You are on page 1of 31
Chuyén duhanh | trong té bao | Ts 6.1 DEnghién ctu té bao, cécnha sinh hoc sir dung kinh hién viva céc phuong phap hod sinh 6.2 Cactébaonhan thyc cé mang ndi bao phan chia thanh cdc ving cé chttcnang khécnhau 6.3 Nhitng chi din di truyén ciia té bao nhan thyc nim trong nhan va dugc hign thuc béi céc ribosome 6.4 Hé théng ndi mang diéuhoa sy van chuyén protein va thuc hién céc chtic ning chuyén hod trong tébao 65 Tythévaluclap bién déi ning lugng titdang "nay sang dang khéc 6.6 BO khungté bao la mang lusi céc soi, t6 chiie nén céc edu tric va cdc hoat déng trong té bao 6.7 Cécthanh phan ngoai bao va sylién két gia cdc t8 bao gitip diéu hoa céc hoat dong cia té bao Don vi co sé cua su s6ng hoang nhé trong t6 ong, phong giam va ving phit K s6ng bai thép truyén s6ng dien thoai di dong c6 diém gi chung v6i phan nhé nhat cia co thé ban? ‘MGi thé ké trén déu Ia don vj chiée nang co bin nha trong, ‘mot hé thong J6n hom, va m6i thir d6 déu duge mo ta bing, tir 1é' bao (cell). Té bao 1A co si cho céc he thong s6ng, sinh hoc, ging nhuc nguyén tir d6i v6i hos hoc: Moi co thé déu duge cau tgo tir t€ bao. ‘Trong hé thong phan cp céc 16 cht sinh hge, té bao 1a tap hgp vat chat don gidn nhat c6 thé séng duge. Thyc t€ 06 rf nhiéu dang sOng Ja cdc co thé don bao. Nhing sinh vat phic tap hon, bao gém thyc vat va dong vat, 1a da bio; co thé ching 1 sy phoi hgp cia nhiéu loai € bao chuyén hod khong ty sOng Jau duge. Tuy nhién, khi ching duge sép xép vao cfc ep do 6 chite cao hon, nbut m6 hay co quan, thi t€ bao vin fa don vj cu s& vé cau trite va chiée nang. Sy co eiia céc t€ bio co lam cho mat ban 94 A. Hinh 6.1 Céc thanh phén cizaté bao phdi hop nhuthéndo 46 gidp té bao hoat ding chic nang? cchuyén dong khi ban doc nhiing dong nay: khi ban quyét dinh gid sang trang sau, céc té bao thn kinh sé truyén quyét dinh 6 tir nao ban t6i cdc té bao cg cita tay ban, Méi hoat dong cita co thé déu bit déu & miic d6 t& bao. ‘TE bio Ia thé gidi vi mo chimg minh cho hau hét cae chi dé thigu 4 Chuong 1. Su séng & mic do té bao “xudit ign tir trt ty ediu tric, phan nh nhimg dac tinh néi trdi va sy tuong quan gittacifu tnic va chic nang. Vi du, sut van dong ciia té bao dong vat phy thude vio sir tuomg tic phic tap ciia cdc ediu tric cau tao nen bo khung t& bio (nhimg soi nhuom mau tren anh hién vi G Hinh 6.1). Tris Iai mot chi dé khac trong sinh hoc Ia su tuomg téc cia cae sinh vat v6i moi trating. TE bao cim nhan va dap ting lai véi sy thay déi moi truémg. Va hay luon nhé trong du mot chii dé khdu n6i c&c chit dé khéc trong sinh hoc: tiga hod. Tat ca céc té bao déu c6 quan hé vé mat nguén goe V6i cdc t& bao ra di s6m hon. Tuy nhién, chiing da duge bign d6i theo nhiéu céch khdc nhau qua lich sit tién hod lau dai cia su sng trén Trsi Dat, Mac di, vé co bin, céc té bao c6 thé khée nhau, nhumg cchiing lon c6 nhimg dc diém chung. Trong chuong nay, du tign, ching ta sé xem xét cdc phuong tién va cich tip can thye nghiem cho phép chiing ta tim hiéu céc chi tiet dui té bao; sau d6, ching ta sé tham quan t8 bio va Tam quen véi céc thanh phan cia né. 61 Dé nghién cuu té bao, cac nha sinh hoc str dung kinh hién vi va cac phuong phap hoa sinh C6 thé kh6 dé higu tai sao