Umandap, Nerwin M.

Ged 103 – Life and Works of Rizal

BSCE – 1202 22-03092

Noli Me Tangere
Isinulat ni: Dr. Jose P. Rizal

Buod ng Bawat Kabanata

Kabanata XXI - Kwento ng Isang Ina

Mabilis na umuwi si Sisa sa pagaakalang dito pupunta si Crispin. Kasabay nito, si Sisa ay
natatakot sa maaaring pagka-aresto ni Basilio. Nakasalubong niya ang dalawang sibileng
guwardiya na nagpaalam sa kanya na tumakas na si Basilio mula sa kanila. Sa halip, siya ang
inaresto sa paniniwala na kay Sisa isusulit ang ninakaw na pera. Napaluhod si Sisa sa kahihiyan
nang makita siyang kasama ang mga sibileng guwardiya sa lungsod. Hiyang-hiya si Sisa nang
siya ay mapasama sa mga sundalo at kanilang mga asawa sa kampo.
Dumating si Alferez at pinagpawalang-bisa ang mga paratang ng kurador bago tuluyang
pinalaya si Sisa. Tumakbo si Sisa pauwi, pumasok at lumabas sa kanyang kubo, sumisigaw sa
kanyang mga anak ngunit hindi niya makita ang mga ito at nagpasya na maglibot sa buong lugar.
Unti-unting nawalan ng bait si Sisa dahil sa mga nangyari.

Kabanata XXII - Liwanag at Dilim

Patuloy ang paghahanda ng mga residente ng San Diego para sa kapistahan.
Pinaguusapan ng karamihan ang tungkol sa paglabas ni Maria Clara at pati na rin ang pamamayat
at hindi gaanong masiglang pangangatawan ni Padre Salvi. Agad na bumisita si Ibarra kay Maria
Clara at hiniling ng dalaga na kung maaari ay huwag nang isama sa piknik na isasagawa
kinabuksan ang kura. Ipinahayag niya ang kanyang nararamdamang kakaiba sa kung paano
siya tratuhin at kausapin ng mga prayle. Ngunit sinabi naman ni Ibarra sa kanya na ang pag-
imbita sa prayle ay isang bahagi ng tradisyon.
Si Maria Clara ay biglang nawala habang may nag-uusap si Ibarra at ang kura. Upang
mapatunay na siya ay walang masamang hangarin, tinanggap niya ang imbitasyon ni Ibarra.
Nang paalis na si Ibarra, may biglang lumapit sa kaniya at ibinahagi ang kamatayan ng kanyang
mga anak at ang pagkabaliw ng kanyang asawa. Agad naman tinanong ni Ibarra ang lalaki at
hinayaan itong magkuwento pa.
Kabanata XXIII - Ang Piknik
Pagsapit ng umaga, si Ibarra, Maria Clara at iba pang mga imbitado ay lulan ng mga
bangko patungo sa palaisdaan ni Kapitan Tiago. Ang lahat ay masaya, nagbibiruan, at magiliw
na naglalakbay. Maliban sa kinakabahang piloto ng sasakyang sinasakyan ni Ibarra.
Naisipin nilang magluto ng sinigang sa unang palaisdaan ngunit walang huli ang lambat.
Nabatid nila na isang buwaya ang nasa ilalim na nagiging dahilan kung bakit walang mahuli ang
kanilang lambat. Dala-dala ang isang tali, tumalon sa tubig ang piloto at ito ay sumulpot muli maya
maya hila-hila ang kalahating nakatali na buwaya. Bumaligwas ng biglaan ang bumawaya na
naging dahilan upang mahila pabalik sa tubig ang piloto. Agad na tumalon at sinundan ni Ibarra
ang piloto dala ang isang tabak. Makalipas ang ilang minuto, sumulpot ang dalawang binatilyo.
Naging maluwag ang paghinga ng lahat at bumalik sa normal ang sitwasyon. Nanghuli
sila ng mga isda sa sunod na palaisdaan at agad na nagtungo sa kagubatan ni Ibarra kung saan
sila nagsalo-salo.

