KINH NGHIỆM - THỰC TIỄN

MỘT SỐ KỸ NĂNG GIAO TIẾP HIỆU QUẢ TRONG DẠY HỌC

 Vũ Thị Nga*

Ngày nhận: 13/03/2022

Ngày phản biện: 29/04/2022
Ngày duyệt đăng: 18/05/2022

Tóm tắt: Đối với giáo viên, giao tiếp là phương thức, công cụ cơ bản nhất để tổ chức hoạt động dạy học. Giao tiếp hiệu quả không chỉ
giúp giáo viên truyền đạt kiến thức tốt nhất mà còn tạo ra môi trường học tập tích cực, động viên thúc đẩy người học. Để giao tiếp
hiệu quả trong dạy học, bài viết tập trung phân tích và phát triển một số kỹ năng giao tiếp cơ bản, hữu ích đối với giáo viên như: Kỹ
năng lắng nghe và hồi đáp, kỹ năng đặt câu hỏi, kỹ năng phản hồi và tiếp nhận phản hồi từ người học.
Từ khóa: giao tiếp; kỹ năng; giảng viên; sinh viên.
SOME EFFECTIVE COMMUNICATION SKILLS IN TEACHING
Abstract: For teachers, communication is the most basic method and tool to organize teaching activities. Effective communication
not only helps teachers convey knowledge in the best way, but also creates a positive, motivating learning environment for learners.
To communicate effectively in teaching, the article focuses on analyzing and developing some basic and useful communication skills
for teachers such as listening and responding skills, questioning skills, the skill to respond and receive feedback from learners.
Keywords: communication; skills; lecturers; students

1. Đặt vấn đề
Trong cuộc sống, giao tiếp là kỹ năng thiết yếu
mà mỗi người cần rèn luyện để tồn tại và phát triển
bản thân. Học giả người Mỹ - Kinixti đã từng nói: “Sự
thành công của một người chỉ có 15% là dựa vào kỹ
thuật chuyên ngành, còn 85% là dựa vào những
quan hệ giao tiếp và tài năng xử thế của người đó”.
Đối với nghề giáo viên - đối tượng hoạt động
nghề nghiệp là con người, giao tiếp càng trở nên
quan trọng. Giao tiếp là một bộ phận cấu thành hoạt
động sư phạm, là thành phần chủ đạo trong cấu trúc (1), (4) Người gửi, người nhận: Những người tham gia
vào giao tiếp
năng lực sư phạm của giáo viên. Giao tiếp là phương
(2) Thông điệp: Thông tin cần chuyển.
thức, công cụ cơ bản nhất để tổ chức hoạt động dạy (3) Phương pháp: Cách thức sử dụng để chuyển thông
học và giáo dục. Nó không chỉ là phương tiện để điệp
truyền đạt nội dung bài giảng mà còn là con đường (5) Hồi đáp: Đáp ứng của người nhận với thông điệp
để tạo nên sự kết nối giữa người dạy và người học. (6) Trở ngại: Những yếu tố can thiệp, cản trở việc chuyển
Nếu không có giao tiếp thì không thể hướng hoạt và nhận thông điệp
(7) Môi trường: Hoàn cảnh nơi diễn ra giao tiếp
động sư phạm của thầy và trò vào việc đạt được các
(Nguồn: Sổ tay phương pháp sư phạm hành chính - Nxb
mục đích giáo dục. Do đó, để hoạt động giáo dục nói
Thống kê, 2000).
chung và hoạt động giảng dạy nói riêng được tốt,
người giáo viên cần có kỹ năng giao tiếp hiệu quả. Giao tiếp nói chung và giao tiếp trong hoạt
Trong dạy học, giao tiếp là hoạt động tiếp xúc động dạy học nói riêng là quá trình tuần hoàn và
giữa giáo viên và học sinh nhằm truyền đạt và lĩnh tương hỗ. Người gửi - giáo viên, gửi thông điệp đến
hội những tri thức khoa học, vốn sống, kinh nghiệm, người nhận - học sinh; người nhận giải mã thông
kỹ năng, kỹ xảo, nghề nghiệp. Có thể mô tả quá
trình giao tiếp trong dạy học qua mô hình sau: * Trường Đại học Công Đoàn

tapchinckhcd@dhcd.edu.vn 69
 KINH NGHIỆM - THỰC TIỄN
điệp, tiếp nhận thông tin và phản hồi lại cho người
gửi. Giao tiếp hiệu quả trong dạy học là quá trình
tương tác giúp giáo viên truyền đạt kiến thức tốt
nhất đồng thời tạo môi trường học tập tích cực,
động viên thúc đẩy người học để họ đạt được kết
quả học tập như mong muốn.
Giảng dạy là hoạt động diễn ra những tình
huống giao tiếp giữa các cá nhân (mặt đối mặt) đặc
thù nhất. Để giao tiếp hiệu quả, giáo viên cần nắm
vững một số kỹ năng giao tiếp cơ bản và hữu ích
như: Kỹ năng lắng nghe và hồi đáp, kỹ năng đặt câu
hỏi, kỹ năng phản hồi và tiếp nhận phản hồi từ
người học.