té bao, thudmg qui nhd dé c6 thé nhin thaty bang mét thudmg, lai c6 thé phiic tap dén hu vay. Bing céch nio cfc nha sinh hoc t€ bao 6 thé nghién edu nhimg hoat dong ben trong céc vat thé nd bé nhut vay? Trade khi tham quan té bao, sé rat hina ich khi bit té bio duge nghién cu nhu thé ndo. Burge quét bang CamScanner Sirdung kinh hién vi Su phat trign ce cong cu gitip ma rong tim nhan thie ciia con ngudi Tign quan chat che véi tién bo Khoa hoc, Sir phat hign va nghien eitu s6m vé bdo durge xii tiga nhs phat minh kinh hign vi vio nam 1590 vA cdi tign n6 vio hing nam 1600. Kinh hién vi vin cdn 1a phuemg ti¢n khong thé thigu dugc dé nghien extu té bao, Kfnh hin vi ln du tien durge ee nh’ khoa he thi ky Phyc humg sit dung, ting nhir cfc kfnh hién vi ban thug sit dung one phong thf nghi¢m déu 14 kinh hién viquang hoc. O kinh hién vi quang hoe (LM), anh sang nin thay di qua miu vat réi sau dé di qua cdc thaw kin, fc thai Kénh khic xa nh sing theo céch dé cho hinh Anh iia miu vat durge phong dai khi chigu vio mét ban, chigu 1en phim anh hode bo phan cm bith ky thuat 86, hhoge Tén man anh video, (xem so d6 eu tao Kinh hign vi Phu lye D). Hai thong s6 quan trong trong kinh hign vi .d9 phong Agi va dd phan gid. Do phdng dai lary Ie hinh anh v4t thé 30 V6i ich thude that ciia n6. D9 phan gidi 1A thude do 49 18 cia hinh Anh; d6 12 khodng ciich t0i thiéu ita hai Hinh 6.11 Ribosome. Anh hhign vi dign tirmot phén té bao tuyén tuy nay cho thay c6 nhiéu ribosome ty do (nim trong bao tuong) va lién két (v6 lu6i ngi chit). Biéu a6 don ¢iin hod ribosome cho thay hai tiéu don vi cba no. ChSt nim, she Mang nhan: ‘Mang trong ‘Mang ngodi LS mang Phiic he 15 ‘mang nhan’ Lusi ngi chat hat Ribosome Hin anh nhin gn ‘cua mang nhan ‘Tém Iét ming nhin (inh TEM). Lap l6t gidng nhus ust lot mat trong mang nhan. vva mét hoacnhiéu nhan con c6 vai tro trong qué tinh téng hgp ribosome. Mang nhan gém hai mang tach biét béi khong khong hep, bi cic IS mang nhan xuyén qua va dugc lot bing tém lot mang nhan, Bao tuong Ludi nicht (ER) Tiéudon vilén su don 5am inh Anh TEM cho thy luéinglehit ° —iéu a6 ribosome vickenbosome i CHUONG SAU Chuyén du hanh trong té bio 103 Burge quét bang CamScanner anhaw, Hau het ce protein duge tgo ra d céc ribosome tyr do hogt dong ben trong bio twang; vi dy nhur ede enzyme aie the cfc giai doan dau cita qué trinh phan huy dutmg. N6i chung, cdc ribosome lign két sin xudt céc protein dé xen yao céc ming, dé bao géi trong céc bao quan nhat dinh, nhut lysosome (xem Hinh 6.9), hoge dé xuat khdi te bdo (Lied), Cae t& bao dutge chuyen hos trong vige tiet protein = vf dy, ede t@ bdo tuyén tuy tiét cfc enzyme tice hod - thuimg c6 ty 1¢ cc ribosome lien ket cao. Ban sé duge hge them vé cau tnic va chite nang ciia ribosome & Churong 17. 63 1. Ribosom thuc hign vai trd gi trong viée thyc hi¢n ccc ban chi din di truyén? 2, Mota thanh phan phan tira nhan con va gidi thich che ning cia n6. 