Kabanata XXIV - Sa Kagubatan

Kahit pa man hindi gasinong maayos ang pakiramdam ni Padre Salvi ay maaga itong
umalis upang magtungo sa imbitasyon ni Ibarra. Siya ay palihim na nagmasid kina Maria Clara
at mga kasamahan nito na naglalabas sa likod ng mga puno. Natigil ang kaniyang pagmamasid
sa kadahilanang kailangan niya sumama sa iba at nakasalubong niya si Ibarra at iba pang kilalang
mamamayan. Habang kumakain, tinanong siya ni Archbishop Salvatore kung natagpuan na ng
kanyang mga sibilyang guwardiya si Elias, na pinaghihinalaang sumalakay kay Archbishop
Damaso at nagtapon kay Archbishop Alféé sa putik.
Biglang natigil ang usapan ng dumating ang baliw na si Sisa at ito ang naging dahilan
upang mabaling ang usapan sa kuwento ni Sisa at ginamit ng Alferez ang pagkakataon upang
hiyain ang kura. Mapang-asar na tumawa ang alferez habang sinasabi na ang pagkawala ng mga
anak ni Sisa ay dahil sa pera ng kumbento. Sumingit naman si Ibarra sa usapan upang ilahad na
handa siyang tumulong kay Sisa na hanapin ang kaniyang mga anak. Kalaunan, si Ibarra ay
nakatanggap ng isang mensahe na ang kaniyang mungkahi sa pagpapatayo ng paaralan. Biglang
dumating ang dalawang guwardiya sibil at si Elias ay naglaho ng walang sinoman ang
nakapansin.

Kabanata XXV - Sa Tahanan ng Pilosopo

Tumungo si Ibarra sa bahay ni Tasyo upang kausapin ito hinggil sa kaniyang mungkahing
pagpapatayo ng paaralan. Inutusan ng matandang lalaki si Ibarra na kausapin ang lahat ng mga
relihiyoso at sekular na awtoridad. Sa kabilang banda, nais ni Ibarra na maging tapat at may
paniniwala sa kakayahan ng mga tao sa panghuhusga. Sinabi ni Tasio na kontrolado ng kurador
ang pamahalaan at maaaring mapunta sa kawalan ang lahat ng kaniyang mga adhikain kung
hindi magustuhan ng mga prayle ang mga ito. Dinagdag rin ni Tasio na kahit bigyang epektibo ng
Espanya ang pagbabago sa pamamalakad sa Pilipinas, hindi rin ito magiging epektibo dahil ang
mga tao ay mang-mang at wala ring magtatangkang isulong ang reporma.
 Biglang napaisip si Ibarra kung ang mga prayle ba ay may masamang hangarin at
nagpapakita lang ng pagpapanggap sa kaniya. Idinagdag pa ni Tasyo na ang mga nagawa na ni
Ibarra ay sapat na sa ngayon at malaking tulong na ito upang ang iba ay gumaya.

Kabanata XXVI - Ang Bisperas ng Pista

Sa gabi ng bisperas ng pista, ang lungsod ay nabubuhay sa musika, sayaw, at mga
kahanga-hangang palamuti. Ang mga kalye ay sumisigla sa ingay ng mga tao at musikang
umuusbong mula sa mga banda at musikero. Nagpupuno ang mga tindahan ng mga masasarap
at magagarbong pagkain, na nag-aalok ng iba't ibang lutuin at mga kakanin na talagang
nakapagpapatakam.
Malapit sa tahanan ni Ibarra, masigla at abala ang mga tao na pinangungunahan ni Don
Juan. Ang kanyang grupo ay punung-puno ng sigla at enerhiya, na nagpapakita ng kanilang
kasiyahan sa pagdiriwang. Sa malayong lugar mula sa lugar ng konstruksyon, nagkakaroon ng
mga banderitas at palamuti na sariling gawa ng mga guro at mga estudyante. Ang mga ito ay
nagdadagdag ng kulay at aliw sa kapaligiran, nagbibigay ng espesyal na pagkakataon para
ipakita ang kahusayan at kagalingan ng mga mamamayan ng lungsod.
Hindi lamang ang mga ordinaryong mamamayan ang nagpapahayag ng kanilang suporta
kay Ibarra. Ang mga kurador at iba pang mga prayle ay nagpahayag din ng kanilang suporta, na
nagpapakita na tila maayos ang takbo ng mungkahi ni Ibarra. Ang kanilang pagpapahayag na ito
ay nagbibigay-diin na batid nila ang malalim na pangangailangan ni Tasyo.

