AZƏRBAYCAN

TARİXİ

MÜQAVİLƏLƏR

RƏSUL MİRZƏYEV
 AZƏRBAYCAN TARİXİ - MÜQAVİLƏLƏR

Tarixi Adı Tərəflər Şərtlər

1. Manna Aşşur xəzinəsinə xərac ödəməli idi.

E.ə 714 Sirdakka Manna ↔ Aşşur 2. Aşşur işğal olunmuş Manna ərazilərini azad
etməli idi.

1. Alban hökmdarı Romaya sadiq qalacağına, onun

E.ə. 36-cı il - Albaniya ↔ Roma
müttəfiqi kimi hərəkət edəcəyinə söz verdi.

1. Bütün Cənubi Qafqaz Roma və Sasani arasında

bölüşdürüldü
387-ci ildə - Roma ↔ Sasanilər
2. Albaniyanın Dzirav döyüşündə itirdiyi vilayətlər
geri qaytarıldı,

1. Albaniya Girdiman, Dvin və Tiflisə qədər olan

591-ci ildə - Sasani ↔ Bizans
Sasanilərin hakimiyyəti altında qaldı

629-cu ildə - Roma ↔ Sasani 1. Albaniya Sasanilərin hakimiyyəti altında qaldı.

1. Azərbaycan əhalisi “imkanları daxilində”

ərəblərə can vergisi - cizyə verməli idi, qadınlar,
uşaqlar can vergisindən azad edilirdilər, əhali
ərəblərə tabe olmalı, nəzərdə tutulan vergini
verməli idi,
2. Ərəblər yerli əhalinin dininə, adətənənələrinə və
644-cü il - Ərəb ↔ Ərdəbillilər məişət işlərinə qarışmamağı öhdələrinə
götürdülər,
3. Könüllü olaraq ərəb ordusunda qulluq edənlər
bütün vergi və mükəlləfiyyətlərdən azad
edildilər,
4. Ərəblər onlara tabe olmayıb ölkəni tərk etmək
istəyənlərə imkan yaratdılar.
1. Yerli əhali ərəblərə tabe olmalı və vergi ödəməli
idilər.
VII əsrin 40-cı Dərbənd hakimliyi ↔ 2. Keçidinin müdafiəsində duran Dərbənd əhalisi
-
illəri Ərəb Xilafəti vergidən (cizyədən) azad edildi.
3. Əvəzində onlar xilafət ordusunda xidmət etməli
idilər.
1. Albanlar hər il xəzərlərə xərac verməyə razı
oldular,
665-ci il - Albaniya ↔Xəzərlər
2. Bunun müqabilində bütün əsirlər və qənimətlər
albanlara geri qaytarıldı
1. Sülhün şərtinə görə xəzərlərin bir hissəsi İslam
VIII 30-cu illəri - Ərəblərlə xəzərlər
dinini qəbul etdi.

1. III Fəribürz Cəlaləddinə müəyyən miqdarda

Xarəzmşah ↔
1225-ci il - xərac verərək ondan asılı vəziyyətə düşdü,
Şirvanşah
2. Şirvanşahlar daxili müstəqilliyini saxladı.
 1. Şirvanşah I İbrahim Teymura tabe olduğunu
bildirdi.
Teymurilər ↔ 2. Əmir Teymur I İbrahimi Şirvan hakimi kimi
1386-cı il -
Şirvanşahlar tanıdı.
3. Teymur şimal sərhədlərinin mühafizəsini I
İbrahimə tapşırdı.

1. Uzun Həsənin gürcü hakimi VI Baqratla arasında

bağlandı.
Ağqoyunlular ↔
1477-ci il - 2. Sülhün şərtinə görə Tiflis də daxil omaqla Şərqi
Gürcülər
Gürcüstan Ağqoyunlu dövlətinin hakimiyyəti
altına düşdü
1. Ağqoyunlu dövləti Murad Mirzə ilə Əlvənd
Mirzə arasında iki yerə bölündü, bütün Ərəb
2. İraqı, Fars və Kirman Ağqoyunlu Murad
Murad Mirzə ↔ Mirzəyə keçdi,
1500 Əbhər sazişi
Əlvənd Mirzə 3. Qızılüzən çayı sərhədd olmaqla Diyarbəkir və
Kürdən Cənubdakı Azərbaycan torpaqları və
Qarabağ Ağqoyunlu Əlvənd Mirzəyə verildi.

