‫به نام خـــداوند‬

‫لـــوح و قلـــم‬
‫دانشــکدۀ معمـــاری و شهـرســـازی‬
‫گروه معمــاری (دورۀ کارشناسی معماری)‬
‫مبـانی نظـری معمـاری‬
‫دکتر منوچهــر معظـمی‬

‫مراتب کیفـی‬
‫معمـــاری‬
‫‪1401‬‬ ‫آذرماه‬ ‫‪07‬‬
‫حرف نخست‬
 ‫جستوجو در تعاریف و مفاهیم‬

‫تعریف معماری‬

‫معماری در طول تاریخ‪ ،‬نتیجۀ نحوۀ خاصی از توجه و تعامل انسان به‬
‫عالم است؛ به سخن دیگر‪ ،‬معماری گونهای نسبت میان انسان و‬
‫عالم است و بر همین پایه باید فهم شود‪.‬‬

‫«معماری» بعد از «زبان» (یا به مثابۀ یک زبان بیانی)‪،‬‬

‫مهمترین مظهر فرهنگ و «ظرف زندگی» است‪.‬‬
‫معماری‪ ،‬تظاهر کالبدی فرهنگ در هر عصری و در هر مکانی بوده که‬
‫این پیوند در هر دورۀ تاریخی‪ ،‬به گونههای مختلفی متجلی گشته‬
‫است‪.‬‬
 ‫جستوجو در تعاریف و مفاهیم‬

‫تعریف معماری‬

‫محصول معماری‪ ،‬حاصل یک فرآیند است و نه زاییدۀ یک امر‬

‫خلقالساعه که در لحظه به ذهن برسد‪.‬‬

‫از اینرو برای حاصل شدن یک محصول مطلوب در معماری‪،‬‬

‫میبایست فرآیند دستیابی به آن اصالح شود‪.‬‬

‫نقطۀ شروعِ این فرآیند ‪:‬‬

‫«تغییر نگرش و رویکرد به امر معماری»‬
 ‫جستوجو در تعاریف و مفاهیم‬

‫تأملی بر مراتب ابنیه ‪:‬‬

‫دیدگاه اول‬
‫بر گرفته از بیانیۀ فرهنگستان هنر جمهوری اسالمی ایران با عنوان‪:‬‬
‫«نحوۀ بهرهگیری از فرهنگ دینی در معماری ایران»‬

‫در مقام نظر میتوان برای انواع بناها سه مرتبۀ مختلف قائل شد؛‬
‫‪ -1‬سرپناه‬
‫‪ -2‬ساختمان‬
‫‪ -3‬معماری‬
‫(از لحاظ نحوۀ مواجهه با ابعاد مختلف انسان‪ ،‬و پاسخگویی به نیازهای او)‬
 ‫جستوجو در تعاریف و مفاهیم‬

‫تأملی بر مراتب ابنیه ‪:‬‬

‫مرتبۀ سرپناه‬
‫معماری‬
‫ساختمان‬

‫نیازهای‬
‫اب‬ ‫بلکه به‬
‫خور و خو‬ ‫انسان‪،‬‬
‫همچون‬ ‫سازد‪.‬‬
‫جسمانی‬
‫انسان‪،‬‬ ‫نیازهایمی‬
‫اولیۀ‬ ‫مخاطب‬
‫های‬ ‫تنهارابه‬
‫فعالیت‬ ‫انسان‬
‫برای‬ ‫محفوظبنا‪،‬و روح‬
‫ساده نه‬
‫ساختمان‬ ‫نهایی‬ ‫مرتبۀ‬
‫مکانیمرتبۀ‬
‫بنا در‬
‫دارد‪.‬برای وجه‬
‫توجهبلکه‬
‫موفقنیزاست‪،‬‬
‫اجتماعی او‬
‫ساختمانی‬‫مدنی و‬
‫عاطفی)‪،‬نهتنها‬
‫حسی ومعماری‪،‬‬‫روانیدر( مرتبۀ‬
‫بنـا‬
‫این مرتبه از بنا‪ ،‬قاعدتاً برای پاسخگویی به نیازهای اولیۀ انسان همچون‪،‬‬
‫نیز پاسخ‬
‫حیط‬ ‫انسان‬ ‫معنوی‬
‫سازه‪ ،‬م‬ ‫نیازهای‬
‫کیفیت‬ ‫ساختمانی‪ ،‬به‬
‫اقتصاد‪،‬‬ ‫بایسته دارد و‬ ‫سخنی‬
‫مصالح‬ ‫انسان نیز‬
‫مواد و‬ ‫به اقلیم‪،‬‬‫روحانی‬
‫توجه‬
‫اولیۀ‪ .‬وی است‪.‬‬
‫فعالیتاست‬ ‫انجام‬
‫این مرتبه‬ ‫برایهای‬
‫شاخصه‬ ‫سرماازو نیز‬
‫گرما واینها‬
‫گوید‪.‬وازمانند‬
‫حفاظت‬
‫زیست‪،‬‬ ‫می‬
‫گونه بقرار‬
‫ناها‬ ‫مخاطب‬ ‫هایو روان‪،‬‬
‫متعددی از این‬ ‫جسم‬ ‫ایران‪،‬ازنمونه‬
‫آمیزهای‬ ‫صورت‬
‫اسالمی‬ ‫ویژهرا به‬
‫معماری‬ ‫انسان‬ ‫ساختمانی‪،‬‬
‫جهان‪ ،‬به‬ ‫مرتبۀ‬
‫تاریخ معماری‬ ‫در‬
‫می‪.‬شود‪ .‬چنین بناهایی عالوه بر آنکه به کارکردهای گوناگون‪ ،‬بهخوبی پاسخ‬ ‫یافتدهد‬
‫می‬
‫میدهند‪ ،‬با آب و هوای محل متناسباند و در آنها از مصالح مناسب و روشهای اجرایی‬
‫در این مرتبه از ابنیه‪ ،‬کارکردهای مختلف افراد و گروههای انسانی متناسب‬
‫دقیق و صحیح استفاده شده است‪ ،‬کیفیتی دیگر نیز دارند‪ ،‬که این کیفیت ویژه است که در‬
‫با موضوع‪ ،‬شناسایی و برای آنها‪ ،‬مکانهای شایسته تعبیه میشود‪.‬‬
‫دل و جان بیننده شور میافکند‪.‬‬
 ‫جستوجو در تعاریف و مفاهیم‬