Kabanata XXVII - Sa Pagtakip Salim

Inimbitahan ni Kapitan Tiago si Ibarra sa kanyang bahay upang kumain at sinabi na
kumain sa mesa kung saan kakain ang mga prayle upang makausap si Padre Damaso. Tumanggi
si Ibarra at naglakad kasama sina Maria Clara. Natagpuan nila ang isang bulag na ketongin sa
lansangan at inihagis ang kanyang mga perlas sa basket ng lalaki. Nagpasalamat ang ketongin
at buong loob na yumuko sa dalaga. Maya maya pa’y dumating si Sisa at hinawakan ang
ketongin. Nagpauli-uli siya habang patuloy na binabanggit ang kaniyang mga anak at ang pera
ng kura. Tinanong ni Maria Clara si Ibarra kung ano na ba ang nangyari sa pagtulong niya kay
Sisa at tumugon naman si Ibarra na nagpahayag ang kura na tutulungan si Sisa. Dumating ang
mga sundalo upang itaboy palayo si Sisa at maging normal na uli ang sitwasyon.

Kabanata XXVIII - Mga Sulat

Isang korespondente ang sumusulat sa editor ng isang pang-araw-araw na pahayagan
sa Maynila, at inilalarawan niya ang pagdiriwang ng San Diego sa makabuluhang mga salita.
Isinulat niya ang kabanalan ng mga tapat at ang kabutihan ng pagsunod sa mga banal na
tungkulin. Ipinahayag niya rin ang malilinamnam na pagkain at mainit na pagtanggap ni Kapitan
Tiago. Napansin niya na nawawala ang sinasabing may sakit na si Ibarra.
Sumulat si Kapitan Martin sa kanyang mga kaibigan tungkol sa ilang mga bagay. Iniulat
niya kung paano halos mawasak ang kalooban ni Kapitan Joaquin dahil sa sunud-sunod na
pagkapanalo ni Kapitan Tiago sa paglalaro ng baraha, at kung paano nasira ang ilaw dahil sa
gulat ni Padre Damaso sa kanyang mga talo. Binanggit din niya kung paano matalo ang ilan sa
sabong samantalang puro panalo ang intsik na si Charles. Isang sulat ang ipinadala ni Maria
Clara kay Ibarra upang alamin ang kalagayan nito.

Kabanata XXIX - Ang Umaga

Ito ang ikatlo at huling araw ng kapistahan, isang espesyal na okasyon kung saan nagbihis
ang mga taga-San Diego ng kanilang pinakamagagandang kasuotan upang pumunta sa
simbahan at ipagdiwang ang mga banal na ritwal. Ang paligid ay punong-puno ng mga
matitingkad na banderitas na nakabuklod sa mga poste at mga puno, nagbibigay ng kulay at sigla
sa kapaligiran. Makikita rin ang mga palamuti na may iba't ibang disenyo, tulad ng mga bulaklak
at kumikinang na dekorasyon na nagpapakita ng kasiyahan ng mga taong nagdiriwang.
Ngunit sa araw na ito, si Padre Damaso ay nagkakaroon ng sipon matapos ang kasiyahan
na naranasan noong nakaraang gabi. Sa kabila nito, pinilit siyang magsalita sa homiliya ng ibang
mga pari. Para mabawasan ang kanyang sipon, sinubukan niya ang ilang mabilis na pamamaraan
gaya ng hindi pagsasalita, pagpapahid ng gamot, at pag-inom ng hilaw na itlog na sinasabing
nakakapagpagaan ng pakiramdam.
Sa kasagsagan ng prosesyon, may naganap na saglit na pagkapigil sa kilos. Isang babae
ang bigla na lang tumigil sa paglakad, dala-dala ang isang batang babae, at pilit na inabot si
Padre Salvi habang sumisigaw ng "pa-pa." Ang eksena ay nagdulot ng gulat sa mga taong
nakapaligid, at nagkaroon ng tensiyon sa simbahan. Ang babae na nagpapakita ng pagkabahala
ay tila may malalim na koneksyon o relasyon kay Padre Salvi, at ang kanyang sigaw ay nag-iwan
ng tanong sa mga dumirinig kung ano ang ibig niyang ipahiwatig o maipahayag.