1. Qərbi Gürcüstan, Osmanlıların ixtiyarına

1555-ci il 29 keçdi,
Amasiya Səfəvi ↔ Osmanlı
may 2. Gürcüstanın Şərq vilayətləri Səfəvilərin
ixtiyarında qaldı
1. Azərbaycan ərazisi Səfəvi və Osmanlı dövlətləri
arasında bölündü,
2. Şirvan, Qarabağ, Sərab, Marağa, Təbriz və
onların qərbində yerləşən torpaqlar Osmanlılara
1590-cı il İstanbul sülhü Səfəvi ↔ Osmanlı verildi,
3. Şərqi Gürcüstan, İranın bəzi qərb vilayətləri
Osmanlı imperiyasının tərkibinə qatıldı,
Qaradağ, Xalxal, Ərdəbil və Talış (Lənkəran)
vilayətləri Səfəvilərdə qaldı
1. 1555-ci il Amasiya sülhünün şərtləri bərpa
olundu,
2. Səfəvilər rusların tikdiyi Terek qalasının
II İstanbul- dağıdılması barədə sultanın əmrinə mane
1612 17 oktyabr Səfəvi ↔ Osmanlı
Sərab sülhü olmamalı idilər,
3. Osmanlı dövləti Azərbaycan, Şərqi Gürcüstan
və Şərqi Anadolunun Səfəvi dövlətinə mənsub
olmasını rəsmən tanıdı
1. I İstanbul sülhündə müəyyən edilmiş sərhədlər
1618 sentyabr Mərənd sülhü Səfəvi ↔ Osmanlı
bərpa edildi.
1. Osmanlı-Səfəvi müharibəsinə son qoyuldu,
2. Ərəb İraqı,Bəsrə, Kərkük, Bağdad, Ahıska, Van
1639-cu il 17 Qəsri-Şirin ,Şərqi Anadolu Osmanlılara verildi.
Səfəvi ↔ Osmanlı
may sülhü 3. Zəncir qalasından şərqdəki torpaqlar Səfəvilərdə
qaldı, Səfəvilər Van və Qars qalalarına, Axalsıka
hücum etməyəcəklərinə dair təminat verdilər