3. BELRTEDIN Neu chite nang cita mot loai protein Ta tgo nén mot phi chat nhiém sic, hay mo td qué ‘tinh téng hgp protein d6. Chi ra vj tri trong té bao cia ede phan tir o6 lién quan. j (Cau 18 i 6 trong Phy Wve A. 64 Hé théng mang néi bao diéu hoa suvan chuyén protein va thuc hién cac chu nang chuyén hoa trong té bao Nhiéu loai mang khc nhau cia té bao nhan thye 1a mot phan cia hé thng mang ndi bio, he thng mang thyc hign nhiéu nhiem vy khdc nhau trong té bao. Céc nhigm ‘vy 6 bao g6m téng hgp protein va van chuyén ching dén mang 1é bio va céc bao quan hodc ra khdi té bdo, chuyén hod va van dong cia céc lipid, va khir doc céc chit doe. Cac mang ciia he thong nay, hoae Ia su ké tig vat If ciia nhau mot céch true tiép, hoje do téch chuyén mot doan mang duéi dang céc ti nhd. Da c6 quan he nhut vay, nhung céc loai mang khdc nhau khong gidng nhau vé cu tric va che nang. Hon nita, do day, thinh phén phan tit va Joai phan tig hod hgc duge thyc bien trong mot loai mang khong cO dinh ma cé thé bien d vai lin trong cugc di ciia mang. He th6ng ming noi bio, bao g6m ming nhin, 1u6i noi chat, bo may Golgi, cée lysosome, cdc loai khong bao khéc nhau va mang sinh, chat (khong thuc sy Ia mang ndi bdo theo vj tr vat ly, nhung, tuy vay n6 cling lin quan dén ludi ngi chat va cde mang bén trong khic). Bd thio lugn vé mang nhan, bay id ching ta tap trung vio ludi ni chat va ede ming ndi bao khic do lu6i noi chat sinh ra, 104 PHAN2 Tébto Mang lui ndi chat: Nha may téng hop sinh hoc Mang lu6i noi chat (ER - endoplasmic reticulum) jy mang lui kéo dai cia cde mang, chiém hon mot nia téng 86 mang & nhiéu loai té bao nhan thuc, (Tit endoplasmic nghia IA “ben trong té bio chit", va reticulum ti ch Latin nghia 1A “cdi lui nhd"). Ludi noi chat g6m moe mang lui cdc Sng c6 mang bao boc va cic tii duge goi la {i chia dich, Mang cia ludi ndi chat phan tach khoang bén trong ciia luGi ndi chat, duge goi la xoang Indi ngj chat hay khoang chita dich, véi bao tuong. Va, vi mang Iusdi noi chat tiép n6i véi mang nhan nén khodng khong gitta hai mang cia mang nhan tiép ni véi xoang lui ng chai (Hinh 6.12). Di Két n6i voi nhau, vin c6 hai ving luéi noi chat hic biet vé cau tric va chife nang: ER tron va ER hat, Goi lA ER tron vi mat ngodi cita n6é khong cé ribosome. ER hat cé ribosome trén mat ngoai cia mang va do vay nhin xii xi qua kinh hién vi dign ti. Nhu da n6i, ribosome cfing cdn gin ca véi mat vé phia té bao chat ciia mang nhan ma phfa mang nhan nay n6i véi ER hat. Chic nang ctia ludi noi chat tron ER tron hogt dong chde nang trong nhiéu qué tinh chuyén hod khéc nhau & cdc loai té bao khée nhau. Céc qué tfinh d6 bao gém st téng hgp lipid, chuyén hod cée carbohydrate va khir d0c c4c thudc va chat doc. Cie enzyme cia ER tron c6 vai trd quan trong trong qué trinh t6ng hgp lipid, bao gém déu thuc vat, phospholipid va steroid. Trong s6 cdc steroid do ER tron sin xust ra & té bio dOng vat c6 cdc hormone sinh duc cia dong vat c6 xuong sng va cdc hormone steroid khac nha do tuyén thugng than tiét ra. Nhimg t& bao téng hop va tigt cdc hormone dé - vi du, cde té bao & tinh hodn va budng tring - gidu ER tron, mot dic diém céiu tric phid hop v6i chic nang cia cc té bao a6. ‘Ce enzyme Khéc cia ER tron gidp khir doc thuée va chit dc, dic bigt 18 & cc té bao gan. Sy khir dc thudng 1a bé sung nhém hydroxyl vao céc phan tir thude Jam cho ching dé tan hon va dé dang day ra khdi co thé hon. Thuée gidm dau va thude an than fa nhimg vi dy ve nihiing loai thuée duge trao déi chat