Isci Sagligi Ve Is Guvenligi AOF

TC.
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 1569

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 825
‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹fi GÜVENL‹⁄‹
Yazar
Prof.Dr. Nüvit Gerek
Editör
Prof.Dr. Nüvit Gerek
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹
Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.
‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t
veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.
Copyright © 2004 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

Genel Koordinatör
Prof.Dr. Levend K›l›ç
Genel Koordinatör Yard›mc›s›
Yard.Doç.Dr. Müjgan Bozkaya
Ö¤retim Tasar›mc›s›
Doç.Dr. Esmahan A¤ao¤lu
Grafik Tasar›m Yönetmenleri
Prof. T. Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Televizyon Programlar› Yöneticisi
Prof.Dr. Naci Güçhan
Dil ve Yaz›m Dan›flmanlar›

Yard.Doç.Dr. Hülya Pilanc›
Okt. Ayd›n F›nd›ko¤lu
Ölçme De¤erlendirme Sorumlular›
Ö¤r.Gör. Hülya Özgür
Kitap Koordinasyon Birimi

Yard.Doç.Dr. Feyyaz Bodur
Uzm. Nermin Özgür
Kapak Düzeni
Prof. T. Fikret Uçar
Dizgi
Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i
ISBN
975-06-0291-9
1. Bask›
Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 5.000 adet bas›lm›flt›r.
ESK‹fiEH‹R, Ekim 2004
‹çindekiler iii
‹çindekiler
Sunufl ............................................................................................................ xi
Kullan›m K›lavuzu ....................................................................................... xii
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin Geliflimi .................................. 1 ÜN‹TE 1

DÜNYADA ‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹fi GÜVENL‹⁄‹N‹N TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹ .... 3
TÜRK‹YE’DE ‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹fi GÜVENL‹⁄‹N‹N TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹.. 5
Tanzimattan Önceki Dönem ....................................................................... 5
Tanzimat ve Meflrutiyet Dönemi ................................................................. 6
Cumhuriyet Dönemi ..................................................................................... 6
Özet ............................................................................................................... 9
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 10
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 11
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ........................................................... 11
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ............................................................................. 12
Baflvurulabilecek Kaynaklar ......................................................................... 12
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin Önemi .......................................13 ÜN‹TE 2

GENEL OLARAK ‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹fi GÜVENL‹⁄‹N‹N ÖNEM‹ ............... 15
Teknik Zorunluluklar ................................................................................... 15
Ekonomik Zorunluluklar .............................................................................. 16
Sosyal Zorunluluklar...................................................................................... 16
KARfiILAfiILAN MAL‹YETLER AÇISINDAN ‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹fi
GÜVENL‹⁄‹N‹N ÖNEM ................................................................................ 16
‹flçiler Yönünden ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin Önemi .......................... 18
Gelir Düzeyinde Azalmalar ................................................................... 19
Çal›flma Gücünde ve Meslekte Kazanma Gücünde Kay›plar .............. 19
Psikolojik ve Ruhsal Sorunlar›n Ortaya Ç›kmas› .................................. 19
‹flverenler Yönünden ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin Önemi .................... 20
Do¤rudan Maliyetler .............................................................................. 20
Dolayl› Maliyetler ................................................................................... 20
Ülke Ekonomisi Yönünden ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin Önemi .......... 21
Özet ............................................................................................................... 23
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 25
‹fl Kazalar›n›n ve Meslek Hastal›klar›n›n Nedenleri ............. 27 ÜN‹TE 3

‹fi KAZALARININ NEDENLER‹ ..................................................................... 29
Fiziki ve Mekanik Çevre Koflullar›n›n Yol Açt›¤› Kazalar .......................... 29
Makinalar›n Yol Açt›¤› Kazalar .............................................................. 29
Üretim Organizasyonlar›n›n Yol Açt›¤› Kazalar ................................... 29
Çevresel Faktörlerin Yol Açt›¤› Kazalar ................................................ 31
‹nsan Davran›fllar›ndan Kaynaklanan Kaza Nedenleri .............................. 32
iv ‹çindekiler
Tehlikeli Davran›fllara Yol Açan Kiflisel Özellikler .............................. 32

Tehlikeli Davran›fllara Yol Açan Fizyolojik Faktörler........................... 33
Tehlikeli Davran›fllara Yol Açan Psikolojik Faktörler .......................... 34
MESLEK HASTALIKLARININ NEDENLER‹ .................................................. 35
Kimyasal Maddelerden ‹leri Gelen Meslek Hastal›klar› ............................. 36
Mesleki Deri Hastal›klar› ............................................................................. 36
Toz Hastal›klar› ve Di¤er Mesleki Solunum Sistemi Hastal›klar› .............. 37
Mesleki Bulafl›c› Hastal›klar› ........................................................................ 37
Fiziki Etkenlerle Oluflan Meslek Hastal›klar› .............................................. 37
Özet .............................................................................................................. 39
Kendimizi S›nayal›m .................................................................................... 40
Yaflam›n ‹çinden .......................................................................................... 41
Baflvurulabilecek Kaynaklar ........................................................................ 42
ÜN‹TE 4 ‹fl Kazalar›na ve ‹flçi Sa¤l›¤› Sorunlar›na Karfl›

Al›nabilecek Önlemler ............................................................ 43
‹fi KAZALARINA KARfiI ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER ....................... 45
‹fl Kazalar›n›n Önlenmesinde Devletin Rolü .............................................. 45
‹fl Kazalar›n›n Önlenmesinde ‹flletmelerin Rolü ......................................... 46
Mühendislik Revizyon .......................................................................... 47
‹nand›rma ve Özendirme ...................................................................... 47
‹fle Uygun ‹flçi Seçme............................................................................. 48
‹fl Güvenli¤i Disiplininin Sa¤lanmas› .................................................... 48
‹fl Kazalar›n›n Önlenmesinde Sendikalar›n Rolü ........................................ 48
‹fl Kazalar›n›n Önlenmesinde ‹flçilerin Rolü ............................................... 49
‹fiÇ‹LER‹N SA⁄LI⁄INI KORUMAYA YÖNEL‹K ÖNLEMLER ...................... 49
Hastal›klar› Bafl›ndan Önlemeye Yönelik Koruyucu Sa¤l›k Hizmetileri ... 50
‹flçilere Yönelik Koruyucu Sa¤l›k Hizmetleri ...................................... 50
‹flyeri Çevrelerine Yönelik Koruyucu Sa¤l›k Hizmetleri ..................... 51
Tedavi Edici Sa¤l›k Hizmetleri .................................................................... 51
Meslek Hastal›klar›na Karfl› Al›nmas› Gereken Önlemler ......................... 52
Kimyasal Maddelerden Kaynaklanan Meslek Hastal›klar›na Karfl›
Önlemler ................................................................................................ 52
Mesleki Deri Hastal›klar›na Karfl› Önlemler ......................................... 52
Mesleki Bulafl›c› Hastal›klara Karfl› Önlemler ...................................... 52
‹yonlay›c› Ifl›nlara Karfl› Önlemler ........................................................ 52
Enfraruj Ifl›nlara Karfl› Önlemler ........................................................... 52
Gürültüye Karfl› Önlemler ..................................................................... 52
Özet ............................................................................................................... 53
Kendimizi S›nayal›m .................................................................................... 54
Yaflam›n ‹çinden .......................................................................................... 55
Baflvurulabilecek Kaynaklar ........................................................................ 56
‹çindekiler v
Ülkemizde ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin Genel ÜN‹TE 5

Görünümü ................................................................................ 57
GENEL OLARAK ÜLKEM‹ZDE ‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹fi GÜVENL‹⁄‹N‹N
GÖRÜNÜMÜ ................................................................................................. 59
ÜLKEM‹ZDE ‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹fi GÜVENL‹⁄‹NDEN SORUMLU
KURUM VE KURULUfiLAR ........................................................................... 59
ÜLKEM‹ZDE ‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹fi GÜVENL‹⁄‹YLE ‹LG‹L‹
UYGULAMADA KARfiILAfiILAN SORUNLAR ............................................... 60
‹fl yerinin Yap›s›ndan Kaynaklanan Sorunlar .............................................. 60
Yasal Düzenlemelerden Kaynaklanan Sorunlar ......................................... 61
‹statistiksel Verilerden ve Araflt›rma Sonuçlar›ndan Kaynaklanan
Sorunlar ......................................................................................................... 62
Örgütlenme ve Koordinasyon Yetersizliklerinden Kaynaklanan
Sorunlar ......................................................................................................... 62
E¤itimle ‹lgili Sorunlar .................................................................................. 64
Kazalardan Sonra Ortaya Ç›kan Sorunlar .................................................... 65
Özet ............................................................................................................... 67
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 69
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 69
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 70
‹fl Güvenli¤i Hakk›n›n Ortaya Ç›k›fl› ....................................... 71 ÜN‹TE 6

GENEL OLARAK ‹fi GÜVENL‹⁄‹ HAKKININ ORTAYA ÇIKIfiI .................. 73
‹fi GÜVENL‹⁄‹ HAKKININ ANAYASAL DAYANA⁄I .................................. 74
‹fi GÜVENL‹⁄‹NE ‹L‹fiK‹N MEVZUATIN GENEL YAPISI ........................... 76
‹fl Güvenli¤i Teflkilat› ve ‹fl Güvenli¤i Denetimiyle ‹lgili Düzenlemeler ...... 76
‹flverenin ‹flçiye Gözetme Borcuyla ‹lgili Düzenlemeler ............................ 77
‹flverenler Taraf›ndan Al›nmas› Gereken Teknik Tedbirler ................. 77
‹flin Düzenlenmesiyle ‹lgili Sa¤l›k ve Güvenlik Kurallar› .................... 77
‹flyerinin ‹fl Güvenli¤i Konusunda Örgütlendirilmesi ......................... 78
‹flçiyi Gözetme Borcunu,Yerine Getirmeyen ‹flverenlere
Uygulanacak Yapt›r›mlar ....................................................................... 78
Özet ............................................................................................................... 79
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 81
‹flverenin ‹flçiyi Gözetme Borcunun Hukuki Dayana¤› ....... 83 ÜN‹TE 7

GENEL OLARAK ‹fiVEREN‹N ‹fiÇ‹Y‹ GÖZETME BORCU .......................... 85
ÖZEL HUKUK AÇISINDAN ‹fiVEREN‹N ‹fiÇ‹Y‹ GÖZETME BORCU ........ 86
Borçlar Kanunu (m.332) Kapsam›nda ‹flverenin Gözetme Borcunun
Kapsam› ve S›n›rlar› ...................................................................................... 86
Borçlar Kanunu (m.332) Kapsam›nda ‹flverenin Gözetme Borcuna Ayk›r›
Davran›fltan Do¤an Hukuki Sonuçlar .......................................................... 87
vi ‹çindekiler
Hizmet Akdinin Geçersizli¤i .................................................................. 87

‹flverenin Alacakl› Temerrüdüne Düflmesi ............................................ 88
‹flçinin Hizmet Akdini Derhal Fesif Hakk› ............................................ 88
KAMU HUKUKU AÇISINDAN ‹fiVEREN‹N ‹fiÇ‹Y‹ GÖZETME BORCU .... 89
4857 Say›l› ‹fl Kanunundaki Düzenlemeler ................................................. 89
Sosyal Sigortalar Kanunundaki Düzenlemeler ........................................... 90
Umumi H›fz›ss›hha Kanunundaki Düzenlemeler ......................................... 91
Belediye Kanunundaki Düzenlemeler ........................................................ 91
KAMU HUKUKU DÜZENLEMELER‹YLE ÖZEL HUKUK
DÜZENLEMELER‹N‹N ‹L‹fiK‹S‹ ................................................................... 91
Özet ............................................................................................................... 93
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 95
ÜN‹TE 8 ‹flverenin Sorumlulu¤un Kaynaklar› ve Sorumluluk

Türleri ....................................................................................... 97
GENEL OLARAK ‹fiVEREN‹N SORUMLULU⁄U ........................................... 99
SORUMLULUK KAVRAMI VE SORUMLULU⁄UN KAYNAKLARI ............... 99
Sorumluluk Kavram› ..................................................................................... 99
Sorumlulu¤un Kaynaklar› ............................................................................. 100
Kusurdan Kaynaklanan Sorumluluk ..................................................... 100
Sözleflmeden Kaynaklanan Sorumluluk ................................................ 101
Kanun Hükümlerinden Kaynaklanan Sorumluluk ............................... 101
SORUMLULUK TÜRLER‹ .............................................................................. 101
Akdi Sorumluluk (Sözleflmeden Do¤an Sorumluluk) ................................ 101
Kusur Sorumlulu¤u ....................................................................................... 102
Sebep Sorumlulu¤u ...................................................................................... 102
Ola¤an Sebep Sorumlulu¤u ................................................................... 103
Tehlike Sorumlulu¤u .............................................................................. 103
Hukuka Uygun Müdahaleden Do¤an Sorumluluk (Fedakârl›¤›n
Denklefltirilmesi) ........................................................................................... 104
Özet ............................................................................................................... 105
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 107
ÜN‹TE 9 ‹flverenin Sorumlulu¤unun Hukuki Niteli¤i .......................... 109

GENEL OLARAK ‹fiVEREN‹N SORUMLULU⁄UNUN HUKUK‹ N‹TEL‹⁄‹ ... 111
KUSURA DAYANAN SORUMLULUK GÖRÜfiÜ .......................................... 111
KUSURSUZ SORUMLULU⁄A DAYANAN GÖRÜfiLER ................................ 113
YARGITAY’IN GÖRÜfiÜ ............................................................................... 115
KUSUR SORUMLULU⁄U ‹LE KUSURSUZ SORUMLULU⁄A ‹L‹fiK‹N
GÖRÜfiLER‹N DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹ .......................................................... 116
Yürürlülükteki Mevzuat Aç›s›ndan ............................................................. 116
‹çindekiler vii
‹fl Kazalar›n›n Önlenmesine Etkileri Bak›m›ndan Kusur Sorumlulu¤uyla

Kusursuz Sorumlulu¤un Karfl›laflt›r›lmas› .................................................... 118
Özet ............................................................................................................... 121
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 123
‹flverenin Sorumlulu¤unun Koflullar› ve Bunun Di¤er ÜN‹TE 10

Sorumluluk Halleriyle Karfl›laflt›r›lmas› .................................125
‹fiVEREN‹N SORUMLULU⁄UNUN KOfiULLARI .......................................... 127
‹flverenin ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Tedbirlerini Alma Borcunu Yerine
Getirmemesi .................................................................................................. 127
‹flçinin Zarar Görmesi ................................................................................... 127
‹flçinin U¤rad›¤› Zarar›n›n ‹fl Kazas› ya da Meslek Hastal›¤›
Sonucu Ortaya Ç›kmas› ................................................................................ 128
Uygun ‹lliyet Ba¤›n›n Bulunmas› ................................................................. 130
Mücbir Sebeple ‹lliyet Ba¤›n›n Kesilmesi .............................................. 131
Zarar Görenin A¤›r Kusuruyla ‹lliyet Ba¤›n›n Kesilmesi ...................... 131
Üçüncü fiahs›n Kusuruyla ‹lliyet Ba¤›n›n Kesilmesi ............................. 132
‹flverenin Kusursuzlu¤unun ‹spat› ............................................................... 132
‹fiVEREN‹N ‹fi KAZASI VE MESLEK HASTALI⁄INDAN DO⁄AN
SORUMLULU⁄UNUN D‹⁄ER SORUMLULUK HALLER‹YLE
KARfiILAfiTIRILMASI ..................................................................................... 133
‹flverenin Haks›z Fiil Sorumlulu¤u .............................................................. 133
‹flverenin ‹stihdam Edenin Sorumlulu¤u Kapsam›ndaki Sorumlulu¤u ...... 134
‹flverenin Muavin fiahs›n Verdi¤i Zarardan Sorumlulu¤u .......................... 134
‹flverenin Bina ve Di¤er Yap› Eseri Sahibinin Sorumlulu¤u
Kapsam›ndaki Sorumlulu¤u ........................................................................ 135
‹flverenin Hayvan Tutucusunun Sorumlulu¤u Kapsam›ndaki
Sorumlulu¤u ................................................................................................ 136
Özet ............................................................................................................... 137
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 139
‹fl Kazas› ve Meslek Hastal›¤›ndan Do¤an Maddi Tazminat ÜN‹TE 11

Davalar› ..................................................................................... 141
GENEL OLARAK ‹fi KAZASI VE MESLEK HASTALI⁄INDAN DO⁄AN
MADD‹ TAZM‹NAT DAVALARI ................................................................... 143
‹fiÇ‹N‹N U⁄RADI⁄I ZARAR NEDEN‹YLE MADD‹ TAZM‹NAT TALEP
HAKKI ........................................................................................................... 143
Tedavi Masraflar› .......................................................................................... 143
Çal›flma Gücünün Kayb›ndan Do¤an Zararlar ............................................ 144
Bedensel Yaralanman›n Etkisi ............................................................... 144
Zarara U¤rayan›n Mesle¤i ...................................................................... 144
viii ‹çindekiler
Zarara U¤rayan›n Ameliyat ve Benzeri Tedavi Yöntemlerine

Baflvurmay› Kabul Edip Etmemesi ........................................................ 144
Zarara U¤rayan›n Gelir Durumu ........................................................... 145
Zarara U¤rayan›n Çal›flabilece¤i Muhtemel Süre ................................. 145
‹ktisadi Gelece¤in Sars›lmas›ndan Do¤an Zararlar ..................................... 145
MADD‹ ZARARIN HESAPLANMASI ............................................................. 146
Maddi Tazminat›n fiekli ................................................................................ 146
Zarar Miktar›na Faiz Eklenmesi ................................................................... 147
MADD‹ TAZM‹NATIN M‹KTARINDAN ‹ND‹R‹M YAPILMASI .................... 147
Borçlar Kanunu 43/1. Maddeye Göre ‹ndirim Yap›lmas› .......................... 147
Borçlar Kanunu 44. Maddeye Göre ‹ndirim Yap›lmas› .............................. 148
Sosyal Sigorta Gelirleri Nedeniyle ‹ndirim Yap›lmas› ................................ 148
Özet ............................................................................................................... 149
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 151
ÜN‹TE 12 ‹flçinin Ölümü Halinde Destekten Yoksun Kalma

Tazminat› ................................................................................. 153
DESTEK KAVRAMI VE DESTEKTEN YOKSUN KALMANIN ANLAMI ....... 155
DESTEK ÇEfi‹TLER‹ ...................................................................................... 156
Gerçek Destek .............................................................................................. 156
Farazi Destek ................................................................................................ 156
BAKIM GÜCÜ - BAKIM ‹HT‹YACI .............................................................. 157
DESTEKTEN YOKSUN KALMA TAZM‹NATININ TESP‹T‹ ......................... 157
Deste¤e Ait Gelir .......................................................................................... 158
Destekten Yoksun Kalma Tazminat›n›n Miktar› ......................................... 158
Destekten Yoksun Kalma Tazminat›n›n Devam Süresi (Zarar›n Süresi) ... 158
Zarardan Yap›lmas› Gereken ‹ndirimler ..................................................... 159
Özet ............................................................................................................... 161
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 163
ÜN‹TE 13 ‹fl Kazas› ve Meslek Hastal›¤›ndan Do¤an Manevi

Tazminat Davalar› ................................................................... 165
GENEL OLARAK ‹fi KAZASI VE MESLEK HASTAL⁄INDAN DO⁄AN
MANEV‹ TAZM‹NAT DAVALARI .................................................................. 167
BEDEN VE RUH BÜTÜNLÜ⁄ÜNÜN ZEDELENMES‹NDEN DO⁄AN
MANEV‹ TAZM‹NAT ..................................................................................... 167
ÖLÜM HAL‹NDE MANEV‹ TAZM‹NAT ....................................................... 168
K‹fi‹L‹K HAKLARININ ‹HLAL‹NDEN DO⁄AN MANEV‹ TAZM‹NAT ......... 171
‹çindekiler ix
Özet ............................................................................................................... 173

Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 175
‹fl Güvenli¤i Tedbirlerini Almayan ‹flverenlere ÜN‹TE 14

Uygulanacak Kamu Hukuku Yapt›r›mlar› ............................. 177
‹DAR‹ YAPTIRIMLAR .................................................................................... 179
Kurma ‹zni ve ‹flletme Belgesi Verilmesi ..................................................... 179
‹flin Durdurulmas›, ‹flyerinin Kapat›lmas› ve Çal›flanlar›n Al›konulmas› .... 181
CEZA‹ YAPTIRIMLAR .................................................................................... 181
4857 Say›l› ‹fl Kanunundaki Düzenlemeler ................................................ 182
Türk Ceza Kanunundaki Düzenlemeler ...................................................... 183
‹fi KAZALARI SONRASINDA YAPILAN SORUfiTURMALAR ....................... 183
Kolluk Kuvvetleri ve Cumhuriyet Savc›l›¤› Taraf›ndan Yap›lan
Soruflturma .................................................................................................... 183
Sosyal Sigortalar Kurumu Taraf›ndan Yap›lan Soruflturma ........................ 183
Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› Taraf›ndan Yap›lan Soruflturma ... 184
Özet ............................................................................................................... 185
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 187
Türkiye’de ‹fl Güvenli¤i Denetiminin Örgüt Yap›s› ............. 189 ÜN‹TE 15

GENEL OLARAK TÜRK‹YE’DE ‹fi GÜVENL‹⁄‹ DENET‹M‹N‹N ÖRGÜT
YAPISI ........................................................................................................... 191
DEVLET‹N ‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹fi GÜVENL‹⁄‹ DENET‹M‹ ........................... 191
Devletin Denetim Yetkisi ............................................................................. 192
Devletin Denetim Birimleri .......................................................................... 192
Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› .................................................. 192
Devletin Di¤er Denetim Birimleri ......................................................... 193
‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE GÜVENL‹⁄‹ KURULLARININ DENET‹M‹ ....................... 197
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Kurullar›n›n Yap›s› ........................................... 197
‹flyeri Hekimleri ve ‹fl Güvenli¤iyle Görevli Mühendis ya da
Elemanlar ....................................................................................................... 198
‹flçinin Haklar› ............................................................................................... 198
Özet ............................................................................................................... 199
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 201
x ‹çindekiler
ÜN‹TE 16 Türkiye’de ‹fl Güvenli¤i Denetiminin Uygulan›fl› ................. 203

DENET‹M PROGRAMLARININ HAZIRLANMASI ......................................... 205
MÜFETT‹fiLER‹N YETK‹LER‹ ........................................................................ 205
Teftifl Yetkisi .................................................................................................. 205
‹flyerine Serbestçe Girebilme ................................................................. 205
Görüflme Yapma ve Bilgi ‹steyebilme .................................................. 206
‹nceleme Yapmak .................................................................................. 207
Belgeleri ‹nceleyebilme ......................................................................... 207
Örnek Almak .......................................................................................... 208
Tedbir Alma Yetkisi ...................................................................................... 209
MÜFETT‹fiLER‹N GÖREVLER‹ ...................................................................... 211
Mevzuat›n Uygulanmas›n› Sa¤lamak ........................................................... 211
Bilgi Vermek ve Önerilerde Bulunmak ....................................................... 211
Mevzuat›n Geliflimine Katk›da Bulunmak ................................................... 212
DENET‹M SIRASINDA TARAFLARIN SORUMLULUKLARI VE
YÜKÜMLÜLÜKLER‹ ...................................................................................... 213
‹fl Güvenli¤i Müfettifli Yönünden ................................................................. 213
‹fli Aksatmamak ...................................................................................... 213
Bir Tak›m Hususlar› Aç›klamamak ........................................................ 213
‹flçi Yönünden ............................................................................................. 214
‹flveren Yönünden ....................................................................................... 215
Güvenlik Kuvvetleri Yönünden .................................................................. 216
Özet ............................................................................................................... 217
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 219
Baflvurabilecek Kaynaklar ........................................................................... 220
Yararlan›lan Kaynaklar......................................................... 221

Sözlük ....................................................................................230
Dizin ...................................................................................... 232
Sunufl xi
Sunufl
‹çinde yaflad›¤›m›z yüzy›lda bütün dünya ülkelerinde tart›flmas›z kabul edilen bir
gerçek var. Ülkelerin en büyük sermayelerinin yetiflmifl insan gücü oldu¤u gerçe¤i.
Bu nedenle daha iyi e¤itilmifl, daha üretken insanlar yetifltirebilmek için büyük
yat›r›mlar yap›lmakta.
Ne var ki, ifl kazalar› ve meslek hastal›klar› sonucu, çok zor yetifltirilen nitelikli
ve üretken insanlar saniyeler içinde devre d›fl› kal›veriyorlar. Bazen üzücü sakatl›k-
lar, bazen de ölümün so¤uk yüzü toplumlar›n önüne yüklü faturalar getiriyor.
Türkiye ve benzeri ülkelerde trafik kazalar› ve ifl kazalar› sonucu ölümler hem
say› hem de oran olarak çok yüksek. ‹fl kazas› ve meslek hastal›klar› sonucundan
maddi ve manevi kay›plar›m›z çok fazla.
Grev ve lokavtlarda kaybedilen günler nedeniyle u¤ran›lan üretim kay›plar›n›n
ekonomiye büyük zarar verdi¤i ileri sürülür. Ancak, bunlar ifl kazalar› ve meslek
hastal›klar›n›n yol açt›¤› zararlar›n çok gerisinde kal›yor. Çünkü grev ve lokavtla-
r›n yol açt›¤› zararlar bir ölçüde sonradan telafi edilebilirse de, ifl kazalar›nda kay-
betti¤imiz insanlar› geri getirebilmemiz olanaks›z.
‹fl kazalar› ve meslek hastal›klar›n›n kaç›n›lmaz al›n yaz›s› olmad›¤› gerçe¤i, ifl
sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunda ›srarl› çabalar sürdüren pek çok iflyerinde sa¤-
lanan baflar›larla kan›tlanm›fl durumda.
Ülkemizde ifl sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunda hiçbir ciddi çaba sarfedilmedi-
¤ini söylemek insafs›zl›k olur. Ancak sarfedilen çabalar›n da¤›n›k oldu¤u ve yeter-
li kabul edilemeyece¤i de bir gerçek. Bu konuda daha iyi sonuçlar al›nabilmesi
için iki temel düflünce toplumdaki yetiflkin herkes taraf›ndan benimsenmelidir.
Birincisi, temel hedefimiz ifl kazalar›n› ve meslek hastal›klar›n› bafltan önlemek
olmal›d›r. Çünkü bafltan önlemeye çal›flmak ortaya ç›kan büyük zarar› önlemek-
ten daha kolay, daha ucuz ve daha insanc›ld›r.
‹kincisi, bu konuda tek bir sorumlu kifli veya grup yoktur. Devlet, iflverenler,
iflçiler, sendikalar, üniversiteler ve bas›n hep birlikte sorumluluk tafl›maktad›rlar.
Önemli olan herkesin bu sorumlulu¤u hissetmesidir.
Bu iki temel düflünceye belki bir üçüncü düflüncede eklenebilir. ‹fl sa¤l›¤› ve ifl gü-
venli¤i konusu sürekli olarak her gün, her an gündemde olmas› gereken bir konudur.
Çünkü çal›flma hayat› kesintisiz devam etmektedir. Yaln›zca ifl sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i
haftalar›nda hat›rlanacak olursa, konuya gerekli önemin verilmesi sa¤lanamaz.
‹nsanlar›n yaflama ve çal›flma hakk›, insan haklar›na, sosyal devlet ilkesine say-
g›l› olan ça¤dafl ve demokratik toplumlarda en baflta gelen haklar aras›nda yer
al›r. Ülkemizde insan haklar›na sahip ç›kan, savunan ve mücadele eden örgüt ve
kurumlar›n artmas› ve güçlenmesi, gelecek için umut vericidir.
Bu çal›flmada konunun önemi, ifl kazalar› ve meslek hastal›klar›n›n nedenleri
ve bilinen genel çözüm önerileri, ülkemizdeki konuya iliflkin yasal düzenlemeler,
kurumlar ve uygulama bir bütünlük içerisinde ele al›nmaya çal›fl›lm›flt›r. Kitab›
okuyanlar›n konuya daha fazla ilgi duymalar› ve daha çok düflünmeleri söz konusu
olursa,amac›m›z büyük ölçüde gerçekleflmifl olacak.
Kitaplar›m›z›n haz›rlanmas›nda bizlere her türlü deste¤i sa¤layan Üniversitemiz
yönetimine, ‹ktisat Fakültesi ve Aç›kö¤retim Fakültesi yönetimlerine, kitab›n bas›m›n-
dan ö¤rencilerimize ulaflt›r›lmas›na kadar eme¤i geçen herkese teflekkür ederim
Ayr›ca sevgili ö¤rencilerimize de baflar›lar dilerim.
Prof. Dr. Nüvit GEREK

xii Kullan›m K›lavuzu
K endi kendine ö¤renme

ilkelerine göre
haz›rlanm›fl olan bu kitab›n
ifllevlerini ö¤renmek için Girifl: Ünitede ifllenen konulara iliflkin
haz›rlanan “Kullan›m bilgi veren, konuya bafllamadan önce
sizi düflünmeye iten, gerekti¤inde ko-
K›lavuzu”, konular›
nular› daha iyi kavrayabilmeniz için
anlaman›zda ve s›navlara yapman›z gerekenleri belirten k›sa
haz›rlanman›zda sizlere aç›klamalard›r.
fayda sa¤layacakt›r.
Amaçlar›m›z: Üni-
teyi tamamlad›¤›-
n›zda kazanaca¤›n›z bilgi ve
becerilerdir.
Örnek Olay: Ünitede ifllenen konular›n günlük ya-

flama yans›malar›n› içeren, kuramsal aç›klama-
larla çevrenizde yaflanan olaylar aras›nda ba¤
kurman›za yard›mc› olmay› hedefleyen örnek olay-
lar, anektodlar, al›nt›lar ya da gazete haberleridir.
Yana Ç›kma: Metin
içinde yer alan önem-
li kavram ve ifadele-
re iliflkin tan›m ya da
aç›klamalard›r.
Önemsemeniz gere-
Anahtar Kavram-
ken noktalar› göste-
lar: Ünitede aç›m-
rir. Metin içinde yap›-
lanan temel kav-
lan aç›klamalar›n bir
ramlard›r. Ünitede-
tür çok k›sa özeti gibi
ki önemli noktalara
düflünülebilir.
iliflkin ipuçlar› verir.
‹çindekiler: Ünite içinde hangi konu-

lar›n ifllenece¤ini gösterir. Ana konu-
lar›n bafll›klar›n› içerir. S›ra Sizde: ‹fllenen konular› kavray›p
kavramad›¤›n›z› kendi kendinize ölç-
menize yard›mc› olmaya amaçlayan, düflün-
meye ve uygulamaya yönlendiren sorulard›r.
Kullan›m K›lavuzu xiii
Kendimizi S›nayal›m:
Ünitede ifllenen konular›
ö¤renip ö¤renmedi¤inizi
kendi kendinize ölçmeni-
zi sa¤layacak, bir tür s›-
nava haz›rl›k testidir. S›-
navlarda ç›kabilecek tür-
de sorular› içerir.
Özet: Ünitede ayr›nt›l› iflle-

nen konular›n önemli nok-
talar› tekrar vurgulan›r.
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›: "S›ra Siz-

de"lerde yer alan sorular›n cevaplar›n›
içerir. Her hangi bir S›ra Sizde sorusuna
verdi¤iniz cevap ile bu bölümdeki ceva-
b› karfl›laflt›rarak, ilgili konuyu ne öl-
çüde ö¤rendi¤inizi belirleyebilirsiniz.
Baflvurulabilecek Kaynaklar:
“ Yaflam›n ‹çinden:
Ünitede aktar›lan
kuramsal aç›klamalar ile
günlük yaflam›m›zda kar-
fl›laflt›¤›m›z olaylar aras›n-
‹fllenen konulara iliflkin daha
genifl bilgi edinmek isteseniz
bu bölümde yer alan kaynak-
lar› inceleyebilirsiniz.
da iliflki kurman›z› sa¤la-

mak için verilmifl haber ve
”
al›nt›lard›r.
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›:
"Kendimizi S›nayal›m" bölümündeki so-
rular›n cevaplar›n› ve ilgili olduklar› ko-
nular› içerir. Yanl›fl cevaplad›¤›n›z soru-
larla ilgili konular› tekrar etmeniz s›nav-
daki baflar›n›z› art›rabilir.
1
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl
Güvenli¤inin Geliflimi
1
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusuna girifl yapaca¤›m›z bu ünitede, iflçi sa¤l›¤› ve ifl
güvenli¤i kavram›n›n Dünyada ve Türkiye'de tarihsel olarak ortaya ç›k›fl› incele-
necektir. Önce, dünyada iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili ilk düflünceler ve tedbir-
ler ›fl›¤›nda bu kavram aç›kl›¤a kavuflturulacak ve daha sonra da ülkemizde bu
alanda yap›lan uygulamalar tarihsel dönemlere ayr›larak ele al›nacakt›r.
Bu üniteyi çal›flt›ktan sonra afla¤›daki sorular› yan›tlayabileceksiniz:

Dünyada ifl güvenli¤i kavram› nas›l ortaya ç›km›flt›r?
Dünyada çal›flanlar›n sa¤l›¤› ve yapt›klar› ifl aras›ndaki iliflkiyi ilk olarak
kim, ne zaman incelemifltir?
Türkiye’de iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ine iliflkin sorunlar, ilk olarak hangi dö-
nemde ortaya ç›km›flt›r?
Türkiye’de Cumhuriyet döneminde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ine iliflkin yap›-
lan yasal düzenlemeler nelerdir?
2 ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i
‹flçi Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i
H›zl› teknolojik geliflmeler bir yandan insan›n refah›na hizmet ederken, öte yan-
dan insan hayat› ve çevre için tehlikeleri de beraberinde getirmektedir. Özellikle
sanayileflmenin ve yeni üretim yöntemlerinin ön plana ç›kt›¤› 20. yüzy›l; yo¤un
makineleflme ve üretim sürecine giren binlerce kimyasal maddenin neden oldu¤u
ifl kazalar› ve meslek hastal›klar› sonucu ölümler ve uzuv kay›plar›n›n yo¤unlaflt›-
¤› bir yüz y›l olmufltur. Üretim sürecine giren her yeni madde, her yeni makine
araç ve gereç, insan sa¤l›¤›, ifl yeri güvenli¤i ve çevre sa¤l›¤› ve güvenli¤i için teh-
dit oluflturmaktad›r. Bir bak›ma yükselen refah›n faturas›, insanl›¤a ifl kazalar›,
meslek hastal›klar› ve çevre kirlenmesi olarak geri dönmektedir.
Kaynak: Vedat Reha MERT, "‹flçi Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Hizmetlerinde Yeni Hedef-
ler", ‹flveren Dergisi, C.XL, S.8, May›s 2002, s.14)
Anahtar Kavramlar
• ‹flçi sa¤l›¤›
• ‹fl güvenli¤i
‹çindekiler
• DÜNYADA ‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹fi GÜVENL‹⁄‹N‹N TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹
• TÜRK‹YE’DE ‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹fi GÜVENL‹⁄‹N‹N TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹
• Tanzimattan Önceki Dönem
• Tanzimat ve Meflrutiyet Dönemi
• Cumhuriyet Dönemi
Ünite 1 - ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin Geliflimi 3
DÜNYADA ‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹fi GÜVENL‹⁄‹N‹N

TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹
‹nsanl›k tarihinin bafllang›c›ndan itibaren insanlar, kendi sa¤l›klar›n› ve yaflamlar›-
n› tehlikeye sokan ifllerde çal›flm›fllar, günün koflullar›na göre gerekli korunma ön-
lemlerini arama çabas› içinde olmufllard›r.
Çal›flma yaflam› içinde bugün de çeflitli hastal›klar, kazalar, iflsizlik vb. pek çok
risk vard›r. Bunlar aras›nda ifl kazalar› ve meslek hastal›klar›n›n ayr› ve önemli bir
yeri vard›r. Tüm teknik geliflmelere ve bunlar›n sa¤lad›¤› rahat yaflam koflullar›na
ra¤men, kaza ve hastal›k risklerinin tümüyle ortadan kald›r›lmas› sa¤lanamam›flt›r.
‹çinde bulundu¤umuz son yüzy›lda çal›flanlar›n, makineleflme ve sanayileflme
nedeniyle, yaflamlar›n›n büyük bir bölümünü, h›zla ço¤alan ve geniflleyen fabrika-
larda sürdürmelerine yol açm›flt›r. Bu durumun kaç›n›lmaz bir sonucu olarak da
önceden kestirilemeyen baz› yeni tehlikeler ortaya ç›km›flt›r. Teknik geliflmelerin
h›z›, makineleflme, sanayileflme ve artan kimyasal maddelerin insanlar üzerindeki
etkilerinin yararlar›yla zararlar›n›n tespitini çok zorlaflt›rmaktad›r. Rahats›zl›klar ço-
¤ald›kça hakl› olarak toplumun bu konudaki duyarl›l›¤› da artm›fl, teknik eleman-
lar ve bilim adamlar› konuyla daha çok ilgilenmeye bafllam›fllard›r. Sanayide, yap›
ifllerinde, madenlerde, yollarda ve hemen hemen çal›fl›lan her yerde meydana ge- ‹fl Güvenli¤i: ‹flyerini, iflin
yürütümü nedeniyle oluflan
len kazalar›n yaratt›¤› tehlikelerin, insanl›¤› ne ölçüde tehdit eder hale geldi¤i her- tehlikelerden uzaklaflt›rmak
kes taraf›ndan anlafl›lmaya bafllanm›flt›r. Böylece, bu tehlikelerle bilinçli olarak mü- ve sa¤l›¤a zarar verebilecek
koflullardan ar›nd›rarak,
cadele edilmesi gerekti¤i düflüncesiyle birlikte ifl güvenli¤i kavram› do¤mufl ve daha iyi bir çal›flma ortam›
sa¤lamak için yap›lan
geliflmeye bafllam›flt›r. Zaman içinde teknik ve özerk bir bilim dal› haline gelmifltir. sistemli çal›flmalard›r.
‹fl güvenli¤i kavram› hangi olaylar sonucunda do¤mufl ve geliflmeye bafllam›flt›r? SIRA S‹ZDE
1
Çal›flanlar›n sa¤l›¤›yla yap›lan ifl aras›ndaki iliflkilerin araflt›r›lmas›na ilk önce Çal›flanlar›n sa¤l›¤› ile
yap›lan ifl aras›ndaki
Yunanl› düflünür Heredot taraf›ndan baflland›¤› ileri sürülmektedir. Heredot iflçile- iliflkileri ilk olarak Yunanl›
rin sa¤l›kl› olmas›, dolay›s›yla verimli çal›flabilmeleri için kendilerine yeterli besin düflünür Heredot’un
araflt›rd›¤› ileri
verilmesi üzerinde durmufltur. Ayn› ça¤larda Eflatun ve Asistotales’in de ifl kazala- sürülmektedir.
r›na iliflkin aç›klamalar yapt›klar› bilinmektedir. Çal›flanlar›n yapt›klar› iflten zarar
görebilecekleri düflüncesi Hipokrat taraf›ndan ileri sürülmüfl, 16. yüzy›lda Agrico-
le ve Parucelous Orta Avrupa’da Maden ‹flletmelerinde çal›flan iflçilerin hastal›kla- Çal›flanlar›n yapt›klar› iflten
zarar görebilecekleri
r›yla toz aras›nda iliflki bulundu¤unu fark etmifller ve baz› korunma önlemleri düflüncesi Hipokrat
önermifllerdir. Ancak, bilimsel esaslara dayan›larak, iflçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i konu- taraf›ndan ileri sürülmüfltür.
sunun ele al›nmas›, ‹talya’da 17’nci yüzy›lda Bernardino Ramazzini taraf›ndan ger-
çeklefltirilmifltir. Bernardino Ramazzini, kendi tecrübe ve bulgular›na dayanarak bir
de meslek hastal›klar› kitab› yazm›fl (De Monbis Artificum Diatriba) ve iflçi sa¤l›¤›-
n›n kurucusu olarak tarihe geçmifltir.
‹talya’da ortaya ç›kan konunun h›zlanarak geliflmesi ‹ngiltere’de devam etmifl- Bilimsel esaslara
dayan›larak, iflçi sa¤l›¤› ve
tir. 17. ve 18. yüzy›llarda ‹ngiltere’de gerçekleflen sanayi devrimi önemli sa¤l›k ve ifl güvenli¤i konusunu ilk
ifl güvenli¤i sorunlar›n› da beraberinde getirmifltir. 19. yüzy›l bafllar›nda, çal›flma olarak ‹talya’da 17. yüzy›lda
Bernandino Ramazzini ele
koflullar›n›n devlet müdahalesiyle düzenlenmesi gere¤i, aç›kça ortaya ç›km›fl ve alm›fl, kendi tecrübe ve
bulgular›na dayanarak
yasal düzenlemeler yap›lm›flt›r. yazd›¤› meslek hastal›klar›
Çal›flma süresi 10 saate indirilmifl, 1833 y›l›nda ç›kar›lan Fabrikalar Yasas›yla 9 kitab›yla iflçi sa¤l›¤›n›n
kurucusu olarak tarihe
yafl›n alt›ndaki çocuklar›n çal›flt›r›lmalar› yasaklanm›fl, 18 yafl›n alt›ndaki çocukla- geçmifltir.
r›n gece çal›flmalar› yasaklanm›flt›r. 1842 y›l›nda kad›n ve çocuklar›n maden ocak-
lar›nda çal›flmalar› yasaklanm›flt›r. 1844 y›l›nda fabrikalarda iflyeri hekimi bulun-
durma zorunlulu¤u getirilmifltir.
Benzer sorunlar›n yaflanmas› di¤er Avrupa ülkelerinde de benzer çözümlere
yönelmesine yol açm›flt›r. Fransa’da 1841 y›l›nda ç›kar›lan yasayla makine ve atefl
bulunan yerlerde 20’den fazla iflçi çal›flt›ran bütün fabrikalarda çocuklar›n çal›flma
koflullar› özel olarak düzenlenmifltir. 1893 y›l›ndan itibaren daha kapsaml› tedbir-
ler görülmektedir.
Amerika Birleflik Devletleri’nde ifl kazalar›n›n önlenmesi amac›na yönelik ilk
yasal düzenleme Massachusetts Eyaletinde yap›lm›flt›r. 1867 y›l›nda denetim siste-
mi yasallaflm›fl, 1877 y›l›nda ç›kar›lan bir yasayla asansör ve kald›rma makinalar›-
n›n, halat ve kay›fllar›n, diflli ve transmisyonlar›n korunmas›na iliflkin düzenleme-
ler yap›lm›flt›r.
Çal›flma hayat›n›n denetimine iliflkin düzenlemelerden sonra çal›flanlar› çeflitli
risklerden koruyacak, sa¤l›kl› ve verimli çal›flabilmelerini sa¤layacak çal›flmalar
yap›lm›flt›r. Bu çal›flmalar›n bir k›sm› mühendisler, bir k›sm› da araflt›rmac›lar ve
doktorlar taraf›ndan yap›lm›flt›r. Bu çabalarla ilgili önemli baz› isimler flu flekilde
say›labilir:
17. yüzy›lda Vauban ve 18. yüzy›lda Belidor, çok a¤›r ifllerin iflçileri y›pratt›¤›-
n›, meslek hastal›klar›na yol açt›¤›n›, bu nedenle ifl verimini artt›rabilmek için iflle-
rin iyi organize edilmesinin gerekti¤ini belirtmifllerdir.
19. yüzy›l bafllar›nda Vaucanson ve Jackuard isimli mühendisler iflletmelerdeki
çok yorucu ve y›prat›c› ifllerin azalt›lmas› ve ifl güvenli¤inin daha iyi sa¤lanabilme-
si amac›yla otomatik makinalar›n gelifltirilmesi için çal›flm›fllard›r. Taylor ve di¤er
öncülerse iflin daha rand›manl› yap›lmas› için ifl analizlerine önem vermifller ve bu
nedenlede ifl örgütleyicileri olarak tan›nm›fllard›r.
Sanayi devriminden önceki dönemlerde bile insan›n bedensel fonksiyonlar›n-
dan yola ç›karak araflt›rmalar yapan ve biomekanik çal›flmalara öncülük eden arafl-
t›rmac›lar olmufltur. Lavoisier solunum fizyolojisi ve insan ›s›s›na ait ilk araflt›rma-
lar› yapm›fl, kas faaliyetlerinin gücünü ölçmeye çal›flm›flt›r. Coulomb isimli bir bafl-
ka araflt›rmac›ysa çeflitli ifllerin çal›flma tempolar›n› inceleyerek de¤iflik ifllerdeki
optimum güç (yük) dengesini hesaplamaya çal›flm›flt›r. Daha sonralar› 19. yüzy›lda
Chauveau, kas çal›flmalar›yla enerji tüketimi aras›ndaki iliflkilerin temel kurallar›n›
tespit etmifl, Morey isimli araflt›rmac› da bu konudaki ölçme ve kay›t tekniklerini
gelifltirmifltir. 20. yüzy›l bafllar›nda Jules Amar, de¤iflik koflullardaki kas kas›lmala-
r›n› ve gerilmelerini dinamik ve statik olarak inceleyerek fiziksel çal›flmalar›n biyo-
lojik esaslar›n› tespit etmeye çal›flm›flt›r. Daha sonralar› da ›s›, gürültü ve ›fl›k gibi
çevresel koflullarla çal›flanlar›n yorgunlu¤u aras›ndaki iliflkileri inceleyerek bunla-
r›n kay›t sistemlerini gelifltirmifltir.
Bernardino Ramazzini’den sonra ifl hekimli¤i konusunda çal›flan Tissot, 18.
yüzy›lda mekanlar›n ›s›t›lmas› konusunda çal›flm›fl, sa¤l›k organizasyonlar›yla ilgi-
lenmifl ve ilk kez hastanelerde mesleki hastal›klar›n tedavisi için özel bölümler ku-
rulmas›n› önermifltir. 19. yüzy›l bafllar›nda Patissier, Bernardino Ramazzini ve Tis-
sot’un fikirlerini gelifltirmifl, fabrikalarda iflçi sa¤l›¤› ve ifl kazalar›yla ilgili istatistik-
sel verilerin toplanmas›na çal›flm›fl, hastal›k ve kaza nedeniyle meydana gelen
ölüm ve sakatl›klar› incelemifltir.
‹flçinin iflyerinde kazalardan korunmas› yan›nda, kaza sonuçlar›n›n iflçi üzerin-

deki a¤›r etkilerinin hafifletilmesi için, iflçinin sosyo-ekonomik aç›dan korunmas›
düflünülerek, kaza ve meslek hastal›klar› sigorta sistemi getirilmifltir.
Kazaya u¤rayanlara tazminat ödenmesi esas›, 1885’de Almanya’da uygulan- ‹fl kazas›na u¤rayanlara
tazminat ödenmesi 1885’te
maya baflland›. Sistem Avrupa ve Amerika’da h›zla yayg›nlaflt›. 19. yüzy›l›n ikin- Almanya’da uygulanmaya
ci yar›s›ndan itibaren kimyasal maddelerin sanayide yo¤un kullan›m› sonucu or- bafllanm›flt›r.
taya ç›kan meslek hastal›klar›n›n teflhisi, tedavisi ve korunma önlemleriyle ilgili
çal›flmalar ifl güvenli¤ine baflka bir boyut kazand›rm›flt›r. Günümüze kadar olan
sürede sanayide üretim, iflyerlerinde ifl insan iliflkilerinin incelenmesi, çal›flanla-
r›n sosyal ve psikolojik ihtiyaçlar›n›n karfl›lanmas› ve insanlar›n çal›flt›klar› ifle
uyumlar›n›n sa¤lanmas›, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i çal›flmalar›n›n yeni konular›
olarak de¤erlendirilebilir.
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusundaki ilk düflüncelerin temeli hangi döneme SIRA S‹ZDE
dayanmaktad›r? 2
TÜRK‹YE’DE ‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹fi GÜVENL‹⁄‹N‹N

TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹
Osmanl› ‹mparatorlu¤unda ilk sanayileflme çabalar› 19. yüzy›lda Avrupa sanayi
devriminin etkisiyle bafllam›flt›r. Daha önceleri ülkemizde dokuma, maden ve ya-
p› iflkollar›na, savafl sanayiine makine gücü girmemiflti. Bu iflkollar› küçük el tez-
gâhlar›n›n kullan›ld›¤› birimlerde faaliyet gösteriyordu. Bu nedenle çal›flanlar›n bu-
günkü anlamda, iflçi olarak nitelendirilmeleri kabul edilemez. Zaten bu dönemde
iflçi sa¤l›¤›na iliflkin yasal bir düzenlemeden de söz edilemezdi. 1850’lerde özellik-
le Rumeli’de olmak üzere sanayi kollar›n›n geliflmesi ve toprak düzenindeki çözül-
menin h›zlanmas›yla iflçi say›s› h›zla artt›. Bu geliflmeye ba¤l› olarak iflçi sa¤l›¤› ifl
güvenli¤i sorunlar› da ortaya ç›kmaya bafllad›. Ülkemizdeki geliflmeler üç devrede
k›saca gözden geçirilebilir.
Türkiye’de iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunun Avrupa’ya göre daha geç ele al›nmas›n›n SIRA S‹ZDE
nedenleri nelerdir? 3
Tanzimattan Önceki Dönem

Bu dönemde sadece esnaf teflekkülleri ekonomik yaflant›ya yön vermekteydiler. Orta Sand›¤› (Teavün
Sand›¤›): Üyelerin aidat›,
Üretim flekli zanaatkârl›kt›. Dini esaslara dayal› esnaf teflekkülleri esnaf zaviyeleri loncalara ait mülklerin
ad› alt›nda esnaf birlikleri fleklinde örgütlenmifllerdi. Zamanla loncalar esnaf zavi- gelirleri, ç›rakl›ktan
kalfal›¤a ya da kalfal›ktan
yelerinin yerini ald›lar. Loncalar›n iflçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i konusunda çal›flmalar ustal›¤a geçiflte ustan›n
iflyeri sahibinin verdi¤i terfi
yapt›klar› bilinmektedir. Loncalar›n orta sand›¤› ya da teavün sand›¤› ad› verilen harçlar› ve ba¤›fllarla
bir yard›m örgütü vard›. Yafll›l›k nedeniyle dükkânlar›na gelemeyen ya da dükkân- finanse edilen ve lonca
üyelerine ekonomik ve sosyal
lar› kapanan ustalara (aceze), yafll› olmasalar bile sakatlanan ve tedavisi olmayan yard›m sa¤lamak üzere
hastal›klara yakalananlara (malulin) sand›klardan geçimlerini sa¤lamalar› için yar- kurulmufl olan yard›mlaflma
ve dayan›flma sand›klar›d›r.
d›m yap›l›rd›. Ölenlere cenaze yard›m› yap›l›rd›. Bu sand›klar sosyal güvenlik an-
lay›fl›n›n ilk belirtileri olarak kabul edilebilirler.
Tanzimat ve Meflrutiyet Dönemi

Bu dönemde çeflitli mesleklere mensup iflçiler için kanun ve tüzükler ç›kar›lm›flt›r.
‹fl iliflkilerinin düzenlenmesi Mecelle çerçevesinde yap›lm›flt›r. ‹flçileri korumak
Dilaver Pafla Nizamnamesi, amac›yla ç›kart›lan ilk mevzuat 1865 tarihli Dilaver Pafla Nizamnamesidir. Kömür
iflçileri korumak amac›yla
ç›kart›lan ilk mevzuatt›r. madenlerinde çal›flan iflçilerin durumlar›n› düzeltmek için ç›kart›lm›flt›r. 100 mad-
delik nizamnamede iflçilere ait dinlenme ve bar›nma yerleri, tatil zamanlar› ve ça-
l›flma saatlerine yer verilmifltir.
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili olarak kendi dönemi aç›s›ndan oldukça ça¤-
dafl say›labilecek bir geliflme 1869 tarihli Maadin Nizamnamesidir. Bu nizamna-
meyle maden mühendisleri madenlerdeki tehlikeleri tespit etmeye, maden sahip-
lerine bu tehlikeler hakk›nda ihtarda bulunmaya ve kazan›n meydana gelece¤ini
tahmin ederlerse gereken tedbirleri almaya ve ald›rmaya, kaza meydana gelirse
hükümete haber vermeye mecbur b›rak›l›yorlard›. Maden sahipleri iflveren olarak
madende bir eczane ve hekim bulundurmak zorundayd›lar. Ayr›ca kazaya u¤ra-
yanlara ya da ailelerine tazminat ödenmesi de gerekiyordu.
Bu dönemde, iflçilere dönük koruyucu mevzuat›n yaln›zca maden iflçilerine ait
olmas›n›n sebebi, çok say›da iflçi çal›flt›ran maden kömürü sektörü d›fl›nda önem-
li say›labilecek baflka bir alt sanayi sektörünün bulunmay›fl›d›r. Bu dönemde çeflit-
li kanun ve nizamnameler ç›km›flt›r. Ancak bunlar iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konu-
suyla do¤rudan ilgili de¤ildir.
SIRA S‹ZDE Cumhuriyet öncesi dönemde iflçi sa¤›l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili olarak yap›lan temel dü-
4 zenlemeler nelerdir?
Cumhuriyet Dönemi
Yirminci yüzy›l›n ilk y›llar›nda, “‹kinci Meflrutiyetin 1908’de ilân›ndan sonra” bir-
çok iflkolunda dernekler ve sendikalar kurulmufltur. Özellikle sendikalar arac›-
l›¤›yla iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konular› gündeme getirilmek istenmifltir. Ancak,
Osmanl› ‹mparatorlu¤unun 1. Dünya Savafl›’na girmesi, o dönemin koflullar›nda,
bu konuyu çok geri planlara itmifltir. Cumhuriyetin ilân›yla birlikte toplum yap›-
s›nda meydana gelen de¤iflmeler iflçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i konusunu da tekrar
gündeme getirmifltir.
1923 ‹zmir ‹ktisat Kongresi’nde iflçi temsilcilerinin önemli istek ve önerilerde
bulunduklar› görülmüfltür. Bu arada 10.9.1921 tarihli ve 151 say›l› “Ere¤li Havza-i
Fahmiye Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun” kömür havzalar›ndaki ifl
flartlar›n›, sa¤l›k sorunlar›n› ayr›nt›l› olarak düzenlemifltir. Kanunun uygulanmas›y-
la oldukça yeterli sa¤l›k hizmetleri sa¤lanm›flt›r.
Sadece Ere¤li havzas›nda çal›flan maden iflçilerine uygulanacak hükümler geti-
ren bu kanun, ülkemizde ilk defa ifl süresini sekiz saatle s›n›rland›rmas› bak›m›n-
dan büyük önem tafl›maktad›r. Sekiz saatlik süreden fazla çal›fl›lmas› ancak iki kat
ücret ödenmesi ve taraflar›n karfl›l›kl› r›zas›n›n sa¤lanmas›yla mümkün olabiliyor-
du. Ayr›ca 18 yafl›ndan küçük iflçilerin maden ocaklar›nda çal›flt›r›lmalar› yasaklan-
m›flt›r. Maden iflleten iflverenler, hastalanan ya da kazaya u¤rayan iflçileri tedavi et-
tirmek, ayr›ca eczane ve hekim bulundurmak zorundayd›lar. Bunlar›n d›fl›nda ka-
zaya u¤rayan iflçi ya da ailesine tazminat ödenmesi ve ihmalleri neticesinde kaza-

ya neden olan maden iflletmecileri için cezai müeyyideler öngörülmüfltü. Ayr›ca ifl-
yerlerinde sa¤l›k ve güvenlik kurallar›na uymayan maden iflletmecilerinin ruhsat-
name ve imtiyazlar› feshedilebilecekti.
1924 tarihli ve 394 say›l› hafta tatili kanunu, çal›flanlara haftada bir gün tatil hak-
k› getirdi¤inden önemli bir geliflme say›labilir. Daha sonra 1935 y›l›nda milli bay-
ram ve genel tatil günleri hakk›nda kanun yürürlü¤e girmifltir.
1926 y›l›nda 818 say›l› Borçlar Kanunun yürürlü¤e girmesi iflçi sa¤l›¤› ifl güven-
li¤i konusunda ayr›nt›l› hükümler getirmifltir. K›saca belirtmek gerekirse iflverenle-
rin ifl kazalar›ndan ve meslek hastal›klar›ndan do¤an hukuki sorumluluklar› Borç-
lar Kanunu sistemi içinde genel bir düzenlemeye tabi tutulmufltur. 27 May›s 1929
tarihli Maadin Nizamnamesi, 1930 tarihli ve 1580 say›l› Belediyeler Kanunu daha
sonralar› ç›kan mevzuat aras›ndad›r. Belediyeler Kanununda iflçi sa¤l›¤› ve ifl gü-
venli¤inin teftifline iliflkin hükümler yer almaktad›r.
Yine 1930 tarihli önemli bir kanun 1593 say›l› “Umumi H›fz›s›hha Kanunu”dur.
Kanunda çocuk ve kad›n iflçilerin korunmas›na, iflyerlerinde iflyeri hekimi bulun-
durulmas›na iliflkin hükümler yan›nda, belirli büyüklükte iflyerleri için revir ya da
hastane aç›lmas› öngörülmüfltür. Umumi H›fz›s›hha Kanunu’nda bu kadar ayr›nt›l›
hükümlerin bulunmas› henüz ayr› bir ifl kanununun bulunmay›fl›ndan kaynaklan-
m›flt›r. Nitekim ayr› bir ifl kanunu için duyulan ihtiyaç iyice hissedilince 1937 y›l›n-
da 3008 Say›l› ‹fl Kanunu yürürlü¤e girmifltir. Böylece ilk kez iflçi sa¤l›¤› ifl güven-
li¤i konusu ayr›nt›l› ve sistemli olarak düzenlenmifltir. 3008 Say›l› Kanunun yürür-
lü¤e girmesinden sonra bu kanuna dayan›larak ayr›nt›l› ve teknik yönleri a¤›rl›kl›
olan çok say›da tüzük ç›kart›lm›flt›r:
• 27.10.1939 tarih ve 2 / 12245 say›l› “Fazla Saatlerle Çal›flma Nizamnamesi”
• 6.11.1940 tarih ve 2 / 14637 say›l› “Günde Ancak Sekiz Saat Ya da Daha Az
Çal›fl›lmas›”
• 5.2.1941 tarih ve 2 / 15156 say›l› “‹flçilerin Sa¤l›¤›n› Koruma ve ‹fl Emniyeti
Nizamnamesi”
• 11.10.1943 tarih ve 2 / 20378 say›l› “‹fl Müddetleri Nizamnamesi”
• 22.7.1948 tarih ve 3 / 7869 say›l› “A¤›r ve Tehlikeli ‹fller Tüzü¤ü”
• 12.8.1952 tarih ve 3 / 15556 say›l› Parlay›c›, Patlay›c›, Tehlikeli ve Zararl›
Maddelerle Çal›fl›lan ‹flyerleri ve ‹fllerde Al›nacak Tedbirler Hakk›nda Tüzük.
• 28.5.1953 tarih ve 4 / 922 say›l› Maden ‹flletmelerinde Al›nacak Emniyet Ted-
birleri Hakk›nda Tüzük
1946 y›l›nda Çal›flma Bakanl›¤›n›n kurulmas› önemli bir geliflmedir. Böylece il-
gili bakanl›k eliyle devlet iflçi sa¤l›¤›n› ve ifl güvenli¤ini sa¤lama görevini üstlen-
mifltir. 1945 y›l›nda 4792 say›l› kanunla “‹flçi Sigortalar› Kurumu” ve yine ayn› y›l
4772 say›l› kanunla ‹fl Kazalar›yla Meslek Hastal›klar› ve Anal›k Sigortalar› Kanunu
yürürlü¤e girmifltir.
Bu arada uluslararas› düzeydeki geliflmeler de etkisini göstermifl ve 1950’de
5690 say›l› Kanunla “Sanayi ve Ticarette ‹fl Teftifli Hakk›ndaki 81 Numaral› Millet-
leraras› Sözleflme” yürürlü¤e girmifltir.
Daha sonra 3008 say›l› ‹fl Kanunu, 1967 y›l›nda 931 say›l› Kanunla yürürlükten
kald›r›lm›flt›r. Bunun yerine de 25.8.1971 tarihinde 1475 say›l› ‹fl Kanunu yürürlü-
¤e girmifltir. ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili tüzük ve yönetmeliklerin büyük bir
bölümü 1475 say›l› ‹fl Kanununa dayan›larak ç›kart›lm›flt›r.
Son olarak 22.5.2003 tarihinde 4857 say›l› ‹fl Kanunu ve bu Kanuna dayanarak
9.12.2003 tarihinde ç›kar›lan ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Yönetmeli¤i yürürlü¤e girmifltir.
Ayr›ca kitab›n yay›ma haz›rland›¤› bu dönemde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ine iliflkin
bir çok yönemtelik için haz›rl›k çal›flmas› yap›lmaktad›r.
Di¤er taraftan 17.7.1964 tarihinde yürürlü¤e giren 506 say›l› Sosyal Sigortalar
Kanunu ile 1945 y›l›nda ç›kar›lan ve çeflitli risklere karfl› iflçilere sosyal güvenlik
haklar› getiren kanunlar tek bir kanunda toplanm›flt›r.
SIRA S‹ZDE Cumhuriyet döneminde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili olarak 3008 say›l› ‹fl Kanununa
5 dayan›larak ç›kar›lan düzenlemeler nelerdir?
Özet

AMAÇ
Dünyada ifl güvenli¤i kavram› nas›l ortaya
AMAÇ
Türkiye’de iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ine iliflkin so-
1 ç›km›flt›r? 3 runlar ilk olarak hangi dönemde ortaya ç›km›flt›r?
• Çal›flma yaflam› içinde çeflitli hastal›klar, kazalar, ifl- • ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤inin ortaya ç›kmas› sanayi-
sizlik vb. pek çok risk vard›r. Bunlar aras›nda ifl ka- leflme olgusuyla yak›ndan ilgilidir. Bu nedenle, Tür-
zalar› ve meslek hastal›klar›n›n ayr› ve önemli bir kiye’de iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ini incelerken sa-
yeri vard›r. Teknik geliflmelerin h›z›, makinalaflma, nayileflme olgusunu öncelikle ele almal›y›z. Os-
sanayileflme ve kimyasal madde kullan›m›, bir ta- manl› ‹mparatorlu¤u’nda ilk sanayileflme çabalar›
k›m rahats›zl›klar› da beraberinde getirmifl ve ma- 19. yüzy›lda Avrupa’n›n etkisiyle bafllam›fl ve bu
denlerde, sanayide, yap› ifllerinde ve hemen he- yüzy›l›n ikinci yar›s›nda da iflçi say›s›n›n artmas›na
men çal›fl›lan her yerde meydana gelen kazalar›n ba¤l› olarak iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i sorunlar› or-
yaratt›¤› tehlikelerin insanl›¤› ne ölçüde tehdit eder taya ç›kmaya bafllam›flt›r. Bu dönemde iflçilerin da-
hale geldi¤i herkes taraf›ndan anlafl›lmaya bafllan- ha yo¤un olarak yer ald›klar› sektör madencilik ol-
m›flt›r. Bu ortamda, bu tehlikelerle bilinçli olarak du¤u için bu alanda ç›kar›lan ilk yasalar da Dilaver
mücadele edilmesi gere¤i ortaya ç›km›fl ve “ifl gü- Pafla Nizamnamesi, Maadin Nizamnamesi gibi kö-
venli¤i” kavram› do¤mufltur. mür madenlerinde çal›flan iflçilerle ilgili olmufltur.

AMAÇ
Dünyada çal›flanlar›n sa¤l›¤› ve yapt›klar› ifl ara-
AMAÇ
Türkiye’de cumhuriyet döneminde iflçi sa¤l›¤› ve
2 s›ndaki iliflkiyi ilk olarak ne zaman incelenmifltir? 4 ifl güvenli¤ine iliflkin yap›lan yasal düzenlemeler
• Çal›flanlar›n sa¤l›¤›yla yap›lan ifl aras›ndaki iliflki as- nelerdir?
l›nda çok eski ça¤lara dayanmaktad›r. Yunanl› dü- • Cumhuriyet döneminde de iflçi sa¤l›¤› ve ifl güven-
flünür Heredot, yine ayn› ça¤larda Eflatun ve Aris- li¤iyle ilgili bir çok yasal düzenleme yap›lm›flt›r.
totales gibi düflünürler iflçilerin sa¤l›¤› ve ifl kazala- Bunlar aras›nda flüphesiz en önemlisi 1937 y›l›nda
r› üzerinde durmufllard›r. Ancak bilimsel esaslara yürürlü¤e giren 3008 say›l› ‹fl Kanunu’dur. Böylece
dayal› olarak bu konunun ele al›nmas› 17. yüzy›lda ilk kez iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusu ayr›nt›l›
‹talya’da Bernandino Ramazzini taraf›ndan gerçek- ve sistemli olarak düzenlenmifltir. Daha sonra bu
lefltirilmifltir. Daha sonralar› ‹ngiltere’de ortaya ç›- kanuna dayan›larak çok say›da tüzük ç›kart›lm›flt›r.
kan Sanayi Devriminin ortaya ç›kard›¤› sa¤l›k ve ifl Yine 1946 y›l›nda Çal›flma Bakanl›¤›’n›n kurulmas›,
güvenli¤i sorunlar› da devletin bu alana müdahale 1945 y›l›nda ‹flçi Sigortalar› Kurumu’nun kurulmas›,
etmesi ve yasal düzenlemeler yapmas› gere¤ini or- 1950 y›l›nda Sanayi ve Ticarette ‹fl Teftifli Hakk›n-
taya ç›karm›flt›r. daki 81 numaral› uluslararas› sözleflmenin onaylan-
mas›, 1971 tarihli 1475 say›l› ‹fl Kanunu’nun yürür-
lü¤e girmesi ve 2003 y›l›nda yürürlü¤e giren 4857
say›l› ‹fl Kanunu bu dönemin önemli düzenlemele-
ri aras›nda say›labilir.
Kendimizi S›nayal›m 7. Türkiye’de, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili ilk mevzu-

1. ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i ilk hangi yüzy›lda bilimsel at hangi alanda ç›kar›lm›flt›r?
esaslara dayan›larak ele al›nm›flt›r? a. ‹malat sanayii
a. 15. b. Madencilik
b. 16. c. Deniz tafl›mac›l›¤›
c. 17. d. ‹nflaat
d. 18. e. G›da sanayii
e. 19.
8. Türkiye’de iflçileri korumak amac›yla yap›lan ilk yasal
2. ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i ilk kez hangi ülkede bilim- düzenleme afla¤›dakilerden hangisidir?
sel olarak ele al›nm›flt›r? a. Dilaver Pafla Nizamnamesi
a. Almanya b. Maadin Nizamnamesi
b. ‹ngiltere c. Tatil-i Eflgal Kanunu
c. ‹talya d. 2007 say›l› Kanun
d. Fransa e. 3008 say›l› ‹fl Kanunu
e. ABD
9. Afla¤›dakilerden hangisi Cumhuriyet döneminde ç›kar-
3. Dünyada iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ine iliflkin ilk yasal t›lan bir kanun de¤ildir?
düzenleme, hangi ülkede kabul edilmifltir? a. Hafta Tatili Kanunu
a. Almanya b. Umumi H›fz›ss›hha Kanunu
b. ‹ngiltere c. Tatil-i Eflgal Kanunu
c. ‹talya d. Borçlar Kanunu
d. Fransa e. Belediyeler Kanunu
e. ABD
10. Maadin Nizamnamesi hangi y›lda kabul edilmifltir?
4. 1833 tarihli Fabrikalar Yasas› ile afla¤›daki iflçi grupla- a. 1850
r›ndan hangisi koruma alt›na al›nm›flt›r? b. 1865
a. Mevsimlik iflçiler c. 1869
b. Kad›n iflçiler d. 1876
c. Erkek iflçiler e. 1921
d. Çocuk iflçiler
e. Göçmen iflçiler
5. Çal›flanlar›n sa¤l›¤› ve yap›lan ifl aras›ndaki iliflki, tarihte

ilk kez kim tarafondan sürülmüfltür?
a. Hipokrat
b. Eflatun
c. Aristotales
d. Agricole
e. Heredot
6. Türkiye’de iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤inin tarihsel

geliflimi incelenirken, hangi dönem bafllang›ç olarak
al›nmal›d›r?
a. 18. yüzy›l›n ilk yar›s›
b. 18. yüzy›l›n ikinci yar›s›
c. 19. yüzy›l›n ilk yar›s›
d. 19. yüzy›l›n ikinci yar›s›
e. 20. yüzy›l›n ilk yar›s›
Yaflam›n ‹çinden Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›
“ Dünyan›n neresinde olursa olsun insan hayat› kutsald›r.

Bu bak›mdan ›rk, soy, inanç, cinsiyet, yafl, meslek fark›
gözetilmeksizin her insan›n yaflam hakk›na sayg› duyul-
1. c
2. c
Yan›t›n›z yanl›flsa “Dünyada ‹flçi Sa¤l›¤› Ve ‹fl Gü-
venli¤inin Tarihsel Geliflimi” bafll›¤› alt›nda verilen
bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›flsa “Dünyada ‹flçi Sa¤l›¤› Ve ‹fl Gü-
mal› ve en yüksek düzeyde güvence alt›na al›nmal›d›r. venli¤inin Tarihsel Geliflimi” bafll›¤› alt›nda verilen
Yeryüzünde bulunan her toplum kendi insanlar›n›n yafla- bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
ma haklar›n› güvence alt›na alabilmek için çeflitli de¤erler 3. b Yan›t›n›z yanl›flsa “Dünyada ‹flçi Sa¤l›¤› Ve ‹fl Gü-
ve kurallar sistemi oluflturmufllard›r. Sanayi devrimi önce- venli¤inin Tarihsel Geliflimi” bafll›¤› alt›nda verilen
sinde bu de¤erler bütünü önemli ölçüde inanç yap›lar›n- bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
dan etkilenirken, sanayi devrimi sonras›ndaysa, sekülarist 4. d Yan›t›n›z yanl›flsa “Dünyada ‹flçi Sa¤l›¤› Ve ‹fl Gü-
kurumsal yap›lara dayanan yasal düzenlemeler içerisinde venli¤inin Tarihsel Geliflimi” bafll›¤› alt›nda verilen
toplanm›fllard›r. Ancak bu uygulamalar›n niteli¤i ve kap- bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
sam›ysa ülkeden ülkeye farkl›l›klar göstermektedir. 5. e Yan›t›n›z yanl›flsa “Dünyada ‹flçi Sa¤l›¤› Ve ‹fl Gü-
Kaynak: Gençler, A., “‹fl Sa¤l›¤› Ve ‹fl Güvenli¤i Alan›nda

Mevzuat›m›zda Bulunan Düzenlemelerden Do¤an Yü-
kümlülükler”, adl› tebli¤den uyarlanm›flt›r.
” 6. b
venli¤inin Tarihsel Geliflimi” bafll›¤› alt›nda verilen
Yan›t›n›z yanl›flsa “Türkiye’de ‹flçi Sa¤l›¤› Ve ‹fl
Güvenli¤inin Tarihsel Geliflimi” bafll›¤› alt›nda ve-
http://www.ceterisparibus.net/arsiv/a_gencler2.doc, rilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
19.11.2003 7. b Yan›t›n›z yanl›flsa “Tanzimat ve Meflrutiyet Döne-
mi” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden gözden
geçiriniz.
8. a Yan›t›n›z yanl›flsa “Tanzimat ve Meflrutiyet Döne-
geçiriniz.
9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Cumhuriyet Dönemi” bafll›¤›
alt›nda verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
10. c Yan›t›n›z yanl›flsa “Tanzimat ve Meflrutiyet Döne-
geçiriniz.
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› Baflvurulabilecek Kaynaklar

S›ra Sizde 1 AKYÜZ, N. (1982). ‹fl Güvenli¤i. Sakarya D.M.M.
Makinalaflman›n, sanayileflmenin ve üretimde artan flekil- Akademisi Ders Notlar› Adapazar›
de kullan›lan kimyasallar›n kaç›n›lmaz bir sonucu olarak ALTAN, Ö.Z. (1981). Sosyal Politika Ders Notlar› S.27-
önceden kestirilemeyen baz› yeni tehlikeler ortaya ç›k- 29, Eskiflehir
m›flt›r. Çal›fl›lan her yerde meydana gelen kazalar›n yarat- ERKAN, C. (1983). ‹fl Kazalar› Sorunu: Dünyadaki ve
t›¤› tehlikelerin insanl›¤› büyük ölçüde tehdit eder hale Türkiye’deki Geliflmeler. MPM Yay›n› No.284,
gelmesi üzerine herkes iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i ihtiyac›n› Ankara
anlamaya bafllanm›flt›r. Böylece, bu tehlikelerle bilinçli ERKUL, ‹. (1985). “Uygulamal› Sosyal Politika Dersleri”.
olarak mücadele edilmesi gerekti¤i düflüncesiyle birlikte Türkiye ‹fl Hukuku Birinci Cilt 1475 Say›l› ‹fl
ifl güvenli¤i kavram› do¤mufl ve geliflmeye bafllam›flt›r. Kanunu ve Uygulamas›. S.55, Eskiflehir
GÖMCEL‹, M. (1989). “‹fl güvenli¤i”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl
S›ra Sizde 2 Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s 1988. Ankara
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusundaki ilk düflüncelerin GÜVEN, Y. (?) “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i ile ‹lgili Mevzuat
temeli eski ça¤’a kadar uzanmaktad›r. Çal›flanlar›n sa¤- ve Geliflimi”. Türk-‹fl Yay›n› No.140, S.3
l›¤›yla yap›lan ifl aras›ndaki iliflkilerin araflt›r›lmas›na ilk IfiIL, B. (1990). “Teknolojik Geliflmeler Aç›s›ndan ‹flçi
önce Yunanl› düflünür Heredot taraf›ndan baflland›¤› ileri Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i
sürülmektedir. Heredot iflçilerin sa¤l›kl› olmas›, dolay›s›yla Sempozyumu 4-10 May›s 1989. Ankara
verimli çal›flabilmeleri için kendilerine yeterli besin veril- KEMERL‹, A. (1988). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i” ‹flçi
mesi üzerinde durmufltur. Ayn› ça¤larda Eflatun ve Asis- Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s
totales’in de ifl kazalar›na iliflkin aç›klamalar yapt›klar› 1987. Ankara
bilinmektedir. Çal›flanlar›n yapt›klar› iflten zarar SELCAN, T. (1985).”‹flletmelerde ‹fl ve Sosyal Güvenlik
görebilecekleri düflüncesi Hipokrat taraf›ndan ileri sürül- Hukuku”. ‹nsan Gücü Yönetimi, C.5, Kitap 1,
müfltür. ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunu bilimsel esas- ‹stanbul: Kazanc› Hukuk Yay›nlar›
larla inceleyen ilk araflt›rmac› Bernandino Ramazzini’dir. Baflvurulabilecek ‹nternet Kaynaklar›
www.ssk.gov.tr
S›ra Sizde 3 www.calisma.gov.tr
Türkiye’de iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunun Av- www.fisek.org.tr
rupa’ya göre daha geç ele al›nmas›n›n nedeni ülkemizin www.fisek.com.tr
sanayiyle daha geç tan›flmas›d›r. Ülkemizin sanayileflme www.isguvenligi.net
sürecine Avrupa ülkelerine göre yaklafl›k 100 y›ll›k bir
gecikmeyle girmesi, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i önlem-
lerinin de ayn› paralelde gecikmesine neden olmufltur.
S›ra Sizde 4
Cumhuriyet öncesi dönemde iflçi sa¤›l›¤› ve ifl güvenli¤i
ile ilgili olarak yap›lan temel düzenlemeler, esnaf loncalar›
kapsam›nda yap›lan düzenlemeler ile Mecelle, Dilaver
Pafla Nizamnamesi ve Maadin Nizamnamesi’nden oluflan
yasal düzenlemelerdir.
S›ra Sizde 5
Cumhuriyet döneminde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili
olarak 3008 say›l› ‹fl Kanununa dayan›larak ç›kar›lan
düzenlemeler flunlard›r:
• Fazla Saatlerle Çal›flma Nizamnamesi
• Günde ancak sekiz saat ya da daha az çal›fl›lmas›
• ‹flçilerin Sa¤l›¤›n› Koruma ve ‹fl Emniyeti Nizamnamesi
• ‹fl Müddetleri Nizamnamesi
• A¤›r ve Tehlikeli ‹fller Tüzü¤ü
• Parlay›c›, Patlay›c›, Tehlikeli ve Zararl› Maddeler-
le Çal›fl›lan ‹flyerleri ve ‹fllerde Al›nacak Tedbir-
ler Hakk›nda Tüzük
• Maden ‹flletmelerinde Al›nacak Emniyet Tedbir-
leri Hakk›nda Tüzük
13
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl
Güvenli¤inin Önemi 2
Bu ünitede, ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤inin önemi çeflitli aç›lardan ele al›nacak ve de¤er-
lendirilecektir. Önce, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤inin genel olarak önemi üzerinde du-
rulacak, daha sonra da karfl›lafl›lan maliyetler aç›s›ndan ve gerek iflçi, iflveren ve
gerekse ülke ekonomisi yönünden konunun önemi üzerinde durulacakt›r.

‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunun gittikçe önem kazanmas›n›n nedenleri
nelerdir?
‹flçiler ve iflverenler aç›s›ndan iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤inin maliyetinin öne-
mi nedir?
Ülke ekonomisi aç›s›ndan iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤inin maliyetinin önemi
nedir?
‹flçi Sa¤l›¤› ve Önemi
Toplumdaki ekonomik, kültürel ve politik sistemler ve özellikle insan hayat›n›n

tüm boyutlar›n› etkileyen sanayileflme ve bu alandaki teknolojik geliflmeler, bir
yandan insanlar›n refah›n› art›rmay› hedeflerken bir yandan da insanlar› mut-
suz edebilecek hatta hayatlar›n› kaybettirebilecek sonuçlara sebebiyet verebilmek-
tedir. Zira geliflen teknolojiye uyum sa¤layamamak yüzünden, her y›l binlerce ifl
kazas› meydana gelmekte, bunlar›n bir k›sm› ölümle, bir k›sm› da tam ya da k›s-
mi ifl göremezlikle sonuçlanmaktad›r. Öyle ki günümüzdeki çal›flan insanlar aç›-
s›ndan en çok görülen ölüm sebebi olarak ifl kazalar› gösterilmektedir. Her kaza-
n›n kiflinin kendisine, ailesine ve topluma getirdi¤i kay›plar›n yan› s›ra maddi ve
manevi yüksekli¤i de dikkate al›n›rsa, bunlar› önlemek için ülkelerin, iflçilerin sa¤-
l›k ve güvenlik içinde çal›flmalar›n› sa¤lamak amac›yla çeflitli çözüm alternatifle-
ri aramalar›n›n önemi bir kez daha anlafl›lm›fl olacakt›r. Çünkü; ça¤dafl toplum-
lar›n bafll›ca çabalar›ndan biri, tüm bireylerin yararland›¤› sanayileflmenin ve
teknolojik geliflmelerin olumsuz sonuçlar›ndan, çal›flanlar› mümkün oldu¤unca
uzak tutmakt›r. Bu da ancak kazalar›n önlenmesi konusunda taraflar›n çok yön-
lü iliflkiler kurmas›yla mümkündür.
Kaynak: “‹flçi Sa¤l›¤› ve E¤itimi”, ‹flveren Dergisi, C.XXXIII, S.7, Nisan 1995, s.2
Anahtar Kavramlar
• ‹flçi sa¤l›¤› • ‹fl güvenli¤i
• Meslek Hastal›¤› • ‹fl Kazas›
‹çindekiler
• GENEL OLARAK ‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹fi GÜVENL‹⁄‹N‹N ÖNEM‹
• Teknik Zorunluluklar
• Ekonomik Zorunluluklar
• Sosyal Zorunluluklar
• KARfiILAfiILAN MAL‹YETLER AÇISINDAN ‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹fi GÜVENL‹⁄‹N‹N
ÖNEM‹
• ‹flçiler Yönünden ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin Önemi
• ‹flverenler Yönünden ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin Önemi
• Ülke Ekonomisi Yönünden ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin Önemi
Ünite 2 - ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin Önemi 15
GENEL OLARAK ‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹fi GÜVENL‹⁄‹N‹N

ÖNEM‹
Geliflmifl ve geliflmekte olan ülkelerde toplam nüfusun yar›s›na yak›n bir bölümü-
nü çal›flanlar oluflturmaktad›r. Geliflen teknoloji ve sanayileflmesiyle birlikte iflyer-
lerindeki kötü çal›flma koflullar› iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ini ve buna ba¤l› olarak
da toplum sa¤l›¤›n› tehdit eder hale gelmifltir. Sanayileflmifl ülkeler içinde bulundu-
¤umuz yüzy›lda iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunda ciddi çabalar harcamak zo-
runda kalm›fllard›r. Bu ülkelerin hemen hepsi ifl kazalar›n› ve meslek hastal›klar›n›
olabildi¤ince en düflük düzeyde tutmak için u¤raflmaktad›rlar. Bu arada e¤itim ve
t›bbi kontrole önem verilmekte, iflyerleri yo¤un denetim alt›nda tutulmakta, iflyer-
lerinde gerekli önlemlerin al›nmas› sa¤lanmaktad›r.
Geliflmifl ülkelerde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunun ba¤›ms›z bir bilim da- Geliflmifl ülkelerde iflçi
sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i
l› haline geldi¤i ve genel toplum sa¤l›¤› içinde koruyucu sa¤l›k hizmetlerinin konusu ba¤›ms›z bir bilim
önemli bir bölümünü oluflturdu¤u söylenebilir. dal› haline gelerek, genel
toplum sa¤l›¤› içinde
Özünde ifl kazalar›n› ve meslek hastal›klar›n› konu edinen, geneldeyse iflçilerin koruyucu sa¤l›k
sa¤l›¤›n›, güvenli ortamlarda ve güvenli koflullarda çal›flmalar›n› amaçlayan ve sa¤la- hizmetlerinin önemli bir
yan, bu yolda iflçilerin gerek fiziksel gerekse ruhsal ve toplumsal aç›dan iyi durum- bölümünü oluflturmufltur.
da olmalar› için yap›lan çal›flmalara bazen ifl güvenli¤i, bazen iflçi sa¤l›¤› denilmek-
te, bazen ve daha s›k olarak da iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i ifadesi kullan›lmaktad›r.
Çal›flanlar›n sa¤l›¤›yla yapt›klar› ifller aras›ndaki iliflkiler, iflçi sa¤l›¤› ve ifl gü-
venli¤inin temelini oluflturur. Bu konuda sa¤lam bir temelin amaçlar›ysa flöyle
özetlenebilir:
• Çal›flanlar›n sa¤l›¤›n›, bütün ifl kollar›nda fiziksel, ruhsal ve t›bbi aç›dan en
üst düzeye ç›karmak.
• Çal›flanlar›n sa¤l›¤›n›n, çal›flma koflullar› nedeniyle bozulmas›n› önlemek.
• Çal›flanlar›n, çal›flt›klar› ifle uyumlar›n› sa¤lamak.
• ‹flyeri ortam›ndaki sa¤l›¤a zararl› etkenleri, hijyenik koruyucu önlemlerle or-
tadan kald›rmak.
• Ortaya ç›kan sa¤l›k zararlar›n›, mesleki zehirlenmeleri, meslek hastal›klar›n›
tespit etmek ve tedavi edilmelerini sa¤lamak.
• U¤rad›klar› ifl kazalar› ya da meslek hastal›¤› sonucu zarar görenlerin tekrar
çal›flabilmelerine olanak sa¤lamak.
• U¤ran›lan zararlar›n derecelerini, objektif ve bilimsel yollarla de¤erlendirmek.
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunun gittikçe önem kazanmas›n›n genel sebep-
lerini üç bafll›k halinde gözden geçirebiliriz.
Teknik Zorunluluklar
Bilim ve teknolojinin h›zla geliflmesi ve yeni enerji kaynaklar›n›n bulunarak kulla- Bilim ve teknolojinin h›zla
geliflmesi ve yeni enerji
n›lmas› sonucu üretim süreçleri daha karmafl›k hale gelmektedir. Bunun sonucun- kaynaklar›n›n kullan›lmas›
da yeni riskler ortaya ç›kmaktad›r. Yak›n geçmiflte Sovyetler Birli¤inde yaflanan yeni risklerin ortaya
ç›kmas›na neden olmufltur.
Çernobil olay› bu konuda sadece bir tek örnektir. Elektronik fabrikalar›nda oldu-
¤u gibi ileri teknolojiyle çal›fl›lan baz› fabrikalarda iflçilerin son derece hassas ve
dikkatli olmalar› gerekmektedir. Bu da çal›flanlar›n çok sa¤lam psikolojik ve fizyo-
lojik yap›ya sahip olmalar›yla sa¤lanabilir. Ayr›ca kimya sanayiinde oldu¤u gibi
operatörlerin izole edilmifl bir bölümde çok uzun zaman göstergeleri izlemek flek-
lindeki çal›flma koflullar› çal›flanlarda stres ve benzeri ruhsal bozukluklar yaratmak-
tad›r. Tekstil ve g›da sanayilerinde kullan›lan teknolojilerden kaynaklanan titreflim,
yo¤un gürültü, koku, radyoaktivite gibi faktörlerin artmas› da çeflitli ifl kazas› ve ifl-
çi sa¤l›¤› sorunlar›na yol açmaktad›r.
Ekonomik Zorunluluklar
Yeni teknoloji, yeni üretim teknikleri, daha kompleks makinalar ve rekabet ortam›
yeni yat›r›m ve araflt›rmalar› gerektirmektedir. Bunlar son derece büyük harcama-
lar› gerektirmektedir. Bu nedenle ço¤u kez maksimum yarar sa¤lanmas› için var-
diya sistemi gündeme gelmektedir. Vardiya sistemi gece çal›flmalar›n› zorunlu k›l-
makta ve gece çal›flmalar›ysa sa¤l›k yönünden ve sosyal yönden çal›flanlar› gittik-
çe daha çok h›rpalamaktad›r. Bunun sonucunda birçok sanayi kolunda devams›z-
l›k ve ifli b›rakma eylemleri, iflgücü devir h›z›n›n yüksekli¤i gibi sorunlar ekonomik
aç›dan önemli maliyet art›fllar›na neden olmakta ve konuya çözüm arama yönün-
de daha çok çaba harcanmas›na neden olmaktad›r.
Sosyal Zorunluluklar
‹flletmelerin verimlili¤ini art›rmak ve daha fazla kâr sa¤lamak amac›yla üretim tem-
posunun h›zland›r›lmas›, afl›r› ifl bölümü, vardiya sistemi ve rahats›z edici çevresel
koflullar, çal›flanlar›n ve iflçi kurulufllar›n›n hakl› tepkilerine yol açm›flt›r. Ço¤u kez
toplumun di¤er kesimleri de bu hakl› tepkileri desteklemifllerdir. Bu tepkiler ilk
önce çal›flma sürelerinin k›salt›lmas›, sa¤l›k tedbirlerinin al›nmas›, çal›flma koflulla-
r›n›n iyilefltirilmesi amac›na yönelik olmufltur. Nitekim, bu tepkilerin sonucu ola-
rak geliflmifl sanayi ülkeleri, istekler do¤rultusunda, bir taraftan yasal düzenleme-
lerle baz› çözümler getirmeye çal›flm›fllar, bir taraftan da özellikle yürüyen bant sis-
temi kullan›lan iflyerlerinde, maden ve inflaat sektöründe, k›saca a¤›r çal›flma ko-
flullar›n›n bulundu¤u iflkollar›nda yabanc› iflçi çal›flt›rma yoluna gitmifllerdir. Bütün
bu geliflmeler iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusuna gittikçe daha çok önem veril-
mesine neden olmaktad›r.
SIRA S‹ZDE ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunun gittikçe önem kazanmas›n›n genel sebepleri nelerdir?
1
KARfiILAfiILAN MAL‹YETLER AÇISINDAN ‹fiÇ‹
SA⁄LI⁄I VE ‹fi GÜVENL‹⁄‹N‹N ÖNEM‹
‹flçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i konusunun karfl›lafl›lan maliyetler aç›s›ndan önemini daha
iyi aç›klayabilmek için, iflçi sa¤l›¤› ve meslek hastal›klar› iliflkisiyle ifl güvenli¤i ve
ifl kazalar› iliflkisini aç›klamak gerekmektedir.
‹flçi sa¤l›¤›na yeterince ‹flçi sa¤l›¤› konusuna gereken önem verilmedi¤i zaman karfl›m›za meslek has-
önem verilmedi¤inde meslek
hastal›klar›, iflçi güvenli¤ine tal›klar›, ifl güvenli¤i konusuna gereken önem verilmedi¤i zaman da karfl›m›za ifl
gereken önem kazalar› çok boyutlu maliyetler olarak ç›kmaktad›r. Bir di¤er deyiflle, iflçi sa¤l›¤›na
verilmedi¤indeyse ifl
kazalar› oluflmaktad›r. önem vermemenin maliyetinin meslek hastal›klar›, ifl güvenli¤ine önem vermeme-
nin maliyetin de ifl kazalar› oldu¤unu söyleyebiliriz. Kavramlar ço¤u zaman efl an-
laml› ya da en az›ndan birlikte kullan›ld›¤›ndan tan›mlar› tekrar hat›rlamakta fayda
vard›r.
• ‹flçi Sa¤l›¤›: Dünya Sa¤l›k Örgütü (WHO) ve Uluslararas› Çal›flma Örgütü
(ILO) iflçi sa¤l›¤›n›, çal›flan tüm insanlar›n fiziksel, ruhsal, moral ve sos-
yal yönden tam iyilik durumlar›n›n sa¤lanmas›n› ve en yüksek düzeyler-
de sürdürülmesini, ifl koflullar› ve kullan›lan zararl› maddeler nedeniyle
çal›flanlar›n sa¤l›¤›na gelebilecek zararlar›n önlenmesini ve ayr›ca iflçi-
nin fizyolojik özelliklerine uygun yerlere yerlefltirilmesini iflin insana ve
insan›n ifle uymas›n› as›l amaçlar olarak ele alan t›p bilimidir fleklinde
tan›mlamaktad›rlar.
• Meslek Hastal›¤›: Mesleki tesirlerin sonucu olarak meydana gelen ve bu te-

sirlerin devam› halinde gittikçe artan ve bu yüzden belirli mesleklerde ya da
çal›flma gruplar›nda görülen hastal›klar› ifade eder. Bu durumda t›bbi ba-
k›mdan bir meslekte ya da faaliyet sahas›nda s›k görülen ve ayn› flartlar al-
t›nda deneysel olarak da meydana getirilebilen hastal›klar meslek hastal›k-
lar›d›r fleklinde bir tan›m yap›labilir. 506 Say›l› SSK. Kanununun 135. mad-
desinin A/f f›kras›na göre haz›rlanan SSK Sa¤l›k ‹fllemleri Tüzü¤ünün de¤ifl-
tirilmesine iliflkin tüzü¤ün 62. ve 63. maddelerine göre “meslek hastal›klar›,
iflçinin çal›flt›r›ld›¤› iflin niteli¤ine göre tekrarlanan bir sebeple veya iflin yü-
rütümü flartlar› yüzünden u¤rad›¤› geçici veya sürekli hastal›k sakatl›k ve-
ya ruhi ar›za halleridir.” fleklinde tan›mlanmaktad›r. Örne¤in; bir akü ima-
lâthanesinde çal›flan sigortal›n›n maruz kald›¤› kurflun zehirlenmesi ya da
kömür madenlerinde çal›flanlar›n u¤rad›klar› “pnömokonyoz hastal›klar›”
meslek hastal›klar›d›r.
• ‹fl Güvenli¤i: ‹flyerlerini, iflin yürütümü nedeniyle oluflan tehlikelerden
uzaklaflt›rmak ve sa¤l›¤a zarar verebilecek koflullardan ar›nd›rarak, daha
iyi bir çal›flma ortam› sa¤lamak için yap›lan sistemli çal›flmalar fleklinde ta-
n›mlanabilen ifl güvenli¤i, hukuk, ekonomi, sosyal politika, davran›fl bilim-
leri, ergonomi, t›p, çeflitli mühendislik bilimleri, istatistik, matematik gibi di-
siplinlerden de yararlanmaktad›r.
• ‹fl Kazas›: Dünya Sa¤l›k Örgütü (WHO) ifl kazalar›n› önceden planlanma-
m›fl, ço¤u kez kiflisel yaralanmalara, üretimin bir süre durmas›na yol açan
bir olay fleklinde tan›mlarken, Uluslararas› Çal›flma Örgütü (ILO) belirli bir
zarar ya da yaralanmaya neden olan beklenmeyen ve önceden planlanma-
m›fl bir olay olarak tan›mlamaktad›r. Teknik aç›dan güvenliksiz fizik meka-
nik koflullarla, güvenliksiz kiflisel davran›fllardan meydana gelen kazalar ifl
kazalar›d›r fleklinde bir tan›m yap›labilir. 506 Say›l› Sosyal Sigortalar Kanu-
nunun 11. maddesi, ifl kazalar›n›, “afla¤›daki hal ve durumlardan birinde
meydana gelen ve sigortal›y› hemen veya sonradan, bedenen veya ruhça
ar›zaya u¤ratan olayd›r” fleklinde befl grup halinde aç›klamaktad›r:
i. Sigortal›n›n iflyerinde bulundu¤u s›rada: Kazan›n iflyerinde yap›lan iflle
ilgisi olup olmad›¤›na bak›lmaks›z›n sigortal›n›n iflyerinde bulundu¤u s›-
rada meydana gelmesi gerekmektedir. Örnek vermek gerekirse; sigorta-
l› iflyeri yatakhanesinde uyurken, yatakhanede bulunan soban›n sabaha
karfl› devrilmesi sonucu ç›kan yang›nda, muhtelif yerlerinden yanmak
suretiyle u¤rad›¤› kaza bir ifl kazas›d›r.
ii. ‹flveren taraf›ndan yürütülmekte olan ifl dolay›s›yla: ‹flyerinde meydana
gelmemekle beraber, iflverenin verdi¤i bir ifli yapmak üzere iflyerinden
ayr›lan sigortal›n›n, yolda u¤rad›¤› trafik kazas› sonucunda yaralanmas›
da bir ifl kazas› olarak kabul edilmelidir.
iii. Sigortal›n›n iflveren taraf›ndan, görevli olarak baflka bir yere gönderil-
di¤i, as›l iflini yapmaks›z›n geçen zamanlarda: Bu konuda örnek ver-
mek gerekirse, Orman ‹flletme Müdürünün talimat›yla orman yang›n
ekibinin, ç›kan bir orman yang›n›n› kontrol alt›na almak ve söndürmek
amac›yla ve resmi ekip araçlar›yla yang›n mahalline giderken, karfl›dan
gelen bir kamyonla çarp›flmalar› sonucunda meydana gelen trafik kaza-
s› bir ifl kazas›d›r.
iv. Emzikli kad›n sigortal›n›n çocu¤una süt vermek için ayr›lan zamanlar-
da: Emzikli bir kad›n sigortal›n›n çocu¤una süt emzirmek için iflyerinden
ald›¤› süt emzirme izni s›ras›nda herhangi bir nedenle maruz kald›¤› bir
kaza, giderken bafl›na bir kiremit düflmesi ve bafl›ndan yaralanmas›, ifl
kazas›d›r.
v. Sigortal›n›n, iflverence sa¤lanan bir tafl›tla, iflin yap›ld›¤› yere toplu ola-
rak götürülüp getirilmeleri s›ras›nda: fiehir d›fl›ndaki bir iflyerinde çal›-
flan iflçilerin mesai bitiminde iflveren taraf›ndan sa¤lanan bir tafl›t›n için-
de flehre dönmeleri esnas›nda tafl›t›n devrilmesi ya da baflka bir tafl›tla
çarp›flmas› sonucunda meydana gelen kazada yaralanmalar› ifl kazas›
olarak kabul edilmelidir.
Yukar›da k›saca de¤inmeye çal›flt›¤›m›z bütün hallerde, olayla meydana gelen
sonuç aras›nda bir illiyet, yani nedensellik iliflkisinin bulunmas› gereklidir. ‹flçi sa¤-
l›¤› ve ifl güvenli¤i tedbirleri, iflgücünün ifl kazas› ve meslek hastal›¤› gibi mesleki
risklerden korunulmas› alan›nda al›n›r. Bir baflka deyiflle bu tedbirlerin temelinde
bulunan amaç, meslek risklerinin ortaya ç›kmadan önlenebilmesidir. ‹fl kazalar› ve
meslek hastal›klar› ortaya ç›kt›ktan sonra, iflgücünün bu risklerin olumsuz etkile-
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i rinden korunulmas›na yönelik tedbirlerse sosyal sigorta yard›mlar› içinde irdele-
tedbirlerine gerekli önemin
verilmesi ulusal servetin, nir. ‹flte bu nedenle, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i tedbirlerine gerekli önemin veril-
sa¤l›¤›n, üretimin, insan mesi ulusal servetin, sa¤l›¤›n, üretimin, insan gücünün, verimlili¤in korunmas› an-
gücünün, verimlili¤in
korunmas› anlam›na gelir. lam›na gelir.
‹flçilerin meslek hastal›klar›na yakalanmalar› ve ifl kazalar›, küçümsenmeyecek
malzeme kay›plar›na, makina, araç ve gereçlerin y›pranmas›na ve tahrip olmas›na,
üretimin azalmas›na ve gecikmesine yol açabilmektedir. ‹fl kazalar›n›n ve meslek
hastal›klar›n›n iflgücü üzerindeki olumsuz sonuçlar›n› daha sonra sigorta yard›m-
lar›yla ortadan kald›rabilmek ço¤u kez kolay olmamakta ve büyük harcamalar› ge-
rektirmektedir. Nitekim, ifl kazalar› ve meslek hastal›klar›n›n zararlar›n› ortadan
kald›rabilmek üzere yap›lmas› gereken giderlerin, bu kaza ve hastal›klar› önlemek
üzere yap›lacak giderlerden çok daha yüksek oldu¤unun anlafl›lmas›, günümüzde
iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i önlemlerinin önemini daha da artt›rm›flt›r.
fiimdi bu konuyu iflçiler, iflverenler ve ülke ekonomisi yönünden ayr› ayr›
inceleyelim.
‹flçiler Yönünden ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin Önemi

‹fl kazalar› ve meslek hastal›klar›ndan do¤rudan ve en çok etkilenenler bu meslek
riskleriyle karfl›laflan iflçilerdir. ‹fl kazalar› ço¤u kez yaralanmalara ve hatta ölümle-
re yol açabilmektedir. ‹fl kazalar› ve meslek hastal›klar›yla karfl›laflan kifliler ifl güç-
lerinin tümünü ya da bir bölümünü sürekli olarak ya da belirli bir süreyle kaybet-
mek durumundad›rlar. Böyle bir kayb›nsa ücret gelirinin tümünün ya da bir bölü-
münün sürekli ya da belirli bir süre ile kaybedilmesi anlam›na gelece¤i aç›kt›r. ‹fl-
çilerin, ço¤u kez ücret gelirinden baflkaca bir gelirleri bulunmayan kifliler olmas›,
bu kay›plar› hem kendileri, hem de bakmakla yükümlü bulunduklar› aile üyeleri
için kuflkusuz daha da güç katlan›l›r bir hale getirmektir.
‹flçilerin ifl kazalar› ya da meslek hastal›klar› sonucunda ifllerini kaybetmeleri
halinde karfl›laflacaklar› güçlük ve problemler çok çeflitlidir. ‹flçiler her fleyden ön-
ce sa¤l›klar›n› kaybedeceklerdir. Sa¤l›¤›n› kaybeden iflçilerinse bedensel, ruhsal ve
sosyal aç›lardan olumsuz etkilenmeleri kaç›n›lmazd›r. ‹fl kazalar› iflçileri iki flekilde
etkileyebilir. Birincisi iflçi sakat kalabilir. ‹kincisi hayat›n› kaybedebilir. Ölüm halin- ‹fl kazalar› sonucu, iflçiler;
• sakat kalabilirler ya da
de iflçiyi geri getirmek olanaks›zd›r. Yani olay›n tazmini tam anlam›yla hiçbir flekil- • hayatlar›n› kaybedebilirler.
de sa¤lanamaz. ‹flçinin sakat kalmas› halindese sakatl›¤›n›n geçici ya da sürekli ol-
mas›na göre geçici ya da sürekli ifl göremezlik gelirine hak kazan›r. Sosyal sigorta- ‹fl kazalar› sonucu ortaya
ç›kabilecek kay›plar:
lar taraf›ndan yap›lan bu ödemeler çok yararl› olmakla beraber iflçinin gerçek ka- • Gelir düzeyinde azalmalar
y›plar›n› karfl›lamaktan uzak kalacakt›r. ‹flçi ve ailesi için ortaya ç›kan kay›plar› flu • Çal›flma gücünde ve
meslekte kazanma
flekilde grupland›rabiliriz: gücündeki kay›plar
• Psikolojik ve ruhsal
Gelir Düzeyinde Azalmalar sorunlar›n ortaya ç›kmas›
‹fl kazalar› de¤iflik a¤›rl›klarda ortaya ç›ksa da, en hafifinden en a¤›r›na kadar hep-
sinin sonucunda iflçinin gelirinde kesinlikle bir miktar azalma olmaktad›r. Bu azal-
ma, iflini kaybetme nedeniyle ücret kayb› gibi, do¤rudan bir azalma olabilir. Bazen
de olas› bir terfi olana¤›n›n yitirilmesi ya da ailesinin iflçinin e¤itimi, beslenmesi, gi-
yimi için yapt›¤› harcamalar›n, bir di¤er deyiflle, ailesinin iflçiye yapt›¤› yat›r›mlar›n
karfl›l›¤›n› alamamaktan do¤an kay›plar gibi dolayl› azalmalar görülebilir.
Çal›flma Gücünde ve Meslekte Kazanma Gücünde Kay›plar

‹fl kazalar› ve meslek hastal›klar› sonucunda iflçi, en de¤erli varl›¤› olan sa¤l›¤›n›
kaybetme tehlikesiyle karfl› karfl›yad›r. Baz› doku ve organlar›n› kaybetmesi, or-
ganlar›n›n bir ya da birkaç›n› kaybetme riski vard›r. En az›ndan baz› organlar›n›n
kullan›m› k›s›tlanabilecektir. Bu durum kuflkusuz iflçinin bundan sonraki çal›flma
hayat›n› etkileyecek ve belki de iflçi çal›flma hayat›ndan tamamen kopmak zorun-
da kalacak ve bir daha çal›flamayacakt›r. Bütün bunlar dolayl› olarak gelir düzeyi-
ni de etkileyecektir. Örne¤in; kaza sonucu ayaklar›n› kaybeden bir sürücü art›k
mesle¤ini sürdüremeyecek, belki oturdu¤u yerde yapabilece¤i baflka bir mesle¤i
ö¤renmeye çal›flacakt›r. Sözgelimi büro eleman› olarak daktilo yazmas›n› ö¤rene-
cektir. Burada eski mesle¤i olan sürücülük mesle¤inde kazanma gücünü kaybet-
mifltir. Ancak geri kalan yetenekleriyle baflka bir mesle¤e yönelmesi söz konusu-
dur. Bazen daha kötü sonuçlar da do¤abilir. Ayn› kaza sonucunda iflçinin felç ol-
du¤unu varsayarsak, ne sürücü olarak, ne de baflka herhangi bir iflte çal›flmas› ar-
t›k düflünülemez. ‹flte bu durumda çal›flma gücü tümüyle kaybedilmifltir.
Psikolojik ve Ruhsal Sorunlar›n Ortaya Ç›kmas›

Kaza geçirinceye kadar üretken olan iflçi, art›k tüketici ve belki de baflkalar›na
muhtaç hale gelmifltir. Kendisini ifle yaramayan, ailesine ve topluma yük olan bir
kifli olarak hissetmektedir. Bu duygu insanlar› de¤iflik psikolojik bunal›mlara itebi-
lir. ‹flçinin çekti¤i maddi ve manevi ac›lar›n ailesine yans›mas› da kaç›n›lmazd›r.
Bunlar›n maliyetini tam ve do¤ru olarak hesaplayabilmekse hemen hemen olanak-
s›zd›r. Sakat kalan iflçilerin topluma yeniden kazand›r›lmalar› için rehabilitasyon ça-
l›flmalar› mutlaka gereklidir ve yararl›d›r. Ancak bunlar›n çok masrafl› olmalar› bir
yana, tam bir çözüm getirdikleri de söylenemez. Kaza sonucu çal›flamaz duruma
düflen kiflilerin yaflam tarzlar›nda ve çevrelerinde de¤ifliklikler olacakt›r. ‹fl kayb›yla
beraber statü kayb›, buna ba¤l› olarak dost ve arkadafl çevresinde azalmalar olabi-
lecektir. Bütün bunlar› oldu¤u gibi kabul edebilmek çok zordur. Bugün, normal
olarak, bir iflçinin bakmakla yükümlü oldu¤u ba¤›ml› nüfusu ortalama dört kifli ola-
rak kabul edersek, bir ifl kazas› en az dört befl kiflinin yaflant›s›n› etkileyecektir.
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusu, iflçiler yönünden kaç grupta ele al›nabilir? SIRA S‹ZDE
2
‹flverenler Yönünden ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin Önemi

‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤inin iflletme aç›s›ndan çok yönlü önemi vard›r. ‹flletme ta-
raf›ndan planl› ve bilimsel flekilde yap›lan ifl güvenli¤i harcamalar› ifl kazalar›n› ve
meslek hastal›klar›n› azaltabilir. Verimlilik ve üretim bu sayede artar. Ayr›ca, bu
tedbirlerin al›nmas›yla hem nitelikli iflgücü, hem de makina, hammadde, donat›m
ve di¤er araç ve gereçler korunmufl olur. Böylece üretimin ve iflletmenin süreklili-
¤i sa¤lanm›fl olur. Bu aç›dan düflünüldü¤ünde, konuya gerekli önemin verilmeme-
si halinde ortaya ç›kabilecek maliyetler de kendili¤inden anlafl›lmaktad›r. ‹fl kaza-
lar›ndan do¤an, maliyetlerin iflletmeler aç›s›ndan iki ana grupta topland›¤› söyle-
nebilir. Bunlardan ilki do¤rudan maliyetler ya da sigortalanm›fl maliyetler, ikincisi
‹fl kazalar›ndan do¤an de dolayl› ya da sigortalanmam›fl maliyetlerdir. Bu iki maliyet grubu birlikte de¤er-
maliyetler:
• Do¤rudan (sigortalanm›fl) lendirilirse iflletmeler aç›s›ndan bir toplam maliyet ortaya ç›kmaktad›r.
maliyetler
• Dolayl› (sigortalanmam›fl) Do¤rudan Maliyetler
maliyetler
Do¤rudan maliyetler, kaza sonucu do¤an zararlar›n ödenmesiyle ortaya ç›kan ma-
liyetlerdir. Parasal olarak ölçülebilirler. Doktor, ilâç, tedavi ve bak›m masraflar›, ge-
çici ve sürekli ifl göremezlik ödenekleri, malullük ayl›klar›, ölüm tazminatlar›, mah-
keme masraflar›, sigortal›ya ödenen tazminatlarla, cezai ödemelerdir.
Dolayl› Maliyetler
Dolayl› maliyetler do¤rudan maliyetlerden farkl› olarak kapsam ve miktar bak›-
m›ndan tam tespit edilemeyen ve s›n›rland›r›lamayan maliyetlerdir. Ancak, miktar
olarak, dolayl› maliyetlerin do¤rudan maliyetlerden çok fazla oldu¤u söylenebilir.
Dolayl› maliyetler çeflitli aç›lardan grupland›r›labilir:
• Kaza Nedeniyle Ortaya Ç›kan Hasar›n Maliyeti: Kazada hasara u¤rayan
araç gerecin onar›m ve yenilenmesine yönelik net maliyetler, kaza esnas›nda
k›smen ya da tamamen tahrip olan hammadde ve ürünlerden do¤an kay›plar.
• Kaza Nedeniyle Yap›lmas› Gereken Harcamalar›n Maliyeti: Bu tür har-
camalar, normal zamanlarda yap›lmas› gerekmeyen, kaza sonucu yap›lmas›
zorunlu olan harcamalard›r. Kazaya u¤rayan iflçilere yap›lan ilk yard›m ve
acil yard›m giderleri, kazaya u¤rayan iflçinin yard›m›na giden ya da onun
üretti¤i parçaya ihtiyac› oldu¤u için çal›flmas›na devam edemeyen iflçilere
ödenen ücretler bu grupta de¤erlendirilebilir. Ayr›ca, kaza nedeniyle ek ted-
birlerin al›nmas›nda yap›lan düzenlemelerin maliyeti, iflyerlerinin normal ça-
l›flma düzenine dönebilmesi için yap›lan temizleme, onar›m ve yeni yat›r›m-
lar›n maliyeti, adli makam ve yetkililerce yap›lan inceleme ve soruflturmala-
r›n maliyeti.
• Üretimde ve Verimlilikte Ortaya Ç›kan Azalmalar›n Maliyeti: Kazalar›n
do¤urdu¤u üretim kay›plar› fazla çal›flma yoluyla giderilmeye çal›fl›lmaktad›r.
Kazalar nedeniyle aksayan ifllerin tamamlanmas› için yap›lan fazla çal›flma
ücretleri ile ›s›nma, ayd›nlatma vb. harcamalar bu grupta de¤erlendirilebilir.
Kazaya u¤rayan iflçilerin iflbafl› yapt›ktan sonra verimlerinin düflmesinden
kaynaklanan kay›plar, di¤er iflçilerinse kazalar ve ölümler nedeniyle moral
bozuklu¤u nedeniyle verimlerinin düflmesinden kaynaklanan kay›plar, kaza
geçiren iflçilerin yerine yeni iflçi al›m› gerekiyorsa bunun getirdi¤i ek harca-
malar ve yeni iflçilerin ifle al›fl›ncaya kadar geçirdikleri zamandan do¤an ka-
y›plar da hemen akla gelen hususlard›r. Bunlar›n yan› s›ra kaza s›ras›nda üre-
time ara verilmesi yüzünden, makinalar›n durmas› ya da hasara u¤ramas› yü-
zünden ortaya ç›kan üretim kay›plar› da maliyetlere eklenebilir.
• Ürün Teslimindeki Gecikmelerden Ötürü Pazar Kayb›ndan Do¤an

Zarar›n Maliyeti: Kaza nedeniyle normal çal›flma düzeni aksayan iflletme,
gecikmeler nedeniyle normalde, ulaflabilece¤i üretimden sa¤layaca¤› kâr-
dan yoksun kalaca¤› gibi, teslim etmesi gereken ürünleri zaman›nda teslim
edememesi nedeniyle uzun çabalar sonucunda elde etti¤i pazar pay›ndan
da kay›plara u¤rayabilir. Bunun etkisi çok uzun sürebilir. Sat›fllar›n düflmesi
iflletmeyi bunal›ma sokabilir. Ayr›ca, iflletme flöhret kaybedecek, prestiji sar-
s›lacak, geç teslim nedeniyle belki, sözleflme gere¤i para cezas› ödemek zo-
runda kalacak ve gene belki de erken teslim halinde alabilece¤i primden
yoksun kalacakt›r.
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunun iflverenler yönünden önemini aç›klay›n›z? SIRA S‹ZDE
3
Ülke Ekonomisi Yönünden ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin
Önemi
‹fl kazalar› ve meslek hastal›klar› nedeniyle ortaya ç›kan kay›plar›n maliyeti, ülke
ekonomisi aç›s›ndan de¤erlendirildi¤inde, çok düflündürücü sonuçlar elde edil-
mektedir. Yetiflmifl insan gücü kayb› ve bunlar›n ifl göremez duruma düflmesi, ül-
ke ekonomisine büyük zararlar vermektedir. Çünkü; sosyal ve kültürel bir varl›k
olan insan gücü kayb› toplumun bir kayb›d›r. Bu kayb›n maddi olarak ölçülmesi
son derece güçtür. Kazalar›n ülke ekonomileri üzerinde meydana getirdi¤i kay›p-
lar hesaplan›rken, iflgücü kayb› yan›nda kültürel harcamalar›n ve e¤itim harcama-
lar›n›n kay›plar› da dikkate al›nmal›d›r. Kültür hizmetleriyle ilgili harcamalardan,
nüfusun yedi ve daha yukar› yafl grubu yararlanmakta ve bu yararlanma, insanla-
r›n yaflam› boyunca devam etmektedir. E¤itim harcamalar›ysa befl ve daha yukar›
yafl grubunun, niteliklerine göre ve e¤itim düzeylerine göre yararland›klar› hizmet-
lerdir. Yafl gruplar› itibar›yla her y›l için bu harcamalar›n kifli bafl›na maliyeti hesap-
lanabilir. ‹flte bu maliyet, kazalar nedeniyle insanlar›n kaybedilmesi halinde, kültür
ve e¤itim yönünden toplumun zarar›n› oluflturur. Çünkü; toplum bu insan için
yapt›¤› harcamalar›n karfl›l›¤›n› art›k alamayacakt›r.
‹flgücü kay›plar›n›n maliyetiyse belki daha kolay de¤erlendirilebilir. Tek bir iflçi
ve tek bir iflletme aç›s›ndan düflünüldü¤ünde kazalar›n maliyeti rakam olarak belki
çok büyük görünmeyebilir. Ancak, ülke ekonomisi aç›s›ndan öyle de¤ildir. ‹flçinin
kaza nedeniyle u¤rad›¤› manevi zarar bir tarafa b›rak›lsa bile, toplum bu kiflinin ça-
l›flamad›¤› sürede üretece¤i de¤erleri kaybetmektedir. Ayr›ca; belki de art›k hiç ça-
l›flamayacak bir iflçiyi düflünürsek, yaflad›¤› sürece sosyal güvenlik sistemleri bu ki-
fliye gelir ba¤layacakt›r. Örne¤in; 40 yafl›nda bir iflçinin kaza sonucu çal›flamaz du-
ruma düfltü¤ünü varsayal›m. Normal koflullarda 60 yafl›na kadar çal›fl›p üretecek ve
sosyal güvenlik sistemine prim ödeyecekti. fiimdi bu kiflinin 20 y›ll›k üretiminden
ve ödeyece¤i primlerden yoksun kal›nd›¤› gibi, normal koflullarda 60 yafllar›ndan
sonra ba¤lanacak emeklilik ayl›¤› 40 yafl›nda yani 20 y›l önce ba¤lanm›fl olacakt›r.
Sadece iflgücü üretim ve sosyal güvenlik aç›s›ndan düflünülse bile yüz binlerce
insan›n ifl kazalar›na u¤rad›¤› dikkate al›n›rsa iflletmelerin kay›plar› bunlara ekle-
nirse ve dolayl› maliyetler de de¤erlendirilirse ülke ekonomileri çok büyük zarar
görmektedir. Ülke ekonomilerinin kay›plar› hesaplanmaya çal›fl›l›rken alternatif
maliyetler aç›s›ndan da düflünülmelidir. Özellikle do¤rudan maliyetler bu aç›dan
de¤erlendirilebilir. Acaba, ifl kazalar› nedeniyle yap›lmas› gereken tedavi harcama-
lar›, personel harcamalar› ve tazminatlar, toplumun baflka ihtiyaçlar› için harcana-
bilseydi, e¤itim, sa¤l›k, kültür, turizm vb. amaçlar için harcanabilseydi, topluma ve
ülke ekonomisine neler kazand›r›labilirdi? Bu soruyu cevaplamak çok zordur. An-

cak gene de bir fikir verebilir. Bu harcamalar›n, ifl güvenli¤i amac›yla yani, kazala-
Çal›flanlar›, meslek r› önlemek amac›yla yap›lmas›, en az›ndan “çal›flanlar› korumak ve kazalar› önle-
hastal›klar›na karfl› korumak mek, kaza sonucu ortaya ç›kan zararlar› tazmin etmekten daha kolay ve ucuz-
ve ifl kazalar›n› önlemek,
hastal›k veya kaza sonucu dur.” düflüncesinin do¤rulu¤unu ortaya koyabilir.
ortaya ç›kan zararlar› tazmin Bu konuda bir fikir edinebilmek amac›yla, grevlerde kaybolan zaman nedeniy-
etmekten daha kolay ve
daha ucuzdur. le u¤ran›lan ve çok fazla oldu¤u ileri sürülen kay›plar›n ifl kazalar› sonucu ortaya
ç›kan kay›plarla karfl›laflt›rmas› yap›labilir. Grevler iflçilerin mecbur kald›klar› için
baflvurduklar› bir yoldur ve anayasal teminat alt›nda bulunan bir hakt›r. ‹fl kazala-
r› sonucu ülke ekonomisinin u¤rad›¤› zarar, grevlerin ülke ekonomisine verdi¤i za-
rarlar›n çok üzerindedir. Ayr›ca grevler nedeniyle u¤ran›lan kay›plar daha sonra te-
lâfi edilebilir. Ancak, ifl kazalar› sonucunda ölenleri geri getirebilmek, ailelerinin
ac›lar›n› giderebilmek mümkün de¤ildir.
Di¤er taraftan, ifl güvenli¤i tedbirleri al›nmad›¤› ya da yeterli ölçüde al›nmad›-
¤›nda ortaya ç›kan ifl kazalar› ekonominin üretken kapasitesini nas›l olumsuz yön-
de etkiliyorsa bunun tersi de düflünülebilir. Yani k›sacas›, ifl güvenli¤i sa¤lamak
için yap›lacak e¤itim ve organizasyon harcamalar› ekonominin verimlili¤ini artt›ra-
cakt›r. Ekonomik büyümeye katk›da bulunan faktörler art›k sadece emek ve ser-
maye ile s›n›rl› de¤ildir. Bilgi ve e¤itim düzeyinin art›fl›, teknolojinin ilerlemesi gi-
bi insana yat›r›m› öngören yeni faktörler vard›r. ‹flte, ifl güvenli¤i e¤itimi ve orga-
nizasyonu da kalk›nma çabalar›n› etkileyen bu yeni faktörlerden birisidir.
Ayr›ca ifl güvenli¤inin sa¤lanmas› kaynak da¤›l›m› yönünden de önem tafl›r. Bir
ülke ekonomisinin kaynaklar›n›n bir bölümünü ifl güvenli¤i e¤itimi ve ifl güvenli¤i
organizasyonuna ayr›labilirse bunlar›n sa¤layaca¤› verimlilik ve üretim art›fllar›yla
ekonomik geliflme ve kalk›nmaya h›z kazand›racak, destek sa¤layacakt›r. Bunlar›n
sa¤layaca¤› yarardan iflçilerle iflverenler, k›saca bütün ülke ekonomisi olumlu yön-
de etkilenecektir. Oysa ifl güvenli¤i için gereken tedbirleri almak amac›yla kaynak
aktar›lmad›¤› takdirde, bu kaynaklar bir ölçüde zorunlu olarak, kazalar ve hastal›k-
lar için yap›lacak ödemelere ayr›lacakt›r. Bununsa kimseye yarar sa¤lamayaca¤›
aç›kt›r. Çünkü; kaza geçirerek çal›flamaz duruma düflen iflçiye yap›lan ya da ölümü
halinde ailesine yap›lan yard›mlar, onun üretken gücünü geriye getiremeyecektir.
Bu yard›mlar için yap›lan harcamalar, ülke ekonomileri aç›s›ndan düflünülürse ya-
t›r›m harcamalar› de¤il sosyal yard›m harcamalar›d›r.
Yap›lan bilimsel çal›flmalar, ifl kazalar›n›n bir kader olmad›¤›n›, ciddi çal›flmalar
yap›l›r ve gayret edilirse önemli baflar›lar sa¤lanabilece¤ini ortaya koymufltur. Bu-
nun ülkemizde de örneklerinin görülmesi sevindiricidir. Nitekim, bu tür bilimsel
çal›flma ve araflt›rmalar, her iflyerinin özelli¤ine göre planlanan uygulama metotla-
r›, MESS üyelerinde ifl kazalar› ve meslek hastal›klar›n›, son dört y›l içinde büyük
ölçüde azaltm›flt›r. 1990-1994 y›llar› aras›nda MESS üyesi iflyerlerinde ifl kazalar› sa-
y›ca %55, gün kayb› bak›m›ndan %68 azalm›flt›r.
SIRA S‹ZDE ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunun ülke ekonomisi yönünden önemini aç›klay›n›z?
4
Özet

AMAÇ
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunun gittikçe önem ‹flveren yönünden de ifl kazalar› ve meslek hasta-
1 kazanmas›n›n nedenleri nelerdir? l›klar›n›n do¤rudan ve dolayl› maliyetlerinden söz
• Günümüzde, sanayileflmifl ve sanayileflmekte olan edilebilir. Do¤rudan maliyetler; kaza sonucu do¤an
ülkelerde, sanayide çal›flanlar›n say›s›ndaki h›zl› ar- zararlar›n ödenmesiyle ortaya ç›kan maliyetlerdir.
t›fl, beraberinde, çal›flanlar›n bir tak›m sa¤l›k ve ifl Sigortal›ya ödenen tazminatlar, mahkeme masrafla-
güvenli¤i sorununu getirmifltir. Sanayileflmifl ülke- r›, sürekli ifl göremezlik ödenekleri gibi. Dolayl›
ler, içinde bulundu¤umuz yüzy›lda, iflçi sa¤l›¤› ve ifl maliyetlerse, do¤rudan maliyetlerden farkl› olarak,
güvenli¤i konusunda ciddi çabalar harcamak zo- kapsam ve miktar bak›m›ndan tam tespit edileme-
runda kalm›fllard›r. Bu ülkelerin, hemen hemen yen ve s›n›rland›r›lamayan maliyetlerdir.
hepsi, ifl kazalar›n› ve meslek hastal›klar›n› en dü- Kaza nedeniyle ortaya ç›kan hasar›n maliyeti, kaza
flük düzeyde tutmak için çabalamakta ve bu konu- nedeniyle yap›lmas› gereken harcamalar›n maliyeti,
da e¤itim ve kontrole önem vermekte, ayr›ca, bu üretim ve verimlilikte ortaya ç›kan azalmalar ve
konuyla ilgili olarak, iflyerlerinde gerekli önlemle- ürün teslimindeki gecikmelerden dolay› pazar kay-
rin al›nmas›n› sa¤lamak amac›yla iflyerlerini, yo¤un b›ndan do¤an maliyetler iflveren aç›s›ndan karfl›la-
denetim alt›nda tutmaktad›rlar. fl›lan dolayl› maliyetlerdendir.
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunun gittikçe önem
kazanmas›n›n genel sebeplerini üç bafll›k alt›nda
toplayabiliriz. Bunlar; Teknik zorunluluklar, eko-

AMAÇ
Ülke ekonomisi aç›s›ndan iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli-
3 ¤inin maliyetinin önemi nedir?
nomik zorunluluklar ve sosyal zorunluluklard›r. • ‹fl kazas› ve meslek hastal›klar› ülke ekonomisi aç›-
s›ndan da son derece önemlidir. ‹fl kazalar› ve mes-

AMAÇ
‹flçiler ve iflverenler aç›s›ndan iflçi sa¤l›¤› ve ifl gü- lek hastal›klar› nedeniyle ülke ekonomisi de birçok
2 venli¤inin maliyetinin önemi nedir? kay›plara u¤ramaktad›r. Bir kere yetiflmifl insan gü-
• Konunun karfl›lafl›lan maliyetler aç›s›ndan önemini cü kayb› ve bunlar›n ifl göremez duruma gelmeleri
aç›klayabilmek için, iflçi sa¤l›¤› meslek hastal›klar› ülke ekonomisini zarara u¤ratmaktad›r. Sosyal ve
ve ifl güvenli¤i ifl kazalar› iliflkisini aç›kl›¤a kavufl- kültürel bir varl›k olan insan gücünün kayb› toplu-
turmak gerekmektedir. ‹flçi sa¤l›¤›na gereken önem mun bir kayb›d›r. Bu kayb›n ölçülmesi son derece
verilmedi¤i zaman karfl›m›za meslek hastal›klar›, ifl güçtür. Tek bir iflçi ve iflletme aç›s›ndan düflünüldü-
güvenli¤ine önem verilmedi¤i zaman da ifl kazalar› ¤ünde kazalar›n ve hastal›klar›n maliyeti rakam ola-
çok boyutlu maliyetler olarak ç›kmaktad›r. Yani, ifl- rak belki çok büyük görülmeyebilir. Ancak, ülke
çi sa¤l›¤›na önem vermemenin maliyeti meslek has- ekonomisi aç›s›ndan durum hiç de öyle de¤ildir.
tal›klar›, ifl güvenli¤ine önem vermemenin maliyeti Kazaya ya da hastal›¤a maruz kalan iflçi, üretimden
de ifl kazalar› olarak belirmektedir. düfltü¤ü gibi, ülke ekonomisine de tüketici olarak
Tabi ki ifl kazalar› ve meslek hastal›klar›n›n hem bir yük olacakt›r. Bu nedenle çal›flanlar› korumak
iflçi ve iflverene, hem de daha makro düzeyde ül- ve kazalar› önlemek, kaza sonucu ortaya ç›kan za-
ke ekonomisine yükledi¤i bir tak›m maliyetler de rarlar› tazmin etmekten daha kolay ve ucuzdur.
vard›r. ‹flçi yönünden konunun önemi flu flekilde
özetlenebilir:
a) ‹flçinin gelir düzeyinde azalma olur,
b) çal›flma ve meslekte kazanma gücünde yine azal-
malar meydana gelir,
c) ayr›ca, iflçide psikolojik ve ruhsal bir tak›m so-
runlar›n ortaya ç›kmas›na neden olur.
Kendimizi S›nayal›m 6. ‹flyerlerini, iflin yürütümü nedeniyle oluflan tehlikeler-

1. Afla¤›dakilerden hangisi 506 say›l› SSK’na göre ifl kaza- den uzaklaflt›rmak ve sa¤l›¤a zarar verebilecek koflullar-
s› say›lmaz? dan ar›nd›rarak, daha iyi bir çal›flma ortam› sa¤lamak için
a. Sigortal›n›n iflyerinde bulundu¤u s›rada meydana yap›lan sistemli çal›flmalara ne ad verilir?
gelen kaza a. ‹flçi sa¤l›¤›
b. Emzikli kad›n sigortal›n›n çocu¤una süt vermek b. ‹fl disiplini
için ayr›lan zamanlarda meydana gelen kaza c. ‹fl güvencesi
c. Sigortal›n›n iflyerine gelmekteyken geçirdi¤i kaza d. ‹fl güvenli¤i
d. ‹flveren taraf›ndan yürütülmekte olan ifl dolay›s›yla e. ‹fl kazas›
meydana gelen kaza
e. Sigortal›n›n iflveren taraf›ndan, görevli olarak bafl- 7. Afla¤›dakilerden hangisi iflverenin ifl kazas› ya da mes-
ka bir yere gönderildi¤i, as›l iflini yapmaks›z›n ge- lek hastal›¤› sonucu karfl› karfl›ya kald›¤› dolayl› maliyet-
çirdi¤i zamanlarda meydana gelen kaza lerden biridir?
a. Doktor harcamalar›
2. Afla¤›dakilerden hangisi ifl kazas› ya da meslek hastal›- b. Tedavi ve bak›m masraflar›
¤›na maruz kalan iflçinin kay›plar› aras›nda yer almaz? c. Geçici ifl göremezlik ödenekleri
a. Gelir kayb› d. Ölüm tazminatlar›
b. Çal›flma gücü kayb› e. ‹lk yard›m ve acil yard›m giderleri
c. Meslekte kazanma gücündeki kay›plar
d. Psikolojik ve ruhsal sorunlar›n ortaya ç›kmas› 8. ‹flçinin çal›flt›r›ld›¤› iflin niteli¤ine göre tekrarlanan bir
e. Üretimdeki kay›plar sebeple ya da iflin yürütüm flartlar› yüzünden u¤rad›¤› ge-
çici ya da sürekli hastal›k, sakatl›k ya da ruhi ar›za halleri-
3. Afla¤›dakilerden hangisi, iflverenin, ifl kazas› ya da mes- ne ne ad verilir?
lek hastal›¤› sonucu karfl› karfl›ya kald›¤›, do¤rudan mali- a. Meslek hastal›¤›
yetlerden biridir? b. ‹fl kazas›
a. Üretimde ortaya ç›kan azalmalar c. Malullük
b. Verimlilikte ortaya ç›kan azalmalar d. Hastal›k
c. Pazar kayb›ndan do¤an zararlar e. ‹flçi sa¤l›¤›
d. Sigortal›ya ödenen tazminatlar
e. Kaza nedeniyle ortaya ç›kan hasar maliyetleri 9. Afla¤›dakilerden hangisi iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤inin
temel amaçlar›ndan biri de¤ildir?
4. ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i ile ilgili afla¤›daki ifadelerden a. Çal›flanlar›n çal›flt›klar› ifllerine uyumlar›n› sa¤lamak
hangisi yanl›flt›r? b. U¤ran›lan zararlar›n derecesini objektif ve bilimsel
a. ‹fl kazalar› ülke ekonomisine büyük zarar yollarla de¤erlendirmek
vermektedir. c. ‹fl kazas›na ya da meslek hastal›¤›na u¤rayanlara
b. ‹fl kazalar›ndan en çok etkilenen iflverenlerdir. sosyal sigorta yard›m› sa¤lamak
c. ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunun önem ka- d. Çal›flanlar›n sa¤l›¤›n› fiziksel, ruhsal ve t›bbi aç›dan
zanmas›n›n bir nedeni de sosyal zorunluluklard›r. en üst düzeye ç›karmak
d. ‹fl güvenli¤ini sa¤lamak için yap›lacak e¤itim har-
e. Çal›flanlar›n sa¤l›¤›n›n çal›flma koflullar› nedeniyle
camalar› ekonominin verimlili¤ini artt›r›r.
bozulmas›n› önlemek
e. ‹fl kazalar›nda iflçilerin dikkatsiz ve önemsiz davra-
n›fllar›n›n da büyük rolü vard›r.
10. ‹fl kazalar› ve meslek hastal›klar› sonucu ortaya ç›kan
kay›plar hesaplan›rken, kültür hizmetleriyle ilgili harca-
5. ‹fl kazas›n›, önceden planlanmam›fl, ço¤u kez kiflisel ya-
malardan kaç yafl›n üzerindeki nüfus grubunun yararlan-
ralanmalara, üretimin bir süre durmas›na yol açan bir olay
d›¤› kabul edilir?
olarak tan›mlayan kurulufl afla¤›dakilerden hangisidir?
a. 5
a. Uluslararas› Çal›flma Örgütü
b. 7
b. Dünya Sa¤l›k Örgütü
c. Sa¤l›k Bakanl›¤› c. 11
d. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› d. 15
e. Sosyal Sigortalar Kurumu e. 18
“ Ülkemizde 1999 y›l›nda 77.955 ifl kazas›, 1.025 meslek

hastal›¤›, 3.407 sürekli ifl göremez durumuna giren sigor-
tal› ve 1.333 ölüm olay› gerçekleflmiflken, 2000 y›l›nda
1. c
2. e
Yan›t›n›z yanl›flsa “Karfl›lafl›lan Maliyetler Aç›s›n-
dan ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin Önemi” bafll›¤›
Yan›t›n›z yanl›flsa “‹flçiler Yönünden Önemi”
bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden gözden
74.847 ifl kazas›, 803 meslek hastal›¤›, 1.818 sürekli ifl gö-
geçiriniz.
remez durumuna giren sigortal› ve 1.173 ölüm olay› mey-
3. d Yan›t›n›z yanl›flsa “‹flverenler Yönünden Önemi”
dana gelmifltir. ‹fl kazalar› ve meslek hastal›¤› olaylar›nda bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden gözden
önceki y›la göre %4, ölüm olaylar›nda ise %12 azalma gö- geçiriniz.
rülmekle birlikte, ölümcül kazalar›n oran› geliflmifl ülkele- 4. b Yan›t›n›z yanl›flsa “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin
re göre oldukça yüksek durumdad›r. Örne¤in; ‹ngilte- Önemi” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden
re’nin yaklafl›k alt› kat› durumdad›r. ILO taraf›ndan son gözden geçiriniz.
yirmi y›l› kapsayan ölümcül ifl kazalar› bak›m›ndansa kö- 5. b Yan›t›n›z yanl›flsa “Karfl›lafl›lan Maliyetler Aç›s›n-
dan ‹flçi Sa¤l›¤› Ve ‹fl Güvenli¤inin Önemi” bafll›¤›
mür madencili¤i alan›nda ülkemiz dünya birincisi durum-
dad›r. Meydana gelen ifl kazalar› ve meslek hastal›klar›n›n
6. d Yan›t›n›z yanl›flsa “Karfl›lafl›lan Maliyetler Aç›s›n-
ekonomilere toplam maliyetleriyse GSMH’n›n %1-3 ara-
s›nda kayba neden olmaktad›r. Ekonomimize etkileri ba- alt›nda verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
k›m›ndansa 1999 y›l›nda 1.900.000 iflgünü kayb› ve 2.5 7. e Yan›t›n›z yanl›flsa “‹flverenler Yönünden Önemi”
katrilyon TL. zarara neden olurken, 2000 y›l›ndaysa bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden gözden
1.697.695 iflgünü kayb› (46.075 günü ise hastanede geç- geçiriniz.
mifl) olup, yaklafl›k olarak maliyetiyse 4 katrilyon TL. dir. 8. a Yan›t›n›z yanl›flsa “Karfl›lafl›lan Maliyetler Aç›s›n-
”
Kaynak: Gençler, A., “‹fl Sa¤l›¤› Ve ‹fl Güvenli¤i Alan›n-
9. c Yan›t›n›z yanl›flsa “Genel Olarak ‹flçi Sa¤l›¤› Ve ‹fl
da Mevzuat›m›zda Bulunan Düzenlemelerden Do¤an Yü-
Güvenli¤inin Önemi” bafll›¤› alt›nda verilen bilgi-
kümlülükler”, adl› tebli¤den uyarlanm›flt›r. leri yeniden gözden geçiriniz.
http://www.ceterisparibus.net/arsiv/a_gencler2.doc, 10. b Yan›t›n›z yanl›flsa “Ülke Ekonomisi Yönünden
19.11.2003 Önemi” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden
gözden geçiriniz.

