›z
Kamu istihdam›n› hangi faktörler etkiler?
Kamusal mallar emek talebini ve arz›n› nas›l etkiler?
Vergilerin emek piyasalar› ile ne tür ilgisi vard›r?
Kamunun sendikalar ile ilgili yasal düzenlemelerin etkileri nelerdir?
Asgari ücretin emek piyasalar› üzerindeki olumlu ve olumsuz etkileri nelerdir?
Kamu iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i alan›na neden müdahale eder ve bunun et-
kileri nelerdir?
Kamu emek piyasalar›nda hangi mekanizmalarla rant sa¤lar ve bu pi-
yasalar› nas›l etkiler?
ASGAR‹ ÜCRET‹N YÜKSELT‹LMES‹ YOKSULLARA YARDIMCI OLACAK MI?*
A.B.D.’de 1983 y›l›ndan 1989 y›l›na kadar saatte 3.35$ olarak sabit tutulan asga-
ri ücret, geçti¤imiz 10 y›l içinde 4 kez yükseltilerek Eylül 1997 itibariyle saatte
5.15$ olmufltur. 1999 y›l›n›n adil asgari ücret yasa tasar›s›, yak›n zamanda mec-
lise gönderilmifltir. Tasar› kabul edilirse, asgari ücret önümüzde 10 y›l için bir do-
lar artt›r›lacak 6.15$’a ulaflacakt›r. Tasar›y› savunanlara göre asgari ücretin yük-
seltilmesindeki temel amaç, iflgücünde bulunan yoksul veya yoksula yak›n ailele-
rin gelirlerini yükseltmektir. 19 Ocak 1999’da tasar›y› Senatoya getiren Senatör
Edward Kennedy “Bu y›l asgari ücretin yükseltilmesi için elimden geleni yapaca-
¤›m, yaflamak için çal›flan hiç kimse yoksulluk içinde olmamal›d›r” dedi.
Asgari Ücret ve Yoksulluk

Asgari ücret yükseldi¤inde, istihdam, iki nedenden dolay› azalabilir. Birincisi, as-
gari ücretin yükselmesi di¤er üretim faktörlerini nispeten daha ucuz hale getirece-
¤inden iflveren ikâme etkisinin etkisi ile ucuz olan faktörü asgari ücretli iflçi yerine
kullanabilecektir. ‹kincisi ise asgari ücret yükselmesinin maliyet ve fiyatlar› artt›-
rarak sat›fllar›n düflmesine sebep olabilmesidir. Ancak, asgari ücretin istihdam
üzerindeki bu etkileri ço¤u politikac› taraf›ndan göz ard› edilebilecek bir sonuç
olarak de¤erlendirilir. Bu nedenle yoksullukla mücadelede asgari ücretin yükseltil-
mesi iyi bir kamu politikas› olarak düflünülür. Fakat, esneklik de¤eri düflük olsa
da, asgari ücret yükseldi¤i zaman e¤er istihdam azalacaksa bu politika yoksulla-
ra nas›l faydal› olacakt›r? Asgari ücretteki yükselmenin istihdam› azaltmas›na
ra¤men bu amac› nas›l sa¤layaca¤› iki sorunun yan›tlanmas›na ba¤l›d›r.
Birinci soru, asgari ücret yükseldi¤i zaman baz› kimselerin iflsiz kalmas›na
karfl›l›k, düflük ücretli iflçilerin ortalama olarak gelirlerinin art›p artmayaca¤›d›r.
Asgari ücret yükseldi¤inde düflük ücretli iflçilerin toplam gelirleri artarsa politika-
n›n yoksullara fayda sa¤lamas› daha muhtemeldir.
‹kinci soru, asgari ücret art›fl›ndan yararlanacaklar›n yoksulluk s›n›r›nda ve-
ya onun alt›ndaki düflük gelirli aileler olup olmad›¤›d›r. Örne¤in, asgari ücret
yükseldi¤i zaman iflini kaybedenler daha varl›kl› ailelerden gelen gençler iken, uy-
gulamadan dul kad›n iflçiler (single parents) faydalan›yorsa uygulaman›n yoksul
ve düflük gelirli ailelerin gelirlerini artt›rmas› daha muhtemeldir.
*Bu okuma parças› Federal Reserve Bank of Cleveland’›n 1 fiubat 1999’da ya-
y›nlad›¤› "ECONOMIC COMMENTARY" dergisinde yay›nlanan David Neumark,
Mark Schweitzer ve William Wascher’ in yazd›klar› "Will Increasing the Minimum
Wage Help The Poor" adl› makaleden özetlenmifltir. Makalenin internetten elde
edilen nüshas› 6 sayfad›r.
Anahtar Kavramlar
• Emek Piyasalar›nda Ekonomik Rant • ‹thalat Kotalar›
• Gümrük Tarifeleri
‹çindekiler
• KAMU ‹ST‹HDAMI VE EMEK P‹YASALARI
• KAMU HARCAMALARI VE EMEK P‹YASALARI
• KAMUSAL MALLAR/H‹ZMETLER VE EMEK P‹YASALARI
• VERG‹LER VE EMEK P‹YASALARI
• YASAL DÜZENLEMELER VE EMEK P‹YASALARI
Ünite 12 - Kamu ve Emek Piyasalar› 185
G‹R‹fi
Endüstri iliflkileri sisteminin üç temel aktörü vard›r. Bunlar; iflçiler, iflverenler ve
kamu’ dur. Kitab›m›z›n buraya kadar olan ünitelerinde iflçi ve iflveren kesiminin pi-
yasadaki rollerinin neler oldu¤unu; emek arz› ve talebinden ücretlerin oluflmas›na,
emek mobilitesinden sendikalar›n ekonomik etkilerine kadar uzanan oldukça ge-
nifl bir yelpazede incelemifl olduk.
Bu ünitede sistemin üçüncü -ve belki de en önemli- aktörü olan kamunun
emek piyasalar›n› hangi aç›lardan etkiledi¤ini inceleyece¤iz.
Kamu emek piyasalar›n› çeflitli aç›lardan do¤rudan veya dolayl› olarak etkile-
mektedir. Bu ünite de öncelikle önemli bir iflveren olan kamunun istihdam üze-
rindeki etkileri incelenecek, bunu kamu harcamalar› ve kamusal mallar ve hiz-
metlerin üretiminin etkileri takip edecektir. Ünitede son olarak kamunun emek
piyasas› ile ilgili çeflitli yasal düzenlemelerin hangi tür etkilerinin olabilece¤i ana-
liz edilecektir.
KAMU ‹ST‹HDAMI VE EMEK P‹YASALARI

Devletlerin ekonomilerdeki a¤›rl›klar›na ba¤l› olarak kamu sektörü hemen bütün
ülkelerde önemli bir istihdam kayna¤›d›r. Kamu sektöründe istihdam›n ve ücretle-
rin yap›s›n› incelerken konuya özel sektör için yap›lan analizden farkl› yaklaflmak
gerekir. Kamu-özel sektör aras›ndaki temel farkl›l›k özel sektörde iflverenlerin kâr
azamilefltirmesi (maksimizasyonu) ilkesi ile hareket etmelerine karfl›l›k, bunun ka-
mu sektörünün ço¤u biriminde geçerli olmamas›d›r. Bu konudaki bir baflka farkl›-
l›k da kamu karar al›c›lar›n›n karfl› karfl›ya olduklar› k›s›tlar›n özel sektördekinden
farkl› olmas›d›r.
Emek piyasalar›nda devlet baz› tür iflgücünde özel sektörle birlikte iflçi istihdam
eden bir birim iken, baz› tür iflgücünün tek istihdam edicisidir. Örne¤in devlet; as-
keri personelin, posta çal›flanlar›n›n, itfaiyecilerin ve polislerin tek istihdam edicisi
konumundad›r. Öte yandan devlet Kamu ‹ktisadi Teflebbüsleri (K‹T) denilen flir-
ketlerle çeflitli mal ve hizmetleri özel sektörle birlikte üretti¤inden, bu alanlarda tek
iflveren konumunda de¤ildir.
Kamunun ne kadar kifli istihdam edece¤i, toplumun kamusal mal ve hizmet-
lere olan talebine ba¤l›d›r. Kamu istihdam›n› belirleyecek olan karar al›c› önce-
likle toplumun istekleri do¤rultusunda ne kadar kamu hizmeti verilece¤ini belir-
ler. Karar al›c› optimal kamu hizmeti düzeyini belirlerken bütçe k›s›t›n› ve bu hiz-
metlerin topluma yükleyece¤i maliyeti de göz önünde bulundurmak zorundad›r.
Devlet iflçi istihdam etti¤inde ekonomik kaynaklar› kullanm›fl olacakt›r. Daha
aç›k bir ifadeyle örne¤in, devletin posta çal›flanlar›n› ve askeri personeli istihdam
etmesi, bu iflgücünün baflka mal ve hizmetlerin üretiminde kullan›lamamas› anla-
m›na gelmektedir.
Kamu istihdam›n›n genelde, bütün ülkelerde, art›fl seyri içinde oldu¤u gözlen-
mektedir. Bu art›fl›n temel nedeni nüfus art›fl› ve flehirleflmeye ba¤l› olarak kamu
hizmetlerine olan talebin artmas›d›r. Kamu harcamalar›ndaki büyümeyi aç›klayan
ünlü iktisatç› Adolf Wagner’ e göre sanayileflme ve flehirleflmeye ba¤l› olarak dev-
letin düzenleyicilik rolü artm›fl, bu da kamu harcamalar›n›n ve istihdam›n artmas›-
na neden olmufltur. Wagner’ e göre toplumun reel gelirinin artmas›; yüksek ö¤re-
nim, sa¤l›k, parklar ve e¤lence alanlar› gibi talebi gelire karfl› esnek olan (yani ge-
lir artt›kça talebin daha fazla artt›¤›) kamusal hizmetlere olan talebi artt›rm›flt›r. Ay-
r›ca toplumda e¤itim talebinin artmas›n›n di¤er bir nedeni de genç nüfustaki art›fl-
lar olmufltur. Bütün bu say›lan hususlar kamunun zaman içinde daha fazla iflçi ve
memur istihdam etmesini gerektirmifltir.
Kamu kesiminde istihdam art›fl›n›n nedenleri yukar›da say›ld›¤› gibi sadece
ekonomik veya demografik faktörlerden kaynaklanmamaktad›r. Bunlar›n yan› s›ra
politik faktörler de kamu harcamalar›, istihdam ve ücretlerin düzeyini önemli ölçü-
de etkileyebilmektedir. Genelde seçilmifllerin tekrar seçilme ihtimalleri ne kadar
çok kamu harcama program› uygulad›klar›na ba¤l› oldu¤undan, bu durum kamu
kesiminin optimalden fazla kaynak kullanmas›na sebep olmaktad›r.
KAMU HARCAMALARI VE EMEK P‹YASALARI

Kamunun emek piyasalar›n› etkilemesinin bir arac› da kamu harcamalar›d›r. Kamu
harcamalar› iki grupta incelenebilir. Birinci grupta kaynak tüketen kamu harcama-
lar›, ikinci grupta ise transfer harcamalar› yer almaktad›r.
Kaynak tüketen kamu harcamalar› ile kast olunan kamunun piyasadan mal ve
hizmet al›m›d›r (kamunun iflgücü istihdam› ve tüketim mallar› sat›n al›m› gibi). Bu
tür harcamalarda eme¤in ve di¤er kaynaklar›n kullan›m› söz konusu oldu¤u için
kaynaklar›n kamu sektörü taraf›ndan kullan›lmas›n›n f›rsat maliyeti, di¤er sektörle-
rin daha az üretim yapmalar›d›r. Öte yandan, Kamunun özel sektörden mal ve hiz-
met al›m› belirli türdeki özel sektör iflçilerine türetilmifl talep yaratabilmektedir. Ör-
ne¤in, kamu inflaat harcamalar›ndaki art›fllar inflaat iflçileri talebinin ve ücretlerinin
yükselmesine neden olacakt›r. Ayn› tür etkiyi sadece inflaat sektörü için de¤il de,
kamunun talebi etkileyecek büyüklükte al›m yapt›¤› bütün sektörler için düflünme-
miz mümkündür.
‹kinci grupta yer alan transfer harcamalar›na; emekli ayl›klar›, sübvansiyonlar,
iflsizlik yard›mlar›, borç faizleri gibi harcamalar örnek olarak verilebilir. Transfer
ödemesini alanlar karfl›l›¤›nda bir fley yapmak zorunda olmad›klar›ndan, bu harca-
malar birinci gruptaki harcamalar gibi kaynak tüketimine yol açmazlar. Bunun ye-
rine, transfer harcamalar› kaynaklar›n toplumdaki bireyler aras›nda yeniden da¤›-
l›m›n› gerçeklefltiren harcamalard›r.
Transfer harcamalar›n›n emek piyasalar›na etkilerini arz ve talep yönlerinden
ayr› ayr› incelemek mümkündür. Talep yönünden bak›ld›¤›nda transfer harcama-
lar›n›n ekonomide toplam talebin yap›s›n› de¤ifltirerek belirli bir tür iflgücüne talep
yarataca¤› düflünülebilir. Örne¤in, yafll›lara ve emeklilere yap›lan transfer ödeme-
lerindeki art›fllar bu kimselerin al›m güçlerini artt›raca¤›ndan, genelde tüm mal ve
hizmetlerin, özelde ise huzurevi ve sa¤l›k hizmeti gibi yafll›lar›n daha çok fayda-
land›klar› hizmetlerin talebini artt›racakt›r. Buna ba¤l› olarak söz konusu sektörler-
de istihdam genifllemesi olaca¤› düflünülebilir.
Transfer ödemelerinin talebi oldu¤u kadar arz› da çeflitli flekillerde etkilemesi
mümkündür. Transfer ödemeleri, yararlananlar üzerinde gelir etkisi yaratarak insan-
lar›n normal mallara olan taleplerinin artmas›na neden olurlar. Bofl zaman da nor-
mal mal oldu¤undan, kiflilerin bu durumda daha az çal›flmalar› söz konusu olabilir.
Emek arz› üzerinde olumsuz etkisi olabilece¤i düflünülen bir baflka transfer
ödemesi de iflsizlik sigortas›d›r. ‹flsizlik sigortas› uygulamas›nda kiflilerin ifl bulduk-
lar› durumda ödemenin kesilmesi, uygulamadan yararlananlar›n çal›flma istekleri
üzerinde olumsuz etkide bulunabilmektedir. Nitekim iflsizlik sigortas›n›n gerek
miktar, gerekse süre bak›m›ndan cömert bir flekilde uyguland›¤› baz› bat›l› ülkeler-
de uygulaman›n kiflileri tembelli¤e itti¤i belirlenmifltir. ‹flsizlerin ifl bulma konusun-
daki isteksizlikleri sigorta fonlar›n› ciddi bir flekilde afl›nd›rd›¤›ndan, bu ülkelerin
iflsizlik sigortas› sistemindeki de¤ifliklikleri tart›flt›klar› görülmektedir.
Transfer harcamalar› emek arz›n› yukar›da aç›kland›¤› gibi sürekli olarak olum-
suz bir flekilde etkilemez, olumlu etkisi de olabilmektedir. Örne¤in, hükümetin
üniversite ö¤rencilerine verdi¤i burslar› artt›rmas› üniversite e¤itiminin maliyetini
düflürerek e¤itimin getirisinin artmas›na neden olacakt›r. Bu durum üniversiteye
kat›l›m› artt›racak, uzun dönemde emek piyasas›nda nitelikli iflgücü artacakt›r.
Transfer ödemelerindeki art›fl veya azal›fllar emek piyasalar›n› etkiledi¤ine göre, sizce SIRA S‹ZDE
sübvansiyonlar nas›l etkiler? 1
KAMUSAL MALLAR/H‹ZMETLER VE EMEK P‹YASALARI
Bir ekonomide kamu sektörü sadece piyasadan mal ve hizmet talep ederek ve
transfer harcamalar›n› gerçeklefltirerek emek piyasas›n› etkilemez. Bunlar›n yan› s›-
ra kamunun aslî görevlerinden birisi kamusal mallar olarak tan›mlanan mallar›n
üretimini sa¤lamakt›r. Kamunun bu faaliyetinin emek piyasalar›na do¤rudan ve
dolayl› baz› etkileri oldu¤u bilinmektedir.
Bilindi¤i gibi, kamusal mallar toplumda bireylerin birlikte tükettikleri, bir kim-
senin tüketiminin di¤erinin tüketimini etkilemeyece¤i mallar olarak tan›mlan›r.
Adalet, milli güvenlik, radyo ve televizyon, hava kontrolü gibi hizmetler pür kamu-
sal mallara örnek olarak verilebilir. Bu mallar›n di¤er özellikleri bölünemezlik ve
tüketimden hariç tutulamazl›kt›r. Kamunun bu tür mal ve hizmetleri üretmesi emek
arz› ve talebini çeflitli aç›lardan etkilemektedir.
Örne¤in, hükümetin bir nehir üzerine baraj yapt›rd›¤›n› düflünelim. Böyle bir
kamu yat›r›m› elektrik üretimi, ürün kontrolü, sulama, e¤lence gibi pek çok alan-
da fayda sa¤layacakt›r.
Kamusal Mallar ve Emek Talebi

Kamunun bu tür yat›r›m› istihdam› do¤rudan ve dolayl› olarak etkiler. Do¤rudan
etki kamunun bu mallar› üretmek için iflçi çal›flt›rmas›n›n yan› s›ra, bu amaçla mal
ve hizmet sat›n ald›¤› özel sektörde de istihdam genifllemesine sebep olmas› ile
aç›klanabilir. Baraj örne¤inden hareket edersek, kamu bu yat›r›m› gerçeklefltirmek
için inflaat iflçileri-floförler-vinç operatörleri-mühendisler gibi pek çok gruptan iflçi
çal›flt›racakt›r. Kamunun ayr›ca baraj yap›m› için piyasadan inflaat malzemeleri, ifl
makineleri vb. talep etmesi bu sektörlerde de üretimin ve istihdam›n artmas›na se-
bep olacakt›r.
Kamu yat›r›m›n›n emek talebi üzerinde dolayl› etkileri de söz konusudur. Ör-
ne¤imizdeki baraj yap›m› ile birlikte sulama siteminin gelifltirilmesi bölgede sulu
tar›mdan anlayan iflçilere olan talebi artt›racakt›r. Bunun gibi barajla birlikte bal›k-
ç›l›k, sandalc›l›k, su kayakç›l›¤› gibi dinlenme-e¤lence faaliyetleri de bafllayaca¤›n-
dan, bunun da istihdama olumlu etkisi olaca¤› düflünülebilir. Son olarak, baraj
e¤er elektrik fiyatlar›nda ucuzlama sa¤l›yor ise, bu durumun üreticileri o yörede
yat›r›m yapmaya teflvik edece¤ini düflünebiliriz.
Buraya kadar kamusal mallar›n emek piyasas› üzerindeki etkilerini baraj örne-
¤i çerçevesinde incelemeye çal›flt›k. Buradan bütün kamusal mallar› kapsayan ba-
z› genellemeleri yapmam›z mümkündür. Bu genellefltirmelerin ilki flu flekilde ya-
p›labilir: Di¤er fleyler eflitken üretilen kamusal mallar özel sektör mallar›na tamam-
lay›c› ise özel sektör mallar›n›n üretimini sa¤layan iflçilere olan talebi artt›r›r. Öte
yandan bu mallar özel sektör mallar›na üretim veya tüketimde ikâme ise, bu tak-
tirde özel sektör mallar›n›n üretimini sa¤layan iflçilere olan talep daralacakt›r.
Kamusal Mallar ve Emek Arz›

Kamusal mallar›n emek talebi kadar emek arz› üzerinde de etkileri vard›r. Kamu-
sal mallar bireyler üzerinde gelir etkisi do¤urarak daha fazla bofl zaman talep et-
melerine neden olmaktad›r. Daha aç›k bir ifadeyle, kamusal mallar bireysel emek
arz›n›n, buna ba¤l› olarak toplam emek arz›n›n azalmas›na neden olabilmektedir.
Kamusal mallar-emek arz› iliflkisini daha yak›ndan analiz edersek flu sonuçlara
Kamusal mallar özel sektör ulaflmam›z mümkündür: Kamusal mallar özel sektör mallar›n› ne kadar çok ikâme
mallar›n› ne kadar çok ederse emek arz›nda meydana gelen azalma o kadar büyük olacakt›r. Örne¤in,
ikâme ederse emek arz›nda
meydana gelen azalma o kamunun sa¤layaca¤› bedava g›da maddeleri insanlar›n bu mallar› sat›n almak için
kadar büyük olacakt›r. gelir elde etme zorunlulu¤unu ortadan kald›raca¤› veya azaltaca¤› için, daha az ça-
Kamusal mallar bofl zaman l›flmalar›na neden olacakt›r. Ayn› flekilde, kamusal mallar bofl zaman için ne kadar
için ne kadar iyi
tamamlay›c› iseler emek arz›
iyi tamamlay›c› iseler emek arz› o ölçüde azalacakt›r. Örne¤in, kamunun sa¤laya-
o ölçüde azalacakt›r. ca¤› yüzme ve çeflitli spor faaliyetlerine yönelik kurslar bofl zaman talebinin artma-
s›na, emek arz›n›n azalmas›na neden olabilecektir.
Kamusal mallar emek arz›n› her zaman yukar›da belirtildi¤i gibi azaltmaz, baz›
durumda artt›rabilir de. Kamusal mallar çal›flma için ne kadar iyi tamamlay›c›lar ise
emek arz›n›n o flekilde artaca¤› söylenebilir. Örne¤in, kamunun kitle ulafl›m hiz-
metini ucuz ve etkin bir biçimde sa¤lamas› insanlar›n iflyerlerine daha ucuz ve sü-
ratli gidebilmelerini sa¤layarak emek arz›n›n artmas›na sebep olabilmektedir.
VERG‹LER VE EMEK P‹YASALARI

Ünitenin buraya kadar olan k›sm›nda kamu harcamalar› ve kamusal mallar›n emek
piyasalar› üzerindeki etkileri incelenildi. Kamunun bu harcamalar› yapabilmesi her
fleyden önce elinde yeterli finansal kayna¤› olmas›na ba¤l›d›r. Kamunun bafll›ca
gelir kayna¤›n› ise vergiler oluflturmaktad›r. Burada cevab› aran›lacak soru bireyle-
rin çal›flma süreleri üzerinde vergilerin etkisinin olup olmad›¤›d›r.
Bu soruya pek çok kifli ilk aflamada muhtemelen flu cevab› vereceklerdir: Ver-
gilerin çal›fl›lan süre üzerinde fazlaca bir etkisi yoktur. Çünkü pek çok iflin çal›fl-
ma süresi bellidir ve bireyler bunun üzerinde fazlaca inisiyatife sahip de¤ildirler.
Ço¤u ifl için çal›flma süreleri teknolojik veya kurumsal faktörler, sendika ve hükü-
met yönetmelikleri taraf›ndan belirlenir. Buna göre k›sa dönemde bireylerin çal›fl-
ma süresi üzerinde tercih yapma yetkileri s›n›rl›d›r.
‹flçiler, her ne kadar bireysel anlamda çal›flma süresini belirleme konusunda
tam bir yetkiye sahip olmasalar da bu durum vergi oranlar›n›n çal›flma süresi üze-
rinde hiçbir etkisi olmad›¤› anlam›na gelmemelidir. ‹flçiler, bu konudaki tercihleri-
ni sendikalar arac›l›¤›yla toplu sözleflmelere yans›tma flans›na sahiptirler. Bu ba¤-
lamda vergi oranlar›ndaki de¤iflmeler, bireyin çal›flma tercihi üzerinde gelir etkisi
ve ikâme etkisi olarak bilinen ve birbiri ile ters yönden iflleyen iki etkiye neden
olacakt›r. Vergi oranlar›ndaki de¤iflimin çal›flma süresini artt›r›p azaltaca¤› bu iki
etkiden hangisinin daha kuvvetli oldu¤una ba¤l› olacakt›r.
Bu etkileri bir kez daha hat›rlamam›z gerekirse,ücretler yükseldi¤i (düfltü¤ü)
zaman bireylerin gelirleri artaca¤›ndan (azalaca¤›ndan) gelir etkisi bireyin daha
fazla (daha az) bofl zaman sat›n almas›n› ve çal›flma süresini azaltmas›n› (artt›rma-
s›n›) sa¤layan etkidir. Öte yandan, ücretlerin yükselmesi (düflmesi) bofl zaman›n
f›rsat maliyetini artt›raca¤›ndan (azaltaca¤›ndan), ikâme etkisine göre bu durumda
çal›flma süresi artacak(azalacak) t›r.
Gelirler üzerinden al›nan vergilerin oranlar›n›n azalt›l›p ço¤alt›lmas› bir anlam-
da iflçilerin ceplerine giren ücretin artmas› veya azalmas› sonucunu do¤urabilecek-
tir. Örne¤in, hükümet ücretler üzerinden al›nan vergi oranlar›n› düflürürse bu du-
rum ücretlerin yükselmesi sonucunu do¤uracakt›r. Ücret yükseldi¤i zaman flayet
gelir etkisi kuvvetli ise sonuçta çal›flma süreleri azalacak, ikâme etkisi kuvvetli ise
artacakt›r.
Vergilerin bireylerin çal›flma kararlar› üzerindeki bu etkileri, arz yönlü iktisat
olarak bilinen ekolün de temelini oluflturmaktad›r. Arz yönlü iktisadi düflünceye
göre ücretler üzerinden al›nan vergi oranlar›n›n düflürülmesi kiflilerin net ücretleri-
ni artt›racakt›r. ‹kâme etkisinin gelir etkisinden daha büyük oldu¤u varsay›l›rsa, üc-
retlerdeki bu art›fl kiflilerin daha fazla çal›flmalar›na neden olacakt›r. Ekonomide
emek arz› bu flekilde artt›¤›nda, toplam üretim de artacakt›r. Öte yandan, ücret ar-
t›fllar›na ba¤l› olarak ekonomide reel gelir düzeyi de artaca¤›ndan, artan üretim ko-
layl›kla talep bulacakt›r. Bu yolla ekonomide hem toplam arz hem de toplam ta-
lep artm›fl olaca¤›ndan, enflasyona neden olmadan milli gelir düzeyini artt›rmak
mümkün olacakt›r.
Arz yönlü iktisadi düflünceden oluflturulan politikalara çarp›c› bir örnek A.B.D.
yönetiminin 1981-1984 döneminde gelir vergisi oranlar›n› %25 düflürmesi olmufl-
tur. Böyle bir uygulama ile çal›flma süresinin, tasarruflar›n veya yat›r›mlar›n artma-
s› amaçlanm›flt›r. Yap›lan ampirik gözlemler uygulama sonucunda iflgücü arz›n›n
ortalama olarak %1.2-2.9 aras›nda artt›¤›n› göstermifltir.
YASAL DÜZENLEMELER VE EMEK P‹YASALARI

Kamunun emek piyasalar› ile ilgisi sadece; do¤rudan iflçi istihdam›, kamusal mal
ve hizmet üretimi, kamu harcamalar› ve transfer ödemeleri, vergileme gibi konu-
larla s›n›rl› de¤ildir. Kamu ayn› zamanda yasalar ve yönetmeliklerle ekonominin
yasal s›n›rlar›n› çizen ve bu yönüyle de emek piyasalar›n› çeflitli flekillerde etkile-
yebilen önemli bir unsurdur.
Kamunun ifl piyasalar›na yasal müdahalesi bazen koruyucu, bazen de s›n›rlay›-
c› yöntemleri içermektedir. Müdahale yöntemi farkl› olsa da, her ikisinde de amaç
piyasan›n kendi iflleyifli ile sa¤lanmayacak baz› sonuçlar›n elde edilmesidir. Kamu,
endüstri iliflkileri sisteminde zay›f kesimin pazarl›k gücünü eflitleyecek bir tak›m
yasal düzenlemelerle daha adil sonuçlar›n elde edilmesini sa¤lamaya çal›fl›r. Bu-
nun gibi, iflverenler aç›s›ndan maliyetli ama toplumsal aç›dan faydal› olan baz› ön-
lemlerin rekabet nedeniyle göz ard› edilebilmesi de kamunun sisteme yasal olarak
müdahale nedenini oluflturmaktad›r. Bu tür önlemler iflverenler veya iflçiler aç›s›n-
dan k›s›tlay›c› unsurlar içerse de, kamunun bu yolla sa¤lamaya çal›flt›¤› sonuç top-
lum faydas›n›n maksimize edilmesidir.
‹fl piyasalar›n› do¤rudan veya dolayl› olarak etkileyen çok say›da kanun ve yö-
netmeli¤in mevcut olmas› bütün bunlar›n ayr›nt›l› olarak incelenmesini güçlefltir-
mektedir. Bu nedenle, bu ünitede söz konusu yasal düzenlemeleri dört ana bafll›k
alt›nda inceleyece¤iz. Bunlar: sendikalar ve toplu ifl sözleflmeleri konusundaki ya-
sal düzenlemeler, asgari ücret ile ilgili yasal düzenlemeler, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güven-
li¤i ile ilgili yasal düzenlemeler ve kamunun rant sa¤lay›c› düzenlemeleridir.
Sendikalar ve Toplu ‹fl Sözleflmeleri ‹le ‹lgili Yasal

Düzenlemeler
Sendikalar ve toplu ifl sözleflmeleri ile ilgili yasal düzenlemeler emek piyasas›nda
ücretler, istihdam ve kaynak da¤›l›m›n› etkileyen önemli kurumsal faktörlerdir.
Sendikalar bilindi¤i gibi kurulufl ve faaliyetleri kanunlara ba¤l› örgütlerdir. Dolay›-
s›yla sendikalar ve toplu ifl sözleflmesi ile ilgili yasal düzenlemeler hem sendikalafl-
ma talebini hem de sendikal hizmetler arz›n› çeflitli yönlerden etkileyebilmektedir.
Kamu, sendikalar›n ve toplu sözleflme düzeninin iflleyiflini yasalarla belirleme-

nin d›fl›nda, çeflitli zamanlarda iflçi-iflveren aras›ndaki serbest toplu pazarl›k süreci-
ne de müdahale edebilmektedir. Kamunun sisteme müdahalesinin temel nedeni,
pek çok iflçinin toplu pazarl›¤a dahil olmas› ve kamunun deste¤i olmaks›z›n iflve-
rene karfl› yeterli pazarl›k gücüne sahip olmamas›d›r. Bunun yan› s›ra kimi hayati
iflkollar›nda (ulaflt›rma, iletiflim, g›da üretimi gibi) meydana gelebilecek ifl durakla-
malar›n›n toplum ç›karlar›n› zedeleyebilece¤i gerçe¤i de kamunun baz› iflkollar›n-
da serbest toplu pazarl›¤a müdahale etmesini gerektirir. Son olarak, iflçi-iflveren
toplu pazarl›¤›n›n enflasyonist bask› oluflturmas› veya ürün piyasalar›nda tekelci
k›s›tlamalara neden olabilmesi de kamunun sisteme müdahale nedenleri aras›nda
say›labilir. Sebep ne olursa olsun kamunun toplu pazarl›k sürecine müdahalesi,
sendikalar›n ve iflverenlerin pazarl›k güçlerini etkileyerek, ücret ve istihdam dü-
zeylerinin serbest toplu pazarl›¤a nazaran farkl› olmas›na neden olabilmektedir.
Buraya kadar anlat›lanlardan hareketle sendikal haklar› k›s›tlay›c› bir yasal çer-
çeve içinde sendikal hizmetler arz›n›n bu durumdan olumsuz etkilenece¤i söyle-
nebilir. Öte yandan, sendikalaflmay› daha kolay hale getiren yasalar sendikal hiz-
metler arz›n› ve talebini teflvik edici rol oynamaktad›r. Örne¤in, A.B.D.’de sendika-
laflmay› daha kolaylaflt›ran Wagner Anlaflmas›n›n 1935 y›l›nda yürürlü¤e girmesi ile
birlikte o y›l 3.3 milyon olan sendikal› say›s› 1948’de 15 milyona yükselmifltir.
Sendikal faaliyetlerin yasalarla olan iliflkisini ülkemizden verece¤imiz bir ör-
nekle de aç›klamam›z mümkündür. Ülkemizde sendikalar ile ilgili yasal mevzuat,
1963 y›l›na kadar sürekli olarak s›n›rlay›c›-yasaklay›c› olmufltur. Ancak 1963 tari-
hinden itibaren kabul edilen yeni yasalarla, sendikal faaliyetler üzerindeki k›s›tla-
y›c› hususlar kald›r›lm›fl, emek-sermaye iliflkisinin toplu pazarl›k yolu ile düzenlen-
mesi esas› kabul edilmifltir. Yeni yasal düzenlemeler sendikalaflmay› teflvik edici
çok say›da hususu içermekteydi. Bunlara örnek olarak; sendikalara üye olma yafl›-
n›n 16’ya indirilmesi, iflçilerin birden fazla sendikaya üye olabilmelerine imkân ta-
n›nmas›, sendika aidatlar›na s›n›rlama getirilmemesi, sendika aidatlar›n›n iflveren
taraf›ndan kesilerek sendikaya ödenmesi say›labilir. Yasalar›n sendikalaflmay› bu
flekilde teflvik etmesi o dönemde gerek sendika say›s›n›n gerekse sendikal› iflçi sa-
y›s›n›n önemli ölçüde artmas›na neden olmufltur.
Asgari Ücret ‹le ‹lgili Yasal Düzenlemeler

Ücretlere bir alt s›n›r getirilmedi¤i durumda piyasa koflullar›na ba¤l› olarak ücret-
lerin çok düflük düzeylerde kalabildi¤i gözlenen bir durumdur. Örne¤in, iflsizli¤in
yo¤un ve ifl imkânlar›n›n k›s›tl› oldu¤u durumlarda iflçiler çok düflük ücret düzey-
lerinde çal›flmaya raz› olabilmektedirler. Bu nedenle, devletin ücretlerin daha alt›-
na inemeyece¤i bir taban belirleyerek daha adil bir ücret yap›s›n› oluflturmas› ge-
rekir. Asgari ücret iflte bu gere¤in bir sonucudur.
Asgari ücretin emek piyasalar› üzerinde teorik aç›dan hem olumsuz, hem de
olumlu etkilerinin olabilece¤i düflünülmektedir. Olumsuz etkilerden birisi asgari
ücretin piyasa denge ücretinin üstünde belirlenmesi durumunda istihdam›n azal-
mas›d›r. Asgari ücret gelir düzeyi düflük kiflileri korumaya yönelik bir uygulama ol-
du¤u halde, istihdam›n bu flekilde azalmas› düflük ücret düzeyinde çal›flmaya is-
tekli pek çok kiflinin iflsiz kalmas›na sebep olacakt›r. Bu durumu flekil 12.1 üzerin-
de incelemek mümkündür.
fiekil 12.1.
Denge Ücretinin Üstünde
Asgari Ücret Uygulamas›
Ücret Emek piyasas›nda denge
Oran› (w) SL W0 ücret düzeyinde
sa¤lan›yorken hükümetin
WAÜ ücretini asgari ücret
a b c
wAÜ olarak kabul etmesi
L1 - L2 kadar (ac)
w0 E iflsizli¤e neden olacakt›r.
Bu iflsizli¤in L0-L1 kadar›
asgari ücret yükseldi¤i
için iflini kaybedenlerden
oluflurken, L0 - L2 kadar›
DL asgari ücretin yükselmesi
nedeniyle piyasaya ifl
L1 L0 L2 ‹stihdam (L) aramak için gelen yeni
iflgücünden
oluflmaktad›r.
Asgari ücret uygulamas›ndan önce, piyasa dengesinin E noktas›nda sa¤land›¤›-

n›, denge ücret düzeyinin W0 ve denge istihdam düzeyinin L0 oldu¤unu varsaya-
l›m. E¤er WAÜ gibi denge ücretinin üstünde bir asgari ücret belirlenirse istihdam
L0’dan L1’e düflecek, iflveren iflgücüne nazaran daha ucuz hale gelen sermayeyi
emek yerine ikâme ederek çal›flt›rd›¤› iflçi say›s›n› azaltacakt›r. Bu ücret düzeyinde
emek arz› L2 kadar olaca¤›ndan, ab kadar iflsizlik meydana gelecektir. Bu iflsizli¤in
L0-L1 kadar› (ab) daha önce çal›fl›yorken iflsiz kalanlardan oluflurken, L0-L2 kadar›
(bc) ise asgari ücretin yüksek belirlenmesi nedeniyle piyasaya ifl aramaya gelen ye-
ni iflgücünden oluflmaktad›r. fiekildeki emek arz ve talep e¤rileri ne kadar esnek
olursa asgari ücret uygulamas›n›n neden olaca¤› iflsizlik o derece fazla olacakt›r.
Ayn› flekilde belirlenen asgari ücret denge düzeyinin ne ölçüde üzerinde olursa, ifl-
sizlik o kadar fazla olacakt›r.
Asgari ücretin bu flekilde yüksek olmas›, iflverenlerin gere¤inden az emek kul-
lanmalar›na, yani üretimde etkin olmayan bir sermaye-emek kar›fl›m›n› seçmeleri-
ne sebep olacakt›r. Bu durumda, ücretlerin azalmas› sa¤lanabilirse istihdam arta-
cak, daha fazla emek-yo¤un teknoloji ile ayn› ürünü daha düflük maliyetle üret-
mek mümkün olabilecektir.
Asgari ücret uygulamas›n›n muhtemel bir baflka olumsuz etkisi de uygulaman›n
baz› sektörleri kapsay›p baz›lar›n› kapsamamas› durumunda ortaya ç›kmaktad›r.
Basitli¤i sa¤lamak için ekonomide iki sektörün oldu¤unu ve her ikisinde de den-
ge ücretinin ayn› oldu¤unu varsayal›m. Bu sektörlerden birinde asgari ücret uygu-
lanmazken di¤erinde piyasa dengesinin üstünde bir ücret asgari ücret olarak belir-
lenirse ne olacakt›r? Bu durumda asgari ücretin uyguland›¤› sektörde istihdam da-
ralacak, burada iflten ç›kar›lan iflçilerin di¤er sektöre geçmeleri ile o sektörde emek
arz› artacak, ücretler düflecektir. ‹flgücünün bu flekilde yüksek ücret ödeyen sek-
törden düflük ücret ödeyen sektöre geçifli kaynaklar›n etkin olmayan bir biçimde
da¤›t›lmas›na da neden olacakt›r.
Buraya kadar piyasa dengesinin üstünde belirlenen veya sektörlerin tümünü
kapsamayan asgari ücretin baz› olumsuzlara sebep olabilece¤i aç›kland›. Oysa pi-
yasa denge ücretine eflit veya ona yak›n bir asgari ücret tespit edilmesi durumun-
da istihdam azalmas› bir yana, baz› iflkollar›nda (özellikle monopsoncu iflkollar›n-
da) istihdam art›fl› sa¤lamak bile mümkün olacakt›r. Buna ilaveten-asgari ücretten
yararlananlar›n hedeflenen düflük gelirli kitleler olmas› durumunda uygulama ge-

lir eflitsizli¤ini azaltma ifllevini de yerine getirecektir. Ancak ifl piyasalar› homojen-
likten uzak ve bölünmüfl bir özellikte ise, asgari ücretin gelir eflitsizli¤ini azaltmas›
mümkün olamayacakt›r. Bölünmüfl ifl piyasalar›nda sendikalaflm›fl bir grup iflçi iyi
çal›flma koflullar› ve yüksek ücret düzeyine sahipken, organize olmayan di¤er
gruplar (asgari ücretten genelde bu gruplar yararlan›r) bu flartlar›n tersine sahiptir.
Böyle bir durumda asgari ücret, gelir düzeyi düflük kiflilerin durumlar›n› iyilefltir-
mede yetersiz kalacakt›r.
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i ‹le ‹lgili Yasal Düzenlemeler