theo cach d6 bai ER tron 6 céc té bdo gan. Trong thuc té, eae thud an thin, alcohol va nhiéy loai thuéc khéc Kich thich sy sinh soi cita ER tron va cac enzyme khir de lign két véiné, nho vay lim ting t6e d@ khir doc. Digu dé lai Him tang sy chiu dung d6i v6i thuéc, nghia 1a ngay cing céin liéu cao hon méi dat higu qua, vi dy nhu dé giim dau, Ngoai ra, Vi mot s6 enzyme hit doc ¢6 phé hoat dong tong di rOng nén st sinh soi ciia ER tron dé dap img v6i mot loai thude ¢6 thé lam tang ste chiu dumg véi nhimg loai thude khéc, Vi dy, sy lam dung thudc an thin cé thé Lam gid higu qui cia nhimg thude khdng sinh nhét dinh va nhimg thude ¢6 fch khéc, Burge quét bang CamScanner Mang nhan Ribosome Taivan chuyén (A. Hinh 6.12 Lu6i ndi cht (ER). He théng g6m cic 6ng «6 ‘mang bao lin két voi nha va cdc tl dep dugc goi cacti chia dich ER cing tiép n6i voi mang nh. (Hinh vé a hin nh at cSt). Mang cia ER bao I4y phn xoanglién tuc duge {oil xoang ER thay khodng khong chia dich). ER hat c6 cae ribosome gin véi mat ngodi,c6 thé phn biet véi ER tran trén nh hign vi dint nh TEM). Céc ti van chuyén ndy rat ER hat c6 tena ving chuyén tigp va di dén bo may Golgi va céc v1 ‘ike. ER tron cling dy trit ion calcium. Vi dy, trong céc té bao co, lép mang ER tron chuyén hod bom ion calcium tir dich bo vao khoang ER. Khi céc t€ bio co bi kich thich bai xung than kinh, e4c ion calcium tré lai bao twong qua mang ER va khoi mao sy co té bao cv. 6 céc loai t€ bio khdc, ion calcium gidi phéng ra ti ER tron khoi mao céic kiéu d4p ting khéc. Céc chute nang cia ER hat Nhidu loai té bio tiét e&e protein do céc ribosome gin v6i ER hat ta0 ra. Vi du, mot s6 té bao tuyén tuy t6ng hgp protein insulin tren ER va tiét hormone dé vio mau. Khi chudi polypeptid duge t6ng hgp tit ribosome gin ket, n6 chui vio khoang ER qua 16 duge hinh thinh boi phite h¢ protein trong ming ER. Khi protein méi téng hgp vio khoang ER, n6 cudn xodn thinh hinh dang tw nhien, Hu hét cfc protein tiét déu 14 glycoprotein, toai protein c6 carbohydrat lign két cng hod tri véi ching. Carbohydrate gin v6i protein trong ER nhd céc phan tit cchuyen hod duge tgo ra 6 ming ER. ‘Sau hi c4c protein tiét duge hinh think, ming ER iit ching téch biet khdi céc protein do céc ribosome tu do tgo ra va duy tfl chting trong bao tvong. Céc protein tigt roi khdi ER trong céc t6i c6 mang bao, gi6ng nhu céc bong béng, nay ra tir ving chuyén hod duoc goi Ia ving ER chuyén tiép (xem Hinh 6,12). Céc tdi van chuyén tir ving nay dén ving khéc cia té bio duge goi 1a tdi van chuyén (tdi tai); chting ta sé thio luan ngin gon s6 phan cia chiing. Ngoai vige sin xuat cdc protein tiét, ER hat con fa nha méy sin xuit mang cho t€ bio; n6 ting truémg & nhimg noi duge bé sung them protein mang va phospholipid. Khi chudi polypeptide dnh cho protein ming duge ta0 ra ti c4c ribosome, chting ti xen vio mang ER va bim & 6 nhiy nhimg phin ky nuéc cia ching. ER hat cing sin xudt cde phospholipid mang riéng cia minh; cdc enzyme duge tao ra mang ER lip rip cc phospholi ‘mang tit céc tién chat o6 trong bio tuong. Mang ER mi rong va duge truyén di & dang céc tii van chuyén dén cde thanh phan khde cia he thong mang trong. Bo may Golgi: Trung tam van chuyén va tiép nhan Sau khi ri ER, nhiéu tdi van chuyén di dén bo may Golgi. Chiing ta c6 thé coi bo my Golgi 18 trung tam san xudt, kho chita hang, noi phan loai va van chuyén. 