Σχολιασμός ΑΠ 1020/2004

Η παρούσα απόφαση του Α' Πολιτικού Τμήματος του ΑΠ κρίνει το ζήτημα της
δυνατότητας άσκησης ελέγχου αναλογικότητας από τα πολιτικά δικαστήρια ως προς
την επιδίκαση ελάχιστου ορίου χρηματικής ικανοποίησης από το νομίμως προβλεφθέν
λόγω προσβολής της τιμής και της υπόληψης προσώπου μέσω δημοσιεύματος.
Σημειωτέο ότι σύμφωνα με την εν λόγω απόφαση στην έννοια των δημοσιευμάτων
υπάγονται τόσο οι τηλεοπτικοί όσο και οι ραδιοφωνικοί σταθμοί. Το Δικαστήριο
αποφάνθηκε ότι είναι δυνατός ο έλεγχος των ορίων της αναλογικότητας για το νόμιμο
καθορισμό ελάχιστου ποσού αποζημίωσης ανάλογα με το αν εναγομένος είναι
ραδιοφωνικός ή τηλεοπτικός σταθμός, άσχετα από την πρόβλεψη του νόμιμου
κατώτατου ορίου. Ως είναι αυτονόητο στην παρούσα σχολιαζόμενη απόφαση γίνεται
αναφορά και στις προϋποθέσεις αστικής ευθύνης του τύπου και τα ενεργητικώς και
παθητικώς νομιμοποιούμενα πρόσωπα σε σχέση με το νομικό ζήτημα της εξύβρισης και
δυσφήμησης δια δημοσιευμάτων.

Σύμφωνα με τα περιγραφόμενα πραγματικά περιστατικά πραγματολογική αφετηρία για

την εκκίνηση του κρινόμενου νομικού ζητήματος αποτέλεσε η πρόσκληση σε
τηλεοπτική εκπομπή της μητέρας του πρώτου αναιρεσείοντος από τη συμπεριφορά
του Παρουσιαστή/Συντονιστή της εκπομπής, ο οποίος εκμεταλλευόμενος την συνθήκες
διαβίωσης, την προσωπική κατάσταση και την κλυδωνιζόμενη οικογενειακή ζωή της
προσκεκλημένης ανεχόταν και ενθάρρυνε το διαπληκτισμό της τελευταίας με τον ίδιο
τον ενάγοντα, νυν αναιρεσείοντα γιο της κατά την ώρα της μετάδοσης της
μαγνητοσκοπημένης εκπομπής. Ο υιός ως εξ αυτού θεώρησε ότι από την τηλεφωνική
συνδιάλεξη στον αέρα της εκπομπής και από τη συμπεριφορά του δημοσιογράφου
παρουσιαστή εθίγη η προσωπικότητά του και ενήγαγε την ιδιοκτήτρια εταιρεία του
τηλεοπτικού σταθμού.

Τα δικαστήρια της ουσίας, τόσο πρωτοδίκως όσο και δευτεροβαθμίως, έκριναν αφενός
ότι συνέτρεξε εν προκειμένω αστική ευθύνη του ιδιοκτήτη του τηλεοπτικού σταθμού και
αφετέρου επιδίκασε στην αναιρεσείουσα χρηματική ικανοποίηση για ηθική βλάβη
σύμφωνα με τις άρθρα 1, 2 και 4 παρ. 10 του ν. 1178/1981. Η επιδίκαση ωστόσο του
ποσού προς ικανοποίηση της ηθικής βλάβης στον πρώτο βαθμό αλλά και στο εφετείο
καθορίστηκε ως κατώτερη σε σχέση με την αντίστοιχη που προβλεπόταν στον ως άνω
νόμο. Γι' αυτό τόσο ο μερικώς νικητής υιός άσκησε αίτηση αναίρεσης κατά της
εφετειακής κρίσης όσο και ο μερικώς ηττηθείς τηλεοπτικός σταθμός άσκησε επίσης
αντίθετη αίτηση αναίρεσης.

Κατ΄ αρχήν το Δικαστήριο του ΑΠ ερευνώντας το νομικό ζήτημα της συνδρομής των
προϋποθέσεων της αστικής ευθύνης του τύπου και ιδίως της προσβολής μέσω
δημοσιευμάτων απεφάνθη αρχικά ότι στην έννοια του δημοσιεύματος υπάγονται κατά
ορθή ερμηνεία τόσο οι τηλεοπτικές εκπομπές όσο και οι ραδιοφωνικές. Προχωρώντας
έκρινε ότι πράγματι συντελέστηκε προσβολή της προσωπικότητας του αναιρεσείοντος
υιού ως προς τα θεμελιώδη για την συγκρότηση της προσωπικότητας στοιχεία της
τιμής και της υπόληψης της και θεώρησε περαιτέρω ορθή των δικαστηρίων της ουσίας
ως προς την επιδίκαση κατωτέρου του νομίμως προβλεφθέντος ποσού χρηματικής
ικανοποίησης για ηθική βλάβη.