Kabanata XXX - Sa Simbahan

Nagtipon ang isang malaking bilang ng mga deboto sa simbahan, kung saan
nagkakasiksikan sila para sa hangin at puwang. Ang kalagayan ay naging ganito dahil sa
karamihan ng mga taong naroon, kailangan pang matiyagang matulog o magtiis sa init dahil sa
kakulangan ng sapat na mga upuan. Sa kabila nito, ang mga awtoridad at mga kilalang residente
ay nabigyan ng mga nakatakdang upuan.
Ayon sa utos ng kura, si Maria Clara ay naupo sa sarili niyang puwesto na malapit sa altar
ng pari. Ang pagbabago-bago ng hina at tono ng boses ni Padre Salvi, ang pari na naglilingkod
sa mga deboto, ay nagdulot ng kaguluhan at kawalan ng katiyakan sa mga taong naroroon. Ang
mga ito ay naghatid ng malaking epekto sa atmospera ng simbahan, na nagdulot ng kaguluhan
at pagkabahala sa mga deboto.
Bukod pa riyan, nagkaroon rin ng isang homiliya na ibinigkas ni Padre Damaso. Ang
kanyang homiliya ay nagdulot ng iba't ibang reaksiyon at emosyon sa mga tao na naroroon.
Maaaring mayroong mga deboto na nakikinig nang buong atensyon at may paggalang sa kanya,
habang mayroon ding iba na nagdudulot ng pagdududa at pagtutol sa mga sinasabi niya.
Kabanata XXXI - Ang Sermon
Nagpahomiliya si Padre Damaso sa wikang Kastila sa unang bahagi ng kanyang sermon
at mayabang na pinuri ang bayan ng San Diego at ito ay kaniyang sinadya upang hindi
maunawaan ng mga Indyo. Ang ikalawang bahagi ng kanyang sermon ay binaggit sa Tagalog at
binuhay ang pangkalahatang damdamin ng mga nakikinig at pinasadahan ang mga pagtuligsa
ng mga tao sa relihiyon at mga pari. Sa pamamagitan ng mga hindi tuwirang pahayag,
pinahagingan niya si Ibarra at binaggit ang kamatayan ng mga hindi pinaniniwalaang
makasalanan sa bilangguan na anonimong patungkol sa ama ni Ibarra. Naging mahaba ang
homiliya ni Padre Damaso na naging dahilan upang mabagot ang mga tagapakinig. Samantala,
si Ibarra ay nakatanggap ng mensahe mula kay Elias na huwag pumasok sa hukay na
paglalagyan ng pundasyon ng paaralan.

Kabanata XXXII - Ang Panghugos

Nagbigay ng papuri si Don Juan sa masalimuot na kalong itinayo ng isang di-kilalang tao
na siyang nautusan. Ayon sa kaniya, ito ay turo ng kaniyang ama mula kay Don Saturnino at
sinabing sinaktan ni Don Saturnino ang kanyang mga tauhan. Mabilis na nagkakatipon ang mga
mahahalagang tao upang masaksihan ang pagtatayo ng mga pundasyon ng paaralan. Ang
alkalde, ilang mga tauhan ng pamahalaan at mga prayle ay ilan lamang sa mga mahahalagang
bisita. Makikita rin si Elias na nakasuot ng salakot at gula-gulanit na kasuotan. Bawat kilalang
bisita ay bumaba sa hukay upang ilagay ang palitada sa seremonyal na panghugos.
Walang ano pa man ay biglang bumagsak ang paghugos at maswerteng nakaiwas si
Ibarra at walang natamong sugat. Natagpuan ang walang-buhay na katawan ng lalaking siyang
gumawa ng panghugos sa ilog.