Herhangi bir iflçi iflyerinde yaraland›¤› veya hastaland›¤› -zaman özellikle kal›c› bir
fiziksel hasar söz konusu ise-t›bbî tedavi, rehabilitasyon ve çal›fl›lmayan süre ne-
deniyle önemli maliyetler ortaya ç›kabilmektedir. Bu nedenle iflverenlerin iflyerle-
rini daha güvenli hale getirmeleri için ekonomik bir güdü vard›r. Çünkü iflyeri gü-
venli¤i ile ilgili yat›r›mlar›n üretim maliyetlerini azaltaca¤› aç›kt›r. Burada iki soru-
nun yan›tlanmas› gerekmektedir. Bunlar: “‹flverenler ne kadar ifl güvenli¤i yat›r›m›
yapaca¤›na nas›l karar verirler?” ve “‹flverenlerin yapt›klar› ifl güvenli¤i yat›r›m
düzeyi yeterli midir?”
‹flverenler ifl güvenli¤i yat›r›m› yaparken bu sayede kârlar›n› azamîlefltirmeyi
amaçlarlar ve emek talebi ile ilgili 3. Üniteden hat›rlayaca¤›m›z marjinal karar alma
kural›n› uygularlar. Buna göre ifl güvenli¤i sa¤laman›n marjinal getirisi ifl güvenli-
¤i yat›r›m›n›n yükleyece¤i marjinal maliyetten çok oldu¤u sürece iflverenler ifl gü-
venli¤ini artt›rmay› kârl› olarak kabul edeceklerdir.
‹fl güvenli¤i sa¤laman›n maliyetleri; eldiven, bafll›k gibi koruyucu ekipmanlar›n
al›nmas›, daha iyi havaland›rma sisteminin kurulmas›, hastal›k esnas›nda daha
uzun süreli izin kulland›r›lmas›, montaj hatt›n›n dönüfl h›z›n›n yavafllat›lmas› gibi
unsurlardan oluflmaktad›r.
Güvenli bir iflyerinin iflverene sa¤layaca¤› en önemli getiri- ölüm ve yaralanma
riskinin düflük olmas› nedeniyle-daha düflük ücrette iflçi çal›flt›r›labilmesidir. Çün-
kü iflçiler, ücretlere oldu¤u kadar ifl güvenli¤ine de önem verirler. ‹fl güvenli¤ini
sa¤lamakla iflverenin elde edece¤i ikinci fayda, ifl kazalar›n›n azalmas›na ba¤l› ola-
rak üretim duraklamalar›n›n azalmas›d›r. Ayr›ca ölüm ve yaralanma oranlar›n›n dü-
flürülmesi yeni iflçilerin ifle al›nmas› ve e¤itilmesi maliyetlerini de azaltacakt›r. Son
olarak iflyerinin güvenli olmas› iflçi devrini azaltaca¤› için firmalar›n iflyerinde özel
e¤itim yat›r›m› yapmalar›n› sa¤layacakt›r. Çünkü ölüm ve yaralanmalar firmalar›n
daha önce yapt›klar› özel iflyerinde yat›r›m›n›n bafla ç›kmas›na, yani firman›n bu
yat›r›m›n getirisini alamamas›na sebep olmaktad›r.
‹flverenler, iflyerinde güvenli¤i artt›racak yat›r›mlar› yaparken yukar›daki mali-
yet ve getirileri karfl›laflt›rarak karar verirler. Konunun bafl›nda sorulan ilk soruya
bu flekilde yan›t verdikten sonra ikinci sorunun cevab›na bakabiliriz. Soru iflveren-
lerin yapt›klar› ifl güvenli¤i yat›r›m›n›n yeterli olup olmad›¤› ile ilgili idi. ‹flverenle-
rin kendi ekonomik ç›karlar›n› gözeterek yapacaklar› ifl güvenli¤i yat›r›m› toplum-
sal aç›dan optimum say›lan düzeyin alt›ndad›r. Bu durum ifl güvenli¤i alan›na dev-
letin müdahale etmesini gerektirir.
‹flçiler, baz› durumlarda, ifllerin zararl› yönlerine iliflkin tam bir bilgiye sahip ol-
mayabilirler. ‹flçilerin eksik bilgilenme nedeniyle ifllerin içerdi¤i riskleri tam olarak
hesaplayamamalar› iflverenlerin hem ifl güvenli¤ini artt›racak yat›r›mlardan kaç›n-
malar›na hem de iflçileri telafi edici ücret farkl›l›¤› vermeden çal›flt›rmalar›na sebep
olmaktad›r. Kamu, bu nedenle, çeflitli yasa ve yönetmeliklerle iflçi sa¤l›¤›n› koru-
yucu ve ifl güvenli¤ini artt›r›c› tedbirlerin zorunlu olarak al›nmas›n› sa¤lamak du-

rumundad›r. Kamu bu amaçla; iflyerinin kuruluflu, yerleflim düzeni, makine ve tez-
gahlar ile ilgili önlem ve standartlar› belirler. Ayr›ca; üretimde karfl›lafl›lan zararl›
maddelerin etkilerinin nas›l önlenece¤i ve iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ine yönelik ör-
gütlenmelerin nas›l olaca¤› da bu yönetmeliklerle kamu taraf›ndan belirlenir.
Kamunun iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ine yönelik düzenlemeleri emek piyasalar›-
n› çeflitli yönlerden etkileyebilmektedir. Kamu müdahalesi ile eskiden tehlikeli sa-
y›lan ifller daha güvenli hale gelece¤inden, daha fazla kifli bu ifllerde çal›flmak iste-
yecektir. Bu durumda söz konusu ifller art›k risk içermedi¤inden fazla ücret (TE-
ÜF) ödenmesine de gerek kalmayacak, ücret farkl›l›klar› azalacakt›r.
Acaba, kamunun iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i ile ilgili düzenlemeleri sendikalar› nas›l etkiler? SIRA S‹ZDE
2
Son olarak, kamunun bu flekilde müdahalelerinin yukar›da say›lan bu etkileri
do¤urabilmesinin uygulaman›n baflar›l› olmas›na ba¤l› oldu¤unu belirtmek gere-
kir. Bunun için yasa ve yönetmelikleri ç›karmak gereklidir ancak yeterli de¤ildir,
iflverenlerin bunlara uyup uymad›klar›n›n denetlenmesi ve cezalar›n cayd›r›c› ol-
mas› laz›md›r. Denetlemeler yetersiz ise yakalanma riski düflük olacak, iflverenler
kendilerine parasal yük getiren bu yönetmeliklere uymak istemeyeceklerdir. Ceza-
lar›n cayd›r›c› olmamas› da ayn› sonucu do¤uracakt›r.
Rant Sa¤lay›c› Düzenlemeler

Buraya kadar kamunun sendikalar yasas›, asgari ücret ve ifl güvenli¤i ile ilgili ya-
sal düzenlemelerle emek piyasalar›n› çeflitli yönlerden etkiledi¤i belirtilmiflti. Ka-
munun emek piyasalar› üzerindeki etkileri bunlarla s›n›rl› de¤ildir. Kamu, emek pi-
yasalar›nda çeflitli yollarla ekonomik rant sa¤layarak da etkili olabilmektedir.
Emek piyasas› aç›s›ndan ekonomik rant belirli bir iflçiye ödenen ücret ile iflçi-
nin piyasada çal›flmaya raz› oldu¤u ücret aras›ndaki fark olarak tan›mlanabilir.
Emek piyasas›nda ekonomik rant› flekil 12.2 yard›m›yla inceleyebiliriz.
Emek Piyasalar›nda Ekonomik Rant: Belirli bir iflçiye ödenen ücret ile iflçinin
piyasada çal›flmaya raz› oldu¤u ücret aras›ndaki farkt›r.
fiekil 12.2.
Emek Piyasas›nda Ekonomik

Rant
Ücret Emek piyasas›nda denge
Oran› (w) ücreti 100.000TL’saat ise bu
(TL/saat) ücrette çal›flan sonuncu (L0)
SL
iflçi d›fl›ndaki bütün iflçiler
daha düflük ücrette
B çal›flmaya raz› iken daha
100.000 C
yüksek ücrette
80.000 çal›flt›klar›ndan “ekonomik
rant” elde etmektedirler.
ABC alan› piyasadaki
A
iflçilerin sa¤lad›klar› toplam
DL rant› göstermektedir.
0 L1 L0 ‹stihdam (L)
fiekilde emek piyasas›nda denge ücret ve istihdam düzeyinin belirlenmesi gös-

terilmektedir. Emek piyasas›nda ekonomik rant iktisat teorisi dersinden hat›rlayaca-
¤›n›z üretici rant› ile paralellik göstermektedir. Buna göre denge ücreti olan
100.000TL/saat’ ik ücrette çal›flan sonuncu iflçi (L0) d›fl›nda kalan her iflçi çal›flmaya
raz› oldu¤u ücretin üstünde ücret almakta, bir baflka deyiflle rant sa¤lamaktad›rlar.
Örne¤in, piyasadaki L1’inci iflçi 80.000TL karfl›l›¤›nda çal›flmaya raz› iken, piyasa
denge ücreti 100.000TL oldu¤undan saat bafl›na 20.000TL rant sa¤lam›fl olmaktad›r.
Kamunun ücreti daha yukar›ya çekmesi piyasadaki iflçilerin sa¤layacaklar› rantlar›n
artmas› anlam›na gelmektedir. Burada soru kamunun neden rant sa¤lad›¤›d›r.
Kamu ad›na hareket eden hükümet yetkilileri siyasi kimlik tafl›rlar. Politikac›la-
r›n temel amaçlar› tekrar seçilmektir. Bu nedenle siyasiler seçmenlerin faydalar›n›
artt›ran mal ve hizmetleri sa¤lamaya çal›fl›rlar. Bu hizmetlerden birisi de ekonomik
rant sa¤lamakt›r. Hükümet bu yüzden kendisinden rant isteyen sendikalar, iflçi bir-
likleri, meslek odalar› gibi gruplarla politik olarak sürtüflmek istemez. Ülkemiz gi-
bi ço¤u ülkede kamu kesimi sendikalar›n›n pazarl›k güçlerinin ve kamuda ortala-
ma ücret düzeyinin genelde fazla olmas›n›n bafll›ca nedeni budur. Nitekim; 2002
y›l› ocak ay› itibariyle kamuda çal›flan iflçilerin neredeyse tamam› sendika üyesi
iken, özel sektörde bu oran›n %44.6 olmas›, özel imalat sanayiinde ortalama ücre-
tin saat bafl› 2.079.000TL olmas›na karfl›l›k kamuda bunun 4.534.000TL olmas› bu
durumun aç›k bir göstergesidir.
SIRA S‹ZDE Kamunun belirli bir kesime rant sa¤lamas›, ekonomide baflka kesimlere zarar vermez mi?
3 Politikac›lar zarar görenlerin tekrar oy vermemelerinden endifle duyarlar m›?
Kamu, rant sa¤lama iflini ücretleri do¤rudan yükselterek yapt›¤› gibi, belirli
meslekleri yapabilmek için kamu lisans›n› zorunlu k›larak da sa¤layabilmektedir.
Kamu, bu tür bir zorunluluk ile emek arz›n› kontrol edebilece¤inden, kamunun
lisans flart›n› sa¤layarak mesle¤i yapanlar bu durumda fazladan ekonomik rant
sa¤layacaklard›r.
Son olarak, kamu gümrük tarifeleri ve kota uygulamalar› gibi baz› d›fl ticaret
Gümrük Tarifeleri: Bir politikas› araçlar› ile de emek piyasalar›nda rant sa¤layabilmektedir. Gümrük tari-
ülkeye ithal edilen mallara feleri ile ithal edilen ürünler üzerinden al›nan vergiler artt›r›larak ithal mallar›n fi-
konulan vergilerdir. Yurt içi
istihdam› ve geliflmekte olan
yatlar›n›n yükselmesi sa¤lanabilir. Bu durum ithal mallar›na olan talebin k›s›larak
yerli iflkollar›n› korumak yerli üretime olan talebin artmas›na neden olacakt›r.
amac›yla uygulan›r. ‹thal kotalar› da yurt d›fl›ndan ülkeye giren ithal mallara say›sal s›n›rlama getir-
‹thalat Kotalar›: mek anlam›na gelmektedir. Bu uygulamada ithal mallar› s›n›rlad›¤› için isteyen her-
Yurtd›fl›ndan sat›n al›nacak
mallar›n miktar›n›n kes bu mallar› alamayacak, talebin bir k›sm› yurt içinde üretilen mallara kayacakt›r.
s›n›rland›r›lmas›d›r. Her iki uygulaman›n da emek piyasalar›n› nas›l etkileyece¤i aç›kt›r. Emek tale-
bi türetilmifl talep oldu¤undan, yerli üretim mallara olan talep art›nca bu mallar›n
üretimi için daha fazla iflgücü gerekecek, yani emek talebi de artacakt›r. Emek ar-
z›nda bir de¤iflme yoksa, emek talebindeki bu art›fl emek talep e¤risinin sa¤a kay-
mas›na neden olacak, hem ücret oran› hem de istihdam seviyesi artacakt›r.
Bu konuda ilginç bir uygulama örne¤ini A.B.D.’den vermek mümkündür. 1980’li
y›llar›n bafllar›nda ekonomik Japon arabalar› ile rekabet edemeyerek krize giren
Amerikan otomobil üreticileri ülkeye giren Japon otomobillerinin say›s›n›n s›n›r-
land›r›lmas› hususunda hükümetten talepte bulunmufllard›r. A.B.D. ile Japonya
aras›nda yap›lan ikili görüflmeler sonras›nda, Japonya A.B.D.’ne satt›¤› araba say›-
s›n› y›lda 1.68 milyon araba ile s›n›rland›rmay› kabul etmifltir. Bu uygulama ile Ja-
pon otomobillerine ithalat k›s›tlamas› getirilmesi A.B.D.’de üretilen otomobillere
olan talebin artmas›na neden olmufltur. Bu dönemde söz konusu uygulamaya ba¤-
l› olarak A.B.D. otomotiv iflkolunda 46.000 kifliye fazladan ifl imkan› yarat›lm›fl,
Amerikan iflçilerinin ücretleri de yükselmifltir.
Özet

AMAÇ Kamu istihdam›n› hangi faktörler etkiler?
AMAÇ
Asgari ücretin emek piyasalar› üzerindeki olumlu
1 5 ve olumsuz etkileri nelerdir?
• Kamu-ülkeden ülkeye de¤iflmekle birlikte-emek pi- • Asgari ücretin, piyasa dengesinin üstünde belirlen-
yasalar›nda önemli bir iflverendir. Kamu istihdam›n mesi iflsizli¤e neden olacakt›r. Bunun gibi asgari üc-
genelde bütün ülkelerde artma e¤iliminde oldu¤u retin ekonominin tümünü kapsamay›p baz› sektörle-
gözlenmektedir. rin uygulaman›n d›fl›nda tutulmas›, asgari ücretin uy-
• Bu art›fl›n temel nedeni nüfus art›fl› ve flehirleflme- gulanmad›¤› sektörde ücretlerin düflmesine ve sek-
ye ba¤l› olarak kamu hizmetlerine olan talebin art- törler aras›nda ücret farkl›l›klar›na sebep olacakt›r.
mas›d›r. Toplumun reel gelirinin artmas› da burada • Öte yandan piyasa denge ücretine eflit veya yak›n
etkili bir faktördür. bir asgari ücret özellikle monopsoncu piyasalarda
istihdam›n artmas›na sebep olacakt›r. Ayr›ca asgari

AMAÇ Kamusal mallar emek talebini ve arz›n› nas›l etkiler? ücretten gerçekten yoksullar›n yararlanmas› duru-
2
munda uygulaman›n gelir eflitsizli¤ini azaltmas› da
• Kamusal mallar ve hizmetlerin üretilmesi hem do¤-
mümkün olabilecektir.
rudan iflçi istihdam›n› gerektirir hem de dolayl› ola-
rak baflka sektörlerde istihdam genifllemesine ne-
den olabilir. Örne¤in, kamunun baraj yap›m› bu
AMAÇ
Kamu iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i alan›na neden mü-
6 dahale eder ve bunun etkileri nelerdir?
amaçla iflçi, mühendis istihdam›n› gerektirdi¤i gibi,
• ‹fl güvenli¤i ve iflçi sa¤l›¤› ile ilgili yat›r›mlar› yap-
kamunun bu amaçla inflaat malzemesi ve ifl maki-
mak asl›nda iflverenler için de sonuçta kâr sa¤laya-
neleri sat›n almas› o sektörlerde de istihdam›n art-
cak bir faaliyettir. Ancak iflverenlerin yapacaklar›
mas›n› sa¤layacakt›r.
bu yat›r›mlar toplumsal aç›dan optimum seviyenin
• Kamusal mallar ve hizmetler emek arz›n› hem olum-
alt›nda kalacakt›r. Bu nedenle kamunun müdahale-
lu, hem de olumsuz etkileyebilir. E¤er kamusal mal-
si gereklidir.
lar ve hizmetler özel sektör mallar›n› ikâme ediyor-
• Kamunun bu konuda ç›kard›¤› kanun ve yönetme-
sa emek arz› azalacakt›r. Ayn› flekilde kamusal mal-
liklerle iflverenleri ifl güvenli¤i yat›r›m› yapmaya
lar›n bofl zaman için “tamamlay›c›” olmas› da emek
zorlamas› kimi durumda küçük firmalar›n bu mali-
arz›n› azalt›r. Öte yandan kamusal mallar “çal›fl-
yetleri karfl›layamamalar›na ve piyasadan çekilme-
ma”y› ne kadar iyi tamaml›yorsa emek arz›n› o fle-
lerine sebep olabilecektir. Böyle bir sonuç genelde
kilde artt›racakt›r.
büyük firmalarda organize olan sendikalar›n pazar-

AMAÇ Vergilerin emek piyasalar› ile ne tür ilgisi vard›r?
l›k güçlerini artt›rmalar›n› sa¤layacakt›r.
3 • Öte yandan, kamunun müdahalesi iflleri daha gü-
• Vergiler, kamunun harcamalar›n› finanse etmekte venli hale getirece¤inden daha fazla iflçi bu ifllerde
kulland›klar› bafll›ca gelir kayna¤›d›r. Vergi oranla- çal›flmak isteyecek, iflverenler telafi edici ücret fark-
r›ndaki de¤iflme bireylerin çal›flma karar›n› gelir et- l›l›¤› vermeksizin daha düflük ücretle iflçi çal›flt›rabi-
kisi ve ikâme etkisi ne ba¤l› olarak farkl› yönlerden leceklerdir.
etkileyebilmektedir.
• Örne¤in, vergi oranlar›n›n indirilmesi bireyler için
AMAÇ
Kamu emek piyasalar›nda hangi mekanizmalarla
bir ücret (gelir) art›fl› gibidir. Bu durumda gelir et- 7 rant sa¤lar ve bu piyasalar› nas›l etkiler?
kisi bireyin çal›flma süresini azaltmas›na, ikâme et- • Kamu, emek piyasalar›nda çeflitli yollarla rant sa¤-
kisi artt›rmas›na sebep olacakt›r. layabilmektedir. Bu yollar›n bafl›nda yüksek ücret-
ler gelmektedir. Kamu ad›na hareket eden politika-

AMAÇ
Kamunun sendikalar ile ilgili yasal düzenlemele- c›lar siyasi kimlik tafl›d›klar›ndan tekrar seçilme dü-
4 rin etkileri nelerdir? flüncesi ile kamu çal›flanlar›n›n ücretlerini yüksek
• Sendikalar, kurulufl ve faaliyetleri kanunlara ba¤l› tutma e¤ilimindedirler.
örgütlerdir. Kamunun sendikalar ve toplu sözleflme • Kamu, ayr›ca, belirli mesleklere girifli kamu lisans›na
düzeni ile ilgili yasalarda k›s›tlay›c› olmas› sendika- ba¤layarak ve gümrük tarifesi-kota gibi d›fl ticaret
lar›n faaliyet ve pazarl›k güçlerini azalt›rken, kolay- politikas› araçlar›n› kullanarak emek talebi ve istih-
laflt›r›c› olmas› tersi sonuç do¤urmaktad›r. dam›n› etkileyebilmekte, rant oluflturabilmektedir.
Kendimizi S›nayal›m 7. Türkiye’de özel sektör ve kamu sektöründe sendika-

1. Afla¤›dakilerden hangisi kaynak tüketen kamu harca- laflma oranlar› ve ücretleri ile ilgili afla¤›daki ifadelerden
malar›na bir örnektir? hangisi do¤rudur?
a. Emekli ayl›klar› a. Hem sendikalaflma oranlar› hem de ücretler özel
b. ‹flsizlik yard›m› sektörde daha yüksektir.
c. Kamunun iflgücü istihdam› b. Hem sendikalaflma oranlar› hem de ücretler kamu
d. Borç faizi ödemeleri sektöründe daha yüksektir.
e. E¤itim burslar› c. Özel sektörde sendikalaflma oranlar›, kamu sektö-
ründe ise ücretler daha yüksektir.
2. Asgari ücret uygulamas›n›n ekonominin bütününü kap- d. Kamu sektöründe sendikalaflma oranlar›, özel sek-
samamas› durumuyla ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisi törde ise ücretler daha yüksektir.
do¤rudur? e. Sendikalaflma oranlar› her iki sektörde ayn› iken
a. Kapsanan sektörde istihdam artar. ücretler kamu sektöründe daha yüksektir.
b. Kapsanmayan sektörde istihdam azal›r.
c. Kapsanan sektörde istihdam azal›r. 8. Transfer ödemelerinden emekli ayl›klar›n›n artt›r›lmas›
d. Kapsanan sektörde ücretler düfler. afla¤›daki sektörlerden hangisinde daha çok istihdam art›-
e. Kapsanmayan sektörde ücretler yükselir. fl› sa¤lar?
a. E¤lence
3. Afla¤›dakilerden hangisi kamunun emek piyasalar›nda b. Spor
rant sa¤lamas›na örnek verilebilir? c. Sa¤l›k
a. Yüksek ö¤retime yönelik burslar›n verilmesi d. Konut
b. Kamunun piyasadan mal ve hizmet almas› e. E¤itim
c. ‹fl güvenli¤i standartlar›n›n yükseltilmesi
d. Baz› mallarda ithalata kota uygulanmas› 9. I-Kamunun bedava g›da malzemesi vermesi
e. Asgari ücretin piyasa ücretine eflit belirlenmesi II-Kamunun spor kurslar› açmas›
Yukar›daki kamusal hizmetlerin emek arz› (çal›flma süre-

4. Afla¤›dakilerden hangisi kamu istihdam›nda meydana si) üzerindeki etkisi ile ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisi
gelen art›fl›n temel nedenlerinden biri de¤ildir? do¤rudur?
a. Nüfus art›fl› a. (I) emek arz›n› artt›r›r, (II) azalt›r.
b. fiehirleflme oranlar›n›n artmas› b. Her ikisi de emek arz›n› artt›r›r.
c. E¤itim talebinin art›fl› c. (II) emek arz›n› artt›r›r, (I) azalt›r.
d. Reel gelirlerin artmas› d. Her ikisi de emek arz›n› azalt›r.
e. Hiçbiri e. (II) emek arz›n› artt›r›r, (I) nin emek arz› üzerinde
hiçbir etkisi yoktur.
5. Vergi oranlar›n› düflürerek çal›flma sürelerinin ve top-
lam üretimin artt›r›labilece¤ini savunan görüfl afla¤›daki- 10. Asgari ücret ile ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤-
lerden hangisidir? rudur?
a. Parasalc›lar a. Emek piyasalar› bölünmüfl ise asgari ücret gelir
b. Arz yönlü iktisat adaletini sa¤lar.
c. Bölünmüfl emek piyasalar› b. Asgari ücretin piyasa dengesinin üzerinde belirlen-
d. Etkin ücret hipotezi mesi istihdam› etkilemez.
e. Orta k›demli iflçi modeli c. K›smi asgari ücret uygulamas›nda kapsanmayan
sektörde ücretler artar.
6. Afla¤›dakilerden hangisi ifl güvenli¤i yat›r›m›n›n mali- d. K›smi asgari ücret uygulamas›nda kapsanmayan
yetlerinden biri de¤ildir? sektörde istihdam azal›r.
a. Koruyucu ekipmanlar›n al›nmas› e. Asgari ücretin piyasa dengesi üzerinde belirlenme-
b. Daha iyi havaland›rma sisteminin kurulmas› si istihdam› azalt›r.
c. Üretim duraklamalar›n›n azalt›lmas›
d. Hastal›k izin sürelerinin artt›r›lmas›
e. Montaj hatt›n›n yavafllat›lmas›
“ Türkiye, istihdam yükünde ilk s›rada*

OECD ülkeleri aras›nda istihdam edilen bir iflçinin vergi
yükü aç›s›ndan iflverene maliyeti en yüksek olan ülke yüz-
Bellante, D ve Jackson, M. (1983). Labor Economics:
Choice In Labor Markets, New York, McGraw-Hill
Book Company, s.247.
Brown, C.V. ve Jackson, P.M.(1995). Public Sector Eco-
de 43.2 ile Türkiye
nomics, 4th Edition, Blackwell U.K., s.123.
6 Aral›k-OECD ülkelerinde ücretten al›nan vergiler ile iflçi
Ehrenberg, G. ve Smith, R.G.(1988). Modern Labor Eco-
ve iflveren sosyal güvenlik primlerinin toplam›n›n iflgücü
nomics: Theory and Public Policy, Glenview, Scott
maliyetine oran›n› inceleyen araflt›rmaya göre, istihdam
Foresman and Company, s.505.
vergi yükü aç›s›ndan yüzde 43.2 ile Türkiye ilk s›rada yer
Fleisher, B.M. ve Kniesner T.J.(1984). Labor Economics:
al›rken, yüzde 41.4 ile ‹sveç ikinci, yüzde 40.2 ile Belçika
Theory, Evidence And Policy, Third Edition, Engle-
3. S›rada yer al›yor. ‹stihdam vergi yükünün en düflük ol-
wood Cliffs - NewJersey, Prentice-Hall Inc.,, s.431.
du¤u ülke ise yüzde 2.8 ile ‹zlanda.
Gunderson, M. ve Riddell, C. (1988). Labor Market Eco-
OECD verilerine iliflkin de¤erlendirme yapan Türk-‹fl Sos-
nomics: Theory, Evidence And Policy In Canada,
yal Güvenlik dan›flman› Celal Tozan, Türkiye’deki vergi ve
Second Edition, Toronto, McGraw-Hill Ryerson Limi-
prim oran›n›n çok yüksek oldu¤unu belirterek, flunlar› söy-
ted, s.438.
ledi. “‹stihdam›n önündeki en büyük engellerden biri bu.
Kaufman, B.E.(1989). The Economics Of Labor Markets
Vergi yükü ve mevzuat engelleri nedeniyle Türkiye yaban-
And Labor Relations, Second Edition, Chicago,The
c› sermaye bak›m›ndan tercih edilen bir ülke olmad›¤› gi-
Dryden Press s.180-183.
bi ülkedeki sermaye sahipleri de art›k daha ucuz maliyeti
Marshall, F.R. ve Briggs, V.M.(1989). Labor Economics:
olan yerlere kaçmaya çal›fl›yor. Türkiye’de istihdam›n önü
Theory, Institutions And Public Policy, Boston,
aç›lmak isteniyorsa, iflverene yüklenen vergi ve sosyal gü-
Sixth Edition, Irwin, s.485.
venlik yükleri olanaklar ölçüsünden indirilmeli.”
McConnell, C.R ve Brue, S.L.(1989). Contemporary La-
bor Economics, Second Edition, New York, McGraw-
‹flçiler ‹flvereni Özendiriyor Hill Book Company, s.263-266.
Sendika olarak önerilerinin SSK prim oranlar›n›n yüzde 50
Stiglitz, J.E. (1988). Economics Of The Public Sector,
oran›na kadar düflürülmesi, prim tavan s›n›r›n›n kalkmas›
Second Edition, New York, WW. Norton & Company,
ve iflçilerin asgari ücrete kadar olan kazançlar›n›n vergi d›-
s.457.
fl› b›rak›lmas› oldu¤unu ifade eden Tozan, flunlar› kaydetti:
T.C. Baflbakanl›k D.‹.E, ‹nternet Veri Taban›
“Asgari ücret vergi d›fl› kal›rsa, iflçilerin kendileri de kay›t
T.C. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›, Çal›flma Ha-
d›fl›nda çal›flmay› arzu etmez. Mevcut durumda vergi yükü
yat› ‹statistikleri
a¤›r oldu¤u ve iflçinin eline geçen para düfltü¤ü için bizzat
iflçilerin iflverene giderek, ‘Beni kaçak çal›flt›r. Maafl›mdan
vergi kesme. Ben elime geçen paray› bileyim’ önerisinde
bulundu¤unu duymaya bafllad›k. Geçmiflte bu olmazd›.
Yük artt›kça, ekonomik koflullarda geçimi zorlaflt›rd›kça,
iflçiler de sosyal güvencesini hiçe sayarak iflvereni kay›t d›-
fl›na ç›kma noktas›nda özendirir duruma geldi.”
Bu haber
http://www.ntvmsnbc.com/news/191384.asp?cp1=1 ‹n-
ternet adresinden al›nm›flt›r.
”

1. c Ayr›nt›l› bilgi için “Kamu Harcamalar› ve Emek S›ra Sizde 1
Piyasalar›” konusuna bak›n›z. Sübvansiyonlarda belirli mal ve hizmetleri kullananlara
2. c Ayr›nt›l› bilgi için “Asgari Ücret ‹le ‹lgili Yasal Dü- kamunun yapt›¤› maliyet destekleridir. Tar›m kesiminde
zenlemeler” konusuna bak›n›z. kimi girdilere verilen devlet deste¤i (gübre, tar›msal ilaç,
3. d Ayr›nt›l› bilgi için “Rant Sa¤lay›c› Düzenlemeler” ekipmanlar gibi) ve yüksek ö¤retime yap›lan devlet katk›-
konusuna bak›n›z. s› buna örnek olarak verilebilir. Sübvansiyonlar›n artmas›
4. e Ayr›nt›l› bilgi için “Kamu ‹stihdam› ve Emek Pi- kiflilerin söz konusu ürünlerden daha fazla talep etmeleri-
yasalar›” konusuna bak›n›z. ne neden olacakt›r. Talep art›fl›na ba¤l› olarak bu mal ve
5. b Ayr›nt›l› bilgi için “Vergiler ve Emek Piyasalar›” hizmetlerin üretimi için daha fazla kifliye ihtiyaç duyulaca-
konusuna bak›n›z. ¤› aç›kt›r.
6. c Ayr›nt›l› bilgi için “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i ‹le
‹lgili Yasal Düzenlemeler” konusuna bak›n›z. S›ra Sizde 2
7. b Ayr›nt›l› bilgi için “Rant Sa¤lay›c› Düzenlemeler” ‹fl güvenli¤i ile ilgili yasal düzenlemeler firmalara çok yük-
konusuna bak›n›z. sek maliyet yüklüyorsa bu durum küçük ölçekli firmalar›n
8. c Ayr›nt›l› bilgi için “Kamusal Mallar/Hizmetler ve piyasadan çekilmelerine sebep olabilir. Sendikalar›n ge-
Emek Piyasalar›” konusuna bak›n›z. nellikle büyük firmalarda organize olduklar› düflünülürse,
9. d Ayr›nt›l› bilgi için “Kamusal Mallar ve Emek Arz›” küçük firmalar›n bu flekilde piyasadan çekilmelerinin sen-
konusuna bak›n›z. dikalar›n pazarl›k güçlerinin ve sendikal› iflçi ücretlerinin
10. e Ayr›nt›l› bilgi için “Asgari Ücret ‹le ‹lgili Yasal Dü- artmas›na sebep olaca¤› söylenebilir.
zenlemeler” konusuna bak›n›z.
S›ra Sizde 3
Belirli kimselere rant sa¤lanmas› baflka kesimlere zarar
yükleyebilir. Örne¤in kamu iflçilerinin ücretlerinin yüksel-
mesi ürün fiyatlar›n› artt›rarak enflasyonun yükselmesine
sebep olabilir. Hükümetler artan maliyetleri karfl›lamak
için vergileri artt›rabilirler. Daha fazla vergi ve daha yük-
sek enflasyon ise daha az oy demektir. Ancak siyasilere
burada hareket serbestisi sa¤layan unsur rant elde eden-
lerle zarar görenlerin farkl› gruplar olmas›d›r. Hükümetler
bu gibi durumlarda genellikle tepkisini bireysel olarak
yans›tacak gruplardan ziyade, sendikalar gibi toplu tav›r
koyabilecek gruplar›n taleplerini ön plana ç›kar›rlar.
199
‹flsizlik 13
Uluslararas› Çal›flma Örgütü verilerine göre, 2000 y›l› sonu itibariyle dünyadaki iflsiz-
lerin say›s› yaklafl›k olarak 160 milyona yaklaflm›fl olup bunlar›n ço¤unu da ilk kez ifl
arayanlar oluflturmaktad›r. Nüfus art›fl verileri dikkate aland›¤›nda, dünyada
iflgücünün miktar› her y›l 100 milyon kifli artarken buna karfl›l›k y›lda sadece 50 mily-
on kiflilik yeni istihdam kapasitesi yarat›labilmektedir. Bu demektir ki, iflsizlik sorunu
önümüzdeki y›llarda da dünyam›z›n temel bir sorunu olmaya devam edecektir.
Amaçlar›m›z
‹flsizli¤in bireysel, toplumsal ve ekonomik aç›dan tafl›d›¤› önem nedir?
‹flsizlik ekonomik aç›dan nas›l tan›mlanabilir ve ölçülebilir?
Tarihsel süreçte, iflsizlik olgusunu aç›klamaya yönelik ne tür teorik yaklafl›m-
lar gelifltirilmifltir?
‹flsizli¤in türleri ve iflsizli¤e yol açan nedenler nelerdir?
Türkiye’de istihdam›n yap›s›n› ve iflsizli¤in niteliklerini aç›klayabilir misiniz?
2001 KR‹Z‹N‹N ‹fiS‹ZL‹K FATURASI

“‹stanbul, ‹zmir, Kocaeli, Yalova, Ankara, Bursa, Adana.. Bu illerimiz ekonomik
krizden en çok etkilenen illerin bafl›nda geliyor. Bu illerin gayri safi milli has›las›
Türkiye ortalamas›n›n üstünde. Baflta bu iller olmak üzere, Türkiye genelinde kri-
zin faturas› ise % 10'u geçen bir oranda iflsizlik oldu. Bu da toplam istihdam›n
yaklafl›k 2 milyonu kriz döneminde iflsiz kald› demek. Araflt›rma sonuçlar›na göre
bunlar›n %57.7'sinin iflsiz kalmas›n›n nedeni, ekonomik kriz. Kriz iflsizlerinin
%96's› özel sektörde, %4'ü de kamu sektöründe çal›fl›yordu. Bunlar›n bafl›n› da
%12.2 ile tekstil sektörü çekiyor. Bunu %8.3 ile inflaat, %8.2 ile g›da sektörü izliyor.
‹flsiz kalanlar›n %66's› sosyal sigortal›. Ancak %25.8'inin hiçbir sosyal güvencesi
yok. Krizde ifllerini kaybedenlerin %64.1'i 35 yafl›n alt›nda. Ve bunlar›n 4'te 3'ü
yani %76.2'si erkek. %49.3'ü de evli. %37.7'sinin bakmakla yükümlü oldu¤u en az
bir kifli var. Ve bu iflsizlerin %58.1'i tazminat alamadan iflsiz kalm›fl. Alanlar›n
%67.7'si de ald›klar› tazminatlar› bitirmifller. Yeniden ifl arayanlar›n %68.7'si ifl
bulamazken ki bunlar›n %26.5'i, ne ifl olursa yapar›m, diye ifl aram›fl, %26.3'ü ye-
ni bir ifle yerleflebilmifl. Peki, iflsizler geçimini nas›l sa¤l›yorlar? Araflt›rma sonuçla-
r›na göre %56.6's› ailesinden destek al›yor. %22.4'ü de borç alm›fl, %7.8'i de kira-
s›n› ödeyemedi¤i için daha ucuz bir eve tafl›nm›fl. Krizin beyaz yakal›lara fatura-
s› da a¤›r oldu. ‹flsiz kalanlar›n %25.8'i yüksekokul ve üniversite mezunu. ‹flsizle-
rin %36.4'ü zaman›n› evde oturarak geçiriyor. %10.7'si ise mesleki e¤itim ve kurs-
lara kat›lmaya bafllam›fl. %57.9'u gazete ilanlar›n› takip ederek ifl ar›yor. Ve krizin
çarp›c› sonuçlar›ndan biri daha, yani özel yaflama yans›yan boyutlar›. ‹flsizlik ne-
deniyle ailelerin %40.6's›nda aile içi iliflkiler olumsuz yönde etkilenmifl. %19.4'ü
ailesinden ayr›lm›fl. %5.8'i efliyle aras›n›n bozuldu¤unu söylüyor. %14'ü yeniden
ifl bulabilmek için hükümetin güven vermedi¤i görüflünde. Ve araflt›rmaya kat›-
lanlar gelece¤e yönelik büyük bir umutsuzluk içinde. %52.5'i durumunun daha
da kötüye gidece¤ini düflünüyor. %38.9'u önümüzdeki aylarda ifl bulma ümidini
yitirmifl durumda. ‹flten ç›kart›lanlar›n ise sadece %23.2'sinin yerine yeni eleman
al›nm›fl...”
* NTV Yak›n Plan Program›, 20.05.2002.
Anahtar Kavramlar
• Okun Yasas› • Yap›sal ‹flsizlik
• ‹flsizlik Oran› • Konjonktürel ‹flsizlik
• Do¤al ‹flsizlik Oran› • Mevsimlik ‹flsizlik
• Geçici ‹flsizlik
‹çindekiler
• ‹fiS‹ZL‹⁄‹N ANLAMI
• ‹fiS‹ZL‹⁄‹N TANIMI VE ÖLÇÜLMES‹
• ‹fiS‹ZL‹K ORANI
• ‹fiS‹ZL‹K OLGUSUNU AÇIKLAMAYA YÖNEL‹K TEOR‹K YAKLAfiIMLAR
• Neoklasik Yaklafl›m
• Keynesçi Yaklafl›m
• Yeni Yaklafl›mlar
• ‹fiS‹ZL‹K TÜRLER‹
• Gizli ‹flsizlik
• Aç›k ‹flsizlik
• TÜRK‹YE’DE ‹fiS‹ZL‹K
• Türkiye’de ‹flsizli¤in Boyutlar›
• Türkiye’de Yaflanan ‹flsizli¤in Türleri ve Nedenleri
• Türkiye’de Yaflanan ‹flsizli¤in Baz› Özellikleri
Ünite 13 - ‹flsizlik 201
G‹R‹fi
‹flsizlik, günümüzde geliflmifllik düzeyi ne olursa olsun bütün ülkeleri etkileyen;
sosyal, ekonomik, siyasal ve psikolojik bir çok sonuçlar do¤uran önemli bir sorun-
dur. Uluslararas› Çal›flma Örgütü (ILO) verilerine göre, 2000 y›l› sonu itibar›yla
dünyadaki aç›k iflsizlerin say›s› yaklafl›k 160 milyona ulaflm›fl olup bunlar›n ço¤u-
nu da ilk kez ifl arayanlar oluflturmaktad›r. Bu iflsizlerin 53 milyonu geliflmifl ülke-
lerde veya geçifl ekonomilerinde bulunmaktad›r. Ayr›ca, geliflmekte olan ülkelerde
500 milyon iflçi günde 1 dolar›n alt›nda ücretle çal›flmaktad›r. Bu demektir ki, 6
milyar› aflan dünya nüfusu içinde 1 milyara yak›n kifli iflsizlik ve eksik istihdam gi-
bi temel istihdam sorunlar›yla karfl› karfl›ya bulunmaktad›r. Nüfus art›fl verileri dik-
kate al›nd›¤›nda, dünyadaki iflgücü say›s› her y›l 100 milyon kifli artarken, buna
karfl›l›k y›lda sadece 50 milyon kiflilik yeni istihdam kapasitesi yarat›labilmektedir.
Bu demektir ki, dünyadaki iflsizlik sorunu her geçen y›l biraz daha katlanarak art-
maya devam edecektir.
‹fiS‹ZL‹⁄‹N ANLAMI
‹flsizli¤i yaln›zca onu yaflayan iflsiz birey ve onun ailesi aç›s›ndan bir sorun olarak
görmemek gerekir. Bu önemli sorunun ekonomik ve toplumsal aç›dan tafl›m›fl ol-
du¤u anlamlar da ayn› zamanda de¤erlendirilmelidir. ‹flsizli¤in farkl› aç›lardan ta-
fl›d›¤› bu anlamlar, “iflsizlik neden önemli bir sorundur?” sorusunun da yan›t›n›
oluflturacakt›r.
‹flsizlik her fleyden önce onu yaflayan birey ve ailesi aç›s›ndan önemli bir so-
rundur. Ünitenin bafl›nda sunulan örnek olaya konu olan araflt›rman›n ortaya koy-
du¤u sonuca göre, ülkemizde 2001 y›l›nda yaflanan kriz sonucunda ortaya ç›kan
iflsizlik nedeniyle ailelerin %40.6’s›nda aile içi iliflkilerin bundan olumsuz yönde et-
kilendi¤i ortaya ç›km›flt›r. Tek geçim kayna¤› ücret olan bireyin ve ailesinin, bu ge-
lir kayna¤›ndan da yoksun kalmas›, bireysel düzeyde ciddi sorunlar yaratacakt›r.
Gelir kayb› nedeniyle hayat standard› düflen bireylerde psikolojik bir tak›m rahat-
s›zl›klar›n ortaya ç›kt›¤› bilinen bir gerçektir. Bir iflte çal›flmak, kiflinin kendisine
olan özgüvenini artt›rmakta ve topluma olan aidiyet duygusunu güçlendirmekte-
dir. Dolay›s›yla birey, iflsiz kalmakla sadece maddi bir gelirden yoksun kalmaya-
cak, çal›flma hayat›n›n kendisine kazand›raca¤› sosyalleflme sürecinin de d›fl›nda
kalacakt›r.
‹flsizli¤in artmas› makroekonomik dengelerin bozulmas›na da sebep olur. Artan Okun Yasas›: iflsizlik
oran›ndaki her %1’lik art›fl
iflsizlik sonucu ekonomide sat›n alma gücünün ve dolay›s›yla da harcama düzeyi- GSMH’n›n yaklafl›k olarak
nin düflmesi, üretim kayb›na neden olmaktad›r. Amerikal› iktisatç› Arthur Okun ta- %2.5 oran›nda düflmesine
yol açmaktad›r.
raf›ndan ileri sürülen iflsizlik ve üretim kayb› aras›ndaki bu iliflki, Okun Yasas›
olarak bilinmektedir. Buna göre, iflsizlik oran›ndaki her %1’lik art›fl GSMH’n›n yak-
lafl›k olarak %2.5 oran›nda düflmesine yol açmaktad›r.
‹flsizlik, en önemli üretim faktörü olan eme¤in israf›na yol açmakta ve bireyin
üretken kapasitesini etkileyerek onun verimlili¤ini düflürmektedir. Özellikle uzun
süreli iflsizli¤e ba¤l› olarak kiflilerin sahip olduklar› mesleki niteliklerin afl›nmas› ve
bu eski becerilerin tekrar bireye kazand›r›labilmesi, hem bireye hem de ekonomi-
ye önemli maliyetler yüklemektedir.
Eme¤in di¤er üretim faktörlerinden farkl› özellikler tafl›mas›, daha aç›k bir ifa-
deyle, do¤rudan insan unsuru ile ilgili olmas›, iflsizli¤in toplumsal aç›dan da üze-
rinde durulmas› gereken önemli bir sorun olarak ortaya ç›kmas›na neden olmufl-
tur. William Beveridge, Full Employment in a Free Society isimli ünlü eserinde, ifl-
sizli¤in yaratt›¤› en büyük olumsuzlu¤un kaybedilen maddi refah ve fiziksel etki-
leri de¤il, do¤urdu¤u kin ve korku ortam› oldu¤unu söylemektedir. Beveridge’e

göre, “iflsizlik, iflsiz bireyde faydas›z, ifle yaramayan bir insan oldu¤u hissini yara-
t›r. Ayn› zamanda iflsizlik, insan hayat›na korkuyu getirir ve korkudan da nefret do-
¤ar”. ‹flsiz kalarak ailesinin tüm gelir kayna¤› kesilen bireyler, ço¤u zaman yasal ol-
mayan yollara baflvurmakta ve bu da toplumdaki suç oranlar›n› yükseltmektedir.
Nitekim yap›lan bir araflt›rmaya göre, ABD’de 1980-1990 y›llar› aras›nda iflsizlik ve
suç iflleme e¤ilimi aras›nda pozitif bir korelasyon tespit edilmifltir. Ayr›ca, iflsizlik-
le intihar, alkolizm, aile içi fliddet ve boflanma gibi toplumsal sorunlar aras›nda bir
iliflkinin varl›¤›ndan da söz edilebilir. ABD’de iflsizli¤in sonuçlar› konusunda Utah
Üniversitesi’nden Mary Merva taraf›ndan yap›lan, 1976-1990 döneminde seçilen 30
büyük flehri kapsayan bir araflt›rman›n sonuçlar› oldukça ürkütücüdür. Bu sonuç-
lara göre, ulusal iflsizlik oran›ndaki her %1’lik art›fl;
• cinayet oranlar›n›n %6.7,
• ateflli silahlarla vurulma sonucu ölümlerin %3.1,
• ölümcül kalp hastal›klar›n›n %5.6 ve
• intiharlar›n da %3.4 oran›nda artmas›na neden olmaktad›r (Tucker, 2000, s.
159).
SIRA S‹ZDE ‹flsizlik neden önemli bir sorundur?