1. Səfəvilərin bütün hakimiyyəti dövründə ruslara

1667-ci il - Səfəvi ↔ Rusiya gömrüksüz ticarət etmək hüququ,
karvansaralarda və bazalarda imtiyazlar verirdi
 1.Xəzəryanı bölgələr – Səfəvilərin Dərbənddən
Gilana qədər olan torpaqları (Dərbənd, Bakı,
Salyan, Lənkəran, Rəşt və Ənzəli) Rusiyaya
1723-cü il 12 Peterburuq
Səfəvi ↔ Rusiya ilhaq edildi,
sentyabr müqaviləsi
2.Bunun əvəzində Rusiya Səfəvi şahına əfqanlarla
müharibədə hərbi yardım edəcəyini öhdəsinə
götürdü.
1. Rusiya Peterburq müqaviləsinin şərtlərin təsdiq
edilməsinə nail oldu,
2. Rusiya, Xəzəryanı bölgələr istisna olmaqla,
bütün Azərbaycan ərazisinin Osmanlılara
verilməsinə razılıq verdi,
3. Şirvan Osmanlıların himayəsi altında
1724-cü il 12 İstanbul yarımmüstəqil xanlıq elan olundu və Hacı
Osmanlı ↔ Rusiya
iyul müqaviləsinin 4. Davud Şirvan xanı təsdiq edildi, Şirvanın
sahilyanı hissəsi isə Rusiyanın tabeliyinə
verildi,
5. Kürdən şimaldakı torpaqlarda Osmanlılara
hərbi qüvvə saxlamağa icazə verilmirdi və bu
ərazilər yerli hakimlər tərəfindən idarə
olunmalı idi.
1. Ruslar 1727-ci ildə Cavad, Salyan, Şeşpara,
1727-ci il 12 Nabur
Osmanlı ↔ Rusiya Rustov,
dekabr müqaviləsi
2. 1728-ci ildə isə Quba və Təngəyə yiyələndilər.
1. İrəvan, Gəncə, Şamaxı, Şirvan bölgələri
Osmanlılara verildi,
1732-ci il 16 Kirmanşah
Səfəvi ↔ Osmanlı 2. Osmanlı dövləti Həmədan, Kirmanşah, Ərdəbil
yanvar sülhü
və Təbrizi Səfəvilərə qaytarmağa razılıq verdi,
3. Araz çayı bu dövlətlər arasında sərhəd oldu
1. Kürdən cənubda yerləşən Xəzəryanı bölgələr
Səfəvilər dövlətinə qaytarıldı,
2. Səfəvilər dövləti isə Osmanlıları Xəzəryanı
1732-ci il 21
Rəşt müqaviləsi Səfəvi ↔ Rusiya 3. bölgələrə buraxmamağı öhdəsinə götürdü,
yanvar
Səfəvilər dövləti ərazisində rus tacirlərinin
gömrüksüz öz ərazisindən keçərək Hindistana
getməsinə razılıq verdi.
1. Osmanlılar son on ildə işğal edilmiş bütün
torpaqları Səfəvilərə qaytarmağı öhdəsinə
Bağdad
1733-cü il fevral Osmanlı ↔ Səfəvi götürdü,
müqaviləsi
2. Osmanlılar Azərbaycanın cənubunda hərbi
əməliyyatlar dayandırılaraq buradan çıxarıldı.
1. Rus qoşunu Terekdən cənubdakı Xəzəryanı
1735-ci il 21 Gəncə vilayətləri tamamilə tərk etməli idi.
Rusiya ↔ Səfəvi
mart müqaviləsi 2. Rus tacirlərinin Səfəvi ərazisindən gömrüksüz
ticarət etmək hüququ bir daha təsdiq edildi.
1. Rusiya Azərbaycan xanlarını İran və
Osmanlılardan qorumağı öhdəsinə götürürdü.
Rusiya ↔ Quba, 2. Cənubi Qafqazda rus tacirlərinin təhlükəsizliyi
1802-ci il 26 Georgiyevski Dərbənd və Lənkəran və Xəzər dənizində gəmiçilik inkişaf etdirilməli
dekabr müqaviləsi xanları, idi,
3. Quba, Dərbənd və Lənkəran xanları, həmçinin
Tarku şamxalı, Qaraqaytaq üsmisi öz xahişləri
ilə Rusiya himayəsinə qəbul oluna bilərdilər
 1. Car-Balakənin daxili muxtariyyəti saxlanıldı,
Carlılar Rusiya xəzinəsinə ipəklə xərac
1803-cü il 12
“Andlı öhdəlik” Rusiya ↔ Car Balakən ödəməli, sədaqət əlaməti olaraq Rusiyaya
aprel
əmanətlər verməli idi.
2. Öz ərazisində rus qoşunlarını yerləşdirməli idi
1. 11 maddədən ibarət imzalanan müqavilənin
şərtlərinə əsasən Qarabağ xanlığı, xan, onun
