You are on page 1of 6

Lampiran materi

DHARMA WACANA

WACANA BASA BALI

• Sinalih tunggil kawagedan rikalaning berbahasa inggih punika membaca (ngawacen)

• Tatujon ngawacen wantah prasida ngaresepang daging / isi sane kawacen.

• Wacana inggih punika reraosan sane kawedar marupa monolog utawi dialog

Wacana kapalih dados tigang soroh:

1). Wacana lisan

Inggih punika reraosan sane kawedar sane nenten ngangge media tulis

Contoh:

- Wacana lisan rikalaning guru mabebaosan ring ajeng kelas

- Wacana lisan dagang majeng ring pembeli

- Wacana lisan sane marupa tembang tradisional sane nenten katulis

“Gumi jani tusing cara ipidan, nak luh bajang keweh mengalih, ne jani gumine suba maju, ulian
iluh bisa ngajakin pesu”

2). Wacana lisan kedua (rekaman)

Inggih punika reraosan sane kawedar sane nenten ngangge media tulis, sane marupa rekaman,
saha

prasida kaakses malih ring bentuk lisan.

Contoh:

- Wacana lagu pop Bali

“yen gumanti bajang, tan bina ya pucuk nedeng kembang, disuba ya layu tan ada ngerunguang

ngemasin makutang. Becik malaksana da gumanti dadi kemabang bintang…………”

- Wacana Drama tari (arja)

3). Wacana tulisan

Inggih punika reraosan sane kawedar sane ngangge media tulis


Contoh:

- Wacana sastra (gancaran, puisi, kakawin, gegeuritan, palawakia, satua bali, novel, cerpen, msl)

- Wacana non sastra (pidato, anggah ungguhin basa bali, pasanga aksara Bali, surat, sambrama

wacana, pengumuman basa Bali, msl.

A. FORMAT/ STRUKTUR DHARMA WECANA (PIDARTA)

a) Murdhan pidarta

b) Purwaka / Pamahbah

• matur suksma

• pangastuti

• ngaturang pangayubagia

c) Daging

d) Pamuput

• nyutetang

• matur suksma

• nunas ampura

• parama santhi

B. TETIKESAN MAPIDARTA

a) Wicara

b) Wirama

c) Wirasa

d) Wiraga

e) Wibawa

C. LUIR BEBAOSAN

a) Dharma Wacana
b) Sembrama Wacana

c) Atur Piuning

d) Dharma Suaka

e) Pakeling

f) Dharmatula

g) Widiatula

h) Simakrama

i) Saur pitaken

j) Dharmasanti

D. PANUREKSAN PIDARTA

a) Pengolahan tema

b) Penguasaan materi

c) Bahasa

d) Penampilan

e) Amanat

Teges Dharma Wacana

Dharma wacana inggih punika wacana sane madaging indik agama sane kabaktayang ring umat Hindu
manut ring kahanan, bantang, wangun jenis karya keagamaan, genah, galah/kala, lan patra.

Tetujon Dharma Wacana

Tetujon maktayang Dharma Wacana inggih punika:

1. Anggen nambahin kaweruhan

2. Nelebang ajaran agama

3. Ngamargiang paindikan agama, masyarakat (warga), bangsa, lan Negara.


NASKAH DHARMA WACANA

NGEWERDIANG TRI HITA KARANA ANTUK NGEMARGIANG SAD KERTIH

Inggih suksma aturang titiang mantuka ring pangeter baos inggian galah sane kapaica ring titiang,
ngaturang sambrama wacana majeng ring ida dane sareng sami. Sadurung titiang ngelanturang atur,
pinih kapertama lugrayang titiang ngaturang rasa angayu bagya majeng ring Ida Sang Hyang Widhi
Wasa, duaning sangkaning paswecan Ida presida iraga mesadu ajeng ring genah tur galahe sane becik
puniki.