2. Kỹ năng lắng nghe và hồi đáp
Nghe là bản năng, lắng nghe là kỹ năng. Lắng
nghe là quá trình chúng ta tiếp nhận âm thanh, tập
trung chú ý để giải mã sóng âm thanh thành ngữ
nghĩa. Để hiểu đầy đủ chính xác một thông điệp,
chúng ta không chỉ nghe bằng tai, bằng mắt, bằng
trí óc mà phải nghe bằng cả tâm hồn mình.
Sự lắng nghe là một điều tất yếu trong hoạt
động dạy học của giáo viên. Như đã mô tả ở trên,
quá trình truyền thông trong dạy học là tuần hoàn
và tương hỗ, người nói và người nghe luôn có sự
đổi vai: người dạy nói - người học nghe và ngược
lại. Lắng nghe trong dạy học không chỉ là sự lắng
nghe những ý kiến phát biểu trực tiếp của học sinh
mà còn là việc tạo điều kiện và xử lý tốt tất cả
những thông tin mà giáo viên tiếp nhận được khi
học sinh thể hiện suy nghĩ, hoạt động... của mình.
Lắng nghe là một phương pháp cơ bản, hữu hiệu
để người dạy đánh giá đúng năng lực hiện có của
người học và tìm đúng cách tác động nhằm nâng
cao năng lực đó. Mặt khác, phương pháp dạy học
hiện đại luôn chú trọng phát huy tính tích cực, chủ
động, sáng tạo của người học. Người học chính là
chủ thể thâm nhập, khám phá kiến thức và có trách
nhiệm với việc học của chính mình. Để đạt được
điều đó, trong dạy học, giáo viên đóng vai trò là
người tổ chức, hướng dẫn, gợi mở, cho học sinh
phương pháp để khám phá, sáng tạo. Giáo viên sẽ
nói ít hơn và như vậy, sự lắng nghe học sinh càng
trở nên quan trọng hơn.
Tuy vậy, không phải các giáo viên đều có ý thức
chú trọng sự lắng nghe và có kỹ năng lắng nghe.
Điều này do nhiều nguyên nhân như giáo viên còn
ảnh hưởng của quan niệm dạy học truyền thống:
người dạy nói, người học nghe, ghi chép một cách
thụ động mà không có sự tương tác hai chiều. Hoặc
do thiên kiến, vị kỷ giáo viên chỉ coi trọng quan
niệm hay ý kiến chủ quan của mình, luôn nghĩ mình
đúng nên không lắng nghe ý kiến của người học
hay chỉ nghe chọn lọc những gì mình muốn nghe...
70 Taåp chñ Nghiïn cûáu khoa hoåc cöng àoaân
Söë 26 thaáng 5/2022
Để lắng nghe hiệu quả trong dạy học, giáo viên cần
chú ý đến một số kỹ năng sau:
Điều quan trọng quyết định đến hiệu quả của
việc lắng nghe là giáo viên cần chuẩn bị tâm thế và
thái độ khi nghe. Để có tâm thế lắng nghe tốt, giáo
viên cần gạt bỏ yếu tố cảm xúc vui buồn riêng tư,
dẫn tới hiện tượng phân tán sự chú ý lắng nghe,
thậm chí nhầm lẫn khi nghe. Mặc dù điều này
không dễ nhưng muốn nghe tốt, giáo viên phải
tỉnh táo, tự kiểm soát, điều chỉnh được yếu tố tâm lý
xảy ra trong chính nội tâm mình. Chú ý gạt bỏ "cái
tôi" khi nghe, bình tâm lắng nghe ý kiến - đặc biệt
là những ý kiến trái chiều từ người học. Bên cạnh
đó, giáo viên cần chú ý tạo một không khí thật bình
đẳng, cởi mở giúp học sinh có một tâm thế thoải
mái để tự tin trình bày những nhận thức hay suy
nghĩ của mình.
Kỹ năng lắng nghe có thể hiểu đơn giản là
“Nghe sao cho người nói nói được”. Trước hết, giáo
viên phải có sự tập trung cao độ, toàn tâm toàn ý
lắng nghe câu trả lời của học sinh. Tập trung lắng
nghe chính là biểu hiện tôn trọng học sinh, giúp họ
có thêm sự tin tưởng để giao tiếp một cách cởi mở
hơn. Giáo viên nên sử dụng các yếu tố phi ngôn
ngữ để biểu đạt sự tập trung như tư thế ngồi hơi
ngả về phía người nói, mắt nhìn người nói.... Giáo
viên cần chủ động tham dự vào phần phát biểu của
học sinh thông qua sự chú ý của đôi mắt, những cái
gật đầu nhịp theo lời nói của họ, biểu cảm trên
gương mặt (cười, nhăn trán, mở to mắt...) hoặc
những câu xác nhận “Cô/thầy hiểu”, “đúng rồi”...