1
‹fiS‹ZL‹⁄‹N TANIMI VE ÖLÇÜLMES‹
‹flsizlik, iktisatç›lar taraf›ndan genellikle, çal›flma istek ve yetene¤inde oldu¤u hal-
de cari ücret haddinden ifl bulamama durumu olarak tan›mlan›r. Buna göre, kifli
aç›s›ndan iflsizlik durumunun varl›¤› için, öncelikle kiflinin çal›flma iste¤inde, yani
ifl ar›yor olmas› gereklidir. ‹kinci olarak, çal›flma yetene¤ine sahip olmas›, yani be-
densel ya da zihinsel olarak çal›flmas›n› engelleyecek bir sakatl›¤›n›n bulunmama-
s› gereklidir. Son olarak da, piyasada yetene¤ine uygun bir ücret getiren bir ifl bu-
lamamas› söz konusu olmal›d›r.
Uluslararas› Çal›flma ‹flsizli¤in Uluslararas› Çal›flma Örgütü taraf›ndan kabul edilen standart tan›m›,
Örgütü’nün (ILO) emek ayn› anda ifade edilebilecek 3 kriterden oluflmaktad›r. Bunlar s›ras›yla: ifli olmama,
piyasas›yla ilgili tan›mlar›na
(www.ilo.org) adresinden halen çal›flmaya haz›r olma ve ifl aramad›r. Referans döneminde bu kriterlere
ulaflabilirsiniz. uyan, belirli yafl üzerindeki ekonomik olarak aktif olan nüfusun tümü iflsiz olarak
kabul edilir.
Ülkemizde iflsizlikle ilgili verileri toplayan ve bu alanda ILO norm ve standart-
lar›na uygun istatistikler oluflturan bir kurum olan Devlet ‹statistik Enstitüsü iflsizi
flu flekilde tan›mlamaktad›r: “Referans dönemi (tan›mlanm›fl bir zaman dilimi) için-
Ülkemizde emek de istihdam halinde olmayan (kâr karfl›l›¤›, yevmiyeli, ücretli ya da ücretsiz olarak
piyasalar›yla ilgili en hiçbir iflte çal›flmam›fl ve böyle bir iflle ba¤lant›s› da olmayan) kiflilerden ifl aramak
güvenilir bilgi kayna¤› olan
Hanehalk› ‹flgücü Anketi veri için son üç ay içinde ifl arama kanallar›ndan en az birini kullanm›fl ve 15 gün için-
taban›na (www.die.gov.tr) de iflbafl› yapabilecek durumda olan 15 ve daha yukar› yafltaki tüm kifliler iflsiz nü-
adresinden ulaflabilirsiniz.
fusa dahildir. Ayr›ca, ifl bulmufl ya da kendi iflini kurmufl ancak ifle bafllamak ya da
iflbafl› yapmak için çeflitli eksikliklerini tamamlamak amac›yla bekleyenlerden, 15
gün içinde iflbafl› yapabilecek kifliler de iflsiz nüfusa dahildirler”.
fiu halde; D‹E’nin iflsizlik ölçümünde kulland›¤› 3 kriter bulunmaktad›r. Bunlar
flöyle s›ralanabilir:
• ‹fli yok: Bu kriter, referans dönemi içinde istihdam edilmemifl olanlar› kap-
sar. Dolay›s›yla, bu dönem içersinde, düzensiz de olsa bir iflte çal›flm›fl olan
kifli, yeni bir ifl ar›yor olsa bile iflsiz say›lmaz.
• ‹fl ar›yor: Son üç ay içinde ifl arama kanallar›ndan en az birini kullanm›fl ol-

may› gerektirir. Bu kanallardan baz›lar›; ifl kurumuna baflvurmak, do¤rudan
iflverenlere ifl baflvurusu yapmak, bu konuda akraba ve arkadafllar›n›n yar-
d›m›na baflvurmak ya da kendi iflyerini kurmaya yönelik giriflimlerde bulun-
may› kapsamaktad›r.
• ‹fle bafllamaya haz›r: On befl gün içinde iflbafl› yapabilecek durumda olma-
y› gerektirir. Bu kritere göre, bu kifliye bir ifl teklif edildi¤inde bu ifli kabul
edece¤i öngörülmektedir.
Bu üç kritere de ayn› anda uyan kifli, D‹E tan›m›na göre iflsiz olarak kabul
edilmektedir.
Ülkemizde iflsizlik, D‹E taraf›ndan Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün (ILO) norm ve stan- SIRA S‹ZDE
dartlar›na uygun olarak tan›mland›¤› ve ölçüldü¤ü halde, neden iflsizlik oranlar›n›n ger- 2
çek durumu yans›tmad›¤› söylenir?
‹fiS‹ZL‹K ORANI
Bir ülkedeki iflsiz say›s›, o ülkedeki iflsizli¤in fliddetinin bir göstergesi olarak, tek ba-
fl›na fazlaca bir anlam tafl›mayabilir. Çünkü, iflgücüne dahil olan nüfus ne kadar bü-
yükse iflsiz say›s› da o oranda yüksek olabilir. Bu nedenle, belli zaman dilimlerin-
deki ve ülkeler aras›ndaki iflsizli¤i karfl›laflt›rabilmek için, genellikle iflsiz say›s›n›n
toplam iflgücü içerisindeki oran›n› bilmemiz gerekir. Buna iflsizlik oran› denir.
‹flsizlik Oran› = ‹flsizler x 100 (‹flsizler = ‹flgücü - ‹stihdam Edilenler)

‹flgücü
Toplam iflgücü içinde iflsizle-

Ülkeler 1999 2000 2001 Tablo 13.1: Baz›
rin nispi a¤›rl›¤›n› gösteren bu Kanada 7.6 6.8 7.2 Ülkelerdeki
katsay›, önemli bir makroekono- ABD 4.2 4.0 4.8 Standartlaflt›r›lm›fl
mik istikrar göstergesi olarak da Avustralya 7.0 6.3 6.7 ‹flsizlik Oranlar›.
Japonya 4.7 4.7 5.0
kabul edilir. ‹flsizlik oranlar›nda- Kore - 4.3 3.9 Kaynak: OECD
ki art›fl, genel olarak di¤er mak- Yeni Zelanda 6.8 6.0 5.3 (2002). Main
roekonomik göstergelerdeki Avusturya 4.0 3.7 3.6 Economic Indicators,
Belçika 8.6 6.9 6.6 Paris, s. 26.
öteki de¤iflikliklerle birlikte de-
Çek Cumhuriyeti 8.8 8.9 8.2
¤erlendirildi¤inde, ekonomide Danimarka 4.8 4.4 4.3
bir daralmay›; tersi bir durum ise Finlandiya 10.2 9.7 9.1
ekonomideki genifllemeyi gös- Fransa 10.7 9.3 8.6
Almanya 8.4 7.7 7.7
termektedir. Macaristan 7.1 6.5 5.8
Ekonomi tam istihdam düze- ‹rlanda 5.6 4.2 3.8 ‹flsizlik Oran›: Toplam
‹talya 11.3 10.4 9.4 iflgücü içersinde iflsiz
yinde olsa bile, emek piyasas›nda olanlar›n yüzdesidir.
Lüksemburg 2.4 2.3 2.0
kaç›n›lmaz olarak belli bir oranda Hollanda 3.2 2.8 2.4
iflsizlik olacakt›r. Do¤al iflsizlik Norveç 3.2 3.5 3.6
olarak adland›r›lan bu iflsizlik, Polonya - 16.1 18.2 Do¤al iflsizlik oran›: Emek
Portekiz 4.5 4.1 4.1 piyasas› dengede iken bile
emek piyasas›nda emek arz ve ta-
‹spanya 12.8 11.3 10.7 varolan iflsizlik oran›d›r.
lep fazlas›n›n olmad›¤› durumda, ‹sveç 7.2 5.9 5.1
yani piyasa dengede iken var olan ‹sviçre 3.0 2.6 -
iflsizlik oran›d›r. Bir baflka tan›ma ‹ngiltere 5.8 5.3 5.0
OECD-Toplam 6.6 6.2 6.4
göre, enflasyon oran›nda bir art›fl Avrupa Birli¤i 8.7 7.8 7.4
yaratmadan sürdürülebilen en dü-
flük iflsizlik oran›na do¤al iflsizlik denir. Bu oran, uzun dönemde beklenen ve ger-
çekleflen iflsizlik oran›n›n birbirine eflit oldu¤u durumdaki iflsizli¤i ifade etmekte-
dir. Do¤al iflsizlik oran›na enflasyon-iflsizlik iliflkisinin ele al›naca¤› 15. ünitede da-
ha genifl olarak de¤inilecektir.
SIRA S‹ZDE ‹flsiz say›s›n›n 1 milyon, istihdam edilenlerin de 9 milyon kifli oldu¤u bir ekonomide iflsiz-
3 lik oran› %kaçt›r?
‹fiS‹ZL‹K OLGUSUNU AÇIKLAMAYA YÖNEL‹K TEOR‹K

YAKLAfiIMLAR
‹flsizli¤in neden ortaya ç›kt›¤› sorusu, uzun zamandan beri iktisatç›lar› meflgul et-
mifl ve fikir ayr›l›¤›na düflürmüfl bir konudur. Bu konuda çeflitli iktisat okullar› ta-
raf›ndan farkl› yaklafl›mlar gelifltirilmifl, ancak de¤iflen ekonomik ve sosyal koflul-
lar karfl›s›nda her dönemde ileri sürülen teorilerin bir dönem sonraki iflsizli¤i aç›k-
lamada yetersiz kald›¤› görülerek yeni teoriler gelifltirilmifltir. Örne¤in, 1929 y›l›n-
da yaflanan büyük ekonomik bunal›ma kadar iflsizli¤i aç›klamada hakim olan Ne-
oklasik Teori, bu y›lda yaflanan büyük ekonomik bunal›m sonucu ortaya ç›kan ifl-
sizli¤i aç›klamakta yetersiz kal›nca, yerini Keynesçi Teori alm›flt›r. Ayn› flekilde,
1970’lerde yaflanan iflsizli¤i aç›klamakta Keynesçi Teorinin yetersiz kalmas› da, ye-
ni yaklafl›mlar›n ortaya ç›kmas›na sebep olmufltur. Biz de burada, tarihsel süreçte
iflsizli¤i aç›klamaya yönelik bu teorik yaklafl›mlar› k›saca ele almaya çal›flaca¤›z.
Neoklasik Yaklafl›m
‹flsizli¤i tamamen gönüllü bir sorun olarak gören Neoklasik Teori’ye göre, tam re-
kabet varsay›m› alt›nda iflgücü piyasas›nda arz ve talebin karfl› karfl›ya gelmesiyle
denge ücret düzeyi belirlenecektir. Bu denge ücret düzeyinde, iflgücü arz› iflgücü
talebine eflit olaca¤›ndan, geçici ve gönüllü iflsizlik d›fl›nda bir iflsizlikten söz edi-
lemeyecektir. Denge ücret düzeyinde ifl arayan herkes ifl bulabilecektir. Ancak, bu
ücret düzeyinin üzerinde ifl arayanlar iflsiz kalacaklard›r ki, bunlar gönüllü iflsizler-
dir. Sonuç olarak, Neoklasik ‹stihdam Teorisi, bir tam istihdam teorisidir. Bu teori
bize neden daima tam istihdam durumuna gelindi¤ini aç›klamaktad›r.
Keynesçi Yaklafl›m
1930’lara kadar geçerlili¤ini sürdürmüfl olan Neoklasik Teori’nin, bu dönemde ya-
flanan iflsizli¤i aç›klamada yetersiz kalmas› ve 1936 y›l›nda ‹ngiliz iktisatç› J. M.
Keynes taraf›ndan yay›nlanan Keynes’in Genel Teorisi, iflsizlik sorununa bak›fl aç›-
s›n› de¤ifltirmifltir. Keynes’in Genel Teorisi ile istihdam teorisine getirdi¤i en önem-
li yenilik, Neoklasiklerden farkl› olarak, eksik rekabet koflullar›n› vurgulamas› ve
gönülsüz iflsizlik sorununa dikkat çekmesidir. Keynes, kiflilerin ifl piyasas›nda cari
ücret düzeyinde çal›flmak isteseler bile ifl bulamayacaklar› bir durumun da söz ko-
nusu oldu¤unu söylemekte, böylece gönülsüz iflsizli¤i vurgulamaktad›r. Keynes’in
iflsizlik konusundaki temel görüfllerinden birisi de, iflsizli¤in toplam talep yetersiz-
li¤inden kaynakland›¤›d›r. Bu noktada toplam talebin artt›r›lmas› gerekmektedir.
Keynesçi iktisatç›lar iflsizli¤in giderilmesi için hükümetlerin kamu harcamalar›n› ve
yat›r›mlar› artt›rarak, mali ve parasal araçlar›n› kullanmak suretiyle ekonomiye mü-
dahale etmeleri gerekti¤ini savunmaktad›rlar.
Yeni Yaklafl›mlar
1970’li y›llara kadar iflsizlik sorununun aç›klanmas›nda genel olarak hakim düflün-
ce Keynesçi görüfl olmufltur. Ancak, bu y›llarda yaflanan iflsizli¤in aç›klanmas›nda
hem Neoklasikler hem de Keynesçiler yetersiz kalm›fllard›r. Bu noktada, iflsizli¤i
aç›klayan hem Neoklasik hem de Keynesçi görüfllerin yeni yorumlar› ortaya ç›k-
m›flt›r. fiimdi bu çerçevedeki baz› teorilerden özetle bahsedelim. Bu konuda ileri
sürülen bir çok teori olmakla birlikte, burada örnek olmas› bak›m›ndan bahsedile-
cek teorilerden bir tanesi Neoklasik Teorinin, di¤eri de Keynesçi Teorinin yeni yo-
rumu olacakt›r.
‹fl Arama Teorisi (Job Search Theory)

Neoklasik iktisat görüflünün bir uzant›s› olarak kabul edilen ifl arama teorisi, emek
piyasas›ndaki bilgi aksakl›klar› üzerinde durmaktad›r. Emek piyasas›nda bilgi kifli-
lere bedelsiz olarak sa¤lanmamakta, bu nedenle iflsiz bireylerin bilgi toplamak için
zaman ve kaynak ay›rmas› gerekmektedir. Bu teoriye göre iflsizlik, ifllere iliflkin bil-
gi toplama, yani ifl arama sürecinin bir sonucudur. O halde bu yaklafl›m›n iflsizlik
yorumu, daha iyi bir ifl arama çal›flmas›d›r.
‹flsizlik oran› ve süresinin temel belirleyicisi olan ifl arama süreci bir çok unsur-
dan etkilenmektedir. ‹flsiz bireyin ifl arama sürecinde iflsizlik sigortas› ve aile içi
‹fl Arama Teorisi: ‹flsizli¤i ifl
yard›mlaflmalar gibi bir gelire sahip olmas›, ifl arama süresini uzatan temel faktör- arama sürecinin bir sonucu
dür. ‹flsiz bireyin ifl arama sürecindeki beklentileri ne kadar gerçekçi ise, bu süreç olarak gören yaklafl›md›r.
de o kadar k›sa olacakt›r.
‹çerdekiler – D›flar›dakiler Teorisi (Insider – Outsider)

Bu teorideki içerdekiler terimi, çal›flmakta olan iflçileri, d›flar›dakiler terimi ise, ifl
aramakta olan kiflileri tan›mlamaktad›r. Piyasada iflsizlik olmas›na ra¤men yüksek
ücret oranlar›n›n gerçekleflmesi içerdekiler yüzündendir. ‹çerdekilerin sahip oldu-
¤u güç, içerdekilerin yerine d›flar›dakileri ifle alman›n maliyetinin yüksekli¤inden
kaynaklanmaktad›r. ‹fle alma ve e¤itim maliyetleri sebebiyle, içerdekileri d›flar›da-
kilerle de¤ifltirmek firmalar için pahal›d›r. Bu bak›mdan, firmalar çal›flmakta olan-
larla bir ücret pazarl›¤›na girmeyi tercih etmektedirler. Bu da ücretlerin daha da
yükselmesine neden olmaktad›r. ‹çerdekilerin ücretleri iflsizlerin rezervasyon üc-
Rezervasyon Ücreti: Kiflinin
retlerini aflsa da firmalar d›flar›dakileri istihdam etmek istemeyeceklerdir. Sonuçta, piyasada çal›flmaya raz› ola-
bu yaklafl›ma göre, yüksek ücretlerin ve gönülsüz iflsizlerin bir arada olmas› içer- ca¤› en düflük ücrettir.
dekilerden kaynaklanmaktad›r.
‹flsizlik konusundaki görüflleri aç›s›ndan Keynesçi iktisatç›larla Neoklasik iktisatç›lar ara- SIRA S‹ZDE
s›ndaki temel farkl›l›klar nelerdir? 4
‹fiS‹ZL‹K TÜRLER‹
‹flsizli¤in her zaman ayn› sebeplerden dolay› ortaya ç›kmas› ve ayn› sonuçlar› do-
¤urmas› beklenemez. Ülkelerin geliflmifllik düzeyleri, iflgücü piyasalar›n›n yap›lar›,
yap›sal ve dönemsel koflullar gibi baz› faktörler yaflanan iflsizli¤in farkl›laflmas›na
neden olmaktad›r. Bu nedenle, iflsizlik konusunda bir s›n›fland›rma yapma gere¤i
ortaya ç›kmaktad›r. ‹flsizlik sorununun çözümünde uygulanacak olan politikalar›n,
iflsizlik türüne göre farkl›l›k göstermesi de bu s›n›fland›rman›n niçin gerekli oldu-
¤unu ortaya koyan bir baflka nedendir.
Bu aflamada, iflsizlik türlerini öncelikle, Gizli ‹flsizlik ve Aç›k ‹flsizlik olmak üze-
re iki gruba ay›rmam›z mümkündür.
Gizli ‹flsizlik
‹flsizlik türleri içinde di¤erlerinden oldukça farkl› görünen gizli iflsizlik, iflsizli¤in
bir türü olmas›na ra¤men, nitelik itibariyle özel bir durumu aç›klamaktad›r. Çünkü,
gizli iflsizlikte aç›k iflsizlikten farkl› olarak kiflinin bir ifli vard›r. Yani, kifli teknik an-
lamda iflsiz de¤ildir.
Üretim teknolojisinin sabit kalmas› kofluluyla, herhangi bir üretim aflamas›nda
bulunan iflgücünün, üretim d›fl›na al›nmas› durumunda, üretim hacminde bir azal-
ma söz konusu olmuyorsa, gizli iflsizlikten bahsedilebilir. Bu durumda, söz konu-
su yerde çal›flan kifliler buradan al›n›p baflka bir yerde çal›flt›r›lsalar bile önceki ça-
l›flt›klar› yerde üretimde hiçbir azalma olmamaktad›r. Baflka bir deyiflle, bu kiflile-
rin marjinal verimlilikleri s›f›r ya da s›f›ra çok yak›nd›r. Gizli iflsizli¤in bulundu¤u
ekonomilerde bir ya da birkaç kiflinin yapabilece¤i iflin, çok daha fazla kifliyle ya-
p›ld›¤› görülmektedir.
Gizli iflsizlik, özellikle az geliflmifl ülkelerin tar›m kesiminde, marjinal sektörde
ve kamu sektöründe yayg›n olarak görülmektedir. ‹flsizlik sigortas› uygulamas›n›n
bulunmad›¤› bu ülkelerde gizli iflsizlik, ço¤u zaman iflsizli¤i tazmin edici bir ifllev
üstlenmektedir. Bu, sosyal bak›mdan her ne kadar olumlu gibi görülse de, ekono-
mik aç›dan pek olumlu olarak kabul edilemeyecek bir durumdur.
Aç›k ‹flsizlik
Aç›k iflsizlik, konunun bafl›nda tan›mlad›¤›m›z iflsizliktir. Yani, çal›flma istek ve ye-
tene¤inde oldu¤u halde, niteliklerine uygun cari ücret düzeyinde çal›flmaya raz› ol-
ma, ancak ifl bulamama durumudur. Aç›k iflsizli¤i nedenlerine göre; geçici, yap›sal,
konjonktürel ve mevsimlik iflsizlik olmak üzere 4 bafll›k alt›nda ele almak müm-
kündür.
Geçici ‹flsizlik
Bir ekonomide emek arz ve talebi aras›nda genel bir denge oldu¤u zaman bile, ifl-
çilerin k›sa süreli yer ve ifl de¤ifltirmesi sonucu ortaya ç›kan iflsizlik türüdür. Geçi-
ci iflsizlik, ayn› zamanda friksiyonel ya da ar›zi iflsizlik olarak da adland›r›l›r. Geçi-
ci iflsizli¤in nedeni, ya yeni bir ifle geçifl sürecidir ya da piyasadaki aç›k ifller konu-
sundaki bilgi eksikli¤idir. Bu nedenle geçici iflsizli¤e bazen geçifl iflsizli¤i veya ara-
ma iflsizli¤i de denilir.
Hemen hemen her ekonomide, ancak özellikle istihdam koflullar› yeterli olan
ekonomilerde daha belirgin olarak rastlanan geçici iflsizlik, emek mobilitesinin
(ak›flkanl›¤›n›n) do¤al bir sonucudur. Emek mobilitesi ise sa¤l›kl› bir ekonominin
iflaretidir. Bir ekonomide geçici iflsizli¤in s›f›r olmas›, emek mobilitesinin de s›f›ra
düflmesi anlam›na gelecektir ki, bu durum emek faktörünün üretim kollar› aras›n-
da optimal da¤›l›m›na engel olaca¤›ndan ekonomik aç›dan pek tercih edilmeye-
cektir. Bu bak›mdan geçici iflsizlik, di¤er iflsizlik türlerinin aksine, ekonomiye sa-
dece maliyet yüklememekte; önemli bir ekonomik fayda da sa¤lamaktad›r.
Geçici ‹flsizlik: ‹flçilerin k›sa Geçici iflsizli¤in oran› her ekonominin yap›sal özelliklerine ba¤l› olarak farkl›-
süreli yer ve ifl lafl›r. Genellikle, %3 civar›ndaki iflsizlik oran› bu aç›dan makul karfl›lanabilir. Bir
de¤ifltirmelerinden
kaynaklanan iflsizliktir. ülkedeki emek piyasalar›n›n iyi düzenlenip düzenlenmemifl olmas› ya da iflsizlik
sigortas› ödeneklerinin düzeyi geçici iflsizli¤in süresini ve oran›n› belirleyen unsur-
lar aras›nda say›labilir.
Yap›sal ‹flsizlik
Geçici iflsizli¤in aksine yap›sal iflsizlik k›sa süreli bir durum de¤ildir. ‹flsizlik türle-
ri aras›nda çözümü en güç iflsizlik türü olan yap›sal iflsizlik, bünyevi ya da strüktü-
rel iflsizlik adlar›yla da an›l›r. Baz› çal›flma ekonomisi kitaplar›nda, teknolojik iflsiz-
lik olarak adland›r›lan ve ayr› bir bafll›k alt›nda incelenen, teknolojik geliflmelerin
ortaya ç›kard›¤› iflsizlik türü de kitab›m›zda yap›sal iflsizli¤in bir parças› olarak ele
al›nacakt›r.
Yap›sal iflsizlik, bir piyasada talep edilen ve arz edilen beceriler aras›nda bir
uyumsuzluk olmas› durumunda ortaya ç›kan bir iflsizlik türüdür. E¤er ücretler tam
esnek ve mesleki ve co¤rafi mobilitenin maliyetleri düflükse, bu iflsizlik türü piya-
sa güçleri taraf›ndan h›zla ortadan kald›r›labilir. Bununla birlikte, uygulamada bu
durumun gerçekleflmesi ço¤u zaman güç olmaktad›r. Yap›sal iflsizli¤in nedenleri;
mesleki ve co¤rafi dengesizlikler, teknolojik geliflmeler, okul e¤itiminin yetersiz
oluflu ya da kamu politikalar› olabilir (Ehrenberg, 2000, s. 57). fiimdi s›ras›yla bun-
lar›n üzerinde dural›m:
Mesleki dengesizlikler: A ve B sektörlerinden oluflan iki sektörlü bir ekonomi
varsayal›m. Bu iki sektörde de farkl› meslek gruplar›nda yer alan iflçilerin bulun-
duklar›n›, A sektöründe otomobil üretiminde çal›flan iflçilerin, B sektöründe de bil-
gisayar programc›lar›n›n çal›flt›klar›n› düflünelim. fiekil 13.1’de her iki sektör için
de talep ve arz e¤rileri (D0A,S0A) ve (D0B,S0B), denge ücret ve denge istihdam dü-
zeyleri de (W0A,E0A) ve (W0B,E0B) fleklinde verilmifltir. E¤itim maliyetleri, istihdam
ve piyasa koflullar› gere¤i iki sektörde de farkl› ücret düzeyleri söz konusudur.
fiekil 13.1.
Emek Piyasas› A Emek Piyasas› B fiekilde iki sektörlü

bir ekonomide
Ücretler Ücretler mesleki
S0A S0B dengesizliklerden
kaynaklanan
yap›sal iflsizlik
durumu
anlat›lmaktad›r.
W0A W1B
W0B Kaynak:
Ehrenberg, G.,
Smith, R. (2000).
Modern Labor
D1A D0A D0B D1B Economics,
Massachusettls, s.
E1A E0A ‹stihdam E0B E1B ‹stihdam 575.
D›fl rekabete ba¤l› olarak otomotiv iflçisi talebinin D1A’ya düfltü¤ünü, bilgisayar
kullan›m›n›n artmas›n›n sonucunda da bilgisayar operatörü talebinin D1B’ye yük-
seldi¤ini varsayal›m. E¤er, A sektöründeki gerçek ücretler, sendikalar, yasal yap›
ve sosyal kurallar nedeniyle afla¤› do¤ru esnek de¤ilse, otomotiv iflçilerinin istih-
dam› E1A’e düflecektir. Bilgisayar operatörlerinin ücret ve istihdam düzeyleri de
W1B ve E1B’e yükselecektir. K›sa dönemde, A sektöründe E0A-E1A kadar iflsizlik or-
taya ç›kacakt›r.
Otomotiv iflçileri e¤er maliyetsiz bir biçimde bilgisayar programc›s› olabilseler-

di, iflsiz kalan bu iflçiler B piyasas›na girecekler ve iflsizlik ortadan kalkacakt›. An-
cak, meslek de¤ifltirmenin maliyetinin yüksek olmas›, A piyasas›ndaki iflçilerin B
piyasas›na geçiflini önleyecek ve yap›sal iflsizli¤i artt›racakt›r.
Co¤rafi dengesizlikler: Yukar›daki flekilde yer alan A ve B piyasalar›n›n farkl›
co¤rafi bölgeler oldu¤unu varsayd›¤›m›zda, A bölgesinde iflsiz kalan kiflilerin, baz›
engeller yüzünden B bölgesinde bulunan aç›k ifllere ulaflamamas› nedeniyle bir ifl-
sizlik durumu ortaya ç›kacakt›r. Bu engellerden baz›lar› ise flöyle s›ralanabilir; bil-
gi ak›fl›n›n yetersiz olmas›, tafl›nman›n parasal maliyetleri, tafl›nman›n psikolojik
maliyetleri (arkadafl çevresinden uzaklaflma gibi).
Teknolojik geliflmeler: Kimi iktisatç›lar›n teknolojik iflsizlik olarak ayr› bir bafll›k
alt›nda s›n›fland›rd›¤› bu durumda, teknolojik geliflmelerin istihdam üzerinde ya-
ratt›¤› olumsuz etkiler vurgulanmaktad›r. Teknolojik geliflmeler, bazen ayn› iflin
daha az iflçi çal›flt›r›larak yap›lmas›n› sa¤larken, bazen de baz› mesleklerin tama-
men ortadan kalkmas›na sebep olmaktad›r. Bu durum da, bu meslek grubunda ça-
l›flanlar›n iflsiz kalmas›yla sonuçlanmaktad›r.
Kamu politikalar›: Eme¤in mesleki ve co¤rafi mobilitesinin maliyetlerinin yük-
seltilmesi ve ücret rijitli¤ini artt›r›c› yasal düzenlemeler, yap›sal iflsizli¤i artt›rabilir.
Yap›sal iflsizli¤e düflen iflçilerin yeniden istihdam statüsüne geçebilmeleri oldukça
zordur. Bu nedenle kamu, e¤itim sübvansiyonlar› ve di¤er bölgelerdeki emek pi-
yasalar› hakk›nda bilgi sa¤lama gibi baz› politikalarla bu iflsizli¤i azaltabilir.
Konjonktürel ‹flsizlik
Devri iflsizlik ya da yetersiz talep iflsizli¤i olarak da adland›r›lan konjonktürel iflsiz-
lik, piyasa ekonomilerinde ekonomik faaliyetlerin dönemsel dalgalanmalar göster-
mesinin bir sonucu olup, ekonominin daralma dönemlerinde artmakta, geniflleme
dönemlerinde ise toplam talebe ba¤l› olarak azalmaktad›r. Bundan önce inceledi-
¤imiz iki iflsizlik türünde de piyasada aç›k ifller bulunmakta, ancak geçici iflsizlikte
bilgi eksikli¤i, yap›sal iflsizlikte de mesleki ve co¤rafi dengesizlikler gibi nedenler-
le iflçi arayanlarla iflsizlerin eflleflememeleri söz konusu olmaktayd›. Konjonktürel
iflsizlik ise, bunlardan farkl› olarak, piyasada yeterince ifl olmamas› nedeniyle orta-
ya ç›kan bir iflsizlik türüdür.
Konjonktürel ‹flsizlik: Konjonktürel iflsizlik, dayan›kl› mal üreten sanayi kollar›nda (çimento ve demir
Ekonomik faaliyetlerdeki sanayi gibi) daha çok etkili olmaktad›r. Dayan›ks›z mal üreten sanayi kollar›nda ise
dönemsel dalgalanmalar›n
yaratt›¤› bir iflsizlik türüdür. bu tehlike daha azd›r. Bir ürünün tüketim süresi ne kadar uzarsa yani dayan›kl›l›-
¤› ne kadar artarsa, bunal›m dönemlerinde iflçinin istihdam süresi de o oranda
azalmaktad›r.
Konjonktür: Bir ülkenin Konjonktürel iflsizlik, geçici iflsizlik gibi ekonomide yayg›n olarak görülür. Ya-
ekonomik durumunu belirli ni, konjonktürel iflsizli¤i ekonominin sadece belli kesimlerinde de¤il, çok say›da
bir anda aç›klayan
unsurlar›n bütünüdür.
sektörde gözlememiz mümkündür. Bu tür iflsizli¤in süresi geçici iflsizlikten daha
uzun, yap›sal iflsizlikten ise daha k›sad›r.
Mevsimlik ‹flsizlik
Mevsimlik iflsizli¤in genel olarak iki sebebi bulunmaktad›r. Bunlardan birincisi, ha-
va flartlar› ve mevsim de¤iflmeleri sonucu üretimde meydana gelen aksamalard›r.
‹kinci tür sebep ise, mevsim koflullar› ve de¤iflmeleri sonucu baz› mal ve hizmet-
lerin talebinde ortaya ç›kan düflüfllerdir. Hava flartlar› ve mevsim de¤ifliklikleri ge-
nellikle üretime tesir etmek suretiyle mevsim iflsizli¤ine neden olur. Örne¤in, ta-
r›mda ve inflaat sektöründe, üretim mevsim koflullar› bak›m›ndan y›l boyunca de-
vam ettirilemez. Buna karfl›l›k, di¤er baz› sanayi kollar›nda, baz› mallara karfl› tale-
bin belirli mevsimlerde de¤iflmesinden ileri gelen bir iflsizlik ortaya ç›kabilir. Örne-
¤in, mayo, kürk, kömür, dondurma gibi baz› mallar›n üretimi bütün y›l boyunca
devam ettirilebilir, ancak bu mallar›n talebindeki de¤iflmeler mevsim iflsizli¤ine ne-
den olabilir (Zaim, 1997, s. 179).
Mevsimlik iflsizlik bir yönüyle konjonktürel iflsizli¤e de benzemektedir. Nite- Mevsimlik ‹flsizlik: Mevsim
koflullar› ve de¤iflmeleri
kim, konjonktürel iflsizlik de emek talebindeki dalgalanmalar sonucu ortaya ç›kan sonucu baz› mal ve hizmet-
bir iflsizlik türüydü. Mevsimlik iflsizli¤in konjonktürel iflsizlikten fark› ise, bu dalga- lerin üretiminin azalmas› ya
lanmalar›n beklenen ve sistematik dalgalanmalar olufludur. da baz› mal ve hizmetlerin
talebinde meydana gelen
Bu tür iflsizlik, tar›m, turizm ve inflaat sektörlerinde daha etkili olmaktad›r. düflüfller neticesinde ortaya
Özellikle, üretimin do¤a koflullar›na ba¤l› oldu¤u tar›msal alanlarda, ekim ve hasat ç›kan iflsizlik türüdür.
mevsimleri d›fl›nda istihdam olanaklar› daralmakta ve iflsizlik ortaya ç›kmaktad›r.
Yine, benzer biçimde, inflaat sektöründeki durgunluk sonucunda k›fl aylar›nda in-
flaat iflçisi talebi de azalmaktad›r.
Ülkelerin geliflmifllik düzeyleri ile karfl›laflt›klar› iflsizlik türleri aras›nda nas›l bir iliflki SIRA S‹ZDE
kurulabilir? 5
TÜRK‹YE’DE ‹fiS‹ZL‹K
Türkiye’de çok parçal› bir yap›ya sahip bulunan emek piyasalar›, çeflitli dual yap›-
lar›n bir arada bulundu¤u bir nitelik arz etmektedir. K›rsal istihdam-kentsel istih-
dam, formel sektör-informel sektör ve tar›msal istihdam-sanayi istihdam› gibi istih-
dam flekilleri iç içe ve karfl› karfl›yad›r. Di¤er taraftan tar›msal istihdam›n orant›s›z
büyüklü¤ü, büyük bir emek arz› fazlal›¤›, iflgücünün büyük ço¤unlu¤unun genç
ve niteliksiz olmas›, ücretli çal›flanlar›n toplam istihdam içersindeki pay›n›n azl›¤›
ve emek piyasas›ndaki kurumsallaflma düzeyinin düflüklü¤ü gibi temel sorunlar
bulunmaktad›r. Emek piyasas›ndaki bütün bu sorunlar, iflsizli¤in a¤›rl›¤›n› ve flid-
detini daha da artt›rmaktad›r.
‹flsizlik, Türkiye’nin son otuz y›l›na damgas›n› vurmufl sosyo-ekonomik sorun-
lar›n bafl›nda gelmektedir. Bu otuz y›ll›k süre içersinde, çözülmesi bir yana her ge-
çen gün giderek yayg›nlaflan ve süreklilik gösteren yap›sal bir nitelik kazanm›flt›r.
Kuflkusuz bunun temelinde, ülkemizin tar›m toplumu olma niteli¤inden bir türlü
s›yr›lamay›fl›, h›zl› ve dengeli bir sanayileflmenin gerçeklefltirilememifl olmas› olgu-
su yatmaktad›r.
Türkiye’de iflsizlik sorununu daha iyi kavrayabilmemiz için öncelikle ülkemiz-
deki istihdam›n yap›s›n› bilmemiz gerekir. Devlet ‹statistik Enstitüsü’nün 2002 y›l›
II. Dönem Hanehalk› ‹flgücü Anketi ›fl›¤›nda Türkiye’nin istihdam yap›s›na iliflkin
baz› verileri flu flekilde s›ralayabiliriz:
• Toplam istihdam içinde tar›msal istihdam›n pay› hala çok yüksektir (%34.6).
Bu oran, geliflmifl ülkelerde %3-4 seviyelerindedir. Geliflmifl ülkelerde top-
lam istihdam içinde en yüksek paya sahip olan hizmetler sektörü (%70’ler),
bu ülkelerle karfl›laflt›rd›¤›m›zda, ülkemizde çok düflük bir düzeyde kalmak-
tad›r (%46.7). Sanayi sektörünün toplam istihdam içersindeki pay› da, yine
geliflmifl ülkeler ortalamas›n›n alt›ndad›r (%18.7).
• ‹stihdam edilenlere iflteki durumlar› aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, geliflmifl ülke-
lerde neredeyse %90’lara varan ücretlilerin toplam istihdamdaki pay›n›n, ül-
kemizde nispi olarak düflük bir düzeyde oldu¤u görülür (%48.6). Buna kar-
fl›l›k, kendi hesab›na ve iflveren statüsünde çal›flanlar›n (%30.2) ve ücretsiz
aile iflçilerinin (%21.2) oran›n›n geliflmifl ülkelerle k›yasland›¤›nda bir hayli

yüksek oldu¤u söylenebilir.
• Türkiye genelinde tar›m sektöründe istihdam edilmekte olanlar›n (7 milyon
219 bin kifli) yar›dan fazlas›n› (%53.8’ini) ücretsiz aile iflçileri oluflturmaktad›r.
• Herhangi bir sosyal güvenceye sahip olmadan istihdam edilme, k›rsal alan-
da daha yayg›n iken (istihdam›n %73.6’s›), kentsel alanda bu oran daha dü-
flüktür ((%34.1). Türkiye geneli aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, çal›flanlar›n yar›dan
fazlas›n›n (%52.3) herhangi bir sosyal güvencesi yoktur. Herhangi bir sosyal
güvenlik kurulufluna ba¤l› olmadan çal›flanlar›n ço¤unlu¤unu (%61.1) er-
kekler oluflturmaktad›r.
• Türkiye genelinde istihdam edilenlerin büyük ço¤unlu¤unu ilkokul mezun-
lar› oluflturmaktad›r (%50.6). Bunu lise ve lise dengi meslek (%17.5) ile ilk-
ö¤retim, ortaokul ve orta dengi meslek okulu mezunlar› izlemektedir (%11).
Toplam istihdam içinde e¤itim düzeyi aç›s›ndan en düflük orana ise yüksek-
okul ve fakülte mezunlar› sahiptir (%9.7).
• Türkiye’de kad›nlar toplam istihdam›n nispi olarak düflük bir oran›n› olufltur-
maktad›r (%28.5). Türkiye genelinde istihdam edilen kad›nlar›n yar›s› (%49.9)
ücretsiz aile iflçisi olarak çal›flmaktad›r. ‹stihdam edilen kad›nlar›n yar›dan faz-
las› (%59) tar›m sektöründe çal›flmakta ve bu sektörde çal›flan kad›nlar›n bü-
yük ço¤unlu¤u da (%80.2) ücretsiz aile iflçisi olarak çal›flmaktad›r.
• Ülkemizin önemli istihdam sorunlar›ndan birisi de eksik istihdamd›r. Eksik
istihdam edilenlerin iflgücü içindeki oran›, Türkiye genelinde %5.8 iken, bu
oran kentsel yerlerde % 6, k›rsal yerlerde % 5.5 ’tir.
Türkiye’de ‹flsizli¤in Boyutlar›