6 day, cf sin phdm cia ER, nhu protein, duge sita déi, dur tritva sau d6, duge gti téi nhimg ché khéc nhau. Khong, ngac nhién ring, bO my Golgi lai dic biet phat trién trong cdc t€ bao biet hos dé tiet cdc protein. Bg méy Golgi dugc cau tgo tir cdc tdi dep 6 mang bao ~ tdi chia dich (cisternae) - trong gidng nh céc chéng, bainh my 6 det (Hinh 6.13, trang sau). Mot t& bao c6 thé 6 nhiéu, tham chf hing tram nhing wi d6, Mang cia moi tii trong cfc chéng ti d6 téch bigt khodng khong bén trong cila né véi bao twong. Céc tii van chuyén tap ‘rung & ving gin bd méy Golgi 1a céc ti chudn bi van cchuyén vat chat giita céc phn khdc nhau cia bo méy Golgi va cdc cau tric khic. CHUONGSAU —Chuyénduhanhtrongtébio 105, Burge quét bang CamScanner Orvicingvin \ _ chuyén nhiing a hit dinh REM nocd \GLNEER DE Golgt_ mat mat hap (ls) van chuyén mot s6 protein | tr lai cic tui chia dich Golgi chura | hodn thién dé cic protein hoat dong chic nang, A. Hinh 6.13 B6 méy Golgi. BS may Golgi dua cu tao ticac chéng tui det, fray toi cha dich nhung khong giéng tui chia dich cia ER, khong lién két v6i nhau vvé mgt vat ly.(Hinh vé la hinh nh lst 81). Chéng tii Golgi nbn va phn phéi ‘Chéng tdi Golgi c6 siz phan cuc vé ciiu tric 15 ret; mang ciia céc tii chita dich & hai phfa doi nhau cia chéng tii khac nhau vé d@ dy va thanh phin phan ti. Hai cuc cia bo may Golgi duge goi !& mat cis va mat rans; ching hoat dong nhu khu vuc nhap va khu xuat cia bO may Golgi. Mat cis thuimg nim gin ER. Céc tdi van chuyén dua vat chat tir ER dén bo may Golgi. Céc {ti tach ra tir ER c6 thé b6 sung thm mang va dich chita trong khoang & mat cis bing cdch dinh két voi ming bo méy Golgi. Mat trans sinh ra céc tdi, téch ra va di dén cdc vi tr Khéc. Céc sin phim cia ER thutmg duge sita di trong qué tinh chuyén dich tir ving cis sang ving trans clia bo may Golgi. Vi du, cdc enzyme khéc nhau ciia bo may Golgi sita 46i céc phn carbohydrate cia glycoprotein. Diu tién carbohydrate duge bé sung vao protein & ER hat, thug 2a trong qué tinh téng hgp chudi polypeptide. Sau dé, carbohydrate tren glycoprotein duge sita di khi di qua céc phn con lai cia ER va bo may Golgi. BY mAy Golgi Jogi di mot s6 monomer dutmg va thay th€ cfc dutmg Khéc, tgo.ra rt nhiéu Jogi carbohydrate. Phospholipid cia mang cfing c6 thé dugc bién d6i trong b9 méy Golgi. 106 PHAN2Tébio Acc toi két hop lai dé OTUivanchuyén tgotdl chia dich Golgi © Hoan thign tal — _—{chia dil dich Golgi dichuyén theo huéng tizmat cis sang mat trans. |@ Tai hinh thanh va 3G), mang prote Jdachieu dén céc vi trikhsc hoac dén imang té bao dé tét. Mat xudt (mt trans) (phia "xust khdu" ‘aia bé méy Golgi) ‘cac tai van chuyén céc sin phdm. Chéng ‘tl Golgi c6 cBu tric va chide nang véi tinh phan cyc; mat cis nhdn céc tdi chua cic sin phim ca ER va mat trans phan phat di cc tdi tai, Mé hinh hoan thign ‘cic tii chia dich g6m céc qua trinh ty ieccemt ong tl chua B : Anh TEM bé may Golgi hoan thign cia chiing khi dich chuyén tr mat cis sang mat trans ma vin mang theo ic protein, Ngoai ra, mét $6 tdi quay vvong cdc enzyme