varisləri və xanlığın bütün əhalisi Rusiya
təbəəliyinə qəbul olundu,
2. Xanlıq müstəqil xarici siyasət hüququndan
1805-ci il 14 Kürəkçay Rusiya ↔ Qarabağ məhrum edildi,
may müqaviləsi xanlığı 3. Xanlığın daxili idarəsi xanın ixtiyarında
saxlanıldı,
4. Xan çar xəzinəsinə hər il 8 min çervon xərac
verməyi öhdəsinə götürdü,
5. Ruslar Şuşada rus qarnizonunun
saxlanılmasına razılıq alındı.
1805-ci il 29 Kürəkçay
Rusiya ↔ Şəki xanlığı 1. Şəki xanlığı Rusiyanın təbəəliyinə keçdi.
may müqaviləsi
1805-ci il 27 Kürəkçay Rusiya ↔ Şamaxı
2. Şamaxı xanlığı Rusiyanın təbəəliyinə keçdi.
dekabr müqaviləsi xanlığı
3. Osmanlılar Cənubi Qafqazın böyük bir
1812-ci il 16
Buxarest sülhü Osmanı ↔ Rusiya hissəsinin Rusiya tərəfindən işğal olunmasını
may
təsdiq etdi.
1. Bu müqaviləni İran tərəfindən Mirzə
Əbülhəsən xan, Rusiya tərəfindən Qafqazdakı
rus qoşunlarının baş komandanı Rtişşev
imzaladılar.
2. İran Gəncə, Qarabağ, Şəki, Şamaxı, Quba, Bakı
və Lənkəran xanlıqlarının ərazisinin, Şərqi
Gürcüstan və Dağıstanın Rusiyaya ilhaq
1813-cü il 12 edilməsini tanıdı,
Gülüstan sülhü Qacarlar ↔ Rusiya
oktyabr 3. İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarının İranın
hakimiyyəti altında qalmasına razılıq verildi,
4. Xəzər dənizində hərbi donanma saxlamaq
hüququ yalnız Rusiyaya verildi,
5. Rusiya tacirlərinin İranla ticarətində 5%-lik
gömrük rüsumu müəyyənləşdirildi,
6. İran ərazisində rus tacirləri daxili gömrük
rüsumlarını ödəməkdən azad edildilər.
1. İran hökuməti öz sərhədləri tərəfindən
Hindistanın təhlükəsizliyini təmin etməyi
öhdəsinə götürürdü.
2. Bunun əvəzində isə İngiltərə İrana 1809-cu il
1814-cü il 25 Tehran müqaviləsi üzrə hər il müəyyən edilmiş
İngiltərə ↔ Qacarlar
noyabr müqaviləsi məbləğdə maliyyə yardımı göstərmək, silah və
hərbi gəmilər ayırmaq haqqında üzərinə
götürdüyü öhdəliyi yerinə yetirəcək,
3. Gülüstan sülh müqaviləsinin şərtlərinə yenidən
baxılmasına kömək göstərəcəkdi.
1. İranla Osmanlı dövləti arasında əməkdaşlıq
- Qacarlar - Osmanlı
1823-cü il haqqında müqavilə bağlanması.
 1. Rusiya öz qoşunlarını Cənubi Azərbaycan
torpaqlarından çıxarmağı öz öhdəsinə götürdü,
2. Qacarlar Şimali Azərbaycana olan
iddialarından birdəfəlik əl çəkdi,
3. Qacarlar əvvəllər işğal edilmiş xanlıqlarla
birlikdə, İrəvan və Naxçıvan xanlıqalarının da
Rusiyaya ilhaq edilməsinə razılıq verdi,
4. İran Xəzər dənizinin Rusiyanın daxili dənizi
1828-ci il 10 Türkmənçay
Qacarlar ↔ Rusiya olduğunu tanıdı,
fevral sülhü
5. Xəzər dənizində hərbi donanma saxlamaq
hüququ yalnız Rusiyaya verildi,
6. İran Rusiyaya 20 milyon gümüş manat
məbləğində təzminat verməli və bu məbləğin
çox hissəsi ödənilənə qədər Cənubi
7. Azərbaycan vilayətləri Rusiyanın işğalı altında
qalmalı idi, əhalinin İrandan Cənubi Qafqaza
hərəkətinə icazə verildi.
1. Rusiya Axalsıx paşalığının bir hissəsini
Osmanlı dövlətindən aldı,
2. Osmanlı dövləti bütün Cənubi Qafqazın Rusiya
1829 2
Ədirnə sülhü Osmanlı ↔ Rusiya tərəfindən işğal edilməsini tanıdı,
sentyabr
3. Osmanlı dövlətindən Cənubi Qafqaza, eləcə də
Şimali Azərbaycana 90 min nəfərdən çox
erməni köçürmək nəzərdə tutuldu.