Kabanata XXXIII - Malayang Kaisipan

Sumunod si Elias kay Ibarra habang ito'y tumutungo pauwi, nagmamadali upang magpalit
ng kasuotan. Sa panahong iyon, binigyan ni Elias si Ibarra ng paalala tungkol sa mga panganib
na nagmumula sa mga taong mapang-api at mababa ang kalagayan sa buhay. Sinabi ni Elias na
marami sa mga makapangyarihan ang handang gumamit ng kapangyarihan nila para sa kanilang
sariling interes at nagbabanta sa mga inosenteng tulad nila.
Ito ay nangyari dahil sa pagkakasala ni Elias nang bumagsak ang kalo na kumitil ng buhay
ng tagapagbantay. Ang trahedya na ito ay nagpamalas ng kalalabasan ng kanyang pagkatao, na
sa kanilang mga pakikipag-ugnayan sa iba, siya ay naging sanhi ng kapahamakan at ngayon ay
may pananagutan sa nangyari.
Ang mga pangyayaring ito ay nagpabago sa pananaw ni Elias sa mga tao. Dahil sa
kanyang mga karanasan, nawalan siya ng tiwala sa kanilang mga motibo at kilos. Napilitan siyang
maniwala na ang tao ay madalas na nagpapakita ng kawalan ng katarungan at kahalayan, kaya't
naghanap siya ng mga sagot at katatagan sa Diyos. Sa gitna ng mga panganib at pagkakamali
na kanyang naranasan, ang kanyang paniniwala sa Diyos ang naging gabay at pinagkukunan ng
pag-asa at katatagan sa kanya.
Kabanata XXXIV - Ang Pananghalian
Kahit may hindi inaasahang pangyayari na naganap, patuloy pa rin ang selebrasyon. Sa
gitna ng selebrasyon, nakatanggap si Kapitan Tiago ng isang mensahe na nagpapatawag sa
kanya, kaya't maagang umalis siya ng kaniyang bahay upang tugunan ang tawag na iyon. Ang
kaniyang pag-alis ay hindi naging hadlang upang magpatuloy ang mga kasayahan at
pagdiriwang.
Ininsulto ni Padre Damaso si Ibarra. Sinasabi niya na hindi na kailangan ang tulong ng
mga eksperto dahil sa kanyang paniniwala na sapat na ang natatanging katalinuhan at murang
lakas-paggawa ng mga taga-rito. Sa ganitong paraan, ipinapahayag ni Padre Damaso ang
kanyang pananaw ukol sa pagpapatayo ng paaralan ni Ibarra.
Sa kasamaang-palad, ang pahayag na ito ni Padre Damaso ay nagdulot ng galit at poot
kay Ibarra. Dahil sa sobrang pagkainis, biglang pinagbuhatan ng kamay ni Ibarra at hinarap niya
ang patalim patungo sa prayle. Ang kanyang reaksiyon na ito ay hindi sinasadyang pagtukoy sa
kanyang ama na siya ring naging sanhi ng kanyang pagkapighati at pagdurusa. Sa ganitong
paraan, ibinunyag ni Ibarra ang matagal nang tinatagong sama ng loob at pananaw sa mga
katiwalian ng mga prayle at mga Kastila. Agad na sumawsaw si Maria Clara upang pumagitan sa
dalawang nag-aaway. Sa kanyang pagitan, sinimulan ni Ibarra na ipahayag ang totoong
kabutihan ng kanyang ama. Sinubukan niya na maipaliwanag na hindi lahat ng mga nagawa ng
kanyang ama ay naging masama, at mayroon itong mga kadahilanan na hindi naiintindihan ng
ibang tao. Sa pamamagitan nito, inaasahang magkakaroon ng malalim na pag-unawa at
pagpapatawad ang mga kasama sa selebrasyon. Upang magpatuloy ang kapayapaan, agad na
itinago ni Ibarra ang patalim na dala niya at nagpasyang umalis sa lugar ng selebrasyon.