Türkiye’de iflsizlik oran›n›n çok yüksek oldu¤u, iflsizli¤in yayg›n ve sürekli bir ni-
telik gösterdi¤i herkesçe bilinmesine ra¤men, ülkemizdeki istihdam›n yap›sal özel-
likleri ve iflsizlik sigortas› sisteminin kapsam›n›n henüz yetersiz oluflu gibi baz› ne-
denlerle bu konuda do¤ru ve güvenilir veriler elde edilememektedir.
Türkiye’de istihdam ve iflsiz-
Tablo 13.2: ‹flsizlik Oran› (%) Eksik ‹stihdam lik konusunda en kapsaml› bilgi-
Türkiye’de Y›llar % Oran› (%)
hanehalk› iflgücü 1989 9.0 7.2 ye D‹E’nin Hanehalk› ‹flgücü An-
anketlerinin ILO 1990 7.4 5.7 ketleri’nde (H‹A) ulafl›labilmek-
normlar›na uygun 1991 8.3 6.8 tedir. 1988 y›l›ndan sonra düzen-
olarak yap›lmaya 1992 7.8 7.9
baflland›¤› 1993 7.9 6.5 li olarak y›lda iki kez yap›lan bu
dönemden 1994 7.9 8.1 anketler, 2000 y›l›ndan itibaren
günümüze kadar 1995 6.6 7.0 y›lda 4 defa yap›lmaya bafllanm›fl-
geçen süreçteki 1996 5.8 6.3
iflsizlik ve eksik t›r. ILO norm ve standartlar›na uy-
1997 6.9 5.1
istihdam oranlar›. 1998 6.2 6.0 gun olarak yap›lan Hanehalk› ‹fl-
1999 7.3 8.9 gücü Anketi, bu alanda ülkemiz-
Kaynak: D‹E, 2000 6.6 6.9 de en güvenilir veri kayna¤› ol-
Hanehalk› ‹flgücü 2001 8.5 6.0
Anketleri 2002* 9.6 5.8 maktad›r.
*H‹A II. Dönemine 2002 y›l› II. dönem H‹A so-
aittir. nuçlar›na göre, Türkiye genelinde iflsiz say›s› geçen y›l›n ayn› dönemine göre 650
bin kifli (% 41.5) artarak, 2 milyon 217 bin kifliye ulaflm›flt›r. Türkiye genelinde ifl-
sizlik oran› % 9.6, tar›m d›fl› sektörlerde iflsizlik oran› ise % 13.9 olarak tahmin
edilmifltir. Geçen y›l›n ayn› döneminde ise bu oranlar s›ras›yla % 6.9 ve % 10.7'dir.
Türkiye genelinde iflsizlerin % 21.9'unu (486 bin kifli) iflten ç›kart›lanlar, % 15.2'si-
ni (337 bin kifli) ise ilk kez ifl arayanlar oluflturmaktad›r.
‹flsizlik oran›, 2002 y›l› II. döneminde Türkiye genelinde erkeklerde % 10, kad›n-
larda ise % 8.7'dir. Kentsel yerlerde iflsizlik oran›, toplamda % 13.5, erkeklerde %
12.5 ve kad›nlarda % 17 olarak gerçekleflmifltir. K›rsal yerlerde bu oran, toplamda
% 4.5, erkeklerde % 5.9 ve kad›nlarda % 2.3'tür. Öte yandan e¤itimli genç nüfusun
iflsizlik oran› geçen y›l›n ayn› dönemine göre artarak % 27.2 olarak gerçekleflmifltir.
E¤itimli gençler aras›nda iflsizlik en çok kentsel yerlerde gözlenmektedir.
HANEHALKI ‹fiGÜCÜ ANKET‹ TEMEL GÖSTERGELER‹, II. DÖNEM

TÜRK‹YE KENT KIR Tablo 13.3: 2001 ve
2001 2002 2001 2002 2001 2002 2002 Y›llar› II.
15 ve Daha Yukar› Yafltaki Dönemlerine Ait
Kurumsal Olmayan 45 582 46 528 28 628 29 537 16 954 16 992 Hanehalk› ‹flgücü
Sivil Nüfus (Bin Kifli) Anketi Temel
Göstergeleri
‹flgücü (Bin Kifli) 22 694 23 086 12 323 13 015 10 371 10 070
‹stihdam (Bin Kifli) 21 127 20 869 11 037 11 256 10 090 9 613 Kaynak: D‹E, H‹A.
‹flsiz (Bin Kifli) 1 567 2 217 1 286 1 759 281 458
‹flgücüne Kat›lma Oran› (%) 49.8 49.6 43.0 44.1 61.2 59.3
‹stihdam Oran› (%) 46.3 44.9 38.6 38.1 59.5 56.6
‹flsizlik Oran› (%) 6.9 9.6 10.4 13.5 2.7 4.5
E¤itimli Genç (1) 23.2 27.2 25.3 29.1 17.2 21.6
Eksik ‹stihdam Oran› (%) 6.0 5.8 6.7 6.0 5.2 5.5
E¤itimli Genç (1) 6.8 5.2 5.6 4.2 10.0 7.9
(1) 15 - 24 yafl grubu içinde, lise ve daha yüksek e¤itimli olanlar.
Türkiye’de Yaflanan ‹flsizli¤in Türleri ve Nedenleri

Ülkemizin demografik, ekonomik ve istihdam yap›s› iflsizli¤in farkl› türlerinin ayn›
anda varolmas›na neden olmaktad›r. Türkiye’nin bir tar›m ülkesi olma niteli¤ini
hâlâ sürdürmesi, tar›msal istihdam›n toplam istihdam içindeki pay›n›n büyüklü¤ü,
tar›mda çal›flanlar›n önemli bir k›sm›n›n küçük bir toprak parças› üzerinde, son de-
rece düflük bir gelirle çal›flmas› ve ülkemizde tar›msal üretimin hâlâ mevsim koflul-
lar›na ba¤l› olarak yap›lmas› nedeniyle, özellikle k›fl aylar›nda mevsimlik iflsizlik
etkili olmaktad›r .
Emek piyasas›n›n iflleyiflindeki aksakl›klar ve organizasyon bozukluklar› ve ek-
sik kurumsallaflma, geçici iflsizli¤in artmas›na yol açarken; konjonktürel dalgalan-
malar da ekonomik istikrar›n s›k s›k bozuldu¤u ülkemizde, konjonktürel iflsizli¤e
neden olmaktad›r.
Genç ve dinamik bir nüfus yap›s›na sahip olan ülkemizde iflsizli¤in en belirgin
özelli¤i ise, yap›sal bir nitelik tafl›mas›d›r. Türkiye’de iflsizlik bir yönüyle faktör
dengesizli¤inden kaynaklanmaktad›r. Bunda sermaye ve donat›m yetersizli¤i, eko-
nomik yap›n›n özellikleri, Türkiye’nin bir tar›m ülkesi olma niteli¤ini korumas› ve
istihdam politikalar›n›n yetersizli¤i gibi faktörler etkili olmaktad›r.
Gizli iflsizlik ise ülkemizin tüm sektör ve kesimlerinde görülen ve yo¤un bir bi-
çimde yaflanan bir iflsizlik türüdür. K›rsal kesimdeki nüfus art›fl›n›n yaratt›¤› bask›,
s›n›rl› tar›m alanlar›nda gere¤inden fazla iflgücünün istihdam edilmesine neden
olurken, k›rsal kesimden iflsizlik ve yoksulluk nedeniyle kente göç edenler de mar-
jinal sektörde ayn› tür iflsizli¤in yaflanmas›na neden olmaktad›rlar.
Türkiye’deki ‹flsizli¤in Baz› Özellikleri

Türkiye’de iflsizli¤in makroekonomik ve yap›sal nedenleri kadar mikroekono-
mik düzeyde incelenmesi de önemli bir konudur. ‹flsiz gruplara, H‹A verileri ›fl›-
¤›nda, çeflitli özellikleri itibariyle bakt›¤›m›zda flu noktalar dikkati çekmektedir:
• ‹flsizlik genel olarak kentsel alanlarda, k›rsal bölgelere göre daha yüksektir.
• Kentlerdeki iflsizlikten daha çok kad›n iflgücü etkilenirken, k›rsal alanlarda
iflsizli¤in daha çok erkek iflgücünü etkiledi¤i görülmektedir.
• Genç nüfus olarak kabul edilen 15-24 yafl grubundaki iflgücü, iflsizlikten en
çok etkilenen yafl grubu olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.
• ‹flsizlerin büyük ço¤unlu¤u ilkokul düzeyinde e¤itime sahip kiflilerdir. Ancak,
son y›llarda e¤itimli gençler aras›nda iflsizli¤in h›zla artt›¤› gözlenmektedir.
• ‹flsizlerin dikkate de¤er bir k›sm›, 1 y›l ve daha uzun süreli iflsizlerden (uzun
dönemli) oluflmaktad›r.
• ‹flsizlerin önemli bir bölümünü ilk kez ifl arayanlar oluflturmaktad›r. Ancak,
2001 y›l›nda yaflanan ekonomik krizin de etkisiyle, iflini kaybedenlerin ora-
n›ndaki art›fl, iflten ç›kart›ld›¤› için ifl arayanlar›n say›s›n› artt›rm›flt›r.
SIRA S‹ZDE Ülkemizde yaflanan iflsizlik sorununun genç nüfus aras›nda daha etkili olmas›n›n nedenle-
6 ri neler olabilir?
Özet

AMAÇ
‹flsizli¤in bireysel, toplumsal ve ekonomik aç›dan
AMAÇ
‹flsizli¤in türleri ve iflsizli¤e yol açan nedenler
1 tafl›d›¤› önem nedir? 4 nelerdir?
• Tek geçim kayna¤› ücret olan bireyin ve ailesinin • ‹flsizlik, süresi, kapsam› ve nedenleri gibi çeflitli
iflsizlik sonucu bundan da yoksun kalmas›, bireysel aç›lardan s›n›fland›r›labilir. Genel olarak iflsizli¤i,
düzeyde ciddi sorunlar yaratabilir. ‹flsizlik yaln›zca gizli iflsizlik ve aç›k iflsizlik olarak ikiye ay›rmak
iflsiz birey ve ailesi için de¤il; toplumsal ve ekono- mümkündür. Gizli iflsizlik eme¤in marjinal verimli-
mik aç›dan da önemli bir sorundur. Artan iflsizlik li¤inin s›f›r ya da s›f›ra çok yak›n olmas› durumu-
sonucu ekonomide sat›n alma gücünün ve dolay›- dur. Aç›k iflsizlik ise, iflsizli¤in genel olarak tan›m›-
s›yla da harcama düzeyinin düflmesi, üretim kayb›- d›r. Aç›k iflsizli¤i dört gruba ay›rabiliriz. Bunlar, ifl-
na neden olmaktad›r. ‹flsizli¤in yaratt›¤› toplumsal çilerin k›sa süreli yer ve ifl de¤ifltirmeleri sonucu
sorunlar da en az ekonomik sorunlar kadar fazla- ortaya ç›kan geçici iflsizlik; eme¤in piyasada talep
d›r. Tarihte demokrasiyi tehdit eden siyasal gelifl- ve arz edilen becerileri aras›nda bir dengesizlik ol-
melerin ço¤u kitlesel iflsizli¤in bir sonucu olarak mas› durumunda ortaya ç›kan yap›sal iflsizlik; eko-
ortaya ç›km›flt›r. nomik faaliyetlerin dönemsel dalgalanmalar gös-
termesi sonucu ortaya ç›kan konjonktürel iflsizlik

AMAÇ
‹flsizlik ekonomik aç›dan nas›l tan›mlanabilir ve ve mevsim koflullar›na ba¤l› olarak ortaya ç›kan
2 ölçülebilir? mevsimlik iflsizliktir.
• ‹ktisatç›lar taraf›ndan genellikle, çal›flma istek ve
yetene¤inde oldu¤u halde cari ücret düzeyinden
AMAÇ
Türkiye’de istihdam›n yap›s›n› ve iflsizli¤in nitelik-
ifl bulamama durumu olarak tan›mlanan iflsizli¤in 5 lerini aç›klayabilir misiniz?
ölçülmesinde Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün • ‹flsizlik, Türkiye’nin özellikle son otuz y›l›na dam-
belirledi¤i üç kriter bulunmaktad›r. Bunlar: ifli ol- gas›n› vurmufl çok önemli bir sorundur. Ülkemizde
mama, halen çal›flmaya haz›r olma ve ifl arama tar›m›n toplam istihdamdaki pay›n›n nispi yüksek-
kriterleridir. li¤i, k›rsal alandan kentsel bölgelere do¤ru yaflanan
• ‹flsiz nüfusun iflgücü içindeki oran›na, iflsizlik oran› h›zl› göç, tar›m sektöründe ve kamudaki istihdam›-
denir. Toplam iflgücü içinde iflsizlerin görece a¤›rl›- n›n verimsizli¤i, h›zl› nüfus art›fl› ve genç bir nüfus
¤›n› gösteren bu katsay›, önemli bir makroekono- yap›s›na sahip olan ülkemizin yaflad›¤› e¤itim so-
mik istikrar göstergesi olarak kabul edilir. Emek pi- runlar›, iflsizlik sorunun yap›sal bir nitelik kazan-
yasas› dengede iken bile varolan iflsizli¤e do¤al ifl- mas›na neden olmufltur.
sizlik denir.

AMAÇ
Tarihsel süreçte iflsizlik olgusunu aç›klamaya yöne-
3 lik ne tür teorik yaklafl›mlar gelifltirilmifltir?
• ‹flsizli¤in nedenleri üzerinde iktisatç›lar aras›nda
tam bir fikir birli¤i oluflmam›flt›r. Bunun sonucunda
da çeflitli iktisat okullar› taraf›ndan gelifltirilen fark-
l› yaklafl›mlar ortaya ç›km›flt›r. Bu konuda Neokla-
sik iktisatç›lar, iflsizli¤i tamamen gönüllü bir sorun
olarak görürken; Keynesçi iktisatç›lar, gönülsüz ifl-
sizlik sorununa da dikkat çekerek, iflsizli¤in toplam
talepteki yetersizlikten kaynakland›¤›n› ve bu soru-
nun giderilebilmesi için toplam talebin artt›r›lmas›
gerekti¤ini savunmufllard›r. ‹flsizli¤i aç›klama konu-
sunda, özellikle 1970’li y›llardan itibaren yeni yak-
lafl›mlar da ileri sürülmüfltür.
Kendimizi S›nayal›m 6. Türkiye’deki istihdam›n yap›s›na iliflkin afla¤›daki ifa-

1. ‹flsizlikle ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤rudur? delerden hangisi yanl›flt›r?
a. ‹flsizler = ‹flgücü - ‹stihdam Edilenler a. ‹stihdam edilenlerin büyük ço¤unlu¤unu ilkokul
b. ‹flsizler = ‹flgücüne Dahil Olmayanlar + ‹flgücü mezunlar› oluflturmaktad›r.
c. ‹flsizler = ‹flgücü + ‹stihdam Edilenler b. Kendi hesab›na ve iflveren statüsünde çal›flanlar›n
d. ‹flsizler = Çal›flma Ça¤›ndaki Nüfus - ‹stihdam oran›, geliflmifl ülkelere göre çok yüksektir.
Edilenler c. Çal›flan kad›nlar›n büyük ço¤unlu¤u ücretsiz aile
e. ‹flsizler = Çal›flma Ça¤› D›fl›ndaki Nüfus - ‹stihdam iflçisidir.
Edilenler d. Hizmetler sektörünün toplam istihdamdaki pay›
geliflmifl ülkeler düzeyindedir.
2. Ekonomik aç›dan s›f›ra inmesi arzu edilmeyen iflsizlik e. Kentsel alanda; herhangi bir sosyal güvenceye sa-
türü afla¤›dakilerden hangisidir? hip olmadan istihdam edilme k›rsal alana göre da-
a. Konjonktürel iflsizlik ha düflüktür.
b. Gizli iflsizlik
c. Yap›sal iflsizlik 7. Türkiye’de, iflsizlikten en fazla etkilenen yafl grubu
d. Mevsimlik iflsizlik afla¤›dakilerden hangisidir?
e. Ar›zi iflsizlik a. 15-24
b. 25-34
3. ‹flsizlik oran›ndaki her %1’lik art›fl›n gayri safi milli ha- c. 35-44
s›lan›n yaklafl›k %2.5 oran›nda düflmesine yol açaca¤›n› d. 45-54
ileri süren yasa afla¤›dakilerden hangisidir? e. 55-64
a. Gresham Yasas›
b. Say Yasas› 8. ‹flsizlik oran› nedir?
c. Okun Yasas› a. Toplam iflgücü içersinde iflsiz olanlar›n yüzdesidir.
d. Parkinson Yasas› b. Toplam nüfus içerisinde iflsiz olanlar›n yüzdesidir.
e. Marjinal Verimlilik Yasas› c. Çal›flma ça¤›ndaki nüfus içerisinde iflsiz olanlar›n
yüzdesidir.
4. Afla¤›dakilerden hangisi Neoklasik Teori’nin iflsizli¤e d. ‹stihdam edilenlerin içerisinde iflsiz olanlar›n yüz-
iliflkin görüfllerinden biri de¤ildir? desidir.
a. ‹flsizli¤in tamamen iste¤e ba¤l› olmas› e. ‹stihdam edilenlerin toplam nüfus içerisindeki yüz-
b. Denge ücret düzeyinde, iflgücü arz›n›n iflgücü tale- desidir.
bine eflit olmas›
c. Denge ücret düzeyi üzerinde ifl arayanlar›n iflsiz 9. Afla¤›daki iflsizlik türlerinden hangisi nitelik bak›m›n-
kalmas› dan di¤erlerinden farkl›l›k gösterir?
d. ‹flsizli¤in toplam talep yetersizli¤inden kaynaklan- a. Mevsimlik iflsizlik
mas› b. Gizli iflsizlik
e. Neoklasik Teori’nin bir tam istihdam teorisi olmas› c. Konjonktürel iflsizlik
d. Geçici iflsizlik
5. Afla¤›dakilerden hangisi yap›sal iflsizli¤in nedenlerin- e. Yap›sal iflsizlik
den biri de¤ildir?
a. Piyasadaki aç›k ifllerle ifl arayanlar aras›ndaki vas›f 10. Ekonominin daralma dönemlerinde artan geniflleme
uyumsuzlu¤u dönemlerinde toplam talebe ba¤l› olarak azalan iflsizlik
b. Teknolojik geliflmelerin baz› meslekleri ortadan türü afla¤›dakilerden hangisidir?
kald›rmas› a. Gizli iflsizlik
c. Aç›k ifllerle ifl arayanlar›n farkl› co¤rafi bölgelerde b. Konjonktürel iflsizlik
olmalar› c. Mevsimlik iflsizlik
d. Kamu politikalar› d. Sürekli iflsizlik
e. Ekonominin daralma dönemine girmesi e. Yap›sal iflsizlik
Yaflam›n ‹çinden
“ ‹flsizli¤in haritas› ç›kt›

31/08/2002 Radikal
ANKA - ANKARA - Seçim döneminde siyasi partilerin ifl- ‹flsizlerin 89 bin kiflisi gelirini az buldu¤u için iflinden ay-
leyece¤i sorunlar›n bafl›nda gelen Türkiye'deki iflsizlerin r›lanlardan, 198 bini iflinden memnun olmad›¤› için ayr›-
profili ç›kar›ld›. ‹flsizlerin %30'u bir y›ldan daha uzun za- lanlardan, 62 bini emekli olduktan sonra yeni ifl arayanlar-
mand›r ifl ar›yor, %70'i ise son bir y›l içerisinde ifl aramaya dan, 296 bini de di¤er nedenlerle iflini kaybedenlerden
bafllad›. Ekonomik krizin, Türkiye'nin gündemine tüm olufluyor. Toplam iflsizlerin 171 bin kiflisi okuldan yeni
a¤›rl›¤›yla getirdi¤i iflsizler ordusu, Haziran 2002 sonu iti- mezun olanlardan, 70 bini askerden yeni dönenlerden, 70
bar›yla 2 milyon 217 bin olarak aç›klanm›flt›. Devlet ‹sta- bini ev han›m› iken çal›flmaya karar verenlerden, 96 bini
tistik Enstitüsü'nün (D‹E) iflgücü veritaban›nda yer alan de di¤er nedenlerden ilk kez ifl aramaya bafllayanlardan
veriler istatistiklerde sadece 'iflsiz' olarak gösterilen kiflile- olufluyor.
rin dikkat çeken özelliklerini ortaya ç›kard›. ‹fl arama sü-
resine göre en büyük bölümü 577 bin kifliyle son bir-iki Kriz, e¤itimlileri vurdu
ay içerisinde ifl aramaya bafllayanlar oluflturuyor. Üç-befl Krizin özellikle finans sektörünü etkilemesi e¤itimli iflsiz
ayd›r arayanlar ise 487 bin, 6-8 ayd›r ifl arayanlar 301 bin, say›s›n› önemli ölçüde art›rd›. 2000 sonunda 135 bin olan
9-11 ayd›r arayanlar ise 88 bin kifli civar›nda bulunuyor. üniversite mezunu iflsiz say›s› Haziran 2002 sonunda 205
bin kifliye, lise ve dengi meslek okulu mezunu iflsizlerin
1.5 milyon kifli bir y›ld›r iflsiz say›s› 130 binden 272 bine, lise mezunu iflsizlerin say›s› ise
Buna göre, iflsizlerin 1 milyon 453 bini son bir y›l içerisin- 276 binden 321 bine yükseldi. ‹flsizlerin 74 bini okuryazar
de iflsiz kald› ya da ilk kez ifl gücüne dahil oldu. Bir-iki y›l- olmayanlardan, 40 bini okuryazar ancak okul bitirmemifl
d›r ifl arayan iflsizlerin say›s› 425 bini bulurken, iki-üç y›l- olanlardan, 1 milyonu ilkokul mezunlar›ndan olufluyor.
d›r ifl arayanlar 160 bin üç y›ldan fazla bir süredir ifl ara- 284 bin kiflinin ise ortaokul mezunu oldu¤u anlafl›ld›.
yanlar ise 87 bin civar›nda seyrediyor. Yap›lan hesapla-
malara göre, iflsizlerin 672 bini bir y›ldan daha uzun bir ‹flsizlerin yar›s› evli
süredir ifl arayanlardan olufluyor. Bir y›ldan daha uzun sü- Bu arada, mevcut iflsizlerin yaklafl›k yar›s›n› 'evliler', 844
redir ifl arayanlar›n %30 gibi yüksek paya ulaflmas›, kriz binini hanehalk› reisleri oluflturuyor. 1 milyon 373 bin ifl-
nedeniyle konjonktürel nedenlerden kaynaklanan iflsizlik siz di¤er aile üyelerinden meydana geliyor. ‹flsizlerin 1
probleminin giderek yap›sallaflmaya bafllad›¤›n› gösteri- milyon 75 bini evli. 1 milyon 73 bini ise bekâr. Di¤erleri
yor. Devlet ‹statistik Enstitüsü'nün veritaban›nda yer alan de ya boflanm›fl ya da eflini kaybetmifl bulunuyor.
bilgilere göre, iflsizlerin 488 binle büyük bölümünü geçici
bir iflte çal›fl›rken iflin bitmesi nedeniyle iflsiz kalanlar olufl-
turuyor. ‹kinci s›ray› ise 486 bin kifliyle iflinden ç›kar›lan-
lar oluflturuyor. Kendi iflyerini kapatt›¤› ya da iflas etti¤i
”
için iflsizler ordusuna kat›lanlar›n say›s› ise 180 bin düze-
yinde bulunuyor.
Okuma Parças› Üçüncü faktör olarak, serbest piyasa ekonomisinin üçün-

cü dünya ve Do¤u Avrupa ülkelerine yay›lmas›, küresel
KÜRESELLEfiEN EKONOM‹DE ‹ST‹HDAM piyasalarda bir dizi h›zl› geliflmeye yol açm›flt›r. Bilgisayar
(........) a¤› ile yap›lan s›n›rlar aras› finansman ak›fllar› son on y›l-
"Küresel ‹stihdam Krizinin Nedenleri da önemli miktarlara ulaflm›flt›r. 1990’da üçüncü dünya ül-
‹flsizlik sorununun makul ve sürekli olarak çözümü için kelerinden kuzeyin geliflmifl piyasa ekonomilerine yirmi
iflsizlik art›fl›n›n içeri¤ini ve nedenlerini tam olarak anla- befl milyar dolardan fazla finansman ak›fl› gerçekleflmifltir.
mak gereklidir. Ekonomik küreselleflmenin yol açt›¤› is- Üçüncü dünya ülkeleri uluslarüstü firmalar›n beraberinde
tihdam krizi dört faktöre ba¤lanabilir. Birincisi neoklasik getirdi¤i toplam finansman ak›fllar›n›n yaln›zca küçük bir
karfl› devrimdir. Neoklasik karfl› devrim, üretim, istihdam bölümünü almaktad›r. Di¤er taraftan, küresel iflgücü piya-
ve fiyatlar›n belirlenmesinde, serbest piyasa güçlerine afl›- sas›n›n geliflmesi, özellikle üçüncü dünya ülkelerinin men-
r› derecede güvenen neoklasik ekonominin iyilefltirilmesi- faatine olan alanlar› önemli ölçüde s›n›rland›rmaktad›r.
ni ve eski haline getirilmesini ifade etmektedir. 1980’lerde Özellikle vas›fs›z iflgücünde, Güney’den Kuzey’e do¤ru,
serbest piyasa politikas›, ABD Baflkan› Reagan ile ‹ngilte- iflgücü hareketi s›k› bir biçimde kontrol alt›na al›nmakta-
re Baflbakan› Teacher’in öncülü¤ünü yapt›¤› bir dogma ve d›r. Bir bütün olarak, küresel piyasalar›n liberalleflmesi
politik ideoloji olmufltur. Serbest piyasa politikas›, sanayi Kuzey’in zengin ve sanayileflmifl ülkelerinin lehine, Gü-
kapitalizminin iki yüz y›ll›k tarihinde görülmemifl bir ölçü- ney’in fakir ülkelerinin, özellikle Alt Sahra Afrikas› ülkele-
de Amerikan ve ‹ngliz Hükümetlerini bask› alt›na alm›flt›r. rinin aleyhinedir. Sonuçta, bu ülkelerde iflsizlik artm›flt›r.
Bu iki ülke, serbest piyasa ekonomisi ideolojisini bat›l› ge- Gerçekten, geçerli teknoloji ve küresel piyasalar mevcut
liflmifl ülkelerin yan›s›ra, güneyin geliflen ülkelerine de küresel gelir da¤›l›m› tarz›n› yans›tmaktad›r. Dünya nüfu-
yaym›flt›r. Örne¤in, Alt-Sahra Afrikas›’n›n az geliflmifl tek sunun %20’si dünya gelirinin %83’ünü paylaflmaktad›r.
kültürlü ekonomileri a¤›r borç yüklerine çare bulmak için Ayr›ca Güney ülkeleri, özellikle Alt Sahra Afrikas› ülkeleri
serbest piyasa politikas›n› kabul etmek zorunda kalm›flt›r. h›zl› nüfus art›fl› nedeniyle, toplam iflgüçlerinde h›zl› bir
Serbest piyasa politikas› imalat ve di¤er üretken sektörle- art›flla karfl›laflm›fllard›r.
ri olumsuz yönde etkilemektedir. Buna karfl›l›k, kapitaliz- Son olarak, e¤itim sisteminden gelen insan gücü arz› ile
min vahfli ruhunu teflvik etmekte ve Adam Smith’den J. ekonominin ihtiyaçlar› aras›nda sürekli bir uyumsuzluk
Maynard Keynes’e kadar tüm iktisatç›lar›n k›nad›¤› en kö- sorunu vard›r. Pek çok ülkede, Özellikle Güney’de e¤itim
tü spekülatif finans türlerini özendirmektedir. sistemleri her zaman bugünkü ve gelecekteki ihtiyaçlar-
‹kinci faktör, modern teknolojidir. Robotlar ve bilgisayar- dan çok geçmiflin insan gücü ihtiyaçlar›n› karfl›lam›flt›r.
larla iflleyen fabrikalar korkusu, 1950’lerde normal karfl›- Müfredat program› çok yavafl de¤iflmekte ve birkaç ku-
lanm›flt›r. Fakat, yaln›zca tam istihdam›n sürdürüldü¤ü de- rum ekonominin vas›f ihtiyaçlar›na uyum sa¤lamaktad›r.”
¤il, ayn› zamanda pek çok geliflmifl ülkede, fabrika iflçisi- (........)
nin orta s›n›fa dahil edildi¤i 1960’larda korku azalm›flt›r.
Bununla birlikte, bu korku, 1970’lerde bir realite olmufl ve Kaynak: Murat, G. (1998). “Küreselleflen Ekonomide
daha sonra geliflmifl ülkelerde, son yirmi veya otuz y›lda, ‹stihdam”, Prof. Dr. Metin Kutal’a Arma¤an, TÜH‹S Ya-
oldukça dikkate de¤er GSMH art›fl oranlar›na ra¤men, is- y›nlar›, Ankara.
tihdam f›rsatlar› gerilemifltir. Üretim art›fllar›n›n yaln›zca
dörtte biri sermaye yat›r›mlar›n›n artt›r›lmas›na ba¤lan›r-
ken, dörtte üçü verimlilik art›fllar›ndan kaynaklanm›flt›r.
Çok az yeni ifl yarat›lm›flt›r. Gerçekten, eski ifllerin bir bö-
lümü gerekenden fazlad›r ve ortadan kald›r›lm›flt›r. Bek-
lenti, modern teknolojinin bu iflsizlik fenomenini artt›raca-
¤› fleklindedir.

Ataman, B. C. (1998). “‹flsizlik Sorununa Yeni Yakla- 1. a Bkz. ‹flsizlik Oran›
fl›mlar”, A.Ü. SBF Dergisi, C.53, No: 1-4. 2. e Bkz. Geçici ‹flsizlik
Beveridge, W. (1945). Full Employment in a Free Soci- 3. c Bkz. ‹flsizli¤in Anlam›
ety, London. 4. d Bkz. ‹flsizlik Olgusunu Aç›klamaya Yönelik
Teorik Yaklafl›mlar
Biçerli, M. K. (2000). Çal›flma Ekonomisi, ‹stanbul.
5. e Bkz. Yap›sal ‹flsizlik
Bulutay, T. (1995). Employment, Unemployment and
6. d Bkz. Türkiye’de ‹flsizlik
Wages in Turkey, Ankara.
7. a Bkz. Türkiye’deki ‹flsizli¤in Baz› Özellikleri
D‹E. Hanehalk› ‹flgücü Anketleri. 8. a Bkz. ‹flsizlik Oran›
DPT (2000). ‹flgücü Piyasas› Özel ‹htisas Komisyonu 9. b Bkz. ‹flsizlik Türleri
Raporu, Ankara. 10. b Bkz. ‹flsizlik Türleri
Ehrenberg, G. ve Smith, R.G. (2000). Modern Labor Eco-
nomics.
Ekin, N. (2000).Türkiye’de Yapay ‹stihdam ve ‹stih-
dam Politikalar›, ‹stanbul.
Elliott, F.R. (1997) (Çeviri). Karfl›laflt›rmal› Çal›flma Eko-
nomisi, Ankara Üniversitesi Yay›nlar›, Ankara.
Ersel, B. (1999). Türkiye’de ‹flsizlik ve ‹flsizlik Sigorta-
s›, ‹stanbul.
Gündo¤an, N. (2001). Genç ‹flsizli¤i, Eskiflehir.
Gürsel, S. ve Ulusoy, V.(1999). Türkiye’de ‹flsizlik ve ‹s-
tihdam, ‹stanbul.
Kutal, G. (1997). “Türkiye’de ‹flsizlik Sorunu ve ‹flsizle-
rin Yafl Gruplar›na ve E¤itim Durumuna Göre Da-
¤›l›m›”, MERCEK.
Lordo¤lu, K., Özkaplan, N. ve Törüner, M. (1999). Çal›fl-
ma ‹ktisad›, ‹stanbul.
Murat, G. (1998). “Küreselleflen Ekonomide ‹stihdam”,
Prof. Dr. Metin Kutal’a Arma¤an, TÜH‹S Yay›nlar›, An-
kara.
OECD (2002). Main Economic Indicators.
Talas, C. (1997). Toplumsal Ekonomi, Ankara.
Toksöz, G. (1999). Geliflmifl Ülkelerde ‹flsizlik Üzerine
Güncel Tart›flmalar, Ankara.
Tucker, I. B.(2000). Macroeconomics for Today, South-
Western College Publishing.
Zaim, S. (1997). Çal›flma Ekonomisi, ‹stanbul.
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› S›ra Sizde 4

S›ra Sizde 1 Neoklasik iktisatç›lar iflsizli¤i tamamen gönüllü bir sorun
‹flsizli¤in sonuçlar› yaln›zca iflsiz kalan birey ve ailesini de- olarak görüp denge ücret düzeyinde ifl arayan herkesin ifl
¤il, toplumun tamam›n› ilgilendirir. Bu sonuçlar ekono- bulabilece¤ini savunurken; Keynesçi iktisatç›lar ise, gö-
mik, sosyal hatta siyasal anlamda bir çok olumsuzlu¤a da nülsüz iflsizlik sorununa da dikkat çekmifller ve iflsizli¤in
neden olabilir. Tarihte demokrasiyi tehdit eden siyasal ge- toplam talepteki yetersizlikten kaynakland›¤›n› ileri süre-
liflmelerin ço¤u kitlesel iflsizli¤in bir sonucu olarak ortaya rek, hükümetlerin kamu harcamalar›n› ve yat›r›mlar› artt›r-
ç›km›flt›r. mak ve parasal araçlar› kullanmak suretiyle ekonomiye
müdahale etmeleri gerekti¤ini savunmaktad›rlar.
S›ra Sizde 2
D‹E’nin iflsizli¤i teknik olarak, marjinal bir hata pay› için- S›ra Sizde 5
de ölçtü¤ünden kuflku duyulamaz. Ancak, iflsizlik sigorta- Mevsimlik, yap›sal ve gizli iflsizlik daha çok geliflmekte
s› sisteminin ülkemizde uygulanmas›na henüz bafllan›lm›fl olan ülkelerde görülürken, konjonktürel ve geçici iflsizli¤e
olmas› ve kapsam›n›n dar oluflu iflsiz say›s›n›n tam olarak ise geliflmifl ülkelerde s›kl›kla rastlan›r.
bilinmesini önlemektedir. Ayn› flekilde, kay›t d›fl› ve tar›m-
sal istihdam›n büyük boyutlara ulaflt›¤› ülkemizde istihda- S›ra Sizde 6
m›n yap›s›ndan kaynaklanan sorunlar da iflsizlik oranlar›- Genel olarak, bütün ülkelerde iflsizlik sorunundan en faz-
n›n istatistiklere do¤ru olarak yans›mas›na engel olmakta- la etkilenen gruplar›n bafl›nda gençler gelmektedir. Çal›fl-
d›r. Bu sebeple ço¤u zaman iflsizlik oran›na eksik istih- ma hayat›na henüz yeni at›lmalar› nedeniyle ifl çevresine
dam oran› da ilave edilerek bir de¤erlendirme yap›l›r. yabanc› olufllar›, okuldan çal›flma hayat›na geçiflte karfl›la-
fl›lan güçlükler, ifl de¤ifltirme s›kl›klar›n›n nispi yüksekli¤i,
S›ra Sizde 3 tecrübe eksiklikleri, iflten ç›karma tazminatlar›n›n nispi
Bu ekonomideki iflsizlik oran› %10’dur. olarak düflük olmas› gibi sebepler, gençlerin iflsizlikten ni-
çin daha fazla etkilendi¤ini aç›klayan nedenlerden sadece
bir kaç›d›r.
219
‹flsizlikle Mücadele
Politikalar›
14
‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi’nin Bafllang›ç k›sm›n›n 3. maddesi, “Herkesin
yaflama, kifli özgürlü¤ü ve güvenli¤ine hakk› vard›r” demek suretiyle yaflama
hakk›n›n en temel insan hakk› oldu¤unu vurgulamaktad›r. Ayn› Bildirgenin 23.
maddesinde de, “Herkesin çal›flma, iflini özgürce seçme, adil ve elveriflli koflullar-
da çal›flma ve iflsizli¤e karfl› korunma hakk› vard›r” denilmek suretiyle “çal›flma
hakk›”n›n da bir “insan hakk›” oldu¤u ifade edilmifltir. Çal›flma hakk›n›n do¤al
bir sonucu olan “iflsizli¤e karfl› korunma hakk›” da yine ayn› maddede vurgu-
lanm›flt›r. Günümüzde, çal›flma kifli için bir “hak”, bu hakk›n yerine getirilmesi,
yani bireyin iflsizli¤e karfl› korunmas› da “sosyal devlet” kavram›n›n temel
unsurlar›ndan birisi haline gelmifltir.
Amaçlar›m›z
‹flsizlikle mücadelede temel yaklafl›mlar nelerdir?
Pasif istihdam politikalar› nelerdir?
Aktif istihdam politikalar› nelerdir?
Türkiye’de iflsizlikle mücadelede ne tür politikalar izlenmektedir?
‹fiS‹ZL‹⁄E ALTERNAT‹F ÇÖZÜMLER