Khen ngợi khi học sinh nói đúng (“em nói rất hay/
rất đúng”; “tuyệt vời”), động viên khi họ e ngại,
ngập ngừng (“tiếp tục nào”,“còn gì nữa không
em”...). Không chỉ chú ý nghe để hiểu thông tin,
giáo viên cũng cần đặt mình vào vị trí của học sinh
để hiểu tâm tư, nguyện vọng của họ. Sự thấu cảm,
sẽ giúp giáo viên hiểu ý kiến của học sinh sâu sắc
hơn, mối quan hệ với học sinh trở nên gần gũi, gắn
bó hơn.
Để rèn luyện kỹ năng lắng nghe tốt, giáo viên
cần học cách kiên nhẫn lắng nghe. Hãy nghe cho
hết lời, hết ý của học sinh - không sốt ruột, nôn
nóng, không ngắt lời thô bạo. Nếu thời lượng
không đủ cho học sinh tiếp tục trình bày, tranh luận
thì nên khéo léo chốt lại vấn đề, hứa hẹn tạo cơ hội
cho họ trình bày trong một dịp khác.
Cách thức hồi đáp của giáo viên đối với học sinh
trong giờ giảng có ảnh hưởng trực tiếp đến sự tiến
bộ của họ. Sau khi lắng nghe, giáo viên có thể tóm
lược lại những ý chính trong phần trình bày của học
sinh (Vấn đề em trình bày có ba ý: Một là,...; hai là,...;
ba là,... đúng không?) hoặc hỏi lại để xác minh, làm

rõ ý kiến (Em muốn nói là... phải không?...). Việc làm
này của giáo viên giúp học sinh được nghe lại
những gì họ đã nói, có cơ hội để tiếp tục phát triển
các ý tưởng hay sửa đổi hoặc làm rõ thêm vấn đề...
Ngoài ra, sự diễn giải lại của giáo viên cũng cho học
sinh thấy được giáo viên đã rất lắng nghe và hiểu
được những gì mình nói. Đó là một sự khích lệ rất
lớn đối với học sinh và chắc chắn họ sẽ mạnh dạn,
hào hứng hơn trong việc thể hiện ý kiến cá nhân.
Khi hồi đáp, giáo viên tuyệt đối tránh phê phán
hoặc tranh cãi với học sinh. Nếu họ nói chưa đúng,
thay vì phê bình hay chê bai (“Em sai rồi”,“ câu trả
lời thật ngớ ngẩn”...) hãy nhẹ nhàng chỉ bảo (Điều
này chưa chính xác hoặc Em có ý tưởng nào khác
không?...) và đặt câu hỏi gợi mở để dẫn dắt học sinh
đến đích mà mình mong muốn.
Kỹ năng lắng nghe chính là chìa khóa để giáo
viên giao tiếp hiệu quả. Lắng nghe trong dạy học
giúp giáo viên cải thiện mối quan hệ với người học
đồng thời cũng tạo môi trường để học sinh biết
lắng nghe tốt hơn. Từ đó, học sinh sẽ tiếp thu được
nhiều tri thức hơn, chủ động, tích cực hơn trong
quá trình học tập.
3. Kỹ năng đặt câu hỏi
Đặt câu hỏi là một trong những hoạt động quan
trọng của quá trình dạy học. Giáo viên thường sử
dụng các câu hỏi để gợi mở, dẫn dắt học sinh tìm
hiểu, khám phá thông tin, kiến thức, kĩ năng mới...
hoặc kiểm tra, đánh giá mức độ làm chủ kiến thức
và kỹ năng cũng như sự quan tâm, hứng thú của
học sinh đối với nội dung học tập
Kỹ năng đặt câu hỏi trong dạy học được hiểu là
cách giáo viên điều khiển một giờ học bằng những
câu hỏi nhằm mang lại không khí tích cực, giúp
người học tiếp nhận các tri thức một cách chủ động
và hiệu quả. Kỹ năng đặt câu hỏi phản ánh năng lực
của giáo viên trong việc làm chủ bài giảng và dẫn
dắt học sinh. Với câu hỏi tốt từ giáo viên, học sinh
được hỗ trợ để phát triển tư duy và hiểu biết. Câu
hỏi tốt còn thúc đẩy cuộc thảo luận, giúp học sinh
có thể hiểu biết nhiều hơn, chủ động hơn. Kỹ năng
đặt câu hỏi của giáo viên càng tốt thì mức độ tham
gia vào bài học của học sinh càng cao, học sinh sẽ
học tập tích cực hơn và được kích thích tư duy
nhiều hơn trong quá trình học tập. Về phía giáo
viên, câu hỏi tốt cũng có thể giúp họ khám phá ra
những quan niệm sai lầm, cung cấp dữ liệu để đánh
giá, cải thiện việc dạy và học trong tương lai. Đặt
câu hỏi là một trong những kỹ năng hết sức hữu ích
mà giáo viên cần phát triển để giao tiếp hiệu quả
trong dạy học.