S›ra Sizde 1 B‹NGÖL, D. (1989). “‹flçi Sa¤l›¤›n›n Önemi ve Psikolojik
Teknik zorunluluklar, ekonomik zorunluluklar ve sosyal Nedenler”. Atatürk Üni. ‹‹BF ‹flletme Dergisi, C. VII,
zorunluluklar iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunun gittik- S. 3-4, A¤ustos 1989.
çe önem kazanmas›na neden olmufltur. B‹RKAN, S. (1964). “‹fl Kazalar›n›n Ekonomik Yönü”.
‹flveren, C. 1, S. 11, A¤ustos 1964.
S›ra Sizde 2 CAN, M. (1990). “‹fl Kazalar› ve Meslek Hastal›klar›”.
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusu iflçiler yönünden gelir Maliye Postas›, Y. 11, S. 240, Eylül 1990.
düzeyindeki azalmalar, çal›flma gücü ve meslekte kazan- Ç‹FTL‹KL‹, M. (1988). “‹fl Kazalar› ve Meslek Hastal›klar›n›n
ma gücünde kay›plarla psikolojik ve ruhsal sorunlar›n or- Maliyeti”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu
taya ç›kmas› olmak üzere bafll›ca üç grupta ele al›n›p in- 4-10 May›s 1987. Ankara.
celenmektedir. GEREK, N. (1989). “‹flçi Sa¤l›¤› ve Güvenli¤inin Önemi,
Karfl›lafl›lan Sorunlar›n Nedenleri ve Bu Konuda
S›ra Sizde 3 Al›nmas› Gereken Önlemler”. Anadolu Üniversitesi
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤inin iflletme aç›s›ndan çok yönlü ‹‹BF Dergisi. C. VII, S. 1, Haziran 1989.
önemi vard›r. ‹flletme taraf›ndan planl› ve bilimsel flekilde IfiIL, B. (1990). “Teknolojik Geliflmeler Aç›s›ndan ‹flçi
yap›lan ifl güvenli¤i harcamalar› ifl kazalar›n› ve meslek Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i
hastal›klar›n› azaltabilir ve bu sayede verimlilik ve üretim Sempozyumu 4-10 May›s 1989. Ankara.
art›r›labilir. Ayr›ca, bu tedbirlerin al›nmas›yla hem nitelik- ODABAfiI, M. (1990). ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i, Verimlilik
li iflgücü, hem de makine, hammadde, donat›m ve di¤er ve MPM”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Bülteni, S. 7,
araç ve gereçler korunmufl olur. Böylece üretimin ve ifllet- Mart 1990.
menin süreklili¤i sa¤lanm›fl olur. RONA, Ö. L. (1964). “S›nai Emniyetin Lüzum, Fayda ve
‹ktisadi Neticesi”. ‹flveren. C. 11, S. 8, May›s 1964.
S›ra Sizde 4 TEK‹N ALTAN, F. (1991). “‹fl Güvenli¤i ve Önemi”.
Yetiflmifl insan gücü kayb› ve bunlar›n ifl göremez duruma Anadolu Üniversitesi ‹‹BF Dergisi. C. IX, S. 1-2,
düflmesi ülke ekonomisine büyük zararlar vermektedir. Eskiflehir.
Çünkü; sosyal ve kültürel bir varl›k olan insan gücü kay- TENG‹L‹MO⁄LU, D. - ESATO⁄LU, E. (1991). “‹fl
b› toplumun bir kayb›d›r. Bu kayb›n maddi olarak ölçül- Kazal›r›n›n Ekonomik Boyutu”. PETK‹M Uygulamal›
mesi son derece güçtür. Kazalar›n ülke ekonomileri üzerin- Mevzuat Dergisi. Y. 2, S. 21, S. 28-40, A¤ustos 1991.
de meydana getirdi¤i bu kay›plar büyük boyutlara ulaflt›¤› UYSAL, H. (1990). “‹flçi Sa¤l›¤› ve Güvenli¤inde Temel
için iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusuna gereken önem Prensipler”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i
verilmelidir. Sempozyumu 4-10 May›s 1989. Ankara.
ÜNVER, M. (1988). “‹fl Kazalar› ve ‹fl Güvenli¤i”. ‹flçi
Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s
1987. Ankara.
Baflvurulabilecek ‹nternet Kaynaklar›

www.fisek.com.tr
www.isguvenligi.net
27
‹fl Kazalar›n›n ve
Meslek Hastal›klar›n›n
Nedenleri
3
Bir önceki ünitede üzerinde duruldu¤u gibi, ifl kazas› ve meslek hastal›klar› gerek
bireysel, gerekse örgütsel zararlara yol açmaktad›r. Bu zararlar›n önlenebilmesi
için ilk olarak, ifl kazalar› ve meslek hastal›klar›n›n nedenlerinin bilinmesi gerekir.
Bu nedenle, bu ünitede önce ifl kazas› ve meslek hastal›klar›n›n nedenleri üzerin-
de durulacakt›r. Önce, ifl kazalar›na sebep olan insana ba¤l› nedenlerle fizik ve
mekanik çevre koflullar›na ba¤l› nedenlerin neler oldu¤u, örneklerle ayr› ayr› in-
celenecektir. Daha sonra da ifl kazalar›na oranla, üretim süreci içinde çok daha
genifl bir iflçi toplulu¤unun sa¤l›¤›n› tehdit etti¤i için,. iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i so-
rununun en önemli boyutunu oluflturan, meslek hastal›klar›n› ortaya ç›karan ne-
denler üzerinde durulacakt›r.

‹fl kazalar›n›n nedenleri kaç grupta incelenebilir?
‹fl kazalar›na neden olan fizik ve mekanik çevre koflullar› nelerdir?
‹nsan davran›fllar›ndan kaynaklanan ifl kazalar›n›n nedenleri nelerdir?
Neden, Meslek hastal›klar› iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunun en önemli
boyutunu oluflturur?
Bir hastal›¤›n meslek hastal›¤› say›lma koflullar› nelerdir?
Meslek hastal›klar›n›n nedenleri nelerdir?
‹flçi Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Hizmetleri
Sa¤l›kl› çal›flma ortam› ve çevresi; ifl bar›fl›n›n h›zl› ve sa¤l›kl› kalk›nman›n da ön

flart›d›r. ‹fl kazalar› ve meslek hastal›klar›, sonuçlar› itibariyle insan hayat›n› ve
sa¤l›¤›n› tehdit etmesinin yan›nda, iflletmeler içinde önemli bir maliyet unsuru
olarak, iflyerinde verimlili¤i ve karl›l›¤› da do¤rudan etkilemektedir. Uluslararas›
Çal›flma Örgütü’nün yay›nlar›nda, dünyada her y›l 1,2 milyon insan›n ifl kazalar›
ve meslek hastal›klar› sonucu hayat›n› kaybederken, 160 milyon çal›flan›n ise ifl
kazas› ve meslek hastal›¤› dolay›s›yla yaraland›¤› ve hastaland›¤› belirtilmektedir.
Yine ayn› kaynaklar, endüstrileflmifl ülkelerde ifl kazalar› ve meslek hastal›klar›nn›n
toplam maliyetinin bu ülkelerin GSMH’lar›n›n %1’i ile %3’ü aras›nda de¤iflti¤ini
belirtemtedir. Bu maliyet, kalk›nmakta olan ülkelerin göz ard› edemeyece¤i kadar
a¤›r bir maliyettir. Güvenli çal›flman›n sa¤lanmas›, çal›flanlar›n sürdürülebilir bir
refah seviyesine ulaflabilmeleri için ülkelerin çözmek zorunda olduklar› sorun-
lar›n bafl›nda iflçi sa¤l›¤› ve güvenli¤i gelmektedir. Globalleflen dünyada ac›mas›z
rekabet koflullar› ve otomasyon teknolojisindeki h›zl› geliflmeler çal›flma iliflkileri ve
çal›flma koflullar›n›n da yeniden gözden geçirilmesini zorunlu k›lmaktad›r.
Kaynak: Vedat Reha MERT, “‹flçi Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Hizmetlerinde Yeni Hedefler”,
‹flveren Dergisi, C.XL, S.8, May›s 2002, s.14
Anahtar Kavramlar
• ‹fl kazas›
• Meslek hastal›¤›
‹çindekiler
• ‹fi KAZALARININ NEDENLER‹
• Fizik ve Mekanik Çevre Koflullar›n›n Yol Açt›¤› Kazalar
• ‹nsan Davran›fllar›ndan Kaynaklanan Kaza Nedenleri
• MESLEK HASTALIKLARININ NEDENLER‹
• Kimyasal Maddelerden ‹leri Gelen Meslek Hastal›klar›
• Mesleki Deri Hastal›klar›
• Toz Hastal›klar› ve Di¤er Mesleki Solunum Sistemi Hastal›klar›
• Mesleki Bulafl›c› Hastal›klar
• Fizik Etkenlerle Oluflan Meslek Hastal›klar›
Ünite 3 - ‹fl Kazalar›n›n ve Meslek Hastal›klar›n›n Nedenleri 29
‹fi KAZALARININ NEDENLER‹
‹fl kazalar›n›n nedenlerine geçmeden önce ifl kazas› kavram›n› hat›rlamakta yarar
vard›r. Sosyal Sigortalar Kanununa göre, ifl kazas›, “belirli haller içinde meydana ‹fl Kazas›: Belirli haller
içinde meydana gelen ve
gelen ve sigortal›y› hemen ya da sonradan, bedence ve ruhça ar›zaya u¤ratan olay” sigortal›y› hemen ya da
fleklinde ifade edilmektedir. Bu hallerin neler oldu¤u Kanunda aç›kça belirtilmifl- sonradan, bedence ya da
tir. Yap›lan araflt›rmalarda ifl kazalar›n›n bir çok nedenden kaynakland›¤› görül- ruhça ar›zaya u¤ratan
olayd›r.
mektedir. Buna göre, ifl kazalar›n›n insanlardan, makinalardan ve çevre koflullar›n-
dan meydana geldi¤i anlafl›lm›flt›r. Bu nedenle ifl kazalar›n›n nedenlerini “insanla-
ra ba¤l› nedenler” ve “fizik ve mekanik çevre koflullar›na ba¤l› nedenler” olmak
üzere iki ana grupta gözden geçirmek yanl›fl olmaz. Kaza nedenlerini iki ana gru- ‹fl kazalar›n›n nedenleri:
• ‹nsana ba¤l› nedenler
ba ay›rmak konusunda bir görüfl birli¤i bulunmakla beraber bu gruplar›n ifl kaza- • Fizik ve mekanik çevre
lar›ndaki a¤›rl›k oranlar› konusunda farkl› görüfller vard›r. Buna ra¤men genellikle koflullar›na ba¤l› nedenler
ifl kazalar›n›n %80-90 oranlar›nda insanlara ba¤l› olarak meydana geldi¤i, fizik
ve mekanik çevre koflullar›n›n kazalara daha az neden oldu¤u kabul edilmekte- www.ssk..gov.tr
dir. fiimdi bunlar› ayr› ayr› gözden geçirmeye çal›flal›m.
‹fl kazalar›n›n bafll›ca nedenleri kaç grupta toplanabilir? SIRA S‹ZDE

1
Fizik ve Mekanik Çevre Koflullar›n›n Yol Açt›¤› Kazalar
‹flletmelerde kullan›lan makinalar, üretim organizasyonlar› ve çevresel faktörler çeflitli ifl
kazalar›na yol açabilmektedir. Afla¤›da bu konular s›ras›yla ele al›n›p, incelenmektedir.
Makinalar›n Yol Açt›¤› Kazalar

Günümüzde üretimde kullan›lan makinalar›n çoklu¤u ve bunlar›n vazgeçilmezli¤i
bilinmektedir. Yap›lan ifle, ihtiyaca, teknolojiye ba¤l› olarak makinalar›n teknik
özellikleri ve kapasiteleri de de¤iflmektedir.
• Yeni teknolojilerin makinalara uygulanmas› önce üretim art›fl›n› sa¤lamak
amac›yla yap›lmaktad›r. Yani makinan›n yol açabilece¤i kazalar bafllang›çta
bilinmemekte, ancak makina kullan›lmaya bafllad›ktan sonra uygulamalar
sonucunda tehlikeler anlafl›lmakta ve önlem al›nmaktad›r.
• Üretimde kullan›lan teknolojinin yanl›fl olmas› bu teknolojiyle üretilen ma-
kinan›n da ar›zal› olmas›na yol açarak kaza nedeni olabilmektedir.
• Makinalar›n belirli kapasiteleri vard›r. Makinalar›n çal›flma düzenini ve tempo-
sunu bozan toz - ›s› - nem - afl›r› zorlama gibi etkenler kazalara yol açabilir.
• Zaman içinde kullan›ma ba¤l› olarak bütün makinalar afl›n›r ve y›pran›rlar.
Bak›m ve onar›mlar› zaman›nda yap›lmazsa kazalar meydana gelebilir. www.calisma.gov.tr
• Kendilerinden kaynaklanan bir problem olmamakla beraber Makinalar›n
uygun olmayan tehlikeli yerlerde kullan›lmalar›, as›l kullan›m alanlar› ve
amaçlar› d›fl›nda kullan›lmalar›, kazalar› önleyecek koruyucu k›s›m ve par-
çalar›n yap›m›n›n ihmal edilmesi ya da var olsalar bile kullan›lmamalar›, ka-
zalara yol açan etkenler olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.
Üretim Organizasyonlar›n›n Yol Açt›¤› Kazalar

‹flletmelerde üretimin sa¤lanmas›nda insan ve makinalar bir araya getirilir ve
gerçeklefltirilen organizasyon çerçevesinde üretim yap›l›r. Üretim organizasyo-
nuna ba¤l› kaza nedenleri, büyük ölçüde iflverenle ilgilidir. Devletin denetim
fonksiyonu yeterli olam›yorsa ya da mühendislik faaliyetleri yeterli de¤ilse bun-
lar da ikinci derecede kaza nedenleri olarak de¤erlendirilebilir. Bunlar flu flekil-
de s›ralanabilir:
• Mühendislik bilgileri ve hizmetleri yeterli olmad›¤› için üretim organizasyo-

nu tehlikelere yol açmayacak flekilde dizayn edilememifltir. Alandan kazan-
mak ve ayn› alana olabildi¤ince çok makina ve insan s›¤d›rabilmek için ka-
bul edilebilir ölçülerin üstünde s›k›fl›k bir yerlefltirme kaza etkenidir.
• Makinalar›n yerlefltirilme ve çal›flt›r›lma düzeni insan do¤as›na ve yap›s›na
uygun olmayan ters biçimlerde oluflturulabilir. Örne¤in; ergonomik aç›dan
uygun olmayan oturma, çal›flma ve hareket etme koflullar› çal›flanlar› gere-
¤inden fazla yorup, reflekslerini zay›flatabilece¤inden kaza riski artabilir.
• ‹flletme yönetimi, kâr amac›yla durmadan üretim yapar. Bak›m onar›m çal›fl-
malar› gibi zorunlu nedenler için bile üretimin kesintiye u¤ramas›n›n mali-
yetine katlanmak istemez ve uzun çal›flma süreleri uygularsa kaza riskleri-
nin artmas› kaç›n›lmazd›r.
• ‹fle al›nan yeni iflçilere, çal›flacaklar› iflyerlerinin özellikleri, çal›flma ortam›
ve çal›flacaklar› makinalarla ilgili yeterli düzeyde bilgi verilmezse do¤abile-
cek tehlikelerin neler oldu¤u ve bunlardan nas›l korunulmas› gerekti¤i ö¤-
retilmezse kazalar›n meydana gelmemesi tesadüflere kal›r. Di¤er yandan ne
yapmas› gerekti¤ini bilemeyen ve panik içinde ç›rp›nan insanlar, bilmeden
ve istemeden daha hafif zararlarla atlat›labilecek kazalarda zarar›n artmas›-
na neden olabilirler.
• ‹fle al›nan kimselerin, yap›lan iflin gerektirdi¤i tecrübe,bilgi,e¤itim ve beceri
düzeyine sahip olup olmad›¤›na dikkat edilmemesi, k›saca ifle uygun iflçi se-
çiminde gereken titizli¤in gösterilmemesi, kaza risklerini artt›ran önemli fak-
törlerdendir. Dikkat ve refleks gerektiren ifllere dalg›n, sakar, a¤›rkanl› iflçi-
lerin verilmesi, sakin ve so¤ukkanl› kifliler taraf›ndan yap›lmas› gereken ifl-
lerde aceleci, heyecanl›, çabuk pani¤e kap›lan iflçilerin çal›flt›r›lmas› sorun-
lar›n daha da a¤›rlaflmas›na neden olabilir.
• Kaza risklerinin azalt›lmas›na yönelik ifl güvenli¤i önlemleri bir maliyet un-
surudur. Bu nedenle pek çok iflletme, bu maliyetlere katlanmaktan kaç›n-
makta, önlenebilecek kazalar önlenememektedir. K›sa dönemde al›nacak
önlemlerin maliyeti, ifl kazalar›n›n maliyetinden yüksek olabilir. Ancak, ya-
p›lan kapsaml› istatistiki çal›flmalarda, uzun dönemde ifl kazalar›na karfl› al›-
nan önlemlerin maliyetinin, ifl kazalar›n›n maliyetinden düflük oldu¤unu
göstermektedir. Ayr›ca, böyle olmasa bile, insan gücü kayna¤› ve bunun te-
meli olan insan sa¤l›¤›, maliyet düflüncesinin önünde tutulmal›, ifl güvenli¤i
çal›flmalar›, tüm iflletme faaliyetleryle bütünlefltirilmelidir.
• ‹flyerlerinin baz›lar›n›n küçük ölçekli olmas› da ihmalkârl›¤a yol açmakta ve
bu da kaza risklerini artt›rmaktad›r. Yasalar›n öngördü¤ü, çal›flma koflullar›-
na iliflkin ifl güvenli¤i önlemleri, küçük iflletmelerin ço¤unda önemsenme-
mektedir. On kifliden az say›da iflçi çal›flt›ran iflyerlerinde, ifl güvenli¤i ted-
birlerinin çal›flmalar› güçlefltirece¤i ve ifl verimini düflürece¤i düflüncesi yay-
g›nd›r. Bu tür iflyerlerinin iflverenleri de ayn› koflullarda çal›flman›n normal
oldu¤unu düflündüklerinden, çal›flanlar› için ayr›ca tedbir al›nmas›n› gerek-
siz görmektedirler.
• ‹fl Güvenli¤i alan›nda yetiflmifl yeterli uzman bulunmay›fl› da önemli bir so-

rundur. ‹flyerlerinin ço¤unda mali ve hukuki dan›flmanlar bulundu¤u halde,
iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konular›nda e¤itim ve denetimi sa¤layacak, mev-
zuat›n uygulanmas›n› sa¤layacak uzmanlar›n çal›flt›r›lmas› pek az görülen
bir uygulamad›r. Genellikle iflçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i konular›nda yap›lmas›
gereken ifllerin iflveren ya da birimlerden sorumlu kimseler taraf›ndan yeri-
ne getirilmesi istenmektedir. Bu kimseler konunun uzman› olmad›klar›ndan
sonuç al›namamaktad›r.
• ‹fl Güvenli¤i denetimlerinin yetersiz oluflu da önemli bir etken olarak hemen
dikkati çekmektedir. ‹flçiler e¤itimsizlikten kaynaklanan bir ihmalkârl›kla, ifl-
verenler de gereksiz maliyet unsuru de¤erlendirmesiyle konuya yaklaflt›kla-
r› için ifl güvenli¤i organizasyonunu sa¤lamada as›l görevli ve sorumlu ol-
malar› gereken iki kesim soruna gere¤i gibi sahip ç›kmamaktad›rlar. Oysa ifl
güvenli¤i üretimden ayr› düflünülmemelidir. ‹flverenin görevi, kendisine
emanet edilen iflçisinin sa¤l›¤›n› ve güvenli¤ini sa¤lamakt›r. ‹flçilerse bir yan-
dan ifl güvenli¤i tedbirlerinin yerine getirilmesini iflverenden istemek hakk›-
na sahiptirler, di¤er yandan da bu tedbirlere uymak zorundad›rlar. Ama
maddi ve ekonomik ihtiyaçlar, öngörülmeyen ve beklenmeyen kazalardan
daha öncelikli oldu¤u için ifl güvenli¤i geri planda kalmaktad›r. ‹flyerleri,
kendi ifl güvenli¤i örgütlerini ya hiç kurmamakta ya da kurulu olanlar da et-
kin çal›flt›r›lmamaktad›r. Devlet denetimi de etkin ve yayg›n de¤ildir. Bu ne-
denle var olan mevzuat düzenlemelerine de yeterince uyulmad›¤› için bun-
lar gereken yarar› sa¤layamamaktad›r.
• Kazalar, yaralanmalar ve ölümler meydana geldikten sonra yap›lan denetim
ve soruflturmalarla sorumlular aranmas›n›n, olaylar›n önlenmesi aç›s›ndan
fazla bir yarar› olmamaktad›r. Bu yol insanc›l bir yaklafl›m da de¤ildir. De-
netimler suçlu bulmak için de¤il, olaylar›n önlenmesine yönelik olmal›d›r.
Eksik olan bu anlay›flt›r.
Çevresel Faktörlerin Yol Açt›¤› Kazalar

Kazalara yol açan nedenlerden bir bölümü de çevresel faktörlerden kaynaklan-
maktad›r. Çünkü; üretim organizasyonunun yap›ld›¤›, üretimin gerçeklefltirildi¤i ve
kazalar›n meydana geldi¤i yer iflyeridir. Çal›fl›lan iflyerinin, ›s›, rüzgar, ya¤mur, kar ‹fl kazalar›na yol açabilecek
gibi do¤al olaylara karfl› korunmal› ve dayan›kl› olup olmamas›, iflyerinde ortaya çevresel faktörler:
• ‹flyerinin ›s›, rüzgar,
ç›kan, ›s›, ›fl›k, gürültü, toz, nem, yan›c› ve parlay›c› gazlar ifl kazalar›na yol açabi- ya¤mur, kar gibi do¤a
lecek faktörlerdir. Bu genel nitelikteki faktörler yan›nda iflyerinin ve iflin nitelikle- olaylar›na karfl› korumal›
olup olmamas› ve
rine, özelliklerine ba¤l› olumsuz çevre faktörleri de karfl›m›za ç›kabilir. Örne¤in; • ‹flyerinde ›s›, ›fl›k, gürültü,
kömür madenlerindeki çevre koflullar› kaza nedenlerinin bafl›nda gelmektedir. toz,nem, yan›c› ve
parlay›c› gazlar›n bulunup
Gerçekten de havas›zl›k, sürekli solunan kömür tozu, sürekli gürültü, zaman za- bulunmamas›
man artan s›cakl›k ve bas›nç duygusu, yüksek nem oran› dayan›lmas› zor koflullar-
d›r. Yer alt›nda çal›flan iflçiler fizik zorluklar yan›nda psikolojik olarak da etkilen-
mektedirler. Ocaklar›n uç noktalar›nda, “ayak” denilen yerlerde kazmayla çal›fl›r-
ken ölüm korkusu sürekli olarak hissedilmektedir.
• Gürültü, en az›ndan çal›flanlar›n dikkatini da¤›tan bir faktördür. Yorgunlu¤u
artt›rd›¤› saptanm›flt›r. Çal›flanlar›n emniyet uyar›lar›n› duymalar› gürültü ne-
deniyle çok zorlaflabilir. Uzun süre afl›r› gürültü alt›nda çal›flmak zorunda
kalanlarda de¤iflik ölçülerde iflitme kayb› ortaya ç›kmaktad›r.
• Afl›r› ›fl›k, bazen körlü¤e kadar varan görme bozukluklar›na neden olabilir.
‹flyerlerinde normalden fazla ve parlak ›fl›klar çal›flanlar›n görüflünü engel-
ler. Böylece kaza riskleri artm›fl olur. Ifl›ktan gözü kamaflan bir operatörün
s›rf bu nedenle uyar› iflaretlerini görmeyerek kazaya neden olmas› uzak bir
ihtimal de¤ildir.
• Atmosfer ve bas›nç, insanlar için normal ve dayan›labilir s›n›rlar›n üstüne ç›-
k›ld›¤›nda güç kayb›ndan bafllayarak bayg›nl›¤a kadar varan ölçülerde kaza
risklerini artt›ran etkiler yapmaktad›r.
• S›cakl›k faktörü de önemle de¤erlendirilmesi gereken bir faktördür. S›cakl›-
¤›n olmas› gerekenden düflük olmas›, üflüme ve ürpermelere, büzülmelere
ve reflekslerin zay›flamas›na neden olur. Çal›flanlar›n dikkati da¤›l›r. Norma-
lin üstündeki s›cakl›klar da terlemeye ve bu nedenle gereksiz yere güç kay-
b›na neden olur. Terleme ve yorgunluk kramplara neden olabilir. Terli va-
ziyetteki elle tutulan bir cisim kayabilir ve ani bir kazaya yol açabilir.
• Radyasyon tehlikesi özellikle nükleer santrallerde ve yak›n civardaki iflyer-
lerinde çal›flanlar› her zaman tedirgin edecek bir çevresel faktördür.
SIRA S‹ZDE Fizik ve mekanik çevre koflullar›ndan kaynaklanan ifl kazalar› nelerdir?

2
‹nsan Davran›fllar›ndan Kaynaklanan Kaza Nedenleri
‹fl kazalar›yla ilgili etkenler, özellikle kiflisel etkenler incelenirken ifl kazas›yla ilgi-
‹nsan davran›fllar›ndan li baz› terimlerin aç›klanmas›nda fayda vard›r. En çok kullan›lan kavramlardan bi-
kaynaklanan kaza nedenleri
incelenirken ‘ifl kazas› risi “ifl kazas› s›kl›¤›” olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Bu terim, belirli say›daki iflçiler
s›kl›¤›’, ‘ifl kazas› e¤ilimi’ ve aras›nda, belirli bir zamanda meydana gelen ifl kazalar›n›n say›s›n› ifade etmekte-
‘ifl kazas› riski’ kavramlar›n›
iyi anlamak gerekmektedir. dir. “‹fl kazas› e¤ilimi” konunun psikolojik yönünü ifade etmektedir. “‹fl kazas› ris-
ki” ise, ifl kazalar›na yol açan faktörlerin tamam›n› ve iflin teknik niteliklerini göz
önüne almaktad›r.
Tehlikeli Davran›fllara Yol Açan Kiflisel Özellikler

‹flçilerin ‹fl kazas› s›kl›¤› en çok kullan›lan bir kavram olarak iflçilerin yafl›, aile durumu,
• yafllar›, mevkileri ve k›demleriyle iliflkili görünmektedir. Bunlar› k›saca gözden geçirmek-
• aile durumlar›,
• mevkileri ve te yarar vard›r.
• k›demler
ifl kazas› s›kl›¤› ile iliflkilidir.
• Yafl unsuru dikkate al›nd›¤›nda, ifl kazas› s›kl›¤›n›n genç iflçilerde daha yük-
sek oranlarda ortaya ç›kt›¤› görülmektedir. 18-25 yafl aras›nda ifl kazas› s›k-
l›¤› en yüksek orana ulaflmakta daha sonraki yafllarda azalmaktad›r. Bu du-
rum, 25 yafllar›ndan sonra, kiflilerde artan tecrübenin dikkat ve sorumluluk
duygular›n› artt›rmas›yla aç›klanabilir.
• Aile durumu dikkate al›n›rsa, bekâr ve yaln›z iflçilerin kaza oran› evli ve ço-
cuk sahibi iflçilere göre daha fazlad›r. Düzenli ve sorumlu bir yaflant›n›n ifl
hayat›na da olumlu flekilde yans›d›¤› ve bunun kazalar› azaltan bir faktör ol-
du¤u düflünülebilir.
• ‹flçilerin mevkileriyle ifl kazalar› aras›ndaki iliflkiler incelendi¤inde, daha üst
ve daha sorumlu mevkilerde çal›flanlar›n ifl kazalar›na daha az u¤rad›klar›
gözlemlenmektedir. Üst ve sorumlu mevkilerde çal›flanlar›n tecrübeli ve ba-
flar›l› kimseler olmalar› ve riskli, tehlikeli ifllerle devaml› ve yak›n iliflkide bu-
lunmamalar›, kazalar› bu kifliler aç›s›ndan azaltmaktad›r.
• K›dem de önemli bir faktör olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Yeni ifle bafllayan
tecrübesiz iflçilerde kaza oran› daha yüksektir. K›dem ve buna ba¤l› olarak
tecrübe artt›kça çal›flanlar, o ifle karfl› yatk›nl›k ve al›flkanl›k kazanmaktad›r-
lar. Böylece kaza ihtimalleri azalmaktad›r.
• ‹fl kazalar›n›n meydana gelmesinde cinsiyet faktörünün ne derecede rol oy-
nad›¤› tart›fl›lan bir konudur. Çünkü; bazen ifl kazalar› birden fazla faktörün
tesiri alt›nda meydana gelmektedir. Ancak, sadece trafik kazalar›yla ilgili ba-
z› gözlemler bile kad›nlar›n kazalara daha az neden oldu¤unu göstermekte-
dir. Kad›nlar›n genellikle hemen her konuda daha sab›rl› ve daha dikkatli ol-
malar›, tedbirli davranmalar›na yol açmakta ve kaza risklerini azaltmaktad›r.
• E¤itim düzeyi, hiç kuflkusuz, üzerinde en çok durulmay› gerektirecek bir
faktördür. E¤itim düzeyi yükseldikçe çal›flanlar›n kazaya neden olma oran-
lar› azalmaktad›r. Tehlikeleri ve sonuçlar›n› önceden görüp de¤erlendirme
yetene¤inin ve sorumluluk duygusunun e¤itimle geliflti¤i bir gerçektir.
Tehlikeli Davran›fllara Yol Açan Fizyolojik Faktörler

• Fiziksel aç›dan yetersizlikler, arzu edilmeyen, istenmeyen ancak önleneme- Fiziksel aç›dan yetersizlikler,
uykusuzluk ve yorgunluk
yen flekillerde kazalara neden olabilirler. Göz rahats›zl›klar› ve görme bo- tehlikeli davran›fllara yol
zukluklar›, sinirsel rahats›zl›klar ve afl›r› asabi bünyeler, daha önceden ge- açabilir.
çirilmifl baz› hastal›k, ameliyat ve yaralanmalar›n tam iyileflmemesi sonucu
oluflan fiziksel sorunlar, birer kaza nedeni olabilir. Kalp, kan dolafl›m› ve ci-
¤erlerdeki rahats›zl›klar, boy ve kilo aras›nda dengesizlik, iflitme kay›plar›,
yafllanma gibi faktörlerle, fiziksel aç›dan baz› yetersizlikler kazayla sonuç-
lanan davran›fllara yol açabilir. Gözü iyi görmeyen yafllanm›fl bir sürücü,
kula¤› iyi duymayan bir operatör, yeni hastal›ktan ya da ameliyattan kalkan
bir iflçi ifl kazas›na neden olmas› kuvvetle muhtemel kiflilere örnek olarak
gösterilebilir.
• Uykusuzluk, tehlikeli davran›fllara yol açan fizyolojik faktörlerden birisidir.
Uykusuzluk, fiziksel aç›dan yetersizliklerden farkl›d›r. Çünkü; kal›c› bir et-
ken de¤ildir. Dinlendirici bir uyku, bu olumsuz faktörü derhal ortadan kal-
d›rabilir. Ancak, uykusuzluk çok önemle üzerinde durulmas› gereken bir
faktördür. Çünkü; en dikkatli, tecrübeli, ihtiyatl› kimseler bile uykusuz kal-
d›klar›nda kazalara yatk›n hale gelirler. Uykusuzluk trafik kazalar›n›n en
önemli nedenlerindendir. Çünkü uykusuzluk, insanlar›n gücünü ve direnci-
ni azaltmakta, dikkatini da¤›tmakta, kendi kendini kontrol edebilmesini zor-
laflt›rmaktad›r. Uykusuzluk nedeniyle ortaya ç›kan ifl kazalar›na pek çok ör-
nek gösterilebilir.
• Yorgunluk, fizyolojik faktörlerin belki de en s›k karfl›lafl›lan türüdür. Ço¤u
kez yorgunluk, uykusuzluk faktörüyle beraber de¤erlendirilmektedir. An-
cak, bu de¤erlendirme, bir ölçüde yan›lt›c› olabilmektedir. Çünkü; uykusuz-
luk nedeniyle ortaya ç›kan yorgunluk, çok s›k karfl›lafl›lan bir durumdur.
Ancak, her yorgunluk uykusuzluktan kaynaklanmaz. Çal›fl›lan sürelerin
uzun olmas›, çok h›zl› tempolarda çal›fl›lmas›, yap›lan iflin a¤›r olmas›, do¤a
koflullar›n›n zorlu¤u insanlarda yorgunlu¤a neden olabilir. Yorgun insanlar-
da, reflekslerin azalmas›, dikkatin da¤›lmas›, gücün azalmas› fleklinde orta-
ya ç›kan de¤ifliklikler, bir anlamda, do¤abilecek kazalar›n da habercisidirler.
Tehlikeli Davran›fllara Yol Açan Psikolojik Faktörler

‹flverenin önemli bir ‹nsanlar›, kazalarla sonuçlanan tehlikeli davran›fllara iten nedenler aras›nda psikolo-
sorumlulu¤u ifle uygun iflçi
çal›flt›rmad›r jik faktörler önemli bir yer tuttu¤u halde, bu faktörlerin üzerinde yeteri kadar durul-
mamaktad›r. Nitekim “ifle uygun iflçi çal›flt›rma” iflveren aç›s›ndan önemli bir sorum-
luluk oldu¤u halde bu sorumluluk iflçinin sadece bedenen, fiziki aç›dan ifle uygun
‹fl Kazalar›na neden olup olmad›¤›n› incelemekle s›n›rl› kalmaktad›r. ‹fle girifl muayenelerinde solunum ve
olabilecek psikolojik
faktörler: dolafl›m sistemlerinde bir patoloji olup olmad›¤›na bak›lmakta, daha sonra bir mikro-
• zeka, filmle akci¤eri görülmekte ve bir de sedimantasyonla muayene tamamlanmaktad›r.
• duygusal durum,
• ifl tatmini ve moral, Ancak, bu tür incelemelerin yeterli olmad›¤›, fizik aç›dan sorunu olmayan kifli-
• riski göze alma, lerin ifl kazalar›na yol açmalar›ndan anlafl›lmaktad›r. Zekâ, duygusal durum, ifl tat-
• stres ve
• alkol, uyuflturucu mini, moral, riski göze alma, stres, alkol ve uyuflturucu al›flkanl›klar›, tehlikeli dav-
al›flkanl›klar›
ran›fllar› haz›rlayan psikolojik faktörlerdir.
• Baz› ifllerin, belirli düzeyde, zihinsel yetenekler gerektirdi¤i bilinen bir ger-
çektir. Yap›lan iflin önemini ve ortaya ç›kabilecek tehlikeleri bilemeyecek
zekâ düzeyindeki birisinin kazalara yol açma riski yüksektir.
• Duygusal durum ya da duygusal koflullar ifl kazalar›nda büyük önem tafl›-
maktad›r. Duygusal durum ya da duygusal koflullar denilince ani heyecan,
sinirlilik ve korku, üzüntü ve depresyon halleri anlafl›l›r. Kiflilerin içinde bu-
lundu¤u duygusal durumlar her zaman ayn› olmamakta, de¤ifliklikler gös-
termektedir. Duygusal durumun en olumsuz oldu¤u nokta, mani depresif
psikoz olarak bilinmektedir. Bu noktaya gelinmeden daha hafif belirtilere
pek çok kimsede rastlanmaktad›r.
• Alg›lama h›z› ve reflekslerin çabuklu¤unun tam uyumlu olmamas› da kaza-
lara neden olabilmektedir. ‹fl kazalar›na yatk›n kimselerde, yani sakar olarak
bilinen kimselerde reflekslerin çabuklu¤u genellikle alg›lama h›z›ndan yük-
sek olmaktad›r. Bir di¤er deyiflle alg›lama h›z›ndan daha yüksek oranda ref-
leks çabuklu¤una, yani adale reaksiyonuna sahip olan kifliler daha çok ka-
za yapma e¤ilimindedirler. Örne¤in; aniden büyük bir gürültü duyuldu¤un-
da, gürültünün gök gürültüsü oldu¤unu anlay›ncaya kadar, ani bir refleksle
elindeki aleti düflüren bir iflçi, bu duruma, alg›lama h›z› refleks h›z›n›n geri-
sinde kald›¤› için yol açm›flt›r.
• Psikolojik bir faktör olarak, baz› kiflilerde görülen kendini büyük görme,
kendi üstünlü¤ünü ispat etme çabalar›, kolayl›kla tehlikeli kazalarla sonuç-
lanabilmektedir. Araçlar›n›n geçilmesine tahammül edemeyen sürücüler,
tehlikeli inifller yapan pilotlar günlük hayat›m›zdan bildi¤imiz örneklerdir.
Bunun yan›nda, çal›flma arkadafllar› taraf›ndan pek sevilmeyen, d›fllanan ki-
fliler aras›nda ifl kazas› oran› daha yüksek olmaktad›r.
• Psikolojik faktör olarak ailevi ve ekonomik sorunlar›n da kazalara neden ol-
du¤u bilinmektedir. ‹flçinin bu tür kiflisel problemleri, iflbafl›nda dikkatinin
da¤›lmas›na neden oldu¤u gibi, iflinden ve genel olarak çal›flma hayat›ndan
da so¤umas›na yol açmaktad›r. Huzursuz evlilikler, be¤enilmeyen meslek-
ler, gerçekleflmeyen hayaller bu gruba örnek olarak gösterilebilir. Benzer
nedenler kiflileri nevrotik “asabi” davran›fllara itmektedir. Fakirlik ve kazan›-
lan paran›n aileyi geçindirmeye yetmemesi, iflini kaybetme, “iflsiz kalma”
korkusu bütün çal›flanlar› tehdit eden stres unsurlar›d›r. Ekonomik koflulla-
r›n bozulmas› ve enflasyon, iflçileri ya kendi ifllerinde fazla çal›flmaya itmek-

te ya da baflka iflyerlerinde ikinci bir iflte çal›flmalar›na neden olmaktad›r. K›-
saca de¤inmeye çal›flt›¤›m›z stres kaynaklar› iflçiler üzerinde er geç olumsuz
etkiler yapmakta, meslek hastal›¤› olarak kabul edilemeyecek ama kal›c› ni-
telikte rahats›zl›klara neden olmaktad›r. Ortaya ç›kan bedensel rahats›zl›k-
lar, s›rt ve bafl a¤r›lar›, kas a¤r›lar›, kramplar ve haz›ms›zl›k fleklinde ortaya Meslek Hastal›¤›: ‹flin
niteli¤ine ya da yürütüm
ç›kmaktad›r. Ruhsal rahats›zl›klar, yorgunluk, gerginlik, depresif düflünce flartlar›na göre tekrarlanan
biçimi, s›k›nt›, dikkati toplayamama fleklinde görülmektedir. Stresin neden ve d›fltan gelen bir sebebin
etkisiyle ortaya ç›kan
oldu¤u üçüncü bir rahats›zl›k grubu, davran›flsal rahats›zl›klard›r. Bunlar da bedensel veya ruhsal
ani öfke nöbetleri, duygusal davran›fllar, sigara, alkol ve uyuflturucu ba¤›m- rahats›zl›klard›r.
l›l›¤›nda art›fl fleklinde görülmektedir.
Bütün bunlar›n do¤al sonucu olarak ifl kazalar›nda ço¤alma olmaktad›r.
‹nsan davran›fllar›ndan hangileri ifl kazalar›na neden olmaktad›r? SIRA S‹ZDE

3
MESLEK HASTALIKLARININ NEDENLER‹
Meslek hastal›¤›, iflçilerin iflverene ba¤›ml› olarak, yani onun emir ve direktifle-
ri çerçevesinde çal›flmaktayken iflin niteli¤ine ya da yürütme flartlar›na göre tek-
rarlanan, d›fltan gelen bir nedenin etkisiyle ortaya ç›kan bedensel ya da ruhsal
rahats›zl›klard›r.
506 say›l› Sosyal Sigortalar Kanunu’nun 11. maddesinin B f›kras›nda da benzer
bir tan›m görülmektedir. ‹lgili maddede meslek hastal›¤›, sigortal›n›n çal›flt›r›ld›-
¤› iflin niteli¤ine göre, tekrarlanan bir sebeple ya da iflin yürütüm flartlar› yüzün-
den u¤rad›¤› geçici ya da sürekli hastal›k, sakatl›k ya da ruhi ar›za halleridir flek-
linde tan›mlanm›flt›r.
Hangi hastal›klar›n meslek hastal›¤› say›laca¤›, bu hastal›klar›n, iflten ayr›ld›k-
tan en geç ne kadar zaman sonra meydana ç›kt›¤› ve o iflten ileri gelmifl kabul edi-
lece¤i, Sosyal Sigorta Sa¤l›k ‹fllemleri Tüzü¤ünde belirtilmifltir. Meslek hastal›kla-
r›n›n en önemli özelli¤i, sanayideki geliflmelere paralel olarak, yeni teknolojik
olanaklar›n ve maddelerin kullan›lmas›yla yeni hastal›klar›n ortaya ç›kmas›d›r. Bu
nedenle çal›flma ortam›yla ilgili teknik bilgilerin devaml› takip edilmesi gereklidir.
Meslek hastal›klar›, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i sorununun bir bak›ma en önem-
li boyutunu oluflturur. Çünkü; meslek hastal›klar› ifl kazalar›na oranla, üretim süre-
ci içinde, çok daha genifl bir iflçi toplulu¤unun sa¤l›¤›n› tehdit etmektedir.
Sorumluluk ve sosyal güvenlik hukuku yönünden, bir hastal›¤›n meslek hasta-
l›¤› olarak kabul edilebilmesi için baz› koflullar›n varl›¤› gereklidir.
• Öncelikle bir rahats›zl›k ortaya ç›km›fl olmal›d›r. Bu rahats›zl›k, bir hasta-
l›k ya da ar›za fleklinde ortaya ç›km›fl olmal›d›r. Bu hastal›k d›fltan gelen
bir sebeple olmal›d›r. Tekrar eden nedenlerden ötürü meydana gelmifl ol-
mal›d›r. Hastal›¤›n ortaya ç›k›fl› birdenbire de¤il, yavafl yavafl “tedricen” ol-
mal›d›r. Hastal›k vücut bütünlü¤ünün ihlâli ya da ölüm gibi bir sonuca yol
açm›fl olmal›d›r.
• Ortaya ç›kan hastal›kla görülen ifl aras›nda illiyet ba¤›, yani sebep sonuç ilifl-
kisi, bulunmal›d›r.
SIRA S‹ZDE Bir hastal›¤›n meslek hastal›¤› say›labilmesi için ne tür flartlar› tafl›mas›
4 gerekir?
Meslek hastal›klar›n›n nedenleri befl grupta gözden geçirilebilir:
Kimyasal Maddelerden ‹leri Gelen Meslek Hastal›klar›

Çok genifl bir grup olan kimyasal kökenli mesleki zehirlenmeler ve hastal›klar, gü-
nümüzde de önemli bir yer almaktad›r.
• Kurflun Zehirlenmeleri. Akümülatör yap›m›, kurflun kaynak, kaynakla hurda
parçalama, kurflun oksit elde edilmesi, kurflun izabe gibi iflyerlerinde rastla-
n›r. Yorgunluk, bafl a¤r›s›, kans›zl›k, sindirim sistemi bozukluklar›, alt kesici
difllerde gri mavi Burton çizgisi, eklem a¤r›lar› bafll›ca belirtileridir. Çünkü;
kurflun, sindirim ve sinir sistemlerinde, kan yap›c› sistemde hastal›k yapar.
• Krom, Kadmiyum, Nikel etkilenmeleri bu metallerle yap›lan kaplama ifllem-
lerinde, alafl›mlar›n kullan›lmas›nda, deri sanayiinde görülmektedir.
• Civa, maden oca¤›, termometre ve barometre yap›m› ifllerinde
• Arsenik, boya iflleri, suni deri ve renkli ka¤›t yap›m› ifllerinde etkilenmeler
yapabilir.
• Korbon tetra klorür, Trikloretilen, Metil bromür, Benzol vb. bu maddeler de
kimya sanayiinde çözücü olarak, temizleyici olarak kullan›lmas› s›ras›nda
zehirlenmeler yapabilir. Bu maddeler, sindirim, solunum, sinir sistemlerinde
kan yap›c› sistemde bozukluklar meydana getirir.
• Gazlar, Karbon monoksit, Klor, Amonyak vb. gibi ani etki yapan gazlarla
meydana gelen zehirlenmeler “‹fl Kazas›” olarak kabul edilir. Kükürtlü hid-
rojen karbon sülfür, Azot oksit, Arsenikli hidrojen zehirlenmeleri deri sana-
yi, suni ipek sanayi, kaynak iflleri ve metal sanayisinde meydana gelebilir.
Üst solunum yollar›na, merkezi sinir sistemine, dolafl›m sistemine etki yapar.
• Organik fosforlu bileflikler, Tar›m mücadele ifllerinde s›kl›kla görülen zehir-
lenmeler yaparlar. Sinir sistemine etkileri vard›r.
Mesleki Deri Hastal›klar›

Geliflmifl ülkelerde de bütün meslek hastal›klar›n›n %60’›n› teflkil eden bu grup, sa-
nayide çal›flanlarda s›kl›kla görülmektedir. ‹nsanlar cilt yolu ile devaml› d›fl dün-
yayla temas halindedir. Bu nedenle türlü sabunlar, deterjanlar, temizlik malzeme-
leri, esans, kolonya, parfüm vb. maddeleri, boyalar, türlü ilaçlar birtak›m deri has-
tal›klar›na neden olabilirler. Sanayide çal›flanlardaysa, türlü kimyasal maddeler de-
ri hastal›klar› yaparlar.
Krom, nikel gibi maddelerle kaplama iflleri, makina ya¤lar› (madeni imalat ve
makina sanayi), kömür distillasyonu iflleri, çimento, inflaat iflleri, radyoaktif mad-
delerle yap›lan çal›flmalar mesleki deri hastal›klar›n›n görüldü¤ü ifller olarak kabul
edilirler.
Toz Hastal›klar› ve Di¤er Mesleki Solunum Sistemi

Hastal›klar›
Bu hastal›klar Ülkemizde çok say›da meslek hastal›¤›na neden olan bir gruptur.
Günlük hayat›m›zda her zaman karfl›laflt›¤›m›z bir sorun olan toz, endüstride baz›
ifl kollar›nda çal›flan iflçilerin sa¤l›¤›n› etkilemektedir.
Solunum yollar›yla vücuda giren tozlar›n bu etkileri, tozlar›n cinsine, ortamda-
ki yo¤unlu¤una, kiflilerin duyarl›l›¤›na ve soluduklar› miktarlara ba¤l› olarak basit
bir tahriflten, bronflite, mesleki akci¤er hastal›klar›na ve hatta kansere kadar de¤i-
flen durumlar yaratabilir.
Madencilikte kömür, c›va, krom, bak›r, demir, asbest ocaklar›nda delme, kaz-
ma, yükleme, la¤›m atma ve benzeri ifllerde toz olufltu¤u gibi, ç›kar›lan cevherin
ifllenmesi, y›kanmas›, elenmesi, zenginlefltirilmesi ifllemlerinde de tozlar ortama
yay›labilir.
Sanayide, dökümhanelerde, toprak, seramik ifllerinde çimento asbestli malze-
me üretimi, ç›rç›r ve pamuklu dokuma endüstrisinde de tozlar meslek hastal›¤› ya-
pabilir. ‹nsan sa¤l›¤›na etkileri bak›m›ndan bunlar çeflitli gruplara ayr›labilir.
• Akci¤er dokusunda de¤ifliklik yapanlar, silis, kömür, asbest, talk.
• Akci¤erden kana geçerek çeflitli organlarda zehirlenme yapanlar, kurflun,
kadmiyum, krom, mangan.
• Kanser meydana getirenler, asbest, arsenik, kromatlar, nikel,
• Radyoaktif etki yapanlar, uranyum, toryum, radyum tuzlar›,
• Alerji yapanlar, pamuk, kendir, saman, yün,
• Akci¤erde biriken, fakat hastal›k yapmayanlar, demir oksitleri, barit, kireç
tafl›.
Mesleki Bulafl›c› Hastal›klar

Bu gruptaki hastal›klar, canl› mikroorganizmalar›n meydana getirdi¤i hastal›klar-
d›r. Dericilik, yün iflleri, hayvanc›l›k, inflaat, kanalizasyon iflleri, flarbon, tetanos, ru-
am, isimli parazit ve bakterilerin sebep oldu¤u hastal›klar örnek olarak verilebilir.
Tar›m iflleri, madencilik, tu¤la kiremit ocaklar›, baz› parazit ve funguslara ba¤l›
meslek hastal›klar› da bu ifl kollar›nda görülebilir (Aktinomikoz, Ankilostom). Bu
tür hastal›klar genellikle hayvanlardan insanlara bulafl›rlar. Önemli bir bölümü de
tropikal kökenli hastal›klard›r.
Fizik Etkenlerle Oluflan Meslek Hastal›klar›

Bu grup meslek hastal›klar› da geliflen teknolojilere paralel olarak giderek art›fl Fiziki etkenlerle oluflan
meslek hastal›klar›n›n
göstermektedir. Bunlar da iyonlay›c› ›fl›nlar, enfraruj ›fl›nlar›, gürültü ve titreflim ne- nedenleri:
denler aç›s›ndan ayr› ayr› ele al›nabilir. • ‹yonlay›c› ›fl›nlar,
• Enfraruj ›fl›nlar›,
• ‹yonlay›c› Ifl›nlar: Röntgen (t›bbi teflhis ve tedavide), sanayi röntgenografi- • Gürültü ve Titreflim
si, sondaj ve yer saptama gereçleri, lüminizan boyalar, radyoaktif mineralle-
rin ç›kar›lmas›, elde edilmesi, tafl›nmas›, araflt›rma laboratuvarlar› vb. Bu ›fl›n-
lar ciltte, kan yap›c› sistemde, organlarda, kemik sisteminde etkiler yapar.
• Enfraruj Ifl›nlar›: Cam sanayi, dökümhaneler, haddehaneler, sac yap›m›,
karpit yap›m›, ergitme f›r›nlar›, potalar. Bu ›fl›nlar gözde Katarakt meydana
getirirler.
• Gürültü: Haval› çekiçler, perçin iflleri, baz› testere ve planya makinalar›, k›r-
ma de¤irmenleri, titreflimli elekler, tafl kesme, gaz türbinleri, kompresörler,
aspiratörler, flahmerdan, buldozer, ekskavatör, motor test atölyeleri, dizel
motor makina daireleri, müzikçiler, trafik görevlileri. Görüldü¤ü gibi gürül-
tü, sanayide çal›flanlarda oldu¤u kadar, toplum sa¤l›¤› bak›m›ndan da önem-
li bir sa¤l›k zarar› haline gelmifltir. Trafi¤i yo¤un bir kavflakta, birçok tezga-
h›n çal›flt›¤› bir atölyedeki kadar gürültü tespit edilmektedir. Gürültüyü ge-
nel anlamda istenmeyen, hofla gitmeyen ses olarak tan›ml›yoruz. Çünkü; in-
san üzerinde görülen ilk etkisi rahats›zl›k, dikkat da¤›lmas› gibi biçimlerde
ortaya ç›kmaktad›r. Bu, etki gürültünün fliddetiyle orant›l› olarak artt›¤› gibi
çok hafif sesler de, örne¤in; bir musluktan damlayan su, kifliyi yeterince te-
dirgin etmektedir.Gürültünün iflçi sa¤l›¤› aç›s›ndan en önemli etkisi iflitme
kayb›na neden olmas›d›r. Belli bir düzeyin üstündeki gürültüde (90 desibel)
iç kulak etkilenmeye bafllar ve iflitme yetene¤i tiz seslerden bafllayarak geri-
ler. ‹flitme kay›plar› gürültünün fliddetine ve etki alt›nda kalma (desibel) sü-
resine ba¤l› olarak oluflmaktad›r.
• Titreflim (Vibrasyon): Genellikle gürültülü makina ve tezgahlar›, aparatlar,
ayn› zamanda titreflim de olufltururlar. Yap› makina ve araçlar›, elle kullan›-
lan hava kompresörlü araçlar (testere, freze, z›mpara, perdahlama, delme
vb). S›rt, bel a¤r›lar›, omurgada flekil bozukluklar›, el, kol, ayak eklemlerin-
de baz› hastal›klar (osteoskleroz, osteoliz) el gücünde azalma, elde ve par-
maklarda kramplar, kaslarda bozukluklar gibi belirtiler meydana gelebilir.
SIRA S‹ZDE Fiziki etkenlerle oluflan meslek hastal›klar›n›n nedenleri nelerdir?

5
Özet

AMAÇ
1
‹fl kazalar›n›n nedenleri kaç grupta incelenebilir?

AMAÇ
Meslek hastal›klar› neden iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli-
• ‹fl kazalar›n›n nedenlerini insanlara ba¤l› nedenler 4 ¤inin en önemli boyutunu oluflturur?
ve fizik ve mekanik çevre koflullar›na ba¤l› neden- • Meslek hastal›klar›, ifl kazalar›na oranla üretim sü-
ler olmak üzere iki ana grupta ele alabiliriz. Bu iki reci içinde çok daha genifl bir iflçi toplulu¤unun
grup içersinde insanlara ba¤l› nedenlerin ifl kazala- sa¤l›¤›n› tehdit etti¤i için iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i
r›n›n %80-90 oran›nda nedenini teflkil etti¤i de ka- sorununun bir bak›ma en önemli boyutunu olufl-
bul edilmektedir. turmaktad›r.
‹fl kazalar›na yol açan fizik ve çevre koflullar› AMAÇ

Bir hastal›¤›n meslek hastal›¤› kabul edilme koflul-
AMAÇ
nelerdir? 5 lar› nelerdir?
2
• Fizik ve mekanik çevre koflullar›ndan kaynaklanan • Sorumluluk ve sosyal güvenlik hukuku bak›m›n-
kaza nedenleriyse flunlard›r; makinalar›n yol açt›¤› dan bir hastal›¤›n meslek hastal›¤› olarak kabul edi-
kazalar, üretim organizasyonlar›n›n yol açt›¤› kaza- lebilmesi baz› koflullar›n varl›¤›na ba¤l›d›r. Önce-
lar ve çal›fl›lan iflyerindeki ›s›, ›fl›k, gürültü gibi çev- likle bir rahats›zl›k ortaya ç›km›fl olmal›d›r. Yine bu
resel faktörlerin yol açt›¤› kazalard›r. hastal›k d›fltan gelen bir sebeple olmal›d›r. Tekrar
eden nedenlerden ötürü meydana gelmifl olmal›d›r.
Hastal›¤›n ortaya ç›k›fl› birden bire de¤il, tedricen

AMAÇ
‹nsan davran›fllar›ndan kaynaklanan ifl kazalar›-
olmal›d›r. Hastal›k vücut bütünlü¤ünün ihlali ya da
3 n›n nedenleri nelerdir?
• ‹nsan davran›fllar›ndan kaynaklanan kaza nedenle- ölüm gibi bir sonuca yol açm›fl olmal›d›r. Ortaya ç›-
ri aras›nda; tehlikeli davran›fllara yol açan kiflisel kan hastal›kla görülen ifl aras›nda illiyet ba¤›, yani
özellikler, yafl, k›dem, mevki, aile durumu gibi; teh- sebep sonuç iliflkisi bulunmal›d›r.
likeli davran›fllara yol açan fizyolojik faktörler, uy-
kusuzluk, yorgunluk gibi; ve yine tehlikeli davra-
AMAÇ
Meslek hastal›klar›n›n nedenleri nelerdir?
6
n›fllara yol açan psikolojik faktörler, duygusal ko- • Meslek hastal›klar›n›n nedenleri de befl grupta göz-
flullar gibi, say›labilir. den geçirilebilir. Bunlar; kimyasal maddelerden ile-
ri gelen meslek hastal›klar›, mesleki deri hastal›kla-
r›, toz hastal›klar› ve di¤er mesleki solunum sistemi
hastal›klar›, mesleki bulafl›c› hastal›klar ve fizik et-
kenlerle meydana gelen meslek hastal›klar›d›r
Kendimizi S›nayal›m 6. Afla¤›dakilerden hangisi, ifl kazalar›n›n ortaya ç›kmas›-

1. ‹fl kazalar›n›n nedenlerine iliflkin afla¤›daki ifadelerden na neden olan tehlikeli davran›fllara yol açan fizyolojik
hangisi do¤rudur? faktörler aras›nda yer almaz?
a. ‹fl kazalar›n›n ço¤u insana ba¤l› etkenlerden kay- a. Görme bozuklu¤u
naklanmaktad›r. b. Afl›r› asabiyet
b. Genç iflçilerde ifl kazas› oran› daha azd›r. c. Yorgunluk
c. K›demli iflçilerde ifl kazas› oran› daha fazlad›r. d. Uykusuzluk
d. ‹fl güvenli¤i tedbirleri küçük iflletmelerde daha faz- e. Sakarl›k
la önemsenmektedir.
e. Tehlikeli davran›fllara yol açan psikolojik neden- 7. Afla¤›dakilerden hangisi üretim organizasyonunun ne-
ler, yorgunluk ve uykusuzluktur. den oldu¤u ifl kazas› nedenlerinden biridir?
a. Makinan›n üretiminde kullan›lan teknolojinin yan-
2. Afla¤›dakilerden hangisi, ifl kazas› s›kl›¤›yla iliflkili l›fl olmas›
unsurlardan biri de¤ildir? b. Makina kapasitesinin afl›r› zorlanmas›
a. ‹flçinin yafl› c. Makinan›n bak›m ve onar›m›n›n zaman›nda
b. ‹flçinin boy ve kilosu yap›lmamas›
c. ‹flçinin mevkii d. Makinan›n as›l kullan›m amac› d›fl›nda kullan›lmas›
d. ‹flçinin k›demi e. Makinalar›n yerlefltirilme ve çal›flt›r›lma düzeninin
e. ‹flçinin aile durumu insan do¤as›na ayk›r› olmas›
3. Gürültünün, iflçi sa¤l›¤› aç›s›ndan tehlikeli olmaya bafl- 8. Afla¤›dakilerden hangisi ifl kazalar›na neden olan çev-
lad›¤› düzeyi kaç desibeldir? resel faktörlerden biri de¤ildir?
a. 45 a. Yorgunluk
b. 60 b. Afl›r› ›fl›k
c. 75 c. S›cakl›k
d. 90 d. Bas›nç
e. 100 e. Gürültü
4. Afla¤›dakilerden hangisi sorumluluk ve sosyal güvenlik 9. Afla¤›daki araçlardan hangisi titreflim nedeniyle meslek
hukuku aç›s›ndan bir hastal›¤›n meslek hastal›¤› olarak hastal›¤›na neden olmaz?
kabul edilebilmesi için gerekli koflullardan biri de¤ildir? a. Testere
a. Hastal›k d›fltan gelen bir sebeple olmal›d›r. b. Freze
b. Hastal›kla görülen ifl aras›nda illiyet ba¤› c. Röntgen cihaz›
bulunmal›d›r. d. Z›mpara
c. Hastal›k vücut bütünlü¤ünün ihlali gibi bir sonuca e. Kompresörlü matkap
yol açm›fl olmal›d›r.
d. Hastal›¤a yakalanan iflçi o iflyerinde uzun bir süre 10. Afla¤›dakilerden hangisi, mesleki bulafl›c› hastal›klar›n
çal›flm›fl olmal›d›r. yayg›n olarak görüldü¤ü ifller aras›nda yer almaz?
e. Hastal›¤›n ortaya ç›k›fl› birden bire de¤il yavafl ya- a. Yün iflleri
vafl olmal›d›r. b. Dericilik
c. Hayvanc›l›k
5. Afla¤›dakilerden hangisi meslek hastal›klar›na neden d. Cam iflleri
olan fiziksel etkenlerden biri de¤ildir? e. Kanalizasyon iflleri
a. Gürültü
b. Titreflim
c. Stres
d. Enfraruj ›fl›nlar›
e. ‹yonlay›c› ›fl›nlar
“
1. a Yan›t›n›z yanl›flsa “‹fl Kazalar›n›n Nedenleri”
‹fl Kazalar›na Neden Olan Çevresel Bir Faktör bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden gözden
“Ayd›nlatma” geçiriniz.
2. b Yan›t›n›z yanl›flsa “Tehlikeli Davran›fllara Yol Açan
Kiflisel Özellikler” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri
yeniden gözden geçiriniz.
3. d Yan›t›n›z yanl›flsa “Fiziki Etkenlerle Olan Meslek
Çevresel faktörler içinde iflçinin iflini daha çabuk, daha Hastal›klar›” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeni-
den gözden geçiriniz.
rahat ve daha güvenli yapabilmesini sa¤layan ayd›nlatma
4. d Yan›t›n›z yanl›flsa “Meslek Hastal›klar›n›n Neden-
önemli bir yere sahiptir. ‹yi ayd›nlat›lm›fl bir iflyerinde
leri” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden göz-
çal›flanlar, kötü ayd›nlat›lm›fl bir iflyerinde çal›flan iflçilere
den geçiriniz.
göre daha h›zl› görebilmekte, daha geç yorulmaktad›rlar.
5. c Yan›t›n›z yanl›flsa “Fiziki Etkenlerle Oluflan Mes-
Bundan dolay›d›r ki ayd›nlatmada seçilecek cihazlar ve lek Hastal›klar›” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri ye-
ayd›nlatma mikktar› ifl gereklerine uygun olmal›d›r. niden gözden geçiriniz.
Yap›lan ifle göre, yeterli fliddette, yeknesak, iyi yay›lm›fl, 6. e Yan›t›n›z yanl›flsa “Tehlikeli Davran›fllara Yol Açan
gölge vermeyen ve göz kamaflt›rmayan ayd›nlatma iyi bir Fizyolojik Faktörler” bafll›¤› alt›nda verilen bilgile-
ayd›nlatmad›r. Çal›fl›lan yerlerde ayd›nl›k, lüksmetre ri yeniden gözden geçiriniz.
denilen bir aletle ölçülür. Uygun ayd›nlatman›n olmamas› 7. e Yan›t›n›z yanl›flsa “Üretim Organizasyonunun Yol
durumunda göz yorgunlu¤u, gözlerde a¤r›, batma, yanma, Açt›¤› Kazalar” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri ye-
k›zarma, yorgunluk ve dikkat azalmas› meydana gelir. niden gözden geçiriniz.
”
8. a Yan›t›n›z yanl›flsa “Çevresel Faktörlerin Yol Açt›¤›
Kazalar” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden
Kaynak: Olçay, fi. vd. ‹fl ve ‹flçi Güvenli¤i Ö¤retici
gözden geçiriniz.
Kitapç›¤›, Eskiflehir: Anadolu Üniversitesi
9. c Yan›t›n›z yanl›flsa “Fiziki Etkenlerle Olan Meslek
Hastal›klar›” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeni-
10. d Yan›t›n›z yanl›flsa “Mesleki Bulafl›c› Hastal›klar›”
geçiriniz.

S›ra Sizde 1 ADAL , Z. (1973) “‹fl Kazalar›na Yol Açan Etkenler”. ‹.Ü.
‹fl kazalar›n›n nedenleri insanlara ba¤l› nedenler, fizik ve ‹flletme Fakültesi Dergisi, C.4, S.1
mekanik çevre koflullar›na ba¤l› nedenler olmak üzere ALPER, Y. (1991). “‹nsan- Makine ‹liflkileri Aç›s›ndan ‹fl
bafll›ca iki grupta ele al›n›r. Kazalar›”. Verimlilik Dergisi, C.20. S.1
ARICI, K. (1991). “‹fl kazalar›n›n Önlenmesinde ‹flçi Sa¤l›¤›
S›ra Sizde 2 ve ‹fl Güvenli¤i Mevzuat›m›z›n Etkinli¤inin Önleyen
Fizik ve mekanik çevre koflullar›ndan kaynaklanan ifl ka- Faktörler”. Türk -‹fl Dergisi, Ekim 1991
zalar›, makinalar›n, üretim organizasyonlar›n›n ve çevre- EF‹L, ‹. (1983). “‹fl Kazalar›n›n Nedenleri Üzerinde
sel faktörlerin yol açt›¤› kazalard›r. Kuramsal Yaklafl›mlar ve Kazalar›n Önlenmesi”.
Uluda¤ Üniversitesi ‹‹BF Dergisi, C.IV, S.2, Kas›m
S›ra Sizde 3 1983
Tehlikeli davran›fllara yol açan kiflisel özellikler, fizyolojik LORDO⁄LU, K. (1990). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inde
faktörler ve psikolojik faktörler insan davran›fllar›ndan Ergonominin Yeri”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i
kaynaklanan ifl kazalar›n›n nedenleridir. Sempozyumu 4-10 May›s 1989. Ankara
MÜNGEN, M. U. (1990). “Türkiye’de ‹nflaat ‹fl Kazalar›n›n
S›ra Sizde 4 Analizleri ve Güvenli¤i
Öncelikle bedensel ya da ruhsal rahats›zl›k ortaya ç›km›fl ÖZKARAKAfi, O. (1989). “Akci¤erlerin Meslek
olmal›d›r. Bu rahats›zl›k bir hastal›k ya da ar›za fleklinde Hastal›klar›”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i
ortaya ç›km›fl olmal›d›r. Bu hastal›k d›fltan gelen bir sebe- Sempozyumu 4-10 May›s 1988. Ankara
be dayanmal› ve tekrar eden, nedenlerden ötürü meyda- PEfiK‹RC‹O⁄LU, N. (1989). “Kimyasal Maddeler ve Çal›flma
na gelmifl olmal›d›r. Hastal›¤›n ortaya ç›k›fl› birdenbire de- Ortam›”. 2. Ulusal Ergonomi Kongresi. Ankara
¤il, yavafl yavafl olmal›d›r. Hastal›k vücut bütünlü¤ünün YURTO⁄LU, H. (1990). “‹flçi Güvenli¤i Sorunlar› ve Çözüm
ihlâli ya da ölüm gibi bir sonuca yol açm›fl olmal›d›r. Ay- Yollar›”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu
r›ca, ortaya ç›kan hastal›kla görülen ifl aras›nda illiyet ba- 4-10 May›s 1989. Ankara
¤› yani sebep sonuç iliflkisi bulunmal›d›r. Baflvurulabilecek ‹nternet Kaynaklar›
www.ssk.gov.tr
Bu etkenler, iyonlay›c› ›fl›nlar, enfraruj ›fl›nlar›, gürültü ve
titreflimdir.
43
4
‹fl Kazalar›na ve ‹flçi
Sa¤l›¤› Sorunlar›na
Karfl› Al›nabilecek
Önlemler
Bireysel ve örgütsel maliyeti yüksek olan ifl kazas› ve meslek hastal›klar›n›n neden-

leri bir önceki ünitede irdelenmiflti. Bu ünitedeyse ifl kazalar›na ve iflçi sa¤l›¤› so-
runlar›na karfl› al›nabilecek önlemler ayr› ayr› ele al›nacakt›r. ‹lk olarak, ifl kaza-
lar›na karfl› al›nmas› gereken önlemlerde devletin, iflletmelerin, sendikalar›n ve ifl-
çilerin rolü üzerinde durulacakt›r. ‹kinci olarak da iflçi sa¤l›¤› sorunlar›na karfl›
al›nabilecek önlemler, hastal›klar› bafl›ndan önlemeye yönelik koruyucu sa¤l›k
hizmetleri, tedavi edici sa¤l›k hizmetleri ve meslek hastal›klar›na karfl› al›nmas›
gereken önlemler olarak üç gruba ayr›larak incelenecektir.

‹fl kazalar›n›n önlenmesinde Devletin üstlendi¤i rol nedir?
‹fl kazalar›n›n önlenmesinde iflletmelerin üstlendi¤i rol nedir?
‹fl kazalar›n›n önlenmesinde sendikalar›n üstlendi¤i rol nedir?
‹fl kazalar›n›n önlenmesinde iflçilerin üstlendi¤i rol nedir?
‹flçilerin sa¤l›¤›n› korumaya yönelik önlemler nelerdir?
‹flçi Sa¤l›¤› ve E¤itimi
‹fl kazalar› ve meslek hastal›klar›n› önlenmesinde devlet, sendikalar, iflçiler ve iflve-

renlerin sorumluluklar› oldu¤u gibi ç›karlar› da vard›r. Zira;
• Yaflam›n ve sa¤l›¤›n gereksizce israf›n›n önlenmesi, toplumun moralini yükseltir.
• ‹fl kazalar›n›n azalmas› verimlili¤i ve üretimi o ölçüde art›r›r.
• ‹fl kazalar›, sadece kazaya u¤rayanlara de¤il, kazayla ilgili kurumlara da za-
rar verir.
Ülkemizde ifl güvenli¤i bilincine var›ld›¤› son y›llarda, flimdilik beklenen boyutta
olmasa da ifl kazalar› a¤›rl›k ve tekrarlama oranlar›nda azalmalar oldu¤u göz-
lenmektedir. Bu nedenle bu yoldaki gayret ve çal›flmalar›n devlet, iflveren, iflçi üç-
lüsünün el ve gönül birli¤i ile sürdürülmesi gerekmektedir.
Kaynak: “‹flçi Sa¤l›¤› ve E¤itimi”, ‹flveren Dergisi, C.XXXIII, S.7, Nisan 1995, s.2
Anahtar Kavramlar
• Koruyucu Sa¤l›k Hizmetleri
• Tedavi Edici Sa¤l›k Hizmetleri
‹çindekiler
• ‹fi KAZALARINA KARfiI ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER
• ‹fl Kazalar›n›n Önlenmesinde Devletin Rolü
• ‹fl Kazalar›n›n Önlenmesinde ‹flletmelerin Rolü
• ‹fl Kazalar›n›n Önlenmesinde Sendikalar›n Rolü
• ‹fl Kazalar›n›n Önlenmesinde ‹flçilerin Rolü
• ‹fiÇ‹LER‹N SA⁄LI⁄INI KORUMAYA YÖNEL‹K ÖNLEMLER
• Hastal›klar› Bafl›ndan Önlemeye Yönelik Koruyucu Sa¤l›k Hizmetleri
• Tedavi Edici Sa¤l›k Hizmetleri
• Meslek Hastal›klar›na Karfl› Al›nmas› Gereken Önlemler
Ünite 4 - ‹fl Kazalar›na ve ‹flçi Sa¤l›¤› Sorunlar›na Karfl› Al›nabilecek Önlemler 45
‹fi KAZALARINA KARfiI ALINMASI GEREKEN

ÖNLEMLER
‹fl kazalar› ve meslek hastal›klar›yla ilgili olarak kimlerin sorumlu bulundu¤u, kim-
lerin ilgilenmek durumunda oldu¤u düflünüldü¤ünde do¤rudan ve dolayl› olarak
etkilenmeyen hemen hemen yok gibidir. Çünkü; karfl›m›zda toplumsal bir sorun
vard›r. Devlet, iflverenler, iflçiler, sendikalar, üniversiteler ve bas›n de¤iflik ölçüler- ‹fl kazalar› ve meslek
hastal›klar› devleti,
de sorumluluk sahibidirler. Ancak, sorunun çözümünde, bu gruplar›n hangisi da- iflletmeleri, sendikalar› ve
ha etkili olabilir diye düflünülürse, devlet, iflletmeler, sendikalar ve iflçiler daha ön iflçileri do¤rudan ya da
dolayl› olarak etkileyen
s›ralarda gelmektedir. toplumsal bir sorundur.
‹fl Kazalar›n›n Önlenmesinde Devletin Rolü

‹flçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i konusunda Devletin rolü daha çok gözlemci, ayd›nlat›c›,
teflvik edici niteliktedir.
Devletin iflçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i konular›na katk›s› zaman içinde de¤iflik aflama-
lardan geçmifltir. Bafllang›çta devletin müdahalesi zorlay›c› nitelik tafl›m›flt›r. Daha
sonralar› devletin yol gösterici, teflvik edici, dan›flma rolü a¤›rl›k kazanarak ön pla-
na ç›km›flt›r. Daha da yak›n zamanlarda inceleme, araflt›rma, e¤itim kurulufllar› ara-
c›l›¤›yla sorunlar›n bilimsel yoldan çözümlenmesine öncülük etme fleklinde devlet
faaliyetleri vard›r.
Devletin iflçi sa¤l›¤›, ifl güvenli¤i konusundaki en önemli etkinli¤i ve çabas› ifl- Devletin ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl
güvenli¤i konusundaki
yerlerine ait iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i bak›m›ndan gerekli koflullar› ve standartla- bafll›ca görevleri, mevzuat›
r› mevzuatlarla düzenlemektir. Devletin bu konudaki ikinci bir önemli fonksiyonu belirlemek, denetim yapmak,
denetim sonucunda
da denetimdir. Çünkü; yasal tedbirlerin ne kadar mükemmel olurlarsa olsunlar, müeyyide uygulamak ve
uygulanmamalar› halinde fazla bir yarar sa¤lamalar› ve çözüm getirmeleri bekle- konu ile ilgili e¤itim ve
araflt›rma faaliyetlerini
nemez. Bu bak›mdan, yasal tedbirlerin uygulanmas›n› denetimlerle izlemek, bü- yönlendirmek.
tün ülkelerde oldu¤u gibi, ülkemizde de geleneksel bir devlet fonksiyonudur. Bu-
nun d›fl›nda, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konular›nda araflt›rma ve e¤itim yapan bi-
rimler oluflturarak bunlar›n faaliyetlerini yönlendirir. Devlet, ba¤›ms›z mahkeme-
ler arac›l›¤›yla, yasal düzenlemelere uymad›¤› anlafl›lan ve iflçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i
kurallar›n› ihlal edenleri, gerekli müeyyideleri uygulayarak, kurallara uymaya da-
vet eder.
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusu, sürekli bir Devlet politikas› olarak benimse-
nir ve her kesime bu düflünce hissettirilirse sorunun çözümüne büyük katk› sa¤la-
nabilir. Bu konuda, ba¤›ms›z, uzman bir kurumun oluflturulmas› düflünülebilir.
Devlet, iflçi ve iflverene dayanan bir yaklafl›mla her düzeyde e¤itim faaliyetine
önem vermeli ve desteklemelidir. Bu konuya iliflkin olarak, kamuoyunun dikkatini
çekmek amac›yla kitle iletiflim araçlar›nda sürekli ve ›srarl› bir politika izlenmelidir.
Konuyla ilgili mevzuat, günümüz koflullar› dikkate al›narak s›k s›k gözden ge-
çirilmelidir. Bu alandaki araflt›rmalar zenginlefltirilerek, uygulamaya dönüflmeleri
sa¤lanmal›d›r. Teknolojik geliflmelerin çok h›zl› olmas›, mevzuat› k›sa sürede ye-
tersiz hale getirebilmektedir.
‹flyeri hekimli¤inin tedavi edici özelli¤i yan› s›ra koruyucu hekimli¤e dönüfle-
bilmesini sa¤lay›c› örgütlenmeye gidilmelidir. Kaza olas›l›klar›na karfl› kullan›lma-
s› zorunlu olan koruyucu araç gereçlerle ilgili standartlar gelifltirilerek, üretimde
kontrol sa¤lanmal›d›r. Kaza say›s› düflük iflletmeler ödüllendirilerek teflvik edilme-
leri sa¤lanmal›d›r. Devlet taraf›ndan hem maddi, hem de manevi alanda sa¤lanan
teflvikler, di¤er iflletmeleri de mutlaka etkileyecektir.
‹fl güvenli¤i konusu çeflitli düzeylerdeki ilgili e¤itim kurumlar›nda ders olarak

okutulmal›d›r. ‹flgücü kayb›na yol açan stres nedenlerinin azalt›lmas›na çal›fl›lmal›-
d›r. Özellikle alkol al›flkanl›¤›n› ve sigara tüketimini azalt›c› tedbirler al›nmas› ve
yo¤un kampanyalar sürdürülmesi ancak Devlet öncülü¤ünde gerçeklefltirilirse is-
tenen yarar› sa¤layabilir.
SIRA S‹ZDE ‹fl kazalar›n›n önlenmesinde devletin rolü ne flekilde bir geliflim göstermifltir?
1
‹fl Kazalar›n›n Önlenmesinde ‹flletmelerin Rolü
‹fl kazalar›n›n önlenmesinde iflletmelerin daha do¤rusu iflverenlerin bu konuya
yaklafl›mlar› son derece önemlidir. ‹flletmelerin ister insanc›l nedenlerle isterse
‹flletmelerin iflçi sa¤l›¤›-ifl ekonomik nedenlerle olsun, iflçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i konusunda, harcama yapma-
güvenli¤i konusunda
yapt›klar› harcamalar bir tür
lar› bir tür yat›r›md›r. Çünkü; sonuçta üretim ve verim art›fl› sa¤layacaklard›r. Bu
gelece¤e yat›r›md›r. amaçla yap›lacak çal›flmalar iflyerinin kuruluflunda bafllar. Bina ve tesisat yap›m›n-
da, iflverenin çal›flanlar›n sa¤l›¤›n› korumak ve ifl kazalar›n› önlemek için tedbirler
almas› gerekir.
Bundan baflka, iflletme s›ras›nda, sürekli olarak uygulanacak tedbirler de vard›r.
Bunlar› önce özet olarak k›saca gözden geçirdikten sonra grupland›rarak ele al-
mak yararl› olacakt›r.
• ‹flletmeler güvenli, emniyetli çal›flma koflullar›n› ayr›nt›l› olarak tespit
etmelidirler.
• Makina koruyucular›, uygun ortam koflullar›, uygun kiflisel koruyucular sü-
rekli bak›m alt›nda tutulmal› ve gereken hallerde yenilenmelidir.
• ‹fle yeni al›nan iflçilerin iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i bak›m›ndan e¤itimleri dü-
zenli olarak sa¤lanmal›d›r.
• Kiflisel koruyucular›n tam olarak kullan›lmas› sa¤lanmal›d›r. Bunun için hem
disiplin uygulamalar›n›n hem de teflvik edici uygulamalar›n bir arada düflü-
nülmesi yararl› olabilir.
• ‹fl kazalar›nda, acil müdahale ve ilk yard›m için belli bir sistem kurulmal›d›r.
• ‹fl kazalar›na iliflkin kay›tlar›n tutulmas› ve tutulan kay›tlar›n de¤erlendirilme-
si de çok önemli bir konudur. Bunun için en iyi araç iflletmelerin “iflçi sa¤l›¤›
ve ifl güvenli¤i kurullar›”n› iyi örgütlemeleri ve aktif flekilde çal›flt›rmalar›d›r.
• Bir baflka olumlu tedbirse iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i alan›nda inceleme ve
araflt›rmalar yapan bilimsel enstitülerin desteklenmesi fleklinde olabilir. Ül-
kemizden bu konuda örnek vermek gerekirse ‹SGÜM (‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Gü-
venli¤i Merkezi) ve MPM (Milli Prodüktivite Merkezi) konuyla ilgili olumlu
çabalar› olan merkezlerdir. Böylelikle konular›n objektif flekilde çözümlen-
mesi olana¤› sa¤lanabilmektedir.
• ‹lgili mevzuat›n uygulanmas›nda titizlik gösterilmesi ve iflçilerin problemle-
riyle ilgilenecek sanayi psikologlar›n›n bulundurulmas› da son derece yarar-
l› olabilecektir.
‹fl kazalar› ve meslek Özet olarak gözden geçirdi¤imiz bilgileri, flimdi de grupland›rarak gözden
hastal›klar›ndan korunma
yöntemleri: geçirelim.
• Mühendislik revizyon ‹fl kazalar› ve meslek hastal›klar›ndan korunman›n en etkin yolu iflyerinde, ifl
• ‹nand›rma ve özendirme
• ‹fle uygun iflçi seçme güvenli¤i ilkelerine uygun bir çal›flma düzeni oluflturmakt›r. Buna göre, birbirini iz-
• ‹fl güvenli¤i disiplininin
sa¤lanmas› leyerek uygulanmas› gereken, dört ayr› yöntem vard›r.
SIRA S‹ZDE ‹flletmelerin ifl kazalar›n› önlemedeki rolleri nedir?

2
Mühendislik Revizyon
K›saca belirtmek gerekirse bir iflyerinde tehlikenin bilinmesi, tehlikelerin analizi, Mühendislik Revizyon: Bir
iflyerinde tehlikenin
tehlikeleri önleme yollar›, tedbirlerin uygulanmas› gibi hizmetlerin yap›lmas› mü- bilinmesi, tehlikelerin
hendislik revizyon anlam›na gelmektedir. analizi, tehlikeleri önleme
yollar› ve tedbirlerin
• ‹fl güvenli¤i hizmetlerinin en önemli bölümü, do¤abilecek tehlikelerin uygulanmas› hizmetlerinin
saptanmas›d›r. Burada amaç, bir kazay› meydana gelmeden önce tespit yap›lmas›d›r.
edebilmektir.
Önce, genel kontrol yoluyla tehlikeler saptan›r. Daha sonra, önceki y›llara
ait kaza istatistikleri incelenerek de¤erlendirilir. Kazalar›n, nerelerde ve han-
gi nedenlerden ötürü ortaya ç›kt›¤› tespit edilir. Böylece al›nacak tedbirler
de belirlenmifl olur. Ortaya ç›kan kazalar›n, iyi de¤erlendirilmesi ve tahmini
için ayr›nt›l› kaza raporlar› düzenlenmelidir. Ayl›k ve y›ll›k istatistik cetveller
doldurulmal›, yaralanmayla sonuçlanmayan olaylar ya da bir günden fazla
istirahat› gerektirmeyen kazalar izlenmelidir. Yeni teknik geliflmeler ifl gü-
venli¤i aç›s›ndan de¤erlendirilmeli ve incelenmelidir.
• Do¤abilecek tehlikelerin saptanmas›ndan sonraki ikinci aflama tehlikelerin
analizinin yap›lmas›d›r. Saptanan tehlikeli durumlar incelenerek önem ve
önceliklerine göre s›ralan›r. Kaza olas›l›klar› hesaplan›r. Tedbir al›nmas› ge-
rekenler saptanarak gerekmeyenler listeden ç›kart›l›r.
• Tehlikelerin analizinden sonraki aflama, tehlikeleri önleme yollar›n›n sap-
tanmas›d›r. Bu amaçla yap›labilecek koruyucu çeflitleri saptan›r. E¤itim ve
ö¤retimin en uygun flekilde yap›lmas› sa¤lan›r. Çal›flma koflullar›ndan orta-
ya ç›kabilecek kazalar için gerekli olan yöntem de¤ifliklikleri yap›l›r. ‹flçile-
rin kazalara yol açabilecek yanl›fl hareketlerinin etkileri saptan›r ve do¤ru
hareketler belirlenir. Bütün bunlar yap›l›rken üretimin aksamamas›na ve ifl-
çilerin çal›flma düzeninin zorlaflmamas›na dikkat edilmelidir.
• Tehlikeleri önleme yollar›n›n saptanmas›ndan sonraki aflama, tedbirin uygu-
lanmas› aflamas›d›r. Çünkü; saptanan tedbirler hiç uygulanmazsa ya da ge-
re¤i gibi uygulanmazsa hiç bir yarar sa¤lanamaz. Al›nan tedbirler ve konu-
lan kurallar sürekli denetlenmelidir.
Mühendislik revizyon ne demektir? SIRA S‹ZDE

3
‹nand›rma ve Özendirme
K›saca aç›klamaya çal›flt›¤›m›z mühendislik revizyon fonksiyonu çok önemli ol-
makla beraber, hiçbir zaman kazalar› tek bafl›na önleyemez. Çünkü; kazalar› ya-
panlar da önleyici tedbirleri alanlar da insanlard›r.
‹flte insanlar›n inand›r›larak ve özendirilerek daha dikkatli davranmaya itilmele-
rinin önemi burada ortaya ç›kmaktad›r. Bildi¤imiz gibi, dikkatsizlik, ihmal, umur-
samazl›k, dalg›nl›k gibi kiflisel özelikler az ya da çok ölçülerde her insanda görü-
lebilirler ve bazen tek bafllar›na, bazen de di¤er faktörlerle beraber kaza nedeni
olabilirler. Bundan dolay›, ilk yap›lacak ifller, kabul edilen mühendislik revizyon
tedbirleriyle sa¤lanamayan ifl güvenli¤i, çal›flanlar›n daha dikkatli, itinal› ve özenli
davranmaya teflvik etmek suretiyle sa¤lanabilir. ‹flçilerin kazalardan kendilerini ko-
ruyabilmek bak›m›ndan ilgilerini çekmek ve kaza olas›l›¤› bulunan durumlarda
uyan›k bulunmalar›n› sa¤lamak uygun bir yöntem olabilir. Bu amaçla teknik okul-
lara ifl güvenli¤i dersi konmas›, ifl güvenli¤i müfettifli yetifltirilmesi gibi e¤itim hiz-
metleri yo¤unlaflt›r›labilir. ‹fl kazas› sigorta primlerinin, kaza olas›l›¤›n› azaltma ora-
n›nda düflürülmesi, etkili ifl güvenli¤i yay›nlar› yap›lmas›, çeflitli yar›flmalar düzen-

lenmesi, uyar› afiflleri haz›rlanmas›, propaganda ve ödüllendirme yollar›na gidil-
mesi de etkili olabilir.
‹fle Uygun ‹flçi Seçme

‹fle uygun iflçi seçiminin çeflitli aç›lardan sa¤layaca¤› yararlar aç›kt›r. Bu amaca yö-
Ergonomi: ‹nsan›n, nelik çal›flmalar, yani iflçilerin fizik yeteneklerine göre, makine, donan›m ve araçlar
makinan›n ve çevrenin bir
arada uyumlu ve verimli bir
gelifltirme çal›flmalar› bugün ergonomi (ifl bilim) ad› alt›nda ba¤›ms›z bir teknik bi-
biçimde çal›flmas›n› lim dal› ortaya ç›km›flt›r. ‹fl güvenli¤inin sa¤lanmas›nda, ifl kazalar›n›n ve meslek
inceleyen bilim dal›d›r. hastal›klar›n›n önlenmesinde ergonomi, önemli bir uygulama konusudur. Ergono-
mi gelifltikçe, ortaya ç›kan olumlu sonuçlardan ifl güvenli¤inin sa¤lanmas›nda, önü-
müzdeki y›llarda daha çok yararlan›lacakt›r. ‹fle al›n›rken iflçilere, yetenek testi uy-
gulanmas›, s›k s›k kaza yapan iflçilerin saptanmas›, bedensel yeteneklerine uygun
ifl de¤ifltirme olanaklar›n›n araflt›r›lmas›, ergonominin ilgi alan›na girmektedir.
‹fl Güvenli¤i Disiplininin Sa¤lanmas›

‹fl güvenli¤inin sa¤lanmas›nda baflvurulacak en son çare disiplin tedbirlerine bafl-
vurmak olabilir. Mühendislik revizyon, inand›rma ve özendirme, ifle uygun iflçi se-
çimi sonucu arzulanan düzeyde ifl güvenli¤i ortam› sa¤lanamam›flsa disiplin tedbir-
lerine baflvurmak kaç›n›lmaz olabilir. Gerçekten de gereken mekanik tedbirler
al›nmadan iflçileri dikkatli olmaya sevk etmek, inand›rma ve özendirme yollar› de-
nenmeden iflçilerin ifllerini ya da yerlerini de¤ifltirmek, ergonomik incelemeler ya-
p›lmadan iflçilere ceza vermek do¤ru olmaz ve istenen sonuca var›lamaz. Disiplin
tedbirleri son çare olarak düflünülmelidir. Disiplin tedbirleri uyar›, ihtar, ücret ke-
sintisi, geçici ihraç ya da ifle son verme fleklinde uygulanabilir.
‹fl Kazalar›n›n Önlenmesinde Sendikalar›n Rolü

‹flçi sendikalar›n›n iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunda yapabilecekleri pek çok
Sendikalar, iflçilerin birli¤ini olumlu katk› vard›r. Çünkü; sendikalar, iflçilerin birli¤ini sa¤layan disiplinli örgüt-
sa¤layan disiplinli
örgütlerdir. lerdir. ‹flçilerin, karfl›laflt›klar› aksakl›klar› iflverenlerine flikayet ederek bir sonuca
ulaflma olas›l›klar› çok fazla de¤ildir. Buna karfl›l›k, sendikalar›n flikayetleri toplu
olarak gündeme getirmeleri ve çözüm önerilerinin sonuçlanmas›n› ›srarla takip et-
meleri çok yararl› olabilir. Sendikalar, ifl yerlerindeki iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i ku-
rullar›na aktif biçimde, sendika temsilcileri arac›l›¤›yla kat›labilirler. Toplu ifl söz-
leflmelerine iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ine iliflkin hükümler konmas›n› sa¤layabilir-
ler. Toplu ifl sözleflmeleri d›fl›nda, özel sözleflmelerle iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i ko-
flullar›n›n gelifltirilmesine yard›mc› olabilirler. Kendi üyeleri için, iflçi sa¤l›¤› ve ifl
güvenli¤i e¤itimlerini her düzeyde gerçeklefltirebilirler. Bu amaçla sendikalarda ifl-
çi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i müflavirleri bulundurulabilir. ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i in-
celeme araflt›rma enstitülerinin çal›flmalar› desteklenebilir. Sendikalar bunlar›n d›-
fl›nda konuya iliflkin kanun ve tüzüklerin haz›rl›klar›na kat›labilirler. Demokratik
birer bask› grubu olarak, konuya iliflkin mevzuat›n uygulanmas›n›, üyelerinin du-
yarl›l›¤›n› sa¤layarak yak›ndan izleyebilir ve denetleyebilirler. Yerine getirilmeyen
güvenlik önlemleri yetkililere bildirilebilir.
SIRA S‹ZDE ‹fl kazalar›n›n önlenmesinde sendikalar›n rolü ne olabilir?

4
‹fl Kazalar›n›n Önlenmesinde ‹flçilerin Rolü

‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunda devlet, iflletmeler ve sendikalar kendi üzer-
lerine düflen görevleri yerine getirmede ne kadar istekli ve gayretli olsalar bile bu
çabalar, iflçiler taraf›ndan benimsenmez ve desteklenmezse istenen sonuçlar›n
al›nmas› çok zorlafl›r. ‹flçiler konulan kurallara ve tavsiyelere dikkat etmeli ve uy-
mal›d›rlar. Aniden ç›kabilecek tehlikelerden sak›nacak flekilde dikkatli çal›flmal›d›r-
lar. Kulland›klar› alet ve makinalar hakk›nda önceden yeterli bilgi sahibi olmaya
çal›flmal›, tereddütleri varsa bunlar› sorarak ö¤renmeli ve bunlar› kullanma talimat-
lar›na uygun olarak kullanmal›d›rlar. Yap›lan e¤itim çal›flmalar›n›n önce kendi ya-
rarlar›na oldu¤unu düflünerek e¤itim çal›flmalar›ndan olabildi¤ince çok yararlan-
maya çal›flmal›d›rlar. Kiflisel koruyucular›n kullan›m›nda asla ihmalkâr davranma-
mal› ve bunlar› kullanmamalar› halinde do¤abilecek tehlikelerin ve u¤rayabilecek-
leri zarar›n büyüklü¤ünü hiç unutmamal›d›rlar.
‹fiÇ‹LER‹N SA⁄LI⁄INI KORUMAYA YÖNEL‹K

ÖNLEMLER
Çeflitli hastal›klara karfl› korunmada çal›flanlar›n kontrol alt›nda tutulmalar› son ‹flçilerin sa¤l›¤›n› korumaya
yönelik önlemler:
derece önemlidir. Bu amaçla yap›lacak çal›flmalar, hastal›klar› bafltan önlemeye • Hastal›klar› önlemeye
yönelik koruyucu sa¤l›k hizmetleri ve tedavi edici sa¤l›k hizmetleri olarak ayr›la- yönelik koruyucu sa¤l›k
bilir. Çeflitli hastal›klara, özellikle meslek hastal›klar›na karfl› korunmada, çal›flan- hizmetleri
• Tedavi edicii sa¤l›k
lar›n d›fl›nda çal›flma ortam›n›n, yani iflyerlerinin de kontrol alt›nda tutulmas› ge- hizmetleri
rekmektedir.
Belirli büyüklükteki iflyerlerinde sa¤l›k servisleri bulunmal›d›r. Bu servisler çal›-
flanlar›n sa¤l›k durumlar›n›n denetlenmesi, ilk yard›m, acil tedavi ve di¤er koruyu-
cu sa¤l›k hizmetlerini düzenleyebilirler. Bu hizmetlerin gere¤i gibi yürütülebilmesi
için, sa¤l›k servislerinde yeterli say›da sa¤l›k personeli bulunmal›d›r. Sa¤l›k servis-
leri öncelikle, ifle al›nacak personelin genel sa¤l›k tetkiklerinin yap›lmas›n› sa¤lar.
Böylece, kiflilerin ifle uygunlu¤u, bafllang›çta belirlenmifl olur. Daha sonra ilk yar-
d›m ve ilk müdahale çal›flmalar› düzenlenmelidir. ‹flletmelerde ilk yard›m dolab›,
sedye ve benzeri malzemelerin bulundurulmas› ve personele ilk yard›m bilgilerinin
verilmesi çok önemlidir. Ortaya ç›kan hastal›k hallerinde, meslek hastal›klar› da da-
hil olmak üzere, gerekli muayene ve ilaç verme ifllemleri sa¤lanabilmelidir.
Çal›flanlar›n çal›flma ortamlar›n›n sa¤l›kl› olmas›, s›cakl›k, so¤ukluk, nem, rad-
yasyon, hava kirlili¤i, hava cereyan›, gürültü gibi etkenlerin belirli limitlerin alt›n-
da tutulmas›, çal›flanlar›n sa¤l›¤› bak›m›ndan çok önemlidir. Sa¤l›k birimleri, peri-
yodik sa¤l›k tarama çal›flmalar› da yapmal›d›r. Bunlar; akci¤er film taramas›, kan
tahlili, gayda kültürü taramas› gibi çal›flma ortam› sonucu meydana gelebilecek za-
rarlar› erken teflhis etmek, do¤abilecek bir meslek hastal›¤›n› gidermek ve çal›flma
ortam›n› iyilefltirme amac›na yönelik çal›flmalar olmal›d›r.
Koruyucu malzeme kullan›m› ve çal›flanlar›n ifl ortam›n› gerekti¤inde de¤ifltir-
mek, al›nmas› gereken di¤er tedbirlerdir. Çal›flanlar›n ayr› ayr› kartlar›n›n tutularak,
sa¤l›k durumlar›n›n istatistiksel olarak izlenmesi de son derece önemlidir. Çünkü;
bu izlenmeler önemli ipuçlar› verebilir. Sürekli rahats›zl›klar›n yap›lan ifllerle iliflki-
lendirilmesi, bu sayede mümkün olabilir. Böylelikle muhtemel bir meslek hastal›-
¤› da kontrol alt›na al›nm›fl olabilir.
‹flçilerin sa¤l›¤›n› korumaya yönelik önlemleri, hastal›klar› önleyici koruyucu
sa¤l›k hizmetleri ve tedavi edici sa¤l›k hizmetleri olarak ay›rabilece¤imizi belirtmifl-
tik. fiimdi k›saca bunlar› gözden geçirelim.
Hastal›klar› Bafltan Önlemeye Yönelik Koruyucu Sa¤l›k

Hizmetleri
Koruyucu Sa¤l›k Hizmetleri: Bu kapsamda, iflçilere yönelik koruyucu sa¤l›k hizmetleri ve iflyeri çevrelerine
Bireylerin hasta olmalar›n›
önlemek ve erken dönemde yönelik koruyucu sa¤l›k hizmetleri ele al›nacakt›r.
hastal›klar› teflhis etmek
için yap›lan çal›flmalard›r. ‹flçilere Yönelik Koruyucu Sa¤l›k Hizmetleri
Bu hizmetler do¤rudan
bireye ya da çevreye yönelik • Afl›lamalar: ‹fle ilk girifl muayenelerinde bütün iflçi adaylar› sa¤l›k kontro-
olabilmektedir. lünden geçirilmelidir. Bunlara BCG afl›s› yap›lmal› ve her 5 y›lda bir bu uy-
gulama tekrarlanmal›d›r. Her iflçiye kazalarda tetanos olmamas› için ifle gi-
rerken “daha önce afl› olmam›flsa” birer ay arayla iki kez tetanos afl›s› yap›l-
mal›d›r. Daha sonra da dört befl y›l aral›klarla bu ifllem tekrarlanmal›d›r. Ay-
r›ca baz› iflyerlerinde yüksek riskli olan iflçilere, Brucella, fiarbon, Hepatit
afl›lar› uygulanmal›d›r.
• Seroprofilaksi: Afl›s› olmayan ve meslek hastal›klar›na yol açabilen bulafl›-
c› hastal›klardan iflçileri koruyabilmek amac›yla serum kullan›lmas› uygulan-
mas›na seroprofilaksi denilmektedir. Örnek vermek gerekirse afl›s› olmayan
yerlerde hepatitten iflçiyi korumak için gammoglobulin yap›lmas› gibi.
• Kemoprofilaksi: Baz› hastal›klarda, ilaç vermek suretiyle iflçinin hastalan-
mas›na mani olunmaya çal›fl›l›r. S›tma hastal›¤› riskinin yüksek oldu¤u ba-
takl›k bölgelerde, çal›flmaya gitmek zorunda olan iflçilere, s›tma için koruyu-
cu ilaç verilmesi gibi.
• ‹flçilerin Yeterli ve Dengeli Beslenmeleri: ‹flçilerin yeterli ve dengeli bes-
lenememeleri halinde zay›flamalar›, dirençlerinin azalmas› hastal›¤a yakalan-
malar›na zemin haz›rlar. Hastal›klar daha a¤›r geçirilir. ‹yileflmeleri daha uzun
sürer. ‹flçilerin dikkati da¤›l›r. ‹fl verimleri düfler. Kaza riskleri artar. ‹flçilerin
yeterli ve dengeli beslenmeleri için beslenme rejimlerinde % 15 protein, % 35
ya¤, % 50 karbonhidrat, yeteri kadar vitamin ve mineral bulunmas› gerekti¤i
genellikle kabul edilmektedir. Ayr›ca, yap›lan iflin a¤›rl›¤›na göre de gereken
kalori hesab› yap›lmal›d›r. Hafif ifllerde iflçiye dakikada 2,5 kalori, orta ifllerde
dakikada befl kalori, a¤›r ifllerde dakikada 7,5 kalori ve çok a¤›r ifllerde daki-
kada 10 kalori verilmelidir. ‹flyeri hekimi bulunan iflyerlerinde iflçilere verilen
yemekler miktar, kalite ve sa¤l›k yönünden denetlenmelidir.
• Erken Tan› Çal›flmalar› Portör Aramalar›: ‹flyeri hekimleri, erken tan›
çal›flmalar›yla iflçilerde meslek hastal›klar›n›n ortaya ç›kmas›na engel olabi-
lirler. ‹fle girifl esnas›nda yap›lmas› gereken muayeneler iflyeri hekimleriyle
ifl ve meslek hastal›klar› uzmanlar› taraf›ndan yap›lmal› ve çal›fl›lacak iflin
özellikleri dikkate al›nmal›d›r.
Erken tan›da, bafllang›ç muayenelerinden sonra, periyodik muayenelerin
büyük önemi vard›r. Yap›lan iflin a¤›rl›¤›na ya da özelli¤ine göre 6 ay, 1 y›l,
2-3 y›l aral›klarla yap›lan muayeneler, meslek hastal›¤›n›n bafllang›ç aflama-
s›nda m›, ilerlemifl aflamada m› oldu¤unu ortaya koyar.
Erken tan›da, periyodik muayenelerin d›fl›nda, önemli bir di¤er konu, özel-
li¤i olan hassas ve korunmaya muhtaç iflçilerin muayeneleridir. Örnek ver-
mek gerekirse çocuk, yafll›, sakat, hamile ve kad›n iflçiler di¤er iflçilerden
daha s›k olarak, periyodik muayenelerden geçirilmeli ve sa¤l›klar›n› koru-
mak için gerekli önlemler al›nmal›d›r.
• Hastalanan ‹flçilerin ‹fle Dönüfl Muayeneleri: Hastalanarak geçici olarak
ifli b›rakmak zorunda kalan iflçiler, yeniden ifle bafllamadan önce tekrar mu-
ayene edilmelidir. Bu konu, meslek hastal›¤› söz konusuysa çok daha önem-
lidir. Tam iyileflmemifl iflçiler ifle bafllat›lmamal›d›r. Düzelme flans› buluna-
mayanlar›n ifl yerinin de¤ifltirilmesi do¤ru olacakt›r.
• Acil Yard›m ve ‹lk Yard›m Çal›flmalar›: Bütün ifl yerlerinde, çal›fl›lan

süreler içersinde, gerekli oldukça hemen yararlan›labilecek bir acil ilk yar-
d›m çantas› ya da dolab› olmal›d›r. ‹fl hekiminin kendisinin bizzat bulun-
mad›¤› zamanlarda bu görevi yapabilecek bir kifli iflçiler aras›ndan seçile-
rek yetifltirilmelidir. A¤›r ve tehlikeli ifllerin yap›ld›¤› iflyerlerindeyse ilk
yard›m yapabilecek, tam gün sürekli çal›flabilecek sa¤l›k memuru ya da
hemflire, bulundurulmal›d›r.
• Sa¤l›k E¤itimi: ‹flçiler, çal›flt›klar› ifl hakk›nda, bu iflte görülme flans› olan
meslek hastal›klar› ve ifl kazalar› hakk›nda, her f›rsatta ve muayeneye gittik-
lerinde e¤itilmelidirler. ‹flçilere kiflisel hijyen, bulafl›c› hastal›klardan korun-
ma, aile planlamas›, ana çocuk sa¤l›¤› hakk›nda her f›rsatta e¤itim yap›lma-
l›d›r. ‹flçilerle ferdi ya da grup e¤itimi yap›labilir. E¤itimler mümkünse me-
sai saatlerinde yap›lmal›d›r. Sa¤l›k konusundaki e¤itim, örgün ve yayg›n ola-
rak düflünülebilir. Do¤ru al›flkanl›klar›n kazand›r›labilmesi için, do¤ufltan ve
ön yetifltirmeden kaynaklanan yanl›fl bilgilerin düzeltilebilmesi için e¤itim
zorunludur. Esasen ifl öncesi, okullarda verilecek e¤itim son derece önemli-
dir. Çünkü; okullarda ö¤renilecek bu bilgiler sayesinde iflletmelerin ifli biraz
daha kolaylaflabilir. Bilinçlendirmenin sadece iflçilere yap›lmas› da yeterli
de¤ildir. Üst yönetimin de konunun önemine inanm›fl olmas› gerekir. Bu ol-
maks›z›n konunun tabana inmesi imkans›zd›r. Hatta di¤er iflçi sa¤l›¤› ve ifl
güvenli¤i fonksiyonlar›n›n gerçekleflmesi bu bilinçlenmeye ba¤l›d›r. Zira ya-
p›lacak iflçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i yat›r›mlar›n›n önemi, ancak konunun önemi-
nin anlafl›lmas›yla dikkate al›n›r. Bunun için, periyodik olarak iflçi sa¤l›¤› ifl
güvenli¤i e¤itimleri düzenlemek lâz›md›r.
Hastal›klar› bafltan önlemeye yönelik koruyucu sa¤l›k hizmetleri neler olabilir? SIRA S‹ZDE
5
‹flyeri Çevrelerine Yönelik Koruyucu Sa¤l›k Hizmetleri
‹flçilerin sa¤l›¤›n› olumsuz etkileyebilen her türlü fizik, biyolojik ve sosyal çevresi-
ne yönelik çal›flmalar yap›lmal›d›r. ‹flçi sa¤l›¤›n› olumsuz etkileyebilecek fizik çev-
rede iflyerinin havaland›r›lmas›, ayd›nlat›lmas›, ›s›t›lmas›, hava kirlili¤i, gürültü vb.
faktörler ifl hekimi ya da ilgililerce kontrol edilmeli ve gereken önlemler al›nmal›-
d›r. ‹flyerindeki biyolojik çevre faktörlerinden, iflçi sa¤l›¤›n› olumsuz etkileyebile-
cek olan mikroorganizma, parazit, mantar vb. gibi faktörler incelenmelidir. ‹flçile-
rin arkadafllar›, ustas› ve iflvereniyle olan sosyal iliflkileri incelenmeli ve iflçilerin
sa¤l›¤›n›n bozulmamas›na çal›fl›lmal›d›r.
Tedavi Edici Sa¤l›k Hizmetleri

‹fl yerinde hastalanan, kazaya u¤rayan iflçiler iflyerinde muayene olabilmeli, teda- Tedavi Edici Sa¤l›k
Hizmetleri: Hastal›k ortaya
visi mümkün olanlar›n tedavileri de yap›lmal›d›r. ‹flyerinde tedavisi sa¤lanamayan- ç›kt›ktan sonra, hastalar›n
lar tam teflekküllü hastanelere sevk edilmelidir. ‹flyerlerinde, acil durumlarda ge- muayene ve tedavisini
içeren ve ortaya ç›kabilecek
rekli olan tüm ilaçlar ve ilk yard›m malzemeleri haz›r bulundurulmal›d›r. Sa¤l›k ku- sa¤l›k sorunlar›n›n
zararlar›ndan kurtaran bir
rulufllar›nda tedavileri bittikten ve istirahatlerini tamamlad›ktan sonra ifl bafl› yap- hizmettir. Çünkü;
mak üzere iflyerlerine dönen iflçiler, mutlaka yeniden muayene edilmeli, tam iyile- tehlikelerin büyük ço¤unlu¤u
bireyin çal›flma gücünü
flip iyileflmedikleri iyice anlafl›lmal›d›r. Tam iyileflmeyenlere yeniden istirahat veril- geçici ya da sürekli olarak
melidir. Meslek hastal›¤›nda arzulanan düzelme gerçekleflmemiflse iflçinin çal›flt›¤› kesintiye u¤rat›r.
bölüm de¤ifltirilmelidir.
Meslek Hastal›klar›na Karfl› Al›nmas› Gereken Önlemler

Çal›flanlar›n yakalanabilecekleri genel hastal›klar›n yan› s›ra meslek hastal›klar›n›n
ayr› bir önemi vard›r. Bu nedenle meslek hastal›klar›na karfl› al›nabilecek önlem-
leri ayr›ca k›saca gözden geçirmek yararl› olacakt›r.
Kimyasal Maddelerden Kaynaklanan Meslek Hastal›klar›na Karfl›

Önlemler
Kimyasal maddelerden kaynaklanabilecek sa¤l›k zararlar›ndan korunmak için, ifl-
yerlerinde uygun ve yeterli bir havaland›rma, tozun olufltu¤u yerden d›flar› at›lma-
s›n› sa¤layacak aspirasyon sistemi, mümkünse kapal› sistem uygulamas›, ›slak ça-
l›flma yöntemleri, ortamda toz kontrolü yap›lmas›, çal›flanlar›n ifle girerken ve iflin
devam› süresince t›bbi muayeneleri ve 6 ayda bir akci¤er grafiklerinin çekilmesi
büyük yarar sa¤lar.
Mesleki Deri Hastal›klar›na Karfl› Önlemler

Mesleki deri hastal›klar›, daha çok kiflisel temizli¤e ve koruyucu malzeme kullan›-
m›na özen göstermeyenlerde görülmektedir. Bu gerçeklerden hareket edilirse ko-
ruyucu kremlerin ve uygun eldivenlerin kullan›lmas› yararl› olabilir.
Mesleki Bulafl›c› Hastal›klara Karfl› Önlemler

Mesleki bulafl›c› hastal›klardan korunman›n en etkili yolu bu hastal›klar›n iyi tan›n-
mas›d›r. Bulafl›c› hastal›klar› bulaflt›rabildikleri bilinen hayvanlardan uzak durulma-
s› ve belirtiler görüldü¤ünde hemen doktora baflvurulmas› gerekir.
‹yonlay›c› Ifl›nlara Karfl› Önlemler

Korunmak için çal›flma süresince dozimetre kullan›lmal› ve t›bbi periyodik muaye-
neler yap›lmal›d›r.
Enfraruj Ifl›nlara Karfl› Önlemler

Enfraruj ›fl›nlara karfl› en etkili çare koruyucu malzeme kullanmakt›r.
Gürültüye Karfl› Önlemler

90 dB (desibel) ve daha yüksek gürültülü iflyerlerinde, gürültüyü kayna¤›nda azalt-
mak için ya da baz› ses emen panolarla ortama yay›lmas›n› önlemek için baz› ted-
birler al›nabilir. Ancak bunlar›n sa¤lad›¤› yararlar oldukça s›n›rl›d›r.
Bu nedenle kulak t›kaçlar› ve kulak koruyucular› kullanmak en geçerli yol ol-
maktad›r. Pamuk, gliserinli pamuk, plastik kulak t›kaçlar›, tüm kula¤› kapatan ku-
lak maflonlar› gibi malzeme temin edilmeli ve bunlar›n kullan›lmas› sa¤lanmal›d›r.
E¤itimin faydal› olaca¤› aç›kt›r. Bir al›flt›rma program› uygulanarak, ilk gün 1 saat,
sonraki günler bu süre artt›r›larak t›kaçlar tak›l›rsa herhangi bir rahats›zl›k flikâyeti
de kalmayacakt›r. Titreflime karfl› da titreflimi azaltacak tedbirler al›nmal›d›r.
SIRA S‹ZDE Meslek hastal›klar›na karfl› al›nmas› gereken önlemler nelerdir?

6
Özet

AMAÇ
‹fl kazalar›n›n önlenmesinde devletin üstlendi¤i rol
AMAÇ
‹fl kazalar›n›n önlenmesinde iflçilerin üstlendi¤i
1 nedir? 4 rol nedir?
• ‹fl kazalar› ve meslek hastal›klar› ekonomik ve sos- • ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunda en istekli ve
yal bir sorun olmas› sebebiyle toplumun büyük bir etkin olmas› gereken grup, bu tehlikelerle karfl› kar-
kesimi bu konuda do¤rudan ya da dolayl› olarak fl›ya bulunan iflçilerdir. ‹flçiler konulan kurallara ve
sorumluluk üstlenmektedir. Ancak, sorunun çözü- tavsiyelere uymal›, kulland›klar› alet ve makinalar
münde devlet, iflveren, iflçiler ve sendikalar en etki- hakk›nda yeterli bilgiye sahip olmaya çal›flmal› ve
li gruplar olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. bu konuda yap›lan e¤itim çal›flmalar›ndan olabildi-
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunda devletin rolü ¤ince yararlanmaya çal›flmal›d›rlar. K›sacas› bu ko-
daha çok gözlemci, ayd›nlat›c› ve teflvik edici nite- nuda bilinçli davranmal›d›rlar.
liktedir. Devletin bu konulara katk›s› zaman içinde
de¤iflik aflamalardan geçmifltir. Bafllang›çta zorlay›-
AMAÇ
‹flçilerin sa¤l›¤›n› korumaya yönelik önlemler
c› nitelik tafl›yan devlet müdahalesi, sonralar› yol 5 nelerdir?
gösterici, teflvik edici, dayan›flma rolü a¤›rl›k kaza- • ‹flçilerin sa¤l›¤›n› korumaya yönelik önlemler de
narak ön plana ç›km›flt›r. Devletin iflçi sa¤l›¤› ve ifl hastal›klar› bafltan önlemeye yönelik koruyucu sa¤-
güvenli¤i konusundaki en önemli etkinli¤i bu alan- l›k hizmetleri, tedavi edici sa¤l›k hizmetleri ve mes-
daki mevzuat› haz›rlamak ve denetim yapmakt›r. lek hastal›klar›na karfl› al›nmas› gereken önlemler
Bunun d›fl›nda bu konu bir devlet politikas› olarak fleklinde s›n›fland›r›labilir.
benimsenir ve bu konuda ba¤›ms›z uzman kurulufl-
lar oluflturulabilir.