“1929'da Amerika Birleflik Devletleri hem büyük bir ekonomik depresyona ve hem
de büyük bir iflsizlik dalgas›na giriyordu. ‹flsizlik sorununun çözümünü Ameri-
kan Baflkan› Rooswelt buldu. Tenessee Vadisi sulanacak, devlet bunun için para
harcayacak ve zincirleme bir flekilde halk tüketime yönelecekti. Nitekim beklenen
oldu. Devlet binlerce dolar para harcad›. ‹nflaatta çal›flan iflçiler ya da baraj›n ya-
p›m› için yard›m istenen inflaat firmalar›n›n geliri artt›. Geliri artan kesimler har-
camalar›n› art›rd› ve Amerika'n›n ortas›ndan bafllayan bu k›p›rdanma hareketi
k›sa sürede tüm Amerika'ya yay›ld›. Rooswelt'in “yeni düzen” ad›n› verdi¤i teorisi
gerçekleflmiflti. ‹flsizlik sorunu çözüldü. Rooswelt'in 1929'daki baflar›s› 1934'te Hit-
ler Almanyas›'na ve daha sonra da Japonya'ya örnek oldu. Hitler'in sihirbaz› ola-
rak da bilinen o günün Alman Merkez Bankas› Baflkan› Hemer fiahd, iflsizlikle
bo¤uflan Almanya ekonomisini kamu harcamalar›n› art›rmak yoluyla refaha gö-
türdü. fiahd'› Japon Sakakibara izledi. ‹flsizlik sorununu devlet harcamalar›n› ar-
t›rmak yoluyla çözme modeli modern iktisada kadar devam etti. Ancak modern
ekonomilerde iflsizlik, art›k küçülen ekonomilerin sorunuydu. Dolay›s›yla çözüm
de ekonomik büyümeye ba¤l›yd›. Sorunun çözümü için de sadece büyüme yeterli
olmuyordu. ‹flte Avrupa ülkelerinden iflsizlik sorununun çözümüne yönelik bir
kaç örnek... Bugün tüm Avrupa ülkelerinde iflsizlikle mücadelede kurumsal yap›-
lar baflrolü oynuyor. Bütün ülkelerde fiilen görev yapan ve Avrupa Birli¤i içinde
koordine olmufl bir iflçi bulma kurumu bulunuyor. Bu kurum hem aktif olarak in-
sanlara ifl buluyor hem de bir anlamda insanlar›n kuruma baflvurmalar› için
yapt›r›mlar ortaya koyuyor. Örne¤in Avrupa'da iflsiz olan bir vatandafl›n ifl ve ifl-
çi bulma kurumuna yaz›lmadan yurttafl olarak hiçbir hakk› yok. E¤itimini bitirip
ifl arayan herkes belirli bir süreden sonra iflçi bulma kurumuna yaz›lmak zorun-
da. Avrupa'n›n iflsizlikle mücadelede en baflar›l› ülkeleri Fransa, ‹sveç ve Dani-
marka. Bu ülkelerde iflsizlikle mücadele 3 bölüme ayr›lm›fl. Niteliksiz iflçiye e¤itim
ve onlar› istihdam edecek flirketlere kolayl›k sa¤lanmas›. Yafl haddinden emekli
olan birinin yerine iki genç istihdam edilmesi. E¤itimleri günümüz ihtiyaçlar›n›
karfl›lamayan çal›flanlara yüksek ö¤renim sa¤lanmas›. Ve de¤iflen istihdam niteli-
¤ine yönelik yeni meslekler yarat›lmas›. Yafll› bak›c›l›¤›, ev bahç›vanl›¤›, i¤necilik,
tansiyonculuk bu yeni mesleklerden baz›lar›. Avrupa ülkelerinde iflsizlik ile gele-
cek nesiller aras›nda da s›k› bir ba¤lant› kurulmufl durumda. Bugünlerde Avru-
pa'da tam gün çal›flan kad›n personele rastlamak pek mümkün de¤il. Avrupa'n›n
yafllanan nüfusu gözönünde bulundurulmufl ve do¤um oran›n› art›rmak için ka-
d›n çal›flanlara yar›m zamanl› çal›flma teflvi¤i yap›lm›fl. Genel olarak, iflsizlik so-
rununu pratik yollarla çözen 350 milyon nüfuslu Avrupa'da bugün 15 milyon ifl-
siz var. Ama bunun da çözümü yolda. Çözüm küçük ve orta boy iflletmeler. Avru-
pa bir kobi zengini. Avrupa'da 27 milyon kobi var. Kabaca bir hesapla her iki ko-
biden biri bir iflsiz alsa sorun çözülecek. ‹flte bugünlerde kobilere vergi teflviki de
yolda. Avrupa 1997'den bugüne uygulad›¤› pratik yollar sayesinde 3.5 milyon ki-
fliye ifl bulmufl...”
NTV Yak›n Plan Program› 20 May›s 2002
Anahtar Kavramlar
• Pasif ‹stihdam Politikas› • Aktif ‹stihdam Politikas›
• ‹fl Yaratma • ‹stihdam Sübvansiyonu
‹çindekiler
• ‹fiS‹ZL‹K SORUNUNA YAKLAfiIMLAR VE ‹ST‹HDAM POL‹T‹KALARI
• Pasif ‹stihdam Politikalar›
• Aktif ‹stihdam Politikalar›
• TÜRK‹YE’DE ‹fiS‹ZL‹KLE MÜCADELE VE ‹ST‹HDAM POL‹T‹KALARI
• Türkiye’de 1980 Öncesi Dönemde ‹flsizlikle Mücadele ve ‹stihdam Politikalar›
• Türkiye’de 1980 Sonras› Dönemde ‹flsizlikle Mücadele ve ‹stihdam Politikalar›
Ünite 14 - ‹flsizlikle Mücadele Politikalar› 221
G‹R‹fi
‹nsan Haklar› Evrensel Birdirgesi’nin Bafllang›ç k›sm›n›n 23. maddesinde, “Herke-
sin çal›flma, iflini özgürce seçme, adil ve elveriflli koflullarda çal›flma ve iflsizli¤e
karfl› korunma hakk› vard›r” denilmek suretiyle çal›flma hakk›n›n bir insan hakk›
oldu¤u ifade edilmifltir. Çal›flma hakk›n›n do¤al bir sonucu olan iflsizli¤e karfl› ko-
runma hakk› da yine ayn› maddede vurgulanm›flt›r. Günümüzde, çal›flma kifli için
bir hak, bu hakk›n yerine getirilmesi, yani bireyin iflsizli¤e karfl› korunmas› da sos-
yal devlet kavram›n›n temel unsurlar›ndan birisi haline gelmifltir.
Uluslararas› Çal›flma Örgütü (ILO) taraf›ndan kabul edilen ‹stihdam›n Destek-
lenmesi ve ‹flsizli¤e Karfl› Korunma Üzerine 168 Say›l› Sözleflme’nin 2. maddesi de
aynen flöyledir: “Her üye ülke iflsizli¤e karfl› koruma sistemini ve kendi istihdam
politikas›n› koordine edecek uygun ad›mlar› atacakt›r. Bu amaçla, kendi iflsizli¤e
karfl› koruma sisteminin, özellikle iflsizlik yard›m› sa¤lama yönteminin tam, üret-
ken ve serbestçe seçilmifl istihdam›n teflvikine katk›da bulunmas›n› sa¤layacak sis-
temi araflt›racak ve bu sistem iflverenleri iflçi aramadan ve iflçileri de üretken istih-
dam bulma çabas›ndan uzaklaflt›rmayacakt›r.”
‹fiS‹ZL‹K SORUNUNA YAKLAfiIMLAR VE ‹ST‹HDAM

POL‹T‹KALARI
‹flsizlik sorunu karfl›s›nda benimsenen yaklafl›m ve politikalar, ülkeden ülkeye de-
¤iflim göstermektedir. Bu yaklafl›mlar aras›nda bir uçta iflsizlik sorununun çözü-
münü ekonomik geliflmeye b›rakan liberal yaklafl›mlar yer al›rken, di¤er uçta ise
bu sorunu toplumsal bir sorun olarak kabul eden ve istihdam politikalar›na önce-
likli bir yer veren yaklafl›mlar bulunmaktad›r. Ülkelere, dönemlere ve siyasal ikti-
darlara göre de toplumlar bu iki uç aras›nda bir yerde bulunmaktad›rlar (Koray,
1992, s. 81).
Geliflmifl devletlerin baz›lar›, iflsizlik sorununu mücadele edilecek bir sorun
olarak görmekte ve bu soruna köklü çözümler getirmeye, sorunu hafifletmeye yö-
nelik aktif önlemler almaya çal›flmaktad›rlar. Bir çok geliflmifl ülke ise istihdam›
artt›rmaya yönelik politikalar yerine iflsizli¤in açt›¤› yaralar› onarmay›, geçici bir
süre için de olsa iflsizlere gelir güvencesi sa¤lamay› amaçlayan pasif politikalar›
tercih etmektedir. Geliflmekte olan ülkeler ise, genelde iflsizlik sorununun büyük-
lü¤ü ve maddi olanaklar›n›n yetersizli¤i karfl›s›nda aktif politika üretme olanakla-
r›ndan yoksun kalmaktad›rlar. Bu ülkelerde iflsizlere gelir güvencesi sa¤lamaya
yönelik iflsizlik sigortalar›n›n kurulmas› gibi pasif politikalar›n uygulanmas› dahi
yayg›nlaflamam›flt›r. Buna karfl›l›k bir çok geliflme halindeki ülkede devletin gelifl-
mifl ülkelerde oldu¤u gibi resmi istihdam kurumlar›yla veya yasama yoluyla emek
piyasas›na belirli ölçülerde müdahale etti¤i görülmektedir (Kutal, 1996, s. 33).
‹flsizlik sorunuyla mücadelede en etkin ve bilinen yöntem kuflkusuz ekono-
mik büyümenin sa¤lanmas›d›r. Ekonomide üretim kapasitesi ve yat›r›mlar artt›k-
ça istihdam alanlar› da geniflleyecek ve iflsizlik sorunu azalacakt›r. Ancak, eko-
nomik büyüme emek piyasas›n›n bu önemli sorununu çözmede tek bafl›na ye-
terli olamaz. Ekonomik büyümenin yan›s›ra, iflsizli¤in türüne göre ve bu sorun-
dan en fazla etkilenen gruplara yönelik baz› istihdam politikalar›na da gereksi-
nim duyulmaktad›r.
‹flsizlik sorunuyla mücadelede izlenen istihdam politikalar› geleneksel olarak,
iflsizlik sigortas›, iflsizlik yard›m› gibi iflsizlere gelir deste¤i sa¤lamaya yönelik pa-
sif politikalar ile iflsizli¤i e¤itim, ifl yaratma, bilgilendirme ve ifle yerlefltirme faali-
yetleri gibi do¤rudan önlemlerle azaltmaya yönelik aktif politikalar olarak ikiye
ayr›lmaktad›r.
Pasif istihdam politikalar›, iflsiz bireylere ifl bulmak ya da istihdam yaratmak
ve iflsizlik oranlar›n› azaltmak yerine; iflsizli¤in bireysel ve toplumsal aç›dan yarat-
t›¤› olumsuzluklar› gidermeyi amaçlamaktad›r. Aktif istihdam politikalar› ise, iflsiz
bireyleri do¤rudan iflsizlikten kurtarmaya yönelik politikalard›r. Bu iki tür politika
da birbirlerine alternatif olmaktan ziyade birbirlerinin tamamlay›c›s›d›r.
Aktif istihdam politikalar›, ifl d›fl›nda sa¤lanan gelir deste¤ini ifade eden pasif
istihdam politikalar›n›n karfl›t› olarak da kullan›l›r. Bununla beraber, çeflitli biçim-
lerde birbiriyle iliflkili bulunan ve birbirini etkileyen aktif ve pasif politikalar ara-
s›ndaki çizgiyi çizmek bazen güç olabilir. Örne¤in, sosyal ödemelerin ço¤u mut-
lak bir hak olmaktan ziyade durumsald›r, yani flarta ba¤l›d›r. ‹ngiltere’de iflsizlik
ödene¤inin ifl arama ödene¤i (jobseeker’s allowance) olarak yeniden isimlendiril-
mesinde oldu¤u gibi. Ayn› zamanda, aktif istihdam politikalar› ile arz yönlü di¤er
aktif önlemler aras›ndaki s›n›r› belirlemede de çeflitli güçlükler bulunmaktad›r. Ör-
ne¤in, ulusal sanayie yönelik sübvansiyonlar aktif istihdam politikas› say›lmazken;
istihdam sübvansiyonlar› say›lmaktad›r. Yine, iflsizleri ifl için daha etkin mücadele
etmeye teflvik eden önlemler aktif istihdam politikalar› aras›nda yer al›rken; sen-
dikalar yasas›ndaki veya rekabet politikalar›ndaki de¤ifliklikler bu kategoride sa-
y›lmamaktad›r (Lange, 1998, s. 145).
SIRA S‹ZDE ‹flsizlikle mücadelede aktif ve pasif politikalar aras›ndaki temel farkl›l›k nedir?
1
Pasif ‹stihdam Politikalar›
Geliflmifl ülkelerde daha yo¤un olarak uygulanan pasif istihdam politikalar›, yuka-
r›da da ifade edildi¤i gibi, iflsizli¤i önlemekten ziyade iflsizli¤in yaratt›¤› bireysel
ve toplumsal alandaki olumsuz sonuçlar› gidermeye yönelik politikalard›r. Bu ön-
lemler genel olarak iflsizlik sigortas› ve iflsizlik yard›mlar›d›r.
‹flsizlik sigortas›, iflsiz kalan bireyin ve ailesinin, iflsizli¤in ortaya ç›karaca¤›
olumsuzluklardan daha az etkilenmesini ve dolay›s›yla toplumsal dengeyi koru-
may› amaçlayan, sigortac›l›k tekni¤ine göre faaliyet gösteren bir sosyal sigorta da-
l›d›r. ‹flsizlik sigortas›n›n bunun yan›nda, iflsizli¤i önleyici bir fonksiyonu da var-
d›r. O da, iflsizlik nedeniyle ortaya ç›kan sat›nalma gücünün düflmesini önleyerek
üretimin azalmas›n›, dolay›s›yla toplam talep yetersizli¤inden kaynaklanan iflsizli-
¤in artmas›n› önlemesidir.
‹flsizlik sigortas›ndan iflsiz bireylere yap›lacak ödemelerin miktar› iflsizli¤in sü-
resi üzerinde etkili olabilir. Bu konuda yap›lan çal›flmalar iflsizlik sigortas› ödeme-
lerinin cömert say›labilece¤i baz› Avrupa ülkelerinde bunun iflçilerin rezervasyon
ücretlerini artt›rd›¤›n› tespit etmifltir. Rezervasyon ücretinin artmas› iflsizlerin ken-
dilerine önerilen iflleri kabul etmede daha seçici davranmalar›na neden olmakta-
d›r. Bu durum, iflsizlik sürelerinin uzamas›na sebep olaca¤›ndan bir anlamda ifl-
sizlik tuza¤›na düflülmüfl olacakt›r. Daha aç›k bir ifadeyle, iflsizlik sigortas› uygu-
lamas› ile pasif anlamda iflsizlikle mücadele edilmesi amaçlan›rken, uygulaman›n
kendisi iflsizli¤i artt›rabilmektedir (Biçerli, 2000, s. 452).
‹flsizlik sigortas› ve iflsizlik yard›m› gibi iflsizlikle mücadeledeki pasif politika-
lar, Sosyal Politika dersinizde daha genifl olarak ele al›naca¤›ndan biz burada esas
itibariyle aktif politikalar üzerinde daha yo¤un olarak duraca¤›z.
Aktif ‹stihdam Politikalar›

Ekonomik ‹flbirli¤i ve Kalk›nma Örgütü (OECD) aktif istihdam politikalar›n›,
“emek piyasas›n› ve iflçilerin iflle ilgili niteliklerini gelifltirmek ve daha etkin bir
emek piyasas›n› teflvik etmeye yönelik önlemler” olarak tan›mlamaktad›r. Aktif is-
tihdam politikalar›n›n temel amac›, iflsizlere yaln›zca gelir deste¤i sa¤lamak yeri-
ne, onlar›n çal›flma hayat›na dönüfllerini kolaylaflt›rmakt›r. Aktif istihdam politika-
lar› genelde iflsizlikten en fazla etkilenen gruplara ve bölgelere yöneliktir. Önce-
likli hedef kitlesi ise, uzun dönemli, genç, kad›n, göçmen ve özürlü iflsizler gibi
emek piyasas›nda ifl bulma flanslar› oldukça zay›f olan gruplard›r. Bu politikalar
aras›nda, eme¤in vas›f seviyesini yükseltici e¤itim programlar›, bilgilendirme ve
ifle yerlefltirme hizmetleri, özellikle okuldan çal›flma hayat›na geçifl sürecinde bü-
yük zorluklarla karfl›laflan genç iflsizlere ifl deneyimi kazand›racak programlar, is-
tihdam yaratma programlar›, iflsizli¤in yo¤un olarak yafland›¤› bölgelerde iflyerle-
rinin mali bak›mdan desteklenmesi ve giriflimcili¤in özendirilmesi gibi önlemler
yer almaktad›r.
Bugün, baflta Avrupa Birli¤i olmak üzere birçok OECD ülkesinde, aktif istih-
dam politikalar› güncelli¤ini ve önemini korumaktad›r. Avrupa Birli¤i’ne üye ül-
keler gayri safi milli has›lalar›n›n 1985 y›l›nda ortalama %0.72’sini aktif istihdam
politikalar›na harcarken, bu oran 1989’da %0.85’e ve 1995’te de %1.10’a yüksel-
mifltir (Auer, 1997).
Kamu E¤itim ‹stihdam Özürlülere Gençlere Toplam Aktif+Pasif Tablo 14.1: Baz›
istihdam› sübvansi- yönelik yönelik ALMPs Politikalar ülkelerde aktif
yonlar› önlemler prog. istihdam
politikalar›na
Avusturya 0.13 0.09 0.21 0.06 0.06 0.44 1.73 (ALMPs) yap›lan
Danimarka 0.13 0.97 0.31 0.28 0.10 1.79 5.80 kamu
Finlandiya 0.14 0.55 0.53 0.12 0.22 1.57 4.79 harcamalar›n›n
Almanya 0.21 0.36 0.34 0.28 0.07 1.25 3.79 gayrisafi milli has›la
içindeki oranlar›,
Hollanda 0.35 0.13 0.42 0.54 0.10 1.53 4.86 1997 (%)
‹spanya 0.08 0.14 0.20 0.02 0.07 0.50 2.37
‹sveç 0.26 0.43 0.70 0.67 0.02 2.09 4.25 Kaynak: OECD
‹ngiltere 0.18 0.09 - 0.02 0.13 0.42 1.47 (1999). Employment
Outlook.
ABD 0.06 0.04 0.03 0.03 0.03 0.17 0.43
fiimdi de aktif istihdam politikalar›ndan baz›lar›n› inceleyelim:
Bilgilendirme ve ‹fle Yerlefltirme Hizmetleri

Geçici iflsizli¤in nedeninin, ya yeni bir ifle geçifl süreci ya da piyasadaki aç›k ifller
konusundaki bilgi eksikli¤i oldu¤unu iflsizlik konusunun anlat›ld›¤› ünitede daha
önce söylemifltik. ‹fl arama süreci, hem iflsizler için hem de firmalar için belli bir
zaman almas› nedeniyle oldukça maliyetlidir. ‹flsizler ve iflverenlerin piyasa hak-
k›nda bilgilendirilmeleri zaman tüketimini azaltabilir. Ayr›ca, aç›k ifller ve ifl ara-
yanlar›n do¤ru karfl›laflmalar›na da yard›mc› olur.
Emek piyasas›nda emek arz ve talebi ço¤u zaman birbiriyle karfl›laflamaz. Eme-
¤ini arz eden iflçi, emek piyasas›n›n iyi organize edilmeyifli nedeniyle iflsiz kal›r-
ken, di¤er taraftan emek talep eden müteflebbis de arad›¤› vas›flar› tafl›yan eme-
¤in varl›¤›ndan haberdar olamamaktad›r. Gerek ifl arayanlar›, gerek müteflebbisle-
ri ve gerekse de ülke ekonomisini yak›ndan ilgilendiren bu sorunu ortadan kald›-
rabilmek için emek piyasas›nda eme¤ini arz edenlerle emek talep edenler aras›n-
daki arac›l›k faaliyetleri önem kazanmaktad›r.
‹fle yerlefltirme hizmeti, genelde bir kamu hizmeti olarak nitelenip kamu teke-
li alt›nda geliflim göstermifltir. Özellikle ifle yerlefltirmede çal›flanlar›n istismar›n›n
olumsuz bir tak›m sorunlara yol açmas›, bu hizmetin bir kamu hizmeti olarak ve-
rilmesinde önemli bir rol oynam›flt›r. Di¤er taraftan, iflgücü planlamas› ve e¤itim
politikalar›n›n yan›s›ra, bir tak›m ekonomik nedenler de geçmiflte ifle yerlefltirme
hizmetlerinin kamu hizmeti olarak verilmesinde ve bu alanda kamu tekelinin
oluflmas›nda etkili olmufltur (Törüner, 1994, s. 9). Ancak, özellikle son y›llarda bil-
gi ve iletiflim teknolojilerindeki geliflmeler, çal›flma hayat›nda ve emek piyasalar›n-
da köklü de¤iflimlere neden olmufltur. Ekonominin küreselleflmesi, geliflen yeni
teknolojiler, standartlaflm›fl üretim tarz›ndan esnek çal›flma modellerine do¤ru h›z-
l› bir hareketin bafllamas› gibi bir tak›m etkilerle geleneksel emek piyasalar›nda
al›fl›lm›fl›n d›fl›nda yeni istihdam türlerinin h›zla ortaya ç›kt›¤› görülmüfltür. Bütün
bu geliflmeler, ifle yerlefltirme hizmetlerinde kamunun yetersiz kald›¤›n› ve bu hiz-
metlerde kamunun yan›nda, yine onun gözetim ve denetimi alt›nda faaliyet gös-
terecek, özel istihdam bürolar›n›n varolmas› gere¤ini ortaya ç›karm›flt›r.
‹stihdam ve E¤itim Programlar›

Talep yetersizli¤inden kaynaklanan iflsizlikle mücadelede kamunun en do¤rudan
faaliyeti kamu istihdam programlar›n› uygulamakt›r. Bu tür programlar›n örnekle-
rine özellikle, büyük bunal›mlar sonras›nda, 1930’larda ve 1970’lerde, rastlanmak-
tad›r. 1978 y›l›nda ABD’de hükümet o tarihteki iflsizlerin %10’unu oluflturan 750.000
kifliyi do¤rudan istihdam etmifltir. Bu program çerçevesinde istihdam edilenler fe-
deral hükümetlerde büro, hizmet ve bak›m-onar›m ifllerinde de¤erlendirilmifller-
dir. Söz konusu uygulaman›n ABD’ye maliyeti 5.6 milyar dolar› bulmufltur (Biçer-
li, 2000, s. 460).
Yap›sal iflsizlikle mücadelede en etkin politikalardan birisi de e¤itim program-
lar›d›r. Bu programlar iflsiz bireylere yeni beceriler kazand›rmada yard›mc› olur.
Ancak, flunu da belirtmek gerekir ki, ekonomide yeterli düzeyde emek talebi yok-
sa, e¤itim programlar› yap›sal iflsizli¤in düflürülmesinde pek etkili olamaz.
Yap›sal iflsizlikle mücadelede izlenecek daha k›sa vadeli politika, yap›sal iflsiz-
leri tespit ederek bunlar› mesleki e¤itim programlar›na tabi tutmakt›r. Bu uygula-
mada ekonominin ihtiyaç duydu¤u ifl veya meslek dallar›nda iflsizler için ya da
halen çal›flmakta olanlar›n kendilerini yenileyebilmeleri için kamu ve özel sektör
taraf›ndan beceri kazand›rma ve gelifltirme kurslar› aç›l›r. Bu tür kurslar teknolo-
jik de¤iflime ayak uyduramad›¤› için iflsiz kalanlar›n belirli bir süre e¤itime tabi tu-
tularak, emek piyasas›nda istihdam imkan› olan sektörlere geçmelerine imkan
sa¤layacakt›r. Bu tür mesleki e¤itim programlar› ayn› zamanda genel liselerden
mezun olup spesifik beceri ve uzmanl›¤a sahip olmayan kiflileri de belirli meslek-
lerde e¤iterek ifl bulma ihtimallerini artt›rabilmektedir (Biçerli, 2000, s. 457).
Yap›lan bir araflt›rmaya göre, OECD ülkelerinde gençlerin yaklafl›k olarak %15-
20’si iflgücü piyasas›n›n gerektirdi¤i niteliklere sahip olmaks›z›n, orta ö¤renimden
ayr›lmaktad›r. E¤itim sistemi d›fl›nda kalm›fl ya da okul hayat›ndan erken ayr›lm›fl
olan bu gençlerin, çal›flma hayat›na geçiflleri de, kuflkusuz, daha güç olmaktad›r.
Bu durumdaki gençlerin iflsiz kalma riski hem daha yüksektir, hem de bu gençler
hemen bir ifl bulmufl olsalar bile, bulduklar› ifller, genellikle ya çok k›sa süreli ya
da düflük ücretli olmaktad›r. Bu nedenle de, bir çok ülkede, risk grubunda yer
alan bu gençlere yönelik özel e¤itim programlar› düzenlenmektedir (Kovacs,
1998). Bu programlar›n en iyi örneklerine Danimarka, Norveç ve ‹sveç gibi ‹skan-
dinav ülkelerinde rastlanmaktad›r. Danimarka’da belediyeler, herhangi bir niteli¤e
sahip olmaks›z›n, okullar›ndan ayr›lan 20 yafl›n alt›ndaki (baz› bölgelerde yafl s›-
n›r› 25’e kadar yükseltilmifltir) gençleri yasal olarak izlemek zorundad›rlar. Ayr›-
ca, okullar da yine yasal olarak, bu durumdaki gençleri belediyelere bildirmek-
le yükümlü bulunmaktad›rlar. E¤er bu durumdaki bir gençle iliflki kuruldu¤un-
da, gencin e¤itim görmedi¤i, iflsiz ya da geçici bir iflte çal›flt›¤› anlafl›l›rsa, özel
görüflme için rehberlik servisine ça¤r›l›r ve kendisine bir dan›flman tayin edilir.
Dan›flmanla birlikte e¤itim ve ifl konular›n› kapsayan bir kiflisel eylem plan› ha-
z›rlan›r. Norveç’te de benzer biçimde, 1994 y›l›nda belediyelere bu durumdaki
gençleri takip edecek ‹zleme Servisleri (Follow-up Services) kurma zorunlulu¤u
getirilmifltir. ‹sveç’te ise, 1980’lerin bafl›nda belediyelere, zorunlu e¤itim sonun-
da e¤itimine devam etmeyen, devam edip de herhangi bir niteli¤e sahip olma-
dan okuldan ayr›lan veya bir ifli bulunmayan 19 yafl›n alt›ndaki bütün gençleri
izleme sorumlulu¤u verilmifltir. Her üç ülkede de, izleme servisinden gelen tek-
lifi kabul eden gençlere, çeflitli istihdam ve iflyerinde e¤itim programlar› uygu-
lanmaktad›r (NME, 1999, s.65).
‹stihdam Sübvansiyonlar›
‹stihdam sübvansiyonlar› özellikle yap›sal ve konjonktürel iflsizlikle mücadelede
etkili olmaktad›r. ‹stihdam sübvansiyonlar›n›n amac›, ekonominin daralma ve ge-
rileme dönemlerinde, emek piyasas›nda ifl bulma flans› çok zay›f olan iflsiz grup-
lar›n›n (gençler, niteliksiz iflçiler, özürlüler gibi) istihdam olanaklar›n›n artt›r›lma-
s›d›r. Bu da, bu gruplar› istihdam edecek iflverenlerin iflgücü maliyetlerinin azal-
t›lmas› suretiyle gerçeklefltirilir. Bu maliyetler iki yolla düflürülebilir: Birincisi, do¤-
rudan ücret yap›s›n›n de¤ifltirilmesi yoludur. Bir di¤er yol ise, ücretler üzerinden
al›nan vergilerin düflürülmesi ya da ücret sübvansiyonlar› gibi ücret d›fl› iflgücü
maliyetlerinin düflürülmesidir. Her iki yaklafl›m›n da amac›, emek talebini artt›r-
makt›r. Bu konudaki ülke uygulamalar›na bak›ld›¤›nda, baz› ülkelerde (Belçika ve
Fransa gibi) do¤rudan ücretle ilgili düzenlemeler yo¤unlafl›rken, di¤er baz› ülke-
lerde ise, (Portekiz, ‹talya, ‹spanya gibi) iflverenlerin sosyal güvenlik ödemelerin-
de indirim yap›lmas› gibi ücret d›fl› iflgücü maliyetlerinin azalt›lmas› yolu daha
s›kl›kla tercih edilmektedir. Ço¤u zaman her iki yaklafl›m›n da bir arada uygulan-
d›¤› göze çarpmaktad›r.
‹stihdam› artt›rmaya yönelik sübvansiyonlar›n etkinli¤i, bu sübvansiyonlar›n
türüne ve uygulanaca¤› ifl piyasas›n›n yap›s›na ba¤l›d›r. Öncelikle, iflverenin bu
sübvansiyonlar›n niteli¤i ve firmaya sa¤layaca¤› katk› konusunda bilgi sahibi ol-
mas› gerekir. E¤er, hedef kitlenin (sübvansiyone edilen iflgücünün) talep esnekli-
¤i düflükse, sübvansiyonlar›n yüksek olmas› gerekecektir. Bir di¤er konu, hedef
kitlenin büyüklü¤üdür. Bir taraftan programa dahil olan grup geniflledikçe, mali-
yetler yükselirken di¤er yandan, daha dar bir hedef kitlenin belirlenmesi ise, iflve-
renlerin programa olan ilgisini azaltacakt›r. Buradaki en uygun yaklafl›m›, progra-
m›n uygulanaca¤› ifl piyasas›n›n yap›s› ve flartlar› belirleyecektir. Özellikle, iflsizlik
oran›n›n yüksek oldu¤u durumlarda, hedef kitleye yönelik ücret sübvansiyonlar›
iflsizli¤in azalt›lmas›ndan ziyade, onun yeniden da¤›t›lmas› sonucunu do¤urabilir.
Bu konuda karfl›lafl›lan bir baflka problem de, bu tür bir uygulaman›n bir kez
bafllad›¤›nda mali yap›n›n fosilleflmifl bir unsuru olabilece¤idir. Ekonominin genifl-
leme dönemine gelinip uygulama kald›r›lmak istenildi¤inde, çeflitli bask› gruplar›
taraf›ndan uygulaman›n devam› yönünde genellikle lobi oluflturuldu¤u görülmek-
tedir (Biçerli, 2000, s. 458).
‹fl Yaratma Programlar›
‹fl yaratma programlar› ifl bulmalar› çok güç olan iflsizlere yönelik olarak gelifltiril-
mifl programlard›r. Dolay›s›yla kat›l›mc›lar›n›n büyük bir k›sm›n› uzun dönemli ifl-
sizler oluflturmaktad›r. Özellikle, 1980’li y›llarda, uzun dönemli iflsizlerin toplam
iflsizler içersindeki oran›nda meydana gelen h›zl› art›fl, ifl yaratma programlar›n›n
da önemini artt›rm›flt›r.
‹fl yaratma programlar›, ço¤u ülkede gençlerin çal›flma hayat› ile iliflki kurma-
lar› ve bir deneyim kazanmalar› amac›na yönelik, tamamlay›c› bir politika arac›
olarak kullan›lmaktad›r. Bu tür programlar genellikle, flu iki özellikleriyle dikkat
çekicidir: ilki, bu tür programlarda iflveren geleneksel olarak, kamu ya da kâr
amac› gütmeyen kurulufllard›r. Bir di¤er özellik ise, yarat›lan ifllerin süresi ve ni-
teli¤idir. ‹fller genellikle geçici ve sosyal faydas› olan ifllerdir. ‹flgücü maliyetleri
kamu ve proje sponsorlar› taraf›ndan karfl›lan›r. Bu tür programlar, normal olarak
uzun dönem iflsizlik riskiyle karfl› karfl›ya bulunan, dezavantajl› bütün gruplara
yönelik olmas›na ra¤men, gençler a¤›rl›kl› olarak bu gruplar içinde yer al›rlar
(OECD, 1999, s.36).
Geçmiflte ifl yaratma programlar›, genellikle yükselen konjonktürü afla¤› çeke-
cek önlemler olarak kullan›l›rd› ve uzun dönemli istihdama etkisi pek dikkate
al›nmaz, birincil amac› k›sa dönemde insanlar›n bir ifl sahibi olmalar›n› sa¤lamak
olarak görülürdü. Ancak, son zamanlarda baz› ülkelerde bu programlar, ifllerin
kalitesinin artt›r›lmas› sa¤lanarak ve kat›l›mc›lara sunulan rehberlik ve dan›flman-
l›k hizmetleri ile de desteklenmek suretiyle yeniden düzenlenmeye bafllanm›flt›r.
Giriflimcili¤in Teflvik Edilmesi

‹flsizlere ifl bulmalar›nda yard›mc› olmaya yönelik bir di¤er aktif istihdam politika-
s› da, onlar›n kendi ifllerini kurmalar›n›n desteklenmesidir. Giriflimcili¤in teflvik
edilmesi, özellikle 1990’l› y›llarda iflsizlik oranlar›n›n yüksek oldu¤u Avrupa ülke-
lerinde istihdam politikalar›n›n da önemli bir arac› haline gelmifltir.
‹flsizlerin kendi ifllerini kurmalar›n›n teflvik edilmesi, bu amaçla teknik yard›m
ve düflük faizli kredi sa¤lanmas›, giriflimcilik e¤itimi verilmesi, yeni bir iflletme ku-
rabilmek için gerekli prosedürün daha k›sa bir sürede tamamlanmas›n›n sa¤lan-
mas›, giriflimcili¤i engelleyen hukuki ve idari düzenlemelerin, özellikle küçük ve
orta boy iflletmeler aç›s›ndan önemli bir sorun teflkil eden muhasebe ve vergi pro-
sedürlerinin basitlefltirilmesi, giriflimcilik kültürünün oluflturulmas›, giriflimcili¤in
teflvik edilmesine yönelik önlemler aras›nda say›labilir.
Bu alanda örnek olarak gösterilebilecek uygulamalardan birisi, Avustralya
Genç ‹flletmecili¤i Giriflimi’dir (YBI). 1988’de kurulan YBI, 18-25 yafl grubunda
yer alan ve özellikle dezavantajl› iflsiz gençlere, kendi ifllerini kurmada yard›mc›
olmak amac›yla kurulmufltur. Kat›l›mc›lar genellikle uzun dönemli iflsizlerdir. YBI
e¤itim, dan›flmanl›k ve bir iflletmenin idari ve mali fonksiyonlar›n›n nas›l yerine
getirilece¤i gibi konularda gerekli olan deste¤i sa¤lar. Kiflisel nitelikleri ve iflletme-
cilik konusundaki kabiliyetlerine göre seçilen kat›l›mc›lara 6 haftal›k iflletmecilik,
müflteri iliflkileri ve iflletme planlamas› gibi konular› içeren bir kurs ve bunun ya-
n›nda 12 ayl›k dan›flmanl›k deste¤i ile 3000 Avustralya dolar›na kadar da bafllan-
g›ç sermayesi verilmektedir (OECD, 1998).
TÜRK‹YE’DE ‹fiS‹ZL‹KLE MÜCADELE VE ‹ST‹HDAM

POL‹T‹KALARI
Ülkemizde hükümetler y›llardan beri, istihdam sorununun çözümüne ekonomik
kalk›nma sürecinde halledilebilecek bir sorun alan› olarak bakm›fllard›r. Kalk›nma-
n›n ekonomik büyüme olarak ele al›nmas›, sosyal boyutunun göz ard› edilerek, is-
tihdama dolayl› yaklafl›lmas› varolan sorunun boyutlar›n› daha da geniflletmifltir.
Türkiye’de iflsizli¤i önlemeye yönelik tedbirlerin al›nmas› planl› dönemle bafl-
lam›fl olmas›na ra¤men, flu ana kadar iflsizlik sorunuyla mücadelede baflar›ya ulafl-
m›fl etkin bir istihdam politikas›n›n varl›¤›ndan söz edilemez. Ülkemizde uygula-
nan istihdam politikalar›, makroekonomik geliflme stratejilerinde köklü bir de¤ifli-
min yafland›¤› 1980 y›l›n› temel alarak; 1980 öncesi ve 1980 sonras› istihdam po-
litikalar› biçiminde iki dönemde ele al›nabilir.
Ekonomik büyüme ile ekonomik kalk›nma aras›ndaki fark ne olabilir? SIRA S‹ZDE
2
Türkiye’de 1980 Öncesi Dönemde ‹flsizlikle Mücadele ve
‹stihdam Politikalar›
1960’l› y›llar›n bafl›ndan 1980’e kadar geçen dönemde Türkiye’nin endüstriyel ge-
liflme stratejisi ithal ikamesi esas›na dayand›r›lm›flt›r. Bu dönem boyunca kendi
kendine yeterli, büyük ölçüde yo¤un sermaye ve ileri teknolojiye dayal›, üretim-
de önceli¤in temel ve ara mallara verildi¤i h›zl› bir sanayileflme benimsenmifltir.
Bunun gerçeklefltirilmesi, K‹T’ler taraf›ndan yap›lan yüksek seviyedeki genifl ka-
mu yat›r›mlar› yan›nda, özel yat›r›mlar›n da büyük ölçüde korunmas› ve teflvikiy-
le mümkün olabilmifltir (Ak›n, 1996, s. 141).
‹thalat yerine yerli üretim politikas›n›n egemen oldu¤u 1980’e dek uygulama-
ya konan kalk›nma planlar›nda, istihdam sorununun çözümü için, biri aç›k, öbü-
rü de üstü kapal› olmak üzere, iki ana de¤iflkenin esas al›nd›¤› söylenebilir. Bu
de¤iflkenler s›ras›yla, ekonominin büyüme h›z› ve sanayileflmedir. Bir baflka anla-
t›mla, ifl bulma, aç›kça büyüme h›z›n›n bir türevi, ya da sonucu olarak alg›lanmak-
ta, ekonominin büyümesi ve sanayileflme eksenine oturtulmaktad›r. Bununla bir-
likte, 1980’e dek yürürlü¤e konan dört kalk›nma plan›nda, bu ortak özellikleri
çerçevesinde, istihdama iliflkin yaklafl›m farkl›l›klar› bulunmaktad›r. Bu farkl›lafl-
malar›n, bir yönden iflsizlik sorununun giderek a¤›rlaflmas›ndan, öbür yönden de
ilgili plan› haz›rlayan siyasal yönetimin genel politikas›ndan kaynakland›¤› söyle-
nebilir (TÜSES, 1990, s. 8).
Türkiye’de 1980 Sonras› Dönemde ‹flsizlikle Mücadele ve

‹stihdam Politikalar›
24 Ocak 1980 kararlar›yla birlikte, o ana kadar izlenen ithal ikamesine dayanan
sanayileflme stratejisinden ihracata dayal› sanayileflme modeline geçilmifltir. Eko-
nomi politikas›ndaki bu önemli de¤iflim, kuflkusuz istihdam politikalar›n› da de-
rinden etkilemifltir.
24 Ocak 1980 sonras›nda uygulamaya konulan ekonomi politikas›n›n belirle-
yici özelli¤i, ekonomiye iliflkin karar süreçlerinde piyasan›n kendi iflleyifline göre
oluflacak fiyatlar›n tek yol gösterici olmalar›d›r. Her mal ve hizmet için, arz ve ta-
lebe göre oluflacak fiyatlar, tüm ekonomik ifllemlerde geçerli olmal›d›r. Bu yön-
temle oluflacak fiyatlar, tüketim, yat›r›m ve yeniden üretim kararlar›n› belirleye-
cek, üretici ve tüketiciler davran›fllar›n› fiyatlara göre düzenleyecek ve en yararl›
ya da kârl› bulduklar› giriflimleri serbestçe yapacaklard›r. Denge fiyat›ndan sapma-

lar› piyasa uzun dönemde kendisi düzeltecektir (Kepenek, 2000, s. 197).
‹hracata yönelik stratejide ekonomik büyüme, esas olarak d›fl ticarette rekabet
imkanlar›n›n gelifltirilmesine ba¤l›d›r. Bu ise, ekseriyetle dikkatlerin nispi fiyatlar
ve ücret hadlerinin de¤ifltirilmesi ölçüleri üzerinde yo¤unlaflt›rmaktad›r. 24 Ocak
kararlar›n›n belirgin özelliklerinden birisi de, temel üretim faktörlerinin, bu arada
iflgücünün fiyat› olan ücretin piyasa flartlar›na göre belirlenmesidir (Ak›n, 1996, s.
145). Bu politikayla bir yandan iç talep k›s›l›rken, di¤er yandan da üretim mali-
yetlerinin ücret yönünden afla¤› çekilmesi sa¤lan›yordu. Böylece ihraç fiyatlar›n›n
düflük tutulmas›n›n önemli bileflenlerinden birisi devreye sokulmufl bulunuyordu
(Oyan, 1999, s. 27). Bundan da öteye, düflük maliyetli etkin iflgücünün temini için
sadece ücretleri afla¤› çekmek yetmez; bunun sürekli olabilmesi için ayn› zaman-
da çal›flma flartlar› konusunda iflçi haklar›n› ve onlar›n toplu pazarl›k gücünü
kontrol alt›nda tutmak gerekecektir. Demokratik ortamda hayli zor olan böyle bir
operasyon ise, 12 Eylül 1980 Askeri Müdahalesi ile kolayca gerçeklefltirilebilmifl-
tir. Sendikal faaliyetler ask›ya al›narak, toplu pazarl›¤›n yerine zorunlu tahkim sis-
temi getirilmifltir. 1982 Anayasas›yla yeniden yön verilen çal›flma hayat›na, özellik-
le sendikalar taraf›ndan grev hakk›n›n kullan›lmas› hususunda getirilen ve halen
tart›flma konusu olan s›n›rlamalar; hükümetin istikrar paketini korumadaki kararl›
tutumu 1980-88 aras›nda reel ücretleri devaml› bir düflüfl trendi içine sokmufltur
(Ak›n, 1996, s. 146).
1980 sonras› dönemde sosyal devlet anlay›fl›ndan h›zla uzaklafl›lmas› ve K‹T’le-
rin özellefltirilmesi giriflimleri içinde devletin bir iflveren olarak ekonomik yaflam-
dan d›fllanmas›, buna karfl›l›k istihdam sorununun çözümünün tümüyle özel giri-
flimcilerin insaf ve karar›na b›rak›lmas›, k›sacas› devletin iflsizlik sorununun çözü-
münün muhatab› olmaktan ç›kar›lmas›, iflsizlik sorununun da giderek a¤›rlaflmas›-
n› beraberinde getirmifltir (Ersel, 1999, s. 80).
1980 sonras› kalk›nma planlar›nda a¤›rl›kl› olarak vurgulanan giriflimcili¤in tefl-
viki ve küçük iflletmecili¤in gelifltirilmesi görüflü, iflsizli¤in önlenmesi ve istihda-
m›n gelifltirilmesinde önemli yaklafl›mlar olarak göze çarpmaktad›r. Bununla bir-
likte, bu dönemde giriflimcilik ruhu gelifltirilememifl aksine yok edilmeye çal›fl›l-
m›flt›r. Çünkü, uygulanan makroekonomik politikalar, hem düflünce, hem siyasi,
hem de ekonomik kalk›nma alan›nda hep k›s›tlay›c› ve s›n›rlay›c› olmufltur. Müte-
flebbislerin üretken yat›r›mlardan çok ticarete yönelmeleri k›sa yoldan zengin ol-
ma yollar›n› aramalar› hep bu s›n›rlay›c› politikalar›n sonucudur (Ersoy, 1991, s.
207).
fiimdiye kadar haz›rlanan kalk›nma planlar›n›n tümüne bak›ld›¤›nda, genelde
iflsizlik ve istihdam sorununa gereken önemin verilmedi¤i söylenebilir. Planlarda
sorunlar›n genel çerçevesi çizilip, ortaya konmakla birlikte; bu sorunlar›n çözü-
müne iliflkin politikalar›n çok genel ifadelerle yer ald›¤›, somut proje ve program-
lar›n, çok istisnai birkaç program d›fl›nda, ele al›nmad›¤› görülmektedir. Oysa, ül-
kemizin en temel sorunlar›ndan birisi olan iflsizlik sorununa ancak somut, uygu-
lanabilir ve kapsaml› istihdam politikalar›yla çözüm bulunabilir.
Avrupa Birli¤i ülkeleri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda, ülkemizde baflar›l› say›labilecek
aktif istihdam politikalar›na rastlanmamakla birlikte, bu alanda etkisiz de olsa
baz› programlar›n uyguland›¤› söylenebilir. Bu çal›flmalar, a¤›rl›kl› olarak ülkemiz-
de do¤rudan emek piyasas› ile ilgili olan Türkiye ‹fl Kurumu (‹fiKUR) taraf›ndan
yürütülmektedir. ‹fiKUR taraf›ndan uygulanan aktif emek piyasas› programlar›n›n
bafl›nda mesleki e¤itim gelmektedir. Bu konudaki çal›flmalar 1988 y›l›nda iflgücü
e¤itimi konusunda yürürlü¤e giren yönetmelikle bafllam›fl ve ‹fiKUR bu alanda et-

kin bir rol oynam›flt›r. ‹stihdam garantili ve kendi iflini kuracaklara yönelik kurs-
lar düzenlenerek özellikle vas›fs›z iflsizlere vas›flar kazand›r›lmas› hedef al›nm›flt›r.
‹fiKUR, bu kurslarla vas›fs›z iflgücüne mesleki e¤itim arac›l›¤› ile beceri kazand›ra-
rak onlar› istihdam garantili kurslarla istihdam etmeyi amaçlamaktad›r. Bu bak›m-
dan aç›lan kurs alanlar› ve kursiyerlerin özellikleri illere veya bölgelere göre de-
¤ifliklikler göstermektedir. ‹flgücü yetifltirme kurslar›n›n d›fl›nda, ifl ve meslek da-
n›flmanl›¤› ve ›smarlama e¤itim programlar› da ‹fiKUR taraf›ndan uygulanan aktif
emek piyasas› programlar› aras›nda yer almaktad›r.
Aktif istihdam politikalar›n›n Türkiye’deki bir di¤er uygulama alan› da özellefl- Türkiye ‹fl Kurumu’nun
tirme kapsam›ndad›r. Bu çerçevede haz›rlanan Özellefltirme Uygulamalar› Teknik (‹fiKUR) bu alandaki
faaliyetlerine
Yard›m› ve Sosyal Güvenli¤i Sözleflmesi Hazine Müsteflarl›¤› ve Dünya Bankas› (www.iskur.gov.tr)
aras›nda 5 May›s 1994 tarihinde imzalanm›flt›r. Bu sözleflmeyle iflgücü uyum prog- adresinden ulaflabilirsiniz.
ram› yürütülmesi öngörülmüfltür. Aktif istihdam politikas› olarak de¤erlendirilebi-
lecek bu programda; ‹‹BK (‹fiKUR) istihdam, mesleki e¤itim ve kamu yarar›na ça-
l›flma programlar›ndan, KOSGEB; küçük iflletmelere dan›flmanl›k ve teflvik çal›fl-
malar›ndan, TOBB ise; yerel ekonomiyi gelifltirmeye yönelik hizmetlerden sorum-
lu tutulmufltur. Aktif istihdam politikalar›n›n etkin bir biçimde uygulanabilmesi
amac›yla 1993 y›l›nda bafllat›lan ‹stihdam ve E¤itim Projesi halen devam etmekte-
dir. Bu proje ile özel istihdam kurumlar›na izin vermek suretiyle istihdam hizmet-
lerinin çeflitlendirilmesi ve etkinli¤inin artt›r›lmas› öngörülmüfltür. Beceri düzeyi
düflük iflsizlere mesleki e¤itim verilerek üretken istihdamlar›n›n sa¤lanmas›, stan-
dartlar›, s›nav ve belgelendirme sisteminin kurulmas›, emek piyasas› enformasyon
sisteminin gelifltirilmesi ve kad›n istihdam›n›n artt›r›lmas› projenin di¤er hedefleri-
dir. Böylece emek piyasas›n›n kurumsallaflmas›n›n sa¤lanmas› ve istihdam politi-
kalar›n›n oluflturulmas›nda etkinli¤in artt›r›lmas› amaçlanm›flt›r (DPT, 2001, 48-49).
Türkiye’de iflsizlikle daha etkin bir biçimde mücadele edebilmek için bu soruna karfl› na- SIRA S‹ZDE
s›l bir yaklafl›m tarz› benimsenmelidir? 3
Özet

