KOLİGATİF ÖZELLİKLER Vücuttaki kan temizleme işlemini böbrekler yerine ge- ÇÖZÜNÜRLÜK FARKI İLE AYIRMA YÖNTEMLERİ

Bir çözeltide çözünen taneciklerin derişimlerine bağlı tirir. Böbrek hastaları vücutlarındaki kanın temizlen- 1) ÖZÜTLEME (EKSTRAKSİYON): Katı veya sıvı
olan özelliklere "koligatif özellikler" denir. Çözeltiler saf mesi için diyaliz makinasına bağlanırlar. karışımın ilave edilen çözücü yardımıyla karışmış
madde olmadıklarından bileşikler gibi belirli ayırt edici olduğu diğer katı veya sıvıdan ayrılması işlemine
özellikleri (kaynama ve donma noktası gibi) sabit değildir. YOĞUNLUK FARKINDAN YARARLANARAK AYIRMA ekstraksiyon (özütleme) denir. Çayın demlenmesi,
Çözeltilerin derişimlerine bağlı olarak bu özellikler YÖNTEMLERİ: aspirin ham maddesinin söğüt ağacından elde
değişkenlik gösterir. 1) SAVURMA: Yoğunlukları farklı katı-katı karışımların edilmesi, şeker pancarından şeker eldesi,
ayrılmasında kullanılan bu yönteme savurma bitkilerden yağ, ilaç ve parfüm eldesi ekstraksiyon
KAYNAMA NOKTASI YÜKSELMESİ VE DONMA yöntemi adı verilir. Buğday ve saman karışımında yöntemi ile yapılır.
NOKTASI ALÇALMASI buğdayın yoğunluğu samanınkinden daha büyüktür.
Bir sıvıda uçucu Savurma işlemi ile buğday ve saman birbirinden 2) AYRIMSAL KRİSTALLNEDİRME: Çözünürlükleri
olmayan bir katı (tuz, ayrılır. sıcaklıkla artan veya azalan iki katıyı ayırmak için
şeker, ...) çözünmesi 2) ÇÖKTÜRME: İki çözeltinin karıştırılması ile kullanılabilir. Örneğin; tuz ve şeker gibi ikisi de suda
ile oluşan çözeltinin karışımdaki iyonların tepkimesi sonucu oluşan çözünebilen katılar ile elde edilen karışım ayrımsal
kaynamaya başlama maddenin katı halde çözeltiden ayrılmasıdır. kristallendirme ile ayrılabilir
sıcaklığı saf çö- 3) SANTİFRÜJLEME: Heterojen sıvı - katı karışımlarda
zücünün kaynama katı madde süzgeç kâğıdından geçebilecek kadar SORU – 2:
sıcaklığından daha küçük ise santrifüjleme yapılır. Kanın serum ve plazma
yüksek olur. Örneğin; şeklinde ayrıştırmasında santrifüjleme işlemi kullanılır.
tuzlu suyun kaynama 4) YÜZDÜRME (FLOTASYON): Sıvıda hafif askıda olan
noktası saf sudan katı taneciklerin su yüzeyine yüzdürülerek ay-
daha yüksektir. Çözünen tanecik derişimi arttıkça rılmasıdır. Cevherlerin ayrıştırmasında yüzdürme
çözeltinin kaynamaya başlama sıcaklığı artar. yöntemi kullanılır.
5) AKTARMA (DEKANTASYON): Sıvı katı heterojen
Çözeltiler saf karışımlarda dipte bulunan çökeleğin sıvı
çözücüye göre daha bulandırılmadan çözeltiden ayrılmasıdır.
zor donar. Örneğin Zeytinyağının posasından ayrılmasında bu yöntem
tuzlu su çözeltisinde kullanılır. Bu yöntemin verimli olması için dipteki
tuz molekülleri su katının iri taneli, ağır ve kristal yapıda olması gerekir.
moleküllerinin arasına 6) AYIRMA HUNİSİ İLE
girerek suyun AYIRMA: Özkütle farkından
SORU – 3:
donmasını zorlaştırır. yararlanılır. Birbiri içinde
Bu nedenle bir sıvıda çözünmeyen sıvı-sıvı
uçucu olmayan bir katı karışımlarını ayrıştırmak
(tuz, şeker gibi) çözünmesi ile oluşan çözeltinin donmaya için kullanılır. Ayırma
başlama sıcaklığı saf çözücününkinden düşüktür. hunisine konulan karışım bir
Örneğin; tuzlu suyun donma noktası saf suyunkinden süre bekletildikten sonra
daha düşüktür. özkütlesi küçük olan sıvı
diğer sıvının üzerinde
 Kışın yollarda buzlanmayı önlemek için, tuz kullanılır. toplanır. Hunideki musluk kullanılarak sıvılardan
Bunun nedeni tuzun suda çözünerek, suyun donma özkütlesi büyük olan alttaki kaba aktarılır. Örneğin;
noktasını düşürmesidir. zeytinyağı - su ve benzin – su karışımları bu yöntemle
 Araba radyatörlerinde glikolün sulu çözeltisi kullanılır. ayrıştırılabilir.
Saf su 0 °C'de donar. Daha soğuk havalarda, donmayı 7) İKİ KATININ BİR SIVI İLE AYRILMASI: Yoğunlukları
SORU – 4:
önlemek için, çözelti oluşturan etilen glikol (antifriz) farklı iki katı maddeden oluşan bir karışımı ayırmak
eklenir. için iki katıyı çözmeyen, özkütlesi katı maddelerin
yoğunluğunun arasında bir değerde olan sıvı
SORU - 1: Yanda verilen sıvıların aynı koşullarda kullanılır. Kum ve talaş karışımı su ile ayrıştırılabilir.
kaynamaya ve Suyun özkütlesi kumunkinden küçük, talaşınkinden
donmaya büyüktür. Kum - talaş - su karışımında talaş yüzer,
başlama kum dibe çöker. Talaş yüzdürme, kum ise aktarma
sıcaklıklarını yöntemleri ile ayrıştırılır.
kıyaslayınız.
KAYNAMA NOKTASI FARKI İLE AYIRMA
ÇÖZÜM: Çözeltilerin kaynama sıcaklıkları saf YÖNTEMLERİ
çözücülere göre daha yüksektir. Donma sıcaklıkları ise 1) BASİT DAMITMA: Sıvı - katı homojen karışımları
saf çözücülere göre daha düşüktür. Bir çözelti içerisinde kaynama noktaları farkı ile ayrıştırılabilir. Çözeltide
çözünen madde miktarı arttıkça kaynama noktası çözücü olan sıvının ısıtılarak buharlaştırması ve
SORU – 5:
yükselir, donma noktası ise düşer. Verilen sıvıların buharın tekrar soğutularak yoğunlaştırılması işlemine
derişimleri kıyaslandığından en çok şekerin 2. kapta en "basit damıtma (destilasyon)", damıtma ile elde
az şekerin ise 1.kapta olduğu anlaşılır. Bu bilgilere göre edilen sıvıya "destilat" denir.
verilen sıvıların kaynamaya başlama sıcaklıkları
2 > 3 > 1, donmaya başlama sıcaklıkları ise 1 > 3 > 2
şeklinde olur.