ma né mang theo, dua chiing tli nhiing ving chua hoan thién dé chiing hoat déng chuic nang. Ngoai cong vigc hoan thign sin phim, bo may Golgi cing tysin xuat duoc nhimg dai phan tirnhit dinh. Nhiéu Jogi polysaccharide do t€ bao tiét ra 1a céc sin phim cia bg may Golgi, bao gém pectin va cae polysaccharide khong phai 1a cellulose do céc té bao thu vat tao ra va duge léng ghép véi cellulose vao thanh té bao ciia ching. (Cellulose do cae enzyme nim trong mang té bao ta0 ra; mang truc tiép dv tr logi polysaccharid nay & mat ). Gidng nhu céc protein tiét, cdc sin phim khong phai 1A protein cita Golgi sé duoc tiet tir mat erans cia bO may Golgi, bén trong céc tdi van chuyén. Cudi cing, c6¢ tdi d6 dung hgp véi mang té bao. BO méy Golgi sin xuat va tinh ché céc sn phim cia n6 theo céc giai doan, nhé cic ti chifa dich khéc nhau chifa ec loai enzyme rieng. Cho dén gin day, cfc nha sinh hge vin coi bd may Golgi 1a cau tric én dinh véi céc sin phim & céc giai doan khdc nhau trong qué trinh chuyén dich ti ti chita dich nay sang tii chita dich khée hi céc ti van chuyén, Cae nghién ci gn day cho thay mot md hinh méi cia bo my Golgi nhur mot edu tric dong han. Theo mo hinh duge goi fa “md hink: hod thign iif chnta dich” thi céc tai chita dich cia Golgi thu sur c6 Dugc quét bang CamScanner bign d6i theo hurémg tir mat cis sang mat trans ciia bo may Golgi, ching mang va sita d6i hing hos khi chuyén dich, Hinh 6.13 cho thay chi tiét mo hinh nay, ‘Trude khi chdng wii Golgi giti cde sin phim cita n6 di bang cdich téch céc tii tir mat trans, thi né phan loai cdc sin phim va hug céc sin phim d6 t6i dich cée pin khdc nhau ciig tébdo, Cée dau x4c dinh phan tit, nhur m phosphate dutgc them vao cfc sin phém ct him dé phan loai ging nhur cfc ma ving dé giti thu. Cui cing, cic tdi van chuyén téch kNdi bd méy Golgi 66 thé c6 cée phan tir tren mat ngodi ca mang dé nha bit “vj tri cap cng” tren bé mat cde bao quan dye biet hoge tren ming t€ bao, do d6 eéc tdi van chuyén dein dich nh chinh xéc. Lysosome: Ngan tiéu hod Lysosome [2 ti chifa cée enzyme thuy phan ¢6 mang bao ma cfc t& bdo dong vat ding dé titu hod cée dai phain tit, Cae enzyme cita lysosome hogt dong tot nt trong moi trang acid. Neu lysosome bi va hode r9 ri chat cchifa cia n6 thi ec enzyme dutge giai phong ra hoat dong, Khong manh vi dich bao ¢6 pH trung tinh, Tuy nhien, str éu tir mot s6romig lon lysosome c6 thé phi 0 ri qué nl huy t€ bao bang céch ty tigu hod, Lysosome lysosome chia céc enzyme thuy phan hhoat dong manh, ‘Céc enzyme ‘thuy phan ‘A. Hinh 6.14 Lysosome. Lysosome tu hos (thus phan) cdc cht I6y vao té bo a quay vong vat chat bén trong té bio. {2) Ten: Trong dai thyc bbo nay (mot loal t b’0 bach e&u), céclysosome cb mau rt sm do thuéc nhudm tuong téc ‘Gi mg trong s6 c8c sin phém tléu hod ‘rong lysosome (inh TEM). Céc dal thyc Khong bao thu an ket hop véi lysosome, (2) Su thyc bao: Lysosome tiéu hos thiic Sn ‘Cie enzyme thuy phan vA mang lysosome do ER hat tgo ra va sau d6 duge truyén dén bd méy Golgi dé xit If tiep. C6 18, ft nhait 1A mot s6 lysosome xudt hien bing cfich nay chi tir mat rrans ciia bo may Golgi (Hinh 6.13). Ngudi ta cho ring, c4c protein & mat trong cita mang lysosome va ede enzyme