AMAÇ
‹fl kazalar›n›n önlenmesinde iflletmelerin üstlendi¤i
2 rol nedir?
• ‹fl kazalar›n›n önlenmesinde iflletmelerin konuya
yaklafl›mlar› da son derece önemlidir. ‹flletmelerin
ister insanc›l nedenlerle isterse ekonomik neden-
lerle olsun iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunda
harcama yapmalar› bir tür yat›r›md›r. ‹flletmeler aç›-
s›ndan ifl kazalar› ve meslek hastal›klar›ndan ko-
runman›n en etkin yolu iflyerinde, ifl güvenli¤i ilke-
lerine uygun bir çal›flma düzeni oluflturmakt›r. Bu-
na göre birbirini izleyerek uygulanmas› gereken
dört ayr› yöntem vard›r. Bunlar; mühendislik reviz-
yon, inand›rma ve özendirme, ifle uygun iflçi seçme
ve ifl güvenli¤i disiplininin sa¤lanmas›d›r

AMAÇ
‹fl kazalar›n›n önlenmesinde sendikalar›n üstlen-
3 di¤i rol nedir?
• ‹flçi sendikalar›n›n da iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i ko-
nusunda yapabilecekleri pek çok olumlu katk› var-
d›r. Sendikalar›n bu konudaki flikayetleri toplu ola-
rak gündeme getirmeleri ve ›srarla takip etmeleri
çok yararl› olabilir. Ayr›ca, toplu ifl sözleflmelerine
bu konuya iliflkin hükümler konulabilir. Sendikalar
iflyerlerindeki iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i kurullar›na
sendika temsilcisi olarak aktif bir biçimde kat›labi-
lirler. Bu konuda üyelerini e¤itebilir ve inceleme-
araflt›rma faaliyetlerine katk›da bulunabilirler.
Kendimizi S›nayal›m 6. Afla¤›dakilerden hangisi, ifl kazalar›n›n önlenmesinde

1. Devletin iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusundaki en devletin görevlerinden biri de¤ildir?
önemli fonksiyonu afla¤›dakilerden hangisidir? a. Mevzuat belirlemek
a. Gerekli koflullar› ve standartlar› mevzuat fleklinde b. Denetim yapmak
düzenlemek c. ‹flyerlerinde ilk yard›m ve acil müdahale için ekip-
b. Bu konuda özendirici rol oynamak ler kurmak
c. T›bbi bak›m imkânlar›n› sa¤lamak d. E¤itim ve araflt›rma olanaklar› sa¤lamak
d. ‹nceleme ve araflt›rma yapmak e. Mevzuat› ihlal edenlere müeyyide uygulamak
e. Koruyucu hekimli¤i teflvik etmek
7. Afla¤›dakilerden hangisi, mühendislik revizyonun afla-
2. ‹flçilerin fizik yeteneklerine göre, makine, donan›m ve malar›ndan biri de¤ildir?
araç gelifltirme çal›flmalar› hangi bilim dal›n›n do¤rudan a. Tehlikelerin saptanmas›
konusu içinde yeral›r? b. Tehlikelerin analiz edilmesi
a. ‹fl hekimli¤i c. Tehlikeleri önleme yollar›n›n saptanmas›
b. Ergonomi d. Tehlikelere karfl› tedbir al›nmas›
c. Fizyoloji e. Tehlikelerin yaratt›¤› olumsuz sonuçlar›n
d. Ekonomi giderilmesi
e. Pedagoji
8. Afla¤›dakilerden hangisi, ifl kazalar› ve meslek hastal›k-
3. Afla¤›dakilerden hangisi, iflçi sendikalar›n›n, iflçi sa¤l›- lar›n›n önlenmesinde, iflletmelerin uygun çal›flma düzeni
¤› ve ifl güvenli¤i konusunda, yapabilecekleri bir faaliyet oluflturma yöntemlerinden biri de¤ildir?
de¤ildir? a. Mevzuat haz›rlama
a. ‹flyerinde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i kurullar›na ak- b. Mühendislik revizyon
tif biçimde kat›lmak c. ‹nand›rma ve özendirme
b. Toplu ifl sözleflmelerine, bu konuda hükümler kon- d. ‹fle uygun iflçi seçme
mas›n› sa¤lamak e. ‹fl güvenli¤i disiplininin sa¤lanmas›
c. ‹fle uygun iflçi seçmek
d. Üyelerini bu konuda e¤itmek 9. Afla¤›dakilerden hangisi, sendikalar›n iflçi sa¤l›¤› ve ifl
e. Konuya iliflkin kanun ve tüzüklerin haz›rl›klar›na güvenli¤i konusundaki fonksiyonlar›ndan biri de¤ildir?
kat›lmak a. ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i kurullar›na sendika tem-
silcisi olarak aktif bir biçimde kat›lmak
4. Enfraruj ›fl›nlara karfl› en etkili önlem afla¤›dakilerden b. Toplu ifl sözleflmelerine iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i-
hangisidir? ne iliflkin hükümler konmas›n› sa¤lamak
a. Titreflimi azaltmak c. Özel sözleflmelerle iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i ön-
b. ‹flyerinde yeterli havaland›rmay› sa¤lamak lemlerinin gelifltirilmesine katk›da bulunmak
c. Kiflisel temizli¤e önem vermek d. Her düzeyde kendi üyelerinin iflçi sa¤l›¤› ve ifl gü-
d. Koruyucu malzeme kullanmak venli¤i e¤itimlerini gerçeklefltirmek
e. ‹flyerinde uygun ›s›y› sa¤lamak e. ‹flyerinde meydana gelen kazalarla ilgili kay›tlar›n
tutulmas›n› sa¤lamak
5. Afla¤›dakilerden hangisi, iflçilere yönelik koruyucu sa¤-
l›k hizmetlerinden biri de¤ildir? 10. Çal›fl›rken dozimetre kullanmak, meslek hastal›klar›na
a. Afl›lama yol açan afla¤›daki faktörlerden hangisine karfl› koruma
b. Kemoprofilaksi sa¤lar?
c. Sa¤l›k e¤itimi a. Kimyasal maddeler
d. Acil durumlarda gerekli ilk yard›m malzemelerinin b. Enfraruj ›fl›nlar›
bulundurulmas› c. ‹yonlay›c› ›fl›nlar
e. ‹flçilerin yeterli ve dengeli beslenmesi d. Gürültü
e. Parlak ›fl›k
“ ‹fl kazalar› ve meslek hastal›klar› konusunda temel sorun-

lardan biri e¤itimdir. Çünkü; yap›lan araflt›rmalar ifl kaza-
lar› ve meslek hastal›klar›n›n % 80-90’›n›n insani sebep-
1. a
2. b
Yan›t›n›z yanl›flsa “‹fl Kazalar›n›n Önlenmesinde
Devletin Rolü” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri ye-
niden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›flsa “‹fl Kazalar›n›n Önlenmesinde
lerle, % 10-20’sinin ise çevre ve ifl flartlar›ndan meydana ‹flletmelerin Rolü” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri
geldi¤ini ve meydana gelen kazalar›n yaln›zca % 2’sini
3. c Yan›t›n›z yanl›flsa “‹fl Kazalar›n›n Önlenmesinde
önlemenin imkans›z oldu¤unu ortaya koymaktad›r. Bura-
Sendikalar›n Rolü” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri
dan ç›kan sonuç, yeterli e¤itim verilebildi¤i takdirde ifl
kazalar›nda büyük oranlarda azalma olabilece¤idir. An-
4. d Yan›t›n›z yanl›flsa “Meslek Hastal›klar›na Karfl›
cak, hepimiz biliyoruz ki iflçilerimizin büyük bir bölümü Al›nmas› Gereken Önlemler” bafll›¤› alt›nda veri-
ilk okul mezunudur. Di¤er taraftan, ülke sanayisinin ihti- len bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
yaç duydu¤u kalifiye eleman yetifltiren endüstri meslek 5. d Yan›t›n›z yanl›flsa “Hastal›klar› Bafltan Önlemeye
liseleri ile ön lisans ve lisans düzeyinde e¤itim ö¤retim Yönelik Koruyucu Sa¤l›k Hizmetleri” bafll›¤› alt›n-
yapan yüksek ö¤retim kurumlar›nda henüz zorunlu ifl gü- da verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
venli¤i dersi ya hiç okutulmamakta ya da çok yetersiz 6. c Yan›t›n›z yanl›flsa “‹fl Kazalar›n›n Önlenmesinde
kalmaktad›r. Hizmet öncesi e¤itimde görülen bu yetersiz- Devletin Rolü” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri ye-
lik, hizmet içi e¤itimde de kendini göstermektedir. O hal- niden gözden geçiriniz.
de üzerinde durulacak en önemli husus e¤itimdir. Kaza- 7. e Yan›t›n›z yanl›flsa “‹fl Kazalar›n›n Önlenmesinde
‹flletmelerin Rolü” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri
lar kader de¤ildir ve önlenebilir. Bunun tek çözüm yolu
da e¤itimdir. Bu e¤itim görevi sadece devlete ait olmay›p,
8. a Yan›t›n›z yanl›flsa “‹fl Kazalar›n›n Önlenmesinde
iflçiler, iflverenler ve sendikalar›n hepsinin sorumlulu¤un-
‹flletmelerin Rolü” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri
dad›r. Her kesim üzerine düflen görevi yerine getirmeli
ve sorunun çözümü için çal›flmal›d›r. Unutmamak gerekir 9. e Yan›t›n›z yanl›flsa “‹fl Kazalar›n›n Önlenmesinde
ki, e¤itimin sa¤lanmas› bir bütün olarak ele al›nmad›kça Sendikalar›n Rolü” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri
ve ifl hayat›n›n tüm birimleri için gözden geçirilmedikçe yeniden gözden geçiriniz.
bir de¤er tafl›mayacakt›r. 10. c Yan›t›n›z yanl›flsa “Meslek Hastal›klar›na Karfl›
Kaynak: “‹flçi Sa¤l›¤› ve E¤itimi”, ‹flveren Dergisi,

C.XXXIII, S.7, Nisan 1995, s.2
” Al›nmas› Gereken Önlemler” bafll›¤› alt›nda veri-
len bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› S›ra Sizde 6

S›ra Sizde 1 Kimyasal maddelerden kaynaklanan meslek hastal›klar›na
Devletin iflçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i konular›na katk›s› zaman karfl› önlemler, mesleki deri hastal›klar›na karfl› önlemler,
içinde de¤iflik aflamalardan geçmifltir. Bafllang›çta devletin mesleki bulafl›c› hastal›klara karfl› önlemler, iyonlay›c› ›fl›n-
müdahalesi zorlay›c› nitelik tafl›m›flt›r. Daha sonralar› dev- lara karfl› önlemler, enfraruj ›fl›nlara karfl› önlemler, gürül-
letin yol gösterici, teflvik edici, dan›flma rolü a¤›rl›k kaza- tüye karfl› önlemler meslek hastal›klar›na karfl› al›nmas›
narak ön plana ç›km›flt›r. Daha da yak›n zamanlarda in- gereken önlemlerden bafll›calar›d›r.
celeme, araflt›rma, e¤itim kurulufllar› arac›l›¤›yla sorun-
lar›n bilimsel yoldan çözümlenmesine öncülük etme flek- Baflvurulabilecek Kaynaklar
linde devlet faaliyetleri vard›r. F‹fiEK, G. (1988). “‹flyeri Hekimleri ve ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl
Güvenli¤i”. TMMOB Makine Mühendisleri Odas›
S›ra Sizde 2 Yay›n›. C. 29, S. 342, Temmuz 1988.
‹flletmelerin ister insanc›l nedenlerle isterse ekonomik F‹fiEK, G. (1988). “‹flyeri Hekimli¤i Fonksiyonlar›”. ‹flçi
nedenlerle olsun iflçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i konusunda har- Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s
cama yapmalar› bir tür yat›r›md›r. Çünkü; sonuçta üretim 1987. Ankara.
ve verim art›fl› sa¤layacaklard›r. Bu amaçla yap›lacak çal›fl- GEREK, N. (1991). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Haftalar›n›n
malar iflyerinin kuruluflunda bafllar. Hat›rlatt›¤› Görev ve Sorumluluklar”. Anadolu Üniver-
sitesi ‹‹BF Dergisi. C. IX, S. 1-2.
S›ra Sizde 3 GEREK, N. (1991). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Kurullar›
Bir iflyerinde, tehlikenin bilinmesi, tehlikelerin analizi, ile ‹flyeri Hekimlerinin ‹fl Güvenli¤i Aç›s›ndan Önemi”.
tehlikeleri önleme yollar›, tedbirlerin uygulanmas› gibi Anadolu Üniversitesi ‹‹BF Dergisi. C. IX, S. 1-2.
hizmetlerin yap›lmas›, mühendislik revizyon anlam›na ILICAK, fi. (1989). “‹fl Kazalar›-Meslek Hastal›klar›”. ‹flçi
gelmektedir. Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s
1988. Ankara.
S›ra Sizde 4 KUTAL, M. (1980). “‹fl Yaflam›nda ‹flyeri Hekiminin Görev
Sendikalar›n iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunda flikayet- ve Yetkileri, Bu Hususta Kabul Edilen Yeni Bir
leri toplu olarak gündeme getirmeleri ve çözüm öneri- Yönetmelik”. ‹ktisat ve Maliye Dergisi. C. 27, S. 4,
lerinin sonuçlanmas›n› ›srarla takip edebilirler. Sendikalar Temmuz 1980.
ifl yerlerindeki iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i kurullar›na aktif ODABAfiI, M. (1989). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inde
biçimde sendika temsilcisi olarak kat›labilirler. Toplu ifl Bafll›ca Sorunlar ve ‹flbirli¤i Alanlar›”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl
sözleflmelerine iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ine iliflkin hüküm- Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s 1988. Ankara.
ler konmas›n› sa¤layabilirler. Toplu ifl sözleflmeleri d›fl›n- PÜRTEN, T. (1990). “Büyük Bir ‹nflaat Firmas›nda Meydana
da özel sözleflmelerle iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i koflul- Gelen ‹fl Kazalar›, Nedenleri ve Önlemleri”. ‹fl
lar›n›n gelifltirilmesine yard›mc› olabilirler. Kendi üyeleri Güvenli¤i ve ‹flçi Sa¤l›¤› Sempozyumu 5 Nisan
için, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i e¤itimlerini her düzeyde 1990. ‹stanbul.
gerçeklefltirebilirler. ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i inceleme SÜZEK, S. (1990). “‹flçi Sa¤l›¤› Sorunlar› ve Çözüm Yollar›”.
araflt›rma enstitülerinin çal›flmalar›n› destekleyebilirler. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10
Konuya iliflkin kanun ve tüzüklerin haz›rl›klar›na May›s 1989. Ankara.
kat›labilirler. Demokratik birer bask› grubu olarak, SÜZEK, S. (1991). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Konusunda
konuya iliflkin mevzuat›n uygulanmas›n›, üyelerinin Görev ve Sorumluluklar”. Türk-‹fl. S. 256, Mart 1991.
duyarl›l›¤›n› sa¤layarak, yak›ndan izleyebilir ve denet-
leyebilirler. Yerine getirilmeyen güvenlik önlemleri yet- Baflvurulabilecek ‹nternet Kaynaklar›
kililere bildirilebilirler. www.calisma.gov.tr
www.fisek.org.tr
S›ra Sizde 5 www.isguvenligi.net
Hastal›klar› bafltan önlemeye yönelik koruyucu sa¤l›k hiz-
metleri afl›lamalar, seroprofilaksi, kemoprofilaksi, iflçilerin
yeterli ve dengeli beslenmeleri, erken tan› çal›flmalar›, por-
tör aramalar›, hastalanan iflçilerin ifle dönüfl muayeneleri,
acil yard›m ve ilk yard›m çal›flmalar› ve sa¤l›k e¤itimidir.
57
Ülkemizde ‹flçi Sa¤l›¤›

ve ‹fl Güvenli¤inin
Genel Görünümü 5
Bu ünitede, ülkemizde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤inden sorumlu kurum ve kurulufl-
larla uygulamada karfl›lafl›lan sorunlar anlat›lacakt›r. Ülkemizde bu konuyla ilgi-
li baflta Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› olmak üzere bir çok kurum ve kuru-
lufl bulunmaktad›r. Bu kurumlar aras›ndaki iliflkiler incelenecek ve iflyerlerinin
yap›s›ndan kaynaklanan sorunlardan e¤itimle ilgili sorunlara kadar bu konuda-
ki pek çok soruna tek tek de¤inilecek ve çözüm yollar› üzerinde durulacakt›r.

Ülkemizde, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤inden sorumlu kurum ve kurulufllar
hangileridir?
Ülkemizde, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili, iflyerlerinin yap›s›ndan kay-
naklanan sorunlar nelerdir?
Ülkemizde, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili yasal düzenlemelerden kaynak-
lanan sorunlar nelerdir?
Ülkemizde, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili istatistiksel verilerden ve araflt›r-
ma sonuçlar›ndan kaynaklanan sorunlar nelerdir?
Ülkemizde, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili örgütlenme ve koordinasyon ye-
tersizliklerinden kaynaklanan sorunlar nelerdir?
Ülkemizde, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ine iliflkin, e¤itimle ilgili sorunlar nelerdir?
Ülkemizde, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili kazalardan sonra ortaya ç›kan
sorunlar nelerdir?
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Merkezi (‹SGÜM)
‹SGÜM, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Birleflmifl Milletler Kalk›nma Program›

Özel Fon ‹daresi aras›nda imzalanan 20 Kas›m 1959 tarihli anlaflma ve yine, 2
Eylül 1969 tarih ve 6/11568 say›l› Bakanlar Kurulu Karar› ile ‹flçi Sa¤l›¤› Genel
Müdürlü¤üne ba¤l› olarak kurulmufltur. ‹SGÜM çal›flma hayat›yla ilgili sa¤l›k ve
güvenlik problemlerini kendi fonksiyonu yönünden uygun flekilde çözümlemek
için flu bölümlerden oluflmaktad›r:
• ‹flçi Sa¤l›¤› Bölümü,
• ‹fl Güvenli¤i Bölümü,
• ‹fl Hijyeni Bölümü,
• Maden Bölümü,
• Asbest Araflt›rma Bölümü,
• Yay›n-Dokümantasyon ve
• CIS Bölümü ile ‹dari Hizmetler Bölümü
Kaynak: Vedat Reha MERT, “‹flçi Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Hizmetlerinde Yeni Hedef-
ler”, ‹flveren Dergisi, C.XL, S.8, May›s 2002, s.20
Anahtar Kavramlar
• ‹flçi Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Genel Müdürlü¤ü
• ‹SGÜM
‹çindekiler
• GENEL OLARAK ÜLKEM‹ZDE ‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹fi GÜVENL‹⁄‹N‹N GÖRÜNÜMÜ
• ÜLKEM‹ZDE ‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹fi GÜVENL‹⁄‹NDEN SORUMLU KURUM VE
KURULUfiLAR
• ÜLKEM‹ZDE ‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹fi GÜVENL‹⁄‹YLE ‹LG‹L‹ UYGULAMADA
KARfiILAfiILAN SORUNLAR
• ‹flyerlerinin Yap›s›ndan Kaynaklanan Sorunlar
• Yasal Düzenlemelerden Kaynaklanan Sorunlar
• ‹statistiksel Verilerden ve Araflt›rma Sonuçlar›ndan Kaynaklanan Sorunlar
• Örgütlenme ve Koordinasyon Yetersizliklerinden Kaynaklanan Sorunlar
• E¤itimle ‹lgili Sorunlar
• Kazalardan Sonra Ortaya Ç›kan Sorunlar
Ünite 5 - Ülkemizde ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin Genel Görünümü 59
GENEL OLARAK ÜLKEM‹ZDE ‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹fi

GÜVENL‹⁄‹N‹N GÖRÜNÜMÜ
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusu, Osmanl› ‹mparatorlu¤u döneminden günümü-
ze kadar her dönemde çal›flma hayat›m›zda önemli bir yer tutmufltur. 1865 tarihli
Dilaver Pafla Nizamnamesinden günümüze kadar iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konu-
sundaki ilgi ve çal›flmalar çözümün hep hukuki yollarda arand›¤›n› göstermekte-
dir. Birçok ülkede oldu¤u gibi Türkiye’de de sosyal sigortalar mevzuat› gelifltiril-
mifl, iflverenlerin tazminat ödemelerine iliflkin hükümler daha kapsaml› hale geti-
rilmifl ve iflverenlerin tedbir almalar›na çal›fl›lm›flt›r.
Fakat günümüzde bütün dünyada oldu¤u gibi, ülkemizde de iflçi sa¤l›¤› ve ifl
güvenli¤ine iliflkin düflünce, de¤erlendirme ve yöntemler de¤iflmektedir. Bu gelifl-
melerin temel düflüncesi, en iyi çözüm fleklinin daha bafllang›çta kaza olas›l›klar›-
n› ve sa¤l›k sorunlar›n› gidermek oldu¤udur.
ÜLKEM‹ZDE ‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹fi GÜVENL‹⁄‹NDEN

SORUMLU KURUM VE KURULUfiLAR
Konuyla do¤rudan ya da dolayl› olarak ilgilenen çok say›da kurum ve kurulufl var- Ülkemizde iflçi sa¤l›¤› ve ifl
güvenli¤inden sorumlu
d›r. Bunlar›n bafl›nda Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› gelmektedir. Bakanl›- kurum ve kurulufllar:
¤›n örgüt yap›s› içinde dört ayr› birim konuyla ilgilidir. Bunlar; ‹flçi Sa¤l›¤› ve Gü- Çal›flma ve Sosyal Güvenlik
Bakanl›¤›na ba¤l›
venli¤i Genel Müdürlü¤ü, ‹fl Teftifl Kurulu Baflkanl›¤›, ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Mer- • ‹flçi Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i
kezi, Çal›flma ve Sosyal Güvenlik E¤itim ve Araflt›rma Merkezi birimleridir. Daha Genel Müdürlü¤ü
• ‹flçi Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i
sonra Sa¤l›k Bakanl›¤› ve Milli Savunma Bakanl›¤› gelmektedir. Milli Savunma Ba- Merkezi
kanl›¤›n›n konuyla ilgisi askeri iflyerlerinin teftifliyle ilgilidir. Bakanl›klardan sonra • ‹fl Teftifl Kurulu
• Yak›n ve Ortado¤u
Sosyal Sigortalar Kurumu, Belediyeler, Milli Prodüktivite Merkezi, Türk Standartlar Çal›flma Enstitüsü
Enstitüsü ve Üniversiteler kendi görev alanlar› itibariyle de¤iflik aç›lardan ve de¤i- • Mili Savunma Bakanl›¤›,
• Belediyeler,
flik amaçlarla konuyla ilgilidirler. • Sosyal Sigortalar Kurumu,
Yukar›da de¤indi¤imiz kamu kurum ve kurulufllar› d›fl›nda as›l önemli olarak • Üniversiteler,
• Milli Prodüktivite Merkezi,
konuyla ilgilenen birimler, iflyerlerindeki 4857 say›l› Kanunun 80. maddesi gere- • Türk Standartlar›
¤ince faaliyette bulunan ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Kurullar› olmaktad›r. Enstitüsü,
• Çal›flma Hayat›n›n
Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›, kadrosunda bulunan ‹fl Teftifl Kurulu Taraflar›,
Müfettiflleri eliyle iflçi iflveren iliflkilerinde, mevzuat hükümlerinin gere¤i gibi uygu- • ‹flyeri ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl
Güvenli¤i Kurullar›
lan›p uygulanmad›¤›n› ve iflyeri çevresel sa¤l›k zararlar›n›n denetimini yapar. Ya-
p›lan denetimlerin bugün için yeterli oldu¤u söylenemez. Özellikle meslek hasta-
l›klar› yönünden teftifller son derece yetersizdir.
‹flçi Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Merkezi (‹SGÜM), Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün
teknik yard›m›yla kurulmufltur. Görevleri aras›nda, bir enstitü olarak, sürekli arafl- ‹SGÜM’ün görevleri;
• iflçi sa¤l›¤› ve güvenli¤i
t›rmalar yapmas›, ülkenin bu alandaki normlar›n› tespit etmesi, uluslararas› alanda ile ilgili sürekli
yap›lan çal›flmalar› izlemesi, kendi ulusal endüstrimiz içindeki problemlerimizi d›fl araflt›rmalar yapmak,
• ülkenin bu alandaki
ülkelere ve Uluslararas› Çal›flma Örgütü’ne bildirerek bir iletiflim kurmas› gibi, bi- normlar›n› tespit etmek,
limsel çal›flmalar yapmas› gerekmektedir. Ancak ‹SGÜM, bugün için, çal›flanlar›n›n • uluslararas› alanda
yap›lan çal›flmalar›
büyük çabalar›na karfl›, bu fonksiyonlar› tam anlam›yla yerine getirememektedir. izlemek,
• kendi ulusal endüstrimiz
Personel yetersizlikleri ve malzeme eksiklikleri çal›flmalar›n› s›n›rlamaktad›r. içindeki problemlerimizi
‹SGÜM’ün görev ve fonksiyonlar› d›fl›nda, ifl kazalar› ve meslek hastal›klar›n›n d›fl ülkelere ve
Uluslararas› Çal›flma
ortaya ç›kar›lmas› ve gerekli uygulamalar›n yap›lmas› görevi yasal olarak SSK Örgütü’ne bildirerek
(Sosyal Sigortalar Kurumu)’na verilmifltir. SSK k›sa sürede önemli geliflmeler sa¤- iletiflim kurmak.
lam›flt›r. Ancak, hastal›k sigortas› ve yatakl› sa¤l›k tesislerinin gelifltirilmesine bü-
yük önem verilirken, ifl kazas› ve meslek hastal›klar› sigortas›na ayn› önem veril-
memifltir. 1970’lerden itibaren SSK içinde bu alanda ciddi ve önemli çal›flmalar
bafllat›lm›fl, ‹stanbul ve Ankara’da önceleri birer meslek hastal›klar› klini¤i, sonra-
dan da ba¤›ms›z Meslek Hastal›klar› Hastanesi aç›lm›flt›r. Bu hastaneler iflyerlerin-
de bilimsel araflt›rmalar ve çal›flmalar yapm›fllar ve çok baflar›l› olmufllard›r. Fakat
1985’lerden sonra bu hastaneler genel hastanelerden farks›z hale getirilmifl, siyasi
etkiler, idari hatalar ve bürokratik engellerle enstitü özelliklerini kaybetmifller,
araflt›rma yapan kurulufllar olmaktan ç›karak klasik SSK tedavi hastaneleri duru-
muna getirilmifllerdir.
Bugün, SSK istatistikleri gözden geçirildi¤inde ülkemiz, ifl kazas› say›lar› ve ora-
n› itibariyle dünyada ikinci s›rada yer almakta, meslek hastal›klar› say›lar› itibariy-
leyse, en ileri ülkeler düzeyinin çok alt›nda yer almaktad›r. Bu durumun en önem-
li bir çeliflkiyi ortaya koydu¤u ilk bak›flta anlafl›lmaktad›r. ‹fl kazalar›n›n çok yük-
sek düzeyde oldu¤u bir ülkede, meslek hastal›klar›n›n çok düflük düzeyde olmas›
mümkün de¤ildir. Dolay›s›yla bundan ç›kan sonuç, meslek hastal›klar›n›n kay›tlar-
da görünmedi¤i ya da pek az göründü¤üdür. Ortaya ç›karma ve ihbar mekanizma-
s› ifllememektedir. Meslek hastal›klar› bafllang›ç aflamas›nda tedavi edilemedi¤in-
den sakatl›klar ve erken ölümler meydana gelmektedir.
Üniversitelerimizdeki Halk Sa¤l›¤› Ana Bilim Dal› çerçevesindeki çal›flmalar bi-
reysel düzeydedir. Baz› üniversitelerde ciddi çal›flmalar yap›lsa da kapsamlar› s›n›r-
l› kalmaktad›r. Sanayi sektöründe çal›flanlar, muayene ve tedavi için SSK sa¤l›k ku-
rulufllar›na gittiklerinden, üniversitelerimiz bu vakalara ulaflamamakta ve gerekli
bilimsel araflt›rmalar› yapamamaktad›rlar.
K›saca özetlemek gerekirse, ifl kazalar› ve meslek hastal›klar›n›n önlenmesiyle
ilgili olarak ülkemizde de çok yönlü ve yo¤un faaliyetlerin gerçeklefltirilmesine bü-
yük çaba harcand›¤› bir gerçektir. Ancak, istenilen amaca ulafl›lamad›¤› da bir ger-
çektir. Zaman zaman bas›na yans›yan çok üzücü ifl kazalar›n›n arkas›ndan, ifl ka-
zalar›nda dünya flampiyonu bir ülke oldu¤umuz, bu konuda hiç bir ciddi çal›flma
yap›lmad›¤› fleklindeki aç›klamalar ve baz› kifli ve kurumlar›n suçlu ilan edilmesi
do¤ru bir yaklafl›m kabul edilmemelidir. Çünkü; yap›lmas› gereken, durumdan fli-
kayetçi olarak suçlu tespit etmek de¤ildir. Ciddi çal›flmalar›n yap›ld›¤› kabul edile-
rek, eksiklerin ve yetersizliklerin neler oldu¤u araflt›r›lmal›d›r. Bu nedenle önce,
uygulamadan kaynaklanan sorunlar›n neler oldu¤unu sistematik bir flekilde göz-
den geçirmek yararl› olacakt›r.
SIRA S‹ZDE Ülkemizde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤inden sorumlu kurum ve kurulufllar› say›n›z?
1
ÜLKEM‹ZDE ‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹fi GÜVENL‹⁄‹ ‹LE ‹LG‹L‹
UYGULAMALARDA KARfiILAfiILAN SORUNLAR
‹flyerlerinin Yap›s›ndan Kaynaklanan Sorunlar

Ülkemizde, genelde yayg›n olan üretim sistemi, küçük ve orta ölçekli iflletmelere
dayanmaktad›r. ‹flte bu durum, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i tedbirlerinin etkin bir fle-
SSK istatistiklerine göre, kilde uygulanamamas›n›n en önemli nedenidir. SSK taraf›ndan yay›nlanan istatis-
ülkemizdeki iflletmelerin %
90’›ndan fazlas› 1 - 9 tikler incelendi¤inde, sanayi ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren iflletmelerin
aras›nda iflçi %90’›ndan fazlas› 1-9 aras›nda say›da iflçi çal›flt›rmaktad›r. Bu yap›ya ve çal›flma dü-
çal›flt›rmaktad›r.
zenine sahip olan iflyerlerine etkin flekilde hizmet götürülmesi de denetim yap›l-
mas› da çok zordur.
Çünkü; iflçi say›s› ortalama 6-7 civar›nda olan bir iflletmede, yap›lacak her yeni
düzenleme, çok do¤al olarak, iflçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i konusundaki maliyeti de
yükseltecektir. Zaten s›n›rl› olanaklarla ve nispeten geri teknolojilerle çal›flan kü-
çük iflletmeler, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i tedbirlerinin yükleyece¤i ek maliyetler-
den kaç›nmaktad›rlar. Büyük iflletmelerin, bu konuda, daha rahat mali olanaklar
bulabildi¤i ve genellikle gereken tedbirleri ald›klar› gözlenmektedir. Ülkemizdeki
sorun, üretim potansiyelimizin büyük a¤›rl›¤›n›, küçük ve orta ölçekli iflletmelerin
oluflturmas›ndad›r. Soruna bu flekilde yaklafl›l›rsa ve gerçekçi bir de¤erlendirme
yap›l›rsa, bu iflletmelerin ölçekleri, ekonomimizde yap›sal de¤iflikliklerle birlikte
büyüyebilecek ve ancak, o zaman gerekli tedbirlerin etkin bir flekilde uygulanma-
s› sa¤lanabilecektir.
Küçük ve orta ölçekli iflletmelerde, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i tedbirlerinin etkin bir flekil- SIRA S‹ZDE
de uygulanamamas›n›n nedenleri ne olabilir? 2
Yasal Düzenlemelerden Kaynaklanan Sorunlar

Ülkemizde konuyla ilgili yeterli yasal düzenleme vard›r. Sorun yeterli yasal düzen-
leme olmamas› de¤ildir. Ancak, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle do¤rudan do¤ruya,
ilgili bir kanunun bulunmamas›, bu alanda, çok da¤›n›k bir hukuki düzenleme gö-
rünümünü ortaya koymaktad›r. Gerçekten de iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili
düzenlemeler Anayasam›zda, ülkemizin onaylad›¤› uluslararas› sözleflmelerde,
4857 say›l› ‹fl Kanununda, Umumi H›fz›s›hha Kanununda, Borçlar Kanununda, Sos-
yal Sigortalar Kanununda, Deniz ‹fl Kanununda ve Bas›n ‹fl Kanununda çeflitli mad-
delerde yer almaktad›r. Bunlar›n d›fl›nda Kanun Hükmünde Kararnameler (‹flyeri
Açma ve Çal›flma Ruhsat› Verilmesine Dair KHK), yaklafl›k 29 adet tüzük, 20 adet
yönetmelik ve ayr›ca Bakanl›k ve ba¤l› kurulufllar›n genelgeleri vard›r.
Görülece¤i gibi, zaman zaman hukukçular›n bile içinden kolay kolay ç›kama- Ülkemizde iflçi sa¤l›¤› ve ifl
güvenli¤i konusunda zaman
yaca¤› kadar genifl ve da¤›n›k bir yasal düzenleme vard›r. Ayr›ca, yasal düzenle- zaman hukukçular›n bile
meler, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunun sadece bir boyutudur. Ekonomik ve içinden kolay kolay
ç›kamayaca¤› kadar genifl
sosyal boyutlar›n bulunmas›, mühendislik, t›p, fizik ve kimya gibi alanlar› da çok ve da¤›n›k bir yasal
yak›ndan ilgilendiren yönlerinin olmas›, konunun bütünüyle tek bir hukuki düzen- düzenleme vard›r.
leme içine al›nmas›n› güçlefltirmektedir. Ama bütün bu gerçekler, konuyla ilgili ya-
sal düzenlemelerin da¤›n›kl›¤›n› hakl› ç›karmaz. Bu da¤›n›kl›¤›n düzeltilmesi için,
çeflitli ülkelerde görülen örneklerden yola ç›k›larak, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle
ilgili temel bir kanun ç›kart›lmas›, tüzük ve yönetmeliklerde de bu temel kanuna
uygun olacak flekilde gereken düzeltmelerin yap›lmas› çok yararl› olabilir. Böyle
bir çal›flma, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunun kimin görev alan›na girdi¤i ve
hangi kuruluflun yetki ve sorumlulu¤unun, nerede bafllay›p nerede bitti¤i sorunu-
na da çözüm getirece¤i söylenebilir. Yasal düzenleme, bu kapsamda yap›labilirse,
tek bafl›na çözüm sa¤layamasa da çözümü kolaylaflt›racakt›r. Teknik konulardaki
yasal düzenlemelerde, bu konuda ileri olan ülkelerin deneyimlerinden yararlan›la-
bilir. Fakat bunu yaparken, ülkemizin gerçeklerine uymayan, uygulama olana¤›
bulunmayan düzenleme ve standartlardan kaç›n›lmal›d›r.
Ülkemizde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i alan›ndaki yasal mevzuat ne düzeydedir? SIRA S‹ZDE
3
‹statistiksel Verilerden ve Araflt›rma Sonuçlar›ndan

Kaynaklanan Sorunlar
Bilindi¤i gibi ülkemizde, genel olarak hemen hemen her konuda, rakamsal verile-
re ulaflma zorlu¤u vard›r. Konunun önemi aç›klanmaya çal›fl›l›rken, özellikle ülke
ekonomisi aç›s›ndan maliyet de¤erlendirilirken, zorunlu olarak araflt›rma sonuçla-
r›na ve istatistik verilere baflvurmak zorunlulu¤u vard›r. Bununla beraber, bu veri-
lerde önemli eksiklikler oldu¤u da bilenen bir gerçektir.
Konumuzla ilgili olarak göz önünde bulundurulmas› gereken ilk husus, bütün
iflyerleri SSK kapsam›nda olmad›¤› için ifl kazas› ve meslek hastal›klar›na iliflkin
olarak verilen rakamlar›n gerçek rakamlar›n çok alt›nda oldu¤udur. Ba¤-Kur men-
suplar›n›n çal›flt›¤› iflyerlerine ait güvenilir rakamlar yoktur. Ayr›ca SSK kapsam›n-
daki iflyerlerinde ortaya ç›kan ifl kazalar› ve meslek hastal›klar›n›n da ancak bir bö-
lümü kay›tlarda yer almaktad›r. Bu nedenle, yay›nlanan SSK rakamlar› gerçekte ol-
du¤undan daha az say›da ifl kazas› oldu¤unu ortaya koymaktad›r. Di¤er taraftan
madalyonun bir de di¤er taraf› vard›r. SSK istatistiklerinde asl›nda ifl kazas› say›l-
mamas› gereken olaylar da ifl kazas› olarak verilerde yer almaktad›r. SSK kapsa-
m›nda, ifl kazas› ve meslek hastal›¤› sigortas›, hastal›k sigortas›ndan önce kuruldu-
¤u için kapsam› iflçilerin yarar›na olmas› düflüncesiyle genifl tutulmufltur. Örnek
vermek gerekirse, nedeni ne olursa olsun iflyeri s›n›rlar› içinde meydana gelen bü-
tün kazalar ifl kazas› say›lmaktad›r. Evinden ifline gitmekte olan bir iflçi bir trafik
kazas›na u¤rarsa, baz› hallerde bu trafik kazas› ifl kazas› olarak kabul edilebilmek-
tedir. Bu bak›mdan SSK istatistiklerindeki ifl kazalar› gerçekte oldu¤undan daha
fazla görülebilmektedir.
K›saca tekrar belirtmek gerekirse, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili de¤erlen-
dirmeler ço¤u kez yanl›fl ya da eksik verilere dayanabilmektedir. Oysa sa¤l›kl› tes-
pitler ve bunlar›n gerektirece¤i tedbirlerin al›nmas›, ancak güvenilir bilgilerle sa¤-
lan›r. De¤indi¤imiz yetersizliklerde, SSK’n›n bir ihmali ya da kusuru bulunmad›¤›,
özellikle belirtilmelidir. SSK’n›n son derece faydal› olan veri derleme ve yay›nlama
çal›flmalar› mutlaka desteklenmelidir. SSK’n›n bu alandaki çal›flmalar› yan›nda üni-
versiteler bünyesindeki araflt›rmalar ve tezler desteklenmelidir. Devlet ve sendika-
lar bu tür çal›flmalar› desteklemelidir.
Örgütlenme ve Koordinasyon Yetersizliklerinden

Kaynaklanan Sorunlar
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i Bilindi¤i gibi ülkemizde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili kurum ve kurulufllar çok
ile ilgili çal›flmalar›
yapmakla yükümlü çok say›da ve da¤›n›kt›r. Bunlar, de¤iflik düzeylerde, ifl güvenli¤ine iliflkin çal›flmalar
say›da kurum ve kuruluflun yapmaktad›rlar. Böylece ortaya, koordinasyon yoklu¤u, mevzuatta ve kurulufllar
bulunmas› koordinasyon
eksikliklerine neden aras›nda da¤›n›kl›k, kurum ve kurulufllar aras›nda görev benzerli¤i, etkili denetim
olmaktad›r. yap›lamamas› ve adil yapt›r›mlar sa¤lanamamas›, standartlar gelifltirilememesi gibi
sorunlar ç›kmaktad›r.
Koordinasyon yetersizli¤i çözülebilirse di¤er sorunlar›n çözümü kolaylaflacak-
t›r. Çünkü; çok say›da kurum ve kuruluflun, yine çok say›da mevzuata göre çal›fl-
mas›n› sürdürmesi, bu konudaki standartlar›n oluflturulmas›na engel olmaktad›r.
Ayr›ca, bunun yan›nda, denetim çal›flmalar›n›n da¤›n›kl›¤›na, karmaflas›na ve et-
kinli¤ini yitirmesine yol açmaktad›r. Örnek vermek gerekirse, ‹fl Kanunumuzun
78. maddesine göre bir iflyeri aç›lmadan önce kurma izni, kurulup çal›flmaya ha-
z›r hale geldikten sonra da iflletme belgesi Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›-
¤›’ndan al›nmas› gereken belgelerdir. Bunun yan›nda iflyeri açma ve çal›flma ruh-
sat›, iflyerinin durumuna göre Belediyelerden ya da Sa¤l›k Bakanl›¤›’ndan da al›n-

mak zorundad›r. Di¤er taraftan, ayn› iflyerine de¤iflik kurum ve kurulufllarca, ayn›
amaca yönelik de¤iflik belge verilmekte, ayn› iflyeri de¤iflik ve çok say›da kurulufl
taraf›ndan denetlenmektedir. Koordinasyon sa¤lanmas› için 4857 say›l› ‹fl Kanunu-
muzun 95. maddesinde yer alan bir hüküm bulunmas›na ra¤men uygulamada pek
dikkate al›nmamaktad›r.
Durumu k›saca tekrar özetlersek, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i sorunu halen Dev-
letin yerine getirmesi gereken temel görevlerinden birisi olarak kabul edilmekte ve
buna ba¤l› olarak da Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›’n›n ilgi alan›nda bulun-
maktad›r. Ancak, Bakanl›¤›n kendi bünyesi içindeki örgütlenme bile bu konuda
bir koordinasyon eksikli¤i bulundu¤unu göstermektedir. Gerçekten de konuyla il- ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle
ilgili olarak yürütülen
gili olarak yürütülen e¤itim, araflt›rma ve denetim faaliyetleri Bakanl›k içindeki ay- e¤itim, araflt›rma ve
r› idari birimler taraf›ndan gerçeklefltirilmektedir. Örgütlenme konusundaki sorun, denetim faaliyetleri
Bakanl›k içindeki ayr› idari
konuyla ilgili görev ve yetkilerin çeflitli idari birimler aras›nda kar›flmas›na yol aç- birimler taraf›ndan
maktad›r. Devlet, sendikalar ve iflverenler konuya hakl› olarak sahip ç›kmaktad›r- gerçeklefltirilmektedir.
Bu da konuyla ilgili görev
lar. Ancak, yetki, görev ve sorumluluklar›n neler oldu¤u konusunda, tam bir kar›- ve yetkilerin kar›flmas›na
fl›kl›k vard›r. yol açmakta ve standartlar›n
oluflturulmas›na engel
Örgütlenme konusundaki da¤›n›kl›¤›n yaratt›¤› ikinci önemli bir sorun, iflçi sa¤- olmaktad›r.
l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunda çok büyük önemi olan denetim sorunudur. Bugün-
kü uygulaman›n ortaya ç›kard›¤› görünüm, Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›
yan› s›ra, Sa¤l›k Bakanl›¤›, Milli Savunma Bakanl›¤›, Belediyeler, SSK ve iflyerlerin-
deki ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl güvenli¤i Kurullar›n›n da denetim yetkisine sahip bulunduk-
lar›d›r. Böylece sonuçta, etkin olmayan ve yetersiz bir denetim ortaya ç›kmaktad›r.
Çünkü; hemen fark edilece¤i gibi, da¤›n›kl›k, görev benzerli¤i ve yetki çat›flmas›,
koordinasyon eksikli¤i ve denetim eleman› yetersizlikleri söz konusudur. Bu ba-
k›mdan, konuyla ilgili olarak, tek ve temel bir kanun anlay›fl›n›n yan› s›ra, görev,
yetki ve sorumluluklar› kendi bünyesinde toplayacak tek bir örgüte fliddetle ihti-
yaç vard›r.
Böyle bir örgüt nas›l oluflturulmal›d›r sorusuna gelince, öncelikle mali ve idari
aç›dan özerk olmal›d›r. Çünkü; temeldeki sorun ekonomiktir. Çok güçlü labora-
tuvarlar› olan, araflt›rma merkezlerini kapsayan, üst düzeyde e¤itilmifl ifl güvenli¤i
müfettiflleri istihdam edebilen, onlara iyi olanaklar sa¤layan ve bunlar›n hepsinden
önemlisi, siyasi iktidar de¤iflikliklerinden etkilenmeyecek bir yap›da olmal›d›r. Bu
örgütün genel kurulu, iflçi ve iflveren örgütlerinin, meslek odalar›n›n ve birlikleri-
nin üst kurulufllar›n›n, e¤itim kurumlar› temsilcilerinin iflbirli¤ine olanak sa¤laya-
cak bir yönetim yap›s›na sahip olmal›d›r. Bu yap›labilirse birbirinden habersiz ola-
rak faaliyet gösteren devlet, sendikalar ve iflverenler sürekli olarak bir arada olabi-
lirler ve birlikte çal›flabilirler. Böylece bir taraftan etkinlik sa¤lan›r, bir taraftan da
çal›flma hayat›m›zda çok arzulanan ve çok da gerekli olan iflbirli¤i ortam› haz›rla-
nabilir. Çünkü; iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusu hiç bir taraf›n, hiçbir kimsenin ifl-
birli¤ine girme konusunda itiraz etmeyecekleri ve iflbirli¤ine haz›r olduklar› bir ko-
nudur. Bu konudaki iflbirli¤i, çal›flma hayat›n›n di¤er alanlar›nda da gerekli olan ifl-
birli¤ine örnek olacakt›r.
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili örgütlenme ve koordinasyon yetersizli¤inden kaynakla- SIRA S‹ZDE
nan sorunlar neler olabilir? 4
E¤itimle ‹lgili Sorunlar

Herhangi bir konudaki Herhangi bir konudaki sorun(lar)›n çözümünde, temelde ifle e¤itimle bafllanmas›
sorun(lar)›n çözümü için ifle
e¤itimle bafllanmas› gerekir. gere¤i, üzerinde tart›fl›lmayacak kadar aç›k bir konudur. ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli-
¤iyle ilgili olarak ülkemizdeki sorunlar›n çözümü de temelde e¤itimle sa¤lanacak-
t›r. Konuyla ilgili e¤itimin ilk boyutu, konuyla ilgili herkesin bilinçlendirilmesidir.
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i Bu bilinçlenme, konunun önemini kavrad›ktan sonra, herkesin iflçi sa¤l›¤› ve ifl gü-
ile ilgili e¤itimin boyutlar›:
• ilgili herkesin venli¤i konusunun gerektirdi¤i davran›fllar› ö¤renmesi, benimsemesi ve uygulama-
bilinçlendirilmesi y› uyar›ya gerek kalmadan al›flkanl›k haline getirmesi anlam›ndad›r. Örnek vermek
• her düzeyde eleman
yetifltirilmesi gerekirse devlet ve kamu kurulufllar›ndan bu konuda beklenen, konuya sahip ç›-
• fiilen çal›flan iflçilerin k›lmas›, gerekli mevzuat›n haz›rlanmas› ve gerekli organizasyonun gerçeklefltirile-
iflbafl›nda e¤itilmesi
• de¤iflik düzeylerdeki rek konunun üzerine gidilmesidir. ‹flverenlerden beklenen, konunun önemine ina-
okullar›n ders narak gerekli tedbirleri almalar›d›r. ‹flçilerden beklenense, kendi yaflamlar›yla do¤-
programlar›nda ilgili
konular›n yer almas›n›n
rudan ilgili olan, bu konuda bilinçli bir flekilde kendilerini koruyacak davran›fllar
sa¤lanmas› içinde olmalar›d›r.
• konuyla ilgili lisanns ve E¤itimin konuyla ilgili ikinci boyutuysa her düzeyde eleman›n yetifltirilmesidir.
lisansüstü programlar
aç›lmas› Müfettifllerin, güvenlik uzmanlar›n›n, iflyeri hekimlerinin, iflyeri hemflirelerinin ve
• konuyla ilgili ara eleman di¤er görevlilerin e¤itimi bu çerçevede yer almaktad›r. Konuyla ilgili olarak baflta
temini için endüstri
meslem liselerinde hekimler olmak üzere t›p e¤itimi görmüfl personele, teknik e¤itim görmüfl mühen-
bölümler aç›lmas› dislere, fizikçilere, kimyagerlere, hukukçulara ve iktisatç›lara ihtiyaç vard›r. Dene-
tim yapacak müfettifllerin bu konular içinde birden fazla konuda bilgi sahibi olma-
lar› çok önemlidir.
Konuyla ilgili e¤itimin üçüncü ve en önemli boyutunu, fiilen çal›flan iflçilerin ifl-
bafl›ndaki e¤itimleri oluflturmaktad›r. Daha önce de de¤indi¤imiz gibi, ifl kazalar›-
n›n çok büyük bir bölümü insana ba¤l› nedenlerden kaynaklanmaktad›r. Öyleyse
bunun do¤al sonucu olarak, ifl kazalar› ve meslek hastal›klar›yla ilgili önleyici ted-
birlerin ve bu arada e¤itimin as›l a¤›rl›k noktas›n› insanlar ve özellikle fiilen çal›flan
insanlar oluflturmal›d›r. Çal›flanlar için haz›rlanacak e¤itim programlar›, sürekli, is-
tikrarl› ve amaca uygun olarak haz›rlanmal›d›r. Çünkü; ifl kazalar›n›n ve meslek
hastal›klar›n›n sürekli olarak tehdidi alt›nda bulunan kesim bu kesimdir. ‹flte bunun
için, bu konuda iflverenlere ve sendikalara önemli görevler düflmektedir. Denetim-
le görevli müfettifller de çal›flanlar›n e¤itimi konusunda katk›da bulunmal›d›rlar.
E¤itim sorununun bir baflka boyutu da de¤iflik düzeylerdeki okullar›n ders
programlar› içerisinde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili konular›n yer almas›n›n
sa¤lanmas›d›r. ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusu yaln›zca ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler
Fakültelerinin Çal›flma Ekonomisi ve Endüstri ‹liflkileri Bölümlerinde ders olarak
okutulmaktad›r. Di¤er fakültelerde do¤rudan konuyla ilgili dersler yoktur. Ayr› ba-
¤›ms›z dersler konulmasa bile di¤er ders programlar›n›n içine yerlefltirme çabala-
r›n›n bafllat›lmas› mutlaka yararl› olacakt›r. Di¤er taraftan endüstri ve hizmetler
sektörlerine ara ve orta destek eleman yetifltiren meslek okullar›na, daha sonra da
iflyerlerinde ve iflbafl›nda yap›lacak olan e¤itimler için ders ya da kurs modelleri
oluflturulmal›d›r.
Bat›l› ülkelerdeki örnekler dikkate al›nmak suretiyle YÖK Teknik Emniyet Mü-
hendisli¤ini makina, elektrik, inflaat vs. gibi bir ihtisas dal› olarak kabul etmeli ve
üniversitelerde bu fakülteleri oluflturmal›d›r. Daha k›sa sürede baz› sonuçlar alabil-
mek için bu konuda lisans üstü programlara yer verilebilir. YÖK, benzer bir flekil-
de iflyeri hekimli¤i müessesesinin ayr› ve ba¤›ms›z bir ihtisas konusu haline gelme-
sini sa¤lamal›d›r. Bu konuda ihtisas yapm›fl iflyeri hekimlerinin devreye girmesi ha-
linde çok olumlu geliflmeler olacakt›r.
Milli E¤itim Bakanl›¤› kendi bünyesinde yer alan (özellikle teknik) okullarda
teknisyenleri yetifltirirken ifl güvenli¤i teknisyenlerini yetifltirmeyi, program›na al-
mal›d›r. Bugüne kadar teknik elemanlar için bazen sadece ifl bulabilmek, bazen de
merak ve hobi olarak seçilen bu çal›flma dal›na, teknik emniyet mühendislerinin
yeterli say›da girifli, bir iflyeri projesi daha haz›rl›k aflamas›ndayken, gerekli bütün
önlemlerin de ayn› anda düflünülmesini sa¤lam›fl olacakt›r.
E¤itimle ilgili bütün bu çabalar sürdürülürken, uluslararas› kurulufllar ve iflçi
sa¤l›¤›, ifl güvenli¤i sorunlar›n›n çözümünde önemli geliflmeler sa¤lam›fl olan ülke-
lerle iliflkiler kurulmal› ve düzenli olarak bilgi al›flverifli yap›lmal›d›r. Özellikle
Uluslararas› Çal›flma Örgütü (ILO) ve Dünya Sa¤l›k Örgütü (WHO) gibi kuruluflla-
r›n bu konudaki bilgi birikimlerinden yararlan›lmal›d›r. E¤itim amac›yla yaz›l› ve
sözlü yay›n organlar›ndan ve kitle iletiflim araçlar›ndan yararlan›labilir.
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Yönetmeli¤i gere¤ince, yap›lmas› zorunlu olan ‹fl Gü-
venli¤i E¤itiminin finansman›n›n sa¤lanmas›nda, 4857 say›l› ‹fl Kanunu gere¤ince ifl-
çilerden kesilen para cezalar›n›n bir fonda toplanarak kullan›lmas› düflünülebilir.
So¤uk Hava ‹flletmecisi, Sanayi Kazanlar› ‹flletmecisi, ‹fl Makinalar› Operatörü,
Do¤al Gaz Teknisyeni gibi ara kademe elemanlar›n›n ehliyet belgesi al›rken, mut-
laka teknik e¤itimden geçirilmeleri sa¤lanmal›d›r. Bu konuda ilgili Bakanl›klarla
Mimarlar ve Mühendisler Odas› iflbirli¤i yapabilirler.
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili e¤itim ne flekilde verilebilir? SIRA S‹ZDE

5
Kazalardan Sonra Ortaya Ç›kan Sorunlar
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusundaki tedbirler ne kadar geniflletilse de ne kadar
titizlikle uygulansa da kazalar›n tümüyle önlenmesi olanaks›zd›r. Nitekim en gelifl-
mifl ülkelerde bile sorun bütünüyle çözülememifltir. Bu durumda meydana gelen
kaza sonucunda ortaya ç›kan zararlar›n giderilmesi, hiç de¤ilse asgari düzeyde tu-
tulabilmesi hususu ön plana ç›kmaktad›r. Yap›lan çeflitli araflt›rmalarda, kazalardan Kazalardan sonra vakit
sonra vakit kaybetmeksizin ve bilgili, ehil kimseler taraf›ndan do¤ru olarak yap›- kaybetmeksizin ve uzman
kifliler taraf›ndan do¤ru
lan müdahalelerin can kayb›n› azaltt›¤›, çal›flma gücü kay›plar›n› asgariye indirebil- olarak yap›lan müdahaleler
di¤i ortaya ç›kmaktad›r. Öncelikle kaza sonras›nda yap›lacak olan ilk yard›m mü- can kayb›n› azaltabilmekte
ve çal›flma gücü kay›plar›n›
dahalesi ihtiyac› iflyerlerinde do¤rudan sa¤l›k iflleriyle ilgili hekim ya da di¤er sa¤- asgariye indirebilmektedir.
l›k görevlilerinin bulunmas›n› zorunlu k›lmaktad›r. ‹lk müdahale yap›ld›ktan son-
ra, kazaya u¤rayan iflçilerin tam teflekküllü hastanelere ulaflt›r›lmas› gerekir. ‹flve-
renlerin de bunu gerçeklefltirmek üzere haz›rl›kl› olmalar› gerekmektedir. Bunun
için ellerinin alt›nda uygun araçlar›n bulunmas› ya da ihtiyaç halinde hemen gele-
bilecek araçlarla ba¤lant›lar›n yap›lm›fl olmas› gerekir. Çünkü; esas t›bbi müdaha-
le tam teflekküllü sa¤l›k tesislerinde yap›lacakt›r. Tam teflekküllü sa¤l›k tesislerine
nakil olabildi¤ince çabuk olmal› ve yaral› iflçilerin önemli zararlar görmeden sa¤-
l›k tesislerine ulaflt›r›lmalar› gerekir.
Tam teflekküllü sa¤l›k tesislerinde yap›lacak tedavilerin temel amac›, yaral› iflçi-
leri kazadan önceki sa¤l›k durumlar›na ve çal›flma güçlerine kavuflturmakt›r. Çün-
kü; esas olan, bütün çal›flanlar›n kendi çal›flma güçleriyle kendi geçimlerini sa¤la-
yabilmeleridir. Yap›lan tedaviler sonunda kazaya u¤rayan iflçilerde çal›flma gücü
kay›plar› meydana gelmiflse sürekli olarak baflkalar›na ba¤›ml› ve muhtaç kalmala-
r› önlenmelidir. Bu aflamada yap›lmas› gereken, rehabilitasyon çal›flmalar›na Rehabilitasyon: Bir kimsenin
ifl yapmaya engel olan
a¤›rl›k vermektir. Rehabilitasyon çal›flmalar›ysa hem büyük harcamalar› gerektiren sakatl›¤›n› veya yetersizli¤ini
bir tedavi fleklidir, hem de rehabilitasyon merkezlerimiz ve bu merkezlerde çal›flan gidermek amac›yla
uzmanlar›m›z ihtiyaca k›yasla son derece azd›r. uygulanan tedavidir.
Bu konuda ülkemizde son derece baflar›l› ve yararl› örnek bir giriflim gerçek-
Türkiye ‹flveren Sendikalar› lefltirilmifltir. Türkiye ‹flveren Sendikalar› Konfederasyonu, üye iflveren sendikalar›-
Konfederasyonu, üye iflveren
sendikalar›n›n da kat›l›m›n›
n›n da kat›l›m›n› sa¤layarak “Mikro Cerrahi Vakf›”n› kurmufltur. Halen ‹stanbul’da
sa¤layarak Mikro Cerrahi bir hastanede, ifl kazalar› sonucunda kopan uzuvlar, t›bbi operasyonlarla yerlerine
Vakf›n› kurmufltur. Bu vak›f tak›labilmektedir. Kazaya u¤rayanlar yaral› uzuvlar›n› yitirmemekte, eskisi gibi kul-
‹stanbul’da bir hastanede,
ifl kazalar› sonucunda kopan lanmaya devam edebilmektedirler. Mikro Cerrahi Vakf› gibi baflar›l› örneklerin ço-
uzuvlar›, t›bbi operasyonlarla ¤almas› sa¤lanabilir. Bu amaçla iflçi sendikalar› ve hay›r kurulufllar› ve dernekler
yerlerine takabilmektedir.
de yard›mc› olabilirler.
Gerek acil ve ilk yard›mlar, gerekse tam teflekküllü hastanelerdeki tedavilerle
ihtiyaç halinde ve daha sonraki aflamada, rehabilitasyon merkezlerindeki tedaviler,
uzman personelin yetifltirilmesini ve istihdam›n› zorunlu k›lmaktad›r. Bu bak›mdan
iflyeri hekimlerinin meslek içi e¤itimlerinde ve uygulamalar›n denetlenmesinde Ta-
bibler Odas› etkin olarak görev almal›d›r. ‹flyeri hekimleri ve ifl güvenli¤i uzman-
lar› ilgili meslek odas›n›n önerisi ve Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›’n›n ona-
y›yla atanmal›, iflverene ba¤›ml› olarak çal›flmalar› önlenmelidir.
‹flçi Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Merkezi (‹SGÜM) ve Sa¤l›k Bakanl›¤› H›fz›s›hha Oku-
lu ‹fl Hijyeni Bölümü özellikle laboratuvar olanaklar› bak›m›ndan zenginlefltirilme-
lidir. SSK hizmetleri içerisinde ça¤dafl ifl hekimli¤i uygulamalar› a¤›rl›k kazanmal›-
d›r. SSK bünyesindeki rehabilitasyon hizmetleri gelifltirilmelidir. Meslek hastal›kla-
r› hastaneleri hem nitelik hem de nicelik olarak yeterli düzeye getirilmelidir.
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili olarak denetim her aflamada oldu¤u gibi, ka-
zalardan sonraki aflamada da son derece önemlidir. Ayr›ca, kazalardan sonra, iflin
hukuki boyutu ve özellikle iflçilerin ve ölümleri halinde geride kalanlar›n›n tazmi-
nat alacaklar› da sorun olan konulard›r. Ancak, bu konulara ileride ayr›nt›l› olarak
girilece¤i için burada sadece de¤inmekle yetinilecektir.
Özet

AMAÇ
Ülkemizde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤inden sorumlu
AMAÇ
Ülkemizde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili örgüt-
1 kurum ve kurulufllar hangileridir? 5 lenme ve koordinasyon yetersizliklerinden kaynak-
• Ülkemizde ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤inden sorumlu lanan sorunlar nelerdir?
olan kurum ve kurulufllar›n bafl›nda Çal›flma ve Sos- • Birçok kurum ve kuruluflun bu konuyla ilgilenme-
yal Güvenlik Bakanl›¤› gelmektedir. Bakanl›¤›n için- si yetki kargaflas›na neden olmakta ve bu alanda
deki dört ayr› birim konuyla ilgilidir. Bunlar; ‹flçi belirli standartlar oluflturulmas›na engel olmaktad›r.
Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Genel Müdürlü¤ü, ‹fl Teftifl Ku-
rulu Baflkanl›¤›, ‹flçi Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Merkezi AMAÇ
Ülkemizde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ine iliflkin e¤i-
ve Yak›n ve Ortado¤u Çal›flma Enstitüsü Müdürlü- 6 timle ilgili sorunlar nelerdir?
¤ü’dür. Daha sonra Sa¤l›k ve Milli Savunma Bakan- • ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ine iliflkin yeterli e¤itim
l›klar› gelmektedir. Bakanl›klardan sonra SSK, Be- verilememektedir.
lediyeler, MPM, TSE ve Üniversiteler de de¤iflik
amaçlarla konuyla ilgilidirler. AMAÇ
Ülkemizde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili kaza-
7 lardan sonra ortaya ç›kan sorunlar nelerdir?

AMAÇ
Ülkemizde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili ifl- • ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ine iliflkin tedbirler ne
2 yerlerinin yap›s›ndan kaynaklanan sorunlar kadar geniflletilirse geniflletilsin kazalar› tümüyle
nelerdir? önlemek mümkün olmamaktad›r. Bu bak›mdan
• Ülkemizdeki iflletmelerin yaklafl›k % 90’› 1-9 iflçi ça- kaza meydana geldikten sonra ortaya ç›kan zara-
l›flt›ran küçük iflletmelerdir. Bu iflletmelere etkin fle- r›n en k›sa sürede ve en uygun flekilde giderilme-
kilde hizmet götürülmesi de, denetim yap›lmas› da sine çal›fl›lmaktad›r. Ancak, ilk müdahaleden son-
çok zordur. raki as›l t›bbi müdahale her zaman süratli bir fle-
kilde yap›lamamaktad›r.

AMAÇ
Ülkemizde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili yasal
3 düzenlemelerden kaynaklanan sorunlar nelerdir?
• Ülkemizdeki çok genifl ve da¤›n›k yasal düzenle-
meler konunun tek bir hukuki düzenleme içine
al›nmas›n› güçlefltirmektedir.

AMAÇ
Ülkemizde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili istatis-
4 tiksel verilerden ve araflt›rma sonuçlar›ndan kay-
naklanan sorunlar nelerdir?
• Ülkemizde rakamsal verilere ulaflmadaki zorluk ifl-
çi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ine iliflkin verilerde de ken-
disini göstermektedir.
Kendimizi S›nayal›m 6. Türkiye’deki iflletmelerin yüzde kaç›ndan fazlas› küçük

1. Afla¤›daki kurulufllardan hangisi, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güven- ve orta ölçekli iflletmelerdir?
li¤inden sorumlu kurum ve kurulufllardan biri de¤ildir? a. 90
a. ‹fl Teftifl Kurulu Baflkanl›¤› b. 80
b. Sa¤l›k Bakanl›¤› c. 70
c. Milli Savunma Bakanl›¤› d. 60
d. Yak›n ve Ortado¤u Çal›flma Enstitüsü e. 50
e. Maliye Bakanl›¤›
7. Türkiye’de iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili çal›flmala-
2. Türkiye’de iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili uygulama- r› çok say›da kuruluflun yürütmesi, uygulamada karfl›lafl›-
larda karfl›lafl›lan en önemli yasal sorun nedir? lan sorunlardan hangisine bir örnektir?
a. Yasal düzenlemelerin yetersizli¤i a. Örgütlenme ve koordinasyon yetersizliklerinden
b. Yasal düzenlemelerin da¤›n›k oluflu kaynaklanan sorunlar
c. Yapt›r›mlar›n a¤›r olmay›fl› b. ‹flyerlerinin yap›s›ndan kaynaklanan sorunlar
d. Yasalar›n iflletmeleri gözetir yönde olmas› c. Yasal düzenlemelerden kaynaklanan sorunlar
e. Yasalar›n ça¤›n gerisinde kalm›fl olmas› d. ‹statistiksel verilerden ve araflt›rma sonuçlar›ndan
kaynaklanan sorunlar
3. ‹flçi Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Merkezi (‹SGÜM) nereye e. E¤itimle ilgili sorunlar
ba¤l›d›r?
a. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›’na 8. Afla¤›dakilerden hangisi iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i e¤i-
b. Uluslararas› Çal›flma Örgütü’ne timine iliflkin sorunlar›n boyutlar›ndan biri de¤ildir?
c. Sosyal Sigortalar Kurumu’na a. ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili herkesin
d. Milli Prodüktivite Merkezi’ne bilinçlendirilmesi
e. Türk Standartlar› Enstitüsü’ne b. ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili her düzeyde ele-
man yetifltirilmesi
4. Türkiye’de iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤inde karfl›lafl›lan c. Fiilen çal›flan iflçilere iflbafl› e¤itimi verilmesi
sorunlarla ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r? d. ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili konular›n de¤iflik
a. Ülkemizde, üretimin küçük ve orta ölçekli ifllet- düzeylerdeki okullar›n ders programlar›na konmas›
melere dayanmas›, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i e. ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili gerçekçi istatisti-
tedbirlerinin etkin bir flekilde uygulanmas›n› ki verilerin derlenmesi
güçlefltirmektedir.
b. Ülkemizde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili yeter- 9. Afla¤›dakilerden hangisi iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i-
li yasal düzenleme vard›r. ne iliflkin ideal bir örgütlenmenin özelliklerinden biri
c. Ülkemizde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili ku- de¤ildir?
rum ve kurulufllar çok say›da ve da¤›n›kt›r. a. Mali aç›dan özerk olmas›
d. Ülkemiz ifl kazalar›yla ilgili son derece güvenilir b. ‹dari aç›dan özerk olmas›
verilere sahiptir. c. Güçlü laboratuvarlar› ve araflt›rma merkezlerinin
e. Ülkemizde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤inden sorum- olmas›
lu kurulufllar›n bafl›nda Çal›flma ve Sosyal Güven- d. Yönetiminde sadece iflçi temsilcilerinin bulunmas›
lik Bakanl›¤› gelmektedir. e. Siyasi iktidar de¤iflikliklerinden etkilenmeyecek bir
yap›da olmas›
5. Afla¤›daki kurum ve kurulufllardan hangisi, Uluslarara-
s› Çal›flma Örgütü’nün teknik yard›m›yla kurulmufltur? 10. Afla¤›daki kanunlardan hangisinde, iflçi sa¤l›¤› ve ifl
a. Belediyeler güvenli¤i ile ilgili yasal düzenlemeler bulunmaz?
b. Sa¤l›k Bakanl›¤› a. ‹fl Kanunu
c. ‹flçi Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Genel Müdürlü¤ü b. Borçlar Kanunu
d. Milli Prodüktivite Merkezi c. Medeni Kanun
e. ‹flçi Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Merkezi d. Umumi H›fz›ss›hha Kanunu
e. Sosyal Sigortalar Kanunu
“ 2000 Y›l› SSK ‹statistiklerine Göre ‹fl Kazas› ve

Meslek Hastal›klar›na ‹liflkin S›kl›klar
1. e Yan›t›n›z yanl›flsa “Ülkemizde ‹flçi Sa¤l›¤› Ve ‹fl
Güvenli¤inden Sorumlu Kurum Ve Kurulufllar”
geçiriniz.
• En s›k ifl kazas› 25-29 yafl grubunda, en s›k meslek has-
2. b Yan›t›n›z yanl›flsa “Yasal Düzenlemelerden Kay-
tal›¤› vakas› 40-44 yafl grubunda meydana gelmektedir. naklanan Sorunlar” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri
• En fazla kazan›n oldu¤u saatler birinci ifl saatidir. yeniden gözden geçiriniz.
• En fazla 1-3 iflçi çal›flt›ran iflyerlerinde ifl kazas› meyda- 3. a Yan›t›n›z yanl›flsa “Ülkemizde ‹flçi Sa¤l›¤› Ve ‹fl
na gelmektedir.
• ‹fl kazalar›n›n sebep oldu¤u hasarlar›n bafl›na y›rt›klar
geçiriniz.
ve yaralar gelmektedir. 4. d Yan›t›n›z yanl›flsa “‹statistiksel Verilerden Ve
• ‹fl kazas› bak›m›ndan önde gelen sektör metalden eflya Araflt›rma Sonuçlar›ndan Kaynaklanan Sorunlar”
imali (makine hariç), meslek hastal›klar› yönünden ise bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden gözden
kömür madencili¤i sektörüdür. geçiriniz.
5. e Yan›t›n›z yanl›flsa “Ülkemizde ‹flçi Sa¤l›¤› Ve ‹fl
• ‹l baz›nda 2000 y›l›nda ifl kazas›nda ‹stanbul 10323 ifl
kazas›yla meslek hastal›klar›ndaysa Ankara 367 meslek bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden gözden
hastal›¤› vakas›yla birinci s›rada yer almaktad›r. geçiriniz.
Kaynak: Vedat Reha MERT, “‹flçi Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Hiz-

metlerinde Yeni Hedefler”, ‹flveren Dergisi, C.XL, S.8,
May›s 2002, s.20
” 6. a
7. a
Yan›t›n›z yanl›flsa “‹flyerlerinin Yap›s›ndan Kay-
naklanan Sorunlar” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri
Yan›t›n›z yanl›flsa “Örgütlenme Ve Koordinasyon
Yetersizliklerinden Kaynaklanan Sorunlar” bafll›¤›
8. e Yan›t›n›z yanl›flsa “E¤itimle ‹lgili Sorunlar” bafll›¤›
9. d Yan›t›n›z yanl›flsa “Örgütlenme Ve Koordinasyon
Yetersizliklerinden Kaynaklanan Sorunlar” bafll›¤›
10. c Yan›t›n›z yanl›flsa “Yasal Düzenlemelerden Kay-
naklanan Sorunlar” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› S›ra Sizde 5
S›ra Sizde 1 ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili e¤itim, herkesin bilinç-
Ülkemizde ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inden Sorumlu lendirilmesi, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili her düzey-
Kurum ve Kurulufllar, Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakan- de eleman yetifltirilmesi, fiilen çal›flan iflçilere iflbafl› e¤itimi
l›¤›na ba¤l›, ‹flçi Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Genel Müdürlü¤ü, ‹fl- verilmesi, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili konular›n
çi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Merkezi, ‹fl Teftifl Kurulu,Yak›n de¤iflik düzeylerdeki okullar›n ders programlar›na konul-
ve Ortado¤u Çal›flma Enstitüsü ile Mili Savunma Bakan- mas› fleklinde verilebilir.
l›¤›, Belediyeler, Sosyal Sigortalar Kurumu, Üniversiteler,

Milli Prodüktivite Merkezi, Türk Standartlar› Enstitüsü,
Baflvurulabilecek Kaynaklar
ALPER, Y. (1991). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i ile ‹lgili
Çal›flma Hayat›n›n Taraflar›, ‹flyeri ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güven-
Problemlere Bir Bak›fl”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i
li¤i Kurullar›d›r.
Sempozyumu 4-10 May›s 1991. Ankara.
ARICI, K. (1985). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Konusunda
S›ra Sizde 2
Belediyelere Görev ve Yetki Verilmesi ‹htiyac›”. ‹ller
Ortalama 6-7 iflçiyle çal›flan bir iflletmede iflçi sa¤l›¤› ve ifl
ve Belediyeler Dergisi, Y. 41, S. 481.
güvenli¤i konusundaki yap›lacak her yeni düzenleme yeni
AVCI, A. (1989). “Türk Çal›flma Mevzuat›nda ‹flçi Sa¤l›¤›
bir maliyet demektir. Bu nedenle zaten s›n›rl› olanaklarla
ve ‹fl Güvenli¤i”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i
ve nispeten geri teknolojilerle çal›flan küçük iflletmeler ifl-
çi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i tedbirlerinin yükleyece¤i ek
B‹L‹R, N. (1989). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Konular›nda
maliyetlerden kaç›nmaktad›rlar.
Kurumlar ve Kurulufllar Aras› ‹flbirli¤i”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve
‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s 1988.
S›ra Sizde 3
Ankara.
Ülkemizde konuyla ilgili yeterli yasal düzenleme vard›r.
Ç‹ÇEKO⁄LU, B. (1992). “Ülkemizde ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl
Sorun yeterli yasal düzenleme olmamas› de¤ildir. Ancak,
Güvenli¤i Mevzuat›”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i
iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle do¤rudan do¤ruya ilgili bir
kanunun bulunmamas›, bu alanda çok da¤›n›k bir hukuki
SÖZER, A.N. (1993). “Türkiye’de Yürürlükte Bulunan ‹flçi
düzenleme görünümünü ortaya koymaktad›r.
Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Mevzuat›na Genel Bak›fl”. ‹fl
Hukuku Dergisi, C. III, S. IV, Ekim-Aral›k 1993.
S›ra Sizde 4
TINAZ, O. (1987). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inde Sorunlar
Ülkemizde de¤iflik düzeylerde kurum ve kurulufllar, iflçi
ve Çözüm Önerileri”. T‹SU ‹flveren. C. IXXXV, S. 7,
sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili çeflitli çal›flmalar yapmak-
Nisan 1987.
tad›rlar. Böylece ortaya koordinasyon eksikli¤i, mevzuat-
TURAN, K. (1990). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i”. ‹flçi
ta ve kurulufllar aras›nda da¤›n›kl›k, kurum ve kurulufllar
Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s
aras›nda görev benzerli¤i, etkili denetim yap›lamamas› ve
1989. Ankara.
adil yapt›r›mlar sa¤lanamamas›, standartlar gelifl-
tirilememesi gibi sorunlar ç›kmaktad›r.
www.calisma.gov.tr
www.isguvenligi.net
71
‹fl Güvenli¤i Hakk›n›n
Ortaya Ç›k›fl› 6
Bu ünitede, ifl güvenli¤i hakk›n›n ortaya ç›k›fl›, anayasal güvence alt›na al›n›fl› ve
bu konuyla ilgili olarak ülkemizdeki yasal mevzuat›n genel yap›s› incelenecektir.
Yasal mevzuatta getirilen düzenlemeler, ifl güvenli¤i teflkilat› ve ifl güvenli¤i dene-
timiyle ilgili düzenlemelerle iflverenin iflçiyi gözetme borcuyla ilgili düzenlemeler
olmak üzere iki ayr› grupta ele al›nacakt›r.

‹fl güvenli¤i hakk› hangi koflullar alt›nda ortaya ç›km›flt›r?
‹fl güvenli¤i hakk›n›n Anayasal dayana¤› nedir?
‹fl güvenli¤ine iliflkin mevzuat›n genel yap›s› nas›ld›r?
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Herkes ‹çin Gereklidir
Mesleki risklerin ortadan kald›r›lamamas› ya da kontrol alt›na al›namamas› ne-

deniyle ifl kazalar›, meslek hastal›klar›, mesleki stresler ortaya ç›kmakta, baflta ça-
l›flanlar olmak üzere herkesin sa¤l›klar› etkilenmekte, çal›flma verimleri düflmekte,
üretime yapt›klar› katk›lar azalmaktad›r. Çal›flma yaflam› içinde yer alan mesleki
riskler, gerekli önlemler al›nd›¤› takdirde ortadan kald›r›labilir, sonuçlar› en asga-
ri düzeye indirilebilir, tekrarlanmas›n›n önüne geçilebilir.
Burada, üzerinde önemle durulmas› gereken nokta, güvenli ve risksiz bir ortamda
çal›flma çabas›n›n, yaflam›n her alan›nda var oldu¤unun bilincine varmakt›r. Ya-
ni güvenlik, evde, okulda, iflyerinde, seyahat s›ras›nda, yürürken her an varl›¤›n›
hissettirmesi gereken bir ihtiyaçt›r.
Güvenli yaflam, güvenlik fikrinin, güvenlik kültürünün bir sonucudur. Güvenlikli
yaflam, sürekli yaflayan örgütlü bir kurum olarak ele al›nmal› ve güvenli yaflam
için mücadele vermeden güvenli bir ortama kavuflulamayaca¤› hat›rlardan ç›kar-
t›lmamal›d›r. Daha sa¤l›kl› bir çal›flma ortam› için kaybedilecek zaman›m›z yok.
Kaynak: Orhun, H. “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Herkes ‹çin Gereklidir”,

http://www.populermedikal.com/saglikguven1.htm - 25.11.2003
Anahtar Kavramlar
• ‹fl Güvenli¤i Hakk›
• 1982 Anayasas›
• 4857 Say›l› ‹fl Kanunu
• ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Yönetmeli¤i
‹çindekiler
• GENEL OLARAK ‹fi GÜVENL‹⁄‹ HAKKININ ORTAYA ÇIKIfiI
• ‹fi GÜVENL‹⁄‹ HAKKININ ANAYASAL DAYANA⁄I
• ‹fi GÜVENL‹⁄‹NE ‹L‹fiK‹N MEVZUATIN GENEL YAPISI
• ‹fl Güvenli¤i Teflkilat› ve ‹fl Güvenli¤i Denetimiyle ‹lgili Düzenlemeler
• ‹flverenin ‹flçiyi Gözetme Borcuyla ‹lgili Düzenlemeler
Ünite 6 - ‹fl Güvenli¤i Hakk›n›n Ortaya Ç›k›fl› 73
GENEL OLARAK ‹fi GÜVENL‹⁄‹ HAKKININ ORTAYA

ÇIKIfiI
‹fl kazalar›n›n ve meslek hastal›klar›n›n önlenmesinde hukuki düzenlemelerin bü-
yük önemi vard›r. ‹flçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i konusunun teknik olarak önemli aflama-
lar geçirdi¤ini ve özel bir bilim dal› haline geldi¤ini biliyoruz. Ancak, teknik gelifl-
meler çok önemli olmakla beraber, hukuki düzenlemelerin de bu teknik geliflme-
lere uygun olarak, gerekiyorsa yeniden, ele al›nmas› gerekir. Bir baflka flekilde ifa-
de etmeye çal›fl›rsak, teknik ifl güvenli¤i önlemleri hukuk kurallar› haline dönüfltü-
rülmelidir. Ayr›ca, bu kurallar›n uygulanmas›n› sa¤lamak için, hukuki yapt›r›mlar
da öngörülmelidir.
Bu düflüncelerden hareketle günümüzde ifl güvenli¤i, ifl hukukunun ve sosyal
güvenlik hukukunun belirli yönleriyle iliflkili özel bir dal olarak ortaya ç›km›flt›r.
Hatta baz› ülkelerde ba¤›ms›z özel ifl güvenli¤i yasalar› ç›kart›lm›flt›r.
‹fl kazalar›n›n ve meslek hastal›klar›n›n ülkemizde yüksek oranlarda görülme-
sinde, önceki bölümlerde de¤inmeye çal›flt›¤›m›z gibi, pek çok unsur rol oyna-
makla birlikte, ifl güvenli¤iyle ilgili kurallara uyma konusunda yeterli özenin gös-
terilmemesinin belki de en önemli etken oldu¤u söylenebilir.
‹flçilerin ifl güvenli¤inin sa¤lanmas› konusunda Devletin rolüne ve önemine
daha önceki ünitelerde de¤inilmiflti. Gerçekten de Devlet, ifl kazalar›n› ve meslek
hastal›klar›n› önlemek amac›yla ifl güvenli¤i mevzuat›n› oluflturmak, bu mevzuat›n
uygulamas›n› denetlemek, gerekli durumlarda da yapt›r›mlar uygulamak yetkisine
sahiptir.
Devletin ifl güvenli¤ini sa¤lamadaki rolü ve önemi, daha do¤rusu, devletin ifl
güvenli¤ini sa¤lama görevi, buna ba¤l› olarak da çal›flanlar›n ifl güvenliklerinin
sa¤lanmas›n› isteme haklar› birdenbire ortaya ç›kmam›flt›r.
18. yüzy›l›n ikinci yar›s›ndan sonra Avrupa’da ortaya ç›kan bilimsel ve teknik
alandaki geliflmeler, yeni enerji kaynaklar›n›n ve özellikle buhar gücünün devreye
sokularak makinelere uygulanmas›, sanayide yeni üretim yöntemlerine geçilmesi-
ne olanak sa¤lam›flt›r. ‹flletmeler büyümüfl, yap›lan ifller basit parçalara ayr›larak
kalifiye “usta” iflçilere olan ihtiyaç azalm›fl, seri halde üretime geçilmifltir. Sanayi
Devrimi olarak bilinen bu geliflme, toplumlar›n yap›lar›nda hem siyasal hem sos-
yal hem de ekonomik aç›dan köklü de¤ifliklikleri ortaya ç›karm›flt›r. Daha önce ol-
mayan yeni bir sosyal s›n›f, iflçi s›n›f› ortaya ç›km›flt›r. Sanayi devrimi, üretim art›fl›
baflta olmak üzere, olumlu geliflmeler sa¤lad›¤› gibi, olumsuz sonuçlara da yol aç-
m›flt›r. Bu olumsuz sonuçlar›n en çarp›c› olan›, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ine iliflkin-
dir. ‹fl güvenli¤i kavram› önemli bir sorun olarak gündeme gelmifltir.
Sanayi devriminin ortaya ç›kard›¤› çal›flma koflullar›nda iflçiler, ifl kazalar› ve
meslek hastal›klar›ndan, belki de salg›n hastal›klardan daha fazla, zarar görmüfller-
dir. Çok uzun saatlere varan ifl süreleri, iflçilerin konsantrasyonunu bozmufl ve dik-
katlerini da¤›tm›flt›r. Bu durum, teknik yetersizliklerle birleflince, kazalar ola¤anüs-
tü ölçüde artm›flt›r. ‹flverenler, koruyucu önlemlere baflvurma gere¤ini, belki bu
konuda bilgileri de olmad›¤› için, hiç duymam›fllard›r. O güne kadar bilinmeyen
meslek hastal›klar› ortaya ç›km›flt›r.
Sanayi Devrimi koflullar›nda yaflanan ac› tecrübeler, klâsik liberal anlay›fl›n›n
temelindeki varsay›mlar›n hiç de gerçekçi olmad›¤›n› ortaya koymufltur. Klâsik li-
beralizmin savundu¤u ilkelerin, gerçek yaflamla ba¤daflmad›¤› ve kendili¤inden,
do¤al olarak, iflledi¤i san›lan yasalar›n, ekonomiyi en iyi flekilde yönlendirmedi¤i
aç›kça ortaya ç›km›flt›r. Bunun sonucunda da devletin pasif rolünü b›rakarak, eko-
Sanayi devriminin yaratt›¤› nomik ve sosyal yaflama kar›flmas› zorunlulu¤u ortaya ç›km›flt›r. ‹nsan haklar› kav-
olumsuz çal›flma koflullar›n›
düzeltmek amac›yla
ram›n›n içeri¤inde ve devletin fonksiyonlar›nda sosyal yönde bir geliflme süreci
bafllayan devlet müdahalesi, bafllam›flt›r. Bafllang›çta, sadece iflçileri korumay› amaçlayan yasalar, zamanla her-
teknolojik geliflmelere ve kese sosyal haklar tan›nmas›n› öngörmeye bafllam›flt›r. ‹nsan haklar› bildirilerinde
günün ihtiyaçlar›na uygun
olarak de¤iflen ve sürekli ve Anayasalarda, klâsik hak ve özgürlükler yan›nda, sosyal haklar da yer al›r ol-
geliflen bir ifl güvenli¤i mufltur. Art›k sosyal haklar, Devlet taraf›ndan yerine getirilmesi gereken ödevler
mevzuat›n› ortaya
ç›karm›flt›r. Bunun olarak anlafl›lmaya bafllam›flt›r. Devlet vatandafllar› yoksulluk, sefalet ve güvensiz-
karfl›l›¤›nda iflçiler lik duygusundan kurtarmak için, ekonomik ve sosyal yaflant›y› düzenlemeyi göre-
aç›s›ndan da bu ifl güvenli¤i
mevzuat›ndan kaynaklanan vi olarak kabul etmeye bafllam›flt›r. Böylece sosyal devlet anlay›fl› ortaya ç›km›flt›r.
ve devlet taraf›ndan idari ve Sosyal devlet, hukuk devletinin anlay›fl›n› ortaya koyan klâsik hak ve hürriyet-
cezai yapt›r›mlarla korunan
bir ifl güvenli¤i hakk›
leri bir tarafa atmam›flt›r. Ancak, klâsik hak ve hürriyetlerin, Devletin koruyucu
do¤mufltur. müdahalesi olmad›¤› sürece fazla bir anlam› olmad›¤› gerçe¤ini fark ederek, bun-
lar› daha etkili hale getirmeye, bunlar› hayata geçirerek, ifllerlik kazand›rmaya ça-
l›flm›flt›r. Sosyal Devlet anlay›fl›nda sosyal haklar klâsik hak ve özgürlüklerin yeri-
ne geçmemifl, onlar› tamamlam›fl, onlara canl›l›k ve hayatiyet kazand›rm›flt›r.
K›saca özetlemeye çal›fl›rsak, sanayi devriminin yaratt›¤› olumsuz çal›flma ko-
flullar›n› düzeltmek amac›yla bafllayan devlet müdahalesi, teknolojik geliflmelere
ve günün ihtiyaçlar›na uygun olarak de¤iflen ve sürekli geliflen bir ifl güvenli¤i
mevzuat›n› ortaya ç›karm›flt›r. Bunun karfl›l›¤›nda, iflçiler aç›s›ndan da bu ifl güven-
li¤i mevzuat›ndan kaynaklanan ve devlet taraf›ndan ayr›ca, idari ve cezai yapt›r›m-
larla korunan, bir ifl güvenli¤i hakk› do¤mufltur. ‹fl güvenli¤i hakk›, önemi nede-
niyle çal›flma hayat›na iliflkin yasalar d›fl›nda, bir çok ülkede anayasalarda da yer
almak suretiyle anayasal güvenceye kavuflturulmufltur. Ülkemizde de bu konuda-
ki geliflmeler farkl› olmam›flt›r.
SIRA S‹ZDE ‹fl güvenli¤i hangi olaylar sonucunda bir hak olarak ortaya ç›km›flt›r?
1
‹fi GÜVENL‹⁄‹ HAKKININ ANAYASAL DAYANA⁄I
1982 tarihli Anayasam›z›n 2. maddesinde Türkiye Cumhuriyeti’nin bir sosyal hu-
kuk devleti oldu¤u öngörülmüfltür. 45. maddeden itibaren bafllayan üçüncü bölü-
mündeyse kiflilerin sosyal ve ekonomik hak ve ödevleri düzenlenmifltir. Anayasa
Sosyal Devlet: Güçsüzleri, Mahkemesi kararlar›nda sosyal devlet, güçsüzleri güçlüler karfl›s›nda koruyarak,
güçlüler karfl›s›nda
koruyarak, gerçek eflitli¤i
gerçek eflitli¤i yani sosyal adaleti ve böylece toplumsal dengeyi sa¤lamakla yü-
yani sosyal adaleti ve kümlü devlet demektir fleklinde ifade edilmifltir.
böylece toplumsal dengeyi Sosyal devletin bir di¤er amac› da kiflilerin özgürlü¤ünü gelifltirmektir. Nitekim
sa¤lamakla yükümlü
devlettir. Anayasan›n 17. maddesinde herkesin; yaflama, maddi ve manevi varl›¤›n› koruma
ve gelifltirme hakk›na sahip bulundu¤u belirtilmifltir.
‹nsanlar›n gerçek anlamda özgür olabilmeleri için, bugünlerinin ve yar›nlar›n›n
güvence alt›nda olmas› gerekir. Çal›fl›lan iflyerlerinde, ifl kazalar› ve meslek hasta-
l›klar›na karfl› belirli güvenlik tedbirleri al›nmam›flsa mesleki riskler çal›flanlar› teh-
dit ediyorsa çal›flanlar›n maddi ve manevi varl›klar›n› gelifltirmeleri söz konusu
olamaz. ‹flçilerin, ifl güvenli¤i hakk›n› talep edebilmeleri, sosyal devlet anlay›fl›n-
‹fl güvenli¤i hakk›n›n ön dan kaynaklanmaktad›r. ‹fl güvenli¤i hakk›n›n dayana¤› ya da ön koflulu da insan-
koflulu, insanlar›n yaflama
ve beden bütünlü¤ü
lar›n yaflama ve beden bütünlü¤ü haklar›n›n güvence alt›na al›nmas›d›r. Çünkü;
haklar›n›n güvence alt›na insanlar en temel sa¤l›k koflullar›ndan bile yoksun bulunuyor, hastal›k ve kazalar-
al›nmas›d›r. dan kurtulam›yorlarsa yasalarda, kâ¤›t üzerinde kendilerine yaflama hakk›n›n ta-
n›nmas› pek bir anlam tafl›mayacakt›r. ‹flte bu nedenle, Anayasam›z›n 56. madde-
si, herkesin sa¤l›kl› bir çevrede yaflama hakk› oldu¤unu ifade etmekte ve devletin
herkesin hayat›n› beden ve ruh sa¤l›¤› içinde sürdürmesini sa¤lamak zorunda ol-
du¤unu belirtmektedir.
‹fl güvenli¤i önlemlerinin, iflyeri tehlikeleri sonucunda do¤abilecek, ölüm, sa-

katl›k ve meslek hastal›klar›n› önlemeye yönelik oldu¤u düflünülürse Anayasada
herkes için tan›nm›fl olan yaflama, beden bütünlü¤ü ve sa¤l›k haklar›n›n, daha özel
bir alandaki çal›flma hayat›nn›n uzant›s›d›r.
Anayasan›n 50. maddesinde de ifl güvenli¤i hakk›n› ilgilendiren bir hüküm bu-
lunmaktad›r. Bu kural gere¤ince “Kimse yafl›na, cinsiyetine ve gücüne uymayan ifl-
lerde çal›flt›r›lamaz. Küçükler ve kad›nlar ile bedeni ve ruhi yetersizli¤i olanlar ça-
l›flma flartlar› bak›m›ndan özel olarak korunurlar”.
Anayasan›n 50. maddesinin 3. ve 4. f›kralar›nda da iflçi sa¤l›¤›n› ilgilendiren hü-
kümler vard›r. Bu f›kralarda da dinlenme hakk›ndan, ücretli hafta ve bayram tati-
linden, y›ll›k ücretli izinden söz edilmektedir. ‹fl sürelerinin s›n›rland›r›larak iflçile-
re dinlenme hakk›n›n tan›nmas›n›n önemi sanayi devriminin ac› tecrübelerinden
beri bilinmektedir. Anayasa Mahkemesi, dinlenme hakk›n›n, hem kifli sa¤l›¤›n›n
korunmas›, hem de kamu yarar› aç›s›ndan önemini belirtmifltir.
Anayasan›n 60. maddesi de devletin sosyal güvenli¤i ve ifl güvenli¤ini sa¤lama
ödevinden bahsetmekte ve anayasal aç›dan sosyal güvenlikle ifl güvenli¤i iliflkisi
ortaya ç›kmaktad›r. Sosyal güvenli¤in temel amac›, sosyal risklerin sonucunda or-
taya ç›kan risklerin tazmini ve asgari ekonomik güvencelerin sa¤lanmas›d›r. An-
cak, zaman içinde, sosyal risklerin önlenmesi fonksiyonu da önem kazanmaya
bafllam›flt›r. ‹flte burada ifl güvenli¤i devreye girmekte ve sosyal güvenli¤i bir bü-
tün, ifl güvenli¤iniyse onun kesiti olarak kabul edersek, sosyal risklerin önlenme-
si, yani bir anlamda, ifl güvenli¤inin sa¤lanmas›, sosyal güvenli¤in ifl güvenli¤i ke-
sitini oluflturmaktad›r. ‹fl güvenli¤ini sosyal güvenlikten ayr› da düflünmek müm-
kündür. O zaman ifl güvenli¤inin amac›, sosyal riskleri önlemeye çal›flmak olacak-
t›r. E¤er ifl güvenli¤i baflar›s›z olur ve sosyal riskleri önleyemezse ortaya ç›kan sos-
yal risklerin yol açaca¤› zarar› sosyal güvenlik uygulamalar› tazmin etmeye çal›fla-
cakt›r. Her iki flekilde de sosyal güvenlikle ifl güvenli¤i aras›nda çok önemli bir ilifl-
kinin bulundu¤u aç›kt›r.
Sosyal güvenlik, do¤rudan do¤ruya devlet taraf›ndan sa¤lanamasa bile, bunun
devlet güvencesi alt›nda gerçeklefltirilmesi esast›r. Çal›flanlar›n sosyal risklere karfl›
korunmalar› aç›s›ndan önleme ve tazmin birbirinden ayr›lmaz bir bütündür. ‹flte
bu nedenle Anayasam›z›n sosyal güvenli¤i düzenleyen 60. maddesi, ifl güvenli¤i
hakk›n› en kapsaml› biçimde güvence alt›na alan bir anayasal düzenleme olarak
de¤erlendirilmelidir.
Anayasam›zda ifl güvenli¤ine iliflkin olarak yer alan hüküm ve düzenlemeler
yaln›zca kiflilerin bu konuda devletten talepte bulunma hakk›yla s›n›rl› de¤ildir. Ki-
fliler aras›ndaki uyuflmazl›klarda da Anayasal düzenlemeler dikkate al›nmal›d›r. O
halde ifl güvenli¤ine iliflkin mevzuat hükümlerinin yorumlanmas›nda ve uygulan-
mas›nda Anayasadaki düzenlemeler esas al›nmal›d›r. Bir baflka flekilde ifade etme-
ye çal›fl›rsak, Anayasam›z›n iflçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤ine iliflkin düzenlemeleri emredi-
ci hukuk kurallar› niteli¤indedir. Ayr›ca kamu düzeni sa¤lamaya yöneliktir. Öyley-
se ifl güvenli¤i mevzuat› yorumlan›rken Anayasan›n bu konuda çizdi¤i çerçevenin
d›fl›na ç›k›lmamal›d›r.
Bunlar›n d›fl›nda, Anayasam›z›n sosyal devlet anlay›fl›, devlete, yeni geliflmele-
re uygun olarak, ifl güvenli¤i mevzuat›n› yenilemek, gelifltirmek ve ayr›ca mevzu-
at›n uygulanmas›n› da denetlemek görevini vermifltir.
‹fi GÜVENL‹⁄‹NE ‹L‹fiK‹N MEVZUATIN GENEL YAPISI

Ülkemizde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤inin geliflimini incelerken, Osmanl› ‹mparator-
lu¤u döneminden bafllayarak Cumhuriyet dönemini de kapsayacak flekilde, konu
ile ilgili hukuki düzenlemeler üzerinde, özelliklerini de belirtmeye çal›flarak dur-
mufltuk. Çal›flman›n daha sonraki bölümlerinde de Ülkemizde ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Gü-
venli¤iyle ‹lgili uygulamalarda karfl›lafl›lan sorunlar bafll›¤› alt›nda yasal düzenle-
melerden kaynaklanan sorunlar fleklinde ifl güvenli¤i mevzuat›m›za de¤inmifltik.
Mevzuat›m›zda çeflitli düzenlemeler olmas›na ra¤men büyük bir da¤›n›kl›k bulun-
du¤unu temel bir yasa ç›kart›lmas› ve kodifikasyon ihtiyac› bulundu¤unu ve mev-
zuat›n yeterince uygulanamad›¤›n› ifade etmifltik. Bu bölümde bunlar› tekrar etme-
den bundan sonraki aç›klamalar›n kolay anlafl›lmas› amac›yla yürürlükteki mevzu-
at›m›z› hangi amaca yönelik olduklar›n› dikkate alarak grupland›racak ve k›saca
gözden geçirece¤iz.
Ülkemizde ilk kez 1961 Bilindi¤i gibi ülkemizde, ilk kez 1961 Anayasas› ile sosyal haklar anayasal bir
Anayasas› ile sosyal haklar
anayasal bir düzenleme
düzenleme içine al›nm›fl, sosyal ve iktisadi haklar bafll›¤› alt›nda ifl güvenli¤ine ilifl-
içine al›nm›fl ve sosyal ve kin hükümlere yer verilmifltir. 1982 Anayasas›nda, esas itibar›yla ifl güvenli¤ini ilgi-
iktisadi haklar bafll›¤› ad› lendiren konularda önemli bir de¤ifliklik yap›lmam›flt›r.
alt›nda ifl güvenli¤ine iliflkin
hükümlere yer verilmifltir.
‹fl güvenli¤ine iliflkin olarak, bugün yürürlükte bulunan mevzuat, büyük ölçü-
1982 Anayasas›nda da, ifl de 4857 say›l› ‹fl Kanunu çevresindedir. Yürürlükteki tüzük ve yönetmeliklerin bü-
güvenli¤ini ilgilendiren yük bir bölümü 4857 say›l› ‹fl Kanununa dayan›larak ç›kart›lm›flt›r. 4857 say›l› Ka-
konular sosyal ve iktisadi
haklar aras›nda korunmufl
nunun bizzat kendi içersinde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ini de¤iflik aç›lardan düzen-
ve önemli bir de¤ifliklik leyen kurallar bulunmaktad›r. Kanunda, ifl güvenli¤i teflkilât›na (m.91), ifl deneti-
yap›lmam›flt›r. mine (m.92-97), iflverenlerin almas› gereken ifl güvenli¤i tedbirlerine (m.77-78),
çocuk ve kad›n iflçilerin korunmas›na (m.71, 74), ifl sürelerine (m.63-69 vd.), ifl gü-
‹fl güvenli¤ine iliflkin olarak venli¤i konusunda iflyerinin teflkilâtlanmas›na (m.80), ifl güvenli¤i kurallar›na uy-
bugün yürürlükte bulunan
mevzuat, büyük ölçüde 4857
mayan iflverenlere uygulanacak idari yapt›r›mlara (m.105) ve iflverenlerin cezai so-
say›l› ‹fl Kanunu çevresinde rumlulu¤una iliflkin kurallar bulunmaktad›r.
flekillenmifltir. 506 say›l› Sosyal Sigortalar Kanununun 11. maddesinde, ifl kazalar› ve meslek
hastal›klar› sigortas› taraf›ndan, iflçilere ya da hak sahiplerine sa¤lanacak yard›m ve
ödemeleri düzenlemifltir.
SIRA S‹ZDE ‹fl güvenli¤ine iliflkin olarak, bugün yürürlükte bulunan düzenlemelerin flekillenmesinde,
2 hangi kanun etkili olmufltur.
‹fl Güvenli¤i Teflkilât› ve ‹fl Güvenli¤i Denetimiyle ‹lgili

Düzenlemeler
Bu konuda 4857 say›l› Kanun d›fl›nda, 3146 say›l› Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Ba-
kanl›¤›’n›n Teflkilât ve Görevleri Hakk›nda Kanun, 4958 say›l› Sosyal Sigortalar Ku-
rumu Kanunu, Sanayi ve Ticarette ‹fl Teftifli Hakk›ndaki 81 say›l› Uluslararas› Söz-
leflme ve 1580 say›l› Belediyeler Kanunu yürürlükte bulunmaktad›r. Bunlar›n d›fl›n-
da ‹fl Teftifli Tüzü¤ü, Askeri ‹flyerleriyle Yurt Emniyeti ‹çin Gerekli Maddeler ‹mal
Olunan ‹flyerlerinin Denetim ve Teftifli Hakk›nda Tüzük, Çal›flma Bakanl›¤› ‹fl Gü-
venli¤i Müfettiflleri Yönetmeli¤i, Çal›flma Bakanl›¤› ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Mer-
kezinin (‹SGÜM) Kurulufl ve Görevleriyle Personelinin Görev, Yetki ve Sorumlu-
luklar›na ‹liflkin Yönetmelik, ‹fl Kanununun fiümulü ‹çinde Tasnif Edilmemifl Olan
Küçük ‹flyerlerinin Teftifl ve Murakabesi Hakk›nda Yönetmelik, konuyu düzenle-
yen belgelerdir. ‹fl güvenli¤inin denetimiyle ilgili olarak, 506 say›l› Sosyal Sigorta-
lar Kanununda (m.130), 854 say›l› Deniz ‹fl Kanununda (m.49) ve 5953 say›l› Bas›n
Mesle¤inde Çal›flanlarla Çal›flt›ranlar Aras›ndaki Münasebetlerin Tanzimi Hakk›nda
Kanunda da (m.24) hükümler yer almaktad›r.
SIRA S‹ZDE Mevzuat›m›zdaki ifl güvenli¤i teflkilât› ve ifl güvenli¤i denetimiyle ilgili düzenlemeler

3 nelerdir?
‹flverenin iflçiyi gözetme

‹flverenin ‹flçiyi Gözetme Borcuyla ‹lgili Düzenlemeler borcuna iliflkin düzenlemeler:
• iflverenler taraf›ndan
‹fl güvenli¤i mevzuat›m›z›n önemli bir bölümünü iflverenin iflçiyi gözetme borcuna al›nmas› gereken teknik
iliflkin düzenlemeler oluflturmaktad›r. Bu düzenlemeler, iflverenler taraf›ndan al›n- tedbirler
• iflin düzenlenmesiyle
mas› gereken teknik tedbirler, iflin düzenlenmesiyle ilgili sa¤l›k ve güvenlik kural- ilgili sa¤l›k ve güvenlik
kurallar›
lar›, iflyerinin ifl güvenli¤i konusunda örgütlendirilmesindeki kurallar ve iflçiyi gö- • iflyerinin ifl güvenli¤i
konusunda
zetme borcunu yerine getirmeyen iflverenlere uygulanacak yapt›r›mlar olarak örgütlendirilmesi
konusundaki kurallar
grupland›r›labilir. • iflçiyi gözetme borcunu
yerine getirmeyen
fiimdi bu gruplara giren mevzuat› tan›maya çal›flal›m. iflverenlere uygulanacak
yapt›r›mlar
‹flverenin iflçiyi gözetme borcuyla ilgili düzenlemeler, kaç grupta ele al›nmaktad›r? SIRA S‹ZDE
4
‹flverenler Taraf›ndan Al›nmas› Gereken Teknik Tedbirler
Bu grupta yer alan mevzuat içinde ilk akla geleni 4857 say›l› ‹fl Kanununa daya-
narak ç›kar›lm›fl olan ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Yönetmeli¤idir. Bunun d›fl›nda Ekranl›
Araçlarla Çal›flmalarda Sa¤l›k ve Güvenlik Önlemleri Hakk›ndaki Yönetmelik,
Gürültü Yönetmeli¤i, Titreflim Yönetmeli¤i, Yap› ‹fllerinde Sa¤l›k ve Güvenlik
Yönetmeli¤i, Güvenlik ve Sa¤l›k ‹flaretleri Yönetmeli¤i, Asbestle Çal›flmalarda
Sa¤l›k ve Güvenlik Önlemleri Hakk›ndaki Yönetmelik, Patlay›c› Ortamlar›n
Tehlikelerinden Çal›flanlar›n Korunmas› Hakk›ndaki Yönetmelik, Kanserojen ve
Mutajen Maddelerle Çal›flmalarda Sa¤l›k ve Güvenlik Önlemleri Hakk›nda
Yönetmelik, Kimyasal Maddelerle Çal›flmalarda Sa¤l›k ve Güvenlik Önlemleri
Hakk›ndaki Yönetmelik, ‹flyeri Sa¤l›k Birimleri ve ‹flyeri Hekimlerinin Görevleriyle
Çal›flma Usul ve Esaslar› Hakk›nda Yönetmelik, ‹fl Güvenli¤iyle Görevli Mühendis
ya da Teknik Eleman Görev, Yetki ve Sorumluluklar›yla Çal›flma Usül ve Esaslar›
Hakk›nda Yönetmelik, Elle Tafl›ma ‹flleri Yönetmeli¤i, ‹fl Ekipmanlar›n›n
Kullan›m›nda Sa¤l›k ve Güvenlik fiartlar› Yönetmeli¤i, ‹flyeri Bina ve Eklentilerinde
Al›nacak Sa¤l›k ve Güvenlik Önlemlerine ‹liflkin Yönetmelik, Kiflisel Koruyucu
Donan›m Yönetmeli¤i, Kiflisel Koruyucu Donan›mlar›n›n ‹flyerlerinde Kullan›lmas›
Hakk›nda Yönetmelik, Sondajla Maden Ç›kar›lan ‹flletmelerde Sa¤l›k ve Güvenlik
fiartlar› Yönetmeli¤i ve Yeralt› ve Yerüstü Maden ‹flletmelerinde Sa¤l›k ve Güvenlik
fiartlar› Yönetmeli¤i 4857 say›l› ‹fl Kanununun yürürlü¤e girmesinden itibaren
kitab›n yay›na haz›rland›¤› zamana kadar uygulamaya giren yönetmeliklerdir.
Ayr›ca halen haz›rl›k aflamas›nda olan birçok yönetmelik vard›r. Bunlar›n d›fl›nda,
Gemi Adamlar›n›n Sa¤l›k, ‹afle ve ‹kâmet fiartlar›n› Gösterir Tüzük, Radyasyon Sa¤-
l›¤› ve Güvenli¤i Tüzü¤ü, Grizu, Di¤er Gazlar ve Kömür Katmanlar›n›n Ani Boflal-
ma Olas›l›¤› Bulunan ‹flyerlerinde Al›nacak Emniyet Tedbirleriyle ilgili Yönetmelik
di¤er önemli düzenlemelerdir. Bunlar›n d›fl›nda Makinalardan Korunmayla ‹lgili
119 say›l› Uluslararas› Çal›flma Sözleflmesi, ‹flçilerin ‹yonizan Radyasyonlara Karfl›
Korunmas› Hakk›nda 115 say›l› Uluslararas› Çal›flma Sözleflmesi, Tek ‹flçinin Tafl›-
yabilece¤i Yükün En Çok A¤›rl›¤› Hakk›nda 127 say›l› Uluslararas› Çal›flma Sözlefl-
mesiyse bu konudaki uluslararas› yükümlülü¤ü gösteren belgelerdir.
‹flin Düzenlenmesiyle ‹lgili Sa¤l›k ve Güvenlik Kurallar›

Kolayca tahmin edilebilece¤i gibi, bu grupta yer alan mevzuat, kad›n ve çocuk ifl-
çilerin korunmas› ve ifl sürelerinin düzenlenmesi amac›na yöneliktir. 4857 say›l› ‹fl
Kanunumuzun 71-74 ve 85-88 maddeleri kad›n ve çocuk iflçileri korumaya yöne-
liktir. Umumi H›fz›s›hha Kanununun 173. ve sonraki maddeleri bu konuyla ilgili-
dir. Ayr›ca A¤›r ve Tehlikeli ‹fller Tüzü¤ü, Kad›n ‹flçilerin Sanayilere Ait ‹fllerde Ge-
ce Postalar›nda Çal›flt›r›lma Koflullar› Hakk›nda Tüzük, Gebe ya da Emzikli Kad›n-
lar›n Çal›flt›r›lma Koflullar›yla Emzirme Odalar› ve Çocuk Bak›m Yurtlar› (Krefl)

Hakk›nda Tüzük bu konudaki ulusal mevzuat›m›z›n ilk akla gelenleridir. Bunlar-
dan baflka, Maden Ocaklar›nda Yeralt› ‹fllerinde Kad›nlar›n Çal›flt›r›lmamas› Hak-
k›ndaki Uluslararas› Mukavele, Trimci ve Ateflçi S›fat›yla Gemilerde ‹fle Al›nacakla-
r›n Asgari Yafl Haddinin Tespitine Dair 15 say›l› Sözleflme, Deniz ‹fllerinde Çal›flt›-
r›lacak Çocuklar›n Asgari Yafl Haddinin Tespiti Hakk›nda 58 say›l› Sözleflme ve Ço-
cuklar›n ve Gençlerin Sanayide ‹fle Elverifllilikleri Yönünden Sa¤l›k Muayenesine
Tabi Tutulmalar› Hakk›nda 77 say›l› Sözleflme, kad›n ve çocuk iflgücünün korun-
mas›yla ilgili olarak uluslararas› yükümlülüklerimizi ifade etmektedirler.
‹fl sürelerine gelince, iflçilerin sa¤l›k ve güvenliklerinin korunmas›nda, afl›r› yor-
gunlu¤un ne kadar büyük sak›ncalar oluflturdu¤u bilinen bir gerçektir. Bu önemli
konuda 4857 say›l› Kanunun 46, 56 ve 63-70. maddeleri genel esaslar› koymakta-
d›r. Bunun d›fl›nda daha bir çok hukuki düzenleme vard›r. Bunlar aras›nda ‹fl Sü-
releri Tüzü¤ü, Fazla Çal›flma Tüzü¤ü, Sa¤l›k Kurallar› Bak›m›ndan Günde Ancak
Yedi Buçuk Saat ya da Daha Az Çal›fl›lmas› Gereken ‹fller Hakk›nda Tüzük, Hafta-
l›k ‹fl Günlerine Bölünemeyen Çal›flma Süreleri Tüzü¤ü, Postalar Halinde ‹flçi Ça-
l›flt›r›larak Yürütülen ‹fllerde Çal›flmalara ‹liflkin Baz› Özel Usul ve Kurallar Hakk›n-
da Tüzük, Haz›rlama Tamamlama Temizleme ‹flyeri Tüzü¤ü ve Y›ll›k Ücretli ‹zin
Yönetmeli¤i say›labilir.
‹flyerinin ‹fl Güvenli¤i Konusunda Örgütlendirilmesi

‹fl güvenli¤inin sa¤lanmas›nda, iflyerindeki örgütlenmenin pay› ve önemi aç›kt›r.
Mevzuat›m›z, örgütlendirme konusunda da iflverenleri görevlendirmifltir. 4857 sa-
y›l› ‹fl Kanununun 80. maddesi, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i kurulu bafll›¤›n› tafl›mak-
tad›r. Bu maddeye dayan›larak, ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Kurullar›n›n oluflumu,
çal›flma yöntemleri, ödev, yetki ve yükümlülükleri ç›kar›lacak bir yönetmelikle
belirlenecektir. Gene iflyerlerindeki ifl güvenli¤i örgütlenmesiyle ilgili olarak, Umu-
mi H›fz›s›hha Kanununun 180. Sosyal Sigortalar Kanununun 114. ve ‹fl Kanununun
81. maddeleri uyar›nca belirli iflyerlerinde iflyeri hekimi bulundurulmas› gerek-
mektedir. ‹flyeri Hekimlerinin çal›flma flartlar›yla görev ve yetkileri yönetmelikle
düzenlenmifltir.
‹flçiyi Gözetme Borcunu, Yerine Getirmeyen ‹flverenlere

Uygulanacak Yapt›r›mlar
‹fl güvenli¤i önlemlerini ‹fl güvenli¤i önlemlerini alma borcunu, yerine getirmeyen iflverenler hukuki, idari
alma borcunu, yerine ve cezai yapt›r›mlarla karfl› karfl›ya kalacaklard›r. ‹flverenlerin hukuki sorumlulu¤u
getirmeyen iflverenlere
Borçlar Kanunu, ‹fl Kanunu konusunda Borçlar Kanunumuzun 332. maddesi ile 4857 say›l› kanunun 77. mad-
ve Ceza Kanunu hükümleri desi temel hükümlerdir. ‹dari yapt›r›mlar, ‹fl Kanunumuzun 105. maddesinde, ‹fl
do¤rultusunda yapt›r›m Teftifli Tüzü¤ünün 15/F. maddesinde, ‹flyerlerinde ‹flin Durdurulmas›na ve ‹flyerle-
uygulan›r
rinin Kapat›lmas›na ‹liflkin Tüzük bünyesinde düzenlenmifltir. ‹flverenler hakk›nda
cezai kovuflturmaya geçmeden önce belirli bir önel verilmesine iliflkin hükümler
81 say›l› uluslararas› sözleflmenin 13. ve 17. maddelerinde ve ‹fl Teftifli Tüzü¤ünün
22. maddesinde yer almaktad›r. Cezai yapt›r›mlarsa 4857 say›l› ‹fl Kanunumuzun
98-108 ve 107. maddeleri ile Türk Ceza Kanununun 451 ve 459. maddelerinde dü-
zenlenmifltir.
SIRA S‹ZDE ‹fl güvenli¤i önlemlerini alma borcunu yerine getirmeyen iflverenlere ne tür yapt›r›mlar
5 uygulan›r?
Özet

AMAÇ
‹fl güvenli¤i hakk›, hangi koflullar alt›nda ortaya
AMAÇ
‹fl güvenli¤ine iliflkin mevzuat›n genel yap›s›
1 ç›km›flt›r? 3 nas›ld›r?
• Sanayi devriminin yaratt›¤› olumsuz çal›flma ko- • Ülkemizde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ine iliflkin ge-
flullar›n› düzeltmek amac›yla bafllayan devlet mü- rekli yasal mevzuat›n, bulunmakla birlikte son de-
dahalesi, teknolojik geliflmelere ve günün ihtiyaç- rece da¤›n›k oldu¤unu daha önce belirtmifltik. Bu
lar›na uygun olarak de¤iflen ve sürekli geliflen bir konuda bir çok kanun ve denetim görevini yerine
ifl güvenli¤i mevzuat›n› ortaya ç›karm›flt›r. Bunun getirecek yine bir çok kurumun ve kuruluflun bu-
karfl›l›¤›nda iflçiler aç›s›ndan da bu mevzuattan lunmas›, ülkemizde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle il-
kaynaklanan ve devlet taraf›ndan ayr›ca idari ve gili uygulamalarda sorunlara neden olmaktad›r.
cezai yapt›r›mlarla korunan bir ifl güvenli¤i hakk› ‹fl güvenli¤i mevzuat›m›z›n önemli bir bölümü de
do¤mufltur. iflverenin iflçiyi gözetme borcuna iliflkin düzenle-
meler oluflturmaktad›r. Bu düzenlemeler, iflverenler

AMAÇ ‹fl güvenli¤i hakk›n›n Anayasal dayana¤› nedir? taraf›ndan al›nmas› gereken teknik tedbirler, iflin
2
düzenlenmesiyle ilgili sa¤l›k kurallar›, iflyerinin ifl
• ‹fl güvenli¤i hakk›, önemi nedeniyle çal›flma haya-
güvenli¤i konusunda örgütlendirilmesi konusunda-
t›na iliflkin yasalar d›fl›nda, bir çok ülkede, anayasa-
ki kurallar ve iflçiyi gözetme borcunu yerine getir-
larda da yer almak suretiyle anayasal güvenceye
meyen iflverenlere uygulanacak yapt›r›mlar olarak
kavuflturulmufltur. Ülkemizde de ifl güvenli¤i hakk›
grupland›r›labilir.
1982 Anayasas›n›n çeflitli maddelerinde de güvence
alt›na al›nm›flt›r.
Kendimizi S›nayal›m 6. Devletin vatandafllar›n› yoksulluk, sefalet, ve güvensiz-

1. Türkiye’de ifl güvenli¤ine iliflkin hükümler ilk kez han- lik duygusundan kurtarmak için ekonomik ve sosyal ya-
gi Anayasada yer alm›flt›r? flant›ya müdahale etmeyi görev olarak kabul etmesiyle
a. 1876 birlikte ortaya ç›kan devlet anlay›fl›na ne ad verilir?
b. 1921 a. Sosyal devlet
c. 1924 b. Otokratik devlet
d. 1961 c. Totaliter devlet
e. 1982 d. Liberal devlet
e. Demokratik devlet
2. Afla¤›dakilerden hangisi, iflyerinin ifl güvenli¤i konu-
sunda örgütlendirilmesinde görevlidir? 7. Herkesin sa¤l›kl› ve dengeli bir çevrede yaflama hakk›-
a. ‹flverenler na sahip oldu¤u ve devletin herkesin hayat›n› beden ve
b. ‹flçiler ruh sa¤l›¤› içinde sürdürmesini sa¤lamak zorunda oldu¤u
c. Sendikalar hükmü afla¤›dakilerden hangisinde yer al›r?
d. ‹flyeri sendika temsilcileri a. 4857 say›l› ‹fl Kanunu
e. Bölge Çal›flma Müdürlü¤ü b. Borçlar Kanunu
c. Anayasa
3. Afla¤›daki düzenlemelerden hangisi, ifl güvenli¤i teflki- d. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Tüzü¤ü
lat› ve ifl güvenli¤i denetimiyle ilgili de¤ildir? e. Umumi H›fz›ss›hha Kanunu
a. Belediyeler Kanunu
b. Ticaret Kanunu 8. Afla¤›dakilerden hangisinde iflyerinin ifl güvenli¤i konu-
c. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›’n›n Teflkilât sunda örgütlendirilmesiyle ilgili hükümler yer almaz?
ve Görevleri Hakk›ndaki Kanun a. 4857 say›l› ‹fl Kanunu
d. Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu b. ‹fl Süreleri Tüzü¤ü
e. ‹fl Kanunu c. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Kurullar› Hakk›nda
Tüzük
4. ‹flçiyi gözetme borcunu yerine getirmeyen iflverenlere d. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Tüzü¤ü
uygulanacak cezai yapt›r›mlar›n yer ald›¤› kanunlar, afla¤›- e. Umumi H›fz›ss›hha Kanunu
dakilerin hangisinde, tam ve do¤ru olarak verilmifltir?
a. Belediyeler Kanunu 9. Gebe ya da Emzikli Kad›nlar›n Çal›flt›r›lma Koflullar›yla
b. H›fz›ss›hha Kanunu Emzirme Odalar› ve Çocuk Bak›m Yurtlar› Hakk›nda Tü-
c. Ticaret Kanunu zük, iflverenin iflçiyi gözetme borcuyla ilgili düzenlemeler-
d. 4857 say›l› ‹fl Kanunu-Ceza Kanunu den hangisinin içinde yer al›r?
e. 2821 say›l› Sendikalar Kanunu-2822 say›l› Toplu ‹fl a. ‹flçilere sa¤lanacak sosyal sigorta tedbirleri
Sözleflmesi Grev ve Lokavt Kanunu b. ‹flveren taraf›ndan al›nmas› gereken teknik
tedbirler
5. Dünyada ifl güvenli¤i ihtiyac› ilk kez ne zaman ortaya c. ‹flin düzenlenmesiyle ilgili sa¤l›k ve güvenlik
ç›km›flt›r? kurallar›
a. 15. yüzy›l›n bafllar›nda d. ‹fl yerinin ifl güvenli¤i konusunda örgütlenmesi
b. 16. yüzy›l›n sonlar›nda e. ‹flçiyi gözetme borcunu, yerine getirmeyen iflve-
c. 17. yüzy›l›n bafllar›nda renlere uygulanacak yapt›r›mlar
d. 18. yüzy›l›n sonlar›nda
e. 19. yüzy›l›n sonlar›nda 10. ‹fl güvenli¤i mevzuat›na anayasal güvence kazan-
d›ran düzenlemeler Anayasan›n hangi bölümünde yer
al›r?
a. Temel haklar
b. Ticari haklar
c. Sosyal ve Ekonomik haklar
d. Siyasi haklar
e. Kifli haklar›
“ 765 Say›l› Türk Ceza Kanununun ‹lgili Maddeleri

Madde 451. Ölüm, failin fiilinden evvel mevcut olup da
failce bilinmeyen ahvalin birleflmesi veyahut failin idare-
1. d
2. a
Yan›t›n›z yanl›flsa “‹fl Güvenli¤ine ‹liflkin Mevzu-
at›n Genel Yap›s›” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri
Yan›t›n›z yanl›flsa “‹flyerinin ‹fl Güvenli¤i Konu-
sinden hariç ve gayri melhuz esbab›n inzimam› yüzünden sundaki Örgütlenmesi” bafll›¤› alt›nda verilen bil-
vukua gelmifl ise idam cezas›n› gerektiren hallerde on befl gileri yeniden gözden geçiriniz.
seneden ve müebbet ve on befl seneden fazla a¤›r hapsi 3. b Yan›t›n›z yanl›flsa “‹fl Güvenli¤i Teflkilat› ve ‹fl Gü-
gerektiren hallerde on seneden afla¤› olmamak üzere a¤›r venli¤i Denetimi ‹le ‹lgili Düzenlemeler” bafll›¤› al-
hapis cezas› hüküm olunur. t›nda verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
Madde 455. (De¤iflik: 9/7/1953 - 6123/1 m.) Tedbirsizlik 4. d Yan›t›n›z yanl›flsa “‹flçiyi Gözetme Borcunu Yeri-
veya dikkatsizlik veya meslek ve sanatta acemilik veya ni- ne Getirmeyen ‹flverenlere Uygulanacak Yapt›-
zamat ve evamir ve talimata riayetsizlik ile bir kimsenin r›mlar” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden göz-
ölümüne sebebiyet veren flah›s iki seneden befl seneye den geçiriniz.
kadar hapse ve 250 liradan 2.500 liraya kadar a¤›r para ce- 5. d Yan›t›n›z yanl›flsa “Genel Olarak ‹fl Güvenli¤i Hak-
zas›na mahkum olur. k›n›n Ortaya Ç›k›fl›” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri
E¤er fiil birkaç kiflinin ölümünü mucip olmufl veya bir ki- yeniden gözden geçiriniz.
flinin ölümü ile beraber bir veya birkaç kiflinin de yaralan- 6. a Yan›t›n›z yanl›flsa “Genel Olarak ‹fl Güvenli¤i Hak-
mas›na sebebiyet vermifl ve bu yaralanma 456. maddenin k›n›n Ortaya Ç›k›fl›” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri
2. f›kras›nda beyan olunan derecede bulunmufl ise dört yeniden gözden geçiriniz.
seneden on seneye kadar hapis ve 1.000 liradan afla¤› ol- 7.c Yan›t›n›z yanl›flsa “‹fl Güvenli¤i Hakk›n›n Anaya-
mamak üzere a¤›r para cezas› ile mahkum olur. sal Dayana¤›” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeni-
(Ek: 16/7/1964-501/1 m.) Yukar›daki f›kralarda beyan olu- den gözden geçiriniz.
nan cezalar, kusurun derecesine göre sekizde birine ka- 8. b Yan›t›n›z yanl›flsa “‹fl Güvenli¤i Konusunda Örgüt-
dar indirilebilir. lendirilmesi” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeni-
Madde 459. (De¤iflik: 29/6/1938 - 3531/1 m.) Her kim den gözden geçiriniz.
tedbirsizlik veya dikkatsizlik yahut meslek ve sanatta ace- 9. c Yan›t›n›z yanl›flsa “‹flin Düzenlenmesiyle ‹lgili Sa¤-
milik veya nizam, talimat ve emirlere riayetsizlik neticesi l›k Ve Güvenlik Kurallar›” bafll›¤› alt›nda verilen
olarak bir flahsa cismen eza verecek veya s›hhatini ihlal bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
edecek bir zarar iras eder yahut akli melekelerinde teflev- 10. c Yan›t›n›z yanl›flsa “‹fl Güvenli¤ine ‹liflkin Mevzu-
vüfl husulüne sebebiyet verirse: at›n Genel Yap›s›” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri
1 – 456. maddenin birinci ve dördüncü f›kralar›ndaki hal- yeniden gözden geçiriniz.
lerde takibat icras› flikayete ba¤l› olmak flart› ile üç aya
kadar hapis veya elli liraya kadar a¤›r para cezas›,
2 – 456. maddenin ikinci ve üçüncü f›kralar›ndaki haller-
de üç aydan yirmi aya kadar hapis ve 100 liradan 500 li-
raya kadar a¤›r para cezas› hükmolunur.
3 - Bir kaç kifli cürümden mutazarr›r olmufl ise bir numa-
ral› bentte hapis cezas› alt› ay ve a¤›r para cezas› iki yüz
liraya kadar, iki numaral› bentte hapis alt› aydan otuz
aya kadar ve a¤›r para cezas› 150 liradan afla¤› olmamak
üzere hükmolunur.
(Ek: 16/7/1964 - 501/1 m.) Yukar›daki f›kralarda beyan
olunan cezalar, kusurun derecesine göre sekizde birine
kadar indirilebilir.
”

S›ra Sizde 1 AYHAN, A. (1988). “Sosyal Güvenlik ‹fl Güvenli¤i ‹liflkisi”.
Sanayi devriminin yaratt›¤› olumsuz çal›flma koflullar›n› Anadolu Üniversitesi ‹‹BF Dergisi, C. VI, S. 2, Kas›m
düzeltmek amac›yla bafllayan devlet müdahalesi, teknolo- 1988.
jik geliflmelere ve günün ihtiyaçlar›na uygun olarak de¤i- CENTEL, T. (1989). “Hukuki Yönden ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl
flen ve sürekli geliflen bir ifl güvenli¤i mevzuat›n› ortaya Güvenli¤i”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i
ç›karm›flt›r. Sempozyumu 4-10 May›s 1988. Ankara.
GRENNBERG, L. (1973). “The Enforcement of
S›ra Sizde 2 Occupational Safety Legislation”. International
Bu konuda 4857 say›l› Kanun d›fl›nda, 3146 say›l› Çal›flma Labour Review. Vol. 107, No. 5, May 1973.
ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›’n›n Teflkilât ve Görevleri GÜVEN, E. (1970). ‹fl Kazas› Yönünden Sosyal Politika
Hakk›nda Kanun, 4792 say›l› Sosyal Sigortalar Kurumu Sorunlar›. Ankara: E‹T‹A Yay›n› No. 78/40.
Kanunu, Sanayi ve Ticarette ‹fl Teftifli Hakk›ndaki 81 say›- GÜVEN, E. (1990). “‹fl Güvenli¤inin Uluslararas› Normlar›
l› Uluslararas› Sözleflme ve 1580 say›l› Belediyeler Kanunu ve Türkiye”. Prof. Dr. ‹lhan CEMALCILAR’›n
yürürlükte bulunmaktad›r. Bunlar›n d›fl›nda ‹fl Teftifli Tü- An›s›na Arma¤an, Anadolu Üniversitesi Yay›n No.
zü¤ü, Askeri ‹flyerleriyle Yurt Emniyeti ‹çin Gerekli Mad- 393, ‹‹BF Yay›n No. 84, Eskiflehir.
deler ‹mal Olunan ‹flyerlerinin Denetim ve Teftifli Hakk›n- JAKSON, M.P. (Çev: E. B‹LG‹NO⁄LU). (1996). Sendikalar.
da Tüzük, Çal›flma Bakanl›¤› ‹fl Güvenli¤i Müfettiflleri Yö- Öteki Yay›n›. Ankara.
netmeli¤i, Çal›flma Bakanl›¤› ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i SÜZEK, S. (1985). ‹fl Güvenli¤i Hukuku. Ankara.
Merkezinin (‹SGÜM) Kurulufl ve Görevleriyle Personeli- TALAS, C. (1970). “Türkiye’de Sosyal ve Ekonomik
nin Görev ve Yetki ve Sorumluluklar›na ‹liflkin Yönetme- Haklar”. Türkiye’de ‹nsan Haklar› Semineri. S. 229,
lik, ‹fl Kanununun fiümulü ‹çinde Tasnif Edilmemifl Olan Ankara.
Küçük ‹flyerlerinin Teftifl ve Murakabesi Hakk›nda Yönet- TUNA, R. (1971). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Tüzü¤üne
melik konuyu düzenleyen belgelerdir. ‹fl güvenli¤inin de- ‹liflkin Düflünceler”. ‹flveren. C. IX, S. 7, Nisan 1971.
netimi ile ilgili olarak 506 say›l› Sosyal Sigortalar Kanu- TUNCAY, C. (1990). “‹fl ve Sosyal Güvenlik Hukuku
nunda (m.130), 854 say›l› Deniz ‹fl Kanununda (m.49) ve Aç›s›ndan ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve
5953 say›l› Bas›n Mesle¤inde Çal›flanlarla Çal›flt›ranlar Ara- ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s 1989.
s›ndaki Münasebetlerin Tanzimi Hakk›nda Kanunda da Ankara.
(m.24) hükümler yer almaktad›r. YAZGAN, T. (1977). Sosyal Sigortalar. ‹stanbul.
S›ra Sizde 3 Baflvurulabilecek ‹nternet Kaynaklar›

‹fl güvenli¤ine iliflkin olarak bugün yürürlükte bulunan www.tbmm.gov.tr
mevzuat, büyük ölçüde 4857 say›l› ‹fl Kanunu çevresinde www.calisma.gov.tr
flekillenmifltir. www.ssk.gov.tr
S›ra Sizde 4
‹flverenin iflçiyi gözetme borcuna iliflkin düzenlemeler, ifl-
verenler taraf›ndan al›nmas› gereken teknik tedbirler, iflin
düzenlenmesiyle ilgili sa¤l›k ve güvenlik kurallar›, iflyeri-
nin ifl güvenli¤i konusunda örgütlendirilmesi konusundaki
kurallar ve iflçiyi gözetme borcunu yerine getirmeyen iflve-
renlere uygulanacak yapt›r›mlar olarak grupland›r›labilir.
S›ra Sizde 5
‹fl güvenli¤i önlemlerini alma borcunu yerine getirmeyen
iflverenler hukuki, idari ve cezai yapt›r›mlar uygulan›r.
83
‹flverenin ‹flçiyi
Gözetme Borcunun
Hukuki Dayana¤› 7
Bu ünitede, iflverenin iflçiyi gözetme borcu özel hukuk ve kamu hukuku aç›s›ndan
ayr› ayr› incelenecek ve karfl›laflt›r›lacakt›r. Özel hukuk aç›s›ndan iflverenin iflçiyi
gözetme borcunu düzenleyen temel hüküm olan Borçlar Kanununun 332. mad-
desi ayr›nt›l› bir flekilde anlat›lacak, daha sonra konu, kamu hukuku aç›s›ndan,
özellikle bu konudaki temel düzenlemelerin getirildi¤i 4857 say›l› kanun incelene-
cektir. Ünitenin sonunda da kamu hukuku düzenlemeleriyle özel hukuk düzenle-
melerinin iliflkisi üzerinde durulacakt›r.