Để có hệ thống câu hỏi tốt cho giờ giảng, giáo
viên cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng. Vận dụng mô hình
KINH NGHIỆM - THỰC TIỄN
tư duy 5W1H, giáo viên đặt ra những câu hỏi để trả
lời như: What - Hỏi cái gì?; Why - Hỏi để làm gì?;
Who - Hỏi ai?; When - Hỏi khi nào?; Where - Hỏi ở
đâu?; How - Hỏi như thế nào?
Yếu tố đầu tiên quyết định đến chất lượng của
hệ thống câu hỏi là giáo viên phải nắm vững nội
dung kiến thức cần truyền đạt, xác định rõ mục tiêu
môn học và mục đích cụ thể của từng tiết học để
đưa ra câu hỏi phù hợp.
Mục đích hỏi chi phối việc lựa chọn hệ thống câu
hỏi. Với mỗi mục đích khác nhau trong dạy học, giáo
viên sẽ sử dụng các loại câu hỏi khác nhau. Theo tác
giả Lê Phước Lộc (Câu hỏi và việc sử dụng câu hỏi
trong dạy học, Tạp chí Nghiên cứu Khoa học 2005,
Trường Đại học Cần Thơ, tr.157), câu hỏi cho mục
tiêu khai thác kiến thức bao gồm: Câu hỏi để học
sinh cùng xây dựng bài (Hãy lấy ví dụ minh họa...;
hãy rút ra kết luận...), Câu hỏi để học sinh thảo luận
(Hãy so sánh..., Hãy phân loại...), câu hỏi để học sinh
khám phá (Hãy nêu phương án giải quyết tình
huống...). Với mục tiêu kiểm tra kiến thức, kĩ năng
của học sinh, giáo viên có thể sử dụng các câu hỏi
theo thang đo Bloom bao gồm: Câu hỏi ở mức độ
nhận biết (Hãy nêu...; Hãy mô tả..., Em biết những gì
về...?); Câu hỏi ở mức độ hiểu (Cho ví dụ về...? Tại
sao..., Hãy phân tích); Câu hỏi ở mức độ vận dụng
(Làm thế nào..., Hãy tính sự chênh lệch giữa...; Em giải
quyết tình huống trên như thế nào...); Câu hỏi phân
tích (tại sao, hãy chứng minh, em có nhận xét gì...);
Câu hỏi tổng hợp (hãy tìm ra biện pháp..., hãy rút ra
kết luận...). Câu hỏi đánh giá (Hãy đánh giá..., hãy chỉ
ra giá trị...). Ngoài ra, để tạo nên không khí thân thiện
gần gũi, thể hiện sự quan tâm đến học sinh, giáo viên
có thể sử dụng những câu hỏi như “Các em có hiểu
không? Có gì còn thắc mắc không”...
Khi chuẩn bị hệ thống câu hỏi cho giờ dạy, giáo
viên cần có sự hiểu biết về đối tượng người học.
Cùng một nội dung kiến thức cần truyền đạt nhưng
với mỗi đối tượng người học nên có một hệ thống
câu hỏi phù hợp với tâm sinh lý, nhu cầu và khả
năng tiếp thu của họ. Các chuyên gia thường khẳng
định những câu hỏi mở có khả năng kích thích tư
duy bậc cao của người học hơn so với câu hỏi đóng
và khuyến khích giáo viên tăng cường sử dụng các
dạng câu hỏi mở. Tuy nhiên, trong thực tế không
phải khi nào câu hỏi mở cũng là sự lựa chọn tối ưu.
Trong dạy học, câu hỏi hiệu quả chính là câu hỏi
phù hợp với đối tượng người học và mục đích của
việc hỏi. Nắm được nhu cầu và trình độ của người
học, giáo viên sẽ chuẩn bị được hệ thống câu hỏi
vừa sức - nghĩa là nằm trong giới hạn của khả năng
tri giác thông tin, ngôn ngữ, năng lực tư duy, tưởng
tượng và khả năng diễn đạt của học sinh. Câu hỏi
tapchinckhcd@dhcd.edu.vn 71
 KINH NGHIỆM - THỰC TIỄN
của giáo viên không nên quá khó kiểu đánh đố
nhưng cũng nên không quá dễ. Câu hỏi cần khiến
học sinh phải suy nghĩ và nỗ lực nhất định mới có
thể tìm ra câu trả lời. Có như vậy mới kích thích
được tư duy của người học. Đối với các câu hỏi yêu
cầu học sinh trả lời về kiến thức mới thì những kiến
thức đó phải có mối liên hệ với những kiến thức cũ
mà học sinh đã được học hoặc tiếp thu được từ thực
tế cuộc sống. Câu hỏi phải hướng đến số đông, phải
gây được phản ứng ở nhiều học sinh - ai cũng cảm
thấy mình có trách nhiệm trả lời và phải suy nghĩ.