AMAÇ ‹flsizlikle mücadelede temel yaklafl›mlar nelerdir?
AMAÇ
Türkiye’de iflsizlikle mücadelede ne tür politikalar
1 4 izlenmektedir?
• ‹flsizlik sorunu karfl›s›nda benimsenen yaklafl›m ve • Türkiye’de iflsizli¤i önlemeye yönelik tedbirlerin
politikalar ülkeden ülkeye de¤iflim göstermektedir. al›nmas› planl› dönemle bafllam›fl olmas›na ra¤men,
Bu yaklafl›mlar aras›nda bir uçta iflsizlik sorununun flu ana kadar iflsizlik sorunuyla mücadelede baflar›-
çözümünü ekonomik geliflmeye b›rakan liberal yak- ya ulaflm›fl etkin bir istihdam politikas›n›n varl›¤›n-
lafl›mlar yer al›rken, di¤er uçta ise bu sorunu top- dan söz edilemez. Türkiye’de flimdiye kadar haz›r-
lumsal bir sorun olarak kabul eden ve istihdam po- lanan kalk›nma planlar›n›n tümüne bak›ld›¤›nda,
litikalar›na öncelikli bir yer veren yaklafl›mlar bu- genelde iflsizlik ve istihdam sorununa gereken öne-
lunmaktad›r. Ülkelere, dönemlere ve siyasal ikti- min verilmedi¤i söylenebilir. Planlarda sorunlar›n
darlara göre de toplumlar bu iki uç aras›nda bir genel çerçevesi çizilip, ortaya konmakla birlikte;
yerde bulunmaktad›rlar. bu sorunlar›n çözümüne iliflkin politikalar›n çok
genel ifadelerle yer ald›¤›, somut proje ve prog-

AMAÇ Pasif istihdam politikalar› nelerdir? ramlar›n, çok istisnai birkaç program d›fl›nda, ele
2 al›nmad›¤› görülmektedir.
• Geliflmifl ülkelerde daha yo¤un olarak uygulanan
• Avrupa Birli¤i ülkeleri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda, ülke-
pasif istihdam politikalar›, iflsizli¤i önlemekten zi-
mizde baflar›l› say›labilecek aktif istihdam politika-
yade iflsizli¤in yaratt›¤› bireysel ve toplumsal alan-
lar›na rastlanmamakla birlikte, bu alanda etkisiz
daki olumsuz sonuçlar› gidermeye yönelik politi-
de olsa baz› programlar›n uyguland›¤› söylenebilir.
kalard›r. Bu önlemler genel olarak iflsizlik sigortas›
Bu çal›flmalar, a¤›rl›kl› olarak ülkemizde do¤rudan
ve iflsizlik yard›mlar›d›r.
emek piyasas› ile ilgili olan Türkiye ‹fl Kurumu (‹fi-

AMAÇ Aktif istihdam politikalar› nelerdir?
KUR) taraf›ndan yürütülmektedir. ‹fiKUR taraf›n-
3 dan uygulanan aktif emek piyasas› programlar›n›n
• Aktif istihdam politikalar›n›n temel amac›, iflsizlere bafl›nda mesleki e¤itim gelmektedir. Bu konudaki
yaln›zca gelir deste¤i sa¤lamak yerine, onlar›n ça- çal›flmalar 1988 y›l›nda iflgücü e¤itimi konusunda
l›flma hayat›na dönüfllerini kolaylaflt›rmakt›r. Aktif yürürlü¤e giren yönetmelikle bafllam›fl ve ‹fiKUR
istihdam politikalar› genelde iflsizlikten en fazla et- bu alanda etkin bir rol oynam›flt›r. ‹stihdam garan-
kilenen gruplara ve bölgelere yöneliktir. Öncelikli tili ve kendi iflini kuracaklara yönelik kurslar dü-
hedef kitlesi ise, uzun dönemli, genç, kad›n, göç- zenlenerek özellikle vas›fs›z iflsizlere vas›flar ka-
men ve özürlü iflsizler gibi emek piyasas›nda ifl zand›r›lmas› hedef al›nm›flt›r. ‹fiKUR, bu kurslarla
bulma flanslar› oldukça zay›f olan gruplard›r. Bu vas›fs›z iflgücüne mesleki e¤itim arac›l›¤› ile beceri
politikalar aras›nda, eme¤in vas›f seviyesini yüksel- kazand›rarak onlar› istihdam garantili kurslarla is-
tici e¤itim programlar›, bilgilendirme ve ifle yerlefl- tihdam etmeyi amaçlamaktad›r. Bu bak›mdan aç›-
tirme hizmetleri, özellikle okuldan çal›flma hayat›- lan kurs alanlar› ve kursiyerlerin özellikleri illere
na geçifl sürecinde büyük zorluklarla karfl›laflan veya bölgelere göre de¤ifliklikler göstermektedir.
genç iflsizlere ifl deneyimi kazand›racak program- ‹flgücü yetifltirme kurslar›n›n d›fl›nda, ifl ve meslek
lar, istihdam yaratma programlar›, iflsizli¤in yo¤un dan›flmanl›¤› ve ›smarlama e¤itim programlar› da
olarak yafland›¤› bölgelerde iflyerlerinin mali ba- ‹fiKUR taraf›ndan uygulanan aktif emek piyasas›
k›mdan desteklenmesi ve giriflimcili¤in özendiril- programlar› aras›nda yer almaktad›r.
mesi gibi önlemler yer almaktad›r.
Kendimizi S›nayal›m 7. Afla¤›dakilerden hangisi ifl yaratma programlar›n›n

1. Aktif ve pasif istihdam politikalar› ile ilgili olarak afla- özellikleri aras›nda yer almaz?
¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r? a. Kat›l›mc›lar›n büyük k›sm› uzun dönemli iflsizler-
a. Aktif politikalar iflsiz bireyleri do¤rudan iflsizlikten den oluflur.
kurtarmaya yöneliktir. b. Bu tür programlarda iflveren genellikle kamu ve
b. Aktif politikalar özellikle Avrupa Birli¤i ülkelerin- kâr amac› gütmeyen kurulufllard›r.
de yo¤un olarak uygulanmaktad›r. c. Bu tür programlarda yarat›lan ifller süreklidir.
c. Pasif politikalar›n birincil amac› iflsizli¤in önlen- d. Bu tür programlarda yarat›lan ifller genellikle sos-
mesidir. yal faydas› olan ifllerdir.
d. Pasif politikalar geliflmifl ülkelerde daha yo¤un ola- e. Bu tür programlardan yararlananlar aras›nda genç-
rak uygulanmaktad›r. ler a¤›rl›kl› olarak yer almaktad›r.
e. Aktif ve pasif politikalar birbirinin tamamlay›c›s›d›r.
8. ‹flsizlik oran›n›n yüksek oldu¤u dönemlerde hedef kit-
2. Afla¤›dakilerden hangisi aktif istihdam politikalar›n›n leye yönelik ücret sübvansiyonlar› afla¤›dakilerden hangi-
öncelikli hedef kitlesi içinde yer almaz? sine neden olur?
a. Çocuklar a. Genel iflsizlik oran›n›n düflmesine yol açar.
b. Gençler b. Genel iflsizlik oran›n›n yükselmesine yol açar.
c. Uzun dönemli iflsizler c. ‹flsizli¤in gruplar aras›nda yeniden da¤›l›m›na yol
d. Özürlüler açar.
e. Kad›nlar d. Geçici iflsizli¤e neden olur.
e. Konjonktürel iflsizli¤e neden olur.
3. Afla¤›dakilerden hangisi aktif istihdam politikalar›n-
dan biri de¤ildir?
9. Afla¤›dakilerden hangisi Türkiye’de y›llardan beri ifl-
a. ‹fl yaratma programlar›
sizlikle etkin bir biçimde mücadele edilememesinin te-
b. ‹flsizlik sigortas›
mel nedenidir?
c. ‹fle yerlefltirme hizmetleri
a. Ülkenin genç bir nüfusa sahip olmas›
d. E¤itim programlar›
b. Nitelikli iflgücü aç›¤›n›n büyük oluflu
e. ‹stihdam sübvansiyonlar›
c. ‹fl yasalar›n›n buna izin vermemesi
4. Bilgilendirme ve ifle yerlefltirme hizmetleri hangi iflsiz- d. ‹hracata yönelik sanayileflmenin benimsenmifl ol-
lik türüyle mücadelede daha etkilidir? mas›
a. Gizli iflsizlik e. ‹flsizlik sorununun çözümünün salt ekonomik bü-
b. Mevsimlik iflsizlik yümeye ba¤lanm›fl olmas›
c. Teknolojik iflsizlik
d. Geçici iflsizlik 10. Afla¤›dakilerden hangisi aktif istihdam politikalar›n›n
e. Konjonktürel iflsizlik yayg›n olarak uyguland›¤› ülkelerden biri de¤ildir?
a. ‹sveç
5. Yap›sal iflsizlikle mücadelede di¤erlerine göre az etki- b. Meksika
li politika afla¤›dakilerden hangisidir? c. Finlandiya
a. ‹stihdam sübvansiyonlar› d. Danimarka
b. Bilgilendirme e. Hollanda
c. ‹fl yaratma programlar›
d. ‹flsizlik yard›m›
e. E¤itim programlar›
6. ‹stihdam sübvansiyonlar› hangi iflsizlik türüyle müca-

delede daha etkilidir?
a. Mevsimlik iflsizlik
b. Teknolojik iflsizlik
c. Geçici iflsizlik
d. Gizli iflsizlik
e. Konjonktürel iflsizlik
Yaflam›n ‹çinden
“ ‹flsizi e¤itip alana ‹fl-Kur'dan 300 dolar

Hürriyet 16.02.2003
Kurum, ifle göre adam sorununu çözmek için 22 milyon
‹fl-Kur e¤itim deste¤inde hangi giderleri ödüyor?
Personel ücretleri ve idari giderler.
Kira, elektrik ve su giderleri.
dolarl›k kaynak ay›rd›. Bu paran›n 15.5 milyon dolar› Dayan›ks›z tüketim mallar› ve tüketim maddesi giderleri.
Dünya Bankas›'n›n Özellefltirme Destek Projesi'nden, 6.7 Kat›l›mc›lar›n (iflsizlerin) ulafl›m giderleri.
milyon dolar› da Türkiye'den sa¤lan›yor. Ekipman amortisman› (y›ll›k en çok yüzde 20).
Türkiye ‹fl Kurumu, iflsizlerin mesleki e¤itim alarak ifle Kat›l›mc›lara yap›lacak zaruri ödemeler (E¤itim süresince
yerlefltirilmesi için ‘iflçi alana 300 dolar’ projesi yürütüyor. g›da, konaklama giderlerini karfl›lamak için her fiili e¤itim
‹fl-Kur'a kay›tl› iflsizi meslek sahibi yap›p, ifle alan flirket günü için net bir günlük asgari ücret miktar›nda e¤itime
iflçi bafl›na 300 dolar destek görecek. ‹fl-Kur Genel Müdü- kat›lanlara yap›lacak ödemeler).
rü Necdet Kenar, ‘‘Hedefimiz 2004 sonuna kadar 32 bin
iflsize mesleki e¤itim’’ dedi. Bu formül zordaki flirketi rahatlat›r
‹fle göre adam sorununu çözmeye çal›flan Türkiye ‹fl Ku- Türkiye ‹fl Kurumu ‹flgücü Yerlefltirme Dairesi Baflkan›
rumu (‹fl-Kur), kendisinde kay›tl› iflsizlere mesleki e¤itim Bayram Akbafl, ‘‘kay›tl› iflsizi alana 300 dolarl›k e¤itim
verip ifle alacak iflyerlerine ve önerdi¤i mesleki e¤itimle deste¤i’’ çerçevesinde 2002 y›l›nda 47 projeyi onaylad›k-
yüzde 50 istihdam garantileyen özel e¤itim kurumlar›na lar›n› ve bunlar›n da 2 bin 512 kifliyi kapsad›¤›n› aç›klad›.
22.2 milyon dolarl›k 'e¤itim deste¤i' yapacak. Dünya Ban- 2003 itibariyle de teklifleri de¤erlendirmeye devam ettik-
kas›'n›n Özellefltirme Sosyal Destek Projesi (ÖSDP) kap- lerini söyleyen Akbafl flunlar› söyledi: ‘‘fiu ana kadar pro-
sam›nda özellefltirme nedeniyle iflsiz kalanlara ifl sa¤la- je say›s› 70'e ç›kt›. De¤erlendirme aflamas›ndaki dosyalar-
mak için verdi¤i destekten ayr›lan kaynakla genel iflsizlik la birlikte 100 dosya olufltu. Bunlar da 6 bin iflsizi kaps›-
sorununun çözümüne de katk› sa¤lanacak. yor. Dosyalarda a¤›rl›k do¤rudan iflyerlerinde olufltu. Bu
Türkiye ‹fl Kurumu Genel Müdürü Necdet Kenar, ÖSDP deste¤in sadece iflsize de¤il zordaki iflyerlerine de önem-
için 250 milyon dolarl›k kaynak sa¤land›¤›n› hat›rlatarak, li yarar› oldu¤unu düflünüyoruz’’. Bayram Akbafl, projeler
bunun 200 milyon dolarl›k k›sm›n›n özellefltirme sonucu aras›nda çok ciddi firmalar›n da yer ald›¤›n› örne¤in Ford
iflini kaybedenlere yap›lan ödemeler için kullan›lmakta Otosan, MAN A.fi., GAP Tekstil gibi büyük firmalar›n da
oldu¤unu anlatt›. Kenar, ‘‘Özellefltirmeye ba¤l› olmayan bu yöntemle ‘ifle alma’ yapt›klar›n› bildirdi.
di¤er iflsizlere de hizmet verilmesi hedeflendi. Kayna¤›n
6.7 milyon dolar›n› devletimiz, 15.5 milyon dolar›n› da Kimler e¤itim verecek?
Dünya Bankas› sa¤lad›’’ diye konufltu. Özel e¤itim ö¤retim kurulufllar›, özel iflyerleri (kendi e¤i-
timini verebilecekler), kár amac› gütmeyen sivil toplum
32 Bin Kifliye ‹fl örgütleri (vak›f, dernek, meslek örgütleri, sendikalar v.b.),
Bu kayna¤›n 2004 sonuna kadar kullan›laca¤›n› ve 32 bin kamu e¤itim e¤itim kurumlar› (özel hizmet sa¤lay›c› ku-
iflsize destek verilmesinin hedeflendi¤ini anlatan Kenar rulufllardan program teklif gelmedi¤i takdirde).
flöyle devam etti: ‘‘E¤itim hizmeti sat›n almak için özel
e¤itim kurulufllar›ndan yüzde 50 istihdam garantisi istiyo-
ruz. ‹stihdam› do¤rudan sa¤layacak kurumlar yani iflyer-
lerinden ise yüzde 70 istihdam garantisi bekliyoruz. Her
”
kat›l›mc› için azami e¤itim süresi 12 ay olabilir.’’
Maksimum 300 Dolar

Türkiye ‹fl Kurumu Genel Müdürlü¤ü ‹flgücü Yerlefltirme
Dairesi Baflkan› Bayram Akbafl ise, ‘‘Proje, Özellefltirme
‹daresi'nin koordinasyon baflkanl›¤›nda yürütülüyor. Des-
tek, kifli bafl›na ayl›k 300 dolar› aflmayacak flekilde düflü-
nüldü. Teknik de¤erlendirmeyi geçen firmalar›n mali tek-
lifleri de ayr›ca inceleniyor ve proje kurallar› çerçevesin-
de limitler dahilinde yap›land›rmaya gidiliyor’’ dedi.
Okuma Parças›
Avrupa’da ‹stihdam›n Dirilifli 2. Sosyal diyalog ve endüstri iliflkileri: Bir çok düzeyde
Son yirmi y›ld›r yerleflmifl kan›ya göre, Avrupa ekonomisi ve alanda varolan sosyal diyalog ve kat›l›mc› yönetim
ve emek piyasalar›, dinamik Amerikan emek piyasas›n›n emek piyasas› politikalar›n›n belirlenmesinde etkili ol-
aksine statik bir yap›ya sahiptir. Amerika Birleflik Devlet- maktad›r. Sosyal taraflar›n istihdam hizmetlerinin ve
leri, Avrupa ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda istihdamda daha yüksek sosyal güvenlik sisteminin yönetimine aktif kat›l›m›,
bir büyüme yaflamakta ve daha düflük bir iflsizlik oran›na bu kat›l›mc› yönetim sisteminin bir sonucudur. Emek
sahip bulunmaktayd›. Amerikan baflar›s›n›n s›rr›, serbest piyasas› ve sosyal güvenlik düzenlemelerindeki bütün
piyasa yaklafl›m›, düflük ücretler ve yüksek gelir farkl›l›k- önemli reformlar hükümet ve sosyal taraflar aras›nda-
lar›yd›. Önde gelen ekonomistlerin Avrupa için önerdikle- ki pazarl›¤›n bir sonucu olarak ortaya ç›km›flt›r.
ri reçete ise, Amerikan baflar›s›n›n s›rr› oldu¤una inan›lan
politikalar›n uygulanmas›yd›. Kurals›zlaflt›rma ve özellefl- 3. Emek piyasas› politikalar›: ‹stihdam› ve iflsizli¤i do¤-
tirme bu politikalar›n bafl›nda geliyordu. Ayr›ca, hükü- rudan etkiledi¤i için hükümetler ve sosyal taraflar ak-
metlerin ve sosyal taraflar›n -iflçi ve iflveren örgütlerinin- tif ve pasif önlemlerden oluflan emek piyasas› politi-
piyasaya müdahale etmemeleri gerekiyordu. S›k› düzenle- kalar›n› bir arada izlemifllerdir. Bununla birlikte, bu
me ve kurallardan ar›nd›r›lm›fl giriflimcilik ruhu, piyasan›n önlemler içinde pasif politikalar›n pay›n›n azalt›l›rken;
gereklerine b›rak›lan bir ücret politikas› sonuçta ekonomi- aktif politikalar›n pay›n›n artt›r›lmas› bütün Avrupa ül-
nin ve emek piyasas›n›n geliflmesine yol açacak ve her keleri için önemli bir hedef olmufltur. Emek piyasas›
yerde piyasa güçlerinin pozitif dinamikleri yerleflecektir. politikalar›n›n aktiflefltirilmesi, günümüzde Avrupa
Son y›llarda Avrupa ülkelerinde iflsizlik oranlar›nda dik- emek piyasalar›n›n en önemli reformlar›ndan birisi ve
kate de¤er düflüfller yaflanmaya bafllanm›flt›r. Bu ülkeler- Avrupa ‹stihdam Stratejisi’nin de köfle tafl›d›r. Avru-
de iflsizlikle mücadelede baflar›y› sa¤layan Amerikan tarz› pa’da, bugün iflsizler ve emek piyasas› yönetimi ara-
politikalar m›d›r? Yap›lan araflt›rmalar, bu baflar›n›n s›rr›- s›nda yeni bir sosyal sözleflme tesis edilmifltir. Buna
n›n kurals›zlaflt›rma, özellefltirme veya hükümetlerin ve göre; belli bir süre iflsizlik ödene¤inden yararlanan ifl-
sosyal taraflar›n ekonomiye müdahalelerinin azalt›lmas› size düzenli bir ifl ya da aktif emek piyasas› önlemle-
gibi politikalar olmad›¤›n› ortaya koymaktad›r. rinden birisi sunulmal›d›r. Belirli bir süre iflsizlik öde-
Son y›llarda özellikle, dört Avrupa ülkesinin (Avusturya, ne¤inden yararlananlar›n (genellikle gençlerde 6 ay,
Danimarka, ‹rlanda ve Hollanda) istihdamdaki baflar›s›n›n yetiflkinlerde de 12 ayl›k bir süreden sonra) çal›flmaya
alt›nda yatan üç temel politika bulunmaktad›r. Bunlar; iz- veya e¤itime aktif kat›l›m› sa¤lanmal›d›r. Bu, iflsiz bi-
lenen makroekonomik politikalar, sosyal diyalog ve en- rey bak›m›ndan hem bir “hak”, hem de aktif emek pi-
düstri iliflkileri politikalar› ile emek piyasas› politikalar›d›r. yasas› politikalar›na kat›l›m› için bir “görev” olarak
1. ‹zlenen makroekonomik politikalar: Emek piyasas›n- görülmelidir.
da arz ve talebi etkilemeye yönelik para ve maliye (.......)
politikalar› izlenmifltir. Bu politikalar istihdam›n artt›-
r›lmas› do¤rultusunda dizayn edilmifltir. Örne¤in, izle- Kaynak: Auer, P. (2000). Employment Revival in Eu-
nen vergi politikalar› ile özellikle düflük ücretli sektör- ropa: Labour market success in Austria, Denmark,
de sosyal güvenlik ödemelerinin afla¤› çekilmesi sa¤- Ireland and Netherlands, International Labour Office,
lanm›flt›r. Ceneva.

Ak›n, C. (1996). “1980 Y›l› Sonras› Türkiye’de ‹stih- 1. c Bkz. ‹flsizlik Sorununa Yaklafl›mlar ve ‹stihdam
dam ve Yap›sal Emek Piyasas› Politikalar›”, Saba- Politikalar›
haddin Zaim’e Arma¤an, ‹stanbul. 2. a Bkz. Aktif ‹stihdam Politikalar›
Auer, P. (1997). “Activation of Labour Market Policy 3. b Bkz. Aktif ‹stihdam Politikalar›
in the European Union-Comparative Summary”, 4. d Bkz. Bilgilendirme ve ‹fle Yerlefltirme
Employment Observatory, SYSDEM, Trends No. 28. Hizmetleri
Biçerli, M. K. (2000). Çal›flma Ekonomisi, ‹stanbul. 5. d Bkz. ‹flsizlik Sorununa Yaklafl›mlar ve ‹stihdam
DPT (2001). Emek Piyasas› Özel ‹htisas Komisyonu Politikalar›
Raporu, Ankara. 6. e Bkz. ‹flsizlik Sorununa Yaklafl›mlar ve ‹stihdam
Ersel, B. (1999). Türkiye’de ‹flsizlik ve ‹flsizlik Sigorta- Politikalar›
7. c Bkz. ‹fl Yaratma Programlar›
s›, ‹stanbul.
8. c Bkz. ‹stihdam Sübvansiyonlar›
Ersoy, A. (1991). ‹stihdam Sorunlar›, ‹stihdam Güven-
9. e Bkz. Tükiye’de ‹flsizlikle Mücadele ve ‹stihdam
cesi ve ‹flsizlik Sigortas› Paneli, Hak-‹fl Ya. No: 14,
Politikalar›
Ankara. 10. b Bkz. Tablo 1
Gündo¤an, N. (2001). Genç ‹flsizli¤i, Eskiflehir.
Kepenek, Y.ve Yentürk, N.(2000). Türkiye Ekonomisi,
‹stanbul.
Koray, M. (1992). “Günümüzde Emek Piyasas›n›n Özel- S›ra Sizde Yan›t Anahtar›
likleri, Sorunlar› ve ‹stihdam Politikalar›”, Amme S›ra Sizde 1
‹daresi Dergisi, C.25, S.4. Pasif istihdam politikalar›, iflsiz bireylere ifl bulmak ya da
Kovacks, K.(1998). “Preventing Failure at School”, The istihdam yaratmak ve iflsizlik oranlar›n› azaltmak yerine
OECD Observer. iflsizli¤in bireysel ve toplumsal aç›dan yaratt›¤› olumsuz-
Kutal, M. (1996). “Çal›flma Hakk›n›n Korunmas›nda luklar› gidermeyi amaçlamaktad›r. Aktif istihdam politika-
Aktif Emek Piyasas› Politikas› Önlemleri”, Prof. lar› ise, iflsiz bireyleri do¤rudan iflsizlikten kurtarmaya yö-
Dr. Sabahaddin Zaim’e Arma¤an, ‹stanbul. nelik politikalard›r. Bu iki tür politika da birbirlerine al-
Lange, T.(1998). Unemployment in Theory and Prac- ternatif olmaktan ziyade birbirlerinin tamamlay›c›s›d›r.
tice, London.
Norwegien Ministry Of Education (NME) (1999). Nordic S›ra Sizde 2
Transition Conference Backround Paper. Büyüme, ekonominin say›sal olarak ölçülebilen verilerin-
OECD (1998). Youth Entrepreneurship. deki art›flt›r. Bu anlamda nitelikten çok nicelik bak›m›n-
OECD (1999). “Preparing Youth for the 21st Century: dan ortaya ç›kan bir de¤ifliklik olarak tan›mlanabilir. Bir
The Policy Lessons from the Past Two Decades”, ekonomi büyümekte iken, o ekonomide mutlaka yap›sal
Backround Paper for Conference Organised by the bir de¤iflim yaflanmas› zorunlu de¤ildir. Büyüme, sadece
OECD and the US Department of Labour and Educa- üretim ve kifli bafl›na düflen gelirin artmas› olarak kabul
tion, Washington. edilebilir. Oysa, kalk›nma kavram› nicel de¤iflimin yan›n-
Oyan, O. (1999). “1980 Sonras›n›n Neo-Liberal Politi- da nitel dönüflümleri de içermekte; ekonomik, toplumsal
kalar›n›n De¤erlendirilmesi, Yeni Birikim Mode- ve siyasal yap›lar›n geliflerek toplumsal refah›n artmas›n›
linin Dönüm Noktalar›”, Türk-‹fl’99 Y›ll›¤›, Ankara. ifade etmektedir. Bu bak›mdan kalk›nma, ekonomik bü-
Törüner, M. (1994). Çal›flma Yaflam›nda Özel ‹stihdam yümeyi de kapsamakla birlikte bunu aflmaktad›r.
Bürolar›n›n Kuruluflu ve ‹flleyifli Semineri, ‹stan-
bul. S›ra Sizde 3
TÜSES (1990). ‹stihdam Politikalar›, Ankara. Türkiye’de iflsizlik sorunuyla mücadelede her fleyden ön-
ce iflsizlik ve istihdam politikas› konusunda bir zihniyet
de¤iflikli¤ine gereksinim bulunmaktad›r. Bunun için de,
iflsizli¤in do¤al kabul edilemeyece¤i, kamusal politikalar-
la çözüm bulunmas› gereken önemli bir toplumsal sorun
oldu¤u gerçe¤inin öncelikle kabulü gerekmektedir. ‹stih-
dam politikalar› ancak böyle bir zemin üzerinde uygulama
olana¤› bulabilir.
235
Enflasyon,
Ücretler ve
‹flsizlik 15
Enflasyon özellikle, 1970’li y›llardan itibaren dünyan›n, ülkemizin de içinde bu-
lundu¤u, pek çok ekonomisini derinden etkileyen önemli bir sorun haline gelmifl-
tir. Enflasyonla, emek piyasalar›n›n ücret ve iflsizlik gibi temel de¤iflkenleri aras›n-
daki iliflkiler de iktisatç›lar aras›nda uzun zamandan beri tart›fl›lmaktad›r. Bu
ünitede bu araflt›rmalar ve ileri sürülen teoriler ele al›nacakt›r.
Amaçlar›m›z
Enflasyon ile ücretler aras›nda nas›l bir iliflki vard›r?
Ücret-fiyat sarmal› nedir?
Gelirler politikas› nedir ve bafll›ca araçlar› nelerdir?
Enflasyon ve iflsizlik aras›nda nas›l bir iliflki bulunmaktad›r?
Philips e¤risi neyi anlat›r ve günümüze kadar hangi aflamalardan geçmifltir?
HAVA TAHM‹N‹: RASYONEL BEKLENT‹LERE B‹R ÖRNEK
“Yar›n hava nas›l olacak?” E¤er yar›n pikni¤e gitmek istiyorsan›z, buna karar ver-
meden önce bu sorunun yan›t›n› mutlaka bilmek isteyeceksiniz.
Peki, bunu ö¤renebilmek için ne yapars›n›z? Örne¤in, geçmifl bilgiler üzerine bir
de¤erlendirme yapabilirsiniz: “Dün hava iyiydi. Bugün muhteflem.” Buna daya-
narak, havan›n yar›n da güzel olaca¤›n› düflünebilirsiniz. Di¤er taraftan, hava-
lar son zamanlarda çok de¤iflken ise, bu konuda daha tedbirli davranabilirsiniz.
Bu “tahminler” uyarlay›c› beklentilere örnektir. Sizin tahminleriniz o günkü ve
birkaç gün önceki hava durumuna dayan›r.
Pikni¤e gidip gitmeme karar› verme konusunda pek fazla güvenilmeyen bu tahmi-
ne göre mi hareket edeceksiniz, yoksa karar vermenize yard›mc› olacak daha faz-
la bilgiye mi baflvuracaks›n›z?
Burada eski bir ‹ngiliz sözü hemen akla gelir: “Bir ‹ngiliz yaz›, üç güzel gün ve ar-
d›ndan bir gök gürültülü ya¤mur f›rt›nas›d›r.” E¤er üç güzel gün yaflam›flsak, bel-
ki de yar›n evde kalmak daha iyi olabilir? Ya da bilimsel bir yaklafl›mla, hava tah-
mini haberlerine itibar edip, her bölgesinde parlayan günefl sembollerini gösteren
haritaya bakarak kendimize bir flans vermeyi düflünebiliriz. Bu son yaklafl›m da
“rasyonel beklentilere” bir örnektir.
Böylece, pikni¤e gidersiniz... Ve o da ne? Ya¤mur ya¤›yor.
“Bahse girerim ki: “Evde kalmaya karar verseydik hava iyi olacakt›” diye homur-
dan›rs›n›z, ›slanm›fl sandviçlerinizi yerken.
Karar›n›z eksik ya da yetersiz bilgiye dayanm›fl olabilir. Ancak vermifl oldu¤unuz
karar hâlâ rasyoneldir. Çünkü, ulafl›lacak bilgi ile al›nabilecek en iyi karard›r.
Hava tahmincileri hata yapabilirler. Fakat onlar güneflli bir günü yanl›fl tahmin
edebildikleri gibi ya¤murlu bir günü de yanl›fl tahmin edebilirler. Onlar›n makul
nedenlere ba¤l› tahminlerine dayanan karar›n›z hâlâ rasyoneldir.
Kaynak: Sloman, J. (1999). Economics, Prentice Hall Europe, s. 648.
Anahtar Kavramlar
• Ücret-Fiyat Sarmal› • Uyarlanabilir Beklentiler Teorisi
• Gelirler Politikas› • Rasyonel Beklentiler Teorisi
• Philips E¤risi • NAIRU
‹çindekiler
• ENFLASYON VE ÜCRETLER
• Ücret-Fiyat Sarmal› ve Gelirler Politikas›
• ENFLASYON VE ‹fiS‹ZL‹K ‹L‹fiK‹S‹: PHILIPS E⁄R‹S‹
• Philips ve Lipsey Modelleri
• Do¤al ‹flsizlik Oran› Hipotezi ve Philips E¤risi
• Rasyonel Beklentiler ve Philips E¤risi
• Enflasyonu H›zland›rmayan ‹flsizlik Oran› (NAIRU)
Ünite 15 - Enflasyon, Ücretler ve ‹flsizlik 237
G‹R‹fi
Enflasyon, özellikle 1970’li y›llardan itibaren, dünyan›n pek çok ülkesini etkileyen
önemli bir sorun olmufltur. Bu önemli sorunun emek piyasalar›n›n temel de¤iflken-
leri olan ücretler ve iflsizlikle aras›ndaki iliflkiler de iktisatç›lar taraf›ndan uzun sü-
reden beri tart›fl›lmaktad›r. Bu ünitede de enflasyonun emek piyasalar›n›n iki
önemli de¤iflkeni olan ücretler ve iflsizlikle iliflkileri ele al›nacakt›r.
ENFLASYON VE ÜCRETLER
Enflasyonun hangi koflullar alt›nda ortaya ç›kt›¤›, türleri ve hesaplanmas› gibi ko-
nular, esas itibariyle Makroiktisat dersinin konusudur. Nitekim ‹ktisat derslerinizde
bu konular detayl› bir biçimde ele al›nm›flt›r. Biz ise burada enflasyonun emek pi-
yasalar›yla, daha aç›kças› emek piyasalar›n›n iki önemli konusu olan ücretler ve ifl-
sizlikle iliflkisi üzerinde duraca¤›z.
Ekonomideki tüm fiyatlar›n a¤›rl›kland›r›lm›fl ortalamas›n› ifade eden fiyatlar
genel düzeyinde, süreklilik gösteren art›fllar fleklinde tan›mlanan enflasyonun te-
melde iki nedenden kaynakland›¤› söylenebilir. Birincisi, toplam talepteki bir faz-
lal›¤›n yol açt›¤› enflasyondur ki, buna talep enflasyonu ad› verilir. ‹kincisi ise, top-
lam talepte bir fazlal›k olmaks›z›n maliyetlerdeki bir art›fl›n fiyatlar genel düzeyini
yükseltmesidir ki maliyetlerden kaynaklanan bu enflasyon türüne de maliyet enf-
lasyonu ad› verilmektedir. Bizim burada üzerinde duraca¤›m›z konu da esas itiba-
riyle maliyet enflasyonu ile ücretler ve iflsizlik aras›ndaki iliflkilerdir.
Önemli bir maliyet unsuru olan ücretlerin enflasyonun bafllamas›nda ve h›zlan-
mas›ndaki etkisi iktisatç›lar aras›nda tart›fl›lan son derece önemli bir konudur. Ma-
liyet enflasyonunun nedeni olarak ücretlerdeki art›fllar› gösterenlere göre, maliyet
enflasyonunu bafllatan neden, parasal ücret art›fl oran›n›n eme¤in verimlilik art›fl
oran›ndan daha h›zl› bir biçimde art›yor olmas›d›r. Artan maliyetler fiyatlara yans›-
d›¤›nda ise enflasyon yükselmektedir. Ancak, maliyetlerdeki art›fl enflasyonun art-
mas›nda tek bafl›na neden olmaz. Ücretler artarken kârlar ayn› oranda düflerse, fi-
yatlar yükselmez, dolay›s›yla enflasyon artmaz. Ayn› flekilde, maliyet enflasyonu-
nun sürebilmesi için para arz›n›n da artmas› gerekir. Artan maliyetler karfl›s›nda
hükümet emisyon hacmini geniflleterek talebi özendirici bir politika izlemezse,
maliyet enflasyonu süreci ifllemez. fiunu da belirtmek gerekir ki, maliyet enflasyo-
nu her zaman bir ücret enflasyonu de¤ildir. Ücretler d›fl›nda, iflletmelerin fiyat po-
litikalar›, iflletme için maliyet unsuru olan di¤er girdi ve hammadde fiyatlar›ndaki
art›fllar ya da döviz kurlar›ndaki afl›r› de¤erlenmeler de maliyet enflasyonuna ne-
den olabilir.
Maliyetlerin art›fl› tek bafl›na enflasyonu artt›r›c› bir etki yapar m›? SIRA S‹ZDE
1
Ücret-Fiyat Sarmal› ve Gelirler Politikas›
Fiyat art›fllar›, ücret art›fllar›n› ve ücret art›fllar› da maliyetler yoluyla fiyatlar› yük-
seltti¤inde, genellikle, bir ücret-fiyat sarmal› ortaya ç›kmaktad›r. Ücret-fiyat sarma-
l› basitçe flu flekilde ifade edilebilir: Sendikalar artan yaflam maliyetlerini karfl›laya-
bilmek için daha fazla ücret art›fl› talep ederler. Firmalar bundan dolay› artan üre-
tim maliyetlerini karfl›layabilmek için mallar›n fiyatlar›n› daha fazla artt›r›rlar. Hü-
kümetler bir durgunluk ortam›ndan sak›nmak için fiyat ve ücretlerdeki bu art›fllar›
daha fazla para basarak desteklerler. Böylece, fiyat ve ücret art›fllar› h›zlan›r ve enf-
lasyon yükselir.
fiekil 15.1.
Enflasyonist
Bekleyifllerin
Aktar›m
Gecikmesi
Mekanizmas› Fiyat Uyum Gecikmesi
Kaynak: Kaufman,
B. (1989). The
Economics of Labor Talep Stoklar ve Faktör Faktör Ürün Fiyat
Talebi Maliyetler
Markets and Labor Art›fl› Üretim Miktar› Fiyatlar› Fiyatlar› Bekleyiflleri
Relations, chicago,
s.691’den aktaran 1
Biçerli , K. (2000).
Çal›flma Ekonomisi, 2
‹stanbul, s. 448.
Ekonomide di¤er fleylerde bir de¤iflme yokken, talepte meydana gelen bir art›fl
(1.kutu) stoklar›n azalmas›na ve üretimin artmas›na neden olacakt›r (2.kutu). Üre-
timdeki art›fl üretim faktörü kullan›m›n› da artt›raca¤›ndan, faktör talebi artacakt›r
(burada üretim faktörü deyimi ile emek faktörü kastedilmektedir). Emek talebinin
artmas›, eme¤in fiyat› olan ücretlerin artmas›na, ücretlerin artmas› da maliyetlerin
yükselmesine neden olaca¤›ndan buna ba¤l› olarak ürün fiyatlar›nda da bir art›fl
ortaya ç›kacakt›r. fiekilde enflasyonun bafllang›c›ndan sorumlu olmad›¤›n› varsay-
d›¤›m›z iflçiler bu noktada devreye girerek enflasyona h›z vermektedirler. Fiyatla-
r›n artmas› iflçiler için iki tür ücret-fiyat sarmal› oluflturur. Fiyatlar›n bu flekilde yük-
selmesi reel ücretleri afl›nd›raca¤›ndan; iflçiler (sendikalar) reel ücretlerdeki bu
afl›nmay› gidermek için tekrar ücretlerini artt›rd›klar›nda ücret art›fl› tekrar maliyet
ve fiyatlar› yükseltecek, reel ücretler tekrar afl›nacakt›r. fiekilde 1 ile numaraland›-
r›lan bu sarmala geri itilim sarmal› denir. Kaufman sendikalar›n bu flekilde reel üc-
retlerdeki afl›nmas› telafi etme çabalar›n› köpeklerin kuyruklar›n› yakalama çabala-
r›na benzetmektedir.
fiekilde görülen ikinci sarmal, fiyat bekleyiflleriyle ilgilidir. Bekleyifller sarmal›
ad› verilen bu sarmala göre, enflasyonun devam etmesi, kiflilerde fiyat yükselme-
lerinin gelecekte de devam edece¤i beklentisinin oluflmas›na neden olur. Bu ne-
denle sendikalar toplu sözleflme dönemlerinde, gelecekteki muhtemel reel ücret
afl›nmalar›n› da hesaba katarak ücretleri artt›rmak isterler. Bu durum flekilde 2
numaral› yeni bir sarmal›n oluflmas›na neden olur. Sendikalar enflasyonu baflla-
tan unsurlar olmasa bile, enflasyonu h›zland›r›c› bir rol oynamakta, talep enflas-
yonu sürecini bir aflamadan sonra maliyet enflasyonu ile besleyebilmektedirler
(Biçerli, 2000, s. 489).
Baz› iktisatç›lara göre ise, sendikalar›n ücret-fiyat sarmal›na ve bu yolla enflas-
yona yol açt›¤› iddias› k›smen do¤ru olsa bile, bu etki hem enflasyonun tek sebe-
bi de¤ildir, hem de o kadar güçlü de¤ildir. Hatta, toplu pazarl›k sistemiyle sendi-
kalar›n uzun vadeli toplu ifl sözleflmeleri yapmalar›, k›sa devreler dikkate al›nd›¤›n-
da, ücretlerin art›fl seyrini yavafllatabilir. Toplu pazarl›k sisteminin ücret art›fl›na ve
enflasyona etkisi tam istihdam döneminde enflasyonu azalt›c› yönde olmaktad›r.
Esas›nda enflasyonun asli sebebi, para miktar›ndaki art›fl ve talep fazlal›¤›d›r. Bu
faktörler enflasyonist bir zemin haz›rlad›ktan sonra enflasyon süreci ücret ve fiyat
art›fllar› fleklinde cereyan eder. Bu itibarla ücret-fiyat sarmal›, enflasyonun olufl sey-
rini aç›klar, enflasyonun sebebi olmaktan ziyade arac›d›r (Zaim, 1997, s. 428).
Ücret-fiyat sarmal›n› durdurmaya yönelik bir politika olan gelirler politikas› Ücret-Fiyat Sarmal›: Para-
kavram›, Bat› Avrupa ülkelerinde, önceleri iktisat politikas› hedefleri için sadece sal ücretlerdeki art›fllar›n fi-
yat art›fllar›na geçmesi ve
devletle ilgili bir ücret politikas› fleklinde ortaya ç›km›flt›r. Ancak, zamanla bu po- bunun sonucunda reel
litikan›n hem anlam ve kapsam›nda ve hem de buna ba¤l› olarak ülkeler taraf›n- ücretlerde ortaya ç›kan
düflüflün ilave ücret art›fl›
dan uygulanmas›nda bir de¤iflim yaflanm›flt›r. Orijinal anlam›nda, gelirler politika- talebini beslemesi sürecidir.
s›, gerçek ücretlerdeki art›fl›, emek verimlili¤indeki art›flla s›n›rlamak suretiyle, ge-
lir ve istihdam›n geliflmesini uygun fiyat istikrar›yla sa¤layacak koflullar› oluflturma-
ya yard›mc› olan politik önlemler olarak tan›mlan›r. Ancak, son zamanlarda gelir-
ler politikas› hem enflasyonun kontrol edilmesi ve hem de istihdam›n korunmas›-
na yard›mc› olan bir araç olarak orijinal anlam›n›n d›fl›nda bir anlam kazanmaya
bafllam›flt›r (Caravale, 1997, s. 2).
Gelirler politikas› uygulamas› ile ücret ve fiyat seviyesinin belirlenmesine do¤- Gelirler Politikas›: Gerçek
rudan müdahale edilmesi amaçlanmaktad›r. Böylece ücretlerin ve fiyatlar›n gerçek ücretlerdeki art›fl›, emek
verimlili¤indeki art›flla
milli has›ladan daha h›zl› artmamas› sa¤lanacakt›r. Ancak, sorun ücret ve fiyat s›n›rlamak suretiyle, gelir ve
kontrollerini herhangi bir k›tl›¤a ve iflsizli¤e neden olmadan gerçeklefltirmektir. Di- istihdam›n geliflmesini
uygun fiyat istikrar›yla
¤er bir deyiflle, iktisat politikalar›yla, ücret seviyesini enflasyona neden olmayacak sa¤layacak koflullar›
flekilde kontrol ederken iflsizlik oran› da toplumsal olarak kabul edilemeyecek bir oluflturmaya yard›mc› olan
politik önlemlerdir.
düzeye ç›kmamal›d›r. Bu ba¤lamda gelirler politikas›n›n iflsizlik oran› ile enflasyon
oran› aras›ndaki ters yönlü iliflkiyi iyilefltirmedeki yetersizliklerini giderici bir ifllevi
oldu¤u iddia edilmektedir. Bu noktada gelirler politikas›n›n maliye politikas› için-
de bir yerde bulundu¤unu ve maliye politikas›na bir alternatif de¤il, fakat tamam-
lay›c› oldu¤unu söyleyebiliriz (Ataman, 1997, s. 59).
Gelirler politikas› uygulamalar› geliflmifl ve geliflmekte olan ülkelerde farkl›lafl›r-
ken, bunun yan›nda bu ülkelerin de kendi aralar›nda bir uygulama birli¤ine sahip
olduklar› söylenemez. Her ülkenin gelenekleri, sosyal ve siyasal yap›lar›, sosyal
adalete ve gelir da¤›l›m›na bak›fllar› birbirinden farkl›d›r. Örne¤in, ‹ngiltere ve
ABD gibi ülkelerde 1970’lerde izlenen gelirler politikas›n›n temel amac›, enflasyo-
nun önlenmesi ve tam istihdam oldu¤u halde; Hollanda ve ‹sveç’te ise ücret yap›-
s›n›n adil bir flekilde tespiti, ücret farkl›l›klar›n›n azalt›lmas› gibi sosyal gayeler ön
plana al›nm›flt›r. Yine, uygulamada da bu ülkeler aras›nda önemli farkl›l›klar söz
konusudur. Örne¤in ‹ngiltere, bu politikalar›n uygulanmas›n›n bafllang›c›nda ücret
art›fllar›n› tamamen serbest b›rakm›flken, zamanla zorlay›c› tedbirlere yönelmifl ve
hatta son zamanlarda s›k s›k ücret ve fiyat dondurmalar›na gitmifltir. Hollanda’da
tam bunun tersi cereyan etmifltir. Almanya’da ise, iktisat politikas›n› gerçeklefltir-
mek için, gelirler politikas› arac›l›¤›yla devletin ücret art›fllar›n› s›n›rlamas› görül-
memifl; iflçi sendikalar›n›n itidalli tutumu, ücret art›fl›na karfl› istihdam art›fl› ve fiyat
istikrar›n› tercih etmeleri amac› kendili¤inden gelirler politikas› uygulanmas›na faz-
la mahal b›rakmadan halledilmifltir (Aksu, 1996, s. 60).
Ücret-fiyat sarmal›n› durdurma amac›na yönelik gelirler politikas›n›n bafll›ca
araçlar› flunlard›r:
Ücret ve Fiyat Kontrolleri