‫تأملی بر مراتب ابنیه ‪:‬‬

‫مرتبۀ معماری‬
‫تنزل مراتب معمارانۀ بنــا به‬

‫الیههای پایینی مرتبۀ ساختمانی و‬

‫حتی به مرتبۀ سرپناه‪ ،‬باعث ایجاد‬ ‫مرتبۀ ساختمان‬

‫نابسامانی موجود است‪.‬‬

‫مرتبۀ سرپناه‬
 ‫جستوجو در تعاریف و مفاهیم‬

‫تأملی بر مراتب ابنیه ‪:‬‬

‫دیدگاه دوم‬

‫به تفکیک مراتب بنا طبق دیدگاه اول قائل نیست‪.‬‬

‫وظیفۀ معماری را تنظیم و سامان دادن بین خواستها و نیازهای‬
‫انسان (اعم از مادی و معنوی) با امکانات محیطی میداند‪.‬‬
‫به همین سیاق‪ ،‬چه یک سرپناه و چه بنایی مجلل را معماری‬
‫میشمارد و تفاوت آنها را در میزان پیچیدگی در این تنظیم و‬
‫ساماندهی قلمداد میکند‪.‬‬
‫این دیدگاه‪ ،‬عدم تنظیم صحیح و معمارانه بین خواستها و نیازهای‬
‫مخاطب‪ ،‬با امکانات محیطی را موجد این آشفتگی قلمداد میکنند‪.‬‬
 ‫جستوجو در تعاریف و مفاهیم‬

‫تعریف معماری‬

‫دیدگاه دوم‬

‫دکتر مهدی حجت‬

‫معماری‪ ،‬توجه کردن به آن شکلی از رفتار انسان است که توسط‬
‫ساختمان‪ ،‬سامان پیدا میکند‪.‬‬

‫در این تعریف‪،‬‬

‫ساختمان‪ ،‬وسیلهای برای شکل دادن به زندگی انسان‬
‫هدف و غایت هر معمار و هر اثر معماری این است که انسان به چه‬
‫شکلی زندگی کند و از فضا چه برداشتی نماید‪ ،‬چه حاالتی را در فضا‬
‫دارد و چه روابط و ارتباطاتی را در فضا باید داشته باشد‬
 ‫جستوجو در تعاریف و مفاهیم‬

‫؟‬
‫معماری و شهر‬
‫به مثابة «ظرف زندگی آدمی»‪،‬‬
‫بایستی چه ویژگیهایی را دارا باشد ؟‬
 ‫جستوجو در تعاریف و مفاهیم‬

‫تعریف مهندسی‬
‫مراتب اختـراع‬

‫بیمکان و بیزمان‬ ‫علــــم‬

‫بیمکان و زمانمند‬ ‫فنــاوری‬

‫مهندسی‬

‫مهندسی غیر از علـم و فنـاوری است‪.‬‬

‫در دانشگاههای ما در نهایت دو مرتبه اول آموزش داده میشود‪ .‬یعنی علم را میآموزند و با فناوری‬
‫آشنا میشوند ولی هیچ گاه و یا به ندرت مهندسی میکنند‪.‬‬
 ‫جستوجو در تعاریف و مفاهیم‬