titu hod tu bio t6n ma khong bj phan huy do c6 hinh dang ba chiéu chéng Iai duge su tin cong cia enzyme d6i voi nhimg lien két hod hige dé bj t6n thueme. Lysosome thuc hign str tiéu hod ndi bao trong nhiéu hoan cénh. Tring amip va nhiéu protist khéc an bing cdch nhan chim (nudt) cdc sinh vat nhé hodc cdc hat thie in, qué trinh d6 duge goi It su thu bao (phagocytocis - tir chit Hy Lap phagein Id an, va kytos 1a Ong, & day n6i ve t€ bao). Sau d6, khong bao thie an duge hinh thinh theo cdch nay, két hgp véi lysosome dé céc enzyme ti¢u hod thie an (Hinh 6.14, dudi). Céc sin phdm tigu hod, bao ‘g6m dung don, amino acid va cde don phan khéc, di vio dich bio va trd thanh chat dink dutmg cho té bio. Mgt s6 {8 bio ngudi cing tién hanh thy bao. Trong s6 dé c6 cic dai thyc bio, loai tbo bach cu gidp bio vé ca thé bing céch “nuét” va tigu huy vi khudn va céc ké x4m.nhap khdc (xem Hinh 6.14a phfa trén va Hinh 6.33). Gol Tai chia hai bao quan bitén thuong Mant ty thé: Manh peroxisome Cécenzyme thuy Cac enzyme thuy Lysosome gin vei Fret phan tiéu hoa tlichva bdo quan Braet nO ‘achat thc an. bitén thong. aun ae Peroxisome Tieu hod alae ote be (b) Tythyc bao: Lysosome pha hu) céc bao quan bitén thuong bao an vikhudn, vius va ding lysosome (anh TEM). Dus: Hinh vé nay cho thay phan huj ching. Oudi: Hinh vé nay cho thdy mot lysosome két hgp véi khong, bao thic an trong qué trinh thyc bao cla protist. (b) Trén: Trong té bao chat cia té sy k&t hgp cia ti d6 vi lysosome. Loai tui may co mang kép chua r6 nguén géc. Lép mang ngodi két nd véi lysosome va ap mang trong bj phan huy cing vei cde bao gan chudt cémét til chiahaibao bao quan bi thueng tn. ‘quan khéng hoat déng; tal 46 s® két hep \éilysosome trong qué tinh ty thyc b3o CHUONGSAU —Chuyéndubinh trongtébio 107 Burge quét bang CamScanner Lysosome cing ding cée enzyme thuy phan dé téi quay vdng vat chit hi co rigng cia 16 bao, 46 18 qué tinh duge goi Ia n¢thye bdo. Trong qué trinh ty thye bio, bao quan bj thirong tén hoge mot lugng nhd dich bao bi bao bii lop mang kép chtta rd nguén géc vA lysosome ket ‘n6i voi mang ngodi cia tdi dé (Hinh 6.14b). Cac enzyme cia lysosome phé huy vat chit dirge bao bgc ben trong. ‘a céie monomer dutge dita tr Iai dich bao dé t4i sir dung, Voi su tre gitip cia lysosome, 1€ bao lien tye tu déi mdi. Vi dy, cae 1 bao gan ngudi, mdi tuén, t4i quay vong mot rita céic dai phan ti cia n6, TE bao ciia nhitng ngudi mac benh dy tet lysosome di truyén khong 6 enzyme thuy phan hoat dng chite ning binh thing trong eée lysosome. Cc lysosome bi mhét diy cde co chat Khong urge titu hod bat du anh hug dén céc hoat dong khée cla t€ bao. Vi du, & benh Tay-Sachs, enzyme tieu hod lipid bi mat hoac khong hoat dong va nio bi hirhai do surtich lug lipid trong t€bao, Rat may 1 bénh dy trit lysosome rat hig trong quan thé, Khong bao: Cac khoang bao duéng da nang Khong bio 1A céc ti e6 mang bao bge, ¢6 nhimg chite ning khéc nhaw trong nhing loai t€ bio khiéc nhau, Khong bao thtfe an, duoc hinh thinh bai sy thye bao, a duge nhc dén (Hinh 6.14a). Nhiéu protist nude ngot 6 khong bao co bép, bom lugng nude thita khdi té bio, nbd 46 duy tri néng do phi hgp cfc ion va phan tir ben trong té bao (xem Hinh 7.14). O thyc