Như vậy, hệ thống câu hỏi mới có thể phát huy tính
tích cực của người học và tạo được không khí học
tập sôi nổi. Về quy cách, câu hỏi tốt là câu hỏi rõ
ràng, ngắn gọn, dễ hiểu. Mỗi câu hỏi chỉ nên tập
trung hỏi về một vấn đề nào đó không nên cùng lúc
ôm đồm nhiều nội dung.
Bên cạnh việc chuẩn bị nói trên, kỹ năng đặt câu
hỏi còn nằm ở cách thức tổ chức hoạt động hỏi -
đáp của giáo viên trên lớp. Giáo viên nên áp dụng
quy trình: Giáo viên hỏi - Học sinh trả lời - Giáo viên
nhận xét, đánh giá. Giáo viên không nên chỉ định
học sinh trả lời trước khi nêu câu hỏi. Vì làm như vậy
sẽ khiến người được chỉ định bị động, lúng túng,
không có thời gian suy nghĩ nên câu trả lời sẽ khó
đầy đủ chính xác. Mặt khác, nó sẽ khiến những học
sinh còn lại sao nhãng vì cho rằng câu hỏi đó không
dành cho mình. Sau khi nêu câu hỏi, giáo viên cần
chờ đợi sự suy nghĩ và hồi đáp của học sinh. Theo
các chuyên gia, thời gian chờ đợi phù hợp là 3 giây.
Vì với 3 giây - “Học sinh sẽ có khuynh hướng đưa ra
những câu trả lời dài hơn; sẽ có nhiều học sinh
tham gia, đặt câu hỏi và xung phong trả lời; những
nhận xét của học sinh có nội dung liên quan đến
phân tích, tổng hợp, và suy luận có chiều hướng
tăng lên; và học sinh nhìn chung sẽ tự tin hơn vào
câu trả lời của mình” (Berliner, 1987; Rowe, 1974;
Sadker & Sadker, 2006).
Ngoài ra, để tăng hiệu quả tương tác giáo viên
cũng cần chú ý đến cách thức phát vấn. Một số giáo
viên thường nêu câu hỏi rồi kêu gọi tinh thần xung
phong của học sinh (“ai biết, giơ tay”). Họ cho rằng
như vậy sẽ phát huy tính tích cực, chủ động của học
sinh. Tuy nhiên, đây là cách làm không mấy hiệu
quả. Vì sẽ chỉ có một bộ phận học sinh động não,
làm việc còn đa số các học sinh khác sẽ ỷ lại, dẫn
đến việc không hiểu hoặc tiếp nhận kiến thức thụ
động. Để tránh tình trạng này, giáo viên nên sử
dụng cách phát vấn: nêu câu hỏi trước lớp, sau đó
chỉ định học sinh trả lời. Cách này yêu cầu tất cả học
sinh phải lắng nghe câu hỏi, phải động não, suy
nghĩ. Lớp học có vẻ “trầm” nhưng thực ra tất cả học
sinh đang phải tích cực suy nghĩ. Ngoài ra, cách làm
72 Taåp chñ Nghiïn cûáu khoa hoåc cöng àoaân
Söë 26 thaáng 5/2022
này cũng giúp giáo viên phân hóa nội dung,
độ“khó”của câu hỏi đến từng đối tượng học sinh,
giúp người được chỉ định có thể trả lời được. Như
thế, học sinh sẽ tự tin với bản thân hơn và tương tác
tốt hơn với người dạy.
Một số nhà giáo dục đã ước tính là một giáo viên
điển hình hỏi khoảng từ 30 đến 120 câu hỏi trong
một giờ, hay khoảng 15 triệu câu hỏi trong toàn bộ
sự nghiệp giáo dục (Sadker & Sadker, 2006). Vì thế,
nắm được kỹ năng đặt câu hỏi chính nắm được
công cụ thiết yếu để giáo viên thực hiện công việc
giảng dạy của mình đạt hiệu quả cao hơn.
4. Kỹ năng phản hồi và tiếp nhận phản hồi từ
người học
Theo mô hình cửa sổ Johary, phản hồi “là xu
hướng mà người khác sẵn sàng chia sẻ những suy
nghĩ và đánh giá của họ về chúng ta” (Thái Trí Dũng,
Kỹ năng giao tiếp và thương lượng trong kinh
doanh, tr.52). Cơ chế phản hồi trong giao tiếp có vai
trò quan trọng trong quá trình tự nhận thức của
mỗi cá nhân. Khi tiếp nhận phản hồi từ người khác,
cá nhân có cơ hội khám phá những phẩm chất,
năng lực hay thông tin có liên quan về bản thân
mình. Nhờ đó, mỗi người sẽ hiểu về mình đầy đủ và
sâu sắc hơn. Đồng thời, thông qua phản hồi, mọi
người hiểu nhau hơn, tăng thêm khả năng tham gia
tập thể, duy trì liên hệ công việc tốt hơn. Tuy nhiên,
phản hồi như thế nào cho đúng cách, khiến người
nhận cảm thấy “tâm phục, khẩu phục” cũng như
tiếp nhận phản hồi ra sao cho hiệu quả lại là một kỹ
năng cần phải được rèn luyện.