Θεμέλιο της τελευταίας κρίσης σύμφωνα με την οποία είναι κατά την άποψη του
Δικαστηρίου όχι μόνον ανεκτή αλλά και συνταγματικώς επιβεβλημένη η επιδίκαση
ποσού μικρότερου από το νομίμως καθορισθέν είναι αρχικώς η διάταξη του άρ. 25 παρ.
1 Σ σύμφωνα με την οποία κατοχυρώνεται η αρχή της αναλογικότητας. Κατά το
Δικαστήριο του ΑΠ η συνταγματική αρχή της αναλογικότητας οριοθετείται ως
"αναλογικότητα μεταξύ χρησιμοποιούμενου μέτρου και επιδιωκόμενου σκοπού" και σε
περίπτωση παράβασης της, δύναται ο δικαστής να μην εφαρμόσει τη διάταξη για το
ελάχιστο όριο και να επιδικάσει μικρότερο ποσό χρηματικής ικανοποίησης.

Η αρχή της αναλογικότητας η οποία αποτελεί και το βασικό επιχείρημα της εν λόγω
απόφασης, διέπει το σύνολο της έννομης τάξης και σύμφωνα με το άρθρο 25 παρ 1 Σ
δίδει στο δικαστή τη δυνατότητα να μην εφαρμόσει κάθε είδους περιορισμούς που
θεσπίζονται από το νομοθέτη και κρίνονται ως υπέρμετροι και δυσανάλογοι εν
αναφορά με το μέγεθος της προσβολής του αγαθού, του οποίου επιδιώκεται η
προστασία. Ο νομοθέτης δύναται να θεσπίζει κυρώσεις ή περιορισμούς είτε απευθείας
εκ του Συντάγματος είτε με νόμο εφόσον υπάρχει επιφύλαξη υπερ του τελευταίου υπό
την έννοια, όπως υπογραμμίζεται, ότι ο κοινός νομοθέτης δεν δύναται να θεσπίζει
ανάλογους περιορισμούς με απλό τυπικό νόμο αναφορικά με δικαιώματα και
ελευθερίες του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου.

Περαιτέρω πρόσθετο επιχείρημα υπερ της δυνατότητας του δικαστηρίου να επιδικάζει

μικρότερο ποσό για χρηματική ικανοποίηση λόγω προσβολής της προσωπικότητας
είναι το ότι η επιδίκαση του κατώτερου ποσού ελέγχεται αναιρετικώς ως παραβίαση
κανόνα ουσιαστικού δικαίου και ως εκ τούτου μπορεί το δικαστήριο να προχωρήσει στη
νομική αξιολόγηση του συγκεκριμένου πράγματος βάσει της πρόβλεψης του 559 αρ. 1
ΚΠολΔ. Αντίθετα η κρίση περί επιδίκασης ανώτερου ποσού είναι αναιρετικώς
ανέλεγκτη (ΑΠ 886/2000). Κατ' αυτόν τον τρόπο και ενόψει των ιδιαίτερων συνθηκών
όπως το είδος, η βαρύτητα της προσβολής, η έκταση της δημοσιότητας, ο βαθμός
υπαιτιότητας και η οικονομική θέση και κοινωνική κατάσταση των μερών το δικαστήριο,
όπως έκρινε και το Εφετείο, έχει τη δυνατότητα το δικαστήριο να επιδικάσει κατώτερο
του νομίμως προβλεφθέντος ποσό ως χρηματική ικανοποίηση. Ως εκ τούτου δεν
παραβιάστηκε, σύμφωνα με τον ΑΠ, ούτε η κατά 25 παρ. 1 αρχή της αναλογικότητας,
ούτε το αρ. 17 παρ. 1,2 Σ ούτε η παρ. 1 του υπερνομοθετικής ισχύος Πρώτου
Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ περί προστασίας της ιδιοκτησίας στην οποία
περιλαμβάνται όλα τα περιουσιακά δικαιώματα όπως επίσης και τα ενοχικά (Ολ ΑΠ
40/1998 & 02/1995).

Τέλος,ο ΑΠ κρίνοντας τη συνδρομή των προϋποθέσεων αστικής ευθύνης του τύπου και
ιδίως τα στοιχεία της αντικειμενικής ευθύνης του ιδιοκτήτη τηλεοπτικού σταθμού και
συναφών μέσων τύπου, την υποκειμενική συμπεριφορά του Συντονιστή της εκπομπής
κατά έντονη παράβαση των συναλλακτικών ηθών,την ανύπαρκτη ανάγκη αντικειμενικής
ενημέρωσης του κοινού για τα ιδιωτικά ζητήματα του αναιρεσείοντος υιού επικύρωσε
την εφετειακή απόφαση και απέρριψε και τις δύο αντίθετες αιτήσεις αναιρέσεως.