vat va néim, nhiing, Jodi khong c6 lysosome, khong bao thyc hign che ning thu phan; tuy nhien, chiing ciing c6 nhiing vai trd khéc niga, Néi chung, cdc té bao thuc vat trugmg thanh déu c6 Khong bao trung tam (Hinh 6.15). Khong bao trung ‘tam phat trién bang céch ket hgp cfc khong bio nhé hon 6 ngudn g6c tir lu6i ndi chit va bo may Golgi. Do dé, ‘khong bao 1a bd phan khong thé thiéu cita hé thong mang. trong cia cic té bio thyc vat. Gidng nhu moi loai mang. cia t€ bao, mang cia khong bao c6 tinh chon loc trong, vige van chuyén cdc chat tan; két qui Ia, dich ben trong Khong bao (dich bao) trung tim khéc vé thinh phan so v6i bio tuong (cytosol). Khong bao trung tam cia t€ bio thye vat 1a mot Khoang linh dong. N6 c6 thé chifa chat dy trit g6m cic hop chat hu cg quan trong, nhu protein duoc dy trit & khong bao cia cdc té bao dy trit trong hat. N6 cing 18 kho dy tri chinh cdc ion vO co cia t€ bao thyc vat, nh ion kaly va clo, Nhiéu t€ bao thyc vat ding khong bao Iam noi chia cfc sin phém phy cia qué trinh trao d6i chit, Joai sn phim c6 thé gay nguy hiém cho té bao néu tich tu trong dich bio. Mot s6 khong bao chifa céc sic 16 lam cho t€ bio c6 mau, nhu céc sfc 6 dd va xanh cita cénh hoa hp din cOn tring ti thy phiin. Khong bao con 6 thé bao vé thc vat chong lai vat an thit nh chita céc hop ch&t gay doc hode c6 mii vi khé chiu doi voi dong, ‘vat. KhOng bio ¢6 vai trd chinh trong sy sinh tru’mg clia 1€ bao thyc v4t, lam ching to ra khi khong bao help thy nu6e, gidp cho t€ bao tré nén Ién hon vGi Iuong 16 bio chat méi cfn d4u ty 12 t6i thiéu. Bao tuong thutmg chi chiém mot lop méng nam gitta khong bao trung tam va 108 PHAN2 Tébdo Khong bdo trung tam A Hinh 6.15 Khéng bao cia té bao thuc vat. Khong bao ‘rung tm thuéng Ia Khoang l6n nhdt trong céc té bao thyéc vat; phin cin la cia té bio chit, néi chung, chi han ché é mot ‘vung hep nim gia mang khéng bao vi mang té bao (nh TEM), ‘mang té bao nén ty Ie dign tich bé mat mang té bao so véi thé tich bao tuong 1a 16n, tham chi d6i véi ea nhimg té bio thue vat kfch thudée lin, Hé théng mang noi bao: Tom tat Hinh 6.16 t6m tat hé thong mang noi bao, cho thay ding ‘van chuyén lipid mang va protein qua céc bao quan khéc nhau. Khi mang di chuyén duéi dang tii van chuyén tir ER dén bo may Golgi r6i dén nhimg noi khéc, thinh phiin phan tir cia né va chife nang chuyén hod duge bién d6i cing véi sur bién Adi cc chat chia trong tai van chuyén. He thong mang ndi bao fa ngudi dan dung tinh vi va linh hoat trong vige t6 chic cae khu vuc hoat dong cita té bao. CChiing ta sé tiép tuc chuyén du hah trong té bao véi mot s6 bao quan c6 mang bao boc, khong c6 quan he cchat ché v6i he théng mang noi bao nhumg lai d6ng vai 1rd sOng cdn trong viée chuyén hod nang lugng ma té bio thyc hign, CEE 6.4. 1, Moti surkhée biet vé ctu tnic va chife nang cba ER tron vi hat. 2. Moti cdch cdc ti van chuyén ng ghép vio he thong mang n9i bao. 3. (DISTANT Hinh dung mot protein hoat dong chife nang GER nhumg can duce sira di & bo may Golgi truéc khi n6 c6 thé thuc hign chiie nang 46. Hay mo ti con duéng ma protein d6 di qua té bio, bit déu tir phan tir MRNA quy dinh protein 46. (Cau td 8 0 trong Phy yo. Burge quét bang CamScanner

You might also like