KARIŞIMLARIN AYRILMASI

MIKNATIS İLE AYIRMA: Demir, nikel, kobalt mıknatıs

tarafından çekilirler. Mıknatıs ile ayırma katı - katı
heterojen karışımları bileşenlerden birinin manyetik SORU – 6:
özelliklerinden yararlanarak ayırma işlemidir. Örneğin
demir - bakır, kobalt - altın, nikel - kükürt tozları karışımı
mıknatıs ile ayrılabilir.
2) AYRIMSAL DAMITMA: İki ya da daha fazla sıvıdan
TANECİK BOYUTU FARKINDAN YARARLANARAK oluşan bir homojen karışımların ayrıştırmasında
AYIRMA YÖNTEMLERİ: sıvıların kaynama noktalarının farkından yararlanılır.
Karışım ısıtıldığında kaynama noktası düşük olan
1) AYIKLAMA: Tanecik boyutları, şekilleri farklı olan sıvının buharı soğutucudan geçerken yoğunlaşarak
heterojen katı - katı karışımların ayrılmasında toplama kabında birikmeye başlar. Ayrıştırma
kullanılır. Örnek olarak pirincin taş parçalarından elle (Fraksiyon) kolonu kaynama noktası yüksek olan
ayıklanması, nohut, fındık vb. katı maddelerin sıvının soğutucuya ulaşmadan yoğuşarak tekrar
ayrıştırılması verilebilir. kaynama kabına dönmesini sağlar.
2) SÜZME: Sıvı veya gaz ortamlarda dağılmış katı
maddelerin uygun süzgeçler yardımı ile ayrılma
işlemine süzme denir. Süzmenin tam olarak ger-
SORU – 7:
çekleşebilmesi için süzgecin gözenek büyüklüğü,
süzülecek katı taneciklerinden küçük olmalıdır. Çayın
posasından ayrılması, kumun sudan ayrılması, araba-
larda polen filtresi ile havanın içindeki polenin ay-
rıştırılması süzme işlemine örnek olarak verilebilir.
3) ELEME: Tanecik boyutları, farklı olan heterojen katı -
katı karışımların uygun elekler yardımı ayrılmasıdır.
İnşaatlarda kumun pisliğinden ayrılması, unun yabancı
maddelerden ayrılması örnek olarak verilebilir.
4) DİYALİZ: Koloit karışımların gözenekli zarlardan
geçebilmesi temeline dayalı arıtma yöntemidir.