‹flverenin iflçiyi gözetme borcu ne demektir?
Özel hukukta iflverenin iflçiyi gözetme borcuna iliflkin düzenlemeler nelerdir?
Kamu hukukunda, iflverenin iflçiyi gözetme borcuna iliflkin düzenlemeler
nelerdir?
Kamu hukuku düzenlemeleriyle özel hukuk düzenlemeleri aras›nda nas›l bir
iliflki vard›r?
Günde Üç ‹flçi ‹fl Kazas› Kurban›
Türkiye’de her gün ortalama 3 iflçi, dünyadaysa 5.000 iflçi ifl kazalar› sonucun-
da yaflamlar›n› yitiriyor. Dünyada ayr›ca y›lda 2.000.000 kifli, ifl kazalar› ve
meslek hastal›klar› nedeniyle hayat›n› kaybediyor. SSK istatistiklerine göre, ifl ka-
zalar› sonucunda Türkiye’de her gün ortalama 3 iflçi yaflam›n› yitiriyor. ‹statis-
tiklere göre, 2001 y›l›nda meydana gelen 72.367 ifl kazas› sonucunda 1.065 kifli
yaflam›n› yitirirken, 1.866 iflçiyse ifl göremez derecede sakat kald›. 2001 y›l›nda
meydana gelen ifl kazalar› nedeniyle toplam 1.831.686 iflgünü yitirildi. ILO veri-
lerine göreyse, ifl kazalar› nedeniyle dünyada her gün ortalama 5.000, y›ldaysa
2.000.000 kifli yaflam›n› yitiriyor. ‹statistiklere göre ifl kazalar›, en çok ‘ifle baflla-
n›lan ilk saatlerde’ meydana gelirken, kazalar en çok iflçinin dalg›nl›¤› ve iflyerin-
de gerekli önlemlerin al›nmamas›ndan kaynaklan›yor. SSK istatisti¤inde, iflyeri
denetimlerinin art›r›lmas›n›n ifl kazalar›n› cayd›r›c› bir etki yapaca¤› ve ölüm sa-
y›s›n› azaltaca¤› belirtildi.
Kaynak: http://www.gazetex.com/haberler/haberayrinti.php?Sira_No=8897 -
28.04.2003
Anahtar Kavramlar
• ‹flverenin ‹flçiyi Gözetme Borcu
• Özel Hukuk
• Kamu Hukuku
‹çindekiler
• GENEL OLARAK ‹fiVEREN‹N ‹fiÇ‹Y‹ GÖZETME BORCU
• ÖZEL HUKUK AÇISINDAN ‹fiVEREN‹N ‹fiÇ‹Y‹ GÖZETME BORCU
• Borçlar Kanunu (m. 332) Kapsam›nda ‹flverenin Gözetme Borcunun
Kapsam› ve S›n›r›
• Borçlar Kanunu (m. 332) Kapsam›nda ‹flverenin Gözetme Borcuna Ayk›r›
Davran›fltan Do¤an Hukuki Sonuçlar
• KAMU HUKUKU AÇISINDAN ‹fiVEREN‹N ‹fiÇ‹Y‹ GÖZETME BORCU
• 4857 Say›l› ‹fl Kanunundaki Düzenlemeler
• Sosyal Sigortalar Kanunundaki Düzenlemeler
• Umumi H›fz›s›hha Kanunundaki Düzenlemeler
• Belediyeler Kanunundaki Düzenlemeler
• KAMU HUKUKU DÜZENLEMELER‹YLE ÖZEL HUKUK DÜZENLEMELER‹N‹N
‹L‹fiK‹S‹
Ünite 7 - ‹flverenin ‹flçiyi Gözetme Borcunun Hukuki Dayana¤› 85
GENEL OLARAK ‹fiVEREN‹N ‹fiÇ‹Y‹ GÖZETME BORCU

Hizmet akdinin çal›flanla çal›flt›ran aras›ndaki iliflkileri düzenleyen, di¤er akitlerden
en belirgin fark›, iflçiyle iflveren aras›nda kiflisel bir iliflki kuran niteli¤i ve iflçinin ifl-
verene ba¤›ml›l›¤›d›r. ‹flte bu durum, kifliler aras›nda karfl›l›kl› bir sadakati gerekti-
rir. ‹flçi, iflvereninin ve iflyerinin ç›karlar›n› korumaya çal›flacak ve onlara zarar ver- ‹flçi, iflvereninin ve iflyerinin
ç›karlar›n› korumaya
mekten kaç›nacak, buna karfl›l›k iflveren de iflçisini koruyup gözetecektir. çal›flacak ve onlara zarar
Hizmet akdinin iflverene yükledi¤i gözetme borcu, iflçinin iyili¤i ve ç›karlar› vermekten kaç›nacak, buna
karfl›l›k iflveren de iflçisini
do¤rultusunda davranmak, onu korumak ve yard›mc› olabilmek için çal›flmak, ifl- koruyup gözetecektir.
çiye zarar verebilecek davran›fllardan kaç›nmak, tehlikeleri önlemek borçlar›n›
yükler. Bunlar›n bafl›nda, iflçinin hayat›n› ve sa¤l›¤›n› koruma borcu gelir. ‹flçiyi bil- Gözetme Borcu: ‹flverenin
hizmet sözleflmesi
gilendirmek, yol göstermek, gerekli bilgileri yetkili makam ve mercilere zaman›n- çerçevesinde çal›flt›rd›¤›
da bildirmek de bu arada say›labilir. ‹flçinin iflyerine getirdi¤i eflyalar›n korunmas›, iflçisini korumak, onun
ç›karlar› do¤rultusunda
iflçiye çal›flma belgesi verilmesi, iflçiye yeni ifl arama izni verilmesi de iflverenin gö- gördü¤ü ifl dolay›s›yla
u¤rayabilece¤i zararlara
zetme borcu içinde düflünülecek yükümlülükleridir. karfl› gerekli önlemleri
Ayr›ca Sosyal Sigortalar Kanununun (SSK) iflverenlere, iflçi yarar›na olmak üze- almak, iflçinin ç›karlar›n›n
zedelenmesine yol
re yükledi¤i baz› görevler de iflverenin gözetme borcu içinde yer alan di¤er yü- açabilecek zarar verici
kümlülüklerdir. fiimdi bunlar› k›saca gözden geçirelim. davran›fllardan kaçmak gibi,
yükümlülüklerden oluflan
• SSK. (m. 9) gere¤ince iflveren, sigortal›lar› bildirmek yükümlülü¤ü alt›nda- borçtur.
d›r. Çal›flt›raca¤› iflçileri iflverenler, ifle bafllatmadan önce, örne¤i kurumca
haz›rlanacak, bildirgelerle kuruma bildirmek zorundad›rlar.
• SSK. (m. 79/1) uyar›nca, iflverenler çal›flt›rd›klar› sigortal›lar›n, sigorta prim-
lerine esas tutulacak kazançlar› toplam›n›, prim ödeme gün say›lar›n›, sigor-
ta primlerini gösteren prim belgelerini ait olduklar› ay› izleyen ay›n sonuna
kadar, kuruma vermekle yükümlüdürler.
• ‹flverenler SSK. (m. 27) uyar›nca ifl kazalar›n› hemen, en k›sa zamanda
yetkili zab›taya ve en geç iki gün içinde de SSK’ya yaz›l› olarak bildirmek
zorundad›rlar.
• SSK. (m. 15) gere¤ince, ifl kazas›na u¤rayan sigortal›ya, SSK duruma el ko-
yuncaya kadar, iflverenler, sa¤l›k durumunun gerektirdi¤i bütün sa¤l›k yar-
d›mlar›n› yapmak zorundad›rlar.
• Benzer bir durum, meslek hastal›klar› için de söz konusudur. ‹flveren sigor-
tal› iflçisinin meslek hastal›¤›na yakaland›¤›n› ö¤renirse iki gün içinde, duru-
mu SSK’ya bildirmekle yükümlüdür.
• SSK. (m. 90) uyar›nca, ifl kazas›, meslek hastal›¤›, hastal›k ve anal›k hallerin-
de, kendisine baflvuran sigortal›ya iflveren muayene belgesi yani vizite kâ¤›-
d› vermek zorundad›r.
K›saca tekrar hat›rlarsak, iflyerinde ifl güvenli¤i önlemlerinin al›nmas›, iflverenin
gözetme borcu kapsam›nda yer alan yükümlülüklerin sadece bir bölümünü ifade ‹fl güvenli¤i hukuku
bak›m›ndan, iflverenin iflçiyi
etmektedir. Ancak, ifl güvenli¤i hukuku bak›m›ndan, iflverenin iflçiyi gözetme bor- gözetme borcu, ifl güvenli¤i
önlemlerini alma borcudur.
cu, “ifl güvenli¤i önlemlerini alma borcu” anlam›nda kullan›lmaktad›r.
‹fl güvenli¤i hukuku aç›s›ndan, iflverenin iflçiyi gözetme borcu, temelde neyi ifade eder? SIRA S‹ZDE
1
ÖZEL HUKUK AÇISINDAN ‹fiVEREN‹N ‹fiÇ‹Y‹

GÖZETME BORCU
Özel hukuk aç›s›ndan iflverenin iflçiyi gözetme yani ifl güvenli¤i tedbirleri alma
borcunu düzenleyen temel hüküm, Borçlar Kanununun 332. maddesidir.
Borçlar Kanunu (m. 332) Kapsam›nda ‹flverenin Gözetme

Borcunun Kapsam› ve S›n›r›
‹lgili maddeye göre, ‹fl sahibi, akdin hususi halleri ve iflin mahiyeti noktas›ndan
hakkaniyet dairesinde kendisinden istenebilece¤i derecede, çal›flmak dolay›s›yla
maruz kald›¤› tehlikelere karfl› icap eden tedbirleri ittihaza ve münasip ve s›hhi ça-
l›flma mahalleri ile, iflçi birlikte ikamet etmekte ise, s›hhi yatacak bir yer tedarikine
mecburdur.
De¤inilen madde, bir özel hukuk kural› niteli¤inde oldu¤u için, ayk›r›l›k duru-
munda özel hukuk yapt›r›m› uygulanacakt›r. Yani bu maddede belirtilen önlemler
iflveren taraf›ndan al›nmaz ve bundan dolay› iflçi zarara u¤rarsa iflçinin tazminat is-
teme hakk› do¤acakt›r.
Borçlar Kanununun 332. Borçlar Kanununun 332. maddesi incelendi¤inde, iflverenin önlem alma yü-
maddesine göre, iflverenin
gözetim borcu, iflçinin kümlülü¤ünün, üç ana gruba ayr›ld›¤› görülmektedir. Birincisi, iflletme tehlikeleri-
iflletme tehlikelerine karfl› ne karfl› iflçinin korunmas›, ikincisi münasip ve sa¤l›¤a uygun çal›flma yeri sa¤lan-
korunmas›, münasip ve mas›, üçüncüsüyse iflverenle beraber ikâmet eden iflçi için, sa¤l›¤a uygun yatacak
sa¤l›¤a uygun çal›flma yeri
sa¤lanmas› ve iflverenle yer sa¤lanmas›d›r.
beraber ikâmet eden iflçiye ‹flletme tehlikelerine karfl› iflçilerin korunmas›, iflverenin bu amaçla gerekli tesi-
sa¤l›¤a uygun yatacak yer
sa¤lanmas› olmak üzere üç sat ve donan›m› yapmas›, gerekli koruyucu araç ve gereçleri iflçiye sa¤lamas›, gü-
k›s›mdan oluflmaktad›r. venli ve sa¤l›kl› bir çal›flma ortam›n›n oluflmas› için gereken ifl organizasyonunu
oluflturmas›, bu do¤rultuda iflçiye gerekli talimatlar› vermesi ve koydu¤u kurallara
uyulmas›n› sa¤lamak amac›yla da denetleme yapmas› fleklinde ortaya ç›kar.
‹flveren, bu yükümlülü¤ünü yerine getirebilmek amac›yla iflçilerine uyar›larda
bulunabilir. ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili bir iç yönetmelik haz›rlayabilir. Bu
konuda iflçilerini e¤itebilir. Kurallara uyulmas›n› sa¤lamada, etkin bir denetimin
çok büyük rolü vard›r.
Münasip ve sa¤l›¤a uygun çal›flma yeri sa¤lanmas›, çal›flma ortam›n›n kabul
edilebilir sa¤l›k flartlar›na sahip olmas›, iflin amac›na uygun olmas› fleklinde özetle-
nebilir. Örnek vermek gerekirse, iflyerinin afl›r› rutubetli olmas›ndan dolay›, afl›r›
so¤uk ya da s›cak olmas›ndan dolay› iflçiler hastalanacak olursa iflveren, bundan
sorumlu olacakt›r. Nem, ›s›nma, ayd›nlatma, havaland›rma konular›nda iflyerlerin-
de kabul edilebilir koflullar sa¤lanacakt›r.
Ancak, bazen yap›lan iflin cinsi, mahiyeti icab›, iflçilerin sa¤l›¤›n›n bozulmas› ya
da tehlikeden kaç›n›lmas› önlenemez. Kaç›n›lmaz olarak bu sonuçlar ortaya ç›ka-
bilir. Örnek vermek gerekirse, kömür madenlerinde çal›flan iflçilerin kömür tozu
yutmalar› tümüyle önlenememektedir. Çeltik tarlalar›nda çal›flan iflçilerin rutubet
ve ›slakl›ktan kurtulmalar› olanaks›zd›r. Böyle durumlarda iflveren, Borçlar Kanu-
nu (m. 332) kapsam›nda sorumlu tutulamaz.
Sa¤l›¤a uygun yatacak yer sa¤lanmas›, günümüzde uygulama alan› pek kalma-
d›¤› için, önemi de çok azalm›fl bir yükümlülüktür.
‹flverenin Borçlar Kanunu (m. 332’den) kaynaklanan sorumlulu¤u s›n›rs›z bir
sorumluluk olarak kabul edilmemelidir. ‹lgili maddeye göre, iflveren, teknik yön-
den al›nmas› mümkün olabilen, bilinen her türlü tedbiri almak zorunda de¤ildir.
‹flin mahiyeti ve hizmet akdinin özellikleri dikkate al›nacak, bu kapsam ve çerçe-
vede hakkaniyet ölçüsünde, kendisinden beklenebilecek önlemleri almakla yü-
kümlü olacakt›r.
Ancak 332. maddedeki iflveren yükümlülü¤ünün s›n›rs›z olmad›¤›n› ifade eder-

ken, gerekli olan ve hakkaniyet ölçülerine göre alabilece¤i tedbirleri almayan ifl-
verenin tehlikeye karfl› mevcut olan tedbirleri bilmedi¤ini ileri süremeyece¤ini ve-
yahut bu tür tedbirlerin al›nmas›n›n adet olmad›¤›n›, baflka iflverenlerin de böyle
tedbirler almad›¤› fleklinde kendisini savunmas›n›n mümkün olamayaca¤›n› da
belirtmeliyiz.
Borçlar Kanununun 332. maddesinin kapsam›nda iflverenin iflçiyi gözetme borcunun kap- SIRA S‹ZDE
sam› nedir? 2
Borçlar Kanunu (m. 332) Kapsam›nda ‹flverenin Gözetme

Borcuna Ayk›r› Davran›fl›ndan Do¤an Hukuki Sonuçlar
Borçlar Kanunu (m. 332) kapsam›nda, iflverenin gözetme borcuna ayk›r› davran›- Borçlar Kanunu 332.
maddesine göre, iflverenin
fl›ndan do¤an hukuki sonuçlar hizmet akdinin geçersizli¤i, iflverenin alacakl› te- gözetme borcuna ayk›r›
merrüdüne düflmesi ve iflçinin hizmet akdini derhal fesih hakk›d›r. davran›fl›ndan do¤an hukuki
sonuçlar:
• Hizmet akdinin
Hizmet Akdinin Geçersizli¤i geçersizli¤i,
• iflverenin alacakl›
‹fl güvenli¤i kurallar›na ayk›r› hizmet akitleri kural olarak geçersizdir. Ancak geçer- temerrüdüne düflmesi ve
sizlik yapt›r›m›n›n uygulanmas›nda iflçi iflveren iliflkilerinin özellikleri dikkate al›n- • iflçinin hizmet akdini
derhal fesih hakk›d›r.
mal›d›r. Aksi takdirde ifl güvenli¤i kurallar›yla iflçinin korunmas› amaçlanm›flken
tam tersi olabilir ve iflçi zarara u¤rayabilir.
Geçersizlik kural›n›n uygulanmas›, geçmifle etkili hüküm ve sonuçlar do¤urur.
Hizmet akdi yap›ld›ktan belirli bir süre sonra geçersiz say›l›rsa taraflar›n o zamana
kadar yerine getirdi¤i edimlerin iadesi gerekebilir. Bu durumda iflçi, o güne kadar
olan çal›flmas› karfl›l›¤›nda, kanundan ve hizmet akdinden do¤an haklar›n› isteye-
meyecektir. Hizmet akdinin bafltan itibaren geçersiz say›lmas› çeflitli problemler
yarat›r. ‹flçinin ifli görme edimi, nas›l iade edilecektir? ‹flverenin iflçiyi gözetme bor-
cunun ve iflçinin sadakat borçlar›n›n da sebepsiz zenginleflme nedeniyle geri veril-
mesi mümkün de¤ildir.
Hizmet akdinden do¤an edimler, henüz taraflarca yerine getirilmemiflse ge-
çersizlik yapt›r›m›n›n hizmet akdine uygulanmas›, de¤indi¤imiz sak›ncalar› orta-
ya ç›karmayacakt›r. Hukuk sistemimizde hakim olan görüfl, hizmet akdinden do-
¤an edimlerin yerine getirilmesinden sonra hizmet akdi geçersiz say›lm›flsa, bu-
nun geçmifle etkili hüküm ve sonuç yaratmayaca¤› fleklindedir. Böylece hizmet
akdi, sona erdirilinceye kadar, hukuken geçerli bir hizmet akdi gibi bütün hüküm
ve sonuçlar›n› do¤uracakt›r. ‹flverenin, ifl güvenli¤i tedbirleri alma borcuna ayk›-
r› davran›fl› nedeniyle hizmet akdinin, sadece ileriye dönük olarak geçersiz say›l-
mas›, ifl hukukunun genel prensiplerinden olan “iflçiyi koruma” amac›na da uy-
gun düflmektedir.
Burada aç›kl›¤a kavuflturulmas› gereken husus, geçersizli¤in ileriye yönelik ol-
mas›n›n, hizmet akdinin ileriye yönelik olarak tamamen geçersiz say›l›p say›lmaya-
ca¤›d›r. Hizmet akdinin tümüyle geçersiz say›lmas›, ifl mevzuat›n›n iflçiyi koruyucu
amac›na tamamen ayk›r› sonuçlar verebilir. Bu nedenle Borçlar Kanununun 20.
maddesinin 2. f›kras›n› da dikkate alarak, hizmet akdinin bütün hükümlerini de¤il,
sadece yasaya ayk›r› hükümlerini geçersiz saymak do¤ru olur. Ayr›ca, ifl güvenli¤i
kurallar›na ayk›r› davran›fl›yla, hizmet akdinin geçersizli¤i durumunu ortaya ç›ka-

ran iflverenin, Borçlar Kanununun 20. maddesine dayanarak hizmet akdinin geçer-
sizli¤ini ileri sürmesi iyi niyet kurallar›yla da ba¤daflmaz.
‹fl güvenli¤i kurallar›na ayk›r›l›k nedeniyle, hizmet akdinin geçersiz say›lan
hüküm(ler)i bir boflluk yaratacakt›r. ‹flte bu boflluk, toplu ifl sözleflmesi, ifl mevzu-
at› ya da genel hükümlere dayan›larak doldurulur. Bu konuda örnek vermek ge-
rekirse, çal›flt›r›lmas› mevzuata ayk›r› oldu¤u için, a¤›r ve tehlikeli bir iflte çal›flt›r›l-
mamas› gereken kad›n ya da çocuk iflçi bu tür bir iflte çal›flt›r›l›yorsa ifl güvenli¤i
kurallar›na iflverenin uymamas› nedeniyle hizmet akdinin tümü geçersiz k›l›nma-
mal›, iflveren bu iflçileri a¤›r ve tehlikeli olmayan daha hafif nitelikteki bir iflte ça-
l›flt›rmak zorunda kalmal›d›r.
‹flverenin Alacakl› Temerrüdüne Düflmesi

‹flverenin gerekli olan iflçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i tedbirlerini almamas›, borcun ifas›
için, kendisine düflen ödevleri yerine getirmemesi anlam›na gelir. Bu durumsa, ifl-
verenin, alacakl› temerrüdüne düflmesine yol açar. ‹flveren gerekli tedbirleri al›n-
caya kadar iflçi, çal›flmay› reddedebilir ve Borçlar Kanununun 325. maddesine da-
yanarak almas› gereken ücretini de talep edebilir.
‹flçinin, ne kadar bir süre için ücret talebinde bulunabilece¤i konusunda, hiz-
met akdinin türüne bak›lmal›d›r. Belirli süreli hizmet akitlerinde, iflçinin sözleflme
süresinin sonuna kadar olan dönemin ücretini isteyebilece¤i kabul edilmelidir. Be-
lirsiz süreli hizmet akitlerindeyse iflçinin, iflyerindeki k›demi esas al›nmal›d›r. ‹flçi-
nin k›dem y›l›na iliflkin feshi ihbar süreleri ‹fl Kanununun 13. maddesinden bulun-
mal› ve iflçi feshi ihbar süresine iliflkin ücretini isteyebilmelidir. Ancak iflçi, çal›fl-
maktan kaç›nd›¤› süre içersinde, baflka bir iflte çal›flarak bir miktar kazanç elde et-
miflse elde etti¤i bu kazanc›n, temerrüde düflen iflverenden istenebilecek ücret tu-
tar›ndan düflülmesi gerekir.
‹flçinin Hizmet Akdini Derhal Fesih Hakk›

‹flverenin iflçiyi gözetme borcu kapsam›nda ifl güvenli¤i tedbirlerini alma yüküm-
lülü¤ünü yerine getirmekten sürekli olarak kaç›nmas› durumunda, iflçinin Borç-
lar Kanununun 344. maddesine göre, hakl› sebepten ötürü, bildirimsiz fesih hak-
k› bulunmaktad›r.
‹flverenin ifl güvenli¤i tedbirlerini almamas› halinde iflçi, 4857 say›l› ‹fl Kanunu-
nun 24. maddesine dayanarak da hizmet akdini feshedebilir. ‹flçi hizmet akdini fes-
hini, 24. maddenin I. bendi (a) f›kras›na dayand›rabilir. Ancak bu f›kra, iflçinin fe-
sih hakk›n› daralt›c› niteliktedir. De¤inilen f›kra ispat sorunu aç›s›ndan güçlükler
yaratmas› nedeniyle iflçi aç›s›ndan, çok elveriflli de¤ildir. Gerçekten de iflin, tehli-
keli oldu¤unun, hizmet akdinin yap›ld›¤› s›rada bilinmedi¤inin, iflçi taraf›ndan is-
patlanmas› hiç de kolay de¤ildir.
‹flçi, fesih hakk›n› 24. maddenin II. bendinin (f) f›kras›na dayanarak da kullana-
bilir. Bu f›kraya göre, ifl yerindeki çal›flma flartlar› esasl› bir flekilde de¤iflir, baflka-
lafl›r ya da uygulanmazsa iflçi, hizmet akdini derhal feshedebilir. “‹flyerindeki çal›fl-
ma flartlar›” ifadesinden, mevzuattan, toplu ifl sözleflmesinden ya da hizmet akdin-
den kaynaklanan çal›flma flartlar› anlafl›lmal›d›r.
‹flverenin iflçiyi gözetme borcu kapsam›nda ifl güvenli¤i tedbirlerini yerine getirmekten ka- SIRA S‹ZDE
ç›nmas› durumunda, iflçinin fesih hakk›n›, hangi kanuna dayanarak kullanmas›, kendisi 3
aç›s›ndan daha uygun olur?
‹flveren bunlar› de¤ifltirir ya da uygulamazsa iflçi, 24. maddenin II. bendi (f) f›k-
ras› hükmüne dayanarak, hizmet akdini feshedebilir.
KAMU HUKUKU AÇISINDAN ‹fiVEREN‹N ‹fiÇ‹Y‹

GÖZETME BORCU
Anayasada yer alm›fl bulunan ifl güvenli¤i hakk› çerçevesinde, çeflitli kanunlar›m›z-
da genifl ve koruyucu bir kamu hukuku mevzuat› oluflturulmufl ve iflverenin iflçiyi
gözetme borcu düzenlenmifltir.
4857 Say›l› ‹fl Kanunundaki Düzenlemeler

‹flverenler, iflyerlerinde ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤inin sa¤lanmas› için gerekli her türlü
önlemi almak, araç ve gereçleri noksans›z bulundurmakla yükümlüdürler. ‹flveren-
ler, iflyerinde al›nan ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i önlemlerine uyulup uyulmad›¤›n› denet-
lemek, iflçileri karfl› karfl›ya bulunduklar› mesleki riskler, al›nmas› gerekli tedbirler,
yasal hak ve sorumluluklar› konusunda bilgilendirmek ve gerekli ifl sa¤l›¤› ve gü-
venli¤i e¤itimini vermek zorundad›rlar. Yap›lacak e¤itimin usul ve esaslar› Çal›flma
ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›nca ç›kar›lacak yönetmelikle düzenlenir. ‹flverenler,
iflyerlerinde meydana gelen ifl kazas›n› ve tespit edilecek meslek hastal›¤›n› en geç
iki iflgünü içinde yaz›yla ilgili bölge müdürlü¤üne bildirmek zorundad›rlar.
‹flyerlerindeki ifl sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ine iliflkin mevzuat hükümleri, iflyerinde-
ki ç›rak ve stajyerlere de uygulanacakt›r (4857 say›l› Kanun 77. m).
Kanunun 78. maddesi, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i alan›nda, Çal›flma ve Sosyal
Güvenlik Bakanl›¤›n›n tüzük ve yönetmelikler ç›karabilece¤ini öngörmektedir. Ye-
ni iflyerleri için, kurma izni ve iflletme belgelerinin nas›l al›naca¤› da yönetmelikle
belirlenmifltir.
Herhangi bir iflyerinin tesis ve tertiplerinde, çal›flma yöntem ve flekillerinde,
makine ve cihazlar›nda, iflçilerin yaflam› için tehlikeli bir husus tespit edilirse, bu
tehlike giderilinceye kadar, befl kiflilik bir komisyon karar›yla ifl durdurulabilir ya
da iflyeri kapat›labilir. Komisyon; iki ifl müfettifli, bir iflçi, bir iflveren temsilcisi ve
bölge müdüründen meydana gelir (m.79).
Bu flekilde, komisyon karar›yla makine, tesisat ve tertibat ya da iflin durdurul-
mas› ve kapat›lmas› durumunda, iflsiz kalan iflçilere, iflveren, ücretlerini ödemeye
ya da ücretlerinde bir düflüfl olmamak üzere, meslek ve durumlar›na göre baflka
bir ifl vermek zorundad›r. Böylece iflçilerin, ücret gelirleri yönünden, ma¤dur ol-
malar› önlenmek istenmifltir.
‹fl Kanunu hükümlerine göre sanayiden say›lan, devaml› olarak en az elli ifl- 4857 say›l› ‹fl Kanununun
80. maddesine göre,
çi çal›flt›ran, alt› aydan fazla sürekli ifllerin yap›ld›¤› iflyerlerinde, her iflveren, bir sanayiden say›lan, devaml›
olarak en az elli iflçi
ifl sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i kurulu kurmakla yükümlüdür. Bu kurulun, ifl sa¤l›¤› ve çal›flt›ran ve alt› aydan fazla
güvenli¤i mevzuat›na uygun olarak verdi¤i kararlar› iflveren uygulamak zorun- sürekli ifllerin yap›ld›¤›
iflyerlerinde her iflveren bir ifl
dad›r (m.80). sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i
kurulu kurmakla
yükümlüdür.
4857 say›l› ‹fl Kanununun Devaml› olarak en az elli iflçi çal›flt›ran iflverenler, SSK tedavi hizmetleri d›fl›nda
81. maddesine göre,
devaml› olarak en az elli iflçi kalan iflçilerin sa¤l›k durumunun ve al›nmas› gereken ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i ön-
çal›flt›ran iflverenler, SSK
tedavi hizmetleri d›fl›nda lemlerinin sa¤lanmas›, ilk yard›m ve acil tedaviyle koruyucu sa¤l›k hizmetlerini yü-
kalan iflçilerin sa¤l›k duru-
munun ve al›nmas› gereken rütmek üzere, iflyerindeki iflçi say›s›na ve iflin tehlike derecesine göre, bir ya da da-
ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i
önlemlerinin sa¤lanmas›, ilk ha fazla iflyeri hekimi çal›flt›rmak ve bir iflyeri sa¤l›k birimi oluflturmakla yükümlü-
yard›m ve acil tedaviyle
koruyucu sa¤l›k hizmetlerini dürler (m.81).
yürütmek üzere iflyerindeki ‹flyeri hekimleri d›fl›nda, yukar›da de¤inilen niteliklerdeki iflyerleri için, ifl gü-
iflçi say›s›na ve iflin tehlike
derecesine göre bir ya da venli¤i ve sa¤l›¤›n› gerçeklefltirmek amac›yla bir ya da daha fazla mühendis, tek-
daha fazla iflyeri hekimi
çal›flt›rmak ve bir iflyeri nik eleman görevlendirilmesi zorunludur (m.82).
sa¤l›k birimi oluflturmakla
yükümlüdürler. ‹flyerinde ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i aç›s›ndan önemli bir tehlike ortaya ç›karsa iflçi
de kendisini korumak bak›m›ndan baz› haklara sahiptir. ‹flçi böyle bir durumda,
varsa, iflçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i kuruluna, bu kurul yoksa iflveren ve iflveren vekili-
ne baflvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin al›nmas›n› isteye-
bilir. Kurul, iflçinin talebini hakl› bulan bir karar verirse iflçi, gerekli tedbirler
al›n›ncaya kadar çal›flmaktan kaç›nabilir ve çal›flmad›¤› dönem için ücret ve di¤er
haklar› sakl› kal›r. Kurul karar›na ve iflçinin talebine ra¤men, gerekli tedbirlerin
al›nmad›¤› iflyerlerinde iflçilerin, alt› ifl günü içinde 24.madde uyar›nca hizmet akit-
leri feshedilir (m.83).
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i aç›s›ndan iflçilerin de uymalar› gereken kurallar var-
d›r. Bunlar›n en baflta gelenlerinden birisi de iflyerlerinde içki ya da uyuflturucu
madde kullanma yasa¤›d›r (m.84).
A¤›r ve tehlikeli ifllerle ilgili olarak, on alt› yafl›n› doldurmam›fl genç iflçiler ve
çocuklar bu ifllerde çal›flt›r›lamazlar. 16 yafl›n› doldurmufl ve 18 yafl›n› doldurma-
m›fl genç iflçilerin ve kad›n iflçilerin hangi a¤›r ve tehlikeli ifllerde çal›flt›r›labilecek-
leri yönetmelik hükümleriyle düzenlenecektir (m.85).
A¤›r ve tehlikeli ifllerde çal›flacak iflçilerin ifle girifllerinde ve iflin devam› süre-
since en az y›lda bir, bedence bu ifle uygun olduklar› doktor raporuyla tespit edil-
melidir. (m.86). On dört-on sekiz yafl grubunda bulunan çocuk ve genç iflçiler de
ifle al›nmadan önce, ifle dayan›kl› olduklar›na dair doktor kontrolünden geçirilme-
lidirler. Bu durumdakiler için, on sekiz yafl›n› dolduruncaya kadar alt› ayda bir,
doktor kontrolleri devam etmelidir (m.87).
Hamile ve emzikli kad›nlar›n da hangi dönemlerde çal›flt›r›lamayacaklar› ve ça-
l›flmalar›nda sak›nca olmayan ifllerde hangi koflullarda çal›flt›r›labilecekleri bir yö-
netmelikle düzenlenecektir (m.88).
Sosyal Sigortalar Kanunundaki Düzenlemeler

506 Say›l› Kanun bütünü itibar›yla de¤erlendirildi¤inde, sigortal›lara sosyal sigorta
kollar›ndan yap›lacak yard›mlar› kapsar. 124. madde aç›s›ndan ele al›n›rsa, iflvere-
nin, iflçilerin Kurum taraf›ndan muayene edilmelerini sa¤lamak, buna yard›mc› ola-
cak düzenlemeyi yapmak, Kurumun alaca¤› tedbirleri iflyerinde uygulamak ve de-
netlemek yükümlülü¤ünü ifade eder.
Kanunun 26. maddesi iflverenin, kas›t, kusur ve ihmali sonucunda SSK kuru-
munun zarara u¤ramas›, fazladan harcama yapmak zorunda kalmas› hallerinde,
SSK kurumunun bu harcamalar›, ilgili iflverenden isteyebilece¤i konusunu dü-
zenlemektedir. Bu düzenleme, iflverenleri kuruma güvenerek tedbir almama ya
da gerekeni yapmakta ihmalkâr davranma düflüncesinden uzaklaflt›rma amac›na
yöneliktir.
‹flverenin iflçiyi gözetme borcuyla ilgili olarak, Sosyal Sigortalar Kanununda getirilen te- SIRA S‹ZDE
mel düzenlemeler nelerdir? 4
Umumi H›fz›ss›hha Kanunundaki Düzenlemeler

Umumi H›fz›s›hha Kanununun ‹flçiler H›fz›s›hhas› bafll›kl› bölümünde, iflçilerin ça- Umumi H›fz›s›hha
Kanununa göre, on iki
l›flma flartlar›yla ilgili hükümlere yer verilmifltir. 173 -180. maddeler bu bölümde yafl›ndan küçük çocuklar
yer almaktad›r. Buna göre on iki yafl›ndan küçük olanlar hiçbir s›nai iflletmede ça- hiçbir s›nai iflletmede
çal›flt›r›lamayacaklard›r.
l›flt›r›lamayacaklar, yafllar› on iki-on alt› aras›nda olanlar günde sekiz saatten fazla
çal›flt›r›lamayacaklar, gece çal›flmalar› belli bir düzene ba¤lanacak, çal›flan kad›nlar
do¤umdan sonra emzirme izni kullanacaklar, iflyerlerinde hekim bulundurulacak-
t›r. 179. maddenin 2. bendindeyse iflverenlerin sorumlulu¤una de¤inilmifltir. ‹flyer-
lerinde kullan›lan araç gereç, makinalar ve ilkel maddeler yüzünden ortaya ç›kabi-
lecek kazalara, bulafl›c› hastal›klara ve meslek hastal›klar›na karfl› uygun tedbirler
al›nacak ve bu hususlar bir tüzükle düzenlenecektir.
Belediyeler Kanunundaki Düzenlemeler

Oldukça eski bir kanun olan 1930 tarihli Belediyeler Kanununda, iflçi sa¤l›¤› ve ifl
güvenli¤i tedbirleri almak zorunda olan iflverenlerin denetlenmesiyle ilgili hüküm-
ler vard›r. Belediyeler Kanunun 38. maddesi uyar›nca, Belediyeler bütün s›nai ku-
rulufllar›n, fabrikalar›n elektrik ve ayd›nlatma tesisat›n›n, makina ve motor imbik-
lerinin, kazan, ocak ve bacalar›n›n, inflaatlar öncesinde ve sonras›nda fenni mu-
ayenelerini yapmak, baflkalar›n›n sa¤l›¤›na, iflçi sa¤l›¤›na, huzur ve mallar›na zarar
verici bir durum olup olmad›¤›n› araflt›rmak ve varsa zarara engel olmak zorunda-
d›rlar. Bunun d›fl›nda, yang›na karfl› gerekli önlemlerin al›nmas›, iflyerlerinde yan-
g›na karfl› koruyucu araç ve gereçlerin bulundurulmas›n›n sa¤lanmas› da Belediye-
lerin görevlerindendir.
KAMU HUKUKU DÜZENLEMELER‹YLE ÖZEL HUKUK

DÜZENLEMELER‹N‹N ‹L‹fiK‹S‹
‹flverenlerin, iflyerlerindeki iflletme tehlikelerine karfl›, iflçileri koruyucu tedbirler
alma yükümlülü¤ü, özel hukuk aç›s›ndan Borçlar Kanunu 332. maddesiyle, kamu
hukuku aç›s›ndan da 4857 say›l› ‹fl Kanununun ilgili maddelerinde düzenlenmifltir.
Genel hukuk kurallar› gere¤ince, özel hukuk kurallar›n›n müeyyideleriyle kamu Özel hukuk yapt›r›mlar›
tazminat ödenmesini
hukuku kurallar›n›n müeyyideleri farkl›d›r. K›saca hat›rlarsak, özel hukuk yapt›- öngörürken, kamu hukuku
r›mlar› tazminat ödenmesini öngörürken, kamu hukuku yapt›r›mlar› idari ve cezai yapt›r›mlar› idari ve cezai
yapt›r›mlar olarak karfl›m›za
yapt›r›mlar olarak karfl›m›za ç›kar. ç›kar.
Kamu hukuku aç›s›ndan, iflçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i konusundaki düzenlemelerin

daha kapsaml› ve ayr›nt›l› oldu¤unu, iflçiyi daha çok korudu¤unu biliyoruz. ‹flte bu
durumda, Borçlar Kanunu 332. maddedeki düzenleme de 4857 say›l› Kanunun 77.
maddesindeki düzenlemelerden etkilenmektedir. Bir di¤er ifadeyle 332. madde
yorumlan›rken ve uygulan›rken, 4857 say›l› Kanundaki düzenlemeler göz önünde
tutulmal›d›r. Böyle yap›ld›¤› takdirde, iflçi do¤rudan do¤ruya iflverene baflvurabile-
cek, ifl güvenli¤i tedbirlerine uygun davranmas›n› isteyebilecektir.
Bir di¤er husus da iflyerinde, ifl güvenli¤i tedbirleri almayan iflverenin, bun-
dan do¤an sorumlulu¤unun kusur sorumlulu¤u mu, yoksa kusursuz sorumlu-
luk mu say›lmas› gerekti¤idir. Çal›flman›n bundan sonraki bölümünde bu konu
ele al›nacakt›r.
Özet

AMAÇ ‹flverenin iflçiyi gözetme borcu ne demektir? Kamu hukukunda iflverenin iflçiyi gözetme borcu-
1 AMAÇ
3 na iliflkin düzenlemeler nelerdir?

• Hizmet akdinin iflverene yükledi¤i gözetme borcu, • Konuya kamu hukuku aç›s›ndan bak›ld›¤›ndaysa
iflçinin iyili¤i ve ç›karlar› do¤rultusunda davranma, Anayasada yer alm›fl bulunan ifl güvenli¤i hakk›
iflçiye zarar verebilecek davran›fllardan kaç›nmak, çerçevesinde çeflitli kanunlar›m›zda genç ve koru-
tehlikeleri önlemek borçlar›n› yükler. Bunlar›n ba- yucu bir mevzuat oluflturulmufl oldu¤unu ve bu yol-
fl›nda, iflçinin hayat›n› ve sa¤l›¤›n› koruma borcu la da iflverenin, iflçiyi gözetme borcunun düzenlen-
gelir. Bundan baflka iflçiyi bilgilendirmek, yol gös- di¤i görülmektedir. ‹flverenin kamu hukukuna da-
termek, gerekli bilgileri yetkili makam ve mercilere yanan iflçiyi gözetme borcunu düzenleyen temel
zaman›nda bildirmek, iflçinin iflyerine getirdi¤i efl- kural, 4857 say›l› Kanundaki 77. maddede ifade
yalar›n korunmas›, iflçiye çal›flma belgesi verilmesi edilmifltir. Bu maddeye göre; “Her iflveren iflyerin-
ve iflçiye yeni ifl arama izni verilmesi de iflverenin de iflçilerin sa¤l›¤›n› ve ifl güvenli¤ini sa¤lamak için
gözetme borcu içinde düflünülebilir. gerekli olan› yapmak ve bu husustaki flartlar›, araç-
‹flyerinde ifl güvenli¤i önlemlerinin al›nmas›, iflvere- lar› noksans›z bulundurmakla yükümlüdür”. 4857
nin gözetme borcu kapsam›nda yer alan yükümlü- say›l› Kanun d›fl›nda, 506 say›l› Sosyal Sigortalar Ka-
lüklerinin sadece bir bölümünü ifade etmektedir. nunu, Umumi H›fz›s›hha Kanunu ve Belediyeler
Ancak, ifl güvenli¤i hukuku bak›m›ndan, iflverenin Kanununda da bu konuyla ilgili çeflitli düzenleme-
iflçiyi gözetme borcu, “ifl güvenli¤i önlemlerini al- ler bulunmaktad›r.
ma borcu” anlam›nda kullan›lmaktad›r. ‹flverenlerin kamu hukuku aç›s›ndan iflçiyi gözetme
borçlar›n›n kapsam›n›n, özel hukuka göre çok da-

AMAÇ
Özel hukukta iflverenin iflçiyi gözetme borcuna ha genifl düzenlendi¤i söylenebilir. Kamu hukuku
düzenlemelerine göre, herhangi bir s›n›rland›rma
2 iliflkin düzenlemeler nelerdir?
• Özel hukuk aç›s›ndan iflverenin iflçiyi gözetme, ya- ya da ön koflul yoktur. Hangi ifl güvenli¤i önlemle-
ni ifl güvenli¤i tedbirleri alma borcunu düzenleyen rinin al›nmas› objektif olarak gerekiyorsa iflveren
temel hüküm, Borçlar Kanunumuzun 332. madde- onlar› almak zorundad›r. Özel hukukta oldu¤u gi-
sidir. Bu madde incelendi¤inde, iflverenin önlem bi, hakkaniyet ölçüsü ya da iflverenin durumu dik-
alma yükümlülü¤ünün üç ana gruba ayr›ld›¤› gö- kate al›nmayacakt›r.
rülmektedir. Birincisi, iflletme tehlikelerine karfl› ifl-
çinin korunmas›, ikincisi, münasip ve sa¤l›¤a uy-
AMAÇ
Kamu hukuku düzenlemeleriyle özel hukuk düzen-
gun çal›flma yeri sa¤lanmas›, üçüncüsüyse iflveren- 4 lemeleri aras›nda nas›l bir iliflki vard›r?
le beraber ikamet eden iflçi için, sa¤l›¤a uygun ya- • ‹flverenlerin iflyerinde, iflletme tehlikelerine karfl› ifl-
tacak yer sa¤lanmas›d›r. çileri koruyucu tedbirler alma yükümlülü¤ü, hem
özel hukuk aç›s›ndan Borçlar Kanununun 332. mad-
desinde, hem de kamu hukuku aç›s›ndan özellikle
4857 say›l› ‹fl Kanununda düzenlenmifltir. Genel hu-
kuk kurallar› gere¤ince, özel hukuk ve kamu huku-
ku kurallar›n›n müeyyideleri de birbirinden farkl›
olacakt›r. Özel hukuk müeyyideleri tazminat öden-
mesini öngörürken, kamu hukuku müeyyideleri
idari ve cezai yapt›r›mlar olarak karfl›m›za ç›kar.
Kendimizi S›nayal›m 6. ‹fl kazas›, meslek hastal›¤›, hastal›k ve anal›k durumla-

1. Özel hukuk aç›s›ndan iflverenin iflçiyi gözetme borcu r›nda iflçi muayene belgesi almak için afla¤›dakilerden
afla¤›daki kanunlardan hangisi taraf›ndan düzenlenmifltir? hangisine baflvurur?
a. Borçlar Kanunu a. ‹flverene
b. Ticaret Kanunu b. ‹flçi sendikas›na
c. Sosyal Sigortalar Kanunu c. ‹flyeri sendika temsilcisine
d. Belediyeler Kanunu d. SSK’ya
e. Umumi H›fz›ss›hha Kanunu e. ‹fl sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i kuruluna
2. ‹fl güvenli¤i hukuku bak›m›ndan, iflverenin iflçiyi gözet- 7. Afla¤›dakilerden hangisi, iflyerinin tesis ve tertiplerinde,
me borcu hangi anlamda kullan›lmaktad›r? çal›flma yöntem ve flekillerinde, makine ve cihazlar›nda ifl-
a. ‹flverenin iyili¤i ve ç›karlar› do¤rultusunda çilerin yaflam› için tehlikeli bir husus tespit edilmesi duru-
davranma munda, bu tehlike giderilinceye kadar, ifli durdurma kara-
b. ‹flçiyi bilgilendirme, yol gösterme r› alabilir?
c. Gerekli bilgileri yetkili makam ve mercilere zama- a. ‹ki ifl müfettifli, bir iflçi, bir iflveren temsilcisi ve böl-
n›nda bildirme ge müdüründen oluflan komisyon
d. ‹flyerinde ifl güvenli¤i önlemlerini alma b. Bölge Çal›flma Müdürlü¤ü
e. ‹flçinin iflyerine getirdi¤i eflyalar› koruma c. SSK
d. ‹flçi Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Genel Müdürü
3. ‹flverenin iflçiyi gözetme borcuna iliflkin, afla¤›daki ifa- e. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakan›
delerden hangisi yanl›flt›r?
a. ‹flverenin ifl güvenli¤i tedbirlerini almamas› halin- 8. Sanayiden say›lan, devaml› olarak en az elli iflçi çal›flt›-
de iflçi, 4857 say›l› ‹fl Kanununa göre hizmet akdi- ran ve alt› aydan fazla sürekli ifllerin yap›ld›¤› iflyerlerinde,
ni feshedebilir. ifl sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i kurulu kurma yükümlü¤ü hangi
b. ‹flveren gerekli ifl güvenli¤i tedbirlerini al›ncaya kanunda düzenlenmifltir?
kadar iflçi, çal›flmay› reddedebilir ve Borçlar Kanu- a. Borçlar Kanunu
nu 325. maddesine dayanarak almas› gereken üc- b. 4857 say›l› ‹fl Kanunu
retini de talep edebilir. c. Umumi H›fz›ss›hha Kanunu
c. Kamu hukuku aç›s›ndan, iflverenin iflçiyi gözetme d. Belediyeler Kanunu
borçlar›n›n kapsam›, özel hukuka göre daha dar e. 506 say›l› Sosyal Sigortalar Kanunu
düzenlenmifltir.
d. Kamu hukuku aç›s›ndan, iflverenin iflçiyi gözet- 9. Çocuk iflçileri, kaç yafl›n› dolduruncaya kadar, alt› ayda
me borcuyla ilgili temel düzenleme, 4857 say›l› bir doktor kontrolünden geçirmek zorunludur?
‹fl Kanunudur. a. 12
e. Özel hukuk kurallar›n›n müeyyideleriyle kamu hu- b. 14
kuk kurallar›n›n müeyyideleri farkl›d›r. c. 16
d. 18
4. Afla¤›daki kanunlardan hangisinde, Kamu hukuku aç›- e. 21
s›ndan, iflverenin iflçiyi gözetme borcuyla ilgili bir hüküm
yer almaz? 10. ‹flverenin kas›t, kusur ya da ihmali sonucunda
a. Umumi H›fz›ss›hha Kanunu Sosyal Sigortalar Kurumunun zarara u¤ramas› ve fazla-
b. Tatil-i Eflgal Kanunu dan harcama yapmak zorunda kal›nmas› halinde, bu
c. Sosyal Sigortalar Kanunu harcamalar›n iflverenden talep edilebilece¤i konusu
d. Belediyeler Kanunu hangi kanunla düzenlenmifltir?
e. ‹fl Kanunu a. 4857 say›l› ‹fl Kanunu
b. 506 say›l› Sosyal Sigortalar Kanunu
5. ‹flçisinin meslek hastal›¤›na yakaland›¤›n› ö¤renen iflve- c. Borçlar Kanunu
ren durumu en geç ne kadar süre içinde SSK’ya bildirmek d. Belediyeler Kanunu
zorundad›r? e. Umumi H›fz›ss›hha Kanunu
a. 2 gün
b. 5 gün
c. 1 hafta
d. 10 gün
e. 2 hafta
“ Uluslararas› Çal›flma Örgütü (ILO) taraf›ndan 1996 y›l›n-

dan bu yana her y›l 28 Nisan tarihinde düzenlenen ‹flye-
rinde Sa¤l›k ve Güvenlik ‹çin Dünya Günü’nün bu y›lki
1. a
2. d
Yan›t›n›z yanl›flsa “Özel Hukuk Aç›s›ndan ‹flvere-
nin ‹flçiyi Gözetme Borcu” bafll›¤› alt›nda verilen
Yan›t›n›z yanl›flsa “Genel Olarak ‹flverenin ‹flçiyi
ana temas›n› Küreselleflen Dünyada ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Gü- Gözetme Borcu” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri ye-
venli¤i Kültürü oluflturuyor. niden gözden geçiriniz.
Uluslararas› bir dayan›flma günü olarak kabul edilen 28 3. c Yan›t›n›z yanl›flsa “Kamu Hukuku Aç›s›ndan ‹flve-
renin ‹flçiyi Gözetme Borcu” bafll›¤› alt›nda verilen
Nisan tarihinde, bu y›l kültür temelinde iflçi sa¤l›¤› ve ifl
güvenli¤ine yönelik duyarl›l›¤›n art›r›lmas› hedefleniyor.
4. b Yan›t›n›z yanl›flsa “Kamu Hukuku Aç›s›ndan ‹flve-
Kaynak: http://www.gazetex.com/haberler/haberayrin-
ti.php?Sira_No=8897 - 28.04.2003
” 5. a
renin ‹flçiyi Gözetme Borcu” bafll›¤› alt›nda verilen
Yan›t›n›z yanl›flsa “Genel Olarak ‹flverenin ‹flçiyi
Gözetme Borcu” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri ye-
6. a Yan›t›n›z yanl›flsa “Genel Olarak ‹flverenin ‹flçiyi
Gözetme Borcu” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri ye-
7. a Yan›t›n›z yanl›flsa “4857 Say›l› ‹fl Kanunundaki Dü-
zenlemeler” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeni-
8. b Yan›t›n›z yanl›flsa “4857 Say›l› ‹fl Kanunundaki Dü-
9. d Yan›t›n›z yanl›flsa “4857 Say›l› ‹fl Kanunundaki Dü-
10. b Yan›t›n›z yanl›flsa “506 Say›l› Sosyal Sigortalar Ka-
nunundaki Düzenlemeler” bafll›¤› alt›nda verilen

S›ra Sizde 1 B‹ÇER, F. (1990). “‹fl Kazalar› ve Meslek Hastal›klar›n›n
‹fl güvenli¤i hukuku bak›m›ndan, iflverenin iflçiyi gözet- Hukuki Sonuçlar› ve ‹flverenin Yükümlülü¤ü”. ‹flçi
me borcu, ifl güvenli¤i önlemlerini alma borcunu ifade Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s
etmektedir. 1989. Ankara.
DEM‹R, F. (1988). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Tedbirlerinin
S›ra Sizde 2 Al›nmas›nda ‹flverenin Sorumlulu¤u”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve
Borçlar Kanununun 332. maddesi incelendi¤inde, ifl- ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s 1987.
verenin iflçiyi gözetme borcunun, üç ana gruba ayr›ld›¤› Ankara.
görülmektedir. Birincisi, iflletme tehlikelerine karfl› iflçinin ERKUL, ‹. (1988). ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Konusunda
korunmas›, ikincisi münasip ve sa¤l›¤a uygun çal›flma yeri ‹flverenin ve ‹flçinin Hukuki Yüküm ve Sorumluluklar›”.
sa¤lanmas›, üçüncüsüyse iflverenle beraber ikâmet eden Anadolu Üniversitesi ‹‹BF Dergisi, C. VII, S. 1, Haziran
iflçi için sa¤l›¤a uygun yatacak yer sa¤lanmas›d›r. 1988.
FEYZ‹O⁄LU, N.F. (1977). Borçlar Hukuku. Genel
S›ra Sizde 3 Hükümler, C. II, 2. B, ‹stanbul.
‹flverenin, iflçiyi gözetme borcu kapsam›nda, ifl güvenli¤i GÜZEL, A. - OKUR, A.R. (2003). Sosyal Güvenlik
tedbirlerini yerine getirmekten kaç›nmas› durumunda, ifl- Hukuku. 9. B, ‹stanbul: Beta.
çinin fesih hakk›n› Borçlar Kanunu m.344’e dayanarak KEVEN, D. (1990). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Önlemleri
kullanmas› kendisi aç›s›ndan daha uygun olur. ve ‹flverenin Sorumlulu¤u”. Petkim Dergisi, S. 73,
Ocak-fiubat 1990.
S›ra Sizde 4 RE‹SO⁄LU, S. (1986). Borçlar Hukuku. Bas› 6, Ankara.
506 Say›l› Kanun, 124. maddesi, iflveren, iflçilerin Kurum SAYMEN, F. H. (1966). “Hukuki Yönden ‹fl Emniyeti”.
taraf›ndan muayenelerinin yap›lmas› için gitmelerini sa¤- ESADER. C. II, S: 2, Haziran 1966.
lamak, buna yard›mc› olacak düzenlemeyi yapmak, fiAHLANAN, F. (1990). “‹fl Kazalar› ve Hukuki Sonuçlar›”.
Kurumun alaca¤› tedbirleri iflyerinde uygulamak ve denet- Tekstil ‹flveren Dergisi, S. 249, Eylül 1990.
lemek yükümlülü¤ünü ifade eder. Kanunun 26. maddesi fiAKAR, M. (1992). “‹fl Güvenli¤i Tedbirlerinin Al›nmamas›
ise iflverenin kas›t, kusur ya da ihmali sonucunda Kurumun Sebebiyle ‹flverenin Hukuki Sorumlulu¤u”. ‹fl ve
zarara u¤ramas›, fazladan harcama yapmak zorunda kal- Hukuk Dergisi, Y. 27, S. 226, May›s 1992.
mas› hallerinde, Kurumun bu harcamalar› ilgili iflverenden TUNCAY, C. (2002). Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri,
isteyebilece¤i konusunu düzenlemektedir. (10. Bas›). ‹stanbul: Beta.
TUNÇOMA⁄, K. (1988). Sosyal Güvenlik Kavram› ve
Sosyal Sigortalar. 4. B., ‹stanbul.
ULUSAN, ‹. (1990). Özellikle Borçlar Hukuku ve ‹fl
Hukuku Aç›s›ndan ‹flverenin ‹flçiyi Gözetme
Borcu, Bundan Do¤an Hukuki Sorumlulu¤u. ‹stan-
bul: Kazanc› Yay›nlar›.

www.calisma.gov.tr
www.ssk.gov.tr
www.tbmm.gov.tr
97
8
‹flverenin
Sorumlulu¤unun
Kaynaklar› ve
Sorumluluk Türleri
Bu ünitede, sorumluluk kavram›, sorumlulu¤un kaynaklar› ve sorumluluk türleri

üzerinde durulacakt›r. Sorumluluk kavram›n›n genel anlam› ve hukuk dilinde
kullan›lan anlamlar›ndan bahsedilecek, sorumlulu¤un kaynaklar› ve türleri üze-
rinde tek tek durulacakt›r.

Sorumluluk kavram› nedir?
Sorumlulu¤un kaynaklar› nelerdir?
Sorumluluk türleri nelerdir?
‹fl Kazas› m›?
Sigortal› A, iflyerinde çal›fl›rken belinin ve bacaklar›n›n fliddetli bir flekilde a¤r›-

mas› üzerine ifli b›rakm›fl ve bu rahats›zl›¤›n akabinde 10 gün içinde bel f›t›¤›
ameliyat› olmufltur. Sigortal› A, bu olay›n ifl kazas› oldu¤unun tespiti için dava
açm›fl ancak yerel mahkeme bu talebi reddetmifltir. Bunun üzerine A üst mahke-
meye baflvurmufltur. Yarg›tay dosyadaki doktor raporlar› ve tan›k beyanlar›n› in-
celemifl ve çal›fl›rken maruz kal›nan rahats›zl›¤›n, daha sonra ameliyatla sonuç-
lanmas›n›n bir ifl kazas› oldu¤una karar vermifl, aksi düflüncelerle daha önce da-
van›n yerel mahkemede reddedilmesinin usul ve yasaya ayk›r› oldu¤una kara
vermifltir.
Kaynak: (Yarg. 9. HD., E. 1999/7010, K. 1999/7302, T.21.10.1999 karar›ndan

uyarlanm›flt›r.)
Anahtar Kavramlar
• Sorumluluk • Akdi Sorumluluk
• Kusur • Kusur Sorumlulu¤u
• Kas›t • Sepeb Sorumlulu¤u
• ‹hmal • Hukuka Uygun Müdahaleden Do¤an
Sorumluluk
‹çindekiler
• GENEL OLARAK ‹fiVEREN‹N SORUMLULU⁄U
• SORUMLULUK KAVRAMI VE SORUMLULU⁄UN KAYNAKLARI
• Sorumluluk Kavram›
• Sorumlulu¤un Kaynaklar›
• SORUMLULUK TÜRLER‹
• Akdi Sorumluluk (Sözleflmeden Do¤an Sorumluluk)
• Kusur Sorumlulu¤u
• Sebep Sorumlulu¤u
• Hukuka Uygun Müdahaleden Do¤an Sorumluluk (Fedakârl›¤›n
Denklefltirilmesi)
Ünite 8 - ‹flverenin Sorumlulu¤unun Kaynaklar› ve Sorumluluk Türleri 99
GENEL OLARAK ‹fiVEREN‹N SORUMLULU⁄U

‹flyerinde ifl güvenli¤i tedbirlerinin al›nmamas› nedeniyle zarara u¤rayan iflçiler
ölümleri halinde geride kalan hak sahipleri iflverenden tazminat talep edebilirler.
‹flçiyi gözetme borcuna ayk›r› davranmas› nedeniyle iflveren, ifl kazas› sonucunda
sakatlanan ya da meslek hastal›¤›na tutulan iflçiye ve ölümü halinde ölenin
yak›nlar›na tazminat ödemek zorundad›r.
Sigortal›lara ifl kazalar›ndan sonra Sosyal Sigortalar Kanunu uyar›nca gerekli
sa¤l›k yard›mlar› yap›lmakta, duruma göre geçici ya da sürekli ifl göremezlik öde-
ne¤i ba¤lanmaktad›r. Ölüm halinde de geride kalanlara dul ve yetim ayl›¤› ba¤lan-
maktad›r. Bütün bu yard›mlar, çok gerekli ve çok önemli olmakla beraber zarara
u¤rayan iflçilerin ya da geride kalan hak sahiplerinin gerçek zarar›n› karfl›layamaz-
lar. Ayr›ca sosyal sigortalar, manevi zararlar› karfl›lamak üzere herhangi bir ödeme
de yapmamaktad›r. 506 say›l› Sosyal Sigortalar Kanunu, SSK’n›n sa¤layaca¤› yar-
d›mlar› ve yapmas› gereken ödemeleri ayr›nt›l› olarak düzenlemekte, ancak SSK’n›n
yard›m ve ödemeleriyle karfl›lanamayan zararlar›, sigortal›n›n ya da hak sahipleri-
nin iflverenden isteyip isteyemeyecekleri konusunda bir hüküm öngörmemektedir.
Bu durumda, hukukun genel ilke ve hükümlerine göre düflünülürse, zarar›n sigor-
taca karfl›lanmayan k›sm›n›n iflverenden, genel hükümlere göre istenebilece¤i so-
nucuna var›labilir. ‹flçi ve ölümü halinde geride kalan hak sahipleri, SSK taraf›ndan
yap›lan yard›mlar›n karfl›lamad›¤› zararlar› için, Borçlar Kanunu hükümlerine da-
yanarak maddi ve manevi tazminat isteyebilirler. Ayr›ca SSK, iflçiye ve hak sahip-
lerine yapt›¤› ödemeleri, iflçiyi gözetme borcuna ayk›r› davranarak bu sonuca ne-
den olan iflverenden isteyebilir.
‹flçiyi gözetme borcuna ayk›r› davranarak ifl güvenli¤i tedbirlerini almayan iflve-
renlere, baz› hallerde zarar›n karfl›lanmas› için do¤rudan do¤ruya da baflvurulabi-
lir. Bir kere, hizmet akdiyle çal›flan ancak, sigortal› olmayanlar, iflverenin gözetme
borcuna ayk›r› davran›fllar›ndan do¤an zararlar›n› genel hükümlere dayanarak, ifl-
verenden isteyebilirler. Bunun d›fl›nda ikinci olarak iflçi e¤er SSK’n›n sa¤lad›¤› yar-
d›m ve ödemelerden yararlanam›yorsa u¤rad›¤› zarar›n tazminini, do¤rudan do¤-
ruya iflverenden isteyebilir. Örnek vermek gerekirse, ifl kazas›ndan sonra befl y›ll›k
hak düflürücü sürede SSK’ya baflvurulmad›¤› takdirde SSK’dan do¤an haklar art›k
talep edilemez. Ancak, gözetme borcuna ayk›r›l›ktan do¤an tazminat davalar›, on
y›ll›k sürenin geçmesiyle zamanafl›m›na u¤rad›¤› için, befl y›ll›k süreyi kaç›rm›fl
ama on y›ll›k süreyi kaç›rmam›fl olan iflçi, zarar›n›n tamam›n›n tazminini iflveren-
den isteyebilir. Üçüncü olarak da 506 say›l› Kanunun 11. maddesi kapsam› d›fl›n-
da kalan, ancak iflyerinde meydana gelen kaza ve hastal›klar›n yol açt›¤› zararlar›n, ‹flverenin, iflçiyi gözetme
borcundan do¤an hukuki bir
SSK taraf›ndan karfl›lanmas› mümkün olmad›¤›ndan, iflçi ortaya ç›kan zarar›n taz- sorumlulu¤unun
minini do¤rudan do¤ruya iflverenden talep edebilecektir. bulundu¤unun kabul
edilmesi son derece
‹flverenin, iflçiyi gözetme borcundan do¤an hukuki bir sorumlulu¤unun bulun- önemlidir. Aksi takdirde ifl
du¤unun kabul edilmesi son derece önemlidir. E¤er iflverenin hukuki sorumlulu- güvenli¤inin sa¤lanmas› çok
zor olabilirdi.
¤u kabul edilmeseydi ifl güvenli¤inin sa¤lanmas› çok zorlaflabilirdi.
SORUMLULUK KAVRAMI VE SORUMLULU⁄UN

KAYNAKLARI
Sorumluluk Kavram›
‹flverenin iflçiyi gözetme borcunu yerine getirmemesi sonucunda ortaya ç›kan ifl
kazas› ve meslek hastal›¤›ndan do¤an sorumlulu¤unun gere¤i gibi kavranabilmesi
Sorumluluk için sorumluluk kavram›n›n aç›klanmas› gerekmektedir. Çünkü; sorumluluk,

• Bir borç iliflkisinde
taraflardan biri günlük yaflant›m›zda ve hukuk dilinde farkl› anlamlarda kullan›lmaktad›r.
borcunu yerine getirmez Günlük yaflant›m›zda, sorumluluk sahibi birisi denilince, ne yapt›¤›n›n fark›nda
ve karfl› taraf zarara
u¤rarsa, borcunu yerine
olan, bilinçli davranan, düflündü¤ünü do¤ru flekilde, gerekti¤i gibi uygulayabilen
getirmeyenin, bu zarar› kifli anlafl›l›r. Bazen de baflar›s›z bir sonuç, istenmeyen bir sonuç ortaya ç›kt›¤›nda
tazmin etme buna neden olan ve bu sonuca katlanmas› gereken kifliler sorumlu gösterilir. Bir
zorunlulu¤una
sorumluluk denir. futbol maç›nda kaleci, yenilginin sorumlusu gösterilebilir. Baz› hallerde de sorum-
• Borçlunun tazmin luluk yetkiyle bir arada kullan›l›r. Bir inflaat›n yap›m›nda görevli ve yetkili olan
yükümlülü¤ünü de¤il,
ama alacakl›n›n mühendis, bu iflin sorumlusu olarak ifade edilir.
hakk›n›, gücünü ve Hukuk dilindeyse sorumluluk iki de¤iflik anlamda kullan›lmaktad›r. Bunlardan
hukukun kendisine
sa¤lad›¤› imkânlar› ilki, bir borç iliflkisinde ortaya ç›kar. Bir borç iliflkisinde, taraflardan birisi borcunu
ifade eder. yerine getirmez ve karfl› taraf zarara u¤rarsa borcunu yerine getirmeyen, bu zarar›
tazmin etmek zorundad›r. Bu zorunluluk sorumluluk olarak ifade edilir. Bu anlam-
da sorumluluk ortaya ç›kan zarar› tazmin yükümlülü¤üdür.
Hukuk dilinde sorumlulu¤un ikinci anlam›, borçlunun tazmin yükümlülü¤ünü
de¤il ama, alacakl›n›n hakk›n›, gücünü ve hukukun kendisine sa¤lad›¤› imkânlar›
ifade eder. Alacakl›, borcunu ödemeyen borçlunun mallar›na cebri icra yoluyla el
koyabilme imkân ve gücüne sahiptir. Konumuz aç›s›ndan meseleye yaklaflacak
olursak, ifl kazas›na u¤rayan iflçi ya da geride kalan hak sahipleri iflverenin malla-
r›na el koyabilme hakk›na ve gücüne sahiptirler. Hukuk düzeni kendilerine bu im-
kân› vermektedir. ‹flveren de bu sonuca katlanmak mecburiyetindedir. ‹flte bu du-
rumu sorumlulu¤un ikinci türü ya da anlam› olarak kabul edebiliriz.
Kitab›m›z›n konusu aç›s›ndan, sorumlulu¤un hukuk dilindeki birinci anlam›,
yani borçlunun tazmin yükümlülü¤ü bizi as›l ilgilendiren yönüdür. Bu anlamda ifl-
vereni, verdi¤i zarardan sorumlu tutabilmek için, sorumlulu¤a esas olacak baz› il-
keleri, bir baflka ifadeyle sorumlulu¤un kaynaklar›n› bilmek gerekir.
Sorumlulu¤un Kaynaklar›
Sorumlulu¤un Kaynaklar›: Ortaya ç›kan zarar ço¤u zaman kusurlu bir davran›fl sonucu gerçekleflir. Kusurlu
• Kusurdan kaynaklanan
sorumluluk,
olan kiflinin zarar› tazmin etmek zorunda olmas› do¤al ve mant›kl›d›r. Ancak, ba-
• sözleflmeden zen kusurlu bir davran›fl olmasa bile zarar meydana gelebilir. Zarar görenin ma¤-
kaynaklanan duriyetini kim giderecektir? Bu durumda zarara yol açan kiflinin herhangi bir ku-
sorumluluk
• kanun hükümlerinden suru olmasa da sorumlu tutulmas› gerekti¤i görüflü ortaya at›lm›flt›r. Bu görüfl, ku-
• kaynaklanan sursuz sorumluluk ya da objektif sorumluluk denen yeni bir düflünceyi gelifltirmifl-
sorumluluk olmak üzere
üç grupta ele tir. Bunlar› ayr›nt›l› olarak gözden geçirece¤iz.
al›nmaktad›r.
Kusurdan Kaynaklanan Sorumluluk
Kusur: Hukuka ayk›r› sonucu Yukar›da k›saca de¤inmeye çal›flt›¤›m›z gibi kusur, sorumluluk kaynaklar›n›n en
istemek ya da hukuka ayk›r›
sonucu istemekle beraber bafl›nda gelmektedir. Haks›z fiil sorumlulu¤u tamamen kusura dayanmaktad›r. Bu
onu önlemek için normal ve nedenle haks›z fiil sorumlulu¤u ,kusur sorumlulu¤u olarak da ifade edilmektedir.
tedbirli bir kimseden o
olayda ve flartlarda beklenen
Kusuru tan›mlamak gerekirse, “Hukuka ayk›r› sonucu istemek ya da hukuka ayk›-
davran›fl› göstermemektir. r› sonucu istemekle beraber, onu önlemek için normal ve tedbirli bir kimseden, o
Kas›t: ‹radenin bilerek ve olayda ve flartlarda beklenen davran›fl› göstermemektir”. Kusur, irade eksikli¤inin
isteyerek hukuka ayk›r› derecesine göre kas›t ya da ihmal fleklinde ikiye ayr›labilir. Borçlar Kanunu 41.
sonuca yönelmesidir.
maddeye göre, kendi kusuruyla baflkas›na zarar veren kimse, ortaya ç›kan bu za-
‹hmal: Hukuka ayk›r› sonucu rar› tazmin etmekle yükümlüdür.
istememekle birlikte, bu
sonucun önlenmesi için
gerekli dikkat ve özenin
gösterilmemesidir.
Sözleflmeden Kaynaklanan Sorumluluk

Sözleflmeden kaynaklanan sorumlulu¤u, Borçlar Kanununun 51. maddesi düzen-
lemektedir. Borçlar Kanununun, 96. ve daha sonraki maddelerine göre, ortaya ç›-
kan zarar› tazmin etme yükümlülü¤ü, taraflar aras›ndaki bir sözleflmeden do¤abi-
lir. Ayr›c, bir kimse, ba¤›ms›z bir sözleflmeyle baflkas›n›n u¤rayaca¤› zarar›n tazmin
yükümlülü¤ünü de üstlenebilir. Bu ikinci durumda, sözleflmeyle zarar› tazmin et-
meyi yüklenen kiflinin, zarar›n ortaya ç›kmas›nda, zarar›n meydana gelmesinde
kusurlu bir davran›fl› yoktur. Buradaki sorumluluk, teminat sözleflmelerinden kay-
naklan›r. Örnek vermek gerekirse sigorta, kefalet ve garanti sözleflmelerinde du-
rum böyledir. Otomobiline, evinin önünde park etmifl vaziyette çarp›lan bir kifli,
otomobilini sigorta flirketine sigorta ettirmiflse ortaya ç›kan zarar›, sigorta flirketi
öder. Sorumlulu¤un kayna¤› sigorta sözleflmesidir.
Kanun Hükümlerinden Kaynaklanan Sorumluluk

Borçlar Kanununun 51. maddesine göre bir kanun hükmü de sorumlulu¤un kay-
na¤› olabilir. Böyle bir durum varsa, zarar›n baflkas›na tazmin ettirilebilmesi için,
zarar› tazmin edecek kiflinin kusurlu olmas› ya da sorumlulu¤un sözleflmeden kay-
naklanmas› gerekmez. Ortaya ç›kan zarar, kanun hükmü gere¤i olarak, baflka bir
kifliye tazmin ettirilir. Biraz sonra de¤inece¤imiz sebep ya da tehlike sorumluluk-
lar›nda, vekaleti olmadan baflkas› hesab›na ifl görmede ve zorunlu sigorta hallerin-
de durum böyledir.
Sorumlulu¤un kaynaklar› nelerdir? SIRA S‹ZDE

1
SORUMLULUK TÜRLER‹
Yukar›da aç›klamaya çal›flt›¤›m›z gibi, hukuk dilinde genifl anlamda sorumluluk
kavram›n› kullan›rsak akdi sorumluluk (sözleflmeden do¤an sorumluluk) ve akit Sorumluluk türleri:
• Akdi sorumluluk,
d›fl› sorumluluk akla gelmektedir. Hukuk dilinde dar anlamda sorumluluk kavra- • Kusur Sorumlulu¤u,
m›n› kullan›rsak sadece akit d›fl› sorumluluk halleri akla gelir. Akit d›fl› sorumluluk • Sebep sorumlulu¤u,
halleriyse genel olarak kusur sorumlulu¤u ve sebep sorumlulu¤u olarak ayr›l›r. Se- • Hukuka uygun
müdahaleden do¤an
bep sorumlulu¤u da ola¤an sebep sorumlulu¤u ve tehlike sorumlulu¤u fleklinde sorumluluk
ayr›labilir. fiimdi bunlar› k›saca ele almaya çal›flaca¤›z.
Akdi Sorumluluk (Sözleflmeden Do¤an Sorumluluk)

Akdi sorumlulu¤un, yani sözleflmeden do¤an sorumlulu¤un söz konusu olmas› için
alacakl›yla borçlu aras›ndaki borç iliflkisini düzenleyen bir sözleflmenin var olmas›
gereklidir. Borçlar Kanununun 96. maddesi uyar›nca borçlu, sözleflmeyle üstlendi-
¤i borcu yerine getirmemiflse ya da eksik olarak yerine getirmiflse, alacakl›n›n bun-
dan do¤an zarar›n› tazmin etmek zorundad›r. Borç yerine getirilmemiflse, borçlu-
nun sorumlulu¤u esast›r. Borçlu sorumluluktan ve dolay›s›yla tazminat ödemekten
kurtulabilmek için, kendisine hiçbir kusurun yükletilemeyece¤ini ispat etmek zo-
rundad›r. Borçlunun sorumlulu¤unun kapsam› belirlenirken iflin özellikleri, borçlu-
nun borcunu ödememekle herhangi bir fayda sa¤lay›p sa¤lamad›¤› dikkate al›n›r.
Buna ba¤l› olarak, tazminat›n kapsam› belirlenirken Borçlar Kanununun 42.-44.
maddeleri hükümlerinden yararlan›l›r. Borçlunun müterafik kusuru ve kusurunun
a¤›rl›¤› de¤erlendirilir. Borçlunun sorumlu tutulabilmesi için alacakl›, borçlunun
sözleflmeye ayk›r› davranm›fl oldu¤unu, kendisinin bundan dolay› bir zarar gördü-
¤ünü ve ayr›ca borcun yerine getirilmemesiyle kendisinin u¤rad›¤› zarar aras›nda il-
liyet ba¤›n›n bulundu¤unu ispatlamak zorundad›r. Borçlunun sözleflmeden do¤an
sorumlulu¤u esas olarak “kusur” sorumlulu¤udur. Haks›z fiil sorumlulu¤unda da

esas olarak “kusur” unsuru vard›r. Ancak, arada önemli bir fark bulunmaktad›r.
Sözleflmeden do¤an sorumlulukta, yani akdi sorumlulukta, borcun yerine geti-
rilmemesi durumunda, borçlu sorumluluktan ve tazminat ödemekten kurtulabil-
mek için, kendi kusursuzlu¤unu ispat etmek zorundad›r. Zarar gören, borçlunun
kusurlu oldu¤unu ispat etmek zorunda de¤ildir. Oysa haks›z fiil nedenine dayana-
rak tazminat isteniyorsa, tazminat isteyen kifli haks›z fiili yapan›n kusurlu oldu¤u-
nu, fiilin hukuka ayk›r› oldu¤unu, bu fiilden ötürü zarara u¤rad›¤›n› ve bir haks›z
fiile, u¤rad›¤› zarar aras›nda illiyet ba¤› bulundu¤unu ispat etmek zorundad›r.
SIRA S‹ZDE Akdi sorumlulukla haks›z fiilden kaynaklanan sorumluluk aras›ndaki fark nedir?
2
Kusur Sorumlulu¤u
Objektif anlamda kusur, Hukuka ayk›r› sonucu istemek ya da bunu istemekle be-
raber önlemek için ayn› flartlar alt›ndaki normal ve tedbirli bir kimseden beklene-
bilecek davran›fl› göstermemek fleklinde anlafl›lmaktad›r. Sübjektif anlamda kusur
ise, haks›z fiil failinin, hukuk düzenince k›nanan bir davran›fl› ya da irade noksan-
l›¤› fleklinde anlafl›lmaktad›r. Bugün, genel kural olarak, failin kusurlu olup olma-
d›¤›n›n tespitinde, objektif kusur kavram›ndan hareket edilmektedir.
Kusur kavram›, sorumlulu¤un saptanmas›nda ana etken olarak, hukuk anlay›-
fl›n›n ortaya ç›k›fl›ndan günümüze kadar önemini korumufltur. Bugün de Borçlar
Hukuku sistemimizde, bir taraftan haks›z fiilden do¤an sorumlulukta genel kural›
oluflturmakta, di¤er yandan sözleflmeye, dolay›s›yla borca ayk›r›l›ktan do¤an hu-
kuki sonuçlar itibar›yla genifl bir uygulama alan› bulmaktad›r. Bu nedenle kusur,
sorumluluk hukukumuzda temel bir ilke durumundad›r. Sorumlulu¤un esas unsu-
rudur. Kusur sorumlulu¤u esas›na göre, tazminat yükümlülü¤ünün, yani sorumlu-
lu¤un varl›¤› için, zarar› meydana getiren fiilde failin kusurlu bulunmas›, en önem-
li kofluldur. K›saca, kusur sorumlulu¤unda, kusur yoksa sorumluluk da olmaya-
cakt›r. Kusur sorumlulu¤u birçok ülkenin hukuk sistemlerinde oldu¤u gibi, Türk
sorumluluk hukukunda da genel kurald›r. Kusur sorumlulu¤unda, zarara yol açan
kusurun, kas›t ya da ihmal fleklinde olmas›, sonucu de¤ifltirmez. Kusurun türü ne
olursa olsun, zarar veren bundan sorumludur.
Sebep Sorumlulu¤u
Sebep sorumlulu¤u zarara yol açma, zarara neden olma, zarara sebebiyet verme
düflüncesine dayanmaktad›r. Sebep sorumlulu¤unda, zarara yol açan›n kusurlu
olup olmamas› önem tafl›maz. Zarar ortaya ç›km›flsa, bu zarara neden olan zarar›
tazmin etmelidir. Sebep sorumlulu¤unun ortaya ç›kmas› için, zarara neden olan ve
sorumlulu¤u do¤uran olayla meydana gelen zarar aras›nda illiyet ba¤›n›n bulun-
mas› yeterlidir. Ortaya ç›kan zarar›n tazmini için, failin kusurlu olup olmamas›
önemli de¤ildir. Bu nedenle sebep sorumlulu¤unda zarar gören failin kusurlu ol-
du¤unu ispatlamak zorunda de¤ildir.
Sebepsiz sorumlulukta, fail kendi kusursuz davran›fl›ndan ya da kendisinin
özen borcuna ayk›r› kusurlu ya da kusursuz hareketinden, bazen de üçüncü flah-
s›n kusurlu yahut kusursuz davran›fl›ndan ya da kendi davran›fl›ndan kaynaklan-
mayan fevkalade halden sorumludur. Kusur flart› aranmad›¤›ndan, sorumlu kifli-
nin ya da sorumlu tutulan kiflinin eyleminden sorumlu oldu¤u kiflilerin temyiz
kudretinden yoksun olmalar›, tazmin yükümlülü¤ünü ortadan kald›rmaz. Sorum-
lu tutulan kiflinin, tazmin yükümlülü¤ünden kurtulabilmesi için ya bir mücbir se-
bep olmal›, ya zarar görenin kendi kusuru bulunmal› ya da üçüncü flahs›n kusu-
ru bulunmal›d›r.
Kusurdan ba¤›ms›z sebep sorumlulu¤u, kusur sorumlulu¤undan farkl› olarak

yaln›zca belirli ve s›n›rl› zarar verici durumlarda söz konusudur. Kusur sorumlulu-
¤u genel ilke olarak yaln›zca Borçlar Kanununun 41. maddesinde düzenlenmifltir.
Sebep sorumlulu¤uysa hem Borçlar Kanununun de¤iflik maddelerinde ve hem de
baflka kanunlarda düzenlenmifltir. Sebep sorumlulu¤unun kabul edilebilmesi için
her olay, ayr› ayr› de¤erlendirilmelidir. Sebep sorumlulu¤unu öngören özel bir ka-
nuni düzenleme bulunmas› gereklidir. Sebep sorumlulu¤u esas› “kanuni muayye-
niyet” ilkesine tabidir. Herhangi bir kanuni düzenleme yoksa sadece Medeni Ka-
nunun 1. maddesine dayan›larak sebep sorumlulu¤u halleri yarat›lamaz. Sebep so- Sebep sorumlulu¤u; ola¤an
sebep sorumlulu¤u ve
rumlulu¤u; kendi içinde ola¤an sebep sorumlulu¤u ve tehlike sorumlulu¤u olarak tehlike sorumlulu¤u olmak
ikiye ayr›l›r. üzere ikiye ayr›lmaktad›r.
Ola¤an Sebep Sorumlulu¤u

Ola¤an sebep sorumlulu¤u, kanunda öngörülmüfl olan, objektif özen yükümlülü- Ola¤an Sebep Sorumlulu¤u:
Kusursuz sorumlulu¤un,
¤ünün yerine getirilmemesine dayanan, bir kusursuz sorumluluk halidir. kanunda öngörülmüfl olan
Ola¤an sebep sorumlulu¤u halleri k›smen Borçlar Kanununda, k›smen Medeni objektif özen yükümlü¤ünün
Kanunda düzenlenmifltir. Uygulama alanlar› aras›nda Borçlar Kanununun 54. mad- yerine getirilmemesi halidir.
desinde düzenlenmifl olan “temyiz kudretinden yoksun olanlar›n hakkaniyet gere- Ola¤an sebep sorumlulu¤u
¤i sorumlulu¤u”, ayn› kanunun 55. maddesindeki “istihdam edenin sorumlulu¤u”, hallerinin uygulama alanlar›
Borçlar Kanunun 54., 55.,
56. maddesindeki “hayvan tutucusunun sorumlulu¤u”, 58. maddesindeki “bina ve 56. ve58. maddeleriyle
di¤er yap› eseri malikinin sorumlulu¤u” gösterilebilir. Ayr›ca, Medeni Kanunun Medeni Kanunun
730.maddesi gösterilebilir.
730. maddesindeki “tafl›nmaz malikinin sorumlulu¤u” hali de ola¤an sebep sorum-
lulu¤u hali olarak gösterilebilir.
Tehlike Sorumlulu¤u
Tehlike sorumlulu¤u, sorumlulu¤un a¤›r bir tehlike tafl›yan iflletme, tesis ya da fa- Tehlike Sorumlulu¤u:
Sorumlul¤un ag›r tehlike
aliyetin yürütülmesine ba¤l› olarak ortaya ç›kan bir sebep sorumlulu¤u türüdür. tafl›yan iflletme, tesis ya da
Çevre ve toplum için a¤›r bir potansiyel tehlike yaratan bir iflletmenin, iflletilmesi faaliyetin yürütülmesine
ya da faaliyetinin yürütülmesi, sorumlulu¤un var oldu¤unun kabul edilmesi için ba¤l› olarak ortaya ç›kt›¤›
bir sebep sorumlulu¤u
yeterlidir. Zira bu tür potansiyel tehlike arz eden bir iflletme ya da tesisin faaliyeti, türüdür.
niteli¤i itibar›yla belirli bir tehlike yaratmakta ve dolay›s›yla zarar verme ihtimali ta-
fl›maktad›r. Bu tür iflletmeleri ya da tesisleri iflletenler, ortaya bir zarar ç›kmas› ha-
linde, uygun illiyet ba¤› varsa sorumlu tutulmaktad›rlar. Motorlu araç iflletenin so-
rumlulu¤u, sivil hava araçlar›n›n verdi¤i zarardan dolay› iflletenin sorumlulu¤u,
Devletin askeri manevralar ve at›fllardan do¤an sorumlulu¤u, petrol hakk› sahibi-
nin petrol ameliyelerinden do¤an kusursuz sorumlulu¤u tehlike sorumlulu¤una
örnek olarak gösterilebilir.
Gerçekten de kurulmas›, yap›lmas›, çal›flt›r›lmas›, kullan›lmas› ve elde bulundu-
rulmas›, ekonomik ve sosyal nedenlerle gerekli olan tehlikeli kurulufl, iflletme, araç
ve di¤er nesnelerin kullan›lmalar› ve iflletilmesi sonucu, mahiyetleri gere¤i yol aç-
t›klar› zararlardan, bunlardan yararlanan kimselerin kusurlar› bulunmasa ve tehli-
kenin önlenmesi için her türlü özeni göstermifl olsalar bile sorumlu tutulmalar›,
tehlike sorumlulu¤u ilkesinin dayand›¤› temel düflüncedir. Tehlike sorumlulu¤un
birinci koflulu, tehlike do¤urucu etkenlerin varl›¤›d›r. Tehlike do¤urucu etkenler
fabrikalar, atom santralleri ve tafl›tlar›n varl›¤›ndan kaynaklanmaktad›r. Bunlara
hukuk dilinde iflletme tehlikesi denmektedir.
Sebep sorumlulu¤unun türleri nelerdir? SIRA S‹ZDE

3
Hukuka Uygun Müdahaleden Do¤an Sorumluluk

(Fedakârl›¤›n Denklefltirilmesi)
Bu tür sorumlulukta esas olan, hukuka uygun müdahale sonucu ortaya ç›kan za-
rar›n, bozulan menfaat dengesini korumak amac›yla tazmin yükümlülü¤ünün ka-
bul edilmesidir. Bunun için, önce hukuka uygun bir müdahale olup olmad›¤›na
bak›lmal›d›r. Hukuka uygun müdahale, bir kimsenin hukuk düzenince korunan
flah›s ya da mal varl›¤›n›n, bir baflkas›n›n davran›fl›yla ihlâl edilmifl olmas›, ama ih-
lâl edici davran›fla da hukuk düzeninin izin vermifl olmas›d›r. Hukuk kurallar›, hu-
kuka uygun müdahaleye izin vermekte, ancak bunun sonucunda kiflinin, flah›s ya
da mal varl›¤›na verilen zarar›n da tazmin edilmesini öngörmektedir. Örnek ver-
mek gerekirse, zorunlu mecra hakk›, zorunlu geçit hakk› ve zorunlu su hakk›
önemli uygulama alanlar›d›r. Anayola ulaflmak için, komflusunun tarlas›ndan geç-
mekten baflka çaresi olmayan kifli, hukukun kendisine verdi¤i yetkiyle komflusun-
dan geçit hakk› al›r ve önemli bir menfaat sa¤lar. Komflusuysa tarlas›ndan geçit ve-
rerek bir fedakârl›¤a katlanmak zorunda kalm›fl ve bir anlamda zarara u¤ram›flt›r.
‹flte bunun tazmini, geçit hakk› olan kifli taraf›ndan sa¤lanmal›d›r. Buna fedakârl›-
¤›n denklefltirilmesi denilmektedir. Kamu hukuku alan›nda, kamulaflt›rma yoluyla
özel flah›slara ait mülklere müdahaleler ayr› bir örnektir. ‹ztirar halinde (zor du-
rumda), bir kimsenin kendisini ya da bir baflkas›n› yak›n bir tehlikeden koruyabil-
mek amac›yla baflkas›n›n mallar›na zarar vermesi, ancak buna karfl›l›k, di¤er tara-
f›n do¤an zarar›n›n karfl›lanmas›n› istemesi, fedakârl›¤›n denklefltirilmesi ilkesine
dayanmaktad›r.
SIRA S‹ZDE Hukuka uygun müdahaleden do¤an sorumlulu¤u bir örnek vererek anlat›n›z?
4
Özet

AMAÇ Sorumluluk kavram› nedir? AMAÇ Sorumluluk türleri nelerdir?
1 3
• Hukuk dilinde “sorumluluk” kavram› iki de¤iflik an- • Sorumluluk türleriniyse flu flekilde s›ralayabiliriz;
lamda kullan›lmaktad›r. Bunlardan ilki, bir borç ilifl- Akdi sorumluluk, Kusur sorumlulu¤u, Sebep so-
kisinde ortaya ç›kar. Bir borç iliflkisinde taraflardan rumlu¤u ve hukuka uygun müdahaleden do¤an
birisi borcunu yerine getirmez ve karfl› taraf zarara sorumluluk.
u¤rarsa, borcunu yerine getirmeyen, bu zarar› taz- Akdi sorumlulu¤un söz konusu olmas› için, alacak-
min etmek zorundad›r. Bu zorunluluk, sorumluluk l› ile borçlu aras›ndaki borç iliflkisini düzenleyen
olarak ifade edilir. Bu anlamda sorumluluk, ortaya bir sözleflmenin var olmas› gereklidir. Akdi sorum-
ç›kan zarar› tazmin yükümlülü¤üdür. ‹kinci anlam› lulukta, borcun yerine getirilmemesi durumunda
ise, borçlunun tazmin yükümlülü¤ünü de¤il ama borçlu, sorumluluktan ve tazminat ödemekten kur-
alacakl›n›n hakk›n›, gücünü ve hukukun kendine tulabilmek için, kendi kusursuzlu¤unu ispat etmek
sa¤lad›¤› imkanlar› ifade eder. Konumuz aç›s›ndan, zorundad›r. Zarar gören, borçlunun kusurlu oldu-
sorumlulu¤un hukuk dilindeki birinci anlam›, yani ¤unu, ispat etmek zorunda de¤ildir.
borçlunun tazmin yükümlülü¤ü, bizi as›l ilgilendi- Kusur, sorumluluk hukukumuzda temel bir ilkedir.
ren yönüdür. Sorumlulu¤un esas unsurudur. Kusur sorumlulu¤u
esas›na göre, tazminat yükümlülü¤ünün, yani so-

AMAÇ Sorumlulu¤un kaynaklar› nelerdir? rumlulu¤un varl›¤› için, zarar› meydana getiren fiil-
2
de failin kusurlu bulunmas› en önemli kofluldur.
• Kusur, sorumluluk kaynaklar›n›n bafl›nda gelmek-
K›saca, kusur sorumlulu¤unda kusur yoksa sorum-
tedir. Haks›z fiil sorumlulu¤u tamamen kusura da-
luluk da olmayacakt›r.
yanmaktad›r. Bu nedenle haks›z fiil sorumlulu¤u,
Sebep sorumlulu¤u zarara yol açma, neden olma,
kusur sorumlulu¤u olarak da ifade edilmektedir.
sebebiyet verme düflüncesine dayanmaktad›r. Se-
Sorumlulu¤un ikinci bir kayna¤› sözleflmedir. Söz-
bep sorumlulu¤unda zarara yol açan›n kusurlu olup
leflmeden kaynaklanan sorumluluk, Borçlar Kanu-
olmamas› önem tafl›maz. Zarar ortaya ç›km›flsa bu
nunun 51. maddesinde düzenlenmifltir. Buna göre
zarara neden olan, zarar› tazmin etmelidir. Sebep
sorumluluk, taraflar aras›ndaki bir sözleflmeden do-
sorumlulu¤u, kendi içinde ola¤an sebep sorumlu-
¤abilir. Ayr›ca, bir kimse, ba¤›ms›z bir sözleflmeyle
lu¤u ve tehlike sorumlulu¤u olarak ikiye ayr›lmak-
baflkas›n›n u¤rayaca¤› zarar› tazmin yükümlülü¤ü-
tad›r.Hukuka uygun müdahaleden do¤an sorumlu-
nü de üstlenebilir. Sigorta sözleflmesinde oldu¤u
luktaysa esas olan, hukuka uygun müdahale sonu-
gibi... Sorumlulu¤un bir di¤er kayna¤› da Borçlar
cu ortaya ç›kan zarar›n, bozulan menfaat dengesini
Kanununun 51. maddesine göre kanun hükümleri-
korumak amac›yla tazmin yükümlülü¤ünün kabul
dir. Böyle bir durum varsa, zarar›n baflkas›na taz-
edilmesidir. Hukuk kurallar›, hukuka uygun müda-
min ettirilebilmesi için, zarar› tazmin edecek kiflinin
halaye izin vermekte, ancak bunun sonucunda ki-
kusurlu olmas› ya da sorumlulu¤un sözleflmeden
flinin flah›s ve mal varl›¤›na verilen zarar›n da taz-
kaynaklanmas› gerekmez. Ortaya ç›kan zarar, ka-
min edilmesini öngörmektedir. Örnek vermek ge-
nun hükmü gere¤i olarak, baflka bir kifliye tazmin
rekirse, zorunlu geçit hakk›, zorunlu su hakk› bu
ettirilir.
konudaki önemli uygulama alanlar›d›r.
Kendimizi S›nayal›m 6. Borç iliflkisinde, taraflardan birinin borcu yerine getir-

1. Haks›z fiil sorumlulu¤u afla¤›dakilerden hangisiyle ayn› memesi ve karfl› taraf›n zarara u¤ramas› durumunda, bor-
anlamdad›r? cunu yerine getirmeyenin, bu zarar› tazmin etme zorunlu-
a. S›n›rs›z sorumluluk lu¤una ne ad verilir?
b. S›n›rl› sorumluluk a. Sorumluluk
c. Akdî sorumluluk b. Tazminat
d. Kanuni sorumluluk c. Kusur
e. Kusur sorumlulu¤u d. Kas›t
e. ‹hmal
2. Sorumlulukla ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r?
a. Sebep sorumlulu¤unda zarar gören, failin kusurlu 7. Evinin önünde park halindeki otomobiline çarp›lmas›
oldu¤unu ispatlamak zorundad›r. durumunda, sigorta flirketinin sorumlulu¤unun kayna¤›
b. Genel kural olarak, failin kusurlu olup olmad›¤›n›n nedir?
tespitinde, objektif kusur kavram›ndan hareket a. Kusurdan kaynaklanan sorumluluk
edilmektedir. b. ‹hmalden kaynaklanan sorumluluk
c. Akdi sorumlulukta borcun yerine getirilmemesi du- c. Kas›ttan kaynaklanan sorumluluk
rumunda borçlu, sorumluluktan kurtulmak için ku- d. Sözleflmeden kaynaklanan sorumluluk
sursuzlu¤unu ispat etmek zorundad›r. e. Kanun hükümlerinden kaynaklanan sorumluluk
d. Kusur sorumlulu¤unda zarar gören, hukuka ayk›r›
davran›fl ve gördü¤ü zarar aras›nda illiyet ba¤› bu- 8. Afla¤›dakilerden hangisi, sorumluluk türlerinden biri
lundu¤unu ispat etmek zorundad›r. de¤ildir?
e. Kusur, sorumlulu¤un esas unsurudur. a. Kaç›n›lmaz sorumluluk
b. Akdi sorumluluk
3. Devletin askeri manevra ve at›fllardan do¤an sorumlu- c. Kusur sorumlulu¤u
lu¤u, ne tür bir sorumluluktur? d. Sebep sorumluluk
a. Akdi sorumluluk e. Hukuka uygun müdahaleden do¤an sorumluluk
b. Tehlike sorumlulu¤u
c. S›n›rl› sorumluluk 9. Motorlu araç iflletenlerin sorumlulu¤u, afla¤›dakilerden
d. Sübjektif sorumluluk hangisine bir örnektir?
e. Askeri sorumluluk a. Akdi sorumluluk
b. Tehlike sorumlulu¤u
4. Afla¤›dakilerden hangisi, ola¤an sebep sorumlulu¤una c. Kusur sorumlulu¤u
bir örnek de¤ildir? d. Hukuka uygun müdahaleden do¤an sorumluluk
a. ‹stihdam edenin sorumlulu¤u e. Askeri sorumluluk
b. Hayvan tutucusunun sorumlulu¤u
c. Bina ve di¤er yap› eseri malikinin sorumlulu¤u 10. Hukuka ayk›r› sonucu istememekle birlikte, bu sonu-
d. Haks›z fiil sorumlulu¤u cun önlenmesi için, gerekli dikkat ve özenin gösterilme-
e. Aile baflkan›n›n sorumlulu¤u mesine ne ad verilir?
a. Kas›t
5. Kamulaflt›rma yoluyla, özel flah›slara ait mülklere mü- b. ‹hmal
dahaleler, hangi tür sorumlulu¤a bir örnekdir? c. Kusur
a. Akdi sorumluluk d. Zarar
b. Kusur sorumlulu¤u e. Yükümlülük
c. Sebep sorumlulu¤u
d. Hukuka uygun müdahaleden do¤an sorumluluk
e. Haks›z fiil sorumlulu¤u
“ Patrona inand› önce kolundan oldu, sonra iflinden

Çal›fl›rken elini makinaya kapt›ran Adnan U., iflyeri sahibi-
nin kendisine verdi¤i sözlere inan›nca hem kolunu kay-
1.e
2.a
Yan›t›n›z yanl›flsa “Sorumluluk Kavram›” bafll›¤›
Yan›t›n›z yanl›flsa “Sebep Sorumlulu¤u” bafll›¤› al-
t›nda verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
betti, hem de iflini. 3.b Yan›t›n›z yanl›flsa “Tehlike Sorumlulu¤u” bafll›¤›
N. Ambalaj’da 1999 y›l›nda çal›flmaya bafllayan 27 yafl›n- alt›nda verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
daki Adnan U., 2002 y›l›n›n Temmuz ay›nda ambalaj ku- 4.d Yan›t›n›z yanl›flsa “Ola¤an Sebep Sorumlulu¤u” bafl-
tusu kesme iflini yaparken, sa¤ elini makinaya kapt›rd›. l›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
Hastanede yaklafl›k 3 ay tedavi gördü¤ünü söyleyen Uy- 5.d Yan›t›n›z yanl›flsa “Hukuka Uygun Müdahaleden
sal, iflveren bana “e¤er davac› olmazsan emekli olana ka- Do¤an Sorumluluk” bafll›¤› alt›nda verilen bilgile-
dar burada çal›fl›rs›n. Bu bizim insanl›k görevimiz” dedi. ri yeniden gözden geçiriniz.
Ben de sözler üzerine kendisine inand›m ve davac› olma- 6.a Yan›t›n›z yanl›flsa “Sorumluluk Kavram›” bafll›¤›
d›m” diye konufltu. alt›nda verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
Hastaneden ç›kt›ktan sonra ayn› iflyerinde çal›flmaya de- 7.d Yan›t›n›z yanl›flsa “Sözleflmeden Do¤an Sorumlu-
vam etti¤ini dile getiren U., “zaman ilerledikçe bana dav- luk” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden göz-
ran›fllar› de¤iflti. Benim üzerimde psikolojik bask› kurma- den geçiriniz.
ya bafllad›lar. Sanki hiçbir ifl yapm›yormuflum izlenimi ya- 8.a Yan›t›n›z yanl›flsa “Sorumluluk Türleri” bafll›¤› al-
ratmaya çal›flt›lar. Ben de bask›lara dayanamay›nca istifa t›nda verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
etmek zorunda kald›m” dedi. 9.b Yan›t›n›z yanl›flsa “Tehlike Sorumlulu¤u” bafll›¤›
Patrona inand›¤› için hem elinden hem de iflinden oldu- alt›nda verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
¤unu kaydeden U., “fiimdi benim kolumun bedelini kim 10.b Yan›t›n›z yanl›flsa “Kusurdan Kaynaklanan Sorum-
ödeyecek?” diye soruyor. luluk” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden göz-
Kaynak: Evrensel 27.11.2003.

” den geçiriniz.

S›ra Sizde 1 GÜVEN, E. - AYDIN U. (1995). ‹fl Hukuku Dersleri.
Sorumlulu¤un kaynaklar›, kusurdan kaynaklanan sorum- Anadolu Üniversitesi Yay›n› No.897, Eskiflehir.
luluk, sözleflmeden kaynaklanan sorumluluk ve kanun KAPLAN, E.T. (1992). ‹flverenin Hukuki Sorumlulu¤u.
hükümlerinden kaynaklanan sorumluluk olmak üzere üç Ankara.
grupta ele al›nmaktad›r. RE‹SO⁄LU, S. (1986). Borçlar Hukuku, Bas› 6. Ankara.
SÜZEK, S. (1985). ‹fl Güvenli¤i Hukuku. Ankara.
S›ra Sizde 2 ULUSAN, ‹. (1990). Özellikle Borçlar Hukuku ve ‹fl
Akdi sorumlulukta, yani sözleflmeden do¤an sorumluluk- Hukuku Aç›s›ndan ‹flverenin ‹flçiyi Gözetme Borcu,
ta, borcun yerine getirilmemesi durumunda, borçlu so- Bundan Do¤an Hukuki Sorumlulu¤u. ‹stanbul:
rumluluktan ve tazminat ödemekten kurtulabilmek için Kazanc› Yay›nlar›.
kendi kusursuzlu¤unu ispat etmek zorundad›r. Zarar gö-
ren, borçlunun kusurlu oldu¤unu ispat etmek zorunda Baflvurulabilecek ‹nternet Kaynaklar›
de¤ildir. Oysa haks›z fiil nedenine dayanarak tazminat is- www.tbmm.gov.tr
teniyorsa, tazminat isteyen kifli, haks›z fiili yapan›n kusur-
lu oldu¤unu, fiilin hukuka ayk›r› oldu¤unu, bu fiilden ötü-
rü zarara u¤rad›¤›n› ve bir haks›z fiile u¤rad›¤› zarar ara-
s›nda illiyet ba¤› bulundu¤unu ispat etmek zorundad›r.
S›ra Sizde 3
Sebep sorumlulu¤unun, ola¤an sebep sorumlulu¤u ve
tehlike sorumlulu¤u olmak üzere iki türü vard›r.
S›ra Sizde 4
‹ztirar halinde (zorda kalma durumda), bir kimsenin ken-
disini ya da bir baflkas›n›, yak›n bir tehlikeden koruyabil-
mek amac›yla baflkas›n›n mallar›na zarar vermesi, ancak
di¤er taraf›n do¤an zarar›n›n karfl›lanmas›n› istemesi, hu-
kuka uygun müdahaleden do¤an sorumlulu¤a örnektir.
109
‹flverenin
Sorumlulu¤unun
Hukuki Niteli¤i 9
Bu ünitede, iflverenin, ifl kazas› ve meslek hastal›¤›ndan dolay› sorumlulu¤unun
hukuki niteli¤i konusundaki, çeflitli görüfllere yer verilecektir. ‹flverenin bu konu-
daki sorumlulu¤unu kusur sorumlulu¤u ya da kusursuz sorumluluk esas›na da-
yand›ranlar›n görüflleri tek tek ele al›nacak ve bu konuda, ayr›ca, Yarg›tay›n ka-
rarlar›na da bak›lacakt›r. Ünitenin sonundaysa kusur sorumlulu¤uyla kusursuz
sorumlulu¤a iliflkin görüfllerin de¤erlendirmesi yap›lacakt›r.

Kusura dayanan sorumluluk görüflü nedir?
Kusursuz sorumlulu¤a dayanan görüfller nelerdir?
‹flverenin sorumlulu¤una iliflkin Yarg›tay’›n görüflü nedir?
‹fl Kazalar›n›n önlenmesi bak›m›ndan kusur sorumlulu¤umu, kusursuz so-
rumlulu mu daha etkilidir?
Nedensellik Ba¤›
‹fl hukuku aç›s›ndan, iflyerinde meydana gelen her kazay› uygun nedensellik ba¤›
aranmadan ve bu ba¤›n varl›¤› saptanmadan, salt iflyerinde meydana gelmifl ol-
mas›ndan dolay› ifl kazas› kabul etmek do¤ru de¤ildir. Böyle bir durumda, iflçinin
kaza s›ras›nda iflverenin otoritesi alt›nda bulunup bulunmad›¤› ve kazan›n iflin
do¤rudan ya da dolayl› olarak yaratt›¤› tehlike sonucu ortaya ç›k›p ç›kmad›¤›n›
tespit etmek gerekmektedir. Yarg›tay bir karar›nda, iflverenin servis arac›yla ifl elbi-
sesi provas›na götürülen iflçilerin yolda silahl› kiflilerce öldürülmesinde uygun ne-
densellik ba¤›n›n bulunmad›¤›n›, bu nedenle iflverenin sorumlu tutulamayaca¤›-
n› kabul etmifltir. Olayda Sosyal Sigortalar Kanunu aç›s›ndan gerekli yard›mlar
yap›lacak ancak sosyal sigortalar›n yapt›¤› yard›mlar›n ötesinde kalan zarar iflve-
rene yüklenemeyecektir.
Kaynak: (Yarg. 9. HD., E.4294, K. 7382, T.4.7.1985 karar›ndan uyarlanm›flt›r.)
Anahtar Kavramlar
• ‹flverenin Sorumlulu¤u
• Kusur Sorumlulu¤u
• Kusursuz Sorumluluk
‹çindekiler
• GENEL OLARAK ‹fiVEREN‹N SORUMLULU⁄UNUN HUKUK‹ N‹TEL‹⁄‹
• KUSURA DAYANAN SORUMLULUK GÖRÜfiÜ
• KUSURSUZ SORUMLULU⁄A DAYANAN GÖRÜfiLER
• YARGITAY’IN GÖRÜfiÜ
• KUSUR SORUMLULU⁄U ‹LE KUSURSUZ SORUMLULU⁄A ‹L‹fiK‹N
GÖRÜfiLER‹N DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹
• Yürürlükteki Mevzuat Aç›s›ndan
• ‹fl Kazalar›n›n Önlenmesine Etkileri Bak›m›ndan Kusur Sorumlulu¤uyla
Kusursuz Sorumlulu¤un Karfl›laflt›r›lmas›
Ünite 9 - ‹flverenin Sorumlulu¤unun Hukuki Niteli¤i 111
GENEL OLARAK ‹fiVEREN‹N SORUMLULU⁄UNUN

HUKUK‹ N‹TEL‹⁄‹
Yabanc› hukuk sistemlerinden farkl› olarak, ülkemizin hukuk sisteminde iflveren- ‹flverenin sorumlulu¤unun
hukuki niteli¤i konusundaki
lerin sorumlulu¤unu s›n›rlayan bir düzenleme yoktur. Bu nedenle daha önce de iki farkl› görüfl vard›r. Baz›
aç›klamaya çal›flt›¤›m›z gibi, iflçi ya da ölümü halinde geride kalan hak sahipleri, yazarlar, iflverenin
sorumlulu¤unun kusur
genel hükümler uyar›nca sosyal sigortalar›n devrede olmad›¤› hallerde bütün za- sorumlulu¤u oldu¤unu, baz›
rarlar›n›n karfl›lanmas›n› iflverenden isteyebilirler. Sosyal sigortalar›n devrede oldu- yazarlar ise kusursuz
sorumluluk oldu¤unu ileri
¤u hallerdeyse sosyal sigortalar›n karfl›lamad›¤› zararlar›n tazmini için iflverene sürmektedir.
baflvurabilirler. Bu konuda görüfl birli¤i oldu¤u için herhangi bir tart›flma yoktur.
Ancak iflverenin sorumlulu¤unun hukuki niteli¤i tart›fl›lmaktad›r. ‹flverenin sorum-
lulu¤unun hukuki niteli¤i konusundaki görüfller genel olarak ikiye ayr›lmaktad›r.
Baz› yazarlar, iflverenin sorumlulu¤unun “kusur sorumlulu¤u” oldu¤unu savun-
makta, baz› yazarlarsa “kusursuz sorumluluk” görüflünü ileri sürmektedir.
Yarg›taysa, iflverenin kusurlu olmas› halinde, kusur sorumlulu¤u esas›na da-
yanmakta, iflveren kusurlu de¤ilse, kusursuz sorumluluk prensibini uygulamakta-
d›r. Bilindi¤i gibi, kusur sorumlulu¤unda zarar›n, zarar› veren kifliye tazmin ettiri-
lebilmesi için, o kimsenin kusurlu olmas›, yani failin kusurlu davran›fl› gereklidir.
Ancak, bu durumda, zarardan dolay› sorumluluk do¤ar. Kusur sorumlulu¤u esas›-
n› benimseyenlere göre, kusurlu olmayan, yani zarar›n do¤mamas› için elinden ge-
len her fleyi yapan, bütün tedbirleri alan bir kimse sorumlu tutulamaz. Dolay›s›yla
tazminat ödemek zorunda kalmaz.
Kusursuz sorumluluktaysa ortaya ç›kan zarar›n tazmini için, zarar verenin kusur-
lu olup olmad›¤›na bak›lmaz. Zarara sebebiyet verme yeterlidir. Fail, kusurlu olma-
sa bile sebep oldu¤u zarar› tazmin etmekle yükümlüdür. Kusursuz sorumlulu¤un
varl›¤› için sorumlulu¤u do¤uran olay ya da durum meydana gelen zarar aras›nda,
uygun illiyet ba¤› bulunmal›d›r. fiimdi bunlar› daha ayr›nt›l› olarak gözden geçirelim.
KUSURA DAYANAN SORUMLULUK GÖRÜfiÜ

Ülkemizde, bir k›s›m yazarlar, iflçinin sosyal sigortalar taraf›ndan karfl›lanmayan
zararlar›ndan dolay›, iflverenin sorumlulu¤unun, bir “kusur sorumlulu¤u” oldu¤u
görüflü savunmaktad›rlar. Bu görüflü savunanlar, bir çok ülkenin mevzuat›ndan
farkl› olarak, mevzuat›m›zda, iflverenin iflçiyi gözetme borcunu s›n›rlayan herhan-
gi bir hüküm bulunmad›¤›n› ileri sürmektedirler. Bu durumda, zarar›n sigortaca
karfl›lanmayan k›sm›, genel hükümlere göre iflverenden istenebilecektir. Afla¤›da
bu düflüncedeki yazarlar›n görüflüne k›saca de¤inilecektir.
TEK‹NAY’a göre, “Sosyal sigortan›n karfl›lamad›¤› zarar›n iflverenden istenebil-
mesi ancak genel hükümlere ve Borçlar Kanununun 96. ve 332/ I. maddelerine da-
yan›larak mümkün olabilir. Bu maddelerde kusur sorumlulu¤unu ortadan kald›-
ran, onun yerine risk esas›na dayanan genel bir kusursuz sorumluluk hali getiren
herhangi bir unsur yoktur. Ayr›ca kusursuz sorumluluk esas› “kanuni muayyeni-
yet” esas›na ba¤l›d›r. O halde iflçinin u¤rad›¤› kaza veya yakaland›¤› meslek hasta-
l›¤› sebebiyle iflverenin sorumlulu¤u ancak kusur prensibine dayand›r›labilir.”
görüflü savunulmaktad›r.
O⁄UZMAN’a göre, “‹flverenlerin risk esas›na dayanarak tazminata mahkum
edilmeleri do¤ru de¤ildir. Çünkü böyle bir uygulama karfl›laflt›rmal› hukukta iflve-
renin sorumlulu¤u konusunun geliflme seyrine ayk›r› düfler. Ayr›ca pozitif hukuku-
muza da ayk›r›d›r. Sorumluluk bak›m›ndan Borçlar Hukukumuzun genel prensibi
kusura dayanan sorumluluktur. Kusursuz sorumluluk istisnai hallerde vard›r. ‹fl Ka-
nunumuzda da kusursuz sorumlulu¤u düzenleyen herhangi bir hüküm yoktur.
Zarara u¤rayan iflçi, zarar›n›n sosyal sigorta taraf›ndan karfl›lanmayan k›sm›n›,

iflverene tazmin ettirebilmek için açaca¤› davay› Borçlar Kanununun sözleflmeden
do¤an sorumlulu¤u (akdi sorumluluk) düzenleyen 96. ve 332. maddelerine dayan-
d›rabilir. ‹flverenin iflçi sa¤l›¤›-iflçi güvenli¤i tedbirlerini almad›¤›n› ve bu yüzden
zarara u¤rad›¤›n› ispatlarsa bu yeterlidir. Tedbir al›nmad›¤› için zarar›n do¤du¤u
karine olarak kabul edilir.” görüflü savunulmaktad›r.
ATABEK’e göre, “Kusursuz sorumlulu¤u savunanlar›n gerekçelerine kat›lmak
zordur. 4857 say›l› ‹fl Kanununun 77. maddesi, Borçlar Kanununun 332. maddesi-
ni ortadan kald›rm›fl de¤ildir. 77. maddede kusursuz sorumluluk esas›n› getiren bir
düzenleme yoktur. Bu nedenle kusursuz sorumluluk esas› benimsenmemelidir.”
ÜÇIfiIK’a göre, “‹flverenin ifl kazalar›ndan do¤an sorumlulu¤u, genel hükümler
çerçevesinde sözleflmeden do¤an bir sorumluluktur. ‹fl kazas› veya meslek hastal›¤›n-
dan dolay› iflverenin sorumlulu¤u konusunda bir kanun bofllu¤u yoktur. 506 say›l›
Sosyal Sigortalar Kanununda, ifl kazas›-meslek hastal›¤› sigortas› yard›mlar›yla karfl›la-
namayan zararlar›n iflverenden nas›l istenebilece¤i konusunda hüküm olmad›¤›na gö-
re Borçlar Kanunu s›n›rs›z flekilde uygulanmal›d›r.” görüflü savunulmaktad›r.
SÜZEK’e göre, “‹flverenin ifl kazas› ve meslek hastal›¤› dolay›s›yla sorumlulu¤u
kusur sorumlulu¤udur.” Yazara göre, kusur sorumlulu¤unun uygulanmas›, ifl kaza-
lar›n›n önlenebilmesi aç›s›ndan kusursuz sorumluluk ilkesinden çok daha yararl›
ve etkili olabilir. Çünkü; kusursuz sorumluluk esas› kabul edilir ve uygulan›rsa, ifl-
veren her türlü tedbiri ald›¤› halde sorumluluktan kurtulamayacak ve tazminat
ödeyecektir. Bu durumda tedbir alma konusundaki çabalar›n›n kendisine yarar
sa¤lamayaca¤› düflüncesiyle tedbir alma konusunda gayret göstermeyebilir. Yazar
uygulamaya yönelik bu çok hakl› görüflü yan› s›ra, kusursuz sorumlulu¤un pozitif
hukukumuzda yasal bir dayana¤› bulunmad›¤›n› göstermek suretiyle de görüflünü
desteklemektedir. SÜZEK, kusursuz sorumluluk görüflünü savunanlar›n, yasada bir
düzenleme bofllu¤u oldu¤unu ileri sürdüklerini ve bu bofllu¤un kusursuz sorum-
luluk esaslar›na göre doldurulmas› gerekti¤ini savunduklar›n› belirtmekte ve bu
görüfllere kat›lman›n mümkün olmad›¤›n›, çünkü mevzuat›m›zda bir yasa bofllu¤u
bulunmad›¤›n› ifade etmektedir.
RE‹SO⁄LU’na göre, “‹flyerinde iflçinin u¤rad›¤› zararlardan ötürü iflverenin so-
rumlulu¤u, bir kusursuz sorumluluk hali olmay›p, hakkaniyet dairesinde kendisin-
den istenebilecek önlemleri almaktan ibaret olacak flekilde s›n›rland›r›lmal›d›r.”
‹ZVEREN’e göre, “Kusursuz sorumluluk zaman›n ça¤dafl düflüncelerine belki
uygundur. Ancak hukuki dayana¤› bak›m›ndan güçsüzdür.” Yazara göre, “ilke ola-
rak kusur sorumlulu¤unun kabulü zorunludur. Kusursuz sorumluluk iflyeri ve ifl-
letme rizikosuna dayal› olarak, kusur sorumlulu¤unun bir istisnas› olarak uygula-
nabilir.” görüflü savunulmaktad›r.
KANET‹’ye göre, “‹flverenin iflçiyi gözetme borcundan kusursuz sorumluluk il-
kelerine göre sorumlu tutulmas› yasay› aflan bir yoruma dayanmaktad›r. Bu aç›dan
kusur sorumlulu¤u esas›n›n benimsenmesi do¤ru olacakt›r.” görüflü savunulmakad›r.
SIRA S‹ZDE ‹flverenin ifl kazas› ve meslek hastal›klar› konusundaki sorumlulu¤unu kusur sorumlulu-
1 ¤una dayand›r›lanlar›n temel düflünceleri nedir?
KUSURSUZ SORUMLULU⁄A DAYANAN GÖRÜfiLER

‹flverenin ifl kazas› ve meslek hastal›¤›ndan do¤an sorumlulu¤unun, “kusursuz so- ‹flverenin ifl kazas› ve meslek
hastal›¤›ndan do¤an
rumluluk” esas›na dayand›r›lmas› gerekti¤ini savunan yazarlar›n bir bölümü, bu sorumlulu¤unun kusursuz
konuda yasa bofllu¤u bulundu¤u görüflünden hareket etmektedirler. Bir bölümü, sorumluluk esas›na
dayand›r›lmas› gerekti¤ini
görüfllerini “hakkaniyet” esas›na, bir bölümü de “tehlike yaratma ilkesine” dayan- savunan yazarlar›n bir
d›rmaktad›rlar. Afla¤›da bunlar› k›saca tan›tmaya çal›flaca¤›z. bölümü bu konuda yasa
bofllu¤u bulundu¤u
ÇENBERC‹’ye göre, “‹flveren iflçiyi koruyucu önlemleri yerine getirmezse, bu- görüflünden hareket
nun sonucunda iflçi zarar görürse, 4857 say›l› ‹fl Kanununun 77. maddesine göre etmekte, bir bölümü
görüfllerini hakkaniyet
ve genel hükümlere göre iflveren ortaya ç›kan zarar› da tazmin etmek zorundad›r. esas›na dayand›rmakta, bir
Çünkü ortaya ç›kan hukuki sonuç, sadece iflyerinin kapat›lmas›, iflin durdurulmas› bölümü de tehlike yaratma
ilkesine
ve iflçilerin çal›flmaktan al› konmalar› gibi ‹fl Kanununun 79. maddesinde öngörü- dayand›rmaktad›rlar.
len idari ve cezai yapt›r›mlardan ibaret kalamaz. ÇENBERC‹’ ye göre, iflveren veya
iflveren vekilleri iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunda bütün yap›lmas› gerekenle-
ri yapm›fl olsalar bile, iflçinin bu sonucun ortaya ç›kmas›nda hiçbir kusuru yoksa
ve iflçi hastalanm›fl, yaralanm›fl veya ölmüflse sonuca iflçi ve mirasç›lar› de¤il, iflve-
ren katlanmal›d›r. Ayr›ca yazara göre, iflverenin koruma tedbiri alma görevinin
kapsam ve s›n›r›n› tayin için ‹fl Kanunu 77. maddede aç›kl›k yeterince vard›r. Bu
nedenle Borçlar Kanununun 332. maddesine baflvurulamaz. ‹fl Kanununun 77.
maddesi, Borçlar Kanununun 332. maddesine göre çok daha yo¤un bir tedbir al-
ma görevini öngörmektedir. Çünkü 77. maddeye göre iflçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i ted-
biri bir iflyeri için gerekliyse o tedbirin al›nmas› zorunludur. Bu tedbirin iflverenden
hakkaniyet çerçevesinde istenip istenemeyece¤i herhangi bir önem tafl›maz. Yaza-
ra göre ‹fl Kanununda düzenleme bofllu¤u vard›r. Bu boflluk Borçlar Kanunu 96.
maddedeki kusur sorumlulu¤uyla doldurulamaz.” görüflü savunulmaktad›r.
EREN’e göre, “‹flverenin ifl kazas› ve meslek hastal›¤›ndan do¤an sorumlulu¤u-
nu kusur sorumlulu¤u fleklinde yorumlamak ‹fl Hukukunun ve hizmet akdinin iflçi-
yi korumaya yönelik, sosyal ve koruyucu özelli¤i ile ba¤daflamaz. Yazara göre ka-
nuni düzenleme bofllu¤u vard›r. Bu boflluk, iflverenin sorumlulu¤unu iflletme tehli-
kelerinden do¤an bir kusursuz sorumluluk olarak kabul etmekle doldurulabilir. ‹fl-
letmenin veya iflyerinin arz etmifl oldu¤u tehlike ister az ister çok olsun kusursuz
sorumluluk söz konusudur. Borçlar Kanununun 332. ve 96. maddelerini dikkate
alarak iflverenin sorumlulu¤unu kusur sorumlulu¤u olarak nitelendirmek hem ‹fl
Kanunu 77. maddeyi görmemek, hem de hizmet akdini konusu eflya olan, bir mal
olan akitlerle bir tutmak anlam›na gelir. Bu da hizmet akdinin ay›rt edici özelli¤i
olan insan unsurunun reddedilmesi anlam›na gelir.” görüflü savunulmaktad›r.
GÜRSOY’a göre, “‹flverenin ifl kazas› ve meslek hastal›¤›ndan do¤an sorumlulu-
¤u konusunda, iflletme tehlikelerinin yol açt›¤› kazalar hakk›nda 4857 say›l› ‹fl Kanu-
nunda ve 506 say›l› Sosyal Sigortalar Kanununda konuya aç›kl›k getirecek bir hüküm
bulunmamaktad›r. Dolay›s›yla düzenleme bofllu¤u vard›r. E¤er kusur sorumlulu¤u
prensibi benimsenirse, iflletme kazalar› aç›s›ndan modern ihtiyaçlara cevap verile-
mez ve kazaya u¤rayan iflçilerin zarar görerek ma¤dur olmalar› önlenemez. Yazara
göre hukuk sistemimizde daha az tehlikelerin var oldu¤u hallerde bile (Borçlar Ka-
nunu m. 55,56 ve 58’de düzenlenen kusursuz sorumluluk halleri) kusursuz sorum-
luluk esas› kabul edildi¤ine göre, çok daha büyük tehlikeleri arz edebilen sanayi ifl-
letmelerinde de kusursuz sorumluluk esas› kabul edilmelidir. Türk sorumluluk hu-
kukunda kusur sorumlulu¤unun kural, kusursuz sorumlulu¤un ise istisna oldu¤u
do¤ru olabilir. Ancak bu durum kusursuz sorumlulu¤un sadece kanunun düzenledi-
¤i hallerle s›n›rl› olaca¤› anlam›na gelmez. Kanunlarda düzenleme bofllu¤u oldu¤u-
na göre hakim Medeni Kanunun 1. maddesine dayanarak yeni bir sorumluluk türü
yaratmaya yetkilidir. Ancak her türlü ifl kazas›nda iflverenin kusursuz sorumlulu¤u-
nu ileri sürmek do¤ru olmaz. Çünkü bazen iflçiler için sanayi iflletmelerinin mahiye-
tinden kaynaklanan özel bir tehlike yoktur. Örnek vermek gerekirse ticari ve tar›m-
sal iflletmelerde, sanayi iflletmelerinde görülebilen potansiyel tehlikeler pek yoktur.
Bu durumda Borçlar Kanununun 332. ve 96. maddeleri uyar›nca kusur sorumlulu¤u
prensibinin uygulanmas› do¤ru olur. Yazara göre en uygun çözüm flekli, zorunlu si-
gorta sisteminin kapsam›n›n geniflletilmesidir.” görüflü savunulmaktad›r.
HATEM‹’ye göre, “Kusursuz sorumlulu¤a, iliflkin olarak ileri sürülen görüfllerin
dayana¤› çok sa¤lam de¤ildir. Yürürlükteki hukuk sistemimiz düflünüldü¤ünde
aç›k bir kanuni düzenleme bofllu¤undan söz etmek güçtür. Yazara göre, Borçlar
Kanunun 47. maddesinde, ölüm ve cismani zarar halinde, manevi tazminat ödene-
bilmesi için kusur flart› aranmamaktad›r. Öyleyse ayn› kiflinin veya mirasç›lar›n›n
maddi tazminat istemeleri durumunda da kusur flart› aranmayabilir. Yazar görüflü-
nü ayr›ca Borçlar Kanunu 332.maddede yer alan “hakkaniyet” ölçüsünün, al›nacak
tedbirler aç›s›ndan de¤il, iflverenin sorumlulu¤u aç›s›ndan de¤erlendirilmesi gerek-
ti¤i esas›na dayand›rmaktad›r. Buna göre, 332. madde genifl yorumlanmal› iflçinin
çal›flma dolay›s›yla maruz kald›¤› tehlikelere karfl› icabeten tedbirleri ittihaz ifade-
si, ifl kazas› sonucu do¤an zarar›n hakkaniyet ölçülerine göre giderilmesi borcunu
da kapsamaktad›r.” görüflü savunulmaktad›r.
TUNCAY’a göre, “Kusursuz sorumluluk görüflünü savunmak için, kanun bofllu-
¤u bulundu¤unu ileri sürmeye hiç gerek yoktur. Zaten gerçek anlamda bir kanun
bofllu¤u da yoktur. ‹fl Kanunu 77. maddede kusursuz sorumluluk esas›n› getiren
bir düzenleme yoktur. Yine 77. maddenin Borçlar Kanunu 332. maddeyi yürürlük-
ten kald›rd›¤›na iliflkin bir aç›kl›k da yoktur. Bu durumda en do¤rusu 332. madde-
deki hakkaniyet ifadesini iflverenin tazmin sorumlulu¤unu da kapsayacak flekilde
genifl yorumlamaktad›r.” görüflü savunulmaktad›r.
TUNÇOMA⁄’a göre, “Sadece Borçlar Kanununun 332.maddesi dikkate al›n›rsa
iflverenin sorumlulu¤u kusur sorumlulu¤una dayan›r. Ancak iflverenin iflçiyi gözet-
me borcu sadece Borçlar Hukuku içinde de¤il ‹fl Hukuku mevzuat› ve özellikle ‹fl
Kanununun 77. madde ile birlikte düflünülünce durum de¤iflir. Buna göre iflveren
iflçiyi koruyucu hükümler nedeniyle tek iflçi karfl›s›nda da ifl güvenli¤i tedbirlerini
almakla yükümlüdür. ‹flçi de iflverenden bunlar› istemek hakk›na sahiptir. ‹fl Kanu-
nu 77. maddede kusurdan söz edilmifl de¤ildir. Bu durumda Borçlar Kanunu 332.
maddesi ‹fl Kanunu 77. madde ile birlikte düflünülürse, ‹fl Kanunu kapsam›ndaki
hizmet akitlerinde iflverenin sorumlulu¤unun kusursuz sorumsuzluk olarak kabulü
mümkündür. Yazar bunlar›n yan›nda, sosyal sigortalar kapsam›nda olmayan veya
sosyal sigortalar kapsam›nda oldu¤u halde kuruma baflvurma hakk›n› kaybeden ifl-
çiler bak›m›ndan kusursuz sorumluluk esas›n›n kabul edilmesi adalet düflüncesine
de uygundur. Sosyal sigortalar kapsam›nda olup da zarar›n›n tamam›n› SSK’dan
karfl›layamayan sigortal› iflçilerin de, iflverenin kusursuz sorumlulu¤u esaslar› çerçe-
vesinde iflverene tazmin için baflvurabilmeleri uygundur.” görüflü savunulmaktad›r.
ESENER’e göre, “‹flçi ile iflveren aras›nda hizmet akdinden do¤an ba¤›ml›l›k ilifl-
kisi iflçinin korunmas›n› zorunlu k›lar. Hizmet akdi flahs›n hukukuna iliflkin bir
akittir. Bu nedenle ifl hukukunda aksine bir kanun kural› olmad›kça kusur sorum-
lulu¤unun reddedilmesi ve iflverenin gözetme borcundan do¤an sorumlulu¤unun
bir kusursuz sorumluluk olarak kabul edilmesi gerekir. Bir iflyerinin iflletilmesi so-
nucunda belirli yararlar sa¤layanlar›n, bu faaliyetten do¤an zararlar› da üstlenme-
leri gerekmektedir.” görüflü savunulmaktad›r.
ULUSAN’a göre, “‹fl kazas› ve meslek hastal›¤› sonucu olarak ortaya ç›kan ve
sosyal sigortan›n karfl›lamad›¤› zararlar›n tazmini için Borçlar Kanunu 332.madde
hükmü yeterli de¤ildir. Bu durumda hakim taraf›ndan Borçlar Kanunu 332. madde
hükmündeki gerçek olmayan yasa bofllu¤unun ‹fl Kanunu 77. madde hükmüyle ta-
mamlan›p düzeltilmesi suretiyle zarar›n tazminine karar verilmesi gerekir. Bu da an-
cak kusursuz sorumluluk esas›n›n kabulüyle sa¤lanabilir. Ayr›ca “iflverenin bütün
koruyucu tedbirleri almas›na ra¤men kaç›n›lmazl›k faktörü nedeniyle, iflçinin müte-
rafik kusuru bulunmamak kayd›yla, tüm zarardan sorumlu tutulmas›” tehlike ilkesi
ve fedakârl›¤›n denklefltirilmesi ilkesinin zorunlu bir sonucudur. Bununla birlikte
yazar iflçinin yapt›¤› iflin tehlike arz eden niteli¤i bulunmayan hallerde, iflverenin
Borçlar Kanunu 332. ve 96. maddeleri uyar›nca yani kusur sorumlulu¤u esaslar›na
dayan›larak sorumlu tutulabilece¤ini ifade etmektedir.” görüflü savunulmaktad›r.
‹flverenin ifl kazas› ve meslek hastal›klar› konusundaki sorumlulu¤unu kusursuz sorumlu- SIRA S‹ZDE
lu¤a dayand›ranlar›n temel düflünceleri nedir? 2
YARGITAY’IN GÖRÜfiÜ
Yarg›tay önceki y›llardaki kararlar›nda, iflveren ifl güvenli¤i önlemlerini alma konu-
sunda kusurluysa olaylara, kusur prensibini uygulamakta ve iflvereni kusuru ora-
n›nda sorumlu tutmak yoluna gitmekteydi. Buna karfl›l›k, iflverenin ifl güvenli¤i ön-
lemlerini alma konusunda herhangi bir kusurunun bulunmad›¤› tespit edildi¤inde
ise bu kez olaya, kusursuz (objektif) sorumluluk prensibini uygulamaktayd›. Daha
yak›n zamanlardaki yeni kararlar›ndaysa Yarg›tay, iflverenin ifl kazalar› ve meslek
hastal›¤›ndan do¤an zararlardan dolay› sorumlulu¤unu, genel olarak, tehlike esa-
s›na dayanan “kusursuz sorumluluk” olarak kabul etmifl görünmektedir.
Yarg›tay’›n baz› kararlar›nda, iflverenin hukuki sorumlulu¤unun do¤abilmesi
için, yap›lan iflle zarara yol açan olay aras›nda uygun illiyet ba¤›n›n, yani sebep so-
nuç iliflkisinin varl›¤› aranm›flt›r. Yarg›tay’a göre olay, 506 say›l› Sosyal Sigortalar Ka-
nunu 11. maddenin kapsam›na giren bir ifl kazas› ya da meslek hastal›¤› olsa bile,
bu durum iflverenin sorumlu tutulmas› için yeterli de¤ildir. ‹fl kazas›yla yap›lan ifl
aras›nda illiyet ba¤› mutlaka bulunmal›d›r. Bu nedenle sigortal›, iflyerinde bulundu-
¤u bir s›rada, bedence zarara u¤rad›¤› her olayda, 506 say›l› Kanunun 11. maddesi-
ne dayanarak sosyal sigorta yard›mlar›ndan yararland›¤› halde, uygun illiyet ba¤›
yoksa iflveren, sigortan›n karfl›lamad›¤› zararlar› tazminle yükümlü tutulamayacakt›r.
Bununla beraber, kusursuz sorumlulukta da iflverenin, tazmin yükümlülü¤ü-
nün do¤mas› için, illiyet ba¤›n›n gerçekleflmesi gerekir. Bu durumda, iflverenin ifl-
letmesiyle zarara yol açan sonuç aras›ndaki illiyet ba¤›n›n kesilmesi ya da uygun
olmamas› halinde, iflverenin zarar› tazmin yükümlülü¤ü do¤mayacakt›r.
Yarg›tay’›n yerleflmifl içtihad›yla illiyet ba¤›n›n varl›¤› halinde meydana gelen
zarardan iflveren sorumlu tutuldu¤u halde, iflveren olayda kusursuzsa zarar›n ta-
mam›ndan sorumlu tutulmamakta, Borçlar Kanunu 43/1. maddesi uyar›nca tazmi-
nattan, hakkaniyet ölçüsünde, bir miktar indirim yap›lmaktad›r.
Son zamanlardaki kararlar›nda kusursuz sorumluluk esas›n› tehlike esas›na
göre benimsemifl görünmekle beraber Yarg›tay’›n hala kusur unsurunu da göz ar-
d› etmedi¤i görülmektedir. Oysa soruna aç›kl›k kazand›r›lmas› gerekmektedir.
Çünkü; SÜZEK taraf›ndan da belirtildi¤i gibi, iflverenin ifl kazas›ndan do¤an so-
rumlulu¤u hem kusur, hem de kusursuz sorumlulu¤a dayand›r›lmamal›d›r. Ayr›-
ca, de¤indi¤imiz gibi, kusursuz sorumlulu¤un esas al›nd›¤› Yarg›tay kararlar›nda
bile, iflverenin kusursuz bulundu¤u durumlarda hakkaniyet ölçüsünde tazminat-
tan indirim yap›lmaktad›r. Kusursuz sorumluluk esas› içersinde kusur araflt›r›lma-

s› çeliflkili görünmektedir.
Yarg›tay Hukuk Genel Yarg›tay H.G.K’nun oldukça yeni tarihli (18.3.1987) bir karar›nda, Yarg›tay’›n
Kurulunun bir karar›nda, son önceki tarihlerdeki kararlar› özetle aç›klanm›fl, son uygulamalar›nda tehlike so-
uygulamalar›nda tehlike
sorumlulu¤u görüflünün rumlulu¤u görüflünün kabul edildi¤i aç›klanm›fl, iflveren her türlü özen borcunu
kabul edildi¤i aç›klanm›fl, yerine getirmifl olsa dahi, meydana gelen kazadan dolay› sorumluluktan kurtul-
“iflveren her türlü özen
borcunu yerine getirmifl olsa ma olana¤› yoktur. denilmifltir. Ancak, ortaya ç›kan zarar›n iflletmeye özgü bir teh-
dahi, meydana gelen likeden do¤mamas›, araya giren baflka nedenlerden dolay› meydana gelmifl olma-
kazadan dolay›
sorumluluktan kurtulma s› halinde iflverenin, bu zarardan sorumlu tutulmamas› gerekti¤i ifade edilmifltir.
olana¤› yoktur” denilmifltir. Ayr›ca tehlike sorumlulu¤unda illiyet ba¤›n›n, mücbir sebep, zarar görenin kusuru
ve üçüncü kiflinin kusuruyla kesilebilece¤i aç›klanm›flt›r.
K›saca de¤erlendirecek olursak, Yarg›tay, son dönemlerdeki kararlar›nda, iflverenin
ifl kazalar› ve meslek hastal›klar›ndan do¤an sorumlulu¤unu “tehlike esas›na dayal› ku-
sursuz sorumluluk” olarak görmektedir. Hem kusur sorumlulu¤unda hem de kusursuz
sorumlulukta, uygun illiyet ba¤›n› kesen, mücbir sebep (zarar görenin a¤›r kusuru)
üçüncü flahs›n a¤›r kusuru gibi durumlar varsa iflvereni sorumlu tutmamaktad›r.
SIRA S‹ZDE Yarg›tay’›n iflverenin ifl kazas› ve meslek hastal›klar› konusunda iflverene yükledi¤i sorum-
3 luluk ne tür bir sorumluluktur?
KUSUR SORUMLULU⁄U ‹LE KUSURSUZ