Gelirler politikas›n›n en kat› uygulama biçimi olarak kabul edilen ücret ve fiyat
kontrolleri, k›saca, ücret ve fiyat art›fllar›n›n yasal olarak s›n›rland›r›lmas› fleklinde
tan›mlanabilir. Ücret ve fiyat kontrollerinin temel öngörüsü fludur: insanlar ücret-
lerin ve fiyatlar›n yasal olarak kontrol alt›nda tutuldu¤una bir kez inan›rlarsa, üc-
ret-fiyat sarmal› önlenmifl, dolay›s›yla da enflasyon frenlenmifl olacakt›r. Ancak,
bu kontroller piyasada arz ve talep dengesini bozarak darbo¤azlara neden olabi-
lir. Bu nedenle, ücret-fiyat kontrolleri, savafl sonras›, hiperenflasyon ve büyük eko-

nomik krizler gibi ola¤anüstü ekonomik koflullarda ve k›sa süreli baflvurulabilecek
bir gelirler politikas› arac›d›r.
SIRA S‹ZDE Ücret ve fiyat kontrolleri stagflasyonu önlemede baflar›l› olabilir mi?
2
Ücret ve Fiyat Rehberli¤i
Ücret ve Fiyat Kontrolleri: Ücret ve fiyat kontrollerinden daha esnek bir uygulama olan ücret ve fiyat rehber-
Ücret ve fiyat art›fllar›n›n
yasal olarak li¤inin temel özelli¤i, zorlay›c› de¤il, yol gösterici olmas›d›r. Genellikle, ola¤anüs-
s›n›rland›r›lmas›d›r. tü dönemlerde ücret ve fiyatlar›n kontrolüyle bafllayan önlemler daha sonra gönül-
lü ücret ve fiyat rehberli¤ine dönüflmektedir.
ABD’de Johnson ve Carter dönemlerinde sistematik olarak ücret ve fiyat reh-
berli¤i programlar› uygulanm›flt›r. Örne¤in, Carter Yönetimi iflçi sendikalar›ndan,
ücret art›fl oran›n› %7 ile s›n›rlamalar›n› istemifltir. Buna uymayan sendikalar› zor-
lamak için de karfl› bir kampanya bafllat›lm›flt›r (Tucker, 2000, s. 408).
Endeksleme Politikalar›
Ekonomide gelece¤e yönelik belirsizliklerin yo¤un olarak yafland›¤› dönemlerde,
ücretlerin belirlenmesinde önemli güçlükler ortaya ç›kmaktad›r. Bu dönemlerde
ücretin sat›nalma gücünün korunmas›, enflasyon oran› ve döviz kurlar›ndaki de-
¤iflmeler gibi baz› de¤iflkenlere endekslenmek suretiyle sa¤lanabilir.
Endekslemenin gelirler politikas› aç›s›ndan önemi, enflasyonist beklentilerin
yüksek oldu¤u bir dönemde, ücretlerin enflasyon oran›ndan daha fazla artmas›n›
önleyerek bir ücret-fiyat sarmal›n› yaratmamak ve gerçek ücret seviyesini koru-
makt›r. Endeksleme, enflasyonun ücretin al›m gücü üzerinde do¤uraca¤› olumsuz-
luklara karfl› bir koruma olarak görülebilir. Endekslemenin de, di¤er gelirler poli-
tikas› araçlar›nda oldu¤u gibi, k›sa dönemli uygulanmas›nda yarar vard›r. Çünkü fi-
yatlar genel seviyesindeki art›fl›n otomatik olarak ücretlere yans›t›lmas› bir ücret-fi-
yat sarmal›na neden olabilir. D›flsal etkenlerden dolay› ya da ithal hammadde fiyat-
lar›nda meydana gelen art›fllar ücret-fiyat etkileflimini h›zland›r›r. Böyle bir durum-
da endeksleme ücret-fiyat sarmal› yarat›r (Ataman, 1997, s.62).
Vergilendirmeye Dayal› Gelirler Politikas›

Ücret-fiyat sarmal›na son vermek için kullan›labilecek politikalardan birisi de ver-
gilendirmeye dayal› gelirler politikas›d›r. Bu politikan›n sundu¤u temel çözüm,
maliye politikas›n›n temel araçlardan birisi olan vergilendirmeyi kullanarak enflas-
yonist olmayan ücret art›fllar›n› bu yolla ödüllendirip teflvik etmek; aksi uygulama-
lar› da yine vergiler arac›l›¤›yla cezaland›rmakt›r.
Enflasyonla mücadelede vergi teflvi¤ine dayal› gelirler politikas›, ücret-fiyat sar-
mal›n› k›rmakta etkili bir politika olsa da uygulamada bir tak›m güçlükleri ve
olumsuzluklar› da beraberinde getirmektedir. ‹lk olarak, bu konuda bir tak›m ida-
ri güçlükler bulunmaktad›r. Örne¤in, binlerce firman›n bu konuda de¤erlendirilip
denetlenebilmesi oldukça güçtür. ‹kincisi, kamunun ürün fiyatlar›na yönelik hiç-
bir giriflimi olmamas›na ra¤men sendikan›n ücret talebine karfl› direnen iflvereni
düflük vergi ile ödüllendirmesi, sendikac›lar›n ve sendika üyelerinin do¤al olarak
tepkisine yol açabilir. Son olarak da, iflçilerine belirlenen enflasyon oran›n›n üs-
tünde ücret veren ve bu nedenle de vergi oran› yükselen iflverenlerin maliyetle-
rinde meydana gelen art›fllar› fiyatlara yans›t›p tüketicilere aktarabilme ihtimalidir
(Biçerli, 2000, s. 493).
ENFLASYON VE ‹fiS‹ZL‹K ‹L‹fiK‹S‹: PHILIPS E⁄R‹S‹

‹ktisat politikas›n›n temel amaçlar›ndan birisi fiyat istikrar› iken, bir di¤eri de tam
istihdam›n sa¤lanmas›d›r. Ancak, bu iki amaç birbiriyle çeliflmektedir. Bu durum
karfl›s›nda ya fiyat istikrar›na öncelik verip, iflsizli¤in artmas› kabul edilecek, ya da
iflsizlik oran›n›n afla¤›lara çekilmesi için fiyat istikrar›ndan ödün verilecek, yani enf-
lasyonun artmas›na raz› olunacakt›r.
A.W. Philips, enflasyonla ya da parasal ücretlerdeki art›fl oran› ile iflsizlik ara-
s›ndaki iliflkiyi incelemifl ve bu iliflkiyi, kendi ad›yla an›lan e¤ri ile ortaya koymufl-
tur. Enflasyon-iflsizlik iliflkisini ortaya koyabilmek için Keynesyen iktisatç›lar tara-
f›ndan kullan›lan temel bir kavram niteli¤inde olan Philips e¤risi, iktisat politikas›
kararlar› alanlara, enflasyonla iflsizlik aras›nda farkl› tercihler sunmaktad›r. Buna
göre, daha yüksek veya daha düflük bir enflasyon cinsinden bir maliyete katlana-
rak, daha düflük veya daha yüksek bir iflsizlik oran› elde edebilmek için talebi des-
tekleyici veya k›s›c› önlemler al›nabilir.
Philips e¤risinin tarihsel olarak üç farkl› aflamadan geçti¤ini söyleyebiliriz. Bi-
rincisi, enflasyon oran› ile iflsizlik aras›nda ters yönlü ve istikrarl› bir iliflkinin bu-
lundu¤u varsay›m›ndan hareketle, Philips ve Lipsey taraf›ndan Philips e¤risi kavra-
m›n›n flekillendirildi¤i ilk aflamad›r. ‹kinci aflamay›, Philips e¤risinde k›sa ve uzun
dönem ayr›m› yapan Friedman ve Phelps taraf›ndan yöneltilen elefltiriler olufltur-
maktad›r. Üçüncü aflamada ise, Philips e¤risine rasyonel beklentiler okulunca ya-
p›lan ve enflasyonla iflsizlik oran› aras›nda sistematik bir iliflkinin olmad›¤›n› iddia
eden elefltiriler yer almaktad›r (Y›ld›r›m, 1999, s. 395).
fiimdi bu aflamalar› s›ras›yla incelemeye çal›flal›m:
Philips ve Lipsey Modelleri

Philips Modeli
Parasal ücretlerle iflsizlik oran› aras›ndaki iliflki, 1958 y›l›nda Avustralyal› iktisatç›
A.W. Philips taraf›ndan incelenmifltir. ‹ngiltere’de 1861-1957 döneminde iflsizlik ile
parasal ücretlerdeki de¤iflmeler aras›ndaki iliflkiyi araflt›ran Philips, bu iki de¤iflken
aras›nda ters yönlü bir iliflkinin bulundu¤u, iflsizlik oran› %5.5 olunca enflasyon
oran›n›n s›f›r oldu¤u sonucuna ulaflm›flt›r. Philips e¤risi olarak ifade edilen negatif
e¤imli e¤ri, iflsizlik oran› ile enflasyon oran› aras›nda bir de¤ifl-tokufl oldu¤unu ve
dolay›s›yla da daha yüksek bir enflasyon oran› karfl›l›¤›nda iflsizli¤i azaltmak ya da
tam tersini yapman›n mümkün oldu¤unu ifade etmektedir.
Yandaki orijinal Philips e¤risinde,
fiekil 15.2.
dikey eksende parasal ücretteki oran- Dw
w= w Orjinal
sal de¤iflim, yatay eksende de iflsizlik
B Philips E¤risi
oran› yer almaktad›r. fiekle göre, ifl- w2
Parasal ücretlerdeki
yüzde de¤iflme
sizlik oran› yükseldikçe parasal ücret-

lerdeki art›fl oran› azalmaktad›r. Yine
flekle göre, iflsizlik oran› %5.5 iken pa-
w1
rasal ücretler de¤iflmemekte ve para- A
sal ücretler, iflsizlik oran› düflerken da-
0 U
ha h›zl›, iflsizlik oran› artarken ise da- U0 ‹flsizlik oran›
5,5
ha yavafl yükselmektedir.
1960’l› y›llarda Nobel ödüllü ikti-
satç›lar Paul Samuelson ve Robert So-
low, Philips e¤risini ekonomi politikas›n›n önemli bir analiz arac› haline getirmifl-
lerdir. Samuelson ve Solow çal›flmalar›nda Philips e¤risini parasal ücretteki de¤ifl-
me yerine enflasyon oran› ile iflsizlik oran› aras›ndaki iliflkiyi ifade eden bir kavra-
Philips E¤risi: Enflasyon ve ma dönüfltürmüfllerdir. Ayn› zamanda, Philips e¤risi ekonomi politikalar›n› haz›rla-
iflsizlik oranlar› aras›ndaki
ters yönlü iliflkiyi gösteren yanlara farkl› iflsizlik ve enflasyon oranlar›n›n kombinasyonlar›n› içeren çeflitli al-
bir e¤ridir. ternatifler sunan bir araç olarak da yorumlanm›flt›r.
Lipsey’in Talep Fazlas› Modeli

A.W. Philips’in, ampirik gözlemlere dayanarak elde etti¤i Philips e¤risinin teorik
temelleri R.Lipsey taraf›ndan oluflturulmufltur. Lipsey, kurdu¤u emek piyasas› mo-
delini iki fonksiyon kullanarak Philips e¤risi ile iliflkilendirmektedir. Bunlar: emek
talep fazlas› ile parasal ücretlerdeki de¤iflme aras›ndaki pozitif bir iliflkiyi gösteren
ücret ayarlama fonksiyonu ile emek talep fazlas› ile iflsizlik oran› aras›ndaki nega-
tif iliflkiyi gösteren fonksiyondur.
Buna göre, emek talep fazlas› büyüdükçe ücret haddindeki art›fl h›zlanacakt›r.
Emek talebi ve arz› eflitken, yani emek talep fazlas›n›n s›f›r oldu¤u durumda, pa-
rasal ücret sabit kalacakt›r. Lipsey, modelinde emek talep fazlas› ile iflsizlik oran›
aras›nda ters yönlü bir iliflki kurmufl, tüm iflsizli¤in geçici (friksiyonel) iflsizlikten
ibaret oldu¤u iflsizlik oran›n› tam istihdam durumu kabul ederek, bu iflsizlik du-
rumunda talep fazlas›n›n s›f›r oldu¤unu varsaym›flt›r. Buna göre, emek talep faz-
las›n›n artmas› iflsizlik oran›n› azaltaca¤› gibi talep fazlas›ndaki bir azal›fl da iflsiz-
lik oran›n› artt›racakt›r. Philips e¤risi, bu iki fonksiyonun birlefltirilmesiyle elde
edilmektedir.
fiekil 15.3.
w x
Parasal ücretlerdeki
Lipsey’ in Philips
de¤iflme oran›
E¤risinin Elde
Edilmesi
fazlas› oran›
Emek talep
w0
0 x 0 U
x0 Emek talep fazlas› U* ‹flsizlik oran›
(a) (b)
w
Parasal ücretteki
de¤iflme oran›
0 U
U* ‹flsizlik oran›
(c)
Yukar›daki fleklin (a) k›sm›nda parasal ücretteki de¤iflme ile emek talebi fazla-
s› aras›nda, (b) k›sm›nda ise emek talebi fazlas› ile iflsizlik oran› aras›ndaki iliflki
görülmektedir. fieklin (c) k›sm›nda ise (a) ve (b)’ deki iliflkilerden yararlan›larak
ücret enflasyonu ile iflsizlik aras›ndaki iliflki elde edilmifltir.
Do¤al ‹flsizlik Oran› Hipotezi ve Philips E¤risi

Philips e¤risi, 1960’lar›n sonlar›ndan itibaren baflta Milton Friedman olmak üzere
Parasalc›lar taraf›ndan fliddetle elefltirilmeye bafllanm›flt›r. Bu elefltirilerin hareket
noktas› ise, Philips e¤risinde iflsizlikle enflasyon aras›ndaki iliflkinin nominal ücret
üzerinden kurulmufl ve dolay›s›yla da emek arz›n›n nominal ücretin bir fonksiyo-
nu oldu¤unun kabul edilmifl olmas›d›r. Bu yaklafl›m›n yetersizli¤i anlafl›l›nca, ikti-
satç›lar emek arz›n›n reel ücretin bir fonksiyonu oldu¤unu, ancak gerçekleflen fi-
yat düzeyi konusunda tam bir bilgiye sahip olmayan iflçilerin beklenen fiyat düze-
yi üzerinden emeklerini arz ettiklerini kabul etmifllerdir.
Özellikle M. Friedman ve E. Phelps taraf›ndan, enflasyonist beklentilerin etkile-
rini göz önüne almayan Philips e¤risi yorumuna karfl›l›k, de¤iflen enflasyonist bek-
lentilerin hesaba kat›lmas› halinde, Philips e¤risinin uzun dönemde istikrarl› olma-
yaca¤›, e¤ri üzerinde bir noktan›n seçilmesi ile belirlenen enflasyon oran›n›n, bir
uyum döneminden sonra yeni bir beklenen enflasyon oran›na ve Philips e¤risinin
kaymas›na neden olaca¤› ileri sürülmüfltür.
Yandaki flekilde, ekono-
fiekil 15.4.
mi birinci dönemde SRPC1
Uyarlanabilir
Enflasyon
(k›sa dönem Philips e¤risi)

oran›
LRPC (Uzun dönem Philips e¤risi) Bekleyifller ve

(p)
üzerindeki A noktas›nda, Uzun Dönem

gerçekleflen iflsizlik oran› Philips E¤risi
D
do¤al iflsizlik oran›na (%5,5), p1=%10
gerçekleflen enflasyon oran›
da beklenen enflasyon ora- B
p1=%5 C
n›na eflit ve s›f›rd›r (p1=0).
‹kinci dönemde geniflletici
para ve maliye politikalar› iz- A U
lenerek toplam talebin art- 0 U=%4 U*=%5,5 ‹flsizlik oran›
mas› ve iflsizli¤in %4’e düflü- SPRC2
SPRC1 (p2=%5)
rülmesi isteniyorsa, ekono- (p1=0)
mi SRPC1 üzerindeki B nok-
tas›na gelir ve enflasyon oran›
%5 olur. Fiyatlar›n %5 artmas› enflasyon beklentilerinin ayarland›¤› bir ö¤renme
süreci bafllat›r ve Philips e¤risi SRPC2’ye do¤ru kayar. SRPC2 Philips e¤risi üzerin-
de beklenen enflasyon oran› %5’tir ve iflsizlik oran› C noktas›nda do¤al orana
(%5,5) eflittir. ‹flsizli¤in %4’te tutulmas› enflasyon oran›n›n %10’a ç›kmas›yla müm-
kündür. Bir baflka deyiflle, geniflletici politika ekonominin uzun dönemde A nok-
tas›ndan C noktas›na hareket etmesine yol açar. ‹flsizli¤i do¤al oran›n›n alt›nda tut-
maya yönelik her giriflim enflasyonun artmas›na yol açmaktad›r. K›sa dönem Phi-
lips e¤rileri üzerindeki A ve C noktalar› beklenen ve gerçekleflen enflasyon oran-
lar›n›n eflitlendi¤i ve iflsizli¤in do¤al iflsizlik oran›na eflit oldu¤u noktalar›n bileflimi
uzun dönem Philips e¤risini meydana getirmektedir.
Do¤al iflsizlik oran› hipotezi, özetle flu flekilde ifade edilebilir: K›sa dönemde ifl-
sizlik ve enflasyon oranlar› aras›nda bir de¤ifl-tokufl olabilir. Ancak bu, enflasyon
oran›n›n bütünüyle öngörülemedi¤i ve dolay›s›yla ücret art›fllar›na yans›t›lamad›¤›
durumlarda söz konusu olabilir. Örne¤in, para miktar›ndaki bir geniflleme ile eko-
nomideki iflsizlik oran›nda bir düflme olsa da, bu geçici bir durumdur. Çünkü, bir
süre sonra bekleyifller gerçekleflen fiyat art›fllar›n› yakalayacak ve ekonomi do¤al
iflsizlik oran›na dönmekle kalmay›p enflasyon oran› da yükseltilmifl olacakt›r. Özel-
likle Friedman’a göre, bundan ç›kacak iktisat politikas› önerisi aç›kt›r: ‹ktisat poli-
Uyarlanabilir Bekleyifller
Hipotezi: ‹nsanlar›n tikas› uygulay›c›lar› ekonomideki iflsizlik oran›n› baz› zorlamalarla, örne¤in parasal
enflasyon beklentilerinin genifllemelerle, düflürmeye çal›flmamal›d›rlar. Yap›lmas› gereken, ekonomideki pa-
geçmifl enflasyon oranlar›na
dayand›¤›n› ileri süren bir
rasal de¤iflkenlerin, ekonominin do¤al büyümesine göre ve sabit bir oranda artt›-
teoridir. r›lmas›d›r (Uygur, 1983, s. 12).
SIRA S‹ZDE Parasalc›lar›n, Philips e¤risine getirmifl olduklar› elefltirilerin hareket noktas› nedir?
3
Rasyonel Beklentiler ve Philips E¤risi
J.F.Muth, R.Lucas ve T.J.Sargent gibi Rasyonel beklentiler hipotezinin teorisyenle-
ri, enflasyonist beklentilerin de di¤er tüm beklentiler gibi, plan yaparken elde edi-
lebilir tüm bilgilerin avantaj›n› kullanmak isteyen ak›ll› insanlar taraf›ndan olufltu-
ruldu¤unu söylerler. Onlara göre, beklentiler rasyoneldir ve bu beklentilerdeki ya-
n›lg›lar sürekli olmay›p uzun dönemde yoktur. Beklentilerdeki yan›lg›lar ancak
makro düzeydeki bilgilerin zaman›nda elde edilememesinden kaynaklanmaktad›r.
Rasyonel Beklentiler Rasyonel beklentiler hipotezine göre, insanlar enflasyonu tahmin ederken,
Hipotezi: ‹nsanlar›n uyarlanabilir beklentiler teorisinde ifade edildi¤i gibi, yaln›zca geçmifl y›l›n enflas-
gelece¤e iliflkin
beklentilerini olufltururken yon oran›n› göz önünde tutarak, basit bir biçimde düflünmezler. Her birisinin kris-
ortaya ç›kabilecek tal küresi bulutlu olmas›na ra¤men, insanlar ak›ll›d›rlar ve ekonominin iflleyifli ko-
yan›lg›lar›n sürekli olmay›p
uzun dönemde söz konusu nusunda bilgi sahibidirler. Dolay›s›yla, sadece geçmifl dönemin ve bugünün fiyat
olmayaca¤›n› ileri süren de¤iflmelerine bakmazlar, ayn› zamanda bütçe aç›klar› ya da para arz›ndaki de¤i-
teoridir.
flimin gelecek y›l›n enflasyon oran› üzerinde yarataca¤› etkileri de göz önünde tu-
tarlar (Tucker, 2000, s. 404).
Sonuç olarak, Rasyonel beklentiler hipotezine göre, para ve maliye politikala-
r›ndaki iflsizli¤i azaltmaya yönelik sistematik ve tahmin edilebilir genifllemeler hiç-
bir fayda sa¤lamad›¤› gibi daha yüksek bir enflasyonu da beraberinde getirece¤i
için ekonomiye büyük oranda zarar verir. Dolay›s›yla, ekonomi kendi haline b›ra-
k›l›r ve aktif iktisat politikalar›yla müdahale edilmezse, piyasalar her konuda en iyi
çözümü getirir.
Enflasyonu H›zland›rmayan ‹flsizlik Oran› (NAIRU)

1970’lerde yaflanan, yüksek iflsizlik ve enflasyonun ayn› anda varoldu¤u bir ortam›
ifade eden stagflasyon olgusu, iktisatç›lar›n istikrarl› bir Philips e¤risinin varl›¤› ko-
nusundaki görüfllerini büyük ölçüde de¤ifltirmelerine yol açm›flt›r. Baz› Keynesci
iktisatç›lar, yaflanan bu geliflmeler karfl›s›nda, enflasyon ve iflsizlik aras›ndaki iliflki
konusunda Parasalc› ve Keynesyen görüflleri bir senteze tabi tutarak Philips e¤risi-
ni yeniden yorumlam›fllard›r. Bu kapsamda, Keynesyen iktisatç›lardan Franco Mo-
digliani ve Lucas Papademos, NAIRU (Non-Accelarating Inflation Rate of Unemp-
loyment) kavram›n› ortaya atm›fllard›r.
E¤er bir ekonomide iflsizlik oran›, istikrarl› bir enflasyon oran›n› sa¤layan NA-
IRU’dan daha düflükse, enflasyon yükselme e¤ilimine girecek, tersine cari iflsizlik
oran› NAIRU’dan daha yüksek bir düzeyde ise enflasyon düflme e¤ilimi göstere-
cektir. Son y›llarda NAIRU kavram›n›n yeniden gündeme gelmesinde en önemli et-
ken, bunun geliflmifl ülkelerin ço¤unda para politikalar›n›n yönlendirilmesinde te-
mel gösterge olarak kabul edilmesidir (fi›klar, 1999, s. 6). NAIRU kavram›n›n ikti-
sat politikalar› aç›s›ndan ortaya koydu¤u en önemli bulgu ise, talep yönetimi poli-
tikalar›n›n iflsizli¤i önlemeye yönelik olumlu etkilerinin k›sa dönemli olaca¤›, uzun
dönemde ise bu politikalar›n enflasyonist etkilerinin kaç›n›lmaz olaca¤›d›r.
Friedman ve Phelps’in gelifltirdi¤i, enflasyonun istikrarl› bir seyir izledi¤i ve

tam istihdam düzeyi ile uyumlu, emek ve mal piyasalar›n›n dengede oldu¤u iflsiz-
lik oran› olarak kabul edilen do¤al iflsizlik oran› ile NAIRU genelde efl anlaml›
kavramlar olmakla birlikte aralar›nda bir tak›m farkl›l›klar da bulunmaktad›r. Bir
kere, do¤al iflsizlik oran› bir denge de¤eri olarak tan›mlanm›flt›r. Buna karfl›l›k
NAIRU, istatistiksel bir de¤er olarak önerilmifltir. Daha da önemlisi NAIRU teorisi
düflük iflsizli¤in, iflsizli¤in nedenlerinden ve özellikle para politikas›ndan ba¤›m-
s›z bir biçimde enflasyonun artmas›na neden olaca¤›n› belirtmektedir. Bir di¤er
önemli farkl›l›k da, NAIRU’nun k›sa dönemde do¤al iflsizlik oran›ndan daha fazla
dalgalanma göstermesidir. Dura¤an bir enflasyon oran› ile uyumlu olan iflsizlik
oran› zaman içinde önemli ölçüde de¤iflebilir. Örne¤in, e¤er hava flartlar› g›da fi-
yatlar›n›n yükselmesine neden olmuflsa, dura¤an bir enflasyon oran› ile uyumlu
olan iflsizlik oran› yükselecek, k›sa dönem NAIRU artacakt›r. Bunun tersine verim-
lilikte meydana gelen art›fllar fiyatlar üzerinde afla¤› do¤ru bask› oluflturarak k›sa
dönem NAIRU’nun azalmas›n› sa¤lar. Oysa do¤al iflsizlik oran›, emek piyasas›n›
tan›mlayan yap›sal faktörlere ba¤l› oldu¤undan zaman içinde de¤iflimi daha ya-
vaflt›r (Biçerli, 2000, s. 515).
NAIRU kavram›n›n, iktisat politikalar› aç›s›ndan ortaya koydu¤u en önemli bulgu nedir? SIRA S‹ZDE
4
Özet

AMAÇ Enflasyon ile ücretler aras›nda nas›l bir iliflki vard›r?
AMAÇ
Enflasyon ve iflsizlik aras›nda nas›l bir iliflki
1 4 bulunmaktad›r?
• Önemli bir maliyet unsuru olan ücretlerin, enflas- • ‹ktisat politikas›n›n temel amaçlar›ndan birisi fiyat
yonun bafllamas›nda ve h›zlanmas›ndaki etkisi ikti- istikrar› iken, bir di¤eri de tam istihdam›n sa¤lan-
satç›lar aras›nda tart›fl›lan son derece önemli bir ko- mas›d›r. Ancak, bu iki amaç birbiriyle çeliflmekte-
nudur. Maliyet enflasyonunun nedeni olarak ücret- dir. Bu durum karfl›s›nda ya fiyat istikrar›na öncelik
lerdeki art›fllar› gösterenlere göre, maliyet enflasyo- verip, iflsizli¤in artmas› kabul edilecek, ya da iflsiz-
nunu bafllatan neden, parasal ücret art›fl oran›n›n lik oran›n›n afla¤›lara çekilmesi için fiyat istikrar›n-
eme¤in verimlilik art›fl oran›ndan daha h›zl› bir bi- dan ödün verilecek, yani enflasyonun artmas›na ra-
çimde art›yor olmas›d›r. Artan maliyetler fiyatlara z› olunacakt›r.
yans›d›¤›nda ise enflasyon artar. Ancak, maliyetler-
deki art›fl enflasyonun artmas›nda tek bafl›na yeter-

AMAÇ
Philips e¤risi neyi anlat›r ve günümüze kadar han-
li olmaz. Ücretler artarken kârlar ayn› oranda dü- 5 gi aflamalardan geçmifltir?
flerse, fiyatlar yükselmez, dolay›s›yla enflasyon art- • A.W. Philips, enflasyonla ya da parasal ücretlerde-
maz. Ayn› flekilde, maliyet enflasyonunun sürebil- ki art›fl oran› ile iflsizlik aras›ndaki iliflkiyi incelemifl
mesi için para arz›n›n da artmas› gerekir. Artan ma- ve bu iliflkiyi, kendi ad›yla an›lan e¤ri ile ortaya
liyetler karfl›s›nda hükümet emisyon hacmini genifl- koymufltur. Enflasyon-iflsizlik iliflkisini ortaya koya-
leterek talebi özendirici bir politika izlemezse, ma- bilmek için Keynesyen iktisatç›lar taraf›ndan kulla-
liyet enflasyonu süreci ifllemez. fiunu da belirtmek n›lan temel bir kavram niteli¤inde olan Philips e¤-
gerekir ki, maliyet enflasyonu her zaman bir ücret risi, iktisat politikas› kararlar› alanlara, enflasyonla
enflasyonu de¤ildir. Ücretler d›fl›nda, iflletmelerin iflsizlik aras›nda farkl› tercihler sunmaktad›r. Buna
fiyat politikalar›, iflletme için maliyet unsuru olan göre, daha yüksek veya daha düflük bir enflasyon
di¤er girdi ve hammadde fiyatlar›ndaki art›fllar ya cinsinden bir maliyete katlanarak, daha düflük veya
da döviz kurlar›ndaki afl›r› de¤erlenmeler de mali- daha yüksek bir iflsizlik oran› elde edebilmek için
yet enflasyonuna neden olabilir. talebi destekleyici veya k›s›c› önlemler al›nabilir.

AMAÇ Ücret-fiyat sarmal› nedir?
• Philips e¤risinin, tarihsel olarak üç farkl› aflamadan
geçti¤ini söyleyebiliriz. Birincisi, enflasyon oran› ile
2
• Fiyat art›fllar›, ücret art›fllar›n› ve ücret art›fllar› da iflsizlik aras›nda ters yönlü ve istikrarl› bir iliflkinin
maliyetler yoluyla fiyatlar› yükseltti¤inde, genellik- bulundu¤u varsay›m›ndan hareketle Philips ve Lip-
le bir ücret-fiyat sarmal› ortaya ç›kmaktad›r. Ücret- sey taraf›ndan Philips e¤risi kavram›n›n flekillendi-
fiyat sarmal› basitçe flu flekilde ifade edilebilir: Sen- rildi¤i ilk aflamad›r. ‹kinci aflamay›, Philips e¤risin-
dikalar artan yaflam maliyetlerini karfl›layabilmek de k›sa ve uzun dönem ayr›m› yapan Friedman ve
için daha fazla ücret art›fl› talep ederler. Firmalar Phelps taraf›ndan yöneltilen elefltiriler oluflturmak-
bundan dolay› artan üretim maliyetlerini karfl›laya- tad›r. Üçüncü aflamada ise, Philips e¤risine rasyo-
bilmek için mallar›n fiyatlar›n› daha fazla artt›r›rlar. nel beklentiler okulunca yap›lan ve enflasyonla ifl-
Hükümetler bir durgunluk ortam›ndan sak›nmak sizlik oran› aras›nda sistematik bir iliflkinin olmad›-
için fiyat ve ücretlerdeki bu art›fllar› daha fazla pa- ¤›n› iddia eden elefltiriler yer almaktad›r.
ra basarak desteklerler. Böylece, fiyat ve ücret art›fl-
lar› h›zlan›r ve enflasyon yükselir.