OM SWASTYASTU

Sane wangiang titiang Manggala Pemerintahan Kota Denpasar,

Majeng ring Dharma Dhyaksa Panureksa sane wangiang titiang,

Mantuka ring para sisia pemilet pacentokan sami sane wangiang titiang,

Ida dane sareng sami sane ten presida ojah titiang siki-siki sane dahat tresna asihin titiang.

Sane mangkin yening cingak kewentenan jagate pamekasne ring jagat Bali sampun wiakti matiosan ring
kewentenan jagat duk e rihin. Sane matiosan punika wenten ring tradisi, kebudayaan, lingkungan miwah
bidang-bidang sane lianan. Yening rereh ring kewentenan tradisi pastika sampun mecampuh sareng
tradisi ring jagat tiosan, punika taler ring kewentenan kebudayaan nyane. Wenten taler tradisi-tradisi
Bali nguni sane sayan nyurupan sekadi gotong-royong, tradisi briak briuk maka miwah tradisi
pesangkepan. Lianan ring punika parilaksana warga utawi para janane sampun taler ngasoran sekadi
“tindak kekerasan” sane sayan-sayan nincapan. Kewentenan byuta sekadi pesiatan ring desa adat taler
sampun nincap.

Inggih ida dane, duaning kadi asapunika kewentenan byuta ring jagate, ngawit saking mangkin
sepatutnyane iraga mapidabdab nabdabang jagat bali mangda aman tur trepti, presida raris ngawinang
jagat bali ajeg. Pemargi sane presida kautsahayang makeh pisan, sekadi sane sampun kasuratang ring
sastra-sastra agama Hindu ne. punika sane patut katelebang mangda iraga uning ring pemargi sane
patut kalaksanayang. Pemargi sane wenten ring sastra sane sampun taler kalimbakang inggih punika Tri
Hita Karana. Majalaran falsafah Tri Hita Karana punika jagat Baline prasida ajeg, saantukan falsafahe
punika prasida nuntun para janane ngamecikan sehananin Parhyangan pinaka sarana genah ngaturang
bhakti ring Ida Hyang Parama Kawi. Tri Hita Karanan taler presida nuntun para janane ngemecikang
pawongan sarana ngiket paiketan pasemetonan ring bali. Tri Hita Karana taler presida nuntun ring
palemahan sane pinaka sarana ngemecikang indik kewentenan wewidangan Baline mangda asri saking
kota rauh ring desa-desa.

Duaning kadi asapunika buat kasuksman Tri Hita Karana ne, patut punika kekardinin kalih kalimbakang
pamekasnyane ring jagat Bali. Sinalih tunggil pemargi sane presida ngewerdiang Tri Hita Karana inggih
punika medasar antuk Sad Kertih. Enem kesucian sane patut keajegan minakadi Atma Kertih, Samudra
kertih, Wana Kertih, Danu Kertih, Jagat Kertih miwah Jana Kertih. Enem pahan kertih puniki patut
kemargiang olih para janane sami sumangdene filsafah Tri Hita karana punika presida kawerdiang.

Inggih ida dane sami sane dahat wangiang titiang, sane mangkin titiang jaga ngatur uningayang
nanginin indik pah-pahan ring Sad Kertih punika. Kapertama, sane kabaos Atma kertih inggih punika
utsaha sane kalaksanayang mangda sida sang Hyang Atma nenten kaiket olih awidya. Duanin sang sane
sampun kaliput antuk awidya pastika pacang bingung turmaning nenten presida meparilaksana nganutin
kepatutan. Yening sampun bingung, jatmane sering melaksana sane boya sane ngawinan nenten medwe
rasa prikemanusiaan. Yening sampun kadi asapunika pemargin ipun sinah pahan Tri Hita Karana sane
ping kalih sane kebaos pawongan nenten presida memargi. Duaning punika ngiring iraga ngutsahayang
mangda Sang Hyang Atma sane ngurip iraga presida suci. Pemargi sane keanggen nyuciang raga sekadi
ngelakasanayang upacara pebayuhan miwah setata melajah sastra-sastra agama.