SORUMLULU⁄A ‹L‹fiK‹N GÖRÜfiLER‹N
DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹
Yürürlükteki Mevzuat›m›z Aç›s›ndan

‹flverenin iflçiyi gözetme ‹flverenin iflçiyi gözetme borcundan do¤an sorumlulu¤unu kusursuz sorumluluk
borcundan do¤an olarak kabul edebilmek için, kusursuz sorumlulu¤un pozitif, yani kanuni bir daya-
sorumlulu¤u, pozitif yani
kanuni bir dayana¤›n›n na¤›n›n olmas› gerekir. Ancak, de¤indi¤imiz gibi, kusursuz sorumluluk görüflünü
olmas› kofluluyla kusursuz savunanlar böyle bir kanuni dayanak gösteremedikleri için, yasada düzenleme
olarak kabul edilebilir.
bofllu¤u oldu¤unu ileri sürerek, bu bofllu¤un, kusursuz sorumluluk esaslar›na gö-
re, Medeni Kanunun 1. maddesine dayan›larak, hakim taraf›ndan doldurulmas› ge-
rekti¤ini savunmaktad›rlar.
Bu düflünceyi benimseyebilmek için, mevzuat›m›zda bir yasa bofllu¤u, bir dü-
zenleme bofllu¤u bulunup bulunmad›¤› ortaya konmal›d›r. ‹fl Kanununun 77. mad-
desi ve onu izleyen maddeleri genel koruma normlar› niteli¤indedirler. Bu madde-
lerde, bu normlara uyulmamas› halinde, uygulanacak idari ve cezai yapt›r›mlar dü-
zenlenmektedir. Ancak, ortaya bir zarar ç›kmas› halinde, iflverenin hukuki sorum-
lulu¤unun ne olaca¤› ve zarar›n nas›l tazmin edilece¤i konusunda, herhangi bir
düzenleme yoktur. ‹flverenin, iflçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i konusunda, kendi üzerine
düfleni yapmamas› sonucunda bir zarar meydana gelmiflse, elbette iflverenin idari
ve cezai sorumlulu¤u yan›nda hukuki sorumlulu¤u ortaya ç›kacak, yani iflveren,
zarar› tazmin etmek zorunda kalacakt›r. Ancak, bu tazmin, hukuk sistemimizin ge-
nel ilkeleri uyar›nca olacakt›r. ‹fl Kanununun 77. maddesi, do¤an zarar›n genel hü-
kümler d›fl›nda tazminini gerektiren özel bir sorumluluk sistemi gelifltirmemifltir.
Dolay›s›yla ‹fl Kanununun 77. ve sonraki maddelerinde bir kusursuz sorumluluk
esas› getirildi¤i söylenemez. 77. madde ve buna uygun olarak ç›kart›lan tüzükler-
deki düzenlemeler, iflveren taraf›ndan gösterilecek özenin derecesini ve s›n›rlar›n›
ortaya koymaktad›r. Gerekli özeni ve dolay›s›yla iflçiyi gözetme borcunu yerine
getirmeyen iflverenin kusurlu oldu¤u kabul edilir.
Bu durumda, ‹fl Kanununda, iflverenin hukuki sorumlulu¤una iliflkin özel bir

düzenleme olmad›¤›ndan, genel hükümlere baflvurulmas› gerekti¤ini aç›klam›flt›k.
Genel hükümler denilince, Borçlar Kanununun 332. ve 96. maddelerine baflvur-
mak gerekecektir. Borçlar Kanunumuzda esas olansa kusur sorumlulu¤u ilkesidir.
Genel hükümler olarak ele al›nan Borçlar Kanununun 332. ve 96. maddelerinde ifl-
verenin hukuki sorumlulu¤unu düzenleyen kurallar mevcut bulundu¤una göre
mevzuat›m›zda gerçek anlamada bir yasa bofllu¤u, bir düzenleme bofllu¤u oldu¤u
ileri sürülemez. Belki olsa olsa gerçek olmayan bir yasa bofllu¤u oldu¤u ileri sürü-
lebilir ve buna dayan›larak kusursuz sorumluluk savunulabilir. Ancak, bu durum-
da da Borçlar Kanununun 332. ve 96. maddesinde öngörülen düzenlemelerin, ha-
kimlerin uygulanmaktan kaç›nmalar›n› gerektirecek ölçüde günümüzün ihtiyaçla-
r›na cevap veremez hale gelip gelmedi¤ini incelemek gerekir.
Bir kere, 332. ve 96. maddelerde ifadesini bulan kusur sorumlulu¤unun, ifl gü-
venli¤i tedbirlerinin al›nmas›n› sa¤lamak konusunda, ihtiyaçlara cevap veremedi¤i
söylenemez. Tam tersine, kusurlu oldu¤u zamansa tazminat ödemek zorunda ka-
laca¤›n› bilen, kusursuz oldu¤u zaman ise tazminat ödemek zorunda kalmayaca¤›-
n› bilen iflverenler kusurlu davran›fllardan kaç›nacaklard›r. Afla¤›da bu konuya ay-
r›nt›l› olarak de¤inece¤iz. ‹kincisi, kusur sorumlulu¤u ilkesidir. Anayasa ilke ve ku-
rallar›na ve sosyal mevzuat hükümlerine uygundur. Üçüncü olarak da, herhangi
bir mevzuat hükmü art›k günün ihtiyaçlar›na cevap veremez hale gelmifl ve fonk-
siyonunu kaybetmiflse bunu de¤ifltirmek, hakimlerin de¤il yasama organ›n›n göre-
vidir. Aksi takdirde baz› kiflisel sübjektif de¤erlendirmeler yap›labilir. Yürürlükteki
pozitif hukuk kurallar›n›n, kendilerine uygulan›p uygulanmayaca¤› konusunda va-
tandafllar tedirgin olabilirler. Bunun d›fl›nda, gene ayr›nt›l› olarak ileride de¤inece-
¤imiz gibi, mevzuat›m›zda genel kural›n istisnalar› olarak Borçlar Kanunumuzun
55. ve 56. maddelerinde ve Medeni Kanunun 320. maddesinde düzenlenen kusur-
suz sorumluluk halleriyse Medeni Kanunun 1. maddesine dayan›larak hakimlerin
hukuk yaratmas› fleklinde kusursuz sorumlulu¤a dönüfltürülmemifltir. Do¤rudan
do¤ruya de¤inmifl oldu¤umuz maddeler hukuk sistemimizin içersinde istisna ola-
rak ve s›n›rl› flekilde kusursuz sorumluluk hallerini düzenlemifllerdir. Yani kanuni
muayyeniyet ilkesi gerçekleflmifltir.
K›saca tekrar ifade etmek gerekirse, hukuk sistemimizde iflverenin kusursuz so- Hukuk sistemimizde
iflverenin kusursuz
rumlulu¤u konusunda yasal bir dayanak yoktur. Buna karfl›l›k yürürlükteki mev- sorumlulu¤u konusunda
cut pozitif mevzuat›m›z, iflverenin sorumlulu¤unu kusur sorumlulu¤u kapsam›nda yasal bir dayanak olma-
Borçlar Kanununun 332. ve 96. maddelerinde düzenlemifltir. mas›na karfl›n, yürürlükteki
pozitif mevzuatimiz,
Kusur sorumlulu¤u esas›n›n, benimsenmesine ve uygulanmas›na karfl› yönelti- iflverenin sorumlulu¤unu
len ve hakl› görülmesi gereken en önemli elefltiri, ifl kazas›n›n ortaya ç›kmas›nda kusur sorumlulu¤u
kapsam›nda Borçlar
her iki taraf›n da kusursuz olmas› halinde, yani kazan›n kaç›n›lmazl›k faktörü so- kanunun 332. ve 96. mad-
nucu ortaya ç›kmas› halinde iflçinin ve ölümü halinde geride kalanlar›n ma¤duri- delerinde düzenlemifltir.
yetidir. Gerçekten de kazan›n ortaya ç›k›fl›nda iflverenin herhangi bir kusuru yok-
sa, iflçi zarara u¤ram›fl olsa bile, iflverenden herhangi bir tazminat isteyemez. Bildi-
¤imiz gibi, sosyal sigorta yard›mlar› çok gerekli ve önemli olmakla beraber, iflçinin
ve ölümü halinde geride kalanlar›n gerçek zarar›n› karfl›lamaya yetmemektedir. Bu
durumda iflçi ve ailesi periflan olmakta ve ma¤duriyetleri önlenememektedir. Ma-
alesef bu gerçek, mevcut hukuk sistemimizdeki önemli bir sorunu ortaya koymak-
tad›r. Ancak, SÜZEK taraf›ndan belirtilen ve KAPLAN taraf›ndan da benimsenen bir
görüfle göre bu sorun, kusursuz sorumluluk ilkesinin geçerli k›l›nmas›n› gerektir-
mez. Sosyal Sigortalar Kanununda yap›lacak bir de¤ifliklik, de¤indi¤imiz bu soru-
nu, kusur sorumlulu¤u esas›n› bozmadan da çözebilir.
Yap›lacak bir de¤iflikle, ifl kazas› ya da meslek hastal›¤› sonucunda ortaya ç›kan

zarar›n tamam›n›n sosyal sigortalar taraf›ndan karfl›lanmas› sa¤lanabilirse iflçinin ya
da ölümü halinde geride kalanlar›n ma¤duriyeti önlenecektir. Bunun iflçiler aç›s›n-
dan iki yarar› düflünülebilir. Böyle bir düzenleme, iflverenin kusursuz olmas› halin-
de zarar›n tamam›n›n sosyal sigortalardan karfl›lanabilmesine imkan verece¤i için,
zarara iflçinin katlanmak zorunda kalmas› riskini ortadan kald›racak ve kusur so-
rumlulu¤una yöneltilen ana elefltiriyi geçersiz k›lacakt›r.
Sa¤lanacak ikinci bir yarar da kazaya u¤rayan iflçilerin ve bunlar›n ölümü ha-
linde geride kalanlar›n, maddi zararlar›n›n karfl›lanmas› için ayr›ca iflverene karfl›
dava açmak zorunda kalmayacak olmalar›d›r. Çünkü; zararlar› otomatik olarak
sosyal sigortalardan karfl›lanacakt›r. ‹flverenin kusurlu olmas› halindeyse Sosyal Si-
gortalar Kurumunun fazladan harcama yapmas› gerekmeyece¤i için mevzuat de¤i-
flikli¤ine de ihtiyaç yoktur. 506 say›l› Kanunun 26. maddesi uyar›nca, SSK, yapt›¤›
tüm harcamalar için kusur prensibi uyar›nca iflverene rücu edebilecektir.
‹fl Kazalar›n›n Önlenmesine Etkileri Bak›m›ndan Kusur

Sorumlulu¤uyla Kusursuz Sorumlulu¤unun
Karfl›laflt›r›lmas›
‹flverenlerin iflçiyi gözetme borcundan do¤an sorumlulu¤u, daha çok, iflçinin zara-
r›n›n tazmini aç›s›ndan ele al›nmaktad›r. Gerçekten de önemli olan, iflçilerin korun-
mas› ve ortaya ç›kan risklerden zarar görmemelerini sa¤lamaya çal›flmakt›r. Ancak,
dikkatle düflünülmesi gereken bir husus, ortaya ç›kan zararlar›n tazmini aç›s›ndan
de¤il de bu zarara yol açan ifl kazalar›n›n ve meslek hastal›klar›n›n bafltan önlenme-
si aç›s›ndan kusur sorumlulu¤u esaslar›n›n m›, yoksa kusursuz sorumluluk esaslar›-
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i n›n m› daha etkili olabilece¤idir. ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i aç›s›ndan temel amaç ifl-
aç›s›ndan temel amaç,
iflçilerin sakatlanmalar›n›n
çilerin sakatlanmalar›n›n ve ölmelerinin önlenmesidir. Bunun için de iflverenlerin ifl-
ve ölmelerinin önlenmesi çiyi gözetme borçlar›n› tam olarak yerine getirmeleri, yani iflçi sa¤l›¤› iflçi güvenli¤i
için iflverenlerin iflçiyi tedbirlerini alma konusunda en ufak kusurlar›n›n olmamas› gerekti¤idir.
gözetme borçlar›n› tam
olarak yerine getirmeleridir. Sosyal sigortalar taraf›ndan karfl›lanmayan iflçi zararlar›n›n tazmini konusunda,
iflverenlerin hukuki sorumlulu¤u bulundu¤u esas›n›n benimsenmesi iflverenleri,
koruyucu önlemler alma konusunda daha duyarl› olmaya itmektedir. Do¤acak za-
rardan sorumlu olaca¤›n› bilen iflverenler, ellerinden geldi¤i kadar zarar›n azalma-
s› için u¤raflacaklard›r. Kusur sorumlulu¤unun mu, yoksa kusursuz sorumlulu¤un
mu zararlar›n önlenmesi aç›s›ndan daha etkili olaca¤› konusunda genellikle kusur
sorumlulu¤unun kazalar›n önlenmesi aç›s›ndan daha etkili oldu¤u kabul edilmek-
tedir. Sorumlulu¤un kusur ilkesine dayand›r›lmas›, kiflileri daha dikkatli davranma-
ya itmektedir. Gerçekten de sorumluluk, kusur ilkesine dayand›r›lmazsa yani iflve-
renler kusurlu olsalar da kusursuz olsalar da ortaya ç›kan zarar› tazmin etmek zo-
runda kal›rlarsa, nas›l olsa tazminat ödemekten kurtulamayacaklar›n› düflünerek
gerekli tedbirleri almaktan tamamen vazgeçebilirler.
Kusursuz sorumlulukta ifl kazalar› ve meslek hastal›klar›ndan do¤an ve sosyal si-
gortalar taraf›ndan karfl›lanmayan zararlar, sonunda iflveren taraf›ndan tazmin edi-
lece¤inden, belki baz› iflverenler, bundan do¤an ekonomik yükü hesaplayacaklar
ve ifl güvenli¤i tedbirlerini almak yoluna gidebileceklerdir. Ancak, bu tür iflverenler
say› ve oran olarak son derece azd›r. Çünkü; iflverenlerin bu tür bir karar verebil-
meleri için, ifl kazas› ve meslek hastal›klar› istatistiklerinin düzenli olarak tutulmas›,
bundan do¤an zarar›n titizlikle ve do¤rulukla hesaplanabildi¤i büyük, organize bir
iflletme var olmal›d›r. Ülkemizdeyse iflletmelerin büyük ço¤unlu¤u küçük iflletme-
lerdir ve düzenli kay›t al›flkanl›¤› yerleflmemifltir. Ayr›ca, ortaya ç›kacak zarar›n ma-
li boyutundan ürkerek tedbir almaya yönelen iflverenler, ayn› gerekçelerle kusur

sorumlulu¤u uygulanmas›nda da tedbir almaya yöneleceklerdir.
Kusur sorumlulu¤unun uygulanmas›, ekonomik gerekçelere dayal› oldu¤u ka-
dar, psikolojik nedenlere ba¤l› olarak da kazalar› önlemede daha etkili olacakt›r.
Çünkü; kusursuz sorumlulukta, her türlü iflçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i tedbirini alan ifl-
verenle bu tedbirlerin bir tanesini bile almayan iflveren, ayn› kefeye konmakta ve
do¤an zarar›n tümünden sorumlu tutulmaktad›r. Her türlü ifl güvenli¤i tedbirini al-
d›¤› halde, yine de hukuki sorumluluktan kendisini bir türlü kurtaramayan bir iflve-
renin, ›srarla ifl güvenli¤i tedbirlerini almaya devam etmesi elbette beklenemez.
Kusur sorumlulu¤undaysa tazmin yükümlülü¤ü, kusurun derecesine göre ortaya
ç›kmaktad›r. Böylece iflverenler, ald›klar› koruyucu tedbirlerin karfl›l›¤›nda, yani
kusursuzluklar› ölçüsünde tazminat ödemekten kurtulabileceklerdir. Gerçekten de
her türlü ifl güvenli¤i tedbirlerini alan ve bunu ispatlayabilen iflverenlerin, art›k hu-
kuki sorumlulu¤unun olmamas› gerekir. Kendi üzerine düflen iflçiyi gözetme bor-
cu kapsam›nda, iflçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i tedbirlerini eksiksiz olarak uygulayan iflve-
ren, buna ra¤men, kusursuz sorumluluk esaslar›na göre sorumlu tutulur ve zarar›
tazmin mecburiyetinde kal›rsa psikolojik olarak olumsuz etkilenecektir. Sonuç ola-
rak, gittikçe konuya duyars›z hale gelecek, tedbir almaktan vazgeçecek ve bun-
dan, en çok korunmalar› gereken iflçiler zarar göreceklerdir. Buna karfl› tedbir al-
d›¤› ölçüde sorumluluktan kurtulan iflveren, bir anlamda çabalar›n›n karfl›l›¤›n›
görmüfl, yani ödüllendirilmifl olacakt›r. K›saca ifade etmek gerekirse soruna, zarar-
lar›n tazmini aç›s›ndan de¤il de ifl kazalar›n›n ve meslek hastal›klar›n›n önlenmesi
aç›s›ndan yaklafl›l›rsa kusur sorumlulu¤u esas›n›n benimsenmesinin, daha do¤ru
ve etkili olabilece¤i söylenebilir.
Sonuç olarak, ifl kazas› ve meslek hastal›¤› nedeniyle u¤ran›lan zarar›n sosyal Soruna zararlar›n tazmini
aç›s›ndan de¤il de, ifl
sigortalar taraf›ndan karfl›lanmayan k›sm› için, iflverenin sorumlulu¤unu, özel ola- kazalar›n›n ve meslek
rak do¤rudan düzenleyen bir hüküm bulunmamaktad›r. Borçlar Kanununun 332. hastal›klar›n›n önlenmesi
maddesi ve 96. maddesi, konuyu düzenleyen hükümler getirmifllerdir. Ancak, aç›s›ndan yaklafl›ld›¤›nda,
kusur sorumlulu¤u esas›n›n
bunlar›n iflçileri kazalara karfl› mükemmel ve kapsaml› korudu¤u pek söylenemez. benimsenmesinin daha
Ayr›ca 4857 say›l› Kanunun 77. ve sonraki maddelerinde genifl bir koruyucu mev- do¤ru ve etkili olabilece¤i
söylenebilir.
zuat oluflturulmufltur. Böylece, her olayda hakim, bütün bunlar› birlikte dikkate
alarak de¤erlendirecektir. Bu amaçla, her olayda kazalar› önleyici tedbirlerin neler
olmas› gerekti¤ini, iflletmenin durumunu günün teknik bilgilerine göre tespit ede-
cek, bunlar›n önceden al›n›p al›nmad›¤›na bakacak, böylece iflverenin, sözleflme-
den do¤an kusurlu sorumlulu¤unu, kusurun kapsam›n› genifl tutarak de¤erlendi-
recektir. Bu kapsamda, iflverenin hafif kusuru dahi dikkate al›nacak, iflverenin gös-
termesi gereken özen derecesinin kapsam› geniflletilecek ve kusursuz sorumluluk
esas›na yaklaflan bir flekilde, kusur sorumlulu¤unun kapsam› genifl tutulacakt›r.
‹flverenin kusur sorumlulu¤u, objektif bir ölçüye dayand›r›lmal›d›r. Bir baflka
ifadeyle kusur objektiflefltirilmelidir. Yani, gerekli olan dikkat ve özenin gösterilip
gösterilmedi¤i, ilgili iflverenin, kiflisel bilgi ve niteliklerine göre de¤il, ayn› durum-
daki dikkatli makul ve sorumluluk duygusuna sahip bir kimsenin davran›fllar› esas
al›narak de¤erlendirilmelidir. Böylece iflveren, ölçü olarak al›nan makul ve dikkat-
li bir kimsenin ayn› durumda gösterece¤i davran›fllar›, dikkati ve özeni gösterme-
miflse kusurlu say›lacak ve hukuken sorumlu tutulacakt›r. K›sacas› kusurun objek-
tiflefltirilmesinde, ayn› koflullar alt›nda bulunan herkesten ayn› hareket tarz› bekle-
necek ve bunun ölçüsü, makul, dikkatli, sorumluluk sahibi bir insan›n davran›flla-
r› olacakt›r. ‹flveren bilgisizli¤ini, tecrübesizli¤ini, teknik konular› tam bilmedi¤ini
ya da mali güçlüklerini ileri sürerek, gerekli tedbirleri almaktan kaç›namaz. Çün-
kü; bunlar kiflisel nitelik ve özelliklerdir hukuki sorumlulu¤un belirlenmesinde

dikkate al›nmazlar. Ayn› flekilde kusurlu iflveren, benzer iflyerlerindeki kötü, yeter-
siz ve yanl›fl uygulamalar› örnek göstermek suretiyle de sorumluluktan kurtula-
maz. Çünkü; daha önce de belirtti¤imiz flekilde; kusurun objektiflefltirilmesinde ör-
nek al›nacak model, ayn› kategoride bulunan iflverenlerin fiili uygulamalar› de¤il-
dir. Dürüst, makul, dikkatli bir iflverenin göstermesi gereken dikkat ve özendir.
Kusurun objektiflefltirilmesi yoluyla iflverenin iflçiyi gözetme borcunun kapsam›
geniflletilmekte, iflverenin almas› gereken ifl güvenli¤i önlemleri artt›r›lmaktad›r.
Kusurun objektif aç›dan de¤erlendirilmesiyle yani kusurun objektiflefltirilmesiy-
le kusursuz sorumluluk esas›na yaklafl›lmaktad›r. Ancak, kusursuz sorumluluk la
kusurun objektiflefltirilmesi farkl› fleylerdir. Kusursuz sorumlulukta, iflverenin ifllet-
mesiyle zarar aras›nda illiyet ba¤›n›n olmas›, sorumlulu¤un do¤mas› için yeterlidir.
‹flverenin kusuru aranmaz. Kusurun objektiflefltirilmesindeyse sorumlulu¤un do¤-
‹flverenin hukuki mas› için kusur unsurunun varl›¤› flartt›r. ‹flveren kusursuzlu¤unu, yani her türlü
sorumlulu¤u ister kusur tedbiri ald›¤›n› ispatlarsa sorumluluktan kurtulur. Kusursuz sorumluluktaysa bildi-
sorumlulu¤una isterse de
kusursuz sorumlulu¤a ¤imiz gibi iflveren, kusursuzlu¤unu ispatlasa bile, sorumluluktan kurtulamaz.
dayans›n mücbir sebep, Burada önemli bir noktay› hat›rlamam›z gerekmektedir. ‹flverenin hukuki so-
zarar görenin a¤›r kusuru,
üçüncü flahs›n a¤›r kusuru rumlulu¤u, kusur sorumlulu¤una da dayansa, kusursuz sorumlulu¤a da dayansa
gibi uygun illiyet ba¤›n› mücbir sebep, zarar görenin a¤›r kusuru, üçüncü flahs›n a¤›r kusuru gibi uygun il-
kesen durumlar ortaya
ç›karsa, iflverenin hukuki liyet ba¤›n› kesen durumlar ortaya ç›karsa, iflverenin hukuki sorumlulu¤u ortadan
sorumlulu¤u ortadan kalkar. kalkar.
SIRA S‹ZDE ‹fl kazalar›n›n önlenmesi bak›m›ndan kusur sorumlulu¤u mu yoksa kusursuz sorumluluk
4 mu daha etkilidir?
Özet

AMAÇ Kusura dayanan sorumluluk görüflü nedir?
AMAÇ
‹flverenin sorumlulu¤una iliflkin Yarg›tay’›n görü-
1
3 flü nedir?
• ‹flverenin sorumlulu¤unun hukuki niteli¤i konu-
• Yarg›tay önceki y›llardaki kararlar›nda iflveren, ifl
sundaki görüfller genel olarak ikiye ayr›lmaktad›r.
güvenli¤i önlemlerini alma konusunda kusur-
Baz› yazarlar, iflverenin sorumlulu¤unun “kusur so-
luysaolaylara kusur prensibini uygulamakta ve ifl-
rumlulu¤u” oldu¤unu savunmakta, baz›lar›ysa, “ku-
vereni kusuru oran›nda sorumlu tutmaktayd›. Buna
sursuz sorumluluk” görüflünü ileri sürmektedirler.
karfl›l›k, iflverenin ifl güvenli¤i önlemlerini alma ko-
‹flverenin sorumlulu¤unu, bir kusur sorumlulu¤u
nusunda herhangi bir kusurunun bulunmad›¤› tes-
oldu¤unu savunanlara göre, bir çok yabanc› ülke-
pit edildi¤indeyse bu kez olaya kusursuz sorumlu-
nin mevzuat›ndan farkl› olarak, mevzuat›m›zd,a ifl-
luk prensibini uygulamaktayd›. Daha yak›n zaman-
verenin iflçiyi gözetme borcunu s›n›rlayan herhangi
lardaki yeni kararlar›ndaysa bu sorumluluk genel
bir hüküm bulunmamaktad›r. Bu durumda, zarar›n
olarak tehlike esas›na dayanan “kusursuz sorumlu-
sigortaca karfl›lanmayan k›sm›, genel hükümlere
luk’ olarak kabul edilmifl, “iflveren her türlü özen
göre iflverenden istenebilecektir. Ayr›ca, ifl kazalar›-
borcunu yerine getirmifl olsa da meydana gelen ka-
n›n önlenebilmesi aç›s›ndan kusur sorumlulu¤u il-
zadan dolay› sorumluluktan kurtulma olana¤› yok-
kesinin uygulanmas›, kusursuz sorumluluk ilkesin-
tur” denilmifltir.
den çok daha yararl› ve etkili olacakt›r.
Pozitif hukukumuz aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, iflvere-

AMAÇ Kusursuz sorumlulu¤a dayanan görüfller nelerdir?
nin kusursuz sorumlulu¤u konusunda yasal bir da-
2 yana¤›n bulunmad›¤› görülmektedir. Buna karfl›l›k
• ‹flverenin ifl kazas› ve meslek hastal›¤›ndan do¤an iflverenin sorumlulu¤u, kusur sorumlulu¤u kapsa-
sorumlulu¤unun kusursuz sorumluluk esas›na da- m›nda Borçlar Kanununun 96. ve 332. maddelerin-
yand›r›lmas› gere¤ini savunan yazarlar›n bir bölü- de düzenlenmifltir. Ayr›ca, 4857 say›l› Kanunun 77.
mü, bu konuda yasa bofllu¤u bulundu¤u görüflün- ve sonraki maddelerinde bu konuda genifl bir ko-
den hareket ederken, bir bölümü, görüfllerini “hak- ruyucu mevzuat oluflturulmufltur.
kaniyet” esas›na, bir bölümü de “tehlike yaratma il-
kesine” dayand›rmaktad›rlar.
AMAÇ
‹fl Kazalar›n›n önlenmesi bak›m›ndan kusur so-
4 rumlulu¤umu, kusursuz sorumlulu¤umu daha
etkilidir?
• Kusur sorumlulu¤unun mu, yoksa kusursuz sorum-
lulu¤un mu zararlar›n önlenmesi aç›s›ndan daha
etkili olaca¤› konusunda genellikle, kusur sorum-
lulu¤unun kazalar›n önlenmesi aç›s›ndan daha et-
kili oldu¤u kabul edilmektedir. Bunun dayana-
¤›ysa, sorumlulu¤un kusur ilkesine dayand›r›lmas›-
n›n kiflileri daha dikkatli davranmaya sevk edece¤i
düflüncesidir.
Kendimizi S›nayal›m 6. ‹flverenlerin risk esas›na dayanarak tazminata mahkum

1. Afla¤›dakilerden hangisi, iflverenin ifl kazas› ve meslek has- edilmelerinin do¤ru olmad›¤›n›, böyle bir uygulaman›n
tal›¤›ndan do¤an sorumlulu¤unu kusursuz sorumluluk esas›- karfl›laflt›rmal› hukukta iflverenin sorumlulu¤u konusunun
na dayand›ranlar›n hareket noktalar›ndan birisi de¤ildir? geliflme seyrine ayk›r› düfltü¤ünü ileri süren en bilim adam›
a. Bu konuda yasa bofllu¤u oldu¤u düflüncesi afla¤›dakilerden hangisidir?
b. Hakkaniyet ilkesi a. Çenberci
c. Tehlike yaratma ilkesi b. O¤uzman
d. Kanuni muayyeniyet ilkesi c. Eren
e. Risk ilkesi d. Gürsoy
e. Esener
2. Kusur sorumlulu¤u ve kusursuz sorumlulu¤a iliflkin,
afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r? 7. Afla¤›daki bilim adamlar›ndan hangisi kusura dayanan
a. Borçlar Kanunumuzda esas olan, kusur sorumlulu- sorumluluk görüflünü savunmaktad›r?
¤u ilkesidir. a. Hatemi
b. ‹fl Kanunumuzda, iflverenin hukuki sorumlulu¤una b. Tunçoma¤
iliflkin özel bir düzenleme bulunmamaktad›r. c. Ulusan
c. Hukuk sistemimizde, iflverenin kusursuz sorumlu- d. Süzek
lu¤u konusunda yasal bir dayanak yoktur. e. Tuncay
d. Yarg›tay, iflverenin kusurlu olmas› halinde kusur
8. Afla¤›daki bilim adamlar›ndan hangisi kusursuz sorum-
sorumlulu¤u, kusurlu de¤ilse kusursuz sorumluluk
lulu¤a dayanan görüflü savunmaktad›r?
prensibini uygulamaktad›r.
a. Tekinay
e. Kusursuz sorumlulu¤unun kusur sorumlulu¤una göre,
b. Reiso¤lu
kazalar›n önlenmesinde, daha etkili oldu¤u kabul edilir.
c. Eren
3. Kusurun objektiflefltirilmesiyle kusursuz sorumlulu¤a d. ‹zveren
iliflkin afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤rudur? e. Atabek
a. Kusursuz sorumlulukla kusurun objektiflefltirilmesi
9. ‹flverenin iflçiyi gözetme borcu Borçlar Kanunun hangi
ayn› fleylerdir.
maddesinde düzenlenmifltir?
b. Kusursuz sorumlulukta iflverenin kusuru aranmaz.
a. 313.
c. Kusurun objektiflefltirilmesinde sorumlulu¤un do¤-
b. 316.
mas› için, kusurun varl›¤› flart de¤ildir.
c. 320.
d. Kusursuz sorumlulukta iflveren, kusursuzlu¤unu
d. 332.
ispatlarsa sorumluluktan kurtulur.
e. 339.
e. Kusursuz sorumlulukta tazmin yükümlülü¤ü kusu-
run derecesine göre ortaya ç›kmaktad›r. 10. Kusurun objektiflefltirilmesinde örnek al›nacak model
afla¤›dakilerden hangisidir?
4. ‹flverenin hukuki sorumlulu¤u, hangi durumda ortadan
a. Ayn› ifl kolunda bulunan iflverenlerin uygulamalar›
kalkmaz?
b. Dürüst, makul, dikkatli bir iflverenin göstermesi
a. Mücbir sebep
gereken dikkat ve özen
b. Zarar görenin a¤›r kusuru
c. Çok titiz bir iflverenin göstermesi gereken dikkat
c. ‹flverenin a¤›r kusuru
ve özen
d. Üçüncü flahs›n a¤›r kusuru
d. Farkl› ifl kolunda bulunan iflverenlerin uygulamalar›
e. Kaç›n›lmazl›k faktörü
e. ‹hmalkar bir iflverenin göstermesi gereken dikkat
5. ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i alma görevini iflverene yükle- ve özen
yen düzenleme 4857 say›l› ‹fl Kanununun hangi maddesidir?
a. 24.
b. 25.
c. 52.
d. 65.
e. 77.
“ Annenin hukuk savafl›

Bir anne, üç y›l önce ‹stanbul’da ifl kazas› geçirerek haya-
t›n› kaybeden, ancak mahkeme taraf›ndan ‘’tam kusurlu’’
1. d
2. e
Yan›t›n›z yanl›flsa “Kusursuz Sorumlulu¤a Daya-
nan Görüfller” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeni-
Yan›t›n›z yanl›flsa “‹flverenin Sorumlulu¤unun Hu-
bulunan o¤lunu aklamak için hukuk mücadelesi veriyor. kuki Niteli¤i” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeni-
Tuzla’daki Hidrodinamik Tersanesi’nde Serkant Özkan’›n den gözden geçiriniz.
ölümüyle sonuçlanan ve kay›tlara ifl kazas› olarak geçen 3. b Yan›t›n›z yanl›flsa “‹fl Kazalar›n›n Önlenmesine Et-
olay, Mu¤la’daki Özkan Ailesi’ni üzüntüye bo¤du. Kap- kileri Bak›m›ndan Kusur Sorumlulu¤uyla Kusur-
tanl›k s›navlar›na haz›rlanan usta gemici, 23 yafl›ndaki Ser- suz Sorumlulu¤unun Karfl›laflt›r›lmas›” bafll›¤› al-
kant Özkan, 28 Temmuz 1997’de iskelede kaynak yapar- t›nda verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
ken gözüne s›cak çapak kaç›nca dengesini kaybedip 4.5 4. c Yan›t›n›z yanl›flsa “Yarg›tay’›n Görüflü” bafll›¤› al-
metre yükseklikten düfltü ve can verdi. t›nda verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
Pendik Asliye Ceza Mahkemesi’nde aç›lan kamu davas›n- 5. e Yan›t›n›z yanl›flsa “Kusursuz Sorumlulu¤a Daya-
da, ölen genç ‘’tam kusurlu’’ bulundu. Bunun üzerine Mu¤- nan Görüfller” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeni-
la’da oturan annesi Nilgün Özkan, iflyerinin özel sigorta- den gözden geçiriniz.
s›ndan ödenmesi gereken 100 bin dolarl›k tazminat› ala- 6. b Yan›t›n›z yanl›flsa “Kusura Dayanan Sorumluluk
mad›. Tazminat alamamaktan çok, ölen o¤lunun suçlu bu- Görüflü” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden
lunmas›na isyan eden Nilgün Özkan karar› temyiz etti. gözden geçiriniz.
Yarg›tay, ‘’ifl güvenli¤i tam sa¤lanmad›¤›’’ gerekçesiyle ye- 7. d Yan›t›n›z yanl›flsa “Kusura Dayanan Sorumluluk
rel mahkemenin verdi¤i karar› bozdu. Yeniden görülen Görüflü” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden
davada bu kez kusur oran› sekizde dört olarak belirlendi. gözden geçiriniz.
Kask› ve kemeri yoktu 8. c Yan›t›n›z yanl›flsa “Kusursuz Sorumlulu¤a Daya-
Nilgün Özkan, o¤lunun usta gemici olmas›na karfl›n, kay- nan Görüfller” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeni-
nak iflinde çal›flt›r›ld›¤›n› ve ifl yerinde ifl güvenli¤i sa¤la- den gözden geçiriniz.
namad›¤›n› savunuyor. fiimdi tazminat alma imkan› do- 9. d Yan›t›n›z yanl›flsa “Kusursuz Sorumlulu¤a Daya-
¤an, ancak açaca¤› davan›n bin dolarl›k mahkeme harc›n› nan Görüfller” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeni-
biriktirmek için evinde çiçek yap›p satan gözü yafll› anne, den gözden geçiriniz.
‘’Kusuru o¤lumda bulmalar›n› hazmedemiyorum. O¤luma 10. b Yan›t›n›z yanl›flsa “‹fl Kazalar›n›n Önlenmesine Et-
kask ve kemer takt›rmam›fllar. Gencecik o¤lum gitti. Hata- kileri Bak›m›ndan Kusur Sorumlulu¤uyla Kusur-
n›n o¤lumda olmad›¤›n› ispatlayaca¤›m. Bu bir onur dava- suz Sorumlulu¤unun Karfl›laflt›r›lmas›” bafll›¤› al-
s›, para peflinde de¤ilim’’ diyor. t›nda verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
Kaynak: Hürriyet, 09.03.2000.

”

S›ra Sizde 1 ÇENBERC‹, M. (1986). ‹fl Kanunu fierhi. 6.B., Ankara.
Bu görüflü savunanlar, bir çok yabanc› ülkenin mevzu- EREN, F. (1974). Borçlar Hukuki ve ‹fl Hukuku
at›ndan farkl› olarak mevzuat›m›zda, iflverenin iflçiyi gö- Aç›s›ndan ‹flverenin ‹fl Kazas› ve Meslek
zetme borcunu s›n›rlayan herhangi bir hüküm bulunma- Hastal›¤›ndan Do¤an Sorumlulu¤u. Ankara.
d›¤›n› ileri sürmektedirler. Bu durumda, zarar›n sigortaca GÜRSOY, K.T. (1974). “‹flverenin Sorumlulu¤u”.
karfl›lanmayan k›sm›, genel hükümlere göre iflverenden AÜHED, C.XXXI, S. 1-4.
istenebilecektir. KAPLAN, E.T. (1992). ‹flverenin Hukuki Sorumlulu¤u.
Ankara.
S›ra Sizde 2 SÜZEK, S. (1985). ‹fl Güvenli¤i Hukuku. Ankara.
‹flverenin, ifl kazas› ve meslek hastal›¤›ndan do¤an sorum- ULUSAN, ‹. (1990). Özellikle Borçlar Hukuku ve ‹fl
lulu¤unun kusursuz sorumluluk esas›na dayand›r›lmas› Hukuku Aç›s›ndan ‹flverenin ‹flçiyi Gözetme Borcu,
gerekti¤ini savunan yazarlar›n bir bölümü, bu konuda ya- Bundan Do¤an Hukuki Sorumlulu¤u. ‹stanbul:
sa bofllu¤u bulundu¤u görüflünden hareket etmekte, bir Kazanc› Yay›nlar›.
bölümü görüfllerini hakkaniyet esas›na dayand›rmakta, bir
bölümü de tehlike yaratma ilkesine dayand›rmaktad›rlar. Baflvurulabilecek ‹nternet Kaynaklar›
www.tbmm.gov.tr
Yarg›tay, yeni kararlar›nda iflverenin ifl kazalar› ve meslek www.ssk.gov.tr
hastal›¤›ndan do¤an zararlardan dolay› sorumlulu¤unu,
genel olarak, tehlike esas›na dayanan kusursuz sorumlu-
luk olarak kabul etmifltir.
S›ra Sizde 4
Kusur sorumlulu¤unun kazalar›n önlenmesi aç›s›ndan
daha etkili oldu¤u kabul edilmektedir. Sorumlulu¤un ku-
sur ilkesine dayand›r›lmas›, kiflileri daha dikkatli davran-
maya itmektedir. Gerçekten de sorumluluk kusur ilkesi-
ne dayand›r›lmazsa yani iflverenler kusurlu olsalar da ku-
sursuz olsalar da ortaya ç›kan zarar› tazmin etmek zorun-
da kal›rlarsa nas›l olsa tazminat ödemekten kurtulamaya-
caklar›n› düflünerek gerekli tedbirleri almaktan tamamen
vazgeçebilirler.
125
‹flverenin
10
Sorumlulu¤unun
Koflullar› ve Bunun
Di¤er Sorumluluk
Halleriyle
Karfl›laflt›r›lmas›
Bu ünitede, iflverenin, bir ifl kazas› ya da meslek hastal›¤› nedeniyle Borçlar Kanu-

nunun 96. ve 332. maddeleri uyar›nca sorumlulu¤unun koflullar› ve bunun di¤er
sorumluluk halleriyle karfl›laflt›r›lmas› yap›lacakt›r. Daha önceki ünitelerde de
bahsedildi¤i üzere, iflverenin ifl kazas› ve meslek hastal›klar› nedeniyle sorumlulu-
¤u Borçlar Kanununun 96. ve 332. maddeleri d›fl›nda, örne¤in, 41.,100., 58. ve
56. maddeler gibi, bir çok maddede düzenlenmifltir. Böyle bir durumda, zarara
u¤rayan iflçinin iflvereni sorumlu tutabilece¤i haller, tek tek incelenecektir.

‹flverenin sorumlulu¤unun koflullar› nelerdir?
‹flverenin, ifl kazas› ve meslek hastal›klar›ndan do¤an sorumlulu¤u haricin-
deki di¤er sorululuk halleri nelerdir?
‹fl Kazas› m›? De¤il mi?
‹flle ilgili her kaza ifl kazas› de¤ildir. Bir kazan›n ifl kazas› say›lmas› için, 506 sa-
y›l› Kanunun 11/A maddesinde belirtilen s›n›rl› hallerde meydana gelmesi gerek-
mektedir. Buna göre, sigortal›lar›n, iflverence sa¤lanan bir araçla iflin yap›ld›¤› ye-
re topluca götürülüp getirilmeleri s›ras›nda meydana gelen kaza, bir ifl kazas›d›r
(11/A/e). Ancak, Yarg›tay’›n bir karar›nda ,servis arac›na binmek için yolun kar-
fl›s›na geçerken meydana gelen kaza, bir ifl kazas› olarak kabul edilmemifltir. Çün-
kü, zarara neden olan olay, iflçi servise binerken ya da servisin içindeyken olma-
m›flt›r. Böyle bir durumda Yarg›tay, kazay› 11/A maddesindeki durumlardan bi-
rine uymad›¤› gerekçesiyle ifl kazas› saymam›flt›r.
Kaynak: (Yarg. 9. HD., 1999/56-45, T. 1.2.1999 karar›ndan uyarlanm›flt›r.)
Anahtar Kavramlar
• ‹lliyet Ba¤› • Bina ve Di¤er Yap› Eseri Sahibinin
• Haks›z Fiil Sorumlulu¤u Sorumlulu¤u
• ‹stihdam Edenin Sorumlulu¤u • Hayvan Tutucusunun Sorumlulu¤u
• Muavin fiahs›n Verdi¤i Zarardan
Sorumlulu¤u
‹çindekiler
• ‹fiVEREN‹N SORUMLULU⁄UNUN KOfiULLARI
• ‹flverenin ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Tedbirlerini Alma Borcunu Yerine
Getirmemesi
• ‹flçinin Zarar Görmesi
• ‹flçinin U¤rad›¤› Zarar›n ‹fl Kazas› ya da Meslek Hastal›¤› Sonucu Ortaya
Ç›kmas›
• Uygun ‹lliyet Ba¤›n›n Bulunmas›
• ‹flverenin Kusursuzlu¤unun ‹spat›
• ‹fiVEREN‹N ‹fi KAZASI VE MESLEK HASTALI⁄INDAN DO⁄AN
SORUMLULU⁄UNUN D‹⁄ER SORUMLULUK HALLER‹YLE KARfiILAfiTIRILMASI
• ‹flverenin Haks›z Fiil Sorumlulu¤u
• ‹flverenin ‹stihdam Edenin Sorumlulu¤u Kapsam›ndaki Sorumlulu¤u
• ‹flverenin Muavin fiahs›n Verdi¤i Zarardan Sorumlulu¤u
• ‹flverenin Bina ve Di¤er Yap› Eseri Sahibinin Sorumlulu¤u Kapsam›ndaki
Sorumlulu¤u
• ‹flverenin Hayvan Tutucusunun Sorumlulu¤u Kapsam›ndaki Sorumlulu¤u
Ünite 10 -‹flverenin Sorumluluu¤unun Koflullar› ve Bunun Di¤er Sorumluluk Halleriyle Karfl›laflt›r›lmas› 127
‹fiVEREN‹N SORUMLULU⁄UNUN KOfiULLARI

fiimdiye kadar edindi¤imiz bilgilerden, iflverenlerin ifl güvenli¤i tedbirleri almamala-
r› sonucu zarara u¤rayan iflçilerin, sosyal sigortalar taraf›ndan karfl›lanmayan zararla-
r›n› Borçlar Kanununun 96. ve 332. maddeleri uyar›nca, iflverenden, sözleflmeden
do¤an sorumluluk (akdi sorumluluk) esaslar›na göre isteyebileceklerini biliyoruz.
Sözleflmeden do¤an sorumlulukta, zarara u¤rayan taraf, zarar›n›n tazmini için
Borçlar Kanununun 96. maddesi uyar›nca borçlunun sözleflmeye ayk›r› davrand›-
¤›n›, bu sebeple zarara u¤rad›¤›n› ve sözleflmeye ayk›r› davran›flla ortaya ç›kan za-
rar aras›nda uygun illiyet ba¤›n›n bulundu¤unu ispatlamak zorundad›r. Borçlu, ‹flverenin Sorumlulu¤unun
Koflullar›:
kusurlu bulundu¤u karine olarak kabul edildi¤indensorumluluktan kurtulmak için, • ‹flverenin iflçi sa¤l›¤› ve
kusurlu davran›flta bulunmad›¤›n› ispatlamak zorundad›r. ifl güvenli¤i tedbirlerini
alma borcunu yerine
‹flçinin kazamas› u¤ramas› ya da ölümü halinde, geride kalanlar›n zararlar›n› ifl- getirmemesi,
verenden isteyebilmeleri için, iflverenin iflçi sa¤l›¤›-ifl güvenli¤i tedbirlerini gere¤i gi- • ‹flçinin zarar görmesi,
• ‹flçinin u¤rad›¤› zarar›n
bi yerine getirmedi¤ini, bu yüzden iflçiyi zarar u¤ratan ifl kazas›-meslek hastal›¤› ya ifl kazas› ya da meslek
da ölüm olay›n›n meydana geldi¤ini, iflverenin koruma ve gözetme borcuna ayk›r› hastal›¤› sonucu ortaya
ç›kmas› ve
davran›fl›yla meydana gelen zarar aras›nda uygun illiyet ba¤›n›n bulundu¤unun is- • Uygun illiyet ba¤›n›n
patlamas› gerekir. fiimdi bunlar›, biraz daha ayr›nt›l› olarak gözden geçirelim. bulunmas›d›r.
‹flverenin ifl kazas› ve meslek hastal›¤› nedeniyle akdi sorumlulu¤unun koflullar› nelerdir? SIRA S‹ZDE
1
‹flverenin ‹flçi Sa¤l›¤› ‹fl Güvenli¤i Tedbirlerini Alma
Borcunu Yerine Getirmemesi
‹flverenin; hukuki sorumlulu¤unun ortaya ç›kmas›nda hizmet akdinden kaynakla-
nan koruma gözetme borcunu yerine getirmedi¤inin iflyerinde gerekli olan iflçi
sa¤l›¤› ifl güvenli¤i tedbirlerini almad›¤›n›n tespit edilmesi gerekir. ‹flverenin, hiz-
met akdinden kaynaklanan koruma gözetme borcunu yerine getirmedi¤ini, hizmet
akdine ayk›r› davrand›¤›n›, zarara u¤rayan iflçinin ispat etmesi gerekir.
‹flçinin Zarara U¤ramas›

‹flverenin, gerekli oldu¤u halde, almad›¤› ifl güvenli¤i tedbirleri nedeniyle iflçi, za-
rar görmüfl olmal›d›r. ‹flçinin, iflyerinde u¤rad›¤› zarar, ifl kazas› ya da meslek has-
tal›¤› olarak, beden ve ruh bütünlü¤ünün ihlali fleklinde önE ç›kabilir. Kazaya u¤-
rayan iflçinin iyileflmesi için yap›lan tedavi giderleri, meslekte kazanma, çal›flma
gücünün kayb›, ekonomik yönden gelece¤inin sars›lmas›, maddi nitelikte zararlar-
d›r. Bunun yan› s›ra, çekilen ac› ve üzüntüler, psikolojik sorunlar ve bunal›mlar da
manevi nitelikteki zararlard›r.
‹flçinin yaralanma sonucu cismani bir zarara u¤ramas› ya da iflçinin ölümü ha-
linde geride kalanlar›n, ölen iflçinin deste¤inden yoksun kalacaklar› için ekono-
mik s›k›nt›lar içine düflmeleri, iflverenlerin sorumlulu¤unun en önemli kofluludur.
‹flçi, hizmet akdinin konusu olan ifli yaparken, sa¤l›¤›n› kaybeder ve kaza sonucu
sakatlanarak cismani bir zarara u¤rarsa bu zarar› iflverenin tazmin etmesi gerekir.
‹flçinin ölümü halindeyse yak›nlar›n›n u¤rayaca¤› zarar iflveren taraf›ndan tazmin
edilmelidir.
‹flçinin U¤rad›¤› Zarar›n ‹fl Kazas› ya da Meslek Hastal›¤›

Sonucu Ortaya Ç›kmas›
Hat›rlanaca¤› gibi hangi kazalar›n ifl kazas› say›laca¤› konusunu 2. ünitede gözden
geçirmifltik. Ancak 10. ünitenin konu bütünlü¤ü aç›s›ndan ifl kazalar›n› örneklerle
tekrar ele alaca¤›z.
‹fl Kanunumuzda ve Borçlar Kanunumuzda ifl kazas› tan›m› verilmemifltir. 506
say›l› Sosyal Sigortalar Kanununda ise ifl kazas› tan›m› yap›lmam›fl, ancak ifl kazas›-
n›n hangi hal ve durumlarda meydana gelece¤i say›lm›flt›r. 506 say›l› Sosyal Sigor-
talar Kanunu aç›s›ndan ifl kazas›, sigortal›n›n iflyerinde bulundu¤u s›rada meydana
gelen ve iflçide zarar meydana getiren kazad›r. 506 say›l› Kanunun 11. maddesine
göre, ifl kazas›; sigortal›n›n iflyerinde bulundu¤u s›rada, iflveren taraf›ndan yürütül-
mekte olan ifl dolay›s›yla ya da sigortal›n›n iflveren taraf›ndan görevli olarak baflka
bir yere gönderilmesi s›ras›nda as›l iflini yapmaks›z›n geçen zamanlarda ya da em-
zikli kad›n sigortal›n›n çocu¤una süt vermek için ayr›lan zamanlarda ya da sigorta-
l›lar›n, iflverence sa¤lanan bir tafl›tla iflin yap›ld›¤› yere toplu olarak götürülüp geti-
rilmeleri s›ras›nda meydana gelen ve sigortal›y› hemen ya da sonradan bedence ya
‹fl Kazas›: ‹flçinin iflverenin da ruhça ar›zaya u¤ratan olaylard›r. ‹fl kazas›; iflçinin, iflverenin otoritesi alt›nda ça-
otoritesi alt›nda çal›flt›¤›
s›rada aniden ya da k›sa bir l›flt›¤› s›rada aniden ya da k›sa bir zaman süresi içinde meydana gelen ve sigortal›-
zaman süresi içinde n›n beden ya da ruh bütünlü¤ünde zarar yaratan ve d›fltan gelen bir olayd›r.
meydana gelen ve
sigortal›n›n beden ya da ruh Ancak sigortal›y› kazaya u¤ratan her olay ifl kazas› de¤ildir. Kazan›n ifl kazas› sa-
bütünlü¤ünde zarar yaratan y›labilmesi için 506 say›l› Sosyal Sigortalar Kanununun 11. maddesinin kapsam›na
ve d›fltan gelen bir olayd›r.
girmelidir. ‹lgili maddeye göre, zarar veren olay›n ifl kazas› olarak kabul edilebilme-
si için, olay›n d›fltan gelen bir etkenden kaynaklanmas› gerekir. D›fltan, aniden ve
çok k›sa sürede, sigortal›n›n kendi kusuruyla ortaya ç›km›fl olsa bile, yani sigortal›-
n›n kas›tl› ya da kusurlu davran›fl› bu istenmeyen durumu yaratm›fl olsa bile olay,
gene de ifl kazas› olarak kabul edilmektedir. Nitekim 506 say›l› Kanunun 110. mad-
desi bu durumu aç›klamakta, olay› ifl kazas› olarak kabul etmekte, kazaya kendi ku-
surlu davran›fl› sonucu u¤rayan sigortal›ya sa¤l›k yard›mlar› yap›laca¤›n›, ancak ge-
çici ya da sürekli ifl göremezlik ödene¤i verilmeyece¤ini ifade etmektedir.
Kazan›n ifl kazas› olarak kabul edilebilmesi için en önemli unsur kazan›n iflye-
rinde meydana gelmifl olmas›d›r. 506 say›l› Sosyal Sigortalar Kanunu uyar›nca iflin
yap›ld›¤› as›l iflyeri, eklenti ve ba¤lant› niteli¤indeki ba¤l› iflyerleri ve araçlar da ifl-
yeri say›lacakt›r. ‹flyerinde meydana gelen kazan›n, çal›flma saatleri d›fl›nda meyda-
na gelmesi ara dinlenmesi esnas›nda olmas› durumunda bile sonuç de¤iflmez.
Olay ifl kazas› olarak nitelendirilir. Bunun yan›nda grev s›ras›nda grevci iflçilerin
u¤rad›¤› kazalar ifl kazas› say›lmamaktad›r. Sigortal› iflçinin, iflverenin otoritesi al-
t›nda bulundu¤u s›rada meydana gelen kaza ifl kazas›d›r. Örnek vermek gerekirse,
iflvereni taraf›ndan görevlendirilerek, as›l iflyerinden baflka bir yerde çal›flmak üze-
re gönderilen kifli, bu esnada bir trafik kazas› geçirir ve sonuçta yaralanma ya da
ölüm meydana gelirse bu bir ifl kazas›d›r. Ancak ayn› kifli, görevli olarak giderken
dinlenmek amac›yla u¤rad›¤› bir gazinoda, ç›kan bir tart›flmaya kar›fl›r ve ç›kan
kavga sonucunda yaralan›r ya da ölürse, bu olay, bir ifl kazas› say›lmamaktad›r.
Çünkü; burada, ilgili kifli iflverenin otoritesinden ç›km›flt›r. Kazayla görevlendirme
aras›ndaki iliflki, illiyet ba¤› ortadan kalkm›flt›r.
Ortaya ç›kan zarar tamamen üçüncü flahs›n kusurlu davran›fl› sonucunda mey-
dana gelmiflse böyle bir kaza sonucu iflçi ölmüflse iflveren, bundan sorumlu tutul-
mamaktad›r. Yarg›tay’›n bir karar›nda, sigortal›n›n iflyerine giderken, bindi¤i bele-
diye otobüsünden indikten sonra, baflka bir arac›n çarpmas› sonucu yaralanmas›n-
da, olayla ifl aras›nda uygun illiyet ba¤› bulunmad›¤› gerekçesiyle, olay›n ifl kazas›
say›lamayaca¤› ifade edilmifltir.
Yarg›tay Hukuk Genel Kurulunun bir karar›nda da,” iflverenin sorumlulu¤u için
yer ve zaman bak›m›ndan ba¤lant›n›n yeterli olmad›¤›, tehlikenin iflin yürütülmesi
ile ilgili olarak ortaya ç›km›fl olmas› gerekti¤i ve bu ba¤lant›n›n iflçinin ya da üçün-
cü kiflinin a¤›r ve tam kusuruyla kesilmemifl olmas› gerekti¤i” ifade edilmifltir.
4857 say›l› ‹fl Kanunun 68. maddesine göre. verilen ara dinlenmelerinden önce
ya da sonra kad›n sigortal›n›n çocu¤una süt vermek için verilen zamanlarda, yol-
da ya da emzirme yerinde u¤rad›¤› kazalar da ifl kazas›d›r. Süt iznini kullanmakta
olan kad›n sigortal›, krefl ya da emzirme odas›ndan iflyerine gitmekteyken bir tra-
fik kazas›na u¤rarsa ya da rüzgârdan uçan bir kiremidin kafas›na düflmesi sonucu
a¤›r yaralan›r ya da ölürse bu da ifl kazas›d›r.
Yine 506 say›l› Sosyal Sigortalar Kanunun 11. maddesine göre, sigortal›lar›n ifl-
veren taraf›ndan sa¤lanan bir tafl›tla iflin yap›ld›¤› yere toplu olarak götürülüp ge-
tirilmeleri s›ras›nda meydana gelen kazalar da ifl kazas› olarak kabul edilmektedir.
Maddede, sigortal›lar›n toplu olarak iflveren taraf›ndan tafl›nmalar›n›n, iflin mahiye-
tinden kaynaklanarak zorunlu olarak yap›lmas› ya da tamamen sosyal amaçla ya-
p›lmas› bak›m›ndan bir ay›r›m yap›lmam›flt›r. Dolay›s›yla her iki durumda da sigor-
tal›lara zarar veren kaza ifl kazas›d›r. Tafl›t›n iflverenin mülkiyetinde olup olmama-
s› önemli de¤ildir. ‹flveren taraf›ndan sa¤lanm›fl olmas› yeterlidir.
‹flin ve görevin özelli¤i nedeniyle sigortal›lar›n, topluca getirilip götürülmeleri
imkâns›zsa iflverence sigortal›ya araç tahsis edilmifl, sigortal› iflverence tahsis edi-
len araçla iflyerine gelip giderken kazaya u¤ram›flsa bu kaza da ifl kazas› olarak ka-
bul edilmelidir.
Aç›kl›¤a kavuflturulmas› gereken bir husus, kazan›n ifl kazas› say›l›p say›lmama-
s› de¤erlendirilirken, sigortal›n›n bedence ya da ruhça zarara u¤ray›p u¤ramad›¤›-
n›n tespitidir. Kazan›n ifl kazas› say›lmas› için sigortal› bedence ya da ruhça zarar
görmelidir. Ciddi yaralanmalar, sakatlanmalar, k›r›k ç›k›klar, beyin kanamas› gibi
d›fl ve iç organlarda hasar ya da ak›l hastal›¤›, haf›za kayb›, zihni yorgunluk gibi
ruhsal aç›dan meydana gelen hasarlar zarar olarak kabul edilebilir. ‹flçinin, ifl ka-
zas› sonucunda sadece yaralanmas› ya da sakatlanmas› zarar gördü¤ünün kabulü
için yeterli de¤ildir. Yaralanma ya da sakatlanma nedeniyle iflçinin malvarl›¤›ndan,
kazanc›ndan bir azalma olmuflsa iflçinin zarar gördü¤ü kabul edilir. Bu durum
Borçlar Kanunu 46. maddede “cismani zarar” olarak aç›klanmaktad›r. Bu zarar›n
kapsam›n› aç›klamak gerekirse kaza, yaralanma ya da sakatlanmayla sonuçlanm›fl-
sa, tedavi için yap›lan harcamalar, meslekte kazanma gücündeki ya da çal›flma gü-
cündeki kay›plardan, ekonomik gelece¤in sars›lmas›ndan do¤acak zararlar örnek
olarak gösterilebilir. Kaza ölümle sonuçlanm›flsa cenaze masraflar› ve ölenin geri-
de kalan yak›nlar›n›n destekten yoksun kalmalar› nedeniyle u¤rad›klar› zarar, ifl
kazalar› sonucu ortaya ç›kan zararlard›r.
Ortaya ç›kan zarar, ifl kazalar› sonucunda olabilece¤i gibi, meslek hastal›¤› so-
nucu olarak da ortaya ç›kabilir. Meslek hastal›¤›, mesleki faaliyet neticesinde uzun-
ca bir zaman içersinde ortaya ç›kan ve iflçinin beden ve ruh sa¤l›¤›n›n bozulmas›-
na neden olan bir hastal›kt›r. ‹fl kazalar›ndan farkl› olarak ani bir etkenle meydana
gelmez, yavafl yavafl ortaya ç›kar. Zaman içersinde, iflin niteli¤ine göre fas›lalarla
tekrarlanan, d›fltan gelen bir sebep sonucunda ortaya ç›kar. Meslek hastal›klar›n›n
neler oldu¤u Sosyal Sigorta Sa¤l›k ‹fllemleri Tüzü¤ünde belirtilmifltir. Bu listede yer
almad›¤› halde, meslek hastal›¤› say›lmas› gereken hastal›klar vard›r. Böyle bir du-
rumda, bu hastal›¤›n meslek hastal›¤› say›l›p say›lmayaca¤› konusunda ç›kabilecek
Bir hastal›¤›n meslek uyuflmazl›klar, Sosyal Sigorta Yüksek Sa¤l›k Kurulunca karara ba¤lan›r. Meslek
hastal›¤› say›l›p
say›lamayaca¤› konusunda hastal›¤› sonucunda ortaya ç›kan zarar›n, bedensel ya da ruhsal olmas› ve ayn› za-
ç›kabilecek uyuflmazl›klar, manda bu durumun doktor raporuyla tespiti zorunludur. Takma kol, takma bacak,
Sosyal Sigorta Yüksek Sa¤l›k
Kurulunca karara ba¤lan›r.
iflitme cihaz› ve ortopedik araçlar›n zarar görmesi halinde, bunlar›n bedensel zarar
say›l›p say›lmayaca¤› tart›flmal›d›r. Alman ve ‹sviçre hukuk sistemlerinde takma or-
ganlar›n zarar görmesi, vücut bütünlü¤ünün ihlâli olarak kabul edilmektedir. KAP-
LAN ve TUNÇOMA⁄, Türk hukukunda da ifl kazas› ya da meslek hastal›¤› yüzün-
den, takma organ› ya da ortopedik arac› zarar gören sigortal›lara da bu hakk›n ve-
rilmesini istemektedirler. KAPLAN’›n aç›klamas›na göre ,ortopedik araçlar ve tak-
ma organlar, belirli organlar›n kayb› nedeniyle bunlar›n fonksiyonunu k›smen de
olsa karfl›lamak amac›yla kulland›klar›na göre, bunlara gelecek zarar da bedensel,
zarar kavram› içinde düflünülmeli ve kabul edilmelidir.
Normal olarak meslek hastal›¤›, iflçinin çal›flt›¤› iflyerinde ortaya ç›kmal›d›r.
Meslek hastal›¤›, iflçinin iflinden ayr›lmas›ndan sonra ortaya ç›km›flsa bu hastal›k
için Sosyal Sigorta Sa¤l›k ‹fllemleri Tüzü¤ünde o hastal›k için belirtilmifl süreden
daha uzun bir süre geçmemifl olmal›d›r. Bu süreler tüzükte meslek hastal›¤›n›n tü-
rüne göre üç gün ile 15 y›l aras›nda de¤iflmektedir. ‹flçinin iflinden ayr›lmas›ndan
itibaren, tüzükte ilgili meslek hastal›¤› için belirtilen süreden daha uzun bir zaman
geçmiflse, o hastal›k meslek hastal›¤› olarak kabul edilmez. ‹flveren, meslek hasta-
l›¤› sonucunda ortaya ç›kan tedavi masraflar›, çal›flma gücü kayb› ve ekonomik ge-
lece¤in sars›lmas› gibi zararlar› tazmin edecektir.
506 say›l› Sosyal Sigortalar Kanununun kapsam› d›fl›nda kalan bu Kanunun 11.
maddesinde öngörülmeyen, dolay›s›yla mevzuatta düzenlenen ifl kazalar› ve mes-
lek hastal›klar›n›n d›fl›nda kalan, ama iflyerinde meydana gelen kaza ve hastal›klar-
da durum ne olacakt›r ve zarar› kim karfl›layacakt›r? Bu sorunun cevab› Borçlar Ka-
nununun 332. madde ve ‹fl Kanununun 77. madde beraberce düflünüldü¤ünde or-
taya ç›kmaktad›r. Çünkü; bu maddelerde iflverenin, iflçinin güvenli¤ini ve sa¤l›¤›n›
korumak zorunda oldu¤u ifade edilmifltir. ‹fl Kanununda bir ay›r›m yap›lmadan sa-
dece “hastal›k” ifadesi kullan›lm›flt›r. Bu durumda, 506 say›l› Kanunun 11. madde-
sinde öngörülen ifl kazalar› ve meslek hastal›klar› grubunun d›fl›nda kalan ama ifl-
yerinde ortaya ç›kan kaza ve hastal›klar›n iflçiyi u¤rataca¤› zarar da iflveren taraf›n-
dan tazmin edilmelidir.
Bütün bunlar›n d›fl›nda iflveren, iflçinin kiflilik haklar›na ayk›r› davranarak me-
selâ döverek beden bütünlü¤üne zarar vermiflse manevi aç›dan h›rpalam›flsa bu
nedenle verdi¤i zarar› da tazmin etmelidir.
Uygun ‹lliyet Ba¤›n›n Bulunmas›

‹fl kazas› ya da meslek ‹fl kazas› ya da meslek hastal›¤› sonucunda iflçinin u¤rad›¤› zarala, iflverenin bor-
hastal›¤› sonucunda iflçinin ca ayk›r› davran›fl› sonucu ortaya ç›kan olay aras›nda, uygun illiyet ba¤›, yani se-
u¤rad›¤› zarar ile iflverenin
borca ayk›r› davran›fl› bep sonuç iliflkisi olmal›d›r. Aksi halde, iflverenin sorumlulu¤undan söz edeme-
sonucu ortaya ç›kan olay yiz. Herhangi bir olay, genel hayat tecrübelerine ve hadiselerin normal cereyan›-
aras›nda sebep-sonuç
iliflkisi olmal›d›r. na göre meydana gelen zarara neden oluyorsa uygun illiyet ba¤›n›n bulundu¤u
kabul edilir.
‹fl güvenli¤i hukuku aç›s›ndan meseleye bak›l›rsa iflverenin, iflçiyi koruma ve
gözetme borcu gere¤ince, almas› gereken ifl güvenli¤i tedbirlerini almamas› nede-
niyle kaza meydana gelmifl, iflçi zarar görmüflse uygun illiyet ba¤›n›n bulundu¤u
kabul edilir.
Bir eflya nakli esnas›nda, a¤›r bir yükü kald›rmaya çal›fl›rken, sarf etti¤i afl›r› güç
sonucu fenalaflarak ölen iflçinin ölümüyle yap›lan ifl aras›nda illiyet ba¤› vard›r.
Ölümü meydana getiren olay›n iflyeriyle bir ilgisi (ba¤lant›s›) yoksa ifl kazas› kabul
edilemez. ‹fl kazas›nda yaralanan, hastanede tedavisi yap›larak taburcu olan sigor-
tal›n›n, memleketine giderken trafikk kazas›nda ölmesi, ifl kazas› sonucu ölüm
olarak de¤erlendirilmemifltir. Yarg›tay’›n karar›na göre, daha önce geçirilen ifl ka-
zas› ile ölüm olay› aras›ndaki illiyet ba¤› trafik kazas›yla kesilmifltir. Her zaman ifl-
çi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i tedbirlerinin yetersiz olmas› zarara neden olabilir. Tedbirler
yeterli de¤il ve iflçi bu nedenle zarara u¤ram›flsa (baflka bir unsur aramadan) uy-
gun illiyet ba¤›n›n var oldu¤u kabul edilmelidir. ‹flçiler, u¤rad›klar› zarar, yap›lan
ifl ve iflverenin iflyerinde gerekli olan tedbirleri almamas› aras›nda, uygun illiyet ba-
¤›n›n bulundu¤unu ispatlamak zorundad›rlar.
‹flverenin, meslek hastal›¤› nedeniyle sorumlu tutulabilmesi daha kolayd›r. Za-
rara yol açan mesleki hastal›klarla, iflyeri aras›ndaki ba¤lant›, kesin olarak tespit
edilebilmelidir. Daha önce de¤indi¤imiz gibi, meslek hastal›klar›, iflin niteli¤inden
kaynaklan›r. ‹flçi iflverenin otoritesi alt›nda çal›fl›rken iflyerinde ortaya ç›kar.
Hangi hastal›klar›n meslek hastal›¤› say›laca¤› liste halinde belirlenmifltir.
Böylece uygun illiyet ba¤› bulunup bulunmad›¤›n›n tespiti zor olmamaktad›r. Da- Uygun illiyet ba¤›n› ortadan
kald›ran haller:
ha önce aç›klad›¤›m›z gibi mücbir sebep, zarar görenin a¤›r kusuru ve üçüncü flah- • Mücbir sebep,
s›n a¤›r kusuru gibi haller illiyet ba¤›n› ve dolay›s›yla iflverenin sorumlulu¤unu or- • Zarar görenin a¤›r
tadan kald›rmaktad›r. fiimdi bunlar› k›saca gözden geçirelim. kusuru ve
• Üçüncü flahs›n a¤›r
kusurudur.
Mücbir Sebeple ‹lliyet Ba¤›n›n Kesilmesi
Mücbir sebep bir zorunlulu¤u, kaç›n›lmazl›¤› ifade eder. Mücbir sebep iflverenin,
faaliyet alan› ve iflyeriyle ilgisi olmayan, bunlar›n d›fl›nda oluflan, iflverenin gözet-
me borcunu yerine getirememesine, kesin ve kaç›n›lmaz olarak yol açan, önceden
öngörülmesi (tahmin edilmesi), hesaplanabilmesi ve karfl› tedbir al›nmas› mümkün
olmayan ola¤anüstü olaylard›r. Örnek vermek gerekirse iflverenin, her türlü ifl gü-
venli¤ini ald›¤› bir iflyerinde fliddetli deprem nedeniyle duvar y›k›lm›fl ve baz› iflçi-
ler a¤›r yaralanm›fllarsa bu bir mücbir sebeptir. ‹flveren sorumlu tutulamaz. Benzer
flekilde, imalât hatas›ndan kaynaklanan bir nedenle, kazalar›n patlamas› sonucun-
da yaralanan ve ölenler olmuflsa burada da mücbir sebep vard›r. ‹flverenin bunu
bilebilmesi, karfl› tedbir alabilmesi mümkün de¤ildir. Olay› önleyebilecek durum-
da de¤ildir. Bu nedenle sorumlu tutulamaz. Mücbir sebebin var oldu¤unu iddia
eden taraf, iddias›n› ispatlamak zorundad›r.
Zarar Görenin A¤›r Kusuruyla ‹lliyet Ba¤›n›n Kesilmesi

Uygun illiyet ba¤›n› ortadan kald›ran bir di¤er neden, zarar gören kimsenin kendi
hatal› (kusurlu) davran›fllar› nedeniyle bu sonuca yol açm›fl olmas›d›r. ‹fl güvenli¤i
hukukuyla ilgili olarak, ifl kazas›ndan zarar gören iflçi, bu kazaya ve ortaya ç›kan
zarara kendi kusurlu davran›fl›yla yol açm›flsa uygun illiyet ba¤› ortadan kalkar ve
iflverenin sorumlulu¤undan söz edilemez. ‹flçi, hizmet akdinin konusu olan ifli ya-
parken, kendisinden beklenen en temel, basit, al›fl›lagelmifl özeni göstermemiflse
kusurlu davranm›fl ve illiyet ba¤›n› kesen bu kusurlu davran›fl, iflverenin sorumlu-
lu¤unu ortadan kald›rm›flt›r. Bazen iflçinin kusurlu davran›fl› illiyet ba¤›n› tam kes-
memifl olabilir. Örnek vermek gerekirse ifl kazas›n›n ya da meslek hastal›¤›n›n or-
taya ç›k›fl›nda baflka sebepler de olabilir. ‹flveren baz› ifl güvenli¤i tedbirlerini al-
mam›fl ya da eksik alm›fl olabilir. Bunlara iflçinin ihmalkâr ve kusurlu davran›fllar›
da eklenince ortaya istenmeyen bir kaza ç›kabilir. Burada iflçinin kusurlu davran›-
fl› tek bafl›na kazaya neden olmam›flt›r. Ancak, di¤er sebeplerle birleflerek kazan›n
gerçekleflmesine katk›da bulunmufltur. Bu durumda zarar gören iflçinin kazan›n ya
da meslek hastal›¤›n›n ortaya ç›k›fl›nda müterafik kusuru (birlikte kusur) vard›r.

Ortak illiyet söz konusudur. Sorumluluktan kurtulma de¤il, tazminat indirimi dik-
kate al›nacakt›r. K›sacas›, iflverenin ödemesi gereken tazminat miktar› kendi kusur
oran›na ba¤l› olacakt›r.
Üçüncü fiahs›n A¤›r Kusuruyla ‹lliyet Ba¤›n›n Kesilmesi

‹flçi ve iflverenle ilgisi olmayan üçüncü bir flahs›n kusuru, a¤›r kusur niteli¤indeyse,
yani illiyet ba¤›n› kesebilecek yo¤unluktaysa iflveren, sorumluluktan kurtulabilir.
Böyle bir durumda, üçüncü flahs›n a¤›r kusuru zarar› do¤uran olay›n tek nedeni-
dir. ‹flverene ait otomobili kullan›rken, ters yönden gelen alkollü sürücünün kul-
land›¤› arac›n çarpmas›yla a¤›r yaralanan floförün u¤rad›¤› zarara, tamamen alkol-
lü sürücünün a¤›r kusuru neden olmufltur. ‹flverenin bu zarar›n meydana gelme-
sinde herhangi bir kusuru oldu¤u söylenemez.
SIRA S‹ZDE Uygun illiyet ba¤›n› ortadan kald›ran haller nelerdir?

2
‹flverenin Kusursuzlu¤unun ‹spat›
Bilindi¤i gibi, iflverenin sorumlulu¤u için, iflçiyi koruma gözetme borcunu (iflçi
sa¤l›¤› ifl güvenli¤i tedbirlerini alma borcunu) yerine getirmemifl olmas› ve bu ne-
denle de kusurlu olmas› gerekir. ‹flverenin gerekli tedbirleri almam›fl olmas› kari-
ne olarak onun kusurlu oldu¤unu gösterir. Objektif kusur kavram›na göre iflveren
olay›n meydana geldi¤i zamandaki bilim ve tekni¤in düzeyine uygun ve iflin gere-
¤i olan kazalar› önleyici bütün tedbirleri almak zorundad›r. Daha önce aç›klad›¤›-
m›z gibi iflverenin bu konuda gösterece¤i özen ölçüsü, sübjektif de¤il objektif bir
ölçü olacakt›r. K›saca hat›rlayacak olursak iflveren, dikkatli, makul sorumluluk
duygusuna sahip olan, benzer nitelikteki iflçileri çal›flt›ran, ortalama bir iflverenin
ald›¤› tedbirleri almak ve gösterdi¤i özeni göstermek zorundad›r. ‹flveren bu ölçü-
nün gerisinde kalm›flsa gerekli özen borcunu yerine getirmedi¤inden kusurlu say›-
lacakt›r.
‹flverenin sorumluluktan kurtulabilmesi, Borçlar Kanununun 332. maddenin ve
‹fl Kanununun 77. maddenin ve ilgili di¤er mevzuat hükümlerinin öngördü¤ü iflçi
sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i tedbirlerini ald›¤›n›, gerekli dikkat ve özeni gösterdi¤ini is-
patlamas› halinde mümkün olabilir.
‹flverenin sorumluluktan Hat›rlarsak Borçlar Kanununun 332. ve 96. maddelerinde iflverenin gerekli ted-
kurtulabilmesi için, kusurlu birlerin al›nmamas›nda kusurlu oldu¤u varsay›l›r. Bu durumda iflverenin sorumlu-
bulunmad›¤›n› ispatlamas›
gerekir. luktan kurtulabilmesi için, kusurlu bulunmad›¤›n› ispatlamas› gerekir. ‹flverenin ku-
sursuzlu¤unun kabul edilebilmesi için iflveren, ya bütün ifl güvenli¤i tedbirlerini ek-
siksiz ald›¤›n› ya da almak istedi¤i halde, kusurlu olmad›¤› ve kontrol edemedi¤i
olaylar nedeniyle alamad›¤›n› ispatlamal›d›r. Örnek vermek gerekirse, mücbir se-
bep ya da ani hastal›¤›n tedbir al›nmas›n› engelledi¤ini, kazay› önleyebilecek çare-
lerin günün teknolojisinde mümkün olmad›¤›n› ispatlayabilmelidir. Bunun d›fl›nda,
kaza ya da hastal›¤›n, uygun illiyet ba¤›n› ortadan kald›ran bir mücbir sebepten, ka-
zaya u¤rayan iflçinin a¤›r kusurundan ya da üçüncü flahs›n a¤›r kusurundan ileri
geldi¤ini ispatlayabilmesi halinde, iflveren gene sorumluluktan kurtulabilecektir.
‹fiVEREN‹N ‹fi KAZASI VE MESLEK HASTALI⁄INDAN

DO⁄AN SORUMLULU⁄UN D‹⁄ER SORUMLULUK
HALLER‹YLE KARfiILAfiTIRILMASI
‹flverenin, Borçlar Kanununun 332. maddesi hükümlerine göre sorumlulu¤una yol
açan olayda iflveren, Borçlar Kanununun 41., 55., 56., 58. ve 100. maddelerine gö-
re de sorumlu olabilir. Böyle bir durum varsa zarara u¤rayan iflçi, iflvereni hangi
esaslara göre sorumlu tutaca¤› konusunda tercih hakk›na sahip olacakt›r. Tercih
hakk›n› kullan›rken, sorumlulu¤un ispatlanmas›yla ilgili güçlük ve kolayl›klarla za-
manafl›m› süreleri, tercihi yönlendiren faktörler olacakt›r. ‹flçi, zarar›n›n tazmin
edilmesi için açaca¤› davada, dava sebebinin yerinde görülmemesi ve reddedilme-
si halinde, talebini di¤er sorumluluk hallerine dayand›rabilir. fiimdi bunlar› k›saca
gözden geçirelim.
Bir ifl kazas› ya da meslek hastal›¤› sonucu zarara u¤rayan iflçi, iflvereni hangi esaslara gö- SIRA S‹ZDE
re sorumlu tutaca¤› konusunda tercih hakk›n› kullan›rken, hangi faktörleri göz önünde 3
bulunduracakt›r?
‹flverenin Haks›z Fiil Sorumlulu¤u

‹fl kazalar› ve meslek hastal›klar›yla ilgili olarak, iflverenin, Borçlar Kanununun
332. ve 96. maddeleri uyar›nca kusurlu olmas› halinde, sözleflmeden do¤an sorum-
luluk ile (akdi sorumluluk), Borçlar Kanununun 41. maddesinde düzenlenen hak-
s›z fiil sorumlulu¤u, ayn› anda karfl›m›za ç›kabilir. Çünkü; iflverenin 332. maddeye
göre ve ‹fl Kanununun 77. maddesine göre gerekli olan ifl güvenli¤i tedbirlerini al-
mamas›, ayn› zamanda bir haks›z fiil teflkil eder. Koruyucu ifl güvenli¤i normlar›, Koruyucu ifl güvenli¤i
normlar›, kazalar›
kazalar› önleyebilmek amac›yla belirli davran›fllar› emreden, hukuk kurallar›d›r. önleyebilmek amac›yla belirli
Bunlar›n ihlâl edilmifl olmas› fiil teflkil eder. davran›fllar› emreden hukuk
kurallar›d›r.
‹flverenin gözetme ve koruma borcuna ayk›r› davranarak, gerekli ifl güvenli¤i
tedbirlerini almamas›, potansiyel tehlike arz eden bir iflletmeyi idare eden bütün ifl-
verenlerin, bu iflletmeleri alma konusunda çok genel anlamdaki yükümlülü¤üne
ayk›r›d›r. Bu ayk›r›l›ksa sonuç olarak bir haks›z fiil ortaya ç›kartm›fl olur.
Belirtmeye çal›flt›¤›m›z nedenlerden ötürü, ifl kazas› ya da meslek hastal›¤› so-
nucu zarara u¤rayan iflçi, iflvereni, isterse sözleflmeden do¤an sorumluluk esas›na
göre, isterse haks›z fiil esas›na göre sorumlu tutabilir. E¤er iflçi, sorumluluk dava-
s›n› haks›z fiile dayand›rmay› tercih ederse iflverenin kusurlu oldu¤unu ispatlamak
zorunda kalacakt›r. Oysa sözleflmeden do¤an sorumlulukta, iflverenin kusurlu ol-
du¤u karine olarak zaten kabul edilir. ‹flveren ancak, kusursuz bulundu¤unu ispat-
layarak sorumluluktan kurtulabilir. Bunun yan›nda haks›z fiile dayanan talepler
Borçlar Kanununun 60. maddesi uyar›nca bir y›ll›k zamanafl›m› süresine tabi olur-
ken Borçlar Kanununun 332. maddesine dayanan talepler yine Borçlar Kanununun
125. maddesine göre on y›ll›k zamanafl›m› süresine tabidirler. Bu durumda huku-
ki aç›dan davay› sözleflmeden do¤an sorumluluk esaslar›na, yani Borçlar Kanu-
nunun 332. ve 96. maddesine dayand›rmak iflçinin yarar›nad›r.
‹flverenin, ifl güvenli¤i tedbirlerini almamas› sonucunda iflçi ölmüflse, geride ka-
lan mirasç›lar› hem destekten yoksun kalma tazminat› talep edebilirler, hem de
ödenmemifl ücret ve k›dem tazminat› alacaklar›n› talep edebilirler. Ödenmemifl üc- Destekten yoksun kalma
tazminat›, geride kalan
ret ve k›dem alacaklar›, sözleflmeden do¤an sorumluluk esas›na dayan›r. Destek- mirasç›lar hizmet akdi taraf›
ten yoksun kalma tazminat›ysa geride kalan mirasç›lar›n hizmet akdi taraf› olma- olmad›klar›ndan normal
olarak haks›z fiil esas›na
d›klar›ndan, normal olarak haks›z fiil esas›na dayand›r›lmal›d›r. Ancak Borçlar Ka- dayand›r›lmal›d›r.
nununun 332. maddesinde yap›lan bir de¤ifliklikle, destekten yoksun kalanlar›n
tazminat taleplerini, sözleflmeden do¤an sorumluluk esaslar›na dayand›rma imka-

n› yarat›lm›flt›r. Böylece destekten yoksun kalanlar, iflverenin kusurlu bulundu¤u-
nu ispatlama yükünden kurtulacaklar› gibi, zamanafl›m› aç›s›ndan da kendi yarar-
lar›na olacak flekilde, on y›ll›k süreye tabi olacaklard›r.
‹flverenin ‹stihdam Edenin Sorumlulu¤u Kapsam›ndaki

Sorumlulu¤u
Borçlar Kanununun 55. maddesi hükmüne göre iflveren, istihdam eden olarak ya-
n›nda (mahiyetinde) çal›flt›rd›¤› kimselerin ya da çal›flt›rd›¤› iflçilerin hizmetlerini
(ifa ettikleri) yerine getirdikleri için üçüncü flah›slara verdikleri zararlardan sorum-
ludur. ‹flverene tabi olarak, iflverenin otoritesi alt›nda çal›flmakta olan bir iflçi,
üçüncü flah›slara, yani iflletme d›fl›nda flah›slara zarar verebilece¤i gibi, ayn› iflye-
rinde çal›flan bir di¤er iflçiye de zarar verebilir. Böyle bir durum ortaya ç›karsa za-
rar gören iflçi, u¤rad›¤› zarar için hem Borçlar Kanununun 332. maddesine daya-
narak sözleflmeden do¤an sorumluluk, hem de Borçlar Kanununun 55. maddesine
dayanarak, kusursuz sorumluluk esaslar›na göre, zarar›n›n tazmini için iflverene
baflvurabilir. Zarara u¤rayan iflçi, tazminat talebini 332. maddeye dayand›r›rsa iflve-
ren, iflyerinde kazalar› önleyici gerekli iflletme organizasyonunu kuramad›¤› ve ge-
rekli ifl güvenli¤i tedbirlerini almad›¤› için sorumludur.
Zarara u¤rayan iflçi, talebini 55. maddeye dayand›racak olursa iflveren, müstah-
demi seçmede, talimat vermede ve denetimde gerekli özeni göstermedi¤i için so-
rumludur. Burada, objektif özen yükümlülü¤ünün, iflveren taraf›ndan ihlâli söz ko-
nusudur. ‹flverenin, her iki durumda da sorumlulu¤u halinde, kusurlu oldu¤unun
ispat› gerekmemektedir. Borçlar Kanununun 332. maddesine göre, zaten sözlefl-
meden do¤an sorumlulukta karine olarak iflverenin, kusurlu oldu¤u kabul edil-
mektedir. Borçlar Kanununun 55. maddesine dayan›lmas› halindeye kusursuz se-
bep sorumlulu¤u söz konusu oldu¤u için, ne iflverenin, ne de zarar veren iflçinin
kusuru aranmayacakt›r.
‹flveren, istihdam eden ‹flveren istihdam eden (adam çal›flt›ran) s›fat›yla sorumluluktan kurtulabilmesi
(adam çal›flt›ran) s›fat›yla için, iki yola baflvurabilir. Birincisi; zarar›n meydana gelmemesi için, hal ve duru-
sorumluluktan
kurtulabilmesi için ya mun gerektirdi¤i dikkat ve özeni gösterdi¤ini ispatlamal›d›r. Örnek vermek gere-
zarar›n meydana gelmemesi kirse zarar verer müstahdemin seçiminde, ona gerekli talimatlar vermede ve dene-
için hal ve durumun
gerektirdi¤i dikkat ve özeni timinde gerekli olan özeni gösterdi¤ini ispatlayabilmelidir. ‹kincisi; zarar› do¤uran
ispatlamas› ya da zarar› kazan›n meydana gelmemesi için, her türlü dikkat ve özeni göstermifl olsa bile, za-
do¤uran kazan›n meydana
gelmemesi için her türlü
rar›n meydana gelmesini önleyemeyece¤ini ispatlayabilirse art›k sorumlu tutula-
özen ve dikkati göstermesine mayacakt›r. Buna örnek olarak da ortaya ç›kan kazan›n zarar gören iflçinin dikkat-
karfl›n zarar›n meydana siz davranmas›ndan ya da mücbir sebepten ileri geldi¤ini ispatlamas› halinde so-
gelmesini önleyemeyece¤ini
ispatlamas› gerekir. rumluluktan kurtulabilir.
‹flverenin Muavin fiahs›n Verdi¤i Zarardan Sorumlulu¤u

Borçlar Kanununun 100. maddesine göre iflveren, muavin flahs›n (ifa yard›mc›s›-
n›n) verdi¤i zarardan sorumludur. Ancak, bu sorumluluk, istihdam edenin sorum-
lulu¤undan farkl›d›r. ‹fa eylemini ya da bir borçtan do¤an hakk›n›, baflka bir kim-
seye tevdi eden borçlu, bu kimselerin ifa s›ras›nda verdikleri zarardan sorumludur.
Ancak bu durumda, sorumlulu¤un kayna¤› borca ayk›r›l›kt›r.
‹flverenin Borçlar Kanununun 100. maddesine göre sorumlulu¤u, Borçlar Kanu-
nu 332. madde uyar›nca sözleflmeyle üstlendi¤i koruma gözetme borcunun ifas›n›
yard›mc› kiflisine, muavinine, iflletme flefine, teknik konularda uzman bir kifliye b›-
rakm›flsa bu kifli de borcun yerine getirilmesi s›ras›nda iflçiye zarar vermiflse iflve-
ren, 100. madde gere¤ince, iflçinin bu zarar›ndan sorumludur. ‹flyerinde gerekli ‹flyerinde gerekli güvenlik
olan, güvenlik tedbirlerinin al›nmamas›ndan ötürü kazaya u¤rayan ve zarar gören tedbirlerinin al›nmamas›
nedeniyle kazaya u¤rayan ve
iflçi, zarar›n tazmini için, dilerse iflverene karfl› Borçlar Kanununun 332. maddesi zarar gören iflçi, zarar›n
uyar›nca, dilerse ayn› kanunun 55. ve 100. maddeleri uyar›nca dava açabilir. tazmini için iflverene karfl›
ya Borçlar Kanunu’nun 322.
‹flverenin Borçlar Kanununun 100. maddesine göre sorumlu olabilmesi için, maddesi ya da 55. ve 100.
borçlu iflverenin ifa amac›yla bir yard›mc›dan yararlanmas›, zarar›n ifa dolay›s›yla maddeleri uyar›nca dava
açabilir.
meydana gelmesi, ayr›ca borç bizzat borçlu taraf›ndan ifa edilmifl olsayd›, onun
borçtan sorumlu tutulabilir durumda olmas› gerekir.
‹flverenin, Borçlar Kanununun 100. maddesine göre sorumlulu¤unda, 55. madde-
de oldu¤u gibi, zarar veren yard›mc› kifli yani muavin ile iflveren aras›nda bir ba¤›m-
l›l›k iliflkisinin, bir hizmet akdinin varl›¤› zorunlu de¤ildir. ‹flverenin yard›mc› kiflisi ba-
¤›ms›z çal›flan bir müteahhit ya da serbest çal›flan birisi olabilir. Ancak bu yard›mc› ki-
fli, iflverene ait koruyucu önlemleri alma borcunun ifas›n› üstlenmifl olmal›, borcun
ifas› s›ras›nda iflçi zarara u¤ram›fl olmal›, ortaya ç›kan iflçinin zarar›ylaborcun gere¤i
gibi ifa edilmemesi aras›nda, bir ba¤lant› olmal›d›r. Bir baflka deyiflle iflveren, yard›m-
c› kiflinin zarar do¤uran borca ayk›r› davran›fl›n›, bizzat kendisi yapm›fl olsayd›, hak-
s›z fiil sorumlulu¤una de¤il, sözleflmeden dolay› borca ayk›r›l›ktan dolay› sorumlu tu-
tulabilecek idiyse, iflçi davas›n›, Borçlar Kanununun 100. maddesine dayand›rabilir.
Yard›mc› kifli, borca ayk›r› davran›fl›nda kusurluysa iflçinin u¤rad›¤› zarardan iflveren
sorumlu tutulacakt›r. Yard›mc› kiflinin kusurlu olup olmad›¤›n›n tayininde, esas al›na-
cak kriter, iflverenin ayn› davran›flta bulunsayd› Borçlar Kanununun 332. maddesine
göre, koruyucu tedbir alma borcuna ayk›r› davranm›fl say›l›p say›lmayaca¤›d›r. ‹flve-
renin sorumluluktan kurtulabilmesi için, ancak ayn› flartlar alt›nda kendisinin de yar-
d›mc› kiflinin gösterdi¤i davran›fl› gösterece¤ini ve bu davran›fl›n kusurlu davran›fl sa-
y›lamayaca¤›n› ispatlamas› gerekir. ‹flveren yard›mc›, muavin kifliyi seçmede, ona ge-
rekli talimatlar› vermede ve denetimde gerekli olan bütün dikkati ve özeni gösterdi-
¤ini ispatlasa bile sorumluluktan kurtulamaz. Halbuki 55. maddeye göre, istihdam
edenin sorumlulu¤unda, bunlar› ispatlamas› halinde sorumluluktan kurtulabiliyordu.
‹flte bu nedenle e¤er aç›klamaya çal›flt›¤›m›z koflullar oluflmuflsa ve iflveren 100. mad-
deye göre sorumlu tutulabiliyorsa iflçinin, davas›n› 55. maddeye de¤il, 100. maddeye
dayand›rmas› kendisi için daha uygundur.
‹flverenin Bina ve Di¤er Yap› Eseri Sahibinin Sorumlulu¤u

Kapsam›ndaki Sorumlulu¤u
‹flçi, iflverenin maliki bulundu¤u bina ya da di¤er yap› eserindeki yap›m bozuklu-
¤u ya da bak›m eksikli¤i yüzünden bir zarara u¤ram›fl olabilir. ‹flverene ait bina ya
da di¤er yap› eserindeki bu bozukluk ya da bak›m eksikli¤i, ayn› zamanda Borç-
lar Kanununun 332. maddesine göre iflçinin, hayat ve sa¤l›¤›n›n korunup gözetil-
mesi için al›nmas› gerekli olan koruyucu önlemlerin, iflveren taraf›ndan al›nmad›-
¤› anlam›na gelir. Bu durumda iflçi u¤rad›¤› ifl kazas› ve meslek hastal›¤›ndan do-
lay› u¤rad›¤› zarar›n›n tazmini için hem Borçlar Kanununun 332. maddesine hem
de Borçlar Kanununun 58. maddesine davas›n› dayand›r›labilir.
Borçlar Kanununun 58. maddesine göre iflverenin sorumlulu¤u, tehlike esas›na
dayanan bir kusursuz sorumluluktur. 58. maddenin uygulama alan› bulabilmesi için,
önce bir bina ya da di¤er bir yap› eserinin varl›¤› gereklidir. Bina denilince “ev, ga-
raj, depo, a¤›l ve benzeri yerler” anlafl›lmal›d›r. Di¤er yap› eserleri denilince de “köp-
rü, kanal, iskele, yüzme havuzu, yüksek gerilim hatlar›” örnek olarak gösterilebilir.
58. maddenin uygulanabilmesi için ikinci flart, bina ya da di¤er yap› eserinin
yap›m›nda bozukluk, bak›m›nda eksiklik olmas›d›r. Üçüncü bir flart, yap› ve di¤er
Borçlar Kanunu 58. yap› eserindeki bozukluk, bak›m eksikli¤iyle u¤ran›lan zarar aras›nda, uygun ne-
maddesinin uygulanabilmesi
için, densellik ba¤›, yani illiyet ba¤› bulunmal›d›r. Dördüncü ve sonuncu bir flart da, za-
• öncelikle bir bina ya da rardan sorumlu tutulacak kifli olarak iflverenin, malik olmas› gere¤idir. ‹flverenin,
di¤er bir yap› eserinin 58. maddeye göre sorumlu tutulabilmesi için, zarar›n bina ya da di¤er yap› eseri-
varl›¤›,
• bina ya da di¤er yap› nin yap›m›ndaki bozukluktan, bak›m›ndaki eksiklikten dolay› meydana gelmifl ol-
eserinin yap›m›nda du¤unu, zarar gören iflçi ispatlamak zorundad›r. ‹flçinin davas›n› 58. maddeye da-
bozukluk ya da
bak›m›nda eksiklik
yand›rmas›, iflverenin bu hükme göre kurtulufl beyyinesi getirememesi ve kusur-
olmas›, suz bile olsa, sorumluluktan kurtulamayacak olmas› nedeniyle zarara u¤rayan iflçi
• bu bozukluk ya da aç›s›ndan kolayl›klar sa¤lar. Ancak, 58. maddenin öngörmüfl oldu¤u flartlar tam
bak›m eksikli¤i ile
u¤ran›lan zarar gerçekleflmemiflse, örnek vermek gerekirse, ortada iflverene ait bir bina ve yap›
aras›nda uygun eseri yoksa ya da bu durumun ispat› güçlükler yarat›yorsa, bir y›ll›k zamanafl›m›
nedensellik ba¤›n›n
bulunmas› ve
süresi geçirilmiflse, iflçi kendi yarar› aç›s›ndan davas›n›, Borçlar Kanununun 332.
• zarardan sorumlu maddesine dayand›rmal›d›r.
tutulacak kifli olarak
iflverenin malik olmas›
gerekir. ‹flverenin Hayvan Tutucusunun Sorumlulu¤u
Kapsam›ndaki Sorumlulu¤u
‹flverenin Borçlar Kanununun 56. maddesinde düzenlenen “hayvan tutucusunun
sorumlulu¤u” kapsam›ndaki sorumlulu¤u, tar›m iflletmelerinde ortaya ç›kabilen bir
durumdur. ‹flçi, böyle bir iflletmede, hizmet akdinin konusu olan ifli yaparken, ifl-
verenin hayvanlar›n›n neden oldu¤u bir zarara u¤rayabilir. Ancak, burada bina ya
da di¤er yap› eseri malikinin sorumlulu¤undan farkl› olarak, hayvan tutucusu du-
rumundaki iflverenin mutlaka zarar veren hayvanlar›n maliki olmas› gerekmez.
Hayvan üzerinde iktisaden yararlanmada karar verebilecek, yani hayvan› istedi¤i
iflte istedi¤i flekilde kullanabilecek olanlar da hayvan tutucusu say›l›rlar. Örnek
vermek gerekirse iflveren, bir at›, bir haftal›¤›na çift sürmek için kiralam›fl ve hay-
van bu esnada iflçiye zarar vermifl olabilir. Hayvanlar›n iflçiye zarar vermeleri du-
rumunda, zarara u¤rayan iflçi, hayvan tutucusu iflverene karfl› hem Borçlar Kanu-
nunun 332. maddesine göre ve hem de ayn› Kanunun 56. maddesine göre tazmi-
nat davas› açabilir.
‹flverenin hayvan tutucusu ‹flverenin 56. maddeye göre sorumlu tutulabilmesinin ilk flart›, zarar›n bir hayva-
sorumlulu¤u kapsam›nda n›n hareketinden do¤mufl olmas›d›r. ‹kinci olarak, hayvan›n hareketiyle ortaya ç›-
Borçlar kanunun 56.
maddesine göre sorumlu kan zarar aras›nda, bir nedensellik ba¤› bulunmal›d›r. Üçüncü olarak da zarar› taz-
tutulabilmesi için, min etmesi istenen iflveren zarar› veren hayvan›n tutucusu durumunda olmal›d›r. ‹fl-
• zarar›n hayvan›n
hareketinden do¤mufl verenin, sorumluluktan kurtulabilmesi için, hayvan›n özelli¤inin ve durumun ge-
olmas› rektirdi¤i bütün dikkat ve özeni gösterdi¤ini ya da gereken bütün dikkati ve özeni
• hayvan›n hareketi ile göstermifl olsayd› bile zarar›n meydana gelmesini önlemesinin mümkün olamaya-
ortaya ç›kan zarar
aras›nda nedensellik ca¤›n›, zira zarar›n mücbir sebep ya da zarara u¤rayan iflçinin kendi kusurlu davra-
ba¤›n›n bulunmas› ve n›fl›ndan kaynakland›¤›n› ve böylece illiyet ba¤›n›n kesildi¤ini ispatlamas› gerekir.
• zarar› tazmin etmesi
istenen iflverenin zarar›
‹flçinin, iflvereni, Borçlar Kanunu 56. madde hükmüne göre sorumlu tutabilme-
veren hayvan›n si için, zarar veren hayvan›n hareketiyle zarara u¤rad›¤›n›, iflverenin de bu hayva-
tutucusu durumunda n›n tutucusu oldu¤unu ispatlamas› yeterlidir.
olmas› gerekir.
‹flçinin, iflvereni, Borçlar Kanununun 332. maddesine göre sorumlu tutabilmesi
için, zarar veren hayvan›n nitelikleri, özellikleri konusunda, kendisine yeterli ve
gerekli aç›klamalar›n yap›lmad›¤›n›, buna ra¤men, hayvan›n bak›m› ve kullan›lma-
s›yla görevlendirildi¤ini ve bu yüzden zarara u¤rad›¤›n›, yani iflverenin kendisini,
yeterince koruyacak flekilde davranmad›¤›n› ispatlamas› gerekir. Borçlar Kanu-
nunun 56. maddesine dayanan tazminat talepleri bir y›ll›k, 332. maddeye dayanan
taleplerse on y›ll›k zamanafl›m› süresine tabidir.
Borçlar Kanunun 56/II. maddesi uyar›nca, zarara yol açan hayvan, baflka bir kifli ta-
raf›ndan ya da baflka kifliye ait bir baflka hayvan taraf›ndan ürkütülmüflse bu durumda,
zarar› karfl›layan kimse, ürküten kifliye ya da ürküten hayvan›n sahibine rücu edebilir.
Özet

AMAÇ ‹flverenin sorumlulu¤unun koflullar› nelerdir? ‹flverenin ifl kazas› ve meslek hastal›klar›ndan do-
1 AMAÇ
¤an sorumlulu¤u haricindeki di¤er sorumluluk
2
• ‹flverenlerin, gerekli ifl güvenli¤i tedbirlerini alma- halleri nelerdir?
malar› sonucunda zarara u¤rayan iflçiler, Sosyal Si- • Borçlar Kanununun 332. maddesine göre, iflverenin
gortalar Kurumu taraf›ndan karfl›lanmayan zararla- sorumlulu¤una yol açan olayda iflveren, Borçlar Ka-
r›n›, Borçlar Kanununun 96. ve 332. maddeleri uya- nununun çeflitli maddelerine göre de sorumlu ola-
r›nca iflverenden, akdi sorumluluk esaslar›na göre bilir. Örne¤in, Borçlar Kanununun 332. ve 96. mad-
isteyebiliyorlard›. deleri uyar›nca iflverenin kusurlu olmas› halinde,
Akdi sorumlulukta, kazaya u¤rayan kiflinin ya da akdi sorumlulukla Borçlar Kanununun 41. madde
ölümü halinde, geride kalanlar›n zararlar›n› iflve- sinde düzenlenen, haks›z fiil sorumlulu¤u ayn› an-
renden talep edebilmeleri için, iflverenin, iflçi sa¤l›- da karfl›m›za ç›kabilir. Yine Borçlar Kanununun 55.
¤› ve ifl güvenli¤i tedbirlerini gere¤i gibi yerine ge- maddesindeki iflverenin ve istihdam edenin kapsa-
tirmedi¤ini ve bu yüzden ifl kazas›, meslek hastal›- m›ndaki sorumlulu¤u, Borçlar Kanununun 100.
¤› ölüm olay›n›n meydana geldi¤ini ve ifl kazas› maddesindeki iflverenin muavin flahs›n verdi¤i za-
meslek hastal›¤› sonucunda ortaya ç›kan zarar ile rardan sorumlulu¤u, Borçlar Kanununun 58. mad-
iflverenin, borca ayk›r› davran›fl› sonucu ortaya ç›- desine dayan›larak, iflverenin, bina ve di¤er yap›
kan olayla aras›nda uygun illiyet ba¤› bulundu¤unu eseri sahibinin sorumlulu¤u kapsam›ndaki sorumlu-
ispatlamas› gere¤i vard›r. lu¤u ve Borçlar Kanununun 56. maddesinde düzen-
lenen iflverenin, hayvan tutucusunun sorumlulu¤u,
kapsam›ndaki sorumlulu¤u ayn› olayda karfl›m›za
ç›kabilir. Böyle bir durum varsa zarara u¤rayan iflçi,
iflvereni hangi esaslara göre sorumlu tutulaca¤› ko-
nusunda tercih hakk›nda sahiptir. Bu tercih hakk›n›
kullan›rken, sorumlulu¤unun ispatlanmas›yla ilgili
güçlük ve kolayl›klarla zamanafl›m› süreleri, tercihi
yönlendiren faktörler olacakt›r. ‹flçi, zarar›n›n taz-
min edilmesi için açaca¤› davada, dava sebebinin
yerinde görülmemesi ve reddedilmemesi halinde
talebini, di¤er sorumluluk hallerine dayand›rabilir.
Kendimizi S›nayal›m 7. ‹flçinin, iflverenin maliki bulundu¤u bina ya da di¤er

1. Afla¤›dakilerden hangisi iflverenin sorumlulu¤unun ko- yap› eserindeki yap›m bozuklu¤u ya da eksikli¤i yüzün-
flullar›ndan biri de¤ildir? den bir zarara u¤ramas› halinde iflverenin sorumlulu¤u
a. ‹flverenin, iflçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i tedbirlerini alma afla¤›dakilerden hangisine bir örnektir?
borcunu yerine getirmemesi a. ‹flverenin haks›z fiil sorumlulu¤u
b. ‹flçinin zarara u¤ramas› b. ‹flverenin, istihdam edenin sorumlulu¤u kapsam›n-
c. ‹flçinin u¤rad›¤› zarar›n, ifl kazas› ya da meslek has- daki sorumlulu¤u
tal›¤› sonucu ortaya ç›kmas› c. ‹flverenin, muavin flahs›n verdi¤i zarardan sorumlulu¤u
d. Uygun illiyet ba¤›n›n bulunmas› d. ‹flverenin, bina ve di¤er yap› eseri sahibinin so-
e. ‹flçinin sigortal› olarak çal›flt›r›lmas› rumlulu¤u kapsam›ndaki sorumlulu¤u
e. ‹flverenin, hayvan tutucusunun sorumlulu¤u kap-
2. Bir hastal›¤›n, meslek hastal›¤› say›l›p say›lamayaca¤› sam›ndaki sorumlulu¤u
konusunda ç›kabilecek uyuflmazl›klar› kim karara ba¤lar?
a. Sa¤l›k Bakan› 8. ‹flverenin, Borçlar Kanununun 332. maddesinde ve ‹fl
b. Sosyal Güvenlik Kurulu Kanununun 77. maddesinde belirtilen önlemleri almama-
c. Sosyal Sigorta Yüksek Sa¤l›k Kurulu s› durumunda, iflçinin ifl kazas›na u¤ramas› sonucunda or-
d. Adli T›p Kurumu taya ç›kan sorumlulu¤una ne ad verilir?
e. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Merkezi a. ‹flverenin haks›z fiil sorumlulu¤u
b. ‹flverenin, istihdam edenin sorumlulu¤u kapsam›n-
3. Afla¤›dakilerden hangisi, meydana gelen kazada uy- daki sorumlulu¤u
gun illiyet ba¤›n› ortadan kald›ran bir neden de¤ildir? c. ‹flverenin, muavin flahs›n verdi¤i zarardan so-
a. Deprem, sel gibi do¤al afetlerin kazaya neden olmas› rumlulu¤u
b. ‹flverenin ihmali d. ‹flverenin, bina ve di¤er yap› eseri sahibinin so-
c. Zarar görenin a¤›r kusuru rumlulu¤u kapsam›ndaki sorumlulu¤u
d. Üçüncü flahs›n a¤›r kusuru e. ‹flverenin, hayvan tutucusunun sorumlulu¤u kap-
e. ‹malat hatas›ndan kaynaklanan bir sebeple kaza- sam›ndaki sorumlulu¤u
n›n olmas›
9. ‹flverenin, mahiyetinde çal›flt›rd›¤› kimselerin ya da ça-
4. ‹flverenin sorumlulu¤unun, haks›z fiile dayand›r›lmas› l›flt›rd›¤› iflçilerin hizmetlerini ifa s›ras›nda üçüncü flah›sla-
durumunda Borçlar Kanununun 60. maddesine göre, zara ya da ayn› iflyerindeki bir di¤er iflçiye zarar vermesi du-
manafl›m› süresi kaç y›ld›r? rumunda, iflverenin sorumlulu¤una ne ad verilir?
a. 1 a. ‹flverenin haks›z fiil sorumlulu¤u
b. 3 b. ‹flverenin, istihdam edenin sorumlulu¤u kapsam›n-
c. 5 daki sorumlulu¤u
d. 7 c. ‹flverenin, muavin flahs›n verdi¤i zarardan sorumlulu-
e. 10 ¤u
d. ‹flverenin, bina ve di¤er yap› eseri sahibinin so-
5. ‹fa eylemini ya da bir borçtan do¤an hakk›n›, baflka bir rumlulu¤u kapsam›ndaki sorumlulu¤u
kimseye tevdi eden borçlunun, bu kimselerin ifa s›ras›nda e. ‹flverenin, hayvan tutucusunun sorumlulu¤u kap-
verdikleri zarardan do¤an sorumlulu¤una ne ad verilir? sam›ndaki sorumlulu¤u
a. ‹flverenin haks›z fiil sorumlulu¤u
b. ‹flverenin, istihdam edenin sorumlulu¤u kapsam›n- 10. ‹flverene ait bir otomobili kullan›rken, ters yönden ge-
daki sorumlulu¤u len alkollü bir sürücünün çarpmas›yla a¤›r yaralanan iflçi-
c. ‹flverenin, muavin flahs›n verdi¤i zarardan sorumlulu¤u nin u¤rad›¤› zararda, iflverenin sorumlulu¤una iliflkin, afla-
¤›daki ifadelerden hangisi do¤rudur?
rumlulu¤u kapsam›ndaki sorumlulu¤u
a. Mücbir sebeple illiyet ba¤› kesilmifltir.
b. Zarar görenin a¤›r kusuruyla illiyet ba¤› kesilmifltir.
sam›ndaki sorumlulu¤u
c. Üçüncü flahs›n a¤›r kusuruyla illiyet ba¤› kesilmifltir.
d. ‹flverenin haks›z fiil sorumlulu¤u söz konusudur.
6. ‹flverenin bir haftal›¤›na çift sürmek için kiralad›¤› at›n iflçi-
e. ‹flverenin ihmali söz konusudur.
ye zarar vermesi, afla¤›dakilerden hangisine bir örnektir?
a. ‹flverenin haks›z fiil sorumlulu¤u
b. ‹flverenin, istihdam edenin sorumlulu¤u kapsam›n-
daki sorumlulu¤u
c. ‹flverenin, muavin flahs›n verdi¤i zarardan sorumlulu¤u
rumlulu¤u kapsam›ndaki sorumlulu¤u
sam›ndaki sorumlulu¤u
“ Oksijensizlik öldürdü
AA - NEVfiEH‹R - Nevflehir’in Gülflehir ilçesine ba¤l› Dada-
¤› Köyü’ndeki Alç›lar Madencilik Limited fiirketi’ne ait kö-
1. e
2. c
Yan›t›n›z yanl›flsa “‹flverenin Sorumlulu¤unun Ko-
flullar›” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden göz-
den geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›flsa “‹flçinin U¤rad›¤› Zarar›n ‹fl Ka-
mür oca¤›nda, 600 metre derinlikte di¤er iflçilerden ayr› zas› ya da Meslek Hastal›¤› Sonucu Ortaya Ç›kma-
olarak çal›flan 27 yafl›ndaki Zafer ‹nce, oksijensiz kalarak s›” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden gözden
yaflam›n› yitirdi. Yetkililer, olayla ilgili soruflturman›n sür- geçiriniz.
dürüldü¤ünü belirtti. Kömür oca¤›nda çal›flan iflçilerse 3. b Yan›t›n›z yanl›flsa “Uygun ‹lliyet Ba¤›n›n Bulun-
ocakta zaman zaman gaz s›k›flmalar› oldu¤unu, ancak ifl- mas›” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden göz-
letmecinin bu konuda önlem almad›¤›n› öne sürdü. den geçiriniz.
Kaynak: Radikal, 03.11.2003

” 4. a
5. c
Yan›t›n›z yanl›flsa “‹flverenin Haks›z Fiil Sorumlu-
lu¤u “ bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden göz-
den geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›flsa “‹flverenin Muavin fiahs›n Verdi-
¤i Zarardan Sorumlulu¤u” bafll›¤› alt›nda verilen
6. e Yan›t›n›z yanl›flsa “‹flverenin Hayvan Tutucusunun
Sorumlulu¤u Kapsam›ndaki Sorumlulu¤u” bafll›¤›
7. d Yan›t›n›z yanl›flsa “‹flverenin Bina Ve Di¤er Yap›
Eseri Sahibinin Sorumlulu¤u Kapsam›ndaki So-
rumlulu¤u” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden
gözden geçiriniz.
8. a Yan›t›n›z yanl›flsa “‹flverenin Haks›z Fiil Sorumlu-
lu¤u” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden göz-
den geçiriniz.
9. b Yan›t›n›z yanl›flsa “‹flverenin ‹stihdam Edenin So-
rumlulu¤u Kapsam›ndaki Sorumlulu¤u” bafll›¤› al-
10. c Yan›t›n›z yanl›flsa “Üçüncü fiahs›n A¤›r Kusuruyla
‹lliyet Ba¤› Kesilmifltir.” bafll›¤› alt›nda verilen bil-
gileri yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde 1 ERNAM, A. N. (1990). Aç›klamal› ve Uygulamal› Sosyal
Kazaya u¤rayan iflçinin ya da ölümü halinde geride kalan- Sigorta Mevzuat›. Ankara: TTK Bas›mevi.
lar›n zararlar›n› iflverenden isteyebilmeleri için, iflverenin SÜZEK, S. (1985). ‹fl Güvenli¤i Hukuku. Ankara.
iflçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i tedbirlerini gere¤i gibi yerine getir- KAPLAN, E. T. (1992). ‹flverenin Hukuki Sorumlulu¤u.
medi¤ini, bu yüzden iflçiyi zarar u¤ratan ifl kazas›, meslek Ankara.
hastal›¤› ya da ölüm olay›n›n meydana geldi¤ini, iflverenin TANDO⁄AN, H. (1981). Kusura Dayanmayan Sözleflme
koruma ve gözetme borcuna ayk›r› davran›fl›yla meydana D›fl› Sorumluluk Hukuku. Ankara.
gelen zarar aras›nda, uygun illiyet ba¤›n›n bulundu¤unu TUNÇOMA⁄, K. (1988). Sosyal Güvenlik Kavram› ve
ispatlamas› gerekir. Sosyal Sigortalar. 4.B., ‹stanbul.
S›ra Sizde 2 Hukuku Aç›s›ndan ‹flverenin ‹flçiyi Gözetme Borcu,
Uygun illiyet ba¤›n› ortadan kald›ran haller, mücbir se- Bundan Do¤an Hukuki Sorumlulu¤u. ‹stanbul:
bep, zarar görenin a¤›r kusuru ve üçüncü flahs›n a¤›r ku- Kazanc› Yay›nlar›.
surudur.
S›ra Sizde 3 www.tbmm.gov.tr
Bir ifl kazas› ya da meslek hastal›¤› sonucu zarara u¤rayan www.calisma.gov.tr
iflçi, iflvereni hangi esaslara göre sorumlu tutaca¤› konu- www.ssk.gov.tr
sunda tercih hakk›n› kullan›rken, sorumlulu¤un ispatlan-
mas›yla ilgili güçlük ve kolayl›klarla zamanafl›m› süreleri-
ni göz önünde bulunduracakt›r.
141
11
‹fl Kazas› ve Meslek
Hastal›¤›ndan
Do¤an Maddi
Tazminat Davalar›
Bu ünitede, ifl kazas› ya da meslek hastal›¤› dolay›s›yla iflçinin u¤rad›¤› zarar ne-

deniyle maddi tazminat talep hakk› incelenecektir. ‹flçinin u¤rad›¤› maddi zarar-
lar›n neler oldu¤u üzerinde durulduktan sonra, maddi zarar›n hesaplanmas› ve
bunun sonunda verilecek maddi tazminat›n miktar›n› uygulamada etkileyen bir
tak›m faktörler incelenecektir.