AMAÇ Gelirler politikas› nedir ve bafll›ca araçlar› nelerdir?
3
• Gelirler politikas›, gerçek ücretlerdeki art›fl›, emek
verimlili¤indeki art›flla s›n›rlamak suretiyle, gelir ve
istihdam›n geliflmesini uygun fiyat istikrar›yla sa¤la-
yacak koflullar› oluflturmaya yard›mc› olan politik
önlemlerdir. Gelirler politikas›n›n bafll›ca araçlar›
flunlard›r: Ücret-fiyat kontrolleri, ücret-fiyat rehber-
li¤i, endeksleme politikalar› ve vergilendirmeye da-
yal› gelirler politikalar›.
Kendimizi S›nayal›m 6. Rasyonel beklentiler hipotezine göre afla¤›daki ifade-

1. Maliyet enflasyonu ile ilgili afla¤›daki ifadelerden han- lerden hangisi do¤rudur?
gisi yanl›flt›r? a. ‹nsanlar ekonominin iflleyifli konusunda bilgi sahi-
a. Maliyet enflasyonu, her zaman bir ücret enflasyo- bi de¤ildir.
nu de¤ildir. b. ‹nsanlar gelecek y›l›n enflasyon oran›n› tahmin
b. Maliyet enflasyonunun sürebilmesi için para arz›- ederken sadece geçmifl y›l›n enflasyon oran›na
n›n da artmas› gerekir. bakmazlar.
c. Ücretler artarken kârlar ayn› oranda düflerse fiyat- c. ‹flsizli¤i azaltmak için para arz› artt›r›lmal›d›r.
lar yükselmez. d. ‹flsizli¤i azaltmak için maliye politikalar›na a¤›rl›k
d. ‹flletmelerin fiyat politikalar› maliyet enflasyonuna verilmelidir.
neden olabilir. e. ‹flsizli¤i azaltmak için aktif iktisat politikalar›
e. Maliyetlerdeki art›fl tek bafl›na enflasyonu artt›r›c› izlenmelidir.
bir etki yapar.
7. Uyarlanabilir bekleyifller hipotezine göre, insanlar›n
2. Afla¤›dakilerden hangisi gelirler politikas›n›n bafll›ca enflasyon beklentileri afla¤›dakilerden hangisine dayan›r?
araçlar› aras›nda yer almaz? a. Beklenen bütçe aç›klar›na
a. Ücret ve fiyat rehberli¤i b. ‹zlenen maliye politikalar›na
b. Ücret ve fiyat kontrolleri c. ‹zlenen istihdam politikalar›na
c. Hanehalk› tüketim harcamalar› d. Para arz›ndaki genifllemelere
d. Endeksleme politikalar› e. Geçmifl enflasyon oranlar›na
e. Vergilendirme
8. Afla¤›dakilerden hangisi Parasalc›lar›n Philips e¤risine
3. Afla¤›dakilerden hangisi ücret ve fiyat kontrollerinin yönelttikleri elefltirilerin temel nedenidir?
özelliklerinden biri de¤ildir? a. Enflasyon-iflsizlik iliflkisinin nominal ücret üzerin-
a. Ücret ve fiyat sarmal›n› önlemeye yönelik bir poli- den kurulmufl olmas›
tika olmas› b. Enflasyon-iflsizlik iliflkisinin reel ücret üzerinden
b. Yasal zorunluluk esas›na dayanmas› kurulmufl olmas›
c. K›sa süreli olmas› c. Enflasyonun do¤al iflsizlik oran›nda s›f›r olmas›
d. Genellikle, ola¤and›fl› ekonomik koflullarda d. Enflasyonun do¤al iflsizlik oran›nda %5.5 olmas›
baflvurulmas› e. Enflasyonun parasal ücretlerdeki art›flla hiçbir ilifl-
e. Piyasada arz talep dengesini sa¤lamas› kisinin olmamas›
4. Philips e¤risi bir ekonomideki hangi iki de¤iflken ara- 9. NAIRU afla¤›dakilerden hangisidir?
s›ndaki iliflkiyi anlat›r? a. Uzun dönem enflasyon oran›
a. ‹flsizlik oran› ile gayrisafi milli has›la b. Uzun dönem iflsizlik oran›
b. Enflasyon ve iflsizlik oranlar› c. Y›ll›k ortalama enflasyon oran›
c. Enflasyon ve faiz oranlar› d. Enflasyonu h›zland›rmayan iflsizlik oran›
d. ‹flsizlik ve faiz oranlar› e. Ücret-fiyat sarmal›
e. Enflasyon ve ücretler
10. Bir ekonomide yüksek iflsizlik ve enflasyonun birara-
5. Philips e¤risinin ilk teorik temelleri kim taraf›ndan at›l- da olmas› durumuna ne ad verilir?
m›flt›r? a. Enflasyon
a. E. Phelps b. Devalüasyon
b. M. Friedman c. Stagnasyon
c. R. Lipsey d. Ücret-fiyat sarmal›
d. R. Lukas e. Stagflasyon
e. J. Sargent
“ Çal›flanlar›n maafl› kufla döndü

Memurun, Temmuz 1999’da ortalama 1 Dolar 48 Cent olan
saat ücreti bu ay 99 Cent’e gerilerken, üç y›lda dolar ba-
Aksu, Ö. A. (1996). “Toplumsal Anlaflma Çerçevesinde
Gelirler Politikas›”, Prof. Dr. Sabahattin ZA‹M’e Ar-
ma¤an, ‹stanbul.
Ataman, B. (1997). “Neo Keynesci Bölüflüm Teorisi :
z›ndaki erime yüzde 32.6 olarak gerçekleflti
Ücret-Fiyat Sarmal› ve Gelirler Politikas›”, Prof.
22/07/2002 Radikal Dr. Oral SANDER’e Arma¤an.
Biçerli, M. K. (2000). Çal›flma Ekonomisi, ‹stanbul.
AA - ANKARA - Memurlar›n saat ücretinde Dolar baz›nda Caravale, G. (1997). Some Notes on Inflation and Emp-
3 y›lda ortalama yüzde 32.6 oran›nda kay›p oldu¤u aç›k- loyment : Incomes Policy and the Perspective of
land›. Krizden ç›kma belirtileri görülen imalat sanayiinde the European Monetary Union, International Ad-
ise istihdamda art›fl görülürken ücretler geriledi. Ba¤›ms›z vences in Economic Research, Vol. 3, Issue 2.
Kamu Görevlileri Sendikalar› Konfederasyonu (BASK) ta- Lordo¤lu, K., Özkaplan, N. ve Törüner, M. (1999) Çal›fl-
raf›ndan yap›lan araflt›rmaya göre, en düflük kademede ma ‹ktisad›, ‹stanbul.
maafl alan memurun saat ücreti Temmuz 1999’da 1 Dolar fi›klar, ‹., Gerek, S., Kaya A. (1999). Nairu : Teori, Eleflti-
48 Cent iken, Temmuz 2002'de saat ücreti, 49 Cent kay›p- ri ve Türkiye Uygulamas›, Eskiflehir.
la 99 Cent’e indi. BASK araflt›rmas›nda dolar baz›nda me- Tucker, I. B.(2000). Macroeconomics for Today, South-
murlar›n saat ücretinde 3 y›lda ortalama yüzde 32.6 kay›p Western College Publishing.
oldu¤u belirtilerek, 3 y›lda memurlar›n her bir çal›flma sa- Y›ld›r›m, K.-Karaman, D. (1999). Makroekonomi,
atinde ücretinin üçte birini kaybetti¤i savunuldu. Araflt›r- Eskiflehir.
maya göre, Temmuz 1999 ile Temmuz 2002 tarihlerini
kapsayan üç y›ll›k dönem içinde, çal›flt›¤› her saat için bi-
rinci derece dördüncü kademede bulunan flube müdürü-
nün 1 dolar, mühendisin 1 Dolar 12 Cent, hâkimin 1 Do-
lar 63 Cent, doktorun 1 Dolar 21 Cent kayb› oldu.
”

1. e Ayr›nt›l› bilgi için “Enflasyon ve Ücretler” konu- S›ra Sizde 1
suna bak›n›z. Hay›r. Maliyetlerdeki art›fl giriflimcilerin karlar›ndaki bir
2. c Ayr›nt›l› bilgi için “Ücret-Fiyat Sarmal› ve Gelir- azal›flla karfl›lan›yor ve fiyatlara yans›t›lm›yorsa, talep ya
ler Politikas›” konusuna bak›n›z. da para arz›nda bir art›fl yoksa, maliyet enflasyonu süreci
3. e Ayr›nt›l› bilgi için “Ücret-Fiyat Kontrolleri” ko- bafllamaz.
nular›na bak›n›z.
4. b Ayr›nt›l› bilgi için “Enflasyon ve ‹flsizlik ‹liflkisi” S›ra Sizde 2
konular›na bak›n›z. Hay›r. Enflasyonla mücadelede kullan›lan ücret ve fiyat
5. c Ayr›nt›l› bilgi için “Lipsey’in Talep Fazlas› Mode- kontrolleri GSMH’n›n önemli ölçüde düflmesine ve böyle-
li” konusuna bak›n›z. ce de iflsizli¤in daha da artmas›na neden olabilir. Bu du-
6. b Ayr›nt›l› bilgi için “Rasyonel Beklentiler ve Phi- rum da durgunlu¤un daha da derinleflmesine ve daha bü-
lips E¤risi” konusuna bak›n›z. yük darbo¤azlara neden olabilir.
7. e Ayr›nt›l› bilgi için “Do¤al ‹flsizlik Oran› Hipotezi
ve Philips E¤risi” konusuna bak›n›z. S›ra Sizde 3
8. a Ayr›nt›l› bilgi için “Do¤al ‹flsizlik Oran› Hipotezi Bu elefltirilerin hareket noktas›, Philips e¤risinde iflsizlikle
ve Philips E¤risi” konusuna bak›n›z. enflasyon aras›ndaki iliflkinin nominal ücret üzerinden ku-
9. d Ayr›nt›l› bilgi için “Enflasyonu H›zland›rmayan rulmufl ve dolay›s›yla da emek arz›n›n nominal ücretin bir
‹flsizlik Oran›” konusuna bak›n›z. fonksiyonu oldu¤unun kabul edilmifl olmas›d›r. Özellikle
10. e Ayr›nt›l› bilgi için “Enflasyon ve ‹flsizlik ‹liflkisi” M. Friedman ve E. Phelps taraf›ndan, enflasyonist beklen-
konusuna bak›n›z. tilerin etkilerini göz önüne almayan Philips e¤risi yorumu-
na karfl›l›k, de¤iflen enflasyonist beklentilerin hesaba ka-
t›lmas› halinde, Philips e¤risinin uzun dönemde istikrarl›
olmayaca¤›, e¤ri üzerinde bir noktan›n seçilmesi ile belir-
lenen enflasyon oran›n›n, bir uyum döneminden sonra
yeni bir beklenen enflasyon oran›na ve Philips e¤risinin
kaymas›na neden olaca¤› ileri sürülmüfltür.
S›ra Sizde 4
NAIRU kavram›n›n iktisat politikalar› aç›s›ndan ortaya koy-
du¤u en önemli bulgu, talep yönetimi politikalar›n›n iflsiz-
li¤i önlemeye yönelik olumlu etkilerinin k›sa dönemli ola-
ca¤›, uzun dönemde ise bu politikalar›n enflasyonist etki-
lerinin kaç›n›lmaz olaca¤›d›r.
250 Sözlük
Sözlük D
A Da¤›t›mc› Pazarl›k: Bir taraf›n kazanc›n›n di¤er taraf›n kayb›
Aktif ‹stihdam Politikalar›: Emek piyasas›n› ve iflçilerin iflle il- oldu¤u konular›n ele al›nd›¤› pazarl›k.
gili niteliklerini gelifltirmek ve daha etkin bir emek piyasa- Davran›flsal Yap›lanma: Toplu pazarl›k sürecinde taraflar›n
s›n› teflvik etmeye yönelik politikalar. birbirlerine karfl› izleyebilecekleri tav›r ve davran›fllar.
Aktif Nüfus: 15-64 yafl grubunda olup kurumsallaflmam›fl nüfus. Denge Ücreti: Emek arz ve talebini eflitleyen ücret.
Art›k De¤er: Eme¤in yeniden üretimi için gerekli olan de¤er ile Do¤al ‹flsizlik Oran›: Emek piyasas› dengede iken bile varolan
eme¤in yaratt›¤› toplam de¤er aras›ndaki fark. iflsizlik oran›.
Arz Fazlas›: Emek Arz veya talep e¤rilerindeki kaymaya ba¤l› Do¤al Ücret Teorisi: Ücretlerin düzeyini belirleyen temel etke-
olarak veri ücret düzeyinde emek arz miktar›n›n emek ta- nin iflçinin do¤al gereksinimleri oldu¤unu ileri süren teori.
lep miktar›ndan fazla olmas› durumu.
Asgari Ücret: Bir yandan iflçiye sosyal bak›mdan uygun asgari E
bir yaflam düzeyi sa¤lamaya elveriflli olan, öte yandan da Emek Piyasalar›nda Ekonomik Rant: Belirli bir iflçiye ödenen
iflverenleri daha düflük ücret ödemekten al›koyan zorunlu ücret ile iflçinin piyasada çal›flmaya raz› oldu¤u ücret ara-
niteli¤i olan bir ücret. s›ndaki fark.
Ay›r›m: ‹flverenlerin iflçilerin verimlilikleri ile ilgisi olmayan ba- Eksik ‹stihdam: ‹stihdam›n sektörel da¤›l›m› içinde tar›m›n
z› önyarg›lar› nedeniyle baz› iflçi gruplar›n› istihdam etmek a¤›rl›kta oldu¤u, ücretsiz aile iflçilerinin yo¤un olarak bu-
istememeleri veya düflük ücret vermeleri. lundu¤u ve iflsizlik sigortas› uygulamas›n›n bulunmad›¤›
Azalan Verimler Kanunu: Üretim faktörlerinden birisi sabit tu- ülkelerde, iflgücünün gere¤i gibi de¤erlendirilememesin-
tulurken di¤er faktörün miktar› artt›r›ld›¤›nda toplam ürün- den kaynaklanan önemli bir istihdam sorunu.
deki art›fl›n bir noktadan sonra azalaca¤›n› ifade eden ikti- Eme¤in Marjinal Ürün Geliri (MRPL): Son ifle al›nan iflçinin
sat kanunu. toplam üründe sa¤lad›¤› art›fl›n parasal karfl›l›¤›.
Eme¤in Marjinal Ürünü (MPL): Sermaye sabitken emek girdi-
B sinin bir birim artt›r›lmas› sonucunda toplam üründe mey-
Ba¤›ml›l›k Oran›: Çal›flma ça¤› d›fl›ndaki nüfusun çal›flma ça- dana gelen de¤ifliklik.
¤›ndaki nüfusa oran›. Emek Piyasas›: Emek arz ve talebinin karfl›laflt›¤› ve eme¤in fi-
Bekleme ‹flsizli¤i Etkisi: Geçici iflsizlik türüdür. Sendikal› sek- yat› olan ücretin belirlendi¤i piyasa.
törde çal›fl›yorken iflsiz kalan bireylerin düflük ücretli sen- Emek Talebinin Çapraz Ücret Esnekli¤i: Emek talebinin di-
dikas›z sektörde çal›flmak yerine sendikal› sektörde ifl ara- ¤er üretim faktörlerinin fiyatlar›ndaki de¤iflmelere ne ölçü-
mas›n› veya sendikas›z sektörde çal›flan bireylerin iflten ay- de duyarl› oldu¤unun göstergesi.
r›l›p beklenen gelirlerin daha yüksek oldu¤u sendikal› sek- Emek Talebinin Ücret Esnekli¤i (Ed): ‹stihdam›n ücret de¤ifl-
törde ifl aramas›. melerine ne ölçüde duyarl› oldu¤unun göstergesi, istih-
Beyin Göçü: E¤itimli ve nitelikli iflgücünün befleri sermayenin damdaki oransal de¤iflmenin ücretteki oransal de¤iflmeye
getirisi daha yüksek oldu¤undan genelde daha yoksul ül- bölünmesi ile bulunur.
kelerden daha zengin ülkelere göçü. Emek Verimlili¤i: Belirli bir dönemde bir firman›n, ifl kolunun
Birlefltirici Pazarl›k: Çözümü halinde her iki taraf›n da kazanç- veya ülkenin üretti¤i toplam reel üretim miktar›n›n, bu üre-
l› ç›kaca¤› konular›n görüflüldü¤ü pazarl›k. timin elde edilmesi için kullan›lan toplam emek-saat mik-
Brüt Ücret: ‹flçi için iflletmenin kasas›ndan ç›kan ücret. tar›na oran›.
Bugünkü De¤er: Gelecek dönemlerde elde edilecek getiri ma- Efl Maliyet Do¤rusu: Sermayenin maliyeti ve ücret oran› veri
liyetlerin bir iskonto oran› ile iskonto edilmesi. iken bir firman›n belirli bir miktardaki paras›yla (üretim
Bütçe K›s›t›: Ücret oran› ve ücret d›fl› gelir veri iken bireyin el- bütçesi) sat›n alabilece¤i bütün farkl› sermaye ve emek
de edebilece¤i bütün gelir ve çal›flma süresi kombinasyon- kombinasyonlar›n› gösteren e¤ridir.
lar›n› gösteren e¤ri. Efl Ürün E¤risi: Bir firman›n belirli bir miktarda üretimi sa¤laya-
bilmesi için kullanabilece¤i çeflitli emek ve sermaye kombi-
Ç nasyonlar›n› gösteren e¤ri.
Çal›flma Ça¤›ndaki Nüfus: 15-64 yafllar› aras›ndaki nüfus. Etkin Ücret Teorileri: ‹flçilere çeflitli nedenlerle piyasa ücretinin
Ç›k›fl (exit) Mekanizmas›: Çal›flma koflullar›ndan memnun ol- üzerinde ücret verilmesi durumunda emek verimlili¤inin ar-
mayan iflçilerin çal›flt›klar› ifllerden ayr›larak isteklerine uy- taca¤›n› ve bu yolla artan kârlar›n da bunu kolayl›kla telafi
gun baflka ifllerde çal›flmalar›. edece¤ini ileri süren teoriler.

Sözlük 251
‹flyerinde Özel E¤itim: Verimlili¤i sadece e¤itimin verildi¤i fir-

F
mada yükselten, piyasan›n kalan›nda artt›rmayan e¤itim.
Farks›zl›k E¤risi: Üzerindeki her noktada farkl› gelir ve bofl za-
(Telefon flirketinde kablo operatörlü¤ü gibi)
man kombinasyonlar› ile ayn› fayda düzeyini gösteren e¤ri.
‹thalat Kotalar›: Yurtd›fl›ndan sat›n al›nacak mallar›n miktar›-
n›n s›n›rland›r›lmas›.
G
Gelir Etkisi: Ücret sabitken gelir de¤iflimine ba¤l› olarak çal›flma
süresinin nas›l de¤iflece¤ini gösteren etki.
K
K›sa Dönem Emek Talep E¤risi: Sermaye ve di¤er bütün fak-
Gelirler Politikas›: Gerçek ücretlerdeki art›fl›, emek verimlili¤in-
törler sabitken ücret oran› ile firman›n emek talep miktar›
deki art›flla s›n›rlamak suretiyle, gelir ve istihdam›n geliflme-
aras›ndaki iliflkiyi gösteren e¤ri.
sini uygun fiyat istikrar›yla sa¤layacak koflullar› oluflturmaya
K›s›tlay›c› Çal›flma Kurallar›: Sendikalar›n pazarl›k güçlerinin
yard›mc› olan politik önlemler.
yüksek oldu¤u dönemlerde kabul ettirdikleri, iflvereni ge-
Gerçek Ücret: Ücretin sat›nalma gücü.
re¤inden fazla iflçi istihdam etmeye zorlayan ve/veya tek-
Geriye Göç: Belirsizlik nedeniyle göçün maliyetlerinin iyi hesap-
nolojik geliflmeye direnen kurallar.
lanamay›fl›ndan kaynaklanan bir durum, göçten umduklar›
Konjonktürel ‹flsizlik: Resesyon dönemlerinde yeterli ifl olma-
getiriyi elde edemeyen iflçilerin esas bölgelerine geri dönüflü.
mas›ndan kaynaklanan iflsizlik.
Geriye K›vr›ml› Bireysel Emek Arz E¤risi: Düflük ücret düzey-
lerinde pozitif, yüksek ücret düzeylerinde negatif e¤imli arz
e¤risi.
M
Marjinal Teknik ‹kâme Oran›: Üretim miktar› sabitken sermaye-
Göçün Reel Negatif D›flsall›klar›: Göçle birlikte kiflilerin gelirle-
nin emek yerine kullan›labilece¤i (ikâme edece¤i) oran.
ri artarken gecekondulaflma, suç oranlar›n›n artmas› gibi ne-
Marjinal Ürün De¤eri: ‹lave iflçinin istihdam edilmesi ile para
gatif d›flsall›klara ba¤l› olarak göçün sosyal maliyetinin kiflisel
birimi cinsinden toplumun sa¤lad›¤› ekstra üretim.
getirilerden fazla olmas›.
Marjinal Verimlilik Teorisi: Ücretin üretim sürecine kat›lan en
Gümrük Tarifeleri: Yurt içi istihdam› ve geliflmekte olan yerli ifl-
son iflçinin toplam üründe yaratt›¤› de¤ifliklik olan marjinal
kollar›n› korumak amac›yla bir ülkeye ithal edilen mallara
verime eflit olaca¤›n› ileri süren teori.
konulan vergiler.
Marshall-Hicks Türetilmifl Talep Kanunlar›: Emek talep es-
nekli¤inin büyüklü¤ünü belirleyen dört spesifik faktör.
I-‹ Mevsimlik ‹flsizlik: Mevsim koflullar› ve de¤iflmeleri sonucu
Ismarlama E¤itim: Geleneksel mesleki e¤itimden farkl› olarak, baz› mal ve hizmetlerin üretiminin azalmas› ya da baz› mal
do¤rudan yap›lacak iflle ilgili, temel ifl bilgisi ve becerilerini ve hizmetlerin talebinde meydana gelen düflüfller netice-
içeren, teorik ve pratik bilgilerin ifl bafl›nda bir arada verildi- sinde ortaya ç›kan iflsizlik.
¤i, ifl standartlar› ve kaliteyi ön planda tutan istihdam garan-
tili e¤itim. N
‹kâme Etkisi: Gelir sabitken ücret de¤iflimine ba¤l› olarak çal›fl- NAIRU: Enflasyonun istikrarl› bir seyir izledi¤i ve tam istihdam
ma süresinin nas›l de¤iflece¤ini gösteren etki. düzeyi ile uyumlu, emek ve mal piyasalar›n›n dengede ol-
‹stihdam Sübvansiyonlar›: Emek piyasas›nda ifl bulma flans› çok du¤u iflsizlik oran›.
zay›f olan iflsiz gruplar›n (gençler, niteliksiz iflçiler, özürlüler gi- Net Ücret: ‹flletme taraf›ndan belirli bir dönem için ödenen üc-
bi) istihdam olanaklar›n›n bu gruplar› istihdam edecek iflve- ret gelirlerinden, vergi ve sosyal sigorta primleri gibi kesin-
renlerin iflgücü maliyetlerinin azalt›lmas› suretiyle gelifltirilmesi. tiler yap›ld›ktan sonra iflçinin eline geçen ücret.
‹fl Yaratma Programlar›: ‹stihdam imkanlar›n›n çok s›n›rl› ol-
du¤u dönemlerde, özellikle ifl bulmalar› çok güç olan iflsiz- O-Ö
lere yönelik olarak gelifltirilmifl programlar. Okun Yasas›: ‹flsizlik oran›ndaki her %1’lik art›fl›n GSMH’n›n
‹flgücü: ‹stihdam edilenlerle iflsizlerin toplam›. yaklafl›k %2.5 oran›nda düflmesine yol açaca¤›n› ileri süren
‹flgücüne Kat›lma Oran›: ‹flgücünün aktif nüfusa oran›. yasa.
‹flsizlik Oran›: Toplam iflgücü içersinde iflsizlerin oran›. Ölçek Etkisi: Ücret art›fl› veya azal›fl› sonucunda firman›n opti-
‹flsizlik: Çal›flma istek ve yetene¤inde oldu¤u halde piyasa üc- mal üretim düzeyinin de¤iflmesine ba¤l› olarak emek tale-
ret haddinden ifl bulamama durumu. binde meydana gelen de¤iflim.
‹flyerinde Genel E¤itim: Bireyin verimlili¤ini sadece e¤itimin Örgüt ‹çi Pazarl›k: Sendika ve iflveren temsilcilerinin gerek
verildi¤i firmada de¤il piyasan›n tamam›nda yükselten e¤i- toplu görüflme öncesinde ve gerekse toplu görüflmeler s›-
tim. (Marangozluk, elektrikçilik gibi) ras›nda kendi örgütleri ile olan iliflkileri.
252 Sözlük
Toplu Pazarl›k Gücü: Toplu pazarl›kta bir taraf›n kendi flartla-

P
r› üzerinde anlaflma sa¤lama yetene¤i.
Parasal Ücret: ‹flçinin eline geçen parasal de¤er.
Toplu Pazarl›k: Bir tarafta sendika, di¤er tarafta da iflveren ya
Pasif ‹stihdam Politikalar›: ‹flsizli¤i önlemekten ziyade iflsizli-
da iflveren örgütünün yer ald›¤›, ücret ve çal›flma koflulla-
¤in yaratt›¤› bireysel ve toplumsal alandaki olumsuz so-
r›na iliflkin yap›lan pazarl›k ve görüflmeler.
nuçlar› gidermeye yönelik politikalar.
Pazarl›k Teorisi: Ücretin iflçi ve iflveren taraflar› aras›nda yap›-
lan pazarl›k sonunda belirlenece¤ini kabul eden teori.
U-Ü
Uyarlanabilir Beklentiler Teorisi: ‹nsanlar›n enflasyon bek-
Philips E¤risi: Enflasyon ve iflsizlik oranlar› aras›ndaki ters yön-
lentilerinin geçmifl enflasyon oranlar›na dayand›¤›n› ileri
lü iliflkiyi gösteren bir e¤ri.
süren bir teori.
Piyasa Emek Arz E¤risi: Emek piyasas›nda çeflitli ücret düzey-
Uzun Dönem Emek Talep E¤risi: Hem emek, hem de serma-
leri ile çal›flma süreleri aras›ndaki iliflkiyi gösteren e¤ri.
ye faktörleri de¤iflken oldu¤unda ücret oran› ile firman›n
istihdam düzeyi aras›ndaki iliflkiyi gösteren e¤ri.
R
Ücret Esnekli¤i: Emek talebinin di¤er üretim faktörlerinin fiyat-
Rasyonel Beklentiler Teorisi: ‹nsanlar›n gelece¤e iliflkin bek-
lar›ndaki de¤iflmelere ne ölçüde duyarl› oldu¤unun göster-
lentilerini olufltururken ortaya ç›kabilecek yan›lg›lar›n sü-
gesi.
rekli olmay›p uzun dönemde söz konusu olmayaca¤›n› ile-
Ücret Fonu Teorisi: Ücret düzeyini iflgücü hacmi ile ücretlerin
ri süren teori.
ödenmesine ayr›lan ve de¤iflmeyen fon aras›ndaki iliflkinin
Resmi (Formal) E¤itim: Üniversite, Lise e¤itimi gibi okullarda
belirledi¤ini ileri süren teori.
s›n›f düzeninde verilen e¤itim.
Ücret Geliri: Genellikle ifl süresi ile ücret haddinin çarp›m›ndan
oluflan de¤er.
S
Ücret Haddi: Belirli bir üretim ya da zaman birimi bafl›na eme-
Sendika Yay›lma Etkisi: Sendikal› sektörde ücret art›fl› nede-
¤e ödenen ücret.
niyle iflsiz kalan iflçilerin sendikas›z sektöre geçerek bura-
Ücret Kat›l›¤›: Parasal ücretlerin; sendikalar, toplu sözleflme
da ücretleri düflürmeleri.
düzeni veya iflverenlerden kaynaklanan sebeplerle azala-
Sendikalaflma Tehdidi Etkisi: ‹flverenin iflyerindeki potansiyel
mamas› durumu.
bir sendikalaflma ihtimalini ortadan kald›rmak amac›yla ifl-
Ücret ve Fiyat Kontrolleri: Ücret ve fiyat art›fllar›n›n yasal ola-
çilerine sendikal› iflçilerin ald›klar› ücretin ayn›s›n› veya
rak s›n›rland›r›lmas›.
ona yak›n bir ücreti vermesi.
Ücret: Bir ifl karfl›l›¤›nda iflveren taraf›ndan iflçiye saat bafl›na,
Ses (voice) Mekanizmas›: Çal›flma koflullar›ndan memnun ol-
gündelik, haftal›k, on befl günlük ya da ayl›k olarak öde-
mayan iflçilerin sorunu iflverene ileterek çözmeleri.
nen, para ve para ile belirlenebilen mallar›n ve hizmetlerin
Stagflasyon: Enflasyon ve durgunlu¤un bir arada olmas›.
oluflturdu¤u bir gelir.
Ücret-Fiyat Sarmal›: Parasal ücretlerdeki art›fllar›n fiyat art›flla-
T
r›na geçmesi ve bunun sonucunda reel ücretlerde ortaya
Talep Fazlas›: Emek arz veya talep e¤rilerindeki kaymaya ba¤-
ç›kan düflüflün ilave ücret art›fl› talebini beslemesi süreci.
l› olarak veri ücret düzeyinde emek talep miktar›n›n emek
Üretim Fonksiyonu: Veri faktör miktarlar›nda ve teknoloji dü-
arz miktar›ndan fazla olmas› durumu.
zeyinde üretilebilecek ç›kt› miktar›n› gösteren matematik-
Talep Kanunlar›: Emek talep esnekli¤inin büyüklü¤ünü belir-
sel bir eflitlik.
leyen dört spesifik faktör.
Ürün Piyasas› Etkisi: Sendikal› iflçilerin ücret art›fl› nedeniyle
Tam Rekabetçi Emek Piyasas›: ‹fllerin ve ‹flgücünün homojen
sendikal› sektörde maliyetlerin ve fiyatlar›n yükselmesi,
ve çok say›da oldu¤u, fleffafl›k ve emek hareketlili¤inin
buna ba¤l› olarak tüketici talebinin sendikas›z sektörde
tam oldu¤u, sendikalar›n olmad›¤› bir emek piyasas›.
üretilen mallara yönelmesi.
Tek Ücret Kanunu: Tam rekabet piyasalar›nda k›sa dönemde
denge ücretinden sapmalar olabilse de, uzun dönemde arz
ve talep güçlerinin piyasay› tekrar denge ücretine getirece-
Y
Yap›sal ‹flsizlik: Emek piyasas›nda talep edilen nitelikler ve arz
¤ini ifade eden kural.
edilen nitelikler aras›nda bir uyuflmazl›k olmas› durumun-
Telafi Edici Ücret Farkl›l›klar› (TEÜF): ‹fllerin alternatif ifller-
da ortaya ç›kan iflsizlik türü.
de olmayan istenmeyen yönlerini tazmin etmek amac›yla
Yafl-Gelir Profili: Bireylerin çeflitli yafllarda elde edecekleri ge-
iflçilere yap›lan fazladan ödemeler.
lir büyüklü¤ünü gösteren e¤ri.
Toplam Ücret Ödemesi: Firmalar›n veri bir ücret oran›nda ifl-
gücü için yapt›klar› toplam ödemeleri.
Dizin 253
Etkin Ücret 101, 102, 103, 107

Dizin Etkin Ücret Teorileri 80, 86, 88, 91, 92, 94
A
Ailenin Göç Karar› 132, 133, 134, 144, 146
F
Aktif ‹stihdam Politikalar› 219, 222, 223, 228, 229, 230, 231,
Farks›zl›k E¤risi 20, 22, 24, 25, 29, 30, 32
234
Firma Ölçe¤i 97, 102, 103, 108, 110
Aktif Nüfus 1, 2, 6, 7, 10, 12, 13
Art›k De¤er Teorisi 80, 84, 86, 94
G
Arz Fazlas› 62, 64, 66, 67, 68, 73, 75
Gayri Resmi E¤itim 113
Asgari Ücret 80, 83, 84, 89, 91, 92, 94
Geçici ‹flsizlik 206, 208, 213, 214
Ay›r›m 96, 102, 103, 104, 107, 108
Gelir Art›fllar› 138
Azalan Verimler Kanunu 32, 34, 35
Gelir Etkisi 20, 24, 25, 26, 27, 29, 30, 31
Gelir Farkl›l›klar› 138
B Gelirler politikas› 235, 236, 237, 239, 240, 246, 247, 248, 249
Ba¤›ml›l›k Oran› 1, 2, 10, 11, 12, 13, 16
Gerçek Ücret 80, 83, 85, 94
Bekleme ‹flsizli¤i Etkisi 179
Geriye Göç 130, 137
Belirsizlik 137, 142
Geriye K›vr›ml› Bireysel Emek Arz E¤risi 25, 29
Befleri Sermaye Teorisi 111, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 120,
Giriflimcilik 226, 228, 233
121, 123, 124, 125, 127
Gizli ‹flsizlik 206, 211, 213, 214, 218
Beyin Göçü 130, 139, 141, 142, 144, 145
Gümrük Tarifeleri 184, 194
Bilgilendirme 221, 223, 230, 231, 234
Bireysel Göç Karar› 132, 134, 144, 146
‹
Birlefltirici Pazarl›k 148, 157, 158, 161
‹çerdekiler – D›flar›dakiler Teorisi 205
Brüt Ücret 80, 82, 91, 92
‹kâme Etkisi 20, 24, 30
Bugünkü De¤er 112, 116, 117, 118, 124, 125
‹kili ‹fl Piyasalar› 121, 124
Bütçe K›s›t› 20, 22, 23, 24, 25, 29, 30, 32
‹stihdam 2, 4, 7, 8, 12, 13, 15, 16
‹stihdam Sübvansiyonlar› 225, 231, 234
C-Ç ‹stihdam ve E¤itim Programlar› 224
Çal›flma Ça¤›ndaki Nüfus 1, 2, 6, 11, 12, 13
‹fl Arama Teorisi 205
Çapraz Ücret Esnekli¤i 48, 49, 53, 57, 60
‹fl Piyasas› Aksakl›klar› 96, 105
Ç›k›fl Mekanizmas› 171, 179
‹fl Yaratma Programlar› 226, 231, 234
‹fle Yerlefltirme Hizmetleri 223, 231, 234
D ‹flgücüne Kat›lma Oran› 1, 2, 10, 12, 13, 16
Da¤›t›mc› Pazarl›k 148, 157, 158, 161
‹flsizlik Oran› 200, 203, 205, 210, 211, 214, 217
Davran›flsal Yap›lanma 148, 157, 158, 161, 162, 164
iflsizlik Oran› 136, 146
Do¤al ‹flsizlik Oran› 203, 204
‹flyerinde E¤itim 111, 118, 119, 124
Do¤al Ücret Teorisi 80, 84, 85, 86, 91, 92, 94
‹flyerinde Genel E¤itim 112, 119, 124, 125, 127
‹flyerinde Özel E¤itim 112, 119, 120, 124, 125, 127
E ‹thal Kotalar› 194
E¤itim 130, 131, 132, 135, 136, 137, 138, 139, 143, 144, 146
Eksik ‹stihdam 1, 8, 9, 10, 12, 13, 16
K
Eleme Hipotezi 121, 124, 125
Kamu Harcamalar› 185, 186, 188, 189, 196, 198
Emek Arz E¤risi 19, 20, 21, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 32
Kamu ‹stihdam› 185, 195, 196
Emek Göçü 129, 130, 131, 132, 134, 137, 138, 139, 140, 141, 142,
Kamusal Mallar ve Hizmetler 185, 195
143, 144, 146
K›s›tlay›c› Çal›flma Kurallar› 166, 170, 172, 179, 182
Emek Piyasas› 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 10, 12, 13, 16
Konjonktürel ‹flsizlik 208, 209, 213, 214
Emek Verimlili¤i 1, 2, 11, 12, 13
Efl Maliyet Do¤rusu 32, 38, 39, 40, 41, 43, 44, 46
M
Efl Ürün E¤risi 32, 37, 39, 40, 41
Marjinal Teknik ‹kâme Oran› 37
Efllerin Gelirleri 138
Marjinal Ürün 32, 34, 35, 36, 41, 42, 43, 44
254 Dizin
Marjinal Ürün Geliri 32, 35, 36, 41, 42, 43, 44

U-Ü
Marjinal Verimlilik Teorisi 80, 86, 87, 88, 90, 91, 92, 94
Uyarlanabilir Beklentiler Teorisi 236, 244
Marshall-Hicks Türetilmifl Talep Kanunlar› 48, 54
Uzakl›k 136, 146
Medeni Durum 143
Ücret Azalmalar› 138
Mevsimlik ‹flsizlik 206, 209, 211, 213, 214
Ücret Esnekli¤i 48, 49, 50, 51, 52, 53, 57, 58, 60
Ücret Fonu Teorisi 80, 84, 85, 91, 92, 94
N Ücret Geliri 80, 82, 91, 92
NAIRU 236, 244, 245, 247, 248, 249
Ücret Haddi 80, 82, 91, 92, 94
Net Ücret 80, 82, 91, 92
Ücret-Fiyat Sarmal› 235, 236, 237, 238, 239, 240, 246, 247, 248,
249
O-Ö Ürün Piyasas› Etkisi 166, 168, 170, 177, 179
Okun Yasas› 200, 201, 214
Oligopol Piyasas› 71, 72
V
Ölçek Etkisi 32, 40, 41, 42, 43, 44
Vergiler 183, 188, 189, 194, 195, 197, 198
Örgüt ‹çi Pazarl›k 157, 161
Y
P Yap›sal ‹flsizlik 207, 208, 213, 214
Parasal Ücret 80, 83, 91, 92
Yasal Düzenlemeler 183, 184, 185, 189, 190, 192, 193, 195, 198
Pasif ‹stihdam Politikalar› 219, 222, 230, 231, 234
Yafl 134, 135, 143, 146
Pazarl›k Teorisi 80, 86, 87, 88, 90, 91
Yafl Gelir Profili 115
Philips E¤risi 235, 236, 241, 242, 243, 244, 246, 247, 249
Piyasa Emek Arz E¤risi 19, 21, 25, 26, 29, 30, 32
R
Rasyonel Beklentiler Teorisi 236
Reel Negatif D›flsall›klar 130, 140, 141
Resmi E¤itim 113, 114, 118, 119, 124, 127
S
Sat›nalma Gücü Teorisi 80, 86, 88, 91
Sendika Yay›lma Etkisi 166, 168, 169
Sendikalaflma Tehdidi Etkisi 166, 168, 169, 174, 175, 179, 182
Ses Mekanizmas› 171, 172
Siyasal ve Sosyal Geliflmeler 137
T
Talep Fazlas› 62, 64, 66, 67, 68, 73, 75, 77, 78
Tam Rekabet Piyasas› 62, 63, 64, 65, 69, 70, 73, 75, 77
Tek Ücret Kanunu 62, 63, 65, 66, 73, 75, 77
Telafi Edici Ücret Farkl›l›klar› 96, 98, 99, 104, 110
Toplam ücret ödemesi 48, 52, 57, 58, 60
Toplu Pazarl›k 147, 148, 149, 150, 151, 152, 153, 154, 155, 156,
157, 158, 159, 160, 161, 162, 163, 164
Toplu Pazarl›k Gücü 147, 148, 150, 151, 153, 156, 157, 160, 164
Toplu Pazarl›k Modelleri 155, 164
Tüketici Fiyatlar› ‹ndeksi 83, 92

Calisma Ekonomisi AOF

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Calisma Ekonomisi AOF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TC.

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 1461

Copyright © 2003 by Anadolu University

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

Dil ve Yaz›m Dan›ﬂmanlar›

Kitap Koordinasyon Birimi

Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 5.000 adet bas›lm›ﬂt›r.

Çal›ﬂma Ekonomisine Giriﬂ ve Temel Kavramlar .................. 1 ÜN‹TE 1

Emek Arz› ................................................................................ 17 ÜN‹TE 2

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ........................................................... 30

ÜN‹TE 3 Emek Talebi ............................................................................. 31

ÜN‹TE 4 Emek Talep Esnekli¤i .............................................................. 47

Emek Piyasas› Dengesi ........................................................... 61 ÜN‹TE 5

Ücret ve Ücret Teorileri ........................................................ 79 ÜN‹TE 6

Ücret Farkl›l›klar› .................................................................... 95 ÜN‹TE 7

ÜCRET FARKLILIKLARININ NEDENLER‹ .................................................... 98

ÜN‹TE 8 E¤itim Ekonomisi .................................................................... 111

Emek Mobilitesi ....................................................................... 129 ÜN‹TE 9

Toplu Pazarl›k ve Toplu Pazarl›k Modelleri ......................... 147 ÜN‹TE 10

Ashenfelter ve Johnson’un Politik Modeli ................................................... 155

ÜN‹TE 11 Sendikalar›n Ekonomik Etkileri ............................................. 165

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Ahahtar› ............................................................ 182

Kamu ve Emek Piyasalar› ....................................................... 183 ÜN‹TE 12

‹ﬂsizlik ....................................................................................... 199 ÜN‹TE 13

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 217

ÜN‹TE 14 ‹ﬂsizlikle Mücadele Politikalar› ............................................... 219

ÜN‹TE 15 Enflasyon, Ücretler ve ‹ﬂsizlik .................................................235

Sözlük ................................................................................... 250

Yard.Doç.Dr. M. Kemal B‹ÇERL‹ Doç.Dr. Naci GÜNDO⁄AN

K endi kendine ö¤renme

Yana Ç›kma: Me-

Anahtar Kavramlar: Çal›ﬂ›r-

S›ra Sizde: ‹ﬂlenen

Özet: Özet bölümünde ünitede Kendimizi S›nayal›m: Her ünite sonun-

S›ra Sizde Yan›t

N‹Ç‹N “ÇALIﬁMA EKONOM‹S‹” OKUYORUZ?

EMEK P‹YASALARINA GENEL B‹R BAKIﬁ

Kaynak: ‹ﬂçiler Emek Piyasas›

Emek piyasalar›n› di¤er piyasalardan ay›ran birçok farkl› özellikler bulunmak-

k›m›ndan s›n›fland›r›lmaktad›r. Örne¤in, doktorlar piyasas›, otomobil tamircileri

‹flgücü Arz› ‹flgücü Piyasas› ‹flgücü Talebi Neo-klasik emek

ÇALIﬁMA EKONOM‹S‹N‹N BAZI TEMEL KAVRAMLARI

Çal›ﬂma Ça¤›ndaki Nüfus

Aktif Nüfus = ‹ﬂgücü + ‹ﬂgücüne dahil olmayanlar

‹stihdam ve çal›ﬂma kavramlar› aras›ndaki fark nedir? SIRA S‹ZDE

Bütün bu boyutlar›na bak›ld›¤›nda, eksik istihdam›n hem objektif hem de

‹ﬂgücüne Kat›lma Oran›

Çal›ﬂma ça¤› d›ﬂ›ndaki nüfus

Do¤urganl›k oranlar›n›n yüksek oldu¤u az geliflmifl ve geliflmekte olan ülkeler-

Özet olanlar›, askerlik hizmetini yapanlar›, ev kad›nla-

Kendimizi S›nayal›m 6. Ba¤›ml›l›k oran› nedir?

Okuma Parças› sendikas›z iflyeri, ücret farkl›l›¤›ndaki art›fl, ifl güvence-

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

NEO-KLAS‹K ÇALIﬁMA/BOﬁ ZAMAN TEOR‹S‹

TERC‹HLER VE FARKSIZLIK E⁄R‹LER‹

ﬁekil 2.1. tercihlerini inceleyece¤iz. Bire-

TÜKET‹M ‹MKANLARI: BÜTÇE KISITI

ﬁekilde dikey eksende gelir, yatay ﬁekil 2.2.

ÇALIﬁMA KARARI DENGES‹

Faydas›n› maksimize etmek

ÜCRET ORANINDAK‹ DE⁄‹ﬁMELER

ﬁekilde, bireyin baﬂlang›çta AB bütçe k›s›t› ve I1 farks›zl›k e¤risi üzerindeki X

Bireysel Emek Arz E¤risi

Piyasa Emek Arz E¤risi