Kỹ năng phản hồi
Trong dạy học, phản hồi là một công cụ quan
trọng của giáo viên giúp học sinh học tập hiệu quả.
Thông qua phản hồi, giáo viên chỉ ra cho học sinh
biết mức độ làm chủ khiến thức, kỹ năng và hướng
dẫn cách thức giúp họ cải thiện. Thực hiện phản hồi
là một việc rất tế nhị và khó khăn, đòi hỏi người
giáo viên phải có kinh nghiệm, kỹ năng và nghệ
thuật sư phạm.
Để đưa ý kiến phản hồi hiệu quả đối với học
sinh, giáo viên cần chú ý một số điểm sau:
Thứ nhất, giáo viên cần chú ý đến sự tự trọng
của học sinh, giúp họ nhìn nhận ý kiến phản hồi
như là một hình thức khuyến khích để họ học tập
tốt hơn chứ không phải là chê bai hay phán xét họ.
Thứ hai, giáo viên cần chọn thời điểm và hoàn
cảnh thích hợp để nêu ý kiến phản hồi. Với những
phản hồi tiêu cực (phê bình, góp ý, nhắc nhở...)
nên trao đổi riêng với từng cá nhân để tránh cho
học sinh những cảm xúc không tốt như xấu hổ,
mất thể diện...
Thứ ba, giáo viên nên kiểm tra xem học sinh có

hiểu ý kiến phản hồi của mình không. Nếu thích
hợp, có thể yêu cầu học sinh nhắc lại - điều này sẽ
giúp họ nhìn nhận và ghi nhớ tốt hơn.
Thứ tư, hãy trung thực và khéo léo: học sinh sẽ
khó chấp nhận sự phản hồi hoàn toàn tiêu cực từ
giáo viên. Nếu bị phê bình dồn dập, họ có thể cảm
thấy bị tổn thương, bị “vùi dập” và sẽ không hợp
tác. Mặt khác, học sinh cũng có khuynh hướng
không thích những lời bình luận hoàn toàn tích cực,
chỉ khen ngợi, động viên chung chung... Vì vậy, giáo
viên cần phải có sự khéo léo. Trong các phản hồi,
giáo viên không chỉ tập trung vào những điểm yếu
của học sinh mà còn phải giúp họ nhận ra điểm
mạnh của bản thân. Điều này sẽ khiến cho họ cảm
nhận được sự quan tâm và công bằng của giáo viên,
tạo động lực và thúc đẩy họ cải thiện bản thân. Khi
nêu ý kiến phản hồi, giáo viên nên bắt đầu từ việc
ghi nhận điểm tích cực sau đó đến điểm tiêu cực và
kết thúc bằng một ý kiến tích cực khác.
Thứ năm, hãy cụ thể, chi tiết: để học sinh đạt
được kết quả học tập hay rèn luyện như mong
muốn, phản hồi của giáo viên phải cụ thể: chỉ ra chỗ
sai hoặc những vấn đề còn thiếu sót và gợi ý cách
khắc phục, sửa chữa hay hướng giải quyết vấn đề.
Những nhận xét chung chung như “làm tốt”, “làm
chưa tốt”, “cần cố gắng”, “cần phát huy” là những
phản hồi không hiệu quả.
Thứ sáu, hành động chứ không phải con người
đó: khi giáo viên cần nêu ý kiến phản hồi tiêu cực
thì hãy chỉ nên tập trung vào hành vi của học sinh
chứ không phải là điều giáo viên cảm nhận về con
người họ.
Thứ bảy, nên ngắn gọn: Không nên nêu quá
nhiều ý kiến phản hồi trong một thời điểm. Hãy cân
nhắc và chỉ trao đổi những gì thật cần thiết và bổ
ích nhất cho người học.
Cuối cùng, việc học sinh có sẵn sàng tiếp thu và
cải thiện hay không phụ thuộc rất nhiều vào cách
thức nêu ý kiến phản hồi của giáo viên. Do vậy
trong quá trình phản hồi giáo viên nên có thái độ
chân thành, cởi mở. Sự chân thành nói lên mối quan
tâm, tôn trọng của giáo viên đối với người nhận
phản hồi. Nên tránh dùng những từ nặng nề, có ý
nghĩa phê phán, chỉ trích và đặc biệt chú ý đến
giọng nói. Âm sắc trong giọng nói truyền tải tầm
quan trọng của vấn đề và cảm xúc của giáo viên.
Giọng nói cáu kỉnh, thất vọng sẽ dễ chuyển phản
hồi tích cực, có tính chất xây dựng thành phê phán,
tiêu cực.
Kỹ năng tiếp nhận phản hồi từ người học
Không chỉ có kỹ năng phản hồi để nhận xét,
đánh giá hay hướng dẫn, chỉ bảo học sinh, giáo viên
còn cần phải có kỹ năng tiếp nhận phản hồi từ
KINH NGHIỆM - THỰC TIỄN
chính những người học. Việc tiếp nhận ý kiến phản
hồi sẽ giúp giáo viên có cơ hội tự nhìn nhận lại quá
trình dạy học của mình, thấy được mặt mạnh, mặt
yếu để điều chỉnh dung lượng kiến thức cũng như
phương pháp giảng dạy cho phù hợp.