‹flçinin u¤rad›¤› zarar nedeniyle maddi tazminat talep hakk› nedir?
Maddi zarar›n hesaplanmas›nda nelere dikkat edilmelidir?
Maddi tazminat›n miktar›ndan nas›l indirim yap›l›r?
Maddi Tazminat Talebi
Kaç›n›lmazl›k sonucu meydana gelen bir ifl kazas›ndan dolay› meslekte kazan-

ma gücünü kaybeden iflçi A, maddi tazminat için mahkemeye baflvurmufltur.
Mahkeme kaç›n›lmazl›ktan dolay› iflveren B’yi %50 kusurlu bulmufl, buna göre
belirlenen tazminat miktar› SSK taraf›ndan ba¤lanan gelirlerin peflin sermaye
de¤erinden daha az olmas› nedeniyle de maddi tazminat talebini reddetmifltir. A
davay› Yarg›tay’ a götürmeye karar vermifltir. Yarg›tay, yerleflmifl içtihatlar›na
göre, kaç›n›lmazl›k sonucu meydana gelen ifl kazalar›nda kaç›n›lmazl›¤›n a¤›r-
l›kl› bölümünden iflverenin sorumlu tutulmas› gerekti¤inden hareketle yerel mah-
kemenin sorumlulu¤u yar› yar›ya vermesinin ifl hukukunun ilkelerine ayk›r› ol-
du¤una karar vermifltir.Bu durum göz önünde tutularak gerçekleflen maddi taz-
minattan iflverenin sorumlulu¤una isabet eden kaç›n›lmazl›k oran› tespit edildik-
ten sonra, ba¤lanan sigorta gelirleri mahsup edilerek aradaki fark›n tahsiline ka-
rar vermifltir.
Kaynak: (Yarg. 9. HD: E. 1993/66, K. 1993/7275, T. 29.04.1993 karar›ndan

Anahtar Kavramlar
• Maddi Tazminat • Maddi Zarar
‹çindekiler
• GENEL OLARAK ‹fi KAZASI VE MESLEK HASTALI⁄INDAN DO⁄AN MADD‹
TAZM‹NAT DAVALARI
• ‹fiÇ‹N‹N U⁄RADI⁄I ZARAR NEDEN‹YLE MADD‹ TAZM‹NAT TALEP HAKKI
• Tedavi Masraflar›
• Çal›flma Gücünün Kayb›ndan Do¤an Zararlar
• ‹ktisadi Gelece¤in Sars›lmas›ndan Do¤an Zararlar
• MADD‹ ZARARIN HESAPLANMASI
• Maddi Tazminat›n fiekli
• Zarar Miktar›na Faiz Eklenmesi
• MADD‹ TAZM‹NATIN M‹KTARINDAN ‹ND‹R‹M YAPILMASI
• Borçlar Kanunu 43/1. Maddeye Göre ‹ndirim Yap›lmas›
• Borçlar Kanunu 44. Maddeye Göre ‹ndirim Yap›lmas›
• Sosyal Sigorta Gelirleri Nedeniyle ‹ndirim Yap›lmas›
Ünite 11 - ‹fl Kazas› ve Meslek Hastal›¤›ndan Do¤an Maddi Tazminat Davalar› 143
GENEL OLARAK ‹fi KAZASI VE MESLEK

HASTALI⁄INDAN DO⁄AN MADD‹ TAZM‹NAT
DAVALARI
‹flveren, iflçiyi koruma ve gözetme borcunu gere¤i gibi yerine getiremedi¤i takdir-
de, 4857 Say›l› ‹fl Kanununun ilgili maddeleri gere¤ince iflin durdurulmas›, iflçilerin
çal›flmaktan al›konmalar›, iflveren ya da iflveren vekillerinin cezaland›r›lmalar›, ifl-
yerinin kapat›lmas› gibi idari ve cezai yapt›r›mlar olabilece¤i gibi, genel hükümler
uyar›nca iflveren zarar›n tazminiyle yükümlü olacakt›r.
‹fl kazas› ya da meslek hastal›¤› sonucunda, iflçinin u¤rad›¤› zararlardan Sosyal
Sigortalar Kurumu ve bazen üçüncü flah›slar da sorumlu tutulabilirler. ‹flçinin ölü-
mü halinde, geride kalan hak sahipleri de kendileri aç›s›ndan, ortaya ç›kan zarar›n
tazminini iflverenden talep edebilirler. ‹flverenin bu konudaki sorumlulu¤u Borçlar
Kanunu 332. madde kapsam›nda sözleflmeden do¤an kusur sorumlulu¤udur.
‹fiÇ‹N‹N U⁄RADI⁄I ZARAR NEDEN‹YLE MADD‹

TAZM‹NAT TALEP HAKKI
‹flveren iflçiyi koruma gözetme borcunu daha do¤rusu, ifl güvenli¤i tedbirlerini al-
ma borcunu, gere¤i gibi yerine getirmezse ve iflçi bu nedenle cismani bir zarara
u¤rarsa iflveren, Borçlar Kanununun 46. maddesi uyar›nca, bu zarar› tazmin etmek
zorundad›r. ‹flçi çal›flma gücünü tamamen ya da k›smen kaybetmifl olacak ayr›ca,
ileride ekonomik aç›dan s›k›nt›lara düflebilecektir. ‹flçinin u¤rad›¤› cismani yani
bedensel zarar, yaralanma, organ kayb›, duyma ya da görme yeteneklerinde azal-
ma, fiziksel görünümde ve sa¤l›kta bozulma gibi flekillerde karfl›m›za ç›kabilir. Ka-
za sonucu ortaya ç›kan ve çal›flma gücünü azaltan ruhsal ve sinirsel rahats›zl›klar
da ayn› kapsamda düflünülebilir.
Cismani, yani bedensel bir yaralanmaya neden olan iflveren, iflçinin bundan ile- Bedensel bir yaralanmaya
neden olan iflveren, iflçinin
ri gelen maddi zararlar›n› tazmin etmek zorundad›r. Bu zararlar, genel olarak “te- bundan do¤an tedavi
davi masraflar›”, “çal›flma gücünün kayb›ndan do¤an zararlar” ve “iktisadi gelece- masraflar›n›, çal›flma
gücünün kayb›ndan do¤an
¤in sars›lmas›ndan do¤an zararlar” olarak üçe ayr›l›r. Kaza sonucu bir ölüm olay› zararlar›n› ve iktisadi
meydana gelmiflse ölümün kaza sonucu ortaya ç›kmas› halinde cenaze masraflar› gelece¤in sars›lmas›ndan
do¤an zararlar›n› tazmin
hemen, ölüm kaza sonras› de¤il daha sonra ortaya ç›km›flsa tedavi masraflar›, ça- etmek zorundad›r.
l›flma gücü kayb›ndan do¤an zararlar, masraf kalemleri aras›nda de¤erlendirilecek-
tir. fiimdi bu üç ana masraf kalemini daha ayr›nt›l› olarak ele alal›m.
Tedavi Masraflar›
Tedavi masraflar› genifl anlamda düflünülmelidir. Kaza geçirerek ve yaralanan iflçi-
nin, her türlü t›bbi muayene ve doktor tedavi ücretleri, hastane ücretleri, ilâç ve re-
çete ücretleri, bak›m giderleri, gerekli hallerde protez, tekerlekli sandalye, koltuk
de¤ne¤i ücretleri, bu kapsamda düflünülmelidir.
‹lgili madde metninde (Borçlar Kanunu 46. madde), “bütün masraflar” ifadesi
kullan›ld›¤›ndan, tedavi masraflar›n›n tümünün istenebilece¤i kabul edilmelidir.
Zarar görenin eski haline kavuflabilmesi, çal›flma gücünün yeniden kazan›lmas›
için gerekli olan her türlü harcamalar, zarar›n belirlenmesinde dikkate al›nacakt›r.
Örnek vermek gerekirse yaralanan iflçinin yak›nlar›n›n hastaneye gelifl gidifl mas-
raflar›, refakatçi masraflar›, tedavi masraflar› içersinde düflünülecektir.
Çal›flma Gücünün Kayb›ndan Do¤an Zararlar

Cismani, yani bedensel bir yaralanma nedeniyle ortaya ç›kan zarar, çal›flma gücü-
nün geçici ya da sürekli olarak k›smen ya da tamamen kayb›na neden olabilir. Bu
Çal›flma Gücü: Çal›flma durumda ortaya ç›kan zarar, iflveren taraf›ndan tazmin edilmelidir. Çal›flma gücü
yetene¤inin-çal›flma
kapasitesinin fayda
denilince, çal›flma yetene¤inin (çal›flma kapasitesi) fayda sa¤lay›c›, kazanç getirici
sa¤lay›c›, kazanç getirici flekilde kullan›lmas› anlafl›lmal›d›r. Çal›flma gücünün az ya da çok yitirilmesi, kaza-
flekilde kullan›lmas›d›r. ya u¤rayan iflçinin de¤iflik ölçülerde ekonomik s›k›nt›lara düflmesine yol açacakt›r.
‹flte bu durumda, ekonomik aç›dan s›k›nt›lara düflen iflçi, zarar›n›n tazminini bu
Çal›flma gücünün kayb›ndan duruma neden olan iflverenden isteyebilir. ‹flçinin ortaya ç›kan maddi zarar›, kaza
do¤an zararlar›n tespitinde,
bedensel yaralanman›n an›na iliflkin olabilir. Yani kazaya u¤rayan iflçi, çok k›sa bir zamanda tamamen iyi-
etkisi, zarara u¤rayan›n leflebilir. Bu durumda ortaya ç›kan zarar, genellikle kazanç kayb›d›r. Yani iflçinin
mesle¤i, zarara u¤rayan›n
ameliyat ve benzeri tedavi
gerçek zarar›, sadece, çal›flamad›¤› günler itibar›yla alamad›¤› ücret kayb›ndan iba-
yöntemlerine baflvurmay› rettir. Ancak, ço¤u kez iflçinin u¤rad›¤› zarar ileriye yönelik olabilir. Bu durumda
kabul edip etmemesi, zarara iflçi, belki de çal›flma gücünü devaml› olarak kaybetmifltir. ‹flçinin u¤rayaca¤› zara-
u¤rayan›n gelir durumu,
çal›flabilece¤i muhtemel r›n tespitinde, iflçinin yafl›, mesleki kazanc›, sosyal statüsü her olayda ayr› ayr› dik-
süre dikkate al›n›r. kate al›nmal›d›r.
Bedensel Yaralanman›n Etkisi

Bedensel yaralanman›n cinsi ve boyutu çal›flma gücünün ne oranda yitirilmifl ol-
du¤unun tespitinde önemli bir faktördür. Ülkemizde objektif bir de¤erlendirme ve
buna ba¤l› uygulama yap›labilmesi aç›s›ndan 506 Say›l› Sosyal Sigortalar Kanunu
hükümlerine göre ç›kart›lm›fl olan “Sa¤l›k ‹fllemleri Yönetmeli¤i”, yaralanma dere-
cesi ve buna ba¤l› olarak çal›flma gücünde meydana gelen kay›plar›n tespit edil-
mesinde önemli bir belgedir. ‹fllemler bu tüzü¤e göre yap›lmaktad›r.
Zarara U¤rayan›n Mesle¤i

Zarar›n tespitinde, zarara u¤rayan›n mesle¤i de dikkate al›nmal›d›r. Örnek vermek
gerekirse masa bafl›nda oturarak çal›flan bir büro eleman›n›n kaza sonucunu aya-
¤›n› kaybetmesiyle bir otobüs floförünün aya¤›n› kaybetmesi çok farkl›d›r. Büro
eleman›n›n çal›flma gücünde çok az bir kay›p meydana gelirken, otobüs floförü ar-
t›k mesle¤ini sürdüremez hale gelecektir. Kaza sonucu yaralanan ve sakatlanan ifl-
çinin durumu de¤erlendirilirken, bu durumun ilgili kiflinin hayat›n› ve mesle¤ini
nas›l etkileyece¤i de tespit edilmelidir. Bu kiflinin, yeni bir ifle uyum yetene¤i, ze-
kas›, önerilen tedavilere r›za gösterip göstermemesi dikkate al›nmal›d›r. Kazaya
u¤rayarak yaralanan ve sakatlanan kifliye yeni bir iflte çal›flmas›, yeni bir mesle¤i
ö¤renmesi önerilirken, yeteneklerini ve gücünü aflan, sa¤l›¤›n› bozabilecek bir ifl-
te çal›flmas› istenmemelidir. Önerilecek ifl, yaral›n›n özelliklerine uygun olmal›d›r.
Örnek vermek gerekirse fikren çal›flan bir iflçiden, yaraland›ktan ve sakatland›ktan
sonra, a¤›r ve bedeni faaliyet gerektiren bir iflte çal›flmas› istenmemelidir.
Meslek de¤iflimi için yap›lacak e¤itim ö¤retim masraflar›n› iflveren üstlenmeli-
dir. Elbette, meslek de¤iflimi, çal›flma gücünü kaybeden iflçi taraf›ndan kabul edi-
lirse düflünülebilir. Yaralanan ve sakatlanan iflçi baflka bir iflte çal›flmay› kabul et-
mezse buna zorlanmamal›d›r.
Zarara U¤rayan›n Ameliyat ve Benzeri Tedavi Yöntemlerine

Baflvurmay› Kabul Edip Etmemesi
Ortaya ç›kan zarar›n tespit edilmesinde; zarara u¤rayan yaral›n›n, çal›flma gücün-
de meydana gelen kayb› azaltabilecek bir ameliyat ya da tedaviye baflvurmas›n›n
beklenip beklenemeyece¤i de önemli bir konudur. Ameliyat ve tedavinin riskli ol-

mamas›, ac› çektirmemesi, düzelebilme flans›n›n yüksek olmas›, zarara yol açan so-
rumlunun (iflverenin) masraflar› önceden kabul etmesi, zarar gören iflçinin bunu
kabul etmesini sa¤layabilir ve böylece zarar azalabilir. Burada da yeni bir mesle¤i
ö¤renmeye zorlanamad›¤› gibi, zarar gören iflçi, bu tedavi ya da ameliyata da zor-
lanamaz. Ameliyat ve tedavi sonucunda iyileflme olmaz ve zarar gören iflçinin du-
rumu daha da kötüleflir ya da iflçi ölürse ameliyat ya da tedaviyi gerçeklefltiren sa¤-
l›k personeli kusurlu olduklar› ölçüde sorumludurlar.
Zarara U¤rayan›n Gelir Durumu

Yukar›da aç›klamaya çal›flt›¤›m›z gibi, çal›flma gücü, insanlara ekonomik aç›dan
kazanç getiren, fayda sa¤layan güçtür. Bu durumda, zarar tespit edilirken, yaln›z-
ca kaza an›ndaki gelir kayb›n›n de¤erlendirilmesi eksik ve yan›lt›c› olabilir. Çünkü;
çal›flma gücündeki kayba ba¤l› olarak, ileriye yönelik gelir elde etme gücü kayb›
da olacakt›r. Kazaya u¤rayan iflçi, e¤er kazaya u¤ramasayd›, çal›flabilir oldu¤u sü-
rece ne kadar gelir sa¤layabilecekse bunlar dikkate al›nmal›d›r. Ayr›ca iflçi, normal
çal›flma süresi d›fl›nda, akflamlar› ve hafta sonlar› çal›flarak kazanç sa¤l›yorsa bun-
lar› yapamayaca¤› için, u¤raflt›¤› iflten u¤rayaca¤› kayb› da zarar kapsam› içine da-
hil etmek gerekir.
Zarara U¤rayan›n Çal›flabilece¤i Muhtemel Süre

Çal›flma gücünün kayb›ndan do¤an zarar›n tespitinde, zarar gören, zarara u¤ra-
masayd›, muhtemelen ne kadar süre, çal›flabilecek durumda oldu¤unun ve bu sü-
rede yaklafl›k ne kadar gelir sa¤layabilece¤inin de¤erlendirilmeside gerekir. ‹n-
sanlar›n aktif çal›flma sürelerinin tam olarak tespiti mümkün de¤ildir. Çünkü; bu
güç, kifliden kifliye önemli farkl›l›klar gösterebilir. ‹leri yafllarda bile çok verimli
çal›flan kimseler olabilece¤i gibi, çok daha genç yafllarda verimi düflen kimseler
de görülebilmektedir. Aktif çal›flma süresi, bir baflka deyiflle çal›flma gücüne sahip
olma süresi, kazanç sa¤lay›c›, gelir getirici bir iflte çal›flabilme süresini ifade eder.
‹nsanlar için ortalama aktif çal›flma süresi, ülkelerin kendi demografik verilerine
dayal› istatistiklerden elde edilmektedir. Ülkemizde istatistiklere dayal› olarak ha-
z›rlanm›fl yafl cetvelleri yoktur. Ancak, 506 Say›l› Kanunun 22. maddesine göre,
Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› taraf›ndan haz›rlanan ve Frans›z cetvellerin-
den (PMF) esinlenen cetvellere göre, zarar gören kiflinin yafl› esas al›nmak sure-
tiyle çal›flma süresi tespit edilmektedir. Yarg›tay’›n çeflitli kararlar›na göre, çal›flma
gücünün kayb› geçici olmad›¤› için, zarar›n hesaplanmas›nd,a bir yandan, zarar
gören ne kadar süre yaflayaca¤›n›n, di¤er taraftan da bu yaflam süresi içinde ne
Yarg›tay, ifl görebilirlik
kadar süre aktif çal›flarak kazanç sa¤layabilece¤inin dikkate al›nmas› gerekmekte- ça¤›n›n 60 flyafl›na dek
dir. Yarg›tay’›n çeflitli kararlar›nda, ifl görebilirlik ça¤›n›n 60 yafl›na kadar sürece- sürebilece¤ini kabul
etmektedir.
¤i kabul edilmektedir.
‹flçinin u¤rad›¤› zarar›n tespitinde hangi faktörler önemlidir? SIRA S‹ZDE

1
‹ktisadi Gelece¤in Sars›lmas›ndan Do¤an Zararlar
Borçlar Kanununun 46. maddesi uyar›nca, kazaya u¤rayan kimsenin iktisadi aç›-
Çal›flma gücünün
dan (ekonomik aç›dan) gelece¤inin sars›lmas› nedeniyle u¤rad›¤› zararlar da çal›fl- kaydedilmesiyle u¤ranan
ma gücünün kaybedilmesinden do¤an zarar d›fl›nda ayr›ca tazmin edilmelidir. zarar ile iktisadi gelece¤in
sars›lmas› nedeniyle
Burada önemle hat›rlanmas› gereken nokta, çal›flma gücünün kaybedilmesiyle u¤ran›lan zarar›n ay›rt
u¤ran›lan zararla iktisadi gelece¤in sars›lmas› nedeniyle u¤ran›lan zarar›n ay›rt edilmesi oldukça zordur.
edilmesinin oldukça zor olmas›d›r. Gerçi bu iki zarar›n ayr›lmas›, Borçlar Kanu-
nunun 46. maddesinin bir gere¤idir. Ancak, ay›rt etme zorlu¤u nedeniyle uygula-
mada iki zarar bir arada tespit edilmektedir. ‹lerdeki bölümlerde ayr›nt›l› olarak
gözden geçirilecek bu zararlar›, manevi zararlardan tamamen ayr› flekilde düflün-
mek gerekir. Çünkü; manevi zarar, tamamen manevi ac› ve üzüntülerle ilgilidir.
Oysa iktisadi gelece¤in sars›lmas› nedeniyle ortaya ç›kan zararlarsa tamamen mad-
di kay›plarla ilgilidir.
fiimdi baz› örneklerle çal›flma gücü kayb›ndan do¤an zararla iktisadi gelece¤in
sars›lmas›ndan do¤an zararlar aras›ndaki fark› aç›klamaya çal›flal›m. Baz› hallerde,
beden ve ruh bütünlü¤ünün zedelenmesi, çal›flma gücünü do¤rudan etkileyeme-
yebilir. Ancak, zarar görenin ekonomik aç›dan elde edebilece¤i f›rsatlar, flans›
azalt›r ve hatta tamamen ortadan kald›rabilir. Zarar gören kifli iflini kaybedebilir.
Özellikle halka aç›k yerlerde hizmet veren garson ve benzeri meslek mensuplar›,
film ve tiyatro sanatç›lar›, dansöz, manken olarak çal›flanlar için durum böyledir.
Kaza sonucu iyileflen ve çal›flma gücünü, hemen hemen tümüyle tekrar kazanan
bir garson ya da sahne sanatç›s›, e¤er fiziki görünümünü bozan bir yara izi tafl›-
yorsa, iflini kaybedebilir ve tekrar ayn› olanaklar› sa¤layan baflka bir ifl bulamaya-
bilir. Bu da iktisadi gelece¤inin sars›lmas›, yani eski kazanc›n› sa¤layamamas› an-
lam›na gelir.
MADD‹ ZARARIN HESAPLANMASI

Cismani zarar, yani bedensel yaralanma söz konusu oldu¤unda iflçi, maddi aç›dan
bir zarara u¤rad›¤›n› ve bu zarar›n miktar›n› ispat etmek zorundad›r. Ancak, çal›fl-
ma gücünün (bir miktar) kayb› söz konusuysa ve iktisadi gelecek sars›lm›flsa u¤ra-
n›lan zarar›n tespiti çok güçtür. Ortaya ç›kan gerçek zarar miktar› tespit edilemi-
yorsa hakim, durumun ola¤an gidiflini, zarar görenin tedbir al›p almad›¤›n›, tedbir
alm›flsa bunun etkilerini dikkate alarak karar verecektir. Hakim, iflçinin u¤rad›¤›
zarar› tespit ederken, genel hayat tecrübelerinden yararlanacakt›r. Bu zarar›n mik-
tar›n› tayin ederken, mahrum kal›nan kazanc› da dikkate alacakt›r. U¤ran›lan zara-
r›n miktar› hesaplan›rken, olay›n meydana geldi¤i an›n m›, yoksa hükmün verildi-
¤i an›n m› dikkate al›nmas› gerekti¤i konusunda Borçlar Kanununun 42. madde-
sinde bir aç›kl›k yoktur. Bu konuda, ip ucu olabilecek bir hüküm, cismani zarar›n
tazmin edilmesini düzenleyen Borçlar Kanununun 46. maddesi olabilir. Burada,
hükmün verildi¤i andaki zarar›n, dikkate al›nmas› öngörülmektedir. Ancak, hük-
mün verildi¤i zamana kadar, zarar veren kaza olay› ile ilgili bütün olay ve deliller,
hakim taraf›ndan dikkate al›nmal›d›r.
SIRA S‹ZDE Bir ifl kazas› sonucu u¤ran›lan zarar›n miktar› hesaplan›rken, olay›n meydana geldi¤i an›n
2 m›, yoksa hükmün verildi¤i an›n m› dikkate al›nmas› gerekir?
Maddi Tazminat›n fiekli

Maddi Tazminat: Zarar Maddi tazminat denilince, zarar görenin iktisadi durumunun, kazan›n meydana
görenin iktisadi durumunun
kazan›n meydana gelmeden
gelmesinden önceki eski haline getirilebilmesi için, zarar verenin aynen ya da nak-
onceki eski haline di olarak yapt›¤› ödemeler anlafl›lmal›d›r. Aynen tazmin yoluna gidilmiflse zarara
getirilebilmesi için, zarar
verenin aynen ya da nakdi u¤rayan fley, zarar›n meydana gelmesinden önceki eski haline ya da eski haline efl-
olarak yapt›¤› ödemelerdir. de¤er bir duruma getirilir.
Ancak, vücut bütünlü¤ünün ihlalinde, yani çal›flma gücünün az ya da çok kay- Vücut bütünlü¤ünün
ihlalinde, yani çal›flma
bedilmesi halinde ya da ölüm olay›nda, ihlal edilen hukuki de¤erin aynen tazmini gücünün az ya da çok
mümkün de¤ildir. Bu nedenle maktu tazmin (para ile tazmin) yoluna gidilmektedir. kaybedilmesi halinde ya da
Nakdi ödeme yap›larak tazmin yoluna gidilmiflse zarar veren olaydan ötürü, za- ölüm olay›nda ihlal edilen
hukuki de¤erin aynen
rara u¤rayan iflçinin vücut bütünlü¤ünde ortaya ç›kan zarar, bir defada yap›lan tazmini mümkün
ödemeyle yani sermayeyle ya da sürekli bir gelir ba¤lanmas› fleklinde giderilmeye olmad›¤›ndan maktu para
ile tazmin yoluna
çal›fl›l›r. Zarar›n ayni ödemeyle mi, yoksa nakdi ödemeyle mi karfl›lanaca¤›, nakdi gidilmektedir.
ödemeyle karfl›lanacaksa sürekli gelir ba¤lanmas› fleklinde mi, yoksa sermaye flek-
linde mi olaca¤› konusu, hakimin takdirine b›rak›lm›flt›r.
Ancak, uygulamada tazminat, genellikle sermaye olarak ödenmektedir. Zarar veren
iflverenin, ne derecede kusurlu bulundu¤u, maddi zarar›n tespitinde önemli faktörlerden
birisidir. Zarar gören iflçinin de kusurlu bulunmas› halinde, duruma göre tazminata hük-
medilmeyebilir ya da hakim, tazminat miktar›n› ileride inceleyece¤imiz gibi azaltabilir.
Nakdi ödeme yap›larak tazmin kaç flekilde olabilir? SIRA S‹ZDE

3
Zarar Miktar›na Faiz Eklenmesi
Hakim taraf›ndan iflçinin u¤rad›¤› zarar ve tazminat miktar› tespit edilir. Aynen taz-
minde, zarara yol açan haks›z fiilin meydana gelmesinden itibaren, faiz de yürütül-
melidir. Çünkü; tazmin borcu esasen, haks›z fiilin meydana geldi¤i andan itibaren
do¤mufltur. Zarar miktar›na faiz eklenmesi için bunun, dava dilekçesinde istenme-
si gereklidir. Tazminat›n amac›, zarar görenin mal varl›¤›nda ortaya ç›kan azalma-
n›n giderilmesi oldu¤una göre, tazminata eklenmesi istenecek faiz de tazminat›n Maddi zarar›n tazmin
edilmesi talebi normal
geç ödenmesi nedeniyle ortaya ç›kan, bir ek zarar karfl›l›¤› olarak düflünülmelidir. olarak kazaya u¤rayan,
Maddi zarar›n tazmin edilmesi talebi; normal olarak kazaya u¤rayan, beden ya beden ya da ruhsal aç›dan
da ruhsal aç›dan zarar gören iflçi taraf›ndan yap›labilir. Ancak, bunun için iflçi, da- zarar gören iflçi taraf›ndan
yap›labilir. Ancak iflçinin
va ehliyetine sahip olmal›d›r. ‹flçi dava ehliyetine sahip de¤ilse yani hasta, bak›ma dava ehliyetine sahip
muhtaç, ruhsal aç›dan dengesizlikler içersindeyse kendisi nam›na tazminat davas›- olmamas› durumunda,
kendisi nam›na tazminat
n› kanuni temsilcisi açabilir. davas›n› temsilcisi açabilir.
MADD‹ TAZM‹NAT M‹KTARINDAN ‹ND‹R‹M

YAPILMASI
Zarar›n tespit edilmesiyle birlikte, zarar verenin ödemesi gereken azami tazminat Hakim tazminat miktar›n›
belirledikten sonra,
miktar› ortaya ç›kar. Ancak uygulamada, zarar›n meydana gelmesindeki pek çok fak- afla¤›daki durumlarda
tör dikkate al›naca¤›ndan, zarar verenin her zaman, zarar›n tamam›n› tazmin etmesi tazminattan indirim
gerekmez. Zarar›n ortaya ç›kmas›nda rol oynam›fl olan faktörler araflt›r›l›r. Bunlar›n yapabilir:
• Hal ve flartlar›n
hepsi de¤erlendirildikten sonra tazminat miktar› belirlenir. Tazminat›n hesab›nda durumuna göre (hata ya
dikkate al›nmas› gereken indirim nedenleri olabilir. ‹ndirim nedenleri zarar verenin da kusurun a¤›rl›¤›na
göre),
durumundan kaynaklanabilir. Zarar görenin durumundan kaynaklanabilir. Bazen de • Sosyal sigortalardan
hal ve flartlar›n icab›ndan kaynaklanabilir. fiimdi bunlar› k›saca gözden geçirelim. sürekli gelir al›nmas›
durumunda,
• Zarara u¤rayan taraf›n;
Borçlar Kanunu 43/I. Maddeye Göre ‹ndirim Yap›lmas› zarara raz› olmas› yahut
kendi davran›fl› ile
Hal ve flartlar›n icab›na göre indirim yap›lmas›, Borçlar Kanununun 43/I. madde- zarar›n do¤mas›na ya
sinde düzenlenmifltir. Hakim, zarara sebebiyet veren kimsenin sorumlulu¤unu tespit da artmas›na yol
ederken hata ve kusurun a¤›rl›¤›n›, hal ve flartlar›n gere¤ini dikkate alarak, tazminat- açmas› durumunda
tan hakkaniyete uygun flekilde bir indirim yapabilir. Örnek vermek gerekirse zarara,
kas›tl› bir davran›fl›n neden olmas›yla basit bir ihmalin neden olmas› çok farkl›d›r.
Hafif kusur halinde hakim, zarar›n sadece bir k›sm›n›n tazminine karar verebilir. Za-
rar gören kimsenin müterafik kusuru ve müzayaka hali de indirim nedenleri olabilir.
Borçlar Kanunu 44. Maddeye Göre ‹ndirim Yap›lmas›

Borçlar Kanununun 44/I. maddesi hükmüne göre zarara u¤rayan taraf; zarara raz›
olmuflsa yahut kendi davran›fl›yla zarar›n do¤mas›na ya da artmas›na yol açm›flsa
ya da zarar veren kiflinin hal ve durumunu güçlefltirmiflse, hakim, zarardan indirim
yapabilece¤i gibi zarara da hükmetmeyebilir. Demek ki ilgili f›kraya göre, zarar
görenin kendi r›zas› ya da kendi kusuru (müterafik kusur-birlikte kusur) indirim
nedeni olabilmektedir. Bir kimse, kendi kusuru ya da müterafik (birlikte) kusuru
nedeniyle zarar görmüflse makul bir kimsenin kendini korumak için dikkatli olma-
s›, sak›nmas› gereken bir kiflinin yapmas› gerekenleri yapmam›fl demektir.
Zarar gören kifli zarar›n do¤mamas› için, zarar do¤muflsa büyümemesi için ge-
rekli dikkati ve özeni göstermemiflse ve hatta zarar›n meydana gelmesine r›za gös-
termiflse zarar›n, hiç de¤ilse bir bölümüne, hakkaniyet ölçülerine göre katlanmal›-
d›r. ‹fl güvenli¤i tedbirlerine ve ikazlara hiç ald›r›fl etmeksizin çal›flmaya devam
eden iflçi, kazan›n oluflmas›nda kendisi de kusurludur. 44. maddenin 1. f›kras›
hükmüne göre, zarara u¤rayan›n kendi kusurunun, tazminattan indirim yap›lmas›-
n› gerektirmesi için, zarar görenin r›zas›n›n, zarar veren olay›n hukuka ayk›r›l›¤›n›
kald›rmam›fl olmas›, zarar›n meydana geliflinde etkili olmas› ya da ortaya ç›km›fl
olan zarar›n artmas›na neden olmas› gerekir. Zarar görenin kendi kusuru, zarar›n
ortaya ç›kmas›nda ne oranda rol oynam›flsa zarardan, bu oranda indirim yap›l›r.
Ancak, ortaya ç›kan zararla zarar görenin kusurlu davran›fl› aras›nda, illiyet ba¤›
yoksa, yani zarar görenin kusurlu davran›fl› olmasayd› da zarar gene meydana ge-
leceksede kusur indirim sebebi olarak dikkate al›nmaz.
Hakim, kusur durumunu, uzman bilirkifliler arac›l›¤›yla belirlemelidir. Zarar ve-
ren iflverenin kusuru kas›t ya da a¤›r ihmale dayanm›yorsa ve zarar›n tamam›n› taz-
min etmesi halinde a¤›r mali s›k›nt›lara u¤rayacaksa hakim, 44/I. madde hükmüne
dayanarak tazminattan hakkaniyet ölçüsünde indirim yapabilir.
Zarara neden olan ifl kazas›n›n, bizzat iflçinin kendi kusuruyla meydana gelmesi
halinde, maddi tazminat talebinin reddedilmesi gerekir. ‹flveren, ifl kazas›n›n bizzat ifl-
çinin kusuruyla meydana geldi¤ini ispatlayarak sorumluluktan kurtulabilir. Çünkü; bu
durumda ortaya ç›kan zarar, iflverenin hizmet akdinden kaynaklanan koruma ve gö-
zetme borcuna ayk›r› bir davran›fl› nedeniyle meydana gelmemifltir. Dolay›s›yla söz-
leflmeden do¤an sorumluluk, yani akdi sorumluluk koflullar› meydana gelmemifltir.
Sosyal Sigorta Gelirleri Nedeniyle ‹ndirim Yap›lmas›

U¤ran›lan ifl kazas› sonucu ortaya ç›kan yaralanma ve sakatlanma, iflçinin %10 ve
daha fazla oranda maluliyetine neden olmuflsa, 506 Say›l› Sosyal Sigortalar Kanu-
nu hükümlerine göre sürekli ifl göremezlik gelirine hak kazan›l›r. ‹flte bu sürekli ifl
göremezlik geliri de kural olarak, zarardan indirilir. Çünkü; sosyal sigortalar›n sa¤-
lad›¤› sürekli gelir, zarar› azaltmaktad›r. Ba¤lanan gelirin karfl›l›¤›n›n zarardan indi-
rilmesi için, bu hususun kurumdan sorulmas› gerekir. Bu arada önemle hat›rlan-
mas› gereken bir nokta, zarardan indirimin yap›labilmesi için, kurum taraf›ndan
sa¤lanan ya da sa¤lanacak gelirin fiilen yap›lm›fl olmas› gerekti¤idir.
Tazminattan indirim yap›l›rken, önce müterafik kusur, daha sonra kaç›n›lmaz-
l›k nedeniyle hal ve mevkiin icab› olarak yap›lan indirim Borçlar Kanununun 43/I.
maddesi hükmüne göre dikkate al›n›r. En son olarak da iflçiye ba¤lanan sigorta ge-
lirleri dikkate al›n›r.
SIRA S‹ZDE Maddi tazminat miktar›ndan indirim yap›lmas› halleri nelerdir?

4
Özet

AMAÇ
‹flçinin u¤rad›¤› zarar nedeniyle maddi tazminat

AMAÇ
Maddi tazminat›n miktar›ndan nas›l indirim
1 talep hakk› nedir? 3 yap›l›r?
• ‹flveren, ifl güvenli¤i tedbirlerini alma borcunu, ge- • Zarar›n tespit edilmesiyle birlikte, zarar verenin öde-
re¤i gibi yerine getirmezse ve bu nedenle iflçi cis- mesi gereken azami tazminat miktar› ortaya ç›kar.
mani bir zarara u¤rarsa iflveren, Borçlar Kanunu- Ancak uygulamada, zarar›n meydana gelmesindeki
nun 46. maddesi uyar›nca, bu zarar› tazmin etmek pek çok faktör dikkate al›naca¤›ndan, zarar verenin
zorundad›r. Bu zararlar genel olarak, tedavi masraf- her zaman, zarar›n tamam›n› tazmin etmesi gerek-
lar›, çal›flma gücünün kayb›ndan do¤an zararlar ve mez. Zarar›n ortaya ç›kmas›nda rol oynam›fl olan
iktisadi gelece¤in sars›lmas›ndan do¤an zararlar ola- faktörler araflt›r›l›r ve hepsi de¤erlendirildikten son-
rak üçe ayr›l›r. Kaza sonucu bir ölüm olay› meyda- ra tazminat miktar› belirlenir. ‹ndirim nedenleri, za-
na gelmiflse ölümün, kaza sonucu ortaya ç›kmas› rar verenin ya da zarar görenin durumundan kay-
halinde cenaze masraflar› da bu masraf kalemleri naklanabilece¤i gibi, bazen de hal ve flartlar›n ica-
aras›nda de¤erlendirilecektir. b›ndan kaynaklanabilir.
Cismani zarar, yani bedensel yaralanma söz konu-
su oldu¤unda, iflçi maddi aç›dan bir zarara u¤rad›-
¤›n› ve bu zarar›n miktar›n› ispat etmek zorundad›r.
Ancak çal›flma gücünün bir miktar kayb› söz konu-
suysa ve iktisadi gelecek sars›lm›flsa u¤ran›lan zara-
r›n tespiti çok güçtür.

AMAÇ
Maddi zarar›n hesaplanmas›nda nelere dikkat
2 edilmelidir?
• Maddi tazminat denilince, zarar görenin iktisadi du-
rumunun, kazan›n meydana gelmesinden önceki
eski haline getirilebilmesi için, zarar verenin, ayn›
ya da nakdi olarak yapt›¤› ödemeler anlafl›lmal›d›r.
Ancak, vücut bütünlü¤ünün ihlalinde, ihlal edilen
hukuki de¤erin tazmini mümkün de¤ildir. Bu ne-
denle maktu tazmin yoluna gidilmektedir. Nakdi
tazmin yoluna gidilmiflse bu, ya bir defada yap›lan
ödemyle yani sermayeyle ya da sürekli bir gelir
ba¤lanmas› fleklinde gerçekleflebilir. Bu konu haki-
min takdirine b›rak›lm›flt›r. Aynen tazminde, zarara
yol açan haks›z fiilin meydana gelmesinden itiba-
ren faiz de yürütülmelidir. Çünkü; tazmin borcu
esasen, haks›z fiilin meydana geldi¤i andan itiba-
ren do¤mufltur. Zarar miktar›na faiz eklenmesi için,
bunun dava dilekçesinde istenmesi gereklidir.
Kendimizi S›nayal›m 7. Bedensel yaralanman›n cinsi ve boyutunun objektif

1. Afla¤›dakilerden hangisi çal›flma gücünün ne oranda yi- olarak tespitinde afla¤›dakilerden hangisi kullan›l›r?
tirildi¤inin tespitinde kullan›lan faktörlerden biri de¤ildir? a. Sa¤l›k ‹fllemleri Tüzü¤ü
a. Zarara u¤rayan›n mesle¤i b. Sosyal Sigortalar Kanunu
b. Zarara u¤rayan›n cinsiyeti c. ‹fl Kanunu
c. Zarara u¤rayan›n gelir durumu d. Borçlar Kanunu
d. Zarara u¤rayan›n çal›flabilece¤i muhtemel süre e. A¤›r ve Tehlikeli ‹fller Tüzü¤ü
e. Bedensel yaralanman›n cinsi ve boyutu
8. ‹flçinin zarara ugramas› durumunda afla¤›dakilerden
2. Afla¤›dakilerden hangisi maddi tazminat›n tan›m›d›r? hangisine dayanarak maddi tazminat talep edebilir?
a. Zarar verenin sadece ayni alarak yapt›¤› ödemeler a. ‹fl Kanunu
b. Zarar verenin sadece nakdi olarak yapt›¤› ödemeler b. Medeni Kanun
c. Zarar verenin ayni ya da nakdi olarak yapt›¤› ödemeler c. Borçlar Kanunu
d. Zarar görenin mahkemeye yapt›¤› nakdi ödemeler d. Sosyal Sigortalar Kanunu
e. Zarar görenin mahkemeye yapt›¤› ayni ödemeler e. Ba¤-Kur Kanunu
3. Afla¤›dakilerden hangisi, bedensel yaralanmalardan ile- 9. ‹fl kazalar› ve meslek hastal›klar› sonucu, sigortal›n›n
ri gelen maddi zararlardan biri de¤ildir? sürekli ifl göremezlik gelirine hak kazanabilmesi için, en
a. Tedavi masraflar› az yüzde kaç oran›nda ifl göremez olmas› gerekir?
b. Çal›flma gücünün kayb›ndan do¤an zararlar a. 10
c. ‹ktisadi gelece¤in sars›lmas›ndan do¤an zararlar b. 20
d. Destekten yoksun kalma zararlar› c. 30
e. Baflka bir iflte çal›flmak zorunda kal›nmas›ndan do- d. 50
¤an zararlar e. 75
4. Tazminattan indirim yap›l›rken, afla¤›dakilerden hangi- 10. Maddi tazminata iliflkin, afla¤›daki ifadelerden hangisi
si dikkate al›nmaz? yanl›flt›r?
a. ‹flçiye ba¤lanan sigorta gelirleri a. Zarara u¤rayan fleyin, zarar›n meydana gelmesin-
b. ‹flçinin gelir düzeyi den önceki eski haline ya da eski haline eflde¤er
c. Müterafik kusur bir duruma getirilmesine, aynen tazmin denir.
d. Hal ve flartlar›n icab› b. Vücut bütünlü¤ünün ihlalinde, ihlal edilen hukuki
e. Zarar veren kiflinin hal ve durumunun güçleflmesi de¤erin aynen tazmini mümkün olmad›¤› için, pa-
rayla tazmin yoluna gidilmektedir.
5. Afla¤›dakilerden hangisi, çal›flma gücünün kayb›ndan c. Tazminat, genellikle sermaye olarak ödenmekte-
do¤an zararlar belirlenirken dikkate al›nmaz? dir.
a. Bedensel yaralaman›n cinsi ve boyutu d. Zarar gören iflçinin kast›yla kazaya kat›lmas› halin-
b. Zarara u¤rayan›n mesle¤i de bile tazminata hükmedilir.
c. Zarara u¤rayan›n gelir durumu e. Zarar miktar›na faiz eklenmesi için bunun, dava
d. Ortalama insan ömrü dilekçesinde istenmesi gereklidir.
e. Zarara u¤rayan›n çal›flabilece¤i muhtemel süre
6. Çal›flma gücünün kayb›ndan do¤an zararlarda Yarg›tay,

ifl görebilirlik ça¤›n›n kaç yafl›na kadar sürece¤ini kabul
etmektedir?
a. 45
b. 50
c. 55
d. 60
e. 65
“ Çukura giren can›n› kurtard›

Barbaros Bulvar›’nda dün sabaha karfl› saat 03.00 s›rala-
r›nda meydana gelen korkunç kazaya, Mehmet Hikmet
1. b
2. c
Yan›t›n›z yanl›flsa “Çal›flma Gücünün Kayb›ndan
Do¤an Zararlar” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri
Yan›t›n›z yanl›flsa “Maddi Tazminat›n fiekli” bafll›¤›
Borahan’›n kulland›¤› otomobil yol açt›. Borahan idaresin- alt›nda verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
deki otomobil, 100 metre boyunca tek fleride indirilen yo- 3. d Yan›t›n›z yanl›flsa “‹flçinin U¤rad›¤› Zarar
lun sol bölümündeki uyar› levhas›n› çarparak devirdi. Du- Nedeniyle Maddi Tazminat Talep Hakk›” bafll›¤›
ramayan ve dubalar› da y›karak ilerleyen otomobil, elekt- alt›nda verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
rik kablosu döflenmesi için kanal kazan iflçilerinin aras›na 4. b Yan›t›n›z yanl›flsa “Maddi Tazminattan ‹ndirim
dald›. Otomobili son anda fark eden iflçiler Arif Atak ve Yap›lmas›” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden
Nurettin Can, kazd›klar› kanal›n içine atlarken, Tuncay gözden geçiriniz.
Tanr›veren (43) h›zla ilerleyen otomobilin alt›nda kalarak 5. d Yan›t›n›z yanl›flsa “Çal›flma Gücünün Kayb›ndan
a¤›r yaraland›. Tanr›veren’in yard›m›na, kaza yerinden Do¤an Zararlar” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri
geçmekte olan flark›c› ‹zzet Y›ld›zhan kofltu. Ancak Tanr›- yeniden gözden geçiriniz.
veren, tüm çabalara ra¤men öldü. Y›ld›zhan, kazadan son- 6. d Yan›t›n›z yanl›flsa “Zarara U¤rayan›n Çal›flabilece¤i
ra gözyafllar›n› tutamad›. Kazada hafif yaralanan Nurettin Muhtemel Süre” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri
Can ile Arif Atak, fiiflli Etfal Hastanesi’ne kald›r›ld›. Kazay› yeniden gözden geçiriniz.
burnu bile kanamadan atlatan floför Borahan, gece yar›s› 7. a Yan›t›n›z yanl›flsa “Bedensel Yaralanman›n Etkisi”
kaz› çal›flmas› yapanlar› suçlad›. bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden gözden
Kaynak: Milliyet, 20.06.2003.

” 8. c
geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›flsa “‹flçinin U¤rad›¤› Zarar
Nedeniyle Maddi Tazminat Talep Hakk›” bafll›¤›
9. a Yan›t›n›z yanl›flsa “Sosyal Sigorta Gelirleri
Nedeniyle ‹ndirim Yap›lmas›” bafll›¤› alt›nda ver-
ilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
10. d Yan›t›n›z yanl›flsa “Maddi Zarar›n Hesaplanmas›”
geçiriniz.

S›ra Sizde 1 KAPLAN, E. T. (1992). ‹flverenin Hukuki Sorumlulu¤u.
Çal›flma gücünün kayb›ndan do¤an zararlar›n tespitinde, Ankara.
bedensel yaralanman›n etkisi, zarara u¤rayan›n mesle¤i, RE‹SO⁄LU, S. (1986). Borçlar Hukuku, Bas› 6. Ankara.
zarara u¤rayan›n ameliyat ve benzeri tedavi yöntemlerine UL, N. (1990). “‹fl Kazalar›ndan Do¤an Tazminat Davalar›”.
‹fl ve Hukuk Dergisi. S. 24-26, Aral›k 1990.
baflvurmay› kabul edip etmemesi, zarara u¤rayan›n gelir
durumu, çal›flabilece¤i muhtemel süre dikkate al›n›r.
Hukuku Aç›s›ndan ‹flverenin ‹flçiyi Gözetme Borcu,
Bundan Do¤an Hukuki Sorumlulu¤u. ‹stanbul:
S›ra Sizde 2
Kazanc› Yay›nlar›.
Hükmün verildi¤i andaki zarar›n dikkate al›nmas› öngö-
rülmektedir. Ancak, hükmün verildi¤i zamana kadar zarar Baflvurulabilecek ‹nternet Kaynaklar›
veren kaza olay›yla ilgili bütün olay ve deliller hakim ta- www.tbmm.gov.tr
raf›ndan dikkate al›nmal›d›r. www.isguvenligi.net
S›ra Sizde 3
Nakdi ödeme yap›larak tazmin yoluna gidilmiflse, zarar
veren olaydan ötürü, zarara u¤rayan iflçinin vücut bütün-
lü¤ünde ortaya ç›kan zarar, bir defada yap›lan ödemeye,
yani sermayeyle ya da sürekli bir gelir ba¤lanmas› fleklin-
de giderilmeye çal›fl›l›r.
S›ra Sizde 4
Hakim, tazminat miktar›n› belirledikten sonra, hal ve flart-
lar›n durumuna göre (hata ya da kusurun a¤›rl›¤›na göre),
sosyal sigortalardan sürekli gelir al›nmas› durumunda, za-
rara u¤rayan taraf›n; zarara raz› olmas› yahut kendi davra-
n›fl›yla zarar›n do¤mas›na ya da artmas›na yol açmas› du-
rumunda, tazminattan indirim yapabilir.
153
‹flçinin Ölümü
12
Halinde
Destekten
Yoksun Kalma
Tazminat›
Bu ünitede, iflverenin gerekli iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i tedbirlerini almamas› nede-

niyle meydana gelecek bir ifl kazas› sonucunda iflçinin ölümü halinde, ölen iflçi-
nin deste¤inden yoksun kalanlar›n talep edebilecekleri destekten yoksun kalma
tazminat› anlat›lacakt›r. ‹lk olarak, destek kavram› ve destekten yoksun kalman›n
anlam› üzerinde durulacak daha sonra da bu tazminat›n ne flekilde tespit edile-
ce¤inden bahsedilecektir.

Destek ne demektir?
Destek çeflitleri nelerdir?
Bak›m gücü ihtiyac›n›n önemi nedir?
Destekten yoksun kalma tazminat›, nas›l tespit edilir?
Tazmin Sorumlulu¤u Kime Ait?
‹flçi A, bina y›k›m iflinde çal›flmaktad›r. Ölümlü ifl kazas›n›n meydana geldi¤i gün
A, B’ye ait bir binan›n y›k›m iflinde, ifli üstlenen C’nin iflçisi olarak çal›flmaktad›r.
Kazadan sonra A’n›n mirasç›lar› binan›n sahibi B aleyhine destekte yoksun kal-
ma tazminat› talebiyle dava açm›fllard›r. Yerel mahkeme talebi k›smen hüküm al-
t›na alm›flt›r. Ancak bina sahibi B davay› temyiz etmifltir. Yarg›tay, bina y›k›m
iflinde iflverenin, binan›n maliki B de¤il, y›k›m iflini üstlenen C oldu¤una karar
vermifl ve B ile C aras›ndaki iliflkinin, istisna sözleflmesine dayand›¤›n› belirterek,
y›k›m ifli s›ras›nda ölen iflçinin açaca¤› tazminat davas›nda bina sahibine husu-
met (tazmin sorumlulu¤u) düflmeyece¤ine karar vermifltir.
Kaynak: (Yarg. 9. HD., E.95, K.2995, T. 03.03.1981. tarihli karar›ndan

Anahtar Kavramlar
• Destek
• Destekten Yoksun Kalma Tazminati
‹çindekiler
• DESTEK KAVRAMI VE DESTEKTEN YOKSUN KALMANIN ANLAMI
• DESTEK ÇEfi‹TLER‹
• Gerçek Destek
• Farazi Destek
• BAKIM GÜCÜ – BAKIM ‹HT‹YACI
• DESTEKTEN YOKSUN KALMA TAZM‹NATININ TESP‹T‹
• Deste¤e Ait Gelir
• Destekten Yoksun Kalma Tazminat›n›n Miktar›
• Destekten Yoksun Kalma Tazminat›n›n Devam Süresi (Zarar›n Süresi)
• Zarardan Yap›lmas› Gereken ‹ndirimler
Ünite 12 - ‹flçinin Ölümü Halinde Destekten Yoksun Kalma Tazminat› 155
DESTEK KAVRAMI VE DESTEKTEN YOKSUN

KALMANIN ANLAMI
‹flverenin gözetme borcuna ayk›r› davran›fl› nedeniyle yani, gerekli iflçi sa¤l›¤›, ifl
güvenli¤i tedbirlerini almamas› nedeniyle bir ifl kazas› meydana gelir ve bu ifl ka-
zas› sonucunda iflçi ölürse ölen iflçinin yak›nlar›, sa¤l›¤›nda kendilerine yard›m Destekten Yoksun Kalma
Tazminat›: Ölüm sonucu,
eden bu kiflinin yard›m›ndan mahrum kalacaklard›r. Mahrum kald›klar› bu yard›m ölen kiflinin deste¤inden ve
nedeniyle zarara u¤rayacaklard›r. ‹flte zarara u¤rayan bu kifliler, u¤rad›klar› zarar›n yard›mlar›ndan yoksun
kalanlar›n bu zarar› tazmin
karfl›lanmas›n› talep edebilirler. Bir anlamda ölen kiflinin deste¤inden yoksun ka- için talep edebilecekleri bir
lanlar›n talep edebilecekleri bir tazminat oldu¤u için, bu tazminata destekten tazminatt›r.
yoksun kalma tazminat› denilmektedir.
Destek, çeflitli flekillerde yard›ma muhtaç kifliye düzenli olarak fiilen bakan ya Destek: Çeflitli flekillerde
yard›ma muhtaç kifliye
da ileride bakmas› söz konusu olacak kiflidir. Fiilen bakan ve yard›m sa¤layan ki- düzenli olarak fiilen bakan
fli durumundaki destekle deste¤in sa¤lad›¤› yard›mlardan yararlananlar›n, mutlaka ya da ileride bakmas› söz
konusu olacak kiflidir.
efl, evlat, kardefl, ye¤en gibi akrabal›k ve h›s›ml›k iliflkisi içersinde olmalar› da ge-
rekmez. Hay›rsever bir kimse yafll› ve muhtaç kimselerin geçimine yard›mc› ol-
maktayken ölmüflse ya da yetim çocuklar›n geçimine yard›mc› olmaktayken öl-
müflse, bu kimsenin ölümü, yafll› ve muhtaç kiflileri ve yetim çocuklar› ölen hay›r-
sever kimsenin yard›mlar›ndan, yani deste¤inden yoksun b›rakm›flt›r. Yap›lan yar-
d›m›n deste¤in ölümü an›nda yap›lmakta olmas› flart de¤ildir. ‹lerde, ama mutlaka
ve kesin olarak yap›lacak olmas› da, ölüm halinde destekten yoksun kal›nd›¤›n›n
kabulü için yeterlidir. Bunun d›fl›nda sa¤lanan yard›mlar, nafaka ve iafle sa¤lanma-
s› fleklinde olabilece¤i gibi, sadece belirli dönemlerde sa¤lanan ayni ve nakdi yar-
d›mlar fleklinde de olabilir. Örnek vermek gerekirse bayramlarda verilen çeflitli he-
diyeler bu tür yard›mlard›r.
Herhangi bir ifl kazas› sonucu, iflçinin ölmesi halinde, ölüm olay› iflverenin ko-
ruma gözetme borcuna ayk›r› davran›fl› sonucu meydana gelmiflse, ölenin yard›- Ölenin yard›m›ndan mahrum
kalanlar, u¤rad›klar› zarar›n
m›ndan mahrum kalanlar, u¤rad›klar› zarar›n tazminini, Borçlar Kanununun 332/II. tazminini Borçlar kanunun
maddesine dayanarak talep edebilirler. ‹flçinin ölümü halinde, ölenin yard›m›ndan 332/II. maddesine ya da 45.
maddesine dayanarak talep
yoksun kalanlar›n, akde ayk›r›l›k nedeniyle maddi tazminat talebinde bulunabile- edebilirler.
cekleri aç›kça ifade edilmifltir.
Ölenin deste¤inden yoksun kalanlar›n, tazminat taleplerini dayand›rabilecekle-
ri ikinci bir hukuki dayanak Borçlar Kanununun 45. maddesidir. ‹lgili maddede,
ölüm halinde ölüm nedeniyle u¤ran›lan zararlar›n, cenaze masraflar›n›n, ölüm ola-
y› hemen meydana gelmemiflse tedavi masraflar›n›n, çal›flma gücünün kayb›ndan
do¤an zararlar›n, tazmin edilmesi gerekti¤i ifade edilmektedir. Ayn› maddenin 2.
f›kras›nda da, “ölüm sebebiyle ölenin yard›m›ndan mahrum kalan di¤er kimselerin
zarar›n›n da tazmin edilmesi laz›m gelir.” ifadesi bulunmaktad›r. Ölenin deste¤in-
den yoksun kalanlar›n u¤rad›klar› zarar›n tazmin edilmesi gerekti¤i, bu maddede
de aç›kça belirtilmektedir. Amaç, zarara u¤rayanlar› bir ölçüde korumak ve ma¤-
duriyetlerini gidermektir. Çünkü; kural olarak, haks›z fiile u¤ramayan kimseler taz-
minat isteyemezler. Ama de¤indi¤imiz madde hükmü uyar›nca, ölenin deste¤in-
den yoksun kalanlar, kendileri bizzat haks›z fiile u¤ramad›klar› halde, zararlar›n›n
tazminini isteyebileceklerdir.
Destekten yoksun kalanlar›n, zararlar›n›n tazmini için açacaklar› davay›, Borç-
lar Kanununun 332/II. maddesine dayand›rmalar›, hat›rlayaca¤›m›z gibi kendileri
için baz› kolayl›klar sa¤layabilir. Çünkü; iflverenin kusurunu ispat etmek zorunda
kalmayacaklard›r. Zamanafl›m› süresi bir y›l de¤il, on y›l olacakt›r. Ayr›ca karfl› ta-
raf›n yani zarar veren iflverenin sorumluluktan kurtulmas›, kusursuzlu¤unu ispat

etmek zorunda kalaca¤› için kolay olmayacakt›r.
SIRA S‹ZDE Destekten yoksun kalma tazminat›ndan kimler yararlanabilir?

1
DESTEK ÇEfi‹TLER‹
Gerçek destek ve farazi Ölümüyle, geride kalanlar› yard›m›ndan yoksun b›rakan kifli yani destek “gerçek
destek olmak üzere iki tür destek” ve “farazi destek” olmak üzere iki ayr› flekilde de¤erlendirilir.
destek vard›r.
Gerçek Destek
Gerçek Destek: Ölünceye Ölünceye kadar baflkas›na fiilen ve düzenli bir flekilde bakan kimseye fiili destek
kadar baflkas›na fiilen ve
düzenli bir flekilde bakan ya da gerçek destek denmektedir. Ölen kiflinin destek s›fat›n› tafl›mas› için baflka-
kimseye fiili destek ya da lar›na fiilen bakmas›, onlar› maddi yönden koruyup gözetmesi, bunlar›n geçimle-
gerçek destek denir.
rini sa¤lamas› gerekli ve yeterlidir.
Medeni Kanunun 186. maddesine göre efller, aile birli¤inin giderlerine güçleri
oran›nda emek ve mal varl›¤›yla kat›l›rlar. Konumuz aç›s›ndan efller, birbirinin ve
çocuklar›n›n deste¤idir. Bu kiflinin üvey çocuklar› varsa onlar›n da deste¤idir. Ay-
r›ca bir kiflinin evlilik d›fl› beraber yaflad›¤› bir kad›n ve bu kad›n›n çocuklar› var-
sa onlar›n da deste¤idir. Deste¤in ölmesi durumunda bu kiflilerde destekten yok-
sun kalm›fl say›l›rlar ve zarara yol açan kifliye karfl› destekten yoksun kalma tazmi-
nat› açabilirler.
Ölüm gerçekleflti¤inde do¤mam›fl çocuk da babas›n›n deste¤ini yitirmifl say›l›r.
Normal koflullarda, ana ve baban›n, çocuklara bakma gözetme yükümlülü¤ü,
çocuklar yetiflinceye, yani on sekiz yafllar›n› dolduruncaya kadar sürer. Ancak, ço-
cuk ö¤renimini sürdürüyorsa bedensel ya da ruhsal aç›dan bir sakatl›¤›, noksanl›¤›
varsa bak›m süresinin, yani deste¤e ihtiyac›n›n uzad›¤›n› kabul etmek gerekir.
Kazanç sa¤layarak ana-babas›na düzenli flekilde fiilen yard›m eden çocuklar
destektir. Çocuklar öz olabilecekleri gibi evlatl›k üvey de olabilirler. Kardefllerin de
birbirlerine destek olduklar› kabul edilmektedir. Genellikle büyük kardefllerin kü-
çük kardefllere destek olduklar› kabul edilmektedir.
Tekrar belirtecek olursak; gerçek ya da fiili destekte önemli olan, bir hukuki
ba¤›n varl›¤› de¤ildir. Deste¤in hukuken bakmak zorunda olup olmad›¤›na dikkat
edilmez. Önemli olan fiilen, bir yard›m›n sürdürülüp sürdürülmedi¤idir. Nitekim
bir Yarg›tay karar›nda, nikahs›z olarak birlikte yaflayan bir çift varsa kocan›n ölü-
mü halinde, kad›n›n destekten yoksun kalm›fl say›laca¤›n› ifade etmifltir. Buna kar-
fl›l›k, sadece para ve benzeri menfaatler karfl›l›¤› beraberliklerde, ahlâka ayk›r›l›k
söz konusu oldu¤undan, erke¤in ölümü halinde kad›n›n destekten mahrum kald›-
¤› ileri sürülemez.
Farazi Destek
Farazi Destek: Ölmeseydi Farazi destek, ölmeseydi baflkas›na bakmas›, onun geçimine yard›m etmesi muh-
baflkas›na bakmas›, onun temel olan kimsedir. Burada gerçek destekten farkl› olarak, henüz fiilen yap›lan bir
geçimine yard›m etmesi
muhtemel olan kimsedir. yard›m, fiilen sa¤lanan bir destek yoktur. Ama bunlar›n olmas› çok kuvvetle ihti-
mal dahilindedir. Henüz yetiflkin olmayan ve bu nedenle henüz gelir sa¤lamayan
küçük çocuklar›n ölümü halinde ana baban›n destekten yoksun kal›p kalmad›kla-
r› aç›kl›¤a kavuflturulmal›d›r. Genel olarak, küçük çocuklar›n gelecek y›llarda ana
ve babalar›na bakacaklar›, somut olay›n özelliklerine ve hayat›n ve olaylar›n ola-
¤an ak›fl›na göre beklenebiliyorsa bu çocuklar›n, ana ve babalar› için destek kabul
edilmeleri do¤ru olur. Ana ve baban›n, çocuklar›n ölümü s›ras›ndaki mali durum-
lar›, ifl sahibi olup olmad›klar› ve yafllar›, kural olarak hak sahibi say›lmalar›n› en-
gellemeyecektir. Bunlar, ileride de¤inece¤imiz gibi, sadece tazminat miktar›n› et-
kileyecek faktörlerdir. Çocuklar›n yafllar› küçük olsa bile, beceri ve yetenek du-
rumlar› dikkate al›n›r. Örnek vermek gerekirse hasta, sakat, zekâ özürlü ve yaflad›-
¤› sürece kendisi bak›ma muhtaç bir çocu¤un ölümü halinde, ana ve baban›n des-
tekten yoksun kald›klar› iddia edilemez. Buna karfl›l›k, ölen çocu¤un, gelecekte
ana ve babas›na bakmas›, hayat›n ve olaylar›n normal cereyan› içersinde beklenen
bir durumsa ölen çocuk onlar için destektir. Bu durumda çocu¤un sosyal durumu,
askerlikten sonra yapabilece¤i ifl ve baban›n ekonomik durumu dikkate al›n›r. Yar-
d›m›n süresi PMF cetvelinden yararlan›larak hesaplan›r.
Bir di¤er farazi destek örne¤i de niflanl› olan çiftlerin durumudur. Niflan olay›-
n›n evlili¤e do¤ru at›lm›fl önemli bir ad›m olmas›, ölen niflanl› erke¤in hayattaki ka-
d›n bak›m›ndan destek olarak kabul edilmesi düflüncesini güçlendirmektedir. Ger-
çekten de hem doktrinde, hem de uygulamada, hayatta bulunan niflanl›s›na fiili ve
düzenli olarak yard›m eden niflanl›n›n, destek s›fat›n› tafl›d›¤› kabul edilmektedir.
Farazi destek ve gerçek destek aras›ndaki fark nedir? SIRA S‹ZDE

2
BAKIM GÜCÜ - BAKIM ‹HT‹YACI
Ölen deste¤in yard›m›ndan mahrum kalanlar›n, tazminat talebinde bulunabilmele- Ölen deste¤in yard›m›ndan
mahrum kalanlar›n tazminat
ri için, ölenin kendilerine bakt›¤›n› ve bak›m gücüne sahip oldu¤unu ispatlamala- talebinde bulunabilmeleri
r› gerekecektir. Destek ve desteklenen söz konusu olmad›¤› takdirde, destekten için, ölenin kendilerine
yoksun kalma tazminat›na hükmedilemez. Dolay›s›yla destekten yoksun kalma da- bakt›¤›n›, bak›m gücüne
sahip oldu¤unu ve
valar›nda, ölenin destek say›labilmesi, davac›ya bakabilecek ekonomik güce sahip kendilerinin de gerçekten
bulundu¤unun kan›tlanmas›na ba¤l›d›r. Bu ekonomik güç, fiilen ve düzenli bir ba- bak›m ihtiyac› içinde
oldu¤unu ispat etmesi
k›m› gerçeklefltirmeye yeterli düzeyde olmal›d›r. Destek, bak›lan›n sadece bir bö- gerekir.
lüm ihtiyaçlar›n› karfl›lamakta olsa bile, bak›m gücüne sahip oldu¤u kabul edilme-
lidir. E¤er ölen kimse, yani destek, nafaka yükümlüsüyse tazminat talep edebilmek
için ölenin, kendisine fiilen bakmakta oldu¤unu ispat etmek zorunda de¤ildir.
Destekten yoksun kalma davas›n›n ikinci temel koflulu, davac›n›n hakikaten
bak›m ihtiyac› içinde olmas›d›r. Bak›m ihtiyac› içinde olmak denildi¤inde, davac›-
n›n sefalete düflmesi, aç aç›k kalmas› de¤il, sosyal statüsüne uygun flekilde yaflan-
t›s›n› sürdürebilmek için gerekli imkânlardan yoksun kalm›fl olmas›d›r. Yard›mdan
maksat, o kimsenin lüks bir hayat sürmesi de¤ildir. Bak›m ihtiyac›nda olandan ya-
flama tarz›n› belirli bir flekilde de¤ifltirmesi de talep edilemez.
Destekten yoksun kalma davas›n›n temel koflullar› nelerdir? SIRA S‹ZDE

3
DESTEKTEN YOKSUN KALMA TAZM‹NATININ
TESP‹T‹
Destekten yoksun kalma tazminat› davalar› maddi tazminat davalar›na benzer fle-
kilde aç›larak yürütülür. Önce kaza ve tahsis dosyalar› incelenir. Sosyal Sigortalar
Kurumundan hak sahiplerine ba¤lanan gelirin peflin sermaye de¤eri tespit edilir.
‹fl kazas› ve meslek hastal›¤› sonucu meydana gelen ölüm olay›nda ölenin, iflve-
renin ve varsa üçüncü flah›slar›n kusur oranlar›na bak›l›r. Destekten yoksun kala-
n›n zarar›n›n tespitinde, e¤er destek ölmeseydi, destekten yararlanana gelecekte
ne gibi yard›mlar yapabilece¤i dikkate al›n›r. E¤er destek yoksun kalana her ay
belirli bir paray› muntazaman ödemeyi garanti etmiflse yap›lmas› söz konusu olan
bu yard›m, miktar ve süre olarak kolay hesaplanabilir. Ancak, genellikle uygula-
Destekten yoksun kalma mada durum çok daha karmafl›kt›r. Bu nedenle destekten yoksun kalan›n zarar›-
tazminat›n›n tespiti için
• Deste¤e ait gelirin ve n›n hesaplanabilmesi için, deste¤in sahip bulundu¤u gelirin ve bu gelirden ne ka-
bu gelirden ne kadar dar bir pay›n destekten yararlanana ayr›ld›¤›n›n bilinmesi ve ölüm olmasayd› bu
pay›n yararlanana
ayr›ld›¤›n›n bilinmesi
gelirin ne flekilde artaca¤›n›n ve ne kadar zaman sürece¤inin bilinmesi gerekir.
• Ölüm olmasayd› bu Ayr›ca destekten yararlanan›n bu deste¤e ne kadar süre boyunca ihtiyaç duyaca-
gelirin ne flekilde ¤› da dikkate al›nmal›d›r.
artaca¤›n›n ve ne kadar
zaman sürece¤inin
bilinmesi
• Destekten yararlanan›n
Deste¤e Ait Gelir
bu destege ne kadar Destekten yoksun kalma davalar›nda, ölen deste¤in geliri, mümkün oldu¤u kadar
süre ihtiyaç gerçe¤e yak›n hesaplanmal›d›r. Bunun için ölen deste¤in maafl bordrolar›, beyan-
duyaca¤›n›n bilinmesi
gerekir. nameleri, buna benzer evraklar› bilirkifli taraf›ndan incelenir ve net gelir bulunma-
ya çal›fl›l›r. Ölen iflçinin son ücretiyle bilirkiflinin hesap yapt›¤› tarihe kadar, bu üc-
reti etkileyecek faktörler dikkate al›n›r. Örnek vermek gerekirse asgari ücrette ar-
t›fl olmuflsa ya da yeni yürürlü¤e giren bir toplu ifl sözleflmesi olmuflsa bunlar dik-
Ölen iflçinin, gelirinin tespiti kate al›n›r. Daha sonras› için de muhtemel ücret art›fllar› dikkate al›n›r. Dikkate al›-
için, nacak ücret, yaln›zca ç›plak ücret olmay›p, elde edilmesi muhtemel bütün gelirleri
• ölüm an›ndaki sa¤l›k
durumu, kapsar. Ölen iflçinin gelirinin tespitinde bir di¤er önemli hususda ölenin ölüm
• yafl›, an›ndaki sa¤l›k durumu, yafl›, mesle¤i ve çal›flma gücüdür. Net gelirin hepsi yar-
• mesle¤i
• çal›flma gücü d›m görene ya da görenlere tahsis edilmez. ‹flçi ölmeseydi, yard›m görenlere yapa-
göz önünde bulundurulur. ca¤›, yani onlara tahsis edece¤i miktarlar hesaplanarak, net gelirden indirilir.
Destekten Yoksun Kalma Tazminat›n›n Miktar›

Ölenin yard›m›ndan yoksun kalanlar efl, niflanl›, çocuk, ana ya da baba olabilir.
Bazen bunlar›n birkaç› bir arada söz konusu olabilirler. Bu durumda önce yukar›-
da de¤indi¤imiz çerçevede, ölenin geliri tespit edilir. Bu miktardan, ölenin o za-
mana kadar ödedi¤i ya da gelecekte ödeyece¤i k›s›m indirilir. Yard›m gören tek
bafl›na yafl›yorsa masraflar›, aile içinde yaflayanlara göre, çok büyük ihtimalle da-
Genel olarak ölen iflçilerin ha fazlad›r. Her somut olayda durum, farkl›l›k gösterebilirse de genel olarak, ölen
gelirlerinin en az yar›s›n›
aillerine harcad›klar› kabul iflçilerin gelirlerinin en az yar›s›n›, büyük ailelerde gelirlerinin üçte ikisini, aileleri-
edilir. ne harcad›klar› kabul edilir. Gelir azald›kça, ailelere ayr›lan k›s›m büyümektedir.
Ancak, ölen deste¤in, hesaplanan gelirinin tamam›n›n paylaflt›r›lmas› düflünüle-
mez. Çünkü; ölen destek ,mutlaka, gelirinin bir bölümünü kendisine harcamakta-
d›r. Ayr›ca, ölen iflçinin kendi geçim masraflar›ndan artan miktar›n tamam›n› des-
tekten yararlananlara da¤›t›laca¤› da düflünülemez. Onlara ayr›lacak miktar, ihti-
yaçlar›na yetecek düzeyde ve ihtiyaçlar›na yetecek süre itibariyle hesaplanmal›d›r.
De¤inmemiz gereken bir di¤er husussa destekten yoksun kalma davas› açabilecek,
birden çok kimse varsa ve bunlar›n bir k›sm› dava açmam›fllarsa paylaflt›rman›n,
tüm destekten yoksun kalanlar için yap›lmas›d›r. Bu durumda, davac›lar›n pay›na
ne düflüyorsa sadece ona hükmedilmeli, dava açmayanlar›n pay› bunlara da¤›t›l-
mamal›d›r. Çünkü; ileride zamanafl›m› süresi içinde kalmak kayd›yla onlar da da-
va açabilirler.
Destekten Yoksun Kalma Tazminat›n›n Devam Süresi

(Zarar›n Süresi)
Destekden yoksun kalma ‹flçinin ölümü nedeniyle deste¤ini yitirmifl olan kiflilerin zarar› zaman içersinde de-
tazminat› bir yönüyle vam eder gider. Ancak, bu süre sonsuza kadar devam edecek midir? Elbette bunun
deste¤in bak›m gücüne,
di¤er yönüyle destekten bir s›n›r› vard›r. Destekten yoksun kalma tazminat› bir yönüyle deste¤in bak›m gü-
yoksun kalan›n bak›m cüne, di¤er taraftan destekten yoksun kalan›n bak›m ihtiyaçlar›na ba¤l›d›r. Deste-
ihtiyaçlar›na ba¤l›d›r.
¤in bak›m gücü ortadan kalkarsa ya da deste¤e olan ihtiyaç ortadan kalkarsa des-
te¤in de sona ermesi gerekecektir. Yarg›tay’›n yerleflmifl içtihatlar›na bak›l›rsa des-

tek süresinin, yani yard›m süresinin tespitinde, deste¤in yaflama süresi de¤il, çal›fl-
ma süresi dikkate al›nacakt›r. ‹fl görebilirlik, yani çal›flabilirlik yafl›n›n, genellikle 60
yafl›na kadar sürdü¤ü kabul edilir.
‹flçinin ölümü sonucunda destekten yoksun kalanlar›n zarar›n›n bafllang›c›, ifl-
çinin ölümü tarihidir. Ancak, zarar›n ne kadar süreyle devam edece¤ini tespit et-
mek oldukça güçtür. Çünkü; yukar›da aç›klad›¤›m›z gibi, hem deste¤in bak›m gü-
cünün s›n›r› bilinmelidir. Hem de destekten yoksun kalan›n ihtiyac›n›n ne zaman
sona erece¤i bilinmelidir. Bak›m gücü iflçinin yaflad›¤› varsay›lan sürece devam
etmekte, ancak bunun da bir sonu bulunmaktad›r. Normal olarak iflçinin ölümüy-
le bak›m gücü kendili¤inden sona erecektir. Bu durumda, ifl kazas› ve meslek
hastal›¤› sonucu ölen iflçi destek kabul edilirse bu deste¤in sa¤layabilece¤i varsa-
y›lan yard›m süresi, onun muhtemel ömrüyle s›n›rl› kalacakt›r. Bu muhtemel ya-
flam süresi PMF tablosuna göre hesaplanabilir. ‹kinci önemli faktörün, destekten
yararlanan›n ihtiyac›n›n devam süresi oldu¤unu biliyoruz. Bunu tespit etmek çok
zordur. Çünkü; destekten yararlanan herkesin durumu, her somut olayda farkl›-
l›klar gösterece¤inden, ayr› ayr› ele al›nmal›d›r. Örnek vermek gerekirse iflçinin
ölümü halinde, geride kalan dul eflin yard›m görme süresinin tespitinde, dul eflin
tekrar evlenme flans›, yard›m görme süresine etki eder. Dul kad›n›n yafl›, sa¤l›¤›,
çocuk say›s›, karakteri, yaflam durumu hep dikkate al›nmas› gereken faktörlerdir.
Genel kural olarak evlenmeyen, herhangi bir iflte çal›flarak gelir elde etmeyen, ev-
lenebilmesi ve çal›flabilmesi pek mümkün görülmeyen dul bir kad›n, ortalama ya-
flam süresine göre, destekten yoksun kalma nedeniyle u¤rad›¤› zarar› tazminat
olarak isteyebilecektir.
Dul efl d›fl›nda, sa¤ kalan niflanl›n›n durumu ele al›n›rsa genellikle, sa¤ kalan ni-
flanl›n›n evlenme flans›n›n yüksek oldu¤u kabul edilir.
Destekten yoksun kalan çocuklar›n durumu kuflkusuz biraz daha farkl›d›r. Ço-
cuklar›n destekten yararlanma süreleri, kendi olanaklar›yla geçimlerini sa¤layacak
duruma gelinceye kadar geçecek zamand›r. Sakat ya da malul bir çocuk deste¤in
yard›m›na, yaflad›¤› sürece ihtiyaç duyacakt›r. Ancak, hayat›n ola¤an ak›fl› çerçeve-
sinde, çocuklar›n bak›m ihtiyaçlar›n›n 18 yafl›n› doldurunca bitece¤i kabul edilir.
K›z çocuklar›n daha erken yafllarda evlenebildikleri dikkate al›nabilir, daha k›sa
zamanda deste¤in yard›m›na olan ihtiyaçlar›n›n ortadan kalkaca¤› söylenebilir.
Ölen iflçinin ana ve babas› destekten yoksun kalm›fllarsa, bunlar›n yaflad›klar› Destekten yoksun kalanlar,
ölen iflçinin ana ve babas›
sürece bak›m ihtiyac› içinde olacaklar› kabul edilir. ‹flçinin ölüm tarihinde ana ba- ise, yaflad›klar› sürece
ban›n ifl ve gelir sahibi olmalar› söz konusu olsa bile, bunlar›n gelecek y›llarda yafl- bak›m ihtiyac› içinde
lanarak çal›flamayacaklar› ve bu nedenle destekten yoksun kald›klar› kabul edil- olacaklar› kabul edilir.
melidir. Ancak, buna karfl›l›k ölen iflçinin henüz evlenmemifl ve ana ve babas›yla
oturmakta olmas› halinde, ileride evlenece¤i, çoluk çocuk sahibi olaca¤› ve bu du-
rumda, ana babaya ayr›labilecek pay›n bir miktar azalaca¤› dikkate al›nmal›d›r.
Destekten yoksun kalma tazminat› ne kadar süre devam eder? SIRA S‹ZDE
4
Zarardan Yap›lmas› Gereken ‹ndirimler
Destekten yoksun kalma tazminat›, haks›z fiil sonunda u¤ran›lan zararlardan olup
do¤rudan do¤ruya destekten yoksun kalanlar›n kullanabilece¤i bir hakt›r. Miras ile
bir ilgisi yoktur. Tazminat hukukunun genel ilkeleri uyar›nca amaç, zarara u¤ra-
yanlar›n zarar›n› gidermektir. Yani ödenecek tazminat ortaya ç›kan zarardan daha
fazla olamaz. Dolay›s›yla ölüm nedeniyle deste¤in sa¤lad›¤› yard›mlardan yoksun
kalan kiflinin bu ölüm nedeniyle elde etti¤i ç›karlar varsa bunlar›n, zarar miktar›n-
dan indirilmesi gerekir. Bu indirim yap›lmad›¤› takdirde kifli, bu olay nedeniyle es-
kisine göre zenginleflmifl olur. Oysa amaç, onu zenginlefltirmek de¤il, sadece zara-
r›n› tazmin etmektir.
Zarardan yap›lan indirimler genel olarak, sa¤ kalan eflin evlenme flans›, sigor-
tadan sa¤lanan gelirler, ölen destek için art›k yap›lmas›na lüzum kalmayan gider-
ler, dul ve yetim ayl›klar›d›r. ‹fl kazas› neticesinde ölen iflçinin ortak kusuru söz ko-
nusu olursa Borçlar Kanunu m. 44/1’e göre de indirim yap›l›r.
Sa¤ kalan dul eflin yeniden evlenme flans› de¤erlendirilirken dul eflin yafl›, sa¤-
l›¤›, fizik görünümü, mali durumu ve çocuk say›s› dikkate al›n›r. Yafl ilerledikçe ve
çocuk say›s› artt›kça, dul eflin evlenme flans›n›n daha düflük oldu¤u kabul edilir.
Destekten yoksun kalana, Sosyal Sigortalar Kurumu taraf›ndan ba¤lanan bir ge-
lir varsa bunun, peflin sermaye de¤eri hesaplanarak zarar miktar›ndan düflülür. An-
cak, burada çok dikkat edilmesi gereken bir nokta bulunmaktad›r. Destekten yok-
sun kalma tazminat›n›n hesab›nda, hesaptan indirilecek sigorta gelirleri, sigortal›-
n›n deste¤inden yoksun kalanlara kurumca, ifl kazas› ve meslek hastal›¤› sigorta-
s›ndan ba¤lanan gelirlerin peflin sermaye de¤eridir. Çünkü; bu durumda, Sosyal Si-
gortalar Kurumu, ba¤lanan gelirin peflin sermaye de¤eri üzerinden kusurlu olan
üçüncü flah›slara rücu edebilir. Böylece bu miktar tazminattan indirilmezse iflve-
ren, ayn› olay nedeniyle hem destekten yoksun kalana hem de rücu davas› sonun-
da Sosyal Sigortalar Kurumuna, ayr› ayr› iki defa tazminat ödemek zorunda kala-
cakt›r. Buna karfl›l›k e¤er sigorta geliri, ölüm sigortas›ndan ba¤lanm›flsa tazminat-
tan indirim yap›lmayacakt›r. Ölüm sigortas›ndan gelir ba¤lanmas› durumunda,
Sosyal Sigortalar Kurumunun iflverene rücu hakk› bulunmamaktad›r.
Daha önce de de¤indi¤imiz gibi, destekten yoksun kalma tazminat› tespit edi-
lirken, deste¤in gelirinin yard›m görenler aras›nda paylaflt›r›lmas›nda davac› olup
olmad›klar›na bak›lmaks›z›n, herkesin pay› ayr› ayr› tespit edilmeli ve sadece dava
açanlar›n paylar›na karar verilmelidir. Dava açmayanlar›n pay›na düflen miktarlar
dava açanlara da¤›t›lamaz.
Özet

AMAÇ Destek ne demektir?
AMAÇ Bak›m gücü ihtiyac›n›n önemi nedir?
1 3
• ‹flverenin gerekli iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i tedbir- • Ölen deste¤in yard›m›ndan mahrum kalanlar›n taz-
lerini almamas› nedeniyle bir ifl kazas› meydana ge- minat talebinde bulunabilmeleri için ölenin kendi-
lir ve iflçi bu ifl kazas› sonucu ölürse ölen kiflinin lerine bakt›¤›n› ve bak›m gücüne sahip oldu¤unu
deste¤inden yoksun kalanlar›n talep edebilecekleri ispatlamalar› gerekecektir. Destek ve desteklenen
bir tazminat oldu¤u için, bu tazminata “destekten söz konusu olmad›¤› takdirde, destekten yoksun
yoksun kalma” tazminat› denir. Destek, çeflitli fle- kalma tazminat›na hükmedilemez. Dolay›s›yla, des-
killerde yard›ma muhtaç kifliye düzenli olarak fiilen tekten yoksun kalma davalar›nda, ölenin destek sa-
bakan ya da ileride bakmas› söz konusu olacak ki- y›labilmesi, davac›ya bakabilecek ekonomik güce
flidir. Deste¤in sa¤lad›¤› yard›mlardan yararlananla- sahip bulundu¤unun kan›tlanmas›na ba¤l›d›r. Da-
r›n, mutlaka, akrabal›k iliflkisi içersinde olmalar› ge- vac›n›n hakikaten bak›m ihtiyac› içinde bulunmas›
rekmez. Yap›lan yard›m›n, deste¤in ölümü an›nda da ikinci bir flartt›r.
yap›lmakta olmas› da flart de¤ildir. ‹leride, ama mut-
laka yap›lacak olmas›, ölüm halinde destekten yok-
AMAÇ Destekten yoksun kalma tazminat› nas›l tespit edilir?
4
sun kal›nd›¤›n›n kabulü için yeterlidir.
• Destekten yoksun kalma davalar›nda ölen deste¤in

AMAÇ Destek çeflitleri nelerdir?
geliri, mümkün oldu¤u kadar gerçe¤e yak›n hesap-
2 lanmal›d›r. Bunun için ölen deste¤in maafl bordro-
• Ölümüyle geride kalanlar› yard›mdan yoksun b›ra- lar›, beyannameleri ve buna benzer evrak› bilirkifli
kan kifli, yani destek, “gerçek destek” ve “farazi taraf›ndan incelenir ve net geliri bulunmaya çal›fl›-
destek” olmak üzere iki ayr› flekilde de¤erlendirilir. l›r. Ölen deste¤in hesaplanan gelirinin tamam›n›n
Ölünceye kadar baflkas›na fiilen ve düzenli bir fle- paylaflt›r›lmas› düflünülemez. Ayr›ca ölen iflçinin
kilde bakan kimseye fiili destek ya da gerçek des- kendi geçim masraflar›ndan artan miktar›n tamam›-
tek denir. Ölmeseydi baflkas›na bakmas›, onun ge- n›n destekten yararlananlara da¤›t›laca¤› da düflü-
çimine yard›m etmesi muhtemel olan kimseye de nülemez. Onlara yetecek miktar, ihtiyaçlar›na yete-
farazi destek denir. Farazi deste¤in gerçek destek- cek süre itibariyle hesaplanmal›d›r.
ten fark›, henüz fiilen yap›lan bir yard›m, fiilen sa¤- ‹flçinin ölümü sonucunda destekten yoksun kalan-
lanan bir deste¤in olmamas›d›r. lar›n zarar›n›n bafllang›c›, iflçinin ölüm tarihidir. An-
cak zarar›n ne kadar sürece¤inin tespiti oldukça
güçtür. Çünkü; bu noktada, hem deste¤in bak›m
gücünün s›n›r› ve hem de destekten yoksun kala-
n›n ihtiyac›n›n sona erece¤i bilinmelidir. Yarg›tay’›n
yerleflmifl içtihatlar›na bak›l›rsa destek süresinin tes-
pitinde, deste¤in yaflama süresi de¤il, çal›flma süre-
si dikkate al›nacakt›r.
Kendimizi S›nayal›m 6. Ölünceye kadar baflkas›na fiilen ve düzenli bir flekilde

1. Destekten yoksun kalma tazminat› hangi durumda ta- bakan kimseye ne ad verilir?
lep edilebilir? a. Sigortal›
a. ‹flverenin gerekli ifl güvenli¤i tedbirlerini almamas› b. Gerçek destek
sonucu, bir iflçinin ifl kazas› dolay›s›yla yaralanma- c. Farazi destek
s› durumunda d. Birincil destek
b. ‹flverenin gerekli ifl güvenli¤i tedbirlerini almamas› e. Vasi
sonucu, bir iflçinin ifl kazas› dolay›s›yla çal›flma gü-
7. Ölmeseydi baflkas›na bakmas›, onun geçimine yard›m
cünü %50 oran›nda kaybetmesi durumunda
etmesi muhtemel olan kimseye ne ad verilir?
c. ‹flverenin gerekli ifl güvenli¤i tedbirlerini almamas›
a. Fiili destek
sonucu, bir iflçinin ifl kazas› dolay›s›yla çal›flma gü-
b. Birincil destek
cünü %75 oran›nda kaybetmesi durumunda
c. Farazi destek
d. ‹flverenin gerekli ifl güvenli¤i tedbirlerini almamas› sonu-
d. Gerçek destek
cu, bir iflçinin ifl kazas› dolay›s›yla ölümü durumunda
e. Yaflam deste¤i
e. ‹flverenin sigortas›z olarak çal›flt›rd›¤› iflçinin ifl ka-
zas› geçirmesi durumunda 8. Ölen iflçinin gelirinin, mümkün oldu¤u ölçüde, gerçe¤e
yak›n tespitinde, afla¤›dakilerden hangisi dikkate al›nmaz?
2. Afla¤›dakilerden hangisi destekten yoksun kalma taz-
a. Ölenin sa¤l›k durumu
minat›n› talep edebilir?
b. Ölenin yafl›
a. Sadece deste¤in sa¤lad›¤› yard›mlardan yararlanan efl
c. Ölenin cinsiyeti
b. Sadece deste¤in sa¤lad›¤› yard›mlardan yararlanan
d. Ölenin mesle¤i
efl ve evlat
e. Ölenin çal›flma gücü
c. Sadece deste¤in sa¤lad›¤› yard›mlardan yararlanan
efl, evlat, kardefl 9. Büyük ailelerde genel olarak ölen iflçilerin gelirlerinin
d. Sadece deste¤in sa¤lad›¤› yard›mlardan yararlanan en az ne kadar›n› ailelerine harcad›klar› kabul edilir?
anne ve baba a.Tamam›
e. Deste¤in sa¤lad›¤› yard›mlardan yararlanan herkes b.1/2
c.2/3
3. Destekten yoksun kalma davas› açabilecek birden çok
d.1/4
kimse varsa ve bunlar›n bir k›sm› dava açm›fllarsa bu du-
e.3/4
rumda paylaflt›rma nas›l sonuçland›r›l›r?
a. Paylaflt›rma tüm destekten yoksun kalanlar için 10. Sa¤lanan yard›mlar›n devam süresine iliflkin afla¤›daki
yap›l›r ifadelerden hangisi yanl›flt›r?
b. Paylaflt›rma dava açanlar aras›nda yap›l›r a. Deste¤e olan ihtiyaç ortadan kalksa da destek de-
c. Paylaflt›rma birinci derecede yak›nlar› aras›nda yap›l›r vam eder.
d. Paylaflt›rma söz konusu de¤ildir, mahkeme en ya- b. ‹fl görebilirlik yafl›n›n genellikle 60 yafl›na kadar
k›n› tespit edip tazminat› ona verir sürdü¤ü kabul edilir.
e. Bu durumda hiç kimseye ödeme yap›lmaz. c. Genellikle sa¤ kalan niflanl›n›n evlenme flans›n›n
yüksek oldu¤u kabul edilir.
4. Destekten yoksun kalma tazminat› ne kadar süre de-
d. Hayat›n ola¤an ak›fl› çerçevesinde çocuklar›n ba-
vam eder?
k›m ihtiyaçlar›n›n 18 yafl›n› doldurunca bitece¤i
a. 10 y›l
kabul edilir.
b. 15 y›l
e. Ölen iflçinin ana ve babas› destekten yoksun kal-
c. Deste¤in yaflama süresi dikkate al›n›r.
m›fllarsa, bunlar›n yaflad›klar› sürece bak›m ihtiya-
d. Deste¤in çal›flabilirlik süresi ve destekten yoksun
c› içinde olacaklar› kabul edilir.
kalan›n bak›m ihtiyac›na ba¤l›d›r.
e. Deste¤in o zamana kadar ödedi¤i primler dikkate
al›n›r.
5. Çeflitli flekillerde yard›ma muhtaç kifliye düzenli olarak

fiilen bakan ya da ileride bakmas› söz konusu olacak kifli-
ye ne ad verilir?
a. Destek
b. Sigortal›
c. ‹flçi
d. Vasi
e. Kayy›m
“ ‹hmal Öldürdü
Ermenek yak›nlar›ndaki Özsay›n Madencilik’e ait kömür oca-
¤›nda önceki akflam meydana gelen grizu patlamas›nda ya-
1. d
2. e
Yan›t›n›z yanl›flsa “Destek Kavram› Ve Destekten
Yoksun Kalman›n Anlam›” bafll›¤› alt›nda verilen
flam›n› yitiren 10 madencinin de cesedi ç›kar›ld›. Olaydan bir Yoksun Kalman›n Anlam›” bafll›¤› alt›nda verilen
süre sonra iflletmedeki kurtarma ekipleri üç cesede ulafl›rken, bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
yedi madencinin kömürleflen cesedini Zonguldak’tan gelen 3. a Yan›t›n›z yanl›flsa “Destekten Yoksun Kalma Taz-
kurtarma ekibince 355 metre derinlikteki galeride buldu. minat›n›n Miktar› “ bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri
Olayla ilgili soruflturma bafllat›ld›; ihmali görülen flirket yet- yeniden gözden geçiriniz.
kilisi Mahmut Y›lmaz ile görevli mühendis Zeki Demir de 4. d Yan›t›n›z yanl›flsa “Destekten Yoksun Kalma Taz-
gözalt›na al›nd›. Sa¤ kurtulan madencilerden Ahmet Do¤an minat›n›n Devam Süresi” bafll›¤› alt›nda verilen bil-
ve Hac› Mehmet Ar›, flirket yetkililerini önlem almamakla gileri yeniden gözden geçiriniz.
suçlarken, Vali Metin, flu bilgiyi verdi: “Bu ocaklar›n çal›flma 5. a Yan›t›n›z yanl›flsa “Destek Kavram› Ve Destekten
prensipleriyle ilgili nizamnameler var. Fakat buras› söz ko- Yoksun Kalman›n Anlam›” bafll›¤› alt›nda verilen
nusu nizamnamelerin tüm gerekleri yerine getirilerek aç›l- bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
m›fl bir ocak de¤il. Olay›n o yönüyle savc›l›k ilgilenecek”. 6. b Yan›t›n›z yanl›flsa “Destek Kavram› Ve Destekten
Kaynak: Milliyet, 24.11.2003.

”7. c
8. c Yan›t›n›z yanl›flsa “Deste¤e Ait Gelir” bafll›¤› alt›n-
da verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
9. c Yan›t›n›z yanl›flsa “Destekten Yoksun Kalma Taz-
minat›n›n Miktar›” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri
10. a Yan›t›n›z yanl›flsa “Destekten Yoksun Kalma Taz-
minat›n›n Devam Süresi” bafll›¤› alt›nda verilen bil-
gileri yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde 1 BAKIRCI, K. (1991). “‹flçinin Deste¤inden Yoksun Kalanlar›n
Destek ile deste¤in sa¤lad›¤› yard›mlardan yararlananlar›n Açl›ktan Destekten Yoksun Kalma Davas›”. Kamu-‹fl,
mutlaka efl, evlat, kardefl, ye¤en gibi akrabal›k ve h›s›ml›k Temmuz 1991.
iliflkisi içersinde olmalar› da gerekmez.Deste¤in yard›mla- FEYZ‹O⁄LU, N. F. (1977). Borçlar Hukuku. Genel
r›ndan yararlanan herhangi biri destekten yoksun kalma Hükümler, C.II, 2.B, ‹stanbul.
tazminat›ndan yararlanabilir. ULUSAN, ‹. (1990). Özellikle Borçlar Hukuku ve ‹fl
Hukuku Aç›s›ndan ‹flverenin ‹flçiyi Gözetme Borcu,
S›ra Sizde 2 Bundan Do¤an Hukuki Sorumlulu¤u. ‹stanbul:
Ölen kiflinin gerçek destek s›fat›n› tafl›mas› için baflkalar›- Kazanc› Yay›nlar›.
na fiilen bakmas›, onlar› maddi yönden koruyup gözet-
mesi, bunlar›n geçimlerini sa¤lamas› gerekli ve yeterlidir. Baflvurulabilecek ‹nternet Kaynaklar›
Farazi destek ise ölmeseydi baflkas›na bakmas›, onun ge- www.tbmm.gov.tr
çimine yard›m etmesi muhtemel olan kimse demektir. www.yargitay.gov.tr
S›ra Sizde 3
Ölen deste¤in yard›m›ndan mahrum kalanlar›n tazminat
talebinde bulunabilmeleri için, ölenin kendilerine bakt›-
¤›n› ve bak›m gücüne sahip oldu¤unu ve ve davac›lar›n
gerçekten bak›m ihtiyac› içinde oldu¤unu ispatlamalar›
gerekir.
S›ra Sizde 4
Destekten yoksun kalma tazminat›n›n süresi, deste¤in ça-
l›flabilirlik süresi ve destekten yoksun kalan›n bak›m ihti-
yac›na ba¤l› olarak, her olayda, de¤ifliklik göstermektedir.
165
‹fl Kazas› ve
13
Meslek
Hastal›¤›ndan
Do¤an Manevi
Tazminat Davalar›
Bu ünitede, ifl kazas› ve meslek hastal›¤› sonucu ortaya ç›kan manevi zararlar›

tazmin amac›n› güden manevi tazminat davalar› üzerinde durulacakt›r. Bu da-
valar genel olarak, beden ve ruh bütünlü¤ünün zedelenmesinden do¤an maddi
tazminat, ölüm halinde iflçinin yak›nlar›n›n talep edilebilecekleri manevi tazmi-
nat ve kiflilik haklar›n›n ihlalinden do¤an manevi tazminat olmak üzere üç bafll›k
alt›nda ele al›nacakt›r.

Manevi zarar nedir?
Beden ve ruh bütünlü¤ünün zedelenmesinden do¤an manevi tazminat
nedir?
Ölümden do¤an manevi tazminat nedir?
Kiflilik haklar›n›n ihlalinden do¤an manevi tazminat nedir?
Manevi Tazminat›n Bölünmezli¤i
Manevi tazminat niteli¤i itibariyle bölünememekte ve bir defada istenilmesi gerek-

mektedir. Olayda daval› manevi tazminat›n› alm›fl ve sonra yeniden manevi taz-
minat talebinde bulunmufltur. Bu durum manevi tazminat›n bölünemezlik ilkesi-
ne ayk›r›d›r. Bir Yarg›tay karar›nda, “Kazadan 2 ay sonra düzenlenen davac› ta-
raf›ndan imzas› ile kabul edilen ve aksi ileri sürülemeyen ibraname ile davac›la-
r›n tüm manevi tazminat haklar›n› ald›klar› anlafl›lmaktad›r. Dava konusu olay-
da, davac›, gerek kendisi ve gerekse çocu¤u için takdir edilen manevi tazminat› al-
m›fl olmas›na karfl›n yeniden manevi tazminata hükmedilmesi manevi tazmina-
t›n bölünmezlik ilkesine aç›kça ayk›r›d›r. Bu durumda manevi tazminat talebinin
reddi gerekirken, aksine karar verilmesi usul ve yasaya ayk›r› olup bozma nedeni-
dir. O halde bu yönleri amaçlayan temyiz itirazlar› kabul edilmeli ve hüküm bo-
zulmal›d›r” denilmifltir.
Kaynak: (Yarg. 9. HD., E. 2000/5595, K.2000/5922, T. 21.09.2000 karar›ndan

Anahtar Kavramlar
• Manevi zarar
• Manevi tazminat
‹çindekiler
• GENEL OLARAK ‹fi KAZASI VE MESLEK HASTALI⁄INDAN DO⁄AN MANEV‹
TAZM‹NAT DAVALARI
• BEDEN VE RUH BÜTÜNLÜ⁄ÜNÜN ZEDELENMES‹NDEN DO⁄AN MANEV‹
TAZM‹NAT
• ÖLÜM HAL‹NDE MANEV‹ TAZM‹NAT
• K‹fi‹L‹K HAKLARININ ‹HLAL‹NDEN DO⁄AN MANEV‹ TAZM‹NAT
Ünite 13 - ‹fl Kazas› ve Meslek Hastal›¤›ndan Do¤an Manevi Tazminat Davalar› 167
GENEL OLARAK ‹fi KAZASI VE MESLEK

HASTALIKLARINDAN DO⁄AN MANEV‹ TAZM‹NAT
DAVALARI
Manevi zarar denilince, malvarl›¤› d›fl›nda kalan de¤erlerin, yani kifli varl›¤› de- Manevi Zarar: Malvarl›¤›
d›fl›nda kalan de¤erlerin
¤erlerinin flahsiyet haklar›yla ilgili de¤erlerin zarar görmesi, zedelenmesi sonucu yani kifli varl›¤› de¤erlerinin
flahsiyet haklar› ile ilgili
olarak ortaya ç›kan rahats›zl›klar, duyulan üzüntü ve ac›lar anlafl›lmal›d›r. Manevi de¤erlerin zarar görmesi,
tazminat ise buna ba¤l› olarak, zarar görenin kiflilik haklar›ndaki, kifli varl›¤› de- zedelenmesi sonucu olarak
ortaya ç›kan rahats›zl›klar,
¤erlerindeki zedelenme, h›rpalanma sonucu oluflan üzüntü, ac› gibi rahats›zl›kla- duyulan üzüntü ve ac›lard›r.
r›n bir tazminat ödenmek suretiyle giderilmeye çal›fl›lmas›d›r. Kiflinin bozulan ma-
nevi dengesini yeniden kurmas› için yap›lan bir çabad›r. Amaç, zarara u¤rayan ki- Manevi Tazminat: Manevi
zarara ba¤l› olarak, zarar
flinin gönlünü almakt›r. görenin kiflilik haklar›ndaki,
kifli varl›¤› de¤erlerindeki
Manevi zarar, insanlar›n kiflilik haklar›yla ilgili olarak yaflam, beden bütünlü¤ü, zedelenme, h›rpalanma
fleref, haysiyet, sayg›nl›k, namus, özgürlükler gibi, hukuk düzenince korunmas› sonucu oluflan üzüntü, ac›
rahats›zl›klar›n bir tazminat
gereken kiflilik de¤erlerine yap›lan bir sald›r›n›n sonucunda duydu¤u, u¤rad›¤› fi- ödenmek suretiyle
giderilmeye çal›fl›lmas›d›r.
ziksel aç›dan ve manevi aç›dan üzüntü ac› ve rahats›zl›klar nedeniyle ruhsal den-
gesinin bozulmas›, zarar görmesi ve yaflama iste¤inde bir azalmad›r. Manevi zarar-
lar beden ve ruh bütünlü¤ünün zedelenmesi sonucu ortaya ç›kabilir. Ölüm nede-
niyle geride kalanlar›n çekti¤i üzüntüler de manevi zarard›r. Bazen de manevi za-
rar kiflilik haklar›n›n zedelenmesi fleklinde karfl›m›za ç›kabilir. fiimdi k›saca bunla-
r› gözden geçirelim.
Manevi zarar nedir? SIRA S‹ZDE

1
BEDEN VE RUH BÜTÜNLÜ⁄ÜNÜN
ZEDELENMES‹NDEN DO⁄AN MANEV‹ TAZM‹NAT
Beden ve ruh bütünlü¤ünün zedelenmesinden dolay› aç›lan manevi tazminat da-
valar›nda, davan›n koflullar› ve yürütülmesi maddi tazminat davalar›na çok benzer.
Uygulamada genellikle manevi tazminat davalar› maddi tazminat talepleriyle bera-
ber ileri sürülür. Ayn› dava içinde de¤erlendirilir. Ancak manevi tazminat talepleri
tamamen ayr› bir davan›n konusu da olabilir.
Beden ya da ruh bütünlü¤ünün ihlalinden do¤an tazminat davalar›, Borçlar Ka-
nununun 47. maddesinde düzenlenmifltir. Dava açabilecek kifliler, bir ifl kazas› ya
da meslek hastal›¤› sonucunda cismani zarara u¤rayarak beden ya da ruh bütün-
lü¤ü zarar gören kiflilerdir. ‹lgili maddede, Hakim hususi halleri nazara olarak cis-
mani zarara duçar olan kimseye manevi zarar nam›yla adalete muvaf›k tazmi-
nat verilmesine karar verebilir denilerek, kimlerin dava açabilece¤i aç›kça belirtil- Manevi tazminat davas›n›
sadece zarar gören kiflinin
mifltir. Sadece zarar gören kiflinin kendisi dava açabilecektir. Ancak, manevi tazmi- kendisi açabilecektir. Ancak
nat davas› açm›fl olan iflçi, dava henüz görülmekteyken ölürse kuflkusuz mirasç›la- manevi tazminat davas›
açm›fl olan iflçi dava henüz
r› davaya devam edebileceklerdir. görülmekteyken ölürse,
kuflkusuz mirasç›lar› davaya
Manevi tazminat davalar›nda (kural olarak) daval›, manevi zarara u¤rayan iflçi- devam edebileceklerdir.
yi çal›flt›ran iflverendir. Ancak, söz konusu olayda, iflverenle birlikte sorumlulu¤u
bulunan baflka kifliler de varsa dava, onlara karfl› da aç›labilir. Bu durumda, mane-
Manevi tazminat davas›, vi zarar› meydana getiren iflyeri tehlikesinden sorumlu bulunan herkese karfl› da-
manevi zarar› meydana
getiren iflyeri tehlikesinden va aç›labilir. ‹flverenin yan› s›ra iflveren vekilleri, iflverenin çal›flt›rd›¤› di¤er iflçiler,
sorumlu bulunan herkese iflverenin ölümü halinde onun miras›n› kabul eden mirasç›lar› da daval› olabilirler.
karfl› aç›labilir.
Borçlar Kanununun 47. maddesine göre, manevi tazminat talebinde bulunabil-
mesi için, manevi zarara yol açan kiflinin ya da onun yerine sorumlu olan kiflinin
kusurlu olmalar› gerekmez. Yukar›da de¤indi¤imiz gibi, 47. maddede hakimin hu-
susi halleri dikkate alarak karar verece¤i hükme ba¤lanm›flt›r. Bu hususi haller
içersinde iflverenin kusuru da bulunabilir. Ancak, iflveren kusurlu bulunmasa bile,
bu durum manevi tazminata hükmetmek için herhangi bir engel de¤ildir. K›saca
tekrar ifade etmek gerekirse hakim, her somut olayda özel hal ve flartlar› dikkate
alarak, yani iflverenin, yard›mc›lar›n›n, üçüncü kiflilerin ve zarar gören kiflinin ku-
surlar› varsa buna göre takdir hakk›n› kullanacakt›r. Ancak iflverenin kusuru olma-
Manevi tazminat sa bile manevi tazminat ödemek zorunda kalacakt›r. Özel hal ve flartlar dikkate al›-
davalar›nda özel hal ve
flartlar dikkate al›n›rken, n›rken, ilgililerin kusuru d›fl›nda, taraflar›n sosyal ve ekonomik durumlar›, yaralan-
ilgililerin kusuru d›fl›nda, man›n flekli, yara izleri, sakat kalma, çal›flma gücünü kaybetme gibi faktörler de
• taraflar›n sosyal ve
ekonomik durumlar› dikkate al›n›r.
• yaralanman›n flekli
• yara izleri Manevi tazminata hükmedilebilmesi için, vücut bütünlü¤ünün ihlâli ya da ölüm
• sakat kalma olay›yla manevi zarara neden olan davran›fl aras›nda, uygun illiyet ba¤› bulunma-
• çal›flma gücünü
kaybetme l›d›r. Yaralanma ya da ölüm olay›n›n (kural olarak) hukuka ayk›r› bir fiil sonucun-
gibi faktörler de dikkate
al›n›r. da ortaya ç›kmas› gerekir. Esasen manevi zarara yol açan yaralanma ve bazen
ölüm olay›, iflverenin koruma gözetme borcuna ayk›r› davran›fl› sonucu ortaya ç›k-
m›flt›r. Bu durumda, hukuka ayk›r›l›k flart›n›n yerine geldi¤i kabul edilir. Çünkü;
vücut bütünlü¤ü ve yaflam hakk›, en temel kiflilik haklar›d›r. Bunlar›n ihlâl edilmifl
olmas› hukuka ayk›r›l›k unsurunu yaratm›flt›r.
Manevi tazminat miktar› tespit edilirken, manevi tazminat›n amac› her zaman
göz önünde tutulmal›d›r. Bilindi¤i gibi, manevi tazminattan amaç, u¤ran›lan ma-
nevi ac›n›n giderilmesi, zarara u¤rayan›n ruhsal yap›s›n›n düzelmesi ve huzura
kavuflmas›d›r. ‹flte bu nedenle tazminat miktar› tayin edilirken, sadece zarar mik-
tar› dikkate al›nmaz. Zarar gören kiflide ortaya ç›kan ruhsal sars›nt› da dikkate
al›n›r. Dikkate al›nmas› gereken özel haller, her somut olayda de¤iflece¤inden,
hakim takdir hakk›n› kullan›rken dikkate ald›¤› faktörleri, karar›nda objektif öl-
çülere göre göstermelidir. Takdir edilecek manevi tazminat›n miktar›; mevcut
halde elde edilmek istenilen tatmin duygusunun etkisine ulaflmak için gerekli
olan kadar olmal›d›r.
SIRA S‹ZDE Manevi tazminat tespit edilirken, hangi ölçütler dikkate al›n›r?
2
ÖLÜM HAL‹NDE MANEV‹ TAZM‹NAT
‹fl kazas› ve meslek hastal›¤› sonucunda bir ölüm olay› meydana gelmiflse ölüm
olay›n›n, hemen olay s›ras›nda ya da daha sonra gerçekleflmesi herhangi bir fark-
l›l›k yaratmadan, ölenin geride kalan baz› yak›nlar› manevi tazminat talebinde
bulunabilirler.
Borçlar Kanunun 47. maddesinde ölenin ailesi ifadesi kullan›lmaktad›r. Burada- ‹fl kazas› ve meslek hastal›¤›
sonucunda bir ölüm olay›
ki aile kavram›n›n genifl yorumlanarak ölen kifliye sadece hukuki aç›dan de¤il, meydana gelmiflse, ölüm
duygusal aç›dan yak›n olanlar›n da manevi tazminat isteyebilecekleri kabul edil- olay›n›n hemen olay
s›ras›nda veya daha sonra
melidir. Ölenin efli, çocuklar›, ana babas›, kardeflleri, niflanl›s›, evlâtl›klar› ve di¤er gerçekleflmesi herhangi bir
farkl›l›k yaratmadan, ölenin
yak›nlar› da davac› olabilirler. geride kalan baz› yak›nlar›
Ölüm nedeniyle kimlerin manevi tazminat isteyebilece¤i, her somut olayda ay- manevi tazminat talebinde
bulunabilirler.
r› ayr› de¤erlendirilmelidir. Örnek vermek gerekirse yaflad›¤› sürece, ölen iflçi ile
hiç bir ba¤›, yak›nl›¤›, iliflkisi kalmam›fl olan bir kardeflin manevi tazminat talebi
reddedilebilir. Benzer flekilde, çok uzun zamand›r ayr› yaflayan, aralar›ndaki duy- Manevi tazminat, ölen kifliye
sadece hukuki aç›dan de¤il,
gusal iliflki kaybolmufl, düflmanca tav›rlar sergileyen çiftten birisinin ölümünde, ge- duygusal aç›dan yak›n
ride kalan›n, ölüm nedeniyle manevi tazminat talebi de reddedilecektir. Manevi olanlar taraf›ndan da
istenebilir.
tazminat talebinin temel koflulu, ölen iflçiyle davac› aras›ndaki iliflkinin, manevi
ac›, üzüntü, sars›nt› duyulmas›na, yeterli ölçüde bulunmas›d›r. Bir baflka deyiflle,
ölüm sonucu manevi tazminat talebinde bulunacak kiflinin, ölenle hayatta oldu¤u
sürece samimi ve dostça iliflkiler içersinde olmas›, ölümüyle yak›ndan ilgilenmifl ve
ölümden etkilenmifl olmas› gerekir. Bu durumda manevi tazminat talebinde bulun-
mak için ölenin mirasç›s› olmak ya da onun deste¤inden yoksun kalm›fl olmak zo-
runlu de¤ildir.
Yukar›daki örneklerde belirtmeye çal›flt›¤›m›z gibi, mirasç› olduklar› halde duy-
gusal ba¤lar›, yak›nl›klar› kalmam›fl olanlar, manevi tazminat isteyemezler. Buna
karfl›l›k mirasç› olmayan ama, duygusal yak›nl›¤› olanlar, örnek vermek gerekirse
niflanl›lar, manevi tazminat isteyebilirler. Ölenin deste¤inden yoksun kalanlarsa,
çok büyük ihtimalle zaten, ölenle duygusal ba¤ içinde olacaklard›r. Ancak bunla-
r›n d›fl›nda da ölüm sonucu olarak manevi tazminat isteyenler bulunabilir. fiimdi
uygulamada en çok karfl›lafl›lan durumlardan örnekler vermeye çal›flal›m:
• Ölenin efli aç›s›ndan meseleye bak›l›rsa ifl kazas› ya da meslek hastal›¤› so-
nucunda ölen kar› ya da kocan›n manevi tazminat talepleri, kural olarak
hakl› ve yerinde görülür. Çünkü; evlilik ba¤›n›n, duygusal ba¤l›l›¤›n önemli
bir göstergesi oldu¤u kabul edilir. Ancak, yukar›da de¤indi¤imiz gibi , bo-
flanma veya fiilen ayr› yaflama durumunda, geride kalan efl, manevi tazmi-
nat isteyemez. Boflanmak üzere taraflardan birisi harekete geçmifl ancak,
boflanma henüz sonuçlanmam›flsa boflanma davas›n›n kimin taraf›ndan aç›l-
d›¤›na bakmak gerekir. Hayatta kalan efl taraf›ndan aç›lm›flsa bunun, mane-
vi tazminat talebi kabul edilmez. Buna karfl›l›k dava, ölen efl taraf›ndan aç›l-
m›flsa genellikle geride kalan›n, manevi tazminat talebi kabul edilir. Arala-
r›nda resmi evlilik ba¤› olmadan birlikte yaflayanlar›n, manevi tazminat ta-
lepleri de¤erlendirilirken, her olay, ayr› ayr› ele al›nmal›d›r. Birlikte yaflama
para karfl›l›¤› ya da benzeri menfaatler karfl›l›¤› de¤ilse, müflterek hayat kur-
ma biçimine yönelinmiflse yani, fiilen devam eden gerçek bir ba¤l›l›k, duy-
gusal yak›nl›k varsa hayatta kalan›n tazminat talebi hakl› görülmelidir:
• ‹fl kazas› ya da meslek hastal›¤› sonucu iflçinin ölümü halinde, geride kalan

çocuklar›n›n manevi tazminat haklar› bulundu¤u, hemen herkes taraf›ndan
kabul edilmektedir. Çocuklar›n yafl›, ölen babalar› ya da anneleriyle birlikte
oturup oturmad›klar› ve ölenin deste¤ine ihtiyaç duyup duymad›klar› önem-
li de¤ildir. Çocuklar küçük yaflta olsalar da hatta babalar›n›n ölümünden
sonra do¤mufl bile olsalar, manevi tazminat talebinde bulunabilirler. Çocuk-
lar›n evlilik d›fl› do¤mufl olmalar›, sonradan tan›nmalar› ya da babal›¤›n hük-
me ba¤lanm›fl olmas› durumunda da çocuklar, manevi tazminat talebinde
bulunabilirler.
• Ölen iflçinin, ana ve babas›yla büyükanne ve büyükbabas› da manevi tazmi-
nat isteyebilecek kifliler aras›ndad›rlar. Bunlar›n ölen iflçiyle birlikte yaflay›p-
yaflamamalar› ya da ölenin deste¤inden yararlan›p yararlanmamalar› da
önemli de¤ildir. Çünkü; çok do¤al olarak ana ve baba, evlâtlar›n› kaybettik-
lerinde, manevi tazminat› gerektirecek ölçüde büyük üzüntü duyacaklard›r.
Üvey ana ya da baban›n manevi tazminat talebinde bulunup bulunamaya-
caklar›ysa her olayda ayr› ayr› de¤erlendirilmeli, fiilen devam eden duygu-
sal bir yak›nl›¤›n var oldu¤u anlafl›labiliyorsa üvey ana ve baban›n da mane-
vi tazminat isteyebilecekleri kabul edilmelidir.
• ‹fl kazas› ya da meslek hastal›¤› sonucunda, ölen iflçinin, kardeflleri de ilke
olarak manevi tazminat davas› açabilirler. Ancak, günümüzde kardefller
aras›ndaki duygusal ba¤l›l›k ve yak›nl›k, sosyal çevre koflullar›na ba¤l› ola-
rak, çok de¤iflebilmektedir. Geride kalan kardefllerin ölenle birlikte yaflay›p
yaflamamalar›, iliflkilerinin s›kl›¤›, duygusal yak›nl›klar›, dikkate al›nmas›
gereken faktörlerdir. Kardefllerin manevi tazminat talebinde bulunabilmele-
ri için, ana baba bir kardefl olmalar› flart de¤ildir. Geride kalan kardefllerin
yafllar›n›n küçük olmas›, manevi tazminat talebinde bulunmalar›na engel
de¤ildir. Ancak, çocuklar›n durumundan farkl› olarak, ölüm tarihinden son-
ra do¤an bir kardeflin, ölüm nedeniyle manevi zarara u¤rayaca¤› kabul
edilmemektedir.
Manevi tazminat›n miktar›n›n tespit edilmesinde teknik ve matematiksel bir
hesap yöntemi yoktur. Borçlar Kanununun 47. maddesine göre, hakim miktar›
takdir eder. Her somut olay ayr› de¤erlendirilmelidir. Bununla beraber her olay-
da dikkate al›nmas› gereken genel kurallar vard›r. Olayda ölen iflçinin, kusurunun
bulunmas› halinde hakim, ölenin kusuru oran›nda manevi tazminattan indirim ya-
pacakt›r. Kusurun tamam› ölen iflçideyse iflverenin, ölenin geride kalan yak›nlar›-
na karfl› manevi tazminat ödemesi söz konusu olmayacakt›r. Hayatta kalan eflin,
manevi tazminat talebindeyse eflin yafl›, yeniden evlenme flans›, ölenin ölümden
önceki sa¤l›k durumu dikkate al›nacakt›r. Çocuklar için, manevi tazminat takdir
edilirken, çocu¤un yafl›, beden ve ruhsal aç›dan durumu dikkate al›n›r. Ana baba
için manevi tazminat hesaplanacaksa her ikisine de ayn› miktarda tazminat takdir
edilir. Manevi tazminata hak kazanan birden fazla kardefl varsa kural olarak, bun-
lara da ayn› miktarda tazminat ödenmelidir. Ancak, ölenle beraber yaflayan kar-
defllerle evlenerek ayr› bir aile kurmufl olan kardefller aras›nda farkl› tazminat tak-
dir edilebilir.
Bir di¤er önemli faktör, ifl kazas› ya da meslek hastal›¤›n›n hangi koflullarda
ortaya ç›km›fl oldu¤udur. Ölüm olay› cesedin feci flekilde parçalanmas› ya da kö-
mür haline gelmesi fleklinde ortaya ç›km›flsa manevi tazminat miktar› daha yük-
sek tutulur.
‹flçinin ölümü halinde kimler manevi tazminat talebinde bulunabilir? SIRA S‹ZDE
3
K‹fi‹L‹K HAKLARININ ‹HLAL‹NDEN DO⁄AN MANEV‹
TAZM‹NAT
Hukuk sistemimizde, iflçilerin kiflilik haklar›n› koruyan özel bir hüküm bulunma-
makla beraber, Borçlar Kanununun 332. maddesinin genel anlat›m›ndan iflçinin ki-
flilik haklar›n›n korunmas› gerekti¤i anlafl›lmal›d›r.
Borçlar Kanununun 49. maddesine göre, iflçinin hayat›, fiziksel ve ruhsal yap›-
s›, fleref ve haysiyeti, özgürlü¤ü, özel hayat› ve mesleki itibar› (kiflilik haklar› ola-
rak) iflveren taraf›ndan ihlal edilirse kiflilik haklar› ihlâl edilen iflçi, manevi tazmi-
nat talebinde bulunabilir. Bu aç›dan manevi tazminat talep edebilmek için, kiflilik
haklar›na yönelen haks›z bir tecavüzün varl›¤› ve bundan dolay› manevi zarara u¤-
ranm›fl olundu¤u ispatlanmal›d›r. 49. maddeye göre, kiflisel ya da mesleki fleref ve
haysiyet, cinsel fleref ve haysiyet ya da aile yaflant›s› ihlâl edilmifl olmal› ve bu ih-
lâlin hukuka ayk›r› nitelik tafl›d›¤› ispatlanmal›d›r. Kiflilik hakk›n›n ihlâlinin, huku-
ka ayk›r› kabul edilebilmesi için, kiflilik hakk› ihlâl edilen kiflinin r›zas› d›fl›nda
meydana gelmesi, kamu yarar›n›n bulunmamas› ya da ihlâlin kanunun verdi¤i bir
yetkiye dayan›lmamas› gerekir.
Manevi tazminat talebinde bulunabilmek için manevi zarar›n do¤mas› yeterli- Kiflilik haklar›n›n ihlâlinden
dolay› ortaya ç›kan manevi
dir. Manevi zarar›n az ya da çok olmas›, sadece manevi tazminat›n miktar›n›n tes- tazminat davalar›nda
pitinde etkili olacak ve kiflilik haklar›n›n ihlâlinde manevi zarar do¤urmam›flsa ma- hakim, her olayda manevi
tazminat›n miktar›n› tayin
nevi tazminat istenemeyecektir. 49. madde kapsam›ndaki manevi zararlar, 47. ve tespit ederken, taraflar›n
sosyal statülerini, makam ve
maddede öngörülmüfl olan vücut bütünlü¤ü ihlâlinden ya da ölümden kaynakla- mevkilerini, karfl›l›kl› kusur
nan manevi zararlar d›fl›ndaki zararlard›r. 49. maddenin bugün yürürlükte bulunan durumlar›n› ve ekonomik
durumlar›n› dikkate
metninde, kusur kavram›ndan hiç söz edilmedi¤i dikkate al›n›rsa iflveren, iflçinin almaktad›r.
kiflilik haklar›n› ihlâl etmesinden dolay› hafif kusurlu olmas› ve hatta hiç kusurlu
olmamas› durumunda bile sorumlu olacakt›r. Dolay›s›yla manevi tazminat ödemek
zorunda kalacakt›r.
Kiflilik haklar›n›n ihlâlinden dolay› ortaya ç›kan manevi tazminat›n amac›, bu Kiflilik haklar›n›n ihlâlinden
dolay› ortaya ç›kan manevi
ihlâl nedeniyle u¤ran›lan manevi zarar›n, ruhsal çöküntü, ac› ve üzüntülerin, sar- tazminat›n amac›, bu ihlâl
s›nt›lar›n giderilmesidir. Bu nedenle hakim, her olayda, manevi tazminat›n mikta- nedeniyle u¤ran›lan manevi
zarar›n, ruhsal çöküntü, ac›
r›n› tayin ve tespit ederken, taraflar›n sosyal statülerini, makam ve mevkilerini, kar- ve üzüntülerin, sars›nt›lar›n
giderilmesidir.
fl›l›kl› kusur durumlar›n›, ekonomik durumlar›n› dikkate alacakt›r.
Manevi tazminat davalar›, Manevi tazminat talebinde, normal olarak, yaln›zca kiflilik haklar› ihlâl edilen ifl-
maddi tazminat davalar›
olay tarihinden itibaren, on
çi bulunabilir. Bununla beraber, aile bütünlü¤ü aleyhine ifllenmifl bir haks›z fiil söz
y›ll›k zaman afl›m›na tabidir. konusuysa ailenin bütün fertlerine karfl› ifllenmifl say›laca¤›ndan, bütün aile fertle-
ri manevi tazminat talebinde bulunabilirler.
SIRA S‹ZDE Kiflilik haklar›n›n ihlalinden do¤an manevi tazminat›n amac› nedir?
4
Özet

AMAÇ
Manevi zarar nedir? AMAÇ
Kiflilik haklar›n›n ihlalinden do¤an manevi tazmi-
1 4 nat nedir?
• Manevi zarar, insanlar›n kiflilik haklar›yla ilgili ola- • Borçlar Kanununun 49. maddesine göre, iflçinin ha-
rak yaflam, beden bütünlü¤ü, fleref, haysiyet, say- yat›, fiziksel ve ruhsal yap›s›, fleref ve haysiyeti, öz-
g›nl›k, namus gibi hukuk düzenince korunmas› ge- gürlü¤ü, özel hayat› ve mesleki itibar›, (kiflilik hak-
reken kiflilik de¤erlerine yap›lan bir sald›r›n›n so- lar› olarak) iflveren taraf›ndan ihlal edilirse iflçi, ma-
nucunda duydu¤u fiziki ve manevi üzüntü, ac› ve nevi tazminat talebinde bulunabilir. Bu aç›dan ma-
rahats›zl›k nedeniyle ruhsal dengesinin bozulmas›, nevi tazminat talep edebilmek için, kiflilik haklar›na
zarar görmesi ve yaflama iste¤inin azalmas›d›r. yönelen bir haks›z tecavüzün varl›¤› ve bundan do-
lay› manevi zarara u¤ranm›fl oldu¤u ispatlanmal›-

AMAÇ
Beden ve ruh bütünlü¤ünün zedelenmesinden do- d›r. Kiflilik haklar›n› ihlalden dolay› ortaya ç›kan
2 ¤an manevi tazminat nedir? manevi tazminat›n amac›, bu ihlal nedeniyle u¤ra-
• Manevi tazminat ise buna ba¤l› olarak, zarar göre- n›lan, manevi zarar›n, ruhsal çöküntü, ac› ve üzün-
nin kiflilik haklar›ndaki, kifli varl›¤› de¤erlerindeki tülerin giderilmesidir. Bu nedenle hakim, her olay-
rahats›zl›klar›n bir tazminat ödenmek suretiyle gi- da manevi tazminat›n miktar›n› tayin ve tespit eder-
derilmeye çal›fl›lmas›d›r. Manevi tazminat davalar› ken, taraflar›n sosyal statülerini, makam ve mevki-
beden ve ruh bütünlü¤ünün ihlali ya da ölüm ha- lerini, karfl›l›kl› kusur durumlar›n› ve ekonomik du-
linde aç›labilece¤i gibi, kiflilik haklar›n›n ihlali so- rumlar›n› dikkate alacakt›r.
nucu da aç›labilir.
Beden ve ruh bütünlü¤ünün ihlalinden do¤an taz-
minat davalar›, Borçlar Kanununun 47. maddesin-
de düzenlenmifltir. Dava açabilecek kifliler, bir ifl
kazas› ya da meslek hastal›¤› sonucunda, cismani
zarara u¤rayarak beden veya ruh sa¤l›¤› zarar
görmüfl kiflilerdir.