Zaqafqaziya
1917 5 dekabr Ərzincan sazişi Komisarlığı ↔ 1. Rus qoşunları Qafqaz cəbhəsindən geri çəkildi
Osmanlı

1. Rusiya I Dünya müharibəsindən çıxdı,

2. 1877-1887-ci illər Rusiya-Osmanlı
müharibəsinə qədərki sərhəd xətti bərpa edildi,
Sovet Rusiyası ↔ 3. Qars, Ərdahan və Batum vilayətləri Osmanlı
1918 3 mart Brest-Litovsk
Almaniya imperiyasına qaytarıldı,
4. Rus qoşunları osmanlı ərazilərində və sərhəddə
yerləşən erməni silahlı birləşmələrini tərk-silah
etməyi öhdəsinə götürdü.

1. Osmanlı dövləti Azərbaycanın dövlət

müstəqilliyini tanıdı,
Batum
1918 4 iyun AXC ↔ Osmanlı 2. Müqavilənin 4-cu bəndinə görə ehtiyac olarsa,
müqaviləsi
Osmanlı dövləti Azərbaycana hərbi yardım
göstərməyi öz üzərinə götürdü.
1. Almaniya üçüncü bir dövlətin, yəni Osmanlı
imperiyasının Bakıya daxil olmasına mane
Gizli Avqust Sovet Rusiyası ↔
1918 27 avqust olmağa çalışmalı,
sazişi Almaniya
2. Rusiya isə bunun qarşılığında Bakı neftinin 1/4
hissəsini Almaniyaya verməli idi
 1. AXC hökuməti ilə Gürcüstan arasında hərbi-
müdafiə müqaviləsi imzalanması.
2. Müqavilənin əsas məqsədi Denikindən qarşı
birgə qorunmaq idi.
1919 16 iyun - AXC ↔ Gürcüstan
3. Bundan başqa Gürcüstanda Azərbaycan
səfirliyi yaradıldı
4. Gürcüstanla Zaqatala dairəsi ətrafında ərazi
mübahisəsi də dinc yolla həll edildi.
AXC ↔ xarici 1. Sazişə əsasən alınacaq məhsulların əvəzində
1919 yay
şirkətlər neft ve neft məhsulları verilməsi
1920 – ilin AXC ↔ ABŞ, Böyük
1. AXC ilə ABŞ, Böyük Britaniya iqtisadi sazişi
yanvarı Britaniya
1. Həbi ləvazimat hərbi texnika ve geyim alınması
1920 fevralı AXC ↔ İtaliya əvəzində İtaliyaya neft ve neft məhsulları
verilməsi
Dostluq 1. İran AXC-nin müstəqilliyini tanıdı,
1920 21 mart haqqında İran ↔ AXC 2. Təbrizdə baş konsulluq, Tehranda isə
müqavilə Azərbaycan səfirliyi açıldı.
1. İran siyasi və iqtisadi cəhətdən Böyük
1919 9 avqust İngiltərə ↔ İran
Britaniyadan asılı vəziyyətə düşdü.
1. Müqavilənin 3-cü maddəsinə əsasən
Azərbaycanın himayəçiliyi altında Naxçıvanın
Moskva
1920 16 mart RSFSR ↔ Turkiyə muxtar ərazi olmasına razılıq verildi,
müqaviləsi
2. Azərbaycan Naxçıvanı üçüncü dövlətə güzəştə
gedə bilməzdi.
1. Şərur-Dərələyəz qeyd-şərtsiz Ermənistana
verildi,
Sovet Rusiyası ↔
1920 avqust Müvəqqəti saziş 2. Rus qoşunlarının zəbt etdiyi Qarabağ,
Ermənistan
Zəngəzur və Naxçıvan isə mübahisəli ərazilər
elan olundu
Gümrü 1. İrəvan bölgəsi və Göyçə gölü istisna olmaqla,
1920 dekabr (Aleksandropol) Türkiyə ↔ Ermənistan bütün Ermənistan ərazisi təxminən 10 min km2