Tuy nhiên, đối với mọi người nói chung và giáo
viên nói riêng, việc tiếp nhận phản hồi - đặc biệt là
những phản hồi tiêu cực hay trái chiều không bao
giờ là dễ dàng. Do bị chi phối bởi tâm lý “tự vệ”, tâm
lý của “người làm thầy” nên một số giáo viên có
phản ứng tiêu cực trước những nhận xét hay góp ý
từ học sinh. Họ kiên quyết phản đối ý kiến của học
sinh; tìm mọi cách để bảo vệ quan điểm của mình,
tỏ thái độ căng thẳng thậm chí là trù dập với người
nêu ý kiến... Cũng có khi họ im lặng, không tỏ thái
độ phản đối nhưng “nghe xong để đấy” và không
có ý định thay đổi cách nghĩ, cách làm của mình...
Những phản ứng tiêu cực như thế của giáo viên sẽ
khiến học sinh cảm thấy e sợ hoặc bị coi thường và
giáo viên cũng rất khó điều chỉnh, phát triển kỹ
năng nghề nghiệp của bản thân.
Tiếp nhận phản hồi một cách cởi mở, bình tĩnh
và tích cực là cách tốt nhất để giáo viên thay đổi và
hoàn thiện bản thân. Điều quan trọng nhất là giáo
viên phải có thái độ quan tâm, tôn trọng và cầu thị
để học sinh cảm thấy an toàn và thoải mái khi thực
hiện việc nêu ý kiến phản hồi. Trước tiên, giáo viên
hãy tập tập trung lắng nghe các ý kiến phản hồi từ
người học. Hãy đặt mình vào vị trí của người học để
thấu cảm những tâm tư nguyện vọng của học sinh
khi nêu các ý kiến phản hồi đó. Thay vì né tránh và
phủ nhận giáo viên hãy phân tích, đánh giá ý kiến
đó. Hãy tự hỏi: Sự phản hồi của học sinh có đúng
không? Vì sao họ lại có suy nghĩ, cảm nhận hay
đánh giá như vậy?... Giáo viên cũng nên kiểm
chứng lại ý kiến phản hồi đó thông qua những học
sinh khác để có sự nhìn nhận đúng đắn, khách
quan hơn.
Trong trường hợp ý kiến phản hồi của học sinh
là đúng, giáo viên hãy biểu lộ sự đồng tình tiếp
nhận một cách thẳng thắn, chân thành. Nếu ý kiến
góp ý là những vấn đề đơn giản và có thể nhanh
chóng xử lý (Ví dụ: học sinh nêu ý kiến về âm lượng
hay tốc độ nói của giáo viên...) giáo viên hãy tiếp
thu và sửa chữa kịp thời. Còn với những ý kiến phản
hồi có hàm ý đến những vấn đề lớn hơn (Ví dụ như
phong cách giảng bài, cách tổ chức giờ giảng hay
phương pháp dạy học...) giáo viên cần xem xét và
có kế hoạch để khắc phục. Trường hợp ý kiến phản
hồi của học sinh không đúng hay chỉ đúng một
phần, giáo viên không nên vội vàng phê phán hay
bác bỏ. Hãy kiên nhẫn lắng nghe và giải thích tường
tận giúp họ hiểu chính xác vấn đề. Thái độ mềm
tapchinckhcd@dhcd.edu.vn 73
 KINH NGHIỆM - THỰC TIỄN
mỏng, tôn trọng của giáo viên sẽ khiến học sinh tin
tưởng, có cảm hứng và niềm tin để tiếp tục nêu
những ý kiến phản hồi khác.
Trên đây là một số kỹ năng giao tiếp cần thiết và
quan trọng đối với người giáo viên khi thực hiện
công việc giảng dạy. Kỹ năng đặt câu hỏi phù hợp,
sáng tạo là công cụ sắc bén có thể khiến giáo viên
từ một nhà thuyết giảng độc đoán thành người dẫn
dắt, gợi mở và kích thích học sinh tư duy, tìm tòi và
khám phá tri thức mới. Bằng kỹ năng lắng nghe chủ
động, giáo viên sẽ hiểu hơn về học sinh cả về năng
lực, trình độ, tâm tư... từ đó lựa chọn nội dung và
phương pháp giảng dạy phù hợp. Quan trọng hơn
cả là khi biết lắng nghe, giáo viên sẽ có được sự tin
tưởng của học sinh. Học sinh sẽ mong muốn lắng
nghe những phản hồi từ thầy cô đồng thời họ cũng
cảm thấy an toàn, thoải mái khi chia sẻ hay nêu ý
kiến phản hồi với giáo viên. Elbert Hubbard nói
rằng “Người thầy là người rút ra nhiều nhất từ bài
CôNG TáC TUYêN TRUYềN, PHổ bIẾN...