AMAÇ
Ölümden do¤an manevi tazminat nedir?
3
• ‹fl kazas› ya da meslek hastal›¤› sonucunda, bir
ölüm olay› meydana gelmiflse ölenin baz› yak›nlar›,
manevi tazminat talebinde bulunabilirler. Borçlar
Kanununun 47. maddesinde “ölenin ailesi” ifadesi
kullan›lm›flt›r. Buradaki aile kavram›, genifl yorum-
lanarak, ölen kifliye sadece hukuki aç›dan de¤il,
duygusal aç›dan yak›n olanlar›n da manevi tazminat
isteyebilecekleri kabul edilmelidir. Ölüm olay› ne-
deniyle kimlerin manevi tazminat talep edebilece¤i,
her somut olayda, ayr› ayr› de¤erlendirilmelidir.
Kendimizi S›nayal›m 6. Manevi zarara ba¤l› olarak, zarar görenin kiflilik hakla-
1. Manevi tazminata iliflkin, afla¤›daki ifadelerden hangisi r›ndaki, kifli varl›¤› de¤erlerindeki zedelenme, h›rpalanma
yanl›flt›r? sonucu oluflan üzüntü, ac› rahats›zl›klar›n bir tazminat
a. Manevi zararlar, beden ve ruh bütünlü¤ünün ze- ödenmek suretiyle giderilmeye çal›fl›lmas›na ne ad verilir?
delenmesi sonucu ortaya ç›kabilir. a. Destekten yoksun kalma tazminat›
b. Ölüm nedeniyle geride kalanlar›n çektikleri üzün- b. Manevi tazminat
tüler de manevi zarard›r. c. Maddi tazminat
c. Manevi tazminat davas› açm›fl olan iflçi, dava görülmek- d. Maluliyet tazminat›
teyken ölürse mirasç›lar›, davaya devam edebilirler. e. Toptan ödeme tazminat›
d. Manevi tazminat davalar›nda daval›, yaln›zca zara-
ra u¤rayan iflçiyi çal›flt›ran iflveren olabilir. 7. Ölüm halinde afla¤›daki efllerden hangisi manevi taz-
e. Manevi tazminattan amaç, u¤ran›lan manevi ac›n›n minat talep edemez?
giderilmesidir. a. Aralar›nda evlilik ba¤› bulunan, geride kalan koca
b. Aralar›nda evlilik ba¤› bulunan, geride kalan kar›
2. Afla¤›dakilerden hangisi manevi tazminat isteyemez? c. Aralar›nda evlilik ba¤› olmayan, geride kalan
a. ‹fl kazas› ya da meslek hastal›¤› sonucu ölen iflçi- kad›n
nin anne ve babas› d. Aralar›nda evlilik ba¤› olmayan, geride kalan
b. ‹fl kazas› ya da meslek hastal›¤› sonucu ölen iflçi- erkek
nin kardeflleri e. Aralar›nda evlilik ba¤› bulunmakla beraber fiilen
c. ‹fl kazas› ya da meslek hastal›¤› sonucu ölen iflçi- ayr› yaflayan, geride kalan kar›
nin ölüm tarihinden sonra do¤an kardeflleri
d. ‹fl kazas› ya da meslek hastal›¤› sonucu ölen iflçi- 8. Çocuklar›n manevi tazminat taleplerinde, afla¤›dakiler-
nin üvey kardeflleri den hangisi göz önünde bulundurulur?
e. ‹fl kazas› ya da meslek hastal›¤› sonucu ölen iflçi- a. Mesle¤i
nin çocuklar› b. Yafl›
c. Gelir düzeyi
3. Manevi tazminat›n miktar› ile ilgili afla¤›daki ifadeler- d. Cinsiyeti
den hangisi do¤rudur? e. Duygusal yak›nl›k
a. ‹flçinin son olarak ald›¤› ücretin 3 ayl›k tutar› kadard›r.
b. ‹flçinin son olarak ald›¤› ücretin 6 ayl›k tutar› kadard›r. 9. Kiflilik haklar›n›n ihlalinden do¤an manevi tazminata
c. ‹flçinin son olarak ald›¤› ücretin 9 ayl›k tutar› kadard›r. iliflkin, afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r?
d. ‹flçinin son olarak ald›¤› ücretin 1 y›ll›k tutar› kadard›r. a. Kiflilik haklar› ihlal edilen iflçi, tazminat talebinde
e. Hakimin takdirine b›rak›lm›flt›r. bulunabilir.
b. Kiflilik haklar› ihlalinin, kiflinin r›zas›yla meydana
4. Manevi tazminat talebiyle ilgili olarak, afla¤›daki ifade- gelmesi dahi yeterlidir.
lerden hangisi do¤rudur? c. Manevi bir zarar›n do¤mas› gerekir.
a. Manevi zarar›n do¤mas› yeterlidir. d. Kiflilik haklar›n›n ihlalinde kamu yarar›n›n bulun-
b. Manevi zararla yap›lan ifl aras›nda uygun illiyet ba- mamas› gerekir.
¤› bulunmal›d›r. e. Kiflilik haklar›na, haks›z bir tecavüzün gerçeklefl-
c. Belirli bir süre o iflyerinde çal›flm›fl olmak gerekir. mesi gerekir.
d. Kusursuz olmak gerekir.
e. ‹flverenin a¤›r kusurlu olmas› gerekir. 10. Manevi tazminat davalar›nda zaman afl›m› süresi ne
kadard›r?
5. Malvarl›¤› d›fl›nda kalan de¤erlerin, yani kifli varl›¤› de- a. 6 ay
¤erlerinin, flahsiyet haklar›yla ilgili de¤erlerin zarar gör- b. 1 y›l
mesi, zedelenmesi sonucu olarak ortaya ç›kan rahats›zl›k- c. 5 y›l
lar, duyulan üzüntü ve ac›lara ne ad verilir? d. 10 y›l
a. Maddi zarar e. 15 y›l
b. Manevi zarar
c. Cismani zarar
d. Kusur
e. ‹hmal
“ Ankara ‹ncesu Caddesi üzerinde bulunan Adem Çelik’e

ait petrol istasyonunda bir tankerin LPG boflalt›m› s›ra-
s›nda meydana gelen patlama istasyonunun üst kat›nda-
1. d Yan›t›n›z yanl›flsa “Beden ve Ruh bütünlü¤ünün
Zedelenmesinden Do¤an Manevi Tazminat” bafl-
l›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden gözden geçi-
riniz.
ki dü¤ün salonunda bulunan çok say›da kiflinin yaralan- 2. c Yan›t›n›z yanl›flsa “Ölüm Halinde Manevi Tazmi-
mas›na yol açt›. Olayda 100’den fazla kifli yaralan›rken nat” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden göz-
4’ü a¤›r 110 kiflinin hastanelerde tedavi alt›na al›nd›¤› den geçiriniz.
bildirildi. 3. e Yan›t›n›z yanl›flsa “Beden ve Ruh bütünlü¤ü-
Benzin istasyonunda ç›kan ve çevre binalara da s›çrayan nün Zedelenmesinden Do¤an Manevi Tazmi-
yang›n Ankara itfaiyesinin yo¤un çabalar› sonucu söndü- nat” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden göz-
rüldü. Baflbakan Erdo¤an da olay yerinde incelemelerde den geçiriniz.
bulunarak yetkililerden bilgi ald›. ‹çiflleri Bakan› Abdulka- 4. a Yan›t›n›z yanl›flsa “Beden ve Ruh bütünlü¤ü-
dir Aksu ise benzin istasyonunda LPG dolumu s›ras›nda nün Zedelenmesinden Do¤an Manevi Tazmi-
meydana gelen patlama hakk›nda soruflturma yapmak nat” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden göz-
üzere bir mülkiye müfettifli görevlendirdi. den geçiriniz.
Kaynak: http://www.ntvmsnbc.com.tr/news/223283.
asp?cp1=1#BODY
” 5. b Yan›t›n›z yanl›flsa “Genel Olarak ‹fl Kazas› Ve Mes-
lek Hastal›klar›ndan Do¤an Manevi Tazminat Da-
valar›” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden göz-
den geçiriniz.
6. b Yan›t›n›z yanl›flsa “Genel Olarak ‹fl Kazas› Ve Mes-
lek Hastal›klar›ndan Do¤an Manevi Tazminat Da-
valar›” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden göz-
den geçiriniz.
7. e Yan›t›n›z yanl›flsa “Ölüm Halinde Manevi Tazmi-
nat” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden göz-
den geçiriniz.
8. e Yan›t›n›z yanl›flsa “Ölüm Halinde Manevi Tazmi-
nat” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden göz-
den geçiriniz.
9. b Yan›t›n›z yanl›flsa “Kiflilik Haklar›n›n ‹hlalinden
Do¤an Manevi Tazminat” bafll›¤› alt›nda verilen
10. d Yan›t›n›z yanl›flsa “Kiflilik Haklar›n›n ‹hlalinden
Do¤an Manevi Tazminat” bafll›¤› alt›nda verilen

S›ra Sizde 1 KAPLAN, E. T. (1992). ‹flverenin Hukuki Sorumlulu¤u.
Manevi zarar, malvarl›¤› d›fl›nda kalan de¤erlerin, yani ki- Ankara
fli varl›¤› de¤erlerinin, flahsiyet haklar›yla ilgili de¤erlerin RE‹SO⁄LU, S. (1986). Borçlar Hukuku, bask› 6. Ankara
zarar görmesi, zedelenmesi sonucu olarak ortaya ç›kan ra- ULUSAN, ‹. (1990). Özellikle Borçlar Hukuku ve ‹fl
hats›zl›klar, duyulan üzüntü ve ac›lard›r. Hukuku Aç›s›ndan ‹flverenenin ‹flçiyi Gözetme
Borcu, Bundan Do¤an Hukuki Sorumlulu¤u.
S›ra Sizde 2 ‹stanbul: Kazanc› Yay›nlar›
Tazminat miktar› tayin edilirken, sadece zarar miktar› de- Baflvurulabilecek ‹nternet Kaynaklar›
¤il, zarar gören kiflide ortaya ç›kan ruhsal sars›nt› da dik- www.calisma.gov.tr
kate al›n›r. www.yargitay.gov.tr
www.tbmm.gov.tr
S›ra Sizde 3 www.isguvenligi.net
Ölenin ailesi manevi tazminat talebinde bulunabilir. An-
cak burada aile kavram›n› biraz genifl yorumlamak gerek-
mekte, sadece hukuki aç›dan de¤il, duygusal aç›dan ya-
k›n olanlar›n da tazminat talep edebileceklerini kabul et-
mek gerekmektedir.
S›ra Sizde 4
Kiflilik haklar›n›n ihlâlinden dolay› ortaya ç›kan manevi
tazminat›n amac›, bu ihlâl nedeniyle u¤ran›lan manevi
zarar›n, ruhsal çöküntü, ac› ve üzüntülerin, sars›nt›lar›n
giderilmesidir.
177
‹fl Güvenli¤i
14
Tedbirlerini
Almayan ‹flverenlere
Uygulanacak Kamu
Hukuku Yapt›r›mlar›
Bu ünitede, ifl güvenli¤i tedbirlerini almayan iflverenlere uygulanacak idari ve ce-

zai yapt›r›mlar incelenecektir. Kurma izni ve iflletme belgesi verilmesi, iflin durdu-
rulmas›, iflyerinin kapat›lmas› ve iflçilerin çal›flmaktan al›konulmas› gibi idari
yapt›r›mlar›yla 4857 say›l› ‹fl Kanunu ve Türk Ceza Kanunundaki cezai yapt›r›m-
lar ele al›nacakt›r.
Bu üniteyi çal›flt›ktan sonra, afla¤›daki sorular› yan›tlayabileceksiniz:

‹fl güvenli¤i tedbirlerini almayan iflverenlere, uygulanacak idari yapt›r›mlar
nelerdir?
‹fl güvenli¤i tedbirlerini almayan iflverenlere, uygulanacak cezai yapt›r›mlar
nelerdir?
‹fl kazalar› sonras›nda yap›lan soruflturmalar nelerdir?
‹flveren ‹flçilerin ‹fl Güvenli¤i ile ‹lgili Kurallara Uyup Uymad›¤›n›

Denetlemeli
4857 say›l› ‹fl Kanununun 77. maddesine göre, iflverenler iflyerlerinde ifl sa¤l›¤› ve

güvenli¤inin sa¤lanmas› için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri nok-
sans›z bulundurmak, iflçiler de ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i konusunda al›nan her türlü
önleme uymakla yükümlüdürler. Ancak iflverenin, iflçisine gerekli araçlar› sa¤la-
m›fl olmas› bu yükümlülü¤ünü alm›fl olmas› için, yeterli de¤ildir. Yarg›tay’›n bir
karar›nda bu araçlar›n iflçi taraf›ndan kullan›l›p kullan›lmad›¤›n› denetleme hu-
susunun da önlem alma yükümüne dahil oldu¤u belertilmifltir. Yarg›tay, iflçiye ifl
gözlü¤ünün verilmesinin yeterli olmad›¤›, iflçinin bu gözlü¤ü takt›ktan sonra ifli
yapmaya bafllamas›n› sa¤lamak gerekti¤ine karar vermifl ve davada iflvereni de
kusurlu bulmufltur.
Kaynak: (Yarg. 9.HD., E.5899, K.6795, T.24.11.1980 tarihli karar›ndan

uyarlanm›flt›r)
Anahtar Kavramlar
• ‹dari yapt›r›m
• Cezai yapt›r›m
‹çindekiler
• ‹DAR‹ YAPTIRIMLAR
• Kurma ‹zni ve ‹flletme Belgesi Verilmesi
• ‹flin Durdurulmas›, ‹flyerinin Kapat›lmas› ve Çal›flanlar›n Al›konulmas›
• CEZA‹ YAPTIRIMLAR
• 4857 Say›l› ‹fl Kanunundaki Düzenlemeler
• Türk Ceza Kanunundaki Düzenlemeler
• ‹fi KAZALARI SONRASINDA YAPILAN SORUfiTURMALAR
• Kolluk Kuvvetleri ve Cumhuriyet Savc›l›¤› Taraf›ndan Yap›lan Soruflurma
• Sosyal Sigortalar Kurumu Taraf›ndan Yap›lan Soruflturma
• Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› Taraf›ndan Yap›lan Soruflturma
Ünite 14 - ‹fl Güvenli¤i Tedbirlerini Almayan ‹flverenlere Uygulanacak Kamu Hukuku Yapt›r›mlar› 179
‹DAR‹ YAPTIRIMLAR
‹dari yapt›r›mlar›n çok genel bir tan›m›n› vermek gerekirse mevzuat›n yetki ver- ‹dari Yapt›r›m: Mevzuat›n
di¤i durumlarda, idarenin herhangi bir yarg› karar›na dayanmadan do¤rudan yetki verdi¤i durumlarda,
idarenin herhangi bir yarg›
do¤ruya idari bir tasarruf, yani idari bir ifllemle idare hukukuna özgü usullerle karar›na dayanmadan
kamu yarar›n› korumak amac›yla verdi¤i cezalar fleklinde ifade edilebilir. do¤rudan do¤ruya idari bir
tasarruf, yani idari bir ifllem
‹darenin, yani icra gücünün, temel görevi kamu yarar›n› korumakt›r. ‹dari yap- ile idare hukukuna özgü
t›r›mlar kamu hukuku yapt›r›m› olarak, idareye, kamu yarar›n› koruma görevini ye- usullerle kamu yarar›n›
rine getirmede yard›mc› olan araçlard›r. Hukuki ve cezai yapt›r›mlar ancak, bir yar- korumak amac›yla verdi¤i
cezalard›r.
g› karar› sonucunda uygulanabilirler. Oysa idari yapt›r›mlar›n uygulanabilmesi için,
yarg› karar›na ihtiyaç yoktur. ‹kinci bir fark, idari yapt›r›mlar›n uygulanmas›nda
yarg›sal usullerin de¤il, idare hukukuna özgü usullerin geçerli olmas›d›r. Bunun
sonucu olarak, idari yapt›r›m uygulanmas›na karar verilen kiflinin kendini savuna-
bilmesi kolay de¤ildir. Ayr›ca ispat yükü yer de¤ifltirmifltir. Suç iflledi¤i ileri sürülen
kifli, suçsuzlu¤unu ispat etmek zorundad›r. Herhangi bir idari yapt›r›m›n uygulana-
bilmesi için, bu yetkinin yasayla idareye tan›nm›fl olmas› gerekir.
‹fl güvenli¤inin sa¤lanmas› aç›s›ndan idari yapt›r›mlar›n amac› büyük önem ta- ‹fl güvenli¤inin sa¤lanmas›
fl›r. Çünkü; idari yapt›r›mlar, cezaland›rmaktan çok, onarmay› ve önlemeyi amaç- aç›s›ndan büyük önem
tafl›yan idari yapt›r›mlar,
lar. Henüz bir zarar meydana gelmeden uygulanabildikleri için, toplumun korun- cezaland›rmaktan çok
mas› ve hukuka ayk›r›l›klar›n önlenmesi aç›s›ndan oldukça etkilidirler. onarmay› ve önlemeyi
amaçlar.
‹dari yapt›r›mlar uygulan›rken, hukuk düzenine ayk›r›l›kla bu ayk›r›l›¤›n karfl›-
l›¤›n› oluflturan yapt›r›m aras›nda, kabul edilebilir, mant›kl› bir oran bulunmal›d›r. ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i
Bir baflka deyiflle idari yapt›r›m, ne olmas› gerekenden daha hafif, ne de daha a¤›r tedbirlerinin almayan
iflverenlere uygulanacak
olmamal›d›r. Aksi halde istenen amaç gerçekleflmez. Örnek vermek gerekirse, her- idari yapt›r›mlar, kurma izni
hangi bir iflyerinde iflçilerin sa¤l›k ve güvenli¤inin korunmas› için, belirli bir bö- ve iflletme belgesi alma, iflin
durdurulmas›, iflyerinin
lümde iflin durdurulmas› yeterli olabilecekse, iflyerinin tamam›n› kapatmak, amac› kapat›lmas› ve iflçilerin
aflan a¤›rl›kta bir yapt›r›m olur. Buna karfl›l›k, sorunlu olan bölümün bile kapat›l- çal›flmaktan al› konulmas›
mamas›, sadece sözlü uyar›yla yetinilmesi de etkisiz bir yapt›r›m olur. olmak üzere dört alanda
uygulanmaktad›r.
‹dari yapt›r›m ile cezai yapt›r›m aras›ndaki farklar nelerdir? SIRA S‹ZDE
1
Kurma ‹zni ve ‹flletme Belgesi Verilmesi
Bir iflyerinde sa¤l›k ve güvenlik koflullar›n›n yeterince sa¤lanmas›, daha bafllang›çta
kurulufl aflamas›nda gösterilebilecek dikkat ve özenle çok yak›ndan ilgilidir. Üstelik
bu tedbirlerin bafllang›çta al›nmas› daha kolay ve az masrafla gerçeklefltirilebilir.
4857 say›l› ‹fl Kanunumuzun 78. maddesinin ikinci f›kras›nda, kurma izni ve ifllet-
me belgesi al›nmas› konusunun Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› ve Sa¤l›k
Bakanl›¤› taraf›ndan ç›kar›lacak bir yönetmelikle tespit olunaca¤› belirlenmifltir. An-
cak bugüne kadar sözü edilen yönetmelik ç›kart›lamam›flt›r. Ancak 1475 say›l› ‹fl
Kanunu döneminde “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Tüzü¤ü”nün Geçici 2. maddesinde,
22.12.1969 tarihli ve 6/12782 say›l› Kararnameyle yürürlü¤e konulan eski ‹flçi Sa¤l›¤›
ve ‹fl Güvenli¤i Tüzü¤ünün 512-520 maddelerini kapsayan ve iflyerlerinin kurulma-
s›na ve iflletilmesine iliflkin hükümlerinin, 1475 say›l› ‹fl Kanununun 74/11 maddesi-
nin ikinci f›kras›nda “‹flyerlerinin Kurulmas›na ve ‹flletilmesine ‹liflkin Tüzük” ç›kart›-
l›ncaya kadar yürürlükte olaca¤› ifade edilmifltir. Bunun yan›nda ayr›ca “‹flyeri Açma
ve Çal›flma Ruhsatlar›na ‹liflkin Yönetmelik” hükümleri de tüzük kapsam› d›fl›nda ka-
lan iflyerlerinin aç›lmas›na ve aç›lma ruhsatlar›na iliflkin hükümleri düzenlemektedir.
3.3.1970 tarihinden sonra kurulan iflyerlerinden baz›lar›, kurma izni ve iflletme
belgesi almak zorundad›rlar. Bunlar, Umumi H›fz›s›hha Kanununun 12. bab›nda
belirtilen gayri s›hhi müesseseler, A¤›r ve Tehlikeli ‹fller Tüzü¤ünde belirtilen ifller,
maden ve tafl ocaklar› iflyerleriyle parlay›c›, patlay›c› ve zararl› maddelerle çal›flan
iflyerleri ve bunlar d›fl›nda kalan 10 ve daha çok say›da iflçi çal›flt›ran iflyerleridir.
Bu iflyerlerinin iflveren ya da iflveren vekilleri, Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Ba-

kanl›¤› Bölge Müdürlüklerine baflvurarak kurma izni isterler. Otuz gün içinde, iflye-
riyle ilgili bilgiler evrak üzerinde incelenerek, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i aç›s›ndan
sak›nca görülmezse kurma izni verildi¤i, yaz›l› olarak bildirilecektir (Tüzük m. 517).
Kurulufl aflamas›n›n tamamlanmas› gerçekleflmiflse iflyerini iflletmeye açabilmek
için, tekrar Bölge Müdürlüklerine baflvurmak zorundad›rlar. Baflvurudan itibaren
Yap›lan incelemalar sonucu, otuz gün içinde, iflçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i aç›s›ndan iflyerinin gerekli koflullara sahip
iflci sa¤l›¤›-ifl güvenli¤i oldu¤u yap›lan incelemede anlafl›l›rsa “iflletme belgesi” verilir. Ancak, iflletme bel-
aç›s›ndan gerekli koflullara
sahip oldu¤u belirlenen
gesi al›nd›ktan sonra da iflveren, ifl güvenli¤iyle ilgili sorumluluklar›n›n gere¤ini ifl-
iflyerine ‘iflletme belgesi” yeri faaliyette oldu¤u sürece yerine getirmelidir.
verilir. Bazen da esasa iliflkin ve birinci derecedeki iflçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i koflullar›n›
‹flçi sa¤l›¤›-ifl güvenli¤ine yerine getirmifl ama ufak tefek eksiklikleri olan iflyerlerine geçici iflletme belgesi
iliflkin birinci derecedeki verilir. Bu gibi iflyerlerine, ikinci derecedeki koflullar› yerine getirmek ve eksikleri-
koflullar› yerine getirmifl
ancak ufak tefek eksiklikleri ni tamamlamak üzere, alt› aya kadar zaman tan›n›r. Eksikler tamamlan›nca geçici
olan iflyerlerine alt› aya iflletme belgesi as›l iflletme belgesiyle de¤ifltirilir.
kadar süre tan›narak “geçiçi ‹lgili tüzü¤ün kapsam›ndaki iflyerleri aras›nda, yukar›da de¤indi¤imiz gibi, hem
iflletme belgesi” verilir.
kurma izni, hem de iflletme belgesi almak zorunda olan iflyerleri oldu¤u gibi, sa-
dece iflletme belgesi almak zorunda olan iflyerleri de vard›r. Sadece iflletme belge-
si almas› gereken iflyerleri sabit olmayan, devaml› ilerleyen ve de¤iflmekte olan ifl-
yerleridir. Tüzü¤ün 518. maddesine göre tünel, kanalizasyon yap›m›, kablo döfle-
mesi, dalgak›ran inflaat›, yol yap›m› ve onar›m›yla ilgili iflyerleri için, bu iflyerleri-
nin kurulup iflletmeye aç›ld›klar›n›n üçüncü günü akflam›na kadar iflveren ve iflve-
ren vekillerinin Bölge Müdürlüklerine yaz›l› olarak baflvurarak ve gerekli bilgileri
ve belgeleri ileterek, iflletme belgesi istemeleri gereklidir. Eksi¤i olmayanlara he-
men iflletme belgesi verilir. Eksi¤i olanlaraysa alt› aya kadar süre verilir ve eksik-
likler tamamlan›nca iflletme belgesi verilir.
14.6.1989 tarihli ve 3572 say›l› “‹flyeri Açma ve Çal›flma Ruhsatlar›na Dair Kanun
Hükmünde Kararnamenin De¤ifltirilerek Kabulüne Dair Kanun” ve “‹flyeri Açma ve
Çal›flma Ruhsatlar›na ‹liflkin Yönetmelik” hükümleri incelenirse genellikle eski ‹flçi
Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Tüzü¤ünün 515-520. maddeleri kapsam› d›fl›nda kalan ifl-
yerlerine iliflkin düzenlemelerin bulundu¤u görülmektedir. Yönetmelik:
• 1593 say›l› Umumi H›fz›s›hha Kanununun 268-275.maddeleri kapsam›na gi-
ren birinci s›n›f gayri s›hhi müesseseler,
• Nerede aç›l›rsa aç›ls›n, parlay›c›, patlay›c›, ve tehlikeli maddelerle çal›fl›lan ifl-
lerle, oksijen, LPG dolum ve depolar›, bunlara ait da¤›t›m merkezleri, peraken-
de sat›fl yerleri, tafl ve kum ocaklar›, akaryak›t istasyonlar› ve benzeri yerleri.
• 2634 say›l› Turizmi Teflvik Kanunu kapsam›na giren turizm iflletmeleri, d›fl›n-
da kalan sanayi, tar›m ve di¤er iflyerlerine açma ve çal›flma ruhsat› verilme-
siyle ilgili esaslar› düzenlemektedir.
Açma ve çal›flma ruhsatlar›, belediye s›n›rlar› içinde belediyelerce ve mücavir
Belediyelerin s›n›rlar› ve alan d›fl›ndaki iflyerleri için valilik ve kaymakaml›klar taraf›ndan verilecektir. Bele-
mücavir alan d›fl›ndaki diye s›n›rlar› ve mücavir alan içinde belediyeler ruhsat vereceklerdir. Büyükflehir
iflyerleri için açma ve
çal›flma ruhsatlar›, valilik ve
belediyelerindeki iflyerleri için, ikinci ve üçüncü s›n›f gayri s›hhi müesseseler için
kaymakaml›l›klar taraf›ndan büyük flehir belediye baflkanl›¤›, s›hhi ve di¤er iflyerleri için büyük flehir belediye-
verilir. si içinde kalan di¤er belediyeler yetkili olacakt›r.
Ruhsat için baflvurular incelenirken Yönetmeli¤in 7. maddesi (c) f›kras› uyar›n-
ca, iflyerinde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili tüzüklere göre, gerekli önlemlerin
al›n›p al›nmad›¤›na bak›lacakt›r. Yönetmeli¤in 8. maddesine göre, gerekli baflvuru
formu eksiksiz doldurulmuflsa ilgililere, en geç, baflvurular›n› izleyen ifl günü içe-
risinde iflyeri açma ve çal›flma ruhsatlar› verilir. Yönetmeli¤in 9. maddesi uyar›nca,
yetkili merciler taraf›ndan, iflyeri açma ve çal›flma ruhsat› verilen iflyerleri, bu mer-
ciler taraf›ndan kanunen yetkili bulunan kamu kurum ve kurulufllar›na derhal bil-
dirilerek ruhsat verilifl tarihini izleyen bir ay içerisinde mevcut mevzuat çerçevesin-
de kontrol ettirilirler. Kontrollerde Yönetmeli¤e ayk›r›l›k bulunmazsa ruhsat kesin-

leflir, Yönetmeli¤e ayk›r›l›k ve aksakl›klar tespit edilirse ilgililere, bunlar›n düzeltil-
mesi için, bir kereye mahsus, yedi gün süre verilir. Gerekli düzeltme yap›lmazsa,
ruhsat iptal edilerek iflyeri kapat›l›r. ‹lgililer hakk›nda ayr›ca yasal ifllem yap›l›r.
Uygulamada, mevzuattaki da¤›n›kl›ktan kaynaklanan belirsizlikler vard›r. Nere-
ye baflvurulaca¤›, kimin ne ölçüde yetkili oldu¤u belirsiz oldu¤undan, tüzük ve
yönetmelik hükümlerinin gere¤i gibi uygulanmas› mümkün olmamaktad›r. 74.
maddede ç›kart›lmas› öngörülen tüzük bir an önce ç›kart›lmal›d›r.
‹flin Durdurulmas›, ‹flyerinin Kapat›lmas› ve Çal›flanlar›n

Al›konulmas›
‹flçilerin sa¤l›¤›n› ve güvenli¤ini korumak, ifl kazalar›n› ve meslek hastal›klar›n› ön-
lemek amac›yla en etkili idari yapt›r›mlardan biri 4857 say›l› ‹fl Kanununun 79. mad-
desinde düzenlenen, iflin durdurulmas› ve iflyerinin kapat›lmas›d›r. Buna göre, bir
iflyerinin tesis ve tertiplerinde, çal›flma yöntem ve flekillerinde, makine ve cihazla-
r›nda, iflçilerin yaflam› için tehlikeli olan bir husus tespit edilirse bu tehlike gideri-
linceye kadar, ifllerlerini, ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i bak›m›ndan denetlemeye yetkili iki
müfettifl, bir iflçi ve bir iflveren temsilcisiyle Bölge Müdüründen oluflan befl kiflilik
bir komisyon karar›yla, tehlikenin niteli¤ine göre, ifl tamamen ya da k›smen durdu-
rulur ya da iflleri kapat›l›r. Komisyona k›demli ifl müfettifli baflkanl›k eder. Komisyo-
nun çal›flmalar›yla ilgili sekreterya iflleri, Bölge Müdürlü¤ü taraf›ndan yürütülür.
Askeri ifllerleriyle yurt emniyeti için gerekli maddeler üretilen iflyerlerindeki ko-
misyonun yap›s›, çal›flma flekil ve esaslar› Milli Savunma Bakanl›¤› ile Çal›flma ve
Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›nca birlikte hazarl›cak bir yönetmelikle belirtilir.
Bu maddeye göre verilecek durdurma ya da kapatma karar›na karfl› iflverinin,
yerel ifl mahkemesinde, alt› ifl günü içinde itiraz etmek yetkisi vard›r.
‹fl mahkemesine itiraz, iflin durdurulmas› ya da iflyerinin kapat›lmas› karar›n›n
uygulanmas›n› durdurmaz.
Mahkeme itiraz› öncelikle görüflür ve alt› ifl günü içinde karara ba¤lar. Karar›
kesindir.
Bir iflyerinde çal›flan iflçilerin yafl, cinsiyet ve sa¤l›k durumlar› böyle bir iflyerin-
de çal›flmalar›na engel teflkil ediyorsa bunlar da çal›flmaktan al›konulur.
‹flyerlerinde iflçiler için tehlikeli olan tesis ve tertiplerin ya da makine ve cihaz-
lar›n ne flekilde iflletilmekten al›konulaca¤›, bunlar›n ne flekilde yeniden iflletilme-
lerine izin verilebilece¤i, iflyerinin kapat›lmas› ve aç›lmas›, iflin durdurulmas›na ya
da iflyerinin kapat›lmas›na karar verilinceye kadar, acil hallerde al›nacak önlemle-
re iliflkin hususlarla komisyonda görev yapacak iflçi ve iflveren temsilcilerinin nite-
likleri, seçimi, komisyonun çal›flma flekil ve esaslar› Çal›flma ve Sosyall Güvenlik
Bakanl›¤› taraf›ndan haz›rlanacak bir yönetmelikte gösterilir.
79. maddenin birinci f›kras› gere¤ince makine, tesisat ve tertibat ya da iflin dur-
durulmas› ya da iflyerinin kapat›lmas› sebebiyle iflsiz kalan iflçilere iflveren, üçretle-
rini ödemeye ya da ücretlerinde bir düflüklük olmakmak üzere meslek ya da du-
rumlar›na göre baflka bir ifl vermeye zorunludur.
‹fl güvenli¤i tedbirlerini almayan iflverenlere karfl› uygulanacak idari yapt›r›mlar nelerdir? SIRA S‹ZDE
2
CEZA‹ YAPTIRIMLAR
‹flverenlere uygulanacak cezai yapt›r›mlar, 4857 say›l› ‹fl Kanununun ‹dari Ceza ‹fl Kanununda ve Ceza
Hükümleri bafll›kl› sekizinci bölümündeki baz› maddelerinde ve Türk Ceza Kanu- Kanununda düzenlenmifl
olan cezai yapt›r›mlar bir
nunun 450. maddesinden sonraki baz› maddelerinde düzenlenmifltir. fiilin cezai sonuçlar›n› ifade
eder.
4857 Say›l› ‹fl Kanunundaki Düzenlemeler

‹flin düzenlenmesine iliflkin hükümlere ayk›r›l›¤a iliflkin 104. maddeye göre, bu
Kanunun 63. maddesinde ve bu maddede belirtilen yönetmelikte belirlenen çal›fl-
ma sürelerine ayk›r› olarak iflçilerini çal›flt›ran ya da 68. maddesindeki ara dinlen-
melerini bu maddeye göre uygulamayan ya da iflçileri 69. maddesine ayk›r› olarak
geceleri yedi buçuk saatten fazla çal›flt›ran; gece ve gündüz postalar›n› de¤ifltirme-
yen, 71. maddesi hükmüne ayk›r› hareket eden, 72. maddesi hükmüne ayk›r› ola-
rak bu maddede belirtilen yerlerde on sekiz yafl›n› doldurmam›fl erkek çocuklar›
ve gençleri ve her yafltaki kad›nlar› çal›flt›ran, 73. maddesine ayk›r› olarak çocuk ve
genç iflçileri gece çal›flt›ran ya da ayn› maddede an›lan yönetmelik hükümlerine
ayk›r› hareket eden 74. maddesindeki hükme ayk›r› olarak do¤umdan önceki ve
sonraki sürelerde gebe ya da do¤um yapm›fl kad›nlar› çal›flt›ran ya da ücretsiz izin
vermeyen, 75. maddesindeki iflçi özlük dosyalar›n› düzenlemeyen, 76. maddesin-
de belirtilen yönetmelik hükümlerine uymayan iflveren ya da iflveren vekiline befl
yüz milyon lira para cezas› verilir.
‹fl sa¤l›¤› ve güvenli¤iyle ilgili hükümlere ayk›r›l›¤a iliflkin 105. maddeye göre,
bu Kanunun 78. maddesinin birinci f›kras›nda belirtilen tüzük ve yönetmeliklerde-
ki hükümlere uymayan iflveren ya da iflveren vekiline al›nmayan her ifl sa¤l›¤› ve
güvenli¤i önlemi için elli milyon para cezas› verilir. Al›nmayan önlemler oran›nda,
izleyen her ay için, ayn› miktar para cezas› uygulan›r.
Bu Kanunun 77. maddesi hükmüne ayk›r› hareket eden, 78. maddenin ikinci
f›kras›na ayk›r› olarak, kurma izni ve iflletme belgesi almadan bir iflyeri açan, 79.
maddesi hükmüne ayk›r› olarak faaliyeti durdurulan, ifli izin almadan devam etti-
ren, kapat›lan iflyerlerini izinsiz açan, 80. maddesinde öngörülen ifl sa¤l›¤› ve gü-
venli¤i kurullar›n›n kurulmas› ve çal›flt›r›lmas›yla ilgili hükümlere ayk›r› davranan;
ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i kurullar›nca al›nan kararlar› uygulamayan, 81. maddesine
ayk›r› olarak iflyeri hekimi çal›flt›rma ve iflyeri sa¤l›k birimi oluflturma yükümlülü-
¤ünü yerine getirmeyen, 82. maddesine ayk›r› olarak ifl güvenli¤i ile görevli mü-
hendis ya da teknik eleman görevlendirme yükümlülü¤ünü yerine getirmeyen ifl-
veren ya da iflveren vekiline befl yüzer milyon lira para cezas› verilir.
Bu Kanunun 85. maddesine ayk›r› olarak a¤›r ve tehlikeli ifllerde on alt› yafl›n-
dan küçükleri çal›flt›ran ya da ayn› maddede belirtilen yönetmelikte gösterilen yafl
kay›tlar›na ayk›r› iflçi çal›flt›ran iflveren ya da iflveren vekiline befl yüz milyon lira
para cezas› verilir.
Bu Kanunun 86. maddesi uyar›nca iflçilere, doktor raporu almayan iflveren ya da
iflveren vekiline, bu durumda olan her iflçi için yüz milyon lira para cezas› verilir.
Bu Kanunun 88. ve 89. maddelerinde öngörülen yönetmeliklerde gösterilen
flartlara ve usullere uymayan iflveren ya da iflveren vekiline befl yüz milyon lira pa-
ra cezas› verilir.
‹fl ve iflçi bulma hükümlerine ayk›r›l›¤a iliflkin 106. maddeye göre, bu Kanunun
90. maddesinde öngörülen izni almadan faaliyet gösteren iflverene bir milyar lira
para cezas› verilir.
‹fl hayat›n›n denetim ve teftifliyle ilgili hükümlere ayk›r›l›¤a iliflkin 107. madde-
sine göre, bu Kanunun; 92. maddesinin ikinci f›kras›ndaki yükümlülüklerini yeri-
ne getirmeyen, 96. maddesindeki yasaklara uymayan, iflveren ya da iflveren veki-
line befl milyar lira para cezas› verilir.
‹fl müfettifllerinin bu Kanundan ya da di¤er kanunlardan do¤an her çeflit teftifl,
denetleme yetki ve görevleri gere¤ince görevlerinin yerine getirilmesi s›ras›nda,
görevlerini yapma ve sonuçland›rmaya engel olan kimselere, eylem baflka bir su-
çu olufltursa dahi ayr›ca befl milyar lira para cezas› verilir.
Yukar›da söz edilen para cecalar› 2003 y›l›na iliflkin miktarlard›r.
Türk Ceza Kanunundaki Düzenlemeler

‹flçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i tedbirlerine uyulmamas› sonucu olarak yaralanma ya da
ölüm olay› meydana gelmiflse iflveren, Türk Ceza Kanununun 455. ve 459. madde-
lerine göre cezaland›r›l›r.
Cezai sorumluluk, kazan›n ya da meslek hastal›¤›n›n oluflmas›na neden olan ki-
fli için, söz konusudur. Örne¤in; kaza, iflverenin bütün uyar›lar›na ve çabalar›na
ra¤men, atölye flefinin hatal› ve kusurlu davran›fllardan ötürü meydana gelmiflse ifl-
veren de¤il, atölye flefi ceza görür. Oysa bildi¤imiz gibi, tazmin borcunu do¤uran
hukuki sorumluluk daha farkl›d›r. Burada mutlaka iflveren kazal›yla muhatap ola-
cakt›r. Yukar›da verdi¤imiz örne¤e bakarsak, atölye flefinin kusuru yüzünden iflçi
kazaya u¤ram›flsa, tazminat› ödemeye iflveren mahkum olacakt›r. Ancak iflveren,
Borçlar Kanununun 55. maddesi gere¤ince, bu kazada kusurlu olan atölye flefine
rücu etme hakk›na sahip olacakt›r.
Bir ifl kazas› ya da meslek hastal›¤›n›n oluflmas›nda, cezai sorumluluk kimin için söz ko- SIRA S‹ZDE
nusu olur? 4
‹fi KAZALARI SONRASINDA YAPILAN SORUfiTURMALAR
‹flyerinde meydana gelen bir kaza sonucunda, durumun belirlenmesi, nedenleri- ‹fl kazalar› sonras›nda
yap›lan soruflturmalar Türk
nin ortaya ç›kart›l›p de¤erlendirilmesi için, baz› ifllemler yap›l›r. Bunlardan biri de Ceza Kanunu, ‹fl Kanunu ve
yasal soruflturmad›r. ‹fl kazalar› sonras›nda yap›lan soruflturmalar Türk Ceza Kanu- Sosyal Sigortalar Kanunu
nu, ‹fl Kanunu ve Sosyal Sigortalar Kanunu hükümlerine göre yap›l›r. fiimdi k›saca hükümlerine göre yap›l›r.
bunlar› görelim.
Kolluk Kuvvetleri ve Cumhuriyet Savc›l›¤› Taraf›ndan

Yap›lan Soruflturma
Türk Ceza Kanunu gere¤ince, iflyerinde meydana gelen her ifl kazas› olay›n›n so-
ruflturulmas› ve sonucuna göre kovuflturma aç›lmas› gereklidir. Amaç, kazaya yol
açan kiflinin belirlenmesi, kusurlu olup olmad›¤›n›n ve kusurluysa kusur oran›n›n
anlafl›lmas›d›r. Bu soruflturma ifl kazas›, Belediye hudutlar› içerisinde meydana gel-
miflse polis karakollar›, d›fl›ndaysa jandarma karakollar› ve daha sonra Cumhuriyet
savc›l›¤› yürütür. Savc›l›k dava aç›l›p aç›lmayaca¤›na karar verir.
Sosyal Sigortalar Kurumu Taraf›ndan Yap›lan Soruflturma

506 say›l› Kanunun 115. maddesinde, Kurumun sigorta olaylar› nedeniyle yap›lan Sosyal sigortalar Kurumunca
soruflturmalar›n sonucu hakk›nda, Cumhuriyet Savc›l›klar›ndan bilgi isteyebilece¤i yap›lan soruflturmalar,
meydana gelen ifl kazas›nda
hükme ba¤land›¤›ndan, 27. maddede iflverenin ifl kazas›n›, o yer yetkili kolluk kusurun kimde oldu¤u, bu
kuvvetlerine ve gerekti¤inde savc›l›¤a derhal bildirmesi öngörülmüfltür. kusurun suç oluflturup
oluflturmad›¤›n›n
Kurumca yap›lan soruflturman›n savc›l›¤a verilmesinin nedeni, meydana gelen belirlenmesi için savc›l›¤›
ifl kazas›nda kusurun kimde oldu¤unun, bu kusurun suç oluflturup oluflturmad›¤›- verilir.
n›n belirlenebilmesi içindir.
De¤indi¤imiz 27. maddeye göre iflveren, ifl kazas›n›, o yer yetkili zab›tas›na he-
men ve Kuruma da kazadan sonraki en geç iki gün içinde, örne¤i kurumca haz›r-
lanan haber verme ka¤›d›n› doldurarak, bildirmekle yükümlüdür. Bu ka¤›tta bildi-
rilen olay›n 506 say›l› Kanunun 11. maddesine göre ifl kazas› say›l›p say›lmayaca¤› ‹flveren, iflyerinde meydana
hakk›nda karar verilebilmesi için, 29. madde uyar›nca Kurum müfettiflleri taraf›n- gelen ifl kazas›n›, o yer
yetkili zab›tas›na hemen,
dan soruflturma yap›l›r. Bu soruflturmada, yaralanan sigortal›n›n ya da sigortal› öl- Sosyal Sigortalar Kurumuna
müflse, hak sahiplerinin haklar›n›n tespit edilmesi söz konusudur. Bu nedenle si- ise en geç iki gün içinde
haber verme ka¤›d›n›
gorta müfettifllerinin yapt›¤› soruflturmada, olay›n meydana gelifl flekli, ifl kaza- doldurarak bildirmekle
s›ylada meslek hastal›¤› olup olmad›¤›, iflverenin, kazaya u¤rayan iflçinin, üçüncü yükümlüdür.
flah›slar›n kusurlu olup olmad›klar› ve kusur oranlar› raporlar›nda belirtilir.
Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› Taraf›ndan Yap›lan

Soruflturma
4857 say›l› ‹fl Kanununun 77. maddesine göre iflverenler, iflyerlerinde meydana ge-
len kazalar› en geç, kazadan sonraki iki gün içinde, yaz›l› olarak ilgili Bölge Mü-
dürlü¤üne bildirmek zorundad›rlar. Bölge Müdürlükleri kaza ihbar›n›, kazan›n
a¤›rl›¤›na ve önemine göre, ilgili olan ‹fl Teftifl Grup Baflkanl›¤›na gönderir. Teknik
‹fl Müfettiflleri taraf›ndan yap›lan soruflturmada, olay›n meydana gelifl flekli, kaza-
n›n iflverenin mi, yoksa iflçinin mi hatal› davran›fllar›ndan kaynakland›¤›n›, kusur
oranlar›n›, ayn› tür kazalar›n tekrarlanmamas› için tavsiyelerini düzenledikleri ra-
porla belirlerler. Gerekirse bu raporun bir sureti savc›l›¤a gönderilir.
A¤›r yaralanma ve ölümle sonuçlanan ifl kazalar›nda, durumun öncelikle ilgili
kolluk kuvvetlerine, sonra da SSK ve Bölge Müdürlüklerine bildirilmesinden son-
ra, baz› aflamalardan geçilir ve haz›rl›k soruflturmas›ndan sonra, gerekli görülüyor-
sa savc› taraf›ndan ceza davas› aç›labilir.
‹fl kazas›ndan ve bunun sonucu a¤›r yaralanma ya da ölüm olay›ndan haberdar
olunduktan sonra, Belediye s›n›rlar› içerisinde ilgili polis karakolu, d›fl›ndaysa, jan-
darma karakolu, derhal olay yerine eleman göndererek tan›klar› ça¤›r›r. Düzenle-
nen tutanak Cumhuriyet Savc›l›¤›na ulaflt›r›l›r. Savc›, kaza sonucunun a¤›rl›¤›na ve
teknik duruma göre, bir bilirkifliyle birlikte olay yerine gelir. Birlikte görgü tan›k-
lar›n›n ifadeleri al›narak kan›tlar› toplarlar. Kan›tlar›n ortadan kald›r›lmas›, saklan-
mas› ya da san›klar›n kaçmalar› ihtimali varsa savc›, kan›tlar› mühürler ve sorufltur-
may› tutuklu olarak yürütür. Tutuklama karar› ceza hakimli¤inden al›n›r. Bu afla-
maya “haz›rl›k soruflturmas›” denilir.
Savc›, haz›rl›k soruflturmas› s›ras›nda toplad›¤› kan›tlara göre, san›klar› belirler.
Toplanan kan›tlara göre san›klar suçlu bulunmazsa savc›, dosyay› kapat›r. Bu tak-
dirde cezai sorumluluk aç›s›ndan kaza olay› kapanm›fl olur. Toplanan kan›tlara
göre ifl güvenli¤i tedbirlerine ihmal, tedbirsizlik gibi nedenlerle uyulmam›fl ve ka-
zaya neden olan kifliler belirlenmiflse savc› bir iddianame ile ceza mahkemesinde
kamu davas› açar. Ceza davas› aç›lm›flsa, ve hakim gerekli görürse yeniden bilir-
kifli incelemesi isteyebilir. Yarg›lama sonunda, san›k olarak belirtilen kifliler hak-
k›nda karar verilir. Bu durumda san›klar, ya beraat edecek ya da ceza görecekler-
dir. Burada esas olan ceza hapis cezas›d›r. Türk Ceza Kanununun, 455. maddesi
uyar›nca tedbirsizlik ya da dikkatsizlikle ölüme neden olmak, iki y›ldan befl y›la
kadar a¤›r hapis ve ayr›ca a¤›r para cezas›n› gerektirir. ‹fl kazas›na yol açan fiil,
birkaç kiflinin ölümüne ya da bir kiflinin ölümüyle birlikte birkaç kiflinin yaralan-
mas›na yol açm›flsa ceza artacak ve dört y›ldan on y›la kadar hapis ve daha yük-
sek para cezas› uygulanacakt›r.
‹flveren ya da iflveren vekillerinin, tedbirsizlik ya da dikkatsizlikle yaralanmaya
neden olmalar› halinde, Türk Ceza Kanununun 459. maddesi uyar›nca, yaralanma-
n›n a¤›rl›k derecesine göre, belirli oranlarda hapis cezas›n›n uygulanmas› gerekir.
Burada son bir hususun hat›rlanmas›nda yarar vard›r. Türk Ceza Kanunu hü-
kümlerine göre uygulanacak para cezalar›, zaman zaman artt›r›lmalar› söz konusu
olsa bile, zaman içerisinde cayd›r›c› özelliklerini kaybetmektedirler. Bunlar›n da
belirli de¤iflkenlere ba¤lanmas›nda yarar vard›r.
Bu arada, Umumi H›fz›s›hha Kanununun 282. maddesinin, iflçi sa¤l›¤› ve ifl gü-
venli¤i kurallar›na ayk›r› davranan iflverenlere, Türk Ceza Kanunu hükümleri d›-
fl›nda, hapis cezas› öngören, hukuk sistemimizdeki tek düzenleme oldu¤unu tek-
rar ifade edelim.
SIRA S‹ZDE ‹flyerinde meydana gelen bir kaza sonucunda yap›lan yasal soruflturmay›, kim ya da kimler
5 yapar?
Özet
‹fl güvenli¤i tedbirlerini almayan iflverenlere uygu-
AMAÇ
‹fl güvenli¤i tedbirlerini almayan iflverenlere uygu-
AMAÇ
lanacak idari yapt›r›mlar nelerdir? 2 lanacak cezai yapt›r›mlar nelerdir?
1
• ‹flyerinde gerekli ifl güvenli¤i tedbirlerini almayan • ‹flverenlere uygulanacak cezai yapt›r›mlar, 4857 Sa-
iflverenlere uygulanacak kamu hukuku yapt›r›mlar› y›l› ‹fl Kanununun ceza hükümleri bafll›kl› doku-
idari ve cezai yapt›r›mlar olmak üzere iki grupta ele zuncu bölümündeki baz› maddelerinde ve Türk Ce-
al›nabilir. za Kanununun 450. maddesinden sonraki baz› mad-
‹darenin temel görevi kamu yarar›n› korumakt›r. delerinde düzenlenmifltir.
‹dari yapt›r›mlar kamu hukuku yapt›r›m› olarak ida-
reye kamu yarar›n› koruma görevini yerine getir-
AMAÇ
‹fl kazalar› sonras›nda yap›lan soruflturmalar
mede yard›mc› olan araçlard›r. ‹dari ve cezai yapt›- 3 nelerdir?
r›mlar aras›ndaki en önemli farklar; cezai yapt›r›m- • ‹fl kazalar› sonras›nda yap›lan soruflturmalar, kolluk
lar›n ancak bir yarg› karar› sonucu uygulanabildi¤i kuvvetleri ve cumhuriyet savc›l›¤› taraf›ndan yap›-
halde, idari yapt›r›mlar›n uygulanmas›nda herhangi lan soruflturma, sosyal sigortalar kurumu taraf›ndan
bir yarg› karar›na ihtiyaç bulunmamas› ve idari yap- yap›lan soruflturma ve
t›r›mlar›n uygulanmas›nda yarg›sal usullerin de¤il, Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› taraf›ndan
idare hukukuna özgü usullerin geçerli olmas›d›r. yap›lan soruflturmad›r.
‹fl güvenli¤inin sa¤lanmas›nda idari yapt›r›mlar›n
amac› cezaland›rmaktan çok onarmak ve önlemek-
tir. Henüz zarar meydana gelmeden uygulanabil-
dikleri için, toplumun korunmas› ve hukuka ayk›r›-
l›klar›n önlenmesi aç›s›ndan oldukça etkilidirler.
Kurma izni ve iflletme belgesi alma zorunlulu¤u, bu
konuda önemli bir örnektir. Bunun d›fl›nda, di¤er
idari yapt›r›mlar, iflin durdurulmas›, iflyerinin kapa-
t›lmas› ve iflçilerin çal›flmaktan al›konulmas›d›r.
Kendimizi S›nayal›m 6. ‹flletme belgesini afla¤›dakilerden hangisi verir?

1. Geçici iflletme belgesi en fazla ne kadar süre için verilir? a. Bölge müdürlü¤ü
a. 1 ay b. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›
b. 3 ay c. ‹fl mahkemesi
c. 6 ay d. Sosyal Sigortalar Kurumu
d. 9 ay e. Valilik
e. 1 y›l
7. Belediye s›n›rlar› içinde iflyeri açma ve çal›flma ruh-
2. Yapt›r›mlara iliflkin afla¤›daki ifadelerden hangisi sat›n›, afla¤›dakilerin hangisi verir?
yanl›flt›r? a. Valilik
a. Hukuki ve cezai yapt›r›mlar ancak bir yarg› karar› b. Kaymakaml›k
sonucunda uygulanabilirler. c. Bölge müdürlü¤ü
b. ‹dari yapt›r›mlar›n uygulanabilmesi için yarg› kara- d. Sosyal Sigortalar Kurumu
r›na gerek yoktur. e. Belediyeler
c. ‹dari kararlar›n uygulanmas›nda yarg›sal usuller
geçerlidir. 8. ‹fl güvenli¤i müfettiflleri görevlerini yaparken, her-
d. Bir idari yapt›r›m›n uygulanabilmesi için bu yetki- hangi bir iflyerinde çal›flan iflçilerin yafl, cinsiyet, ve sa¤-
nin yasayla idareye tan›nm›fl olmas› gerekir. l›k durumlar› itibariyle böyle bir iflyerinde çal›flmalar›na
e. ‹dari yapt›r›mlar cezaland›rmaktan çok önlemeyi engel oluflturdu¤unu tespit ederlerse ne tür idari yapt›-
amaçlarlar. r›m uygulan›r?
a. ‹flletme belgesi iptal edilir.
3. ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili olarak uygulana- b. ‹flyeri kapat›l›r.
cak cezai yapt›r›mlar, hangi kanun ya da kanunlarda c. Kurma izni iptal edilir.
düzenlenmifltir? d. ‹fl durdurulur.
a. Yaln›z ‹fl Kanununda e. Bu iflçiler çal›flmaktan al›konulur.
b. Yaln›z Ceza Kanununda
c. ‹fl Kanunu ve Ceza Kanununda 9. Kurma izni ve iflletme belgesi al›nmadan aç›lm›fl olan
d. Yaln›z Borçlar Kanununda iflyerinde ne tür idari yapt›r›m uygulan›r?
e. Borçlar Kanunu ve Ticaret Kanununda a. ‹flletme belgesi iptal edilir.
b. Kurma izni iptal edilir.
4. Afla¤›dakilerden hangisi ifl kazalar› sonras›nda yap›lan c. ‹flyeri kapat›l›r.
bir soruflturma de¤ildir? d. ‹fl durdurulur.
a. Kolluk kuvvetleri taraf›ndan yap›lan soruflturma e. Bu iflçiler çal›flmaktan al›konulur.
b. Cumhuriyet Savc›l›¤› taraf›ndan yap›lan soruflturma
c. Sosyal Sigortalar Kurumu taraf›ndan yap›lan soruflturma 10. 4857 say›l› ‹fl Kanununun 79. maddesine göre, faaliye-
d. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› taraf›ndan ti durdurulan ifli, izin almadan devam ettiren, kapat›lan ifl-
yap›lan soruflturma yerlerini izinsiz açan iflverene, kaç milyon TL para cezas›
e. Yüksek Hakem Kurulu taraf›ndan yap›lan uygulan›r?
soruflturma a. 100
b. 200
5. Mevzuat›n yetki verdi¤i durumlarda, idarenin herhangi c. 250
bir yarg› karar›na dayanmadan do¤rudan do¤ruya idari d. 400
bir tasarruf, yani idari bir ifllemle idare hukukuna özgü e. 500
usullerle kamu yarar›n› korumak amac›yla verdi¤i cezala-
ra ne ad verilir?
a. Cezai yapt›r›m
b. Hukuki yapt›r›m
c. Yarg›sal yapt›r›m
d. ‹dari yapt›r›m
e. Tazminat yapt›r›m›
“ ‹fl kazas›, ayakkab› alt taban astar› yap›m›nda kullan›lan

ve salpa ad› verilen lifli malzeme üretimi s›ras›nda salpa
makinesinin “kaland›ra” ad› verilen ürünün makinadan ç›-
1. c
2. c
Yan›t›n›z yanl›flsa “Kurma ‹zni ve ‹flletme Belgesi
Verilmesi” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden
gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›flsa “‹dari Yapt›r›mlar” bafll›¤› alt›n-
k›fl noktas›nda çal›flan iflçinin kaland›raya sürekli olarak da verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
gelen salpa malzemesinin kaland›ra önünde kopmas› üze- 3. c Yan›t›n›z yanl›flsa “Cezai Yapt›r›mlar” bafll›¤› alt›n-
rine, kopan malzemeyi yeniden kald›ran›n valsleri aras›na da verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
s›k›flt›rmak için u¤raflmas› s›ras›nda, sol elinin valslerin 4. e Yan›t›n›z yanl›flsa “‹fl Kazalar› Sonras›nda Yap›lan
aras›na kapt›rmas› sonucu meydana gelmifltir. ‹flçi derhal Soruflturmalar” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri
hastaneye kald›r›larak mikro cerrahi bölümünde ameliya- yeniden gözden geçiriniz.
ta al›nm›fl sol elin orta ve iflaret parma¤› yeniden yerine 5. d Yan›t›n›z yanl›flsa “‹dari Yapt›r›m” bafll›¤› alt›nda
dikilemedi¤i için kesilmifl, elin di¤er k›s›mlar›n›n vücuda verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
yeniden uyum sa¤layabilmesi ve kanla beslenebilmesi 6. a Yan›t›n›z yanl›flsa “Kurma ‹zni ve ‹flletme Belgesi
için, sol el sol baca¤›na dikilmifl ve ikinci bir operasyonla Verilmesi” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden
eski haline getirilmesine karar verilmifltir. gözden geçiriniz.
Kaynak: Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› ‹fl Sa¤l›¤›

ve Güvenli¤i Genel Müdürlü¤ü, ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i
Dergisi, S.8, Y.2, Temmuz-A¤ustos 2002, s.22
” 7. e
8. e
Yan›t›n›z yanl›flsa “Kurma ‹zni ve ‹flletme Belgesi
Verilmesi” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden
gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›flsa “‹flçilerin Çal›flmaktan Al›konul-
mas›” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden göz-
den geçiriniz.
9. b Yan›t›n›z yanl›sa “‹flyerinin Kapat›lmas›” bafll›¤› al-
10. e Yan›t›n›z yanl›flsa “4857 Say›l› ‹fl Kanunundaki
Düzenlemeler” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri

S›ra Sizde 1 ÇEL‹K, N. (2003). ‹fl Hukuku Dersleri. ‹stanbul: Beta
‹dari yapt›r›mlar›n uygulanabilmesi için, yarg› karar›na ih- GÜVEN, E. - AYDIN, U. (2004). Bireysel ‹fl Hukuku.
tiyaç yoktur. Ayr›ca, idari yapt›r›mlar›n uygulanmas›nda Eskisehir: Nisan
yarg›sal usullerin de¤il, idare hukukuna özgü usulleri GÜVEN, E. - AYDIN, U. (1995). ‹fl Hukuku Dersleri.
geçerlidir. Anadolu Üniversitesi Yay›n› No. 897, Eskiflehir
SÜZEK, S. (1985). ‹fl Güvenli¤i Hukuku. Ankara
S›ra Sizde 2 Baflvurulabilecek ‹nternet Kaynaklar›
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i tedbirlerinin almayan iflveren- www.calisma.gov.tr
lere, kurma izni ve iflletme belgesi vermeme, iflin dur- www.ssk.gov.tr
durulmas›, iflyerinin kapat›lmas› ve iflçilerin çal›flmaktan www.tbmm.gov.tr
al›konulmas› fleklinde idari yapt›r›mlar uygulanabilir.
S›ra Sizde 3
Cezai sorumluluk, kazan›n ya da meslek hastal›¤›n›n olufl-
mas›na neden olan kifli için söz konusudur.
S›ra Sizde 4
‹fl kazalar› sonras›nda yap›lan soruflturmalar› savc›l›k, Sos-
yal Sigortalar Kurumu müfettiflleri ve Çal›flma ve sosyal
Güvenlik Bakanl›¤› teknik ifl müfettiflleri yürütür.
189
15
Türkiye’de
‹fl Güvenli¤i
Denetiminin
Örgüt Yap›s›
Bu ünitede,ülkemizde ifl güvenli¤i denetiminin örgütsel yap›s› ele al›nacakt›r. Bu

konuda, devletin denetim yetkisi ve bu yetkiyi kullanan kamu kurumlar›yla 4857
say›l› ‹fl Kanununa göre belli özellikleri tafl›yan iflyerlerinde kurulmas› öngörülen
ve ifl güvenli¤i konusunda iç denetimi gerçeklefltiren iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i ku-
rallar› incelenecektir.
Bu üniteyi çal›flt›ktan sonra, afla¤›daki sorular› yan›tlayabileceksiniz:
Türkiye’de iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ine yönelik denetim faaliyetleri nas›l

yürütülmektedir?
Türkiye’de iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunda devletin, hangi birimleri de-

netim görevini üstlenmifltir?
Türkiye’de iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunda, devletin d›fl›nda, nas›l bir

denetim yap›lmaktad›r?
Teftifl Raporlar› Hangi Durumlarda Geçerlidir
‹fl müfettifllerince tutulan tutanaklar, aksi ispat edilinceye kadar, geçerli kabul

edilmektedir. Davac› iflçi A, fazla çal›flma ücretlerinin ödenmedi¤inden Çal›flma
ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› Bölge Müdürlü¤üne flikayette bulunmufltur. Müfet-
tifllerce iflyerinde yap›lan inceleme ve araflt›rma sonucu, davac› A’n›n günde 4 sa-
at fazla mesai yapt›¤› kanaatine var›lm›flt›r. Ancak mahkeme, bilirkifli raporuna
dayanarak davac›n›n günde 1 saat üzerinden fazla çal›flma yapt›¤›n› dikkate
alarak hesaplama yapm›flt›r. Sadece bilirkifli raporuna dayanarak davac›n›n her
gün 1 saat fazla çal›flma yapt›¤› sonucuna var›lamaz. Çünkü; 1475 say›l› ‹fl Ka-
nununun 89/3. maddesine, (4857 say›l› yeni ‹fl Kanununun da 92/3. maddesi-
ne) göre, yetkili memurlar taraf›ndan düzenlenen teftifl raporlar›, aksi sabit olun-
caya kadar geçerlidir. Yarg›tay, dosya içeri¤inde, bu tutanaklar›n aksini gösteren
her hangi bir delile rastlanmad›¤› ve davac›n›n tan›k listesinin dahi dinlenmedi-
¤inden hareketle ifl müfettiflinin raporunu dikkate almadan hüküm verilmesini
isabetsiz bulmufltur.
Kaynak: (Yarg. 9. HD., E.2000/10367, K.2000/15086, T.31.10.2000 karar›ndan

Anahtar Kavramlar
• ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Kurulu
• ‹flyeri Hekimi
‹çindekiler
• GENEL OLARAK TÜRK‹YE’DE ‹fi GÜVENL‹⁄‹ DENET‹M‹N‹N ÖRGÜT YAPISI
• DEVLET‹N ‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹fi GÜVENL‹⁄‹ DENET‹M‹
• Devletin Denetim Yetkisi
• Devletin Denetim Birimleri
• ‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE GÜVENL‹⁄‹ KURULLARININ DENET‹M‹
• ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Kurullar›n›n Yap›s›
• ‹flyeri Hekimleri ve ‹fl Güvenli¤iyle Görevli Mühendis ya da Elemanlar
• ‹flçinin Haklar›
Ünite 15 - Türkiye’de ‹fl Güvenli¤i Denetiminin Örgüt Yap›s› 191
GENEL OLARAK TÜRK‹YE’DE ‹fi GÜVENL‹⁄‹

DENET‹M‹N‹N ÖRGÜT YAPISI
Ülkemizde, ifl güvenli¤i denetimi ve buna iliflkin faaliyetler, esas olarak Çal›flma ve
Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› taraf›ndan yürütülmektedir. Ancak, an›lan Bakanl›¤›n d›-
fl›ndaki, pek çok kamu kurumu da birtak›m özel düzenlemelerle ifl güvenli¤i dene-
timi aç›s›ndan, ülkemizdeki iflyerlerini denetleme yetkisine sahip k›l›nm›fllard›r. Öte
yandan, doktrinde genellikle “d›fl denetim” olarak adland›r›lan devlet denetim birim- Devlet denetim birimlerinin
lerinin, bu denetimleri d›fl›nda, ayr›ca iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i kurullar› da doktrin- denetimleri d›fl denetim, iflçi
sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i
de “iç denetim” olarak ifade edilen ifl güvenli¤i denetimini gerçeklefltirmektedirler. kurullar›n›n yapt›¤› denetim
iç denetim olarak ifade
edilir.
DEVLET‹N ‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹fi GÜVENL‹⁄‹ DENET‹M‹
Ülkemizdeki ifl güvenli¤i denetimindeki devlet yetkisinin, iki önemli dayana¤› var-
d›r. Birincisi, ilk kez 1961 tarihli, günümüzdeyse 1982 tarihli Anayasam›zla anaya-
sal güvence alt›na al›nm›fl bulunan “sosyal devlet” olma anlay›fl›ndan kaynaklanan,
devletin çal›flma yaflam›ndaki müdahaleci karakteridir. ‹kincisiyse, 4857 say›l› ‹fl 4857 say›l› ‹fl Kanunun 88.
maddesi ile Devlete ifl
Kanunumuzun 91. maddesinde aç›kça ifade edildi¤i üzere, devlete, ifl denetim yet- denetim yetki ve görevi
ki ve görevinin verilmifl olmas›d›r. verilmifltir.
Sosyal devlet ilk kez Sanayi Devrimi’nin ve sonras›n›n geliflmeleriyle gündeme Sosyal Devlet: Devletin
sosyal bar›fl› ve sosyal
gelmekle birlikte, insanl›k tarihinde uzun bir evrimin sonucu ve ürün olarak orta- adaleti sa¤lamak amac›yla
ya ç›km›flt›r. Toplumlar›n, bir anlamda, ekonomik geliflmifllik düzeyiyle ilgili oldu- sosyal ve ekonomik hayata
aktif müdahalesini meflru ve
¤undan ilk kez, bat› demokrasilerinde ortaya ç›kan sosyal devlet kavram›, devletin gerekli gören anlay›flt›r.
sosyal bar›fl› ve sosyal adaleti sa¤lamak amac›yla sosyal ve ekonomik hayata aktif
müdahalesini meflru ve gerekli gören bir anlay›fl› ifade etmektedir. Zaten bu ne-
denledir ki, sosyal devlet “önlemler devleti” olarak tan›mlanmaktad›r.
Sosyal devletin temel de¤erleri, ekonomik bak›mdan genifl, ba¤›ml› kitlelerin
ç›kar› için, yaflayabilme güvenli¤i, tam istihdam ve çal›flma gücünün korunmas›d›r.
Bu nedenle sosyal devlet sisteminde devlet, sadece belirli bir kesimin de¤il, tüm
yurttafllar›n beden ve ruh sa¤l›¤› içinde ve insan onuruna yarafl›r biçimde yaflaya-
bilmelerini sa¤lamakla yükümlü k›l›nm›flt›r.
fiu halde ülkemizde sosyal devlet ilkesinin anayasal güvence alt›nda bulunma-
s›, ayn› zamanda ifl güvenli¤inin de kurum olarak anayasal güvenceye kavuflturul-
mas› zorunlulu¤unu içermektedir. Zaten ifl güvenli¤i hakk›, anayasada herkese ta-
n›nm›fl bulunan yaflama, beden bütünlü¤ü ve sa¤l›k haklar›n›n daha özel bir alan-
daki uzant›s›d›r.
Öte yandan, iflçilerin ifl güvenli¤i, sosyoekonomik niteli¤iyle sosyal devletin ça-
l›flma yaflam›na do¤rudan kar›flmas›n› ve bu alanda birtak›m düzenlemeler ve ted-
birler getirmesini zorunlu k›lmaktad›r. Sosyal devlet anlay›fl›nda devlet, birbirine Sosyal devlet anlay›fl›nda
Devlet;
ba¤l› üç tür çabayla çal›flma yaflam›na müdahale etmektedir. Bunlar; devletin ka- • Kanunlar› düzenleme
nunlar› düzenlemesi, kanunlar›n uygulanmas›n› sa¤lamak amac›n› tafl›yan denetim • kanunlar›n
uygulanmas›n› sa¤lamak
faaliyetlerinde bulunmas› ve en sonunda kanunlara uymayanlar› cezaland›rmas› amac›yla denetim
yani yapt›r›mlar öngörmesidir. Kuflkusuz, ifl güvenli¤i denetimi de sosyal devletin faaliyetlerinde bulunma
çal›flma hayat›n› denetlemesinin uzant›s›ndan baflka bir fley de¤ildir ve böylece • kanunlara uymayanlar›
cezaland›rma
devlet, mevzuattan çok, uygulamaya dayal› oldu¤u bilinen iflçilerin, sa¤l›¤› ve gü- çabalar› ile çal›flma
venli¤i konusuna, denetim faaliyetleriyle büyük bir katk›da bulunmaktad›r. yaflam›na müdahale
etmektedir.
Çal›flma yaflam›nda devletin müdahalesini kabul eden sosyal devlet anlay›fl›n›n
bir gere¤i de çal›flanlar›n güvenli¤inin ve sa¤l›¤›n›n korunmas›d›r. Bu durumda,
oluflturulan mevzuat›n uygulanmas›n› sa¤lamak amac›n› tafl›yan denetim faaliyet-
leri, çal›flanlar›n güvenli¤ini ve sa¤l›¤›n› da korumay› üstlenen sosyal devletin, bu
yönlü amac›n› gerçeklefltirmek için kullanabilece¤i çok önemli bir araçt›r.
Sosyal devlet anlay›fl›n›n tam olarak gerçeklefltirilmesi, bu amaçla kabul edilmifl

mevzuat hükümlerinin ciddi bir biçimde denetlenmesine ba¤l›d›r.
Devletin Denetim Yetkisi

Ülkemizde devletin, ifl güvenli¤i denetim yetkisi, sosyal devlet olma anlay›fl›ndan
kaynakland›¤› gibi, 4857 Say›l› ‹fl Kanununun bu yönlü ve yerinde bir düzenleme-
siyle bu yetkinin aç›kça, devlete verilmesinden de kaynaklanmaktad›r.
Gerçekten, 4857 say›l› ‹fl Kanununun yedinci bölümünde, devletin an›lan ko-
nudaki yetkisi “çal›flma hayat›yla ilgili mevzuat›n uygulanmas›n› devlet izler, de-
netler ve teftifl eder.” (m.91/I) denilmek suretiyle aç›kça ifade edilmifltir. Devletin
bu konudaki görevini nas›l yürütece¤iyse yine ayn› maddede “Bu ödev Çal›flma
Bakanl›¤›na ba¤l› ihtiyaca yetecek say› ve özellikle teftifl ve denetlemeye yetkili ifl
müfettifllerince yap›l›r.” fleklinde ifade edilmifltir (m.91/I).
Kuflkusuz, di¤er ülkelerde oldu¤u gibi, ülkemizde de denetim yetkisinin devle-
te verilmifl olmas›n›n önemi büyüktür. Zira denetim faaliyetlerinden iyi bir sonuç
almak her fleyden önce, bu denetimi üstlenen kurumun tarafs›z ve objektif bir ku-
rum olmas›na ba¤l›d›r.
SIRA S‹ZDE ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunda devletin denetim yetkisi nereden kaynaklanmaktad›r?
1
Devletin Denetim Birimleri
Devletin denetim birimleri Çal›flma ve Sosyal güvenlik Bakanl›¤›’n›n denetimi ve
di¤er birimlerin denetimi olarak iki k›s›mda ele al›nacakt›r.
Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›

4857 say›l› ‹fl Kununun 91. maddesine göre Devlet, çal›flma hayat›yla ilgili mevzu-
at›n uygulanmas›n› izler, denetler ve teftif eder. Bu ödev, Çal›flma ve Sosyal Gü-
venlik Bakanl›¤›na ba¤l›, ihtiyaca yetecek say› ve özellikte, teftifl ve denetlemeye
yetkili ifl müfettifllerince yap›l›r.
Askeri iflyerleriyle yurt güvenli¤i için gerekli maddeler üretilen iflyerlerinin dene-
tim ve teftifli konusu ve sonuçlar›na ait ifllemler Milli Savunma Bakanl›¤› ile Çal›flma
ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›nca birlikte haz›rlanacak yönetmeli¤e göre yürütülür.
4857 say›l› ‹fl kanununun 92.maddesine göre, 91 inci madde hükmünün uygu-
lanmas› için, ifl hayat›n›n izlenmesi, denetlenmesi ve teftifliyle ödevli olan ifl müfet-
tiflleri, iflyerlerini ve eklentilerini, iflin yürütülme tarz›n› ve ilgili belgeleri, araç ve
gereçleri, cihaz ve makineleri, ham ve ifllenmifl maddelerle, ifl için gerekli olan
malzemeyi 93 üncü maddede yaz›l› esaslara uyarak, gerekti¤i zamanlarda ve iflçi-
lerin yaflam›na, sa¤l›¤›na, güvenli¤ine, e¤itimine, dinlenmesine ya da oturup yat-
mas›na iliflkin tesis ve tertipleri, her zaman görmek, araflt›rmak, incelemek ve bu
Kanunla suç say›lan eylemlere rastlad›¤› zaman, bu hususta Çal›flma ve Sosyal Gü-
venlik bakanl›¤› taraf›ndan ç›kar›lacak ‹fl Teftifli Tüzü¤ünde aç›klanan flekillerde,
bu halleri önlemek yetkisine sahiptirler.
Teftifl ve denetleme s›ras›nda, iflverenler, iflçiler ve bu iflle ilgili görülen baflka
kifliler; izleme, denetleme ve teftiflle görevli ifl müfettiflleri taraf›ndan ça¤r›ld›klar›
zaman gelmek, ifade ve bilgi vermek, gerekli olan belge ve delilleri getirip göster-
mek, vermek ve birinci f›krada yaz›l› görevlerini yapmak için, kendilerine her çe-
flit kolayl›¤› göstermek ve bu yoldaki emir ve isteklerini geciktirmeksizin yerine ge-
tirmekle yükümlüdürler.
Çal›flma hayat›n› izleme, denetleme ve teftifle yetkili ifl müfettiflleri taraf›ndan

tutulan tutanaklar, aksi kan›tl›ncaya kadar geçerlidir.
4857 Say›l› ‹fl kanununun 93. maddesine göre, ifl hayat›n› izleme, denetleme ve
teftifl yetkisi olan ifl müfettiflleri, görevlerini yaparlarken, iflin normal gidiflini ve ifl-
lerinin ifllemesini, inceledikleri konunun niteli¤ine göre mümkün oldu¤u kadar ak-
satmamak, durdurmamak ve güçlefltirmemek ve resmi ifllemlerin yürütülüp sonuç-
land›r›lmas› için, aç›klanmas› gerekmedikçe, iflverenin ve iflyerinin meslek s›rlar›
ve flartlar›n›, ekonomik ve ticari hal ve durumlar› hakk›nda gördüklerini ve ö¤ren-
dikleri hususlar›, tamamen gizli tutmak ve kendileri taraf›ndan bilgileri ve ifadele-
ri al›nan, yahut kendilerine baflvuran ya da ihbarda bulunan iflçilerin ve baflka ki-
flilerin isimlerini ve kimliklerini aç›klamamakla yükümlüdürler.
4857 say›l› ‹fl kanununun 94. maddesine göre, iflçi ve iflverenlerle bunlar›n mes-
lek kurulufllar› tarf›ndan kendilerini ilgilendiren ve ifl hayat›na iliflkin ifllerde, Çal›fl-
ma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›na yaz›yla baflvurma halinde, bu dilekçeler ve
bunlarla ilgili tutanak, evrak, defter ve ifllemler damga vergisi ve her çeflit resim ve
harçtan muaft›r.
4857 say›l› ‹fl Kanununun 95. maddesine göre, ifllerinin kurulup aç›lmas›na izin
vermeye yetkili belediyerle di¤er ilgili makamlar, iflyerinin kurulmas›na ve iflletilme-
sine izin vermeden önce, Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›n›n ifl mevzut›na gö-
re, verilmesi gerekli kurma izni ve iflletme belgesinin varl›¤›n› araflt›r›r. Çal›flma ve
Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›nca, kurma izni ve iflletme belgesi verilmemifl iflyerlerine
belediyer ve di¤er ilgili makamlarca da kurma ya da aç›lma izni verilemez.
Kamu kurum ve kurulufllar›, iflyerlerinde yapacaklar› ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤iyle
ilgili teftifl ve denetlemelerin sonuçlar›n› ve yapacaklar› ifllemleri, o yer için yetkili
bölge müdürlü¤üne bildirirler.
‹flyerinin kurulup aç›lmas›na izin vermeye yetkili belediyerle di¤er ilgili ma-
kamlar, her ay, bu hususta izin verdikleri, iflveren ve iflyerinin isim ve adresini ve
yap›lan iflin çeflidini gösterir listeleri, bir sonraki ay›n onbefline kadar, o yerin ba¤-
l› bulundu¤u bölge müdürlü¤üne bildirirler.
Devletin Di¤er Denetim Birimleri

‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili olarak, devletin denetim yapan di¤er birimleri,
Sosyal Sigortalar Kurumu, Belediyeler, Milli Savunma Bakanl›¤›, Sa¤l›k Bakanl›¤› ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i
ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl›¤›’d›r. ile ilgili olarak, baflta
Çal›flma ve Sosyal Güvenlik
Bakanl›¤› olmak üzere,
Sosyal Sigortalar Kurumu Sosyal Sigortalar Kurumu,
Özerk bir kurulufl olarak kurulan, ancak günümüzde, Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Belediyeler, Milli Savunma
Bakanl›¤›, Sa¤l›k Bakanl›¤›
Bakanl›¤›’n›n ba¤l› bir kuruluflu olan Sosyal Sigortalar Kurumu (3146 say›l› K. ve Enerji ve Tabii Kaynaklar
m.30), 506 say›l› Sosyal Sigortalar Kanunu’na göre, sigortal› say›lan iflçilerle bu ifl- Bakanl›¤› devletin d›fl dene-
tim yapan di¤er birimleridir.
çileri çal›flt›ran iflyerlerine ve iflverenlerine, bu kanunu uygulamakla yükümlü bir
sosyal güvenlik kurumudur.
Do¤al olarak, Sosyal Sigortalar Kurumu’nun üstlendi¤i bu önemli amac› ger- Sosyal Sigortalar Kurumu:
çeklefltirebilmesi, her fleyden önce, mevcut sosyal sigortalar mevzuat›n›n düzenli Sigortal› say›lan iflçiler ile
bu iflçileri çal›flt›ran
bir biçimde iflyerlerinde uygulanmas›yla sa¤lan›r. Bu da ancak denetimi gerektirir. iflyerlerine ve iflverenlerine
Nitekim sigorta müfettifllerinin, iflyerlerine yapacaklar›, ifl teftifllerinin amac›, sosyal 506 say›l› Sosyal Sigortalar
Kanunu uygulamakla
sigorta mevzuat›n›n getirdi¤i hak ve yükümlülüklerin tam ve do¤ru olarak uygula- yükümlü bir sosyal güvenlik
n›p, uygulanmad›¤›n› incelemektir. Uygulaman›n, mevzuata uygunlu¤unu sa¤la- kurumudur.
mak, iflçi sa¤l›¤›na ve ifl güvenli¤ine iliflkin hususlarda görülen hata ve noksanl›k-
lar› da ilgili makamlara iletmek bu arada SSK mevzuat›n›n gere¤i olarak saptan›n-
lar, gerekti¤inde iflverenleri ve sigortal›lar› uyarmak ve ayd›nlatmak olarak için kul-
lan›l›rlar. Bu konuda 506 say›l› Kanunun 130. maddesi hükmü gere¤ince sigorta
müfettifllerine, sosyal sigortalar mevzuat›n›n uygulanmas› bak›m›ndan 4857 say›l›
‹fl Kanununda belirtilen hükümler gere¤ince, iflyerlerini denetleme yetkisi verilmifl
bulunmaktad›r. Sigorta Müfettiflleri bu görevi 506 say›l› Kanunun 130. maddesine
ve “Sosyal Sigortalar Kurumu Sigorta Müfettiflli¤i Servislerinin Kuruluflu ile Sigorta
Müfettiflleri ve Kontrol Memurlar›n›n Görev ve Yetkileri Hakk›nda Yönetmelik” hü-
kümlerine uygun olarak yerine getirirler.
506 say›l› Kanuna göre, Kurumun denetlemeye yetkili memurlar›, iflçi sa¤l›¤› ve
ifl güvenli¤ine iliflkin mevzuat hükümlerine ya da iflin yürütüm tarz›nda, sa¤l›k ve ifl
güvenli¤i usul ve teamüllerine ayk›r› durumlarla karfl›lafl›rlarsa durumu, usulüne uy-
gun olarak inceleyip tespit ederler. Saptanan bu hususlar, Kurumca, ilgili kurulufl-
lara iletilir (506 say›l› K.m.130/II). Madde hükmünden anlafl›ld›¤› üzere, sigorta mü-
fettiflleri de Bakanl›k müfettiflleri gibi görev yaparlar. Ancak, onlardan farkl› olarak,
görevleri sadece, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i hükümlerine ayk›r› olarak rastlad›klar›
durumlar› saptay›p, Kuruma bildirmekten ibarettir. Zira, saptanan aksakl›klar› ilgili
makamlara iletmek yetkisi sadece Kurumundur. Dolay›s›yla, Sosyal Sigortalar Kuru-
mu’nun denetim görevi, konusu ve amac› aç›s›ndan daha s›n›rl› olmaktad›r.
Konuyla ilgili olarak, 14.3.1984 gün ve 1984/10 say›l› Bakanl›k genelgesi, SSK
sigorta müfettifllerinin ve ‹fl Teftifl Kurulu bünyesinde bulunan ‹fl Müfettifllerinin ya-
pacaklar› denetimlerde, koordinasyon içinde çal›flmalar› ve karfl›l›kl› iflbirli¤inde
bulunmalar›n› öngörmektedir.
Belediyeler
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunun önemi karfl›s›nda, mahalli idare birimi olarak
belediyelerin de konuyla ilgili olarak görev ve yetki sahibi olmalar› do¤ald›r. Zaten,
gerek 1580 Say›l› Belediye Kanunun 15-19. maddeleri, gerek birtak›m özel kanun
ve tüzükler belediyelere ifl hukukuyla ilgili olarak birçok görevler yüklemekle kal-
mam›fl, ayr›ca bunlar›n denetimini de belediyelerin görevleri aras›nda saym›flt›r.
1580 say›l› Kanunun 15. maddesi, belde halk›n›n, sa¤l›k ve refah›n› temin ve
belde düzeninin bozulmaktan korunmas› için, belediyelere yüklenmifl görevleri s›-
ralamaktad›r. ‹flte, 76 bent içinde s›ralanan bu görevlerden özellikle iki tanesi, iflçi
sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ini ve dolay›s›yla ifl güvenli¤i denetimini ilgilendirmektedir.
Bunlardan, 38. bentte yer alan hükme göre; belediyeler bütün sanayi müessese ve
fabrikalar›n her türlü tesisat›n›n fenni muayenelerini yapmak ve bunlar›n etraf›n-
dakilerin sa¤l›¤›na ve mallar›na zarar› olup olmad›¤›n› tespit etmekle yükümlüdür.
76. bendin hükmüne göreyse belediyeler, fabrika ve iflyerinin, iflçi meskenlerinin
ve iflçilerin s›hhi denetlemesini yapmakla görevli tutulmufltur. Öte yandan, 1948 ta-
rihli “‹fl Kanununun fiümulü içinde Tasnif Edilmemifl Küçük ‹flyerlerinin Teftifl ve
Murakabesi Hakk›nda Yönetmelik” hükümleri gere¤ince, belediye s›n›rlar› içinde
yer alan ve ‹fl Kanununun kapsam› d›fl›nda kalan iflyerlerinin denetimi belediyele-
re aittir (m.1/B). Öyleyse 4857 say›l› ‹fl Kanununun 4. maddesinde say›lan ve be-
lediye s›n›rlar› içinde kalan iflyerlerinin, ifl güvenli¤i bak›m›ndan denetimi beledi-
yelerce yap›lacakt›r. Ayr›ca, an›lan yönetmeli¤in 8. maddesine göre “Çal›flma Ba-
kanl›¤› Teflkilat›nca yap›lmakta olan teftifller s›ras›nda, ‹fl Kanunu kapsam› d›fl›nda
kalan yerlerde görülen noksan ve ayk›r›l›klar›n, belediyelere bildirilmesi gerek-
mektedir. Öte yandan, bir kamu kurumu olarak belediyeler de iflyerlerinde yapa-
caklar›, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili denetimlerinin sonuçlar›n› ve bu yolda
yapacaklar› ifllemleri, o yer için yetkili bölge Çal›flma Müdürlü¤ü’ne bildirmek zo-
rundad›rlar (4857 say›l› ‹fl K.m.95/11).
Konuyla ilgili olarak önemli bir hususu belirtmekte yarar vard›r. 3572 say›l› “‹fl-
yeri Açma ve Çal›flma Ruhsatlar›na Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin De¤iflti-
rilerek Kabulüne Dair Kanun”a göre belediyeler, belirli iflyerleri için, çal›flma ruh-
sat› vermeye yetkili k›l›nm›fllard›r. Hat›rlanaca¤› gibi, bu konuya idari yapt›r›mlar
konusunda de¤inmifltik.
Milli Savunma Bakanl›¤›

Bakanl›k, ‹fl Teftifl Kurulu d›fl›nda, afla¤›da aç›klanaca¤› gibi, özel olarak kanunla
belirlendi¤i üzere sadece, baz› iflyerlerini denetlemek yetkisine sahip bir di¤er ka-
mu kuruluflu da Milli Savunma Bakanl›¤› olmaktad›r. Nitekim, 4857 say›l› ‹fl Kanu-
nunun 91/II. maddesinde de; “Askeri iflyerleriyle yurt güvenli¤i için gerekli mad-
deler üretilen iflyerlerinin denetim ve teftifli konusu ve sonuçlar›na ait ifllemler Mil-
li Savunma Bakanl›¤› ile Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›nca birlikte haz›rla-
nacak yönetmeli¤e göre yürütülür.” denmektedir. Henüz bu yönetmelik yürürlü¤e
girmemifltir. Bu konuda 1475 say›l› eski ‹fl Kanunu döneminde ç›kar›lan bir tüzük
bulunmaktad›r. Söz konusu tüzük, 27.11.1973 tarihinde ve 7/7506 say›l› Bakanlar
Kurulu Karar› ile yürürlü¤e girmifl bulunan “Askeri ‹flyerleriyle Yurt Emniyeti ‹çin
Gerekli ‹mal Olunan ‹flyerlerinin Denetim ve Teftifli Hakk›nda Tüzük”tür.
An›lan tüzü¤e göre, askeri iflyerleri ikiye ayr›lmakta (m.2) ve Milli Savunma Ba-
kanl›¤›, Genel Kurmay Baflkanl›¤› (Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanl›kla-
r›) ve ‹çiflleri Bakanl›¤› Jandarma Genel Komutanl›¤›’nca do¤rudan do¤ruya iflleti-
len iflyerlerini denetim ve teftifli askeri ifl müfettifllerince yap›lmaktad›r. Bunlar›n d›-
fl›nda kalan iflyerleriyle yurt emniyeti için gerekli maddeler imal olunan iflyerleri-
nin denetim ve teftifli Çal›flma Bakanl›¤›’n›n teftifle yetkili memurlar› taraf›ndan ya-
p›l›r. Hiç flüphe yok ki bu düzenlemeyle yurt savunmas›n› gerektiren maddelerin
imal edildi¤i iflyerleri, askeri ve sivil ifl müfettiflleri aras›nda bölüfltürülmekte ve as-
keri ifl müfettifllerinin yetkili olabilmesi için, bu iflyerlerinin do¤rudan do¤ruya as-
keri makamlarca iflletilmesi gerekli görülmektedir. Ayn› flekilde, Çal›flma Bakanl›¤›
müfettifllerinin denetimine tabi olan ve harp silah› ve cephane üreten özel sanayi
kurulufllar› üzerindeki genel kontrol, bundan sonra da Milli Savunma Bakanl›¤›’na
ait olacakt›r. Nitekim an›lan tüzü¤ün 2. maddesi “yurt emniyeti için gerekli olan
maddeler imal olunan iflyerleri hakk›nda 17 Temmuz 1940 tarihli 2/13992 say›l› ka-
rarname ile kabul edilmifl bulunan (Türkiye’de Harp Silah› ve Mühimmat› Yapan
Hususi Sanayi Müesseselerin Kontrolü Hakk›ndaki Nizamname) hükümleri sakl›-
d›r” demek suretiyle bu durumu aç›kça ifade etmifl bulunmaktad›r.
An›lan tüzü¤ün 4. maddesinde askeri müfettifllerde, Bakanl›¤›n bu konuda yet-
kili memurlar›nda aran›lacak niteliklerin bulunmas› gerekti¤i öngörülmüfltür. Bu
konuda, askeri ifl müfettifllerinin nitelikleri, müfettiflli¤e nas›l al›nacaklar› ve dene-
timleri nas›l yürütecekleri ayr›nt›l› olarak, 1975 y›l›nda yürürlü¤e girmifl bulunan
“Milli Savunma Bakanl›¤› ‹fl, Sosyal Sigorta, ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Müfettiflleri
Teftifl Yönetmeli¤i”nin hükümleriyle düzenlenmifl bulunmaktad›r.
Askeri iflyerlerinde denetimin nas›l yürütülece¤i konusuysa ayn› tüzü¤ün 3.
maddesinde belirtilmektedir. “Milli Savunma Bakanl›¤›, Genel Kurmay Baflkanl›¤›
(Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanl›klar›) ve ‹çiflleri Bakanl›¤› Jandarma
Genel Komutanl›¤›nca do¤rudan do¤ruya iflletilen askeri iflyerlerinin askeri ifl mü-
fettiflleri taraf›ndan denetimi, çal›flma hayat›yla ilgili mevzuat›n, iflyerlerinin, dene-
tim ve teftifline ait hükümlerinin aynen uygulanmas› suretiyle yap›l›r. Bu iflyerlerin-
de, askeri ifl müfettiflleri taraf›ndan, mevzuata ayk›r›l›¤› saptanan hususlar›n gide-
rilmesi için al›nmas› gereken tedbirler, askeri ifl müfettiflleri taraf›ndan verilecek ra-
porlar üzerine, Milli Savunma Bakanl›¤›’nca iflveren vekillerine yaz›yla bildirilir. ‹fl-
veren vekilleri de gere¤ini yaparak, sonucu Milli Savunma Bakanl›¤›’na yaz›yla bil-
dirirler”. Hiç flüphe yok ki, askeri ifl müfettiflleri de denetimlerine tabi iflyerlerinde,
her türlü ifl mevzuat›n›n, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i hükümlerinin bu arada Sosyal
Sigortalar Kanununun uygulan›fl›n› denetlemekle görevlidirler. Askeri iflyerlerinde
ortaya ç›kacak olan ifl güvenli¤i ihlallerine karfl›, iflyerinin nas›l durdurulaca¤› na-
s›l kapat›laca¤›ysa “Askeri ‹flyerleriyle Yurt Emniyeti ‹çin Gerekli Maddeler ‹mal
Olunan ‹flyerlerinde ‹flin Durdurulmas›na Veya ‹flyerlerinin Kapat›lmas›na Karar
Vermeye Yetkili Komisyonun Çal›flma fiekli ve Esaslar› Hakk›nda Yönetmelik” hü-
kümlerine göre yap›lmaktad›r.
Sa¤l›k Bakanl›¤›
Günümüzde, 1593 Say›l› Umumi H›fz›s›hha Kanununun 173-180. maddeleri ve 268-
275. maddeleri ile daha önce de¤inmifl oldu¤umuz 1948 tarihli “‹fl Kanunu fiümulü
‹çinde Tasnif Edilmemifl Olan Küçük ‹flyerlerinin Teftifl ve Murakabesi Hakk›ndaki
Yönetmelik”in 1/7. maddesi, Sa¤l›k Bakanl›¤›na iflyerlerini denetleyebilme yetkisini
vermektedirler. Öte yandan 1593 say›l› Kanunun 268-275 . maddeleri uyar›nca çev-
re ve toplum sa¤l›¤›n›n korunmas› aç›s›ndan önem arz eden gayri s›hhi müessese-
lerin zararl› etkilerinin yok edilmesi ya da en az düzeye indirilmesi, do¤al kaynak-
lar›n kirlenmesine karfl› korunmas› maksad›yla gayri s›hhi müesseselerin kontrol al-
t›na al›nmas›, ruhsatland›r›lmas› ve denetlenmelerindeki esaslar› belirlemek amac›-
n› tafl›yan “Gayri S›hhi Müesseseler Yönetmeli¤i”nin 21. maddesi” gayri s›hhi mües-
seseler çevre ve toplum sa¤l›¤› aç›s›ndan sa¤l›k teflkilat›n›n denetimi alt›ndad›r” de-
mek suretiyle dolayl› da olsa ifl güvenli¤i denetimi konusunda an›lan kuruma ifl gü-
venli¤i denetim yetkisi tan›m›flt›r. Zira, belediyeler gibi, bu kurumun da iflyerlerin-
de çal›flanlar›n hak ve ç›karlar› d›fl›nda kalan amaçlarla yapt›¤› bu denetimler, do-
layl› olarak iflyeri mensuplar› aç›s›ndan da sonuç do¤urabilecektir.
Görüldü¤ü üzere, Sa¤l›k Bakanl›¤›n›n iflyerlerini iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i aç›-
s›ndan denetleyebilme yetkisi, s›n›rl› ve ancak dolayl› bir biçimde olmaktad›r. Zira
an›lan Bakanl›¤a, bu konudaki yetkisi direkt olarak tan›nmam›fl, ancak çevre sa¤-
l›¤›yla iliflkilendirilerek verilmifltir.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl›¤›

fiüphesiz çal›flma koflullar› yönünden ve maden ifl kolundaki mesleki risklerin ve
ifl kazalar›n›n çoklu¤u karfl›s›nda, ülkemizde en fazla denetim görmesi gereken
yerlerin bafl›nda maden iflletmeleri gelmektedir.
Bugün için, ülkemizde madencilik faaliyetlerinin sa¤l›kl› yürütülmesi bak›m›n-
dan, maden iflletmelerinin denetimi, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl›¤› taraf›ndan
yap›lmaktad›r. 3213 Say›l› Maden Kanununun 11. maddesi gere¤ince, Enerji ve Ta-
bii Kaynaklar Bakanl›¤›, maden haklar›yla ilgili bütün faaliyetlerin yerine getirilme-
sini sa¤lamak, kontrol ve denetimini yapmak, teknik ve mali konular› yerinde in-
celemek maksad›yla ihtisaslaflm›fl di¤er devlet kurulufllar›ndan yararlanarak, ince-
leme raporu haz›rlat›r. Öte yandan 19.2.1985 gün ve 3154 say›l› “Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanl›¤›n›n Teflkilat ve Görevleri Hakk›nda 186 Say›l› Kanun Hükmün-
de Kararnamenin Baz› Hükümlerinin De¤ifltirilmesi Hakk›nda Kanun Hükmünde
Kararnamenin De¤ifltirilerek Kabulü Hakk›nda Kanun”da yukar›da de¤inmeye ça-
l›flt›¤›m›z düzenlemeye paralel olarak, an›lan Bakanl›¤a maden iflletmelerini denet-
leme yetkisi tan›maktad›r. Gerçekten, sözü edilen Kanunun 8. maddesi, an›lan Ba-
kanl›¤›n ana hizmetler birimlerini üçe ay›rm›fl ve bunlardan biri olan Maden Daire-
si Baflkanl›¤›n›n görevlerini 9. madde de belirtirken, ayn› maddenin (c) bendinde

maden iflletmelerindeki “faaliyetlerin ifl güvenli¤i, çevre sa¤l›¤› ve do¤al kaynakla-
r›n korunmas› ilkelerine uygun yürütülmesini takip etmek” görevinin bu baflkanl›-
¤a ait oldu¤unu ifade etmifltir. Denetimlerin nas›l yap›laca¤› konusuysa, “Maden
Kanunu Yönetmeli¤inin 18-22. maddelerinde hükme ba¤lanm›flt›r”. Söz konusu
yönetmelik “Maden Kanununun Uygulanmas›na Dair Yönetmelik” olup, 22 A¤us-
tos 1985 y›l›nda yürürlü¤e girmifl bulunmaktad›r.
Görüldü¤ü üzere, genelde an›lan Bakanl›¤›n, özeldeyse bu Bakanl›¤›n denetim
görevini üstlenmifl bulunan Maden Dairesi’nin, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusun-
da denetimlerde bulundu¤u iflletmeler, salt maden iflletmeleri oldu¤undan, Bakan-
l›¤›n bu konudaki yetkisi ve görevi, amaç ve konu aç›s›ndan, s›n›rl› kalmaktad›r.
Bu s›n›rl› göreve ra¤men, Bakanl›¤›n denetim görevini üstlenmifl bulunan Maden
Dairesi’nin ülke çap›nda örgütlenmemifl olmas›, denetim faaliyetlerinin gereken öl-
çüde etkili olmas›n› engellemektedir.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl›¤›n›n maden iflletmelerinde sahip oldu¤u de-
netim yetkisi, Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› denetim teflkilat›n›, bu iflletme-
lerdeki denetim yetki ve görevini ortadan kald›rmamaktad›r. Bu nedenle Enerji ve
Tabii Kaynaklar Bakanl›¤›n›n, bu yetkisiyle “Maden ve Tafl Ocaklar› ‹flletmelerinde
Al›nacak ‹fl Güvenli¤i Önlemlerine ‹liflkin Tüzük” uyar›nca, Çal›flma ve Sosyal Gü-
venlik Bakanl›¤› taraf›ndan yerine getirilecek ifl güvenli¤i denetim faaliyetlerinin,
koordinasyon içinde yürütülmesi gerekmektedir.
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunda devletin denetim yapan birimleri hangileridir? SIRA S‹ZDE
2
‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I VE GÜVENL‹⁄‹ KURULLARININ DENET‹M‹
‹flçi sa¤l›¤› ve güvenli¤i kurullar› eliyle yap›lan denetimde, öncelikle kurulun yap›-
s› üzerinde durulacak ve görevleri ele al›nacakt›r. Daha sonra iflyeri hekimleri ile
ifl güvenli¤inden sorumlu mühendis ya da teknik elemanlar ve iflçilerin haklar›
üzerinde durulacakt›r.
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Kurullar›n›n Yap›s›

‹fl güvenli¤i hükümlerinin uygulanmas›nda, sadece devlet denetiminin yetmeyece-
¤i ve bu iflle do¤rudan ilgili bulunan iflverenle iflçilerin yard›mlar› ve ilgileri olmaz-
sa bir iflyerinde, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ini koruman›n çok güç olaca¤› bir ger-
çektir. Bu nedenle, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i kurullar›n›n oluflturulmas› öngörül-
müfltür. Nitekim ülkemizde de, bir tedbirin al›nmas›ndaki zorunlulu¤un hem iflçi
hem de iflverence saptanmas› ve uygulamaya sokulmas› halinde, her iki taraf›n söz
konusu tedbirlere uyma konusunda, daha özenli ve dikkatli davranacaklar› düflü-
nülmüfltür. Bu düflünceden hareketle, 4857 say›l› ‹fl Kanununun 80. maddesinde,
bu psikolojik ortam›n sa¤lanmas›na hizmet etmek üzere, iflyerinde iflçi sa¤l›¤› ve ifl
güvenli¤i kurullar› oluflturulmas› hükme ba¤lanm›flt›r.
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Kurullar› ilk olarak 1892 y›l›nda ‹ngiltere’de South ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i
Metropolitan Gas Company adl› iflyerinde gönüllü bir jüri fleklinde kurulmufltur. Kurulu: ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl
güvenli¤ini sa¤lamak üzere,
Daha sonra 1912’de ‹sveç’te, 1921’de Çekoslovakya’da, 1931’de Meksika’da, devaml› olarak en az elli iflçi
1934’de Almanya’da, 1937’de Hollanda’da, 1946’da Belçika’da ve 1947’de Fran- çal›flt›ran ve alt› aydan fazla
sürekli ifllerin yap›ld›¤›
sa’da çal›flma mevzuat›na dahil edilerek, zorunlu hale getirilmifltir. iflyerlerinde her iflverenin
4857 say›l› ‹fl Kanununun 80. maddesine göre, sanayiden say›lan, devaml› ola- kurmakla yükümlü oldu¤u
rak en az elli iflçi çal›flt›ran ve alt› aydan fazla sürekli ifllerin yap›ld›¤› iflyerlerinde bir kuruldur.
her iflveren, bir ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i kurulu kurmakla yükümlüdür.
‹flverenler ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i kurullar›nca ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i mevzuat›na
uygun olarak verilen kararlar›, uygulamakla yükümlüdürler.
‹fl sa¤l›¤› ve güvenli¤i kurullar›n›n oluflumu, çal›flma yöntemleri, ödev, yetki ve

yükümlülükleri Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›nca haz›rlanacak bir yönet-
melikte gösterilir.
‹flyeri Hekimleri ve ‹fl Güvenli¤iyle Görevli Mühendis ya da

Elemanlar
‹flyeri hekimi: Sosyal 4857 say›l› ‹fl Kanununun 81. maddesine göre, devaml› olarak en az elli iflçi çal›flt›-
Sigortalar Kurumunca ran iflverenler, Sosyal Sigortalar Kurumunca sa¤lanan tedavi hizmetleri d›fl›nda ka-
sa¤lanan tedavi hizmetleri
d›fl›nda kalan, iflçilerin
lan, iflçilerin sa¤l›k durumunun ve al›nmas› gereken ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i önlemle-
sa¤l›k durumunun ve rinin sa¤lanmas›, ilk yard›m ve acil tedaviye koruyucu sa¤l›k hizmetlerini yürütmek
al›nmas› gereken ifl sa¤l›¤› üzere, iflyerindeki iflçi say›s›na ve iflin tehlike derecesine göre, bir ya da daha fazla
ve güvenli¤i önlemlerinin
sa¤lanmas›, ilk yard›m ve iflyeri hekimi çal›flt›rmak ve bir iflyeri sa¤l›k birimi oluflturmakla yükümlüdür.
acil tedavi ile koruyucu ‹flyeri hekimlerinin nitelikleri, say›s›, ifle al›nmalar›, görev, yetki ve sorumluluk-
sa¤l›k hizmetlerini yürütmek
üzere iflyerindeki iflçi
lar›, e¤itimleri, çal›flma flartlar›, görevlerini nas›l yürütecekleriyle iflyeri sa¤l›k birim-
say›s›na ve iflin tehlike leri, Sa¤l›k Bakanl›¤› ve Türk Tabipleri Birli¤inin görüflü al›narak Çal›flma ve Sos-
derecesine göre, devaml› yal Güvenlik Bakanl›¤› taraf›ndan ç›kar›lacak bir yönetmelikle düzenlenir.
olarak en az elli iflçi
çal›flt›ran iflverenler 4857 say›l› ‹fl Kanununun 82. maddesine göre, sanayiden say›lan, devaml› ola-
taraf›ndan istihdam edilen rak en az elli iflçi çal›flt›ran ve alt› aydan fazla sürekli ifllerin yap›ld›¤› iflyerlerinde
hekimlerdir. iflverenler, iflyerinin ifl güvenli¤i önlemlerinin sa¤lanmas›, ifl kazalar›n›n ve meslek
hastal›klar›n›n önlenmesi için al›nacak önlemlerin belirlenmesi ve uygulanmas›n›n
izlenmesi hizmetlerini yürütmek üzere iflyerindeki iflçi say›s›na, iflyerinin niteli¤ine
ve tehlikelilik derecesine göre bir ya da daha fazla mühendis ya da teknik elema-
n› görevlendirmekle yükümlüdürler.
‹fl güvenli¤i ile görevli mühendis veya teknik elemanlar›n nitelikleri, say›s›, gö-
rev, yetki ve sorumluluklar›, e¤itimleri, çal›flma flartlar›, görevlerini nas›l yürütecek-
leri, Türk Mühendis ve Mimar Odalar› Birli¤inin görüflü al›narak Çal›flma ve Sosyal
Güvenlik Bakanl›¤›nca ç›kar›lacak bir yönetmelikle düzenlenir.
‹flçinin Haklar›
4857 say›l› ‹fl Kanununun 83. maddesine göre, iflyerinde ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i aç›-
s›ndan iflçinin sa¤l›¤›n› bozacak ya da vücut bütünlü¤ünü tehlikeye sokacak yak›n,
acil ve hayati bir tehlikeyle karfl› karfl›ya kalan iflçi, ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i kurulu-
na baflvurarak, durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin al›nmas›na karar
verilmesini talep edebilir. Kurul, ayn› gün acilen toplanarak, karar›n› verir ve du-
rumu tutanakla tespit eder. Karar iflçiye yaz›l› olarak bildirilir.
‹flyerinde ifl sa¤l›¤› ve ‹fl sa¤l›¤› ve güvenli¤i kurulunun bulunmad›¤› iflyerlerinde talep, iflveren veya
güvenli¤i aç›s›ndan iflçinin iflveren vekiline yap›l›r. ‹flçi tespitin yap›lmas›n› ve durumun yaz›l› olarak kendisi-
sa¤l›¤›n› bozacak veya vücut
bütünlü¤ünü tehlikeye ne bildirilmesini isteyebilir. ‹flveren ya da vekili yaz›l› cevap vermek zorundad›r.
sokacak yak›n, acil ve hayati Kurulun iflçinin talebi yönünde karar vermesi halinde iflçi, gerekli ifl sa¤l›¤› ve gü-
bir tehlike ile bulunmas› venli¤i tedbiri al›n›ncaya kadar çal›flmaktan kaç›nabilir.
halinde, iflçi gerekli ifl
sa¤l›¤› ve güvenli¤i tedbiri ‹flçinin, çal›flmaktan kaç›nd›¤› dönem içinde, ücreti ve di¤er haklar› sakl›d›r. ‹fl
al›ncaya kadar çal›flmaktan sa¤l›¤› ve güvenli¤i kurulunun karar›na ve iflçinin talebine ra¤men gerekli tedbirin
kaç›nabilir.
al›nmad›¤› iflyerlerinde, iflçiler alt› ifl günü içinde, bu Kanunun 24.maddesinin (I)
numaral› bendine uygun olarak belirli ya da belirsiz süreli hizmet akitlerini derhal
feshedebilir. Bu Kanunun 79. maddesine göre, iflyerinde iflin durdurulmas› ya da
iflyerinin kapat›lmas› halinde, bu madde hükümleri uygulanmaz.
SIRA S‹ZDE ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Kurullar›n›n bulunmad›¤› iflyerlerinde iflyerinden kaynaklanan
3 tehlikeler nedeniyle durumun tespit edilmesi talebi kime yap›l›r?
Özet
Türkiye’de iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ine yönelik de- AMAÇ
Türkiye’de iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunda
AMAÇ
netim faaliyetleri, nas›l yürütülmektedir? 3 devletin d›fl›nda nas›l bir denetim yap›lmaktad›r?
1
• Ülkemizde, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusun- • ‹fl güvenli¤i hükümlerinin uygulanmas›nda, sadece
daki denetim faaliyetleri, esas olarak, Çal›flma ve devlet denetiminin yetmeyece¤i, bu nedenle de ifl-
Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› taraf›ndan yürütülmek- çi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i kurullar›n›n oluflturulmas›
le beraber bu konuda pek çok kamu kurumu da öngörülmüfltür. Bir ifl güvenli¤i tedbirinin al›nma-
özel düzenlemelerle denetleme yetkisine sahip s›ndaki zorunlulu¤un hem iflçi, hem de iflverence
k›l›nm›flt›r. Ayr›ca, doktrinde “d›fl denetim” ola- saptanmas› ve uygulamaya sokulmas› halinde, her
rak ifade edilen devlet birimlerinin denetimi d›- iki taraf›n söz konusu tedbirlere uyma konusunda
fl›nda, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i kurullar› da “iç daha özenli ve dikkatli davranacaklar› düflünülmüfl-
denetim” olarak ifade edilen ifl güvenli¤i deneti- tür. Bu düflünceden hareketle 4857 Say›l› ‹fl Kanu-
mini gerçeklefltirmektedirler. nunun 76. maddesinde, bu psikolojik ortam›n sa¤-
lanmas›na hizmet etmek üzere iflyerinde ‹flçi Sa¤l›-
¤› ve ‹fl Güvenli¤i Kurullar› oluflturulmas› hükme

AMAÇ
Türkiye’de iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusun-
da, devletin hangi birimleri, denetim görevini ba¤lanm›flt›r. Bu kurulun, hangi iflyerlerinde kuru-
2
üstlenmifltir? laca¤›, nas›l oluflturulaca¤›, görev ve yetkilerinin
• Ülkemizde devletin ifl güvenli¤i denetim yetkisi sos- neler olabilece¤i “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Kurul-
yal devlet anlay›fl›ndan kaynakland›¤› gibi, 4857 sa- lar› Hakk›ndaki Tüzük” ile düzenlenmifltir.
y›l› ‹fl Kanunu da bu konuda devleti aç›kça görev-
lendirmifltir. Devletin bu konudaki denetim birim-
leri iki grupta ele al›nabilir. Bunlardan birincisi, Ça-
l›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›d›r. Bakanl›¤›n
teflkilat ve görevleri hakk›ndaki 3146 say›l› Kanun-
da bu yetki ve görevler aç›kça ifade edilmifltir. ‹kin-
ci grupta yer alan denetim birimleriyse SSK, Beledi-
yeler, Sa¤l›k Bakanl›¤›, Milli Savunma Bakanl›¤› ve
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl›¤›’d›r.
Kendimizi S›nayal›m 7. Bir iflverenin iflyeri hekimi istihdam etmesi zorunlulu-

1. ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusunda iç denetim, afla- ¤unun do¤mas› için, en az kaç iflçi çal›flt›rmas› gerekir?
¤›dakilerden hangisi taraf›ndan gerçeklefltirilir? a. 10
a. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› b. 25
b. ‹flçi Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Merkezi c. 30
c. ‹fl Teftifl Kurulu d. 50
d. Sosyal Sigortalar Kurumu e. 100
e. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Kurullar›
8. ‹fl Teftifl Kurulunun merkezi hangi ildedir?
2. Devletin ifl güvenli¤i denetimi yetkisinin temel dayana- a. ‹stanbul
¤› hangi kanundur? b. Antalya
a. 2821 Say›l› Sendikalar Kanunu c. ‹zmir
b. 2822 Say›l› Toplu ‹fl Sözleflmesi, Grev ve Lokavt d. Ankara
Kanunu e. Erzurum
c. 4857 Say›l› ‹fl Kanunu
d. Borçlar Kanunu 9. ‹fl Teftifl Kurulu Baflkan› en az kaç y›l müfettifllik yap-
e. Ceza Kanunu m›fl olanlar aras›ndan atan›r?
a. 5
3. ‹fl Teftifl Kurulu Baflkan› afla¤›dakilerden hangisine ba¤- b. 10
l› olarak çal›fl›r? c. 15
a. Bakanl›k Makam›na d. 20
b. Çal›flma Genel Müdürlü¤üne e. 25
c. Sosyal Güvenlik Kurumlar› Genel Müdürlü¤üne
d. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Merkezine 10. ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i kurulunun karar›na ve iflçi-
e. Hukuk Müflavirli¤ine nin talebine ra¤men iflveren, iflyerinde gerekli olan ön-
lemleri almaktan kaç›n›yorsa iflçi, kaç ifl günü içinde, hak-
4. Afla¤›dakilerden hangisinin, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i l› nedenle hizmet akdini derhal feshedebilir?
konusunda denetim yetkisi yoktur? a. 3
a. Sosyal Sigortalar Kurumu b. 6
b. Milli Savunma Bakanl›¤› c. 9
c. Milli Prodüktivite Merkezi d. 15
d. Belediyeler e. 30
e. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl›¤›
5. ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i kurulu ilk kez, hangi ülkede

kurulmufltur?
a. Almanya
b. Fransa
c. ‹talya
d. ‹ngiltere
e. Amerika Birleflik Devletleri
6. Günümüzde, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i kurullar›n›n

kurulmas› afla¤›daki kanunlar›n hangisinde hükme
ba¤lanm›flt›r?
a. 4857 say›l› ‹fl Kanunu
b. Borçlar Kanunu
c. Medeni Kanunu
d. 506 say›l› Sosyal Sigortalar Kanunu
e. Anayasa
“ Denetim ve teftiflin istenilen sonucu vermesi, gerekli yete-

neklere sahip memurlar taraf›ndan yap›lmas›na ba¤l›d›r.
Bu bak›mdan, flah›s plan›nda iki unsurun gerçekleflmesi
1. e
2. c
Yan›t›n›z yanl›flsa “Genel Olarak Türkiye’de ‹fl
Güvenli¤i Denetiminin Örgüt Yap›s›” bafll›¤› alt›n-
da verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›flsa “Devletin ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl
gerekmektedir. Bunlardan ilki, yetkili memur say›s›n›n, ifl- Güvenli¤i Denetimi” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri
yeri say›s›na uygun oranda ve s›k denetim yapmaya elve- yeniden gözden geçiriniz.
riflli olmas›d›r. ‹kincisiyse bu memurlar›n denetim ve tefti- 3. a Yan›t›n›z yanl›flsa “Çal›flma ve Sosyal Güvenlik
flin gerekli k›ld›¤› bilgi ve tecrübelerle donat›lm›fl olmas› ve Bakanl›¤›” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden
dahas› iflçi ve iflveren psikolojisinden anlamalar›d›r. Bütün gözden geçiriniz.
bu nitelikler, kiflisel ç›karlara, politik endiflelere, dostluk ve 4. c Yan›t›n›z yanl›flsa “Devletin Denetim Birimleri”
düflmanl›klara yer vermeyen bir sorumluluk düflüncesinin bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden gözden
sa¤lam temeline oturmal›d›r. Kendisinden bu kadar mezi- geçiriniz.
yet beklenen kiflilerin de ücret ve di¤er yönlerden tatmin 5. d Yan›t›n›z yanl›flsa “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i
edilmelerindeki zorunluluk aç›k bir gerçektir. Kurullar›n›n Yap›s›” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri
Kaynak: Çenberci, M., ‹fl Kanunu fierhi, Ankara, 1986,

s.1157)
” 6. a
Yan›t›n›z yanl›flsa “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i
Kurullar›n›n Yap›s›” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri
7. d Yan›t›n›z yanl›flsa “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i
Kurullar›n›n Yap›s›” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri
8. d Yan›t›n›z yanl›flsa “Çal›flma ve Sosyal Güvenlik
Bakanl›¤›” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden
gözden geçiriniz.
9. b Yan›t›n›z yanl›flsa “Çal›flma ve Sosyal Güvenlik
Bakanl›¤›” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden
gözden geçiriniz.
10. b Yan›t›n›z yanl›flsa “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i
Kurullar›n›n Görevleri ve ‹flçilerin Haklar›” bafll›¤›

S›ra Sizde 1 ARICI, K. (1985). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Konusunda
‹fl güvenli¤i denetim yetkisi, sosyal devlet olma anlay›fl›n- Belediyelere Görev ve Yetki Verilmesi ‹htiyac›”. ‹ller
dan ve 4857 say›l› ‹fl Kanununun yerinde bir düzenleme- ve Belediyeler Dergisi, Y.41, S.481
siyle bu yetkinin aç›kça devlete verilmesinden de kay- CENTEL, T. (1982). Çocuklar ‹le Gençlerin ‹fl Güvenli¤i.
naklanmaktad›r. ‹stanbul: ‹stanbul Üniversitesi Yay›n›:3041, Hukuk
Fakültesi Yay›n›:667
S›ra Sizde2 ÇEL‹K, N. (2003). ‹fl Hukuku Dersleri, ‹stanbul: Beta
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili olarak, devletin denetim DUYGULU, E. (1992). ‹flveren Yönünden Sosyal
yapan birimleri, Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›, Sigortalar Kurumu Mevzuat›. Manisa
Sosyal Sigortalar Kurumu, Belediyeler, Milli Savunma Ba- GEREK, N. (1991). ”‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Kurullar›
kanl›¤›, Sa¤l›k Bakanl›¤› ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Ba- ile ‹flyeri Hekimlerinin ‹fl Güvenli¤i Aç›s›ndan Önemi”.
kanl›¤›’d›r. Anadolu Üniversitesi ‹‹BF Dergisi. C.IX, S.1-2
GÖZÜBÜYÜK, fi. (1986). Anayasa Hukuku. Ankara
S›ra Sizde 3 KUTAL, M. (1968). “Askeri ‹flyerlerinin Denetimi ve Teftifli
‹fl sa¤l›¤› ve güvenli¤i kurulunun bulunmad›¤› iflyerlerin- Hakk›nda Tüzük”. ‹ktisat ve Maliye Dergisi. C.XV,
de talep, iflveren ya da iflveren vekiline yap›l›r. S,9, Aral›k 1968
ÖZBUDUN, E. (1986). Türk Anayasa Hukuku. Ankara
SAYMEN, F. H. (1966). “Hukuki Yönden ‹fl Emniyeti”.
ESADER. C.II, S:2, Haziran 1966
SÖZER, A.N. (1987). “Sosyal Hukuk Aç›s›ndan 1982
Anayasas›”. ‹ktisat ve Maliye Dergisi. C.XXXIV, S.2,
May›s 1987
SÜZEK S. (1985). ‹fl Güvenli¤i Hukuku. Ankara
TUNÇOMA⁄, K. (1988). ‹fl Hukukunun Esaslar›.
‹stanbul
Hukuku Aç›s›ndan ‹flverenin ‹flçiyi Gözetme
Borcu, Bundan Do¤an Hukuki Sorumlulu¤u.
‹stanbul: Kazanc› Yay›nlar›
www.calisma.gov.tr
www.ssk.gov.tr
203
16
Türkiye’de
‹fl Güvenli¤i
Denetiminin
Uygulan›fl›
Bu ünitede, ülkemizde ifl güvenli¤i denetiminin uygulan›fl› ele al›nacakt›r. Dene-

timi gerçeklefltiren müfettifllerin yetki, görev ve yükümlülükleri yan›nda denetim
esnas›nda iflçi, iflveren ve güvenlik kuvvetlerinin de sorumluluk ve yükümlülükleri
anlat›lacakt›r.

Denetim programlar› nas›l haz›rlanmaktad›r?
Müfettifllerin yetkileri nelerdir?
Müfettifllerin görevleri nelerdir?
Denetim s›ras›nda, taraflar›n sorumluluklar› ve yükümlülükleri nelerdir?
‹fl Kanunu fierhi
‹flçi için ifade vermek bir ödev ve ilgili makama baflvurma da anayasal nitelikte bir
hakt›r. Bu bak›mdan, bu ödevin yerine getirilmesinden ve hakk›n kullan›lmas›n-
dan dolay›, iflverenin kötü davran›fllar›na karfl›, korunmas› gerekir. Bundan bafl-
ka, iflveren dolayl› ya da dolays›z olarak iflçilere telkinlerde bulunamaz, onlar›
gerçe¤i saklamaya ya da de¤ifltirmeye sevk ya da her hangi bir suretle zorlayamaz.
Buna ayk›r› davranan iflveren, ‹fl Kanunun ilgili maddelerince cezaland›r›l›r.
Kaynak: Çenberci, M., ‹fl Kanunu fierhi, Ankara, 1986, s.1161
Anahtar Kavramlar
• Teftifl
• Müfettifl
‹çindekiler
• DENET‹M PROGRAMLARININ HAZIRLANMASI
• MÜFETT‹fiLER‹N YETK‹LER‹
• Teftifl Yetkisi
• Tedbir Alma Yetkisi
• MÜFETT‹fiLER‹N GÖREVLER‹
• Mevzuat›n Uygulanmas›n› Sa¤lamak
• Bilgi Vermek ve Önerilerde Bulunmak
• Mevzuat›n Geliflimine Katk›da Bulunmak
• DENET‹M SIRASINDA TARAFLARIN SORUMLULUKLARI VE YÜKÜMLÜLÜKLER‹
• ‹fl Güvenli¤i Müfettifli Yönünden
• ‹flçi Yönünden
• ‹flveren Yönünden
• Güvenlik Kuvvetleri Yönünden
Ünite 16 - Türkiye’de ‹fl Güvenli¤i Denetiminin Uygulan›fl› 205
DENET‹M PROGRAMLARININ HAZIRLANMASI

Ülkemizde, ifl güvenli¤i denetim uygulamas›n›n ilk aflamas›, denetim programlar›-
n›n haz›rlanmas›d›r. Gerçekten ‹fl Teftifl Kurulu Yönetmeli¤inin (‹TKY) 43. madde-
sinin ilk f›kras› “iflyerlerinin teftifli, teftifl program›na göre yap›l›r” demek suretiyle
bu durumu aç›kça ifade etmifltir. ‹flyerlerinin teftifli, teftifl
program›na göre
Yönetmeli¤in an›lan maddesinin ikinci f›kras›ysa teftifl programlar›n›n haz›rla- yap›lmaktad›r.
n›fl ilkelerini flöyle ifade etmektedir; Teftifl programlar›, iflin yürütümüyle iflçi sa¤l›-
¤› ve ifl güvenli¤i teftiflleri ve sendikalar›n idari ve mali denetimleri için ayr› ayr› idari ve mali denetimler için
ayr› ayr› düzenlenen ve y›ll›k
düzenlenir. ‹flin yürütümü ve iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili olan programlar, olarak haz›rlanan Teftifl
genel çal›flma plan› ve ilkeleri göz önünde bulundurularak, gruplar taraf›ndan y›l- programlar›, Aral›k ay›n›n
15. gününe kadar Kurul
l›k olarak haz›rlan›r, Aral›k ay›n›n 15. gününe kadar Kurul Baflkanl›¤›’na gönderi- Baflkanl›¤›’na gönderilir.
lir. Kurul Baflkanl›¤›’nca Bakan onay›na sunulur. Onaylanan programlar, uygulan-
mak üzere gruplara gönderilir. Yönetmeli¤in f›kra hükmünde geçen Çal›flma Plan›
ve ‹lkeleri ise yönetmeli¤in, 44. maddesinde flöyle ifade edilmifltir; Programlar; Ku-
rulun iflgücü, denetlenecek iflyerinin say› ve büyüklükleri, iflçi say›s›, iflin niteli¤i ifl-
yerlerinin devaml› çal›flma merkezlerine uzakl›klar›, ulafl›m olanaklar›, inceleme
standartlar› ve ifl uyuflmazl›klar›n› yans›tan baflvurular, ifl kazalar›n›n nitelik, yo-
¤unluk, s›kl›k ve yayg›nl›¤›, iflçi say›s›ysa sendika üye say›s›n›n tespiti, ifl kolu tes-
piti gibi, program d›fl› olarak yap›lmas› gereken potansiyel ifl hacmi (önceki y›llar-
dan gerçekleflmifl olan say›lar) göz önünde tutulmak ve birer ayl›k dönemlere bö-
lünmek suretiyle ifl yerinin adres, unvan ve sicil numaras› belirtilerek haz›rlan›r.
‹flin yürütümü ve iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i aç›s›ndan yap›lan teftifl ve denetimler-
de, ifl uyuflmazl›klar›na, Kurma izni, ‹flletme Belgesi talepleriyile ifl kazalar›na ve
Toplu ‹fl Sözleflmesi, Grev ve Lokavt Kanunu’ndan kaynaklanan incelemelere ön-
celik verilir. Programlar›n öngörülen sürelerde tamamlanmas› esast›r. ‹flin yürütü-
müyle iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ine ait ayl›k program denetimlere ve program d›fl›
teftifl ve incelemelerin, öngörülen süre içinde tamamlanmamas› halinde, bu du-
rum, gerekçesiyle birlikte grup baflkan›na bildirilir.
Müfettifller, haz›rlanan teftifl program› gere¤ince, yapacaklar› ifllerin yer ve gü- Müfettifllere görevler Kurul
Baflkan› ve Grup
nünü belirleyen ayl›k çizelgesini haz›rlayarak, iki örne¤ini grup baflkan›na verirler. Baflkanlar›nca verilir.
(‹TKY m. 13/f). Müfettifllere görevler, Kurul Baflkan› ve grup baflkanlar›nca verilir Müfettifller haz›rlanan teftifl
program› gere¤ince
(‹TKY m. 7/VII). Görevler müfettifllere “evrak teslim defteri” ile ve imzas› al›narak yapacaklar› ifllerin yer ve
görev yaz›s›yla zimmet karfl›l›¤› verilir (‹TKY m. 68/I). gününü belirleyen ayl›k
çizelgesini haz›rlayarak iki
örne¤ini grup baflkan›na
MÜFETT‹fiLER‹N YETK‹LER‹ verirler.
Müfettifllerin yetkileri, teftifl yetkisi ve tedbir alma yetkisi olarak, iki k›s›mda Müfettifllerin teftifl yetkileri
ve tedbir alma yetkileri
incelenecektir. bulunmaktad›r.
Teftifl Yetkisi
Teftifl yetkisi, iflyerlerine serbestçe girebilme, görüflme yapma ve bilgi isteyebilme,
inceleme yapma, belgeleri inceleyebilme ve örnek almadan oluflmaktad›r.
‹flyerlerine Serbestçe Girebilme

Ülkemiz hukukunda, ifl güvenli¤i müfettifllerinin iflyerlerine girifl serbestisi, ilk ön-
ce 4857 say›l› ‹fl Kanununda düzenlenmifltir. Gerçekten bu kanunun 92. maddesi-
nin birinci f›kras›na göre; ifl hayat›n›n teftifliyle ödevli olan makamlar ya da yetkili
memurlar “iflyerlerini, iflin yürütülmesini tarz›n› ve ilgili defter, evrak ve hesaplar›,
alet, edevat, cihaz ve makinalar›, ham ve ifllenmifl maddelerle ifl için gerekli olan
malzeme ve müfltemilat›, 93. maddede yaz›l› esaslara uyularak, gerekti¤i zamanlar-
da ve iflçilerin hayat›na, sa¤l›¤›na, güvenli¤ine, ilerleyip yetiflmesine, düzenlenme-

sine ya da oturup yatmas›na iliflkin tesis ve tertiplere “her zaman” görmek, araflt›r-
mak ve incelemek yetkisine sahiptirler. F›krada at›fta bulunulan 93. madde, iflyer-
lerinde iflin aksat›lmamas›yla ilgili bir tak›m düzenlemeleri içermektedir. Öte yan-
dan, ‹fl Teftifl Tüzü¤ünün (‹TT), müfettifllere serbest girifl yetkisini tan›yan 15/G.
maddesi ise flöyledir; ‹fl Müfettiflleri “teftifle tabi olan ya da tabi oldu¤u kan›s›na va-
r›lan iflyerlerine ve eklentilerine, gündüz ve gecenin çal›fl›lan herhangi bir saatinde
iflyerini incelemek yetkisine sahiptirler. Görüldü¤ü üzere, ‹TT yukar›da and›¤›m›z
4857 say›l› ‹fl Kanununun 92. maddesinin aksine, müfettifllerce denetlenecek yer-
leri, iki ayr› koflula ba¤lamamakta ancak, teftiflin çal›fl›lan saatlerde yap›lmas› s›n›r-
lamas›n› getirmektedir.
Denetimden beklenen gerçek fayday› sa¤lamak için, ço¤u ülkelerde müfettiflle-
re, iflverenlere önceden haber vermeden, iflyerlerine girmek hakk› tan›nm›flt›r. Zi-
ra, müfettiflin iflyerindeki çal›flmalar›n yap›ld›¤› flartlar› görebilmesi için teftifl ziya-
retinin beklenmeyen bir ziyaret fleklinde olmas› daha do¤rudur.
‹fl Teftifl tüzü¤üne göre, ifl Ülkemizde, ifl güvenli¤i müfettifllerinin, önceden uyarmaks›z›n iflyerine girebil-
güvenli¤i müfettiflleri, me yetkisi, ‹fl Teftifl Tüzü¤ünde düzenlenmifltir. Gerçekten, ‹TT’nün 15. maddesi-
önceden uyarmaks›z›n
iflyerine girebilme yetkisine nin G. bendine göre, ifl müfettiflleri “teftifle tabi olan ya da tabi oldu¤u kan›s›na va-
sahiptir r›lan iflyerlerine ve eklentilerine, gündüz ve gecenin çal›fl›lan herhangi bir saatin-
de, iflveren ya da iflveren vekillerine, önceden haber vermeden girmek yetkisine
sahiptirler. Ancak, müfettifller teftifle bafllamadan önce ya da duruma göre, teftifl s›-
ras›nda, iflveren ya da iflveren vekiline kimlik belgeleriyle kendilerini tan›t›rlar.
(‹TT m. 25/I) Görüldü¤ü üzere, tüzü¤ün 25. maddesinin an›lan f›kras›, ifl güvenli-
¤i müfettifllerine, teftifle bafllamadan önce kendilerini tan›tma zorunlulu¤u getirmifl
ancak, “duruma göre teftifl s›ras›nda” demek suretiyle teftifle baflland›ktan sonra,
kimlik bildirimi olabilece¤ini de kabul etmifltir.
Görüflme Yapma ve Bilgi ‹steyebilme

‹fl güvenli¤i müfettifllerinin görevlerini yerine getirirken sahip olduklar› bir di¤er
önemli yetkileri, teftifl yapt›klar› yerde, gereksinim duyduklar› kiflilerle görüflme
yapabilme ve bilgi isteyebilme yetkileridir.
Ülkemizde ifl güvenli¤i müfettifllerinin, denetimleriyle ilgili olarak iflyerinde, gö-
rüflme yapma ve bilgi isteyebilme yetkisi, 4857 say›l› ‹fl Kanununun 92/11. madde-
si, ‹fl Teftifl Tüzü¤ünün 15/B. maddesi ve nihayet ‹fl Teftifl Kurulu Yönetmeli¤inin
12/e. maddesinde düzenlenmifl bir konudur. Yönetmeli¤in an›lan maddesine gö-
re, ifl güvenli¤i müfettiflleri “‹fl Kanunlar› ya da di¤er kanunlardan do¤an her çeflit
teftifl ve denetimle ilgili bulunan kimseleri, iflyerinde ya da iflyeri d›fl›nda dinlemek,
sorular sormak, bunlardan gerekli bilgileri istemek ve imzal› ifadelerini almak” yet-
kisine sahiptirler. Madde hükmünden de anlafl›laca¤› üzere, ifl güvenli¤i müfettifl-
leri sadece iflveren ya da iflçilerin de¤il, denetimle ilgili olarak gereksinim duydu-
¤u herkesle örne¤in; iflyeri hekimi, iflveren vekili, iflyeri sendika temsilcisi ve ben-
zeri kimselerle de görüflme yapabilme ve bilgi isteyebilme yetkisine sahiptirler.
Müfettifller gerekli hallerde ilgilileri, iflyeri d›fl›nda da dinlemek isteyebilirler. Bu-
rada amaç, müfettifllerin dinleyecekleri kiflilerin korunmas›d›r. Gerçekten, ifl güven-
cesinin yeterince sa¤lanmad›¤› ortamlarda, iflten ç›kar›lma ya da benzeri riskleri dü-
flünen iflçi iflyerinde, kendisine sorulan sorulara yan›t vermekten, en az›ndan, gere-
ken aç›klamalar› yapmaktan kaç›nabilir. ‹flte an›lan düzenlemede yer alan “iflyeri d›-
fl›nda dinlemek” ifadesi büyük ölçüde iflçiyi böylesine risklerden korumak suretiy-
le denetlenen yer hakk›nda daha sa¤l›kl› bilgi sa¤lamaya yönelik olmaktad›r.
‹nceleme Yapmak
‹fl güvenli¤i müfettiflinin, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i mevzuat›na ayk›r› davran›fl ve
uygulamalar› ortaya ç›karabilmesi için iflyerlerini her yönüyle rahatça inceleyebil-
mesi gerekir.
Ülkemizde ifl müfettifllerinin iflyerinde inceleme yapabilmek yetkisi, ‹fl Teftifl
Kurulu Yönetmeli¤inin 12/C. maddesinde flöyle belirtilmifltir; müfettifller “iflyerle-
rinde çal›flma koflullar›yla üretim ve yap›m yöntemlerini incelemek” yetkisine sa-
hiptirler. Yine yönetmeli¤in an›lan maddesinin I. bendine göreyise müfettifller, “ifl-
yerinde kullan›lan makina, araç, gereç, ayg›t, tesis ve benzeriyse yap›m›nda kulla-
n›lan ya da ifllenen hammadde ve bunlar›n ifllenifl olanaklar›n› görmek, iflçi sa¤l›¤›
ve ifl güvenli¤i bak›m›ndan zararl›, tehlikeli ve mevzuata uygun olup olmad›klar›-
n›” incelemek ve araflt›rma yetkisine sahiptirler. Yönetmeli¤in iyi düzenlenmifl bu
iki hükmünden de anlafl›laca¤› üzere tan›nan bu yetkilerle ifl güvenli¤i müfettiflle-
ri, iflyerlerindeki üretim sürecini bafl›ndan sonuna kadar inceleyebilme, böylece de
do¤abilecek mesleki riskleri saptayabilme imkan›na sahip olabileceklerdir.
Gerçekten, ‹fl Teftifl Tüzü¤ünün de¤inmifl bulundu¤umuz 15/G. maddesine gö-
re müfettifller ancak, “Teftifle tabi olan ya da tabi oldu¤u kan›s›na var›lan iflyerleri-
ne ve eklentilerine, gündüz ve gecenin çal›fl›lan herhangi bir saatinde” ve teftifl gö-
revinin yerine getirilmesi, iflyerinin aç›l›p inceleme yap›lmas›n› gerektiriyorsa ka-
nuni bir sak›nca olmamak kofluluyla kapal› olan iflyerlerini, iflveren ya da vekiline
açt›r›p gerekli gördü¤ü incelemeyi yapmak” yetkisine sahiptirler. Tüzü¤ün an›lan
hükmünden anlafl›laca¤› üzere, ülkemizde ifl güvenli¤i müfettifllerinin inceleme ya-
pabilme yetkisi “ çal›fl›lan saatlerde” ve “kanuni bir sak›ncan›n olmamas›” fleklinde
ikili bir s›n›rlamaya tabi tutulmufltur. fiu halde ülkemizdeki ifl müfettiflleri, çal›fl›l-
mayan saatlerde iflyerine girebilmek için ya iflveren ya da vekilinin imzas›n› alacak-
lar, bu mümkün olmad›¤› takdirde, sulh ceza yarg›c›na baflvurarak CMUK gere¤in-
ce karar alacaklard›r. Buna göre, ifl güvenli¤i müfettiflinin aksi bir davran›fl›, konut
dokunmazl›¤›n›n aleyhinde bir cürümü teflkil edecek ve Türk Ceza Kanununun
194. maddesine göre iki aydan iki seneye kadar hapis cezas›n› gerektirecektir.
Belgeleri ‹nceleyebilme
fiüphesiz ifl müfettifline, yukar›da inceledi¤imiz iflyerinde inceleme yapabilme yet-
kisinin verilmesinin do¤al uzant›s› olarak, iflyerine ait bir tak›m belgeleri inceleye-
bilme yetkisi de verilmifltir.
Ülkemizdeyse ‹fl Teftifl Kurulu Yönetmeli¤inin 12/F. maddesine göre, ifl müfet-
tiflleri “mevzuat›n tutulmas›n› ya da bulundurulmas›n› öngördü¤ü kay›t, puantaj
cetveli,defter, belge, liste, çizelge, rapor, bordro, makbuz, hesap pusulas›, ilan,
sa¤l›k raporu, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i kurul defteri, tesisat, makina ve cihazlar›n
periyodik bak›m ve kontrol kartlar› ve benzerlerinin iflyerlerinde bulundurulup bu-
lundurulmad›¤›n› tespit etmek, bunlar›, iflveren ya da iflveren vekilinden incele-
mek üzere istemek...” yetkisine sahiptirler. Ayr›ca müfettifller, “teftifl ve denetime
tabi tutulan yerde inceleme olana¤› bulunmayan, b›rak›ld›¤›nda inceleme seyrinin
de¤ifltirilmesi ya da suç kan›tlar›n›n yok edilmesi ihtimali bulunan durumlarda, il-
gili belgelerin as›llar›n› geri vermek kofluluyla, iflyeri ya da sendika yetkilisine ve-
rece¤i, imzal› ve mühürlü bir tutanak düzenleyerek, geçici olarak almak” yetkisine
de sahiptirler (‹TKY m.12/h), fiu halde müfettifl, denetim s›ras›nda say›lan belgele-
rin tamam›n› incelemek ve tutulup tutulmad›¤›n› araflt›rmak zorundad›r. Müfettiflin
iflyerine ait bu belgeleri incelemesi, denetime tabi tutulan iflyerindeki iflçi sa¤l›¤› ifl
güvenli¤i ihlallerinin tespit edilmesi aç›s›ndan büyük öneme sahiptirler.
Gerçekten müfettifl, iflyerine ait sa¤l›k raporlar›n›, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i ku-
rullar› karar defteri, teftifl defterini incelemek suretiyle teftifl etti¤i iflyerinin, iflçi sa¤-
l›¤› ve ifl güvenli¤i konusundaki tutumunu büyük ölçüde tespit edebilir. Ayn› fle-
kilde, ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Tüzü¤ü’nün 128., 206., 208., 223., 244. ve 378.
maddelerine göre tutulmas› zorunlu olan belgelerin, denetim yap›l›rken incelen-
mesi, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i ihlallerinin tespiti aç›s›ndan büyük bir öneme sa-
hiptirler. Yine, Parlay›c›, Patlay›c›, Tehlikeli ve Zararl› Maddeler Tüzü¤ü’nün 40’›n-
c› maddesine göre elektrik tesisat›n›n, 15. maddesine göre, iflyeri havas›ndaki mak-
simum de¤erinin afl›l›p afl›lmad›¤›n›n, mevzuat›m›za göre, dönemsel kontrollerinin
mutlaka yapt›r›lmas›, bu kontrollerin yapt›r›ld›¤›n›n da belgelere ifllenmesi zorun-
ludur. Bu periyodik kontroller yap›lsa, bu belgeler muntazam ifllense, müfettiflleri-
mizce bunlar›n varl›¤› muntazam denetlense, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i konusun-
da önemli bir geliflme daha kaydedilecektir. Belirtilen tüm bu yararlara karfl›n ne
var ki, ülkemizde, müfettifllerin sadece sa¤l›k raporlar› ya da iflçi sa¤l›¤› ifl güven-
li¤i kurullar› karar defterini incelemekle yetindikleri ifade edilmektedir.
Örnek Almak
‹fl güvenli¤i müfettifli yapt›¤› denetimlerde, bazen yasaklanm›fl zehirli maddelerin
kullan›ld›¤›ndan flüphelendi¤i hallerle karfl›laflabilir (boyalarda beyaz kurflun gibi).
Kar›fl›m›, aç›k bir flekilde belirlenmemiflse imal edilmifl özel bir maddenin içinde ne
bulundu¤unu ö¤renmek isteyebilir. Personele sa¤lanan su ve yiyece¤in mevcut
hijyenik standartlara uygun olup olmad›¤›n› tespit etmek isteyebilir. Kuflkusuz
böyle durumlarla karfl›laflan bir ifl güvenli¤i müfettiflinin, yapt›¤› denetimi, tüm ola-
rak gerçeklefltirebilmesi, büyük ölçüde analiz yapabilme ve örnek alabilme yetki-
sine ba¤l› olacakt›r. ‹fl güvenli¤i müfettiflinin, iflyerinde yapaca¤› denetimin tesirli
olmas›n› sa¤lamak amac›yla ILO sözleflmeleri, müfettifle, iflyerinde kullan›lan ya da
ifllem gören materyal ve maddelerden örnekler almaya ve analiz ettirmeye yetki ta-
n›maktad›r. Nitekim ço¤u ülkeler ifl müfettifllerinin bu tür ifllemleri gerçeklefltirme
yetkisini, aç›k bir flekilde kabul etmektedir.
81 no. lu ILO Sözleflmesinin 12/IV. maddesine göre; uygun yetki belgeleriyle
donat›lm›fl ifl müfettiflleri “tahlil etmek amac›yla kullan›lan ya da ifllenen malzeme
ve maddelerden numuneler almak ve bunlar› götürmek” yetkisine sahiptirler. An-
cak “flu flartla ki, bu maksatla herhangi bir numune ya da maddenin al›n›p götürül-
dü¤ü, iflveren ya da vekiline haber verilecektir”.
Ülkemiz hukukunda ifl güvenli¤i müfettifllerinin örnek alabilme yetkisi, 81. no.
lu ILO sözleflmesinin and›¤›m›z maddelerine paralel düflecek bir görünüm arz et-
mektedir. Gerçekten ‹TKY’nin 12/I. maddesine göre ifl müfettiflleri, “iflyerinde kul-
lan›lan makine, araç, ayg›t, tesis ve benzeriyile yap›m›nda kullan›lan ya da ifllenen
hammadde ve bunlar›n ifllenmifl olanlar›n› görmek, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i ba-
k›m›ndan zararl›, tehlikeli ve mevzuata uygun olup olmad›klar›n› incelemek ve
araflt›rmak gerekti¤inde, kullan›lan ya da ifllenen hammaddelerle iflyerindeki, hava
Müfettifllerin teftifl yetkisinin duman, buhar, toz ve benzerinden örnek al›p tahlil ve muayene etmek ve ettir-
kapsam›nda iflyerlerine
serbestçe girebilme, mek” yetkisine sahiptirler. Görüldü¤ü gibi, ülkemizde ifl müfettiflini örnek almak
görüflme yapma ve bilgi yetkisi veren yönetmelik f›kras›nda, 81 say›l› sözleflmenin, yukar›da de¤indi¤imiz
isteyebilme, inceleme
yapma, belgeleri hükmündeki gibi, örnek al›n›rken iflveren ya da vekiline haber vermek koflulu yer
inceleyebilme ve örnek alma almamaktad›r. Ancak, yönetmelikte düzenlenmemifl olmas›na karfl›n, ‹fl Teftifl Tü-
faaliyetleri bulunmaktad›r.
zü¤ünün (‹TT) müfettifle numune almak yetkisini tan›yan 15/E. maddesinde bu
koflul, “örnekler, iflveren ya da vekili bulunmad›klar›nda iflyerinde çal›flanlardan

birinin önünde ve durum, bir tutanakla belgelenmek ve bir kaba konup mühürlen-
mek suretiyle al›n›r” denilmek suretiyle aç›kça düzenlenmifl bulunmaktad›r. Buna
göre, ülkemizde de ifl güvenli¤i müfettiflinin numune al›n›rken iflveren ya da iflve-
ren vekiline haber vermesi koflulunun var oldu¤u kabul edilecektir.
Tedbir Almak Yetkisi

‹fl güvenli¤i müfettiflinin, iflyerinde yapt›¤› denetimler s›ras›nda, sahip oldu¤u en ‹fl güvenli¤i müfettiflinin
denetimler s›ras›nda
önemli kanuni yetkilerinden bir tanesi de; denetimler s›ras›nda karfl›laflt›¤› iflçi sa¤- karfl›laflt›¤› iflçi sa¤l›¤› ve ifl
l›¤› ve ifl güvenli¤i ihlallerine karfl›, tedbirler alma ve tedbirler ald›rabilme yetkisidir. güvenli¤i ihlallerine karfl›,
tedbirler alma ve tedbirler
Müfettifllere önlem alma yetkisi 81 no. lu ILO sözleflmesinin 13/I. maddesinde ald›rabilme yetkisi, sahip
flöyle ifade edilmifltir; “Tesislerde, tertiplerde ya da çal›flma usullerinde tespit ettik- oldu¤u en önemli kanuni
yetkilerden birisidir.
leri ve iflçilerin sa¤l›k ve emniyeti bak›m›ndan bir tehlike teflkil edece¤ine kani ol-
mak için, makul bir sebep gördükleri eksikliklerin tamamlanmas› maksad›yla ted-
birler ald›rmak hususunda ifl müfettifllerine yetki verilecektir”. Ülkemizde de ifl gü-
venli¤i müfettiflleri iflyerlerini denetlerken, 4857 say›l› ‹fl Kanununun 92/1. madde-
sine göre, suç say›lan eylemlere rastlad›klar›nda, ‹fl Teftifl Tüzü¤ünde aç›klanan fle-
killerde, bu halleri önlemek yetkisine sahiptirler.
Hemen belirtmek gerekir ki ifl güvenli¤i müfettifli yapt›¤› denetimden elde etti-
¤i tespitlere göre, yani iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i ihlalinin a¤›rl›k derecesini göz
önüne almak kofluluyla tedbir olarak, iki yoldan birini seçecektir; ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl
güvenli¤i ihlallerinin hemen ortadan kald›r›lmas›n› istemek ya da iflverene iflçi sa¤-
l›¤› ve ifl güvenli¤i ihlallerini, kanunun istedikleri do¤rultusunda de¤ifltirebilmesi
için bir süre vermek.
81 no. lu ILO sözleflmesinin 13/II, b. maddesinde ifl müfettiflinin hemen ön-
lem alabilme yetkisi flöyle ifade edilmifltir; Müfettifller “iflçilerin sa¤l›k ve emniye-
ti bak›m›ndan yak›n bir tehlike mevcut oldu¤u takdirde, derhal tatbik olunmak
üzere tedbirler” al›nmas› konusunda emir vermek ya da verdirmek yetkisine sa-
hip olacaklard›r.
81 no. lu ILO sözleflmesinin güvence alt›na ald›¤› bu yetkinin, iflçi sa¤l›¤› ve ifl gü-
venli¤ini sa¤lamas› aç›s›ndan, çok önemli bir rolü üstlendi¤ini belirtmekte yarar var-
d›r. Müfettifllerin statülerden gelen, an›nda ifllem yap›lmas›n› emretme otoritesine sa-
hip olmas› son derece önemlidir. Zira müfettiflin yapabilece¤i tek iflin mahkemeye
sevk etmek oldu¤u ülkelerde, mahkeme karar› ç›k›ncaya kadar oldukça uzun zaman
geçer ve bu süre içinde ifl kazas› ya da yeni bir ifl kazas› meydana gelebilir.
Bu konu aç›s›ndan ülkemize bakt›¤›m›zda, ifl güvenli¤i müfettiflleri, iflyerlerin-
de iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i kanunlar›n›n ihlalleri, iflyerlerinin tesis ve düzeninde,
çal›flma flekillerinde, makina ve cihazlar›nda, iflçilerin hayat› için tehlikeli olan bir
hususu tesbit ettikleri an ifli durdurmaya yetkilidirler. Bu husus, ‹fl Teftifl Kurulu
Yönetmeli¤inin 12/I. maddesinde yer alan flu flekildeki düzenlemeye dayanmakta-
d›r; ifl müfettiflleri “görevlerini yapt›klar› s›rada, ifl kanununa göre suç say›lan ey-
lemlere rastlan›ld›¤›nda müdahale etmek,
Bunun için,
• Bu eylemler iflçilerin yafl, cinsiyet ve sa¤l›k durumlar›na iliflkinse bu durum-
daki iflçileri çal›flmaktan al›koymak için mahallin en büyük mülki amirlerine
müracaat ederek önlem ald›rmas›n› istemek,
• ‹flçilerin sa¤l›k ve güvenlikleriyle ilgili yak›n bir tehlike gösteren makina te-
sisleri ya da bölümleri, üretimi en az etkileyecek biçimde mühürleyerek, im-
kan varsa tehlike kayna¤›n›n yerini de¤ifltirerek, kullan›lmas› yasak ve zarar-
l› maddeleri iflverenin, iflyerinden uzaklaflt›rmas›na kadar belirli bir kap ya
da yere koyup mühür alt›na alarak ya da kullan›lmas›n› kanunlayarak önle-
mek 4857 say›l› ‹fl Kanununun 79. maddesinde yaz›l› ‹flyerlerinde ‹flin Dur-
durulmas›na ya da Kapat›lmas›na Dair Tüzük hükümleri uygulan›ncaya ka-
dar, bu tedbirleri almak” yetkisine sahiptirler.
Buna göre, ülkemizde ifl güvenli¤i müfettifli teftifl s›ras›nda, iflçi sa¤l›¤› ve ifl gü-
venli¤i bak›m›ndan yak›n bir tehlike bulundu¤unu gördü¤ü an önlem almak ve
“‹flyerlerinde ‹flin Durdurulmas›na ya da ‹flyerlerinin Kapat›lmas›na Dair Tüzük”
hükümlerine göre, gerekenin yap›lmas› için Bölge Çal›flma Müdürlü¤ü’ne haber
vermek yetkisine sahiptir.
Söz konusu edilen ‹flyerlerinde, ‹flin Durdurulmas›na ya da ‹flyerlerinin Kapat›l-
mas›na Dair Tüzük; iflyerlerinde, iflin nas›l durdurulaca¤›n›, yeniden çal›flmaya na-
s›l izin verilece¤ini, iflyerinin nas›l kapat›laca¤› ve aç›laca¤›, acil durumlarda iflin
durdurulmas›na ya da iflyerinin kapat›lmas›na karar verecek komisyonda görev ya-
pacak iflçi ve iflveren temsilcilerinin nitelikleri, seçimi, komisyonun çal›flma flekil
ve esaslar›n› kapsamaktad›r (m.1). ‹flyerlerinde iflin durdurulmas›na ve iflyerinin
kapat›lmas›na karar vermeye yetkili komisyon, Bölge Müdürünün baflkanl›¤›nda,
iki müfettifl (biri iflin durdurulmas›n› ve iflyerinin kapat›lmas›n› teklif eden müfet-
tifltir), bir iflçi ve bir iflveren temsilcisinden teflekkül eder (m.3/I, II).
Müfettifl, iflin durdurulmas›n› ya da iflyerinin kapat›lmas›n› gerektiren bir duru-
mun varl›¤›n› raporla bildirirse bölge müdürü, komisyonu yaz›l› olarak toplant›ya
ça¤›r›r (m.6). Böylece toplanan komisyon, ifl müfettiflinin saptay›p, geçici önlem
alarak önlemeye çal›flt›¤› durumu gözden geçirir. Komisyon toplant›dan sonra iki
karardan birisini verecektir; Birinci olarak, müfettiflin önlem ald›¤› konuda hayati
bir tehlike bulunmad›¤› karar›na var›rsa ifl müfettiflince al›nan önlemleri kald›r›r.
Böylece kapat›lan iflyeri bölümünün aç›lmas›, çal›flmadan al›konan makinalar›n ifl-
letilmesine izin verir. ‹kinci olarak, komisyon, teftifl yapan müfettiflin tespitlerini
hakl› bulur, ald›¤› geçici önlemleri yerinde görürse tehlikenin durumuna göre, ifl-
yerinde iflin k›smen ya da tamamen durdurulmas›na karar verir.
Bir iflyerinde iflin durdurulmas› ya da iflyerinin kapat›lmas›; iflgücünün ifl tehli-
kelerine karfl› korunmas› ve dolay›s›yla ifl güvenli¤inin sa¤lanmas› aç›s›ndan oldu-
¤u kadar iflçilerin çal›flma olanaklar›n› kaybederek iflsiz kalmalar› ve iflveren yö-
nünden yat›r›lan büyük sermaye kayb›na yol açmas› gibi, ekonomik ve sosyal aç›-
lardan da önemli bir sorundur. Dolay›s›yla, iflyerlerinde iflin durdurulmas› ya da ifl-
yerinin kapat›lmas› yoluna, ancak iflin sürdürülmesi iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ini
do¤rudan do¤ruya tehdit ediyorsa baflvurulmal›d›r.
SIRA S‹ZDE ‹fl güvenli¤i müfettifllerinin denetim esnas›ndaki yetkileri nelerdir?