‫تعریف مهندسی‬

‫مهندسی کردن‪،‬‬
‫به معنای «توجه به اندازه ها» است‪.‬‬

‫برداشت امروزین از مهندسی‪:‬‬

‫مهندسی فارغ از مکان است و یک مهندس در هر کجای دنیا می تواند کار ثابتی انجام دهد‪.‬‬

‫مهندسی زمانمند است‪.‬‬

 ‫جستوجو در تعاریف و مفاهیم‬

‫تعریف مهندسی‬

‫مهندسی کردن‪،‬‬
‫به معنای «توجه به اندازه ها» است‪.‬‬

‫برداشت صحیح از مهندسی‪:‬‬

‫مهندسی متأثر از مکان است و کار یک مهندس در هر کجا با جا و مکان دیگر‪ ،‬متفاوت خواهد بود‪.‬‬

‫مهندسی مکانمند است‪.‬‬

 ‫جستوجو در تعاریف و مفاهیم‬

‫تعریف مهندسی‬

‫مهندسی کردن‪،‬‬
‫به معنای «توجه به اندازه ها» است‪.‬‬

‫برداشت صحیح از مهندسی‪:‬‬

‫زمانمند‬ ‫و‬ ‫مکانمند‬

 ‫جستوجو در تعاریف و مفاهیم‬

‫تعریف مهندسی‬

‫مهندسی کردن = «توجه به اندازهها»‬

‫اندازههای اقلیمی‪ -‬اندازههای فرهنگی‪ -‬اندازههای کالبدی ‪ -‬اندازههای ‪...‬‬

‫توجه به اندازه ها در ‪:‬‬ ‫مهندسی مکان مند‬

‫معماری یزد ‪ -‬معماری کرمان ‪ -‬معماری بوشهر ‪ -‬معماری تبریز‬

‫معماری کاشان ‪ -‬معماری بــم ‪ -‬معماری رشت‪ -‬معماری ‪...‬‬
 ‫جستوجو در تعاریف و مفاهیم‬

‫تعریف مهندسی‬

‫مهندسی کردن = «توجه به اندازهها»‬

‫اندازههای اقلیمی‪ -‬اندازههای فرهنگی‪ -‬اندازههای کالبدی ‪ -‬اندازههای ‪...‬‬

‫محرم اسرار ایران نبودیم‪.‬‬

‫اگر مهندسان با منابع و موانع طبیعی و زیستی سرزمین ایران‬
‫آشنایی داشتند‪ ،‬هرگز تلفات زلزله بـم‪ ،‬ورزقان و خسارات‬
‫برف رشت و ‪ ...‬اتفاق نمیافتاد‪.‬‬
‫آشفتگی مهندسی‪ ،‬ویژگی بارز معماری و شهر معاصر ایران‬

‫چهرۀ شهرها ‪ :‬روزشمار تحوالت معماری‬

‫گونهگونی شکل بناها و هزارچهره بودن شهر (به قول منتقدان ‪« :‬بیهویتیِ» معماری)‬

‫مهمترین بیماری جامعۀ ایرانی‪:‬‬

‫نسیان دانایی فرهنگ زیست در سرزمین ایران و عدم توجه به اندازه های‬
‫مختلف و تشخیص نادرستِ نسبت خود با محیط اطراف در مقیاسهای‬
‫گوناگون و از جنبههای مختلف‬
 ‫به نظر میرسد‪:‬‬

‫در معماری امروز در پارهای از شهرهای دنیا‪ ،‬دیکتههای بیغلط‬

‫(مرتبۀ ساختمانی) زیادی نوشته میشود‪ ،‬لذا هر از چندگاهی‪ ،‬نگارش‬
‫إنشایی فاخر و عالی (مرتبۀ معماری) در معماریشان رؤیت میشود‪.‬‬

‫تفاوت با ساختوساز در ایران‪ :‬بهرهگیری مُمــتد آنها از تجارب‬

‫همنسالن و نسلهای پیشینشان‪ ،‬در زمینههای مختلف‪.‬‬

‫اینان‪ ،‬نسبت به فرهنگ زیست در سرزمین خود‪ ،‬آگاهی مناسبی دارند‬

‫و در شناخت از خود و تشخیص ایجابات محیط پیرامونشان‪ ،‬تا حد‬
‫زیادی درست عمل نمودهاند‪.‬‬
‫دانشــکدۀ معمـــاری و شهـرســـازی‬
‫گروه معمــاری (دورۀ کارشناسی معماری)‬
‫مبـانی نظـری معمـاری‬
‫دکتر منوچهــر معظـمی‬

‫مراتب کیفـی‬
‫معمـــاری‬
‫‪1401‬‬ ‫آذرماه‬ ‫‪07‬‬