Kabanata XXXV - Mga Usap-usapan

Maraming pahayag ang kumalat ukol sa balitang mabilis na kumalat patungkol sa
nangyari sa pagitan ni Ibarra at ni Padre Damaso. Si Ibarra ay nararapat na magkaroon ng
maayos na pagpapasya ayon sa gobernador. Si Ibarra ang sinasabing responsable sa nangyari
at hindi nararapat bigyang kapatawaran si Ibarra pahayag ni Kapitan Martin. Si Kapitana Maria
ay nagpahayag ng pagsaludo kay Ibarra sa ginawa nitong paninindigan at pagtatanggol sa
karalangan ng yumaong ama. Samantala, si Madre Rufa ay nagpahayag ng pagkadismaya at
matinding iginiit na kailanman ay hindi magiging tama ang pagbuhatan ng kamay ang isang
prayle. Nagpahayad din ng saloobin ang mga magulang ng mga mag-aaral sa paaralan.
Kamatayan ang kapalaran ni Ibarra dahil siya ay tinaguriang isang pilibustero.

Kabanata XXXVI - Ang Unang Suliranin

Pinagbawalan ni Kapitan Tiago si Maria Clara na makipagtalastasan o makipagkita kay
Ibarra matapos ang insidente na nagdulot ng pag-iyak ni Maria Clara. Ang desisyon ito ay dahil
sa sabi ni Padre Damaso na maaaring magresulta sa pagdurusa ni Kapitan Tiago sa
kasalukuyang buhay at ang posibilidad ng pagdurusa rin sa kabilang buhay. Ginawang batayan
ni Padre Damaso ang kanyang argumento upang hikayatin si Kapitan Tiago na putulin ang
kasunduan sa pagitan nina Ibarra at Maria Clara.
 Bukod dito, inabisuhan si Maria Clara na siya ay ipapakasal sa isang kamag-anak ni Padre
Damaso. Ang balita na darating ang Kapitan Heneral ay nagdulot ng pag-aalala kay Maria Clara
dahil sa mga kaganapang nangyari. Nangyari ito nang mabilisan kaya't agad siyang pumasok sa
kanyang silid at nanalangin sa imahe ni Birheng Maria, umaasa na magkaroon ng patnubay at
proteksiyon. Sa mga sandaling iyon, pumasok si Tiya Isabel upang ipabatid kay Maria Clara na
ang Kapitan Heneral ay paparating na at dapat siya'y maghanda na.

Kabanata XXXVII - Ang Kapitan-Heneral

Nang makarating sa bahay ni Kapitan Tiago, hindi gasinong nakatanggap ng papuri si
Padre Damaso mula sa Kapitan-Heneral bagkus ay panunuligsa. Nakasalamuha niya rin si Maria
Clara at winika sa kaniya na bulag ang katarungan at nagpabatid ng pasasalamat sa magandang
imahe na iniwan ni Maria Clara sa naganap na pagtitipon.
Nagkaroon ng isang palihim na pakikipagtalastasan si Ibarra at Kapitan Heneral kung
saan ay binigyan niyang papuri ito sa pagtindig para sa karangalan ng kaniyang yumaong ama
at inihayag na siya na ang bahalang makipagpulong sa arsobispo ngunit nag-iwan siya ng
tagubilin kay Ibarra na maging mapagmatyag at maging handa sa mga pwedeng maganap.
Isinapelikula ng Kapitan Heneral ang mga responsibilidad ng kanyang posisyon sa kanila.
Nagkaroon si Ibarra ng realisasyon sa kaniyang utak na ang Kapitan Heneral ay kakaiba at
mayroon natatanging pag-iisip kaya kaniyang kinalugdan ang imbitasyon nito sa isang
paglalakbay papunta Europa.