1
MÜFETT‹fiLER‹N GÖREVLER‹
Müfettifllerin görevi, mevzuat›n uygulanmas›n› sa¤lamak, bilgi vermek, önerilerde Müfettifllerin görevleri;
• mevzuat›n
bulunmak ve mevzuat›n geliflimine katk›da bulunmakt›r. uygulanmas›n›
sa¤lamak
• bilgi vermek ve
Mevzuat›n Uygulanmas›n› Sa¤lamak önerilerde bulunmak
Hiç flüphe yok ki ifl güvenli¤i denetiminin en temel amac›, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güven- • mevzuat›n geliflimine
katk›da bulunmakt›r.
li¤iyle ilgili mevzuat›n, iflyerlerinde uygulanmas›n› sa¤lamakt›r. Dolay›s›yla müfet-
tifllerin en temel görevlerinden birisi de budur.
Konuya ülkemiz aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, ‹fl Teftifl Tüzü¤ünün “müfettifllerin gö-
revleri” bafll›kl› 13. maddesinde say›lan görevler aras›nda “mevzuat›n uygulanma-
s›n› sa¤lamak” görevinin, ayr›ca belirtilmedi¤i görülmektedir. Ancak, tüzü¤ün 10.
maddesinin A. bendi, teftifl ifllevlerinin birinin de “çal›flma mevzuat›n›n iflyerinde
uygulanmas›n›n denetimi” oldu¤unu ifade etmifltir. Dolay›s›yla, ifl güvenli¤i müfet-
tiflinin görevlerinden birinin de mevzuat›n uygulanmas›n› sa¤lamak oldu¤u kendi-
li¤inden ortaya ç›kmaktad›r. Maddede geçen mevzuat deyimiyse yine tüzü¤ün
2/B. maddesinde flöyle tan›mlanmaktad›r; “Çal›flma mevzuat› deyimi, ç›rak ya da
iflçilerle iflverenler aras›nda çal›flmadan do¤an iliflkileri düzenleyen, çal›flma hayat›
ile ilgili kanun, tüzük ve yönetmelikler”dir. fiu halde ülkemizde, kapsam› bu flekil-
de belirlenmifl bulunan, ifl güvenli¤ine iliflkin mevzuat hükümlerinin, iflyerlerinde
uygulanmas›n› sa¤lamak görevi, ifl güvenli¤i müfettifllerinin en önemli görevlerin-
den birisi olmaktad›r.
Bilgi Vermek ve Önerilerde Bulunmak

‹fl güvenli¤i denetimi sadece, iflverenlerin bu konudaki borçlar›n› yerine getirip ge-
tirmediklerini ya da iflledikleri suçlar› saptamaya yönelik ve yaln›z yapt›r›ma daya-
nan bir çaba de¤ildir. Bugün müfettifllerin dan›flmanl›k görevini yerine getirmele-
ri, iflveren ve iflçilere konuyla ilgili bilgi vermeleri de mesleki risklerin azalt›lmas›n-
da etkili bir araçt›r. Nitekim, Avrupa ülkelerinde, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i dene-
timi faaliyetlerinde dan›flma ve yönlendirme fonksiyonu a¤›r basmaktad›r. Kendi-
lerine ifl güvenli¤inin önemi anlat›lm›fl ve uygulanmas›n›n nas›l gelifltirilebilece¤i
gösterilmifl bulunan birçok iflveren, (hemen hemen, kaç›n›lmaz kazalar d›fl›nda,)
dan›flmanla temaslar›n› devam ettirerek kay›plar›n›, zararlar›n› bir dereceye kadar
azaltm›fllard›r. Bu nedenle ifl güvenli¤i müfettiflleri, yapt›klar› teftifl s›ras›nda daima
iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i bak›m›ndan konuyla ilgili (iflveren, iflveren vekili, iflçi
vb) kimseleri imkanlar› ölçüsünde uyarmak, hatta e¤itmekle görevlidirler.
Ülkemizde de ifl güvenli¤i müfettifllerinin dan›flmanl›k görevi aç›kça düzenlen-
mifl bir konudur. Gerçekten ‹fl Teftifl Tüzü¤ünün 10/B. maddesi “iflverenlere ve ifl-
çilere mevzuat hükümlerine uymay› sa¤layacak en etkili yollar hakk›nda bilgi ve
ö¤üt verilmesi” demek suretiyle ifl müfettifllerinin, bu görevlerini aç›kça ifade etmifl
bulunmaktad›r. Bu noktada belirtmek gerekir ki ifl güvenli¤i müfettiflleri, her ne
kadar tüzü¤ün hükmünde “iflverenler ve iflçilere” cümleci¤i geçiyorsa da sadece
bu kimselere bilgi vermekle yetinmeyeceklerdir. Zira bu kimseler, çal›flma yaflam›-
n›n en uç iki kesimi olduklar›ndan dolay›, çal›flma yaflam›yla ilgili di¤er kimselere
de örne¤in, iflyeri hekimi, iflyeri sendika temsilcisi vd. kimselere de ifl güvenli¤i
müfettifllerinin bilgi vermesi gerekir.
Mevzuat›n Geliflimine Katk›da Bulunmak

‹fl güvenli¤i müfettifllerinin bir di¤er önemli görevleri, ifl güvenli¤i mevzuat›n›n ge-
liflimine katk›da bulunmakt›r. Bu görev, kanunlarla ifl güvenli¤i müfettifline veril-
mifltir. Zaten yürürlükteki ifl güvenli¤i mevzuat›n›n tüm eksiklerini en iyi saptaya-
bilecek olan kifliler, bu mevzuat›n iflyerlerinde uygulanmas›n› sa¤lamakla görevli ifl
müfettiflleridir.
81 nolu ILO sözleflmesinin 3/1, c maddesinde bir ifl teftifl sisteminin “mevcut
kanuni hükümlerin aç›k olarak kapsam›na almad›¤› kusur ve kötüye kullanma hal-
lerini yetkili makamlar›n bilgisine sunmak” ile görevli oldu¤u ifade edilmektedir.
Hiç flüphe yok ki, ifl teftifl sistemleri, sözleflmede ifade edilen mevzuat›n kapsam›-
na almad›¤› durumlar› yetkili makamlar›n bilgisine sunmak faaliyetlerini, istihdam
ettikleri müfettifller sayesinde gerçeklefltireceklerdir.
Ülkemizde ifl güvenli¤i müfettiflleri, ‹fl Teftifl Kurulu Yönetmeli¤i’nin 12/m mad-
desi gere¤ince, “mevzuatta gördükleri boflluk ve aksakl›klar›n giderilmesi için öne-
rilerde bulunmak” ile görevlendirilmifl bulunmaktad›rlar. Zaten ifl güvenli¤i müfet-
tifllerinin an›lan görevlerini sa¤l›kl› bir biçimde yerine getirmelerini sa¤lamak ama-
c›yla yine yönetmeli¤in 12/d maddesi gere¤ince “iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgi-
li yay›nlar› sürekli olarak takip etmek, bilimsel çal›flmalar ve araflt›rmalar yapmak”
ifl güvenli¤i müfettiflinin bir di¤er görevi olmaktad›r. Öte yandan, ülkemizde ifl gü-
venli¤i müfettifllerinin mevzuat›n geliflimine katk›da bulunma görevleri ‹TT’nün
10/c maddesinin teftiflin ifllevlerinden birisi olarak ifade etti¤i “mevzuatta saptanan
boflluk ve aksakl›klar›n giderilmesi için gerekli önlemler konusunda görüfl bildir-
mesi” fleklindeki hükmünde do¤al bir gere¤i olarak kabul edilmelidir.
fiüphesiz ifl güvenli¤i müfettiflinin bu görevi rutin de¤ildir ve müfettiflin bilgi
vermesi gereklili¤i çeflitli alanlarda ortaya ç›kabilir. Örne¤in; tehlikeli yeni usulle-
rin ve yabanc› ülke imalat› makinalar›n üretim sürecinde kullan›lmas› hallerinde
mevcut milli mevzuat›n buna uygunluk sa¤layamad›¤›n› tespit etmek ve yetkilile-
re bildirmek görevi de ifl müfettifllerinin olacakt›r.
Ayn› flekilde ifl müfettiflleri de bu görevi, rutin bir faaliyet olarak görmemeliler
ve konuya dinamik bir bak›fl aç›s›yla bakabilmelidirler. Zira, özellikle günümüzün
bafl döndürücü teknolojik geliflmeleri bugünün konuyla ilgili yeterli mevzuat›n›, ya-
r›n için yetersiz bir konuma sokabilmektedir. Bu nedenle müfettifller, teknolojik ge-
liflmeler karfl›s›nda, art›k ihtiyaçlara cevap veremeyen mevzuat hükümlerini de sap-
tamal› ve bunlar›n kald›r›lmas› ya da de¤ifltirilmesi konusunda da yetkili makamla-
ra önerilerde bulunabilmelidirler. Hatta mevcut milli mevzuata tam olarak uyan, fa-
kat de¤iflen dünyan›n gerçeklerine uygun olmaktan ç›km›fl konular›n tespit edilme-
si, müfettifllerin an›lan görevleri aras›nda say›lmal›d›r. fiüphesiz tüm bu durumlarda
müfettifl, ne yap›lmas› gerekti¤i konusunda da yetkili makama teklif getirebilmeli-
dir; ça¤› geçmifl bir kural› düzeltmek ya da tümüyile yürürlükten kald›rmak, eksik
yönetmeliklere ek yapmak ya da yepyeni bir madde kabul etmek gibi.
SIRA S‹ZDE ‹fl güvenli¤i müfettiflleri, mevzuat›n gelifltirilmesinde hangi flekilde katk›da bulunabilirler?
2
DENET‹M ESNASINDA TARAFLARIN SORUMLULUKLARI

VE YÜKÜMLÜLÜKLER‹
Denetim esnas›nda taraflar›n sorumluluklar› ve yükümlülükleri, ifl güvenli¤i müfet- Denetim esnas›nda taraflar,
• ifl güvenli¤i müfettiflleri
tifli yönünden, iflçi yönünden, iflveren yönünden ve güvenlik güçleri yönünden ele • iflçi
al›nacakt›r. • iflveren
• güvenlik güçleridir.
‹fl Güvenli¤i Müfettifli Yönünden

‹fl güvenli¤i müfettiflleri denetim görevlerini yerine getirirlerken hatta bazen sonra- ‹fl güvenli¤i müfettiflinin
sorumluluk ve
s›nda sahip olduklar› yetkileri yan›nda, ayn› zamanda kanuni birtak›m yükümlülük- yükümlülükleri;
leri de üstlenmek durumundad›rlar. Bu yükümlülükleri k›saca gözden geçirelim. • ifli aksatmamak
• bir tak›m hususlar›
aç›klamamak.
‹fli Aksatmamak
Kanun ifl güvenli¤i denetimi yapanlara genifl yetkiler verirken, gene özellikle iflin
yürütümünü göz önünde tutarak, onlar› baz› s›n›rlamalar içine alm›fl bulunmakta-
d›r. Nitekim, ülkemizde öncelikle 4857 say›l› ‹fl Kanununun “yetkili memurlar›n
ödevi” bafll›kl› 93. maddesi gere¤ince “ifl hayat›n› izleme, denetleme ve teftifl yet-
kisi olan makamlar ya da memurlar bu görevlerini yaparlarken iflin normal gidifli-
ni ve iflyerinin ifllemesini, inceledikleri konuyu, niteli¤ine göre, mümkün oldu¤u
kadar sekteye u¤ratmamak,durdurmamak ve güçlefltirmemekle...” yükümlüdürler.
Ayn› flekilde ‹fl Teftifl Tüzü¤ünün “iflin aksat›lmamas›” bafll›kl› 20. maddesine göre
de ifl güvenli¤i müfettiflleri “görevlerini yaparlarken iflin gidiflini ve iflyerinin iflleyi-
flini, inceledikleri konunun niteli¤i bak›m›ndan zorunluluk bulunmad›kça, aksat-
mamak, durdurmamak, güçlefltirmemekle” yükümlüdürler. Görüldü¤ü üzere özel-
likle 4857 Say›l› ‹fl Kanununun hükmü bu konuda, yetkili memurlar görevlerini ya-
parlarken iflin normal gidiflini ve iflyerinin ifllemesini, inceledikleri konunun niteli-
¤ine göre mümkün oldu¤u kadar sekteye u¤ratmamakla görevlidirler, demekle ge-
nifl bir aç›k kap›y› b›rakmay› gerekli görmüfltür. Amaç, iflin sekteye u¤rat›lmamas›,
durdurulmamas› ve güçlefltirilmemesidir. Zaten denetimden amaçlanan da mevzu-
at›n uygulanmas›n› sa¤lamakt›r; yoksa iflin normal gidiflini aksatmak de¤ildir. Do-
lay›s›yla ifl güvenli¤iyle yetkili memur, yapt›¤› görevin niteli¤i gere¤i ifli aksatma-
ma prensibi tafl›r. Bunun aksine bir davran›flta bulunmak, kendi kendisiyle çeliflki-
ye düflmek demektir.
Peki ifl güvenli¤i müfettifli, çok aç›k olan bu kanuni yükümlülü¤e ayk›r› davra-
n›rsa ne olacakt›r? Bu konuda hemen belirtelim ki, bu husus 4857 say›l› ‹fl Kanu-
nunda düzenlenmifl de¤ildir. Bu nedenle müfettifllerin, teftifl konusu ve niteli¤i ge-
rektirmedi¤i halde, iflyerinde ifli baflkalar›na ya da kendisine ç›kar sa¤lamak ya da
bir baflkas›n› zarara u¤ratmak özel kast›yla aksatt›¤› ya da durdurdu¤u sabit olu-
nursa eylemi, di¤er unsurlar›n da bulunmas› kofluluyla Türk Ceza Kanununun 240.
maddesinde tan›mlanan “görevi suiistimal” suçunu oluflturur. Fiilin böyle özel bir
kas›tla ifllenmedi¤i kan›tland›¤› takdirde, gerekmedi¤i halde ifli aksatmak, disiplin
suçu say›labilir.
Bir Tak›m Hususlar› Aç›klamamak

‹fl güvenli¤i müfettifllerinin bir di¤er önemli kanuni yükümlülü¤ü de denetime ta-
bi tuttuklar› iflyeri hakk›nda ö¤rendikleri birtak›m hususlar› aç›klamamalar›d›r. Mü-
fettiflin bu durumu ayn› zamanda müfettiflin kiflilik kompozisyonunda bulunmas›
gereken gizlilik niteli¤inden de kaynaklan›r. Nitekim, ifl müfettifllerinin görevlerini
ifa s›ras›nda, imalat metodu, maliyet, üretim koflullar›, ücretler vb. hususlar hakk›n-
da ö¤rendiklerini aç›klamamak, böylece iflverenleri zarara u¤ratmamak için, birçok

ülkede, bu yönlü özel hükümler düzenlenmifl bulunmaktad›r.
‹fl müfettiflleri görevlerini yaparlarken, bilgi sahibi olduklar› imalat, ticaret s›rla-
r› ya da iflletme usulleri hakk›nda ö¤rendiklerini hizmetten ayr›ld›ktan sonra aç›k-
lamamak mecburiyetinde olacaklar ve bu mecburiyet münasip cezalar ya da disip-
lin tedbirlerinin müeyyidesi alt›nda bulundurulacaklard›r. (81 nolu ILO sözleflmesi
m.15/b). ‹flverenin hesap ve kay›tlar›n› inceleyen bir müfettiflin, gizlili¤i koruma-
mas› nedeniyle o iflverenin, kendi rakipleri karfl›s›nda güç durumlara düflmesi
mümkündür. Öte yandan iflverenler kendilerince müfettifle aç›klanan gizli konula-
r›n, hiç bir flekilde baflkalar›na aç›klanmayaca¤› teminat›n› resmen almazlarsa on-
lar da müfettifle, gerekli ilgi ve yard›m› göstermeyebilirler. Bu nedenle ço¤u ülke-
lerde, bu tür imalat ya da ifl s›rlar›n› sakl› tutmak zorunlulu¤u vard›r. Müfettifllere
bu konuda yemin ettirilir. Ayr›ca, e¤er bu zorunluluk dikkate al›nmazsa disiplin ve
ceza takibat›na baflvurulabilir.
Ülkemizde de ifl müfettiflleri 4857 say›l› ‹fl Kanununun 93. maddesi gere¤ince
“... resmi ifllemlerin yürütülüp sonuçland›r›lmas› için, aç›klanmas› gerekmedikçe,
iflverenin ve iflyerinin meslek ve s›rlar› ve flartlar› ekonomik ve ticari hal ve durum-
lar› hakk›nda gördükleri ve ö¤rendikleri hususlar› tamamen gizli tutmak ve ... aç›k-
lamamakla” yükümlüdürler. Ayr›ca, ‹fl Teftifl Tüzü¤ünün 19/D maddesi gere¤ince
müfettifller, “iflyerlerinden al›nan hammadde, araç, gereç vb. örneklerin tahlil, mu-
ayene ve inceleme sonuçlar›n›” da aç›klamamakla yükümlüdürler. ‹fl güvenli¤i mü-
fettiflinin bu yükümlülü¤üne uymamas›n›n cezas› için yine genel bir kanun olan
Türk Ceza Kanununa bakmak gerekecektir. ‹fl güvenli¤i müfettiflinin meslek s›rla-
r›n› aç›klamas› T.C.K’n›n 198. maddesi gere¤ince cezaland›r›l›r.
SIRA S‹ZDE Denetim esnas›nda ifl güvenli¤i müfettifllerinin sorumluluk ve yükümlülükleri nelerdir?

3
‹flçi Yönünden
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i faaliyetlerinin sa¤l›kl› yürütülmesi ve denetim sonras›n-
da birtak›m problemlerin ortaya ç›kmas›n› engellemek amac›yla hukukumuzda de-
netim süresince iflçilere birtak›m yükümlülükler yüklenmifltir.
Gerçekten 4857 say›l› ‹fl Kanununun 92. maddesinin 2. f›kras› “...... iflçiler ......
izleme, denetleme ve teftiflte ödevli makamlar ya da memurlar taraf›ndan ça¤›r›l-
d›klar› zaman gelmek, ifade ve bilgi vermek, gerekli olan belge ve delilleri getirip
göstermek ve 1. f›krada yaz›l› yetkilerin içinde görevlerini yapmak için kendileri-
ne karfl› her çeflit kolayl›¤› göstermek ve bu yoldaki emir ve isteklerini geciktir-
meksizin yerine getirmekle ödevlidirler” fleklindeki düzenlemesiyle iflçilerin, dene-
timle ilgili ilk yükümlülüklerine iflaret etmektedir. ‹flçinin bu yükümlülü¤e uyma-
mas›n›n cezasyla 4857 say›l› ‹fl Kanununun 107/II. maddesinde flöyle düzenlenmifl-
tir; “ifl müfettifllerinin bu kanundan ya da di¤er kanunlardan do¤an her çeflit teftifl,
denetleme yetki ve görevleri gere¤ince, görevlerinin yerine getirilmesi s›ras›nda
görevlerini yapma ya da sonuçland›rmaya engel olan kimselere, eylem baflka bir
suçu olufltursa da befl milyar lira para cezas› verilir”. ‹fl güvenli¤inin denetime
iliflkin 4857 say›l› Kanunda öngörülen idari para cezalar›n›n, bu Kanunun yürür-
lü¤e girdi¤i 2003 y›l› için geçerli miktarlar oldu¤unun özellikle belirtmek gerekir.
Bu para cezalar› her y›l, yeniden de¤erleme oran› kadar art›r›lmaktad›r.
‹flçinin bir di¤er yükümlülü¤üyse 4857 say›l› ‹fl Kanununun 96/II. maddesinde
flöyle düzenlenmifltir; “iflçilerin çal›flt›klar› ya da ayr›ld›klar› iflyerleriyle iflverenleri
hakk›nda, ilgili makamlar ve memurlara gerçe¤e uygun olmayan haberler vererek,
ilgili makam ve memurlar› ya da iflverenleri haks›z yere kötü duruma düflürmeye

kalk›flmalar› ve ilgili makamlarca kendilerinden sonra hususlar için do¤ru olmayan
cevaplar vererek denetim ve teftiflin yap›lmas›n› güçlefltirmek ya da yanl›fl bir so-
nuca vard›rmak gibi kötü niyetli davran›fllarda bulunmalar› yasakt›r”. Kan›m›zca
an›lan madde bir bütün olarak düzenlenmifl olmakla birlikte, burada iflçinin ayr›
amaçlara yönelen iki yükümlülü¤ü söz konusudur. Birincisi, iflçinin denetim süre-
ciyle ilgili olmayan bir yükümlülü¤üdür ki,bundan amaçlanan, ilgili kurumlar›n ge-
reksiz yere u¤raflt›r›lmamas› ve iflverenin de gereksiz yere kötü durumlara düflme-
mesidir. ‹flçinin bu yükümlülü¤üne uymamas›n›n yapt›r›m› iflçinin, 4857 say›l› ‹fl
Kanununun 25/II. maddesine göre ahlak ve iyi niyet kurallar›na ayk›r› davran›flta
bulunmas› söz konusu oldu¤u için e¤er iflçi hala çal›fl›yorsa iflverenin, bu iflçinin
hizmet akdini bildirimsiz feshedebilme hakk› do¤maktad›r. ‹flçinin 4857 say›l› ‹fl
Kanununun anm›fl bulundu¤umuz 96/II. maddesinden kaynaklanan di¤er yüküm-
lülü¤üse denetim süreciyle ilgili olup, iflçinin kendisine sorulan sorulara do¤ru ce-
vap verme sorumlulu¤u ve yükümlülü¤üdür. 4857 say›l› ‹fl Kanunun 107/11 mad-
desine göre, “ifl müfettifllerinin bu kanundan ya da di¤er kanunlardan do¤an her
çeflit teftifl, denetleme yetki ve görevleri gere¤ince görevlerinin yerine getirilmesi
s›ras›nda, görevlerini yapma ve sonuçland›rmaya engel olan kimselere, eylem
baflka bir suçu olufltursa dai ayr›ca befl milyar lira para cezas› verilir.”
Denetim esnas›nda iflçilerin sorumluluk ve yükümlülükleri nelerdir? SIRA S‹ZDE

4
‹flveren Yönünden
‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i denetim süresince, hatta sonras›nda, ilgili yükümlülük-
leri olan di¤er bir tarafsa iflverenlerdir.
Ülkemizde iflverenlerin konuyla ilgili ilk yükümlülükleri, yukar›da de¤inmifl bu-
lundu¤umuz 4857 say›l› ‹fl Kanununun 92/II. maddesinde yer alan yükümlülükleri-
dir. ‹flverenlerin bu yükümlülüklerine uymamalar›n›n cezas›, iflçilerde oldu¤u gibi
4857 say›l› ‹fl Kanununun 107/I.a. maddesi gere¤ince befl milyar lira para cezas›d›r.
‹flverenlerin konuyla ilgili bir di¤er yükümlülükleri de 4857 say›l› ‹fl Kanununun
96/I. maddesinde flöyle düzenlenmifltir; “‹fl denetimi ve teftifline yetkili ifl müfet-
tiflleri taraf›ndan ifade ve bilgilerine baflvurulan iflçilere iflverenlerin gerek do¤ru-
dan do¤ruya ve gerek dolay›s›yla telkinlerde bulunmalar›, iflçileri gerçe¤i saklama-
ya, de¤ifltirmeye sevk ya da herhangi bir suretle zorlamalar› ya da iflçilerin ilgili
makamlara baflvurmalar›, haber ve ifade vermeleri üzerine bunlara karfl› kötü dav-
ran›fllarda bulunmalar› yasakt›r.” ‹flverenin bu yükümlülü¤üne uymamas›n›n iki
yapt›r›m› söz konusu olabilir. ‹lk olarak iflveren 4857 say›l› ‹fl Kanununun 24/II.
maddesinde belirtilen ahlak ve iyi niyet kurallar›na uymad›¤›ndan dolay› iflçinin,
hizmet akdini bildirimsiz feshedebilme hakk› do¤maktad›r. ‹kinci olarak da, iflve-
renin bu davran›fl› 4857 say›l› ‹fl Kanununun 107/I.b. maddesine göre befl milyar li-
ra para cezas›n› gerektirir.
Bunlar›n d›fl›nda yine 4857 say›l› ifl Kanununun 107/II. maddesine göre, “ifl
müfettifllerinin bu Kanundan ya da di¤er kanunlardan do¤an her çeflit teftifl,
denetleme yetki ve görevleri gere¤ince, görevlerinin yerine getirilmesi s›ras›nda,
görevlerini yapma ve sonuçland›rmaya engel olan kimselere, eylem baflka bir suçu
olufltursa da ayr›ca befl milyar lira para cezas› verilir.”
‹flverenlerin konuyla ilgili son yükümlülükleriyse ‹fl Teftifl Tüzü¤ü (‹TT) nün
23. maddesinde ayr›nt›l› düzenlenen, iflverenlerin teftifl defteri tutma yükümlü-
lükleridir. ‹TT’nün and›¤›m›z maddesine göre iflverenler “iflyerleriyle iflin niteli¤i
ve yürütümü bak›m›ndan iflyerine ba¤l› bulunan yerlerde teftifl sonuçlar›n›n ya-

z›lmas› için, bir teftifl defteri bulundurmakla” yükümlüdürler. Yeri gelmiflken be-
lirtelim ki kanunun bu aç›k hükmüne ra¤men, uygulamada iflverenlerin ço¤u bu
defteri tutmamakta, ifl müfettifllerinin de bu konuda iflverenleri zorlamad›klar›
görülmektedir.
SIRA S‹ZDE Denetim esnas›nda iflverenlerin sorumluluk ve yükümlülükleri nelerdir?

5
Güvenlik Kuvvetleri Yönünden
‹fl güvenli¤i denetimi yönünden yükümlülükleri olan bir di¤er taraf da koflullar›n
oluflmas› halinde güvenlik kuvvetleri olmaktad›r.
Güvenlik kuvvetlerinin konuyla ilgili yükümlülükleri, 4857 say›l› ‹fl kanununun
97. maddesinde an›lm›fl olup, ayr›nt›l› bir biçimde ‹TT’nün 26. maddesinde düzen-
lenmifltir. Buna göre, “görevlerinin yap›lmas›na zorluk ç›kart›lmas›, engel olunma-
s› gibi durumlarda, müfettifller en yak›n güvenlik makam ya da memurlar›ndan
yard›m isterler. Güvenlik makam ve memurlar› bu durumda ‹fl Kanununun 97.
maddesi uyar›nca ifl müfettifllerinin görevlerini yapmalar›n› sa¤lamak üzere, he-
men gerekli tedbirleri almak ve müfettifllere her türlü yard›mda bulunmakla yü-
kümlüdürler. Bu yükümlülükler, sokulmad›klar› iflyerlerine girmeleriniya da isteni-
len belgeleri görmelerini sa¤lamak gibi hususlar› ve bu tüzü¤ün 15. maddesinin F
bendinde yaz›l› halleri kapsar”. Güvenlik kuvvetlerinin, bu yükümlülüklerine uy-
mamalar›n›n cezas›, bu gibi kimseler 4857 say›l› ‹fl Kanununun kapsam›nda olama-
d›klar›ndan dolay› do¤al olarak 4857 say›l› ‹fl Kanununda düzenlenmifl de¤ildir. fiu
halde ifl müfettiflinin kanuna ve usulüne uygun yap›lm›fl istek ve emirlerini yerine
getirmeyen güvenlik kuvvetlerinin bu hareketlerini TCK’na göre, di¤er unsurlar› da
gerçekleflmiflse görevi ihmal (suiistimal) suçunu oluflturabilir. Bu suç ise TCK’nun
230. maddesine göre cezaland›r›labilecektir.
Özet

AMAÇ
Denetim programlar› nas›l haz›rlanmaktad›r?
AMAÇ
Müfettifllerin görevleri nelerdir?
1 3
• Ülkemizde ifl güvenli¤i denetim uygulamas›n›n ilk • ‹fl güvenli¤i denetiminin flüphesiz ki en temel ama-
aflamas› denetim programlar›n›n haz›rlanmas›d›r. c›, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili mevzuat›n ifl-
‹flyerlerinin teftifli, teftifl program›na göre yap›l›r. yerlerinde uygulanmas›n› sa¤lamakt›r. Dolay›s›yla
Teftifl programlar›, iflin yürütümüyle iflçi sa¤l›¤› ve müfettifllerin temel görevlerinden birisi de budur.
ifl güvenli¤i teftiflleri ve sendikalar›n idari ve mali Bunun d›fl›nda bilgi vermek, önerilerde bulunmak
denetimleri için ayr› ayr› düzenlenir. Müfettifller ha- ve mevzuat›n geliflimine katk›da bulunmak da mü-
z›rlanan teftifl program› gere¤ince yapacaklar› iflle- fettifllerin görevleri aras›nda say›labilir.
rin yer ve gününü belirleyen ayl›k çal›flma çizelge-
sini haz›rlayarak iki örne¤ini grup baflkan›na verir- AMAÇ
Denetim s›ras›nda taraflar›n sorumluluklar› ve yü-
ler. Müfettifllere görevler, kurul baflkan› ve grup 4 kümlülükleri nelerdir?
baflkanlar›nca verilir. • ‹fl güvenli¤i denetimi esnas›nda müfettifl, iflçi, iflve-
ren ve güvenlik kuvvetlerinin karfl› karfl›ya oldukla-

AMAÇ
Müfettifllerin yetkileri nelerdir? r› bir tak›m sorumluluk ve yükümlülükler vard›r.
2 Müfettifller denetim görevini yerine getirirken iflye-
• ‹fl güvenli¤i müfettifllerinin yetkilerini iki grupta ele rinde yap›lan ifli aksatmamak ve denetime tabi tut-
alabiliriz. Birincisi, teftifl yetkisidir. Bunun içersinde tuklar› iflyeri hakk›nda ö¤rendikleri bir tak›m hu-
iflyerlerine serbestçe girebilme, görüflme yapma ve suslar› aç›klamamakla yükümlüdürler. ‹flçiler teftifl-
bilgi isteme, inceleme yapma, belgeleri inceleyebil- le görevli makamlara ifade ve bilgi vermek, gerekli
me ve örnek alma gibi yetkiler yer almaktad›r. ‹kin- olan belge ve delilleri göstermek k›saca, bu konu-
ci grup yetkileriyse, tedbir alma yetkisidir. ‹fl gü- da müfettifllere her türlü kolayl›¤› sa¤lamakla yü-
venli¤i müfettiflleri denetimler s›ras›nda karfl›laflt›k- kümlüdürler. ‹flverenlerin teftifle yetkili makamlar
lar› iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i ihlallerine karfl› ted- veya memurlar taraf›ndan ifade ve bilgilerine bafl-
birler alma ve ald›rabilme yetkisine sahiptirler. vurulan iflçilere telkinde bulunmalar› ya da bu iflçi-
lere karfl› kötü davran›flta bulunmalar› yasakt›r. Gü-
venlik kuvvetlerinin konuyla ilgili yükümlülükleri
ise, müfettifllerin görevlerini yapmalar›n› sa¤lamak
üzere gerekli tedbirleri almak ve bu konuda her
türlü yard›mda bulunmakt›r.
Kendimizi S›nayal›m 6. Y›ll›k olarak haz›rlanan denetim programlar› hangi aya

1. ‹fl güvenli¤i teftifl uygulamas›n›n ilk aflamas› afla¤›daki- kadar Kurul Baflkanl›¤›na onaya gönderilir?
lerden hangisidir? a Ocak
a. Müfettifllere görev yaz›s›n›n verilmesi b. Nisan
b. Çal›flma çizelgesinin grup baflkan›nca c. Temmuz
onaylanmas› d. Eylül
c. Denetim programlar›n›n haz›rlanmas› e. Aral›k
d. ‹flyerlerinin denetlenmesi
e. Denetim raporunun haz›rlanmas› 7. Onaylanan denetim programlar› nereye gönderilir?
a. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›na Ankara ‹l
2. Afla¤›dakilerden hangisi, ifl güvenli¤i müfettifllerinin Müdürlü¤üne
yetkilerinden biri de¤ildir? b. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›na
a. Belirli flartlarda iflyerlerine mesai saatleri d›fl›nda c. Çal›flma Genel Müdürlü¤üne
da girebilme d. Grup Baflkanl›klar›na
b. Görüflme yapma ve bilgi isteyebilme e. ‹flçi Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Genel Müdürlü¤üne
c. ‹flyerini kapatma
d. Örnek alma 8. ‹fl güvenli¤i müfettiflinin aksi davran›fl› iflverenin konut
e. Belgeleri inceleyebilme dokunulmazl›¤› aleyhine bir cürüm teflkil edilmesi
durumunda ne kadar hapis cezas›n› gerektirir?
3. ‹fl güvenli¤i denetimine iliflkin afla¤›daki ifadelerden a. 3 aydan 6 aya kadar
hangisi do¤rudur? b. 6 aydan 18 aya kadar
a. ‹fl güvenli¤i müfettiflleri, denetime gidecekleri c. 2 aydan 2 y›la kadar
iflyerinin iflverenine, önceden haber vermek d. 6 aydan 2 y›la kadar
zorundad›rlar. e. 1 y›ldan 5 y›la kadar
b. Müfettifller iflyerlerinde çal›flma koflullar›yla üre-
tim ve yap›m yöntemlerini inceleme yetkisine 9. Bir iflyerinin denetimi s›ras›nda afla¤›dakilerden han-
sahiptirler. gisinin sorumluluk ve yükümlülükleri bulunmaz?
c. Müfettifllerin görevi yaln›zca mevzuat›n uygulan- a. ‹fl güvenli¤i müfettiflinin
mas›n› sa¤lamakt›r. b. Yetkili iflçi sendikas›n›n
d. Müfettifller çal›fl›lmayan saatlerde de istedikleri c. ‹flçilerin
zaman iflyerine girebilme yetkisine sahiptirler. d. ‹flverenin
e. Müfettifller görüflmelerini yaln›zca iflyerinde e. Güvenlik kuvvetlerinin
yapabilirler.
10. Müfettifllere görevleri afla¤›dakilerden hangisi taraf›n-
4. Afla¤›dakilerden hangisi müfettifllerin yetkilerinden biri dan verilir?
de¤ildir? a. ‹SGÜM Müdürü
a. ‹flyerine serbestçe girebilme b. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakan›
b. ‹flyerindeki herkesle görüflme yapabilme c. Kurul baflkan› ve grup baflkan›
c. ‹flyerinde inceleme yapabilme d. ‹flçi Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Daire Baflkan›
d. Belgeleri inceleyebilme e. Çal›flma Genel Müdürü
e. Gördü¤ü usulsüzlükleri üçüncü kiflilere aç›klayabilme
5. Afla¤›dakilerden hangisi, müfettiflin temel görevlerin-

den biri de¤ildir?
a. Mevzuat›n uygulanmas›n› sa¤lama
b. Bilgi verme
c. Önerilerde bulunma
d. Mevzuat›n geliflimine katk›da bulunma
e. Ceza yazma
“ Memurlar denetim ve teftiflleri s›ras›nda suç say›lan ey-

lemlere rastlad›klar› zaman, bu durumlar› önlemek yet-
kisine sahiptirler. Ancak, bu yetki iki yönden s›n›rland›r›l-
1. c
2. c
Yan›t›n›z yanl›flsa “Denetim Programlar›n›n Haz›r-
lanmas›” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden
gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›flsa “‹flyerlerine Serbestçe Girebil-
m›flt›r. ‹lk olarak bu yetki, sadece ‹fl Kanunu bak›m›ndan
me” bafll›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden göz-
suç say›lan hallerin varl›¤› halinde söz konusudur. Zira ‹fl
den geçiriniz.
Kanununda “bu Kanunda saç say›lan eylemler” den söz
3. b Yan›t›n›z yanl›flsa “‹nceleme Yapmak” bafll›¤› al-
edilmektedir. Buna göre di¤er ‹fl Kanunlar› bak›m›ndan
suç say›lan eylemler bu yetkinin d›fl›nda kalmaktad›r. ‹kin-
ci olarak, suç say›lan eyleme iliflkin durumun önlenmesi 4. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Müfettifllerin Yetkileri” bafll›¤›
‹fl Teftifl Tüzü¤ünde öngörülen esaslar çerçevesinde alt›nda verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
yap›l›r. 5. e Yan›t›n›z yanl›flsa “Müfettifllerin Görevleri” bafl-
Kaynak: Çenberci, M., ‹fl Kanunu fierhi, Ankara, 1986,

s.1158)
”6. e
l›¤› alt›nda verilen bilgileri yeniden gözden
geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›flsa “Denetim Programlar›n›n Haz›r-
gözden geçiriniz.
7. d Yan›t›n›z yanl›flsa “Denetim Programlar›n›n Haz›r-
gözden geçiriniz.
8. c Yan›t›n›z yanl›flsa “‹nceleme Yapmak” bafll›¤› al-
9. b Yan›t›n›z yanl›flsa “Denetim S›ras›nda Taraflar›n
Sorumluluk ve Yükümlülükleri” bafll›¤› alt›nda ver-
ilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz.
10. c Yan›t›n›z yanl›flsa “Denetim Programlar›n›n Haz›r-
gözden geçiriniz.

S›ra Sizde 1 Baflvurulabilecek Kaynaklar
Müfettifllerin iflyerlerine serbestçe girebilme, görüflme yap- AKYÜZ, Ö. (1990). “‹fl Güvenli¤i ve Sorunlar› ve Çözüm
ma ve bilgi isteyebilme, inceleme yapma, belgeleri in- Yollar›”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu
celeyebilme ve örnek almadan oluflan teftifl yetkisiyle ted- 4-10 May›s 1989. Ankara
bir alma yetkisi bulunmaktad›r. ÇENBERC‹, M. (1986). ‹fl Kanunu fierhi. 6.B., Ankara
EREM, F. (1985). Umanist Doktrin Aç›s›ndan Türk Ceza
S›ra Sizde 2 Hukuku Özel Hükümler. C.III, B.III, Ankara
81 nolu ILO Sözleflmesine ve ‹fl Teftifl Tüzü¤üne göre, ERKUL, ‹. (1985). “Uygulamal› Sosyal Politika Dersleri”.
müfettifllerin mevcut kanuni hükümlerin aç›k olarak kap- Türk ‹fl Hukuku Birinci Cilt 1475 Say›l› ‹fl Kanunu
sam›na almad›¤› kusur ve kötüye kullanma hallerini yet- ve Uygulamas›. S.55, Eskiflehir
kili makamlar›n bilgisine sunma ve mevzuatta gördükleri ‹ZVEREN, A. (1974). ‹fl Hukuku (I. II. III.). Ankara
aksakl›k ve boflluklar› gidermek için önerilerde bulunma SAYMEN, F. H. (1966). “Hukuki Yönden ‹fl Emniyeti”.
görevi vard›r. ESADER. C.II, S:2, Haziran 1966
SÜZEK, S. (1991). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Konusunda
S›ra Sizde 3 Görev ve Sorumluluklar”. Türk-‹fl. S.256, Mart 1991
‹fl güvenli¤i müfettiflleri denetim s›ras›nda iflin aksamas›na SÜZEK, S. (1985). ‹fl Güvenli¤i Hukuku. Ankara
neden olmayacak flekilde çal›flmal› ve denetim s›ras›nda fiAKAR, M. (1992). “‹fl Teftifli ve Teftifl Defteri”, ‹fl ve
ö¤rendi¤i bilgileri üçüncü kiflilere aç›klamamal›d›rlar. Hukuk Dergisi, Y.27, S.225, Nisan 1992
www.calisma.gov.tr
www.tbmm.gov.tr
Yararlan›lan Kaynaklar 221
AKYÜZ, Ö. (1990). “‹fl Güvenli¤i ve Sorunlar› ve Çözüm Yollar›”.

Yararlan›lan Kaynaklar ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s
ABBASG‹L, C. (1995). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i”. Cumhuriyet,
1989. ÇSGB, Ankara
4.12.1995
ALKAN, Y. (1989). “‹fl Hijyeni”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i

ADAL, Z. (1973). “‹fl Kazalar›na Yol Açan Etkenler”. ‹.Ü. ‹flletme
Sempozyumu 4-10 May›s 1988. Ankara
Fakültesi Dergisi, C.4, S.1
ALPER, Y. (1991). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i ‹le ‹lgili Problemlere

ADALI, S. (1987). “Günlük Hayatta ve Sanayide Ergonominin
Bir Bak›fl”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-
Yeri”. MPM, Verimlilik Dergisi, C.16, S.2
10 May›s 1991. Ankara
ADALI, S. (1996). “Ergonomi ve ‹fl Güvenli¤i”. MPM, Verimlilik

ALPER, Y. (2003) Türkiye’de Sosyal Güvenlik ve Sosyal
Dergisi, C.15, S 2
Sigortalar. ‹stanbul
AKBABA, M. (1990). “‹flçi Sa¤l›¤› Sorunlar› ve ‹flyeri Hekiminin

ALPER, Y. (1991). “‹nsan- Makine ‹liflkileri Aç›s›ndan ‹fl Kazalar›”.
Önemi”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10
Verimlilik Dergisi, C.20, S.1
May›s 1989. Ankara
ALTAN, Ö.Z. (1981). Sosyal Politika Ders Notlar›. S.27-29,

AKBULUT, T. (1994). ‹fl Sa¤l›¤› Prensip ve Uygulamalar›.
Eskiflehir
‹stanbul
ALTUNKALEM, F. (1989). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Konusunda

AKBULUT, T. - S‹RER, H.(1992). “Türkiye’de ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl
Sendikalar›n Rolü”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i
Güvenli¤i”. Türk-‹fl Dergisi, S.266, Nisan-May›s 1992.
AKI, E. (1989). “Hukuki Yönden ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i”.

ARICI, K. (1991). “‹fl kazalar›n›n Önlenmesinde ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s
Güvenli¤i Mevzuat›m›z›n Etkinli¤ini Önleyen Faktörler”.
1988. Ankara
Türk-‹fl Dergisi, Ekim 1991
ARICI, K. (1985). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Konusunda
AKKÖK, A. (1977). ‹fl Kazalar›n›n Maliyeti ve ‹fl Güvenli¤i.
Belediyelere Görev ve Yekti Verilmesi ‹htiyac›”. ‹ller ve
MPM Yay›n› No:204. Ankara
Belediyeler Dergisi, Y.41, S.481
AKKÖK, A. (1976). “Endüstriyel Güvenlik ve Gözlemci”. MPM,

ARIO⁄LU, E. (1990). “Laf De¤il Önlem Üretin”. Hürriyet
Gazetesi, 7 May›s 1990
AKYÜZ, N. (1982). ‹fl Güvenli¤i. Sakarya D.M.M. Akademisi

ARKUfi, N. –KIRÇIL, O. (1986). “‹fl Kazalar› E¤itimi Üzerine Bir
Ders Notlar› Adapazar›
Çal›flma”. MPM, Verimlilik Dergisi, C.15, S.2
AKYÜZ, N. (1976). “‹fl Güvenli¤inde Yöntem”. MESS ‹flveren

ARSLAN, T. (1991). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Hizmetleri ile
Gazetesi, Y.12, S.266
‹lgili Görüfl ve Önerilerimiz”. Tekstil ‹flveren Dergisi,
S.164, Aral›k 1991
AKYÜZ, N. (1975). “‹fl Güvenli¤inin Gerçeklefltirilmesi”. ‹flveren,
C.XIII, S.6
ARZUMAN, Y. (1990). “‹fl Güvenli¤inin Tan›m› Dünyadaki ve
Türkiye’deki Geliflimi”. Petkim Dergisi, S.7, Nisan-May›s
AKYÜZ, N. (1975). “‹fl Güvenli¤i Organizasyonu”. MESS ‹flveren
1990
Gazetesi, Y.11, S. 243
ATEfi, A.B. (1983). “Endüstriyel Yaflant›da Çal›flma Güvenli¤i”.

AKYÜZ, N. (1976). “‹fl Güvenli¤i ve ‹flveren”. MESS ‹flveren
Sosyal Güvenlik Bülteni, S.70, Temmuz-A¤ustos 1983
Gazetesi, Y.12, S.273
AVCI, A. (1989). “Türk Çal›flma Mevzuat›nda ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl

Güvenli¤i”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-
222 Yararlan›lan Kaynaklar
AYHAN, A. (1988). “Sosyal Güvenlik ‹fl Güvenli¤i ‹liflkisi”. B‹RKAN, S. (1964). “‹fl Kazlar›n›n Ekonomik Yönü”. ‹flveren,
Anadolu Üniversitesi ‹‹BF Dergisi, C.VI, S.2, Kas›m 1988 C.1, S.11, A¤ustos 1964
AYHAN, A. (1972). Türkiye’de Meydana Gelen Mesleki BOZKURT, R. (1991). “‹fl Güvenli¤i Organizasyonu”. MPM,
Riskler ve Sosyal Politikas›, Yay›nlanmam›fl Doçentlik Verimlilik Dergisi, 1991/2, S.125 vd.
Tezi, Kütahya
BULUT, M.A. (1991). “‹fl Kazalar›nda Dünya ‹kincisiyiz”.
AYHAN, A. ( 1991). “1475 Say›l› ‹fl Kanununa Göre ‹flyerlerinde Tercüman Gazetesi, 4 Ocak 1991
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Kurullar›n›n Kurulmas› ve bun-
lar›n Çal›flma Sistemi”. ‹‹BF Y›ll›¤›, Kütahya CAN, M. (1990). “‹fl Kazalar› ve Meslek Hastal›klar›”. Maliye
Postas›, Y.11, S.240, Eylül 1990
AYTEK‹N, H. (1989). “‹flçilerin Sa¤l›k Sorunlar› ve Bunlardan
Korunma Yollar›”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i CANELL‹, M. (1989). “Ç›rakl›k E¤itimi ve Ç›rak Ö¤rencilerin
Sempozyumu 4-10 May›s 1988. Ankara Sa¤l›¤› ile ‹fl Güvenli¤i”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i
BAHAR, Z. (1991). “‹fl Sa¤l›¤› Hemflireli¤i ve Sorumluluklar›”.
MPM, Verimlilik Dergisi, C.20, S4 CENG‹Z, T. (1989). “Yap› ‹fllerinde ‹fl Kazalar›”. 2. Ulusal
Ergonomi Kongresi, Ankara
BAKIRCI, K. (1991). “‹flçinin Deste¤inden Yoksun Kalanlar›n
Açl›ktan Destekten Yoksun Kalma Davas›”. Kamu-‹fl, CENTEL, T. (1982). Çocuklar ‹le Gençlerin ‹fl Güvenli¤i. ‹stan-
Temmuz 1991 bul: ‹stanbul Üniversitesi Yay›n›: 3041, Hukuk Fakültesi
Yay›n›:667
BALBAN, Ü. (1994). “Örnek Çal›flma”. Türk-‹fl, A¤ustos, 1994
CENTEL, T. (1989). “Hukuki Yönden ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i”.
BAfiAR, H. (1982). “Türkiye’de ‹fl Kazas› ve Meslek Hastal›klar› ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s
Alan›nda Yap›lan Çal›flmalar›n ve Bu Konuda Uluslararas› 1988. Ankara
Çal›flma Örgütü (ILO) ‹le ‹liflkilerin Genel Bir
De¤erlendirmesi”. Uluda¤ Üniversitesi ‹‹BF Dergisi, C.III, CENTEL, T. (1992). ‹fl Hukuku Bireysel ‹fl Hukuku. C.I Kazanc›
S.1, Temmuz 1982 Huk. Yay›n› No.104, ‹stanbul
BAfiKAL, Y. (1990). “Çal›flanlar›n Verimlili¤i Aç›s›ndan ‹flyeri CESUR, N. (1987). “‹fl Güvenli¤i ve Ergonomi”. TMMOB Makine
Hekimli¤inin Fonksiyonlar›”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Mühendisleri Odas› Yay›n›. C. 28, S.328, May›s 1987
ÇA⁄LAR, ‹. (1983). ‹fl Kazalar›, ‹fl Güvenli¤i ve Sosyal
BELEN, E. (1988). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i”. ‹flveren, C.XIIVI, Güvenlik. 19 May›s Üni. Çorum Meslek Yüksekokulu,
S.8, May›s 1988 Yay›n› No.7
B‹ÇER, F. (1990). “‹fl Kazalar ve Meslek Hastal›klar›n›n Hukuki ÇALIfiMA BAKANLI⁄I. (1970). Sanayide En Çok Rastlanan
Sonuçlar› ve ‹flverenin Yükümlülü¤ü”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Zehirli ve Tehlikeli Maddeler. ‹flçi Sa¤l›¤› Genel
Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s 1989. Ankara Müdürlü¤ü. Ankara
B‹L‹R, N. (1990). “Meslek Hastal›klar›”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl ÇALIfiMA VE SOSYAL GÜVENL‹K BAKANLI⁄I. (1990). ‹flçi
Güvenli¤i Bülteni, S.7, Mart 1990 Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i ‹li ‹lgili Genel Bilgiler. Çal›flma
ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› ‹flçi Sa¤l›¤› Daire Baflkanl›¤›.
B‹L‹R, N. (1989). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Konular›nda Yay›n› No.1990/30, Ankara
Kurumlar ve Kurulufllar Aras› ‹flbirli¤i”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl
Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s 1988. Ankara ÇALIfiMA VE SOSYAL GÜVENL‹K BAKANLI⁄I.(1989). ‹flçi
Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i ‹le ‹lgili Genel Bilgiler. Çal›flma
B‹NGÖL, D. (1989). “‹flçi Sa¤l›¤›n›n Önemi ve Psikolojik ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› ‹flçi Sa¤l›¤› Daire Baflkanl›¤›.
Nedenler”. Atatürk Üni. ‹‹BF ‹flletme Dergisi, C.VII, S.3- Yay›n No.1989/29, Ankara
4, A¤ustos 1989
Kaynakça 223
ÇALIfiMA VE SOSYAL GÜVENL‹K BAKANLI⁄I.(1991). ‹flçi DÖNBEKÇ‹, C. (1989). “Maden ‹flletmelerinde ‹fl Güvenli¤i”. ‹flçi
Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i ‹le ‹lgili Genel Bilgiler. Çal›flma Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s 1988.
ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› ‹flçi Sa¤l›¤› Daire Baflkanl›¤›. Ankara
Yay›n No.1991/30, Ankara
DUYGULU, E. (1990). “‹fl Kazalar› ve Meslek Hastal›klar›n›n
ÇAM, ‹. (1991). “Türkiye’deki ‹fl Kazalar› ve Meslek Hastal›klar› ‹statiksel Olarak ve ‹fl Kollar›na Göre Tahlili”. ‹flçi Sa¤l›¤›
Probleminin Çözümünde ‹fl Güvenli¤i E¤itiminin Önemi ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s 1989. Ankara
Üzerine Bir Araflt›rma”. MPM, Verimlilik Dergisi, C.20,
S.4 DUYGULU, E. (1992). ‹flveren Yönünden Sosyal Sigortalar
Kurumu Mevzuat›. Manisa
ÇEÇEN, A. (1977). “Hukuk Devleti ve Yönetimi”. Ankara
Üniversitesi Hukuk Fakültesi. Yay›n No.417, Bülent N. DÜNDAR, M. (1983). “Kömür Madencili¤inde ‹fl Kazalar›n›n
Esen’e Arma¤an. Ankara Raporlarda Belirlenmifl Nedenleri”. Çeflitli Boyutlar›yla
ve Çözüm Önerileri ile ‹fl Kazalar› Semineri Bildirileri.
ÇEL‹K, N. (2003). ‹fl Hukuku Dersleri. ‹stanbul: Beta MPM Yay›n› No.284, Ankara
ÇENBERC‹, M. (1986). ‹fl Kanunu fierhi. 6.B., Ankara EB‹R‹, A. (1989). “‹fl Kazalar›nda ‹nsan Psikolojisi Faktörü”. ‹flçi
Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu May›s 1989.
ÇET‹NKAYA, M. (1992). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Kurullar›”. Ankara
1991. Ankara EF‹L, ‹. (1984). “‹fl güvenli¤i Sorumlular›n›n E¤itimi ve Güvenlik
Motivasyonu”. Uluda¤ Üniversitesi ‹‹BF Dergisi, C.V,
ÇET‹NYÜREK, B. (1989). “‹fl Güvenli¤i Organizasyonu”. ‹flçi S.2, Kas›m 1984
Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s 1988.
Ankara EF‹L, ‹. (1983). “‹fl Kazalar›n›n Nedenleri Üzerine Kuramsal
Yaklafl›mlar ve Kazalar›n Önlenmesi”. Uluda¤ Üniversitesi
Ç‹ÇEKO⁄LU, B. (1991). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i”. Milliyet, ‹‹BF Dergisi, C.IV, S. 2, Kas›m 1983
6.5.1991
EGE, R. (1990). “‹fl Kazalar›na Genel Bir Bak›fl”. ‹SGÜM Bülteni,
Ç‹ÇEKO⁄LU, B. (1992). “Ülkemizde ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i S.7, Mart 1990
Mevzuat›”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-
10 May›s 1991. Ankara EK‹M, M. (1989). “Banka ‹fl Kolunda ‹fl Sa¤l›¤›na ‹liflkin Bafll›ca
Sorunlar”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu.
Ç‹FTL‹KL‹, M. (1988). “‹fl Kazalar› ve Meslek Hastal›klar›n›n Türk Tabipler Birli¤i, Ankara
Maliyeti”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10
May›s 1987. Ankara ELB‹STANLIO⁄LU, B. (1987). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤ine
Ergonomik Yaklafl›m”. TMMOB Makine Mühendisleri
DEM‹R, F. (1988). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Tedbirlerinin Odas›. Yay›n› C.28, S. 335
Al›nmas›nda ‹flverenin Sorumlulu¤u”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl
Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s 1987. Ankara EL‹BOL, fi. (1988). “‹flyeri Hemflireli¤i”. ‹SGÜM Bülteni. S.1,
May›s 1988
DEN‹Z, A. (1971). “Fransa’da Sosyal Güvenlik ‹fl Kazalar› ve
Meslek Hastal›klar›ndan Korunma Milli Güvenlik Enstitüsü”. ERDAL, R. (1988). “Kad›n ‹flçilerin Sa¤l›k Sorunlar›”. ‹flçi Sa¤l›¤›
‹flveren, C.IX, S.7, Nisan 1971 ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s 1987. Ankara
DERTL‹, S. (1994). “‹fl Güvenli¤inde E¤itimin Önemi”. Türk-‹fl. ERDENER, U. (1988). “Çal›flma Yaflam› ‹le ‹lgili Göz Sorunlar›”.
A¤ustos 1994 ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s
1987. Ankara
DERTL‹, S. ( 1996). “‹ fl Güvenli¤i Hizmetlerinde 73. Maddenin
Önemi”. Türk-‹fl. Ekim 1996
224 Kaynakça
EREM, F. (1985). Umanist Doktrin Aç›s›ndan Türk Ceza F‹fiEK, G. (1988). “‹flyeri Hekimleri Fonksiyonlar›”. ‹flçi Sa¤l›¤›
Hukuku Özel Hükümler. C.III, B.III, Ankara ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s 1987. Ankara
EREN, F. (1974). Borçlar Hukuku ve ‹fl Hukuku Aç›s›ndan GAMGAM, Z. (1994). “‹flçiler Malzeme Kullan›rsa Kaza Oran›
‹flverenin ‹fl Kazas› ve Meslek Hastal›¤›ndan Do¤an Azal›yor”. fieker-‹fl. S.64, Nisan 1994
Sorumlulu¤u. Ankara
GAMGAM, Z. (1993). “Koruyucu Malzemeler Dünya
EREN, F. (1990). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sorunu”. ‹fl Standartlar›na Uygun Olmal›”. fieker-‹fl. S.63, Ocak 1993
Güvenli¤i ve ‹flçi Sa¤l›¤› Sempozyumu. ‹stanbul 5
Nisan 1990 GEREK, N. (1989). “‹flçi Sa¤l›¤› ve Güvenli¤inin Önemi
Karfl›lafl›lan Sorunlar›n Nedenleri ve Bu Konuda Al›nmas›
ERKAN, C. (1983). ‹fl Kazalar› Sorunu: Dünyadaki ve Gereken Önlemler”. Anadolu Üniversitesi ‹‹BF Dergisi.
Türkiye’deki Geliflmeler. MPM Yay›n› No 284, Ankara C.VII, S.1, Haziran 1989
ERKAN, N. (1989). “‹flletmelerde ‹nsan Gücü Verimlili¤i ‹çin ‹flçi GEREK, N. (1991). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Haftalar›n›n
Sa¤l›¤›, ‹fl Güvenli¤i”. Kazalardan Korunma, Acil Yard›m Hat›rlatt›¤› Görev ve Sorumluluklar”. Anadolu Üniversite-
ve ‹lgili Mevzuat. Ankara: MPM Yay›n› No.384 si ‹‹BF Dergisi. C.IX, S.1-2
ERKAN, N. (1988). “Ergonomi”. MPM Yay›n› No.384, Ankara GEREK, N. (1991). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Kurullar› ile ‹flyeri
Hekimlerinin ‹fl Güvenli¤i Aç›s›ndan Önemi”. Anadolu
ERKUL, ‹. (1988). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Konusunda Üniversitesi ‹‹BF Dergisi. C.IX, S.1-2
‹flverenin ve ‹flçinin Hukuki Yüküm ve Sorumluluklar›”.
Anadolu Üniversitesi ‹‹BF Dergisi, C.VII, S.1, Haziran GEREK, N. (2002) Sosyal Güvenlik Hukuku. Eskiflehir: Anadolu
1988 Üniversitesi Yay›n›
ERKUL, ‹. (1989). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin Hukuki GÖMCEL‹, M. (1989). “‹fl güvenli¤i”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i
Sonuçlar›”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4- Sempozyumu 4-10 May›s 1988. Ankara
GÖZE, A. (1990). Liberal Marksist Faflist ve Sosyal Devlet
ERKUL, ‹. (1985). “Uygulamal› Sosyal Politika Dersleri”. Türk ‹fl Sistemleri. ‹stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yay›n›
Hukuku Birinci Cilt 1475 Say›l› ‹fl Kanunu ve No.603, 2.B., ‹stanbul
Uygulamas›. S.55, Eskiflehir
GÖZÜBÜYÜK, fi. (1986). Anayasa Hukuku. Ankara
ERNAM, A. N. (1990). Aç›klamal› ve Uygulamal› Sosyal Sigorta
Mevzuat›. Ankara:TTK Bas›mevi GRENNBERG, L. (1973). “The Enforcement of Occupational
Safety Legislation”. International Labour Review.
ESEN, G. (1982). “‹fl Kazalar›n› Önlemek için”. Milliyet, 20 Ocak Vol.107, No.5, May 1973
1982
GÜLEN, Ç. (1988). “Mezbahalarda Kifli ve Çevre Sa¤l›¤› Aç›s›ndan
FEYZ‹O⁄LU, N.F. (1977). Borçlar Hukuku. Genel Hükümler, Al›nmas› Gereken Önlemler”. ‹SGÜM Bülteni. S.1, May›s
C.II, 2.B, ‹stanbul 1988
F‹fiEK, G. (1988). “Kutlutafl fiirketi ‹flyeri Hekimi Çocuk ‹flçileri GÜLERMAN, A. (1987). Ergonomiye Yard›mc› Olan Hukuki
Sa¤l›k Sorunlar›”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Mevzuat. C.XXV, S.5, fiubat 1987
Sempozyumu 4-10 May›s 1987. ÇSGB,Ankara
GÜNEY, S. (?) “1980-1990 Döneminde Türkiye’de Meydana Gelen
F‹fiEK, G. (1988). “‹flyeri Hekimleri ve ‹flçi Sa¤l›¤› ve ifl Güvenli¤i”. ‹fl Kazalar›n›n Genel Bir De¤erlendirilmesi”. Verimlilik
TMMOB Makine Mühendisleri Odas› Yay›n›. C.29, S.342, Dergisi. C.22, S. 2
Temmuz 1988
Kaynakça 225
GÜNEY, S. (1993). “‹fl Kazalar›n›n Davran›flsal Boyutlar›”. Uluda¤ ISGÜM. (1987). Tütün Endüstrisinde Çal›flanlar›n Sa¤l›k
Üniversitesi ‹‹BF Dergisi, C.XIII, S.1-2, Kas›m-Mart 1993 Taramas›. Ankara
GÜNEY, S. (1991). “1980-1990 Döneminde Türkiye’de Meydana IfiIK, R. K. (1994). “‹flçi Sa¤l›¤›, ‹fl Güvenli¤i ve T‹SK Mikrocerrahi
Gelen ‹fl Kazalar›n›n Genel Bir De¤erlendirmesi”. Vakf›”. ‹flveren Dergisi, C.XXXII, S.8, May›s 1994
IfiIL, B. (1990). “Teknolojik Geliflmeler Afl›s›ndan ‹flçi Sa¤l›¤› ve
GÜRSOY, K. T. (1974). 2‹flverenin Sorumlulu¤u”. AÜHED. ‹fl Güvenli¤i”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu
C.XXXI, S.1-4 4-10 May›s 1989. Ankara
GÜVEL, Y. (?) “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i ile ‹lgili Mevzuat ve IfiIL, B. – DALAY, ‹. (1989). “Sosyal-ekonomik ve Teknolojik
Geliflimi”. Türk-‹fl Yay›n› No.140, S.3 geliflmeler Karfl›s›nda ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Yasalar›
ve Yeni Hedefler”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i
GÜVEN, E. (1970). “‹fl Güvenli¤inin Sosyal Politika Sorunlar›”. Sempozyumu 4-10 May›s 1988. Ankara
E.‹.T.‹.A. Yay›n› No.78/40, Ankara
‹NC‹R, G. (1996). “Çal›flma Ortam›n›n ‹yilefltirilmesinde
GÜVEN, E. (1970). ‹fl Kazas› Yönünden Sosyal Politika Ergonomi”. MPM, Verimlilik Dergisi. C.15, S.4
Sorunlar›. Ankara: E‹T‹A Yay›n› No. 78/40
‹Y‹MAYA, A. (1995). “‹nsan Zararlar› Konusunda Belirmekte
GÜVEN, E. (1990). “‹fl Güvenli¤inin Uluslararas› Normlar› ve Olan Baz› Yeni E¤ilimlerin Analizi”. Türkiye Barolar
Türkiye”. Prof.Dr. ‹lhan CEMALCILAR’›n An›s›na Dergisi’nin 1994/2 Say›s›ndan Ayr› Bask›. Ankara
Arma¤an, Anadolu Üniversitesi Yay›n No.393, ‹‹BF Yay›n
No.84, Eskiflehir ‹ZVEREN, A. (1974). ‹fl Hukuku (I. II. III.). Ankara
GÜVEN, E. - AYDIN U. (2002). ‹fl Hukuku. Anadolu Üniver- JAKSON, M. P. (Çev: E. B‹LG‹NO⁄LU). (1996). Sendikalar.
sitesi, ESBAV Yay›n No.151,Eskiflehir Öteki Yay›n›. Ankara
GÜVEN, E. – AYDIN, U. (1995). ‹fl Hukuku Dersleri. Anadolu KAPLAN, E. T. (1992). ‹flverenin Hukuki Sorumlulu¤u. Ankara
Üniversitesi Yay›n› No. 897, Eskiflehir
KARAÇ‹V‹, G. (1995). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Haftas›n›n
GÜVEN, E. - AYDIN U. (2004). Bireysel ‹fl Hukuku. Eskiflehir: Düflündürdükleri”. MESS-‹flveren Bülteni. Nisan 1995
Nisan
KAYMAK, Ö. – ÇALIK, C. (1990). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i
GÜZEL, A. - OKUR, A.R. (2003). Sosyal Güvenlik Hukuku 9.B. Aç›s›nda ‹flyeri Denetiminin Önemi”. T.C. Gazi Üniversitesi
‹stanbul: Beta Kazalar› Araflt›rma ve Önleme Enstitüsü Dergisi. Y.2,
S.2, Ocak-fiubat-Mart 1990
HACIEVL‹YEG‹L, M. (1990). “Maden ‹flletmelerinde ‹fl Güvenli¤i”.
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s KAYSER‹C‹, Y. – TOPALO⁄LU, M. (1990). Türk Maden Hukuku
1989. Ankara ve Yeralt› Zenginlikleri Mevzuat›. Kazanc› Hukuk Yay›n›
No.75, ‹stanbul
ILICAK, fi. (1989). “‹flyeri Hekimli¤i ve Ergonomik Çal›flmalar”.
2. Ulusal Ergonomi Kongresi. Ankara KEMERL‹, A. (1988). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ifl Güvenli¤inin Önemi”.
ILICAK, fi. (1989). “‹fl Kazalar›-Meslek Hastal›klar›”. ‹flçi Sa¤l›¤› 1987. Ankara
ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s 1988. Ankara
KEVEN, D. (1990). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Önlemleri ve
IRBEÇ, Y.Z. (1990). “Çal›flma Hayat› ve ‹fl Güvenli¤i”. Türkiye ‹flverenin Sorumlulu¤u”. Petkim Dergisi, S.73, Ocak-fiubat
‹ktisat Dergisi. Y.3, S.8, May›s 1990 1990
ISGÜM. (1985). Akü ve Matbaa ‹flçilerinde Kurflun

Zehirlenmesi Taramas›. Ankara
226 Kaynakça
KILIÇÇÖTE, S. (1965). “‹fl Güvenli¤i ve ‹flçi Sa¤l›¤›n›n Korunmas› ODABAfiI, M. (1989). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl güvenli¤inde Bafll›ca
‹flçi, ‹flveren ve Milli Ekonomi Bak›m›ndan Önemi”. T‹SK Sorunlar ve ‹flbirli¤i alanlar›”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i
‹flveren. C.IV, S.2, Kas›m 1965 Sempozyumu 4-10 May›s 1988. Ankara
K‹PER, O. (1992). Hukuk Rehberi. Ankara ORHUN, H. (1991). “Kiflisel Koruyucular›n Kullan›m›”. Türk-‹fl.
Aral›k 1991
KOCAO⁄LU, E. (1982). “‹fl Kazalar›n›n Önlenmesi Konusunda
‹flçi Görüflleri”. ‹fl Kazalar›n› Önleme Semineri. MPM OTAN, Ü. (1991). “En ‹yi Hiç Hastalanmamak”. Cumhuriyet.
Yay›n› No. 261, Ankara 6 May›s 1991
KÖSE, S. (1990). 2 Çal›flma Ortam›nda ergonomi-Stres ‹liflkileri”. ÖNCER, M. (1990). “Ormanc›l›k Çal›flmalar›nda ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s Güvenli¤i”. Verimlilik Dergisi. 1990/4
1989. Ankara
ÖRNEK, H. ( 1989). “Dünyada ve Türkiye’de ‹fl Kazalar›”.
KUTAL, M. (1968). “Askeri ‹flyerlerinin Denetimi ve Teftifli ‹flveren. C.XXXII, S.7, Nisan 1989
Hakk›nda Tüzük”. ‹ktisat ve Maliye Dergisi. C.XV, S.9,
Aral›k 1968 ÖRNEK, H. (1990). “‹flçi sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Yetersiz”. Milliyet.
4.5.1990
KUTAL, M. (1980). “‹fl Yaflam›nda ‹flyeri Hekiminin Görev ve
Yetkileri, Bu Hususta Kabul Edilen Yeni Bir Yönetmelik”. ÖRNEK, H. (1994). ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl güvenli¤i”. ‹flveren. C.XXXII,
‹ktisat ve Maliye Dergisi. C.27, S.4, Temmuz 1980 S.8, May›s 1994
KÜLAHÇIO⁄LU, G. (1992). “‹fl Güvenli¤i ‹le ‹lgili Mevzuat, ÖRNEK, H. (1989). “Her gün 4 ‹flçi Ölüyor, 8 ‹flçi Sakat Kal›yor”.
Zorunluluklar ve Sorumluluklar”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Milliyet. S.9, May›s 1989
Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s 1991. Ankara
ÖZBEK, M. (1997). Yeni Ufuklar. Türk Metal Sendikas› Yay›nlar›.
KÜPEL‹, B. (1991). “Grev Hakk›”. Türk-‹fl. S.225, S.35, fiubat S.48, Nisan 1997
1991
ÖZBUDUN, E. (1986). Türk Anayasa Hukuku. Ankara
LORDO⁄LU, K. (1985). “‹fl Kazas›, Yorgunluk ve Performans”.
Türk-‹fl. S.193-194, Eylül-Ekim 1985 ÖZÇEL‹K, S. (1982). “‹fl Güvenli¤ine ‹liflkin Baz› Hukuki
Meseleler”. ‹stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mec.
LORDO⁄LU, K. (1990). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inde C.XLVII, S.1-4, ‹stanbul
Ergonominin Yeri”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i
Sempozyumu 4-10 May›s 1989. Ankara ÖLÇER, S. – ILGAZ, N. (1989). “‹flçi Sa¤l›¤›-‹fl güvenli¤i Ergonomi
ve Türkiye gerçe¤i”. 2. Ulusal Ergonomi Kongresi.
MPM. (1982). ‹fl Kazalar›n› Önleme Semineri. MPM Yay›n› Ankara
No.261, Ankara
ÖZDAMAR, S. (1983). “‹fl Kazalar›”. Türk-‹fl. S.167-168, fiubat-
MÜNGEN, M. U. (1990). “Türkiye’de ‹nflaat ‹fl Kazalar›n›n Mart 1983
Analizleri ve Güvenli¤i Sorunlar›”. ‹fl Güvenli¤i ve ‹flçi
Sa¤l›¤› Sempozyumu. 5 Nisan 1990, ‹stanbul ÖZKAN, T. (1991). “‹flçi Azrail’le El Ele Çal›fl›yor”. Cumhuriyet.
S.12, 6 May›s 1991
ODABAfiI, M. (1990). ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i, Verimlilik ve
MPM”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Bülteni, S.7, Mart 1990 ÖZKARAKAfi, O. (1989). “Akci¤erlerin Meslek Hastal›klar›”. ‹flçi
ODABAfiI, M. (1991). “Ekonomik Aç›dan ‹fl Kazalar›”. Verimlilik Ankara
Dergisi, C.20, S.4, 1991
Kaynakça 227
ÖZYILDIZ, G. (1989). “Pestisidlerin iflçi Sa¤l›¤› Aç›s›ndan Önemi SÖZER, A. N. (1987). “Sosyal Hukuk Aç›s›ndan 1982 Anayasas›”.
ve Bölgemizde Yap›lan Pestisid Çal›flmalar›”. ‹flçi Sa¤l›¤› ‹ktisat ve Maliye Dergisi. C.XXXIV, S.2, May›s 1987
ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s 1988. Ankara
SÖZER, A.N. (1993). “Türkiye’de Yürürlükte Bulunan ‹flçi Sa¤l›¤›
PEfiK‹RC‹O⁄LU, N. (1989). “Kimyasal Maddeler ve Çal›flma ve ‹fl Güvenli¤i Mevzuat›na Genel Bak›fl”. ‹fl Hukuku
Ortam›”. 2. Ulusal Ergonomi Kongresi. Ankara Dergisi, C.III, S.IV, Ekim- Aral›k 1993
PETROL-‹fi. (?). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i ve Çevre Sorunlar›”. SUNGUR, T. (1969). ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Yönünden
Petrol-‹fl 1989 Y›ll›¤› Kuru Temizleme ‹flyerlerinde Solvent Zararlar›. Ankara
P‹YAL, B. (1988). “Tekstil Sanayiinde ‹flyeri Sa¤l›k Örgütlen- SÜZEK, S. (1990). “Hukukun ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤ine
mesi”. TMMOB Makine Mühendisleri Odas› Yay›n›. IV. Katk›s›”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10
Tekstil Sempozyumu. 25-27 Ekim 1988, Bursa May›s 1989. Ankara
PULAfiLI, H. (1988). “Türk Çal›flma Mevzuat›nda ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl SÜZEK, S. (1990). “‹flçi Sa¤l›¤› Sorunlar› ve Çözüm Yollar›”. ‹flçi
Güvenli¤i”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4- Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s 1989.
10 May›s 1987. Ankara Ankara
PÜRTEN, T. (1990). “Büyük Bir inflaat Firmas›nda Meydana Gelen SÜZEK, S. (1991). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Konusunda Görev
‹fl Kazalar›, Nedenleri ve Önlemleri”. ‹fl Güvenli¤i ve ‹flçi ve Sorumluluklar”. Türk-‹fl. S.256, Mart 1991
Sa¤l›¤› Sempozyumu. 5 Nisan 1990, ‹stanbul
SÜZEK, S. (1985). ‹fl Güvenli¤i Hukuku. Ankara
RE‹SO⁄LU, S. (1986). Borçlar Hukuku, Bas› 6. Ankara
fiAHLANAN, F. (1990). “‹fl Kazalar› ve Hukuki Sonuçlar›”, Tekstil
RONA, Ö. L. (1964). “S›nai Emniyetin Lüzum, Fayda ve ‹ktisadi ‹flveren Dergisi, S.249, Eylül 1990
Neticesi”. ‹flveren. C.11, S.8, May›s 1964
fiAKAR, M. (1992). “‹fl Teftifli ve Teftifl Defteri”, ‹fl ve Hukuk
RONA, Ö. L. (1965). “Endüstri ‹fl Kazalar›n›n Azalt›lmas› Savafl›”. Dergisi, Y.27, S.225, Nisan 1992
‹flveren. C.III, S.8, May›s 1965
fiAKAR, M. (1992). “‹fl güvenli¤i Tedbirlerinin Al›nmamas›
SADULLAH, Ö. (1983). “‹flletmeler Aç›s›ndan güvenlik ve Sebebiyle ‹flverenin Hukuki Sorumlulu¤u”, ‹fl ve Hukuk
Güvenlik Yöntemi”. ‹stanbul Üniversitesi ‹flletme Dergisi, Y.27, S.226, May›s 1992
Fakültesi Dergisi. C.12, S.2, Kas›m 1983
fiAKAR, M. (2002). Sosyal Sigortalar Uygulamas›, 6. Bas›.
SAVAfiAN, S. (1980). “‹fl Kazalar› ve Meslek Hastal›klar›n›n ‹stanbul: Beta
Do¤urdu¤u Kay›plar›n Uygulamal› Bir Analizi”. MPM,
Verimlilik Dergisi. C.9, S.4 fiEN, A. (1989). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Fonksiyonlar›nda
Denetim Hizmetlerinin Yeri, Önemi ve Koordinasyonu”.
SAYMEN, F. H. (1966). “Hukuki Yönden ‹fl Emniyeti”. ESADER. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s
C.II, S:2, Haziran 1966 1988. Ankara
SELCAN, T. (1985). “‹flletmelerde ‹fl ve Sosyal Güvenlik Hukuku”. fi‹MfiEK, Z. (1992). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inde Dinamik
‹nsan Gücü Yönetimi, C.5, Kitap 1, ‹stanbul: Kazanc› Çözümlerin Önemi”. Dünya Gazetesi. S.4, 6 May›s 1992
Hukuk Yay›nlar›
TALAS, C. (1970). “Türkiye’de Sosyal ve Ekonomik Haklar”.
SOYER, A. (1988). “Türkiye’de Meslek Hastal›klar› Sorunu”. ‹flçi Türkiye’de ‹nsan Haklar› Semineri. S.229, Ankara
Ankara TAMZOK, F. (1977). “Tafl Kömürü Madencili¤inde ‹fl kazalar› ve
meslek Hastal›klar›”. ‹flyerinde Fiziksel Ortam›n
‹yilefltirilmesi. MPM Yay›n› No. 212, Ankara
228 Kaynakça
TAN, O. (?). “Neden ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Kanunun ve ‹flçi TUNCAY, C. (2002). Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, (10.
Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Kurumu”. Petrol-‹fl 1992 Y›ll›¤› Bas›). ‹stanbul: Beta
TANDO⁄AN, H. (1981). Kusura Dayanmayan Sözleflme D›fl› TUNÇOMA⁄, K. (1987). “‹fl Kazas›ndan Do¤an ‹flveren
Sorumluluk Hukuku. Ankara Sorumlulu¤unun Özellikleri”, ‹stanbul Barosu Dergisi,
S.4-5-6, 1987
TARKAN, N. (1990). “‹fl Sa¤l›¤› ve Hijyeni”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl
Güvenli¤i Bülteni. S. 8, May›s 1990 TUNÇOMA⁄, K. (1988). ‹fl Hukukunun Esaslar›. ‹stanbul
TAYLAN, B. (1989). “Küçük Sanayi ‹flletmelerinde ‹fl Kazalar›”. TUNÇOMA⁄, K. (1988). Sosyal Güvenlik Kavram› ve Sosyal
2. Ulusal Ergonomi Kongresi. Ankara Sigortalar. 4.B., ‹stanbul
TEK‹N, A. F. (1991). “‹fl Güvenli¤i ve Önemi”. Anadolu Üniver- TURAN, K. (1990). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve
sitesi ‹‹BF Dergisi. C.IX, S.1-2, Eskiflehir ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s 1989. Ankara
TELMAN, N. (1990). “‹fl Psikolojisinin Türkiye’ye Tan›t›m› ve TURAN, K. (1990). Türkiye’de ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Alan›nda
Gerek Tedavi Edici Gerekse Koruyucu Hekimlik Alan›nda Mevzuat Yetersizli¤i”, ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i
Uygulamal› Çal›flmalar›n›n Örneklerle Gösterilmesi”. ‹fl Sempozyumu 5 Nisan 1990. ‹stanbul
Güvenli¤i ve ‹flçi Sa¤l›¤›. ‹stanbul, 5 Nisan 1990
TÜRK-‹fi. (1994). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i”. Türk-‹fl. Mart
TENG‹L‹MO⁄LU, D. – ESATO⁄LU, E. (1991). “‹fl Kazalar›n›n 1994
Ekonomik Boyutu”. PETK‹M Uygulamal› Mevzuat
Dergisi. Y.2, S.21, S.28-40, A¤ustos 1991 TÜRKDO⁄AN, A. (1991). “Memleketimizde ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl
Güvenli¤i Teflkilat›n›n Kuruluflu ve Görevleri”. ‹fl ve Hukuk.
TINAZ, O. (1987). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl güvenli¤inde Sorunlar ve Y.6, S.62, Mart 1991
Çözüm Önerileri”. ‹flveren. C.IXXV, S.7, Nisan 1987
UCA, E. (1988). “‹flyeri Sa¤l›k Birimlerinin ‹fl Sa¤l›¤›ndaki Önemi”.
TINAZ, O. (1989). “Mevzuattaki Da¤›n›kl›k Sorun Yarat›yor”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Bülteni. S.1, May›s 1988
‹flveren. C.XXVII, S.7, Nisan 1989
UL, N. (1990). “‹fl Kazalar›ndan Do¤an Tazminat Davalar›”. ‹fl ve
TINAZ, O. (1985). “Ülkemizde ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i”. Hukuk Dergisi. S.24-26, Aral›k 1990
‹flveren. C.XXIV, S.2, Kas›m 1985
ULUSAN, ‹. (1990). Özellikle Borçlar Hukuku ve ‹fl Hukuku
TMMOB. (1991). ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inde Yaflanan Aç›s›ndan ‹flverenin ‹flçiyi Gözetme Borcu, Bundan
Geliflmeler. TMMOB Bursa fiubesi Yay›n›. Y.2, S.6, Haziran Do¤an Hukuki Sorumlulu¤u. ‹stanbul: Kazanc› Yay›nlar›
1991
UYSAL, H. (1990). “‹flçi Sa¤l›¤› ve güvenli¤inde Temel Prensipler”.
TOPUZO⁄LU, ‹. (?). ‹fl Güvenli¤i Sorunu Devletin, ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s
Sendikalar›n ve ‹flverenin Rolü. Teksif Mektupla E¤itim 1989. Ankara
Kursu Yard›mc› Yay›n Dizisi No.5
UYSAL, H. (1990). “Türkiye’de ‹fl Güvenli¤i Uygulamalar›n›
TUNA, R. (1971). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Tüzü¤üne ‹liflkin Etkileyen Faktörler ve ‹SGÜM”. ‹fl Güvenli¤i ve ‹flçi Sa¤l›¤›
Düflünceler”. ‹flveren. C.IX, S.7, Nisan 1971 Sempozyumu. ‹stanbul, 5 Nisan 1990
TUNCAY, C. (1990). “‹flçi Sa¤l›¤›”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i ÜNER, Y. (1989). “Çukurova’da Kurflun Zehirlenmesi Sorunu”.
Sempozyumu 4-10 May›s 1989. Ankara 2. Ulusal Ergonomi Kongresi. Ankara
TUNCAY, C. (1990). “‹fl ve Sosyal Güvenlik Hukuku Aç›s›ndan ÜNVER, M. (1988). “‹fl Kazalar› ve ‹fl Güvenli¤i”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i”, ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu 4-10 May›s 1987. Ankara
Kaynakça 229
VARGEL, ‹. (1988). “Tar›msal ‹fllerde Çal›flanlarda Meslek Hastal›¤›

Riskleri”. ‹SGÜM Bülteni. S.1, May›s 1988
VEL‹CANG‹L, S. – VEL‹CANG‹L, Ö. (1987). Endüstri Sa¤l›¤› ve

Meslek Hastal›klar›. ‹SGÜM Bas›mevi. Ankara
YAZGAN, T. (1977). Sosyal Sigortalar. ‹stanbul
YAZICI, H. A. (1990). “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i E¤itimi

Okullarda Bafllat›lmal›d›r”. Türk-‹fl. S.10 vd., Nisan-May›s
1990
YEfi‹LLETEN, N. (1989). “Kimya Sanayiinde ‹flçi Sa¤l›¤›-meslek

Hastal›klar›-‹flyeri Hekimli¤i”. ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i
YILDIRIM, M. (1989). Sanayide ‹flgücü Kay›plar›. MPM Yay›n›

No.390, Ankara
YILDIRIM, N. (1990). “‹fl Güvenli¤i Kavram› ve Temel Prensipleri”.
1989. Ankara
YILMAZ, fi. (1991). “Her Y›l Ortalama 150 Bin ‹flçi Kazas›nda

1500 ‹nsan›m›z Ölüyor”. Türk-‹fl. S.260, A¤ustos 1991
YURTO⁄LU, H. (1990). “‹fl Güvenli¤i Sorunlar› ve Çözüm Yollar›”.

1989. Ankara
ZEREN, O. – YAfiARBAfi, M. (1989). “Tar›m ‹laçlar›n›n ‹nsanlar

Üzerindeki Etkileri”. 2. Ulusal Ergonomi Kongresi.
Ankara
230 Sözlük
‹fl Kazas› (4): Sigortal›n›n iflyerinde bulundu¤u s›rada, iflveren

Sözlük taraf›ndan yürütülmekte olan ifl dolay›s›yla, sigortal›n›n ifl-
C-Ç veren taraf›ndan, görevli olarak baflka bir yere gönderilme-
Cezai Yapt›r›m: Cezai müeyyide, bir fiilin cezai sonuçlar›.
si yüzünden as›l iflini yapmaks›z›n geçen zamanlarda, em-
zikli kad›n sigortal›n›n çocu¤una süt vermek için ayr›lan
D zamanlarda ve sigortal›n›n, iflverence sa¤lanan bir tafl›tla,
Destek: Çeflitli flekillerde yard›ma muhtaç kifliye düzenli olarak
iflin yap›ld›¤› yere toplu olarak getirilip götürülüp getiril-
fiilen bakan veya ileride bakmas› söz konusu olacak kiflidir.
meleri s›ras›nda meydana gelen ve sigortal›y› hemen veya
Destekten Yoksun Kalma Tazminat›: Ölüm sonucu, ölen ki-
sonradan bedence veya ruhça ar›zaya u¤ratan olay.
flinin deste¤inden ve yard›mlar›ndan yoksun kalanlar›n bu
‹fl Güvenli¤i: ‹flyerini iflin yürütümü nedeniyle oluflan tehlike-
zarar› tazmin için talep edebilecekleri bir tazminatt›r.
lerden uzaklaflt›rmak ve sa¤l›¤a zarar verebilecek koflullar-
dan ar›nd›rarak, daha iyi bir çal›flma ortam› sa¤lamak için
E yap›lan sistemli çal›flmalar.
Ergonomi: ‹nsan›n, makinan›n ve çevrenin bir arada uyumlu ve
‹fl Güvenli¤i Hakk›: ‹flçiler aç›s›ndan ifl güvenli¤i mevzuat›ndan
verimli bir biçimde çal›flmas›n› inceleyen bilim dal›.
kaynaklanan ve devlet taraf›ndan hukuki ve cezai yapt›-
r›mlarla korunan hakt›r.
G ‹flçi Sa¤l›¤›: Çal›flan tüm insanlar›n fiziksel, ruhsal, moral ve
Gözetme Borcu: ‹flverenin hizmet sözleflmesi çerçevesinde ça-
sosyal yönden tam iyilik durumlar›n›n sa¤lanmas›n› ve en
l›flt›rd›¤› iflçisini korumak, onun ç›karlar› do¤rultusunda
yüksek düzeylerde sürdürülmesini, ifl koflullar› ve kullan›-
gördü¤ü ifl dolay›s›yla u¤rayabilece¤i zararlara karfl› ge-
lan zararl› maddeler nedeniyle çal›flanlar›n sa¤l›¤›na gele-
rekli önlemleri almak, iflçinin ç›karlar›n›n zedelenmesine
bilecek zararlar›n önlenmesini ve ayr›ca iflçinin fizyolojik
yol açabilecek zarar verici davran›fllardan kaçmak gibi yü-
özelliklerine uygun yerlere yerlefltirilmesini iflin insana ve
kümlülüklerden oluflan borçtur.
insan›n ifle uymas›n› as›l amaçlar olarak ele alan t›p bilimi.
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Kurulu: Devaml› olarak en az el-
I-‹ li iflçi çal›flt›ran ve alt› aydan fazla sürekli ifllerin yap›ld›¤›
‹dari Yapt›r›m: Mevzuat›n yetki verdi¤i durumlarda, idarenin
iflyerlerinde iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤ini sa¤lamak üzere,
herhangi bir yarg› karar›na dayanmadan do¤rudan do¤ru-
her iflverenin kurmakla yükümlü oldu¤u bir kurul.
ya idari bir tasarruf, yani idari bir ifllem ile idare hukukuna
‹flverenin Sorumlulu¤u: ‹fl kazas› ve meslek hastal›¤›ndan do-
özgü usullerle kamu yarar›n› korumak amac›yla verdi¤i ce-
¤an zarar›n sosyal güvenlik kurumlar›nca karfl›lanmayan
zalar.
bölümüne iliflkin tazmin yükümlülü¤ü.
‹hmal: Hukuka ayk›r› sonucu istememekle birlikte, bu sonucun
‹flyeri Hekimi: Sosyal Sigortalar Kurumunca sa¤lanan tedavi
önlenmesi için gerekli dikkat ve özenin gösterilmemesidir.
hizmetleri d›fl›nda kalan, iflçilerin sa¤l›k durumunun ve
‹lliyet Ba¤›: Haks›z fiil sorumlulu¤unda, bir zarar›n (sonuç) or-
al›nmas› gereken ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i önlemlerinin sa¤-
taya ç›kabilmesi için belli bir davran›fl›n (koflul) varl›¤› zo-
lanmas›, ilk yard›m ve acil tedavi ile koruyucu sa¤l›k hiz-
runlu ise, bu davran›flla zarar aras›ndaki iliflki, sebeple so-
metlerini yürütmek üzere iflyerindeki iflçi say›s›na ve iflin
nuç aras›ndaki iliflki, nedensellik ba¤›.
tehlike derecesine göre, devaml› olarak en az elli iflçi çal›fl-
‹fl Güvenli¤i: ‹flyerini iflin yürütümü nedeniyle oluflan tehlike-
t›ran iflverenler taraf›ndan istihdam edilen hekimler.
lerden uzaklaflt›rmak ve sa¤l›¤a zarar verebilecek koflullar-
dan ar›nd›rarak, daha iyi bir çal›flma ortam› sa¤lamak için
K
yap›lan sistemli çal›flmalar.
Kas›t: ‹radenin bilerek ve isteyerek hukuka ayk›r› sonuca
‹fl Kazas›: Belirli haller içinde meydana gelen ve sigortal›y› he-
yönelmesidir.
men veya sonradan, bedence ve ruhça ar›zaya u¤ratan
Koruyucu Sa¤l›k Hizmetleri: Bireylerin hasta olmalar›n› önle-
olay.
mek ve erken dönemde hastal›klar› teflhis etmek için yap›-
‹fl Kazas› (1): Önceden planlanmam›fl, ço¤u kez kiflisel yaralan-
lan çal›flmalar.
malara, üretimin bir süre durmas›na yol açan olay.
Kusur: Hukuka ayk›r› sonucu istemek veya hukuka ayk›r› so-
‹fl Kazas› (2): Belirli bir zarar ya da yaralanmaya neden olan
nucu istemekle beraber onu önlemek için normal ve ted-
beklenmeyen ve önceden planlanmam›fl bir olay.
birli bir kimseden o olayda ve flartlarda beklenen davran›-
‹fl Kazas› (3): Güvenliksiz fizik-mekanik koflullarla, güvenliksiz
fl› göstermemektir.
kiflisel davran›fllardan meydana gelen kazalar.
Sözlük 231
Kusur Sorumlulu¤u: Hukuka ayk›r› bir fiilden sorumlu olmak

S-fi
için kusurlu olunmas› gerekti¤ini kabul eden sorumluluk
Sorumluluk: Bir borç iliflkisinde taraflardan biri borcunu yerine
türü.
getirmez ve karfl› taraf zarara u¤rarsa, borcunu yerine ge-
Kusursuz Sorumluluk: Haks›z fiilin sonuçlar›ndan kusursuz ol-
tirmeyenin, bu zarar› tazmin etme zorunlulu¤una sorumlu-
sa dahi sorumlu olunaca¤›n› kabul eden sorumluluk türü.
luk denir.
Borçlunun tazmin yükümlülü¤ünü de¤il, ama alacakl›n›n
M hakk›n›, gücünü ve hukukun kendisine sa¤lad›¤› imkânla-
Maddi Zarar: Bedene veya malvarl›¤›na verilen somut zarar.
r› ifade eder.
Manevi Zarar: Malvarl›¤› d›fl›nda kalan de¤erlerin yani kifli var-
Sosyal Devlet: Güçsüzleri, güçlüler karfl›s›nda koruyarak, ger-
l›¤› de¤erlerinin flahsiyet haklar› ile ilgili de¤erlerin zarar
çek eflitli¤i yani sosyal adaleti ve böylece toplumsal den-
görmesi, zedelenmesi sonucu olarak ortaya ç›kan rahats›z-
geyi sa¤lamakla yükümlü devlet.
l›klar, duyulan üzüntü ve ac›lar.
Manevi Tazminat: Manevi zarara ba¤l› olarak, zarar görenin ki-
T
flilik haklar›ndaki, kifli varl›¤› de¤erlerindeki zedelenme,
Tedavi Edici Sa¤l›k Hizmetleri: Hastal›k ortaya ç›kt›ktan son-
h›rpalanma sonucu oluflan üzüntü, ac› rahats›zl›klar›n bir
ra, hastalar›n muayene ve tedavisini içeren ve ortaya
tazminat ödenmek suretiyle giderilmeye çal›fl›lmas›.
ç›kabilecek sa¤l›k sorunlar›n›n zararlar›ndan kurtaran bir
Meslek Hastal›¤›: Sigortal›n›n çal›flt›r›ld›¤› iflin niteli¤ine göre,
hizmet.
tekrarlanan bir sebeple veya iflin yürütüm flartlar› yüzün-
Teftifl: Görmek, incelemek, izlemek, araflt›rmak ve önlemek.
den u¤rad›¤› geçici veya sürekli hastal›k, sakatl›k veya ru-
hi ar›za halleri.
Meslek Hastal›¤› (1): ‹flçinin çal›flt›r›ld›¤› iflin niteli¤ine göre
tekrarlanan bir sebeple veya iflin yürütüm flartlar› yüzün-
den u¤rad›¤› geçici veya sürekli hastal›k, sakatl›k veya ru-
hi ar›za halleri.
Meslek Hastal›¤› (2): T›bbi bak›mdan bir meslekte veya faali-
yet sahas›nda s›k görülen ve ayn› flartlar alt›nda deneysel
olarak da meydana getirilebilen hastal›klar.
Müfettifl: ‹flyerlerinde iflin yürütümü, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli-
¤iyle ilgili teftifl yapan bafl ifl müfettiflleri, ifl müfettiflleri ve
teftifl yetkisi verilmifl ifl müfettifli yard›mc›lar›.
Mühendislik Revizyon: Bir iflyerinde tehlikenin bilinmesi, teh-
likelerin analizi, tehlikeleri önleme yollar› ve tedbirlerin
uygulanmas› hizmetlerinin yap›lmas›.
O-Ö
Orta Sand›¤› (Teavün Sand›¤›): Üyelerin aidat›, loncalara ait
mülklerin gelirleri, ç›rakl›ktan kalfal›¤a veya kalfal›ktan us-
tal›¤a geçiflte ustan›n iflyeri sahibinin verdi¤i terfi harçlar›
ve ba¤›fllarla finanse edilen ve lonca üyelerine ekonomik
ve sosyal yard›m sa¤lamak üzere kurulmufl olan yard›mlafl-
ma ve dayan›flma sand›klar›.
R
Rehabilitasyon: Bir kimsenin ifl yapmaya engel olan sakatl›¤›-
n› veya yetersizli¤ini gidermek amac›yla uygulanan tedavi,
iyilefltirme
232 Dizin
Dizin E
A Eflatun 3, 9, 10, 12
Agricole 3, 10 E¤itimle ‹lgili Sorunlar 58, 64, 69
Akdi Sorumluluk 98, 100, 101, 102, 105, 106, 107 Ergonomi 48, 54
Aristotales 9, 10 Ere¤li Havza-i Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna
Müteallik Kanun 6
B
Bak›m Gücü - Bak›m ‹htiyac› 154, 157 F
Beden ve Ruh Bütünlü¤ünün Zedelenmesinden Do¤an Farazi Destek 154, 156, 157, 161, 162, 163
Manevi Tazminat 167, 173 Fabrikalar Yasas› 3, 10
Belidor 4
Bernandino Ramazzini 3, 9, 12 G
Belediyeler Kanunundaki Düzenlemeler 84, 91 Genel Olarak ‹fl Güvenli¤i Hakk›n›n Ortaya Ç›k›fl› 72,
Borçlar Kanunu 43/1. Maddeye Göre ‹ndirim Yap›lma- 73, 81
s› 142, 147 Genel Olarak ‹fl Kazas› ve Meslek Hastal›¤›ndan Do¤an

Borçlar Kanunu 44. Maddeye Göre ‹ndirim Yap›lmas› Manevi Tazminat Davalar› 167, 175
142, 148 Gerçek Destek 154, 156, 157, 161, 162, 163
BK. m. 332 Kapsam›nda ‹flverenin Gözetme Borcunun
Kapsam› Ve S›n›rlar› 84, 86 H
BK. m. 332 Kapsam›nda ‹flverenin Gözetme Borcuna Haks›z Fiil Sorumlulu¤u 126, 133, 135, 137, 138, 139
Ayk›r› Davran›fltan Do¤an Hukuki Sonuçlar 84, 87 Hastal›klar› Bafltan Önlemeye Yönelik Koruyucu Sa¤l›k
Hizmetleri 49, 51, 53, 55, 56
C-Ç Heredot 3, 9, 10, 12
Cezai Yapt›r›m 177, 178, 179, 181, 185, 186, 187 Hipokrat 3, 10, 12
Coulomb 4 Hukuka Uygun Müdahaleden Do¤an Sorumluluk 98, 104,
Chauveau 4 105, 106, 107
Çal›flma Gücünün Kayb›ndan Do¤an Zararlar 142, 143,

144, 149, 150, 151 I-‹
Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› Taraf›ndan Yap›- ‹dari Yapt›r›m 177, 179, 181, 185, 186, 188
lan Soruflturma 178, 184 ‹hmal 98, 100, 106
‹statistiksel Verilerden ve Araflt›rma Sonuçlar›ndan Kay-
D naklanan Sorunlar 58, 62, 68, 69
Denetim Programlar›n›n Haz›rlanmas› 205, 217, 218, 219 ‹ktisadi Gelece¤in Sars›lmas›ndan Do¤an Zararlar 142,
Denetim S›ras›nda Taraflar›n Sorumluluklar› Ve Yü- 145, 150
kümlülükleri 217, 219 ‹lliyet Ba¤› 126, 130, 131, 132, 139
Destek 153, 154, 155, 156, 157, 158, 159, 160, 161, 162, 163, 164 ‹fl Güvenli¤i 3, 13, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 26
Deste¤e Ait Gelir 154, 158, 163 ‹fl Güvenli¤i Hakk› 71, 72, 74, 79, 81
Destekten Yoksun Kalma Tazminat› 153, 154, 155, 156, 157, ‹fl Güvenli¤i Hakk›n›n Anayasal Dayana¤› 71, 72, 74, 79, 81
158, 159, 160, 161, 162, 163 ‹fl Güvenli¤i Teflkilat› ve ‹fl Güvenli¤i Denetimi 72, 76, 81
Destekten Yoksun Kalma Tazminat›n›n Devam Süresi ‹fl Kazalar›n›n Önlenmesinde Devletin Rolü 44, 45, 46, 55
154, 158, 163 ‹fl Kazalar›n›n Önlenmesinde ‹flçilerin Rolü 44, 49
Destekten Yoksun Kalma Tazminat›n›n Miktar› 154, 158, ‹fl Kazalar›n›n Önlenmesinde ‹flletmelerin Rolü 44, 46, 55
163 ‹fl Kazalar›n›n Önlenmesinde Sendikalar›n Rolü 44, 48, 55
Destekten Yoksun Kalma Tazminat›n›n Tespiti 158 ‹fl Kazas› 14, 15, 17, 18, 19, 23, 24, 25
Devletin Denetim Birimleri 190, 192, 201 ‹flin Durdurulmas› 177, 179, 181, 185, 186
Devletin Denetim Yetkisi 189, 190, 192 ‹flçi Sa¤l›¤› 13, 15, 16, 18, 23, 26
Dilaver Pafla Nizamnamesi 6, 9, 12 ‹flçi Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Genel Müdürlü¤ü 58, 59, 67, 68, 70
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Merkezi (‹SGÜM) 58, 59, 66, 67,
68, 70
Dizin 233
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin ‹flçiler Yönünden Önemi Kolluk Kuvvetleri ve Cumhuriyet Savc›l›¤› Taraf›ndan
14, 18 Yap›lan Soruflturma 178, 183, 184, 185
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin ‹flverenler Yönünden Kurma ‹zni ve ‹flletme Belgesi Verilmesi 177, 179, 180,
Önemi 14, 20 185, 186, 188
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Kurulu 200 Kusur 98, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Kurullar›n›n Yap›s› 197, 191 Kusur Sorumlulu¤u 98, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin Önemi 14, 18, 25 Kusurdan Kaynaklanan Sorumluluk 100, 106, 107
‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin Ülke Ekonomisi Yönün- Kusur Sorumlulu¤u 109, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117,
den Önemi 14, 21 118, 119, 120, 121, 122, 123, 124
‹flçilerin Çal›flmaktan Al›konulmas› 177, 185, 187, 186 Kusursuz Sorumluluk 109, 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117,
‹flçinin U¤rad›¤› Zarar›n ‹fl Kazas› ya da Meslek Hastal›- 118, 119, 120, 121, 122, 124
¤› Sonucu Ortaya Ç›kmas› 126, 128, 139
‹flçinin Zarar Görmesi 126, 127 L
‹flçiyi Gözetme Borcu 84, 85, 95 Lavoisier 4
‹flverenin Bina ve Di¤er Yap› Eseri Sahibinin Sorumlu-
lu¤u Kapsam›ndaki Sorumlulu¤u 126, 135, 139 M
‹flverenin Haks›z Fiil Sorumlulu¤u 126, 133, 138, 139 Maadin Nizamnamesi 6, 7, 9, 10, 12
‹flverenin Hayvan Tutucusunun Sorumlulu¤u Kapsa- Maddi Tazminat›n fiekli 14, 20, 146, 151
m›ndaki Sorumlulu¤u 126, 136, 139 Manevi Zarar 165, 166, 167, 168, 170, 171
‹flverenin ‹stihdam edenin Sorumlulu¤u Kapsam›ndaki Manevi Tazminat 165, 166, 167, 168, 169, 170, 171, 172, 173, 174,
Sorumlulu¤u 126, 134, 139 175, 176
‹flverenin ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Tedbirlerini Alma Mecelle 6, 12
Borcunu Yerine Getirmemesi 127, 138 Meslek Hastal›¤› 14, 15, 17, 18, 24, 25
‹flverenin ‹flçiyi Gözetme Borcu 72, 77 Meslek Hastal›klar›na Karfl› Al›nmas› Gereken Önlem-
‹flverenin Kusursuzlu¤unun ‹spat› 126, 132 ler 43, 44, 52, 53, 55, 56
‹flverenin Muavin fiahs›n Verdi¤i Zarardan Sorumlulu- Morey 4
¤u 126, 134, 139 Müfettifllerin Görevleri 203, 211, 217, 219
‹flverenin Sorumlulu¤u 109, 111, 121, 123, 124 Müfettifllerin Yetkileri 203, 205
‹flverenin Sorumlulu¤unun Koflullar› 125, 127, 137, 139 Mühendislik Revizyon 46, 47, 48, 53, 54, 56
‹flyeri Hekimi 198, 200
‹flyerinin Kapat›lmas› 177, 181, 185, 186 O-Ö
‹flyerlerinin Yap›s›ndan Kaynaklanan Sorunlar 58, 60, Ölüm Halinde Manevi Tazminat 175
68, 69 Örgütlenme Ve Koordinasyon Yetersizliklerinden Kay-
naklanan Sorunlar 57, 58, 62, 63, 67, 68, 69
J Özel Hukuk Aç›s›ndan ‹flverenin ‹flçiyi Gözetme Borcu
Jackuard 4 83, 86, 91, 93, 94, 95
Jules Amar 4
P
K Parucelous 3
Kamu Hukuku Aç›s›ndan ‹flverenin ‹flçiyi Gözetme Bor-
cu 84, 89, 91, 92, 93, 94, 95 S-fi
Kamu Hukuku Düzenlemeleri ‹le Özel Hukuk Düzenle- Sebep Sorumlulu¤u 98, 101, 102, 103, 105, 106, 107
melerinin ‹liflkisi 83, 84, 91, 93 Sorumluluk 97, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107
Kanun Hükümlerinden Kaynaklanan Sorumluluk 101, Sosyal Devlet 74, 75, 80
106, 107 Sosyal Sigorta Gelirleri Nedeniyle ‹ndirim Yap›lmas›
Kas›t 100, 102, 106 142, 148, 151
Kazalardan Sonra Ortaya Ç›kan Sorunlar 57, 58, 65, 67 Sosyal Sigortalar Kanunundaki Düzenlemeler 84, 90, 95
Kiflilik Haklar›n›n ‹hlalinden Do¤an Manevi Tazminat Sosyal Sigortalar Kurumu Taraf›ndan Yap›lan Sorufltur-
165, 172, 173, 174 ma 178, 183, 185, 186, 188
234 Dizin
Sözleflmeden Kaynaklanan Sorumluluk 101, 105, 106, 107

4857 Say›l› ‹fl Kanunundaki Düzenlemeler 84, 89, 91, 93, 95
T
Taylor 4
Teavün Sand›¤› 5
Tedavi Edici Sa¤l›k Hizmetleri 43, 44, 49, 51, 53
Tedavi Masraflar› 142, 143, 149
Tedbir Alma Yetkisi 217, 220
Teftifl Yetkisi 204, 205, 213, 217, 220
Tissot 4
U-Ü
Umumi H›fz›s›hha Kanunu 7
Umumi H›fz›s›hha Kanunundaki Düzenlemeler 83, 91, 93
Uygun ‹lliyet Ba¤›n›n Bulunmas› 126, 130, 139
V
Vauban 4
Vaucanson 4
Y
Yasal Düzenlemelerden Kaynaklanan Sorunlar 57, 58,
61, 67, 68, 69
Z
Zarar Miktar›na Faiz Eklenmesi 142, 147, 149
Zarardan Yap›lmas› Gereken ‹ndirimler 154, 159

Isci Sagligi Ve Is Guvenligi AOF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Isci Sagligi Ve Is Guvenligi AOF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TC.

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 1569

‹ﬁÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹ﬁ GÜVENL‹⁄‹

Copyright © 2004 by Anadolu University

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

Dil ve Yaz›m Dan›ﬂmanlar›

Kitap Koordinasyon Birimi

‹ﬂçi Sa¤l›¤› ve ‹ﬂ Güvenli¤i

‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin Geliflimi .................................. 1 ÜN‹TE 1

‹ﬂçi Sa¤l›¤› ve ‹ﬂ Güvenli¤inin Önemi .......................................13 ÜN‹TE 2

‹ﬂ Kazalar›n›n ve Meslek Hastal›klar›n›n Nedenleri ............. 27 ÜN‹TE 3

Tehlikeli Davran›ﬂlara Yol Açan Kiﬂisel Özellikler .............................. 32

ÜN‹TE 4 ‹fl Kazalar›na ve ‹flçi Sa¤l›¤› Sorunlar›na Karfl›

Ülkemizde ‹ﬂçi Sa¤l›¤› ve ‹ﬂ Güvenli¤inin Genel ÜN‹TE 5

‹ﬂ Güvenli¤i Hakk›n›n Ortaya Ç›k›ﬂ› ....................................... 71 ÜN‹TE 6

‹ﬂverenin ‹ﬂçiyi Gözetme Borcunun Hukuki Dayana¤› ....... 83 ÜN‹TE 7

Hizmet Akdinin Geçersizli¤i .................................................................. 87

ÜN‹TE 8 ‹ﬂverenin Sorumlulu¤un Kaynaklar› ve Sorumluluk

ÜN‹TE 9 ‹ﬂverenin Sorumlulu¤unun Hukuki Niteli¤i .......................... 109

‹ﬂ Kazalar›n›n Önlenmesine Etkileri Bak›m›ndan Kusur Sorumlulu¤uyla

‹ﬂverenin Sorumlulu¤unun Koﬂullar› ve Bunun Di¤er ÜN‹TE 10

‹ﬂ Kazas› ve Meslek Hastal›¤›ndan Do¤an Maddi Tazminat ÜN‹TE 11

Zarara U¤rayan›n Ameliyat ve Benzeri Tedavi Yöntemlerine

ÜN‹TE 12 ‹ﬂçinin Ölümü Halinde Destekten Yoksun Kalma

ÜN‹TE 13 ‹ﬂ Kazas› ve Meslek Hastal›¤›ndan Do¤an Manevi

Özet ............................................................................................................... 173

‹ﬂ Güvenli¤i Tedbirlerini Almayan ‹ﬂverenlere ÜN‹TE 14

Türkiye’de ‹ﬂ Güvenli¤i Denetiminin Örgüt Yap›s› ............. 189 ÜN‹TE 15

ÜN‹TE 16 Türkiye’de ‹ﬂ Güvenli¤i Denetiminin Uygulan›ﬂ› ................. 203

Yararlan›lan Kaynaklar......................................................... 221

Prof. Dr. Nüvit GEREK

K endi kendine ö¤renme

Örnek Olay: Ünitede iﬂlenen konular›n günlük ya-

‹çindekiler: Ünite içinde hangi konu-

Özet: Ünitede ayr›nt›l› iﬂle-

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›: "S›ra Siz-

da iliﬂki kurman›z› sa¤la-

Bu üniteyi çal›ﬂt›ktan sonra aﬂa¤›daki sorular› yan›tlayabileceksiniz:

‹ﬂçi Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i

DÜNYADA ‹ﬁÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹ﬁ GÜVENL‹⁄‹N‹N

‹flçinin iflyerinde kazalardan korunmas› yan›nda, kaza sonuçlar›n›n iflçi üzerin-

TÜRK‹YE’DE ‹ﬁÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹ﬁ GÜVENL‹⁄‹N‹N

Tanzimattan Önceki Dönem

Tanzimat ve Meﬂrutiyet Dönemi

zaya u¤rayan iﬂçi ya da ailesine tazminat ödenmesi ve ihmalleri neticesinde kaza-

Kendimizi S›nayal›m 7. Türkiye’de, iﬂçi sa¤l›¤› ve iﬂ güvenli¤iyle ilgili ilk mevzu-

5. Çal›flanlar›n sa¤l›¤› ve yap›lan ifl aras›ndaki iliflki, tarihte

6. Türkiye’de iﬂçi sa¤l›¤› ve iﬂ güvenli¤inin tarihsel

Yaﬂam›n ‹çinden Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

“ Dünyan›n neresinde olursa olsun insan hayat› kutsald›r.

Kaynak: Gençler, A., “‹ﬂ Sa¤l›¤› Ve ‹ﬂ Güvenli¤i Alan›nda

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› Baﬂvurulabilecek Kaynaklar

Bu üniteyi çal›ﬂt›ktan sonra aﬂa¤›daki sorular› yan›tlayabileceksiniz:

‹ﬂçi Sa¤l›¤› ve Önemi

Toplumdaki ekonomik, kültürel ve politik sistemler ve özellikle insan hayat›n›n

GENEL OLARAK ‹ﬁÇ‹ SA⁄LI⁄I VE ‹ﬁ GÜVENL‹⁄‹N‹N

• Meslek Hastal›¤›: Mesleki tesirlerin sonucu olarak meydana gelen ve bu te-

‹flçiler Yönünden ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin Önemi

Çal›ﬂma Gücünde ve Meslekte Kazanma Gücünde Kay›plar

Psikolojik ve Ruhsal Sorunlar›n Ortaya Ç›kmas›

‹flverenler Yönünden ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin Önemi

• Ürün Teslimindeki Gecikmelerden Ötürü Pazar Kayb›ndan Do¤an

ülke ekonomisine neler kazand›r›labilirdi? Bu soruyu cevaplamak çok zordur. An-