(Tiếp theo trang 58)
Phải nắm bắt những đặc điểm tâm lý và nhu cầu cần
tuyên truyền, phổ biến cho công nhân, lao động để
lựa chọn, sử dụng các nội dung, phương pháp tuyên
truyền, phổ biến cho phù hợp.
- Trong công tác tuyên truyền phổ biến pháp luật
còn phải nói tới một phương diện rất quan trọng
khác là đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu khoa học
để tìm ra những giải pháp gắn giữa lý luận về công
nhân, công đoàn với các chính sách pháp luật, làm rõ
cơ sở khoa học, cơ sở thực tiễn đề xuất xây dựng,
hoàn thiện chính sách, pháp luật liên quan đến
quyền lợi, nghĩa vụ của công nhân, lao động trong
các loại hình doanh nghiệp và tìm ra lời giải làm thế
nào để truyền tải các chính sách, pháp luật đến với
công nhân, lao động? làm thế nào để các chính sách
pháp luật được thực hiện nghiêm. Đẩy mạnh công
tác nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn, để cung
cấp cơ sở lý luận và thực tiễn chỉ dẫn, tổ chức hoạt
động công đoàn trong lĩnh vực pháp luật nói chung,
lĩnh vực tuyên truyền, phổ biến pháp luật nói riêng
thì không thể có một bước tiến căn bản nào trong
công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật và vận
động công nhân, lao động sống, làm việc theo hiến
pháp, pháp luật, mà thậm chí còn có thể dẫn tới sự
trì trệ, kém hiệu quả.
Công đoàn cần chủ động và đổi mới hoạt động
trong lĩnh vực có tầm chiến lược, giải pháp mạnh
74 Taåp chñ Nghiïn cûáu khoa hoåc cöng àoaân
Söë 26 thaáng 5/2022
giảng và người thầy thực sự cũng là một người trò”.
Việc lắng nghe, học hỏi và điều chỉnh bản thân từ
những phản hồi của người học chính là yếu tố căn
bản góp phần hoàn thiện phong cách và kỹ năng
—————
dạy học của mỗi người giáo viên. ❑
Tài liệu tham khảo
1. Thái Trí Dũng (2003), Kỹ năng giao tiếp và thương lượng trong kinh
doanh, Nxb Thống kê, TP. Hồ Chí Minh.
2. GS. Mai Hữu Khuê - Chủ biên(1997), Kỹ năng giao tiếp trong hành
chính, Nxb Lao động, Hà Nội.
3. Lê Phước Lộc (2005), Câu hỏi và việc sử dụng câu hỏi trong dạy học,
Tạp chí Nghiên cứu Khoa học, Trường Đại học Cần Thơ.
4. Nguyễn Văn Lũy - Lê Quang Sơn (2014), Giáo trình giao tiếp sư phạm,
Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.
5. Thu Nhi - Biên dịch (2003), Nghệ thuật lắng nghe để giải quyết xung
đột, Nxb Trẻ, TP. Hồ Chí Minh.
6. Sổ tay phương pháp hành chính sư phạm (2000), Nxb Thống kê,
Hà Nội.
7. https://www.tudiendanhngon.vn.
mẽ, có hiệu quả để tập hợp được các chuyên gia lớn,
các học giả có uy tín, cùng với các nhà hoạt động xã
hội, các nhà hoạt động thực tiễn tham gia phối hợp
nghiên cứu, để đưa ra những đề xuất, khuyến nghị
và những tư vấn cho hoạch định chính sách, cho tổ
chức hoạt động công đoàn trong lĩnh vực pháp luật,
nhất là trong tuyên truyền, phổ biến pháp luật... Có
như vậy mới tạo ra những bước phát triển có tính
đột phá trong lĩnh vực tuyên truyền, phổ biến, tổ
chức thực hiện pháp luật và trong chăm lo bảo vệ
quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của công nhân,
lao động trong các loại hình doanh nghiệp. ❑
————
Tài liệu tham khảo
1. Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2020), Sách trắng doanh nghiệp Việt Nam
năm 2020, Nxb Thống kê, Hà Nội, tr.25.
2. Nguyễn Trọng Điều, Nâng cao phẩm chất năng lực của đội ngũ cán
bộ, công chức đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế, Tạp chí Cộng sản số 18,
tháng 6/2003.
3. Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, H.2000.
4. Dương Văn Sao, Chử Văn Thịnh (2004), Tổ chức và hoạt động công
đoàn trong tình hình mới, Nxb Lao động.
5. Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, Viện Công nhân và công đoàn
(2010), Giai cấp công nhân Việt Nam - hiện tại và xu hướng phát triển,
NXB Lao động, Hà Nội.
6. Trường Đại học Công đoàn (2004), Một số vấn đề đào tạo, bồi dưỡng
cán bộ công đoàn trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước,
Nxb Lao động.
7. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Sđd, t.II, tr.30.