Ping kalih sane kebaos samudra kertih nenten ja wenten sios ngelaksanayang utsaha miara samudera,
pasih miwah pesisi. Turmaning patut taler miara kalih ngelestariang kewentenan satwa sane maurip ring
tengah segarane. Upaya sane presida kaanggen ngemargiang Sad Kertih punika, asiki ngelaksanayang
upacara melasti miwah mapekelem ke tengahing segara, kalih nenten meparilaksana sane ngerusak
wewidangan sane wenten ring segara punika.

Ping tiga indik wana kertih nenten ja wenten tios ngelestariang kewentenan alas sane pinaka genah para
beburon e maurip. Tiosan ring kawigunan ipun dados genah ring para beburon, kewentenan alas taler
pinaka paru-paru bumi sane presida nyaring angin mangda setata bersih tur akeh medaging oksigen.
Utsaha sane presida kemargiang mangda alase asri, sekadi ngelaksanayang upacara Tumpek Wariga
nyabran ngenem sasih. Ring sekala patut taler ngelaksanayang reboisasi utawi nandur taru ngawit ring
pekarangan, telajakan, panegalan utawi ring alase sane sampun kerusak. Taler para umat Hindune
sampun ngemargiang sinalih tunggil pemargi sane presida ngwangun wana sane asri, sekadi mekarya
Parhyangan linggih Ida Bhatara ring tengahing wana.

Selanturnyane sane kabaos Danu Kertih inggih punika utsaha ngelestaring genah pewetuan toya utawi
“sumber-sumber air” sekadi Pesiraman, Tukad, Danu miwah sane lian-lianan. Pastika ida dane sampun
uning ring kawigunan toya sane presida ngurip sehananin sane maurip sane wenten ring jagate. Utsaha
sane presida kaanggen jalaran mangdane kewentenan danu setata asri inggih punika nenten ngerusak
taru sane wenten, turmaning ngemargiang upacara melasti miwah ngaturang pekelem ring tengahing
danu. Lianan ring punika patut taler ngewangun parhyangan ring wewidangan danu punika mangda
presida ngelestaring kesucian ring danu.

Sane kaping lima kabaos Jagat Kertih. Suksman Jagat Kertih punika utsaha sane kemargiang mangda
presida ngewerdiang sane kebaos keharmonisan ring jagate. Keharmonisan punika pacang presida
kemargiang yening para umat sampun ngemargiang Tri Hita Karana. Tri Hita Karana inggih punika
keharmonisan sane kewangun I manusa sareng Dewa, I manusa sareng manusa maka miwah manusa
sareng jagat genah ipun maurip. Yening iraga sareng sami sampun presida ngemargiang Tri Hita Karana
pastika presida taler ngardi Jagat Kertih.

Raris sane kaping untat utawi kaping enem, punika kabaos Jana Kertih. Sane kabaos Jana Kertih inggih
punika utsaha nyuciang raga mangda nenten kegoda olih maya. Pemargi sane keangge nyuciang raga
ring niskala wantah ngelaksanyang upacara manusa yadnya sekadi pebayuhan. Tiosan ring
ngelaksanayang upacara taler patut ngerereh keweruhan ring sekolahan.

Inggih ida dane sane suksmayang titiang, mangdane presida ngewerdiang Pawongan patut iraga
ngemargiang sane kabaos Atma Kertih miwah Jana Kertih. Yening ngaptiang Parhyangan miwah
Palemahan, parilaksana sane patut kemargiang inggih punika antuk ngelaksanayang samudra kertih,
wana kertih, danu kertih miwah jagat kertih.

Inggih ida dane, kadi asapunika presida antuk titiang ngojahang pariindik utsaha ngewerdiang Tri Hita
Karana melarapan antuk ngemargiang Sad Kertih. Kaping untat titiang ngaturang geng rne sinampura
buat ketambetan titiang sane kelintang, tur maning yening prade wenten atur titiang sane nenten
mungguh ring pekayunan ida dane, titiang taler ngelungsur pengampura. Sane mangkin atur titiang
kasineb antuk ngaturang parama santih.

OM SANTIH SANTIH SANTIH OM

You might also like