Kabanata XXXVIII - Ang Prusisyon

Si Capitan Tiago, ang alkalde, ang tenyente, si Ibarra at ang Kapitan-Heneral ay nalalakad
sa lansangan upang masaksihan ang prusisyon at mapakinggan ang talumpating ilalahad sa
seremonya. Ang imahen ni St. John The Baptist ay lulan ng isang sisidlang gawa sa mga kahoy
na ipinaparada kasabay ang mga bata na bitbit ang mga parol na sila mismo ang gumawa. Ang
imahen ng mga iba pang mahahalagang santo sa bayan gaya nina San Francisco, Maria
Magdalena, San Diego, at ang Birhen Maria na siyang lubhang pumupukaw sa atensyon ng
madla ay siya ring hitik na hitik sa mga palamuti.
Nang dumaan ang prusisyon ni Birheng Maria sa bahay ni Kapitan Tiago ay maririnig sa
buong paligid ang malakas na pag-awit ng mga deboto. Hindi maiwasan ni Ibarra na magambala
ng kumakanta kaya’t kaniyang naisip na maaaring may galit ito sa kaniya.

Kabanata XXXIX - Si Donya Consolacion

Ang asawa ng alferez ay mahigpit na pinagbabawalan na lumabas ng bahay o dumalo sa
nagaganap na pagdiriwang sa kadalahinang ito ay nahihiya sa hitsura at ugali ng asawa na hindi
kagandahan. Si Donya Consolacion na may matinding paniniwala sa kaniyang sarili na siya ay
maganda at kaakit-akit sa paningin ay hindi sang-ayong tinatanggap na lamang ang sinasabi ng
asawa at nagmumukmok sa kanilang bahay na puro na sira.
 Si Sisa ay kumakanta sa lansangan ng makita siya ng Donya na kaagad naman nitong
tinawag at pinalapit sa kaniya. Lumapit si Sisa at siya’y inutusan ng Donya na sumayaw at
kumanta na kung titingnan ay ginagawa lang naman ng Donya upang ipahiya si Sisa at gawing
kasiyahan. Sumayaw na lamang si Sisa nang siya ay paunti-unting saktan ng Donya dahil hindi
nito maunawaan ang inuutos ng Donya. Maya maya pa ay dumating ang alferez at dinala palayo
si Sisa upang mapangalagaan niya at nakipagtalo sa asawa dahil sa ginawa.

Kabanata XL - Karapatan at Lakas

Ang madla ay nagtitipon sa lansangan dahil magkakaroon ng isang palabas na teatro
bilang panghuling palabas at pagtatanghal. Huli na nang dumating si Ibarra kaya siya ay naupo
na lamang sa tabi ng mga kaibigan at kasama ni Maria Clara. Nagtangka si Padre Salvi na
paalisin si Ibarra sa tulong ng tenyente-mayor ngunit siya ay nabigo lamang. Ang
pagpagpapalagay sa labas ng simbahan at pagturing sa kaniya bilang kahalumigmigan ay hindi
inaasahan ni Ibarra na dahilan upang siya ay mabigla. Nagkaroon ng antala sa pagtatanghal ng
dumating ang mga guwardiya sibil bunga ng hindi magpapaksundo ng magasawang alferez at
Donya Consolacion. Humiling ng tulong mula kay Ibarra si Don Filipo upang pangasiwaan ang
nagkakagulong madla na kung saan nakita naman ni Ibarra si Elias at humingi na rin ng tulong
mula dito.
Narinig ni Padre Salvi ang ingay mula sa simbahan na nag-udyok sa kaniya upang
pumunta sa lansangan dahil sa nabuo sa kaniyang imahinasyon na magkasama si Ibarra at Maria
Clara habang nagkakaroon ng kaguluhan.