müqaviləsi hüdudlarında müəyyənləşdirildi.
1921-ci il Sovet ↔ İran 1. Sovet-İran müqaviləsi imzalanması.
1. Naxçıvanın Azərbaycan ərazisi olması bir daha
təsdiqləndi,
1921 13 oktyabr Qars müqaviləsi Rusiya ↔ Türkiyə
2. Naxçıvanın sərhədləri və gələcək statusu qəti
olaraq müəyyənləşdirildi
1. ZSFSR ölkələri, o cümlədən Azərbaycan
Sovet respublikaları ↔
1922 22 fevral beynəlxalq münasibətlərdə öz mənafeyini
RSFSR
təmsil və müdafiə etməyi RSFSR-ə tapşırırdı
Daşkənd
1992 15 may 1. SSRİ hərbi əmlakı bölüşdürüldü.
müqaviləsi
1. Rusiya ilə Ermənistanın “Dostluq, əməkdaşlıq
1991-ci ilin
Rusiya ↔ Ermənistan və qarşılıqlı təhlükəsizlik haqqında müqavilə”
sonu
bağlaması
Bişkek 1. Ermənistanla Azərbaycan arasında atəşkəs əldə
1994 12 may
protokolu edildi.
1. Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda
1994 20 Əsrin ARDNŞ ↔ Xarici yerləşən üç neft yatağının xarici şirkətlərlə
sentyabr müqaviləsi neft şirkətləri birgə işlədilməsi nəzərdə tutuldu.
2. Azərbaycan neft strategiyasının əsası qoyuldu.
 ATƏT-in
1. Bakı-Ceyhan əsas ixrac neft kəməri haqqında
1999 noyabr İstanbul ATƏT üzvləri
saziş imzalanması.
sammiti
Azərbaycan ↔ 1. Xəzər dənizinin dibinin Milli sektorlara
2001 yanvar
Rusiya Federasiyası bölüqşdürüləsinə dair sazişlər bağlanması.
1. Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəməri vasitəsilə
2001 12 mart Azərbaycan ↔ Türkiyə Azərbaycan qazının tranziti, nəqli və satışı
haqqında razılıq əldə olundu.
Azərbaycanla ↔ 1. Xəzər dənizinin dibinin Milli sektorlar
2001 noyabr
Qazaxıstan bölüşdürüləsinə dair sazişlər imzalanması.
1. Aşqabadda Xəzərin hüquqi statusunun
2002 23 aprel müəyyənləşdirilməsinə dair zirvə toplantısı
keçirilməsi.
1. “Terrorizmə və cinayətkarlığa qarşı
Trabzon zirvə Azərbaycan↔ mütəşəkkil mübarizə haqqında” Azərbaycan,
2002 30 aprel
görüşü Gürcüstan ↔ Tükiyə Gürcüstan və Tükiyə arasında saziş
imzalanması.
2004- cu ildə İran ↔ Azərbaycan 1. Təbrizdə konsulluğun açılması
1. Azərbaycan qazının Avropaya böyük həcmdə
çıxarılması üçün müqavilə
XXI əsrin
2013 dekabr 2. Trans Anadolu və TRANS adriatik qaz
müqaviləsi
qəmərinin tikintisi reallığa cevrildi. Cənub qaz
dəhlizinin yaradılmasına imkan yaratdı
Azərbaycan ↔ İran
Həştərxan ↔ Rusiya ↔ 1. Xəzər dənizinin statusunun müəyyən
2014 – cu il
sammiti Türkmənistan ↔ edilməsində mühüm addım atıldı
Qazaxıstan
 HAZIRLIQ VƏSAİTLƏRİ

SUAL-CAVAB VƏSAİTLƏRİ

DÜNYA TARİXİ ATLASLARI

soprotection.com